XXVII KAYNAKLARIN MUAYENES

I TAHR BATSIZ MUAYENE

Tahribatsz muayene, ayr fiziksel temellere dayanan de i ik yntemlerden: olu mu bir
mhendislik disiplinidir. Yntemler arasnda farkllk byk olmakla birlikte hepsinde m terek
yanlar bulunmaktadr. Bunlar:
1. Tarayc ortam. Bu, muayene olunan paraya nfuz edebilen, onu hatta kat edebilen bir
enerji, bir nkleer radyasyon veya ak kan ortamdr.
2. Tarayc ortamn modifikasyonu. Muayene edilen para iinde fiziksel sreksizliklerden,
homojenlik noksanlklarndan ve geometrik snrlar dan hangisi tarayc ortamda bir
de i iklik meydana getirebiliyorsa, yntem prensip itibariyle, onun belirlenmesine
(meydana karlmasna) duyarldr.
3. Tarayc ortamda vaki de i ikliklere hassas bir detektr (prob).
4. Detektrn verdi i sinyalleri kullan l biimde gsteren veya kaydeden cihaz.
5. Cihazn verdi i i aretleri muayene edilen parann zellikleri ve sreksizlikleri cinsinden
de erlendiren bir gzlemci. Bu, o u kez insan olmakla birlikte otomatik devrelerde bir
cihaz da olabilir.
A a daki tabloda tarayc ortamlarn ba lcalar ve bunlara dayanan tahribatsz muayene
metodlar grlmektedir. Bunlardan optik, penetrant ve magnetik paracklarla muayene
metotlar sadece yzeysel hatalarn, di erleri ise yzeysel hatalarla beraber derindeki hatalarn
da belirlenmesine elveri lidirler. Ak kanlarla, basn veya vakum altnda, yaplan szma
muayenelerinde ise ancak malzemeyi bir yzden brne kat eden hatalar belirlenebilir.

TARAYICI ORTAMLAR VE BUNLARA DAYANAN

TAHR BATSIZ MUAYENE METODLARI

Tarayc ortam Tahribatsz muayene metodu

A.ENERJ VE NKLEER
RADYASYON ORTAMLARI
1.I k Optik metotlar
2.Girici radyasyonlar (X, Gamma,
ntron, elektron ve alfa demetleri) Radyografi ve Fluoroskopi
3.Elastik dalgalar Ultrasonik muayene
4.Magnetik alan Magnetik paracklarla muayene
5.Elektriksel alan Elektriksel metodlar
6.Elektromagnetik alan Girdap akmlar metodu
7.Termal radyasyon Enfrared muayene metodu
B.MADDESEL ORTAMLAR
1.Penetrant svlar Penetrant muayene
2.Ak kanlar ve zellikle su Basn veya vakum altnda szma deneyleri

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 1

 1960'lar termografi (enfrared), ntron radyografisi ve fluoresan X - nlaryla lme ve
analiz yntemlerinin endstri hizmetine katld yllardr. Tahribatsz muayene alannda
geli me gnmzde de hzlanarak devam etmektedir. Mevcut yntemlere yeni teknikler veya
tamamyla farkl fiziksel temellere dayanan yeni metodlar ara trma laboratuarlarnn masalar
zerinde yakn gnlerin endstrisi iin hazrlanmaktadr. rne in, ultrasonik holografi ve
akustik emisyon bunlardan yalnzca ikisidir. Ultrasonik holografi, ultrasonik muayeneye
kalc ve faksimil (aslnn ayn) grnt kazandrmaya al maktadr. Bu sayede ultrasonik
muayenenin halen ve byk hendikap olan "aslna benzer ve kalc grnt vermeme" engeli
a lm olacaktr. Akustik emisyon metodu heyecan verici bir gelecek vaat etmektedir. Bir
tahtann, zorland nda nce trtlar kararak atlad n, sonra atrdayarak krld n
biliriz. Gerekte i ittiklerimiz tahtann atlarken ve nihayet krlrken sald enerjidir.
Metallerin atlamas esnasnda da enerji a a kar. Yalnz bu enerji kula mzn duyarlk
snrnn stndeki frekanslarda oldu u iin i itilmez. Fakat zel cihazlarla pekl
kaydolunabilir.
Laboratuvar ko ullar altnda bu yaplabilmektedir. Ancak endstride makinalarn i letme
ko ullarnn ortaya koydu u grlt arasnda bir kk atlamadan serbest kalan sesi
zaptedebilmek ve di erlerinden ayr trp de erlendirebilmek akustik emisyon metodunun
yenmeye al t temel glklerdir. Metod uygulama alanna intikal ettirilebilirse
makinann falanca parasnda, rne in ua n kanadnda, bir atlama ba langc veya mevcut
atla n geli mesi an anna zapt olunabilecektir. Bunun ne byk yararlar sa layabilece i
a ikrdr.
Bu itibarla yukardaki tabloda ad geen yntemler bilinen ve uygulanmakta olan
tahribatsz muayene usullerinin tamam demek de ildir. Ancak bunlar en sk
kullanlanlardr.
Bu konuda akla u soru gelebilir: Neden bu kadar ok sayda ynteme ihtiya var? Hepsi
ayn fiziksel temellere dayanmad iin birinin yaps brnden ok farkldr. Kullanlan
cihazlar temelden farkldr. Tahribatsz muayeneye zaman zaman "Aletler Orman" denildi i
de i itilir. Bunlarn tamamn kapsamak nemli bir yatrm meselesi oldu u kadar etin bir
ihtisas i idir. Gerekte her metod, di erlerinin aciz kald haller iin geli tirilmi tir. Her
birinin kapsam ve snrlar vardr. Her metodun di er hepsine stn oldu u haller vardr.
Bu sebepten tahribatsz muayene metodlar birbirinin rakibi veya alternatifi olmaktan ziyade
tamamlaycsdr. Belirli bir endstrinin muayene problemleri iin bunlar arasnda bir veya
birka metod yeterli olabilir. Fakat zellikle tahribatsz muayene dalnda ihtisasla an
profesyonel laboratuarlar bu alanda geli tirilmi bulunan btn metodlar arasnda dengeyi
korumak durumundadrlar.
stnlkleri
Tahribatsz muayeneye bugnk sa lam mevkiini sa layan bir seri stnlkleri vardr.
A a da bunlara ksaca de inilmi tir:

