m m i

M ARCUS A U R E L tU S

KENDME
DNCELER
Trkesi :

C EY D A E S K N

Y A N K I Y A Y I N L A R I
Dizgi : Gl Matbaas, bask : K arde Matbaas

stanbul 1974
 1. BLM

I. Byk babam V erusten ; greneksel

iyilii, bozulmaz dinginlii.
II. Babam m brakt n ve andan: S a
knganl ve yiite gll.
III. Annemden: Dindarl, eli akl,
yalnzca ktlk etm ekten deil, kt bir d
nce stnde durmaktan bile kanm a al
kanln. A y n ca : yaay dzeni yalnln ve
zenginlerin srd yaay biiminden iren
meyi.
IV . Nine babamdan: devlet okullarna
gitm emi olmay; evinde iyi eitimcilerden ya
rarlanm ve bu eree varm ak iin bolca h ar
camada bulunma gerekliliini anlam olmay.
V. E itm enimden: Yeillerin, Mavile
rin, ne de K sa ve Uzun - K alkanlan n yanda
olmamay; yorgunlua katlanm ay, az ile ye
5
tinm eyi; grevini, kendisi yapm ay ve bir s
r ie karm am ay; karacl kt karam a-
y-
V I. Diognetest e n ( l) : deersizlikleri
kmam ay; arlatanlarla byclerin, byle
me, okuyup fleme ve benzer uydurma konular
stnde anlattklarna inanm am ay; bldrcn
beslememeyi ve bu t r lgnlklara m erak sar-
m am ay; Felsefeden holanmay, nce Bacchi-
us, sonra Tandasis ve M arcianosun (2) ren
cisi olmu bulunmay; ocukluk andan ba
layarak dialoglar retmeye zenle alm ol
m ay; sert yata, yaln derileri ve tm helenik
disiplin uygulam alarn ye tutm u olmay.
V II. R usticustan ( 3 ) : K arakterim i d
zeltmeyi ve gzetm ej gereksediimin bilincine
varm olmay; etkin ve iyiliksever grnmek
iin, bilgicilik akm m a byk bir tu tku yla ba
lanm aktan, bilim yaptlar kaleme alm aktan,
acnacak destekleyici sylevler savurm aktan
ve imgelemleri artm a yoluna bavurm aktan
saknm olm ay; sz sanatndan, kouk ve faz
la incelikle konuma sanatndan kendimi uzak
latrm olmay; evde, Rom allara zg giysi
ile gezinmeyi ve h er trl gsterii kendime
yasaklam olmay; Kendisinin Sinuesseten an
neme yazd mektup rneince, yazlarmda
arla nem verm ei; bizi aaam ve fke
lendirmi olanlara, geri dnmeyi diledikleri an
dan balayarak hogr ve barm a olana gs
term ee hazr bulunmay; dikkatle okumay ve
stnkr bir anlayla yetinm em eyi; gevezele
ri hemen onam am ay; kitaplndan bana ilet
tii, Epictetos retilerini ieren yazlar oku
yabilmi olmay.

V III. Apolloniustan ( 4 ) : bamszl,

kesin ve raslantdan yoksun k a ra n ; bir an
iin de olsa, ustan baka hibir eyle y-
netilm em eyi; zorlu aclarda, bir ocuun yi-
tiriliinde, uzun sayrlklarda hep ayn kalma
y; ayn insann, ayn zamanda ok enerjik ve
yumuak olabileceini, canl bir rnek stnde
aka grm olm ay; hizmet saylan eyle
rin, dostlarmzdan, kendimizi kk drme
den, onlar kabalkla geri evirmeden, nasl k a
bul edilmesi gerektiini renmi olmay.

IX . Sextustan ( 5 ) : i yaknln; ba
bann istemlerine baml bir aile rneini; do
aya uygun yaam ann anlamnn kavranlma-
Sin; gsterie kamayan arball; dostla
ra kar saygl sevecenlii; bilgisizlere ve d
nmeden k arar verenlere kar anlay; her
eit insanla uyuma sanatn Sextusun in
sanlarla grmesi h er trl dalkavukluktan
daha hotu ve ayn nedenle onlarda en derin
saygy uyandryordu ; yaam iin gerekli
davran kurallarn anlak ve yntemle bulgula
ma ustaln; ve u ki, o hibir zaman fke
y a da baka b ir tutku durumu gstermedi, ama
ayn zamanda insanlarn en az tutkulusu ve
en seveceniydi; grltszce vg yneltmeyi
bilme ve n salm ay ama edinmeden, ok bil
gi sahibi olma sanatm .
 X . Dilbilgini A lexandredan (6 ) : kna
m aktan kanm ay; bir deyim ya da bir sz
dizimi yanlgsna denleri, herhangi b ir dil
kusuru ileyenleri yaralayc bir biimde ele-
tirmeyip, yant, destekleyici tanklk, biime
cieil de konu zne ilikin ortak tartm a alan
stnde ya da raslant sonucu ve sakngan bir
L'yar araclyla kullanlm as gerekli deyimi
ustaca sunmay.
X I. Frontondan ( 7 ) : zorba yneticile-
i'in istek, bklgenlik, duygularn gizlenmesi
ynnden varabilecekleri aam ay ve patrisyen
diye adlandrdklarmzn ounun acmasz in
sanlar olduklarn gzlemlemi olmay.

X II. Platoncu Alexandredan: sk sk ve

zorunluluk olmadan vaktim yok dememeyi,
yazmamay. Ve bylece, ilerin ivediliini ileri
srerek, toplumsal iliiklerin buyurduu dev
leri srekli bir biimde ertelememeyi.
X III. Catulusta n : haksz olsa bile, bir
dostumuzun yaknm alarna hibir zaman ilgisiz
kalmamay, h a tta allagelmi yaknlk bala
rn yeniden kurm aa alm ay; Domitius ve
Athenodote rneince, eitim cilerinin iyiliini
gnlden istem eyi; ocuklarna kar gerek
bir sevgi beslemeyi.

X IV . Kardeim Severustan : gzele,

geree, iyiye olan seviyi; sayesinde Thrase-
as, Helvidiusu, Catonu, Dionu, B ru tu su (8 )
tanm olmay; herkeze eit sz hakk veren.

8
hak eitlii stnde kurulmu bir trel durum
ve her eyden nce kii zgrlne sayg gs
teren b ir krallk ynetimi dnsn kavra
m olm ay; V e yine ondan: felsefeye olan de
imez ve gl saygy; iyilikseverlii, srekli
eli akl, dostlarnn dostluuna inan ve g
ven duymay; serzenilerini, onlar hak etmi
olanlardan gizlememeyi; dostlarm, Neyi is
ter, ya da neyi istem ez? kukusunda brak
mayp, belirgin bir aklkta olmay.

X V . Maximusdan: kendine hkim olma

y ve hibir eyin ekimine kaplmam ay; z-
yapmzdaki mutluluk, yumuaklk ve arba
llk karm m ; ortaya kan tm grevleri ko
laylkla gerekletirm eyi; btn konumalar-
mn dncelerine uygun, davranlarnn kt-
niyetten yoksun bulunduu kansn; hi a-
namay, hi m eraklanm am ay; hibir zaman
acele etmemeyi, gecikmemeyi, kararsz ya da
bunalm grnm em eyi; ardndan fkeye ya da
gvensizlie kaplmamak iin kahkahalarla gl-
m emeyi; iyiliksever, yce gnll, drst ol
m ay; dzeltilmiten ok, dzgn b ir k arakter
kansn verm eyi; Ve yine u k i: hi kimse, h i
b ir zaman, ne onun tarafndan hor grlm
olabileceine inand, ne de kendisini ondan s
tn saym a yrekliliini gsterebildi; son ola
rak, iyi karlayc.
X V I. Babam dan: iy i yrekUlii ve iyi
dnlm yarglara sarslm az bahl; Onur
saylan eylerin verdii aldatc ne kar ilgisiz

9
 kalm ay; alm a sevisini ve direim i; toplulu
a yararl tler verebilecek kiilere kulak
verm eyi; k at yreklilikle herkese deerine uy
gun olan datm ay; ne zaman direnme, ne
zaman geveklik gsterilm esi gerektiini bilme
sanatn; byme andaki ocuklara olan sev
ginin snrlandrlm a vaktini; toplumculluu;
diledii zaman masasnda bulunmama ve doal
olarak kendisiyle birlikte geziye kmama ko
nusunda dostlarna tand zgrl; baz i
lerden tr uzaklam kimselerce, hep ayn
insan olarak kavuulm ay; yarglarda, hereyi
tartm a, direme ve kolayca grnenlerle yeti
nerek, hibir zaman bir aratrm ay brakm a
ma konusundaki titiz zeni; dostlarn tutm a,
onlardan hibir zaman bkmama ve onlara l
gnca tutkun olmama sanatn; kendi kendine
yetme ve dingin olma yeteneini; tra jik ar
la kamadan, en kk ayrntlar uzaktan
kestirm eyi ve nceden dzenlemeyi; alklarn
ve kendine ynetilmi her trl dalkavukluun
nn alm ay; srekli olarak m paratorluun
gereksem elerini gzetmeyi, yardm c kaynak
lar ynetmeyi ve bu davranndan tr ken
disini knayanlara hogr gsterm eyi; T an r
lara kari, bo inana yer vermemeyi; insanlara
kar, halka ho grnme, beenilme, toplumun
kayrm asn kazanma isteinden yoksun olma
y ; ama, h er eyde hmi, kararl olmay, her
zaman terbiyesizlikten ve modaya dknlk
ten uzak kalm ay; yaam ho klan eyleri al
ak gnlllk ve itenlikle kullanmay yaz-

10
gnin kendisine bolca sunmu olduu holuklar
dan eli altnda bulunduklar zaman kibirsizce
ve yalansz dolansz yararlanyor, olanaklar d
na ktklarnda, onlara gereksem e duymu
yordu Ve u ki: hi kimse onun bir bilgici,
kaba bir ruh, b ir aylak olduunu ileri srem e
di. Tersine o, olgun, h er ynden eksiksiz, dal
kavuklukla elde edilemeyen, gerek kendi ile
rini gerekse bakalarna ait olanlar ynetme
e yeterli bir insand. V e yine: felsefenin ger
ek grevlilerine sayg beslem eyi; tekilere ge
lince, ne onlar aalam ay, ne de onlarn tuza
na dmeyi. Ve u: iyi grmesini ve usan-
drcla kam ayan gnl holuunu; yaam a
tutkun insan olmad halde, bedenine g ster
dii, beenilme isteine ve bamszla yer ver
meyen ll zeni: salk bakm na verdii
nem nedeniyle, yaam sresince hemen he
men hi doktora ve ilca bavurmad. Ve zel
likle: anlatm erincinde, yasalar, tre ya da
baka konulara ihkin bilim dallarnda n ka
zanm kiilerin stnln, kskanlk duy
madan tanma sanatn ve herkesin zel yete
neine gre sayg grmesini salam aktaki ze
ni; atalara ait gelenekleri srdrme savn yu
muaklkla duyurmay, her konuda gem iteki
gelenekleri izlemeyi. Ve u: yer deitirmeyi ve
abalamay sevmeyip, ayn yerlerde ve ayn u
ralard a kalm aktan holanm ay; Azk ba-
a n s an lan getikten hemen sonra, yeni bir
canllk ve youn bir gle, sregelmi alm a
larna dnmeyi ;ok azrak ve sadece Devlet i

li
karlarna ilikin gizleri saklayabilmeyi, yapt
nn kendisine kazandraca ne deil, yalnz
yaplmas gerekli ie ilgi duyan bir insan gibi
nemli yaplarn gerekletirilm esinde, bayram ,
larn kutlannda, yardm datm larnda ve
benzer durumlardaki anlayll ve lll
; uygunsuz zamanlarda ykanm am ay; konut
yapmndan holanm am ay; ne yiyecek, ne giy
silerinin kuma ya da rengi ne de uaklarnn
yaam biimi konusunda kayglanm am ay; T o j
unu Lorium dan, aadaki iftliinden, ta
d giysilerin ounu da Lanuvium dan g etiri
yordu; Tusculumda gereksem e duyduu eyle
ri khyasndan ister, bylece tm giyini so
rununu zmlemi olurdu. Hi kimse, hibir
zaman, onu acmasz, kukulu ya da fkeli g
remedi. yle ki, hibir zaman undan ya da
bundan tr Ter dkyor denemedi. Tm
eylemleri ayr ayr dnlm, karklktan
yoksun, dzenli, gl ve birbirleriyle uyumlu
idi. nsanlarn ounun eksikliini duymadan,
yoksun kalam ayaca ya da kendini kaptrm a
dan yararlanam ayaca varhklardan y arar
lanmada olduu gibi, onlardan kendisini yok
sun klmada da, Sokrates rneince, yetenekli
olduu sylenebilir. Ihmh bir biimde, gl ve
kendine hkim olmann, dengeli ve dayankh
bir ruh tayan insana vergi bulunduunu gs
terdi, kendisini lme gtren sayrl sre
since.
X V II. Tanrlardan: iyi nine ve dedelere
iyi douruculara, iyi bir kz kardee, iyi ak ra

12
balara, iyi uaklara, aa yukar tm iyi olan
yaknlara ve dostlara sahibolm ay; bu konuda
durum elvermi olsa idi kusur ilememe
izin verebilecek bir karakterde olmama karn,
onlardan hibirine kar, hibir zensizlie d
memi olmam; beni yanltabilecek hibir ras-
lantsal durumun ortaya kmam olmas,
Tanrlarn bir kayrasdr; byk babamn ni
khsz karnca, uzun sre yetitirilm em i ol
m ay; ocukluumun krpeliini srdrp,
vaktinden nce erkeklik am a girmemeyi, h a t
ta bu geite gecikm eyi; beni her trl kibir
den uzaklatran, m uhafzlara, tren giysileri
ne, ayakl fenerlere, yontulara, benzeri eylere
ve bu gibi lkse gereksem e duymadan, h atta
Devlet grevlerinin bakan olarak yerine ge
tirilm esi sz konusu olduunda, daha aa bir
duruma dmeden ve daha nemsemez grn
meden, yaln bir yurttan yaam biiminin be-
nimsenebileceini anlam aa ynelten bir pren
sin, bir babann buyruunda bulunuumu; ka
rakterinden tr, beni, kendime kar uyank
olmaa yneltebilen, sayg se sevgisiyle mutlu
klan bir kardee sahiboluum u; ocuklar
mn (9) irkin ve sakat olm ayn; sz ve de
yi sanatlarnda, beni bu alanlara balayabile
cek nemde ilerlem eler kaydetm eyiim i; iste
diklerini dndm grevlere yerletirm ek
suretiyle, eitimcilerimin dileklerini sezinleyip,
yerine getiriim i ve henz gen olm alarna k ar
n, bu am ac daha sonra gerekletirm e umu
duna kaplm aym ; Apolloniusu, R usticusu,

13
Maximusu tanm olm ay; doaya uygun bir
yaam n anlamm aka ve pek ok kez ta sa
rmlam oluumu yle ki, Tanrlara, onlar
dan gelen iletmelere, yardm lara, esinlere ba
ml olduu lde, uzun sreden beri, hibir
ey beni doaya uygun yaam aktan alkoyma
d: yine de erekten uzaklam isem, bu be
nim kusurumdan. Tanrlarn uyanlarm , ede-
yile derslerini hesaba katmaymdan tr
dr. Bylesine bir yaam a bunca uzun sre
katlanabilm ek iin, olduka dayankl bir bede
ne sahiboluum u; ne Benedictaya ne de Theo-
dotusa dokunmam ve daha sonra duyduum
tutkusal sevilerden kurtulm u oluumu; Rus-
ticu sa kar duyduum hnta, sonradan yeri
nebileceim hibir arla dmemi oluumu;
gen len annemin son yllarn yanmda gei
rebilmi olm asn; para skntsnda ya da ba
ka bir gereksinmede bulunan bir insann y ar
dmna komak istediim h er kez, yeterince
param oluunu; bakasnn yardmn gerek
seyebilecek bir zorunlulua, kendim, dmemi
olmay; bylesine uysal, bylesine sevecen, by
lesine yaln bir ee sahiboluumu; ocuklarm
iin kolayca, stn eitim ciler bulmu olmay;
ve zellikle, kan tkrm elerine ve ba dnme
lerine degin, b ir ok ilc, G aetede, amlama
rneince, tan rsal esinlenme ile dmde
renmi olmay; felsefeye eilim duyduumda,
raslant sonucu herhangi bir bilgici e karla
mam, yazarlarn, uslam lam alarn zmlen

14
mesi ve ne de gksel olaylarn gzlemlenmesi
zerinde durmam oluumu.
Tm bunlar, Tanrlarn ve yazgnn yard
mn gerektirir.

Gran kysnda, Quadesler lkesinde.

15
 II. BLM

I. Gndoumundan balayarak, kendi

ne, nceden unlar syle: B ir patavatszla,
bir iyilik bilmezle, bir ksthla, bir kallele,
bir kskanla, bir geimsizle karlaacam .
Tm bu kusurlar, bu insanlarn bana, iyilik
ler ve ktlkler konusundaki bilgisizliklerin
den tr gelm itir. B ana gelince, iyiliin ya
psnn gzellik, ktln yapsnn irkinlik,
kusurluluun yapsnn ise, kan ya da zde
tohum deil, anlak ve tanrsalln zde bir
paras bulunma ortakl nedeniyle akrabam
oluu yargsna vardmdan, onlarn hibiri
tarafndan zarara uratlam am ; nk onlarn
hibiri beni irkinlikle rtemez. B ir akrabama
kar fke duyamayacam gibi, kin de besle-
yemem; nk, ayaklar, eller, gzkapaklar.

16
 sttekiler ve alttakiler olmak zere, iki sra di
rneince, elbirlii etm ek iin domu bulunu
yoruz. Demek ki birbirine kar yaca dav:an-
m ak doaya aykrdr. fke ile n efret belirtisi
gsterm ek ise yaca davranmaktr.
II. Tm varlm , bir soluk ve bir y
netici ilke tayan bedenden oluur. K itaplar
dan ek elini; dnceye dalma; bu sana ya
saklanm bulunmaktadr. lmek zere olan bir
insan rneince, bedeni kmse: kan ve toz,
kk kemikler, yeni sinir dokusu, toplarda
m ar ve atardam ar giriiklii. Soluun neliini
de in cele: Srekli olarak alnp veriliinden t
r, h er zaman zde olmayan hava. nc
olarak, ynetici ilken kalm aktadr. unu d
n : yalsn ; artk, onun tu tsak olmasna, ben
cil bir itepi tarafndan ynetilmesine, gncel
yazgsndan tr hrnlam asna, ya da gele
ceinden endielenmesine, gz yumma.
III. Tanrlarn yaptlar kayra ile do
ludur; Yazgm m kiler, doann yardm ile ya da
Tanrnn ynettii olaylar sonucu oluurlar.
Herey, bundan ileri gelir. A yrca, tm olay
lar, paras bulunduun evrensel dnyaya ge
rekli ve yararldr. Doann her paras iin
iyilik, evrensel doann tad ve kendi var
lna zg olan eydir. yle olunca, evrenin
varln salayan; elerin ve bileimlerinin
dnmdr. Bu, sana yeterli olup, ke yerini
tutsun. K itaplara olan ar tutkuna gelince,
onu iinden a t; szlanmadan ve gerek bir din-

17
girdik iinde, yaamdan ayrlm ak iin yrein
T an rlara kar gnl borcuyla dolu olarak.
IV . Nice zamandr, baz ileri erteledi
ini ve ka kez, Tanrlarca sana, aklanma fr
satla r tannm olmasna karn, onlardan ya
rarlanm adn ans. inde bulunduun andan
balayarak, hangi evrenin paras, evreni y
neten hangi varln trm olduunu, ve s
nrl bir zamann seni evrelediini, anlamal
sn. Dinginlie ulamak iin kendisinden ya
rarlanm azsan, bu an y itecek tir; sen de yitecek
sin. Ve o, hibir zaman geri gelmeyecek.
V. H er an, elindeki ii, kat ve yaln
bir zsayg, sevi, bamszlk ve dorulukla
yapmaa, bunun dndaki dncelerin tm
ne yol vermee, arballkla, Rom alca ve er
keke, aba gster. H er eylemi, hertrl dn
cesizlikten, seni usun egemenliinden kopara
bilecek hertrl tutkusal nefretten, hertrl
gsteriten, hertrl bencillikten' ve yazgya
kar duyulabilen hertrl hntan uzak tu ta
rak, yaamnn sonuncusuymuasna yerine
getirm ekle, br dncelere yol verebilirsin.
Dingin ve Tanr kaygs iinde geen bir yaam
srdrebilmek iin, edinilmesi gerekli ilkelerin
ne denli az olduunu, gryorsun; nk. Tan
rlar, bunlara uyanlardan, daha fazlasn iste
meyeceklerdir.
V I. Sv kendini, sv kendini, ey ruhum!
Kendine vn getirm e olanan kalm ayacak,
artk. K sadr, gerekte, yaam herkes iin. Se

.18
ninki hemen hemen sonuna varm ve kendine-
kar saygh deilsin. nk, mutluluunu ba-
kalarnm ruhundan aryorsun.
V II. Dnda olanlar seni oyalyor mu?
Y ararl gerekleri renme zaman ay r kendi
ne ve kasrgaya kaplp srklenmene son ver.
Bundan byle, u aknlktan da kan. Ger
ekten lgndr onlar ki, srekli abma sonu
cu yorulmu olup, tm atlm larm ve ayn za
manda tm dncelerini yneltebilecekleri bir
erekten yoksundurlar.
V III. B ir bakasnn ruhunda olup bi
tenler stnde hi dnmemi olm aktan tr
mutsuz bir insan grmek, kolay deUdir. Kendi
z ruhlarna Uikin devinimlerin bincine va
ram ayanlara gelince, bir gerekliliktir onlarn
mutsuz olmas.
IX . H er zaman unu anm asam ak gere-^
k ir: Btnn doal yaps nasdr? Benim ki
nasldr? kincisi, brne kar nasl d a d a n
m aktad r? Hangi Btnn hangi parasdr?
P aras bulunduun doaya uygun olan yap
m aktan ve sylemekten, hikimsenin seni al-
koyam ayacan da gz nnde tutmalsn.
X . Theophraste (1 0 ), kusurlar karla
trm asnda, kamu anlayna bavuran bir insa
nn yapaca karlatrm a rneince, ten is
teklerinden tr ilenmi kusurlarn, fke so
nucu meydana gelenlerden daha ar olduunu,
dnrce dorulamaktadr. G erekte, fkeli
insan herhangi bir ac, bir eit isel daralma

19
etkisiyle ustan uzaklam aktadr. Ama, tensel
istek nedeniyle, zevke yenilgisinden tr ku
sur ileyen kimse, kusurlarnda daha gevek,
daha bylenmi grnmektedir. Theophraste,
hakkiyle ve gerek dnr olarak, zevkle ku
sur ileyenin, acyla gnah ileyen kiiden da
ha fazla knanmas gerektiini ileri srm ekte
dir. K sacas, biri, aasanm ve acyla fke
lenmee zorlanm kiiyi canlandrm aktadr;
br, tensel duygularn kendisini isteklendir-
dii eyi yapmaa ynelmekle, hakszla ken
diliinden atlm tr.
X I. Yaam dan, her an ayrlabilecek in
san rneince her eyi yapmak, sylemek ve d
nmek. T anrlar var iseler, insanlardan ayrl
mak hi de korkun deil. nk, onlar seni
mutsuzlua adayamazlar. Y ok iseler ya da in
sanlara degin sorunlarla hi ilgilenm iyorlar
sa, Tanrsz ve kayradan yoksun bir evrende ne
diye yaayaym ? Ama, onlar var olup, insana
degin eylere zen gsterm ektedirler. Ve, in
sana, gerek ktlkler saylan ktlklere
dmemesini salayacak olanaklarn tmn
vermilerdir. Bu ktlkler dnda herhangi
bir ktlk var olsa idi. Tanrlar, her insann
cndan kanabilmesi iin gerekli yetenekleri de
salam bulunurlard. Ama, insan daha kt
klmayan ey, insan yaam n nasl daha kt
klabilir? Ne onu bmemezliinden, ne de bilinci
ne varm olm akla birlikte nleyememe ya da
dzeltememesinden trdr, evrensel doa
nn, bu ktln gelip gemesine gz yumma

20
s. Gszlk ya da yeteneksizlik nedeniyle,
fcyrm yapmakszn, iyilere ve ktlere, iyilik
lerden ve ktlklerden eit pay tanyacak de
recede yanlgya dm olamaz. yle olujjca,
lm ve yaam, n ve tannmam lk, ac ve
haz, zenginlik ve yoksulluk denen eylerin t
m, kendiklerinden gzel ya da irkin olma
dan, iyilerin ve ktlerin payna eite d
m ektedirler. Demek ki, bunlar ne iyiliklerdir,
ne de ktlkler.

X II. Ne abuk yok olm akta h erey: be

denlerin kendileri evrende, anlar zamanda!
Tm duyarl nesnelerin, zellikle, bizi zevk tu
za ile kendilerine eken, ac dncesiyle kor
kutan ya da bize gurur lklar attran eyle
rin yazgs da budur. Tm bunlar, ne denli aa
lk, hor grlecek, iren, kokumu ve
snktr, bilincine varabilen usun gzlerin
de! nllklerini kandan ve szden alan ey
lerin, gerekte, nemi nedir? lmek nedir? l
mn kendisi gz nne alnr, kavram blne
rek, brnd grntler ondan uzaklatr
lrsa, doal bir eylem oluundan baka bir d
nceye varma olana kalmaz. Oysa, doal bir
eylemden rken kii, ocuktur. Bununla bir
likte, lm yalnz doal bir eylem deil, ayn
zamanda doaya yararh bir yapttr da. insan
T an rya nasl deinir? Kendi hangi parasy
la ? Ve, nem olan, insann bu paras sz ge
en eylemi nasl g erekletirir?
X III. Hereyin evresinde dnen, Y er

21
yznn derinliklerini inceden inceye yokla
yan, bakalarnn ruhlarnda olup bitenleri an
lam aa alan, kendinde var olan ekelikle ba-
baa bulunmann ve ona iten b ir sayg ile
vn getirm enin yeterliliini duymayan insan
dan daha zavall bir varlk yoktur. imizde var
olan ekelie gsterilecek sayg, onu hertrl
tutkudan, dncesizlikten. Tanrlardan ve in
sanlardan gelen eylere kar ktm serlikten
ar tutm aa dayanmaktadr. Tanrlardan gelen,
onlarn yetkinlii nedeniyle saygdeerdir; in
sanlardan gelen, ortaklaa akrabahm z gere
ince seviye, kimi zaman da iyilikler ve kt
lkler konusundaki bilgisizliklerinden tr bir
eit acm aya deer. nk bu bilgisizlik de,
beyaz siyahtan ayrmamz olanaksz klandan
daha az nmli bir krlk saylmaz.
X IV . U kere bin yl ve, h a tta bir o ka
dar on bin yl yaayacak olsan da, herkesin sr
drd yaamdan bakasn yitirmediini, yi
tirdii yaamdan bakasn srdrmediini, an
s. Bu nedenle, en uzun yaam, en ksa yaam a
eittir. imdiki zaman, gerekte, herkes iin
ayn olduundan, gemi zaman da ayndr ve
tu yitik zaman bylece, snrsz olarak sonsuza
dek indirgenmi grnmektedir. B ir kimse sa-
hibolmad eyden yoksun klnam ayaca iin,
ne gemii ne de gelecei yitirm ek sz konusu
olamaz.
u iki ey, her zaman anm sanm aldr: her-
^eyin, balangtan beri, zde grnte olup.

22
benzer olutan sonra geri geldii ve yzyl, iki
yzyl ya da zamann aknn sonsuzluu s
resince, gzlerin ayn nesneler zerine dikilme
sinin nemli olmad. teki, en uzun sre ya
am kiiyle, en tez yaamdan ayrlacak kii
nin ayn yitirime urad. Yalnz imdiki za
mana sahibolmabilecei ve hi sahibolunmayan
Tirey yitirilem eyecei iin, gerekte, yalnz
imdiki zamandan yoksun olunabilir.
X V . H er eyin, kan oluu. Kinizmi
tu ta n dnr Monimosun syledii bu szler
apaktr. Holuklar, gerein snrlar iinde
Tcabul edilirse, bu konuda ileri srlenin y arar
l da apaktr.

X V I. in san ruhu, kendine baml oldu

unca, evrenin bir uru, bir ban durumuna
geldiinde, kendisini zellikle deerden dr
m olur. Herhangi bir olay karsnda fkelen
mek, gerekte, tm geri kalan varlklarn do
alarn, paralar halinde ieren doa dnda
gelimek demektir. Ve yine ruh, fkeli insan
larn ruhu rneince, bir insana kar irenme
tasa rla r ya da ona zarar vermek hazrlna gi
riirse, kendisini deerden drm olur.
nc olarak, zevke ya da acya yendiinde,
deerden drm olur kendisini. Drdnc
olarak, duygularn gizlediinde, ak yrekli
lik ten yoksun ve geree aykr davrandnda,
konutuunda. Beinci olarak, en nemsiz ey
lem lerimizin dahi bir eree gre dzenlenmi
(Olmas gerekliliine karn, etkinliini ve giri

23
kenliini hi bir amaca yneltmeyip, raslantsal
bir biimde ve sonusuz olarak herhangi bir
eye zen gsterdiinde. Oysa uslu varlklarm
erei, Devletlerin ve Ynetim lerin en saygde
erinin usuna ve yasasm a boyun emektir.
X V II. insan yaammm sresi bir an;
z alkanth; duyumlar belirsiz; tm bede
ninin bileimi, kolay bir bozulma; ruhu bir ka
srg a; aln yazs glkle kestirilebilen; n
belirsiz bir kan. Ksacas, insan bedenine ili
kin her ey akarsudur; ruhuna ilikin olanlar,
d ve duman. Yaam bir sava, yabanc bir
diyarda bir elem e; lm sonras n bir unu-
tulmuluk. Bu durumda, bize ne yol gsterebi
lir? Yalnz bir tek ey: Felsefe. Felsefe de u
na dayanr: iimizdeki ekeliin h ak aret ve za
rardan uzak, zevk ve aclarn stnde kalm as
n a; raslant, yalan ya da dzen sonucu h ibir
eylemde bulunmamasna; bakalarnn yaptk
larna balanmamasna, zen gsterm eye. Ve
ayrca da, bana gelenin, hakkna denin,
kendi gelmi olduu yerden geldiini kabul e t
meye. Ve zellikle lm, dingin b ir ruh ile,
h er canl varl meydana getiren elerin
znmesinden baka ey olmadn dnerek
beklemee. Bu elerin kendi aralarnda srekli
dnmnde rkn bir ey bulunmadna
gre, bileimlerinin dnmnden ve zn
mesinden niin korkulsun? Doa gereidir bu;
ve, doa gerei oluan hibir ey kt deil
dir.
Carnuntum (11)

24
 III. BLM

I. Sadece, yaam n h er gn eriyip b itti

ini ve geri kalan blmn bir o kadar ksal-
dm dnmek yeterli deildir. u da gz-
nnde tutulm aldr: B ir insann uzun sre ya
ayaca varsayldmda, anlamn olduu gi
bi kalm as ve daha sonra, sorunlar kavram aa,
tanrsal ve insana bal eylerin bilinmesine y
nelen kurguya kendini verebilme yeteneini sr-
drebUmesi kukuludur. B ir insan, bunarsa ne
solunum, ne besleme, ne imgeleme, ne itepi, ne
de dzenindeki ilem lerin tmn yerine g etir
me olanaklarndan yoksun kalmaz; ama, ken
dini diledii gibi yneltme, tm devlerini ti
tizlikle seme, grnleri zmleme, yaam -
aan ayrlma zamannn gelip gelmediini yok
lam a ve eksizsizce yetitirilm i bir us gerekti

25
ren bu t r ve tm br dzenli incelemeler ko
nusunda yargya varm a yetisi, ite bu yeti s-
Kverir ilkin, derim. Aklmz bamzda iken,
yalnz h er an lme yaklam akta olduumuz
dan deil, ama lmeden ve sorunlar kavrama
yetenei ile onlara ilgi gsterm e gcn de yi
tirmeden nce, elimizi abuk tutmamz gerek
mektedir.
II. una da dikkat edilmelidir: doa
retimlere raslant sonucu eklenenlerin bile,
sevimli ve ekici bir yan vardr. rnein, ek
mek pierken yer yer atlar, bylece oluup
ekmekinin sanat dnda meydana gelen a t
laklar belli bir tada sahibolup, zellikle itah
acdrlar. ncirler, olgunlatklarnda yar a
lrlar; aatan den zeytinlerden rmeye
yz tutanlar deiik bir parlakla kavuur. Ve
topraa doru eik baaklar, aslann aln deri
si, yaban domuzlarnn azndan kan kpk,
baka bir sr ey ayr ayr ele alndnda g
zel olm aktan uzaktrlar. Bununla birlikte, do
ann yaptlarna elik etmelerinden tr, on
larn gzellemesine katkda bulunur ve ekici
olurlar. Btnde olup bitenlerin tmn duyan
ve derinliince anlayan kii, sonurgu yoluyla
olumu bulunanlar da dahil olmak zere her
eyde belirli kendine zg b ir ekicilik bulacak
tr. Bu insann, yrtc hayvanlarn ak azla
rn olduu gibi grm ekten duyaca zevk,
ressam larn ve yontucularn sunduklar yans
m alar karsm da duyduundan daha az olma
yacaktr. E>nr gzyle, ocuklarda sevgi

26
nin ekici sevimlilii olduunca, yal bir kadn
ve yal bir erkekte de belirli bir g, se rt bir
gzellik grebilecektir. Sk sk karlalan bu
gibi sevinler, herkese deil, sadece doa ve
rnleriyle gerekten kaynam kii ta ra fn
dan duyulabilir.

