GRAFIKE METODE I MODELI U GEOGRAFIJI

(skripta za internu upotrebu)

1. PREDAVANJE: UVOD

OPI RAZLOZI:

- koritenje grafikih metoda i modela vezani su za cjelokupno ljudsko istraivanje i praenje

naunih informacija, za najpogodniji oblik prenoenja znanja i informacija a posebno za
ljudske mogunosti njihova primanja i pamenja

POSEBNI RAZLOZI:

-koritenje grafikih metoda i modela

-Funkcionalnost nastave
-Intenzivnost nastave
-Racionalnost nastave
-Ekonominost nastave
-Savremenost nastave
-Nauna utemeljenost nastave

FUNKCIONALNOST NASTAVE
Poveava se odbacivanjem nepotrebnog sadraja, ali isto tako i loginim iskoritavanja prostora,
vremena i predmeta.

INTENZIVNOST NASTAVE
se kod grafikih metoda naroito istie brojnim oblicima primjenjivim na gotovo svim sadrajima i
razinama obrazovanja.

RACIONALNOST NASTAVE
kod grafikih metoda se unaprijed planira na osnovu konkretnih podataka, a predstavljeno je u
osnovi kao racionalni postupak.

EKONOMINOST NASTAVE
mora se uvijek promatrati i vrednovati kroz rezultate nastavnog procesa, s time da se pritom ne smiju
zanemariti ni materijalna, ni vremenska, ni psihofizika ni socijalna ulaganja.

SAVREMENOST GRAFIKIH METODA

proizlazi iz ope vizualizacije kao savremenog i neobilaznog naina ivota razvijenog svijeta kojem se
sve vie tei.

NAUNA UTEMELJENOST NASTAVE

grafike metode su bitan dio naunog metodolokog sistema i oito je da se njihovom intenzivnijom
primjenom u nastavi poveava i njezina nauna utemeljenost.

RAZLIKA METOD/MODEL
Bitna razlika izmeu metoda i modela je u tome to se metodom otkriva istina (zakonitost), a
modelom se predvia i njezino ponaanje u pojednostavljenim uslovima. Grafiki modeli su
uglavnom didaktiki modeli a razlikuju se unutar grafikih metoda samo zato to se ne izrauju na
dvodimenzionalnoj podlozi.

2
GRAFIKE METODE (osnovne definicije)
-Grafiko prikazivanje
-Grafiko razmatranje
-Grafika
-Metoda
-Nauna metoda
-Modeli
-Grafike metode

GRAFIKO PRIKAZIVANJE
je vidni nain prikazivanja odnosa meu veliinama i/ili pojavama pomou crtea, slike u ravnini ili
modela u prostoru.

GRAFIKO RAZMATRANJE
je vidni nain razmatranja odnosa meu veliinama i/ili pojavama pomou crtea, slike u ravnini ili
modela u prostoru, radi otkrivanja, odreivanja i predvianja zakonitosti to vladaju u tom odnosu.

GRAFIKA
je skup tehnikih postupaka umnoavanja grafikih izraza.

METODA
je openito smiljeni nain otkrivanja i dokazivanja istine. Osnovno je svakoj metodi da je to planski,
unaprijed osmiljen postupak postizanja odreenog bilo praktinog ili teorijskog cilja.

NAUNA METODA
je misaoni postupak primjenjen da se to lake i to tanije otkriju, predvide i sistemski obrade
zakonitosti koje postoje u objektivnoj stvarnosti.

MODELI
su pretpostavljeni, unaprijed smiljeni obrasci (uzorci) prema kojima se odvija odreena aktivnost.

GRAFIKE METODE
su unaprijed smiljeni logiki (misaoni) postupci pomou kojih se na vidni nain sistematski otkrivaju,
predviaju i objanjavaju zakonitosti odnosa iz objektivne stvarnosti.