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 2

 1. Tahribatsz muayene ile parann bir benzeri de il bizzat kendisi muayene olunur.
Dolaysyla daha gvenilir sonulara varlr. Tahribatl muayenelerdeki numune alma
problemi ve alnan numunenin btn ktleyi ne derece temsil etmekte oldu u tereddd
ortadan kalkar.
2. Parann farkl zelliklerine ve farkl blgelerine hassas birok tahribatsz muayene
ayn anda veya pe pe e uygulanabilir. Bylece servis performans ile ba lant kurulabilir ve
istenen sayda zellik kontrol edilebilir.
3. Para says ne kadar ok olursa olsun, istenirse tamam muayene olunabilir. Buna
karar vermek artk bir ekonomi meselesidir. Muayene giderleri ile kalite kararll nn
sa layaca faydalarn veya muhtemel arza ve kazalarn tevlit edece i mal klfetlerin dengesi
d nlr.
4. Tahribatsz muayene ayn bir parada belirli zaman faslalar ile tekrar olunabilir.
Bylece yorulma ve i letme hasarnn geli imi takip olunabilir.
5. ok pahal ve byk tek paralara, esasen, tahribatsz muayeneden ba ka
uygulanabilecek bir muayene metodu d nlemez.
6. Tahribatsz muayene, muayene sanatn laboratuardan atlyeye ta m tr. Artk
muayene i in aya na gitmektedir. Muayene iin i yerinde para ta nmas klfetinden
kurtulunmu tur. Tahribatsz muayene i ak n bozmaz.
7. Tahribatsz otomatik muayene mmkndr ve pek ok uygulamas vardr. ok yksek
hzl muayene otomatlar, imalt bantlarnn hzn kesmeden nceden plnlanan muayeneleri
yapabilirler ve reddi gereken paralar ayrabilirler. Bu sayede imal olunan paralar arasndaki
farkllklar istenildi i kadar azaltlabilir. malttaki aksaklklar ba ladklar anda en az kaypla
farkna varlp giderilebilir.
rne in, girdap akmlar yntemine dayanan otomatik cihazlarda muayene sresi
saniyenin binde birine kadar indirilebilmi tir. stelik bu metoda muayene kafasnn deney
parasna temas gerekmedi inden kzl scaklktaki paralar dahi muayene olunabilir. Bu sayede
mesel ubuk, sa veya boru eklindeki malzemeler imaltn ba dndrc hzn
aksatmadan, e itli yap kusurlar veya geometrik boyutlar bakmndan ve 1000C kadar olan
scaklklarda muayene olunmaktadr.
8. Tahribatsz muayene imalt esnasnda yeni paralara oldu u kadar, periyodik
bakmlarda ve hatta i letme esnasnda servisteki paralara da uygulanr. Baz hallerde paray,
montajl oldu u sisteme takl oldu u yerden skmeden ve bazen de i letmeyi hi
durdurmadan muayene yapmak mmkndr. Gerekte bu husus tahribatsz muayene
hesabna pek byk bir stnlktr.
Rafinerilerde ve kimya endstrisinde tesis ieriden korozyona maruzdur. Radyografik ve
ultrasonik metodlarla, i letmeyi durdurmadan, istenilen noktalarda korozyon lmeleri yaplr.
Bir di er rnek, ok yksek voltajl elektrik enerji nakil hatlarnda, trafo ve salt istasyonlarnda
snan ve dolaysyla arza yapmaya do ru giden paralar, enfrared muayene metodu ile,
birka yz metre uzaktan tespit etmek ve scaklklarn lmektir. Bunun iin i letmeyi

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 3

durdurmaya gerek yoktur. llen scakl n derecesinden tamir iin hemen mdahale edil-
mesinin gerekip gerekmedi i de tahmin olunabilir.
Snrlar
Burada her zel muayene ynteminin kapsamn ve snrlarn ayr ayr belirtmeye imkn
yoktur. Ancak genel olarak tahribatsz muayene teknolojisinin snrlarndan bahsetmekle
yetinilecektir.
Tahribatsz muayene unlar direkt olarak lemez:
I. Malzemenin mukavemeti,
II. Hasarlama yk,
III. Geri kalan i letme mr.
Halbuki bunlar bir parann muayyen bir i e uygunlu unu belirleyen en nemli
faktrlerdir. Uygun seilmi tahribatl deneylerde bunlar tayin etmek mmkndr. Bugn
iin tahribatsz muayeneler malzemenin, mhendislik ynnden en ilgi ekici olan,
yukardaki zellikleri hakknda ancak dolayl yollardan greceli bilgi verir.
A a daki kar la trma konunun daha iyi anla lmas iin belki faydal olur: Doktor
hastasn "tahribatsz" metodlarla muayene eder. Bir eyler bulmu sa tedavisine giri ir, veya
hibir arza bulmam tr. Her iki halde de muayene olan ki inin daha ne kadar mrnn
kald n sylemek, baz zel durumlar d nda, doktor iin imknszdr.
Uygulamann temel sorunlar
Tatbikatta bir tahribatsz muayene giri iminde ilk kar la lan sorun, hangi metodun
kullanlmasnn lzm geldi idir. Kar la labilecek her trl muayene sorununa are olabilecek
tek bir metod yoktur. Bir ba ka deyimle her hal iin geerli "mkemmel" metod yoktur. Aksi
takdirde, bu kadar e itli muayene metodu geli tirmeye gerek kalmazd. Her yntemin stn
oldu u ve eksik kald haller vardr. Muayeneci kulland yntemin hangi lde gerekleri
aksettirebildi ini iyi bilmesi gerekir. pheli kalan hususlar hatrdan karmamaldr.
Muayeneci daima kendi kendisine u soruyu sormaldr: Hangi lde gerekleri bulup
karabiliyorum?
Birka somut rnek ekil 343'den grlmektedir. Radyografide st ste konmu iki blo un
ara yzeyi, yksek derecede i lenmi ve temiz olmak kaydyla grnt vermez. Halbuki
bloklar yan yana kondu unda ara yzey film zerinde bir do ru izgi halinde grnt ile
belirir. atlak a z akken grnt verme ans vardr, i gerilmelerle kapand zaman hi
grnt vermeyebilir. Kaynak iin affedilmeyen hatalardan olan yan cidara kaynamama
hatasnn film zerinde grnt vermesi ansa ba ldr. Ultrasonik muayene iin de benzer
eyler sylenebilir. I nlara dik dzlemsel hata gerek bykl ile yank verir. E ik duran
dzlemsel hata hi yank vermeyebilir. Kocaman bir kresel hata ancak kk bir yank
verebilme ansna sahiptir. Tamamen przl yzeyleriyle kocaman bir hatann nasl yank
verece i belirsizdir. Hi yank vermeyip tamamen gzden kaabilir.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 4

 Bu rnekleri daha ok artrmak mmkndr. Binaenaleyh var olan kusurlarn hangi
lde ortaya konabildi i muayenenin temel sorunudur. Bu sebepten tahribatsz muayene
raporunda hatasz bulunan bir malzeme iin "Kusursuzdur" yant, metodun temelinde yatan
belirsizlikle eli ti i iin hibir zaman kullanlmaz. Bunun yerine "kayda de er bir kusura
tesadf edilmemi tir" deyimi kullanlr. Yine ayn nedenledir ki, kritik i ler birden fazla
metotla muayene olunur. rne in, kritik st de erlerle al an bir buhar devresinde ana boru