III. Hippocrates, birok sajnry esenli

e kavuturduktan sonra, kendisi sayrlanp
ld. ok sayda insann lmn nceden
bildiren Keldaniler yazgnn penesinden kur
tulamadlar. skender, Pompeus, Caius Cesar,
onca kez bir ok kenti batan baa krp ge
irdikten, binlerce ve binlerce atlyla piyade
dizisini savata bitikten sonra, kendileri de
yaamdan ayrldlar. K yam et konusunda bil
gince aratrm alarda bulunan H eraclites, be
deni su dolu ve gbreyle svanm olarak l
d. H aere ldrd Dem ocritesi, bir baka t
r de S ocratesi. Ne denebilir? Gemiye bindin,
deniz yolculuu yaptn, karaya yanatn: ini-
ver gemiden! Bu, baka bir yaam a girm ek
iinse, orada da hibir ey Tanrlardan yok
sun deildir; duyumsuzlua dtnde, ac
lara ve hazlara katlanm adan, varlnn tu tsak
bulunan blmnn soyluluu lsnde ba
yalaan b ir (T E N E ) boyun eme zorunlulu
undan kurtulm u olacaksn: birisi, anlak ve
tanrsallk; teki, toprak ve amurlu kan.
IV . Topluma ilikin bir y a ra n am a
edinmedike, yaam nn geri kalan blmn
bakalarnn yaptklar konusunda kam

27
edinmekle geirme. nk bylece, baka b ir
grevden, unun ya da bunun varm ak istedi
i ama, yapt, syledii, dnd, tasar
lad ey ve seni oyalayp, ynetici ilkene
gsterm en gereken zenden uzaklatran bu t r
uralarn tmn anlamaya almakla sav
sakladn grevden ajkoym aktasm kendini.
Demek ki dnceler balantsndan ras-
lantsal ve temelsiz olana, daha nemlisi, ge
reksiz ve zararl olana yer verilmemelidir. An-
szn: ne dnyorsun, imdi? diye soruldu
unda, hemen ak yreklikle: unu ve bu
nu yantn verebilecein dnceleri sadece
tam aa almalsn. Bylece, endeki h er
eyin yaln, iyi dilekli, toplumcul bir varla
yarar; zevk, ksacas yararlanm a dncele
rine ilgisiz, nefrete, ekemezlie, gvensizlie
ve ruhunda varln dile getirm en gerekseydi,
kzaracan her trl tutkuya duyumsuz oldu
u derhal ve aka grlebilir.
nk, en iyiler arasnda, imdiden yeri
ni almak iin hibir abay esirgemeyen by
le bir insan, bir din adam ve kendini Tanrla
ra adayan kimse rneince, kendinde biim
kazanm olann hizmetindedir.
Bu sayg insan zevk kirlerinden korur,
tm aclara kar bak, tm lszlklere
kar gl, tm ktlklere duyumsuz, k
la r; onu, hibir tutkuya yenilmemek iin gi
riilen en soylu arpm ann atleti yapar; onu
dorulukla zenginletirir, olaylar ve yazgs
nn tm getirdiklerini, tm ruhuyla karlam a

28
sn salar. H ibir zaman, kanlmaz ve ortak
kara ilikin bir gereklilik dnda, bir baka
snn syledii, yapt ya da dnd h ak
knda dn edinmee almaz. Etkinliini,
yalnz kendisini ilgilendiren eylere uygular ve
durmadan, kendisine zg olan eylerin B t
n meydana getirenlerle birlikte rldn,
dnr; birincileri yznn akiyle yerine ge
tirir, kincilerin iyi olduuna inanm tr. n
k, herkese ayrlan yazg evrensel dzende
var olup, bu dzeni iermektedir. Tm d
nen varhklarla ba olduunu, tm insanlar
sevmenin insann doasna uygun bulunduu
nu, halkn deil, yalnz doyaa uygun yaa
yan kiilerin kansnn hesaba katlm as ge
rektiini de ansr.
B aka trl yaayanlara gelince, evlerin
de ve darda, gndz ve gece, yaam larn na
sl srdrdklerini ansr. Ve, kendi kendile
riyle yetinmesini bilmeyen bu insanlarn bee-
nimine hibir biimde nem vermez.
V. Yaam n honutluk iinde, ortak
k ara saygszlktan, dncesizlikten ve ha
fiflikten yoksun olsun. Bunun dnda hibir
ey sslemesin dnceni. Az konu ve h er e
ye el atma. Bundan baka, endeki Tanr, yi
it .saygn bir varl, bir kentliyi, bir Rom al
y, kendi grevini kendisi seen bir bakan,
kendisini tutan her trl badan yoksun, ne
anda ne de tana gereksinme duymadan ya
amdan ayrlma belirtisini bekleyen b ir insa
n korusun, ite , byle elde edilir dinginlik,

29
bakalannn yardmndan vazgeme sanat, ba
kalarnn salad kolaylklara gereksem e
duymama sanat. u halde, dik olmak gere
kir, dorultulmu deil.
V I. nsan yaamnda, doruluktan,
treden, lmllktan, yiitlikten ve ksacas,
rioru usa uygun davranma olana saladk
a, kendi kendisiyle yetinen ve kendisince se
ilmi olmadan, yazgnn payna drd
ler eyde aimyazsmdan honut grnen bir
dnme biimine ye tutulabilecek bir iyilik
bulursan; E e r derim, daha stn bir iyilik
grrsen, tm ruhunla ona ynel ve bulgula
dn bu en stn iyilikten yararlan. Ama,
hibir ey, sende yerlemi kiisel igdleri
egemenlii altna alan, anlm tasarm larn de-
r etleyen, S ocratesin dedii gibi, duyularn is-
teklendirmelerinden kurtulmu. Tanrlara bo
yun eip, inanlara balanan ekelikten daha
iyi grnmyorsa sar,a; tm geri kalan daha
kk ve daha aa buluyorsan, baka hibir
eye yer verme kendinde.
nk, bir kez eilim gsterm eyedurasm
\e yolundan ayrlm ayadurasm ; sana zg ve
senin olan bu iyilie duyduun saygy, ara-
hksz srdremezsin, artk.
Halkn vgleri, erk, zenginlik, zevkler
den yararlanm a gibi baka b ir doadan olan
hibir eyi, bu us ve toplumsal yaam iyiliiy
le kar karya getirm eye yetkili deilsin.
Tm bu eyler, bir sre iin doamza
uygun grnseler bile, anszn stn gelip onu

30
c^oru yoldan saptrrlar. Kendin iin, derim,
>aln ve zgr b ir biimde, en iyi grdn
se ve bu seide diren. Ama, en iyi, yararl
Gandr. Akll bir varlk olarak kendine ili
kin y ara r sz konusu ise, onun korunmasna
zen g ster; sadece diriksel varlna ilikin
ise, aa vur onu ve kurumsuzca koru yarg
n; yalnz, bu aratrm ay salt gvenlik iin
de srdrmeye al.
V II. B ir gn seni, inanma kar gel
me, utanmadan ayrlm a, birisi iin kin besle
me, kukulanma, kargm a, duygularn gizle
me, gizlilik ve rty gerektireni istem e zo-
r unluunda brakacak eyi hibir zaman ken
dine yararl sayma. Usunu, ekeliini ve bu
ekeliin saygnlnn dourduu derin sayg
y hereye ye tutan insan, alatsal davran
larda bulunmaz, szlanmaz, ne yalnzla ne de
kalabala gereksinme duymaz.
E n stn zgrlk: hibir e jin peine
dmeksizin, hibir eyden kam akszn sr
drecektir yaam n o. Ruhu aa yukar uzun
bir sre bedenine brnk kalsa da, hibir bi
imde kayglanmaz ondan tr. Hemen ayr
lp gitm esi gerekseydi, arballk ve ll
lkle yerine getirilm ee elverili teki grevle
ri iin olduunca zgr kard yola. Tm ya
am sresince, tek kaygs, dncesini uslu
ve toplumsal b ir varla uygun dmeyecek
oluum biimlerinden korum aktr.
V III. Tutkularn yenmi ve arnm in-

31
sann dncesinde irinli, kirli, kabuk altnda
pislik toplayan hibir ey bnlunmaz. Roln
tamamlayp oyunu bitirmeden ayrlp giden
bir alat oyuncusu rneince, bitmemi yaa
mnda yakalamaz onu yazg. Baya, yapm a
ckl, ar ballk ya da ilgisizlik tayan
yarglanabilir, gizlenmi hibir ey yoktur on
da.
IX . Kan edinme y etine sayg gster.
Doaya ve uslu b ir varln yapsna uygun
olmayan bir kannn, hibir zaman ynetici il
kende yer almamas tmyle bu yetiye bam-
hdr. Ani olarak k arar vermeme sanat, insan
larla dostluk ilikileri ve Tanrlarn buyrukla
rna boyun eme olanaklarn, o salar bize.
X . Geri kalan iinden atp, sadece u
birka ilkeye balan. Ama, herkesin yalmz
imdiki zaman yaadm ve bu zamann da
bir an srdn de ans; eldeki yaanm tr
gelecekse belirsizlik iinde.
nemsizdir u halde, herkesin srdrd
yaam sresi; zerinde yaad yeryz
paras da nemsizdir, en sreklisi olsa bile,
lm sonras n, de nemsizdir; kenderin-
den uzun zaman nce yaamdan ayrlm bu
lunan tanm aktan ok uzaktr insanlar. Kendi
kendilerini bile tanmadan, arabuk lp gi
decek nemsiz insanlarn a rt arda gelip gem e
siyle srer o n.
X I. Szn etm i bulunduum ilkele
re, bir bakas daha eklensin: tm grnmler

32
arasndan bir nesnenin tmyle, kendi zn
de olduu gibi ak seik bir biimde grle
bilmesi iin, imgesi alglanan nesneyi her za
man bir tanm ile, bir tasarm ile ve ona z
g ad ile, meydana gelmi olduu ve dn
ecei biimlerin adlarn kendi kendine syle.
Yaam da karlalan nesnelerin herbirini yn
tem ve dorulukla ayrdedebilme, u ya da bu
nesnenin hangi y a ra n , hangi evrene salad
n, tme gre ve teki kentlerin onun evleri
durumunda bulunduklar, bu stn kentin
kentlisi olan insana gre tad nemi, ayn
zamanda aratrm a olana verebilecek biim-
ae deerlendirebilme yetileri rneince, hibir
ey gerekten bu denli yceltemez ruhu. Bu
nesnenin nelii, hangi elerden meydana gel
dii, bende imdi bu tasarm lam aya yol aan
eyin ne kadar zaman var olaca, ona kar,
yumuaklk, yiitlik, iyi niyet, yalnlk, kendi
ni tutm a rneince hangi erdemlere gereksin
me duyulduu da aratrlm aldr. te bun
dan tr, her durumda yle dnlebilme-
lidir: Bu, T an rdan gelmektedir. u, olay
larn kmelenmesine ve akna, dizilerince se
bep olunan karlam aya ve de yazgya bal
dr. Bu, kendisi iin doaya uygun olan
bmeyen b ir yurttatan, bir akrabadan, bir
arkadatan gelm ektedir. Ama ben, onu bili
yorum ve bundan tr, toplumun doal yasa
sna gre, iyi niyetle ve treyle davranyorum
ona kar. Bununla birlikte, nemsiz eylere
da kendi grece deerlerini vermeyi am ala
rm.
33
 X II. Elindeki grevi doru usa uya
rak, zenle, gle, iyiniyetle ve ona hibir
ikinci i katmadan yerine g etirirsen; isel
ekeliinin, her an geri veriliyorm uasm a, ar
tutulmasna dikkat edersen; bu devi, hibir
ey beklememe ve hibir eyden syrlm am a il
kesine balarsan; grevinde, doaya uygun
davranmakla yetinir, sylediinde ve duyur
duunda, yiite dorulua gre konuursan,
mutlu yaarsn. Ve, seni bundan alkoyabile
cek hi bir g yoktur.

X III. vedi durumlarda sayrlara ba

km gsterm ek zere hekim ler gerekli arala-
r: nasl herzaman el altnda bulundururlarsa:
sen de ayn biimde, tan rsal ve insana degin
f^eylerin tannm as, en anlamsz eylemin bile,
bu iki tr eyin karlkl balantsn ansyan
insan rneince yerine getirilm esi iin gerekli
iikeleri, her zaman hazr bulundur. nk, in
sana degin hibir ey, ayn zamanda T an r
lara degin eylere yneltilmedike, gerei gi-
gi gerekletirilem ez. Tanrsal olan iin de
byledir.
X IV . A m atan uzaklama artk. Ne
Anlarn, ne eski Roma ve Yunan destanlar
n, ne de yalln iin ayrdn kitap zetle
rini batan okuyacak durumda deilsin. Eree
varn abuklatr; kenaine degin bir kay
g tayorsan, bo um utlara kaplma ve gecik
meksizin, yardmc ol kendine.
X V . u szcklerin ka anlama geldik-

34
Jeri bilinmiyor: almak, ekmek, satm alm ak,
dingin kalm ak, yaplmasij gerekeni grm ek;
bu, yalnz szlerle deil, am a belirli baka bir
gr aracliyle elde edilir.

X V I. Beden, ruh, anlak. Bedene, du

yum lar; ruha, itepiler; anlaa, ilkeler. B ir be
timleme nedeniyle etkilenme, eitimsizlere bi
le vergidir; itepiler nedeniyle, iplerle yneti-
lircesine devinme, yrtc hayvanlara, kadns
lara, P halarise ve Nerona vergidir. A nlay
mzn devi olan grnene doru ynelme ise
Tanrlar yadsyanlara, yurtlarn brakp gi
denlere, kaplar kapattktan sonra i grenle
re bile vergidir. Tm geri kalan, szn etti
im varlklar iin geerliyse, iyilik insanna
zg olan, beklenmedik raslantlar, yazgsnn
getirdii olaylar sevmek ve honutlukla k ar
lamak, gsnn derinliinde bulunan isel
ekelii eitli imgelerle artm am ak ve buna
lma drmemek, geree ay k n tek bir sz
sylememek, doruluk d hibir davranta
bulunmamakla, onu dinginUk iinde ve srek
li olarak Tanrlara bal tutm aktr.

Yaam n yalnlk, lllk, kalenderlik

iinde srdrdne tm insanlar inanmak is
tem eseler bile, o, hi kimseye kar fke duy
maz ve yaam sonuna dek; ar, dingin, zgr
olarak, yazgsna kendisini skmadan uyarak
beklemesi gerekli sona gtren yoldan ayrl
maz.

35
 IV. BLM

I. sel buyurucu, doaya uyduunda,

olaylar, onlara kar davrann, herzaman
olana lsnde deitirebilecei biimde
gz nne alr. Belirli hibir konuyu ye tu t
maz ama, sei sonucu en iyi bulduuna yne
lir; az alevli bir lambann iine atlanlar onun
soluunu kesecei halde, ok alevli bir atein
iine atlanlar onda yanar, erir. B ir engelle
l-.arlatmda, onu kendisine konu edinir.
Yalm yalm bir atese, iine atlan hereyi
arabuk kendine mal eder; onu yok ediverir
ve atlan eyden tr daha da ykselir.
II. H er eylemi, raslant sonucu deil,
sanatn yetkinliini alayan kuraln gerektir
dii bir biimde, yerine getir.

III. Dnya ilerinden uzaklamak ze

36
 re olanlar krlarda, deniz kylarnda, dalar
da ekilinebilecek keler arar.
Ve, sen kendin de bu ekilmilik keleri
ni, atelice aram a alkanln edinmisin.
Ama bu, en ilkel dnce biimidir. nk
sen, dilediin vakit kendi iine ekilebilirsin.
G erekte insan kendi ruhunda olduunca
yatk ve dingin bir ekilmilii hibir yerde
bulamaz. zellikle, salt bir idirliine hemen
varabilmek iin deinilmesi yeterli kavram lar
iimizde tamamz gerek. dirlii, benim iin
sadece erimi bir dzen anlamna gelm ekte
dir.
yleyse, srekli olarak, kendine bu ekil-
m.ilik olanan tan ve kendini yenile. Ama,
<enderiyle karatn anda, seni ruhunun
derinliklerine indirmeye ve yeniden ele alaca
n uralarna hertrl aclktan bak ola
rak geri evirmeye yeterli balca zdeyiler
de bulunmaldr.
G erekte, neye kar aclk duym aktasn?
nsanlarn ktlne kar m ? Dnen var
lklarn birbirleri iin domu bulunduklar,
birbirini ho grmenin trenin bir blm ol
duu, insanlarn istem eyerek gnah iledikle
ri, imdiye dek aralar alanlarn, birbirlerin
den kukulanan, birbirlerine kin besleyen, b ir
birlerini m zrak atlaryla delik deik edenle
rin tmnn yittii, yanp klletii dnce
sine dayan! Y atkla eri artk.
Ama, belki de birhkteliin sana ayrd
paya kar aclk duym aktasn? u ikilemi

37
anm sa: Y a bir T a n n ya da atomlardan olu
mu bir evren dzenini kantlayan tm uslam
lam alar.
Bedensel eyler mi el koydular sana?
Dncenin kendi kendini bulup, zgcnn
bilincine varr varmaz, dirimsel soluun ta tl
ya da azk alkantlarna katlm am aya bala
dn gz nnde tu t; ve yine, ac ile zevk ko-
ituaunda neler duyup, neler kabul ettiini
enmsa.
Belki de bbrlenme isteine kapacak-
s;n ? H ereyin bana gelen tez unutulmulu-
a, her iki ynden sonsuzlua aan zaman
liurumuna, grlemenin boluuna, seni kut
la r grnenlerin kararszlna ve dncesizli-
re , nn snrlandrlm bulunduu alann
ciarlna evir gzlerini. Tm yeryz, gerek
te, bir noktadan baka ey olmayp, onun da
ne kk bir paras konut edinilm itir in
sanlarca! Ve orada ka insan ve hangi insan
lar senden honut kalabilecek!
yle olunca, ruhunun bu dar alannda bu-
isbilecein ekilginlii anmsaman gerekm ek
ledir. Ve her eyden nce zlme, sertlem e;
pma, zgr olup, her eye yiite, insanca,
l<entlice, lmlce bak. zerine eilecein en
3, akn zdeyiler arasna, u ikisini de k a t; bi
risi, eylerin ruha ulamayp, darda sinir
lendirilmi kaldklar ve karklklarn, sade
ce ruhun onlar hakknda edindii kandan do
duu. teki, bu grdn eylerin tmnn
cnp, yeniden var olmak zere yok olaca

38
. Ne denli ok eyin dnmne tank ol
dun imdiye dek! Sk sk dn bunu. Evren
deimedir; yaam , bakasnn yerine gel
me (12)
IV. E e r anlak ortaklaaysa, bizi, d
nen varlklar yapan, us da ortaklaadr. Bu
byleyse, yaplmas ya da yaplmamas gere
keni buyuran us ortaklaa olmaldr. Bu by
leyse, yasa da ortaklaadr. Bu byleyse, ayn
kentin insanlaryz. B u byleyse, belirli bir
ortaklaa ynetime katlm aktayz. Bu byley
se, tm evren bir kent gibidir. Ve gerekte,
bunlardan baka insanln tmyle katld
hangi ortak ynetimden sz edilebilir? te
yukardan, bu ortak kentten gelmektedir, bize
?nlan kendisi, us ve yasa; yoksa, nereden
gelebilirlerdi? Nasl ki varlmn topraa de
gin blm, belirli bir topraktan, sv blm
baka bir cisimden, solunulan blm baka
bir kaynaktan, sdan ve ateten olumu b
lm belirli baka bir zel kaynaktan alnm
sa nk, hibir ey hie dnmeyecei gi
bi hibir ey hiten gelmez ayn biimde,
anlak ta bir yerden gelmektedir.
V. lm, dou rneince doann bir
gizemidir: birinde zmlenen zde elerin
tekinde birleimi. K sacas, onur krc bir
durum yoktur. nk, lmek, dnen bir,
hayvann ne ereine ne de varlk yapsna ay
kr deildir.
V I. Byle eylerin, bu biimde oluma-

39
JJ, byle insanlarn varlklarndan tr do
al olarak zorunluluk sonucudur. Bunun mey-
cana gelmesini istememek, incir aacnn z-
suyundan yoksun olmasn istem ektir. K saca
s, unu anm sa: ok az zaman iinde sen ve
o, lm olacaksnz; ve, hemen sonra, hibir
^ey, adnz bile kalm ayacak.
V II. Sany kaldr, Bana hakszlk
edildi yi kaldrm olacaksn. Bana hakszlk
edildi yi kaldr, hakszlk kalkm olacak.
V III. nsam kt klmayan, yaamn
o.a kt klamaz; ne dnda ne iinde, zarar
veremez ona.
I X . Y ararl, doas gerei yararlln
aa vurmak ykmlln zorunlu olarak
bulundurur.

X . Meydana gelen her eyin, trel bir

biimde meydana geldiin anmsa. Titizlikle
gzlemlediinde, anlayacaksn bunu. Sraya
gredir, demiyorum, sadece, bu meydana geli,
ama treye gre de ve birisi tarafndan h er
kese deerine gre datlm asm a. yleyse,
baladn gibi srdr gzlemlemeni ve yapt-
m, iyilik insanna varlk veren dnye g
re, iyilik insan olma dncesiyle yap.. Bu il
keyi, tm eylemlerine uygula.
X I. Olanlar, seni aalayan kimsenin
yarglad ya da yarglam an diledii biimde
yorumlama. Ama, gerekte olduklar gibi gr
onlar.

40
 X II. u iki davran kuralm her za
man uygulamaya hazr tutm alsn; birisi, kral
lk ve yasam a gc usunun, sana yalnz insan
lk yararna degin esinlediklerini yerine ge
tirm ei. br, kann doru yola y-neltip,
deiiklie uratabilecek birisi bulunduunda,
cnu deitirmeyi. Bununla birhkte, bu dei
tirm e her zaman tre ya da genel kar gibi
belirli bir savunulabilir itkiden ileri gelmeli
ve sadece bylesine nedenler olmal, sana tu
tumunu deitirme karar verdiren. Y oksa,
vnl ya da ho grnen eyler deil.

X III. Us tay or musun? Evet.

yleyse neden kullanmyorsun onu? Eer
gerekten grevini yerine getiriyorsa, daha
fazla ne istiyorsun?

X IV . Btnn paras olarak srdr

dn varln. Seni yaratanda yiteceksin, ya
da daha bir kesin olmak iin, deiim yoluyla
onun retici usuna geri dnm olacaksn.
X V . Ayn sunaa serpilm itir birok
gnlk tohum u; birinin daha erken, brnn
daha ge dmesi nemsizdir.
X V I. On gnden daha ksa bir sre
iersinde, bir tan r grnm vereceksin, im
di sana yrtc bir hayvan ya da maymunmu-
un gibi bakanlara. Y eter ki us ilkelerine ve
saygsna yeniden dnesin.
X V II. Binlerce y yaayacakm as
na davranma. Kanlmaz olan yazgnda ta

41
m aktasn. Yaadn srece, elinden geldiince,
iyilik insan ol.
X V III. Ne denli ok zaman kazanr,
komusunun sylediine, yaptna, dnd
ne deil; ama, eyleminin doru, kutlu ve sal
tk biimde iyi olmas iin, kendi yaptna
dikkat eden kii. K ararm ruhlara gven
beslem e; kendini datmakzn, doruca yr
ereinin yolunda.
X IX . lm sonras n ycelten kii,
kendisini ansyacak insanlarn h er birinin de
yaknda leceini ve sonra, yanp snen me-
leler rneince birinden dierine geerek, bu
n snnceye dein, onun yerine gelenin de le
ceini gz nne getirmez. Giderek, seni ansya
cak kiilerin lmsz olduklarn varsay ve bel
lein de lmsz olsun. Ne yararn olur bun
da? Ve, len kimseye birey kazandrmaz, de
miyorum sadece; ama, yaayan iin neye ya
ra r vg? Ondan bir kar salam ay am ala
madka. Bu arada, us dndaki eyleri hesaba
katm akla, doann sana balad bu yetene
i vakitsiz olarak bir yana brakm aktasn.
X X . Zaten, gzel olan h er ey, ne bi
imde olursa olsun, kendiliinden gzeldir,
kendinde tam am lanr ve vgy kendinden bir
para olarak tamaz. vg nesneyi, ne daha
kt ne kadar iyi klar. Doal nesneler ve in
san yaps nesneler rneince, genel olarak g
zel diye nitelendirilen eyler iin be byledir
bu. znden gzel olan, baka eye gerekse

42
me duyar m ? Yasadan te, doruluktan te,
iyi dileklilikten ya da utanm adan b ak a? Bu
eylerden hangisi vld iin gzeldir? Y a
da hangisi yerildii iin bozulur? Zmrt,
vlmemekle deerinden b ir ey yitirir m i? Y a
altm, fildii, erguvan, hr, kh, iek, al?

X X I. E e r ruhlar lmden sonra y a

yorlarsa, bunca uzun zamandan beri, hava,
onlar ierebilmee nasl yeterli kalm aktadr?
Ve, toprak balangtan bu yana lenlerin be
denlerini nasl ierebilm ektedir? Nasl ki yer
yznde, bedenler bir sre toprakta kaldk
tan sonra dnyor, yok oluyor ve bakala
rna yer ayorlarsa: ylece, gkyzne ta
nan ruhlar da, orada bir sre tutunduktan
sonra dnyor, dalyor ve yanyorlar B-
tnn rete usuna geri dnmekle. Ve bu bi
imde, yeni bir konut edinmek iin oraya ge
len ruhlara yer ayorlar, ite, ruhlarn lm
szl varsaym na verilebilecek yant. Y a l
nz insan bedenlerinin bu biimde yittiini de
dnmemek gerekir. Hergn yemekte bulun
duumuz ve baka hayvanlarca paralanan hay
vanlar iin de durum ayndr. Nicesi, onlarla
beslenenlerin vcutlarnda bylece yoaltlp,
yitiverirler. Bununla biriikte, yine de yer var
dr onlara, nk onlar kan olmakta, nk
onlar havaya ya da atee dnmektedirler.
Bu noktada gerei bulgulayabilme aresi ne
dir? zdekle biimsel nedenin ayrdedilmesi.

X X II. K asrgaya kaplma; ama her

43
 atlmda, doru olan ner kendine; ve her ta
sarmda, kavram a yetini korumaa al.
X X III. E y evren! Sana uygun den
her ey bana da uygun der. Senin iin, elve
rili zamanda olumu saylan eylerin hibi
risi bana gre vakitsiz ya da ge kalm ola
maz. E y doa! Mevsimlerince retilenlerin t
m yem itir benim iin. Her ey senden gelir,
her ey sende bulunur, her ey sana dner.
Sevgin Cecrops kenti (13) ! demiti biri. Sen
de: Sevgili Zeus Kenti demeyecek m isin?
X X IV . E er mutluluk iinde yaam ak
istersen, az ie giri (14). denmiti. Zorunlu
olan ve doal olarak toplumcul bir varln
usunun buyurduu her eyi, onun buyurduu
biimde yap demek, daha iyi olmaz myd? Bu
tutumla, sadece gerei gibi davranm aktan ile
ri gelen mutlulua deil, az ie girimeden
doan m utlulua da erim i olacaksn. G er
ekte, sz ve eylemlerimizin ou gerekh bu
lunmadndan, onlardan geilmesi daha fazla
vakit ve yatklk kazanlmasn salar. Bun
dan, her eyde kendine u anstmada bulunma
gerei sonucu kar: Sakn, gerekli olmayan
eylerden biri olmasn bu? Ve, sadece gerek
li olmayan eylemler deil, ama dnceler de
nlenmehdir. Bylece, onlarn neden olabece-
i davranlar da ortaya km ayacaktr.
X X V . Btnden kendine den pay
ho karlayp, z davrannda doru ve iyi
dilekli olmakla yetinen iyilik insan yaamnn
sana nasl uyacan grmee al.

44
 X X V I. unu grdn m? Bunu da gr.
arm a; yalm bir ruh ol. B irisi gnh m i
liyor? Kendine kar iliyordur o gnh. B a
na bir ey mi geldi? Olan her ey, btnn
dzeni nedeniyle, balangtan beri sana ayrl
m bulunup, o dzen rgsnde yer almt.
Sonu olarak, yaam ksadr. imdiki zaman
dan yararlanm ak gerek, ama iyi dnerek ve
treye uygun kalarak. Kendine, dinlenme ola
na salam akta arla kamadan.
X X V II. Dzenli bir evren, kark ve
dzensiz bir insan yn. Sende belirli bir d
zen bulunmasna karn. Btn, dzensizlik
iinde olabilir mi? Ve zellikle, her ey bunca
iyi dzenlenmi, birletirilm i ve uyumlu k-
hnm olunca?
X X V III. K aranlk karakter, kadns
Jarak ter, yabanl, yrtc, kaba; ocuksu, kor
kak, drst olmayan, soytar, a gzl, zorba.
X X IX . V ar olan tanm am ak; yeryz
ne de yabanc olm aktr. Orada olup biteni bil
memek, ona yabanc olmak, daha az nem
li deildir. B ir srgndr, toplumsal ustan
uaklaan kii; bir kr, anlan gzn kapa
l tu tan ; bir dilenci, bakasna gereksem e du
yup, yaam na gerekli olan kendi z varln
dan elde edemeyen. Evrenin bir bandr, ba
bna gelen beklenmedik olaydan tr duydu
u honutsuzluk nedeniyle yolunu deitirip,
fioanm ortaklaa usundan ayrlan kii. n
k bu olay meydana getiren ayn doa, seni

45
de meydana getirm itir.Budanm bir Organ
dr, kendi ruhunu dnen varlklarnkinden
ayran kii. nk, ruh tektir.
X X X . B erik i; tniksiz, filozofa yaa
m akta; br kitapsz; bir bakas hemen he
men giysisiz. Ekmeim yok, am a usa bah
kalm aktaym. demekte. retimin yardmc
kaynaklarna sahip bense, ona hi bal dei
lim.
X X X I. rendiin kk zanaat sev
ve onun gerekliUklerine katlan. Yaam nn ka
lan blmn, kendisini ilgilendiren eylerde^
tm ruhuyla Tanrlara gvenip, hi kimsenin
ne kycs ne de klesi olmayan insan rnein
ce geir.
X X X II. rnein, Vespasien an d
n, unlar greceksin: evlenen, ocuklar ye
titiren, sayrlanan, len, savaan, bayram lar
l'utlayan, al veri yapan, topra ileyen,
cialkavukluk eden, byklk taslayan, kuku
cu, fesat eviren, bazlarnn lmn dileyen,
imdiki zamana kar szlanan, seven, para bi
riktiren, konsllklere, en yksek glere gz
koyan insanlar. Ve sonra! O insanlarn toplu
luu tmyle varln yitirm i!
Trayan ana ge, imdi. U ralar z
de olan bu toplum da yok olmu. Bundan
baka, alara ve uluslara degin baka belge
leri de ayn biimde gzden geirerek, nice in
sann tm glerinden yararlandktan sonra,
nasl yok olup elere daldklarn gr. zel

46
 likle, kendi tandn kimseleri, hi yznden
ekierek, z yaplarna uygun davranmay,
bu tutumda direnmeyi ve bundan tr ho
nutluk duymay bir yana brakan insanlar
anmsa.
Ama, her eyleme gsterilm esi gerekli ze
nin deere gre ve ll olmas zorunluluu
da anmsanmaldr burada. nk, bylelikle,
deerce daha aa olan eylere gereinden
ok zaman ayrmazsan, bezginlie dmezsin.
X X X III. Eskiden kullanlan szckler,
bu gn, szlk deyimleri olmulardr. Bunun
gibi, vaktiyle ok nl olan insanlarn adlar
da, szlk deyimleridir a rtk : Camille, Ce-
son, Volesus, Leonnatus; ve biraz sonra, Sci-
pion ile Caton; sonra A uguste; en son Hadri-
en ile Antoninus. Tm bunlar gecikmeden ef
saneleti ve hemen tm b ir unutulmulua
gmld. Ve bunu, alacak bir nle parla-
' m insanlar iin sylyorum. nk brle
ri, yaamdan ayrlr ayrlmaz tannmam,
bilinmemi olurlar. yleyse, sonsuz bir n ne
anlama gelir? Boluk ksacas. zenimizi neye
yneltmeliyiz yleyse? Sadece treye uygun
bir dnme yetisine, genel kara adanm
bir etkinlie, hi aldatmayan bir anlatm a yo
luna, bamza gelen h er eyi gerekliym iesi
ne, bekleniyorm uasna, ayn ilkeden ve ayn
kaynaktan ileri geliyormuasna karlam a
anklna.
X X X IV . Honutlukla teslim et kendini
C lothoya, brak dilediince rsn yazgn.

47
 X X X V . H er ey geicidir. Gerek ans
ma olgusu, gerekse ansnan konu.

X X X V I. V ar olan her eyin bir dn

mden ileri geldiini, durmadan gz nnde
bulundur. Ve, evrensel doann; var olan,
benzer yeni varlklara biim vermek zere d
ntrmeyi, kanlmaz bir gle sevdiini d
nmeye al. H er varlk, kendinden kacak
olan varln bir eit tohumudur. Ama, sen,
salt tohum szcnden yalnz topraa ya da
bir dl yatana atlanlar anlam aktasn; buy
sa, byk bilgisizliktir.

X X X V II. Yaknda yaamn bitirm i

olacaksn. Ama, daha ne yalnsn, ne dingin,
ne d olaylarn sana zarar verebilecekleri sa
nsndan kurtulmu, ne herkese kar iyi dilek-
li. ne de yetikinliin haka yaam a iin gere
ini bilmektesin.
X X X V III. D ikkatle incele onlarn y
netici ilkelerini; bilgeleri incele, kandklar
n ve aradklarn.
X X X IX . Senin ktln, bakalarn yne
ten ilkede deildir, ne de seni evreleyenin de
iimi ve bozulmasnda. Nerededir, yleyse?
Sende, ktlkler konusunda, yargya varma
yetisinin balad yerde. Yarglam adnda,
her ey yoluna girecektir. E n yakn komun,
bedenin, paralanm , yanm, irinli, gangren-
l olsa bile, bu kazalar konusunda yargya va
ran blm dinginliini korusun, edeyile kt

48
insann olduunca iyi insann da bana gelebi
len eyin ne ktlk ne de iyilik olduu yarg
sna varsn. G erekte, doaya ay k n yaayan
insann olduunca doaya, uygun yaayann
da bana gelebilen ey, ne doaya uygun ne
de doaya aykrdr.
X L . Evreni, tek bir ze ve tek bir ru
ha sahip, tek bir varlk olarak tasarm la, s
reklice. H er eyin, nasl salt bir duyumlama
yetisine, onunkine yneldiini; her eyin, na
sl salt onun itiiyle devindiini, her eyin na
sl var olan her eyin yaratl nedenine katl-
Gim ve eylerin ne biimde, bir arada eirilip,
dolanm bulunduunu dn.
X L I. B ir cesedi ayakta tutan clz bir
ruhtan baka ey deilsin, E p icteto sun dedi
i gibi.
X L II. Dnmekte olan varlklara hi
bir ktlk gelmez, hibir iyilik gelmeyecei
gibi.
X L III. Zaman, tm olaylardan biim
kazanm bir rm ak ve azk bir aknt gibi
dir. G erekte, bir ey grnr olur olmaz, s
rklenm ektedir; bir bakas m getirildi, o da
kaplp srklenecektir.
X L IV . Olan her ey; gln, ilkyazn,
3,em ilerin yazn olumasmca allm ve n
ceden bilinirdir; sayrlk, lm, kara alnma,
tuzaklar ve budalalar sevindiren ya da acla
ra salan her ey iin byledir.

49
 X L V . Sonradan gelen h er ey, nce
:gelenin soyundandr, her zam an; nk g er
dekte, ayr ayr ve karhkh olarak gerekli ie
rikleri tayan bir saylar sras deil, esemeli
bir sreklilik sz konusudur. V ar olan eyler,
birbirleriyle uyumlu bir biimde dzenlenmi
bulunduklar gibi, doan eyler de, dpedz
b ir ard arda geli deil, ama hayranla de
er b ir akrabalk gsterm ektedirler.

X L V I. Sk sk, H eracleitosun u d
ncesi ansnm al: Topran lm, suya d
nmesidir; suyun lm, havaya; havann-
liyse, atee dnmesidir, ve bunun tersine.

Yolun nereye ulatrdn unutan insan

da ansnmal. Ve yine: nsanlarn, Btn
yneten usla srdrdkleri alverite, onun
la her zaman uyumayp, h er gn karlatk
lar olaylar, kendilerine yabancym larcasna
grdklerini. Ve bundan bakaca da: uyku
daymasna nk o zaman sadece konu
tuumuz halde, devindiimizi de sanrz ve
marangoz, ekl rneince edeyile, ahla
ve renilegeldiince davranm am ak ve ko
numamak gerektiini.

X L V II. Tanrlardan biri: Y arn ya da,

herhalde br gn leceksin deseydi sana,
yontulmam kiilerin sonuncusu olmadka,
bunun yarndan iki gn nce de olmasn faz
laca nemsemezdin. nk, ne anlam tar
bunca ksa sre? Bunun gibi, yarn deil de

50
uzun yllar sonra yaamdan ayrlm ann da b
yk bir nem tadn sanma.
X L V III. Sreklice, dn ki: nice he
kim yaamdan ayrlm tr, sayrlar karsn
da onca kez ka attk tan sonra; nice astrolog
insanlarn lmn, nemli bir olaymasna
nceden bildirdikten sonra, nice dnr,
lm ve lmszlk konusunda sonsuzca t a r -
ttkm akta direndikten sonra; nice bakan,
onca kiiyi ldrdkten sonra; nice zorba, ya
am ve lme degin yetkilerini, kendisi lm
szmesine kyc bir kurumla kullandktan
sonra; nice kent tmyle yok olm utur: He-
lice, Pompei, Herculanum ve brleri- B irbiri
ard sra lmlerine tanklk ettiklerini de ek
le bunlara. Bu kimse, brne kar son dev
lerini yerine getirdi, sonra ona ayn ey ken
disi de ayn duruma gelecek bir bakasnca
yapld. Ve ksa zaman iinde olup b itti tm
bunlar! K sacas, insana degin eyleri her
zaman, geici ve nemden yoksun gr: dn^
dldn, yann mumya ya da kl olacaksn.
Sonu olarak, bu nemsiz zaman sresini doa
ya uygun olarak geirip, olgunluk ana gel
diinde kendisini tayan topra kutsayarak
ve kendisini reten aaca teekkr ederek d
ecek bir zeytin tanesi rneince, dinginlik
iinde bitir.
X L IX . Dalgalarn durmadan arpp k-
ldklar ykseke buruna benze. O, aykta
durur. Su kabarklklar, onun evresine, y a t-
ij'aya gelirler.

