Tra Dezerto Kaj Praarbaro

Henryk Sienkiewicz
Tra dezerto kaj praarbaro

Henryk Sienkiewicz Tra dezerto kaj praarbaro
El la pola tradukis
prof. Mieczysaw Sygnarski
Enkomputiligis Mirosaw Stein
-2-
I..................................................................................................5
II...............................................................................................11
III .............................................................................................21
IV .............................................................................................26
V ..............................................................................................32
VI .............................................................................................41
VII............................................................................................46
VIII ..........................................................................................57
IX .............................................................................................70
X ..............................................................................................76
XI .............................................................................................79
XII............................................................................................84
XIII ..........................................................................................92
XIV ..........................................................................................99
XV .........................................................................................104
XVI ........................................................................................109
XVII.......................................................................................116
XVIII .....................................................................................124
XIX ........................................................................................131
XX .........................................................................................136
XXI ........................................................................................142
XXII.......................................................................................150
XXIII .....................................................................................158
XXIV .....................................................................................169
XXV.......................................................................................179
XXVI .....................................................................................197
XXVII....................................................................................201
XXVIII...................................................................................208
XXIX .....................................................................................217
XXX.......................................................................................221
XXXI .....................................................................................228
XXXII....................................................................................236
XXXIII...................................................................................243
XXXIV ..................................................................................250
-3-
XXXV....................................................................................257
XXXVI ..................................................................................263
XXXVII .................................................................................268
XXXVIII................................................................................273
XXXIX ..................................................................................288
XL..........................................................................................297
XLI.........................................................................................304
XLII .......................................................................................312
XLIII......................................................................................317
XLIV......................................................................................321
XLV .......................................................................................328
XLVI......................................................................................338
EPILOGO ..............................................................................345
-4-
I
Sciu, Nel diris Stajo Tarkowski al sia amikino, eta
anglino ke hiera alvenis zabtje" (policistoj) kaj arestis la
edzinon de la gardisto Smaino kaj iajn tri infanojn tiun Fatmon,
kiu jam kelkfoje vizitis la oficejon de via patro kaj tiun de la mia.
Kaj la malgranda Nel, simila al arma, bildeto, rigardis per siaj
verdetaj okuloj Stajon kaj demandis duonmire kaj duontime:
u oni forprenis in al malliberejo?
Ne, sed oni ne permesis al i forveturi al Sudano kaj
alvenis oficisto, kiu in gardos, ke i ne faru e unu paon el Port-
Saido.
Kial?
Stajo, kiu estis finonta dek kvar jarojn kaj kiu tre amis sian
okjaran kunulinon, sed opiniis in ankora infano, diris kun mieno
ege tromemfida:
Kiam vi atingos mian aon, vi scios ion, kio okazas, ne
sole lalonge de la Kanalo de Port-Saido is Suezo, sed anka en la
tuta Egiptujo. u vi nenion adis pri Mahdi?
Mi adis, ke li estas malbela kaj malentila. La knabo
ridetis kun kompato.
u li estas malbela, mi ne scias. Sudananoj asertas, ke li
estas bela. Sed diri, ke estas malentila la ulo, kiu murdis jam tiom
da homoj, povas nur okjara knabineto, en robo tia is la genuoj!
Pajo diris tion al mi, kaj pajo scias plej bone.
Li diris tiel, ar alie vi ne komprenus. Al mi li certe ne
esprimius tiamaniere. Mahdi estas pli malbona ol tuta aro da
krokodiloj. u vi komprenas? Bona eldirao malentila", tiel oni
parolas al suinfanoj.
Sed vidinte la malserenan vizaon de la knabino, li silentiis,
kaj poste li diris:
Nel! Vi scias, ke mi ne volis ofendi vin; venos la tempo, ke
anka vi estos dekkvarjara. Mi certe promesas tion al vi.
-5-
uste! respondis i kun zorga rigardo kaj se Mahdi

invados antae Port-Saidon kaj manos min?
Mahdi ne estas kanibalo, do li ne manas homojn, li nur
murdas ilin. Anka Port-Saidon li ne invados, kaj se li e invadus kaj
volus vin mortigi, antae li havus aferon kun mi.
Tiu deklaro de Stajo kaj ties fajfsimila pernaza enspiro, kiu
anoncis nenion bonan por Mahdi, trankviligis rimarkeble Nel'on
rilate ian personon.
Mi scias i respondis vi ne transdonus min al li. Sed
kial oni ne lasas Fatmon el Port-Saido?
ar Fatmo estas kuzino de Mahdi. ia edzo, Smaino,
deklaris al la egipta registaro en Kairo, ke li forveturos Sudanon, kie
restadas Mahdi, kaj li akiros la liberon por iuj eropanoj, kiuj falis
en liajn manojn.
Do Smaino estas bona?
Atendu! Via kaj mia pajoj, kiuj bonege konis Smainon,
tute ne fidis lin, kaj ili avertis paaon Nubara, ke anka li ne fidu lin.
Sed la registaro konsentis forsendi Smainon kaj tiu restadas de post
duonjaro e Mahdi. Tamen la militkaptitoj ne sole ne revenis, sed el
Kartumo oni ricevis sciigon, ke la mahdianoj traktas ilin pli kaj pli
kruele, kaj ke Smaino, ricevinte de la registaro sufie da mono,
perfidis in. Li aliis tute al Mahdi kaj estis de li nomita emiro. Oni
rakontas, ke en tiu terura batalo, en kiu mortofalis generalo Hicks,
Smaino estris la artilerion de Mahdi kaj li verajne instruis la
mahdianojn manipuli per kanonoj, kion ili antae, kiel sovauloj,
tute ne scipovis. Sed Smaino celas nun eligi el Egiptujo siajn edzinon
kaj infanojn. Do, kiam Fatrno, kiu verajne sciis antae, kion faros
Smaino, volis sekrete forlasi Port-Saidon, la registaro nun arestis in
kune kun iaj infanoj.
Kaj por kio Fatmo kaj iaj infanoj estas bezonaj al la
registaro?
La registaro diros al Mahdi: Redonu al ni militkaptitojn,
kaj ni redonos al vi Fatmon".
Post tio ilia interparolo rompiis, ar la atenton de Stajo
okupis birdoj flugantaj de la regiono Echtum om Farag al la lago
Menzaleh. Ili flugis sufie malalte, kaj en la travidebla aero oni vidis
-6-
klare kelkajn pelikanojn kun koloj kurbigitaj surdorse, kiuj malrapide

moviis per siaj grandaj flugiloj. Stajo komencis tuj imiti ilian
flugadon, do li suprenlevis la kapon kaj kuris dekkelkajn paojn sur
la digo, simile svingante la etenditajn manojn.
Rigardu! Rigardu! Jen flugas flamingoj! ekkriis subite
Nel.
Stajo haltis sammomente, ar efektive post la pelikanoj, sed
iom pli alte, estis videblaj kvaza du grandaj, rozaj kaj purpuraj
floroj, pendigitaj en la ielbluo.
Flamingoj! Flamingoj!
Ili revenas anta la vespero al siaj sidlokoj sur insuletoj
klarigis la knabo. Ho, se mi havus pafilon!
Kial vi volus pafi kontra ilin?
Virinoj ne komprenas tiajn aferojn. Sed ni iru plu, eble ni
vidos pli multe de ili.
Dirinte tion, li prenis la knabineton je la mano, kaj ili iris al la
unua kanala albordiejo post Port-Saido, kaj ilin rapidsekvis la
negrino Dinah, iama vartistino de la malgranda Nel. Ili iris la la
digo, apartiganta la akvon de la lago Menzaleh de la Kanalo, sur kiu
estis traveturanta sammomente granda angla vaporipo, direktata de
piloto.
Alproksimiis la vespero. La suno staris ankora sufie alte,
sed i kliniis jam al la flanko de la lago. ia saleta akvo komencis
orbrili kaj vibri per rebriloj de pavkoloroj. De la araba bordo
etendiis is la lazura ekstremo la palflava, sabloplena dezerto
silenta, minaca, senviva. Inter la vitrosimila, kvaza mortinta ielo
kaj la senlimeco de sulkiinta sablo estis neniu postsigno de viva
estao. Dum sur la Kanalo bolis la vivo, turniis la boatoj, disadiis
fajfoj de vaporipoj, kaj super Menzaleh flagris en la suno aroj da
mevoj kaj sovaaj anasoj tie, sur la araba bordo, etendiis kvaza
mortolando. Nur en la tempo kiam la suno, malleviante, fariis pli
kaj pli rua, la sabloamaso komencis alpreni violkoloron, tian, kian
atune havas erikejoj en polaj arbaroj.
La geknaboj, irante al la albordiejo, ekvidis ankora kelkajn
flamingojn, al kiuj ridis iliaj okuloj, post kio Dinah deklaris, ke Nel
devas jam hejmreveni. En Egiptujo, post tagoj, kiuj e en vintro ofte
-7-
estas varmegaj, sekvas noktoj tre malvarmaj; kaj ar la sanstato de

Nel postulis grandan zorgon, ia patro, s-ro Rawlison, ne permesis,
ke la knabino troviu post la sunsubiro e la akvo. Do ili direktiis al
la urbo, en kies rando staris proksime al la Kanalo la vilao de s-ro
Rawlison kaj en la momento, kiam la suno subakviis en la maro,
ili troviis jam sub tegmento. Balda alvenis la invitita por la
tagmano ineniero Tarkowski, la patro de Stajo kaj la tuta
societo altabliis kune kun la francino Olivier, la instruistino de Nel.
S-ro Rawlison, unu el la direktoroj de la Suezkanala kompanio,
kaj Wadysaw Tarkowski, supera ineniero de la sama kompanio,
vivis jam multajn jarojn en la plej intima amikeco. Ili amba estis
vidvoj. Sinjorino Tarkowski, denaska francino, mortis e la naskio
de Stajo, tio estis anta pli ol dek tri jaroj, kaj la patrino de Nel
mortis pro ftizo en Heluano, kiam la knabino estis apena trijara.
Amba vidvoj lois en najbaraj domoj en Port-Saido kaj pro siaj
okupoj ili intervidiis iutage. La komuna malfelio alproksimigis
ilin unu al la alia ankora pli forte kaj plifortigis la amikecon antae
ekligitan. S-ro Rawlison ekamis Stajon, kiel propran filon, kaj s-ro
Tarkowski estis preta eti sin en fajron kaj akvon por la malgranda
Nel. Post la plenumo de siaj taglaboroj la plej agrabla ripozo por ili
estis paroli pri siaj infanoj, pri ilia edukado kaj estonteco. Dum
similaj interparoloj plej ofte okazis, ke s-ro Rawlison ladis la
talenton, energion kaj bravecon de Stajo, kaj s-ro Tarkowski raviis
pri la doleco kaj anela vizaeto de Nel. Amba opinioj estis ustaj.
Stajo estis iom tromemfida kaj iom fanfaronema, sed li lernis
bonege, kaj la instruistoj de angla lernejo, kiun li vizitadis en Port-
Saido, rekonis en li efektive nekutimajn kapablojn. La kuraon kaj
kapablon sin helpi li heredis de sia patro, ar s-ro Tarkowski posedis
tiujn ecojn altgarde, kaj grandparte al ili li uldis sian nunan altan
postenon. En la jaro 1863 li batalis senlace dum dek unu monatoj.
Poste vundita, malliberigita kaj ekzilita Siberion, li forkuris post
mallonga tempo kaj restadis eksterlande. Jam anta la alio al la
insurekcio li estis ineniero, tamen ankora unu jaron li destinis por
hidralikaj studoj, post kio li ricevis postenon e la kanal-konstruo
kaj post kelkaj jaroj kiam oni ekkonis liajn kompetentecon,
-8-
energion kaj laboremon li ricevis la altan postenon de supera

ineniero.
Stajo naskiis, edukiis kaj atingis la aon de dek kvar jaroj
en Port-Saido, e la Kanalo, pro kio la inenieroj, kolegoj de la patro,
nomis lin infano de la dezerto. Poste, vizitante lernejon, li ofte
akompanis la patron, a s-ron Rawlison, dum ferioj kaj festotagoj, en
ekskursoj, kiujn ili ofice devis fari de Port-Saido is Suezo, por
kontroli laboron e la digo kaj e la profundigado de la kanal-fluejo.
Li konis iujn ne sole inenierojn kaj doganoficistojn, sed anka
laboristojn, arabojn kaj negrojn. Li estis ie, enpenetradis iun lokon,
aperadis, kie oni lin tute ne atendis, li faris longajn ekskursojn
lalonge de la digo, li promenveturis per boato tra Menzaleh, kaj li
malproksimiadis sufie fore. Li transiis la araban bordon kaj,
ekkaptinte kies ajn evalon, kamelon, a e azenon, li ajnigis esti
kavaliro en la dezerto unuvorte, kiel esprimiis s-ro Tarkowski, li
kastorumis" ie, kaj iun liberan horon li pasigis e la akvo.
La patro ne kontrastaris tion, sciante, ke la remado, rajdado
kaj iama vivo en la libera naturo plifortigas la sanon de la knabo kaj
evoludgas en li la kapablon sin helpi. Dank'al tio Stajo estis pli alta
kaj pli forta ol aliaj knaboj en lia ao, kaj sufiis rigardi en liajn
okulojn, por diveni, ke okaze de iu akcidento li pekos prefere per troa
kurao ol per timo. Kiel dekkvarjara knabo li estis unu el la plej
bonaj naantoj en Port-Saido, kio ne estis bagatelao, ar la araboj
kaj negroj naas kiel fioj. Pafante el karabenetoj de malgranda
kalibro kaj nur per kugloj, al sovaaj anasoj kaj al egiptaj anseroj,
li akiris al si certajn manon kaj okulon. Lia revo estis asi iam
grandajn bestojn en Centra-Afriko, kaj li avide askultadis la
rakontojn de sudananoj okupitaj e la kanal-konstruo, kiuj en sia
patrujo renkontiis ofte kun grandaj rabobestoj kaj dikhatuloj.
e tio estis anka avantae, ke li lernis samtempe iliajn
lingvojn. Suezan Kanalon ne sufiis trafosi, oni devis in ankora
konservadi, ar alie la dezerta sablo, kuanta sur amba bordoj,
povus in denove superuti dum unu jaro. La granda verko de De
Lesseps postulas senesan laboron kaj gardemon. Pro tio is la
hodiaa tago por la pliprofundigo de ia fluejo laboras sub la
kontrolo de spertaj inenieroj gigantaj mainoj kaj miloj da
-9-
laboristoj. e la trafosado de la kanalo laboris irka dudek kvin mil

laboristoj. Hodia, rezulte de la finio de la verko kaj de plibonigitaj
novaj mainoj, oni bezonas rimarkeble malpli multajn, sed ilia
nombro estas is nun ankora sufie granda. Inter ili estas pleje
tieuloj, tamen ne mankas anka nubianoj, sudananoj, somalianoj kaj
diversaj negroj, loantaj e la Blanka kaj Blua Niloj, tio estas en la
regionoj, kiuj anta la ribelo de Mahdi estis okupitaj de la egipta
registaro. Stajo vivis kun iuj en bonaj rilatoj, kaj posedante, kiel
kutime poloj, eksterordinaran lingvo-kapablon, li alproprigis al si, ne
sciante mem kiel kaj kiam, multajn el iliaj dialektoj. Naskiinta en
Egiptujo, li parolis la araban lingvon kiel arabo. De zanzibaranoj, el
kiuj multaj servis kiel hejtistoj e mainoj, li ellernis la tre
disvastigitan en la tuta Centra-Afriko lingvon kiswahili", li scipovis
e interkomprenii kun negroj el la gentoj dinka" kaj iluk", kiuj
lois iom pli malsupre de Faodo e Nilo. Krom tio li flue parolis
angle, france kaj pole. Lia patro, fervora patrioto, zorgis ege pri tio,
ke la knabo anta io konu perfekte sian gepatran lingvon. Stajo,
memkompreneble, opiniis i tiun lingvon la plej bela en la tuta
mondo kaj instruis in, ne sensukcese, al la malgranda Nel. Tamen li
ne sukcesis, ke i elparolu lian antanomon Stajo, ne Stes". Pro tio
okazis ofte inter ili miskomprenetoj, kiuj daris nur, is en la okuloj
de la knabino aperis brilaj larmetoj. Tiam Stes" petis pardonon de i
kaj estis kolera pri si mem.
Li havis tamen la malbelan kutimon paroli neglekte pri iaj ok
vivojaroj kaj kontrastarigi al ili sian seriozan" aon kaj sperton. Li
asertis, ke knabo, kiu finos dek kvar jarojn, ja ankora ne estas
plenkreskulo, sed almena ne estas plu infano. Li estas jam kapabla
al iuspecaj heroaj agoj, precipe, se li havas en siaj vejnoj sangon
polan kaj francan. Li deziris plej varme, ke aperu kiam ajn la okazo
por tiaj agoj, precipe en la deferido de Nel. Ili amba eltrovadis
diversajn danerojn kaj Stajo devis respondi al iaj demandoj, kion
li farus, se ekzemple enius en ian hejmon tra fenestro dekmetra
krokodilo, a skorpio tiel granda kiel hundo. Al ili amba e por
momento ne enkapiis la penso, ke balda la minaca realo multe pli
superos iajn iliajn fantazi-plenajn supozojn.
- 10 -
II
Intertempe atendis ilin hejme dum la tagmano bona sciigo.
Sinjoroj Tarkowski kaj Rawlison estis invititaj anta kelkaj semajnoj,
kiel spertaj inenieroj, pririgardi kaj pritaksi laborojn, gvidatajn e la
tuta reto de kanaloj en la provinco El-Fajum, en la irkaao de la
urbo Medinet, proksime al la lago Karoun, kaj lalonge de la riveroj
Jussef kaj Nilo. Ili estis tie restadontaj irka unu monaton kaj
ricevis jam tiucele forpermesojn de la propra kompanio. ar
alproksimiis la festotagoj de Kristnasko, ili amba, ne volante disii
de la infanoj, decidis, ke Stajo kaj Nel veturos anka al Medinet.
Adinte tiun novaon, la infanoj preska ne povis regi sin mem pro
granda ojo. is nun ili konis la urbojn situantajn lalonge de la
kanalo, nome Izmailon kaj Suezon, kaj trans la kanalo Aleksandrion
kaj Kairon, apud kiu ili vidis la grandajn piramidojn kaj Sfinkson.
Sed tiuj estis mallongaj ekskursoj, dum la ekspedicio al Medinet-el-
Fajum postulis tutan tagon de veturado per fervojo lalonge de Nilo
suden, kaj poste de El-Wasta okcidenten al la Libia dezerto. Stajo
konis Medinet el rakontoj de pli junaj inenieroj kaj vojaantoj, kiuj
veturadis tien por asi iuspecan akvo-birdaron, dezertajn lupojn kaj
hienojn. Li sciis, ke i estas aparta, granda oazo, situanta e la
maldekstra bordo de Nilo, sed sendependa de iaj superbordioj, kaj
posedanta sian propran akvo-sistemon, faritan per la lago Karoun,
Bahr-Jussef kaj per tuta reto de etaj kanaloj. Tiuj, kiuj vidis tiun
oazon, opiniis, ke kvankam tiu regiono apartenas al Egiptujo, tamen,
apartigita de i per la dezerto, i formas malsaman tutaon. Nur la
rivero Jussef kunligas, kvaza per blua, maldika nureto, tiun
regionon kun la Nil-valo. Granda akvo-abundo, fruktodoneco de la
grundo kaj bonega kreskaaro formas el i kvaza teran paradizon,
kaj vastaj ruinoj de la urbo Krokodilopoliso allogas tien centojn da
scivolaj turistoj. Al Stajo tamen pleje plais la bordoj de la lago
Karoun kun svarmoj de birdaro kaj ekspedicioj al la dezertaj
montetoj Guebel-el-Sedment por asi vulpojn.
- 11 -
Sed liaj ferioj estis komenciontaj nur post kelkaj tagoj; kaj ar
la labor-kontrolo e la kanaloj estis afero tre ura kaj la sinjoroj ne
povis perdi e unu tagon, ili decidis, ke ili solaj forveturos
senprokraste, kaj la infanoj kun s-ino Olivier, unu semajnon poste.
Nel kaj Stajo estus preferintaj veturi tuj kun siaj patroj, sed Stajo
ne kurais pri tio peti ilin. Anstatae ili komencis demandi pri
diversaj aferoj koncernantaj la vojaon, kaj kun novaj oj-eksplodoj
ili sciiis, ke ili ne loos en maloportunaj, grekaj hoteloj, sed en
tendoj liverotaj de la Cook-vojakompanio. Tiamaniere aranas
kutime la aferon la vojaantoj, kiuj el Kairo forveturas al Medinet
por pli longa tempo. Cook liveras tendojn. servistaron, kuiristojn,
manaprovizojn, evalojn, azenojn, kamelojn kaj kondukistojn, tiel
ke la vojaanto ne bezonas pensi pri io. Tio ja estis sufie multekosta
vojamaniero, sed sinjoroj Tarkowski kaj Rawlison ne bezonis
kalkuli tiurilate, ar iuj elspezoj estis pagotaj de la egipta registaro,
kiu invitis ilin, kiel kompetentulojn, pritaksi kaj revizii la kanal-
laborojn. Al Nel, kiu super io atis rajdi sur kamelo la patro
premesis ke i ricevos specialan, ibhavan rajd-kamelon, sur kiu,
kune kun s-ino Oliver a kun Dinah kaj foje kun Stajo i
partoprenos en komunaj ekskursoj al pli proksimaj regionoj de la
dezerto kaj al Karoun. Kaj al Stajo s-ro Tarkowski promesis, ke li
permesos al li iam nokte eliri kontra lupoj kaj ke, se li akiros
bonan ateston en la lernejo, li ricevos veran anglan mallongan apog-
pafilon kaj iujn as-bezonaojn. ar Stajo estis certa pri sia bona
atesto, li tuj opiniis sin posedanto de la pafilo, kaj li promesis al si
plenumi per i diversajn mirigajn kaj memorindajn heroaojn.
Je tiaj projektoj kaj interparoloj la tagmano pasis al la
feliigitaj infanoj. La plej malmultan fervoron al la decidita vojao
montris s-ino Olivier, al kiu ne plais forlasi la oportunan vilaon en
Port-Saido kaj kiun teruris la sola penso, ke i loos dum kelkaj
semajnoj subtende, kaj precipe malplais al i la intenco ekskursi sur
kameloj. Okazis jam kelkfoje, ke i estis devigita provi similan
rajdadon, kiel kutimas fari pro scivolo iuj eropamoj loantaj en
Egiptujo, kaj iam tiuj provoj finiis por i malsukcese. Foje la
kamelo leviis tro frue, kiam i ankora ne enseliis, kaj pro tio i
falis teren de sur ia supro. Alifoje dromedaro ne apartenanta al la
- 12 -
facilportantaj, traskuis in tiel, ke dum du tagoj i apena povis

rekonsciii. Unuvorte se Nel, post du a tri promenrajdadoj, kiujn
permesis s-ro Rawlison, certigis, ke nenio en la mondo estas pli
agrabla ol i tiu rajdado, s-ino Olivier kontrae havis nur
malagrablajn rememorojn. i diris, ke tio estas bona por araboj, a
por tia etulino kiel Nel, kiu ne pli multe skuios ol muo, kiu sidias
sur kamel-ibo, sed ne por personoj seriozaj kaj ne tro malpezaj, kiuj
samtempe havas inklinon por neeltenebla mar-malsano.
Sed rilate al Medinet-el-Fajum, i havis anka aliajn tim-
kazojn. Jen en Port-Saido, kiel anka en Aleksandrio, Kairo kaj la
tuta Egiptujo, oni parolis pri nenio alia ol pri la ribelo de Mahdi kaj
pri kruelaoj de dervioj. S-ino Olivier, ne sciante precize, kie situas
Medinet, maltrankviliis, u i ne estos tro proksime al la mahdianoj,
kaj fine i komencis demandi pri tio s-ron Rawlison.
Sed li ekridetis nur kaj diris:
Mahdi sieas i-momente Kartumon, en kiu defendas sin
generalo Gordon. u vi scias la distancon de Medinet is Kartumo?
Mi havas pri tio nenian imagon.
Tiel pli malpli, kiel de i tie is Sicilio klarigis s-ro
Tarkowski.
Pli malpli konfirmis Stajo. Kartumo situas tie, kie la
Blanka Nilo kunias kun la Blua Nilo kaj formas unu riveron.
Dividas nin de i la grandega teritorio de Egiptujo kaj la tuta Nubio.
Poste li volis aldoni, ke e se Medinet situus pli proksime al la
landoj okupitaj de la ribelo, ja estos tie li kun sia pafilo, sed
rememorante, ke por similaj fanfaronadoj li ricevis jam kelkfoje
riproon de la patro, li eksilentis.
La pli aaj sinjoroj komencis tamen paroli pri Mahdi kaj pri la
ribelo, ar i estis la plej grava afero koncernanta Egiptujon. Sciigoj
el la irkaao de Kartumo estis malbonaj. Sovaaj bandoj sieis jam
la urbon de post ses semajnoj; la registaroj egipta kaj angla agadis
malrapide. La helpo apena ekiris kaj oni timis enerale, ke malgra
la gloro, braveco kaj kapableco de Gordon, tiu grava urbo falos en la
manojn de la barbaroj. Same opiniis s-ro Tarkowski, kiu suspektis,
ke Anglujo deziras, ke Mahdi forprenu Sudanon de Egiptujo.
Tiamaniere Anglujo povus facile repreni in de Mahdi kaj fari tiun
- 13 -
grandegan teritorion sia posedao. Sed tiun suspekton li ne komunikis

al s-ro Rawlison, ne volante ofendi liajn patriotajn sentojn.
e la fino de la tagmano Stajo komencis demandadi, kial la
egipta registaro forprenis iujn landojn, situantajn sude de Nubio,
nome Kordofan'on, Darfur'on kaj Sudan'on is Albert-Nianza kaj
senigis la tiean loantaron je la libero. S-ro Rawlison klarigis tion al
li tiamaniere, ke io, kion faris la egipta registaro, estis komisiita al
i de Anglujo, kiu etendis sian protektoraton super Egiptujo kaj
efektive regis in la sia plao.
La egipta registaro senigis neniun je la libero darigis s-
ro Rawlison sed i redonis in al centoj, miloj, kaj eble al
milionoj da homoj. En Kordofano, Darfuro kaj Sudano estis en lastaj
tempoj neniaj sendependaj tatoj. Apena ialoke iu eta suvereno
pretendis pri iaj terenoj, li aneksis ilin perforte kontra la volo de iliaj
loantoj. Plejparte ili estis loataj de sendependaj arabo-negraj
gentoj, tio estas de homoj, havantaj en si sangon de tiuj amba rasoj.
i tiuj gentoj vivis en iama milito. Ili reciproke atakis sin kaj
forprenis unu de la alia evalojn, kamelojn, kornohavan brutaron kaj
anta io sklavojn. e tio oni faris multe da kruelaoj. Sed la plej
malbonaj estis komercistoj serantaj eburon kaj sklavojn. Ili formis
kvaza apartan klason, al kiu apartenis preska iuj gentestroj kaj pli
riaj komercistoj. Ili faris arm-ekspediciojn en la malproksiman
internaon de Afriko, rabante ie eburon kaj kaptante milojn da
homoj: viroj, virinoj kaj infanoj. Ili ruinigis e tio vilaojn kaj
koloniojn, dezertigis kampojn, veris riverojn da homa sango kaj
murdis senkompate iujn kontrastarantojn. La sudaj partoj de
Sudano, Darfuro kaj Kordofano, same la landoj e la supera Nilo is
la lagoj en kelkaj regionoj senhomiis preska komplete. Sed la
arabaj bandoj enpenetris pli kaj pli malproksimen, tiel ke la tuta
meza Afriko fariis larma kaj sangoplena tero. Do Anglujo, kiu, kiel
vi scias, persekutas en la tuta mondo sklav-komercistojn, konsentis,
ke la egipta registaro okupu Kordofanon, Darfuron kaj Sudanon, ar
tio estis la sola rimedo devigi tiujn rabistojn rezigni pri i tiu
abomena komerco kaj la sola rimedo reteni ilin en rigoro. La
malfeliaj negroj respiris, la atakoj kaj rabadoj esis kaj la homoj
komencis vivi lalee. Memkompreneble tia stato ne plaas al la
- 14 -
komercistoj; do kiam troviis inter ili Mohammed-Amed, nomita

