Melih Oktay

slam ktisad ve Finans Doktora

L: letme, Toplum ve ktisat
YL: Uluslararas Finans ve ktisat

ZUBAIR HASANIN MAKALESNN1 ZET VE KTSATTA BELRSZLK

PROBLEMNE SLAM KTSADI PERSPEKTFNDEN ZM NERS

zellikle 2007 krizinden sonra slami finans usulnn konvansiyonel bankaclktan daha
iyi olduu tezi risk yoksa kazanta yok (no risk no again) argman zerinden savunuldu.
Buna gre, islami finans riskin paylam zerine kurulu olduundan dolay riskin
transferine odakl konvasyionel sistemden stnd. Zubair Hassan ise bu fikre katlmyor
ve makalesini de 2007 krizinden sonra zerinde sklkla duran bu argman reddetmek
zere kaleme alyor. Yazsnn birinci blmnde mevcut durumu, risk paylam
meselesinin nasl islam finans teorisinin merkezi argman haline dntn anlatan
Hassan kendisinin bunu reddettiini ve makaleyi kaleme almasnn sebebinin de bu
olduunu aklyor.

Makalenin ikinci blmnde Hasan, risk ile sermayenin getirisi (return to capital)
arasndaki ilikiye deiniyor. Risk yoksa kazan da yok prensibinin esasen risk ile
sermayenin getirisi arasnda kopmaz bir ba olduu varsaymn sorguluyor. Bu
sorgulamada ise Frank Knightin risk zerine fikirlerinden istifade ediyor. Hasana gre
Knightin slami Finansa katks iki adan gerekleiyor. Bunlardan birinci Knight, risk ne
olup olmadn ortaya koyuyor. Alada (2001) eserinde deindii zere iktisatta risk,
belirsizlik zerine drt ana gr bulunmaktadr. Bunlar 1. Saysal olarak llebilir
ihtimal oranlarna tekabl eden belirsizlik 2. Belirsizlik saysal olarak llebilir ihtimal
hesabna dayanmakla birlikte, konu edilen ihtimal d dnyaya deil zihinsel tasarm ve
bekleyilere tekabl eden belirsizlik 3.Keynezyen belirsizlik 4. Belirsizlii llebilen ve
llemeyen olarak ikiye ayran, llebilen belirsizlii (risk) a priori ve istatiksel ihtimale
dayandrrken, llemeyen belirsizlii, llebilir ihtimal veya tesadfn tatbik
edilemeyecei hal olarak dne Knighti anlay.2 Buna karn slam Finans
teorisyenleri srekli riskten bahsetseler de henz riskin ne olduu konusunda doyurucu
bir aklama yapabilmi deiller. Bu bakmdan Knightin riske getirdii yorum islam
finansnn istifade edebilecei bir yorum olmu oluyor.kinci olarak da Knight modern
irketlerin (corporations) domine ettii ticari dnyada risk-getiri dengesinin de deitiini
farkediyor. Artk sermaye, organizasyon ve giriimcilik birbirinden bamszlatlar ve bu
da kar ve risk alma arasndaki ba iyice zayflatt. Hassana gre, risk paylam tezini
destekleyenler henz bu deien durumu farkedebilmi grnmyorlar.

1 Zubair Hasan (2016), Risk-Sharing: The Sole Basis of Islamic Finance? Time For
a Serious Rethink, MPRA Paper No:72252

2 A.Din Alada (2000) ktisat Felsefesi ve Belirsizlik,s.27

nc blmde ise Hasan slamn sadece risk paylamnn esas olduu bir finans
sistemine izin verdii tezini sorguluyor. Ona gre risk paylam akitlerin bir sebebi deil
sonucudur. Yani slamda sonunda kar ve zararn paylald bir risk paylam akiti yoktur.
Konvansiyonel iktisadn faiz zerine kurulu olduu doru olmasna ramen risk paylam
olmad doru deildir. Bankalar faizle ilem yapsa bile bu ilemler default riski,
bonolarn ters hareketleri gibi risklere maruz kalmaktadr. 2007 krizinde bankalarn
k bile onlarn risksiz olmad konusunda delil arz etmektedir.

Drdnc blmde ise Hasan tekrardan Knightin grlerine dnyor. Knightin risk ve
belirsizlik arasnda yapt ayrmn nemine vurgu yapyor. Riskin llemez ve bundan
dolay da herhangi bir iktisadi deer ona verilemez.Bu bakmda risk zihni bir kategoridir.
nsan zihnindeki risk tahayyl onun eylemin sonularna dair korkular hissettirir. Mesela
bir yatrmcnn btn sermayesinin kaybetme korkusu gibi. Byle durumda olan biri iin
ise iki seenek vardr. Ya korkusunu bertaraf edemeyecek ve yatrm eyleminden
vazgeecektir. Bylece de para kaybetme riski ortadan kalkacaktr ve bunun yapmasndan
dolay da kimse onu cezalandrmayacaktr. Ya da korkusunun stesinden gelecek ve
yatrm eyleminin tm sonularna katlanmay gze alacaktr.Risk almak bu bakmdan
tamamen kiilerin tercihidir. Bu yzden slam risk alanlara ne bir zel dl vaadeder ne
de risk almayann dlne el koyar. Hassan slamn byle bir gr olmadna kant
olarak baz rnekler de ortaya koyuyor. Mesela kumar yasa. slam kumar yasaklyor
lakin kumarbazlar ciddi risklere maruz kalyorlar ve hatta bazlar tm servetlerini
kaybediyorlar. Keza ayn ekilde faiz yasa da yle. Faizci de sonuta baz riskler tayor.
Demek ki illa risk alnca dllendirme denen bir ey yok. Burada kendi tezini desteklemek
iin Hassan, Bakir-es-Sadrn bu konuda grne de yer veriyor. Sadra gre de risk
konusunda hata yaplyor. Bir kimsenin -ki Sadr murabaha aktini rnek gsteriyor- kar
risk aldndan dolay olmuyor. Bu kar meruiyetini kiinin mlkiyet hakk zerinden alyor.
Bu anlamda risk ve dl eitlii yanltcdr.

Beinci blmde Hasan islami bankalarn 2007 krizinde konvansiyonel bankalara gre ok
daha salam kt tezini sorguluyor.ncelikle baz yazarlarn slami Bankalarn krizden
neden daha az etkilendii zerine gelitirdikleri yorumlar sralyor ve bunlarn herbirinin
bir miktarda pozitif etkisinin olabileceini inkar etmemekle birlikte baka faktrleri de
sralyor. Bunlardan bir tanesi islami bankacln henz emekleme devresinde olup
pazarda ok az pay sahibi olmas. Bu da krizin bunlara yaylamamasna neden olmu
olabilir. Ayrca islami bankalar henz konvasyionel sistemle yeterince balant kurmam
durumdalar. Bu da kriz salgnn yaylmasna bir engel.

Altnc blmde ise Hasan kard sonular zetliyor. Buna gre faizli finans sistemi
riskten tamamen bamsz deil. Ne de risk yok, kazan yok prensibi islami finansn
merkezine yerletirilebilir. nk risk ticaret edilebilir bir meta deildir. Ne de ktnn
deerine herhangi bir katks vardr. Evet dorudur kar ve zararn paylam prensibi
vardr lakin bu prensibin zemini, temeli riskin varl veya yokluu deildir. Bu bakmdan
risk paylamn islami finans teorisinin temelindedir argmann savunanlar
argmanlarnn eriata uygunluunu tekrardan gzden geirmeleri gerekmektedir.