51
 Ne denli mutsuzum, bam a u olay gel
dii iin! Hi de deil, tersine: Ne denli
mutluyum, bam a byle bir ey geldikten
sonra, iinde bulunduum zamandan bezmek-
Fizin, gelecee kar korku duymakszn, zn
tden yoksun olarak yaam m srdrebildi
im iin. Ayn olay, gerekte, herhangi bir
kimsenin bana gelebilirdi; ama, herhangi
bir kimse, bu nedenle, zntden yoksun kal
may baaramazd. yle olunca, neden tr,
bu raslant bir mutsuzluk, br bir mutluluk
saylsn? K sacas, insan doasna ters dme
yen eyi, insan iin terslik olarak nitelendire
bilir m isin? Doasnn gdeine kar olma
yan ey, insan doas iin bir terslik saylabi
lir mi, sence? Bu gdei bildiine gre. Bu d
deiim, seni, doru, yce gnll, bilge, sa
kngan, dengeli, geree uygun, ll, zgr
olm aktan ve bir araya gelmeleri insan doas
nn kendisine zg olan iyilikleri elde etm esi
ni salayan erdemlerden alkoyuyor m u? Bun
can baka, seni zntye ynelten her olayda,
u ilkeden yararlanm ay da unutm a: Bu bir
terslik deildir, buna soyluca katlanm aksa bir
mutluluktur.
L. Baya, ama bununla birlikte etkili
bir um ar: lm nemsememe durumuna eri
me am acyla, yaam a direngenlikle balanm ak
istem i olanlarn ansn. Vaktinden nce len
lerden fazla neye sahiptirler? Ne de olsa, so
nunda, b ir yerlerde gmldr Cadicianus,
Fabius, Julianus, Lepidus ve tm benzerleri

52
birok insan gmte gtrdkten sonra ken
dileri de oraya gtrlmlerdir. K sacas, fa
sla ksadr. Hangi deneylerle, hangi arkada
larla ve hangi beden iinde geirilm elidir?
Bundan tr kayglanma. Geride braktn
sonsuzlua bak, arkanda; nndeyse baka bir
sonsuz. Bu snrszlkta, gn yaayanla, ya
amn kez Gerenien (15) yanca srdren
kii arasnda ne gibi bir ayrm bulunabilir?

L I. Her zaman en ksa yoldan yr.

E n ksa olansa, doaya uygun gidendir. Bun
dan trdr, her konuda en doal biimde
davranma ve konuma gereklilii. Bylesine
bir tutum , seni tum turakhiktan, abartm adan,
m ecazl ve yapmackl sluptan kurtaracaktr.

53
 V. b l Om

I. Sabahn alaca karanlnda uyan

mak sana zor geliyorsa, u dnceye bavur:
nsanca bir yaam iin uyanyorum. E er, do
uumun nedenini ve evrene getirliim deki
amac yerine getireceksem , yine de som urtkan
olabilir miyim? Yoksa, yatm ak ve rtler al
tnda kendimi scak tutm ak iin mi meydana
getirildim ?
Ama, bu daha ho!
Kendine zevk vermek iin mi dodun?
Ve, ksacas, yaama bir katkda bulunmamak
iin mi, bedensel bir yaam iin mi y aratl
dn? allarn, serelerin, karncalarn, rm
ceklerin, an larn kendi grevlerini yerine geti
rip, paylarnca evrenin dzenine katkda bu
lunduklarn grmyor musun? Ve sen, tm

54
bunlardan sonra, insana yaraan yapmak is
tem iyorsun? Doaya uygun olan greve ko
muyorsun ?
Ama, dinlenmek te gereklidir.
Gerekli olduunu kabul ediyorum. B u
nunla birlikte, yiyip imeye olduunca, bu ge
reksinmeye de sm rlar koym utur doa. B u
na karm , bu sm rlar ap, zorunluluun te
sine gem iyor musun sen? Eylem lerindeyse
olanaklarnn ardnda kalyorsun. Demek ki,
kendini hi sevmiyorsun. nk, kendini sev-
seydin, gerek doan gerekse istem ini sev
men gerekirdi. U ralarn seven bakalary
sa, banyo ve yemeklerini unutarak, onun gerek
tirdii yolda tketm ektedirler glerini. Oy
macnn oymacla, oyuncunun oyuna, cim ri
nin paraya, gururlunun bbrlenmeye duydu
undan, daha az m sayg besliyorsun kendi
doana? Onlar, kendilerini ilgilendirene bee
ni duyduklarnda, kendilerini verdikleri yapt
ilerletmeden ne yemek ne de yatm ak isterler.
O rtaklaa iyilie yararl eylemler daha az de
erli ve daha az abaya lyk m grnyor
la r sana?
II. Ne denli kolaydr, can skc ve ie
yaram ayan her trl dnceyi uzaklatra
rak, hemen yetkin b ir dinginlie varm ak!

III. ^ Kendini, doaya uygun h er trl

sze ve eyleme lyk gr. Ne bazlarnn ele
tirileri, ne de onlardan doacak kanlar nedeniy
le yolundan sapma. Ama, davrann ya da ko

55
numan yararl olacaksa, kendini bundan al
koyma. tekilerin kendilerine zg ynetim il
keleri olup, kendi igdlerine baldrlar. S a
na gelince, tedirgin olm a; ama, doruca sr
dr yolunu, kendi z doann ve evrensel doa
nn gdlerine brakarak kendini; her ikisi
de tek bir yol izlemektedirler.

IV. Her gn iime ektiim bu havada

son soluumu vererek, babama tohum, anne
me kan, st aneme st veren, yllardan beri
her gn yiyecek ve ieceimi elde ettiim , y
rrken beni tayan ve onca biimde yararlan
dm bu topraa derek, yok olup yatkh-
a kavuuncaya dein doaya uygun yolda
ilerlerim.
V. H ayranla deer bir akl keskinli
ine sahip deilsin. Peki am a: onlara degin
hibir doal yetenekten yoksunsun, diyeme
yecein, baka birok nitelik vardr. A k y
reklilik, arballk, katlanrlk, kendini tu t
ma, olacaa boyun eme, lmllk, iyi dilekli-
lik, zgrlk, yalnlk, sadelik, gnl ycelii
rneince. Tmyle sana baml olan bu ni
telikleri elde etmee alsana. Kendilerine
kar hibir doal yeteneksizlik, kantlanabir
hibir anklk eksiklii tam adn bu erdemle
ri ne abuk elde edebileceini sezmiyor musun?
Ve bununla birlikte, kendi isteinle olanakl
nn dnda kalm aktasn. Doal anklklar yok
sunluu mudur, seni szlanmaya, cimrilie,
dalkavuklua, bedenini sulamaya, beenme

56
abasna, dncesizce davranmaa ve ruhun
da tm bu karklklara yer vermeye zorla
yan? T anrlar tan k tr ki, h ayr! ok nceleri,
bu kusurlardan kurtulmu, ve ok yavalk
tan, bu can skc kavray glnden t
r kendini sulam olabilirdin. Ama, bu duru
muna dahi kendini altrm an ve bu arla
kar ne aasam a ne de honutluk duyma
man gerekir.

V I. Beriki, bir kimseyi kayralkla g

nl borcu altnda braktnda, bu iyilii onun
hesabna geirm ee hazrdr. br, byle dav
ranm aa hazr deildir. Ama bununla birlik
te, o kendi kendine, iyilik ettii kimseyi bor
lusu saym akta ve yaptn bilmektedir. B ir
bakas, belirli bir lde, yaptn bilmemek
tedir; ama, zm tayan ve kendi yemiini
verdikten sonra bakaca bir istei kalm ayan
asma dal gibidir o; kouya katlm at, ava
gitm i kpek, baln hazrlam ar gibidir.
Bu . insan bir kimseyi gnl borcu altnda b
rakrken, ondan yararlanm aa almaz. Mev
simi geldiinde, yeniden zm vermee koyu
lan asma rneince, baka bir iyilie ynelir.
Yapabilecein kadar yaptn hesaba
katmadan davrananlardan m olunmak gere
k ir?
E vet.
Byle olmakla birlikte, yine de yapt
nn bilincine varlmahdr. nk, toplum
sal kar yararna davrandm sezmek ve Ze-

57
ustan iyilik ettiin kimsenin de bunu sez
mesini istem ek toplumcul bir varlm zgn
ldr.
Sylediin dorudur, ama anlattklar
m iyi yorum layamam aktasn. Bu nedenden
tr, nce szn ettiklerim in arasnda y e r
alacaksm . Onlar da, belirli bir esemeli gere
e benzerlik etkisiyle yanl yola sapmaktan
alkoyam am aktadrlar kendilerini. Ama, sy
lediimi kavram akta glk ekssi de, sen ge
ne de genel karlara uygun eylemlerde buluna
bilirsin.
V II. - AtinalIlarn yakars; Y am u r
yadr, yam ur yadr. E y iyi Zeus, AtinalI
larn tarlalarna ve ovalanna! Y a hi yakar-
mamal, ya da bylesine yalnca, soyluca ya-
karmal.
V III. Asclepios, bir kimseye ata bin
me, souk banyolar alma ve plak ayakla y
rme buyruu verdi dendiince; evrensel
doa, bir kimseye sayrlanm a, bir rgeninden
yoksun olma, ya da benzer bir ykm la aclara
salnm a buyruu verdi. de denebilir. Birinci
durumda, buyruk verdi: Asclepios, bu kimse
ye salna uygun den bu bakm ayrntla
ryla belirtti, anlamna g elir; ikinci durumda:
herkesin bana gelen olayn, onun alnyazs-
na uygun den olarak nceden belirtilm ilii-
ni anlatr. Karlatm z olaylarn bizimle
uyumlu dtn dile getirmemiz rneince;
duvarcar da, belirli bir dzeltme iinde, bir

58
birlerine uyan duvar ve piram it talarnn
uyumluluundan sz ederler. nk, yalnz
tek bir uyum vardr; ve dnyann, bu denli
byk bir bedenin tm bedenlerle tmlenmesi
rneince, Yazg denen bu denli byk neden
de tm nedenlerle tmlenmektedir. Burada an
lattm , en bilgisizler bile tasarlar. Yazg
getirm ekteydi ona bunu derler kendilerince.
Demek ki, bu ona getirilm iti; bu ona uygun
dmekteydi. yleyse bamza gelenleri, As-
clepiosun buyruklarn kabul edercesine, ka
bul edelim. Onun buyruklarnn ou ho de
ildir kukusuz; ama salmza kavuma
umudu iinde, ivedilikle kabul ederiz onlar.
Kendi saln gzettiince gzet evrensel do
aya elverili grnenin tam amlanm asn ve
gerekletirilm esini. Evrenin esenliine, iyi gi
diine ve Zeusun mutluluuna altn d
nerek, ok ac olsa bile, bana gelen her eyi
ayn zenle karla. G erekten bu getirilen,
ayn zamanda Btne uygun dmeseydi, bu
Gay bu kimseye getirilm i olmazd. Ve doa,
kendisince ynetilen kiiye uygun dmeyen
hibir ey getirmez.
yle olunca, bana geleni iki nedenden
tr sevmelisin. B irisi, bunun senin iin olu
turulmu bulunmas, sana uygun dmesi ve
ne biimde olursa olsun, sana yukardan, en es
ki nedenler zincirinden kagelmi olmas.
br, her varln bana zel olarak gelen
ey, evrensel doay yneten Kimsenin iyi gi
diine, yetkinliine, Zeus tan k tr ki, sreklili

59
ine bile katkda bulunur. G erekten nedenle
rinden olduunca, blmlerinin balantsn
dan ve kvamndan herhangi bir eyi eksilt
tiin zaman, evren sakatlanm olur. Oysa ba
na gelenden tr honutsuz olmakla, bu
balanty yapabildiince bozm akta ve belirli
bir lde yok etm ektesin.

IX . Sk sk her eyde gerekli ilkelere

uygun davranmay baaram yorsan ylma, bk
ma, yklma. Ama, bundan alkonulduun va
kit, grevine dn ve honut ol, ounlukla in
sanca davranyorsun. Kendisine geri dnd
n sev ve felsefeye bir okul retmenine ge-
hrcesine deil, gz aryanlarn, snger ve
yum urtaya bavurm as rneince dn; bir
baka sayrnn lpaya, bir bakasnn ya
komprese bavurmas rneince. Bu biimde
davranmakla, usa uyuunu gsteri konusu
yapm olmayacak am,a onunla dinginlie ka
vumu bulunacaksn. Felsefenin istem i doa
na uyumundan baka bir ey deildir. Sense
doana uygun olmayan bir eyi istem ektey
din. Eilim ler ve doamza uygunluk. Bu iki
eyden, gerekte en ok yatiklk vericisi
hangisidir?
Y atkln ekiciliinden tr deil
midir, zevkin bizi asl yolumuzdan uzaklatr
m as?
Ruh yceliinde, zgrlkte, yalnlk
ta, iyi dilekUlikte, kutsallkta daha fazla yat-
klk bulunup bulunmadn incelesene. B il

60
gelie gelince, bu anlak ve bilgi yetisinin tm
eylemlerine verdii salam l ve gnenci gz
nne alrsan, ondan daha yatklk verici ne
olabilir?
X. eyler belirli bir bakta, ylesine
bir bilinmezlik iindedirler ki, olduka nemli
dnrler onlarn kesin olarak kavranlmaz
bulunduklarn ileri srmlerdir. Stoaclar bi
le onlarn zor kavranlr olduklar sonucuna
varm lardr. Onlara degin tm onamalarmz
deiiklie urayabilir, deimeyecek insan
bulunamayacana gre. Aracsz nesnelere
ge imdi: ne denli ksa mrl, baya, bir
elenceye dknn, bir dalkavuun, bir eki-
yann eline dmeye elverilidirler! Daha son
ra, arkadalarnn karakterine ge: ilerinden
en sevimlisi bile, g katlanlrdr; h att kendi
si bile g katlanm aktadr kendine.
Bylesine bir karanlkta snacak yer
ararken, bylesine bir zdein ve zamann, de
vim ve devindirilenler aknda, deer verile
bilecek ya da salt yaknlk duyulabilecek ne
olabiUr? Byle bir ey dnemiyorum bile.
Bu durum karsnda, doal erimeyi beklemeyi
ve gecikmesinden tr fkelenmemeyi, ama
yalnz u iki dncede yatklk aram ay t-
lemeliyim kendime: birisi. Btnn doasna
uygun olmayan hi bir olayla karlam ayacak
oluum; br, tanrm a ve isel ekeliime ters
decek hi bir eylemde bulunmama erkine sa-
hiboluum. G erekten, hi kimse beni, onlara
kar gelmeye zorlayamaz.

61
 X I. u anda ruhumu neye hizmet et
tirm ek tey im ? H er frsa tta kendime bu soru
yu sorup, dnmeliyim: Ynetici ilke adm
alan, kendimin bu blmnde imdi ne olup
bitm ekte ve u anda hangi ruhu tam akta
ym ? B ir ocuunkini, bir delikanimnkini,
gevek bir adammkini, bir zorbannkini, bir
sr hayvannkini, bir yrtc hayvanmkini de
il m i?
X II. Halkn iyilik olarak kabul ettii
eylerin yapsn undan anlayabilirsin. E er
bir insan, bilgelik, hmilk, yreklilik rne
ince baz belirli eyleri gerek iyilikler ola
rak sylyorsa, onlar bir kez byle kabul edi
yorsa, artk u dizeyi duymak istem eyecek
tir : O denli ok servete sahip k i... Bu sz
ler yanl gelecektir kulana. Ama, halkn
iyilik sand eyleri, o da yle gryorsa,
gldr yazarnn bu szn dinleyebilip, ko
layca onaylayacaktr. Birinci durumda, di
ze ona dokunmu olacakt. Oysa, zengin
lik ve a ta fa tl bir yaam ya da n salayan
mutlu stnlklere eilim sz konusu olduun
da, onu doru ve yerinde sylenmi buluruz.
B u ii daha da ileriye gtr. Dikkatle bakld
nda, kendileri iin iyidir diye zenginlik pe
inde koanlar ayakyolu gereksinm esi iin ne
reye gideceklerini bilemeyecek: acaba nasl
bir yere gitsem ? diye bir gsterie ynelecek
lerdir. Bu eylerin iyilikler olarak deerlendi
rilip gz nne alnmas gerekip, gerekmedi
ini dn.

j62
 X III. Biim sel bir nedenden ve zdek-
ten meydana gelmi bulunmaktaym. Bu e
lerden hibiri yokluktan gelm i olmad gibi,
yine hibiri yoklukta yitm eyecektir. yleyse,
varlmn her paras, dnm yoluyla evre
nin baka bir parasnda yerini bulmu ola
cak ve bu bylece sonsuza dein srecektir.
Anne ve babam rneince, br sonsuza do
ru ykselerek varlm srdrm byle b ir
dnm sonucudur. Evren belirli sreli d
nemlerle dzenlenmi olsa bile, gerekte hibir
ey beni, byle konum aktan alkoyamaz.

X IV . Us ve m antk, kendi kendilerine

ve onlara baml bulunan ilemlere yeterli
olan yetilerdir. Kendilerine zg bir k nok
tasndan yola k ar ve kendilerine nerilmi
eree doru dmdz ilerlerler, i te bundan t
r, bu eit etkinlikler, yntemlerinin dorulu
unu ksaca dile getiren doru ilemler adiy
le anlrlar.

X V . insan olarak, insana vergi olma

yan eylerin hibirine uymay amalamamal-
dr insan. Onlar insandan istenm em itir; insa
nn doas onlar buyurmaz ve insanln ger
ekletirilm esi deillerdir, insann ne erei
ne de bu erein tam amlanm as olan iyilik on
larda bulunmaz. A yrca, eer bu eylerden bi
ri insana uygun dseydi, ne onu hor grme,
ne de tersine onu koruma hakkna sahip bu
lunm ayacakt; vlmeye deer olm ayacakt
ona gereksem e duymadn ileri sren insan

63
ve onlardan biri ya da brnden kendisini
yoksun klan kii, iyilik insan saylm ayacak
t, eer onlar gerekten iyilik olsalard. Bu ko
ullar iinde, bu ve benzer eylerden kendini ne
denli yoksun klarsa, bu yoksunlua o denli
katlanm gsterir kii ve o denli iyilik insan
olur.

X V I. Dncelerin hangi yolda ise,

anlan da o yoldadr. nk, ruh dncele
rin etkisiyle renklenir. yleyse, u gibi dn
celere yneltecein srekli bir ilgiyle renk
lendir onu: yaam a olana bulunan yerde, iyi
yaam a olana da vardr. yle olunca, avlu
da yaanabilir; demek ki avluda iyi de yaa
nabilir. Bundan bakaca da, dn ki; her
varlk, onun iin ve ondan tr yaratlm
olduu amaca yneltilm itir. E re i yneltil
mi bulunduu bu am ata toplanm tr. E re
in var olduu yerde herkesin yarar ve iyili
i de vardr. Oysa, akll bir varln iyilii,
yaamn toplumda srdrm ektir. Topluluk
iinde yaam ak iin meydana getirilm i olu
umuz ise, uzun zamandan beri kantlanm
bulunmaktadr, ilkel varlklarn stn varlk
lar iin, stn varlklarn da birbirleri iin
yaratlm olduklar apak deil midir, zaten?
Canl varlklar, cansz varlklardan, akll
varlklar da canl varlklardan stndr.
X V II. Olanakszn arkasna dmek bir
dehnin iidir. Ktlerin hi ktlk yapma
m asysa olanakszdr.

64
 X V III. Hikimsenin bana, doal ola
rak katlanam ayaca h ibir ey gelmez. Ayn
olay bir bilgeye ya da b ir bakasnn bana
gelebilir ve o, ister onlarn meydana geldiini
bilmeyiinden olsun, isterse gnl ycelii gs
terisinden, dinginliini srdrr, yaam am
gibi kalr. Ne olaan d eydir, bilgisizliin
ve kendini beenmiliin bilgelikten daha g
l grnmesi!

X IX . eylerin kendileri hibir biimde

ruhumuza demezler; ruha giri olanaklar
yoktu r; ruhumuzu ne deiiklie uratabilir
ne de devindirebilirler. O, yalnz kendi kendi
ni deiiklie uratp, devinime geirebilir.
Olaylar onun iin, kendisine yarar sayd
kanlarn, onlar biimlendirdikleri gibidir.
X X . Belirli bir adan, insan, bize en
yakndan hsm knm v arlktr: bakalar
na iyilik yapmak ve onlara katlanm ak zorun-
luunda olduumuza gre. Ama, aralarndan
bazlar, bana zg olan etkinlikleri engelledik
e, gne, esim, ya da yrtc hayvan rne
ince, ilgisiz kaldm nesnelerden biri duru
muna girm ektedir insan. B u kim seler, etkin
liklerimden birini kstekleyebUir, ama iimden
gelen atl ve anklm ksteklenemez. n
k, eylemlerin arasnda bir sei yapp, engeli
ykabilirim. Grerekte, anlak kendisini yneten
am aca erim ek iin etkinliine engel olan her
eyi ykar ve deitirir. B ir eylemi kesinsizlik
iinde brakan eyi, anlak bir bulgusuyla -

65
zer ve onun yolunu kesen eyi aydnla ka
rr.

X X I. Evrende var olan en gl eye

sayg g ster: bu, h er eyden y arar salayan
ve her eyi ynetendir. Ayn biimde, sende
var olan en gl eye de sayg gster. Bunun
doas brnnkyle zdetir. nk bu, sen
de tm geri kalan kullanp yararlanan ve ya
amn ynetendir.
X X II. Kente zarar vermeyen, kentliye
de zarar vermez. Sana zarar verilmi olduu
sansna vardn her kez, u kural uygula:
eer kent zarara uram adysa, ben de zarara
uram deilim. Ama, kent zarar grmse,
ona zarar verene kar fkelenmemeli, yapl
m zensizlik ona gsterilmelidir.

X X III. V arlklarn ve olaylarn ne b

yk hzla gelip getiklerini ve yok olduklar
n dn, sk sk. zdek, gerekte, sonsuzca
akp giden bir rm ak gibidir. Gler, srekli
dnmlere bam ldrlar, biimsel nedenler
se binlerce deiiklie. Onlarda hemen hemen
hibir ey kalml deildir. Ve ite yanbamz-
da, hereyin iinde yok olduu, gemiin ve
gelecein sonsuz ukuru. N asl lgn saylmaz,
bu kasrgada gururla dolup taan, sanki bir
ey onu b ir sre ve h a tt uzun zaman tasalan-
drabilirmicesine zlen ya da szlanan kii?
X X IV . P ek kk bir payla katldn
tm zdei ans; ksa ve nemsiz bir faslas

66
sana ayrlm bulunan tm zam an; ne denli
gsz bir paras olduun yazgy!

X X V . B ir bakas bana kar bir ku

sur mu iliyor? Bu onun bilecei i. Kendine
zg eilime, kendine zg etkinlie sahiptir
o. Bense ortaklaa yaadm doann u an
da, bende var olmasn istedii eye sahibim
imdi. Doann u anda yapmam buyurduu
nu yapmaktaym.

X X V I. Ruhunun ynetici ve egemen

ilkesi; etinde oluan tatl ya da azk devini
me ilgisiz kalsn, ona katlm asn, ama kendi
sm rlarm saptasn ve duyumlarn rgenlerde
kalm asn salasn. Ama, dnceyle ona ba
l bulunan bedenin onlar birbirine eken ya
knlnn etkisiyle sarsldnda, doal olan
duyuma kar koym aa allmam ak, ama
ynetici ilkenin bu durumda iyilik ya da kt
lk bulunabileceine degin bir sanya varm a
s nlenmelidir.

X X V II. Tanrlarla yaamak.

T an rlarla yaam aktadr, kendisine ayrl
m nasiplerden tr honut, Zeusun herkese
kom utan ve doru yol gsterici olarak verdii,
kendi parac, ekeliin tm isteklerine kar
sreklice, uysal bir ruh tayan kii. Bu eke-
likse, herkesin anla ve usudur.

X X V III. Teke kokan kiiye kar fke

duyar m sm ? Gl soluu olan kiiye kar
fke duyar m sn? Ne yapabilir ki? Byle bir

67
aza, byle bir kokuya sahiptir o. Bylesirie
anklklarnsa, bylesine kokular karm as ka
nlmazdr.
Ama, insan uslu bir varlktr. Bu ko
nuda dnerek, kusurlarn kavram aya al
abilir.
yi y ant! Demek ki sen de us sahibi
sin. yleyse, kendi ussal anklnn yardmy-
le ondaki ussal ankl uyandr; onun kavra
masn sala; onu uyar. E er anlarsa, ona
yol gster. Hi gerek yok fkeye.
Ne alat oyunculuuna, ne de kibar
orospulua.
X X IX . Yeryznden ayrldktan son
ra srdrmeyi tasarladn yaam, burada da
srdrebiUrsin. E er bunu gerekletirm e ko
rusundaki tm zgrlkler elinden alnm
sa, yaamdan ayrl, ama bu ayrltan hibir
ac duymayan insan rneince yap bunu. Hi
bir ey grnmyor, yleyse gidiyorum. Ni
ye nemli bir olay saylsn bu? Bylesine bir
ey bana yol vermedike, zgr kalrm ve hi
bir ey beni istediimi yapm aktan alkoyamaz.
Oysa, dnen ve toplumcul bir varln do
asna uygun olan istem ekteyim .
X X X . Doasal anlak bir araya getirici
dir. Bundan tr, daha aa varlklar, s
tn varlklar iin yaratm , stn varlklar
da kendi aralarnda uyumlu klarak kmelen-
dirm itir. Nasl her eyi, bir aam a srasna
koyduunu, b ir am ala birletirdiini, herkeze

68
deerine gre letirdiini ve stn varlklar
birbirleriyle dirlik iinde yaam ak iin rgt
lediini, anlam aa al.
X X X I. T an rlara, anne babana, karde
lerine, karna, ocuklarna, eitim cilerine, a r
kadalarna, yaknlarna, uaklarna kar na-
s davrandn bu gne dein? Hepsine kar,
bu gne dein Hi kimseye ktlk etm e
mek ve sylememek (1 ) ilkesi uyarnca dav
randn m ?
Nerelerden gelip getiini ve nelere k at
lanabileceim ; yaam yknn artk bittiini,
grevinin son bulduunu; nice gzel rnek
verdiini; nice zevke ve acya dayandn; ni
ce n b ir yana braktm ; nice iyilik bilme
ze hogr gsterdiini de anm sa!
X X X II. Niin eitilmemi ve bilgisiz
ruhlar, aydn ve kltrl bir ruhu zerler?
Aydn ve kltrl bir ruhun anlam ne
dir?
O, ke ve erei, evrensel tzden yaylan
ve ezelden beriBtn belirli dnemlere uy
gun bir biimde dzenleyen usu tanyan ruh
tur.
X X X I I I . Pek yaknda kl ya da iske
letten baka ey olm ayacaksn; bir ad, h att
bir ad bile deil; o sesten baka ey m i? B ir
yank. Yaam da en ok deer verilen eyler,
boluktan, rmlkten, anlam szlktan ba
ka ey olmayp, birbirlerini sran fino kpek
leri, dven, glen ve hemen sonra ala

69
an ocuklar rneincedirler. y i niyete, utan
maya, dorulua, akla gelince, onlar ge
ni yollarn var olduu yeryznden rak,
Olimposa doru (1 7 ) yol aldlar.
Duyularn alglam a alanna giren nesne
ler deiken ve dayankllktan yoksun, duyu
lar gerei grmez ve yanl izlenimlere elve
riliyseler, soluun kendisi bir kan buharn
dan baka b ir ey deilse ve n, insanlar iin
vnme kaynandan baka ey deilse, bu
lml dnyada seni alkoyabilecek ne kalr
daha? Ne yapmal yleyse? Dinginlik iinde
bekleyeceksin snp yok olman ya da yer de
itirm eni. B u elverili durum oluuncaya de
in ne yapmakla yetinilm elidir? Tanrlara say
g gsterip, dua etm ekten, insanlara iyilik
j-apm aktan, onlara katlanp, kin beslememek
ten baka ne yaplabilir? Bedeninin ve gsz
soluunun erim alanna giren h er eyin ne sa
na ait ne de sana baml olduunu da unut
mamalsn.
X X X IV . Yaam na, h er zaman, dzen
li bir ak salayabilirsin; doru yolu izleye
bildiine ve yine doru yolu kavrayp, ona uy
gun eylemde bulunabildiine gre. te . T an
r, insan ve her us sahibi varln ortaklaa
iki olana: b ir bakas tarafndan eylemlerin
den alkonamamak, iyliini dorulua uygun
b ir niyet ve davran biimine adamak ve tm
isteini bu noktada toplamak.

X X X V . Bu, ne kiisel ktlk, ne ken-

70
si ktlmn sonucu, ne de toplulua za
rarl saylm azsa, neden znt duyaym bun
dan tr? Hem ne zarar verilebilir ki toplu
lua?

X X X V I. Dgcnn srkleyii
tra k m a kendini tmyle, ama gcne gre
ve onlarn deerlilii lsnde, insanlara yar-
dimda bulun; olaan eylerden tr zarar
grm lerse, bir ykma uradklarn sanma.
Bu kt alkanl edinmiizdir nk.

71
 VI. BLM

I. Btnn z uysal ve biim verile

bilirdir. Onu dzenleyen us, ktlk etmeye
ynelik hibir gd tamaz kendinde. nk,
kt hibir eye sahip deildir, hibir ktlk
yapmaz ve hibir eye zarar vermez. H er eyi
meydana getiren ve tam am layan odur.

II. devini yerine getirdiin srada, so

uun ya da scam, uyumaya duyduun ge
reksinm enin ya da yeterince uyumu bulun
mann, vldn ya da ayplandn iitm e
nin, lmenin ya da baka bir ey yapmann
nemi olmasn senin iin. lm olay gerek
te, senin yaammnm eylemlerinden biridir.
yle olunca, imdiki zamanda yaplan iyi yap
mak bu eylem iin de yeterlidir.
III. eylerin gereini gr. H ibir e
yin zel nitelii ve nemi gznden kamasn.

72
 IV. Gzn alglama alanna giren tm
nesneler arabuk deiiklie u rarlar; z-
dek tekse, yanm tohum lar rneince dala
cak ; ya da savrulacaklardr.

V. Yneten us, kendi yapsn tan r, ne

yaptn ve hangi konuda altn bilir.

V I. Onlardan korunmanm tek aresi

onlara benzememektir.
V II. Kvancn ve onaym yalnz tek
bir eye ynelt: Tan r dncesi iinde, toplu
lua yararl b ir eylemden, yine toplulua ya
rarl baka bir eyleme gemeye.

V III. Ynetici ilke, kendiUinden uya

nan, ynelen, kendini dilediince biimlendi
ren ve her olayn kendisine, istedii gibi g
rnmesini salayandr.

IX . H er ey, evreni dtan sarm alaya

cak, iinde onun tarafndan sarmalanm bu
lunacak ya da ayr ve belirli baka bi,r doa
y a gre deil, Btnn doasna gre gerek
leir.

X . Y a karklk, birbirine dolaklk,

dalma; ya da birlik, dzen, Tanr. Birinci du
rumda, bu raslantsal karm akan klkta ve
bylesine b ir dzensizlikte, yaamm srdr
meyi nasl isteyebiUrim ? B ir gn toprakla
m ay (1 9 ) nasl baarabileceim i bmekten
baka kayglanacak neyim v ar? Ve niin z
leyim ? Ne yaparsam yapaym, dama beni

73
de gelip bulacaktr. br durumdaysa, Y ne
tene sayg gsterir, glenir ve dayanam on
da bulurum.
X I. iinde bulunduun koullarn zor
lamasndan tr arm san, olabildiince
abuk kendi iine ekil ve gereinden daha
uzun sre ayrlm a lllkten. nk, ne den
li sk iine dnersen, o denli ustas olursun
lll korumann.
X II. Ayn zamanda, bir vey anaya
bir de anaya sahip olsaydn, birincisine zen
gsterecektin ama. her eyden nce kendi ana
na balanacaktn, amaz bir ilgiyle. Senin
iin de durum ayndr u anda, saray ve felse
fe konusunda. Sk sk kincisine dn ve onda
dinlen. nk, berikinin verdii skntlar, on
dan tr katlanlabilir grnm ektedirler sa
na ve sen de tm bunlar arasnda, ondan t
r katlanlabilir duruma gelmektesin.
X III. Kendi kendine: bu, bir baln
cesedidir; u, bir kuun ya da bir domuzun ce
sedidir; ve yine Falern eden sz ederken, k
k bir salkmn z suyudur; soylu Romal
genlerin gmlei iin, bir kabuklu deniz hay
vannn kanna batrlm koyun klndan ya
plm tr; birleme, bir barsan srtm e
ve belirli bir kasmmyla bir para salg fk r
tlm asdr, diyerek, yemeklerin ve bu t r be
sinlerin nehi konusunda bir tasarm a varla
bilecei gibi, bu tasarm larn nesnelerine ula
malar, onlar kavram alar ve gerek grnm

74
lerini aa vurm alar rneince, davranmal
sn tm yaam n boyunca. eylerin, sana faz
lasyla gvene deer grnd h er kez, on
lar plaklyla gr, ne denli az nemli bu
lunduklarnn bilincine var ve onlar, kendile
rini sayg deer klan efsaneden syr. K or
kun b ir bilgicidir bu deer verme sarholu
u; nemli eylerle en iyi uratn sandn
srada, en iyi zarar dokunur sana. C ratesin,
X en o cratenin kendisi iin belirttiini anla
m aa alsana.
X IV . Halkn hayranlk duyduu nes
nelerden ou, en genel anlamdakilerden, bir
olu biimi ya da b ir doa durumu gereince
var olan nesnelerden gelirler: talar, odun, in
cir a alan , balar, zeytinlikler. B iraz daha
saduyulu insanlarn hayranlk duyduklar,
byk ve kk ba hayvan srleri rnein
ce canl bir ruh ile var olanlardan gelir. Daha
da kltrl kimselerin hayranlk duyduklar,
evrenselce ussal bir ruh sz konusu olmamak
la birlikte, sanat dallarnda usta, baka bir bi
imde becerili ya da sadece ok sayda tu tsak
edinmekte yetenekli klan, ussal bir ruhla be
zenmi varlklardan gelir. Ama, evrenselce us
sal ve toplumsal ruha sayg gsteren kii, geri
kalana deer vermez. Her eyden nce ruhu
nu; stnlkleri, ussal ve toplumsal etkinUk-
leri, iinde tu tar. Benzerinin de ayn eree y
nelmesine yardm eder.
X V . Srekli olarak, eyler arasnda

75
bazlar, var olma peindedirler, brleri var
olmu olma. V arla ulaann bir blm,
daha nce yitm i bulunur. Zamann kesiksiz
aknn sonsuz sreyi hep taze tuttuunca,
aklar ve dnmler de durmakszn yeniler
evreni. Bu rm akta koarak gelip geen nes
neler arasnda hangisine nem verilebilir, h i
biri zerinde durulamayacana gre? Y an
mzdan uup geen ve daha imdiden gz
mzden uzaklaan serelerden birine tutulm a
a koyulmak gibi bir eydir bu. Ve her biri
mizin yaam da buharlaan kana, soluk alm a
ya benzetilebilir. G erekte, h er an soluk al
np verilmesi olay, dn ya da nceki gn dn
yaya getirliimizde edindiimiz yetinin onu
aldmz kaynaa geri verilmesiyle ayn ey
dir.
X V I. B itk iler rneince terlem ek de
ildir deerli olan, ne srler ve yabanl hay
vanlar rneince brmek, ne imgelemeden
tr duygulanmak, ne itepileri tarafndan
bir kukla rneince devindirilmek, ne bir ara
ya gelmek ne de beslenmek. nk tm bun
lar, besinlerin tortusunun boaltlm asiyle ay
n dzendedir. Byle olunca deer verilmeye
lyk ne vardr? E l rpm alariyle gsteri m i?
H ayr. Szlerle vlme m i? O da deildir. n
k halkn kutlam alar szden baka ey de
ildir. Demek ki bbrlenmeyi de yadsdn.
Deer verilmeye lyk ne kalm aktadr? re
nimin ve sanatlarn da yneldii erek olan; et
kinliini ve durgunluunu kendi z yapsna

76
gre dzenlemek kalm aktadr bence. H er sa
nat, gerekte una, h er yapmn kendisi iin
yaratlm bulunduu yapta doru bir biim
de uygulatrlm asna ynelir. zm ba ye
titiren bac, at altrcs, kpek eiticisi
hep bu sonucu aram aktadrlar. Eitim ve
retim yntemleri neyi gerekletirm eye al
rla r? te deer verilmeye lyk olan. Onu
elde etm e mutluluuna eritiinde de baka
hibir ey beklemezsin artk.