DIDAKTIKA PODJELA GRAFIKIH METODA

1.DIREKTNE GRAFIKE METODE

-Crtaju se za vrijeme sata na kolskoj tabli ili nekoj drugoj varijanti
-Jednostavnost i neposrednost izrade
-Jednostavni crtei, profili, karte...
-Bez upotrebe nastavnih pomagala
-Tabla, grafofolija, uenika varijanta, prijelazni oblik
-Bez numerikih vrijednosti

2.INDIREKTNE GRAFIKE METODE

-Gotova nastavna sredstva (udbenik, prirunik,...)
-Tanost, brojnost, varijabilnost
-Na osnovu konkretnih numerikih vrijednosti

3
-Prema obliku: 2D i 3D
-Prema didaktikoj funkciji: dinamike i statike

2. PREDAVANJE: OBAVEZNI SADRAJ GRAFIKIH METODA

-svaka grafika metoda mora imati odreene opte sadraje, a izuzetak su samo jednostavni crtei u
direktnoj primjeni

OBAVEZNI SADRAJI:
NASLOV METODE
IZVOR PODATAKA
OSNOVNA GRAFIKA STRUKTURA

NASLOV METODE

Naslov sadri:
-Oznaku
-Redni broj
-Detaljni opis sadraja
-Naslov dolazi
-NEPOSREDNO ISPOD (rijee)
-NEPOSREDNO IZNAD (ee)
-NE VAI ZA PROSTORNE MODELE

Veliina slova: u odgovarajuem ESTETSKOM i FUNKCIJONALNOM odnosu

Sve grafike metode oznaavaju se SLIKOM (kratica Sl.) od lijeve strane zamiljenog okvira
-nakon oznake Sl. dolazi redni broj (Sl.1.)
-nakon rednog broja -> detaljni opis sadraja ili obiljeja npr.
Sl.1. Porast stanovnitva BiH u periodu 1961.-1990.

4
IZVOR PODATAKA
-Grafike metode izraene na osnovu KONKRETNIH PODATAKA moraju imati IZVOR PODATAKA
-izuzetak: POPRATNA TABELA
-pie se manjim slovima od naslova i to ispod njega

IZVOR PODATAKA MORA SADRAVATI:

NASLOV DOKUMENTACIJE: Statistiki godinjak FBIH-2005., Zavod za statistiku, Sarajevo,
2005., 1-750 (451)
Autor dokumentacije Prezime, ime, __________
Autor i naslov rada terc, S.: Grafike metode u nastavi, kolska knjiga, Zagreb, 1990.
-pojedinane grafike metode obavezan izvor
-grafike metode u nizu
Kao za sliku 3
Kao za prethodnu sliku
-uglata zagrada [sl.7.] kada se izvor slike preuzima iz druge knjige

LITERATURA

1. Ahac, A., Pape, J., Raji, V., 1978.: Osnovna geoloka karta 1:100.000, Tuma za list Glamo,
Beograd

2. Grupa autora, 2000.: Sedra rijeke Une i Una bez sedre, PK USK-a, Biha

3. Jovanovi, ., Maga, N., 1986.: Osnovna geoloka karta 1:100.000, Tuma za list Kostajnica,
Beograd

4. Juri, M., 1971.: Geologija podruja Sanskog paleozoika u Sjeverozapadnoj Bosni, Posebno izdanje
Geolokog glasnika, br. 11., Sarajevo

5. Juri, M., 1977.: Osnovna geoloka karta 1:100.000, Tuma za list Prijedor, Beograd

6. Kajmakovi, R., 1958.: Prilog poznavanju srednjeg i gornjeg trijasa okoline Kljua, Trei kongres
geologa Jugoslavije, 225-233., Titograd

OSNOVNA GRAFIKA STRUKTURA

-Sav ostali dio svake grafike metode bez naslova i izvora podataka naziva se OSNOVNOM
GRAFIKOM STRUKTUROM
Sastoji se od:
1.sistem izrade metode (Karta BiH)
2.obiljeja predmeta metode (kod svih karata-prostorno)
3.mjerila (duinsko)
4.kratkog opisa mjerila ili obiljeja (km)
5.objanjenja ili legende (kvantitativna vrijednost)
6.mree
7.konkretnog grafikog oblika (taka, linija, povrinski lik ili prostorno tijelo)

-jednostavne grafike forme i fotografije nemaju sve elemente grafike strukture

5
3. PREDAVANJE: SISTEMI IZRADE

1. PROSTORNI SISTEMI
-PROSTORNI PRAVOUGAONI KOORDINATNI SISTEM

2. POVRINSKI SISTEMI
-PRAVOUGAONI KOORDINATNI SISTEM
-POLARNI KOORDINATNI SISTEM
-TRIANGULARNI KOORDINATNI SISTEM
-SISTEM GEOGRAFSKE KARTE

PROSTORNI SISTEMI
PROSTORNI PRAVOUGAONI KOORDINATNI SISTEM
-crtan na dvodimenzionalnoj podlozi
-OSA X (apcisa)
-OSA Y (ordinata)
-OSA Z (aplikata)
-presjecite osa X,Y,Z (ishodite, 0)
-pravi ugao izmeu osi
-desna orijentacija koordinatnog sistema
-prikazivanje sadraja, veza, procesa i odnosa u tri veliine
-rezultat STEREOGRAM
-postoje 4 razliita poloaja ose Z (sl.11.)