hodia Mahdi, kiu proklamis la sank-tan militon, sub la preteksto, ke
en Egiptujo pereas la vera religio de Mahometo, iuj etis sin kiel unu
homo al la batalo. Kaj jen disflamiis tiu terura milito, kiu, almena
is nun, malsukcesas al la egiptanoj. Mahdi venkis en iuj bataloj la
registaran militistaron, ekokupis Kordofanon, Darfuron, Sudanon;
liaj bandoj sieas nun Kartumon kaj penetras norden is la limo de
Nubio.
Kaj u ili povas atingi Egiptujon? demandis Stajo.
Ne respondis s-ro Rawlison. Mahdi ja deklaras, ke li
almilitos la tutan mondon, sed li estas sovaulo, kiu havas imagon pri
nenio. Egiptujon li neniam okupos, ar Anglujo ne permesus tion.
Kaj se la egipta armeo estos komplete neniigita?
Tiam kontrastaros la angla militistaro, kiu de neniu kaj
neniam estis venkita.
Kaj kial Anglujo lasis al Mahdi okupi tiom da landoj?
De kie vi scias, ke i lasis respondis s-ro Rawlison.
Anglujo neniam rapidas, ar i estas eterna.
La pluan interparolon esigis la negro-servisto, kiu anoncis, ke
alvenis Fatmo de Smaino kaj petegas askulton.
La virinoj en Oriento okupias preska ekskluzive pri aferoj
hejmaj kaj ili malofte eliras el la haremoj. Nur pli malriaj iras al
foirejoj a laboras en la kamparo, kiel tion faras edzinoj de felahoj,
tio estas egiptaj vilaanoj. Sed anka i tiuj vualas tiam la vizaojn.
Kvankam en Sudano, el kiu devenis Fatmo, tiu kutimo ne estas rigore
observata, kaj kvankam i vizitis jam antae la oficejon de s-ro
Rawlison, tamen ia alveno, precipe en tiu malfrua tempo kaj al
privata domo, elvokis kompreneblan miron.
Ni scios ion novan pri Smaino diris s-ro Tarkowski.
Jes respondis s-ro Rawlison, samtempe ordonante al la
servisto enkonduki Fatmon.
Post momento envenis la alta, juna sudanino, kun la vizao tute
nevualita, tre malhela hatkoloro kaj belegaj, kvankam sovaaj kaj
iom malbonaguraj okuloj. Enirinte, i tuj etis sin teren, kaj kiam s-
ro Rawlison ordonis, ke i ekstaru, i rektiis nur, sed restis sur
genuoj.
- 15 -
Sidi" i diris Allaho benu vin, vian idaron, vian

hejmon, kaj vian brutaron!
Kion vi volas? demandis la ineniero.
Kompaton, savon kaj helpon en la malfelio, ho sinjoro! Jen
mi estas malliberigita en Port-Saido kaj la pereo minacas min kaj
miajn infanojn.
Vi diras, ke vi estas malliberigita, kaj jen vi povis alveni i
tien, kaj e nokte.
i tien kondukis min zabtje", gardas mian hejmon, kaj mi
scias, ke ili havas ordonon balda senkapigi nin iujn.
Diru kiel prudenta virino respondis s-ro Rawlison,
movante la brakojn. Vi ne estas en Sudano, sed en Egiptujo, kie
oni neniun mortigas senjue, do vi povas esti certa, ke e ne unu haro
falos de sur via kapo, nek de sur la kapo de viaj infanoj.
Sed i komencis petegi lin, ke li intervenu ankorafoje e la
registaro en ia afero kaj elpetu por i permeson veturi al Smaino.
Angloj tiel grandaj kiel vi, sinjoro i diris ion povas
fari. La registaro en Kairo opinias, ke Smaino perfidis, kaj tio estas
malvera! Estis e mi hiera arabaj komercistoj, kiuj alveturis el
Souakimo, kaj antae ili aetis gumon kaj eburon en Sudano, kaj ili
informis min, ke Smaino kuas malsana en El-Faero kaj vokas min
al si kune kun la infanoj por beni ilin.
Fatmo, io i estas nur via fantaziao interrompis s-ro
Rawlison.
Sed i komencis uri je Allaho, ke i diras la veron. Kaj poste i
deklaris jenon: Se Smaino resanios, tiam li sendube elaetos iujn
kristanajn militkaptitojn, se li tamen mortos, tiam i, kiel parencino
de la derviestro, facile trovos al li vojon kaj akiros, kion i volos.
Oni nur permesu al i elveturi, ar ia koro en la brusto hurletas pro
sopiro al la edzo. Pri kio i, malfelia virino, kulpis al la registaro kaj
la kedivo? u i povas pri tio respondi, ke la sorto faris in parencino
de la dervio Mahommed-Amedo?
Fatmo ne kurais en eesto de angloj" nomi sian parencon
Mahdi, ar tio signifas elaetanto de la mondo i ja sciis, ke la
egipta registaro opinias lin ribelanto kaj trompisto. Sed frapante iam
per la frunto kaj alvokante la ielon por atesto de sia senkulpeco kaj
- 16 -
malfelio, i komencis plori kaj samtempe vee hurli, kiel kutimas fari
virinoj en Oriento post la perdo de siaj edzoj kaj filoj. Poste i etis
sin ree vizaaltere, a pli uste sur la tapion, per kiu la pargeto estis
kovrita kaj i atendis silente.
Nel, kiu estis iom dormema anta la fino de la tagmano, nun
komplete ekvigliis, kaj kiel bonkora knabineto, i kaptis la manon
de la pajo kaj kelkfoje kisante in, komencis peti por Fatmo:
Helpu in, pajo! Helpu in!
Kaj Fatmo, komprenante verajne angle, diris inter plorego, ne
deturnante sian vizaon de la tapio:
Benu vin la granda Allaho, paradiza floro, uego de Omajo,
senmakula steleto!
Kvankam Stajo estis en la animo tre kolera kontra la
mahdianoj tamen anka li kortuiis pro la petego kaj doloro de
Fatmo. Krom tio Nel pledis por i, kaj li volis iam tion, kion volis
Nel do post momento li parolis, kvaza al si mem, sed tiel late,
ke iuj povu lin adi.
Se mi estus la registaro, mi permesus al Fatmo forveturi.
Sed, ar vi ne estas la registaro respondis al li s-ro
Tarkowski vi faros pli bone, ne entrudiante en tion, kio ne estas
via afero.
S-ro Rawlison estis anka bonkora kaj li bone komprenis la
situacion de Fatmo, sed frapis lin en iaj vortoj diversaj maleblaoj,
kiuj ajnis al li simpla mensogo. Havante preska iutage rilatojn kun
la doganoficejo en Izmailo, li bone sciis, ke neniaj novaj transportoj
de gumo a de eburo, traiis lastatempe tra la Kanalo. La komerco
pri tiuj varoj esis preska komplete. Anka arabaj komercistoj ne
povis reveni el la urbo El-Faero, situanta en Sudano, ar la
mahdianoj enerale en la komenco ne enlasis e si komercistojn, kaj
tiujn, kiujn ili povis kapti, ili prirabis kaj retenis en malliberejo. Estis
do preska certe, ke la rakonto pri la malsano de Smaino estas pura
mensogo.
Sed, ar la okuletoj de Nel rigardis iam petege al la pajo, kaj
tiu ne volis malojigi la knabineton, li diris post momento al la
sudananino:
- 17 -
Fatmo, mi jam skribis al la registaro en via afero, sed

senefike. Kaj jen askultu! Morga kun i tiu mehendiso (ineniero),
kiun vi vidas, ni elveturos al Medinet-el-Fajum; survoje ni haltos
dum unu tago en Kairo, ar la kedivo volas paroli kun ni pri la
kanaloj, kiuj kondukas de Bahr-Jussef, kaj doni al ni i-rilatajn
komisiojn. Dum la interparolo mi penos prezenti al li vian aferon kaj
akiri por vi lian favoron. Sed nenion pli mi povas fari kaj promesi al
vi.
Fatmo tuj leviis kaj, etendinte amba manojn kiel signon de
sia dankesprimo, ekkriis:
Do mi estas jam savita!
Ne, Fatmo respondis s-ro Rawlison ne parolu pri
savo, ar mi jam diris al vi, ke morto minacas nek vin, nek viajn
infanojn. Tamen, u la kedivo permesos vian forveturon, mi ne
garantias, ar Smaino ne estas malsana, sed li estas perfidulo, kiu,
forpreninte la registaran monon, e ne pensas elaeti la militkaptitojn
de Mahommed-Amed.
Smaino estas senkulpa, sinjoro, kaj kuas en El-Faero
ripetis Fatmo ka e se li perfidus la registaron, tiam mi uras
anta vi, mia bonfaranto, ke, se oni permesos al mi forveturi, tiel
longe mi petegos Mahommed-Amedon, is mi elpetos viajn
militkaptitojn.
Do bone. Mi promesas al vi ankorafoje, ke mi pledos por
via afero e la kedivo.
Fatmo komencis frapi kliniojn.
Dankon al vi Sidi"! Vi estas ne nur potenca, sed anka
justa. Kaj nun mi petegas vin ankora, ke vi permesu al ni servi vin
kiel sklavoj.
En Egiptuio neniu povas esti sklavo respondis kun rideto
s-ro Rawlison. Da servistaro mi havas sufie, kaj viajn servojn mi ne
povas elprofiti anka pro tio, ke, kiel mi jam diris al vi, ni iuj
forveturos al Medinet kaj povas esti, ke ni restados tie is ramadano.
Mi scias, sinjoro, ar diris al mi pri tio la gardisto adigo.
Mi venis ne sole petegi vin pri helpo, sed anka por informi vin, ku
du homoj el mia dangala gento, Idriso kaj Gebhro, estas kamel-
- 18 -
kondukistoj en Medinet kaj ke ili frapos frunton anta vi, tuj kiam vi
alvenos, oferante al vi siajn servojn kaj kamelojn.
Bone, bone respondis la direktoro sed tio estas la
afero de la Cook-kompanio, ne mia.
Fatmo, kisinte la manojn de amba inenieroj kaj infanoj,
eliris, benante precipe Nel. La du sinjoroj silentis kelkan tempon, kaj
poste s-ro Rawlison diris:
Malfelia virino... sed i mensogas tiel, kiel nur orientanoj
scipovas mensogi kaj e en iaj dank-deklaroj sonas ia falsa tono.
Sendube respondis s-ro Tarkowski sed verdire, u
Smaino perfidis a ne perfidis, la registaro ne rajtas reteni in en
Egiptujo, ar i ne povas responsi pri sia edzo.
La registaro permesas nun al neniu el la sudananoj elveturi
sen speciala tralas-atesto al Souakimo kaj al Nubio, do la
malpermeso ne tuas nur Fatmon. En Egiptujo ili trovias
multnombre; ili venas i tien por perlabori monon, kaj inter ili estas
ia kvanto da homoj, kiuj apartenas al la dangala gento, tio estas al tiu,
el kiu devenas Mahdi. Jen ekzemple apartenas al i, krom Fatmo kaj
adigo, anka tiuj du kamel-kondukistoj en Medinet. La mahdianoj
nomas la egiptanojn turkoj kaj militas kontra ill, sed anka inter la
itieaj araboj trovias sufie da adeptoj de Mahdi, kiuj volonte
forkurus al li. Oni devas kalkuli al ili iujn fanatikulojn, iujn iamajn
partianojn de la paao Arabi kaj multajn el inter la plej malriaj
klasoj. Ili riproas al la registaro, ke i tute subiis al anglaj influoj,
kaj ili asertas, ke la religio pro tio suferas. Dio scias, kiom el ili
forkuris jam tra la dezerto, evitante la kutiman marvojon al
Souakimo, do la registaro, sciiinte, ke anka Fatmo volas forkuri,
ordonis gardi in. Nur kontra i kaj kontra iaj infanoj, kiel
parencoj de Mahdi mem, oni eble povos reakiri la militkaptitojn.
u efektive la pli malaltaj klasoj en Egiptujo favoras
Mahdi'on?
Mahdi havas siajn adeptojn e en la militistaro, kiu eble pro
tio batalas tiel malbone.
Sed kiamaniere la sudananoj povas forkuri tra la dezerto?
Estas ja miloj da mejloj!
Kaj tamen sur i tiu vojo oni venigadis sklavojn al Egiptujo.
- 19 -
Mi opinias, ke la infanoj de Fatmo ne eltenus tian vojaon.

i volas ja mallongigi in kaj veturi sur la maro al Soua-
kimo.
iuokaze kompatinda virino...
Je tio finiis la interparolo.
Kaj post dek du horoj la kompatinda virino", enlosinte sin
zorge en la domo kun la filo de la gardisto adigo, flustris en liajn
orelojn kun sulkiintaj brovoj kaj malserena rigardo de siaj belaj
okuloj:
amiso, filo de adigo, jen estas la mono. Vi veturos jam
hodia al Medinet kaj enmanigos al Idriso i tiun skribaon, kiun je
mia peto skribis al li la pia dervio Bellali... La infanoj de tiuj
mehendisoj estas bonaj, sed se mi ne akiros la elveturpermeson, tiam
ne estas alia rimedo. Mi scias, ke vi min ne perfidos... Memoru, ke
anka vi kaj via patro devenas el la dangala gento, en kiu naskiis la
granda Mahdi.
- 20 -
III
Amba inenieroj elveturis la sekvan tagon nokte al Kairo, kie
ili estis vizitontaj la anglan rezidenton kaj partoprenontaj la
adiencon e la vicreo. Stajo prikalkulis, ke tio povas dari du
tagojn, kaj montriis, ke liaj prikalkuloj estis trafaj, ar la trian tagon
vespere li ricevis de la patro, jam el Medinet, jenan depeon: Tendoj
preparitaj. Elveturu tuj post komencio de ferioj. Fatmon sciigu pere
de adigo, ke ni povis nenion fari por i..." Similan depeon ricevis
anka s-ino Olivier, kiu do tuj komencis prepari la vojaon helpe de
la negrino Dinah.
La nura vido de ili ekojigis la infanajn korojn. Sed subite
okazis akcidento, kiu komplikis iujn planojn kaj povis e tute haltigi
la elveturon. uste en la tago, en kiu komenciis la vintraj ferioj de
Stajo, kaj unu tagon anta ilia forveturo, skorpio pikis s-inon
Olivier dum ia posttagmeza dormeto en ardeno. Tiuj venenaj
kreaoj en Egiptujo estas kutime ne tro daneraj, tamen i-foje ia
piko povis farii escepte pereiga. La skorpio rampis tra la supra
apogrando de tola seo kaj pikis la kolon de s-ino Olivier en la
momento, kiam i premis in per la kapo; kaj ar i antae suferis je
erizipelo de la vizao, ekestis la timo, ke la malsano ripetios. Oni
vokis tuj la kuraciston, kiu alvenis nur post du horoj, ar li estis
okupita aliloke. La kolo kaj e la vizao jam veliis, post kio aperis
febro kun la kutimaj simptomoj de veneno. La kuracisto deklaris, ke
en tiaj cirkonstancoj oni ne povas paroli pri elveturo, kaj li ordonis al
la malsariulino tuj enlitii. Rezulte de tio al la infanoj minacis, ke ili
pasigos hejme la festotagojn de Kristnasko. Oni devas e tio juste
aldoni, ke en la unuaj momentoj Nel pli sis pri la suferoj de sia
instruistino ol pri la perdotaj agrablaoj en Medinet. i ploretadis nur
e anguloj je la nura penso, ke i povos vidi pajon nur post kelkaj
semajnoj. Stajo ne akceptis la akcidenton kun la sama rezigno kaj
ekspedis anta io depeon, kai poste leteron kun la demando, kion
ili devas fari. La respondo alvenis post du tagoj. S-ro Rawlison
interkompreniis antae kun la kuracisto kaj, sciiinte de li, ke la
- 21 -
minacanta danero estas jam forigita, kaj ke nur pro timo kontra la
ripetio de la malsano li ne permesas al s-ino Olivier forlasi Port-
Saidon, li certigis anta io bonan zorgon por i kaj poste li sendis al
la infanoj la permeson vojai en akompano de Dinah. Sed ar i,
malgra sia tuta sindono al Nel, ne scipovus helpi sin e la fervojo
kaj en hoteloj, la gvidanto kaj kasisto devis esti Stajo dumvoje.
Estas facile kompreni, kiel fiera li estis pro tiu rolo kaj kun kia
kavalira fervoro li certigis la malgrandan Nel, ke nenio malbona
okazos al i, kvaza la tuta vojo al Kairo kaj al Medinet prezentus
iajn malfacilaojn kaj daneron.
iuj preparoj estis jam antae finitaj, do la infanoj ekiris la
saman tagon sur la kanalo al Izmailo, kaj de tie per fervojo al Kairo,
kie ili estis tranoktontaj, por pluveturi la morgaan tagon al Medinet.
Forlasante Izmailon, ili vidis la lagon Timsah, kiun Stajo jam konis,
ar s-ro Tarkowski, fervora asanto, kunprenis lin kelkfoje en libera
tempo por asi akvo-birdaron. Plue la vojo kondukis lalonge de
Wadi-Toumilat, tuj apud la kanalo de dola akvo, iranta de Nilo al
Izmailo kaj Suezo. i tiu kanalo estis fosita jam anta la Sueza, alie
la laboristoj, okupitaj e la granda verko de De Lesseps, estus tute
senigitaj de trinkebla akvo. Sed ia fosado havis ankora alian
sukcesan efikon. Jen la regiono, kiu antae estis senfrukta dezerto,
ekfloris denove, kiam trairis in la potenca kaj reviviga torento de
dola akvo. La infanoj povis ekrimarki el fenestroj de vagono, e la
maldekstra flanko, la laran verdazonon, konsistantan el herbejoj,
sur kiuj patis sin evaloj, kameloj kaj afoj, kaj el kultureblaj
kampoj, briletantaj per maizo, milio, alfo kaj aliaj specoj de furaaj
kreskaoj. Apud la kanalbordo estis videblaj iuspecaj putoj,
rondformaj, provizitaj per siteloj, a en la formo de ordinaraj
putsvingiloj, erpantaj akvon, kiun felahoj laboreme veris sur la
bedaron a disveturigis en bareloj per veturiloj tirataj de bubaloj.
Super la grenkampoj vebis kolomboj kaj kelkfoje subite leviis tutaj
aroj da koturnoj. Lalonge de la kanalbordoj serioze promenadis
cikonioj kaj gruoj. En la malproksimo, super la argilaj kabanoj de
felahoj, leviis, kiel plumtufoj, kronoj de daktilaj palmoj.
Kontrae, norden de la fervoja linio etendiis la vera dezerto,
sed ne simila al tiu, kiu kuis e la alia flanko de Sueza Kanalo. Tiu
- 22 -
aspektis kvaza ebena marfundo, el kiu forfluis la akvo kaj restis nur
la sulkiinta sablo, kaj i tie la sablo estis pli flava, formanta kvaza
montetojn, kovritajn sur la deklivoj per eta griza kreskaaro. Inter tiuj
altaoj, kiuj kelkloke formis altajn montetojn, kuis vastaj valoj, tra
kiuj de tempo al tempo pasis karavanoj.
El la fenestroj de la vagono la infanoj povis vidi aritajn
kamelojn, kiuj sekvis unu post la alia, formante longan rubandon sur
la sabla vastao. Anta iu kamelo iris arabo en nigra mantelo kaj
kun blanka turbano sur la kapo. La malgranda Nel rememoris la
bildojn el la Biblio, kiujn i rigardis hejme, kaj kiuj prezentis
izraelidojn enirantajn Egiptujon en la tempo de Jozefo. Ili estis tute
samaj. Sed i ne povis bone ilin observi, ar e la fenestroj e tiu
flanko de la vagono sidis du anglaj oficiroj kaj ili malebligis al i la
vidon.
Sed apena i sciigis pri tio Stajon, li turnis sin kun ege
serioza mieno al la oficiroj kaj diris, almetante la fingron al sia
apelo:
entlemanoj, u vi ne bonvolus cedi lokon al i tiu
malgranda miss, kiu deziras rigardadi kamelojn?
Amba oficiroj akceptis la proponon kun la sama seriozeco kaj
unu el ili ne sole cedis la lokon por la scivola miss, sed anka li levis
in kaj starigis in sur sian sidlokon apud la fenestro.
Kaj Stajo komencis prelegon:
Tio estas la malnova regiono de Goshen, kiun la faraono
redonis al Jozefo por liaj fratoj izrealidoj. Iam kaj ankora en
antikvaj tempoj troviis tie i kanalo de dola akvo, tiel, ke i tiu
nova estas nur aliigo de la malnova. Sed poste i ruiniis kaj la lando
dezertiis. Nun la tero komencas esti denove fruktodona.
De kie tio estas konata al vi, entlemano? demandis unu
el la oficiroj.
En mia ao tiaj aferoj estas jam konataj respondis Stajo
kaj krom tio anta nelonge profesoro Sterling prelegis al ni pri
Wadi-Toumilat.
Kvankam Stajo parolis tre flue la anglan lingvon, tamen lia
iom alia akcento atentigis la duan oficiron, kiu demandis:
u la malgranda entlemano ne estas anglo?
- 23 -
Anglino estas la malgranda miss Nel, kiun ia patro konfidis

al mi, ke mi gardu in dumvoje, kaj mi ne estas anglo, sed polo kaj
filo de kanal-ineniero.
La oficiro ridetis, adinte la respondon de la brava knabo, kaj
diris:
Mi tre atas la polojn. Mi apartenas al kavaleri-regimento,
kiu en la tempoj de Napoleono kelkfoje batalis kontra polaj
kavalerianoj, kaj tiu tradicio estas is nun ia gloro kaj honoro 1.
Tre agrable estas por mi interkonatii kun vi respondis
Stajo.
Kaj poste la interparolo fluis facile, ar la oficiroj videble
amuziis. Montriis, ke ili amba veturas anka el Port-Saido al
Kairo por intervidii kun la angla ambasadoro kaj por ricevi la
lastajn instrukciojn pri la longa vojao, kiu ilin balda atendos. La pli
juna el ili estis milit-kuracisto, kaj tiu, kiu parolis kun Stajo,
kapitano Glen, estis veturonta la ordono de sia registaro el Kairo tra
Suezo al Mombasso kaj tie li estis transprenonta la administradon de
la tuta lando, situanta apud la haveno kaj etendianta is la nekonata
regiono de Samburo. Stajo, kiu kun granda plezuro legadis pri
vojaoj tra Afriko, sciis bone, ke Mombasso situas je kelkaj gradoj
trans la ekvatoro kaj ke la apudkuantaj landoj, kvankam alkalkulitaj
jam al la sfero de anglaj aferoj, estas ankora efektive malmulte
konataj, tute sovaaj, plenaj de elefantoj, irafoj, rinoceroj, bubaloj
kaj iuspecaj antilopoj, kun kiuj ekspedicioj militaj, misiistaj kaj
komercaj iam renkontias. Pro tio li enviis kapitanon Glen tutkore
kaj deklaris, ke li devas nepre viziti lin en Mombasso kaj asi kun li
leonojn kaj bubalojn.
Bonege, sed mi petas, vizitu min kun i tiu malgranda miss
respondis ridante kapitano Glen kaj montrante al Nel, kiu en la
sama momento foriris de la fenestro kaj eksidis apud li.
Miss Rawlison havas patron respondis Stajo kaj mi
estas nur dumvoje ia prizorganto.
1
Tiuj regimentoj de la angla kavalerio, kiuj dum la tempo de Napoleono batalis
kontra la pola rajdistaro, fieras pri tio efektive is hodia kaj iu oficiro
parolante pri sia regimento neniam forgesas diri: Ni batalis kontra polojn".
Vidu: Chevrillon, A Indes".
- 24 -
Je tio la dua oficiro turniis vigle kaj demandis:

Rawlison? u ne unu el la kanal-direktoroj kaj tiu, kiu
havas fraton en Bombajo?
En Bombajo loas mia onklo respondis Nel,
suprenlevante sian fingreton.
Dio, via onklo, darling (amatino), estas edziinta kun mia
fratino. Mi nomias Clary. Ni estas do parencoj, kaj mi estas ege
kontenta, ke mi renkontis vin kaj interkonatiis kun vi, mia
malgranda, kara birdeto.
Kaj la doktoro estis efektive tre kontenta. Li diris, ke tuj post
sia alveno al Port-Saido li demandis pri s-ro Rawlison, sed en la
direktorejo oni informis lin, ke la direktoro forveturis jam pro la
festotagoj. Li bedaris, ke la vaporipo, per kiu li estas veturonta kun
Glen al Mombasso, elveturos el Suezo jam post kelkaj tagoj, pro tio
li ne povos viziti ilin en Medinet.
Li komisiis al Nel saluti la patron kaj promesis skribi al i el
Mombasso. Amba oficiroj okupiis nun plejparte pri konversacio
kun Nel, tiel ke Stajo restis iom flanke. Kompense e iuj stacioj
aperis grandnombre mandarinoj, freaj daktiloj kaj e bonegaj
sorbetoj, t.e. refreigaj trinkaoj. Krom Stajo kaj Nel, profitis de ili
anka Dinah, kiu, e iuj siaj kvalitoj, distingiis per nekutima
frandemo.
Tiamaniere la vojo al Kairo tre mallongiis por la infanoj. e
la adiao la oficiroj kisis la manetojn kaj kapeton de Nel kaj premis
varme la manon de Stajo. Kapitano Glen, al kiu tre plais la kuraa
knabo, diris duonerce kaj duonvere:
Askultu, mia knabo! Kiu scias, kie, kiam kaj en kiaj
cirkon-stancoj ni povas ankora renkontii en la vivo. Sed memoru,
ke iam vi povas kalkuli je mia favoro kaj helpo.
Kaj reciproke! rediris Stajo kun dignoplena riverenco.
- 25 -
IV
Same s-ro Tarkowski, kiel anka s-ro Rawlison, kiu amis
eksterordinare sian malgrandan Nel, tre ekojis pro la alveno de la
infanoj. Anka la juna pareto salutis kun ojo siajn patrojn, sed tuj ili
komencis irkarigardi la tendojn, kiuj estis jam interne komplete
aranitaj kaj pretaj por akcepti tiel amindajn gastojn. Montriis, ke la
tendoj estis komfortaj, duoblaj, unuj tegitaj per blua, la aliaj per rua
flaneloj, kovritaj malsupre per feltao kaj tiel vastaj kiel grandaj
ambroj. La kompanio, por kiu estis tre grava la opinio de la
altrangaj kanal-oficistoj, tre penis, ke ili sentu sin kiel eble plej bone
kaj komforte. S-ro Rawlison timis komence, ke pli longa restado
subtende malutilos al la sano de Nel, kaj se li konsentis, do nur pro
tio, ke okaze de malbona vetero ili povus iam enhotelii. Tamen
nun, irkarigardinte detale ion, li certiis, ke tagoj kaj noktoj,
pasigitaj en la libera naturo, estos centoble pli utilaj por lia sola filino
ol la restado en malbone ventolitaj ambroj de la lokaj hoteletoj.
Tion favoris anka belega vetero.
Medinet, a El-Medine, irkaita de la sablaj montetoj de la
Libia dezerto, havas klimaton multe pli bonan ol Kairo kaj ne
senkaze oni nomas in lando de rozoj". Pro sia irmita situo kaj
abunda malseketeco en la aero, la noktoj estas tie tute ne tiel
malvarmaj kiel en aliaj partoj de Egiptujo, situantaj e pli sude.
Vintro estas e uplena, kaj uste de post novembro komencias la
plej granda disvolvio de la kreskaaro. Daktilaj palmoj, olivarboj, da
kiuj enerale estas malmulte en Egiptujo, figarboj, oranujoj,
grandegaj ricinujoj, granatujoj kaj diversaj aliaj sud-kreskajoj kovras
arbare tiun uplenan oazon. La ardenoj estas kvaza superutitaj per
grandega ondo de akacioj, siringoj kaj rozoj, tiel ke nokte iu blovo
alportas ilian ebriigan bonodoron. Oni enspiras i tie per plena brusto
kaj oni ne volas morti", kiel diras la tieaj loantoj.
Similan klimaton havas nur Heluano, situanta e la alia flanko
de Nilo, sed multe pli norde, kvankam i ne havas tiel abundan
kreskaaron. Sed al Heluano estas ligita por s-ro Rawlison maloja
- 26 -
rememoro, ar tie mortis la patrino de Nel. Kaze de tio li preferis