B aka birok eye deer verm ekten de

vazgemeyecek misin ? H ibir zaman zgr ola
m ayacaksn, yleyse, ne kendi kendine yete
bilecek ne de tutkudan yoksun kalabilecek
sin. Kanlm azdr gerekte, senin iin deer
verdiin eyleri elinden alabilecek kimseleri e-
kememeye, kskanm aya, onlardan kukulan
m aya kadar varmak ve onlar ehnde bulundu
ranlara kar tuzaklar kurmak. K sacas, de
er verilmeye lyk grd eyden yoksun
kalan kiinin tedirgin olmas ve bundan baka
ca da Tanrlara trl sitemlerde bulunmas
kanlmazdr. Ama, kendi dncene duya
can sayg ve verecein deer, seni topluluk
yeleriyle uyuum. Tanrlarla badam iin
de, kendi kendisinden holanan bir insan, e-
deyile tanrlarn kendisine verdiklerini ve s
nfn onayan bir insan yapacaklardr.
X V II. Y ukar doru, aa doru ya da
em ber iinde devinir eler. Erdem in devinimi
bu ynlerden hibirinde gereklem ez; ancak,

77
tanrsal bir ey, kavranlm as g b ir ynelme
sonucudur, ilerleyi ve yolunu baaryla izle
yi-
X V III. Ne garip davran biim i! a
dalar olan ve kendileriyle yaayan insanlar
vmek istem ezler, ama kendilerinden sonra
gelecek olan, hi grmedikleri ve gremeye
cekleri kimselerce vlmeye byk nem ve
rirler kendileri. Senden nce gelenlerin, senin
hakknda gklere karc syleilerde bulun
mam olmalarndan tr aclara salnman,
gibidir aa yukar, bu.

X IX . E e r bir ey sana g geliyor

sa, bunun, insann olana dnda bulunduu
nu varsaym a. Ama, eer bir ey insan iin
olanakl ve doalsa, senin de erim alanna g ir
diini dn.

X X . Gymnasium altrm alar srasn

da, birisi seni trm alad ve bir k afa vuruuyla
yaralad m. Bundan tr hibir can sknts
gsterisinde bulunmayz, gcenmeyiz, ktl
mz istedii kukusuna kaplmayz daha
sonra. Bununla birlikte, ondan saknrz, bir
dmanmasna deil; ama ,onu kuku al
tnda tutmadan, iyilikle kanrz ondan. Y a
amn br durumlarnda da byle olmal.
Gymnasiumda bizim gibi talim yapanlara,
birok eyi balayahm . Sylediim gibi, on
lardan kukulanmakszn, n efret etmeksizin
kanm ak olanakldr gerekte.

78
 X X I. E e r birisi, yanl dndme
ya da davrandma beni inandrr ve bunu ba
na kantlarsa, kendimi dzeltmekle mutlu olu
rum. nk hibir zaman, hikimseye zarar
getirm em i olan gerei aram aktaym ben.
Ama yanlgsnda ve bilgisizliinde direnen ki
i kendisine zarar verir.

X X II. Kendim iin devim olan yapa

rm. B a k a eyler beni hi tedirgin etmez.
nk onlar ya cansz nesneler, ya ustan yok
sun varlklar ya da akn ve yollarm bilme
yen kimselerdir.

X X I I I . Us tam ayan hayvanlara kar

ve genellikle, duyularn alglama alanna giren
eylere ve nesnelere kar, ondan yoksun var
lk lar karsnda ussal bir varlk rneince,
yce gnlllkle ve cm erte kullan onu.
Ama, insanlara kar, ussal varhklar karsn
daymasna kullan onu ve toplumcullukla
davran. H er elverili durumda T anrlara ba
vur ve daha ka zaman byle davranacan
bilme kaygsna dme. nk, bu biimde ge
irilm i saat bile yeterlidir.
X X IV . MakedonyalI skender ile k a tr
cs, ldkten sonra ayn sona uradlar.
Y a evrenin rete nedenlerine dndler ya da
ayn biimde atom lara daldlar.
X X V . Herbirimizin bedeninde olduun
ca, ruhunda da ayn ksa zaman sresinde ne
le r olup bittiini, dn. Bylece, dnya ad

79
n verdiimiz bu tek ve evrensel varlkta, da
ha fazla eyin ya da tm eylerin ayn zaman
da var olularm a amazsm artk.
X X V I. B irisi sana, Antonin admm nasl
yazldm sorsayd, bu szcn elerinden
herbirini aka hecelemeye almaz mydm?
E er kzsalard, sen de kzar mydm? H arf
lerden herbirinin okunmasn kaygszlk iin
de srdrmez miydin? Bu geici dnyada h er
devin belirli sayda saptanm zorunluluklar
dan meydana geldiini de anmsa. Onlara uyul
mal ve zlmeksizin, kzanlara kar kzgn
lk duymakszn, kendisine nerdiini yntemle
izlemelidir kii.
X X V II. Ne denli kyclktr, insanlar
kendilerine doal ve ilgiye deer grnen ey
lere ynelmekten alkoym ak! Bununla bera
ber, kusur ilemelerinden tr fkelendiinde
de onlara bu olana tanm am aktasn, belirli
bir anlamda. G erekte, genellikle doal ve ilgi
ye deer saydklar eylere olduunca ynelir
ler onlara da.
Ama, yanlgya dmektedirler.
yleyse, onlar eit ve fkelenmeksi-
zin, yandgya dmekten kurtar.
X X V III. lm: duyulardan, bizi ipler
le ynetircesine devindiren itepilerden, d
nme yetisinin etkinliinden ve bedensel g
revlerden bize ulaan tasarm larn kesilm esi
dir.
X X IX . Bedeninin hi te kmeye yz

80
tutm ad bir srada, ruhunun kendini kn
tye koyvermesi utan vericidir.
XXX. Sezarlam am aya, bu renge b-
rnmemeye dikkat et. nk, olaandr bu.
Yaln, iyi, ar, sayg deer, doal, trenin
dostu, dindar, iyi dilekli, sevecen, devlerinin
uygulanmasnda kararl tu t kendini. Felfese-
nin seni eittii biimde kalmak iin sava.
Tanrlara sayg gster, insanlara yardm c ol.
Yaam ksadr. Yeryznde var oluun tek an
lam kutlu bir eilim ve toplulua yararl ey
lemlerdir. H er eyde Antoninin rencisi ol
duunu gster. Onun, usa uygun davranmak
iin gsterdii youn abay, tm durumlar
karsndaki ruh deimezliini, dindarln,
yznn duruluunu, iyi yrekliliini, bo n
nemsemeyiini, ileri kavraytaki etkinliini
dn. H ibir eyi iyice incelemeden ve ak
a kavram adan brakm ayn, baka sitem ler
le k arlkta bulunmakszn sitem lere katlan
n, her eyi ar ivecenlikten yoksun bir bi
imde ele aln, su bulatrm a eiliminden
uzak kaln, k arak ter ve etkinlikler konu
sunda titizlikle bilgi ediniini de dn. Ne
saygszlk, ne utangalk, ne gvensizlik, ne
de kurum. Konutu, rnein yata, giysisi,
beslenmesi ve ev hizm etleri konusunda ne den
li azla yetindiini dn; ne denli alkan ve
sabrl, yaay dzeninin yalnl nedeniyle
allm saatin dnda, besinlerin tortularm
bedenden atm a gereksinm esi duymadan aka
ma dein ayn grevde alabilmeye yetenek

81
 li olduunu. Ve yine, dostluklarnn salam l
n ve dayanaklln, grlerine, aka
kar olanlara gsterdii hogry, birisi
kendisine daha iyi bir zm yolu gsterdiin
de, sevincini, bo inandan yoksun dinsel eili
mini dn: lm saatinin, onunki rneince
ar bir bulun iinde, seni yakalam as iin.
X X X I. Saduyunu yeniden bul, kendi
ne gel, uyku durumundan kar kmaz, seni
zen eylerin d olduu bilincine var; bir kez
uyannca da nce grdn gibi gr h er eyi.
X X X I I . Gsz bir bedenle bir ruhtan
oluurum. Beden iin, her ey ayrmszdr.
nk o hibir ayrm yapamaz. U sa gelince,
kendi etkinlik alanna girmeyen her ey onun
iin ayrm szdr ve etkinlik alannda bulunan
her ey de onun gc iindedir. Bununla bera
ber, gc iinde olan eylerden yalnz imdiki
etkinhk onu ilgilendirir. nk u anda gele
cekteki ya da gem iteki etkinlikleri de ayrm
szdr onun iin.

X X X I II . Ayak, ayak grevini; el de el

grevini gerekletirdii srece, elin ya da
ayan yapt i doaya kar deildir. Ayn
biimde insan, insan olarak insann yapmas
gerekeni yapt srece doaya kar bir i
yapm olmaz. Ve, yapt ey kendi doasna
kar deilse kendisi iin de bir ktlk deil
dir.
X X X IV . Ne zevk tatdlar soyguncu-

.82
1ar, aalk bir yaam srdrenler, ana baba-
kyclar, zorbalar?
X X X V . Sanatlarn, kiilerin beeni
sine belirli bir noktaya dein uym alarna k ar
n sanatlarnn usuna olan ballklarndan
hibir ey yitirm ediklerini ve ondan uzakla
trlm aya katlam m gsterm ediklerini grm
yor musun? Mimarn ve hekimin kendi sanat
larnn usuna, insann kendisine zg olana,
kendisinde Tan rlarla ortaklaa bulunana gs
terdiinden, daha fazla sayg gsterm esi ar
tc deil m idir?
X X X V I. A sya, Avrupa, dnyanm k
k toprak paralar; tm okyanus, yeryzn
de bir damla su; A thos, yeryznn kk
bir tepesi; imdiki zaman tmyle, srenin
bir noktas. H er ey kk, deiken, yava
bir yitim iinde!
H er ey, bu ortaklaa ynetici ilkenin
dorudan devindiriiyle ya da dolayl olarak
sonurgu yoluyla, gkyznden ynetilm ekte
dir. Bylece, aslann az bile, balk bile ve k
sacas, diken ve am ur rneince zararl her
ey gkyznde var olan sayg deerliin ve
gzelliin sonulardr. yle olunca, tm bun-
larm , sayg duyduun ilkeye yabanc oldukla
rn sanm a; ama, eylerin ileri geldii kayna
dn.
X X X V II. imdiki zamanda var olan
grm bulunan kii, her eyi grm tr;
hem ezelden beri var olmu her eyi, hem de

83t
zamann sonsuzluu sresince var olacak her
eyi; nk, h er ey benze ve ayn anlamla
grnrler.
X X X V III. Yeryznde var olan ey
lerin balantsn ve birbirleriyle ilikisini d
n sk sk. B elirli bir anlamda, tm birbirle
riyle rlmler ve tm bunun sonucu bir
birleriyle dost klnmlardr. Gerekten, biri
brne dzenli devinim, ortaklaa soluk ve
zdek birlii nedeniyle balanr.
X X X IX . Yazgnn sana ayrdklarn
ho gr; alnyazsnn sana arkada olarak
verdii insanlara gelince, sev onlar, hem de
olanca gcnle.
X L . B ir let, bir el ula, herhangi
bir takm yaplm olduu kullanm amacn
gerekletirebiliyorsa kullanl olup, bu nite
liini yapmcs gzden uzak kaldnda da sr
drr. Ama, doann bir araya getirdii eyler
sz konusu olunca; onlar treten g kende-
rinde bulunup, yine kendilerinde varln sr
drr. te bu nedenle, ona daha fazla sayg
gsterm eli, onun isteine uygun davrand
nda ve yneldiinde, sende her eyin anlaa
uygun olacan dnmelisin. Btn iin de
byledir bu. Y apt h er ey anlaa uygun
dur.
X L I. B ir iyilik ya da bir ktlk say
dn, istem ine bal bulunmayan ey ne olur
sa olsun, bu ktlk bana geldiinde ya da
bu iyilik olanan kardnda, Tan rlara k ar

.84
 szlanman, insanlara kar, onlar bu aksak
ln nedeni olmakla sulayarak ya da bu ku
kuya derek kin beslemen kanlmazdr.
Bu gibi eyler karsnda, yaptmz ayrm lar
sonucu nice hakszlklara yol amaktayz.
Ama, yalnz kendimize baml olan eyleri
iyilikler ve ktlkler olarak dnrsek.
Tanry sulama ve insanla kar sava du
rumuna girme konusunda hibir hak bulama
yz kendimizde.

X L II. Tmmz ibirlii etm ekteyiz

tek bir yaptn gereklem esine; kimimiz ne
yaptn bilerek, kimimiz yaptnn bilincine
varmadan. Bundan tr, H eraclites sanrm ,
uyuyanlarn bile altklarndan ve yeryzn
de oluana katkda bulunduklarndan sz eder.
H erbiri ayr bir biimde ibirlii eder. Ve da
has, szlanan ve oluana kar koyma ve onu
yok etme giriiminde bulunan kimse bile.
Dnyann, gerekte, bylesine kimselere de ge
reksem esi vardr. nemli olan, kendinin hangi
yapt ortaklar arasnda yer almay istem en-
dir. G erekte, evreni yneten, ne de olsa sen
den yararlanm ay ve sana kendi i ortaklar
ve yardm clar arasnda belirli b ir yer vermeyi
bilecektir. Ama, sen de kendi andan, Chry-
sippenin szn ettii o yavan ve gln di
zenin, alatdaki anlam rneince doldurma
sana ayrlan yeri.
X L III. Gne, yamurun grevini ye
rme getirm e hakkn tanyabilir mi kendisine?

85
Asclepios, yemiler Tanrasm m kini? Y a yl
dzlardan herbiri iin ne demeli? Ayn yapt
iein ibirlii etm elerine karn, birbirinden ay
rm l deil m idirler?
X L IV . E er T an rlar benim hakkm da
ve karlaacam olaylar hakknda tartarak
kesin b ir k arara varm larsa, bunu usul b ir
yolda yapmlardr. nk, dncesiz bir
Tanrnn dlenmesi bile kolay deildir. Ve
hangi nedenle T anrlar bana ktlk etm ee
itilm i olabilirler? Bmdan ne y arar gelebilir
di gerek kendilerine, gerekse uralarnn te
meli olan evrene? Ama, eer zellikle benim
hakkm da bir k a ra ra varm am larsa, karla
tm olaylarn da sonurgu yoluyla aralarna
katld olaylarn tm zerinde, ne olursa
olsun karara varm bulunm aktadrlar; yley
se, onlar hogryle karlayp, olanlardan
tr honut grnmeliyim.
Ama, T anrlar hibir eyi nceden karar-
latrm yorlarsa ve yle sanlm as bir say
gszlksa; Tanrlara kurbanlar sunmayalm
artk, dua etm ekten, ant im ekten ve yapt
mz her eyi, gerekletirdiim iz h er eylemi,
var olup yaknmzda yaayan Tanrlar ilgilen
dirdiini dnerek yapm aktan vazgeelim
eer, derim, bize ilikin hibir ey zerinde
k arara varm yorlarsa, kendim iin k arara var
m akta zgrm ve karm aram ak hakkm
dr. Oysa, kar herkes iin yapsna ve doa
sna uygun olandr. Kendi doamsa, ussal ve
toplumsaldr.

86
 Kentim ve yurdum, Antonin olarak, Ro-
m adr; insan olarak, evren. yleyse, bu iki
kente yaral olan eyler benim iin salt iyi
liklerdir.
X L V . H erkesin bam a gelen h er ey
B tne yararldr. Bu yeterli olabilirdi. Ama,
ayrca da, olaylarn ounda, onlara daha ya
kndan baktnda, bir insana y ararl h er e
yin br insanlara da yararl olduunu gre
ceksin. Buradaki Y A R A R L I szc, geer
likteki anlam deil en genel anlamiyle ele aln
maldr.
X L V I. Oralarda hep ayn eyler g
rlmesi ve sunulan oyunlarn biim birliinin
can skcl nedeniyle am fiteatrn ve benze
yerlerin oyunlarndan nasl tiksinti duymak
taysan, yaam tmyle dikkate aldnda da
ayn duyguya varacaksn. G erekte, tmyle
yukardan aa zde eyler zde neden
lere sahiptirler. Nereye dein srecek byle
bu?
X L V II. Sreklice gz nnde bulundur
her trden, her ura dalndan, her rktan ni
ce insann lm bulunduunu. Philistiona,
Phoebuse, Origaniona dein in (2 0 ). imdi
br rklara ge. Onca gl konumacnn,
onca nemli dnrn, H eraclitesin, Pytha-
goresin, Socratesin ve onlardan nce onca
kahram ann, onlardan sonra onca generalin,
onca zorbann vardklar yere g etmemiz ge
rekiyor, demek k i! Eudoxesi, Hipparque (2 1 ),

87
Archim edesi, onca gl kavrayl varl, on-
ca yce gnll, alkan, hnerli ruhu, Me-
nippesi (22) ve benzerleri rneince bu lm
l ve geici yaam n onca kendini beenmi
alaycsn ekle bunlara. Tm bu insanlarn,
uzun zamandan beri lm bulunduklarn d
n. Onlar iin rkn olabilecek ne var bun
da? Adlar hi duyulmam olanlar iin de r
kn ne var? Bu lml dnyada bir tek ey
deer verilmeye ly k tr: yalanclara ve h ak
szlara kar hogr gstererek, yaam n
doruluk ve tre iinde srdrmek.

X L V III. Kendini mutlu klmak istiyor

san seninle birlikte yaayanlarn niteliklerini
dn, rnein birinin alkanln, br
nn saknganln, bir ncsnn eli akl
n, bir bakasnn bir baka niteliini. G er
ekte, hibir ey birlikte yaadmz insanla
rn davrannda aa vurulan ve olduka ok
sayda bir araya gelmi bulunan erdemlerin
grnmnce mutluluk verici olamaz. te
bundan tr, bu grnm hep gz nnde tu
tulmaldr.

X L IX . 300 livre arlnda deil de

unca Hvre gelmenden tr ok mu zlr
sn? Ayn biimde davran, daha fazla deil de
unca yl sresince yaam an gerektiinde.
G erekte, sana ayrlan zdek payyla, nasl ye
tiniyorsan, yaam sren iin de ayn eyi yap.

L. Onlar inandrmaya al, ama t

88
renin usu bunu buyurduuda, onlara karn
bile olsa gerei gibi davran. Bununla birlikte,
seni engellemek amaciyle birisi kuvvete ba
vurursa, yumuakla ve dinginlie ge, ba
ka bir erdeme varm ak iin yararlan bu engel
den ve saknganlktan yoksun olarak eyleme
ynelmemen, olanaksz eyleri amalamaman
gerekliliini anmsa. stediin neydi? Bu yn
ce bir aba m gsterm ek? Bu abay gster
din. zenle gerekletirm eye altm z ey
lerse eninde sonunda varlk kazanrlar.
L I. nden holanan kii, kendi mutlu
luunu bakalarnn cokusunda a ra r; zevkten
holanan kii kendi eilimlerinde; bilge insan
sa, kendi davranlarnda bulur mutluluunu.

L II. Bu konuda kan edinmemekte ve

ruhumu bulandrm am akta zgrm. eyler,
gerekte, kendiliklerinden kanlarmz olutu
rabilecek yapda deillerdir.

L III. B ir bakasm n sylediine dikkat

etmeye al ve olabUdiince konuan kimse
nin ruhuna gir.
LrV. A r topluluuna yararl olmayan
arya da yararl olmaz.

LV . Gemi tay falar gemi klavuzunu

ya da sayrlar hekimi svselerdi, gemi klavu
zu tayfalarn kurtulumu, hekim bakt say
rlarn esenliini salam aktan baka eyle u
ra r myd?

89
 L V I. Yeryzne beraber geldiin kim
selerden nicesi daha imdiden ayrlp gitm i
durum da!

L V II. Sarla tutulanlar, bal ac bu

lur; b ir kuduz hayvan tarafndan srlanlar
sudan korkar ve ocuklar, toplarn gzel bu
lurlar. fkeye kaplman niye? Kusurun, sar
lkl sayrdaki dden ya da kuduz bir hayvan
tarafndan sirlm kimsedeki hayvan ya
sndan daha az etkili olduunu mu sanyorsun?
L V III. Kendi z doann usuna uygun
yaam aktan, hikimse seni ahkoyam ayacak;
evrensel doann usuna ters debilecek h ibir
ey gelm eyecektir bana.

L IX . Kendilerine ho grnmeye al
lan kimseler, kim lerdir? Hangi y ararlar iin
ve hangi yollarla? Ne denli abuk rtvere-
cek zaman her eyi, nicesini rtt gibi im
diye dein!

90
 VII. BLM

I. Ktlk nedir? Bu, sk sk karla

m olduun bir eydir. Zaten h er olayda: bu,
sk sk grm olduum bir eydir dncesi
ne bavur. K sacas, aada olduunca yu
karda da, eski, yeni, ada tarihlerin dolup
tat, bugn kentlerin ve evlerin dolup ta
t eyleri bulacaksn h er yerde. H ibir ey
yeni deildir: h er ey allageldiince ve ksa
srelidir.

II. lkeler yaarlar. O n lara'ilik in ta

sarm lar yitmedike, nasl yok olabilirler za
ten ? Oysa, bu tasarm lar sreklice canlandr
mak senin elindedir. H er ey zerinde gere
ken kanya varabilirim. Bunu yapabilirsem,
niin araym ? Anlamn dndaki h er ey,
anlam iin sa lt olarak anlamszdr. Bunu an
ladnda, her ey yoluna girecektir.

91
 Yeniden yaam akta zgrsn. Grm ol
duun eylere yeniden bak; yeniden yaam a-
nm anlam budur.
III. Anlamsz gsteri zentileri, sah
nede tiy atro oyunlar, byk ve kk ba
hayvan srleri, karg arpm alar: fino k
peklerine atlm kk kemik, havuz balk-
k rn a kfte, yklerini srkleyen karm cala-
rjn yorgunluu, akn fndk sanlarnn ko
um alar, iplerle oynatlan kuklalar! Tm bu
gsterileri hogr iinde karlam ah ama,
her birinin deerinin, abasnn am alarnn
deerince olduu da gz nnde tutulm al
dr.
IV. Sylenen her eyin, szc szc
ne bilincine varlm al, her eylemde de, on
dan doacak sonularn; bu son durumda, ey
lemimizin hangi am aca yneldii dorudan
doruya grlmelidir; birinci durumdaysa,
szcklerin anlamlarna dikkat edilmelidir.
V. Benim anlam bu yapt iin yeter
li m idir? Yeterliyse, bana evrensel doaca ve
rilmi olan bir ara rneince kullanrm onu.
Y eterli deilse, ya bu yapt, onu daha iyi ger
ekletirebilecek kimseye emanet ederim, zel-
Jkle bu benim ykmllklerimden biri deil
se; ya da ynetici ilkemin aracliyle imdi
lik elverili ve toplulua yararl olan yapm a
a yetenekli yardmcy yanma alarak, yapa-
bildiimce gerekletiririm onu. Gerekte,
kendiliimden ya da bir bakasnn yardmiy-

92
Ic yaptm ey her zaman, toplulua yararl
ve iyice uygun olma am acna ynelmelidir.
VI. V aktiyle ok nl nice insan im
diden unutulmulua dmlerdir; onlar
gklere kartan nice insan da uzun sreden
beri bizi bu skntdan kurtarm bulunm akta
drlar.
V II. Yardm grm ekten utan duyma.
B ir sura saldran asker rneince, sana d
en grevi yerine getirm ekle ykmlsn. To
pal olup ta mazgal tek bana aamasaydm,
ama bir bakasnn yardmiyle bunu gerek
letirebilecek durumda olsaydn, ne yapardn?
V III. G elecekteki eyler seni tedirgin
etmesin. Gerektiinde, imdi karlatn olay
lar karsnda kullandn usla gerelenm i
olarak onlara da gs gereceksin.

IX . Tm olaylar birbirlerine giriik

tirle r; balantlar kutsaldr ve hemen hemen
hibiri brne yabanc deildir. nk, bir
likte dzenlenmi olup, ayn dnyann dzeni
ne birlikte katlm aktadrlar. G erekte h er e
yi ieren tek bir dnya, her yere dalm tek
bir Tanr, tm anlakl varlklara ortaklaa
olan tek b ir tz, tek bir yasa, tek bir us var
dr sadece; gerek te tek tir, ayn doaya sa
hip ve ayn ustan pay alan insanlar iin y et
kinlik te tek olduuna gre.
X . zdeksel olan her ey, arabuk
yok oluverir Btnn zdeinde; h er neden.

93
arabuk B iit n n usunca geri alm verilir;
her an, arabuk gmlverir zamana!
X I. U ssal varlk iin, doaya uygun
olan eylem usa da uygundur.
X II. Doru mu ya da dorultulmu mu
olacaksn?
X III. nsanlarda bedenin rgenleri r
neince, ussal zler de ayr varlklarda bulun
m akla birlikte, benzer bir adan uyuum iin
de davranm ak zere yaratlm lardr. Sk sk,
kendi kendine: ussal zler gvdesinin RG E-
N YM dersen, bu dnce seni daha ok e t
kileyecektir. Ama, P harfine basarak Onun
P A R A SIY IM (2 3 ) dersen, insanlar var g
cnle sevmemektesin daha, onlara iyilik e t
mekten saltk olarak holanm am aktasn daha.
nk iyilii yalnca bir dev olarak yapar
san, bu iyilii kendineymiesine yapamamak
tasn daha.
X IV . Varlmm etkilenebilir blmle
rine dardan ne zarar gelirse gelsin! E tk i al
tnda kalm olacak blmler, dilerlerse szla-
rabilirler. Kendime gelince, bu olayn bir k
tlk olduu kansna varmadka, hibir za
ra ra uram olmam. Oysa, bunu byle dn
memek bana bamldr.
X V . Altn, zmrt ya da erguvan bir
giysi; ne yaparlarsa yapsnlar ya da ne der
lerse desinler, zmrt olmam ve rengimi ko
rumam gerek dermilercesine, ne derlerse de
sinler, iyilik insan olmalym.

94
 X V I. Ynetici ilkem kendi kendisini
artm az; yni, kendi kendisini ne rktr
ne de aclara salar. B ir bakas onu korkuta
bilir ya da zebilirse, yapsn bunu! nk, bu
ilke kendiliinden dnme yetisini kullanarak,
bu gibi durumlara ynelmez. Zavall beden ac
ekmemeye aladursun, yapabilirse! Ama,
korkuya kaplan, zlen, duyduklar zerinde
kesin kararn veren zavall ruhumuz bundan
tr ac duymak zorunluunda deildir.
nk yaps onu bylesine bir kam tam aya
zorlamaz. Kendi kendine bir gereksinm e ya
ratm ad srece, ynetici ilke kendiliinden
gereksinmeden yoksundur. Sonu olarak, ken
di kendisini artm adka ve engellemedike,
hibir ey tarafndan artlm asna ve engel
lenmesine olanak yoktur.
X V II. Mutluluk iyi bir ekelie ya da
iyi bir usa sahibolm aktr. Ne iin var burada,
ey kuruntu? T an rlar adna, geldiin gibi e
kil g it! Sana gereksem e duymuyorum. E sk i
alkanlna uyarak geldin; darlmyorum da
sana; sadece uzakla.
X V III. Dnmden tr kayg m
duyuluyor? Ama dnmsz oluabilecek ne
olabilir? Sen kendin scak bir banyo yapabilir
misin, eer odun hibir dnme uram azsa?
br y ararl eylerden hangisi dnmsz
meydana gelebilir? Kendi dnmnn de
benzer bir olay olup, ayn biimde, evrensel
doa iin kanlmaz bulunduunu anlam yor
musun?

95
 X IX . Tm bedenler, sel tarafndan s-
rklenircesine B tnn zdeince koparlp
gtrlrler. Btne bal olarak, rgenleri-
mizin birbirleriyle ibirlii etm eleri rneince,
onunla ibirlii ederler.
Nice Chrysippei, nice Socratesi, nice
E p icteto su yuttu zaman imdiye dein! H er
insan ve her ey konusunda ayn dnceye
bavur.
X X . B ir tek ey zer beni. O da, insa
nn yapsnn gerektirm ediini yapmak ya da
gerektirm edii biimde ve zamansz yapmak
kaygsdr.

X X I. Pek yaknda insanlar unutmu

olacaksn; pek yaknda insanlar da seni unut
mu olacak.

X X II. insana zg olan, kendisini k

k drenleri bile sevmesidir. Bunu baar
mann yolu, onlarn akraban olduklarn; bil
gisizlikten tr ve istem eyerek kusur ile
diklerini; ksa zamanda hepinizin lm ola
can; ynetici ilken nceki durumundan da
ha kt kmmad iin, her eyden nce, sa
na hibir zarar verilmemi bulunduunu, gz
nne getirmendir.
X X III. Evrensel doa, zdei balmu
mu rneince kullanr bir ata biim vermek
iin, bugn. Sonra, onu eritip zdeinden bir
aa, ondan sonra b ir insan, ondan sonra ba
ka bir ey iin yararlanr. Ve bu varlklarn

96
herbiri de ok ksa sre srdrrler yaam la
rn. Byle olunca, bir sandn yaplmasnda
olduu gibi, sklmesinde de hibir ktlk
yoktur.
X X IV . Grdn her eyi, Btn
yneten doa deiiklie u ratacaktr. Bu
eylerin zdeinden baka eylere varlk ka
zandracak, onlarnkinden de bakalarna:
dnya hep yeni kalsn diye.
X X V . fkenin izini tayan bir yz t
myle doaya aykrdr ve irkindir. Bu iz sk
sk belirirse, gzellii ylesine sner ve yok
olur ki, bundan byle canlandrlmas saltk
biimde olanak d kalr. Bu olgudan, sz ko
nusu durumun usa aykr bulunduu sonucu
nu karm aya al. nk, kusurlarmzn bi
linci de ortadan kalkarsa, baka hangi yaama
gds kalr bize?
X X V I. B ir kimse sana kar bir ku
sur ilediinde, bu kusuru ileyebilmi olmak
iin, iyUik ya da ktlk konusunda ne kan
edindiini anlamaa al hemen. Bunu ger
ekten anladnda, ona acyacak ve ne a
knlk ne de fke duymayacaksn. Y a da, sen
de daha iyilik konusunda onunla ayn veya
baka benzer bir kanya varm aktasn ve bun
dan tr onun balanmas gerekm ektedir.
Ama, iyihk ve ktlk konusunda, artk onun
kanlarn paylamyorsan, onlar ayrdedeme-
meyene kar daha kolayca hogr g stere
bileceksin.

97
 X X V II. Gzden rak eyleri, hep gz
nndeymilercesine dnme ama, gz nn
de bulunan eyler arasmda en elverili olanla-
n n a deer bi ve uzaklatklarm da onlar na
sl bir abayla arayacan ammsa. Ayn za
manda, gz nnde bulunan eylerden, onlar
dan yoksun kaldnda yklmana yol aacak
denli, akn bir deer bimeye ynelecek l
de holanm aktan sakm.
X X V III. Kendi iine iyice kapan. Seni
yneten ussal ilke, treyi uygularken kendi
kendine yetecek ve bylesine davranrken din
ginliini koruyacak doadadr.
X X IX . imgelemi yok ediver. Bu kukla
lara yarar rpnma dinsin. Senin ya da bir
bakasnn bana geleni kavram aya al. Se
ni u ratran konunun nedeniyle zn ayr-
det ve zmle. Son anm dn. Filancann
iledii kusuru, olduu yerde brak.
X X X . D*nceyi, onu aklayan sz
cklerle karlatr. Sonularn ve nedenlerin
derinliine var, dncede.
X X X I. Kendinde, yalnl, utanmay,,
erdemle kusur ortasnda yer alana ilgisizlii
belirli kl. insanl sev. Tanrnn izinde y
r.
Her ey saym aca olup, yalnz eler
gerektir demiti bir bilge (2 4 ). Ama, h er e
yin saymaca olmadn anmsamak yeterli-
dir.

98
 X X X II. lm zerine: sadece atom lar
varsa, lm bir dalmdr. Birlie dn v ar
sa, o bir yok olu ya da gtr.
X X X III. A c zerine (2 5 ): Dayanlmaz
olan ldrr, srp giden katlanlabilirdir.
A nlak kendini tu tarak dinginliini koruyabi
lir. Y netici ilke bundan tr daha kt k
lnm olmaz. Acnn zarar verdii blmlere
gelince, yapabilirlerse bu konuda dnceleri
ni aklasnlar.
XXXI'V^ n zerine: Onlarn dnce
lerini incele, ne olduklarn, nelerden kandk
larn ve neleri izlediklerini. Ve yine dn ki:
iasl kumullar birbirleri zerine ylarak, n
cekileri rtyorlarsa, yaamda da nce gelen
olaylar, zerlerine gelen yenileriyle arabuk
rtlmektedirler.

X X X V . Ycelikle dolu dnme yetisi,

zaman tmyle ve tm zdei kapsayabilen
kiinin, mre nem vereceini sanyor musun?
B u olanakszdr, der.
Byle b ir insan, sonu olarak, lm
korkun bulm ayacak m dr?
Hi te deil (2 6 ).
X X X V I. iyilik edip, yerilmek kr allar a
degin eylerdendir.
X X X V II. Yzmz, kendisini dn
me yetimizin isteince dzeltmesine karlk,
dncenin kendi isteince kendisine biim
ve dzen verememesi utan vericidir.