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 5

hattnn kaynaklar ultrasonik, radyografi ve magnetik paracklarla muayene metodlarnn
her ile ve yzde yz orannda muayene olunur. Bu aklamadan sonra artk metod seiminde
gz nnde bulundurulmas gereken etkenleri sralayabiliriz:
I. Muayene ekonomisi, ula lmak istenen kalite standard
II. Parann geometrisi
III. Parann malzemesi
IV. Para says ve muayene oran
V. Aranan hatann yeri (yzeysel hata, i hata).
VI. Hatann cinsi
VII. Hatann hkim do rultusu
VIII. Hatann bykl
Bu faktrlerin mnaka as uygulanacak muayene metodunu veya metodlarn belirler.
Muayene orannn saptanmas
Tahribatsz muayene uygulamalarnda hemen ilk kar la lan sorunlardan birisi muayene
orannn ne olaca dr, ba ka deyimle yzde ka muayene?
Ticari kalitede i ler iin muayene oranna ekonomik ve teknik faktrler arasnda bir optimizasyon
ile varlr. Gere inde fazla kalite hevesi muayene masraflarn artrr. Gere inden az muayene skarta
suretiyle malzeme, i ilik ve zaman kaybna sebep olur. Muayene orannn makl seviyede
tutulmasnda yarar vardr.
Muayene oran iin nceden bir reete yazmak imknszdr. Tasarm, malzeme, i ilik ve i letme
artlarna ba l olarak ok de i ebilir. Bu bakmdan muayene oran daha nce tasarmc tarafndan
tespit edilip proje zerine kaydolunmaldr. Ayrca, bir ksm Standard, spesifikasyon, kod ve
artnameler baz imaltn muayene oranlar iin de erler vermi tir. rne in, petrol endstrisinin
e itli imaltnda muayene oranlar standartlarca tespit edilmi bulunmaktadr. Ancak bunlar asgar
de erlerdir. maltn kaidesindeki dalgalanmaya gre artrlr. Uzun sreli byk imaltn
muayenesinde uygulanan yntem budur.
niversal muayene
Tahribatsz muayenenin bir ba ka temel sorunu niversal sonulara varabilmektir. Bundan kast
olunan nerede, kimin tarafndan, hangi cihazlar kullanarak muayene yaplrsa yaplsn ayn sonuca
varabilmektir. Aksi takdirde, muayenenin nemini toptan yitirece i tabiidir.
Gerekte niversalli i sa lamak pek kolay de ildir. En basit rnek olarak bakmakla - grmek
arasndaki farkll a dikkati ekelim. Herkes ayn eye bakar fakat genellikle farkl grr. nsan gz
yoluyla alglad izlenimlere farknda olmadan kendinden baz eyler katmak e ilimindedir.
Grntnn baz taraflarn zihninden siler, baz taraflarn kuvvetlendirir. Grnty
arpkla trr. Grnt kontrasl insana gre de i ir. Ayn gere e bakan ki iler farkl izle-
nimler alrlar. Hatta ayn ki inin ayn gerekten farkl zamanda alglad izlenim farkl
olabilir.
Tahribatsz muayenede gere e ait bilgiler gzlemciye birtakm cihazlardan geerek

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 6

gelmektedir. Biz gere i de il, onun kulland mz tarayc ortam ile ara etkisini alglyoruz. Bu
ara etki kulland mz tarayc ortama gre temelden de i en bir fiziksel olaydr. Binaenaleyh,
tahribatsz muayene sonular hem gzlemciye ve hem de kullanlan cihazlara ba ldr.
Btn bu etkilerden sonra muayene sonucu ne derece gere i yanstmaktadr? Bir muayeneye
ba lamadan nce bu sorunun cevaplandrlmas gerekir, aksi takdirde farkl gzlemciler, farkl
cihazlarla farkl sonulara ula rlar. Farkllk pekl byk de erlere ula abilir.
Tahribatsz muayenede niversalli i sa lamann artlarn iki ana grupta toplamak
mmkndr. Bunlar:
I. Tekrarlanabilir deney
II. Objektif de erlendirme
eklinde zetlenebilir. Her eyden nce zaman, yer, ahs ve cihazdan ba msz olarak bir
gere e ait tek bir grnt almak esastr. Deneyin tekrarlanabilirli inden anla lan budur.
Geri bir gere e tek bir grnt uygulama da varlmas imknsz bir idealdir. Mhendislikte
gerekle tirilebilen, bir gere e ait farkl artlar altnda elde olunan grntler arasndaki
farkllklarn nceden saptanan snrlar arasnda kalmasn sa lamaktr. yi uygulama ile bu
snrlar daraltlabilir. Bu amaca varmak iin e itli tahribatsz muayene metodlarnda
kullanlan
a. cihazlar, aksesuarlar ve
b. yntemler
standardla trlm tr. Cihaz ve aksesuarlara ait standartlar daha ziyade Ellet imaltlarn
ilgilendiren hususlardr. Birer uygulayc olarak bizleri daha ziyade yntem (procedure)
standardlar ilgilendirir. Mhendislik literatrnde "Standard procedures" veya
recommended practice isimleri ile anlan e itli dokmana ba vurmak gerekir. Belli ba l
mhendislik kurulu lar (API, ASME, Lloyd, IIW v.b.) muhtelif sanayi sektrleri iin
Standard uygulama yntemleri nermi lerdir. Muayeneci bunlar arasnda hangi yntemi
uygulad n raporunda belirtmek zorundadr. Esasen artnameler de bunu zorunlu klar.
Tekrarlanabilir deney, tahribatsz muayenede niversal sonulara varmak iin gerekli art
olmakla beraber, yeter art de ildir. Muayenenin ikinci a amas olan de erlendirmenin de
objektif esaslara ba lanmas arttr. Ki isel de erlendirmeden kanlmaldr. Sadece ki isel
bilgi ve grgye dayanan kabul/ret kararlar daima tart labilir. Halbuki belli ba l sanayi
sektrlerinde kabul/ret kriterleri, muhtelif disiplinlere ba l kalabalk sayda uzmann
olu turdu u heyetler tarafndan hazrlanm bulunmaktadr. Bu kriterler uzun yllarn kazan-
drd deneyim ile birok kez gzden geirilmi tir. Bunlara mracaat etmek farkl
de erlendirmenin bata na saplanmamak bakmndan yararldr.
imdi ba lca muayene yntemleri hakknda ksaca bilgi verelim.
Penetrantlar:
Bu basit muayene yntemi, nceden ya dan temizlenmi diki ler zerine piyasada bu
amala satlan renkli bir sv srmekten ibarettir. Bu sv kapilarite ile yzeye km en ince