Medinet kaj rigardante nun la serenan vizaon de sia knabineto, li
promesis al si en la animo aeti i tie post mallonga tempo terpecon kun
ardeno, konstrui sur i oportunan anglan domon kaj pasigi en tiu benita
regiono iujn forpermesojn, kiujn li povos akiri, kaj post la finkonstruo
de la kanalo li e povos i tie ekloi por iam.
Sed tio estis planoj por la malproksima estonteco kaj ankora ne
tute certaj. Intertempe la infanoj turniis de post sia alveno ie, kvaza
muoj, dezirante ankora anta la tagmano trarigardi iujn tendojn,
azenojn kaj kamelojn enloke dungitajn de Cook. Tamen montriis, ke la
bestoj troviis sur la malproksima patejo kaj ke oni povos rigardi ilin
nur morga. Anstata tio Nel kaj Stajo rimarkis kun plezuro, apud la
tendo de s-ro Rawlison, amison, la filon de adigo, sian bonan
konaton el Port-Saido. Li ne apartenis al la servistaro de Cook kaj s-ro
Rawlison estis e mirigita renkonti lin en El-Medinet, sed ar li uzis lin
antae kiel portanton de diversa ilaro, li akceptis lin anka nun kiel
kurieron kaj knabon por iuspecaj servoj.
La vespera tagmano estis bonega, ar la maljuna Kopt, kiu jam
de multaj jaroj estis kuiristo en la Cook-kompanio, volis nun montri sian
kulinaran arton. La infanoj rakontis pri sia interkonatio kun du oficiroj
dum la vojao, kio okupis speciale s-ron Rawlison, kies frato Rikardo,
edziinta kun la fratino de doktoro Clary, restadis efektive de post
multaj jaroj en Hindujo. ar i tiu geedza paro estis senida, la ojo tre
amis sian malgrandan nevineton, kiun li konis sole el fotografajo, kaj li
demandis iam pri i en iuj siaj leteroj. Amba patroj amuziis anka
pro la invito al Mombasso, kiun Stajo ricevis de kapitano Glen. La
knabo opiniis in tute serioza kaj li promesis al si decide iam viziti sian
novan amikon trans la ekvatoro. Tiam s-ro Tarkowski devis al li klarigi,
ke la anglaj oficistoj neniam restadas longe en la oficejo de la sama loko
pro la mortiga klimato de Afriko kaj ke anta ol li Stajo farios
plenkreska, la kapitano havos jam la dekan postenon lavice, a eble li
ne estos plu inter la vivantoj.
Post la tagmano la tuta societo iris anta la tendojn, kie la
servistaro starigis faldeblajn tol-seojn, kaj por la sinjoroj pretigis
sifonojn kun sodo-akvo kaj brandon. Estis jam nokto, sed eksterordinare
varme, kaj plenlune, do estis lume kiel dum la tago. La blankaj muroj de
la urbaj konstruaoj lumis verdkolore kontra tendoj, la steloj brilis sur
- 27 -
la ielo, kaj en la aero disvastiis bonodoro de rozoj, akacioj kaj

heliotropoj. La urbo jam dormis. En la nokta silento adiis nur de
tempo al tempo lataj vooj de gruoj, ardeoj kaj flamingoj, flugantaj de
la Nilbordo en la direkto de la lago Karoun. Subite tamen adiis lata,
bas-tona boiado de hundo, pro tio la infanoj tre miris, tiom pli, ar i
ainis eliri el la tendo, kiun ili ankora ne kontrolis, kaj kiu estis
destinita kiel magazeno por seloj, ilaro kaj diversaj voja-akcesoraoj.
Ho, kiel grandega devas esti la hundo. Ni iru tien rigardi in
diris Stajo,
S-ro Tarkowski komencis ridi kaj s-ro Rawlison forskuis la
cindron de la cigaro kaj diris, same ridante:
Well"! Por nenio utilis ia enfermo.
Poste li turnis sin al la infanoj:
Morga memoru estas la antakristnaska vespero kaj i
tiu hundo devus esti surprizo, destinita por Nel de s-ro Tarkowski, sed
ar la surprizo" adiis, mi estas devigita anonci in jam hodia.
Nel, adinte tion, grimpis en la sama momento sur la genuojn de
s-ro Tarkowski kaj varme irkaprenis lian kolon, poste i transsaltis sur
la patrajn genuojn:
Pajo, kiom mi estas felia! Kiom felia!
La premoj kaj kisoj ne finiadis; fine Nel, troviinte sur siaj
propraj piedoj, komencis rigardi al la okuloj de s-ro Tarkowski:
Mister Tarkowski...
Kion vi deziras, Nel?
ar mi jam scias, ke la hundo tie estas, u mi ne povus vidi in
hodia?
Mi estis certa ekkriis kun ajnigita indigno s-ro Rawlison ke
i tiu malgranda rnuo ne kontentios pri la sola novao.
Kaj s-ro Tarkowski turnis sin al la filo de adigo kaj diris:
amiso, alkonduku la hundon.
La juna sudanano malaperis ekster la kuireja tendo kaj post
momento li reaperis, kondukante je irkakolo grandegan beston.
Kaj Nel e retiriis.
Ho! i ekkriis, kaptante la manon de la patro.
Kaj Stajo entuziasmiis:
i ja estas leono, ne hundo!
- 28 -
i apartenas al la mastifa raso, kies hundoj estas la plej

grandaj en la mondo. i tiu estas ne pli aa ol dujara, sed efektive
grandega. Ne timu in, Nel, ar i estas milda kvaza afido. Nur
kurae. Lasu in, amiso.
amiso lasis la irkakolon, je kiu li tenis la dogon, kaj tiu,
sentinte, ke i estas libera, komencis svingi la voston, karesi s-ron
Tarkowski, kun kiu i jam bone konatiis antae, kaj bojadi pro
ojo.
En la lunlumo la infanoj rigardis kun mirego ian potencan
rondan kapegon kun pendantaj lipoj, iajn dikajn piedojn, ian
kolosan figuron similan efektive al la figuro de helflava leono.
Nenion similan ili vidis is nun en sia vivo.
Kun tia hundo oni povus sendanere trairi la tutan Afrikon
ekkriis Stajo.
Demandu in, u i povus alporti rinoceron diris s-ro
Tarkowski.
Saba ja ne povis respondi tiun demandon, sed i svingis la
voston pli kaj pli gaje kaj montris tiom da intimeco, ke Nel tuj esis
timi in kaj komencis karesi ian kolhararon.
Saba, aminda, kara Saba!
S-ro Rawlison kliniis super in, levis ian kapon al la
vizaeto de la knabino kaj diris:
Saba, rigardu bone i tiun fralineton. Jen via mastrino! Vi
devas obei in kaj bone gardi in u komprenite?
Vou! Vou! Saba adiis je tio per sia basvoo, kvaza i
vere komprenis, pri kio temas.
Kaj i komprenis tion e pli bone, ol oni povis esperi, ar
profitante de la fakto, ke ia kapo troviis preska en la sama alto
kiel la vizao de la knabineto, i eklekis honorsigne per sia lara
langego ian nazeton kaj vangetojn.
Tio elvokis eneralan ridegon. Nel devis tuj iri en la tendon por
lavi sin. Reveninte post kelka tempo, i vidis la hundon kun la
piedegoj metitaj sur la ultroj de Stajo, kiu fleksiis sub ia pezo.
Saba superis lin je unu tuta kapo.
Alproksimiis la tempo de ripozo, sed la etulino elpetis al si
ankora duonhoron da amuzado, por konatii pli bone kun la nova
- 29 -
amiko. Tiu konatio okazis tiel facile, ke s-ro Tarkowski balda

sidigis in virinmaniere sur ian dorson kaj, subtenante in pro timo,
ke i terenfalus, li ordonis al Stajo konduki la hundon je la
irkakolo. Tiamaniere i rajdis dekkelkajn paojn, post kio anka
Stajo provis sidii sur i tiu kurioza rajdbesto sed Saba eksidis tiam
sur siaj malantaaj piedoj, kaj Stajo neatendite troviis sur la sablo
apud ia vosto.
La infanoj estis jam enlitiontaj, kiam de malproksime, sur la
lunlumigita foirejo aperis du blankaj individuoj, alproksimiantaj al
la tendoj.
Saba, is nun kvieta, komencis bojadi obtuze kaj minace, tiel
ke amiso je ordono de s-ro Rawlison devis in rekapti je la
irkakolo, kaj dume amba homoj, vestitaj en blankaj burnusojr
stariis anta la tendoj.
Kiu alvenas? demandis s-ro Tarkowski.
Kamel-kondukantoj adiis unu el la alvenintoj.
Ho, u Idriso kaj Gebhro? Kion vi volas?
Ni venis demandi, u efendi ne bezonos nin morga.
Ne! Morga kaj postmorga estas grandaj festotagoj, dum
kiuj ne decas arani ekskursojn. Venu post la festotagoj matene.
Dankon, efendi!
Kaj u viaj kameloj estas bonaj? demandis s-ro
Rawlison.
Bismillah! respondis Idriso la veraj hegin (rajdbestoj)
kun grasaj iboj kaj kvietaj kiel ha'-ga (afidoj). Alie Cook ne estus
nin dunginta.
u ili ne tro skuadas?
Oni povas, sinjoro, meti plenmanon da fazeoloj sur la
dorson de iu el ili kaj neniu fazeolo rulios e en la plej rapida kuro.
Se troigi, tiam nur arabe diris, ridante, s-ro Tarkowski.
A sudane aldonis s-ro Rawlison.
Dume Idriso kaj Gebhro staris senmove, kiel du blankaj
kolonojr rigardante diligente Stajon kaj Nel'on. La plenluno lumigis
iliajn tre malhelajn vizaojn, kiuj e ia brilo aspektis kvaza foritaj
el bronzo. Iliaj okulblankoj briletadis verdete el sub la turbanoj.
Bonan nokton al vi diris s-ro Rawlison.
- 30 -
Allaho gardu vin, efendi, nokte kaj tage.

Dirinte tion, ili kliniis kaj foriris. Akompanis ilin la obtuza
boja-do de Saba, simila al malproksima tondro. Al la hundo la du su-
dananoj videble na plais.
- 31 -
V
Dum la sekvaj tagoj okazis neniaj ekskursoj. Anstata tio en la
antakristnaska vespero, kiam sur la ielo aperis la unua stelo, en la
tendo de s-ro Rawlison ekbrilis abunde lumigita arbeto, destinita por
Nel. Abieton anstatais tujo eltranita en unu el la lokaj ardenoj,
malgra tio Nel trovis inter iaj branetoj multe da frandaoj kaj
belegan pupon, kiun la patro venigis por i el Kairo, kaj Stajo sian
ege deziratan anglan pafilon. De la patro li ricevis krom tio argaojn,
diversan asilaron kaj selon por evalrajdo. Nel ne povis regi sin
mem pro granda felio kaj Stajo, kvankam li opiniis, ke tiu, kiu
posedas anglan pafilon, devus posedi anka la konvenan seriozecon,
ne povis tamen elteni kaj elektinte la momenton, kiam irka la
tendo estis neniu irkairis in per la manoj. Tiun kapablon,
kulturitan diligente en la lernejo de Port-Saido, li posedis en
rimarkinda grado, kaj li ofte amuzis per i Nel'on, kiu sincere enviis
lin pro tio.
La antakristnaskan vesperon kaj la unuan festotagon pasigis la
infanoj parte je diservo, parte je la pririgardado de la ricevitaj
donacoj kaj je la dresado de Saba. La nova amiko montriis kapabla
kaj komprenema super ia atendo. Tuj la unuan tagon i ellernis doni
la piedon, alporti potukojn, kiujn i tamen ne redonis senreziste
kaj i komprenis, ke lavi per sia lango la vizaon de Nel ne apartenas
al entil-agoj iaflanke. Nel, tenante la fingron sur la nazeto, donis al
i diversajn instruojn, kaj i, jesante per la vost-svingado, konigis al
i tiamaniere, ke i askultas kun deca atento kaj prenas en
konsideron. Dum la promenadoj tra la sablaj placoj en la urbo la
gloro de Saba kreskis iuhore, kaj e, kiel iu gloro, komencis havi
malagrablajn sekvojn, ar i amasigis tutajn arojn da arabaj infanoj.
Komence ili tenis sin en certa distanco, tamen iom post iom
kuraigitaj pro la mildeco de la monstro", ili proksimiis pli kaj pli,
kaj fine ili plenigis la placojn anta la tendoj, ke oni ne povis libere
movii. Krom tio, ar iu araba infano de mateno is nokto suas
sukerkanon, apud la infanoj svarmas iam multega nombro da muoj,
- 32 -
kiuj tedaj per sirnem, estas anka daneraj, ar ili disportas

infektaojn de egipta okul-inflamo. La servistaro penis tiukaze
dispeli la infanojn, sed Nel iam defendis ilin, kaj krom tio i
disdonis al la plej junaj helou" (dolaojn), kio havigis al i ilian
grandan amon, sed samtempe anka pligrandigis ilian nombron.
Post tri tagoj komenciis la komunaj ekskursoj, parte per
etpuraj fervojoj, da kiuj la angloj konstruis multe en Medinet-el-
Fajum, parte sur azenoj, kaj kelkfoje anka sur kameloj. Montriis,
ke en la ladoj koncerne al tiuj bestoj flanke de Idriso, ja estis multe
da troigo, ar ne sole al fazeoloj, sed anka al homoj ne estis facile
teni sin en la seloj. Sed estis vere, ke la kameloj apartenis efektive al
la genro hegin" (rajdbestoj) kaj ar oni nutris ilin bone per maizo
(propra a siria), iliaj iboj estis grasaj kaj ili montris tiom da
kuremo, ke oni devis ilin reteni. La sudananoj Idriso kaj Gebhro
havigis al si, malgra la sovaa brilo de iliaj okuloj, la fidon kaj
korojn de la societo, kaj tio pro sia granda servemo kaj
eksterordinara zorgemo rilate al Nel. Gebhro havis iam kruelan kaj
iom bestan fizionomion, sed Idriso, kompreninte blada, ke tiu
malgranda personeto estas la okulo en la kapo de la tuta societo,
deklaris e iu okazo, ke li pli zorgas pri i ol pri sia propra animo".
S-ro Rawlison divenis, ke pere de Nel Idriso volas celi lian poon,
sed opiniante samtempe, ke ne estas homo en la mondo, kiu ne devus
ekami lian solan filineton, li estis danka al li kaj ne avaris bakiojn"
(trinkmonon).
Dum kvin tagoj la societo vizitis la ruinojn de la antikva
Krokodilopoliso, kiuj situas proksime al la urbo, kie la egiptanoj iam
kultis idolon nomitan Sebak, kiu havis homan figuron kaj krokodilan
kapon. La sekva ekskurso estis al la piramido de Hanaro kaj al
labirint-restaoj, kaj la plej longa kaj tuta sur kameloj is la lago
Karoun. ia norda bordo estas nura dezerto, sur kiu krom ruinoj de
malnovaj egiptaj urboj estas neniu vivosigno. Kontrae suden tirias
fruktodona, impona lando kaj sur la bordoj, kovritaj per eriko kaj
kano, svarmas pelikanoj, flamingoj, ardeoj, sovaaj anseroj kaj
anasoj. Tie Stajo trovis bonegan okazon demonstri la trafecon de
siaj pafoj, same el ordinara pafilo kiel anka el la angla apogpafilo.
Ili estis tiel eksterordinaraj, ke post iu pafo adiis mirigita macado
- 33 -
de Idriso kaj de la arabaj remistoj, kaj la falantajn en la akvon birdojn

akompanis iam ekkrioj: Bismillah kaj Maallah!
La araboj certigis, ke sur la dezerta bordo estas multaj lupoj kaj
hienoj kaj, ke, submetinte sekrete kadavriintan afon, oni povas
certe renkontii kun ili. Kaze de tiuj asertoj, s-ro Tarkowski kaj
Stajo pasigis du noktojn en la dezerto apud la ruinoj de Dine. Sed la
unuan submetitan afon fortelis beduenoj tuj post ilia foriro, kaj la
dua allogis nur laman akalon, kiun mortpafis Stajo. La plua asado
devis esti esigita, ar por amba inenieroj alvenis la tempo elveturi
por la kontrolo de la akvo-laboroj e Bahr-Jussef, en la irkaao de
El-Lahum en sud-orienta direkto de Medinet.
S-ro Rawlison atendis malpacience la alvenon de s-ino Olivier.
Malfelie anstata i alvenis la letero de la kuracisto kun la sciigo, ke
la iama erizipelo en la vizao efektive renoviis pro la piko de la
skorpio, kaj ke la malsanulino dum pli longa tempo ne povos forlasi
Port-Saidon. La situacio fariis vere embarasa. Kunpreni la infanojn,
la maljunan Dinah, la tendojn kaj la tutan servistaron estis neeble,
efe pro tio, ke la inenieroj devis esti hodia i tie, morga aliloke,
kaj ili povis anka ricevi la komision viziti la grandan kanalon
Ibrahimo". Tial post mallonga interkonsilio s-ro Rawlison decidis
lasi Nel'on sub la zorgo de la maljuna Dinah kaj Stajo, kaj sub la
protekto de la itala konsul-agento kaj la loka mudiro"
(guberniestro), kun kiu li antae konatiis. Li promesis anka al Nel,
al kiu ne estis facile disii de la patro, ke el iuj pli proksimaj lokoj li
kaj s-ro Tarkowski vizitos Medinet, a, se trovios io vidinda, ili
vokos la infanojn al si.
Ni kunprenas amison li darigis kiun ni okaze
sendos por venigi vin. Dinah iam akompanu Nel'on, sed ar Nel
gvidas in la sia plao, do vi, Stajo, zorgu pri ili amba.
Vi povas esti certa respondis Stajo ke mi gardos
Nel'on kiel mian propran fratinon. i havas Saban, kaj mi la pafilon,
do iu provu malutili al i...
Ne temas pri tio diris s-ro Rawlison. Mi opinias, ke
Saba kaj la pafilo tute ne estos al vi bezonaj. Vi estu tiel bona kaj
gardu in nur kontra la lacio, kaj samtempe atentu, ke i ne
malvarmumu. Mi petis la konsulon, ke li tuj venigu la kuraciston el
- 34 -
Kairo por la okazo, ke i ne fartus bone. amison ni sendos por

informoj kiel eble ple ofte. Anka la mudiro vizitos vin. Mi esperas,
ke nia foresto neniam daros tro longe.
Anka s-ro Tarkowski ne paris admonojn por Stajo. Li
klarigis al li, ke Nel ne bezonos lian defendon, ar en Medinet, kiel
anka en la tuta provinco El-Fajum, estas nek sovauloj, nek sovaaj
bestoj. Pensi pri io simila estus ridindao kaj ne inda al knabo, kiu
farios blada dekkvarjara. Do li devas esti nur zorgema kaj atenta,
ne devas entrepreni sola, kaj tiom malpli kun Nel iajn ekskursojn,
precipe sur kameloj, sur kiuj la rajdado iam estas tre laciga.
Sed Nel, adinte tion, faris tiel malgajan mieneton, ke s-ro
Tarkowski devis in tuj trankviligi.
Certe jes, li diris, karesante ian hartufeton vi
rajdados sur kameloj, sed en nia eesto, a vojaante al ni, se ni
sendos por vi amison.
Kaj ni solaj rajtas fari neniajn ekskursojn, e tiom
mallongajn, tiom etajn? demandis la knabineto.
Kaj i komencis montri per fingreto, pri kiom etaj ekskursoj
temas. Pajoj fine konsentis, kondie ke ili okazos sur azenoj, ne sur
kameloj kaj ne al la ruinoj, kie estas facile fali en kiun ajn truon,
sed sur vojoj al la proksima kamparo kaj transurbaj ardenoj.
Dragomano kun alia servistaro de Cook estis iam akompanonta la
infanojn.
Post tio la du pli aaj sinjoroj elveturis ne malproksimen, sed
nur al Hamaret-el-Makta, kaj post dek horoj ili revenis hejmen al
Medinet ankora anta la nokto. Tio ripetiis dum kelkaj tagoj, is ili
finis la kontrolon de la plej proksimaj laboroj. Poste, kiam ili estis
devigitaj kontroli la pli malproksimajn terenojn, amiso alveturadis
nokte kaj kunprenadis frumatene Stajon kaj Nel'on al tiuj urbetoj, en
kiuj la patroj volis al ili montri ion vidindan. La infanoj pasigis la pli
grandan parton de la tago kun siaj pajoj, kaj anta la sunsubiro ili
revenis al Medinet, al siaj tendoj. Estis tamen tagoj, en kiuj amiso
ne venis kaj tiam Nel, malgra la akompano de Stajo kaj Saba, en
kiu i trovis pli kaj pli novajn ecojn, atendis sopire la senditon.
Tiamaniere pasis la tempo is la festo de la Tri Reoj, kiam la du
inenieroj revenis hejmen al Medinet.
- 35 -
Post du tagoj ili denove forveturis, deklarinte, ke ili forestos i-

foje pli longan tempon kaj ke espereble ili atingos Beni-Suef, kaj de
tie veturos al El-Fachen, kie komencias la samnoma kanalo
kondukanta malproksimen al la sudo lalonge de Nilo.
Granda do estis la mirego de la infanoj, kiam la trian tagon,
anta la tagmezo, amiso aperis en Medinet. Kiel unua renkontis lin
Stajo, kiu estis tiam sur patejo, por observi la patiantajn
kamelojn. amiso parolis kun Idriso kaj sciigis Stajon, ke li tuj
venos al la tendoj por kunpreni lin kaj Nel'on, kiuj estas veturontaj al
siaj patroj. La knabo ekkuris tuj kun la bona sciigo al Nel, kiu ludis
kun Saba anta la tendo.
u vi scias! Alvenis amiso! li kriis jam de
malproksime.
Kaj Nel komencis tuj salteti, tenante amba piedojn kune, kiel
tion faras knabinoj saltantaj kun la nuro.
Ni veturos! Ni veturos!
Jes! Ni veturos malproksimen.
Kaj kien? demandis Nel, disovante per la maneto
hartufon, kiu kovris iajn okulojn.
Mi ne scias. amiso diris, ke li balda venos al ni kaj
klarigos ion.
Kaj de kie vi scias, ke malproksimen?
ar mi adis, kiel Idriso diris, ke li mem kaj Gebhro ekiros
tuj kun la kameloj. Tio signifas, ke ni veturos per fervojo kaj
renkontos la kamelojn tie, kie estos la pajoj, kaj de kie ni aranos
certe ekskursojn.
Pro la iamaj saltetoj la hartufo kovris denove ne sole la
okulojn, sed anka la tutan vizaon de Nel, kaj iaj piedoj resaltis de
la tero, kvaza ili estus el kauko.
Post kelkaj minutoj alvenis amiso kaj salutis ilin amba.
Khanage (sinjorido) li diris al Stajo ni veturas post
tri horoj per la unua vagonaro.
Kien?
Al El-Gharak-el-Sultani, kaj de tie kune kun la pli aaj
sinjoroj sur kameloj al Wadi-Rajan.
- 36 -
La koro de Stajo ekbatis pro ojo, sed samtempe mirigis lin

iom la vortoj de amiso. Li sciis, ke Wadi-Rajan estas granda tereno
de sablaj montetoj, trovianta sur la Libia dezerto sude kaj sud-
okcidente de Medinet, sed la patro kaj s-ro Rawlison, elveturante,
deklaris, ke ili ekiras en tute kontraa direkto, al Nilo.
Kio okazis do? demandis Stajo. u mia patro kaj s-
ro Rawlison ne estas en Beni-Suef, nur en El-Gharak?
Tiel konvenis al ili respondis amiso.
Sed ili komisiis nin skribi al ili al El-Fachen.
En i tiu letero skribas la pli aa efendi, kial ili estas en El-
Gharak.
Kaj dum kelka tempo li seris e si la leteron, post kio li
ekkriis:
Ho Nabi! (profeto) mi lasis la leteron en la sako e la
kamelgvidantoj. Mi kuras tuj por trafi Idrison kaj Gebhron anta ilia
forrajdo.
Kaj li ekkuris al la kamel-kondukistoj, kaj dume la infanoj kun
Dinah komencis preparii por la vojo.
ar ili esperis pli longan ekskurson, Dinah enpakis kelkajn
robetojn, iom da tolao kaj pli varman superveston por Nel. Anka
Stajo pensis pri si mem, kaj anta io li ne forgesis kunpreni la
pafilon kaj pafaojn, esperante renkontii inter la montetoj de Wadi-
Rajan kun lupoj kaj hienoj.
amiso revenis nur post unu horo, sed tiel vitanta kaj
penspira, ke dum momento li e ne povis paroli.
Mi ne plu trovis la kamel-kondukistojn li komencis
paroli kaj mi tute vane kuregis post ili. Sed ne gravas, ar ni
trovos la leteron kaj amba sinjorojn en El-Gharak. u Dinah anka
devas veturi kun ni?
Kial ne?
Estus pli bone, ke i restu. La pli aaj sinjoroj nenion
menciis pri i.
Sed ili deklaris e sia forveturo, ke Dinah devas iam
akompani la fralineton, do i veturos nepre anka nun.
amiso kliniis, almetante la manplaton al la koro, kaj diris:
Ni rapidu, sinjoro, ar alie nia katr (vagonaro) foriros.
- 37 -
La pakao estis jam preta, do ili troviis ustatempe e la

stacidomo. La distanco de Medinet is Gharak ne estas pli ol tridek
kilometroj, sed la flanka fervojeto, kiu ligas tiujn lokojn, veturas
malrapide kaj haltas tre ofte. Se Stajo estus sola, li sendube preferus
rajdadon sur kamelo ol veturadon per fervojo, ar li elkalkulis, ke
Idriso kaj Gebhro, ekirinte du horojn anta la ekveturado de la
vagonaro, estos pli frue en Gharak ol ili. Sed por Nel la vojo estus tro
longa, do la malgranda prizorganto, kiu bone memoris la admonojn
de amba patroj, ne volis, ke la knabineto laciu. Cetere la tempo de
la veturado pasis tiel rapide, ke ili apena rimarkis, ke ili alvenis en
Gharak.
La malgranda stacidomo, de kie la angloj kutime faras
ekskursojn al Wadi-Rajan, estis tute malplena. Ili trovis nur kelkajn
vualitajn virinojn, kiuj portis oranojn en korboj, du nekonatajn
kamelistojn-beduenojn, krom tio Idrison kaj Gebhron kun sep
kameloj, el kiuj speciale unu estis tre arita. Sed nek s-ro
Tarkowski, nek s-ro Rawlison estis e la stacidomo.
Idriso klarigis la foreston de la sinjoroj tiamaniere:
La pli aaj sinjoroj forveturis al la dezerto por starigi
tendojn, kiujn ili alveturigis el Etsah, kaj ordonis al ni, ke ni sekvu
ilin.
Kaj kiamaniere ni trovos ilin inter la montetoj? demandis
Stajo.
Ili sendis gvidistojn, kiuj nin kondukos.
Dirinte tion, li montris la beduenojn. La pli aa el ili kliniis,
trafrotis per la fingro unu okulon, kiun li posedis, kaj diris:
Niaj kameloj ne estas tiel grasaj, sed ne malpli bonaj por
rajdado ol la viaj. Post unu horo ni estos jam tie.
Stajo estis kontenta, ke ili pasigos la nokton en la dezerto, sed
Nel seniluziiis, ar i estis certa, ke i trovos pajon en Gharak.
Dume la staciestro, dormema egiptano kun rua fezo kaj
malhelaj okulvitroj, alproksimiis, kaj ne havante alian okupon,
komencis observi la eropajn infanojn.
Ili estas la infanoj de tiuj inglezi", kiuj forveturis matene
kun pafiloj al la dezerto diris Idriso, enseligante Nel'on.
- 38 -
Stajo, redoninte sian pafilon al amiso, eksidis anka apud i,