99
 X X X V III. Olanlar karsnda fkelen
memek gerekir. nk, onlar bundan tr
tasalanm ayacaklardr (2 7 ).
X X X IX . lmsz T an rlara ve bize,
sevin nedenleri salayabilsen!
X L . Buday taneleriyle ykl bir baak
rneince biilip kaldrlmal yaam ; ylesine
ki, biri yaayakalsn sadece, kendi deil (2 8 ).
X L I. Ben ve iki ocuum Tanrlarca
unutulmusak, bunun da bir nedeni vardr.
X L II. iyilik ve tre benimle beraber
dirler (2 9 ).
X L III. Onlarn alayp szlanm alarna
ve rpnm alarna ortak olunmamak.
X L IV . Ben hakl olarak yle yant ve
rirdim, bu adam a; ap ne olursa olsun, bir in
sann eylemde bulunduu vakit, sadece eylem
lerinin hakli m haksz m olduunu, bir iyihk
insanna m, bir ktye mi y arar bulunduu
nu aratracak yerde, onun yaam a ya da l
me risklerini hesaplamas gerektiini dn
yorsan, yanlyorsun dostum (3 0 ).
X L V . Gerekte dorusu udur, A tina
lIlar. E n iyisi olduu dncesiyle, kendilii
mizden sem i olduumuz ya da bize bir ba
kan tarafndan ayrlm bulunan grevde ka
lnp onursuzluk dnda ne lm ne de hi
bir ey hesaba katlm akszn onun risklerine
katlamimaldr, bence (30).
X L V I. Ama sevgili dostum, soylulu

100
un ve erdemin, bakalarnn esenliine ve
kendi z esenliine zen gsterm ekten baka
ey olmadna dikkat et. Bu yaam sresi so
rununa gelince, gerekten insan olan bir in
san ondan tr tasalanm az; yaam a hi ba-
lanmamal, ama bu konuda Tanrya gvenme
li, hi kimsenin yazgsndan kanam ayaca
na kadnlarla beraber inanmal ve sadece ya
ayaca srece nasl daha iyi yaayabilecei
ni incelemelidir, kii.
X L V II. Onlarla birlikte alnp gt
rldn gz nnde tu tarak, yldzlarn ev
rimini seyret ve elerin birbirlerine dn
mn dn hi durmadan. Bylesine tasarm
lar bu lml dnya yaamnn kirliliklerini
artr.
X L V III. P laton un gzel bir dnce
si: insanlar zerine uzun boylu sz syleyen
kii, yeryznde olup bitenleri yce bir yerde
gereklem iesine deerlendirmektedir, ku
kusuz: srler, seferdeki ordular, tarm sal i
ler, evlenmeler, kopmalar, doumlar, lmler,
yarg yerlerinin kargaal, ssz lkeler, e
itli b arb ar boylar, bayram lar, yaslar, kamu
sal toplantlar, tm bu evrensel karm ve k ar
tlardan doan bu yetkin birlik dzeni.
X L IX . imdiye dein olup geen olay
lar ve bu gn oluan tm deiimler deerlen
dirildiinde, gelecekteki olaylarn nceden g
rlmesi olanakldr. Gerekten, hepsi benzer
olup, bu gn meydana gelen olaylarn dz-

101
nnden uzaklalamaz. nsan yaamnn krk
ya da on bin yl sresince gzlemlenmi olma
s edeerdir. nk, daha fazla ne grebilir
sin?
L. Topraktan varln kazanm olan
topraa dner, neblozumsu bir to
humdan
filizlenmi bulunansa
Gklere dner yeniden (31).
Bileim lerin atom lara ayrlm as ve duy
gusuz elerin benzer biimde dalmas anla
mna gelir bu.

L I. V e:
Yem ekler, iecekler ve bylerle
yaamn akn deitirm ek isterler
hi lmemek iin
Tanrlarn estirdikleri yele
katlanm ak gerek
yakmlmas olanaksz
aclar iinde (3 2 ).

L II. O, daha iyi dnce savas ol

m akla birlikte, ne o rtak k ara daha fazla ba
l, ne daha alak gnll, ne olaylar karsn
da disiplinli, ne de yaknlarnn dn yan
llklarna daha hogrldr.

L III. B ir grevi. T an rlara ve insanla

ra ortaklaa usa uygun olarak yerine getirm e
olana varsa, ondan tr kayglanm ak ge
reksizdir. y i gdlm ve kendi doal yap
sna uygun olarak yneltilmi b ir ile kendini

102
gerekten yararl klabilme olana varsa, e
kinilecek hibir zarar gelemez bundan.
L IV . H er yerde ve sreklice, var olan
durumdan dindarca honut kalmak, var olan
insanlara kar treye uygun davranmak, kav
ranlm ayacak hibir noktann szmasna yer
vermemek ereiyle tm dikkatini var olan d
nceye yneltmek, sana bamldr.

LV . Bakalarnn ynetici ilkesine y

neltme dikkatini, ama doann seni gtrd
yere bak doruca: evrensel doann, karla
tn olaylarla; kendi doann sana buyurdu
u devlerle, seni gttkleri yerdir bu. G er
ekte, her varlk kendi doal yapsiyle uyu
um iinde olan yerine getirecektir. Tm br
varlklar, ussal varlklar yararn a meydana
getirilm ilerdir. Herhangi bir dzende, daha
aa kademede olanlarn stndekileri ta
mamlamak iin var olmalar rneince. U ssal
varlklarsa birbirleri iin yaratlm lardr. y
le olunca, insann doal yapsndaki balca
zellik toplumculluktur. kincisi, bedensel is
teklere direnme yetisidir. nk, us ve anlan
yneliinin zgl, kendi snrlarn sapta
yp, ne duyularn ne de igdlerin devinimin-
ce yenilgiye uratlam am asdr. Bu iki devinim,
gerekte dirikseldir. Ama anlan devinimi s
tn gelmek ve onlarn boyunduruuna girm e
mek eilimindedir hakl olarak. nk o, tm
brlerini kullanabilecek bir doal yaplta
dr. nc olarak, ne yarglam aya hazr ne

103
de aldatlmaya elverili grnmemek ussal bir
varlm doal yaps gereidir. Ynetici ilken,
bu ayrcalklarla yetinerek, yolunu doruca iz
lesin. Kendisine vergi olan, elinde bulundur
m aktadr o.
L V I. Yaam nn kalan blmn, im
diye dein yaam ve varln yitirm i insan
olarak, doaya uygun srdrmelisin.
L V II. Sadece kendi bana gelenleri
ve kendi yaam sreni dolduranlar sevmeli
sin. Sana bundan daha uygun decek bir ey
var mdr, gerekte?
L V III. H er olayda, daha nce bu du
rumlarla karlam bulunan kimseleri gz
nne g e tir; sonra, onlardan tr zlen,
aran, yaknanlar dn. Neredeler onlar
imdi? H ibir yerde. yleyse? Sen de onlar
gibi davranm ak istiyor musun? B u olaan d
davranlar, onlar destekleyen ve onlarca
desteklenenlere brakp, kendini tmnle bu
olaylardan yararlanm ay bilmeye adamak iste
m iyor musun? Y aptn h er eyde iyilik in sa
n olma niyetini ve istem ini ta, sadece. Ve u
iki zdeyii anm sa: eylemi douran etkenin
nemli olmadn...
L IX . Kendi iini kaz. Senin iindedir
iyilik kayna, o kaynak ki sreklice kazarsan,
sreklice fkrabilir.
L X . Bedenin kendisi de, ne eylemde,
ne de dinlenmede gevek olmamal, gl bu

104
lunmaldr. nk anlan yze yansttn,
hep uyumlu ve soylu duruu, ayn biimde
tm bedenden de istem ek gerekir. Ama bunda
her trl gsteriten kanlmaldr.
L X I. nceden sezinlenmeyen doru
dan vurular sendelemeksizin savuturm aya
hazr bulunulmasn gerektirdiinden, yaama
sanat, oyun sanatndan ok dmeye ben
zer.
L X II. Tanklm a bavurduun kim
selerin kiiliklerini ve sahibolduklar yneli
i) kelerini deerlendirmeye al srekli ola
rak. Bylece, istem eyerek yanlgya dtk
leri zaman onlar hi knam ayacak, kam lar
nn ve iteperinin kaynana dikkat ettiin
de, a rtk onlarn tanklna da gereksem e duy
m ayacaksn.
I.X III. H er ruh, istemedii halde, do
ruluktan yoksun da olabilir (33). denir. y
leyse, tre, lmllk, cana yaknlk ve benzer
tm erdemler iin de sylenebilir ayn ey. B u
nu sreklice anmsaman ok gereklidir. nk,
bylece daha hogrl olacaksn herkese
kar.
L X IV . Her acda, u dnceye bavur:
bu, utan verici deildir; bu seni yneten an
laa zarar vermez nk o, ussal olduuna g
re, toplumcul olduuna gre, acnn etkisiyle
bozulamaz. Y ein aclarda, bununla birlikte,
Epicurosun (34) u zdeyiine de bavur: -
nemini bilir ve onun hakknda edindiin kan

105
redeniyle ona hibir katkda bulunmazsan, ac
ne dayanlmazdr ne de sonsuz. unu da unut
m a: uyuukluk, ar s, itahszlk rneince,
seni tedirgin eden ve yle grnmeksizin g er
ek aclar saylan pek ok ey vardr. yle
olunca, bu skntlardan biri sana zn veri
yorsa, acya direncin olmadn, dn.

L X V . nsanlardan kaan insanlarn,

insanlar iin besledikleri duygular tam aktan
sakn.

L X V I. Telaugesin tinsel amklnm

Socratesinkinden stn olmadn nasl anla-
rjz? Socratesin daha nl bir lmle yaam
dan ayrlm, stoaclarla daha ustalkla tart-
rr., dondurucu soukta gecelemeye daha fazla
dayanrlk gsterm i, Salam isli L eoyu tu tuk
lama buyruu ald halde kendini yetkisiz bu
larak bu grevi yadsmada daha fazla ruh y
celii gsterm i ya da sokaklarda kurum sa t
m (3 5 ) olmas gibi gerekte yaanm olsa
lard, zerlerinde uzunca durulmay gerektire
bilecek tm bu eylemler yeterli deillerdir. u
na dikkat edmelidir; Soerates nasl bir ruha
sahipti? Ktle kar fke duymakszn, kim
senin bilgisizliine kle olmakszn, kendisine
evrensel dzence ayrlm olan olaan d ka
bul etmeksizin ya da onu dayanlmaz bulmak-
sJzn, anlana bedensel tu tku lara yaknhk duy
ma zgrln tanmakszn, insanlarla iliki
lerinde doru, Tanrlarla ilikilerinde inanl ol
m akla yetinebiliyor muydu?

106
 L X V II. Kendi kendini snrlandrm a ve
sana vergi olan kendi yetki alannda tutm a z
grlnden yoksun oluturm am tr doa se
ni. G erekte, tanrsal bir insan olup, hi kim
senin dikkatini ekmeden yaam n srdrmek
de olanakldr. Bunu h er zaman ans ve yine
unu k i: yaama mutluluu ok az eye bam
l olup, b ir sanat, bir fiziki olabilme umudu
nu yitirm isen bundan tr zgr, alak g
nll, toplumcul ve Tanrnn buyruuna uysal
cim aktan vazgemen gerekmez.

L X V III. Tm insanlar seni diledikleri

honutsuzluk haykrlariyle karlasalar bile;
yrtc hayvanlar, evrende younlatrdn bu
yumuakl paralasalar b ile; zor kullanmadan
srdr yaam n. nk, tm bu durumlarda,
dinginliini korum aktan, evrende olup bitenler
konusunda doru bir yarg tam aktan ve k ar
latn olaylardan y arar salam aktan kim
alkoyabilir dnme yetini? yleyse, ruhun
yarglayabdiine gre, anszn geliveren her
olaya: Kan seni baka trl yanstyorsa da
sen znden usun diyebilsin. Ama, karla
t eylerden y arar salayabildiine gre unu
da eklesin: imdiki zaman benim iin hep us
sal ve toplumsal erdemi gerekletirm e konu
su, ksacas, insansal ya da tanrsal sanat ger
ekletirm e konusu olduuna gre, seni kar
lamaya geUyordum. Meydana gelen h er ey,
gerekte. Tanrnn ya da insann ahk olduu
eylerdir; hibir ey ne yenidir ne de ekilip

107
evrilmesi g. Ama, her ey ortaklaa ve bi-
:mlendirilmeye yatkmdr.
LX IX . Tinsel yetkinlik; h er gnn so-
nuncusuymuasma geirmeye, rpm m aktan,
uyuukluktan, duygu gizlerlikten kamma-
ya dayanr.
L X X . lmsz olan Tanrlar, bylesine
bir sonsuzluk sresince, her zaman ktl
n srdrecek bunca ok ktye, saltk olarak
aralk vermeksizin katlanm alar gerekliliinden
tr fkelenmezler. A yrca da, onlara trl
biimlerde zen gsterirler. Ama, yaamnn
sonuna gelmi olan sen, bunu yapm aktan geri
ourm aktasm , hem de kendin bu ktlerden bi
risi olduun halde?
LX X I. Glntr kiinin kendi yrek
ktlnden hi kurtulam am as ki bu ola
nakldr; ama bakalarnnkinden kurtulm ak
istem esi ki bu olanakszdr.
LX X II. U ssal ve toplumsal yeti, ussal
ya da toplumsal saymad h er eyin deerce
kendisinden aa olduu kansna varm akta
dr, hakl olarak.
LX XIII. yilik yaptnda ve b ir ba
kas da bunda kendi iyiliini bulduunda, n
c bir ey olarak ne arayabilirsin bakaca, l
gnlar rneince? yilik etm i olmakla tann
may ya da karlm grmeyi m i?
LXXrV. Hi kimse bir hizmeti kabul et
m ekten usanmaz. yle olunca, hizmet etmek

108
doaya uygun davranm aktr. Bakalarnn gn-
li5n kazanarak, kendi kendine hizmet etm ek
ten hi bezme, u halde.

L X X V . Evrensel doa, kendi itepisini,

dnyann yaratlna yneltti. Bundan tr,
ya imdi oluan her ey sonurgu yoluyla bu y
neliten ileri gelir, ya da her ey usa aykrdr;
en nemli olaylar, dnyay yneten ilkenin ken
dine zg b ir itiiyle meydana gelenlerdir. B ir
ok durumlarda, bu dncenin anmsanma
s sana daha yein bir dinginlik salayacaktr.

109
 VIII. BLM

I. u dnce de her trl bo n yad

sm aya yneltir seni: yaamnn tmn ya da
hi deilse genliinden bu yana geen blm
n bir dnrn yaam rneince srdre
meyecek oluun. Ama, kendi gznde olduun
ca, biroklarnn gznde de felsefeden ok
uzaklam kalm aktsn. Dnr nne kolay
ca kavuam ayacak denli yitirm i bulunuyorsun,
a 3nrdetme yetini. Grne dayanan kan tu tar,
szdr. yle olunca, durumunu iyice kavradn
da, senin hakknda yrtlebilecek yarglardan
tr tasalanm a. Sresi ne olursa olsun, yaa
mnn kalan blmn, doann isteine uygun
bir biimde srdrmekle yetin. yleyse, doa
nn ne istediini anlam aya al ve baka hi
b ir ta sa oyalamasn seni. Nice yanlgdan son

110
ra deneyledin, doaya uygun yaamdan baka,
hibir yerde mutluluu bulamadm! Ne usa
vurmalarda, ne zenginlikte, ne nde, ne zevk
te, hibir yerde. Nerededir, yleyse? nsa-
nm doasmn gerektirdiini uygulam akta
N asl uygularsm onu? Itepileri ve eylem leri
yneten ilkelere sahibolmakla Hangi ilkeler?
yilie ve ktle degin olanlar: insan
iin, kendisini doru, isteklerinde lml, yrek
li, zgr klann dnda iyilik var olam ayaca
n, onda yukarda sz edilen erdemlere k ar
t olann dnda ktlk var olam ayacan
gsteren ilkeler.

II. H er eylemde u sorular ynelt ken

dine: bana ne ynden uygun dmektedir bu
eylem ? Bundan tr pimanlk duyacak m
ym ? K sa bir sre sonra varlm yitirm i ola
cam ve her ey yok oluverecek benim iin.
E e r imdi yerine getirm ekte olduum eylem
ussal, toplumcul ve Tanryla ayn yasaya boyun
emi bir insann eylemiyse, daha fazla ne
arayabilirim ki?

III. skenderin, Sezarm ve Pompeusun

ne deerleri vardr, Diogenes, H eraclites ve
S o cratesin yannda? Bunlar, gerekte, var
olanlar, nedenleri, tzleri bilirlerdi ve yneli
ilkeleri hep ayn kalrd; brleriyse, nice eyi
bilmezlerdi ve nice eyin tu tsa klmlard
kendilerini?
IV . Sen bundan tr atlasan da, on-

111
1ar daha nce yaptklarn yinelemekten geri
kalm ayacaklardr.

V. Her eyden nce kendini hi art-

mamaya al; gerekte, h er ey evrensel
doaya uygun olarak meydana gelir. Ve, ksa
bir sre iinde, Hadrien ve Augustusun hi
likleri rneince, sen de hi olacaksn. Daha
sonra, dikkatini, yapmak zorunluunda bulun
duuna saptayarak, iyice incele onu; iyilik in
san olma gerekliliini ve insann doasnn is
tediini anm syarak, yolundan sapmakszn ve
sana en doru grnen biimde yerine getir
onu. Ama, bu davrann honutluk, alak g
nlllk ve doruluk iinde gereklesin.

VI. Evrensel doann grevi, burada

olan oraya tam ak, onu dntrmek ve ora
dan alarak baka yere gtrm ektir. H er ey
deiken ama allm tr. Ve, yeni b ir ey olu
abilmesi ekincesine yer yoktur. Datm larsa,
edeer bulunmaktadrlar.

V II. Doru yolu izlediinde, her doa

kendisinden honut kalr. U ssal doa ,tasarm -
1ar dzeninde ne yanl olana ne de belirsiz bu
lunana yer vermediinde; itepilerini sadece
ortaklaa kara yararl eylere ynelttiinde;
isteklerinin ve irenmelerinin gcnden, sade
ce 'b iz e baml olan eylerde yararlandnda
ve ortaklaa doann bltrmesinden kendi
ne deni saygyla karladnda, doru yolu
izler. nk o, yapran doasnn bitkinin do-

112
asm in paras olmas rneince, ortaklaa do
ann parasdr. u ayrm la ki, bu durumda,
yapran doasnn duyumsuz, ustan yoksun ve
engellenmeye elverili b ir doanm paras ol
masna karn, insann doas engellenmesi
olanaksz, anlaksal ve doru bir doann par
asdr. O, tm varlklara denkserlikle ve onla
rn deerine gre ay rr sre, z, neden, erk,
rastlant paylarn. Bununla birlikte, bir vergi
yi tek bana yine baka bir vergiyle karla
trdnda, h er zaman bu edeerlii bulam aya
cana dikkat etm elisin; ama, birisine verilen
eylerin hepsi bir tm olarak karlatrlm al
dr, bir baakasnca alnm olanlarn tmyle.
V III. Okuyamyorsun a rtk ! Ama, h er
trl lszl kendinden uzaklatrabilir
sin; zevkleri ve aclar yenebilirsin; bo nn
zerinde tutabilirsin kendini; iyilik bilmezlere
ve kabalara kar fkelenm eyebirsin; ayrca
da, zeni gsterebilirsin onlara.
IX . Hi kimse duymasn saraydaki ya
amdan yakndn bundan byle ve sen ken
din de duymayasn bunu!
X . Pim anhk, yararl bir eyi yerine ge
tirm em i olmaktan tr kendine kar duyu
lan bir knamadr. Oysa, iyihk yararl bir ey
olmal ve doru insan onu gerekletirm e kay
gsn tam aldr. br yandan da, hibir do
ru insan bir zevki savsaklam olmas nedeniy
le kendisini knamaz. yleyse, zevk ne yararl
bir eydir, ne de bir iyilik.

113
 X I. Bu ey, kendiliinde, kendi z yap
snda nedir? z, zdei nedir? Biim sel nede
ni nedir? Dnyadaki grevi nedir? K a zaman
iin var olacaktr?
X II. Kendini uykudan koparm akta g
lk ektiinde, ortaklaa k ara yararl eylem
ler gerekletirm enin kendi yapna ve insanla
uygun dtn, uyumannsa, sana, ustan
yoksun varlklarla ortaklaa olduunu anmsa.
Oysa, her varln doasma uygun olan, zel
likle kendisine zg ve doal bulunduuna g
re daha da hotur.
X III. Sk sk ve olanakl bulunduunda,
her tasarm da; doa, tu tku lar ve dialektik bi
limlerinin ilkelerini uygula.
X rV . K arlatn kim olursa olsun, he
men unu syleyiver kendine: Bu insan, iyi
likler ve ktlkler konusunda hangi ilkelere
sahiptir? Zevk ve ac, h er ikisini meydana ge
tiren nedenler, n, bilinmezlik, lm, yaam
konusunda gerekte, u ya da bu gibi ilkelere
sahipse, ne artc ne de olaan d bulu
rum, u ya da bu gibi eylemleri gerekletiri-
ini. Ve, bylesine davranm ak zorunluunda ol
duunu da ansrm.
XV. n cir aacnn incir tam asndan
tr aknla dmek ne denli utan veri
ciyse, yeryznn de, retim leri kendi doas
gerei olan u ya da bu gibi yemileri tam a
sn akyla karlam ann da o derece utan
verici bulunduunu anmsa. Ayn biimde, bir

.114
hekim ve bir yelkenli kullanan iin de utan
vericidir; bir sayrnn ateinin ykselmesinden
ya da k art bir esimin esmesinden tr a-
kya dmek.
X V I. Dnn deitirmenin ve seni
dzeltmeye alana boyun emenin de zgrce
davranmak olduunu anmsa. Etkinliin, ger
ekte kendi istem ine, kendi yarglam a yetine
gre olduunca kendi z anlana gre de ge
liir.
X V II. E er olan ey sana bamlysa^,
neden yapyorsun onu? B ir bakasna bam ly
sa, bundan tr kime atyorsun? A tom lara,
m. Tanrlara m ? H er iki durumda da, lgn
lk tr bu Bundan tr hi kimseye atm a
m ak g e rek ir E e r yapabilirsen, suluyu d
zeltmeye al. Onu yapamyorsan, hi deilse
eylemini dzelt. Ama, bu bile olanakszsa, ya
knman neye y a ra r? nk, hibir ey rasgele
yaplmamaldr.
X V III. Varln yitirm i olan, dnyann
dna kamaz. Orada kaldna gre, dn
m ekte ve ayn zamanda dnyanmkilerle kendi-
ninkilerden meydana gelen zel elerine
zmlenmektedir. Oysa, bu eler de srayla d
nmekte olup, bundan tr hi de szlanma-
m aktadrlar.
X IX . H er ey, bir grevi gerekletir
mesi ereiyle y aratlm tr; at, ba gibi. ala
cak ne var bunda? br Tanrlar rneince, g
re de bir grev iin meydana getirilm i olu

llf)
undan sz edecekir. Sen, niin y aratlm tn?
Zevk iin m i? Bylesine bir dnceyi akl alr
m h i?
X X . Doa, h er eyin sonunu, balang
cndan ve sresinin tm akndan daha az d
nm dedir. B ir top frlatan oyuncu rne
ince davranm aktadr o. yle olunca, ne iyilik
bulur bir top ykselmekte, ne ktlk alal-
m akta ya da dm ekte? Ne iyilie sahibolur bir
su kabarc olum akta? Ne ktle urar de
linmekte ? B ir lamba konusunda da ayn dn
celer ileri srlebilir.
X X I. E vir, evir bu bedeni, incele ne ol-
auunu, yalandnda, sayrlandmda, ld
nde ne biime gireceini. Yaam ksadr ven
kii iin, vlen kii iin, ansyan kii iin,
anm sanan kii iin. Ve tm bunlar da bu bl
genin kk bir kesinde snrlanr. Ve orada,
herkes uyuum iinde deildir, h a tt bir insan
kendi kendisiyle bile; ve yeryz tmyle bir
noktadan baka ey deil!
X X II. Seni u ratran konuya, yapt
na, dndne, duyurmak istediine dik
kat et.
H akl olarak ac ekiyorsun. Bugn ola
can yerde, yarn beklemeyi ye tutm aktasn,
aoru insan olmak iin.
X X III. B ir ey mi yapyorum? insanla
rn iyiliine ynelterek yaparm onu Bam a
bir ey mi gelm ekte ? Tanrlara ve tm olaylarn
birlikte kageldikleri her eyin kaynana mal
ederek karlarm onu.

.116
 X X IV . Temizlenen yer sana nasl gr
nyorsa; ya, ter, kir, yapkan su, her trl
irendirici ey; ayn grnmdedir senin iin
yaam n her blm ve karlatn her konu.
X X V . Lucilla, V eru su gmd; sonra,
f!]ra Lucillaya geldi; Secunda, M aximusu; son
ra sra Secundaya geldi; Epitychanus, Dioti-
ney i; sonra sra Epitychanusa geldi; Anto-
nin, Fau stin e,i sonra sra Antonine geldi. By
lece srd gitti. eler Hadrieni gmd; sonra
Celere (36) geldi sra. Ve o derin kavrayl
insanlar, gelecei nceden sezinleyenler, ku-
rumlarmdan tr gerei grem eyenler ne-
redeler? Nerede Charax, Platoncu Dem etrius,
Eudemon ve benzerleri? Onlarn tm bir gn
lk mrl varlklard ve tm yitm i bulunu
yorlar uzun sreden beri. Birka, bir an iin
bile olsun anmsanmad; kimisi efsaneleti, ki
misi efsanelerde bile yer alm yor artk. unu
unutma k i; ya zavall katmann dalmas,
ya gsz soluunun snmesi veya gedip
baka b ir yere yerlem esi gerekecektir pek y a
knda.
X X V I. nsann mutluluu; insana z
g olan gerekletirm ektir, insana zg olan
sa, benzerlerine kar hogrl olmak, duyum
larn devinimlerini nemsememek, inana lyk
olan dnceleri ayrdedebilmek, evrensel do
ay ve onun yasasna uygun biimde oluan
h er eyi hayranlkla seyretm ektir.
X X V II. ba n tm : biri, beni evrele

117
yen nedenler; br, h er eyin, herkese geldii
gibi tanrsal nedenler, ncs, yaam arka
dalarm.
X X V III. Ac ya beden iin bir kt
lktr beden bunu aa vursun, o halde
ya da ruh iin. Ama, o kendi dinginliini, yat-
kln koruma ve acnn bir ktlk olduu
kansna varmama zgrlne sahiptir. Ger
ekte, h er kan, her atl, h er istek, h er iren
me bizim iimizde bulunup, baka hibir ey
oraya dein sokulamaz.
X X IX . Y ok et kuruntudan doan tasa
rm larn, kendi kendine sreklice yle diye
rek : imdi, ruhumda hibir ktlk, hibir is
tek, ksacas hibir karklk bulunmamas be
nim elimdedir. Ama, var olan eyleri olduklar
gibi grerek, herbirinden deerine gre y arar
salam aktaym . Doal olarak sahibolduun bu
gc unutma.
X X X . ster Senatoda, ister herhangi
bir kimseyle bulun, yol ynteme uygun ve ak
seike srdr konuman; kurallara uygun
bir anlatm a yolu kullan.
X X X I. Augustusun saray, kars, kz,
ocuklar, torunlar, ana babas, kz kardei,
Agrippa, hsm lar, tandklar, dostlar, Areus,
Mecene, hekimleri, rahipleri, tmyle y itti bu
saray. D aha sonra bakalarna ge, tek bir in
sann deil ama, rnein, tm Pompeuslularm
lmne. Gmt talarna kazl olan dn:
Soyunun sonuncusu. Ne aclara katlanm t

118
atalar, bir kalt brakabilm ek iin. Bununla
birlikte, orada da bir sonuncunun var olmas
gerekti ve bylece de tm bir soyun yitii izle
di bunu.
X X X II. Kii, yaamn eylemi eylemine
dzenlemeli ve olana lsnde, eylemlerin
den herbiri kendi ereine yetitiinde, kendisi
ni mutlu saymaldr. Oysa, eyleminin ereinin
gerekletirilm esine yeterli olmasn salam ak
tan , hi kimse alkoyamaz seni Ama, bir d
engel buna kar gelebilir H ibir ey doru,
ll, dnceli olman nleyemez Ama,
belki de etkinliimin baka bir biimi engellen
m i bulunapaktr? Bu engeli sevinle k ar
layarak ve sana verilmi olana honutlukla g
venerek, hemen sz konusu olan yaam dzeni
ne uyacak baka bir davran biimine yer ve
receksin.
X X X III. Kurumsuzca karla yazgnn
getirdiklerini; ilgisizlik iinde y itir onlar.
X X X IV . Budanm bir kol, kesik ve be
deninin yaknnda uzanvermi bir ayak ya da
b ir ba grdn m h i? Byle klar kendini,
olanlara boyun emeyen, kendini Btnden
ayran ya da ortaklaa kara k ar davranan
kii. Bu doaya uygun birlikten dar attn
kendini; nk ondan, onun paras olarak
dodun. Ve imdi de kendini, kendin ayrdn
ondan. Ama, bununla birlikte, hayranla deer
olan odur ki yeniden btnle birleebilme ola
nana sahipsin. Tanr, baka hibir blme.

119
bir kez ondan ayrlp, iliiini kestikten sonra
yeniden onunla birleme umudunu tanm am
tr. insan, ne yce bir iyilikle onurlandrdn
dn. G erekte ona Btnden hi ayrlm am a
gcn tam d; kendiliinden, ondan koptuuj-
da da bir kez ayrldktan sonra, ona geri dn
me, balanma ve paras olarak ondaki yerini
yeniden alma gcn.
X X X V . H er ussal varln, hemen he
men tm br niteliklerini ussal varlklarn do
asndan alm olmas rneince, bu gc de
ona borluyuz. G erekte, h er eyi kendi yara-
rm a uydurup, kendisine engel olan, kendisine
kar koyan her eyi Yazgnn dzenine bam
l klmas ve kendi paras yapmas rneince,
ussal varlk da ilk gdei ne olursa olsun her
engeli, bir kendisini yceltme ve y arar salam a
konusu durumuna getirebilir.
X X X V I. Yaam n tmyle tasarm laya
rak, kendini i dzensizliine drme. Ne den
li byk ve ne denli ok sayda skntlarla k ar
laabileceini hesaplama. Ama, karlatn
her skntl durumda: Dayanlam ayacak ve
katlanlam ayacak ne var bu olayda diye soru-
ver kendine. Kzarrdn, gerekte bunu akla
man zorunlu olsayd. Ne gelecein, ne de ge
miin, ama hep imdiki zamann ykn ta
m akta olduunu da anmsa. imdiki zam ansa
ksadr, onu kendi gerek snrlarna getirirsen
ve anlan, bu zayf yaya kar gelmeye
kendini yeteneksiz bulduu zamanlar, yanlg
sna inandrrsan.

120
 X X X V II. Panthee ya da Pergam e hl
Verusun gmt banda oturm akta m d rlar
Daha neler? C habrias ya da Diotime,
Hadrieninkinin banda m drlar? Gln
bir soru! N iin? Orada oturm akta olsa
lard, efendileri bunun ayrm na varacaklar
m yd? N iin? Bunun ayrmmL, varsalar-
d, bundan tr sevinecekler miydi? Ni
in? Bundan tr sevinselerdi, bu hizm et
k rlar lmszle kavuacaklar myd? Yazg,
onlarn da nce yalanp, sonra lmelerini bu
yurmam m yd? Ve onlar da lnce, efendi
leri ne yapacaklard daha sonra? Tm bunlar,
pis koku ve bir torbada, rm kandan baka
ey deiller!
X X X V III. E er grn glyse,
elinden geldiince usa uyarak gr ve yargla.
demiti o.
X X X IX . U ssal bir varln yapsnda,
treye kar ba kaldrabilecek bir g grem i
yorum ; ama, zevke kar lmll gryorum.
X L . E e r seni aclara salan olay konu
sundaki kann ortadan kaldrrsan, kendini en
sarslm az duruma eritirm i olursun. Ken-
dnin anlam nedir? U s Ama sadece us
tan meydana gelmi deilim. Olsun! Hi de
ilse us zmesin kendini. Ama, endeki her
hangi bir ey ac duyarsa, onun hakknda us
sal b ir kanya varsn.
X L I. Duyumlar engelleyen bir olay,
hayvansal bir doa iin bir ktlktr; ig-

121
clye kar olan da ayn biimde bir ktlktr
hayvansal b ir doa iin. Byle olunca, anlaa
kar olan bir engel, anlaksal bir doa iin bir
ktlk saylacaktr. Tm bu dnceleri ken
dine uygula. B ir ac ,bir zevk sana deiniyor
lar m ? Duyum ilgilensin onlarla! gdnn
atlm bir engelle mi karlayor? gdn
dncesizce izlemekteysen, ussal olduuna g
re, bu da doan iin bir ktlktr, zaten. Ama
anlan korum aktaysan, ne zarar grm, ne
de engellenmi bulunuyorsun daha. Anlana
zg grevlere gelince, senden baka hi kimse
onlar engelleme alkanlna sahip deildir.
Atee, demire, kycya, kara alnmaa, h er e
ye eriilmez kalr o. Eksiksizce toparlakland-
rlm bir yuvarlak (37) durumuna geldiinde
de, kalr ylece.
X L II. Kendimi aclara salmam gerekm i
yor; nk, hibir zaman isteyerek ac verme
dim bakasna.
X L III. Birinin kvan duyduu ey bir-
bakas iin kvan verici deildir. Benim ki,
ynetici ilkemi esen tutm ak, hibir insan ve
insanlarn bana gelen olaylardan hibirisi iin
kin beslememesini salam ak, ama her eye ho
grl gzlerle bakm aya, onlar kabul etm eye,
herbirinden deerine gre yaralanm aya y
neltm ektir.
X L IV . imdiki zaman, kendin iin el
verili bir biimde karlam ay gzet. lm
sonras n kovalamay ye tu tanlar, o zaman

122
ki insanlarn da bugn kendilerine bezginlik ve
renler rneince ve lml olacaklarn gz-
nne getirm ezler. K sacas, brlerinin de, beri
kilerin haykrlariyle seni kutlamalarndan ya
da senin hakknda ayn kanya sahibolmalarn-
dan sana ne!
X L V . Alp, dilediin yere atver beni.
Gerekte, orada da neeli tutacam ekeliimi,
yni kendi z yapsiyle uyuum iinde olduun
da ve ona uygun davrandnda honut. Ru
humun ac ekmesini, klmesini, alalm as
n, tutkuyla balanmasm , batm asn, iinden
yklmasn gerektirecek deerde midir bu?
Ve bunca deerli ne bulabilirsin ki?
X L V I. H ibir insann bana, insansal
olmayan hi bir ey gelemez. B ir kzn ba
na, kze degin olm ayan; boaya, boaya de
gin olm ayan; ne de taa, taa zg olmayan hi
bir deiiklik gelemez. E e r her varlk, ancak
kendi olu biimine ve kendi doasna uygun
denle karlayorsa, niin sabrszlanasn?
O rtaklaa doa dayanlmaz bir ey getirmedi
sana.
X L V II. D bir nedenden tr ac du
yuyorsan, seni tedirgin eden o deil, onun h ak
knda tadn yargdr. Oysa, bu yargy ann
da silivermek sana bamldr. Ama, kiisel ei
liminden doan bir nedenden tr aclara sa-
m m aktaysan, dnceni dzeltmekten kim
alkoyabilir seni? Ayn biimde, sana, akla uy
gun grnen bir eylemi yapmadn iin zl-

123
yorsan, zlecek yerde niye onu gerekletir
meye alm yorsun? Almaz bir engel al
koym akta beni yleyse, onu gerekletirm e-
yiin kendi kusurundan ileri gelmedii iin,
i:zlme hi. Onu yerine getirmezsem, y aa
mm srdrmem yakk almaz. Dilediini
gerekletirerek len kimse rneince, iyi dilek-
lilikle kver yaamdan yleyse; engellere de
hogr g ster ayn zamanda.
X L V III. Direnci us d olsa bile, kendi
iinde younlap, dilemediini yapmamakla ye
tindii vakit, ynetici ilkenin sarslm azlat-
n, anmsa. B ir konu zerinde usa dayanarak ve
olgun bir aratrm a sonucu karara vard va
kit ne olacaktr, yleyse? te bundan trdr,
tutkulardan kurtulmu anlan bir kaleye
benzeyii. Snabilecei ve artk ele geirilmez
kalabilecei bundan daha salam bir duruma
sahip deildir, insan. Buna hi erimemi olan
kii bir bilgisizdir, ona eriip de orada snma-
yansa bir mutsuz.
X L IX . Tasarm larn sana dorudan do
ruya bildirdiklerinden fazla hibir ey dn
me. B ir kimsenin seni yakkszca ktledii
bildiriliyor sana. Bu, bildiriliyor; ama, sana za
ra r verdii bildirilmiyor ocuumun sayr
olduunu gryorum. Onu gryorum ; ama e
kincede olmasn, onu grmyorum. Bylece,
hep aracsz dorudan tasarm larda kalm aya
al; ona, kendi iinde hi bir ey eklemediin
de, bundan fazla hi bir eyle karlamazsn..