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 7

atlaklara (kl atlaklarna) kadar nfuz eder. yice kuruduktan sonra byltele baklarak
svnn boyad atlaklar grlebilir. Tentrdiyot o u kez bu ama iin kullanlr.
Szdrmazlk kontrol:
Bu kontrol su ya da havayla olur. Basn devresinde bulunan manometrelerin gsterdikleri
deneme basnc sabit kalacaktr. Aksi halde kaynakta kaak var demektir.
Radyografi X
1895'de Roentgen Almanya'da katod nlaryla deney yapyordu. Bu arada bu nlar
elde etmek iin kulland vakum tpnn bir yeni n trn de yaymlad n buluyor. X
n adn verdi i bu grnmez radyasyonun ka da, oduna, kitaplara, insan vcuduna ve
hatta metal paralara nfuz edebildi ini ve k gibi fotografik levhalar etkileyip foto raf
k d zerinde bir imaj hasl etti ini gryor. Ksa sre sonra radyografi terimi, e yalarn X
nlaryla resmini alma i lemine ba lanyor.
1898'de Curie'ler, radyum'un radyoaktif oldu unu ke fediyorlar. Radiurh' un yaymlad
grnmez radyasyona "gamma nlar" ad veriliyor.
Endstriyel radyografi X ya da gamma nlar gibi nfuz edici radyasyonu kullanarak
malzemelerin bir muayene yntemidir. Bu, geirgen olmayan malzemenin iinin
tetkikine olanak sa lamaktadr.
Malzemenin iinden geerken radyasyonun bir blm absorbe olur (emilir) veya
de i ir. Emilme miktar malzemenin kalnl na ve yo unlu una ve emicinin atomik
saysna ba ldr. Film, floresan perde veya Geiger sayac gibi baz detektr trleri, grnt
ya da i aretler eklinde ortaya kan huzmenin iddet de i melerini kaydetmekte kullanlabilir.
Sna radyografi ba lca, grntleri film zerinde kaydetmekle ilgilidir.
Bir radyograf meydana getirmede temel esas
1. Bir radyasyon menba, genellikle X nlar veya gamma nlar,
2. muayene edilecek para,
3. filmi ieren bir kasetten ibarettir.
Radyasyon menba bir X n tp veya kobalt - 60 gibi bir uygun radyoisotop ieren bir
kapsldr. I nlarn bir blm paray kat edip geer, bir blm para tarafndan emilir, bir
blm de yine para tarafndan her yne da tlr. Kaset iindeki filme varan radyasyon
miktar belli sayda etmene ba ldr. Bunlar arasnda muayene edilecek malzemenin tabiat
ve kalnl vardr.
Muayene edilecek parann bir elik para olup iinde bir gaz kabarc bulundu unu farz
edelim. Kabarc n alan arasndan eli in kalnl nda bir azalma olur. Bu nedenle kabarc
ieren kesitten, evredeki metale gre daha ok radyasyon geecektir. Film zerinde, banyo
edildikten sonda, kabarc n izd m pozisyonuna tekabl eden bir koyu leke hasl olacaktr.
Bir radyograf, bir foto rafn negatifinin benzeridir. Radyograf zerinde daha koyu blgeler,
parann daha kolaylkla nfuz edilmi blmlerini, daha ak blgeler ise parann daha kaln
veya daha yo un blmlerini temsil eder.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 8

 Radyasyona maruz kalmasndan hasl olan grnty haiz banyo edilmi filme bir
radyograf denir. Radyografin kararmas, yo unluk olarak ifade edilir; buna, onu radyografiye
edilmi parann kitle yo unlu undan ayrt etmek iin bazen fotografik yo unluk denir.
Radyograf zerinde bir alandan brne yo unluktaki farka radyografik kontrast ad verilir.
Bir alann yo unlu u, bu alanda film emlsiyonunun emdi i radyasyon miktarna ba ldr. Ne
kadar ok radyasyon emilmi se radyograf o kadar karanlk olur. Snrlar iinde, bir
radyografta kontrast ya da yo unluk farklar ne kadar fazla olursa, ayrntlar o denli kolay
seilir. ok fazla tam kontrast hatt, ok yksek ve ok alak yo unluk dzeylerinde, baz
ayrntlarn grnrl nde bir kaybolma hasl edebilir.
Bir radyograf zerindeki grntnn d izgilerinin keskinli ine tanmlama denir. ki alan
arasnda yo unluklar de i mesi keskin olarak beliren bir izgi olmadan tedric glgelenme
eklinde ise ayrntnn tanmlamas d k demektir. Bu durumda kontrastlar daha zor
saptanr. Bir radyografta keskin olarak tanmlanm grntler yksek bir tanmlamay ifade
eder.
Radyasyon filme arpt nda enerjinin sadece d k bir blm emilir. Filmin kararmas,
emilmi radyasyondan ileri geldi inden, radyasyon enerjisinin bir byk blm kaybolur. Bu
kaybolan enerjiyi kullanmann bir yolu radyografik perdeler ( ek. 343 a) kullanmaktr.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 9

 Bunlara iddet artrc perdeler ad da verilir. Filmin iki yannda ince kur un yapraklarn
iddetlendiriri etkisi vardr. Kur un, radyasyon tarafndan uyarld nda, elektronlar
ne reder. Elektronlar filmi, tpk X ya da gamma radyasyonu gibi, etkiler; gerekte
elektronlar radyasyona gre daha kolayca emilirler. Keza floresan iddetlendiriri perdeler
de bazen X n radyografisinde kullanlrsa da kaide olarak gamma nlaryla kullanlmazlar.
Bu perdeler bir mukavva veya plastik para zerine kaplanm toz floresan kimyasal
maddeler tabakasndan ibarettir. Bu gibi perdeler istenilen radyograflar elde etmek iin
gerekli poz sresini yz katndan fazla indirirler.
Radyograflarn kontrast da lma tarafndan azaltlabilir. Malzemeler sadece radyasyonu
emmekle kalmayp onu her yne da trlar. Bu itibarla filme sadece ana radyasyon
menbandan gelen radyasyonlar de il, ayn zamanda, radyografisi ekilmi para, film kaseti
ve odann duvarlar ve d emesinden da lm radyasyon da arpar. Da lm radyasyon, bir
radyograf zerindeki btn grnty bulankla trmaya meyleder. Perdeler, maskeler,
diyaframlar ve filtreler da lmay azaltabilir.
Sna radyografide geen konular a a da saylm olup radyografici bunlar yakndan
bilecektir.
1. Radyasyon menban
a. KeV veya MeV (Kiloelektron - volt veya Megaelektron - volt) cinsinden menba
maksimum enerjisi ve enerjinin spektral da lm.
b. Saatte bir ayak uzunlukta curie ba na rntgen cinsinden, menban yaym oran
(gamma nlar iin 1 ayak boyunda r/c/sa ve x nlar iin 1 metre boyunda r/sa)
2. Muayene edilecek para
a. Malzemenin kitle yo unlu u (atomik says veya kimyasal bile imi)
b. Emme (absorpsiyon) yolunun kalnl ya da uzunlu u
3. Kullanlacak film
a. Gren veya filmin grntleri zme kabiliyeti
b. stenilen radyografik yo unlu a varmak iin gerekli hz ve greceli poz
c. Filmin banyosu (developman) ve yorumlanmas
4. Geometrik prensipler
a. Radyasyon menbann boyutu
b. Menban filme mesafesi
c. Parann lleri ve ekli
d. Parann filme mesafesi
e. zd rlen grntler (geometrik agrandisman ve distorsiyon)
f. Hesaplamalar
Bu belirtilen prensiplere ek olarak her ba arl radyografici u konulan bilip
uygulamaldr:

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 10

 1. Radyografi teknikleri
a. Poz hesaplar
b. Poz tertipleri
2. Radyograflarn yorumlanmas.
Radyografiyle muayene edilecek malzeme ve imal yntemlerinin (dkm, kaynak, hadde
vb) ok de i ik olmas nedeniyle radyograflarn yorumlanmas hergn uygulanan
al lagelmi bir sre de ildir. Radyograflarn ekildikleri de i ik ko ullar bunlarn
yorumlanmasn g bir konu haline getirmi tir. Dolaysyla bunlarn yorumu iin bir forml ya
da al lagelmi bir usul ortaya konamaz.
Radyografik muayene (teki muayene yntemleri gibi), parann kabul veya reddine
karar vermek zere uygulanr. Baz hata veya kusurlarn varl , parann tasarlanm
amacna hizmet edemeyece i anlamna gelmedi i kaydedilecektir. Bu itibarla radyograflar
yorumlayan ki i, mevcut olan kusur veya sreksizlik derecesi hususunda de erlendirme
yapacak ve bu sreksizlik veya kusurun parann kullanlmasna veya amacna hizmet
etmesine engel olup olmad na dair karar verecektir.
Tm malzeme ve birle meler iin kalite dzeyi salt mkemmellik olsayd, radyograflarn
yorumu greceli olarak kolayla rd. Yorumcu, herhangi bir sreksizlik, hata veya kusura
rastlad nda para veya birle menin kabulne olanak bulunmad n basite ifade ederdi.
Oysa ki endstride o u mamul iin mkemmellikten daha az bir nitelik yeterli olmaktadr.
Mhendislik tasarm spesifikasyonlar radyografi iin kalite rehberi olmaktadr.
Bu itibarla radyografi yorumlayan ki i, muayene edilen mamulde mevcut sreksizliklerin
kabul edilebilirlik derecesinin saptanmas hususunda hkm verme durumunda oldu unun
bilincinde olacaktr. Bu itibarla radyografik muayeneye tabi tutulacak byk malzeme ve
mamul e idinin tmne uygulanabilecek tek bir kalite dzeyi yoktur. Her kalite dzeyi,
parann hizmet verebilme kabiliyeti ve tm mamuln etkinli ine i tiraki bakmndan
de erlendirilip yorumlanacaktr.
Kalite dzeylerinin saptanmas sorumlulu u, mamul tasarlayan mhendislik grubunun
ilk zorunlu udur. Statik ve dinamik gerilmeler, al ma scaklklar, korozyon, srnme ve
yorulma, yzey grnm ve daha birok faktr asndan sreksizliklerin kabul
edilebilirlikleri iin spesifikasyonlar ortaya konacaktr. Az ok btn durumlarda bitmi
mamul ve malzemelerde mkemmelli in aranmas, kabul edilemeyecek maliyetlere
gtrecektir. Bu itibarla kalite dzey ya da normu, rnn hizmet gereksinimine uygun
olacaktr.
Gamma nlar (gammagrafi)
Gammagrafi elik sanayii ve yar - mamullerde uygulama alan bulmaktadr. Kontrol,
ingotlarn, bloomlarn imali srasnda, ve bitmi rnler, d me ve haddelenmi paralar
zerinde yaplr,
Ingot ve bloomlarda, kat edilmesi gereken kalnlklar fazla olup paralar uzun sre

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 11

hareketten alkonamazlar. Bu itibarla yan - mamuller gammagrafinin esas alan olmaktadr.
Burada, lleri ok de i ken olabilen d me paralarla hadde mamullerini ayrt etmek
gerekir. Kalnlklar 30 il 150 mm olan paralara gammagrafik teknikler uygulanabilir. Daha
kaln paralar iin o u kez ba ka yntemlere, rne in byk gl x (rntgen) nlar,
ultrasona ba vurmak gerekir.
20 curie'lik bir kobalt 60 menba ile dakikada 100 ila 120 m hzla geen 200 mm kalnlkta
scak hadde bloomlar muayene edilebilmektedir.
Gammagrafik muayenede kullanlan radioelementler, menbalar ekline sokulmu lardr.
Bu menbalar belli sayda ko ulu yerine getirmek zorundadrlar:
1. Gerekle tirilecek muayeneye uygun bir penetrasyon (nfuziyet) gc ve yeterli bir
ak sa layacak bir gamma n yaymlamak.
2. Makul bir mre sahip bulunmak.
3. Muayene mesafelerine gre nokta olarak kabul edilebilmesi iin mmkn oldu u
kadar kk hacimde olmak.
Metallerin endstriyel kontrol, enerjileri 0,1 ile 2 MeV arasnda olan gamma nlarn
gerektirir. Ancak, penetrasyon gc bunda yeterli olmayp menban yeterince yksek bir ak a
sahip bulunmas gerekir, aksi halde poz sresi a r derecede fazla olur.
Peryod ad verilen ve her radioelemente zg olan belli bir srenin sonunda faaliyet yarya
d er. Bu itibarla ksa mrl radioelement menbann ok sk yenilenmesi sakncas vardr.
Bir retici merkez yaknnda bu durum fazla nemli olmayabilirse de kullancnn uzak ve
ula m zor bir blgede al mas byk sakncalar do urur.
Sna kontroln e itli isteklerini kar layabilmek iin radioelementlerin snflandrlmas
gerekir. Hibir menba gerekten evrensel kullanma uygun de ildir. rne in kobalt 60, 30
mm'den yukar kalnlkta demirli metallerle bakr ala mlarnn muayenesinde ok etkinken hafif
ala mdan paralar iin, kalnl a gre iridium 192 veya thulium 170 kullanlr.
Gammagrafi, ok geni uygulama alanna sahip olan radyografi x ile tam rekabet halinde
de ilse bile kar snda silinmeyip aksine geli mekte olan bir teknik halindedir. Bu geli menin
nedenleri:
kk, greceli olarak ucuz, bakm kolay ve al mas srasnda bir enerji menbana
ba l olmayan bir malzeme kullanan yntemin basitli i;
x nlar jeneratrnn ula amayaca yerlere (ii bo paralarn, kanallarn vb.
muayenesi) konabilen n menbann kkl dr.
Maliyet bedeli bakmndan her ey gammagrafinin lehinedir. Ayrca x n jeneratrnn
elektrik hattna ba lanmas gerekir ki zellikle ak arazi al malarnda (rne in petrol boru
hatt) bu husus da gammagrafinin bir tercih nedeni olmaktadr. Zira snrl hacimler iinde
al mada ok yer tutan yksek gerilim kablosuna gerek yoktur.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 12