ar la selo estis vasta kaj en la formo de palankeno, nur sen
tegmento. Dinah sidiis malanta amiso, la aliaj okupis apartajn
kamelojn kaj iuj ekiris.
Se la staciestro estus pli longe rigardinta post ili, li eble estus
mirigita, ke tiuj angloj, kiujn menciis Idriso, ekiris rekte al la ruinoj
suden, kaj i tiuj tuj direktiis al Taleo, kiu situis e tute kontraa
flanko. Sed la staciestro jam antae iris hejmen, ar plia trajno ne
estis alvenonta tiun tagon al Gharak.
Estis jam la kvina posttagmeze. Vetero belega. La suno jam iris
al la alia flanko de Nilo kaj kliniis super la dezerto. i dronis en
oraj kaj purpuraj lumbriloj, flamantaj e la okcidenta flanko de la
ielo. La aero estis tiel troplenigita de roza brilo, ke la okuloj
atomate fermiis pro ia abundo. La kamparo alprenis violkoloran
nuancon, kaj la malproksimaj montetoj, klare videblaj en la fono de
la vespera ielruo, havis la koloron de pura ametisto. La mondo
perdis sian realecon kaj ajnis esti ia ludo de eksterteraj lumoj.
Dum ili rajdis tra la verda kaj kulturita regiono, la beduenoj
kondukis la karavanon per modera pao, tamen post kelka tempo,
kiam sub la piedoj de la kameloj ekknaris la malmola sablo, io tuj
aniis.
Yalla! yalla! ekhurlis subite sovaaj vooj.
Kaj samtempe adiis la fajfo de vipoj, kaj la kameloj,
transirante de troto al galopego, komencis kuregi kiel ventego kaj
prucigi per la piedoj la dezertan sablon.
Yalla! yalla!...
La troto de kamelo iam skuas, kaj la galopego, per kiu tiuj
bestoj malofte kuras, pli balancas, do la infanojn amuzis komence tiu
furioza rajdado. Sed estas konate, almena de balancilo, ke tro rapida
balancado kazas kapturnon. Do post kelka tempo, kiam la impeto ne
esis, la malgranda Nel eksentis kompreneble kapturnon kaj en iaj
okuloj malheliis.
Stajo, kial ni tiel kuregas? i ekkriis, turnante sin al sia
kunulo.
Mi pensas, ke ili troe kurigis la kamelojn kaj nun ili ne
povas ilin haltigi respondis Stajo.
- 39 -
Sed rimarkinte, ke la vizao de la knabineto iom paliis, li

komencis alvoki la beduenojn, kuregantajn e la fronto, ke ili tuj
malrapidigu la rajdadon. Lia voko havis tamen nur tian efikon, ke
adiis denove ekkrioj: Yalla"! kaj ke la bestoj ankora pli
rapidigis la kuron.
En la unua momento la knabo pensis, ke la beduenoj ne adis
lin. Tamen, kiam je la refoja alvoko sekvis neniu respondo, kaj kiam
Gebhro veturanta malanta ili ne esis vipadi tiun kamelon, sur kiu li
sidis kun Nel, li certiis, ke ne la kameloj mem tiel rapidegas, sed ke
faras tion la homoj pro iu nekonata kazo.
Enkapiis al li supozoj, ke eble la kondukistoj elektis la mal-
ustan vojon kaj ke, volante reakiri la perditan tempon, ili kure-gas
nun pro timo, ke la pli aaj sinjoroj insultos ilin kaze de ilia tro
malfrua alveno. Sed post momento li komprenis, ke tio ne povas esti,
ar s-ro Rawlison pli kolerus kontra ili pro troa lacio de Nel. Kion
do tio signif as? Kial ili ne obeas lian ordonon?
La koron de la knabo plenigis kolero kaj timo pri Nel.
Haltu! li ekkriis per tuta forto, turnante sin al Gebhro.
Ouskout (silentu)! responde ekhurlis la sudanano.
Kaj ili kuregis plu.
En Egiptujo noktias irka je la sesa horo, do balda la
vespera ielruo estingiis, kaj post kelka tempo sur la ielon ruliis
la granda, rukolora luno kaj eklumigis la tutan dezerton per milda
lumo.
En la silento adiis nur la lacega spirado de la kameloj kaj la
obtuza, rapida frapado de iliaj piedoj sur la sablo, kaj de tempo al
tempo la vipfajfado. Nel estis jam tiel laca, ke Stajo devis in
subteni en la selo. iam i demandis, u ili devas ankora longe rajdi
kaj videble plifortigis in la sola espero, ke i balda ekvidos la
patron. Sed vane ili amba irkarigardis. Pasis jam unu horo, poste
la dua: nek tendoj, nek fajro estis videblaj.
Tiam la haroj ekstaris sur la kapo de Stajo, ar li konsciiis,
ke ili estas forrabitaj.
- 40 -
VI
Kaj sinjoroj Rawlison kaj Tarkowski atendis la infanojn, sed ne
inter la sablaj montetoj de Wadi-Rajan, kien ili havis nek bezonon
nek deziron veturi, nur en la tute alia regiono, en la urbo El-Fachen,
e la samnoma kanalo, kie ili kontrolis la laborojn faritajn anta la
jarfino. El-Fachen distancas de Medinet en rekta linio je irka
kvardek kvin kilometroj. ar ne estas senpera kunigo kaj oni devas
veturi al El-Wasta, kio preska duobligas la vojon, s-ro Rawlison,
trarigardante la fervojan gvidlibron, faris jenajn kalkulojn:
amiso elveturis antahiera vespere diris s-ro Rawlison
al s-ro Tarkowski kaj en El-Wasta li kaptis la vagonaron venantan
el Kairo, sekve en Medinet li estas hodia matene. La infanoj estos
vojapretaj en unu horo. Forveturinte tamen tagmeze, ili devus atendi
la noktan vagonaron, kiu havas sian vojon lalonge de Nilo, kaj ar
ni ne permesis al Nel veturi nokte, ili ekveturos hodia matene kaj
estos i tie tuj post la sunsubiro.
Jes, diris s-ro Tarkowski amiso devas iom ripozi,
kaj kvankam Stajo estas rapidega, oni tamen povas iam kalkuli je
lia prudento, se temas pri Nel. Cetere, mi sendis al li sciigon, ke ili ne
ekveturu anta la nokto.
Brava knabo, kaj mi fidas lin tute respondis s-ro
Rawlison.
Verdire anka mi. Malgra siaj diversaj mankoj Stajo
havas noblan karakteron, ar li estas kuraa, neniarn mensogas kaj
mensogas nur malkurauloj. Anka da energio li posedas sufie, kaj
se li post ia tempo sukcesos akiri kvietan konsideron, tiam mi povas
esti certa, ke li bone helpos sin en la vivo.
Certe. Sed rilate al konsidero, u vi estis prudenta en lia
ao?
Mi devas konfesi, ke ne, respondis ridante s-ro
Tarkowski sed eble mi ne estis tiel aplomba kiel li.
Tio pasos. Intertempe estu felia, ke vi havas tian filon.
Kaj vi, ke vi havas tiel dolan kaj amindan estaon kiel Nel.
- 41 -
Dio benu in respondis kortuita s-ro Rawlison.

Amba amikoj manpremis reciproke, post kio ili eksidis kaj
komencis trarigardi la planojn kaj supozitajn kostojn de la laboroj.
e tiu okupo pasis al ili la tempo is la vespero.
Je la sesa horo, kiam noktiis, ili troviis en la stacidomo kaj,
promenante sur la perono, ili interparolis plu pri la infanoj.
Belega vetero, sed iom malvarmete diris s-ro Rawlison.
u Nel kunprenis la varman veston?
Stajo memoros tion kaj anka Dinah.
Tamen mi bedaras, ke anstata venigi ilin i tien, ni ne
veturis mem al Medinet.
Rememoru, ke mi konsilis uste tion.
Mi scias kaj se ne estus la fakto, ke ni estas pluveturontaj
de i tie suden, mi estus konsentinta tion. Tamen mi elkalkulis, ke la
vojo okupus al ni multan tempon, kaj ke ni estus kun la infanoj pli
mallonge. Cetere mi devas konfesi, ke amiso sugestis al mi venigi
la infanojn i tien. Li deklaris al mi, ke li ege sopiras al ili kaj ke li
estus felia, se mi sendus lin por ili. Mi ne miras, ke li alkutimiis al
ili...
La pluan interparolon esigis la signaloj anoncantaj la
alproksimion de la vagonaro. Post momento en la mallumo aperis la
lumigaj okuloj de lokomotivo, kaj samtempe adiis iaj penspirego
kaj fajfado.
La vico de la lumigitaj vagonoj oviis lalonge de la perono,
ektremis kaj haltis.
Mi vidis ilin en neniu fenestro diris s-ro Rawlison. Ili
sidas eble pli interne, kaj probable ili tuj eliros.
La vojaantoj komencis elvagonii, sed plej-parte araboj, ar
El-Fachen, krom belaj palmaj kaj akaciaj arbetaroj havas nenion
vidinda. La infanoj ne alvenis.
A amiso ne kaptis la vagonaron en El-Wasta adiis
kun la nuanco de malbona humoro s-ro Tarkowski a post nokta
vojao li preterdormis kaj iuj alvenos nur morga.
Povas esti respondis kun maltrankvilo s-ro Rawlison a
povas anka esti, ke iu malsaniis.
Sed Stajo telegrafus tiuokaze.
- 42 -
Kiu scias, u ni ne trovos depeon en la hotelo.

Ni iru!
Sed en la hotelo atendis ilin neniu depeo. S-ro Rawlison estis
pli kaj pli maltrankvila.
u vi scias, kio povis anka okazi? diris s-ro Tarkowski.
Jen, se amiso preterdormis, tiam li ne sciigis pri tio la infanojn,
alvenis e ili hodia kaj anoncis, ke ili estas veturontaj morga.
Anta ni li mensogos, ke li miskomprenis niajn ordonojn. iuokaze
mi telegrafos al Stajo.
Kaj mi al la mudiro de Fajumo.
Post momento du depeoj estis forsenditaj. Ne estis ankora
kazoj por maltrankvilo, tamen en atendado de respondo la
inenieroj malbone pasigis la nokton kaj la frua mateno trafis ilin sur
la piedoj.
La respondo de la mudiro alvenis nur irka je la deka horo kaj
tekstis jene:
Kontrolite en stacidomo. Infanoj elveturis hiera al Gharak-el-
Sultani".
Estas facile kompreni, kia konsternio kaj kolerego ekkaptis la
patrojn je tiu neatendita informo. Dum kelka tempo ili rigardis unu la
alian, kvaza ili tute ne komprenus la enhavon de la depeo, post kio
s-ro Tarkowski, kiu estis impulsiema homo, batis per la manplato la
tablon kaj diris:
Tio estas la ideo de Stajo, sed mi dekutimigos lin de tiaj
ideoj.
Mi ne supozis tion pri li respondis la patro de Nel.
Sed post momento li demandis:
Kaj kio do pri amiso?
A li ne trovis ilin kaj ne scias, kion fari, a li veturis post
ili.
Same anka mi pensas.
Kaj unu horon poste ili amba ekiris al Medinet. En la tendoj
ili sciiis, ke ne estas kamel-kondukistoj, kaj en la stacidomo oni
konfirmis, ke amiso elveturis kun la infanoj al El-Gharak. La afero
prezentis sin iam pli malklare kaj oni povis in klarigi nur en El-
Gharak.
- 43 -
Kaj efektive nur tie komenciis malvualii la terura realeco.

La staciestro, la sama dormema egiptano kun malhelaj
okulvitroj kaj kun rua fezo, rakontis al ili, ke li vidis knabon irka
dek kvarjaran kaj okjaran knabineton kun nejuna negrino, kiuj
forrajdis al la dezerto. Li ne memoras, u estis entute ok a na
kameloj, sed li rimarkis, ke unu el ili estis arita kiel por pli longa
vojo, kaj du beduenoj havis anka grandajn selsakojn li anka
rememoris, ke, kiam li rigardis la karavanon, unu el la kamel-
kondukistoj, sudanano, diris al li, ke ili estas la infanoj de angloj, kiuj
antae forveturis al Wadi-Rajan.
u i tiuj angloj jam revenis? demandis s-ro Tarkowski.
Jes. Ili revenis jam hiera kun du asitaj lupoj respondis
la staciestro kaj tio e mirigis min, ke ili ne revenas kune kun la
infanoj. Sed mi ne demandis ilin pri tio, ar tio ne estas mia afero.
Dirinte tion, li foriris al siaj okupoj.
Dum tiu rakonto la vizao de s-ro Rawlison paliis kiel papero.
Rigardante per erarvagantaj okuloj la amikon, li deprenis la apelon,
levis la manplaton al la vitkovrita frunto kaj ekance-liis, kvaza li
estus falonta.
Rawlison, estu viro! vokis s-ro Tarkowski. Niaj infanoj
forrabitaj! Oni devas ilin savi.
Nel! Nel! ripetadis la malfelia anglo.
Nel kaj Stajo! Pri tio ne kulpis Stajo. Oni perfide allogis
kaj forkaptis ilin amba. Kiu scias kial. Eble por elaetpago. amiso
sendube partoprenas la konspiron. Idriso kaj Gebhro anka.
e tio li rememoris, kion diris Fatmo, ke amba sudananoj
apartenas al la dangala gento, en kiu naskiis Mahdi kaj ke el i tiu
gento devenas adigo, la patro de amiso. Je tiu rememoro la koro
ajne haltis en lia brusto por momento, ar li bone konsciiis, ke la
infanoj povis esti forkaptitaj ne por elaetpago, sed por interano
kontra la familianoj de Smaino.
Sed kion faros kun ili la samgentanoj de la malbonagura
profeto? Kaii en la dezerto a ie e la bordo de Nilo ili ne povas,
ar en la dezerto ili iuj povus morti pro malsato kaj soifo, kaj e
Nilo oni certe kaptus ilin. Eble ili forkuros kun la infanoj is Mahdi.
- 44 -
Kaj i tiu penso terurigis s-ron Tarkowski, sed la energia eks-

militisto balda rekonsciiis kaj komencis pripensi ion, kio oka-zis,
kaj samtempe seri savrimedojn.
Fatmo li rezonis havis nenian kazon por sin veni,
nek al ni, nek al niaj infanoj; se ili tamen estis forkaptitaj, do videble
pro tio, por doni ilin en la manojn de Smaino. Neniuokaze minacas
ilin la morto. Kaj tio estas felio en la malfelio, sed atendas ilin
terura vojo, kiu povas esti pereiga por ili.
Kaj tuj li sciigis la amikon pri siaj pensoj, post kio li tiel diris:
Idriso kaj Gebhro, kiel sovaaj kaj malsaaj homoj imagas,
ke la trupoj de Mahdi estas jam proksime, kaj dume Kartumo, kiun
Mahdi atingis, situas de tie du mil kilometrojn. Tiun vojon ili devas
trairi lalonge de Nilo kaj ne malproksimii de i, ar alie la kameloj
kaj homoj mortus pro soifo. Veturu tuj al Kairo kaj postulu de la
kedivo, ke oni forsendu depeojn al iuj militpostenoj kaj ke oni
aranu postkuron dekstre kaj maldekstre lalonge de la rivero. Al la
ebordaj ejkoj promesu por la ekkapto de la forkurintoj grandan
premion. En la vilaoj ili haltigu iujn, kiuj alproksimios al la akvo.
Tiamaniere Idriso kaj Gebhro devas nepre fali en la manojn de la
estraro kaj ni reakiros niajn infanojn.
S-ro Rawlison regajnis jam sian trankvilon.
Mi veturas li diris. Tiuj friponoj forgesis, ke la angla
armeo de Wolseley, kiu rapidas helpe al Gordon, estas jam survoje
kaj detranos ilin de Mahdi. Ili ne forkuros. Ili ne povas eskapi! Mi
sendas tuj la depeon al nia ministro, kaj poste mi veturos. Kaj kion
intencas vi?
Mi telegrafos pri forpermeso kaj, ne atendante la respondon,
mi ekiros sur Nilo al Nubio, seri iliajn postsignojn, por gardatenti la
postkuron.
Do ni devas renkontii. ar mi faros la samon el Kairo.
Bone! Kaj nun ek al la laboro!
Kun helpo de Dio! respondis s-ro Rawlison.
- 45 -
VII
Dume la kameloj kuregis kiel uragano tra la brilantaj sabloj en
la luna lumo. Fariis jam profunda nokto. La luno, komence granda
kiel disko kaj rua, paliis kaj ruliis alten. La malproksimaj
montetoj de la dezerto kovriis per muslin-arenta vaporao, kiu, ne
vualante iliajn konturojn, anis ilin kvaza en iujn lumaperaojn. De
tempo al tempo adiis de rokoj tie kaj aliloke dismetitaj la
melankolia hurletado de akaloj.
Pasis denove unu horo. Stajo irkabrakis sian amikinon kaj
subtenis in, penante tiamaniere mildigi la lacigan skuadon dum la
furioza rajdado. La knabino iam pli ofte demandis lin, kial ili tiel
kuregas kaj kial oni vidas nek tendojn, nek la pajojn. Stajo decidis
fine diri al i la veron, kiun sekretigi estis neeble.
Nel, li diris deprenu la ganton kaj nerimarkeble etu
in teren.
Kial, Stajo?
Kaj li alpremis in al si kaj respondis kun ia nekutima
karesemo:
Faru, kion mi diris.
Per unu mano Nel tenis sin je Stajo kaj timis lasi lin, sed i
helpis sin tiamaniere, ke i komencis depreni la ganton per la
dentetoj de iu fingreto aparte kaj fine, farinte tion, i etis in
teren.
Post kelka tempo etu la duan diris Stajo. Mi jetis
jam la miajn, sed rimarki la viajn estos pli facile, ar ili estas
helkoloraj.
Kaj vidante, ke la knabineto rigardas lin per demandaj okuloj,
li darigis:
Ne teruriu, Nel... Sed povas esti... povas okazi, ke ni tute
ne renkontos niajn patrojn..., ar verajne tiuj friponoj forkaptis nin
perfide. Sed ne timu... ar, se tiel estas, tiam ekiros post ni la
postkuro. Oni nin kuratingos kaj certe liberigos. Pro tio mi ordonis al
vi eti la ganton, por ke la postkuro povu trovi postsignojn. Dume ni
- 46 -
povas fari nenion alian, sed poste mi ion elpensos... Tutcerte mi

eltrovos ion, nur ne timu kaj fidu min...
Sed Nel, sciiinte, ke i ne ekvidos la pajon, kaj ke ili forkuras
ien en la foran dezerton, komencis tremi pro timo kaj plori, karese
alpremante sin al Stajo kaj demandante kun plorego, kial ili estas
forkaptitaj kaj kien oni kondukas ilin. Li konsolis in lapove kaj
preska per la samaj vortoj, per kiuj lia patro konsolis s-ron
Rawlison. Li certigis in, ke la patroj mem postkuros ilin kaj sciigos
iujn garnizonojn lalonge de Nilo, ke, kio ajn okazus, li neniam
forlasos kaj iam defendos in.
Sed la bedaro kaj sopiro al la patro estis en i e pli grandaj ol
la timo, do i ne esis plori dum longa tempo kaj ili amba kuregis,
malojaj, en la hela nokto, tra la palaj sabloj de la dezerto.
En Stajo tamen premiis la koro ne sole pro bedaro kaj timo,
sed anka pro honto. Pri tio, kio okazis, li ja vere ne kulpis, sed li
rememoris sian antaan elmontriemon, kiun tiel ofte malladis e li
la patro. Antae li estis konvinkita, ke ne ekzistas tia situacio, en kiu
li ne helpus sin; li opiniis sin nevenkebla bravulo kaj li estis preta
provoki la tutan mondon. Nun li komprenis, ke li estas nur malforta
knabo, pri kiu iu povas fari, kion li volas, kaj ke jen li kuregas sur
kamelo kontra sia volo kaj nur pro tio, ke tiun kamelon pelas de
malantae duonsovaa sudanano. Pro tio li sentis sin ege humiligita,
kaj li vidis nenian rimedon kontrastari. Li devis rekoni anta si
mem, ke li simple timas tiujn homojn, tiun dezerton kaj tion, kio
povas ilin amba trafi.
Tamen li promesis sincere, ne sole al i, sed anka al si, ke li
gardos kaj defendos in, e je la prezo de la propra vivo.
Nel, laca pro la ploro kaj furioza rajdo, kiu daris jam ses
horojn, komencis fine dormeti, kaj e komplete ekdormis. Stajo,
sciante, ke kiu falos de sur la galopanta kamelo, povas esti mortigita
surloke, alligis in firme al si per nuro, kiun li trovis hazarde e la
selo. Sed post kelka tempo ajnis al li, ke la kurado de la kameloj
fariis malpli rapida, kvankam ili kuris nun sur glata kaj mola sablo.
En la malproksimo oni vidis neklarajn montetojn, kaj sur la ebenao
komenciis kutimaj noktaj iluziobildoj. La luno brilis sur la ielo pli
kaj pli pale, kaj dume anta ili aperis rampantaj malalte, trangaj,
- 47 -
rozkoloraj nubetoj, tute travideblaj, kvaza teksitaj el lumo. Ili estiis

pro nesciata kialo kaj oviis antaen, kvaza puitai per facila
vento. Stajo vidis, kiel la burnusoj de la beduenoj kai la kameloj
subite roziis, eniante en tiujn lumigitajn teritoriojn, kaj poste la
tutan karavanon irkaprenis la delikata, roza brilo. De tempo al
tempo la nubao alprenis palbluan koloron kaj tiel estis is la
montetoj.
Apud la montetoj la kurado de la kameloj ankora pli multe
malrapidiis. Cirkae oni vidis nun rokojn elstarantajn el la sablaj
montetoj a disetitajn inter superutaoj en sovaa malordo. La
grundo fariis tonria. Ili pasis tra kelkaj malaltaoj, kovritaj de
tonoj, kaj tra lokoj similaj al sekiintaj riverujoj. De tempo al tempo
ilian vojon baris interkrutejoj, kiujn ili devis irkarajdi. La bestoj
komencis pai singarde, piedumante kvaza en danco inter sekaj kaj
malmolaj tufegoj, faritaj de jeriaj rozoj, per kiuj la superutaoj kaj
rokoj estis kovritaj abunde. Ofte la kameloj faletadis kaj estis
evidente, ke oni devas doni al ili ripozon.
Post kelka tempo la beduenoj haltis en la dezerta intermonto
kaj, elseliinte, ekokupiis pri la malligado de la selsakoj. Idriso kaj
Gebhro faris la samon. Oni komencis prizorgi la kamelojn, malstrei
la selrimenojn, depreni la provianton kaj seri platajn tonojn por
arani fajrujon. Estis nek brulligno, nek sekiinta sterko, kiun kutime
uzas araboj, sed amiso, la filo de adigo, kolektis sufie da jeriaj
rozoj, formis el ili grandan stakon kaj ekbruligis in. Dum kelka
tempo, kiam la sudananoj estis okupitaj pri la kameloj, Stajo, Nel
kaj ia vartistino, la maljuna Dinah, troviis kune, tute izolitaj. Sed
Dinah estis ankora pli terurigita ol la infanoj mem kaj i tute ne
povis paroli. i nur irkavolvis la knabineton per la varmiga plejdo
kaj, sidiinte apud i sur la tero, komencis kun emo kisi iajn
manetojn. Stajo tuj demandis amison, kion signifas io i, kio
okazis, sed li, ridante, nur rnontris al li siajn blankajn dentojn kaj iris
kolekti plu brulmaterialon. Poste Idriso, demandita pri tio, respondis
per unu vorto: "vi vidos", kaj minacis al li per la fingro. Kiam fine
ekbrilis la fajro el rozoj, kiuj pli bruletis ol flamis, irkais in iuj,
krom Gebhro, kiu restis ankora apud la kameloj, kaj oni komencis
mani maizflanojn kaj sekan af- kaj kapro-viandon. La infanoj,
- 48 -
malsataj pro la longa rajdado, anka manis, kvankam Nel estis tre
dormema kaj iaj okuletoj fermiadis pro lacio. Sed intertem-pe en
la eta lumo de la fajro aperis la malhelhata Gebhro kaj, briletante
per la okuloj, suprenlevis du malgrandajn helkolorajn gantojn kaj
demandis:
Kies ili estas?
Miaj respondis Nel dormeme kaj per laca voo.
Viaj, malgranda aspido? siblis tra la kunpremitaj dentoj
la sudanano. Tiamaniere vi signas la vojon, por ke via patro sciu,
kien li devas nin postkuri?
Kaj tion dirinte, li batis in per la skuro, terura araba vipo, kiu
tranas e la haton de kamelo. Nel, kvankam envolvita en dika
plejdo, ekkriis pro doloro kaj pro timo, sed Gebhro ne sukcesis bati
in refoje, ar Stajo eksaltis sammomente kiel sovaa kato, puis
lian bruston per la kapo kaj ekkaptis lian goron.
Tio okazis tiel fulmrapide kaj neatendite, ke la sudanano falis
dorsen kaj Stajo sur lin, kaj ili amba komencis rulii sur la tero. La
knabo por sia ao estis eksterordinare forta, tamen Gebhro balda
subigis lin. Anta io li fortiris liajn manojn de sia goro, post tio li
turnis lian vizaon al la tero kaj, alpreminte per la pugno lian nukon,
li komencis bati lian dorson per la skuro.
La krio kaj larmoj de Nel, kiu, kaptante la manojn de la
sovaulo, petegis lin samtempe, ke li pardonu al Stajo, helpus
nenion, se ne aperus i-momente Idriso, kiu neatendite venis helpe al
li. Li estis pli aa ol Gebhro, multe pli forta kaj de la komenco de la
forkuro el Gharak-el-Sultani iuj subordiis al liaj ordonoj. Nun li
iris la skuron el la mano de la frato kaj, foretinte in
malproksimen. kriis:
For malsaulo!
Mi mortbatos tiun skorpion! respondis Gebhro, grincante
per la dentoj.
Sed Idris kaptis lin je la brusto kaj, ekrigardinte en liajn oku-
lojn, li komencis paroli per minaca, sed mallata voo:
La nobla Fatmo malpermesis fari malutilon al tiuj infanoj,
ar ili protektis in...
Mi mortbatos! ripetis kolere Gebhro.
- 49 -
Kaj mi diras al vi, ke vi ne plu levos la skuron por bati ilin.