6
POVRINSKI SISTEM
PRAVOUGAONI KOORDINATNI SISTEM
-sistem u kojem se izgrauju svi grafiki izrazi osim prostornih modela
ODREEN JE:
OSA X (apcisa)
OSA Y (ordinata)
Presjecite osi X i Y (ishodite, 0)
Pravi ugao izmeu osi
Desna orijentacija koordinatnog sistema

-postoje negativne vrijednosti 4 kvadranta (sl.13.)

POLARNI KOORDINATNI SISTEM

-strukturni krug
-rua vjetrova
-polarni dijagram
-tipogram
ODREEN JE:
Pol 0
Polarna os X
-12 radijus vektora (teoretski 360 radijus vekora)

POLOAJ TAKE:
1.udaljenost od pola (duina radijus vektora)
2.ugao to ga radijus vektora zatvara sa polarnom osi X
-za prikazivanje struktura i sezonskih oscilacija sadraja, veza, procesa i odnosa

7
TRIANGULIRANI KOORDINATNI SISTEM
-sistem istostraninog trougla
-sistem zatvorenog tipa
-osi X,Y i Z (ugao 60)
-prezentacija i razmatranje trodijelne strukture (u %)
-svaka os 10 dijelova (10x10=100%)
-koristi se za usporedbu promjena struktura veeg broja jedinica u prostoru i vremenu

SISTEM GEOGRAFSKE KARTE

-opte geografske karte
-topografske karte
-pomorske karte
-topografski planovi
-tematske
Karte
Planovi
-primjer vrste temtskih karata
-Tematske karte se rade na temelju KARTOGRAFSKE PODLOGE (prostorne cjeline-naselja, opine,
drave) sa ucrtanim DUINSKIM MJERILOM

8
4. PREDAVANJE: TABELE U IZVORIMA PODATAKA

TABELE su svojevrsne grafike forme koje sadre originalne ili razliitim postupcima analize
prilagoene podatke.

GRAFIKA METODA tablogram

-nisu grafike metode nemaju konkretan grafiki oblik
-tabele imaju razliit oblik i namjenu

PREUZIMANJE TABELA-izvori podataka u kojima se nalaze tabele:

1.IZVORI PODATAKA U OPOJ I POSEBNOJ LITERATURI
-udbenici, prirunici, skripte, studije, elaborati
-ispod tabele navesti POTPUNI BIBLIOGRAFSKI PODATAK: prezime, ime autora rada, naslov rada,
izdava, mjesto izdanja, godinu izdanja, broj stranica rada i broj stranice na kojoj se koritena tabela
nalazi

2.PUBLIKACIJE STATISTIKIH USTANOVA

-DRAVNA RAZINA -> REGIONALNA RAZINA -> LOKALNA RAZINA
-TIPOVI:
a. Knjige popisa stanovnitva
-rezultati popisa stanovnitva na svim prostornim razinama

b. Statistiki godinjaci
-FBiH, RS (S.G. BiH, S.G. YU)

c. Statistiki kalendari
-depno izdanje statistikih godinjaka

d. Statistiki bilteni ili dokumentacija

-manjeg opsega i detaljnijeg karaktera

e. Ostala izdanja statistikih ustanova

-razliit opseg
-tematski karatkter
-periodiki i neperiodiki
-indeksi, metodoloki materijali, prigodne publikacije, kratke statistike informacije

3.POSEBNA STATISTIKA IZDANJA

-najee dopunjuju nedostatke slubene statistike

4.KATASTAR ZEMLJITA
-sve promjene to se zbivaju u vezi sa zemljitem (namjena, promjena vlasnitva, nasljeivanje,
popisi, mape, planovi)

5.DOKUMENTACIJE
-razliite ustanove i instituti

9
-OOUR, SOUR, D-P zajednice, NVO
-originalnost, mala dostupnost

6.ARHIVI
-ustanove koje planski i tematski prikupljaju vrijedne podatke i sadraje
-vea dostupnost
-ustanove, drutva ili pojedinci mogu imati arhive