 Gammagrafinin poz sresi rntgen nna gre ok uzunsa da bir gammagrafik menba, x
n jeneratrnn aksine, her yne yaym yapar, dolaysyla de ayn anda birok parann
muayenesi (panoramik poz - ek. 346) mmkn olmaktadr. Ayrca, en uzun pozlar geceleri
ve al lmayan gnler boyunca verdirilebilir.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 13

 Ultrasonik muayene
Duyulabilen ses dalgalarnn frekans alanlarnn (20 il 20.000 titre im/sn) stndeki
frekanslarda titre en ses dalgalarna ultrasonik dalgalar denir. Ultrasonik muayene tekni inin
kulland frekanslar 0,5 il 15 MHz'lik ses dalga alanlardr. Bu alan iinde kalan boyuna ses
dalgalar sv ve kat cisimler iinde de i ik hzlarla yaylrlar. Hava ve gaz ortamlarnda ise
yaylamazlar. Bu olgu, ultrasonik muayenenin esasn te kil eder yle ki:
Ses dalgalarnn yayld ortamda bir de i me oldu u takdirde ve bu yeni ortam bir
snrl gaz ortam ise, ses dalgalar fizikteki optik yansma kanunlarnda oldu u gibi yansrlar.
Bahis konusu "de i me"
a. ortam iinde bir hata (atlak, bo luk...);
b. ortamn bitti i yerde (alt yzey) havann ba lamas olabilir. Ultrasonik tekni inde
"de i me" ve "hata" yerine "sreksizlik" terimi ye lenir.
Bu iki ortan arasndaki snra "ultrasonik snr yzeyi" denir. Bir kat cisim iinde yaylan
ultrasonik ses dalgalar snr yzeye gelince (rne in arka cidar), br ortama girmez ve
yansrlar. Ses dalgalarnn gidi ye dn zaman elektronik olarak llerek malzeme
de erlendirilir (rne in kalnl saptanr).
Kat ve svlar iinde iki de i ik dalga cinsine rastlanr.
Do rusal dalgalar
Enine dalgalar
Her iki dalga e idi de, iinden getikleri ortamn (malzemenin) zelliklerine ba l olarak
de i ik hzlarla yaylrlar. Ksaca ses hzna malzeme sabitesi denir ve "C" harfiyle
simgelenir. Hangi dalgaya ait olup hangi malzeme iinde yayld yle gsterilir (rnek):
CB St = 5920 m/sn (elik iinde boyuna dalga hz)
C E St = 3250 m/sn (elik iinde enine dalga hz)
ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 14
 Ultrasonik cihaz, prensip emas ek. 347'de gsterilen bir dzen olup burada muayenenin
esas aleti Prob olmaktadr. O, muayene edilecek paray "gzden geirir". Ama sreksizlikleri
meydana karan probun para iine gnderip tekrar yakalad ultrasonik titre imlerdir ( ek.
348).

Ancak bunun iin bu titre imlerin, parann iinden yansyp proba geri gelmesi gerekir.
Probun belli bir ynel karakteristi i vardr, yani ultrasonik titre imler probun altndaki
muayene edilen parann sadece belli kesitine nfuz eder.
Proba geri dnen ve dnmeyen titre imler hakknda yeterince bilgi verilmi ti ( ek. 343).
Prob kristali ses dalgasn srekli olarak de il, belli aralklarla, impulslar halinde gnderir.
Bylece malzemeden geri dnen impulslar alglama zaman yaratlm olur. Ses dalgalarnn
prob kristalinden gnderildi i andan itibaren malzeme ierisindeki gidi ve geli zaman
elektronik olarak llp yine elektronik olarak de erlendirilir.
Gnderici tarafndan belli aralklarla gnderilen elektriksel impulslar probun kristali

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 15

tarafndan ses impulslarna dn trlr (Piezo - elektrik olay). Prob ayrca, alglad geri
dn ses impulslarn tekrar elektriksel impulslara dn r.
Normal do rultusunda ses demeti gnderen problar, boyuna dalga retirler ve bunlarla
al rlar.
Al prob'larda ise prob haznesi iindeki kristal, normale gre belli bir a altnda
yerle tirilmi olup bunlar muayene edilecek parann yzeyine e ik bir geli as altnda ses
demeti gnderirler. Genelde rettikleri boyuna dalgalar, krlmadan dolay malzeme iinde
enine ve boyuna dalgalara ayr rlar. Krlma kanunlarndan yararlanlarak boyuna dalgalar
yzeysel dalgalar haline getirilir. Yani malzeme iinde yaylmalar nlenir. Malzeme iinde
sadece enine dalgalar kalr.
SE - Prob'lar, gnderici ve alglayc kristalleri ayr olan problardr. Yzeye yakn
hatalarn aranmasnda ve ince cidarl malzemelerde kalnlk lmnde kullanlrlar. Bu
lm 0,1 mm hassasiyetle yaplabilir.
Kristal yaps itibariyle yakn zamana kadar ultrasonik muayeneye imkn vermeyen
stenitik kaynakl birle melerin de, prob ve cihaz teknolojisindeki byk geli meler sayesinde,
bugn bu yntemle muayeneleri ola an hale gelmi tir.
Gerekten, ergimi blge dokusunun homojen olmamas nedeniyle, bir enine dalga
kullanld nda, olumlu sonu elde etmeyi engelleyen ok sayda parazit yank meydana
gelmektedir. Yeni prob trleri bu olanakszl n da stesinden gelmi tir.
Magnetik zerrelerle yzeyde ve s yzey alt atlaklar, gzenekler saptanabilir.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 16