Se vi tamen faros tion, mi redonos al vi por iu bato dekoble.
Kaj li komencis skui lin kiel palman branon, post kio li tiel
pluparolis:
i tiuj infanoj estas la proprao de Smaino, kaj se iu el ili ne
alvenos en vivanta stato, Mahdi mem (Dio plilongigu la tagojn de lia
vivo!) ordonos pendigi vin. u vi nun komprenas, vi malsaulo?
La nomo de Mahdi faris sur iuj liaj adeptoj tiel grandan
impreson, ke Gebhro tuj mallevis la kapon kaj ripetadis kun teruro:
Allah akbar! Allah akbar! (Dio estas granda!)
Stajo leviis de la tero, sed li sentis, ke, se lia patro povus lin
vidi kaj adi i-momente, li estus certe fiera pri li, ar ne sole li
eksaltis senhezite por savi la knabinon, sed anka nun, kvankam la
batoj per la skuro kazis al li bruldoloron, li ne pensis pri sia propra
doloro, sed komencis konsoli la kompatindan knabineton kaj
demandi, u la batoj ne faris al i iun malutilon.
Kaj poste li diris:
Kiom mi ricevis, tiom mi ricevis, sed li ne kuraos sin eti
plu sur vin. Ho, se mi havus ian armilon!
La malgranda virineto irkais lian kolon per amba manoj kaj
malsekigante liajn vangojn per larmoj, komencis certigi, ke i ne
multe suferis kaj ke i ploras ne pro doloro, nur pro kompato al li.
Post tio Stajo alproksimigis sian buon al ia orelo kaj diris,
flustrante:
Nel, ne ar li batis min sed ar li kurais vin bati, mi uras,
ke mi ne pardonos al li.
Tiel finiis la okazao. Post kelka tempo Gebhro kaj Idriso,
repaciintaj jam, disetendis sur la tero siajn mantelojn kaj kuiis sur
ili. amiso balda sekvis ilin. La beduenoj donis al la kameloj
nutrajon, post kio, sidiinte sur du el ili, ili ekrajdis direkte al Nilo.
Nel kuigis sian kapeton sur la genuojn de la maljuna Dinah kaj tuj
ekdormis. La fajro iom estingiis kaj balda adiis nur la
dentkrakado de la kameloj, kiuj remais. Sur la ielo aperis nubetoj,
kiuj de tempo al tempo vualis la lunon, sed la nokto estis lumplena.
Malanta la rokoj adiis iam sopira hurlado de akaloj.
- 50 -
Post du horoj la beduenoj revenis sur la kameloj, portantaj

akvon en ledaj sakoj. Disflamiginte la fajron, ili eksidis sur la sablon
kaj kornencis mani. Ilia alveno vekis Stajon, kiu ekdormetis, kaj la
du sudananojn kaj amison, la filon de adigo. Tiam apud la fajro
komenciis jena interparolo:
u ni povas plurajdi? demandis Idriso.
Ne, ar ni devas ripozi, ni kaj niaj kameloj.
u iu vidis vin?
Neniu. Ni atingis la riveron inter du vilaoj. De
malproksime nur bojadis la hundoj.
Oni devas iam iri por akvo en la noktomezo kaj erpi in
en senhomaj lokoj. Plej grave estas preteriri la unuan challal"
(katarakton), ar pli malproksime la vilaoj estas malmultaj kaj pli
favoraj al la profeto. La postkuro sekvos nin tutcerte.
Post tio amiso turniis sur la ventron kaj, apogante sian
vizaon per la manoj, li diris:
La mehendisoj (inenieroj) antae atendos la infanojn en
El-Fachen dum la tuta nokto kaj is la sekvanta vagonaro. Poste ili
veturos al Fajumo, kaj de tie al Gharak. Ne pli frue ol tie ili
ekkomprenos, kio okazis, kaj tiam ili devas reveni al Medinet, por
sendi vortojn, kurantajn tra la kupra fadeno al la urboj apudnilaj, kaj
rajdantojn sur kameloj, kiuj nin postkuros. io i daros almena tri
tagojn. Tial pli frue ni ne bezonas lacigi niajn kamelojn kaj ni povas
trankvile trinki fumon" el la piptuboj.
Tion dirinte, li altiris el la fajrujo flamantan stangeton de jeria
rozo kaj ekbruligis per i la pipon, kaj Idriso komencis, la la araba
kutimo, maci pro kontento.
Bone vi tion aranis, filo de adigo, li diris sed ni
devas eluzi la tempon por dum i tiuj tri noktotagoj atingi kiel eble
plej malproksimen al sudo. Mi reekspiros pli trankvile nur tiam, kiam
ni trarajdos la dezerton inter Nilo kaj Kharge (granda oazo
okcidenten de Nilo). Donu Dio, ke la kameloj eltenu.
Ili eltenos adiis unu el la beduenoj.
Oni diras anka, interrompis amiso ke la armeo de
Mahdi (Dio plilongigu lian vivon!) atingos jam balda Assuanon.
- 51 -
Tiam Stajo, kiu tre atente askultis tiun interparolon, kaj bone
memoris, kion antae diris Idriso al Gebhro, leviis kaj diris:
La armeo de Mahdi estas apud Kartumo.
La! la! (ne! ne!) neis amiso.
Ne atentu liajn vortojn, respondis Stajo ar ne sole
lia hato, sed anka lia cerbo estas nigra. Se vi iun trian tagon
aetus novajn kamelojn kaj kuregus kiel hodia, vi atingus Kartumon
ne pli frue ol post unu monato, kaj krome vi certe ne sciasr ke la
vojon interbaros al vi la armeo ne egipta, sed angla...
Tiuj vortoj impresis ilin kaj Stajo, rimarkinte tion, parolis plu:
Anta ol vi trovios inter Nilo kaj la granda oazo, iuj vojoj
en la dezerto estos jam gardataj de tuta vico da militgardistoj.
Ha! la vortoj tra la kupra fadeno kuras pli rapide ol la kameloj!
Kiamaniere vi sukcesos eskapi?
La dezerto estas lara respondis unu el la beduenoj.
Sed vi devas teni vin proksime al Nilo.
Ni povas e transii kaj, se oni seros nin je i tiu flanko de
la rivero, ni estos je la alia.
La vortoj, fulmkurantaj tra la kupra fadeno, atingos la
urbojn kaj vilaojn e amba riverbordoj.
Mahdi sendos al ni anelon, kiu metos la fingrojn sur la
okulojn de la angloj kaj turkoj (egiptanoj), kaj nin mem vualos per
flugiloj.
Idriso, diris Stajo mi ne turnas min al amiso, kies
kapo estas kvaza malplena kukurbo, nek al Gebhro, kiu estas
akalao, sed al vi. Mi jam scias, ke vi volas venigi nin al Mahdi kaj
transdoni nin en la manojn de Smaino. Sed, se vi faras tion pro
monprofito, tiam sciu, ke la patro de i tiu malgranda bint"
(knabineto) estas pli ria ol iuj sudananoj kune.
Kaj kio sekvas el tio? interrompis Idriso.
Kio? Reiru propravole, kaj la granda mehendiso kaj anka
mia patro ne avaros por vi iuj la monon.
A ili liveros nin al la registaro, kiu tuj ordonos pendigi nin.
Ne, Idriso. Vi sendube pendos, sed nur tiuokaze, se oni kaptos vin
dum la forkurado. Kaj tio certe okazos. Sed, se vi mem reiros, neniu
puno vin trafos kaj krom tio vi farios riuloj is la vivofino. Vi
- 52 -
scias, ke la blankuloj el Eropo iam plenumas siajn promesojn. Jen

mi donas al vi urpromeson en la nomo de amba mehendisoj, ke
estos tiel, kiel mi diris.
Kaj Stajo estis efektive certa, ke lia patro kaj s-ro Rawlison
centoble pli preferos plenumi la de li faritan promeson ol elmeti ilin
amba, kaj precipe la knabineton Nel, al terura vojao kaj ankora
pli terura vivo inter la sovaaj kaj furiozaj bandoj de Mahdi.
Pro tio Stajo kun batanta koro atendis la respondon de Idriso,
kiu profundiis en silenton kaj nur post kelka tempo respondis:
Vi diras, ke la patro de la malgranda bint" kaj la via donos
al ni multan monon?
Jes!
Kaj u ilia tuta mono kapablos malfermi al ni la pordon de
la paradizo, kiun malfermos unu beno de Mahdi?
Bismillah! ekkriis je tio amba beduenoj kune kun
amiso kaj Gebhro.
Stajo tuj perdis la tutan esperon, ar li sciis, ke la orientanoj ja
estas monavidaj kaj korupteblaj, sed se la pura mahometano
ekrigardas iun aferon flanke de sia religio, tiam ne estas en la mondo
tiaj trezoroj, kiuj kapablus lin tenti.
Kaj Idriso, incitita per la ekkrio, parolis plu, kaj videble jam ne
por respondi al Stajo, sed prefere por akiri pli da rekono kaj lado
flanke de siaj kamaradoj:
Ni estas feliaj, ke ni apartenas al tiu generacio, kiu eligis la
sanktan profeton, sed la nobla Fatmo kaj iaj infanoj estas liaj
parencoj kaj la grancla Mahdi amas ilin. Kiam do ni transdonos al li
vin kaj la malgrandan bint", li anos vin kontra Fatmo kaj iaj
filoj, kaj nin li ekbenos. Sciu, ke e la akvo, en kiu li iumatene lavas
sin la la reguloj de la Korano, sanigas malsanojn kaj pardonas
pekojn, kaj tiom pli lia beno!
Bismillah! ripetis la sudananoj kaj beduenoj.
Sed Stajo, kaptante la lastan eblon de la savo, diris:
Tiam forprenu min solan, kaj la beduenoj reiru kun la
malgranda bint". Kontra mi oni eldonos Fatmon kaj iajn filojn.
E pli certe oni eldonos in kontra vi amba.
Je tio la knabo turnis sin al amiso:
- 53 -
Via patro respondecos pri viaj agoj.

Mia patro estas jam en la dezerto, sur la vojo al la profeto
rediris amiso.
Do oni kaptos kaj pendigos lin.
i tie Idriso rekonis la neceson kuraigi siajn kamaradojn:
Tiuj vulturoj li diris kiuj formanos la karnon de niaj
ostoj, eble ankora ne estas elkovitaj. Ni scias, kio minacas nin, sed
ni ne estas infanoj kaj la dezerton ni bone konas delonge. Tiuj homoj
(e tio li montris al la beduenoj) estis multfoje en Berberujo kaj ili
konas tiajn vojojn, sur kiuj kuradas nur gazeloj. Tie neniu trovos nin
kaj neniu postkuros nin. Ni devas deflankii por akvo al Bahr-el
Jussef, kaj poste al Nilo, sed ni faros tion nokte. u vi opinias, ke
apud la rivero ne estas kaitaj amikoj de Mahdi? Kaj mi diros al vi,
ke ju pli malproksime suden, des pli multaj ili estas, ke tutaj gentoj
kaj iliaj ejkoj atendas nur konvenan momenton, por ekpreni la
armilon defende al la vera religio. Ili mem liveros akvon, manaon,
kamelojn kaj erarigos la postkurantojn. Vere ni bone scias, ke al
Mahdi estas longa vojo, sed ni scias samtempe, ke iu tago
alproksimigos nin al la affelo, sur kiu la sankta profeto genuas por
prei.
Bismillah! ekkriis triafoje la kamaradoj.
Kaj estis videble, ke la estimo al Idriso pligrandiis inter ilL
Stajo komprenis, ke io estas perdita, do volante savi almena sian
amikinon de la sudanana malico, li diris:
Post ses horoj la malgranda fralineto alvenis apena viva.
Kiel vi povas pensi, ke i eltenos tiel longan vojaon? Sed se i
mortos, mi mortos anka, kaj tiam kun kio vi alvenos al Mahdi?
Nun Idriso ne trovis respondon, kaj Stajo, vidinte tion, parolis
plu:
Kaj kiel akceptos vin Mahdi kaj Smaino, kiam ili sciios, ke
pro via malsaeco Fatmo kaj iaj infanoj devos perdi la vivon?
Sed la sudanano jam rekonsciiis kaj respondis:
Mi vidis, kiel vi kaptis Gebhron je la goro. Je Allaho, vi
estas vera leonido kaj ne mortos tiel facile, kaj i...
e tio li rigardis al la kapeto de la dormanta Nel, apogita sur la
genuoj de la maljuna Dinah, kaj li finis per ia strange milda voo:
- 54 -
Por i ni prizorgos sur la kamelibo nesteton, kiel por

birdeto, por ke i tute ne sentu lacion kaj povu dum la vojao dormi
same trankvile, kiel i dormas nun.
Dirinte tion, li tuj iris al la kamelo kaj kune kun la beduenoj
komencis prepari sur la dorso de unu el la plej bonaj dromedaroj
sidlokon por la knabineto. e tio ili multe babilis kaj iom disputis,
sed fine helpe de nuroj, lanaj kovraoj kaj bambuaj stangetoj ili
aranis ion en la speco de profunda, senmova korbo, en kiu Nel
povis sidi a kui, sed el kiu i neniel povis elfali. Super tiu sidloko,
tiel vasta, ke anka Dinah povis en i lokii, ili disetendis tolan
baldakenon.
Jen vi vidas diris Idriso al Stajo la ovoj de koturno
ne povus rompii en tiuj feltaoj. La maljuna virino vojaos kun la
fralineto, por ke i povu servi in tage kaj nokte... Vi eksidos kun mi
sed vi povas anka rajdi apud i kaj gardi in.
Stajo estis kontenta, ke li akiris almena tiom. Konsiderinte la
situacion, li venis al la konkludo, ke plej verajne oni estos kaptitaj,
anta ol ili atingos la unuan katarakton, kaj tiu penso donis al li
esperon. Dume li estis anta io tre dormema, do li promesis al si, ke
li alligos sin al la selo per kiu ajn nuro, kaj ar li ne devos subteni
Nel'on, li dormos dum kelkaj horoj.
La nokto iom paliis kaj la akaloj esis hurladi en la
intermontoj. La karavano estis jam balda ekironta, sed la sudananoj,
rimarkinte la tagion, iris malanta apudan rokon kaj tie, konforme
al la Koran-ordonoj komencis la matenlavadojn, uzante por tio
sablon anstata akvon, kiun ili deziris pari. Poste eksonis iliaj vooj,
dirantaj soubhg", tio estas, la unuan matenpreon. En la profunda
silento oni povis klare adi iliajn vortojn: En la nomo de la
kompatema kaj bonkora Dio estu gloro al Sinjoro, al la mondreganto,
kompatema kaj bonkora en la tago de la lasta juo. Vin ni adoras kaj
konfesas. Vin ni petegas pri helpo. Konduku nin sur la vojoj de tiuj,
al kiuj vi ne avaras bonfarojn kaj gracojn, kaj ne sur la vojetoj de la
pekuloj, kiuj tiris sur sin vian koleron kaj kiuj eraras. Amen".
Kaj Stajo, askultante tiujn voojn, suprenlevis siajn okulojn
kaj en tiu malproksima regiono, inter palflavaj surdaj sabloj, li
komencis prei:
- 55 -
Sub Vian defendon ni rifuas, sankta Dipatrino..."
- 56 -
VIII
La nokto paliis. La homoj estis jam sidiontaj sur kamelojn,
kiam subite ili rimarkis dezertan lupon, kiu, ovinte la voston sub sin,
trakuris la intermonton en distanco de cent paoj de la karavano kaj,
eliinte sur la kontraan plataon, plukuris kun iuj simptomoj de
timego, kvaza i forkurus anta iu malamiko. En la egiptaj dezertoj
ne estas tiaj sovaaj bestoj, anta kiuj lupoj ntas timon kaj pro tio tiu
vido ege maltrankviligis la sudanajn abojn. Kio do povus esti? u
eble jam alvenas la postkurantoj? Unu el la beduenoj suprenrampis
rapide sur la rokon, sed apena li ekrigardis anta si, li oviis e pli
rapide malsupren:
Je la profeto! li ekkriis konfuzita kaj ektimiinta eble
nun leono kuras al ni kaj i estas jam proksime al ni!
Kaj tiumomente de malanta la rokoj adiis baritona vov!",
post kio Stajo kaj Nel ekkriis kune:
Saba! Saba!
ar arabe tiu vorto signifas leonon, do la beduenoj teruris
ankora pli multe, sed amiso ekridis kaj diris:
Mi konas i tiun leonon.
Dirinte tion, li fajfis late kaj en la sama momento la
grandega dogo aperis inter la kameloj. Vidinte la infanojn, i saltis al
ili, renversis pro ojo Nel'on, kiu etendis al i la manetojn, metis la
antaajn piedojn sur Stajon, poste, hurletante kaj bojante, i
irkakuris ilin amba kelkfoje, denove renversis Nel'on, ree levis
sin sur Stajon kaj fine, kuiinte e iliaj piedoj, komencis spiregi.
iaj korpoflankoj estis enkaviintaj, de sur ia elpendanta
lango falis ampecoj, tamen i svingis la voston kaj suprenlevis la
amplenajn okulojn al Nel, kvaza i volus al i diri: Via patro
ordonis al mi gardi vin, do mi estas e vi!"
La infanoj sidiis e amba flankoj de la hundo kaj komencis
in karesi. La du beduenoj, kiuj neniam vidis similan estaon,
rigardis in kun admiro, ripetante: Allah! o kelb kebir!" (Je Dio, tio
estas granda hundo!). Kaj i kuis dum kelka tempo trankvile, sed
poste i levis sian kapegon, entiris la aeron en sian nigran nazon, kiu
- 57 -
similis al granda trufo, priflaris ion kaj saltis al la estingiinta fajrujo,

e kiu kuis la manarestaoj.
En la sama momento kapraj kaj afaj ostoj komencis kraki kaj
rompii, kiel pajleroj, en iaj fortegaj dentoj. Post ok homoj,
kalkulante al ili anka la maljunan Dinah kaj Nel, tiuj ostrestaoj
estis sufiaj e por tia kelb kebir".
Sed la sudananoj agreniis pri ia alveno, kaj la du
kamelgvidantoj, vokinte amison flanken, komencis paroli al li kun
maltrankvilo kaj e kun ekscito:
Diablo alportis al ni tiun hundon! ekkriis Gebhro sed
kiamaniere i trovis la vojon al la infanoj, se al Gharak ili veturis per
fervojo?
Certe per la kamel-spuroj respondis amiso.
Malbone okazis. iu, kiu vidos in apud ni, memoros nian
karavanon kaj montros, kien i iris. Oni devas nepre liberii de i.
Sed kiamaniere? demandis amiso.
Estas la pafilo, sed mi ne scipovas pafi el i. u eble vi tion
scipovas?...
En la okazo de bezono amiso eble scipovus, ar Stajo
kelkfoje malfermis en lia eesto sian armilon kaj fermis in, sed
verdire li bedaris la hundon, kiun li ekamis, zorgante pri i jam
anta la alveno de la infanoj al Medinet. Li sciis anka bonege, ke
amba sudananoj havas nenian imagon, kiel manipuli la pafilon de la
plej nova sistemo kaj ke ili ne helpos al si tiuokaze.
Se vi ne scipovas li darigis kun ruza rideto tiam la
hundon povus mortigi nur tiu malgranda nouzrani" (kristano), sed
tiu pafilo povas pafi kelkfoje lavice, do mi ne konsilas doni in en
liajn manojn.
Dio gardu nin! respondis Idriso. La knabo mortpafus
nin kiel koturnojn.
Ni havas tranilojn rimarkis Gebhro.
Provu nur, sed ne forgesu, ke vi havas anka goron, kiun la
hundo disiros, anta ol vi in pikmortigos.
Kion do fari?
Kaj amiso ekmovis la brakojn.
- 58 -
Kial vi volas nepre mortigi tiun hundon? E se vi in poste

superutus per sablo, hienoj elserus in, la postkurantoj trovus iajn
ostojn kaj oni ekscius, ke ni ne transiis Nilon, sed ni forkuris la i
tiu flanko de la rivero. La hundo sekvu nin. Kiomfoje la beduenoj
rajdos por la akvo kaj ni kaios en ia intermonto, vi povas esti
certaj, ke la hundo restos e la infanoj. Allah! Pli bone estas, ke i
alkuris nun, ar alie i certe kondukus la postkurantojn per nia spuro
is Berberujo. Nutri in vi ne bezonas, ar, se ne sufios al i niaj
manarestajoj, tiam kapti hienon a alian akalon ne estos por i
malfacile. Lasu in en trankvilo, mi diras al vi kaj ni ne perdu la
tempon per vana babilado.
Eble vi estas prava diris Idriso.
Se mi pravas, tiam mi donos al i anka akvon, por ke i
mem ne bezonu kuri al Nilo kaj montrii en vilaoj.
Tiamaniere estis solvita la sorto de Saba, kiu, ripozinte iom kaj
satmaninte, malplenigis rapidege la tutan ujon da akvo kaj povis
sekvi la karavanon per novaj fortoj.
Oni enrajdis nun la altan ebenaon, sur kiu la vento sulkigis la
sablon kaj de kiu on povis vidi je amba flankoj la grandegan spacon
de la dezerto. La ielo alprenis la koloron de perla konko. Malpezaj
nubetoj, ariintaj en la oriento, briletis kiel opaloj, post kio subite ili
koloriis ore. Elprucis unu radio, poste la dua kaj la suno, kiel
kutime en sudaj landoj, en kiuj preska ne estas krepusko kaj aroro,
ne leviis, sed eksplodis el la nubaoj kiel fajrokolono kaj superveris
per hela lumo la tutan horizonton. Heliis la ielo, heliis la tero kaj
malkovriis anta la homaj okuloj la nemezureblaj sablaj spacoj.
Ni devas kuregi diris Idriso ar de tie i ni estas
videblaj de malproksime.
La ripozintaj kaj trinkigitaj kameloj kuregis kun la rapideco de
gazeloj. Saba restis malanta ili, sed oni ne timis, ke i perdos la
vojon kaj ne aperos e la unua haltejo. La dromedaro, sur kiu sidis
Idriso kun Stajo, kuris tre proksime al la kamelo de Nel, tiel ke la
infanoj povis libere interparoli. La sidloko, kiun aranis la
sudananoj, montriis bonega kaj la knabineto aspektis en i efektive
kiel birdeto en la nesto. i ne povis elfali, e dormante, kaj la vojao
lacigis in multe malpli ol dum la nokto. La hela taglumo aldonis al
- 59 -
amba infanoj kuraon kaj fidon. En la koron de Stajo eniis la

espero, ke se Saba ilin atingis, tiam anka la postkurantoj scipovos
fari la samon. En tiu espero li tuj partoprenigis Nel'on, kiu ekridetis
al li unuafoje de post ilia forrabo.
Kaj kiam oni atingos nin? i demandis france, por ke
Idriso ne povu ilin kompreni.
Mi ne scias. Eble hodia ankora, eble morga, eble post du
a tri tagoj.
Sed ni ne vojaos returne sur kameloj?
Ne. Ni vojaos nur al Nilo kaj per la akvovojo is El-Wasta.
Ho, bone! bone!
La kompatinda Nel, kiu antae tiel atis tian vojaon, videble
nun estis sufie tedita de i.
Per Nilo... is El-Wasta kaj al la pajo! i ripetis per
dormema voo.
Kaj ar e la antaa haltejo i ne bone dormis, i balda
endormiis profunde kiel oni kutimas dormi matene post granda
lacio. Dume la beduenoj pelis la kamelojn senkompate kaj Stajo
rimarkis, ke ili direktias al la malproksima dezerto.
Do, volante en Idriso malfirmigi la certecon, ke ili sukcesos
eskapi la postkurantojn, kaj samtempe montri al li, ke li mem atendas
in sendube, li diris:
Ni malproksimias de Nilo kaj de Bahr-Jussef, sed tio
nenion helpos al vi, ar oni ja ne seros vin e la bordo, kie la vilaoj
situas unu apud la alia, sed malproksime de i.
Kaj Idriso demandis:
De kie vi scias, ke ni malproksimias de Nilo, se la bordoj
ne estas videblaj de i tie?
ar la suno, kiu estas je la orienta flanko de la ielo,
varmigas niajn dorsojn; tio signifas, ke ni turniis okcidenten.
Saa knabo vi estas diris Idriso kun plena admiro.
Post momento li aldonis:
Sed nek la postkurantoj atingos nin, nek vi forkuros.
Certe, rediris Stajo mi ne forkuros... eble kun i.
Kaj li montris al la dormanta Nel.
- 60 -
is la tagmezo ili kuregis preska senspire, sed kiam la suno

suprenleviis pli alte kaj komencis iom fajri, la kameloj, kiuj kutime
vitas malmulte, surveriis per vito, kaj ilia kuro fariis rimarkeble
pli malrapida. La karavanon irkais ree rokoj kaj superutaoj.
Intermontoj, kiuj dum pluvoj anias en riverfluejojn, formante t.n.
khor", aperis pli kaj pli ofte. La beduenoj fine haltis en unu el ili,
tute kaitaj inter la rokoj. Sed apena ili alteriis de sur la karneloj,
ili komencis terure krii kaj etis sin antaen, iam kliniante kaj
etante anta si tonojn. Al Stajo, kiu ankora ne elseliis,
prezentiis stranga bildo. Jen el inter la sekaj arbustoj, kovrantaj la
fundon de khor", eloviis granda serpento kaj, tordiante
fulmrapide inter la rokrompaoj, forkuris al iu kaejo konata al i. La
beduenoj tuj postkuris in malcedeme, kaj anka Gebhro por helpi
ilin eksaltis kun la tranilo en la mano. Sed, kaze de la malglata
tereno, estis same malfacile trafi la serpenton per tono, kiel trapiki
in per tranilo pro kio iuj tri revenis al la kameloj kun videbla
teruro sur la vizao.
Kaj adiis kiel kutime la arabaj ekkrioj:
Allah!
Bismillah!
Maallah!
Poste amba sudananoj komencis rigardi per ia stranga kaj
sarntempe esplora kaj demanda rigardo al Stajo, kiu tute ne povis
kompreni, pri kio temas.
Dume Nel anka elseliis kaj, kvankam i estis malpli laca ol
nokte, Stajo sternis por i la feltaon en ombra glata loko, por ke i
povu kuii kaj etendi siajn piedetojn. La araboj okupiis pri la
tagmeza nutrao, kiu konsistis nur el biskvitoj, daktiloj kaj unu gluto
da akvo. La kamelojn oni ne trinkigis, ar ili trinkis jam nokte. La
vizaoj de Idriso, Gebhro kaj la beduenoj estis pli kaj pli zorgoplenaj
kaj la ripozhalto okazis en silento. Fine Idriso vokis Stajon al la
flanko kaj komencis demandi lin kun la vizao tre maltrankvila kaj
enigma.
u vi vidis la serpenton?
Jes, mi vidis in.
u ne vi soris, in, ke i aperu al ni?
- 61 -
Ne.
Nin certe trafos ia malfelio, ar tiuj malsauloj ne sukcesis
in mortigi!
Trafos vin iujn la pendigilo.
Silentu! u via patro estas soristo?
Li estas Stajo respondis senhezite, kompreninte tuj, ke
tiuj sovauloj kaj superstiuloj opinias la aperon de la amfibio
malbona aguro kaj antasigno, ke la forkuro ne sukcesos al ili.
Do via patro sendis in al ni respondis Idriso sed li
devus kompreni, ke por lia soro ni povas veni nin je vi.
Nenion vi faros al mi, ar alie la filoj de Fatmo pagus por
mia malutilo.
Kaj u tion anka vi jam komprenis? Sed memoru, ke, se mi
ne estus alveninta je via defendo, vi estus sanginta sub la skuro de
Gebhro vi kaj anka la malgranda bint".
Pro tio mi protektos nur vin solan, kaj Gebhro estos pendi-
gita.
Je tio Idriso rigardis Stajon dum momento kvaza kun miro
kaj diris:
Nia vivo ankora ne estas en viaj manoj, kaj vi jam parolas
al ni kiel nia estro...
Stranga vi estas uled" (knabo) kaj tian mi ankora ne vidis.
Mi estis is nun bona por vi, sed vi moderiu kaj ne minacu.
Dio punas la perfidon respondis Stajo.
Tamen estis videble, ke la aplombo, kun kiu la knabo parolis,
kune kun la malbona aguro sub la formo de la serpento, kiu sukcesis
forkuri, altgrade maltrankviligis Idrison. Sidiinte jam sur la kamelo,
li ripetis kelkfoje: Jes! Mi estis bona al vi!", kvaza li volus
iuokaze enkapigi tion al Stajo, kaj poste li komencis prei kaj
traovi la rozari-globetojn faritajn el la nukso-elo dum".
Cirka la dua posttagmeze la varmego, malgra la vintra
sezono, fariis nekutima kaj neeltenebla. Sur la ielo estis neniu
nubeto, sed la randoj de la horizonto griziis. Super la karavano
vebis kelkaj vulturoj, kies plenstreitaj flugiloj etis moveblajn
nigrajn ombrojn sur la paleflavan sablon. En la arda aero oni kvaza
- 62 -
flarsentis brulodoron. La kameloj, ne esante kuregi, komencis

strange grunti. Unu el la beduenoj alproksimiis al Idriso:
Preparias io malbona li diris.
Kion vi pensas? demandis la sudanano.
La malbonaj spiritoj vekis la venton dormantan en la
okcidenta flanko de la dezerto, kaj i leviis el la sablo kaj kuras
kontra ni.
Idriso leviis iom sur la selo, rigardis al la malproksimo kaj
rediris:
Jes. i venas de okcidento kaj sudo, sed kutime i ne estas
tiel furioza kiel khmasin" (la vento same sud-okcidenta, blovanta
nur printempe).
Anta tri jaroj i tamen superutis tutan karavanon apud
Abu-Hamel, kaj i deblovis in nur dum la pasinta vintro. Yalla! i
povas esti sufie forta, por topi la naztruojn de la kameloj kaj sekigi
la akvon en la sakoj.
Oni devas kuregi, por ke i puu nin nur per unu flugilo.
Ni kuras rekte al i kaj ni ne sukcesos eviti in.
Ju pli rapide i alvenos, des pli rapide i preterblovos kaj
estos for.
Dirinte tion, Idriso ekbatis la kamelon per la skuro, kaj la aliaj
sekvis lian ekzemplon. Dum kelka tempo oni adis nur la obtuzajn
frapojn de la dikaj vipoj similaj al la manklakado kaj la ekkriojn:
Yalla!"... En la sudokcidento la antae blanketa horizonto iis nun
iom malhela. La varmego iam daris kaj la suno brulis sur la kapoj
de la rajdantoj. La vulturoj videble tre alte suprenleviis, ar la
ombroj de iliaj flugiloj malgrandiis pli kaj pli kaj fine ili tute
malaperis.
Fariis sufoke.
La araboj kriis al la kameloj, is iliaj goroj estis tute sekaj,
post kio ili mutiis kaj ekestis tombeja silento, interrompata de la
best-emoj. Du malgrandaj sablaj vulpetoj kun grandaj oreloj
preterkuris la karavanon, forkurante en la kontraan direkton.
La sama bedueno, kiu antae parolis kun Idriso, readiis per
iu stranga, kvaza ne-sia voo:
- 63 -
Tio ne estos ordinara vento. Postkuras nin malbonaj soroj.