7.ANKETA
-vie je metoda prikupljanja podataka nego izvor podataka u klasinom smislu
-razgovor, ispitivanje, upitnik
-dobiveni podaci su potpuno originalni
-istraivaki postupak

8.TIMSKA I POJEDINANA ISTRAIVANJA

-najvrijedniji izvor podataka
-podaci dobiveni izvornim naunim i strunim istraivanjima
-kabinetska, labaratorijska, terenska
-iz svih naunih, strunih i obrazovnih podruja, disciplina i predmeta
-PREDNOST: originalnost, naunost
-NEDOSTATAK: slaba dostupnost, slaba preglednost po podrujima

9.OSTALI IZVORI PODATAKA

-razliite zbirke, knjigovodstva i sl.
TABELE:
1. OPTE (IZVJETAJNE) imaju velik broj stubaca, redaka i izvornih podataka. Predstavljaju bazu
podataka.
2. ANALITIKE (SUMARNE)-vii oblik statistikog tabeliranja. Predstavljaju statistiku nadogradnju.

NASLOV- iznad; Tabl.1, Tab.1, opis

-ispod:
objanjenja (eventualno)
izvor podataka
-stupac, redak, polje tabele, tuma redka, tuma stupca, suma redaka, suma stupaca
-simboli

10
5. PREDAVANJE: PRIMJENA DIREKTNIH GRAFIKIH METODA

-jednostavni crtei
-najjednostavniji oblici dijagrama, profila, mrea, karata i ostalih crtea

1.JEDNOSTAVNI CRTEI
-grafike generalizacije,crtaju se postepeno
-ne moraju imati naslov i izvor podataka
-imaju konkretan grafiki oblik i eventualno legendu
-taka, linija, povrinski oblik i prostorni oblik
a. JEDNOSTAVNI CRTEI POMOU TAAKA
-najmanje se upotrebljavaju
-najbolje prikazuju raspored ili razmjetaj odreenog sadraja na povrini i prostoru
-prednost: jednostavnost izrade i brzina
b. JEDNOSTAVNI CRTEI POMOU LINIJA
-za prikazivanje veza i procesa
c. JEDNOSTAVNI CRTEI POMOU POVRINSKIH OBLIKA
-crtaju se na osnovu indirektnih grafikih metoda iz udbenika
-crtaju se postepeno to je najvea vrijednost direktnih grafikih metoda
-za prikazivanje stanja, strukture, veze, procesa i odnosa
d. JEDNOSTAVNI CRTEI POMOU PROSTORNIH OBLIKA
-teki za crtanje

11
12
13
2.DIJAGRAMI

-konkretan grafiki oblik: taka, linija, povrinski lik, prostorni lik

-crtaju se sa ili bez pribora pa im tanost i razmjernost nisu bitne karakteristike
-imaju obavezan sadraj i sistem crtanja (pravougaoni, polarni ili triangularni)
-nacrtaju se pa se tek onda objanjavaju

a. DIJAGRAMI SA TAKAMA
-prikazivanje odnosa dva ili najvie tri meusobna obiljeja
-rijee se koriste

b. DIJAGRAMI SA LINIJAMA
-najee se direktno primjenjuju
-prikazivanje kretanja ili dinamike
-crtaju se pravougaonom dvodimenzionalnom i polarnom sistemu

14
 c. DIJAGRAMI SA POVRINSKIM OBLICIMA
-povrinski oblici: stupci, kvadrati, pravougaonici, krugovi
-prikazivanje strukture neke pojave
-struktura se izraava bojom ili rafurom
-legenda obavezan dio

d. POVRINSKI DIJAGRAMI SA PROSTORNIM OBLICIMA

-najmanje se upotrebljavaju
-stanje ili struktura
-kvadar, kocka, piramida
-orijentacija u prostoru

15
3.PROFILI
-crtaju se u mjerilu
-profili direktnih grafikih metoda-priblino tano prema mjerilu
-profili indirektnih grafikih metoda-tano prema mjerilu
-pravougaoni dvodimenzionalni sistem sa duinskim i visinskim mjerilom
-najei oblik profila je linija
-stanje, struktura, veza, proces, odnos
a. UZDUNI PROFIL
-rijeka od izvora do ua
b. POPRENI PROFIL
-odreeno mjesto u koritu
c. KOSI PROFILI
d. HIPSOMETRIJSKI
e. GEOLOKI

16
6. PREDAVANJE: (NASTAVAK NA 5. PREDAVANJE)