 Genel de erlendirme
X yada gamma nlaryla radiografi ile ultrasonik yntem, baz hatalarn saptanmas
bakmndan birbirlerinden farkldrlar. Bu farklar hangi m terek paydaya indirgenebilir.
1. Genel olarak az cidar kalnlklarnda kk girmeler (cruf, oksit...) x n
yntemiyle, ultrasonik kullanlmasna gre, daha kolay saptanabilir.
2. Kaide olarak, paralar kalnla tka, hata saptanmas, x n kullanmna gre
ultrasonikle daha iyi olmaktadr.
3. atlaklar ve laminer kusurlar gibi malzeme ayrlmalarnn saptanmas o u kez x
nlaryla, imknsz de ilse bile, ok daha zordur.
4. Ultrasonikle, zellikle malzeme ayrlmalar, atlaklar ve ergime noksan, byk
kolaylkla saptanabilir.
5. Birok durumda ultrasonik muayene, x n yntemine gre, ok daha ekonomik
olmaktadr.
6. Ultrasonik muayenenin aksine x n muayenesi derhal bire bir lekte belge sa lar.
7. Ultrasonik muayenenin otomatikle tirilmesi herhangi bir ciddi zorluk arz etmez.
8. Buna kar lk x n muayenesinin hzl otomatikle mesi mmkn de ildir.
9. Ultrasonik muayene, radyasyona kar herhangi bir nlemi gerektirmez.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 17

 Her ne kadar bu genellemelerde yanl lk yoksa da ultrasonik muayene o u kez, pheli
durumlarda bir radyografik film alnmasnn izleyece i bir abuk n muayene arac olarak
grlm tr. Film bir belge olu turdu undan nesnel olmakta, oysa ki ultrasonik i aretler,
uzmannca yorumlanacak olup dolaysyla znel addedilmektedir.
Her iki tekni in arz etti i imknlar daha yakndan tanmlayabilmek iin nce, saptanmas
istenen hata tipleri zerinde karar klmak gerekir. Bunlardan ba lca ilgin olanlar, kaynak
yntemi, ana metalin ve kayna n kalnl , kullanlan elektrodur tipi, sl i lem vb. birok
etmene ba ldr. e itli ekillerde daima kar mza kan ve "klasik" saylan hatalardan
birkan ele alp deney metodlarnn bu esaslar zerinde uygunlu unu ara tralm:
a. Cruf giri i
b. Ergime noksan
c. atlaklar
d. Bo luklar.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 18

 Deney sonucunun, mmknse hatalarn kesin yerini, ynn ve cinsini aklayan bir
belgesel kayt eklini almas istenmektedir. Buna ek olarak sonucun, deney srecinde derhal
de erlendirilebilmesine olanak sa layacak ekilde takdim edilmesi arzu edilir.
Her iki yntemin ve fiziksel verilerin bir kyaslanmas, x yada gamma n muayenesinde
hatann saptanabilme kabiliyetinin film zerinde glgenin koyulu undaki farklarla ve
klandrlm noktalarn nlarn hatal noktalarda absorbsiyonuyla hasl olan parlakl yla
iyile ti ini gsterir. Bunun anlam, bir uniform kesitli hatayla, saptanabilme kabiliyetinin,
nlarn yaymlandklar ynde sreksizli in uzunlu uyla artaca dr.
Ultrasonik muayenenin adi puls - echo (yank) yntemi kullanld nda, hatann
saptanabilme kabiliyeti, proba geri yansyan ses demetinin oranyla iyile ir. Bu itibarla
sreksizlik, ses demetinin hata yzeyiyle olan as 90'ye ne kadar yakla r ve yzey de ne
kadar dz olursa, o kadar iyi saptanacaktr.
Bir kaynak diki inde dikey olarak ynlenmi bir dz atlak, ok dar bile olsa, x n
muayenesiyle derhal saptanabilir. Ama nlarn yaymlandklar yne yakn de ilse ve
zellikle kapal bir kl atla ise, uygun saptama sa lanamaz.
Bu itibarla yan cidara kaynama noksan sadece bir ba ka radyografin bu kenara uygun
ada alnmas halinde film zerinde iyice tefrik edilebilir. Kaide olarak, pratikte btn
yaplan, kaynak diki inin belli bir kesitinin radyografisini almaktan ibaret olup bunda
atlaklarla ergime noksannn gzden kamas tehlikesi vardr.
Dikey olarak ynlenmi atlaklar, bir a probunun ses demeti iin iyi yanstclar
olmaktadrlar; yan ergime noksan hatt daha da iyi bir yanstcdr; ancak bunun iin ses
demetinin do ru tarafa yneltilmi olmas gerekir. Kaynak diki inin iki taraftan denetlenmesi
halinde bu tr sreksizliklerin saptanmama ihtimali az olur.
atlaklarn her zaman laminer olmayp o u kez kaynak diki i iinde dzensiz ekilde
ynelmi olmalar, radyografik muayenenin etkin olmama tehlikesini artrr.
Gzenekler ve kk girmeler (cruf, oksit...), tpn voltajnn, poz sresi ve filmin
hassasiyetinin uygun olmas halinde x n filmi zerinde aka grlr. rne in, bir 200 kV
sistemde poz sresi, 35 mm cidar kalnl na kadar, yakla k 15 dakika olacaktr.
Bu tr kk kusurlarn, zellikle ufak bo luklarn, kt yanstclar olmalar itibariyle,
ultrasonikle saptanmalar daha gtr.
Byk girmeler her iki yntemle hemen yakalanrlar. Radyografik muayenenin, hatann
evresini aka gstermesi avantaj vardr. Bylece de, yorumlama gl ne dalmadan
bunlar do ruca snflandrma imkn olur. Bu hata tipi her zaman ultrasonik ekranna tam
olarak yansmaz.
Girme ve gzeneklerin x n filminde aynen grl bu kusurlarn tek bir dzlemde,
radyografinin dzleminde yaygnl n saptama olana n sa lar. Ama radyografinin sadece
dikey ynde alnm olmas halinde bunlarn derinlikleri hakknda bir fikir edinilemez.
Oysa ki ultrasonik yntemle bu ba lca kusur tiplerinin her boyutu byk hassasiyetle
saptanabilir.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 19