ion kulpas la serpento...
Mi scias respondis Idriso.
Rigardu, la aero vibras. Tio ne okazas vintre.
Kaj la arda aero komencis pli kaj pli vibri kaj pro la okuliluzio
ajnis al la rajdantoj, kvaza vibrus anka sablo. La bedueno
deprenis de sur la kapo sian travititan kufon kaj diris:
La koro de la dezerto batas pro timo.
Kaj tiam subite la dua bedueno, veturanta e la fronto kiel
kamelgvidanto, returniis kaj komencis voki:
i venas jam! i venas!
Kaj efektive la vento alvenis. En la malproksimo aperis kvaza
malhela nubo, kiu fariis pli kaj pli alta kaj alproksimiis al la
karavano. Ekmoviis anka irkae la plej proksimaj aerondoj
kaj
subitaj ekblovoj komencis kuntordi la sablon. Tie kaj aliloke
formiis funeloj, kvaza iu borus per bastono la supraon de la
dezerto. En kelkaj lokoj leviis rapidaj sabloturnioj similaj al
kolonoj, maldikaj e la malsupro kaj disvolviintaj kiel
plumtufo
en la supro. Sed io i daris unu palpebrumon. La nubo, kiun
vidis la unua kamelgvidanto, alflugis kun nekomprenebla
rapideco.
inter la homojn kaj bestojn kvaza ekbatis la flugilo de giganta
birdego. En unu momento la okuloj kaj buoj de la rajdanto pleniis
per polva kirlio. La polvaj nuboj malebligis vidi la ielon kaj vualis
la sunon, kaj tuj ekestis krepusko. La homoj komencis perdi sin el la
okuloj, kaj e la plej proksimaj kameloj konturiis kvaza en nebulo.
Ne muo ar en la dezerto ne estas arboj sed la bruego de
uragano obtuzigis la vokadon de la gvidanto kaj la bestoblekadon. En
la aero estis flarebla tia odoro, kian havas karbohaladzo. La kameloj
haltis kaj, forturniinte de la vento, etendis siajn longajn kolojn
malsupren, tiel, ke iliaj naztruoj tuis preska la sablon.
La sudananoj tamen ne volis permesi la halton, ar karavanoj
kiuj haltas dum uragano, estas ofte superutitaj. Plej bone estas tiam
kuregi kune kun la vento, sed Idriso kaj Gebhro ne povis tion fari, ar
- 64 -
tiamaniere ili revenus al Fajumo, de kie ili us atendis la

postkurantojn. Do, kiam la unua ekbato forpasis, ili denove kurigis la
kamelojn.
Ekestis momenta silento, sed la brunrua krepusko tre
malrapide disfluis, ar la sunlumo ne povis traii tra la polva nubaro
vebanta en la aero. Pli dikaj kaj pli pezaj sableroj komencis tamen
mallevii. Ili plenigis iujn fendojn kaj truetojn en la seloj kaj restis
en la vestfaldoj. Homoj kaj bestoj e iu spiro entiris la polvon, kiu
vundetis iliajn pulmojn kaj knaris en la dentoj.
e tio la vento povis iumomente denove levii subite kaj tute
vuali la mondon. Al Stajo venis la penso, ke se en la momento de
tiaj mallumoj li trovius sur unu kamelo kun Nel, tiam li povus in
returni kaj forkuri kun la vento norden. Kiu scias, u oni vidus ilin en
la plena krepusko kaj elementkaoso. Kaj se ili sukcesus atingi la
unuan vilaon situantan super Bahr-Jussef apud Nilo, ili estus savitaj.
Idriso kaj Gebhro e ne kuraus postkuri ilin, ar ili tuj povus fali en
la manojn de la tieaj zabtje".
Stajo, konsiderinte ion i, tuis la brakon de Idriso kaj dirisr
Donu al mi la akvosakon.
Idriso ne rifuzis, ar, kvankam matene ili rimarkeble eniis en
la foran dezerton kaj ili estis sufie malproksime de la rivero, tamen
ili havis ankora sufian akvo-provizon, kaj la kameloj trinkis
abunde dum la nokta haltejo. Krom tio, kiel homo bone konanta la
dezerton, li sciis, ke post la uragano kutime venas la pluvo, kaj la
sekaj khor" anias tuj en riveretojn.
Stajo efektive tre soifis, do li trinkis sufie da akvo, post kio,
ne redonante la sakon, li ree brakfrapis Idrison:
Haltigu la karavanon.
Kial? demandis la sudanano.
Tial, ke mi volas transsidii sur la kamelon de la malgranda
"bint" kaj doni al i la akvon.
Dinah havas pli grandan akvosakon ol mi.
Sed i estas avida kaj certe i jam malplenigis in. En ia
selo, kiun vi faris simila al korbo, devas trovii multe da sablo.
Dinah ne povas certe helpi al si pri tio.
- 65 -
La vento ekfurizos post kelkaj momentoj kaj i ree

superutos ion.
Des pli la malgranda ,.bint" bezonos mian helpon.
Idriso ekbatis la kamelon per la vipo, kaj dum momento ili
rajdis silente.
Kial vi ne respondas? demandis Stajo.
ar mi pripensas, u estus pli bone alligi vin al la selo, a
kunligi viajn manojn surdorse.
Vi freneziis!
Ne. Sed mi divenis, kion vi volas fari.
La postkurantoj iuokaze atingos nin, do mi ne bezonas tion
fari.
La dezerto estas en Diaj manoj.
Ili ree silentis. La plej dikaj sableroj tute falis teren; restis en la
aero nur la subtila, rua polvo, io en la speco de mielroso, tra kiu la
suno brilis kvaza kupra disko. Sed oni povis jam vidi pli
malproksimen. Anta la karavano tiriis nun la ebenao, e kies
rando la akrevidaj okuloj de la araboj rimarkis novan nubon. i estis
pli alta ol la antaa, kaj krom tio elprucis el i kvaza kolonoj,
kvaza gigantaj kamentuboj plilariintaj e la supro. Je tiu vido la
koroj de la araboj kaj beduenoj ektremis, ar ili rekonis la grandajn
sabloturniojn. Idriso levis la manojn kaj, alproksimiginte la
manplatojn al siaj oreloj, li kliniis honore al la alfluganta ventego.
Lia religio de unusola Dio ne malhelpis lin videble adori kaj timi
aliajn idolojn, ar Stajo ekadis klare liajn vortojn: Sinjoro! Ni estas
viaj infanoj, do vi ne formanos nin!
Kaj sinjoro" uste alflugis kaj skuis la kamelojn per tiel
granda forto, ke ili apena povis teni sin sur la piedoj. La bestoj
kunpremiis nun en densa amaso, kun la kapoj turnitaj al ties centro.
Ekmoviis tutaj sabloamasoj. La karavanon irkais krepusko
ankora pli densa ol antae, kaj en tiu krepusko flugis preter la
rajdantoj iaj ankora pli malhelaj, neklaraj cbjektoj, kvaza
grandegaj birdoj a kameloj dispelitaj kune kun la uragano. Timo
ekkaptis la arabojn, al kiuj ajnis, ke tio estas la spiritoj de bestoj kaj
homoj perdiintaj sub la sablo. Meze de la furiozeco kaj bruego de la
uragano oni adis strangajn voojn, kiuj similis jen al plorego, jen al
- 66 -
rido, jen al vokado pri helpo. Sed ili estis nur iluzioj. La karavanon
minacis centoble pli terura, reala danero. La sudananoj sciis bone,
ke se iu el la grandaj sabloturnioj, formiantaj senese, ekkaptos
ilin per siaj tordioj, tiam i faligos la rajdantojn kaj dispelos la
kamelojn. Kaj se i rompios kaj falos sur ilin, tiuokaze i utos en
unu momento super ili grandegan sablan tombon, en kiu ili atendos,
is la sekva uragano malkovros iliajn skeletojn.
Stajo eksentis kapturnion, la spiro mankis en la brusto kaj la
sablo blindigis lin. Sed de tempo kaj tempo ajnis al li, ke li adas la
ploron kaj vokadon de Nel, do li pensis nur pri i. Profitante de tio,
ke la kameloj staris en densa aro kaj ke Idriso ne povis nun priatenti
lin, li decidis transsidii senbrue sur la kamelon de la knabineto, jam
ne por forkuri, sed efe por helpi kaj kuraigi in. Sed apena li
kurbigis siajn piedojn kaj etendis la manojn, por ekkapti la selrandon
de Nel, la grandega pugno de Idriso skuis lin. La sudanano kaptis lin
neatendite, kvaza li estus plumeto, metis lin anta si kaj komencis
lin ligi per palma nuro, kaj post la kunligo de liaj manoj li ku-
pendigis lin sur la selo. Stajo kunpremis la dentojn kaj kontrastaris,
kiel li nur povis, sed vane. Havante la goron seka kaj la buon
sabloplena, li ne povis kaj ne volis konvinki Idrison, ke li deziris nur
helpi la knabineton kaj ne forkuri.
Tamen post momento, sentante, ke li sufokios, li komencis
voki per sufokita voo:
Savu la malgrandan bint"!.... savu la malgrandan binit"!
Sed la araboj preferis pensi pri sia propra vivo. La
sabloblovado fariis tiel terura, ke nek ili povis sidi sur la kameloj,
nek la kameloj povis stari sur la sama loko. La du beduenoj, krom tio
amiso kaj Gebhro saltis teren, por teni la bestojn per la nuroj, kiuj
estis fiksitaj al la rimenoj sub iliaj subaj mekseloj. Idriso, forpuinte
Stajon en la malantaan parton de la selo, faris la samon. La bestoj
disstarigis la piedojn kiel eble plej lare, por kcntrastari la furiozan
ventegon, sed mankis al ili la fortoj. Kaj la karavano, vipita per la
gruzo, kiu tranis ilin kvaza per centoj da batoj, kaj per la sablo, kiu
pikis kvaza per pingloj, komencis turnii jen pli malrapide, jen pli
rapide, kaj retirii kontra la uragan-puego. De temo al tempo la
ventego eliradis kavojn sub iliaj piedoj, jen ree la sablo kaj gruzo,
- 67 -
refrapante de la kameldorsoj, formis momente altaojn, kiuj atingis

iliajn genuojn kaj leviis e pli alte. Tiamaniere pasis horo post horo.
La danero fariis iam pli terura. Idriso ekomprenis fine, ke la sola
savo estos eksidi sur la kamelojn kaj kuri kun la ventego. Sed tio
signifus reiri al la direkto de Fajumo, kie atendis ilin la egiptaj juoj
kaj la pendigilo.
Ha! bedarinde ekpensis Idriso la uragano devis
haltigi anka la postkurantojn, kaj tuj kiam i esos, ni ekiros denove
suden.
Kaj li komencis kriegi, ke oni ree sidiu sur la kamelojn.
Sed subite okazis io, kio tute anis la situacion.
Jen, neatendite, tra la malhelaj preska nigraj sablo-nuboj brilis
grizblua lumo. La mallumo fariis poste ankora pli profunda, sed
samtempe leviis tondro dormanta en pli altaj regionoj kaj vekita de
la ventego. i komencis rulii inter la araba kaj libia dezertoj
potenca, minaca, furioza. ajnis, ke el la ielo malsuprenrulias
montoj kaj rokoj. Surdiganta krako potenciis, kreskis, skuadis la
teron, irkakuris la tutan horizonton ialoke i eksplodis kun forto
tiel terura, kvaza la rompianta firmamento falus teren; poste i
denove ruliis kun obtuza, senesa bruego; ree eksplodis, ree
rompiis, blindigis per fulmoj, bategis per tondroj, suprenkaj
malsuprenleviis, krakis kaj daris.
La vento silentiis, kvaza terurita, kaj kiam post longa tempo
ie en la nemezurebla malproksimo la ielpordego fermiis post la
tondro, ekestis tombeja silento.
Sed post kelka tempo en tiu silento eksonis la voo de la
gvidanto:
Dio estas super la fulmotondro kaj uragano! Ni estas savitaj.
iuj ekiris. Sed irkais ilin nokto tiel malluma, ke kvankam la
kameloj kuris unu proksime al la alia, la homoj ne povis vidi sin
reciproke, kaj ili devis ofte voki sin late por ne perdii en tiu
mallumo. De tempo al tempo la blindigaj fulmoj, grizbluaj a ruaj,
dislumigis la sablan spacon, sed post ili aperis la mallumo tiel densa,
ke i ajnis preska palpebla. Malgra la fido, kiun enveris en la
korojn de la sudananoj la voo de la gvidanto, la maltrankvilo
ankora ne forlasis ilin, uste pro tio, ke ili antaenoviis blinde, ne
- 68 -
sciante efektive, kien ili rapidas u ili eble turnias ronde a reiras
norden. La bestoj faletadis tre ofte kaj ne povis kuri rapide, kaj
krome ili penspiregis iom strange kaj tiel late, ke al la rajdantoj
ajnis, kvaza la tuta dezerto spiregus pro timego. Fine ekfalis la
unuaj grandaj pluvogutoj, kio preska iufoje sekvas post la uragano,
kaj samtempe la voo de la gvidanto adiis tra la mallumo:
Khor!...
Ili atingis intermonton. La kameloj haltis e ia rando, post kio
ili komencis malsupreniri tre singarde.
- 69 -
IX
La khor" estis lara kaj ia fundo superutita de tonoj, inter
kiuj kreskis nanaj kaj dornaj arbustoj. ian sudan flankon formis
altaj rokoj plenaj de disfalaoj kaj kavaoj. La araboj ekkonis ion i
e la lumo de la senbruaj, sed pli kaj pli oftaj fulmoj. Balda ili
malkovris en la roko iun specon de malprofunda groto kaj anta io
vastan kavernon, kie la homoj povis facile lokii, kaj okaze de la
pluvo trovi konvenan rifuejon. Por la kameloj troviis anka
oportuna loko sur la malgranda altao apud la kaverno. La beduenoj
kaj la du sudananoj deprenis de ili la selojn kaj la arojn, por ke ili
povu bone ripozi. Kaj amiso, la filo de adigo, okupiis dume pri
la fortranado de dornarbustoj por fajro. La grandaj unuopaj
pluvogutoj falis senese, sed la pluvego komenciis nur kiam la
homoj jam kuiis por dormi. Komence estis, kvaza falus
akvonuretoj, poste nuregoj, kaj fine ajnis, ke tutaj riveroj
malsuprenfluas el nevideblaj nuboj. Estas uste tiaj pluvoj, kiuj
okazas unufoje en kelkaj jaroj, superakvas e vintre la kanalojn kaj
Nilon, kaj en Adeno ili plenigas per akvo la grandegajn cisternojn,
sen kiuj la urbo tute ne povus ekzisti. Stajo neniam en sia vivo vidis
ion similan. Sur la fundo de la khor" komencis brui la torento; la
enirejon al la groto vualis kvaza akvokurteno, kaj irkae adiis
nur la pladado kaj bruado de la pluvoakvo. La kameloj staris sur
tona grundo kaj la pluvego povis esti por ili nur agrabla duo; tamen
la araboj ofte rigardis eksteren, u al ili minacas ia danero. Kaj al la
homcj estis agrable sidi en la groto, irmanta kontra la pluvo, e la
fajro, kiu vigle flamis. Sur iliaj vizaoj bildiis la ojo. Idriso, kiu tuj
post la alveno malligis la manojn de Stajo, por ke li povu mani,
nun turnis sin al li kaj mokridetante diris:
Mahdi estas pli potenca ol iuj blankaj soristoj. Jen li
silentigis la uraganon kaj alportis la pluvon.
Stajo respondis nenion, ar li okupis sin pri Nel, kiu estis
preska senviva. Anta io li skuis la sablon el iaj haroj. Poste,
ordonante al la maljuna Dinah elpaki la necesajn aojn, kiujn i
- 70 -
kunportis el Fajumo, pensante, ke la infanoj vojaas al siaj patroj, li

prenis vitukon, trempis in en akvo kaj frotis per i la okulojn kaj la
tutan vizaon de la etulino. Dinah ne estis kapabla fari tion, ar
vidante malbone nur per unu okulo, i perdis preska komplete la
vidpovon dum la uragano, kaj la lavado de iaj brulumaj palpebroj
havigis al i momente nenian mildion. Nel subiis pasive al iuj
operacioj de Stajo, i rigardis lin kvaza lacigita birdeto, kaj nur
kiam li deprenis iajn uetojn por eluti el ili la sablon kaj poste
sternis al i la feltaon, tiam i etis siajn braketojn irka lian kolon.
Kaj en lia koro naskiis granda kompatsento. En i tiu
momento li opiniis sin ia protektanto, la pli aa frato kaj la sola
irmanto de Nel. Samtempe li rimarkis, ke tiun etan fratinon li ege
amas, multe pli ol kiam ajn antae. Li amis in anka en Port-Saido,
sed li traktis in tiam kiel infanon do ekzemple neniam antae
enkapiis al li la penso, ke li povus kisi ian maneton por diri bonan
nokton". Se iu sugestus lin tiudirekte, li opinius, ke fralo, kiu finis
sian dektrian jaron, ne povas fari ion similan sen malpliigo de siaj
digno kaj ao. Sed nun la komuna sorto vekis en li la dormantan
sentemon, do li kisis ne nur unu, sed amba manetojn de la
knabineto.
Malleviinte, li plu pensis pri i kaj decidis efektivigi iun
eksterordinaran agon por liberigi in el la kaptiteco. Li estis preta por
io, e por suferoj kaj morto, nur kun tiu sekreta kaj eta kondio, ke
la vundoj ne estu tro dolorigaj kaj la morto ne estu la vera morto, ar
tiuokaze li ne povus vidi la felion de la liberigita Nel. Poste li
komencis konsideri la plej heroajn kaj tagajn savrimedojn, sed liaj
pensoj e tio komencis malklarii. Dum momento ajnis al li, ke tutaj
sablonuboj superutas ilin. Poste, ke iuj kameloj enias en lian
kapon, kaj li ekdormis.
Anka la araboj, prizorginte la kamelojn, ege laciintaj pro la
batalo kun la uragano, falis en profundan dormon. La fajro estingiis;
en la groto ekregis mallumo. Balda adiis la ronkado de la
dormantoj, kaj de ekstere oni adis la pladadon de la pluvo kaj la
bruon de la akvo, kiu frapis kontra la tonoj sur la fundo de la
khor". Tiamaniere pasis la nokto.
- 71 -
Sed anta la tagio sento de malvarmo vekis Stajon el

profunda dormo. Montriis, ke la akvo kolektiinta en disfalaoj sur
la supro de la roko, traiante iom post iom, guto post guto, tra iu
fendo en la arkao de la groto, komencis fine guteti sur lian kapon. La
knabo eksidis sur la feltao, kaj dum kelka tempo li luktis kun la
dormo, ne povante orientii, kie li estas kaj kio okazas al li.
Sed post momento li rekonsciiis.
Ha, mi scias! li pensis. Hiera estis uragano, kaj. ni
estas forkaptitaj, kaj tio estas la groto, kien ni rifuis anta la
pluvego.
Kaj li irkarigardis. Unue li rimarkis kun miro, ke ne plu
pluvas kaj ke en la groto ne plu estas mallumo, ar in lumigas la
luno, trovianta malalte sur la horizonto pro sia subiro. e ia pala
lumo oni povis vidi la tutan internon de la lara, sed neprofunda
groto. Stajo vidis klare la arabojn kuantajn unu apud la alia, kaj e
la alia flanko de la groto la blankan veston de Nel, kiu dormis apud
Dinah.
Kaj denove granda karesemo teliis en lian koron.
i dormas, dormas li diris al si mem kaj mi
maldormas kaj... mi devas in savi.
Poste, rigardinte la arabojn, li spirite diris:
Ho, kiel mi volus tiujn friponojn...
Subite li ektremis.
Jen lia rigardo falis sur la ledan ujon, en kiu estis la pafilo do-
nacita al li je Kristnasko kaj sur la ladan skatolon kun argaoj,
kiu kuis inter li kaj amiso, tiel proksime, ke sufius nur etendi la
manon.
Lia koro komencis forte bati kaj pulsi. Se li sukcesus atingi la
pafilon kaj argajojn, li simple farius estro de la situacio. Tiuokaze
li povus elii senbrue el la kaverno, kaii en distanco de kelkdekoj
da paoj inter la tonegoj kaj de tie gardi la elirejon.
Kiam la sudananoj kaj beduenoj li pensis vekios kaj
rimarkos, ke mi forestas, ili tuj elkuros kune el la kaverno, sed tiam
mi faligos la du unuajn per du pafoj, kaj anta ol alkuros la aliaj, la
pafilo estos ree argita. Restos nur amiso, sed rilate al i tiu mi
facile trovos tagan rimedon.
- 72 -
i-momente li prezentis al si kvar kadavrojn kuantajn en

sango, kaj tuj teruro ekkaptis lin. Mortigi kvar homojn! Ili ja estas
friponoj, sed iuokaze la ago estos terura. Li rememoris, kiam foje en
Port-Saido li vidis laboriston mortigitan per la turnilo de la vapora
drag-maino kaj kiel impresis lin tiu konvulsiinta hom-restao
kuanta en rua sango. Kaj li eksentis abomenon je la sola
rememoro. Kaj nun oni devus mortigi la kvaron!... Peko kaj teruro!
Ne, ne! Tion li neniam povos fari.
En li baraktis la pensoj. Por si meni li neniam farus tion jes!
Sed temas ja pri Nel, temas pri ia defendo, pri ia savo kaj pri ia
vivo, ar i ne eltenos ion i kaj certe mortos, a dumvoje, a inter
la sovaaj kaj brutiintaj dervi-bandoj. Kion signifas la sango de tiaj
kanajloj kompare kun la vivo de Nel, kaj u en simila situacio oni
devas heziti?
Por Nel! Por Nel!
Sed subite tra la kapo de Stajo flugis la penso, de kiu liaj haroj
tuj ekstaris pro timo. Kio okazos, se iu el tiuj rabistoj metos la
tranilon al la brusto de Nel kaj deklaros, ke li mortigos in, se li
Stajo ne subigos sin kaj ne redonos al ili la pafilon. Kaj tiam kion
li faros?
Tiam li respondis al si mem mi tuj subigos min al ili.
Kaj en la sento de sia malpovo, li etis sin denove sur la feltaon. La
luno rigardis jam nur malrekte tra la malfermao de la kaverno, kaj en
tiu fariis pli mallume. La araboj ronkis senese. Stajo kuis dum
kelka tempo senmove, post kio nova ideo enkapiis al li kaj
komencis lin turmenti.
Kaj se li, eloviinte kun la armilo kaj kainte sin inter la rokoj,
ne mortigus la homojn, nur mortpafus la kamelojn? Granda domao
kaj bedaro pri tiuj senkulpaj bestoj estas vere, tamen kion do
fari? Homoj ja buas bestojn ne nur por sia vivosavo, sed anka por
akiri manaon. Estas certa afero, ke se li sukcesus mortpafi kvar,
kvin kamelojn, tiam la plua vojao farus malebla. Neniu el la
karavananoj kuraus iri al la ebordaj vilaoj por aeti novajn
kamelojn. Kaj tiuokaze Stajo promesus en la nomo de la patroj
senpunecon kaj e mon-premiojn kaj... al ili restus nenio alia, ol
konsenti kaj reveni.
- 73 -
Jes. Sed se ili ne donos al li la tempon por fari tiujn promesojn

kaj mortigos lin en la unua momento de sia kolerego?
Doni la tempon kaj askulti lin ili devas nepre, ar, havante en
la mano la pafilon, li scipovos reteni ilin en konvena distanco, is li
estos dirinta ion. Kiam li tion faros, ili komprenos, ke la sola rimedo
kaj savo por ili estas subii. Tiam li farios la gvidanto de la
karavano kaj kondukos in rekte al Bahr-Jussef kaj al Nilo. Envere
oni ja estas nun sufie malproksime de ili, eble je unu a du tagoj da
vojao, ar pro singardo la araboj deflankiis sufie en la profundan
dezerton. Sed tio ne malhelpos; restos ja ankora kelkaj kameloj, kaj
sur unu el ili rajdos Nel. Stajo komencis kun atento rigardi la
arabojn. Ili iuj dormis profunde, kiel dormas homoj ege lacigitaj,
sed ar la nokto estis balda finionta, ili povis jam iumomente
vekii. Necesis do agi senprokraste. Forpreni la ladan skatolon kun
argaoj ne estis malfacile, ar i kuis apude. Pli malfacile estis pri
la pafilo, kiun amiso kuigis e sia alia flanko. Stajo esperis, ke li
sukcesos in elteli, sed li decidis eligi el la ujo kaj argi in nur,
kiam li estos en distanco de kelkdeko da paoj de la kaverno, ar li
timis, ke la tinto de la feraoj vekus la dormantojn.
La momento venis. La knabo kliniis, kiel kurba stango, super
amiso kaj, kaptinte la ujon per la tenilo, li levis kaj transigis in al
sia flanko. Liaj koro kaj pulsoj ege batis, en liaj okuloj malheliis, la
spirado fariis pli rapida, sed li kunpremis la dentojn kaj penis ekregi
sian eksciton. Tamen, kiam la rimenetoj irkaantaj la ujon, iom
ekknaris, malvarmaj vitgutoj aperis sur lia frunto. Tiu sekundo
ajnis al li eterneco. Sed amiso e ne ektremis. La ujo faris super li
arkmovon kaj troviis apud la lada skatolo kun argaoj.
Staio respiris. La duono de la laboro estis iam finita. Nun oni
devis elovii el la kaverno senbrue, ekkuri dekkelkon da paoj,
poste kaii en rokdisrompajoj, malfermi la ujon, munti la pafilon,
argi in kaj uti en la poon dekkelkajn argaojn. Tiam li farios la
estro de la tuta karavano.
La nigra silueto de Stajo konturiis sur la pli hela fono de la
grot-elirejo. Ankora unu sekundon kaj li estos ekstere. Ankora
unu minuton kaj li kaos sin en la rokaj disrompaoj. Kaj tiam, e
se iu el la rabistoj vekius, estos jam fakto farita anta ol li
- 74 -
konsciios, kio okazis, anta ol li vekos la aliajn. Timante, ke li