124
Y a da yeryznde oluuveren durumlarn her-
birinden haberli bir insann dndn ekle
ona.
L. Bu salatalk ac m ; atver onu. Y ol
da brtlenler mi var; saknver onlardan. Bu
kadariyle yetin. Yeryznde, bylesine y ara
tklarn var olmasna gereksem e var m dr?
diye ekleme. Bylece, doay irdeleyen kimseye
kar gln duruma dersin; iliklerinde, ya
ptlarndan dm yongalar ve krpntlar bu
lunmasndan tr kendilerine sitem ettiinde,
m arangoza ve kunduracya kar gln duru
ma dmen rneince. Bununla birlikte, bu za
naatlar, yapt artklarn atabilecekleri bir
at katna sahiptirler. Evrensel doa, kendisi
dnda hi bir eye sahip deildir. Ama, hne
rinin hayranla deer yan, kendi kendini, ken
dinde snrlam olarak, kendinde bozulmaya,
kocamaya, yararsz olmaya yz tutan h er eyi
kendi iinde dntrmesi ve bunlardan yeni
varlklar yaratm asdr. Bylelikle, yabanc z-
dekten hi yararlanm az ve rpn atacak
jikle gereksem e duymaz. Sahibolduu yerle,
kendisine ait zdek ve kendine zg olan san at
la yetinir.
L I. Eylem lerinde gevek olm a; konu
malarnda kartu:c olma; dncelerinde yan
l yola sapm a; ksacas, ruhunda, ne kendim
kas ne de ondan syrlm aya al ve tedirginlik
iinde geirmemeye abala yaamm.
ldryorlar, paralyorlar, karglar ya

125
d rarak kovalyorlar! Tm bynlar, nasl alko
yabilir dnme yetini ar, usul, ll, doru
olm aktan? Duru ve tatl bir kaynan yann
dan gem ekte olan kiinin onu svmesi gibidir
bu. imi iyi bir su fkrtm aktan vazgemezdi o,
bu durumda. ine amur, gbre bile atlm
olsayd, onlar arabuk datverir, temizler
ve onlardan tr hibir biimde kirlenmezdi.
yleyse, sen, kendi iinde bir kuyuya deil de
bitmez tkenmez bir kaynaa nasl sahibolabi-
lirsin ? yi dilekUlikle, yalnlkla, alak gnll
lkle, her an bamszla doru ykselterek
kendini.
L II. Dnyann ne olduunu bilmeyen ki
i, nerede olduunu bilmez. Niin domu bu
lunduunu bilmeyen kii, ne kendisinin ne de
dnyann ne olduunu bilmez. Bu sorulardan
yalnz birini bir yana brakm olan kii, niin
domu olduunu bile aklayabilecek durumda
deildir. Nerede ve ne olduklarn bilmeyen bu
yaygaraclar tarafndan knanm aktan kanan
ya da onlarca vlmeye deer veren kii h ak
knda ne dnrsn?
L III. Kendini saatte kez kargyan
kii tarafndan vlmek mi istiyorsun? Kendin
den holanm ayan bir insan tarafndan bee
nilmek mi istiyorsun? Hemen hemen yapt
h er iten pimanlk duyan kii kendisinden ho
lanr m ?
L IV . Seni evreleyen havay solunmak
ta deil sadece, bundan byle h er eyi evrele

126
yen anlakla dnmekte de snrlam a kendini..
Gerekte, anlaksal g h er yerde daha az yay
gn deildir ve kendisini alglama yetisine sa
hip her varla girii, havann kendisini soluna-
bilen her varla giriinden daha az dedir.
LV . Kusur, genel olarak hibir biimde
dnyaya zarar vermez. zel olarak ele alnd
nda, diledii anda ondan kurtulabilme olana
na sahip klnm kiiden baka hibir kim
se iin zararl deildir.
L V I. Benim istemim, yaknmn istem
zgrlne, onun solua ve bedenine oldu
unca kaytsz kalr. Mmkn olduu denli b ir
birimiz iin j/aratlm isek de, herbirimizin y
netici ilkesi kendi bamszln korum aktadr.
B ak a trl olsayd, yaknmn kusuru, benim
ktlm olurdu. Benim mutsuzluuma sebe
biyet verebilme olanann, bir bakasnn y et
ki alanna girmemesini Tan r istem iti.
L V II. Gne dalr gibidir ve gerekte
h er yere dalr ,ama tkenmez. B u dalma,
bir yaylmadan baka ey deildir. Oysa, g
ne nn bir yarktan karanlk bir odaya s
zn gzlediinde, bir nn ne olduunu g
rebilirsin. Doru izgi halinde yaylr, kar
lat ve kendisini arkasndaki havadan ayran
kat cisimi herhangi bir biimde kaplayverir.
Kaymakszm , dmeksizin duruverir orada. An
lan dal, gizlerini yay bylesine olmal
dr; tkenmeksizin, ama karlat engellere
gle ve cokunlukla arpvermeksizin, d

127
meksizin, kendisini kabul eden nesne zerinde
durarak ve onu aydnlatarak. Onu hi kabul e t
meyecek olan nesne, gerekte, kendisini aydn
lktan yoksun klm olur.
LV n i. lmden kayglanan kii, artk
hibir duyguya sahibolam am aktan ya da ba
ka duygular alglam aktan kayglanm aktadr.
H ibir duygu kalmadnda, hibir ktlk duy
mayacaksn. B ak a duygular edindiinde de de
iik bir varlk olacak ve yaam n yitirm i bu
lunmayacaksn.

L IX . n san lar birbirleri iin yaratlm

lard r; yle olunca, onlar eitmeli ya da onla
ra katlanmalsn.
L X . Okun devinimi baka usunki baka
dr. Bununla birlikte, saknganlk iinde bir d
nceye yneldiinde, ok rneince, doruca
srdrr nerilen eree varn.

L X I. Herkesi yneten ruha girmeye a

l ve brak bakalar da senin ruhuna girsin.

128
 IX. BLM

I. Haksz inanszdr. nsanlar. E v ren

sel doa, glerine gre birbirlerine yardm
da bulunmak hibir biimde birbirlerine za
ra r vermemek iin var etm itir. Bu oluun
gcne kar gelen insan; tanrlarn en ycesi
ne kar inanszln aa vurmu olur.
Y alanc da inansz saylr bu tanrya k ar
. Evrensel doa gerek varlklarn anasdr,
gerek varlklarsa tm varlklarla hsm k
lnmlardr. A yrca da, bu tan r gereklerin
Gerei ve ilk Nedeni diye adlandrlm akta
dr. isteyerek yalan syleyen kii, aldatm as
sonucu b ir hakszlk yapt iin inanszdr.
stem eyerek yalan syleyen kii de, evrensel
doayla uyumsuzluk iinde olduu ve dnya
nn doasna kar bakaldrarak dzeni boz

129
duu iin yine inansz saylr. nk kendine
karn bile olsa geree aykr olana ynelen
kii, ona bakaldrm aktadr. G erekte, sonra
dan bir yana brakm olduu yaam izgisi
ni doadan alm t o. imdiyse, doruyu yan
ltan ayrdetme gcn yitirm i durumda
dr.
Bundan bakaca, zevklerini iyiliklerm ie
sine kovalayan ve yaam as gereken glk
lerden ktlklermiesine kaan kii de inan
szdr. Byle bir insann, iyer ve ktler ara
snda, hakali hesaba katm akszn payla
trm a yaptn ne srerek ortaklaa doaya
sk sk sitem etm esi kanlmazdr, gerekte.
nk, ktlerin zevk iinde yaam alar ve
onu salayan her eye sahibolmalarna kar
iyilerin acya ve ona sebebiyet veren duruma
dmesi sk sk grlen olaylardandr. B a
kaca da aclardan korkan kii, yeryznde
meydana gelmesi gerekli bulunan olaylarn
herhangi birinden de korkacaktr gnn birin
de, ki bu da bir inanszlktr. Zevklerin pein
de koana gelince, zevklerden hi ekemeye-
cek tir kendini, ki bu da ak bir inanszlktr.
O rtaklaa doa dnda brakt eylere
kar ayn lde ilgisizdir. Bundan t
r doay izlemeyi ve doayla uyuum
iinde yaam ay ama edinenlerin onlara ilgi
siz kalm alar gerekir. Sonu olarak, evrensel
doann ilgisizlikle kulland eyler saylan
acya ve zevke, lme ve yaam a, nlle ve
tannmam la ilgisiz kalam ayan kii, apak

130
biimde bir inanszlk eyleminde bulunmakta
dr. Evrensel doann bu deiiklikleri ilgisiz
likle kullanmasndan sz ediim: H er eyin ay
rm gzetilmeksizin ard arda balant yoluy
la, belirli bir balang noktasndan itibaren,
gelecekteki eylere degin yasalar k ararlat
rarak, gerekleri, dnmleri ve bizim de ka
tldmz ard arda gelileri douracak gle
ri belirtecek ilk byk gcn itii gerei oldu
unu anlatmak iindir.

II. Yalan, her trl dzmecilii, b-

yklenmeyi ve kurumu tatm adan insanlarn
ortamndan ayrlm ak, namuslu bir insana da
ha yarar bir davran olurdu. Ama, bu ku
surlara kar irenme iinde son nefesini ver
mek te, hi deilse m anevra deiiklii yapa
rak gezisini tam amlam olmak anlamna ge
lir. A hlkszlkta direnmeyi mi yeliyorsun?
Bu vebadan kanm an gerektiine inandram
yor mu seni hal deneyimin? nk, anlan
bozulup rmesi bir t r veba olup kokua
rak bizi evreleyen havann bozulmasndan
ok daha zararldr. Bu vebalardan biri, ger
ekte, hayvan olarak hayvanlara bular; b
ryse, insan olarak insanlarda grlr.
III. lm aalama, doaca istenen
eylerden biriymiesine iyi karla onu. Gen
lik, yallk, yetime, olgunluk, dilerin, saka
ln ve kr salarn o rtaya kmas, dllenme,
gebelik, dourma ve yaamnn alarnn ge
tirdii tm br etkinlikler gerekte neyseler;

131
kendi doan da yledir. yle olunca, lme
kar dmanca davranmayp, onu doal b ir
eylemmiesine beklemek dnceli bir insamn.
tutumudur. Tad ocuun, karnn karnn
dan kaca an bu gn nasl beklemekteysen,
ayn biimde beklemelisin, ruhunun sarm asn
dan kaca saati. Seni etkileyecek ve her ey
arasnda, lme kar seni uysal klacak bir
davran kural daha istiyorsan : Kendilerin
den ayrlacan eylere ve ruhunun artk onla
ra karam ayaca eylere ynelt kendini.
Bununla birlikte, insanlara kar direnmeyip,
onlara gnl yaknl gsterm en ve seninki-
lerle zde ilkeler tam ayan insanlardan, l
mn seni kurtaracan unutmakszm, onlara
dinginlik iinde katlanman gerekmektedir.
Seni yaama balayabilecek ve orada tutabi
lecek tek ev, erdem konusunda seninkilerle
zde ilkelere sahip insanlarla yaayabilm ekte
zgr klnm olmandr. A rtk iyice anlamak-
tasna, sana: E y lm, abuklatr geliini,
ben kendimden gemeden dedirtecek, bir bez
ginlik yarattn ortaklaa yaam daki uyu-
umsuzluun.
rv . Gnh ileyen kii kendisine kar
gnh iler; hakszlk yapan kii, kendisini k
t klarak zarar verir kendisine.
V. ou kez, sadece eylemle deil, ya
plmas gerekeni yapmamakla, hakszla se
bebiyet verilmi olunur.
V I. imdiki kannn inandrc, imdiki

132
eylemin toplulua yararl ve imdiki niyetin
d nedenden ileri gelen her eyi karlayc
olmas yeterlidir.
V II. m ge olan her eyi unut; itepini
b a str; isteini y a ttr; ynetici yetine ege
men ol.
V III. U stan yoksun hayvanlar arasn
da letirilm i ruh te k tir; usla bezenmi var
lklar arasnda paylatrlm ruh ta tektir.
Topraktan varln kazanan h er ey iin top
ran, grmemizi salayan n, tm gren
lerle ve tm solunanlarla birlikte iimize ek
tiimiz havann tek olular gibi.
IX . O rtaklaa bir eyden pay alan tm
varlklar, kendilerine benzeyeni ararlar. Top
rak doasndan olan h er ey topraa doru
eilir, sv olan her ey akmaa ynelir, her
trl hava da ayn biimde devinir. yle ki,
onlar birbirinden ayrm ak iin aralarna en
geller koymak ve zor kullanmak gerekir. Te
mel atein zel etkisiyle ykselen ate, yery-
zndeki her trl atele tutum aya o denli
eihmlidir ki, her trl zdek az kuru olsa bi
le, tutum asn nleyebilecek eyler zayf
olunca kolay tutuur.
Bylece, ortaklaa anlaksal doadan pay
alan h er varlk, kendisine hsm klnm olana
ve daha fazlasna kavum aya abalar. G erek
te, bir varlk brlerine ne denli stnse o den
li hazrdr kendisine hsm olanla karm aya
ve kaynam aya.

133
 U stan yoksun varlklarda, ar toplulukla
r, srler, yuvada beslenen yavru kular ve
sevi beraberlikleri grlmesinin nedeni ortak
varlklarndan gelmektedir. Onlarn da ruh
tadklarnn ve toplumsal igdnn ne b it
kiler ne talar ne de odun paralar arasnda
grlmedii lde yeinlikle bu stn varlk
larda kendini aa vuruunun kantdr bu.
U sla bezenmi varlklarn ynetimleri,
dostluklar, aileleri, szlemeleri, anlam alar
kurallar gerei yaar. Daha belirgin bir s
tnlkteki varlklardaysa, birbirlerinden uzak
ta olsalar bile, yldzlar arasnda olduu gibi
bir eit birlik oluur. Ayn biimde, kendile
rine stn olana ynelme abas, uzakln
ayrd insanlar arasnda bile duygudalk do
urur.
yle olunca, imdi oluann bilincine var.
G erekte, yalnz ussal varlklar unutur imdi
ki zamanda birbirlerine kar bu zeni ve sev
giyi. Bu ortaklaa ekiciliin grlmedii tek
durum da budur. Ne denli k aarlarsa da, yeni
den ele geirileceklerdir. nk, doa daha
gldr. Sylediime dikkat edersen, bunu
iyice greceksin. Y e r yuvarlana ilikia olup
ta yer yuvarlaiyle ilikisi olmayan bir nesne
bulm ak insandan kopmu bir insan bulm ak
tan ok daha kolaydr.
X. H er ey kendi yemiini ta r; insan,
Tan r ve evren. Ve herbiri kendi mevsiminde
ta r onu. Alk sonucu, bu szcn gnlk
yaam da sadece ba ve benzer br bitkiler

134
iin kullanlmasnn nemi yoktur. Usun ayn
zamanda birleimli ve zel olan bir yemii
vardr; bu yemiten, usla ayn doada bulu
nan baka benzerleri varlk kazanrlar.
X I. E er yapabiliyorsan, dncelerin
den caydr onlar; bunu yapamyorsan, iyi di-
lekliliin sana bu durumda kullanlmak zere
verilmi olduunu anmsa. Tanrlarn kenderi
bile iyi dileklidirler bylesine kimselere k ar;
o denli iyidirler ki, birok kez yardm ederler
onlarn esenlik, zenginlik ve ne kavum alar
na! Bu, senin iin de olanakldr; ya da yley
se, syle bana, kim alkoyabilir seni bundan?
X II. B ir zavall ya da hayranlk uyan
drmak isteyen insan gibi srdrme almam,
ama kentin yarar konusunda; yargcn davra
n rneince srdrmeye baml kl sadece
yaamn.
X III. Bu gn her trl kaygdan kur
tuldum, daha bir kesin olmak iin her trl
kaygy yadsdm. nk o, kendi dmda de
il, ama kendimde, kanmlarmdayd.
X IV . H er ey deneyle alk, zamanla
geici, zdeiyle aalk klnr. Gmte g
trdklerimizin zamannda olduu gibidir bu
gn de her ey.
X V . eyler ruhun kaplar dnda ken
dileriyle snrlandrlm, kendi zerlerinde
hibir ey bilmeden ve hibir ey aa vurma
dan kalrlar. Onlar zerinde kim aklamada
bulunur, yleyse? Ynetici ilke.

135
 X V I. U ssal ve toplumsal b ir varln
iyilii ya da ktl, duyduunda deil, ama
yaptndadr; nasl ki erdem ve kusur ura
d olaylarda deil yaptklarm daysa.
X V II. Havaya frlatlm bir ta iin,
ne geri dmek bir ktlk ne de ykselmek
bir iyiliktir.
X V III. Ynetici yetilerine dein sokul
ilerine, greceksin nasl yarglardan korktu
unu ve onlarn, kendileri iin nasl yarglar
olduklarn.

X IX . H er ey dnmdedir. Kendin de
srekli dnm durumunda ve baz bakm
lardan erimedesin; evrenin tm iin de by
ledir bu.
X X . B ir bakasnn kusurunu, olduu
yerde brakm ak gerekir.

X X I. B ir etkinliin son bulmas, bir

itepinin, bir kannn son bulmas ktlk de
ildir. ocukluk, yeni yetmelik, genlik, ya
llk gibi alara ge imdi; orada da, her t r
l dnm bir sondur. rkn mdr bu?
Dedenin, ninenin, daha sonra babann yann
da srdrdn yaama ge imdi. Bylece,
baka birok erime, dnm ve son bulu
bulduktan sonra, kendi kendine so r; rkn
.m bunlar?
Byle olunca, yaamnn tmyle son bul
mas, durulmas ve dnm de baka biim
de oluacak deildir.

136
 X X II. E re in ; kendinin ve komunun
ynetici yetisini, Evrensel olan anlamak olsun.
Yaam m da doruluk eilimi srsn ister
sen Btn ve kendindeki Btnn parasm
grmeye al. Komun bilgisiz mi, yarg
gcnden yoksun m u? Onu grmek, fak at
onunla ayn zamanda paralel bir yann oldu
unu unutmamak gerek.

X X III. Senin, toplumsal dzenin bir

tmleci olman rneince, eylemlerinden herbi-
ri de birleimdi yaam n birer tmleci olsun.
Yakndan ya da uzaktan, ortaklaa bir am a
ca ynelmeyen her eylem, kent yaamm bo
zar; birliine engel olur; bir grupta arkada
larndan ayrlan ve gerekli uyuuma katlm a
yan kentli gibi bakaldrc bir yapya br
nr.

X X IV . ocuksu fkeler ve oyunlar,

cesetleri ayakta tutan zayf ru hlar: lleri
Anlam ay daha anlalr klan bir aklam a,
ite.
X X V . eylerin yapsn ekilden yok
sun biimde tasarm layarak deerlendir. Son
ra kendine zg bir yapnn doal olarak en
fazla ne kadar zaman srebileceini de bil.
X X V I. Nice aclara katlandn, ynetici
ilkenin, kendisi iin oluturulmu bulunduu
greve kendini uygunlatrm asyla yetinmedi
in iin. Ama, buna b ir son ver artk !
X X V II. Seni knadklar veya sana k ar

137
 kin besledikleri ya da baz kimseler sana bu
duygularn akladklar vakit, ruhlarna do
ru dn, iine dein sokul ve gr ne olduklar
n. Senin zerinde herhangi bir kan edinme
lerini salam ak iin zlmemen gerektiini,
anlayacaksn. Bununla birlikte onlara kar iyi
dilekli olunmaldr. nk doal olarak dost-
larmzdr onlar. Tanrlar bile trl biimlerde
yardm etm ektedirler onlara, dlerle, yant
larla; bu insanlar, her eye karn kayglan
dklar iylikleri elde etsinler diye.

X X V III. Dnyay yneten gler yu

karda olduunca aada, bir adan brne,
her zaman benzerdir. Y a anlak, her an nceci
lik gsterm ektedir; yleyse, ncecilii kabul
et. H er ey iin gerekli olan anlan ncecilii
ni bir kez alm bulunan, tm kalan sonurgu
yoluyle ondan k arabilir... K sacas, eer bir
Tanr varsa, her ey en iyi biimdedir. Ama,
her ey raslant sonucu yrm ekteyse, sen
kendini rastlantya kaptrm a.
Az zaman sonra, toprak hepimizi rtm
olacaktr. Daha sonra bu toprak dnecek,
onun yerine gelen de sonsuza dein dnecek,
yeniden sonsuza dein deiecektir ondan
sonra doacak toprak ta. Bu deiim ve dn
m dalgalarnn alkantlar ve hzllklar
gz nnde tutulduunda lml olan her ey
hor grlecektir.
X X X IX . Evrensel neden bir sel rne
ince davranr; her eyi srkler. Ne baya

138
varlklardr o kk insanlar , inansz bir y
netimle urap, dnrce davrandklarn sa
n rlar! Smkle doludurlar. E y insan, ne yap
yorsun? Kendi doann imdi gerektirdiini
yap. Elinden geldiince dorulukla ver k arar
n ve bakalarnn seni grp grmemelerine
dikkat etme. P laton un Cumhuriyetini gerek
letirm eyi umma, am a en kk ilerlemeden
bile honutluk duyup, bu sonucu kmseme,
nk, insanlarn ilkelerini kim deitirebilir?
lkeleri deimeksizin de, inleyen ve boyun
eer gibi grnen tu tsaklarn omuzlarnda
arln tadklar boyunduruktan baka ne
kalr onlarda? Daha ileriye g it imdi, Allex-
andreden, Philippeden, Dem etriusden (38)
sz et bana. E e r ortaklaa doann istediini
seebilm iler ve kendilerini eitebilmilerse,
onlar izleyeceim. Ama, alat oyuncular ol
m ularsa, hi kimse beni, onlar yanslam aya
zorlayamaz. Yaln ve gsterisizdir felsefenin
yapt. G steri kurumuna srkleme beni.

XXX. Yksekten seyret bu binlerce

sry, bu binlerce treni, frtnada ya da ya-
tk havada yaplan her trl yolculuklar,
doan, birlikte yaayan ve yiten bu varlklar
eitliliini. Eskiden bakalarnca srdrlen,
senden sonra yaanacak olan ve barbar kavim-
lerde imdi yaanan yaanty dn. Nice in
san bilmemektedir adn; nicesi arpabuk unut
mu olacaktr onu; imdi belki de seni vmek
te olanlarn nicesi, az zaman sonra ktleyecek-

139
tir ! Ne denli de sz edilmeye demezdirler,
anlar, n, ksacas her ey!

X X X I. D nedenlerin etkisiyle meyda

na gelen olaylara kar znt duymazlk;
nedeni senden ileri gelen eylemlerde doruluk,
baka bir deyile bylesine davranmak senin
iin doaya uygun olduundan, itileri ve ey
lemleri ortaklaa karla sonulandrmak.

X X X II. Sende yersiz karklk y aratan

ve sadece kannda var olan konularn ounu
ortadan kaldrabilirsin. Dnyay tmyle d
nme yoluyle ierir, sonsuz sreyi gz nn
de tu tar, zel olarak ele alnan her eyin hzl
dnmn, douu yok olutan ayran zama
nn ne denli ksa oluunu, yok oluu izleye
cek sonsuzu olduunca, doutan nceki son
suzu dikkatle incelersen, kendine usuz bucak
sz bir zgr anlay alan am olursun!
X X X III. Grdn her ey az zaman
sonra varln yitirecek, bu yitie tanklk
edenlerin tm az zaman sonra yok olacak,
ar yallkta yaamdan ayrlan kimse, vakit
siz len kimseyle ayn durumda bulunacaktr.

X X X IV . Hangi ynetici ilkelere sahip

tirle r? Hangi am aca ynelmektedirler, hangi
gdlerle sevm ekte ve sayg gsterm ektedir
ler? Onlarn deersiz ruhlarn plakliyle
grmeye al. K nayarak sana zarar verdikle
rini ya da verek sana hizmet ettiklerini san
m alar, ne kksz bir kandr!

140
 X X X V . Yaam n yitirilii, bir dn
mden baka ey deildir .Evrensel doaya
uygun gelen bylesidir ve onun tasarlarm a g
redir; bu konuda her eyin olumas, her eyin
snrsz bir zamandan beri ayn biimde mey
dana gehi ve sonsuza dein benzer baka bi
imlerde yeniden meydana gelecek oluu. y
leyse, h er eyin kt yaratlm olduundan,
h er eyin h er zaman kt yaratlacandan,
onca Tanr arasnda hibir gcn hibir zaman
bu duruma are getirm ee yeter bulunmad
ndan, ama dnyann srekli aclara boyun
emee zorunlu klnmlndan niin sz et
m ektesin?
X X X V I. H er.varln temelini olutu
ran zdein ayrm as; su, kl, kemik ve pis
koku verir. M erm erler de topran nasrla
m alardr; altnla gm, to rtu lar; giysiler,
kllar; erguvan krmzs kan olup, tm kalan
iin de byledir. Soluk ta ayn cinsten olup,
b ir varlktan brne geer.
X X X V II. llallah bu zavall yaamdan,
homurtulardan, yapmack soytarlklardan!
Tasalanm an niye? Yeni olan ne var ki? Seni
ileden karan ne? Biim m i? ncele onu. z-
dek m i? ncele onu. Bunlarn dnda hibir
ey kalmaz ki. Ama, gzlerini Tan rlara doru
evirerek, bundan byle daha yaln ve daha iyi
kl kendini. Bu dnyada var olan yzyl bo
yunca ya da yl sresince gzlemlemi ol
m ak edeerdir.

141
 X X X V III. E er o kusur ilediyse, k
tlk ondadr. Ama, belki de hibir kusur i
lemi bulunmamaktadr.

X X X IX . Y a tek bir bedende olduu

gibi, h er ey tek bir anlaksal kaynaktan ileri
gelm ektedir ve Btnn karm a oluandan,
tr yaknm am as gerekir parann. Y a da,
sadece atom lar var olup, karklkla dalm
dan baka ey grnmemektedir. yleyse, ta
salanm an niye? ldn, yok oldun, hayvanla
tn, bir srnn teki oldun, otluyorsun de y
netici yetine.
X L . Y a T an rlar hibir gce sahip de
ildirler ya da bir g tam aktadrlar. Hi
bir gce sahip deillerse, niin yakarda bulu
nuyorsun? Ama, bir gce sahipseler, bir eyin
bana gelmesini ya da gelmemesini isteyecek
yerde, bu dnyada olup bitenlerden tr
kayglanmama, onlardan hibirine istek duy
mama gcn dilesene onlardan.
Tanrlar, gerekte, ne de olsa insanlara
yardm edebiliyorlarsa, bunda da yardm ede
bilmelidirler onlara. Tanrlar bu gibi eyleri,
bana baml klmlardr diyeceksin belki de.
yle olunca, sana baml olan zgrce kul
lanmak, sana baml olmayana klece ve ba
yaca ynelmeye ye deil m idir? Tanrlarn,
bize baml bulunan eylerde, bize hi yardm,
etmediklerini kim syledi sana? Bu konuda
onlara dua etmekle bala ie. Ve greceksin.
u kadnla yatabilsem ! diye dilekte bu

142
lunm akta bir adam. Sen: O kadnla yatm ay
istem eyebilsem ! de, bunun yerine. B ir baka
s : Bu kaygdan kurtulabilsem ! der. Sen:
Ondan kurtulm ay gereksem esem ! de. b
r: ocuumu yitirm esem ! der. Sen: Onu
yitirm ekten tr ac duym ayabilsem ! de. K
sacas, yakarlarn bylesine deitir ve gr
ne olacan.

X L I. yle an latr Epicuros: Sayrl

mda, konumalarm, zavall bedenimin ekti
i aclara deinmezdi h i; onlardan hi sz
etmezdim diye ekler beni grmee gelen
lere. zellikle, dnme yetisinin, bedenin
sansm tlarm duyduu halde nasl karklk
ta n bak kalp kendine zg olan iyilii ko
ruduunu anlamaya alarak doal sorunlara
degin ilkelerle uramam srdrrdm. He
kimlere de bir sonutan tr vnme frsa t
vermezdim der yaamm iyi ve mutlu
luk iinde geerdi.
Sen de ayn dnceleri ta sayrlk s
rasnda, eer sayrlk yazgnda varsa ve tm
br durumlarda. Anszn kagelen olaylar ne
olursa olsun, felsefeden vazgememek, doay
irdelemeye urarken bilgisizlerin gevezelikle
rine katlm am ak, tm okullara ortaklaa olan
bir davran kuraldr; sadece imdiki zaman
da yaplanla ve onu yapm akta kullanlan ara
la yetinme kural rneince.
X L II. B ir kimsenin saygszlndan
tr incindiinde: Yeryznde saygszlar

143
bulunmamasna, olanak var m dr? diye soru-
ver kendine hemen. Bu olanakszdr. Bu kimse
yeryznde kamimaz zorunluluk nedeniyle
var olan saygszlardan biri olduuna gre,
olanaksz istememelisin. B ir duyunsuz, bir de
dikoducu ya da baka herhangi bir sulu kar
snda, kendine ayn soruyu sormaya h azr
bulun. G erekte, yeryznn bu t r insanlar
dan yoksun bulunmasnn olanakszln anm-
syarak onlardan herbirine kar daha hog
rl davranacaksn. O rtaya kardn kusura
are bulmak zere insana doaca verilen er
demi hemen dnmek te yararldr. Gerekte,
aubozan olarak, iyilik bilmezlie kar iyilii
verm itir, baka bir kusura kar baka b ir
yetkinlii. V e ksacas, doru yoldan ayrlan
geri evirmek her zaman senin elindedir. n
k, bir kusur ileyen her insan erekten uzak
lam akta ve doru yoldan ayrlm aktadr.
Ve sonra, sana nasl zarar vermi olabi
lir? Kendilerine kar fke duyduun kim seler
arasnda sana, ruhunun daha kt klnmasna
yol aacak bir zarar vermi olabilecek tek b ir
insana bile raslayamazsm. Ktlk ve z arar
ancak ruhuna deinmekle salt varlk kazanabi
lirler sende. B ir bilgisizin bilgisizce davrannr.-
s bir mutsuzluk ya da beklenmedik b ir ey mi
dir? Bu kimsenin bir kusur ileyeceini n
ceden sezinlememi olm aktan tr ncelikle
kendini sulaman gerekip gerekmeyeceini in
cele bir kez. G erekte, senin usun, bu kimse
nin bu kusuru ilemesinin ona yakr olduu

144
nu sezdirmiti sana. Bununla birlikte, b ir
uyary unutmu olmandan tr onun bu ku
suru karsnda arm aktasn.
zellikle, bu kimsenin dorulua aykrl
n ya da iyilik bilmezliini yzne vurduun
vakit, kendi gidiini dnmelisin. Bu yapda
bir insann doruluunu koruyaca sansna
vardysan ona hizmet ederken, senin eyleminin
tm yemiini hemen ekecek biimde brak-
madysan, bu senin kusurundur apaka. B i
risine iyilik etm isen, daha fazla ne istiyor
sun? Doana uygun davranm olmak yeterli
deil midir senin iin? Yaptnn karln
grmeyi mi aryorsun daha? Gzn grmek,,
ayaklarn yrmek iin bir dl istem eleri gi
bidir bu. G erekte, bu rgenlerin belirli b ir g
rev iin yaratlm olmalar ve kendi yaplar
na uygun davranarak kendilerine zg olan
grevi yerine getirm eleri rneince yardm se-
verhk iin domu insan da bir yardm sever-
lik eyleminde bulunduu ya da yaknna olaan
eylerde yardmc olduunda kendi yapsna
uygun davranr ve kendi ereine ular.

145-
 X. BLM

I. E y ruhum! yi, yaln, tek, plak ve

sen i evreleyen bedenden daha grnr olacak
msn, bir gn? Seni, sevmeye ve candan ba
lanm aya ynelten yaam tadabilecek durum
da olacak msn, bir gn? Kvancn canl ya
da cansz eylerde aram a durumunda olmak
szn; onu daha uzun sre srdrebmek iin
bir lkeden, elverili bir havadan, insanlar
aras uyuumdan bir eyler beklemeksizin
honut olabilecek misin, bir gn? imdiki
halinden honut kalacak, imdi bana ge
lenlerden tr sevinecek, h er eyin senin iin
iyi olduuna, her eyin sana Tanrlardan gel
diine, sana gndermeyi uygun bulduklar her
eyin yetkin, iyi, doru, gzel, her eyi dou
ran, her eyi alkoyan varln esenlii iin
sana ayracaklar her eyin, baka benzer ey
lere varlk kazandrmak ereiyle eriyen her

146
eyi ierm ekte ve kavram akta bulunduuna-
inanacak m sm ? Tanrlarm ve insanlarm top-
lumunda, onlardan yakmmakszm ve onlarm
seni sulamalarma meydan vermeksizin yaa
yabilecek yetenekte olacak msm, bir gn?
II. Yalnz doaca ynetildiine gre,
kendi doann gereklerine uy. Sonra, uygun
den eyleme ge; doan, canl varlk olarak
ondan tr bozulmadka, korkuyu gze ala
rak gerekletir onu. Bundan sonra, doann
canl varlk olarak, senden ne istediini kendi
ne sorm al ve doan, ussal varlk olarak bun
dan tr bozulmadka, btn btn uyma
lsn ona. Oysa, ussal olan her varlk ayn za
manda toplumsaldr. Bu kurallar uygula ve
hibir eyden tr kayglanm a, artk.
III. Olagelen her ey, ya doal olarak
kendisine katlanabilecein ya da doal olarak
katlanam ayacam biimde olagelir. yleyse,
doal olarak katlanabilecein bir ey bana
gelirse, svp saym a; am a doal yetenein l
snde katlan ona. Doal olarak katlanam a-
yacan bir ey gelirse bana, yine svp say
m a; nk bu eriyerek, geip gidecektir. B u
nunla birlikte, byle olduu sonucuna varm a
nn senin yararn ya da devin gerei bulun
duunu gz nne getirdiinde, kannn k atla
nlabilir ve ho grlebilir klabilecei h er e
ye doal olarak dayanabileceini anmsa.
IV. O yanlyorsa, iyi dileklilikle eit
onu ve yanlgsn gster kendisine. Ama bunu

147
yapamyorsan, bundan tr kendinden baka
sn sulama, giderek kendini bile sulama.
V. Bana gelen ne olursa olsun; bu d
nlemeyecek bir zamandan beri hazrlanm
t senin iin ve nedenler balants senin varl
nla bu olay her zaman birlikte eirm iti.
VI. s te r atom lar, ister bir doa var ol
sun, doay yneten Btn,n bir blm oldu
umu kabul etmem gerekir, nce; sonra, bana
benzer olanlara herhangi bir biimde hsm
klnm olduumu. Bu gerekleri anmsadm
da, paras olduum Btnn bana verdii
hibir eye kar durum almyacam. nk,
para Btn iin yararl olan hi bir eyden
zarar gremez ve Btnn birliine, iyiliine
katkda bulunmayan hibir ey yer alamaz on
da. Tm doalara ortaklaadr bu; ama dn
yann doas, kendisi iin zararl olabilecek e
yi meydana getirm eye hibir neden tarafn
dan zorlanamama ayrcaln da tar. Byle
b ir Btnn paras olduumu anm sayarak,
oluan h er eyden honut olacam. br yan
dan, bana benzer paralarla hsm klnm ol
duuma gre, toplulua zararl hibir davra
nta bulunmayacak, ama benzerlerime zen
gsterecek, tm etkinliimi ortaklaa iyilie
yneltip, buna k art olan her eyden uzakla
tracam kendimi. Bu ynergeler bylesine
yetkin olunca, hem erileri iin yararl eylem
lerle yaam n srdren ve kentin kendisine
verdiklerine balanan kentli rneince yaam -

148
mm mutlu b ir aka kavumas izleyecektir bu
nu, zorunlu olarak.
V II. Btnn tm blmleri, edeyile
dnyada ierilmi bulunanlarn tm, zorunlu
luk sonucu yitecektir. Ama, bu yitecektir
szcnden, deiiklie urayacaktr anla
m karlm aldr. Bunun kendileri iin bir k
tlk ve bir zorunluluk olduunu dorular
sam, blmlerin bozulmaya yz tutup, deiik
yollardan yitm eye hazrlanm as sz konusu
olacandan, bu Btn iyi dzenlenmi sayl
mazd. G erekte, doa kendi blmlerini ken
disi bozmaya, ktle dmeye elverili kl
m aya ve onlar kanlmaz biimde ktle
drmeye girim i olurdu; ya da onun bilgi
si olmakszn bylesine mi olum aktadr her
ey ? H er iki san da inanlr gibi deildir.