4.MREE
-za prikazivanje veza izmeu odreenih punktova
-za prikazivanje veza i procesa
-mree direktnih grafikih metoda-priblino crtanje i crtanje bez mjerila
-imaju: naslov, izvor, legendu i konkretan grafiki oblik (samo linija)
a. POVRINSKE MREE
b. PROSTORNE MREE

5.KARTE
-karte u obliku direktne grafike forme
-bez mjerila
-obavezan sadraj: naslov, izvor, obiljeje, legenda i konkretan grafiki oblik
-postupnost u crtanju
Podjela:
1. JEDNOSTAVNE KARTE (Zemlja ili njeni dijelovi)
2. TEMATSKE KARTE na jednostavnim kartama prikazuju razliitim grafikim postupcima konkretne
sadraje, veze, procese i odnose
a. POVRINSKE (boja, rafura, taka, slikovni simbol ili dijagram)
-generalizirane povrinske
-prave povrinske
b. LINIJSKE
- linije slue za prikazivanje veza i procesa
c. LOKACIJSKE
-lociranje u specifinoj taki na Zemljinoj povrini
-tematske karte
-nekvantitativne

-kvantitativne

17
KARTOGRAM-povrinska karta raena metodom boja i rafura
STIGMOGRAM-povrinska karta raena pomou metode taaka
PIKTOGRAM- sloeniji stigmogram koji koristi slikovne simbole
KARTODIJAGRAM- sve karte kod kojih se na kartografsku podlogu ucrtavaju dijagramski grafiki
oblici ili dijagrami

18
19
6.OSTALI CRTEI
a. KROKI
-je brzo i odoka napravljen crte dijela Zemljine povrine sa njezinim osnovnim elementima kako se
vidi iz nekog odreenog mjesta. Kroki se crta bez pribora, sa upotrebom simbola za prostorne
elemente, pa izgleda kao tlocrt Zemljine povrine ili jednostavni topografski prikaz.

b. VIZURNI CRTE
-je nacrtana panorama nekog kraja prema vienju autora sa odreene najee poviene take
osmatranja. Za ovaj grafiki oblik potrebno je pravo crtako umijee.
-npr. geomorfoloki vizurni crte

c.TABLOGRAM
-je tabeli slian grafiki prikaz koji u poljima tabele umjesto brojeva ima slova, slikovne simbole,
take, linije te povrinske prostorne oblike.

20
7. PREDAVANJE: ZAKONITOSTI IZRADE I PRIMJENE INDIREKTNIH GRAFIKIH METODA

-tanost, razmjernost crtanja

-imaju sve obavezne sadraje

DIJAGRAMI
-je grafiki prikaz kojim se pomou taaka, linija, geometrijskih likova i geomtrijskih tijela, razmjerno i
tano prema podacima, u prostornom i povrinskom pravougaonom, polarnom i triangularnom
sistemu ili izvan njih prikazuju stanja, strukture, veze, procesi i odnosi.
Osnov dijagrama ini:
1.sistem crtanja
2.razmjernost crtanja
3.konkretan grafiki oblik

Podjela:
1. NESTRUKTURNI DIJAGRAMI su oni dijagrami kod kojih se konkretan grafiki oblik unutar
sistema dalje ne dijeli.
2. STRUKTURNI DIJAGRAMI su oni dijagrami kod kojih se konkretan grafiki oblik dalje
povrinski ili prostorno dijeli.

IZUZETAK:

-taka se ne moe podijeliti tako da nema strukturnih dijagrama sa takama

-nestrukturni sadre manje strunog sadraja od strukturnih
-takasti, linijski, povrinski i prostorni dijagrami

NESTRUKTURNI DIJAGRAMI

1. STIGMODIJAGRAMI ili takasti nestrukturni dijagrami su dijagrami kojima se pomou taaka

razmjerno i tano prema podacima, u dvodimenzionalnom pravougaonom i triangularnom sistemu,
prikazuju stanja, strukture, veze, procesi i odnosi.
a. DIJAGRAM RASIPANJA je vrsta ili oblik stigmodijagrama koji se crta u dvodimenzionom
pravouglom sistemu
-koriste se vie u grafikom razmatranju nego u grafikom prikazivanju

21
 b. TRIJANGULARNI DIJAGRAMI je vrsta ili oblik stigmodijagrama koji se crta u triangularnom
sistemu
-prikazivanje/analiziranje trodjelne strukture

2.LINIJSKI DIJAGRAMI
-su vrste dijagrama kojima se pomou linija razmjerno i tano prema podacima, u
dvodimenzionalnom pravougaonom i polarnom sistemu, prikazuju stanja, strukture, veze, procesi i
odnosi.
a. LINIJSKI DIJAGRAMI U D.P.K.S.
-najee se koriste

b. LINIJSKI DIJAGRAMI U POLARNOM SISTEMU

-je takav grafiki oblik kojim se linijom unutar sistema naee prikazuju sezonske ili
unutargodinje promjene vremenskih procesa.