faligus ian tonon, kiuj kuis abunde e la enirejo de la kaverno, la
knabo elovis unu piedon kaj komencis seri por i firman teron.
Kaj li jam klinis la kapon el la malfermao, li estis jam
elovionta kun la tuta korpo, kiam neatendite okazis io, kio glaciigis
la sangon en liaj vejnoj.
Jen tra la profunda silento eksonis, kvaza tondro. la ojplena
bojado de Saba; i plenigis la tutan intermonton kaj vekis la eojn
dortnantajn en i. La araboj fulmrapide vekiis kaj kune eksaltis, kaj
la unua bildo, kiu frapis iliajn okulojn, estis la staturo de Stajo kun
la ujo en unu mano kaj kun la pafilo en la alia.
Ho ve! Saba, kion vi faris!
- 75 -
X
Kun terura krio iuj sammomente etis sin sur Stajon kaj
eliris el liaj manoj la pafilon kaj argaojn. etinte lin teren, ili
kunligis liajn manojn kaj piedojn per nuroj kaj e tio ili dolorige
frapis kaj piedbatis lin, is Idriso forpelis ilin, ar li vere timis pri lia
vivo. Poste ili komencis paroli inter si per interrompitaj vortoj, kiel
homoj, super kiuj vebis terura danero kaj kiujn savis nur blinda
hazardo.
Li estas la enkorpiinta satano! kriis Idriso kun vizao
pala pro timo kaj emocio.
Li estus mortpafinta nin kiel sovaajn anserojn por manao
aldiris Gebhro.
Ho, se ne estus estinta tiu hundo!
Dio sendis in.
Kaj vi volis in mortigi diris amiso.
Neniu de nun tuos in.
i iam havos ostojn kaj akvon.
Allah! Allah! ripetis Idriso, ne povante trankvilii la
morto vebis super ni. Uff!
Kaj ili rigardis al la kuanta Stajo kun malamo, sed anka kun
certa miro, ke unu malgranda knabo estus povinta kazi ilian
malsukceson kaj pereon.
Je profeto! adiis unu el la beduenoj oni devas ja
antazorgi, ke tiu filo de Ibliso (Lucifero) ne tordu niajn nukojn. La
serpenton ni venigas al Mahdi. Kion vi decidas nun fari pri li?
Oni devas fortrani lian dekstran pugnon! kriis Gebhro.
La beduenoj respondis nenion, sed Idriso ne konsentis tion. Tuj
enkapiis al li, ke se la postkurantoj kaptus ilin, la puno por la
kripligo de la knabo estus tiom pli kruela. Fine, kiu do povas ga-
rantii, ke la knabo eltenos tion kaj ne mortos post la operacio? Kaj
tiuokaze por la interano je Fatmo kaj iaj infanoj restus nur Nel.
Do kiam Gebhro eligis la tranilon, volante efektivigi sian
minacon, Idriso ekkapitis la artikon de lia mano kaj malhelpis lin:
- 76 -
Ne! li diris. Estus granda honto por la kvin batalantoj

de Mahdi timi unu kristanan hundidon tiel, ke necesas fortrani al li
la pugnon. Ni ligos lin por la nokto, kaj por tio, kion li volis nun fari,
li ricevos dek batojn per la skuro.
Gebhro estis preta tuj plenumi la verdikton, sed Idriso forpuis
lin ree kaj ordonis plenumi tion al unu el la beduenoj, flustrinte en
lian orelon, ke li ne faru tion tro forte. ar amiso, eble pro sia
antaa servo e la inenieroj kaj eble pro alia kazo, ne volis sin
miksi en tiun aferon, la alia bedueno faligis Stajon kun la dorso
supren kaj la plenumo estis jam komencia kiam subite okazis
neatendita malhelpo.
Jen en la malfermao de la kaverno aperis Nel kun Saba.
Okupita pri sia favorato, kiu, enkurinte en la kavernon, tuj etis
sin al iaj piedetoj, i ja adis la kriojn de la araboj, sed ar en
Egiptujo kaj la araboj kaj la beduenoj kriegas e iu okazo, kvaza ili
volus mortigi sin reciproke, i tute ne atentis tion. Nur kiam i,
vokinte Stajon kaj ne ricevinte de li respondon, eliris eksteren por
sciii, u li sidas jam sur la kamelo, i ekvidis kun teruro e la unuaj
ekbriloj de la mateno Stajon kuantan sur la tero kaj super li la
beduenon kun la skuro en la mano. e tiu i vido i komencis krii
latege kaj piedfrapi, kaj kiam la bedueno, ne atentante tion, celis
jam la unuan baton, i etis sin antaen kaj kovris per si la knabon.
La bedueno hezitis, ar li ne ricevis ordonon bati la knabinon,
kaj dume adiis ia voo plena de malespero kaj teruro:
Saba! Saba!
Kaj Saba komprenis, pri kio temas, kaj per unu salto i troviis
apud la infanoj. iaj haroj ekstaris sur la nuko kaj dorso, la okuloj
ekflamis rukolore, en la brusto kaj en la potenca goro ekbruis
kvaza tondro.
Poste la lipoj de ia sulkiinta fako iom post iom
suprenleviis kaj la blankaj kojndentoj, longaj unu colon, montriis
is la sanga dentkarno. La grandega dogo komencis nun turni sian
kapon jen dekstren, jen maldekstren, kvaza i volus bone montri al
la sudananoj kaj beduenoj sian terurigan garnituron" kaj diri al ili:
Rigardu! Jen, per kio mi defendos la infanojn.
- 77 -
Kaj ili tuj retiriis rapide, ar unue ili sciis, ke Saba savis ilian
vivon, kaj due al ili estis klare, ke la kolerega mastifo" enigus tuj la
kojndentojn en la goron de tiu, kiu alproksimius tiumomente al
Nel. Do ili staris senkonsilaj, rigardante sin reciproke per necertaj
rigardoj kaj kvaza demandante unu la alian, kion oni devas nun fari.
Ilia hezito daris tiel longe, ke Nel havis sufie da tempo, por
voki la maljunan Dinah kaj ordoni al i distrani la nurojn, per kiuj
Stajo estis ligita. Tiam la knabo ekstaris kaj, tenante la manon sur la
kapo de Saba, turnis sin al la atakintoj:
Mi tute ne volis vin mortigi, nur la kamelojn li diris tra la
kunpremitaj dentoj.
Sed anka tia sciigo terurigis la arabojn tiomgrade, ke ili estus
sendube etintaj sin denove sur Stajon, se ne estus la flamantaj
okuloj kaj stariintaj haroj de Saba. Gebhro volis e salti al li, sed
unu obtuza ekmurmuro sufiis por haltigi lin surloke.
Ekestis silento, post kio eksonis la latega voo de Idriso:
Ni darigu nian vojon!
- 78 -
XI
Pasis unu tago, la nokto kaj ankora la dua tago, kaj ili kuregis
senese suden, haltante en khor"-oj nur mallonge. Ili ne volis tro
lacigi la kamelojn kaj dum la ripozo ili trinkigis kaj nutris ilin kaj
samtempe disdonis al iuj provianton kaj akvon. Timante la
postkurantojn, ili deflankiis ankora pli multe suden, ar pri la akvo
ili ne bezonis zorgi dum kelka tempo. La pluvego daris apena sep
horojn, sed i estis tiel abunda, kvaza super la dezerto deirius iuj
nuboj. Do same Idriso kaj Gebhro kiel anka la beduenoj sciis bone,
ke sur la fundo de la khor"-oj kaj tie, kie la rokoj formas naturajn
enprofundaojn, trovios pcr kelkaj tagoj tiom da akvo, ke i sufios
ne nur por ili kaj por la kameloj, sed e por fari provizon. Post la
granda pluvo ekestis, kiel kutime, belega vetero. La ielo estis
sennuba, la aero tiel travidebla, ke la vido atingis senmezuran
malproksimon. Nokte la stelria ielo brilis kaj flagris kvaza per
miloj da diamantoj. De la dezerta sablo leviis refreiga malvarmeto.
La iboj de la kameloj iom malgrandiis, sed la bestoj, bone
nutritaj, estis iam la la araba esprimo fortikaj, t.e. ili ne perdis la
forton kaj kuris tiel volonte, ke la karavano antaenoviis ne malpli
rapide ol en la unua tago post la ekvojao el Gharak-el-Sultani.
Stajo rimarkis kun miro, ke en kelkaj ,.khor"-oj, en rokaj disfalaoj,
irmitaj kontra la pluvo, la beduenoj trovas provizojn da durro" kaj
daktiloj. El tio li divenis, ke anta ol ili estis forrabitaj, oni jam bone
preparis ion, kaj ke io estis antae priparolita inter Fatmo, Idriso
kaj Gebhro unuflanke kaj la beduenoj aliaflanke. Facile oni povis
anka diveni, ke i tiuj du homoj estis adeptoj kaj konfesanoj de
Mahdi, ke ili volis traii al li kaj pro tio la sudananoj facile tiris ilin
en la konspiron. En la irkaao de Fajumo kaj apud Gharak-el-
Sultani estis sufie da beduenoj, kiuj kune kun siaj infanoj kaj
kameloj nomadis en la dezerto kaj alvenis al Medinet a al la fervojaj
stacioj por seri laboron. Sed i tiujn du Stajo neniam antae vidis,
kaj ili anka certe ne estadis en Medinet, se ili ne konis Saba'n, kio
poste montriis.
- 79 -
Al la knabo enkapiis la penso, u li ne sukcesus korupti ilin,

sed, rememorinte iliajn fervorplenajn ekkriojn, kiomfoje ili adis la
elparolitan nomon de Mahdi, li rekonis tion maleblao. Tamen li ne
subiis pasive al la okazintaoj, ar en tiu knabeta animo estis vere
miriga energio, kiun instigis ankora la isnunaj malsukcesoj. "io
kion mi entreprenis li diris al si mem finiis per tio, ke oni
vipis min. Sed, e se mi estus iutage vipita de ili per la skuro, kaj
e mortigita, mi ne esus pensi pri tio, por eliri Nel'on kaj min mem
el la manoj de tiuj friponoj. Se la postkurantoj kaptos ilin, tiom pli
bone, tamen mi agos tiamaniere, kvaza mi tion tute ne atendus". Kaj
e la rememoro pri tio, kio trafis lin, e la penso pri tiuj perfidaj kaj
kruelaj homoj, kiuj post la eliro de la pafilo el liaj manoj frapis lin
per la pugnoj kaj piedbatis lin, la koro ribelis en li, kaj pligrandiis la
kolerego. Li sentis sin ne sole venkita, sed anka humiligita de ili en
sia ambicio de la blanka homo. Tamen li sentis dolore anta io la
malutilon al Nel, kaj tiu sento kune kun la agreno, kiu turmentis lin
post la lasta malsukceso, aniis en rankoran malamon al amba
sudananoj. Li adis ofte de sia patro, ke la malamo blindigas kaj ke
al i subias nur tiaj animoj, kiuj ne scipovas riski ion pli bonan;
momente tamen li ne povis in venki en si kaj e ne scipovis in
kai.
Kaj is tia grado li tion ne scipovis, ke Idriso rimarkis in kaj
komencis maltrankvilii; li komprenis, ke okaze de ilia malsukceso,
li ne povos kalkuli je protekto flanke de la knabo. Idriso estis iam
preta al la plej adacaj agoj, sed kiel homo ne senigita de prudento, li
opiniis, ke oni devas ion antavidi kaj okaze de malfelio lasi al si
iun pordeton malfermita por la savo. Tiukaze li volis post la lasta
okazintao iel repacii kun Stajo kaj tiucele dum la sekva halto li
komencis kun li jenan interparolon:
Post tio, kion vi intencis fari li diris mi estis devigita
puni vin, ar alie ili estus mortigintaj vin, sed mi malpermesis al la
beduenoj vipi vin tro forte.
Kaj kiam li ricevis neniun respondon, li plu diris post
momento:
Askultu, vi mem diris, ke la blankuloj iam plenumas
siajn promesojn, do, se vi uros al mi per via Dio kaj per la kapo de la
- 80 -
rnalgranda bint", ke estonte vi faros nenion kontra ni, tiam mi ne

ordonos ligi vin por la nokto.
Stajo respondis al tio e ne per unu vorto kaj nur el la brilo de
liaj okuloj Idriso ekkonis, ke li parolas vane.
Tamen, malgra la instigoj de Gebhro kaj la beduenoj, li ne
permesis ligi lin por la nokto, kaj kiam Gebhro ne esis insisti, li
respondis al li kolere:
Anstata iri dormi, vi gardostaros hodia. Mi decidas, ke de
nun unu el ni iam gardos lin, dum la aliaj dormos.
Kaj efektive la anoj en la gardostarado estis enkondukitaj de
post tiu tago konstante. Tio altgrade malfaciligis kaj preska neniigis
iujn intencojn de Stajo, kiun iu gardostaranto bone observis kaj
atentis.
Sed kompense al tio oni lasis al la infanoj pli grandan liberon,
ke ili povis alproksimii unu al la alia kaj babili sen malhelpoj. Dum
la unua halto Stajo tuj sidiis apud Nel, ar uris al li danki in por
la helpo.
Sed kvankam li sentis por i grandan dankemon, li ne scipovis
esprimii superlative, nur tute simple, do li komencis nur skui iajn
manetojn.
Nel! li diris Vi estas tre bona kaj mi dankas vin pro la
helpo. Kaj krom tio mi devas malkae diri, ke vi kondutis kiel
persono almena dektrijara.
En la buo de Stajo similaj vortoj estis por i la plej alta lado,
do la koro de la malgranda virineto ekflamis pro ojo kaj fiero.
ajnis al i tiumomente, ke ne estas por i io malebla.
Lasu min nur balda plenkreski, tiam ili vidos! i
rediris, rigardante militeme en la direkto de la sudananoj.
Sed ar i ankora ne komprenis, pri kio temis kaj pro kio iuj
araboj sin etis sur Stajon, la knabo komencis rakonti al i, kiel li
decidis elteli la pafilon, mortigi la kamelojn kaj devigi iujn al la
reveno en la direkto de la rivero.
Se mi estus sukcesinta tion fari li diris ni estus jam
liberaj.
Sed ili vekiis? demandis la knabineto kun batanta koro.
- 81 -
Jes, ili vekiis. Kazis tion Saba, kiu alkuris kaj komencis
tiel late boji, ke tio povus veki e mortinton.
Tiam ia indigno turnis sin kontra Saba.
Malbela Saba, malbela! Por tio, kiam i nun alkuros, mi
alparolos in e ne per unu vorto kaj mi diros al i, ke i estas
malbelega.
Je tio Stajo, kvankam li tute ne havis humoron por ridi, tamen
ekridetis kaj demandis:
Kiamaniere vi povos alparoli in e ne per unu vorto kaj
samtempe diri al i, ke i estas malbela?
La brovetoj de Nel suprenleviis kaj sur ia vizao respeguliis
momenta embaraso, post kio i respondis:
Gi ekkonos tion el mia mieno.
Supozeble. Sed i ne estas kulpa, ar i ne povis scii, kio
okazas. Memoru anka, ke poste i alkuris por savi nin.
Tiu rememoro plimildigis iom la koleron de Nel, tamen i ne
volis tuj pardoni al la kulpulo.
Nu bone, i diris sed kiu estas vera entlemano, tiu
ne devas boji por bonveno.
Stajo ekridetis denove:
La vera entlemano e ne bojas por adiao, escepte se i
estas hundo, kaj Saba estas tia.
Sed post momento la malojo nebuligis la okulojn de Stajo
li emetis kelkfoje, post kio li leviis de sur la tono, sur kiu li sidis
kaj diris:
Plej malbone estas, ke mi ne povis vin liberigi.
Kaj Nel ekstaris sur la piedfingroj kaj etis siajn manetojn
irka lian kolon. i volis lin konsoli, i volis de proksime, kun la
nazeto e lia vizao, elflustri sian dankon, sed ar i ne scipovis trovi
konvenajn vortojn, i nur premis ankora pli forte lian kolon kaj kisis
lin sur la orelon. Dume Saba, kiu iam malfruiis ne nur pro tio,
ke i ne povis sekvi la kamelojn sufie rapide, sed anka pro tio, ke
i asis dumvoje akalojn a bojtimigis vulturojn kiuj sidis sur la
rok-krutaoj, alflugis kun ne malpli granda bruo ol kutime. La infanoj
forgesis ion e ia vido kaj malgra ilia malfacila situacio ili karesis
in kaj ludis, is la araboj interrompis tion. amiso donis al la hundo
- 82 -
mani kaj trinki, post kio iuj eksidis sur la kameloj kaj ekrajdis
suden kun la plej granda rapideco.
- 83 -
XII
Estis la plej longa etapo, ar oni rajdis kun nur unu malgranda
halto dek ok horojn. Nur veraj rajdkameloj posedantaj sufian
akvoprovizon en siaj stomakoj, povas elteni tian longedaran vojon.
Idriso ne irmis ilin kontra la lacio, ar li vere timis la
postkurantojn. Li komprenis, ke ili devis jam delonge ekiri, kaj
supozis, ke amba inenieroj mem gvidas ilin kaj ne perdas tempon.
La danero minacis ilin de la rivero, ar estis certe, ke tuj post la
forrabo de la infanoj ordonoj estis senditaj telegrafe al iuj
apudbordaj kolonioj, por ke la ejkoj faru ekspediciojn al la profunda
dezerto je amba flankoj de Nilo kaj haltigu iujn, kiuj vojaas
suden. amiso certigis, ke la registaro kaj inenieroj devis promesi
altajn premiojn por ilia kapto kaj ke pro tio multe da serantoj certe
svarmas en la dezerto. La sola konsilo je tio estus deflankii kiel eble
plej malproksime al la okcidento; sed en la okcidento troviis la
granda oazo Kharge, kiun la depeoj povis anka atingi, kaj krom tio,
se ili forirus tro malproksime de la rivero, post kelkaj tagoj mankus
al ili la akvo kaj atendus ilin la soifomorto.
Kaj temis anka pri la nutrao. Dum la du semajnoj anta la
forrabo de la infanoj la beduenoj preparis en kaejoj konataj nur de
ili mem, la provizojn de durra", de biskvitoj kaj daktiloj, sed nur por
la tempo de kvar voja-tagoj de Medinet. Kun timo Idriso pensis, ke,
se ekmankos la nutrao, oni devos nepre sendi la homojn al
apudbordaj vilaoi por aeti provianton kaj tiam tiuj homoj, rezulte
de la vekita gardemo kaj promesitaj premioj por la kapto de la
forkurintoj, facile povas fali en la manojn de la tieaj ejkoj kaj
perfidi poste la tutan karavanon. Do la situacio estis efektive tre
malfacila, preska malespera, kaj Idriso vidis iutage pli klare, kiel
riskoplena estis lia grandega entrepreno.
Se ni nur balda trovius transe de Assuano! li diris al si
kun timo kaj malespero en la animo. Li ne fidis amison, kiu asertis,
ke la batalantoj de Mahdi atingas preska Assuanon, ar Stajo neis
tion; kaj Idriso rimarkis jam delonge, ke la blanka uled" scias pli
- 84 -
multe ol ili iuj. Sed li supozis, ke trans la unua katarakto, kie la

homoj estas pli sovaaj, malpli subordigitaj al la influoj de la angloj
kaj la egipta registaro, trovios pli multe da kaitaj adeptoj de la
profeto, kiuj okaze de bezono certe helpos ilin, liveros nutraon kaj
kamelojn. Sed, bedarinde, is Assuano estis ankora, kiel elkalkulis
la beduenoj, irka kvin voja-tagoj, iam pli dezertaj, kaj iu halto
malgrandigis rimarkeble la provizaojn por homoj kaj bestoj.
Felie, la homoj povis rapidi kaj pelegi la kamelojn al la plej
granda rapideco, ar la varmego ne elerpigis iliajn fortojn.
Tage, dum la tagmezaj horoj, la suno ja forte varmigis, sed la aero
estis iam frea, kaj la noktoj tiel malvarmetaj, ke Stajo kun
permeso de Idriso transsidiis sur la kamelon de Nel, volante atenti
ian sanon kaj irmi in kontra malvarmumo.
Sed liaj timoj estis vanaj, ar Dinah, kies okuloj rimarkeble
pliboniis, gardis sian fralineton kun granda zorgo. La knabo miris
e pri tio, ke la sanstato de Nel estis preska kontentiga, kaj ke tiun
vojon, kun iam pli mallongaj ripozoj, i eltenis same bone kiel li
mem. La agrenoj, la timo kaj larmoj, kiujn i veris pro sopiro al la
pajo, videble ne malutilis in tro multe. Eble i iom malgrasiis kaj
ia hela vizaeto plibruniis pro la vento, sed dum la sekvantaj tagoj
de la vojao i sentis multe malpli da lacio ol komence. Ja estas
vere, ke Idriso donis al i tre oportunan rajdkamelon kaj aranis al i
bonegan sidlokon, kie i povis anka bone dormi kuante, sed efe la
frea aero de la dezerto, kiun i tage kaj nokte spiris, donis al i
fortojn por elteni la lacion de la vojao.
Stajo ne sole gardis in, sed intence irkais in kvaza per ia
respekto, kiun li tute ne sentis malgra sia granda sindonemo al la eta
fralino. Sed li rimarkis, ke tio transias al la araboj kaj ke ili
malgravole konvinkias, kie ili kunhavas ion nekutime valoran, ian
escepte gravan militkaptitinon, kiun oni devas trakti kiel eble plej
delikate. Idriso alkutimiis al tio jam en Medinet, pro tio iuj traktis
in bone. Oni ne avaris al i la akvon, nek la daktilojn. La kruela
Gebhro nun ne plu kuraus levi la manon kontra i. Eble kazis tion
anka la eksterordinara beleco de la knabineto kaj tio, ke estis en i
kvaza io el floro kaj birdeto, kaj al tiu armo ne povis kontrastari
e la sovaaj kaj primitivaj animoj de la araboj. Ofte, kiam dum la
- 85 -
ripozhalto i staris e la fajro farita el jerifiaj rozoj a dornoj,

rozkolora de la flamo kaj arenta de la lumo, la sudananoj kaj anka
la beduenoj ne povis de i foriri siajn okulojn, macante la sia
kutimo pro admiro kaj murmurante: Allah, Maallah a Bismillah".
La duan tagon tagmeze post tiu longa etapo, Stajo kaj Nel,
kiuj ifoje rajdis kune sur la sama kamelo, havis momenton de ojiga
emocio. Tuj post la sunlevio vebis super la dezerto hela kaj
travidebla nebulo, kiu tamen balda malleviis. Poste, kiam la suno
supreniis pli alte, la varmego fariis pli granda ol en la pasintaj
tagoj. En la momento, kiam la kameloj haltis, ne estis sentebla e la
plej malgranda bloveto, tiel ke same la aero kiel anka la sablo ajnis
dormi en la varmo, lumo kaj silento. La karavano enrajdis uste sur
la grandan, iam egalan ebenaon, ne disiritan per khor"-oj, kiam
subite al la okuloj de la infanoj prezentis sin belega bildo. Aroj da
maldikaj palmoj kaj piproarboj, plantejoj de mandarinoj, blankaj
domoj, malgranda moskeo kun pintforma minareto, kaj iom pli
malalte muroj irkaantaj ardenojn, io i aperis kun tia precizeco
kaj en distanco tiel negranda, ke oni povis opinii, ke post la forpaso
de duonhoro la karavano trovios inter la arboj de la oazo.
Kio estas tio? ekkriis Stajo. Nel, rigardu, rigardu!
Nel leviis kaj momente mutiis pro mirego, sed post mallonga
tempo i komencis ojkrii:
Medinet! Al la pajo! Al la pajo! Kaj Stajo e paliis pro
kortuo.
Vere... Eble estas Kharge"... Sed ne! Estas Medinet. Mi
ekkonas la minareton kaj mi vidas e la ventpumpilojn sur la putoj...
Jen efektive. en la malproksimo brilis altlevitai ventpumpiloi
de usonaj putoj, tre similaj al grandaj blankaj steloj. Sur la verda
fono de la arboj ili estis tiel bone videblaj, ke la akrevidaj okuloj de
Stajo povis distingi la rukolore pentritajn randojn de la flugiloj.
Tio estas Medinet!...
Stajo ja sciis el libroj kaj el rakontoj, ke en la dezerto estas
miraoj, t.n. fatamorgano", kaj ke ofte okazas al vojaantoj vidi
oazojn, urbojn, arb-tufegojn kaj lagojn, kiuj estas nenio alia ol
mirao, lumludo, rebrilo de realaj malproksimaj objektoj. Sed i-foje
la aperao estis tiel klara, tiel preska palpebla, ke li tamen ne povis
- 86 -
dubi, ke li vidas la veran Medinet. Jen la tureto sur la domo de la

mudiro, jen la rondforma balkoneto aranita sub la alta pinto de la
minareto, de kie la muezino vokas iujn al la preo, jen la konataj
aroj de arboj kaj precipe tiuj ventpumpiloj! Ne tio devas esti
realeco. Al la knabo enkapiis la penso, ke eble la sudananoj,
konsiderinte la malfacilan situacion, konvinkiis, ke ili ne sukcesos
forkuri kaj, nenion dirante al li, returniis al Fajumo. Sed ilia
trankvilo diris al li ion alian. Se tio reale estus Fajumo, u ili rigardus
in tiel indiferente? Anka ili vidis la aperaon kaj montris in per la
fingroj al si reciproke, sed en iliaj vizaoj bildiis nenia malcerteco
a emocio. Stajo rigardis ankorafoje kaj eble tiu trankvilo de la
araboj kazis, ke la bildo ajnis al li jam malpli klara. Li anka
ekpensis, ke se ili vere revenus, tiam la karavano arius kaj la homoj,
almena nur pro timo, vojaus iuj kune. Kaj dume la beduenoj, kiuj
la la ordono de Idriso de post kelkaj tagoj antaenoviis
rimarkeble, tute ne estis videblaj, kaj amiso, rajdanta kiel
postgvardio, ajnis esti de malproksime ne pli granda ol vulturo
fluganta malalte super la tero.
Fatamorgano! Stajo diris al si.
Intertempe Idriso alproksimiis al li kaj kriis:
Ho, pelu la kamelon! u vi vidas Medinet?
Videble li diris tion erce kaj en lia voo estis tiom da spitemo,
ke en la animo de la knabo malaperis la lasta ombro de la espero, ke
li havas anta si la veran Medinet.
Kaj kun la bedaro en la koro li turnis sin al Nel, volante
dispeli anka ian iluzion, kiam subite okazis nova akcidento, kiu
atentigis iujn en alian flankon.
Antae aperis unu bedueno, galopante kun tutaj fortoj al ili kaj
svingante de malproksime longan araban pafilon, kiun antae neniu
el la karavananoj posedis. Alkurinte al Idriso, li rapidege interanis
kun li kelkajn vortojn, post kio la karavano vigle turniis al la
profunda dezerto. Sed post kelka tempo aperis la dua bedueno,
kondukanta post si per nuro grasan kamelinon kun selo sur la ibo
kaj kun ledaj sakoj, kiuj pendis e amba flankoj de la besto.
Komenciis denove mallonga interparolo, de kiu Stajo povis tamen
nenion kompreni. En granda kurego la karavano rapidis iam
- 87 -
okcidenten kaj haltis nur, kiam oni trafis mallaran khor". i estis
plena de disetitaj rokoj en sovaa malordo, disfalaoj kaj kavernoj.
Unu el ili estis tiel vasta, ke la sudananoj kais en i la homojn kaj
kamelojn. Stajo, kvankam li pli malpli divenis, kio okazis, ekkuis
apud Idriso kaj ajnigis dormanton, esperante, ke la araboj, kiuj
interanis is nun apena kelkajn vortojn pri la akcidento,
komencos nun pli detale paroli pri i. Kaj vere la espero ne trompis
lin, ar tuj post la disdono de la furao inter la kameloj, la beduenoj
kaj sudananoj kune kun amiso eksidis por interkonsilii.
Ni povas de nun rajdi nur nokte, kaj tage ni devas kaii
adiis la unu-okula bedueno. "Khor"-oj estos nun multaj kaj en
iu trovios sekura kaejo.
u vi estas certaj, ke estis gardisto? demandis Idriso.
Allah! Ni parolis kun li. Felie li estis nur sola. Li staris
malanta roko, tiel, ke ni ne povis vidi lin, sed ni adis de
malproksime la voon de kamelo. Tiam ni malrapidigis la kuron kaj
alrajdis tiel senbrue, ke li ekvidis nin kiam ni estis en kelkpaa
distanco de li. Li tre ektimis kaj direktis al ni la pafilon. Se li estus
pafinta, e se li neniun el ni mortigus, aliaj gardistoj povus adi lian
pafon, do senspire, mi diras al li: Haltu! Ni postkuras homojn, kiuj
forrabis du blankajn infanojn, kaj balda alkuros i tien la tuta
postkurantaro". La knabo estis juna kaj malsaa, do li kredis tion, nur
li ordonis al ni uri per la Korano, ke tiel estas. Ni tuj deoviis de sur
la kameloj kaj ni uris... Mahdi absolvos nin...
Kaj li anka benos diris Idriso. Diru, kion vi poste
faris.
Jen darigis la bedueno kiam ni uris al li, mi diras al
la knabo tiel: Sed kiu garantios al ni, u vi mem ne apartenas al la
rabistoj, kiuj forkuras kun la blankaj infanoj, kaj u oni ne lasis vin i
tie, por ke vi haltigu la postkurantojn". Kaj mi ordonis al li anka
uri, kaj li konsentis tion kaj tiom pli li kredis al ni. Ni komencis lin
demandi, u alvenis iaj ordonoj de la ejkoj tra la kupra fadeno kaj u
oni aranis postkuradon en la dezerto. Li diris, ke jes, ke oni
promesis al ili grandajn mon-premiojn kaj ke iuj khor"-oj estas
gardataj je du vojatagoj de la rivero, kaj tra la rivero iras iam
grandaj "baburoj" (vaporipoj) kun angloj, kun militistaro...
- 88 -
Ne helpos "baburoj", nek militistaro kontra la potenco de