B iri boay bir yana brakp olaylarn

byle olutuunu aklam aya koyulursa, B
t n n blmlerinin dnmek iin meydana
getirm i olduunu kesinlemek, doaya k art
bir olaymasna bundan tr akya d
mek ya da zellikle, dalma her varln olu
mu bulunduu zde eleri salverdiinde
zlmek yersizdir nk bu, olumu bulunan
elerin ayrlmas, kat olann topraa, soluk
olann havaya ylesine bir dndr ki
Btn, ister ate tarafndan devirli ola
ra k yok ediliversin, ister srp giden d
nmlerle kendisini yenilesin bu eler
de Btnn usunca geri alnm aktadrlar. H a

149
va ya da kat elerin doasna gelince, onlar
ilk balang eleri deildir; gerekte, hepsi
de alnan besinlerden ve dn ile nceki gn
solunmu havadan ileri gelm ektedirler. Demek
ki, dnme urayan, bir varhm sonradan
kazandklar olup, anasnca dnyaya getirilen
ler deildir. B u edinilmi elerin, seni asl
varlna gle baladklarn varsaysan bile
bundan, sylediklerimle eliebilecek hibir so
nuca varlam ayaca sansndaym.
V III. yilik insan, sakngan, gereki,,
nlemli, olacaa boyun emi, yce gnll
diye adlandrldnda, baka trl adlandrla
bilecek duruma dmemeye dikkat e t; bu ad
lar yitirdiinde de, arabuk onlara dnmeye
bak. Senin iin, nlemliliin, h er eye ynelte
cein yntemli ve zenli dikkat; olacaa boyun
emiliin, ortaklaa doann sana payn ola
rak verebilecei her eye istem li katlanm a;
yce gnllln, bedenin yumuak ya da
sert cokularna, bbrlenmeye, lme ve tm
benzer eylere, ussal yann stn gelmesi anla
mn tadn anmsa. Bakalarnn seni bun
dan tr dllendirmelerini dilemeksizin, ken
dini bu adlar korumaya verebildiinde, yeni
bir insan olup, yepyeni bir yaam a gireceksin^
nk, imdiye dein olageldiin gibi kalm ak,
benzer bir yaamda lekelenmi ve kirlenmi
olarak varln srdrmekte direnmek; baya
bir yaam a ok bal, yara ve amurlu ka
na bulanm olarak, yrtc trnaklara ve srk
lara katlanm ak ereiyle ertesi gn, daha er

150
tesi gn beklemek, yar paralanm yabanl
hayvan dvlerine benzer bir varln ii
dir.
Bu birka nitelie ulam aya al; onlar
da tutunabildiinde de M utlular Adasna tan
m asna kalver orada. Baarszla urad
n ve onlar yitirm ekte olduunu sezdiinde,
kendi bana daha fazlasin ele geirebilecein
bir keye ek ylmadan; kararl olarak by
lece ayrl yaamdan, fkesizce ama yalnca, z
grce, alak gnllkle. Hi olmazsa, y aa
mn sresince bir kez iyi bir i yapm olur
sun: bylesine ayrlm akla yaamdan.
Bununla birlikte, bu nitelikleri anm sa
manda, Tanrlar ve ne istediklerini gz nne
getirm enin ki bu da vlmek deil, tm us
sal varlklarn kendilerine benzemeye alm a
lardr ok byk yardm dokunacaktr
sana. K sacas, incir aacnn grevini incir
aacnn, kpeinkini kpein, arm nkini ar
nn, insannkini de insann gerekletirm esini
istem ektedirler onlar.

IX . B ir halk komedisi, b ir sava, r

knt, uyuukluk, klelik; doa zerindeki ir
delemelerinin sana kazandrd ve bir yana
braktn kutsal ilkeleri gnden gne unuttu
ra ca k tr sana.
Her eyde, bizi engelleyenle baa km a
m z, ayn zamanda kuram uygulamaya geir
memizi ve her eyin tannmas sonucu, gizem
li am a gizlenmi bulunmayan bir inan varh-

151
n tamamz salayacak biimde grmemiz ve
davranmamz gerekir. Yalnla, arballa
ne zaman erieceksin, gerekte? H er eyin
znden nelii, yeryzndeki yeri, doann ona
ayrd sr zaman, hangi elerden olu
tuu, ona sahibolabilecek insanlarla onu vere
bilecek ya da ekip alabilecek kim seler konu
sunda, ne zaman bilgi edinmi olacaksn?

X . B ir rmcek gurur duyar, bir sinei

tuzaa drm olm aktan tr; b ir baka
s, yaban domuzu yavrularn; b ir bakas,
aylar. Davran ilkelerini derinliine incele
diinde, tm bu varlklar ekiya deil midir
ler?

X I. H er ey nasl birbirine dnmek

tedir? Bunu gzlemlemek iin bir yntem edin;
ara vermeden, zenle al ve kendini bu yn
de a ltr; nk, bunlarsz hibir ey byle-
sine var edemez ruh yceliini. Kii, bedenin
den syrlm tr; az zaman sonra insanlardan
uzaklarken her eyi brakm as gerekeceini
dnerek, eylemde bulunmas gerektiinde
dorulua, baka durumlardaysa evrensel do
aya tmyle gven beslemektedir. Kendisi
hakknda ne sylenebilecei ya da dnle
bilecei, ya da kendisine kar ne yaplabile
cei aklna bile gelmez. ki ey yeterlidir onun
iin: imdi gerekletirm esi gereken eylemi
dorulua uygun bir biimde gerekletirm ek
ve imdi payna dmekte olan candan sev
mek. B aka her trl kaygdan kurtulmu ola

152
rak, yasadan y ararlan arak sonuna dein do
ru yolda yrmekten ve hep doru yolda y
ryen T a n n y izlemekten baka hibir ey is
temez o.
X II. Yaplm as gerekeni grebilme, ve
onu ayrdedebiliyorsan, dinginlik iinde arkana
bakm akszm ereine doru yrme; onu ayr-
dedemiyorsan, durup daha bilge tlere ba
vurma olanana sahip olduuna gre, gr
ne dayanan sanlar retmene gerek var m
dr? Ama, kendisine yneldiin erein gerek
lemesine baka glkler kar koyuyorlarsa,
sana doru grnene dnmeyle balanarak,
meydana kan yardm kaynaklarna gre iler
le. B u eree ulamak en yce iyiliktir; ona
eriememek tek baarszlk olduu iin. Ne
denli de y atktr, kararh ve k sacdr
her eyde usu izleyen insan!
X III. U yanr uyanm az: G erekletir
diin doru ya da iyi eylemden tr, nc
kiilerce vlmeye nem verecek m isin? diye
soruver kendine. Bunun nemi yoktur benim
iin. B akalarn verek ve knayarak, kendile
rini nemli gsterm eye alan bu. kimselerin,
y ata k ta nasl davrandklarn, masada nasl ol
duklarn, ne yaptklarn, neden kandklar
n, yaamda ne aradklarn, eklen deil de
kendilerinin en saygdeer blmnden grm e
liyiz. O ysa; iyi niyetin, utanm ann, itenliin,
yasalarn yardmiyle neler aldklarn, unut
tun mu ? Onlarla ne gzel vir varlk da kurulabi
lirdi.

153
 X IV . H er eyi verip, her eyi geri alan
doaya: Dilediini ver; dilediini geri al. di
ye seslenir bilgili ve alak gnll insan. Ve
bunu, meydan okumak iin deil, sadece ona
olan uysalhm ve alak gnllln belirt
mek ereiyle yapar.

X V . K sadr sana braklan zaman.

Dabamdaymasma yaa. nk, urada ya
da orada yaam ann hi nemi yoktur, eer
yeryz bir kentm iesine davranrsan her yer
de. Doayla gerek uyuum iinde yaayan bir
insan grsn ve gzlemlesin insanlar. Buna da
yanam azlarsa, ldrsnler kendilerini! Bu, on
la r gibi yaam aya yedir.
X V I. yilik insannn nasl olmas ge
rektii konusunda uzun lf etm ek deil, ken
dini rnek klm aktr nemli olan.
X V II. Zaman ve zdei tml iin
de; her bedenin zel olarak ele alndnda,
zdee kar bir incir ekirdei, zamana kar
bir burgu dn deerinde bulunduunu ta
sarm la, sreklice.
X V III. Duyularnn alglama alanna
giren nesnelerin herbiri zerinde durarak, da
ha imdiden erim ekte, dnmekte olup, r
meye ve dalmaya jiz tutm u gibi grnd
n dn; ya da, her eyin lmek iin do
mu bulunduunu gz nne getir.
X IX . Yem ek yedikleri, uyuduklar,
iftletikleri, ayakyoluna gittikleri vakit nasl

154
olduklarn gr. nemil havalar takndklar,
kurumlu grnmeye altklar, fkelendikleri
ve sizi stnlkleriyle bunalttklar vakit gr
onlar, daha sonra. Az nce nice efendinin tu t
saklarydlar ve ne gibi bam llklardan t
r ! Az sonra, yine ayn duruma dm ola
cak lar!
X X . Y ararld r herkes iin, evrensel
doann herkeze getirdii ve getirili anndan
balar bu yararllk.

X X I. Toprak yamuru sever ve hayat

veren kutsal havay da sever... Ve dnya da
yapmas gerekeni yapmay sever. yle olunca:
Sevdiini ben de severim derim, dnyaya.
Herhangi bir eyden sz ederken: anszn gel
meyi sever, demez miyiz?
X X II. Y a burada yaamn srdrr
sn ki buna zaten alksn; ya baka yere gi
dersin ki bunu istem i bulunursun; ya da
lrsn ki bu durumda grevini tam am lam
saylrsn. Bunlarn dnda hibir ey kalm a
m aktadr. Y rekli ol, yleyse.
X X III. Oradaki krn buraya benzer
olduuna inan ve burada var olan her eyin
baka yerdekilerle, krlardakilerle, dalardaki-
lerle, deniz kylarndakilerle ya da herhangi
bir yerdekilerle nasl zde bulunduunu gr.
P laton un u szne geleceksin: Dabamda,
bir duvarla evrili ve meleyen srsn saa
rak (3 9 ) .

155
 X X IV . Ynetici ilkem nedir benim iin ?
u anda nasl yararlanyorum ondan? Ve onu
hangi erekte kullanyorum imdi? A nlaktan
yoksun deil m idir? Topluluktan ayrlm ve
kopmu deil m idir? alkalanmalarn izleye
cek biimde bedene yapk ve kark deil
midir, bilmem gerek.
X X V . Efendisinden savuan kimse ka
aktr. Oysa, efendimiz yasa olduuna gre,
yasadan uzaklaan kimse de ayn biimde ka
aktr. is te r zlerek, ister fkelenerek ya da
korkarak kasn. Herkese, bana geleni ay
ran yasa olan evrensel rgtleyici tarafndan
hazrlanan eylerin dzenine uygun olarak
bir eyin olumu, olum akta ya da oluacak
bulunmasn istemeyen kii de ayn durumda
dr. Sonu olarak, korkan, zlen ya da fke
lenen kii, kaaktr.
X X V I. B ir dl yatana tohum attk
tan sonra, erkek ekilir. Sonra, baka bir ne
den araya girer, alm aya koyulur ve ocuu
tm ler; kendinden geldiine benzer o. Bu kez,
ocuk boaz yoluyle besin alr; ve sonra, ba
ka bir neden araya girer ve duyumu, itepiyi,
szn ksas yaam , gc ve daha nice benzer
yetiyi y aratr. Bylesine bir gizem iinde ger
ekleen bu olaylar hayranlkla seyre dal ve
onlarn gcnn bilincine var; nesneleri d
ren ya da onlar yksee kaldran gcn bilin
cine varmamz rneince, gzlerle deil, ama
onu da kullanarak daha az kesin saylm ayan
bir aklkla.

156
 X X V II. imdi oluan olaylarn tm
nn, eskiden de ayn biimde olumu bulun
duunu dn sreklice. Ve yine dn ki bun
dan sonra da byle oluacak. Kendi deneyinle
ya da daha eski anlatlarla tandn bu z
de trdeki tm dram lar ve sahneleri, rnein
tm Hadrien sarayn, tm Antonin sarayn,
tm Philippe, skender, Cresus sarayn. Tm
bu grnmler zde olup, sadece oyuncular
deiikti.
X X V III. Meydana gelen herhangi bir
eyden tr zlen ya da fkelenen insan,
kurban edildiinde tekm e atan ve uluyan bir
domuz yavrusu gibi tasarm la. Kk b ir ya
tak ta gizlice ve yalnzca mutsuzluklarmz
zerine alayp szlayan kimse hakknda ayn
eyi dn. Olaylara katlanm ak herkes iin
bir zorunluluk olduu halde, onlara isteyerek
katlanm a gcnn yalnz ussal varla tan n
m bulunduunu da dn.
X X IX . ^ Gerekletirdiin her eylemde
seni bu zel durumda gerekeni yapm aktan al
koymasndan tr lmn korkun olup ol
madn dn ve soruver kendine.
X X X . B ir bakasnn kusuru sonucu
incindiinde, hemen kendi gidiini dn ve
rnein, paray, elenceyi, bbrlenmeyi ve
baka benzer eyleri bir iyilik sayarak, ben zer
bir kusur ileyip ilemediini gr. Kendini byle
davranm aya altrdn vak it: O, bunu yap
m aya zorlanmtr. Ne yapabilir ki? dn

157
cesine vardn anda, hncn unutmu ola
caksn. Y a da baarabilirsen, onu bu zorun
luluktan kurtar.

X X X I. Satyro n a bakarken bir Sokrat-

y, E u tyeh esi ya da Hymeni tasarm la;
Euphratea bakarken, Eutychionu ya da Sil-
vanusu tasarm la; Alciphrona bakarken Tro-
paeophorosu ; Xenophona bakarken Critonu
ya da Severusu (40) tasarm la. Sonra, gzle
rini kendi kiiliine evirerek, Cesarlardan bi
rini tasarm la; ve her birey hakknda benzer
biirde davran. Daha sonra, u dnce gel
sin belleine: Onlar neredeler, kuzum? Hi
bir yerde, ya da herhangi bir yerde.

Bylelikle ve zeUikle bir kez dnme

uram bulunann zamann sonsuzluu sresin
ce bir daha ortaya kam ayacan da ayn za
m anda anm sarsan, insana degin eylerin,
gerekte deersizlikten ve hilikten baka ey
olmadn anlayacaksn. Bunca abalaman ni
y e? K sa varln gerei gibi geirm ekle niye
yetinm iyorsun? Hangi konudan ve hangi so
rundan yoksun klm aktasn kendini! G erekte
tm bunlar, yaamda olup bitenlere dosdoru
olarak ve doabilime uygun biimde deer bi
en bir us iin, altrm a konularndan baka
ne olabilir ki? Salam bir midenin h er eyi
kendine mal etm esi, kzgn bir atein, iine at
lan h er eyi aleve ve a dntrmesi rne
ince, bu dnceleri kendine mal edinceye
dein dayanmaya al.

158
 X X X II. Yaln ya da iyi olmadm^,
hakl olarak syleme olanan hi kimseye
verme. Senin hakknda bylesine bir kan ta
yan yalanc kar. Bu, saltk olarak sana
bamldr. G erekte, seni iyi ve yaln olmak
tan kim alkoyabilir? Byle bir insan olmaya
caksan, yaam am aya k arar vermelisin. n
k, byle bir insan deilsen, us senin daha uzun
sre yaam an gerekli klmaz.

X X X III. Bu konuda, en salkl usa

uygun decek ne yaplabilir ya da sylenebi
lir? Bunun zm ne olursa olsun, gerekte
yaplmas ya da sylenmesi olanakldr. Bun
dan alkonulmu olduunu ileri srme.
Haz, ta t dkn iin neyse, seme ve ras-
lantsal her konuda, insansal yapna uygun
den her eyin yerine getirilm esinin de senin
iin ayn ey olmas gerektiini duymadka
szlanm aktan vazgemeyeceksin. Kendi doa
na uygun bir biimde gerekletirebilecein
h er etkinlii bir zevk saymalsn. Ve bunu her-
frsa tta yapabilirsin. Kendine zg devinimle
her ynde ilerleyebilmek, ne silindire, ne suya
ne atee ne de ustan yoksun bir doann ya da
yaam n ynettii tm br eylere vergi de
ildir. ok sayda engel durdurur onlar. Ama,
anlak ve us, doalarnn ve istem lerinin gerek-
tirdiince aabilirler kendilerine kar koyan
tm engelleri. U sa, her engeli; atein yksel
mesi, tan dmesi, silindirin inilerde yuvar
lanm as rneince, aabme olanan sala

159
yan bu kolayl gz nnde tu t; ve bundan
te bir ey aram a. G erekte, tm engeller ya
sadece beden, bu ceset iindir ya da belirli
bir kan ve usun kendisinin bir dn sonucu
olmadka kiiyi incitmeye ve ona zarar
vermeye yeterli deillerdir. Y oksa, onlarla k ar
laan kimse, bundan tr hemen daha k
tlem i bulunurdu. Deiik y aratlta varlk
larn tmnde, balarna gelen ktlk ne olur
sa olsun; onu duyan, ondan tr daha kt
duruma girm i olur. Kesin olarak sylemek
gerekirse, burada tersine engellerden en iyi
yarar karm asn en iyi biimde bildii l
de gl ve vgye deer olur insan.
Ksacas, doutan kentlinin, kente zarar
vermeyen hibir eyden tr zarara uram a
yacan ve kentin de yasaya zarar vermeyen
hibir eyden tr zarar gremeyeceini
anmsa. Oysa, tm bu szde ykmlardan hi
biri yasaya zarar vermez. Sonu olarak, yasa
ya zarar vermeyen, ne kent ne de kentli iin
zararl olamaz.
XXX. Gerek ilkelerin tutkunu olan
kim seyi zntsz ve kaygsz olm aya ar
m ak iin bir szck, hem en ksasndan ve en
yinelenmiinden bir szck yeterlidir. rnein:
Y apraklar vardr, esimin topraa dk
t ...
Ayn biimde, insan rklar (41).
Y apraklardr kendi ocuklarn da. Y aprak
lardr, seni alk szleriyle, itenhkle ululayan

160
ve seni kutlulayan ya da tersine, karglayan,
gizlice knayan, seninle alay edenler. Y ap rak
lardr, ayn biimde, lm sonras nn koru
yacak olanlar. Tm bu yapraklar, gerekte,
ilkyaz mevsiminde doarlar.
Sonra esim koparverir onlar; orman, onlarn
yerine yenilerini y etitirir. H er eye ortaklaa
olan, ksa mrllktr. Ama sen, bengiymi-
in gibi h er eyden kap, h er eyi aram akta
sn. Az zaman sonra, gzlerini yummu ola
caksn ; ve seni topraa gtrm bulunacak
kii iin, bir bakas alayacak, ksa zaman
iinde.
X X X V . B ir gz, grlebilir her eyi
grebilecek durumda olup: yeil isterim , de
memelidir. nk bu, gzleri sayr olan bir in
sann iidir. Ayn biimde, salkl bir koklam,
bir iitim ; duyulabilir ya da koklanabilir her
eyi alglam aya hazr bulunmaldr. Salkl
bir mide de, deirm entann kendisine ayr
lan vtlecek eylere tutum u rneince dav
ranm aldr besin olan her eye kar. Salkl
bir anlak ta olabilecek h er eye hazrlkl bu
lunmaldr. A m a: ocuklarmn yaam tehh-
keden uzak kalabilse! ya da: ne yaparsam
yapaym, herkes tarafndan vlebilsem ! di
yen, yeU isteyen bir gz, ya da inemeyen
diler gibidir.
X X X V I. Hi kimse lmnde, bana
gelen acy sevinle karlayacak kimselerle
evrili bulunmamasn salayacak, yeterince

161
mutlu bir yazgya sahip olm amtr. Duyun-
lu ve bilge miydi? Son anda: Nihayet, bu
okul retm eninin yokluunda soluk alabile
ceiz! Kukusuz, hibirimiz iin fazlaca sk
c olmad; am a bizi gizlice kmadm hissedi
yordum. diyecek biri kacaktr. te, duyun-
lu kimse hakknda sylenecekler. Ama, bizler
iin, nice baka gdler, bizden kurtulabilme
isteini verm ektedir biroklarna. lrken bu
nu dnmelisin. Sresince, kendileri iin on-
ca abaladm, onca dilek tasarladm , on-
ca kayg beslediim ortaklarm n kendileri,
ondan olas herhangi bir yarar salayabil
mek umuduyla, beni ortadan kaldrm ay iste
m ekte nc bulunduklar bu yaam brak
m aktaym ! diye dnebildiin lde kolay
ca brakp gidersin her eyi. yle olunca, bu
rada geecek gnler niin uzatlmaya all
sn?
Bununla birlikte, onlar iin daha az iyi di-
leklihk duygulariyle ayrlma yaamdan. Ama,
allan yapn srdrerek dosta, iyi dilekli,
cana yakn ol, hem de koparlp alndn duy
gusunu vermeksizin. Gzel bir lmde, ruhun
bedenden kolayca kurtulm as rneince ek-
mehsin onlardan. Gerekte, doa seni onlarla
birletirm i ve bir araya getirm itir. Ama bu
gn onlardan ayrm aktadr seni. Candan
dostlar arasnda nasl birbirinden aynlnrsa,
kalr koymakszn, zorlamakszn da, ayrlp
giderim. nk, burada da doaya uygun ey
lemlerden birisi sz konusudur.

162
 X X X V II. B ir bakasnca yaplan her
eylemde, elinden geldiince: Bu kimse, bu ey
lemi hangi eree yneltm ektedir? diye sorm a
alkanln edin, kendi kendine. Ama, kendin
den bala ve ilkin kendini incele.

X X X V III. Seni b ir kukla gibi devindi

ren gc iinde sakl. O gcn, duygularn a
a vurulmasn, yaanm asm ve dorusunu sy
lemek gerekirse, insan olunmasn gerekleti
ren g olduunu unutma. Onu hibir zaman, ne
kendisini sarm alayana ne de evresine yapk
bulunan rgenlere karm olarak tasarm la
ma. Onlar lete benzetilebilir. Yalnz u ay
rmla ki, varlmzn bu blmleri kendilerini
devinime geiren ve dinlenmeye brakan neden
olmadan, varlmz iin mekiin dokuyucu,
kamn yazar, ve kammn arabac iin oldu
undan daha yararl bulunamayacak biimde
doal olarak bizimle birlikte dnyaya gelirler.

163
 XI. BLM

I. U ssal ruhun zglkleri: kendi ken

dini grr, kendi kendini zmler, istemince
biim verir kendine. Bitkilerin yemilerinin,
hayvan ve benzerlerinin rnn bakalarm ca
toplanmasma kar, o yetitirdii yemii ken
disi devirir. Yaam ne zaman son bulursa
bulsun, o kendi ereine ular. elerinden bi
rinden budamland vakit konusu tmyle
kusurlu kalan dansta, bir tiy atro oyununda
ve baka benzer eylerde durum ayn deildir.
Ama ruh, her durumda ve yakalanabilecei
her yerde: Bana vergi olann yemiini toplu
yorum. diyebilecek biimde yetkin ve yeterli
klar kendisine nerdiini.
Bundan bakaca da, tm dnyay, onu
evreleyen boluu ve biimini batan baa ge

164
irir gzden. Zamann sonsuzluuna dalar,
dnyann devirli yenilemesini kavrar, onu
deerlendirir ve bizden sonra geleceklerin ye
ni bir ey grmeyeceklerinin, bizden ncekilerin
bizim grdklerimizden daha olaanst h i
bir ey grmemi bulunduklarnn, krk ya
nda bir insann anla az da olsa, ayn olay
larn zdelii iinde olumu ve oluacak her
eyi herhangi bir biimde grm olduunun
bilincine varr.
U ssal ruhun bir baka zgl de, yak
nna kar sevi, doruluk, utanma ve beni her
eyden deerli tutm a zorunluudur ki bu ya
sann da zgldr. Byle olunca, doru
us ile doruluk usu arasnda hibir ayrm
yoktur.
II. Gnl ekici bir ark, oyun, pank-
ras aasanacak grnecektir sana; bu trk
sesini, onu meydana getiren seslerin herbiri-
ne ayrtrp, herbiri iin kendi kendine;
Bundan holanyor muyum? diye sorduun
da. Bunu onaylam aktan utan duyardn. B en
zer b ir yntemle ay rtr oyunun tmn ve
pankras iin de ayn eyi yap. Ksacas, er
dem ve erdem rnleri dnda kalan eyleri,
blmlerine ay rtrarak , gereklikleri iinde
kavram ay ve bu zmleme sayesinde onlar
nemsiz grmeye al. Bu yntemi tm yaa
mn sresince uygula.
III. Ne denli ycedir o ruh ki, ister yok
olmak, dalmak, isterse lmnden sonra ya-
ayakalm ak iin olsun, gerektiinde h er an

165
 bedeninden zlmeye hazrdr! Ama bu hazr
bulunu, hristiyanlarda olduu gibi katksz
bir dikkafallktan deil, kendine zg b ir yar
glamadan ileri gelmelidir. Davrann iyice
dnlm, arbal ve eer sana inanlm as
n diliyorsan alatsal gsteriten yoksun ol
sun.
IV. Toplulua yararl eylemde mi bu
lundum? yleyse, kendime hizmet ettim . H er
zaman ve h er elverili durumda bu zdeyii
gz nnde bulundur ve ondan hi yoksun kl
ma kendini.
V. U ran nedir? iyilik insan olmak.
Evrensel dnyann doasna ve insann zel
yapsna degin kurgularn yardm dnda,
nasl baarya ulalabilir bu konuda?
V I. B alangta alatlar, yaam n ak
saklklarn anlamak, onlarn doal olarak
byle olumas ve sahnede size ekici grnen
dram larn daha byk bir sahnede sizi bunalt
m amas gerektiini gsterm ek iin oynand
lar. G erekte, onlar dram larn byle gerekle
mesi gerektiini ve: A h! C itheron! (4 2 ) di
ye baranlarn kendilerinin de dram kurban
lar bulunduklarn gsterirler.
V e alat yazarlar, yararl sa szler de
ak larlar; zellikle u, rnein:
. E er T an n larca unutulmusam, ben ve
iki ocuum, bunun bile bir nedeni vardr.
V e yine:
Olaylarn akndan tr fkelenmemek
gerekir.

166
 Ve :
Buday taneleriyle ykl bir baak gibi
biip kaldrmal yaam.
Ve daha nice benzerleri.
E sk i gldr kt ortaya alatdan son
ra. zgr anlatm retici oldu; ve ak y
rekliliiyle de, insanlara alak gnlll
anm satt, baaryla. Diogenesin ondan ald
ak yreklilik de bu gdee ynelmektedir.
Ondan sonra, niin orta gldrnn ve
ksa zamanda alklarn ustalkl benzetme
lerine dnen yeni gldrnn ijri karlan
dm anlam aya al. Bu gldr ozanlarnn
yararl eyler de sylemi bulunduklar bilin
mektedir. Ama bu deyi ve dram sanatnn tm
abas, hangi eree ynelmekteydi?
V II. Yaam nda, imdi iinde bulundu
un denli felsefeye elverili b ir durum var
olamayacan, ne aklkla dnebilmekte
sin!
V in . B ir kk dal, aacn tmnden
de kesilmeksizin, bitiik bir kk daldan ke
silemez. Ayn biimde, tek bir insandan ayrl
m insan, topluluun tmyle de ilgisini kes
m itir. Bununla birlikte, daim bir bakas ta
rafndan koparlm asna kar, insann kendisi
dir kendini, topluluktan koparan, kin ve i
renme besleyerek yaknndan ayran. Ama, bu
topluluun dzenleyicisi Zeus tarafndan,
komusuna yeniden balanma ve yeniden b
tn meydana getiren blmlerden birine d
nme ayrcal tannm tr ona. Byle ol
167
m akla birlikte, bu ayrl birok kez yinelen
diinde, ondan ayrlan iin, birliin oluturul
mas daha zahmetli, yeniden kurulm as daha
gtr. K sacas, bahvanlar bu konuda ne
derlerse desinler, hep aala birlikte bym
ve onunla birlikte soluk alm dal ondan ay
rldktan sonra, yeniden ona alanm olan
dalla karlatrlam az. Demek ki, ayn gvde
zerinde bymek gerekir, bize uygun olmasa
da.

IX . Doru usa uyarak yrdm yol

da sana engel olanlar seni, sahkh davranmak
tan nasl vazgeiremezlerse, ayn biimde ken
dilerine kar iyi dilekli olm aktan da vazgei-
rem esinler! Ama, u iki eye uym aya da zen
g ster: Sadece sarslm az bir yarglam a ile sa r
slmaz bir davran deil, seni engellemeye ya
da sana baka skntlar vermeye girienlere
kar sarslm az bir hogrrlk. Eylemden
vazgeerek, korkuya boyun eme rneince,
gszlk saylrd onlara kar fkelenmen.
H er ikisi de eite k aak tr; hem korkudan
titreyen hem de kendisini, doann bize akraba
ve dost ettiklerine yabanc klan kii.

X . H ibir doa rn, san ata gre da

ha aa saylamaz. nk sanatlar, eitli
doalarn yanslamalarndan baka ey deil
lerdir. B u byle olunca, tm br doalarn en
yetkini olan ve onlarn hepsini kavrayan do
a, san at ustal ynnden alamaz. Oysa,
tm sanatlar aa nitelikte olan stn olan
168
yararn a y aratrlar. O rtaklaa doa da ayn
eyi yapar. Tm br erdemlerin kendisin
den varlk kazandklar doruluk da bylece
kverir ortaya. nemsiz eyler iin kaygla
nr, kendimizi kolayca yanlgya, atakla, ka
rarszla kaptrrsak, doruluk gereince dav-
ranamayz, gerekte.
X I. Kovalanmas ya da kanlm as se
nin iin artc olan nesneler kendiliklerin
den senin peine dmeyip, sen kendin onla
rn nne km aktaysan, onlar hakknda yat-
k bir kan edin; onlar devimsiz kalacak, sen
de onlar kovalar ya da onlardan kanr g
rnmeyeceksin.
X II. Ruh yuvarla, darya yaylmak-
szn, kendi iine toplanmakszn, dalmaks-
zm, kaslmakszn, kendisine gerei, her ey
de ve kendinde var olan gerei gsteren bir
kla aydnland vakit, kendine benzer kala
caktr.
V III. B iri beni aasayacak m ? Bu
onun bilecei i. B an a den hibir zaman
aasanm aya y arar bir ey yapmamak ya da
sylem em ektir. B iri benden holanm ayacak
m ? Bu onun bilecei i. Bana den, kendimi
herkeze k ar iyi dilekli, yumuak ve ksth-
la kam akszn, lmllmda direnmeksizin,
am a nl Phocionun (43) yapt gibi, ger
ei de peelemeksizin, yalnca, dinginlik ta s
lar saylm ayacak biimde onu yanlgdan kur
tarm aya hazr grnmektir. Y rekten gelmeli

169
dir byle duygular. Yrekten olmaldr, hibir
eyden tr honutsuzluk duymamaya ve ya-
knmamaya ynelmi bir insan grnmnn
T an n lara sunuluu. Sen ki, insanlk grevine,
ortaklaa kara yararl olmak ereiyle g eti
rilmi bulunuyorsun, imdi doana uygun ola
n yapar ve evrensel doann imdiki dzen
lemesinde yerinde ve zamannda saylana bo
yun eersen, hangi ktln zarar dokuna
bilir sana?
X IV . Birbirlerini aalarken, ho gr
meye alm aktadrlar birbirlerine; birbirlerini
am ak isterken de birbirlerine brakm aktadr
lar yerlerini.
X V . Sana kar ak yreklilikle dav
ranm ay yeledim. demekle, ne denli kabalk
ve ahlk bozukluu aa vurulmu olur.
E y insanolu, ne yapyorsan? Onu dorula
makla balanmam aldr ie. O kendiliinden
kverecektir ortaya. O, alnnda yazl olma
ldr; sesin hemen anlatverm elidir onu; gzle
rin gsteriverm elidir onu, tutkunlarnn bak
ndan tm duygularn anlayveren sevgili gi
bi. K sacas, doru ve namuslu insan teke ko
kan kimseye benzemelidir. yle ki, ona yakla
an herkes daha ilk anda, istese de istem ese
de, onun nasl olduunu sezsin. Y alnla zen
ti gsterm ek bir saldrm a gibidir. B ir kurt
dostluundan daha tiksin ey yoktur (4 4 ).
H er eyden nce bu kusurdan kan. yilik
insan, iyi dilekU insan gzlerinde tar bu ni
telikleri.

170
 X V I. E n gzel yaam srdrme gc
n bulabUir kendinde ruhum uz; yeter ki nem
siz eyleri nemsemez kalabilsin. Onlarm her-
birine, ayr ayr ve B tn e oranla deer bi
tiinde; hibirinin kendisi hakkndaki kanm
z oluturmadn ve peimize dmediini
ama onlarm duraan kaldm, onlar hakkn
da kanlara varp, baka bir deyile onlar
bylece iimize kazmama ve h a tt bilincimiz
dnda kaznm olanlar hemen siliverme ola
nana sahibolduumuz halde, onlar kendi ii
mize kendimiz kazdmz anmsadnda; ru
humuz nemsemez kalabilecektir onlara. Byle
bir zenin ksa sreli olacan ve sonunda ya
amdan ajn'ilacan da bilmelisin. Bununla
birlikte, olaylarn byle olumasnda zlecek
ne vardr? E e r doaya uygunsalar, yararlan
m aya bak onlardan ve kolay grnsnler s a n a !
Ama, doaya k artsalar, kendi doana uygun
olan ara, n kazandrc olmasa ile bu amac
izle. H er insan, kendi iyiliini aram aya yetkili
klnm tr, gerekte.
X V II. H er ey nereden gelm itir? H er
ey hangi elerden oluur? Neye dnr?
H ibir ktle uramaksjzm dntkten
sonra durumu ne olacaktr?