22
 25

20

15

10

0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
-5

3.NESTRUKTURNI POVRINSKI DIJAGRAMI

-su vrste dijagrama kojima se pomou razliitih povrinskih oblika razmjerno i tano prema podacima
u dvodimenzionalnom pravougaonom i polarnom sistemu ili izvan njih prikazuju stanja, strukture,
veze, procesi i odnosi.
-geometrijski lik: pravougaonik (stupac; pravi pravougaonik), kvadrat, krug, polukrug
-D.P.K.S.: stupci, kvadrati, pravougaonici
-polarni S.: stupci
-mogu se usporeivati:
Jedna veliina
Dvije (pravi pravougaonici)
Tri (Varzarov znak; irina, visina i povrina)

23
-podjela prema upotrebljenom geometrijskom liku
a. NESTRUKTURNI POVRINSKI DIJAGRAMI SA STUPCIMA
Crtaju se D.P.K.S. prema razliitim obiljeima
-dvostruki stupci
-tri naina crtanja dvostrukih stupaca
-HISTOGRAM- poseban povrinski oblik u sistemu kojeg zauzimaju stupci
U polarnom sistemu

24
 b. NESTRUKTURNI POVRINSKI DIJAGRAMI SA KRUGOVIMA, POLUKRUGOVIMA I
KVADRATIMA
-razliiti naini crtanja krugova, polukrugova i kvadrata pri grafikom usporeivanju dva
stanja

25
26
 c. NESTRUKTURNI POVRINSKI DIJAGRAMI SA PRAVIM PRAVOUGAONICIMA
-Usporedba dvije veliine (duina i irina)
-VARZAROV ZNAK- poseban oblik
-usporedba tri veliine (duina, irina i povrina)

4. NESTRUKTURNI STEREOGRAMI
-Sterogrami su trodimenzionalni prostorni dijagrami koji se crtaju na dvodimenzionalnoj podlozi
-nestrukturni stereogrami su vrsta dijagrama kod kojih se najee pomou geometrijskih tijela
prostornom pravougaonom sistemu ili rijee izvan njega, prikazuju procesi, veze ili odnosi izmeu tri
veliine.

27
5.KOMBINIRANI DIJAGRAMI su kombinacije osnovnih grafikih oblika u polarnom ili pravougaonom
sistemu.
a. Takasto-linijski
b. Takasto-povrinski
c. Linijsko-povrinski:
-u D.P.K.S.
- u P.S.

6.OSTALI NESTRUKTURNI DIJAGRAMI

-uglavnom su to dijagrami kod kojih se zatvorenom linijom omeuje konkretna povrina
-najee koriteni su TIPOGRAMI
-TIPOGRAMI su vrste dijagrama kojim se u polrno sistemu usporeuju primarno prostorne jedinice
prema tipskim obiljejima.

28
8. PREDAVANJE: STRUKTURNI DIJAGRAMI

to su dijagrami kod kojih se konkretan grafiki oblik dalje povrinski ili prostorno dijeli.
-taka se ne moe dalje dijeliti
-linija se moe dijeliti ispod
-najei su strukturni povrinski i prostorni na dvodimenzionalnoj podlozi
-crtaju se:
Pravougaoni koordinatni sistem
Polarni sistem
-najee se prikazuju i razmatraju prostorne i vremenske promjene struktura

1. STRUKTURNI LINIJSKI DIJAGRAMI

-su oni dijagrami kod kojih se pomou linija i podijeljenih povrina u razliitim sistemima
prikazuju uglavnom vremenske promjene pojave ukupno i njezinih dijelova.
-podjela povrina ispod linije
-podjela putem rafure i obavezna legenda

2. STRUKTURNI POVRINSKI DIJAGRAMI

-ista podjela kao kod nestrukturnih povrinskih dijagrama
-koristi se rafura ili boja i obavezno legenda
-stupci, pravougaonici, kvadrati, krugovi, polukrugovi
-crtaju se:
D.P.K.S. (stupci, kvadrati, pravougaonici)
P.S. (stupci)
Izvan sistema izrade (kvadrati, pravougaonici, krugovi ili polukrugovi)
a. STRUKTURNI DIJAGRAMI SA STUPCIMA
-vrsta su grafikih metoda kojima se pomou stupaca razmjerno i tano prema podacima u
dvodimenzionalnom pravouglom i polarnom sistemu prikazuju strukture, veze, procesi i
odnosi.