 Uygun donanmn elde bulunmas ve uzun poz srelerinin gze alnmas halinde 120
mm'ye kadar ve daha kaln btn kaynak diki lerinin filmi ekilebilir. Ancak bu konuda
uzmanlarn birle tikleri husus kaynaklarn radyografik muayenesinin etkin olabilmesi iin elikte
kalnlklarn 35 il 40 mm'yi a mamalardr. Bu konuda ileri srlen gerekeler yle zetlenir:
Belli bir azami kalnl n stnde ya poz sresi ok uzun olacaktr ve/veya tpn voltaj
ok artrlacaktr. Ancak, o u kez 15 dakikadan fazla bir poz sresi, ekonomik bir yakla m
olmamaktadr. Voltajn ykseltilmesi demek, donanmn boyutlarnn bymesi, dolaysyla
ta ma gl nn artmas ve hatta bunun imknsz hale gelmesi demektir. Kald ki daha
yksek voltaj daha sert nlar ve dolaysyla daha zayf kontrastlar verir ki bylece hatann
te hisi zorla r.
Gamma n donanmnn ta nmas ve kullanm daha kolay olmakla birlikte ok daha
ksa dalga boylar kullanr ve filmlerinin keskinli i, 40 mm'den az kalnlklar iin, kesinlikle
x n nitesininkinden a a dr. Boyut itibariyle gamma n menbalar ideal olmakla
birlikte uzun poz sreleri bunlarn imalt antiyeleri ve benzer yerlerde kullanmn
snrlar.
rne in kazan imalinde ayn anda birka radyograf ekmek mmkn olabilmektedir.
Radyografik muayenenin zorunlu oldu u hallerde, 40 mm'den kaln malzemelerin
muayenesinde gamma radyasyonu tekni i pratik olarak kullanlabilecek tek teknik gibidir.
Ultrasonik tekniklerinin uygulanmasnda cidar kalnl mutlaka snrlayc bir etmen
de ildir. Genel olarak 500 mm'ye kadar, hatta bundan daha kaln malzemenin muayenesinde
herhangi bir glkle kar la lmaz.
II TAHR BATLI (MEKAN K) MUAYENE

Bunlarn ayrntlarna girmek bu kitabn erevesini a aca ndan burada bu konuyla ilgili
ba lca standartlar saymakla yetinece iz. Bunlarda e itli kaynak tiplerinden karlan deney
paralarnn ekil ve lleri, tabi tutulacaklar deneylerin mahiyet ve ko ullar
gsterilmi tir.
A. Trk standartlar
TS 280: ekme deneyi (k e kaynakl eliklerde)
TS 281: Serbest e me ve katlama deneyleri (aln kaynakl eliklerde)
TS 282: entik - e me deneyi (aln kaynakl eliklerde)
TS 283: eliklerde kaynak ilve malzemesinin scak atlamazlk zelli inin tayini
TS 285: eliklerde eritme kaynak metodu ile yaplan aln birle tirme kaynaklarnn
srekli uzama zelliklerini ve kopma sresini tayin muayenesi
TS 287: eliklerde eritme kaynak yntemi ile yaplan aln ba lama kayna nda
ekme deneyi
TS 3362: Basnl kaplar hesaplama kurallar
0,5 at ve daha yksek st basnl sv ve gazlarn retiminde, ta nmasnda ya da
depolanmasnda kullanlan kre, silindir biimli veya kre, silindir ya da koni biimli

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 20

hacimlerin birle tirilmesinden olu an atmosfere kapal bu basnl kaplar, kaynakla imal
edilmeleri itibariyle, konumuz bakmndan byk nem ta maktadr. Bu sonuncu standartta
e itli gerilme ve dayanm tiplerine (TS 138, TS 377, TS 3101) ve basnl kaplarn
hesaplanmasnda malzemenin seilmesi kurallarna da ait ayrntlar verilmi tir.
B. Amerikan standartlar
Konumuzla do ruca ilgili olarak ba lca:
ANSI/AWS B4.0-77 Standard Methods for Mechanical Testing of Welds
ASTM E 208 Conducting Drop Weight Test to determine Nil-Ductility Transition
Temperature of Ferritic Steels
ASTM E 190 Guided Bend Test for Ductility of Welds
ASTM A 370 Mechanical Testing of Steel Products
ASTM A 23 Notched Bar Impact Testing of Metallic Materials
ASTM E8 Tension Testing of Metallic Materials
saylabilir. Basnl kaplar ve kazanlar iin de "Cases of ASME Boiler and Pressure Vessel
Code - Case 1592-7, 1592-8", ok ayrntl belgeler olu turmaktadrlar.
Genel mahiyette olan ANSI/AWS B4.0-77 standard kaynakl birle melerin, kaynak
kabiliyetinin ve scak atlak e iliminin takdiri iin kullanlan temel mekanik deneyleri kapsar.
Bu standartta bulunan aln kaynaklan deneyleri ekme, Charpy entik-darbe, d en a rlk,
dinamik yrtlma ve e ilme deneyleriyle snrldr; k e kaynaklar deneyleri makaslama,
e me ve krma deneylerine inhisar ediyor. Kaynak kabiliyeti deneyleri T-e me ve
"varestraint" deneyleriyle snrl olup bu sonuncusu ba lca scak atlamaya e ilim deneyi
olarak kullanlmaktadr.
Kaynak malzemeleri ve yntem nitelendirilmesi iin mutat olarak en ok kullanlan
deneyler yuvarlak ekme deneyleri; kltlm - kesit ekme deneyleri; yz, kk, yan - e me
deneyleri ve Charpy darbe deneyidir. K e kayna deneyleri, tasarm ve imalt kayna nn
k e kaynaklaryla snrl olmas halinde kullanlr. Krlma toklu u deneylerine, rne in
d en a rlk ve dinamik yrtlma deneyleriyle kaynak kabiliyeti deneylerine bu tr bilgilerin
gerekti i durumlarda ba vurulur.
Bunlardan ba ka "atlak akl yer de i tirmesi" (COD) deneyi bugn kaynak
metalrjisinde yerini alm olup zellikle basnl kaplar ve benzeri donanm iin tasarm
kriterlerine destek olmak zere veri elde etmek amacn gder.
atlak akl yer de i tirmesi (COD) deneyi normal olarak daha byk sneklik
ko ullan iinde, lineer elastik krlma mekani inin yetersiz kald yerde kullanlmaktadr.
Bunun iin bkz.: ngiliz BS DD 19/1972 Methods for Crack Opening Displacement
(COD) Testing
C. Alman Technischen berwachungs-Verein (TV) spesifikasyonlar
lkemize de yerle mi bulunan ve uluslararas dzeyde bir gzetim kurumu olan TV,
nemli byk konstrksiyonlarn (rne in 2. Bo az Kprs, nkleer reaktr - santral vb)

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 21

denetimini stlenmekte olup kaynak malzemelerini, imaltnn fabrikasndan itibaren
izlemekte, burada yapt deneyler sonucunda onaylad kaynak malzemelerinin d nda
hibir malzeme, denetimi altnda bulunan konstrksiyonun antiyesine giremez. Keza TV
sertifikasn haiz olmayan hibir kaynak buralarda al amaz.
VdTV-Merkblatt 1153 Richtlinien fr die Eignungsprfung von Schweisszusaetzen
VdTV-Merkblatt 1753 Gtesicherung von Schweisszusaetzen und Schweisshilfsstoffen
bei der Herstellung von Komponenten im Primaerkreis von Kernkraftwerken mit
Leichtwasserreaktoren.

ARK KAYNA I, Burhan O uz, OERLIKON Yayn, 1989 22