X V III. Ve ilkin, bu insanlarla benim

aram da nasl bir iliki vardr? Birbirim iz iin
yaratlm olmamz ve baka bir adan ko
un davarn, boann srsn korum as r
neince, onlara nderhk etm ek iin domu

171
bulunmam. u ilkeden yola k: E er atom
kuram geree uygun deilse, evreni yneten
doadr. Bu byle olunca, daha aa dzeyde
ki varlklar stn varlklar yararna, onlar da
birbirleri iin yaratlm lardr.
kinci olarak, masada, y atak ta ve baka
yerde nasl davranm aktadrlar? Ve, zellikle
ilkelerinden domu nasl ykmllkleri sa
lam saym akta ve bunlar da ne kurumla gerek
letirm ektedirler !
nc olarak, byle davranm akta hakly
salar, bundan tr zlmemen gerekir. Hakl
deilseler, istemeden ve bilgisizlik sonucu ya
nlgya dtkleri apaktr. nk, h er ruh
ancak istem eyerek yoksun klabilir kendini,
gerekten olduunca her eye kar deerine
gre davranm aktan. Haksz, iyilik bilmez, a
gzl olarak adlandrlmaktan ve ksacas, ya
knlarna zarar verebilir sanlm aktan tr
fkelenmelerinin nedeni budur.
Drdnc olarak, sen de birok yanlg
lara dmektesin ve sen de bakalar gibisin.
Baz yanllardan saknyorsan da, seni onlara
ynelten anklktan yoksun deilsin; giderek,
korkaklk, kendini gsterm e m erak ve benzer
baka bir kusur sonucu ayn yanllardan ka
nyorsan bile.
Beinci olarak, yanllar yapyorlarsa bile,
bu konuda kesin bilgiye sahip deilsin. nk
birok eylemler bilerek yaplr. Ve ksacas,
bilinli olarak bir bakasnn davran zerin

172
de dncesini aklayabilm ek iin daha nce
den birok eyleri bilmeye gerek vardr.
Altnc olarak, lszce fkelendiin ya
da aclara salndn vakit, yaam m ksa sre
li olduunu ve az zaman sonra varlm z yi
tirm i bulunacamz diin.
Yedinci olarak, bizi heyecanlandran onla
rn davranlar deil nk dayandklar
ilkeler, o kimseleri yneten usta yer alm akta
dr ama, onlar hakknda oluturduumuz
kanlardr. Onlarn varln ortadan kaldr ve
seni, onlar ykm saym aya gtren yargy
iinden atm aya k ara r ver; fkenin dalverdi-
ini greceksin. Nasl yapm al? Byle davra
nlarn senin iin utan verici olmadn d
nerek. G erekte, utanmann izledii davra
n tek ktlk olmasayd sen de birok yan
llar yapardn, zorunlu olarak; ekiya olur
dun, h er ktle yatkn olurdun belki de.
Sekizinci olarak, duyduumuz fkeler ve
zntler kendilerinden tr fkelendiimiz
ve honutsuzluk duyduumuz eylerden ne
denh daha skcdrlar!
Dokuzuncu olarak, iten gelip, yapm ack
tan ve iki yzllkten yoksun bulunduunda,
iyi dileklilik yenilmezdir, insanlarn en zorlu
su ne yapabir sana gerekte, eer ona kar
iyi dilekli olm akta direnir, gerekirse tatllkla
onu yreklendirir ve sana ktlk etmeye a
lt anda, dinginlikle onun grn dei
tirm eye giriirsen: H ayr ocuum. B ak a

173
ey iin yaratlm bulunuyoruz. B an a ktlk
etm i olm ayacaksn, kendine etm i olacaksn
ocuum. Ve ustalkla, genel bir adan gs
te r ona gerein bu yolda olduunu ve, ne ar
larn ne de srde yaam ak zere yaratlm
hayvanlardan hibirinin kendisi gibi davran
madn. A laycla, sertlie kamadan veril
melidir ona bu ders, am a sevecenlikle, hntan
yoksun olarak, b ir okul retmeni rneince
ya da bir tann hayranln uyandrmak
amaciyle deil; evrede bakalar olsa bile, s
zn yalnzca ona ynelt.
E sin perilerince sana gnderilmi arm a
anlarm asna anm sa bu dokuz tem el nok
tay ve yaadn srece, bir insan olmaa
bala artk. Ama, onlara kar fke duymak
tan olduunca, onlara dalkavukluk etm ekten
de saknlm aldr; bu iki arlk ta toplumcul-
lua k a rt olup, zarar vermeye ynelirler.
fke anlarnda, fkelenmenin yiitlik saylm a
yp, dinginlikle nazikliin daha yiite olduk
larnca daha da insana degin erdemler bulun
duklarn ve onlarla bezenmi kimsenin, gce
nen, darlan kimseden daha fazla salam lk,
g ve yiitlik gsterdiini gz nnde bulun
dur. Davran telszla yaklat lde
glle de yaklam olur. znt gsz
lk belirtisiyse fke de j^edir; h er iki du
rumda da, yaralanm lk ve teslim olunmu-
luk sz konusudur.
Sonra, istersen u onuncu arm aan kabul
et M usageteten (4 5 ) : ktlerin yanhlar yap

174
masn kabul etmemek lgnlktr. nk bu,
olanaksz istem ektir. B akalarna k ar yan
llar yapmalarna gz yumup, sana kar hi
yanl yapm amalarn istem ekse, ussuzluk ve
kyclktr.

X IX . Sreklice kanlm as gerekli drt

bozulma biimi vardr, ynetici ilkenin; ve on
lar yakalar yakalamaz yok edivermek gere
kir, herbiri konusunda: Bu dnce gerekli
deildir; beriki, toplumculluun gevemesine
yol a a r; aa vuracan br dnceyse
senden gelmemektedir diye dnerek. Oysa,
senden gelmeyen bir dnceyi aa vurmak,
yaplabilecek en sam a eylerden biridir. Ve i
te, meydana gelmesinden tr kendini kusur
lu grecein drdnc yanlg: davrannn,
kendinin en tanrsal blmnn, lml ve en
az deerli blmne, bedenine ve onun baya
bazlarna boyun emesinden, ona kleliin
den domu bulunmasdr.

X X . Bileiminde yer alan havaya de

gin blmlerle tm ate paralar doalar ge
rei ykselmeye eilimliyseler de, Btnn
dzenlemesine uyar ve bu karm iinde yer
yznde alkonulurlar. Ayn biimde, endeki
tm topraa ve suya degin blmler de aa
eUimli olmakla birlikte, kendilerine doal ol
m ayan b ir durumda ayakta tutm aktadrlar
kendilerini. Bylece, herhangi bir yere yerle
tirildiklerinde, kendilerine dalma belirtisi ye
niden verilinceye dein orada gle tutunduk

175
larna gre elerin kendileri Btne boyun
emektedirler. Sadece, varlm zn anlaksal
blmnn boyun emez oluu ve kendine ay
rlm yerden tr honutsuzluk duymas
yabans deil m idir? Bununla birlikte, zorlu
hibir ey kabul ettirilm ek istenm em itir ona;
yalnzca doaya uygun olan. Ona katlanm ak
istemeyip, tam kartn yapm aya ynelmek
tedir. nk, onu hakszla, lszle, f
keye, acya, korkuya gtren devinim doaya
kar b ir bakaldrdan baka ey deildir. A y
n biimde, ynetici ilken bir olay karsnda
honutsuzluk duyduu her kez grevine de yz
evirmektedir. G erekte, ruh, doruluk iin ol
duunca dindarlk ve Tanrlara sayg iin de
vardr. Bu iki erdem toplumculluun koulu
olup, trenin uygulanmasndan daha sayg de
erdirler.
X X I. Yaam , tek ve h er zaman ayn
olan bir eree bal bulunmayan kii, tm ya
am sresince tek ve ayn kalamaz. Bu erek
ne olmaldr? sorusunu eklemezsen, burada
dile getirdiim , tek bana yeterli deildir. N a
sl ki, aa halkn herhangi bir biimde iyi
likler sayd tm eyler zerinde insanlarn
kans ayn olmamakla birhkte, aralarndan ba
zlar konusunda uyumaya varyorlarsa, ayn
biimde, kendine nerilmesi gereken de o rtak
laa ve kamusal iyilii ieren bu erek tir ite.
Kendine zg tm ncecilikleri bu eree ynel
ten insan, tm eylemlerini benzer klp, bu ol
gu nedeniyle hep ayn kalacaktr.

176
 X X II. D a san ile ev san: birinci
sinin rk ve lgnca k a ^ (4 6 ).

X X I I I . H alkn kanlarn: Lam ias

1ar, ocuklar iin korkuluklar (47) diye betim
lerdi Socrates.
X X IV . Ispartallar, trenlerinde yaban
clar iin glgeUk oturm a yerleri hazrlar;
kendileriyse, herhangi bir yere oturm akla ye
tinirlerdi.

X X V . arsn kabul etm eyiini ho

grmesi iin, Perdiccasa : lmlerin en ye
iniyle lmemek iin (4 8 ) diyordu Socrates.
B a k a b ir deyile: deyemeyeceim b ir iyili
e erim emek iin.

X X V I. Efeslilerin yazl belgitlerinde

u zdeyi y er alrd: Erdem i uygulayan es
kilerden birinin rnei anmsanmal srekli
ce (4 9 ) .
X X V II. P ythagoras retisini tu ta n la r;
grevlerinin gerekletirilm esini hep ayn y asa
la r uyarnca ve ayn biimde srdren varlk
lar, dzenlerini, arlklarn, plaklklarn
hibir rt gizlemez yldzlar, nk
anmsamamz iin afak vaktinden balaya
ra k gzlerimizi gkyzne evirmemizi t
lemekteydiler.
X X V III. B ir hayvan postuna brnen
S ocratesi dn; Xantippe tarafndan giysisi
alnp gtrld b ir gnde. Ve onun sesleni

177'
ini anm sa, kendisini bylece giyinik grdk
leri vakit kzararak, geri ekilen dostlarna.

X X IX . Yaz ve okuma sanatm da, ken

din bilgi sahibi olmadan nce bakalarn ei-
temezsin. Yaam sanat iin de yeleyin byle
dir bu.
X X X . Tutsak dodun, konumak sa
na vergi deil.
X X X I. D ost yreim buna gld
(50).
X X X II. Kt szleriyle rtecekler
dir erdemi (51).
X X X III. K vakti, aata incir aram ak
bir lgnn iidir; olana yitirildikten sonra
ocuk sahibi olmak istem ekse baka bir l
gn lktr (5 2).
X X X IV . ocuunu kucaklarken, der
di Epicuros: Belki de yarn leceksin diye d
nmelisin kendi kendine B u om azllk
tr om azllk deildir bu, diye eklerdi,
sadece doal bir olgunun ammsan. B ak a
trl, baaklarn biilip kaldrlacandan sz
etm ek te om azllk saylrd.
X X X V . Yeil zm, olgun zm, ku
ru zm; h er ey deiim iinde, ama yoklu
a erim eyi deil, henz var olmayana dn
meyi am alayan b ir deiim iinde.
X X X V I. stem zgrl, hrszn eri
im alan dnda kalan b ir hazinedir. Ep ic-
teto sun dedii gibi.

178
 X X X V II. Onayn verme sanatn bul
m ak gerekir, der, ve kitabnn nceciliklere
degin blmnde, dikkatli olm aya zen gs
terilm elidir, iyi b ir sei sonucu, toplulua ya
rarl, eylerin deerliliine bal bulunm alar
iin, diye ekler, isteklere gelince de, saltk ola
rak onlardan el ekilmeli ve bize bam l bu
lunmayan eylerden herhangi birine k ar i
renme beslem ekten kanlmaldr.
X X X V III. Anlaamadmz konu
nemli deildir; nemli olan o konuyu salkl
tartp tartam adm zdr.

X X X IX . Hangisini yelersiniz? U ssal var

lklarn ruhunu mu, ustan yoksun varlklarn-
kini mi tam ay? U ssal varlklarm kini
H angi ussal varlklarm kini? Salkl kimsele-
rinkini mi, ahlkszlarm kini m i? Salkl
kim selerinkini. Niin onun peine dm
yorsunuz, yleyse? nk ona sahibiz.
yleyse, niin dvmekte ve ekim ekte di
reniyorsunuz? diye sorard, Socrates.

179
 XII. BLM

I. Dolambal yollardan erim ek iste

diin tm bu iyiliklere imdiden sahibolabilir-
sin, eer onlar kendine yadsmazsan. Tm
gem ii bir yana brakr, gelecei Tanrya
em anet eder ve kendini sadece imdiki zam an
la snrlandrp, onu dindarla ve dorulua
yneltirsen, demek istiyorum . D indarla: sa
na den yazg payn sevmen iin; nk, do
a, seni ona adad gibi onu da sana adam
bulunmaktadr. Dorulua: zgrce ve belirli
ce gerei sylemen, yasaya ve eylerin dee
rine uygun davranman iin. Ne bakalarnn
kt niyeti, kans ve sz, ne de kendi ev
rende katlam bu et parasnn duyumlarn
ca engellenmeye brakm a kendini; um ar bul
mak, ac ekene der. Demek ki h er hangi bir
zamanda yola kma an gelip attnda, y
netici ilkenden ve kendinde var olan tan rsal

180
lktan bakasna sayg gsterm em ek ereiyle,
tm geri kalandan vazgeer; bir gn yaam
dan ayrlm aktan deil de doaya uygun yaa-
m aya hi balam am aktan kayglanrsan, seni
var eden dnyaya yarar bir insan olacak,
yurduna yabanc kalm aktan, h er gn olagelen
eyleri beklenmedik eylermiesine akyla
karlam aktan ve una ya da buna baml ol
m aktan kurtulm u bulunacaksn.

II. Tanr, ynetici ilkeleri; zdeksel g

rnleri, kabuklar, karklklar altnda, p-
laklklariyle grr. nk, salt anlaiyle bu
ilkelerde var olan eylerden sadece, kaynan
kendisinden alanlara ve ondan gelenlere dei
nir. Sen de kendini, bunu yapm aya altrd
nda, ok byk bir kaygdan kurtulmu ola
caksn. G erekte, kendini sarm alayan et para
sn grmeyen kii; giysi, konut, n ya da bu
t r katklarla ve gsteri tasasyla geirir mi
vaktini?
III. ey oluturur seni: bede
soluk, anlak. zen gsterm en gerektii sre
ce, bunlardan ikisi sana ait olur. Yalnz n-
cs, salt olarak kendi malndr. Bakalarn n
tm yaptklarn ya da sylediklerini, tm ken
di yaptklarn ya da sylediklerini, tm ilerde
olagelmesinden tasalandklarn, tm istem ine
bam l olmakszn, seni sarm alayan bedene
ya da seninle var olan solua ait olup, ayrca
da kendine balananlar, ve d kasrgann do-
laniyle tm srklediklerini; yazgya bam-

181
l h er eyden kurtulm u, ar, yetkin anlaksal
gcnn doruluu uygulayarak, olagelene
boyun eerek ve gerei syleyerek kendisiy
le yetinip yaam n srdrebilecei biimde
kendinden, edeyile dncenden uzak tu ta r
san; tutkudan ileri gelen h er eyi, imdiki za
mandan nce ya da sonra var olan h er ej bu
isel ilkeden uzak tu tarsan , derim ; Empedoc-
lesin dediince;
Deimez yuvarlaklndan mutlu, y et
kin bir yuvarlak (5 3 ). yaparsn kendini; sa
dece yaadn, edeyile imdiki zaman yaa
m aya altrrsan kendini; lme dein kalan
tm zamann dinginlik, iyi dileklilik ve ekelii-
ne kar honutluk iinde srdrebilirsin.

IV. B irok kez akya dmmdr:

h er insann, herkeze yeleyin kendisini sevme
sine karn, kendi hakkndaki kansna baka-
larinkinden daha az deer vermesinden tr.
B ir Tanr yanna gelseydi ya da bilge b ir eit
mence, hemen yksek sesle aklam akszn hi
bir ey dnmeme ve tasarlam am a buyruu
verilseydi kendine, bir gn bile katlanamazd
buna. Bylece, yaknlarmzn kendimiz hakkn
daki kans, kendi z kanmzdan daha ok
kayglandrm aktadr bizi.

V. Nasl oluyor da, h er eyi bilgelik ve

insanlar iin iyilikle dzenlemi bulunan Tan
rlar bu tek zensizlie; saltk olarak iyi ba
z insanlarn Tanrsallkla onca bata vardk
tan, kutlu davranlar ve dindarca uygulama-

182
lariyle kendilerini onca uzun sre Tanrsall
n alkn kldktan sonra, bir kez lnce bir
daha geri gelemeyip tmyle snmeleri zen
sizliine debiliyorlar? Gerek byleyse de,
her eyin baka trl olup bitm esi gerekseydi.
T an rlar ona da umar bulmu olurlard. Do
ru olan olanakl da klmm, doaya uygun
olansa, doaca sonulandrlm bulunurdu.
Byle olmamasna gelince, eer byle deilse,
baka trl olmamas gerektiine iyice inan.
nk, kendi deneyinle de grm ektesin, bu
sorunu ortaya koym akla T an rya kar savu
nuda bulunduunu. Oysa, Tanrlarla bylesine
tartab ilir miydik, eer onlar ok iyi ve ok
doru olm asalard? Bu byle olunca, her t r
l dorulua, h er trl usa kar, dnyann
dzenlenmesine giren eylerden biriyle tasalan
mama umursamazln gsterm i olamazlar.
V I. Seni ylgnla dren her eye
al. A lkanlk yoksunluundan tr tm
kalan iler iin beceriksiz saylan sol el, diz
ginleri sa elden daha gl gder; nk bu
na alm tr.
V II. lm seni anszn yakaladnda,
nasl bir beden ve ruh anklnda bulunmal
sn? Yaam n ksaln, nnde ve arkanda
uzanveren zaman uurumunu, h er trl zde-
in dayankszln dn.
V III. Biim sel nedenleri, kabuklarndan
syrlm olarak deerlendir; eylemlerinin g
dlerini; zntnn, holantnn, lmn, nn

183
boluunu; kendi skntlarn kendisi yaratan
kimsenin nasl insan olduunu; hi kimsenin
nasl bakasm ca engellenemeyeceini: her e
yin kan olduunu.
IX . lkelerin uygulanmasnda gladyatr
deil yumruk dvsne benzemelidir kii.
G erekte, br kulland klc drrse l
drlr. Beriki hep elinden yararlanp, yum
ruunu skm aktan baka hibir eye gerekse
me duymaz.
X . Kendiliklerinde ne olduklar grl
melidir eylerin; zdeklerinde, nedenlerinde,
erekliklerinde ayrdedilmelidirler.
X I. - Ne alacak gce sahiptir insan;
sadece, Tanrnn onaylayacam gerekletir
mek ve Tanrnn kendisine ayrd h er eyi
kabul etm ek konusunda.
X II. Doadan ileri gelen iin: isteye
rek ya da istem eyerek hi yanlgya dmeye
ceklerinden tr. Tan rlara atm am ak gere
k ir; ne de insanlara, onlar da istem eyerek ya
nldklar iin. Demek ki, gerekte hi kim se
ye atm am ak gerekir.
X III. Yaam da meydana gelen herhan
gi bir eyden tr akya den insan, ne
denli gln ve yabansdr!
X IV . Y a yazgsal bir zorunluluk ve de
imez bir dzen, ya kayral b ir Tanr, ya da
raslantsal, yneticisiz bir kaos. E e r deimez
bir zorunluluksa, direnmen niye? E e r yarlga-

184
m aya elverili bir Tanrysa, onun yardmna
lyk kl kendini. Yneticisiz bir kaos ise byle-
sine bir karkln iinde seni yneltebilecek
yeterlikte b ir anla kendinde tam akla yetin.
K arklk seni kapp srklediinde, etini, so
luunu, tm kalann kapp srklesin! Anla-
m, onu kapp srkleyem eyecektir.
X V . B ir lmbann , o snnceye
dein ldar ve parltsn yitirm ezken; doru
luk, tre ve bilgelik senden nce snebilirler
m i?

X V I. K usur ilediini dnmene sebe

biyet veren kimse hakknda; Bunun bir kusur
olduunu bilebilir m iyim ? diye soruver ken
dine. Ve eer, gerekten kusur ilem ise: O
kendi kendisini mahkm etti. diye ekleyiver.
Bu, kendi yznn kendisince paralanm as
gibidir.

K t kiinin kusur ilemesini kabul etm e

yen insan, incir aac gvdesinin yemilerine
zsu salanm asn, yeni domu ocuklarm vi
yaklamasn, atn kinemesini ve bu dzendeki
tm br zorunluluklar kabul etm eyecek kim
seye benzer. Bylesine bir dn eilimi
iinde, neye katlanm gsterilebilir, gerekte?
ileden km san, bu tinsel durumdan saalt
m aya bak, kendini.

X V II. Yerinde ve uygun deilse, yap

m a onu; doru deilse, syleme. K a rar kendin
den gelsin.

185
 X V III. H er zaman, h er ey iin, sende
dn yaratan eyin kendiliinde neliini gr
m eli; nedeninde, zdeinde, erekliinde, so
nunda var oluunu yitirm e zorunluunda bu
lunduu sresinde zmleyerek aklam al
sn.

X IX . Kendinde, tutkular douran ve

seni bir kukla gibi devindiren eyden daha
gl ve daha tan rsal bir ey tadnn bi
lincine var artk. Dnmemin gds nedir,
u anda? Korku, kuku, ar istek ya da ben
zer baka bir tutku deil midir?

X X . Birinci olarak, hibir eyi raslan-

t sonucu ya da bir am aca balamakszn ger
ekletirm e kinci olarak, eylemlerini ortak
laa iyilie yararl bir erekten baka hibir e
ye yneltme.
X X I. Uzun sre gemeden, hibir yer
de var olmayacan, ne imdi grdn eyler
ne de yaam larn srdren varlklar arasnda
yer alm ayacan dn. G erekte h er ey ba
k a varlklarn yaam a katlm alar ereiyle d
nmek, deimek, bozulmak zere domu
tur.

X X n . H er eyin kan olduunu ve kan

nn kendisinin de sana baml bulunduunu
dn. Kann siliver; ky sra giderek bir bu r
nu dolaan gemi rneince, yatk denize, yet
kin dinginlie, dalgasz krfeze erieceksin.
X X III. Vaktinde kesilen herhangi bir

186
zel erke, son bulma olgusu nedeniyle hibir
ktle uram az; bu etkinliin yararlam cs
da, onun son bulma olgusundan tr hibir
zarara uramaz. Ayn biimde, yaam olutu
ran tm bu olaylarm toplam durursa, dur
mu olmas olgusundan tr hibir zarar
duymaz. Bu balantya, vaktinde son veren
kim se de bundan hibir zarar grmez. Bu vak
ti, bu snr saptayan, doadr; bazen, b ir kim
senin kendi doasdr bu, yallktan ldn
de; ama, genellikle evrensel doadr, eitli b
lmlerinin dnm yoluyla, evrensel dnya
y h er zaman gen ve tm gll iinde tu
tan. Oysa, B tn e elverili olan, her zaman
gzel ve h er zaman mevsimli saylr. Yaam m
son buluu birey iin bir ktlk deildir, y
leyse; istem i dnda kald ve toplulua za
ra r vermedii iin, hibir yz karasna u rat
maz onu. Tersine, b ir iyiliktir bu; srasnda,
B t n e elverili ve genel devinime uygun bu
lunduuna gre. Bylece, Tanrnn soluuyla
yneltilm itir. Tan ryla ayn eylere, ve iyi d
nlm k ara r sonucu ayn ereklere ynelen
kii.

X X IV . u dn hep hazr bulun

durulmaldr, bellekte.

Eylem lerin, raslant sonucu ya da doru

luun kendisince gerekletirileceinden baka
biimde yerine getirilm i olmasmlar. D olay
la ra gelince, gerek raslantya gerekse T an rya
bam l bulunduklarn, onlardan tr ne ras-

187
lanty knam ak ne de Tanry sulamak ge
rekmediini dn.
kinci olarak. H er insann dllenmeden
canlla, o andan da ruhun teslim ediliine
dein hangi evrelerden getiini dn. Hangi
elerden oluur? Hangi elere dalacaktr?
nc olarak. Anszn gklere ykselip,
oradan insansal eyleri ve deikenliklerini
seyrettiini varsay. Ayn zamanda, gkyz
ve esrim si blgeler skinlerinin varlklarn
srdrdkleri usuz bucaksz enginlii de gr
dnde, nasl da kmseyeceksin onlar! Ve
ykseldiin h er kez, hep ayn eyleri, biim
birliklerini, ksa sreliliklerini grrdn. Ku
rum konusu olabilir mi tm bunlar?
X X V . Kany dar atver; kurtulmu
olacaksn. Onu kovmaktan kim alkoyuyor se
ni, kuzum?
X X V I. B ir eyden tr sabrszland
n vakit, her eyin evrensel doaya uygun
olutuunu; ilenen kusurun sana dokunmad
n, olan her eyin hep byle olageldiini, yi
ne olacan, u anda bile her yerde olutuu
nu, unutmaktasn, insan, tm insanla bala
yan hsml, kan ya da tohum deil de ayn
A nlaa ortaklaa katl m lktan ileri gelen
hsm l unutm aktasn. Herkezin anlann
Tan r oluunu ve Tanrdan geliini; hibir e
yin, hibir kimsenin zel mal olmayp, ocuu
muzun, bedenimizin, ruhumuzun bize Tanrdan
geldiini; her eyin kan olduunu; herkezin

188
imdiki zaman yaayp, ancak iinde bulun
duu an yitirdiini de unutm aktasn.
X X V II. u ya da bu gd nedeniyle
kendilerini a n fkelere k ap tran lar; nlerin,
ykm larn, yalklarn ya da en eitli talih
lerin doruuna erim i bulunanlar anm sa s
reklice; ve soruver kendine: Tm bunlardan
ne kalm tr, bu gne dein? Duman, kl, ef
sane, h a tt efsane bile deil. Ayn zamanda,
bu t r tm olgular, Fabius Catullinusu sefer
de, Lucius Lupusu bahelerinde, Stertin iu su
B a e ste, lib erei Capree de, Velius R ufusu ve
ksacas, kendileri hakknda stn bir kan ta
sarlay arak her hangi bir eyde kenderini
gsterenleri gz nne getir. Ne denli baa
yyd tm abalarnn konusu ve ne denli bil
gelie y arar olurdu kendine sunulanda do
ru, lml ve yalnlkla T anrlara boyun emi
grnmek. Alak gnlllk kisvesi altnda
bykleneni, gerekte, kurumlarn en ekil
mezidir.
X X V III. Tanrlar nerede grdn?
Y a da, onlara sayg gsterdiine gre var olu
larn neye dayanarak tasarlyorsun? diye so
ran lara: H er eyden nce, gze grnrdrler.
Sonra ,ruhumu hi grmediim halde sayg
gsteriyorum ona. T an rlar iin de byledir.
H er frsa tta gerekliini grdm gllk
lerinin belirtilerinden var olduklarn ta sa rla
yp, sayg gsteriyorum onlara.
X X IX . Yaam n esenlii: h er eyin

189
kendiliinde ne olduunu, zdeinin biim sel
nedeninin neliini gerekliinde grm eye; do
ruluu yrekten uygulamaya, ve gerei sy
lemeye dayanr. A ralarnda en kk b ir fa s
la brakm akszn, iyi bir eylemi bir bakasna
balam ak ereiyle yaamdan y arar salam ak
ta olmazsa, ne kalr ki?
X X X . Duvarlar, dalar ve binlerce b a
ka engel tarafnd an bolnse de, te k tir gne
. K a binlerce zel bedene blnse de, tek
tik evrensel zdek. Binlerce doaya ve zel
snrlam aya blnse de, tek tir dirimsel soluk.
Blnr gibi grnse de, tek tir ussal ruh. B u
eitli blmlerden, dirimsel soluklar ve altta
ki olaylar rneince bazlar ilgisiz olup, ken
di aralarnda ksm lk bandan yoksundurlar.
Bununla birlikte, bu blmler kendilerini bir
letiren gle ve yerekim iyle varlklarn ko
rum aktadrlar. Anlak, tersine, zel rasiyle,
kendisine hsm klnm olana ynelir, onunla
birleir ve bu topaklanm a isteine degin ya-
manl yenilmezdir.
X X X I. Ne aram aktasm ? Yaam m sr
drmek m i? Duymak, duyumlamak, istem ek,
gelimek, gelimesini durdurmak, sz syle
mek, dnmek iin m i? Tm bunlarda isten
meye deebilecek ne buluyorsun? E er, bu e t
kinliklerin herbiri sana kmsenecek grn
yorsa, usa ve T anrya uym aya boyun emeli
sin artk. B u etkinliklere sayg gsterip, l
mn bizi onlardan yoksun klaca dncesiy
le zlmekse, elimeye dmektir.

190
 X X X II. Snrsz zamann, derinlii l
lemez srenin ne kck bir blm letiril-
m itir herkeze! G erekte, bir an iinde sonsuz
lukta yitecektir. Evrensel zdein ne kck
bir blm! Ne kck bir evrensel toprak
yn zerinde srnm ektesin! Bunlar dne
rek, kendi doann istedii gibi davranm aktan
ve ortaklaa doann sana getirdiine k atlan
m aktan daha yce hibir ey olmadna ta sa
rmla.
X X X III. Ynetici ilken hangi eree
adam aktadr kendisini? nemli olan budur i
te. istem ine bal olsa da, olmasa da kalan
ceset ve dumandan baka ey dedir.
X X X IV . lm nemeememeyi en ok
isteklendiren neden de, holantmn b ir iyilik
ve acnn bir ktlk olduu yargsna varan
larn be, onu nemsememi bulunmalardr.
X X X V . Vaktinde oluandan daha s
tn iyi olmadn dnen kimse iin, doru
usa uygun az ya da ok sayda eylem gerek
letirm i bulunmann kendisi iin e deeri
olan kimse iin, dnyay ksa ya da uzun sre
seyretm i olmaya nem vermeyen kimse iin,
lmn korkutucu yan yoktur.
X X X V I. E y insanolu! Kentlisiydin
bu yce kentin. B e yl iin olmu, yl iin
olmu ne nemi var senin iin! Y a salara uy
gun olan herkes iin denkserdir. B ir zorba ya
da ok haksz b ir yarg tarafndan deil de,
seni oraya getiren doaca kentten uaklatrl-

191
manda, bunca rkng ne v a r? Ynetmenin,
tuttuu oyuncuyu sahneden karm as gibidir
bu. ^Ama be perdenin tmn oynamadm;
sadece n. Onlar iyi oynadn; yaam da
perde, tmyle gerekletirir b ir dram.
G erekte, sonucu saptayan kimse, az nce bile
iminin, bu gn de dalmnn nedeni olan
kimsenin kendisidir. Sen, h er iki durumda da
sorumsuzsun. Gnl holuuyla gidiver, yley
se; sana yol veren, gnl holuuyla yapm ak
tadr bunu.

192
 NOTLAR

1 Diotogne bir rsssam ve bilgin dnrd.

2 Bacchius ve Tandasis hakknda hi bir ey
bilmemekteyiz. Marcianus, belki de Marcus Aure-
Jiusun Hukuk retmeni Volusis Maecianustur.
3 Junius Rusticus, stoac dnr ve Marcus
Aureliusun. ili dl dinman.
4 Chalcedoinei ya da Chalsisli Apollonius,
stoac dnr.
5 Cheroneeli Sextus, stoac, Plutarquem ye
eni.
6 Seleucie'li Alexandre, dilbilgici olup, Ho-
merosun deyilerinin eletirmeli bir aklamasn
yapm ve Marcus Aurelius'a yunanca retmiti.
7 Comelius Fronton; Marcus Aureliusun eit
menlerinden en tannm ve en sevileni.
8 ok tannm stoaclar.
9 Marcus Aureliusun. Faustineden olu
oldu; gen yata yaamdan ayrlan Verus ile Anto-
nin, ve kendi yerine geen Commode. ya d a drt
kz da olmutu: Lucilla, Fadilla, Comificia.

193
 10 Theophraste :Iralarn yazan, Aristotnun
retilisi ve ardl olmutur.
11 Marcus Aureliusun, Quadesler ve Marco-
manlara kar giritii seferler srasnda uzun sre
kald Pannonie kenti .
12 Demokritosun bir dns. Cf. DEMOC-
RTE, Diels, 115
13 Bilinmeyen bir ozandan. Belki de Aristop-
hanes?
15 insan mr yaayan Gerenien, Nestor-
dur. Cf. HOMERE, Iliade, I, 262.
16 Cf. HOMERE, Odyssee, IV, 690, ya da XI, 15
17 Cf. HESlODOS, Uralar ve gnler, dize
197. Mazon.
18 Metin, kukusuz bozulmu olacak ki, bura
da bize anlalmaz kalan bir antrma iermek
tedir.
19 Cf. HOMERE, Ilia d e , VII, 99.
20 Philistion; bir Locres hekimi ya da Socra-
tesin ada bir gldr ozandr. Phoebus ile Ori-
ganion hakknda bilgimiz yoktur.
21 Eudoxe; Platonun retilisi bir matema
tikidir. Hipparque; Ptolemesin ada, Niceeli bir
matematikidir.
22 Menippe; Lucienin sk sk sahneye koy
duu kahramanlardan, Gadarah kinizmi tutan bir
dnrdr.
23 rgeni dile getiren melos ve blm di
le getiren meros szckleri; yunancada, sadece bir
tek harfle, P harfiyle anlam deiikliine urarlar.
24 Abdereli Democritos. Cf. DEMOCRTE,
Diels, ksm 9, 117, 125.
25 Epicurostan. Cf. EPCURE, Usener, ksm
447.
26 Cf. PLATON, Cumhuriyet, VI, 486 A.
27 Euripidesin Fragman, Bellerophone. Cf.
EURPDE, Nauck, ksm 287.

194
 28 Euripidesin Fragman, Hypsipple. Cf.
EURPDE, Nauck, ksm 757.
29 Aristophanesin bir dizesi, Acharniens, 661.
30 Platondan. Socratesin Savunmas, 28 B ve
28 C.
31 Euripidesin Fragman, Chrysippe. Cf.
EURPDE - Nauck, ksm 839.
32 Bilinmeyen bir yazardan.
33 Platondan, Epictetos tarafndan aktarm,
Konumalar (Entrettens, I, 280, II., 22.)
34 Cf. (Epicure) EPCURE, Usener, ksm 447.
35 Cf. ARSTOPHANE, Bulutlar, 362.
36 Domitia Lucilla, Marcus Aureliusun ana
s, Verus te babasyd. Secunda, Maximusun kar
snn adyd, kukusuz Diotime, Hadrienin bir
azatlsyd Epitynchanus bilinmemektedir Cani-
nus. eler, Hadrien a sz sanat retmenlerin-
dendir.
37 Empedoclesin bir deyimi. Cf. EMPEDOC-
LE, Diels, ksm. 27, 28.
38 Demetrius de Phalere (Phalereli Demet-
riu s), Makedonya Kral adna Atina ilbaylnda bu
lunmu bir szendi.
39 Platondan ksaltlm metin aktarm:
Theetete, 174 DE. Eer bir dnrn nnde: Bir
zorba ya da bir kral vlrse o, herhangi bir oba
nn (obann birinin) mutluluunun yceltiliini duy
duunu sa n a r... srlerinden fazla st elde etmesin
den tr. Krallardan daha skntl, daha saknca
l bir hayvan trn otlatmak ve samakla ykml
bulnduklarndan dabamda kurulmu bir parktay-
masma, surlar ardnda kapal kaldklarndan tr
kendilerini eitmeye ayracak ok az zamana sahib-
olmalar nedeniyle, obanlardan ne daha az kaba, ne
de daha az yetikin olduklarn dnr diye yazar
Platon.
40 Bu adlarn ou bize yabancdr. Euphra-
te, sayrkl bir yalln aclarndan kanmak iin

195
yaamna son veren Msrl bir dnrdr. Alcip-
hron, Magnesieli bir dnrdr. Criton ile Xenop-
hon, Socratesin dostlaryd.
41 Cf. HOMERE, liade, VI. 147 -149.
42 OEdipe, Kral OEdipe, Sophocles, 1391.
43 Ruh gllyle tannm Atinal general
ve Szen. Demosthene, onun dil uzluunu: Ykse
len ve yeniden den balta diye betimlerdi.
44 Srlerini koruyan kpekleri kendilerine
teslim etmeleri iin, kurtlarn koyunlan kandrn
anlatan Esope masalna antrma.
45 Mzler korosunun yneticisi. Apollon.
26 Cf. ESOPE, masal 297; BABRUS, masal 108.
27 Cf. EPCTETE, Dissert, II, I; PLATON,
Criton.
48 Cf. ARSTOT, Rhetorique, II, 23.
49 Cf. EPCURE, Usuner, ksm 210. Bazla
rnca: Epicuroscular diye okunmaktadr.
50 Cf. HOMERE, Odyssee, IX, 413.
51 Cf. HSODE, Uralar ve gnler, dize
186, Mazon.
52 Cf. EPCTETE, Dissert., III, 24.
53 Cf. EMPEDOCLE, Diels, ksm-, 27, 28.

196
 M.S. 161de Roma mparatoru
olan 121 ylmn 26
nisan gnnde, Bomada dodu.
180 ylmn sonunda, ordusunu I
krmakta olan bir salgm sardgma
tutuldu, imparatorlarmm leceini
anlayarak gzyalaruu tutamayaa
askerlerine: Niin alyorsunuz?
^ye sordu Marcus Aureus. He^-
nidn beni yeniden bulaca yere, sa
dece, sizden nce gittigimi bilmiyor-
musunuz? dedi ve o gnn a.ksfaifi
lir emri olup (dmaduu renmek
ifiln yanma gelen grevliye Artk
beni brakm, doan gne^ bulmaya
gidin, nk ben, batmdaym di
ye yant ver^, sonra uyuyacakm
giU bam rtt. O gece 180 ylmm 9
risan gecesiydi, 58 yanda, yasam-|
dan aynid.
^ p arator Filozofun gnmz-1
den 1800 yl nce yazd bugn de
geerli olan. Doa ve nsan zerine
dnceler bulacaksnz bu yaptn
da. Yazar, evrende insann yeriid ve
ne i<^ var olduunu, yaptnm pek
ok yerinde fletiyor bize, yinemeler |
ve <danca gc ile.

KAKACA onrr IKVt T IL .I IH 4 I 15 Lira