29
b. STRUKTURNI KRUGOVI I POLUKRUGOVI
-su vrste povrinskih strukturnih dijagrama kojima se razmjerno i tano prema podacima
uglavnom izvan sistema prikazuju i razmatraju stanja i promjene struktura.

30
 c. STRUKTURNI KVADRATI
-su vrste povrinskih strukturnih dijagrama kojima se razmjerno i tano prema podacima
najee izvan sistema crtanja prikazuju i razmatraju stanja i promjene struktura.
-veliina kvadrata pokazuje ukupnu vrijednost pojave, a dio njegove povrine pokazuje
vrijednost dijela pojave

d. STRUKTURNI PRAVOUGAONICI
-povrina im odreena dvjema veliinama to je glavna razlika izmeu njih i strukturnih
kvadrata

31
 3. STRUKTURNI STEROGRAMI ili BLOK-DIJAGRAMI
-zbog trodimenzionalnog oblika vrlo su pogodni za prikazivanje unutranjeg sastava ili
strukture razliitih pojava
-najee se prikazuje struktura ili sastav unutranjosti Zemlje (npr. graa gejzira ili vulkana)
-osnovni prostorni oblik se ne crta u mjerilu ve sa geolokim slojevima u strukturi izgleda
kao blok izvaen iz litosfere
(blok-dijagram)

9. PREDAVANJE: KARTE

Geografska karta predstavlja grafikim postupcima pojednostavljen prikaz Zemljine povrine ili
njezinih dijelova na ravnoj plohi.
Razliite podjele:
PREMA SADRAJU
-OPEGEOGRAFSKE(PREGLEDNE)+TOPOGRAFSKE
-TEMATSKE
PREMA TERITORIJALNOM OBUHVATU
PREMA MJERILU
PREMA NAMJENI

Opegeografske i topografske karte su takve karte kojima se razmjerno prema matematiki

konstruisanim projekcijama primarno prikazuju materijalni ili konkretni sadraji Zemljine povrine.
Tematske karte su vrste geografskih karata kojima se na odgovarajuem dijelu opegeografske
osnove grafikim metodama posebno prikazuju i istiu:
-posebni tematski sadraji
-neki od elemenata opegeografske osnove

-Fizikogeoegrafske tematske karte

-Drutvenogeografske tematske karte

-Kartografija je tehnika disciplina koja se bavi sastavljanjem i konstruisanjem geografskih karata i

njezinih sadraja.

32
-Kartiranje: postupak unoenja legendom definiranih slova i slikovnih simbola unutar kartografske
podloge

-NEKVANTITATIVNE KARTE

I nivo
-KVANTITATIVNE KARTE

-LOKACIJSKE

-LINIJSKE II nivo

-POVRINSKE

IZRAAJNO SREDSTVO:

BOJA

RAFURA

SLOVA

SLIKOVNI SIMBOLI III nivo

DIJAGRAMSKI OBLICI:

-TAKA

-LINIJA

-GEOMETRIJSKI LIK

-GEOMETRIJSKO TIJELO

NEKVANTITATIVNE KARTE

-Na nekvantitavnim kartama se bojama, rafurama, slovima i slikovnim simbolima u specifinoj taki,
uzdu specifine linije ili na konkretnoj ili uopenoj povrini razmjerno prikazuju samo povrinski
raspored sadraja, veza, procesa i odnosa iz objektivne stvarnosti.
-nekvantitativne: prikazuje se samo povrinski raspored sadraja, veza, procesa i odnosa iz objektivne
stvarnosti.
-kvantitativne: prikazuje se i povrinski raspored i promjena njegova intenziteta
-kartodijagrami se ne koriste kod nekvantitativnih karata
-nekvantitativne karte se izrauju:
Prema podacima iz izvora podataka
Prema odgovarajuoj kartografskoj podlozi
Direktnim kartiranjem sadraja sa terena

33
1. LOKACIJSKE NEKVANTITATIVNE KARTE

-To su vrste nekvantitativnih karata na kojima se struni sadraj metodom slikovnih simbola
ili taaka prikazuje u specifinoj taki.
-znatno su generalizirane, a specifine take uglavnom su naselja razliitog tipa i stepena
centraliteta
-namjena: prikazivanje okvirne lokacije strunog sadraja
-obavezno: imenovanje specifine take i legenda

2. LINIJSKE NEKVANTITATIVNE KARTE

-To su vrste tematskih karata kod kojih se struni sadraj razliitim linijama prikazuje uzdu
specifinih linija.
-primarno prikazuje veze i procese izmeu dvije ili vie taaka ili povrinskih jedinica
-prikazivanje prometnih veza razliitih vrsta

34
3. POVRINSKE NEKVANTITATIVNE KARTE

a. PRAVE POVRINSKE NEKVANTITATIVNE KARTE

-To su vrste tematskih nekvantitavnih povrinskih karata na kojima se metodama rafura,

boja, taaka, slova i slikovnih simbola na kartografskoj podlozi prikazuje povrina razmjerno
stvarnom arealu javljanja sadraja, veza, procesa ili odnosa.
-obavezno terensko istraivanje i razmjerno kartiranje ili koritenje metode daljinskih
istraivanja (satelitski ili avio snimci)
METODE GRAFIKOG IZDVAJANJA
KARTOGRAM (metoda rafure i boje)
STIGMOGRAM (metoda taaka)
PIKTOGRAM (metoda slova i slikovnih simbola)

35
 b. GENERALIZIRANE POVRINSKE NEKVANTITATIVNE KARTE
-To su karte na kojima se metodama rafura, boja, taaka, slova i slikovnih simbola na
administrativno-teritorijalnoj podjeli prikazuju povrine administrativnih i slinih jedinica u kojima se
bar djelomino javlja razmatrani sadraj, veza, proces ili odnos.
-struni sadraj se generalizira na cijelu teritorijalnu jedinicu
-razmjernost i tanost nije velika
-jednostavnije su od pravih povrinskih

36
Razlika izmeu pravih i generaliziranih povrinskih karata

10. PREDAVANJE: KVANTITATIVNE KARTE

-iste su kao i nekvantitativne karte a jedina je razlika u prikazivanju promjene intenziteta i

mogunosti primjene kartodijagramske metode
-crtaju se na odgovarajuoj kartografskoj podlozi i na osnovu numerikih podataka iz izvora podataka

1. LOKACIJSKE KVANTITATIVNE KARTE

-To su vrste karata na kojima se raspored i intenzitet strunog sadraja metodom slikovnih simbola i
dijagramskom metodom razmjerno prikazuje u specifinoj taki.
-Najee se koriste:
-lokacijski kvantitativni piktogram
-lokacijski kartodijagram

37
2. LINIJSKE KVANTITATIVNE KARTE

-To su tematske karte na kojima se razliitom vrstom ili debljinom linija struni sadraj katira uzdu
stvarne ili generalizirane specifine linije.
-najpogodnije za prikazivanje procesa

3.POVRINSKE KVANTITATIVNE KARTE

a. PRAVE POVRINSKE KVANTITATIVNE ILI IZOLINIJSKE KARTE

-Kod ovih karata se raspored i intenzitet pojave kartira razmjerno stvarnom javljanju ili
projiciranju na Zemljinoj povrini.
-izolinijski kartogrami, piktogrami i stigmogrami se najee koriste
-obavezno: formiranje razreda numerike vrijednosti (6-8)

38
 b. GENERALIZIRANE POVRINSKE KVANTITATIVNE ILI STATISTIKE KARTE
-To su karte kod kojih se javljanje pojave generalizira na administrativno-teritorijalnu ili
slinu povrinsku jedinicu.

STATISTIKI KARTOGRAM
-poseban oblik generaliziranih povrinskih kvantitativnih karata
-prikaz migracijske bilanse

GENERALIZIRANI POVRINSKI KARTODIJAGRAMI

-poseban oblik generaliziranih povrinskih kvantitativnih karata
-To su vrste karata na kojima se raspored i intenzitet strunog sadraja dijagramskom metodom
generalizira na povrinsku jedinicu.
-primjer: slika 6.(udbenik)

OSTALI GRAFIKI OBLICI

-Ovdje pripadaju slike/fotografije u ravnini i modeli u prostoru.
-Upotrebljavaju se kao gotova nastavna sredstva u okviru indirektne primjene.

39