Allaho kaj la profeto...
Fariu, kiel vi diras!
Kaj vi diru, kiamaniere vi finis kun la knabo.
La unu-okula bedueno montris al sia kunulo.
Abu-Anga li diris demandis lin ankora, u ne estas
en proksima distanco alia gardisto, kaj kiam li respondis, ke ne, tiam
li puis la tranilon en lian goron tiel subite, ke li eligis neniun
sonon. Ni etis lin poste en profundan fendon, kovrante la kadavron
per tonrompaoj kaj dornoj. En la vilao oni pensos, ke li forkuris al
Mahdi, ar li diris al ni, ke tio okazas.
Dio benu tiujn, kiuj forkuras, kiel li benis anka vin
respondis Idriso.
Jes, li benis rediris Abu-Anga ar ni scias nun, ke ni
devas teni nin je tri vojatagoj de la rivero, kaj krom tio ni akiris la
pafilon, kiu mankis al ni, kaj la laktodonan kamelinon.
La gurdoj (sakoj) aldonis la unuokululo estas
akvoplenaj, kaj en la pendsakoj estas sufie da milio, nur da pulvo ni
trovis malmulte.
amiso kunhavas kelkcent argaojn al tiu pafilo de la
blanka knabo, el kiu ni ne scipovas pafi. La pulvo iam estas egala
kaj tagos por nia pafilo.
Dirinte tion, Idriso tamen enpensiis kaj la peza zorgo
respeguliis sur lia malhela vizao, ar li ekkomprenis, ke, kiam
unufoje kadavro restis post ili, tiam, se ili falus en la manojn de la
egipta registaro, la protekto de Stajo ne evitigus al ili la juon kaj
punon.
Stajo adis ion kun batanta koro kaj streita atento. Estis en
tiu interparolo aferoj ojigaj, nome tio, ke la postkuradon oni aranis,
ke oni promesis mon-premiojn kaj ke la ejkoj de la apudbordaj
triboj ricevis ordonojn, ke ili haltigu iujn karavanojn vojaantajn al
la sudo. ojigis la knabon anka la sciigo pri vaporipoj, plenaj de
angla militistaro, kiuj direktiis al la supra parto de la rivero. La
dervioj de Mahdi povis kontrastari la egiptan armeon kaj e venki
in, sed kun la angloj estis tute alia afero kaj Stajo e por momento
ne dubis, ke la unua batalo finios per kompleta pereo de la sovaa
- 89 -
homamaso. Do konsolita iom en la animo li diris al si mem: "E se

oni transportus nin al Mahdi, povas okazi, ke anta ol ni alvenos,
estos jam nek Mahdi, nek liaj dervioj". Sed tiun konsolon venenis al
li la penso, ke tiuokaze atendos ilin ankora tutaj semajnoj de
vojaado, kiu fine devas tamen elerpi la fortojn de Nel kaj dum
la tuta tempo atendos ilin la societo de friponoj kaj murdintoj.
Rememorante tiun junan arabon, kiun la beduenoj buis kvaza
afon, timo, bedaro ekkaptis Stajon. Li decidis ne paroli pri tio al
Nel, por ne timigi in kaj ne pligrandigi ian malojon, kiun i tuj
sentis post la malapero de la iluzia bildo prezentanta la oazon Fajumo
kaj la urbon Medinet. Li vidis anta la alveno al la intermonto, ke
malgravole larmoj premiis el iaj okuloj; do, kiam li sciiis pri io,
kion li volis, el la rakontado de la beduenoj, li ajnigis, kvaza li
vekius kaj proksimiis al i. Kaj i sidis en la angulo apud Dinah
kaj, manante daktilojn, malseketigis ilin per la larmoj. Sed vidinte
Stajon, i rememoris, ke antanelonge li rekonis ian konduton inda
al persono almena dektrijara, do, ne volante montrii ree infano, i
tutforte kunpremis per siaj dentetoj la kernon de daktilo, por esigi la
ploradon.
Nel, diris la knabo Medinet, tio estis nur iluzio, sed
mi scias certe, ke oni postkuras nin, do ne agreniu kaj ne ploru.
Je tio la knabineto levis al li siajn larmajn pupilojn kaj
respondis per intermita voo:
Ne, Stajo... mi ne volas plori... nur miaj okuloj... per si
mem tiel... vitas...
Sed en la sama momento ia mentoneto komencis skuii, el sub
la kunpremitaj okulharoj eliis grandaj larmoj, kaj fine i ekploris
plenlarme.
Ke tamen i hontis pro tiuj larmoj kaj atendis de Stajo
riproon por tio, do pro honto kaj iom pro timo, i kametis sian
kapeton sur lian bruston, malsekigante abunde lian veston.
Sed li komencis tuj konsoli in:
Nel ne estu fontano. u vi vidis, ke ili forprenis de iu arabo
la pafilon kaj kamelinon? Kaj u vi scias, kion tio signifas? Tio
signifas, ke en la dezerto estas multaj gardistoj. Unufoje tiuj kanajloj
sukcesis kapti la gardiston, kai alifoje ili mem estos kaptitaj. Tra Nilo
- 90 -
krozas anka multaj vaporipoj... Vere! Ni revenos, Nel, ni revenos

kaj per vaporipo. Ne timu!...
Kaj li estus tiamaniere konsolinta in ankora pli longe, se ne
atentigus lin stranga sono, kiu venis de ekstere de la sablaj montetoj,
kiuj formiis sur la fundo de la intermonto dum la lasta uragano. i
estis simila al la altsona, metala voo de la kana almo. Stajo esis
interparoli kaj komencis askulti. Post momento tiaj altsonaj kaj
melankoliaj vooj adiis el multaj flankoj samtempe. La knabon
trabrilis la penso, ke tio estas eble la arabaj gardistoj, kiuj irkaas la
intermonton kaj kunvokas sin reciproke per fajfiloj. La koro denove
komencis forte bati en lia brusto. Li rigardis kelkfoje al la sudananoj,
esperante, ke sur iliaj vizaoj li vidos teruron, sed ne! Idriso, Gebhro
kaj la du beduenoj krakmanis tranvile la biskvitojn, nur amiso
ajnis esti iom mirigita. Kaj la vooj ripetiis senese. Post kelka
tempo Idriso ekstaris kaj rigardis el la kaverno, post kio, revenante, li
haltis e la infanoj kaj diris:
La sablo komencis kanti.
Stajo estis tiom interesita, ke li forgesis i-momente sian
deziron tute ne paroli kun Idriso, kaj demandis:
La sablo? Kion tio signifas?
Tio okazas kaj signifas, ke longe ne venos pluvo. Sed la
varmego ne suferigos nin, ar is Assuano ni veturos nur nokte.
Kaj pli multe oni ne povis ekscii de li. Stajo kaj Nel, askultis
ankora longe tiujn kuriozajn sonojn, kiuj daris tiel longe, is la
suno tute malleviis kaj subiris. Post tio balda noktiis kaj la
karavano ekiris por darigi sian vojon.
- 91 -
XIII
Tage ili kaiis en sekuraj kaj malfacile troveblaj lokoj meze
de rokoj kaj disfalaoj, kaj nokte ili kuregis senspire, is ili atingis la
unuan katarakton. Kaj kiam la beduenoj ekkonis el la situo kaj formo
de la khor"-oj, ke Assuano restis jam malanta ili, granda aro falis
de sur la brusto de Idriso. ar ili jam suferis pro manko de akvo, ili
alproksimiis al la rivero en distanco de duono da vojatago. Tie la
sekvan nokton Idriso, kainte la karavanon, sendis la beduenojn kun
iuj kameloj al Nilo, por ke tiuj i trinku sufie da akvo por pli longa
tempo. La fruktodona zono lalonge de Nilo estis jarn pli mallara
malanta Assuano. En kelkaj lokoj la dezerto atingis preska la
riveron. La vilaoj kuis unu de la alia en grandaj distancoj. De neniu
viditaj, la beduenoj revenis felie kun grandaj akvoprovizoj. Necesis
nur pensi pri la nutrao, ar la bestoj, nesufie nutritaj de post
semajno, tre malgrasiis. Iliaj koloj plilongiis, la iboj kuntiriis kaj
la piedoj fariis malfortaj. La proviantoj povus sufii ankora por du
tagoj. Idriso pensis, ke post du tagoj oni povos alproksimii al la
apudriveraj patejoj, se ne dum la tago, do almena nokte, kaj eble
tie oni povos aeti biskvitojn kaj daktilojn en iu vilao.
Saba ne plu ricevis manaon, nek akvon, kaj la infanoj
konservis por i mana-restaojn. Sed i iel helpis al si mem kaj
alkuradis ofte al la ripoz-haltejoj kun sanga fako kaj kun postsignoj
de mordvundoj sur la kolo kaj brusto. u la akirao en tiuj bataloj
estis akaloj a hienoj, u eble sablaj vulpoj a gazeloj, tion neniu
sciis; sufiis, ke sur i oni ne povis rimarki grandan malsaton. Ofte
iaj nigraj lipoj estis malsekaj, kvaza i estus trinkinta. La beduenoj
divenis, ke i elfosas profundajn kavojn sur la fundo de la
intermontoj kaj tiamaniere akiras akvon, kiun i antae flarsentis sub
la tero. Sammaniere devojiintoj ofte disfosas la fundojn de
disfalaoj kaj se ili ne trovas akvon, ili preska iam akiras malsekan
sablon kaj, elsuante in, trompas kaj mildigas siajn turmentojn pro
la soifo.
- 92 -
En Saba ekestis anka grandaj anoj. iaj brusto kaj nuko

restis iam potencaj, sed iaj flankoj kaviis, pro kio i ajnis
ankora pli alta. En iaj okuloj, e ruetaj skleroj, estis nun io sovaa
kaj minaca. Al Nel kaj al Stajo i estis tre sindona kiel antae, kaj i
permesis al ili fari pri si, kion ili volis. Al amiso i svingis ankora
la voston, sed kontra la beduenoj kaj sudananoj i iam murmuris
a grincis per siaj teruraj kojndentoj, kiuj frapis kiel talaj najlegoj.
Idriso kaj Gebhro komencis timi in pli kaj pli. Kaj malgra la servo
iaflanke ili tiel malamis in, ke ili estus verajne mortpafintaj in
per la novakirita pafilo, se ne estus la deziro alporti al Smaino tiel
kuriozan beston, kaj se ne estas la fakto, ke ili jam preterrajdis
Assuanon.
Jes, Assuano estis jam malanta ili. Stajo pensis pri tio iam,
kaj en lian animon komencis iom post iom entelii la dubo, u la
postkurantoj efektive atingos ilin. Li ja sciis, ke ne sole Egiptujo
mem, kiu finiis malanta Wadi-Halfa, t.e. post la dua katarakto, sed
anaka la tuta Nubio estas is nun en la manoj de la egipta registaro.
Sed li komprenis, ke transe de Assuano, kaj precipe post Wadi-Halfa
la postkurado havos pli kaj pli grandajn malfacilaojn kaj la ordonoj
de la registaro estos certe neglekteme plenumataj. Li esperis nur, ke
lia patro kune kun s-ro Rawlison, post arano de la postkurado, iris el
Fajumo al Wadi-Halfa per vaporipo kaj tie, ricevinte de la registaro
soldatojn kun kameloj, penos fortrani la vojon al la karavano de
sudo. La knabo rezonis, ke sur ilia loko li tiel farus, kaj pro tio li
opiniis sian supozon tre verajna.
Li tamen ne esis pensi pri la savo per sia propra mano. La
sudananoj volis havi la pulvon por la rabita pafilo kaj tiucele ili
decidis maltordi dekkelkajn el la pafil-argaoj. Do li diris al ili, ke
nur li mem povos tion fari kaj se iu el ili mallerte manipulos, tiam la
argao eksplodos en iliaj fingroj kaj disiros krome iliajn manojn.
Idriso, enerale timante la nekonatajn aojn kaj precipe la anglajn
eltrovaojn, decidis fine konfidi tiun funkcion al la knabo. Stajo
volonte okupiis pri tio esperante, ke la forta angla pulvo disiros e
la unua pafo la malnovan araban pafilon, kaj krom tio li povos kai
por si iom da argaoj. Kaj li sukcesis tion fari pli facile, ol li pensis.
Ili gardis lin e tiu laboro, sed samtempe ili vigle interparolis, ne
- 93 -
rimarkinte, ke Stajo kais e sia brusto sep argaojn. Nun necesis

nur akiri iamaniere la pafilon.
La knabo opiniis, ke malanta Wadi-Halfa, t.e. post la dua
katarakto, tio ne estos tro malfacila, ar li antavidis, ke la gardemo
de la araboj des pli malgrandios, ju pli proksime ili estos al sia celo.
La penso, ke li devos mortigi la sudananojn kaj beduenojn kaj e
amison, iam teruris lin. Sed post la murdo, kium faris anta
nelonge ia beduenoj, li ne hezitis plu. Li diris al si, ke temas i tie pri
la savo de Nel, pri ia libereco kaj vivo, kaj pro tio li ne bezonas
indulgi la vivon de siaj malamikoj, precipe, se ili ne subios kaj se
okazos batalo.
Sed temis anka pri la akiro de la pafilo. Stajo intencis akiri
in ruzmaniere kaj, se prezentius konvena momento, ne atendi is
Wadi-Halfa, sed plenumi la agon kiel eble plej balda.
Kaj li vere ne prokrastis
Pasis jam du tagoj, post kiam ili preteriris Assuanon, kaj la
trian tagon frumatene Idriso devis fine sendi la beduenojn por aeti
nutraon, kiu jam tute mankis. Pro la malgrandigita nombro de la
karavananoj Stajo diris al si: Nun, a neniam!" kaj li tuj turnis
sin al la sudanano kun jena demando:
Idriso, u vi scias, ke la lando, kiu komencias ne tro
malproksime post Wadi-Halfa, estas jam Nubio?
Jes, mi scias. Mi estis dekkvinjara kaj Gebhro okjara, kiam
nia patro kondukis nin el Sudano al Fajumo, kaj mi bone memoras,
ke ni trarajdis tiam sur la kameloj la tutan Nubion. Sed tiu lando
apartenas ankora al la turkoj (egiptanoj).
Jes, Mahdi estas apena apud Kartumo, kaj vi vidas, kiel
malsae parolis amiso, dirante al vi, ke la soldatoj de la dervioj
atingas jam Assuanon. Sed mi demandos vin pri io alia. Jen mi legis
en libroj, ke en Nubio estas multaj sovaaj bestoj kaj multaj banditoj,
kiuj servas al neniu kaj atakas same la egiptanojn kiel anka la
konfesanojn de Mahdi. Per kio vi defendos vin, se atakos vin
rabobestoj a banditoj?
Stajo intence troigis la daneron, parolante pri sovaaj bestoj;
sed rabatakoj okazis en Nubio sufie ofte de post la milito, precipe en
la sudaj partoj de la lando, kiuj limis Sudanon.
- 94 -
Dum momento Idriso meditis pri la demando, kiu surprizis lin

tute neatendite, ar is nun li ne pensis pri tiu nova danero, kaj
respondis:
Ni havas tranilojn kaj la pafilon.
Tia pafilo tagas por nenio.
Mi scias. La via estas pli bona, sed ni ne scipovas el i pafi,
kaj ni ne donos in en viajn manojn.
E neargitan?
Jes, ar i povas esti sorita. Stajo ekmovis la ultrojn.
Idriso, se tion dirus Gebhro, mi ne mirus, sed pri vi mi
pensis, ke vi estas pli saa. Sciu, ke per la neargita pafilo e via
Mahdi mem ne povas pafi.
Eksilentu! akre interrompis lin Idriso. Mahdi povas
pafi e el sia fingro.
Tiam anka vi pafu tiamaniere.
La sudanano rigardis penetre en la okulojn de la knabo.
Kial vi volas, ke mi donu al vi la pafilon?
Mi volas instrui al vi, kiamaniere oni pafas el i.
u tio estas tiel grava?
Jes, tio estas tre grava, ar se atakos nin banditoj, tiam ili
povas mortigi nin iujn! Sed se vi timas la pafilon kaj min mem, tiam
ne donu in al mi.
Idriso silentiis. Esence li timis, sed li ne volis tion konfesi
anta la knabo. Li tre deziris konatii kun la angla armilo, ar per ia
posedo kaj lerta manipulado li multe gajnus en la tendaro de la
mahdianoj ne parolante jam pri tio, ke okaze de iu atako li pli
facile povus defendi sin.
Do post mallonga medito li diris:
Bone. amiso donu al vi la pafilon kaj vi muntu in.
amiso indiferente plenumis la ordonon, al kiu Gebhro ne
povis kontrastari, ar li estis okupita pri la kameloj. Stajo eligis per
iom tremantaj manoj la tubingon kaj pafiltubojn kaj donis ilin al
Idriso.
Vi vidas, ke ili estas malplenaj li diris.
Idriso prenis la pafiltubojn kaj trarigardis supren.
Jes, en ili estas nenio.
- 95 -
Nun atentu diris Stajo tiamaniere oni muntas la

pafilon (dirante tion, li samtempe kunmetis in) kaj tiamaniere oni
in malmuntas. u vi vidas? Mi malmuntas in denove kaj nun vi
kunmetu in.
La sudanano, kiu rigardis iujn movojn de Stajo kun granda
atento, komencis provi. Ne tuj li sukcesis, sed ar la araboj estas
enerale tre lertaj, post mallonga tempo la pafilo estis denove
kunmetita.
Malfermu! komandis Stajo.
Idriso malfermis la pafilon senpene.
Fermu!
Tion faris Idriso e pli facile.
Nun donu al mi du malplenajn arga-mantelojn. Mi instruos
al vi, kiamaniere oni enmetas la argaojn.
La araboj konservis eluzitajn mantelojn, ar ili estis latunaj,
sekve valoraj por ili. Idriso tuj donis al Stajo du el ili, kaj la instruo
rekomenciis.
La sudanano ektimis ion en la unua momento pro la krako de la
kapsuloj, kiuj estis en la malplenaj manteloj, sed fine li konvinkiis,
ke nek el malplenaj pafiltuboj, nek sen plenaj argaoj estas eble pafi.
Lia fido al Stajo revenis anka pro tio, ke la knabo iufoje redonis
al li la pafilon.
Jes, diris Stajo vi povas jam kunmeti la pafilon, vi
povas malfermi, fermi kaj teni in al la vizao kaj tiri la anon. Sed
oni devas ankora lerni la celadon. i estas la plej malfacila afero.
Prenu do la malplenan akvosakon kaj starigu in en la distanco de
cent paoj... jen, sur tiuj tonoj, kaj poste revenu i tien al mi mi
montros al vi, kiamaniere oni celas.
Idriso prenis la sakon kaj senhezite iris starigi in sur la
indikitan tonon. Sed anta ol li tie troviis, Stajo fulmrapide
elovis el la pafilo la malplenajn mantelojn kaj anstatais ilin per
plenaj argaoj. Ne nur la koro, sed anka la pulsoj en liaj tempioj
komencis bati kun tiel granda forto, ke ili preska krevigis lian
kapon. La decida momento venis, la momento de la liberio por Nel
kaj por li la momento de la venko samtempe terura kaj ege
dezirata!
- 96 -
Jen la vivo de Idriso estas en lia mano. Unu premo sur la anon
kaj tiu perfidulo, kiu forrabis Nel'on, falos senviva. Sed Stajo, kiu
havis en siaj vejnoj polan kaj francan sangon, sentis subite, ke li
neniel povos pafi al homo deturnita de li. Li almena returniu kaj
rigardu en la okulojn de la morto. Kaj poste kio? Poste alkuros
Gebhro, sed anta ol li faros dek paojn, anka li falos teren. Restos
amiso. Sed amiso perdos la kapon, kaj se li e ne perdus in,
estos tempo enovi novajn argaojn en la pafiltubon. Kiam revenos
la beduenoj, ili trovos tri kadavrojn kaj ili mem ricevos tion, kion ili
meritis. Poste sufios direkti la kamelojn al la rivero.
iuj i pensoj kaj imagoj flugis kiel fulmo tra la kapo de
Stajo. Li sentis, ke tio, kio okazos post kelkaj minutoj, estas
samtempe terura kaj necesa. En lia brusto interbatalis la fiero de la
venkinto kun la sento de terura abomeno al la venko. Estis momento,
ke li hezitis, sed li tuj memoris iujn turmentojn, kiujn suferis la
blankaj kaptitoj, lia patro, s-ro Rawlison, Nel; li memoris Gebhron,
kiu batis la knabinon per la skuro, kaj la malamo eksplodis denove
en li kun granda forto. Necesas, necesas!" li diris al si tra la
kunpremitaj dentoj kaj la neanebla decido respeguliis sur lia
vizao, kiu fariis kvaza skulptita el tono.
Intertempe Idriso lokis la ledan sakon sur la tonon, kiu
troviis en distanco de cent paoj, kaj returniis. Stajo vidis lian
ridetantan vizaon kaj la tutan altan staturon sur la glata, sabla
ebenao. La lastan fojon brilis en li la penso, ke jen tiu vivanta homo
post momento falos teren kaj per la fingroj iros la sablon en la lasta
konvulsia agonio. Sed la hezitoj de la knabo finiis kaj, kiam
Idriso faris jam kelkdekojn da paoj, li komencis malrapide levi la
pafilon al sia vango.
Sed anta ol li tuis la anon per la fingro, el malanta la
sabloaltaoj, malproksimaj je kelkcento da paoj, adiis vigla ekkrio
kaj en la sama momento irka dudek rajdantoj sur evaloj kaj
kameloj svarmis sur la ebenao. Idriso toniis je tiu vido. Stajo ne
malpli konsterniis, sed tuj lia konsternio aniis je grandega ojo.
Jen fine la tiel ege dezirataj postkurantoj! Jes! Io alia tute ne povas
esti! En la vilao oni evidente kaptis la beduenojn, kaj ili montris, kie
kaias la resto de la karavano. Komprenis tion same Idriso, kiu
- 97 -
trankviliinte iom, kuris al Stajo kun vizao pala pro teruro kaj,
ekgenuinte apud liaj piedoj, komencis ripeti per penspira voo:
Sinjoro, mi estis bona al vi! Mi estis bona al la malgranda
bint" memoru tion!...
Stajo atomate elovis la argaojn el la pafiltubo kaj rigardis.
La rajdantoj kuregis senspire, ojkriante kaj suprenetante siajn
longajn arabajn pafilojn, kiujn ili rekaptis dum ia kurado kun
eksterordinara lerteco. En la hela, diafana aero ili estis bonege
videblaj. Meze de la fronto galopis la du beduenoj, svingante, kiel
diablaj obseditoj, la manojn kaj burnusojn.
Post kelkaj minutoj la tuta aro atingis la karavanon. Unuj el la
rajdantoj terensaltis de sur la evaloj kaj kameloj; aliaj restis en la
seloj, kriante iam latege. En tiuj krioj oni povis distingi nur du
vortojn:
Kartumo! Gordon! Gordon! Kartumo!...
Fine unu el la beduenoj tiu, kiun lia kunulo nomis Abu-
Anga, alkuris al Idriso, karanta apud la piedoj de Stajo, kaj
komencis voki:
Kartumo prenita! Gordon mortigita! Mahdi venkinto! Idriso
rektiis, sed ankora li ne kredis al siaj oreloj.
Kaj tiuj homoj? li demandis per tremantaj lipoj.
Tiuj homoj estis nin kaptontaj kaj nun ili iras kune kun ni al
la profeto!
Al Stajo malheliis en la okuloj.
- 98 -
XIV
Kaj efektive estingiis la lasta espero je forkuro dum la vojao.
Stajo jam sciis nun, ke nek liaj elpensaoj helpos ion, nek atingos
ilin la postkurantoj, kaj se ili eltenos la lacion de la vojo, ili venos al
Mahdi kaj estos donitaj en la manojn de Smaino. La sola konsolo por
li estis nun la penso, ke ili estis forkaptitaj nur, por ke Smaino redonu
ilin kontra siaj infanoj. Sed kiam tio okazos kaj kio povos ilin
ankora renkonti? Kiel terura sorto atendas ilin de la sovaa amasao
ebria pro sangosoifo? u Nel eltenos iujn i laciojn kaj
malfacilaojn de la vojao, je tio neniu povis respondi. Sed estis
konate, ke Mahdi kaj liaj dervioj malamas la kristanojn kaj enerale
la eropanojn; do en la animo de la knabo naskiis la timo, u la
influpovo de Smaino sufios por irmi ilin amba kontra la ofendoj,
tiraneco, krueleco kaj furiozeco de la mahdianoj, kiuj murdis e
mahometanojn fidelajn al la registaro. Unuafoje de post ilia forrabo
profunda malespero ekkaptis Stajon, kaj samtempe ia superstia
supozo, ke persekutas ilin iu malbona sorto. La nura ideo forkapti ilin
el Fajumo kaj konduki ilin al Kartumo estis simple frenezao, kiun
povis plenumi nur tiel sovaaj kaj stultaj homoj kiel Idriso kaj
Gebhro. Ili tute ne komprenis, ke ili devas pasi milojn da kilometroj
tra la lando, kiu estas subordigita al la egipta registaro, kaj pli uste
al la angloj. Verdire, ili povus esti kaptitaj tuj la sekvan tagon post
ilia forkapto, kaj tamen io okazis tiel, ke ili estas jam proksime al la
dua katarakto kaj ke atingis ilin neniaj antaaj postkurantoj, kaj la
lasta, kiu povus ilin haltigi, kuniis kun la karavano kaj helpos in de
nun. Al la malespero de Stajo, al lia timo pri la sorto de la
malgranda Nel aliis ankora la sento de humiligo, ke li nenion
povas fari, nek elpensi, ar, e se oni redonus al li la pafilon kaj
argajojn, li ja ne povus mortpafi iujn arabojn, el kiuj konsistas nun
la karavano.
Kaj tio tre agrenis lin, tiom pli, ke la savo estis jam tiel
proksima. Se Kartumo ne estus falinta, a se i estus falinta kelkajn
tagojn pli malfrue, la samaj homoj, kiuj nun transiris al la flanko de
- 99 -
Mahdi, estus certe kaptintaj la karavanon kaj redonintaj in en la

manojn de la registaro. Stajo, sidante sur la kamelo malanta Idriso
kaj adante iliajn interparolojn, konvinkiis, ke sendube tiel estus.
ar tuj post la ekiro de la karavano la estro de la postkurantoj
rakontis al Idriso, kio estis la kazo, ke ili perfidis la kedivon. Ili jam
sciis, ke la granda armeo, jam ne egipta, sed angla, startis suden
kontra la dervioj sub la komando de generalo Wolseley. Ili vidis
multe da ipoj, kiuj veturigis minacajn anglajn soldatojn el Assuano
al Wadi-Halfa, de kie oni konstruis por ili fervojon is Abu-
Hammed. Dum longa tempo iuj apudbordaj ejkoj same tiuj, kiuj
restis fidelaj al la registaro, kiel anka tiuj, kiuj en profunda animo
favoris Mahdi'n estis certaj, ke la pereo de la dervioj kaj de ilia
profeto estas neevitebla, ar la angloj neniam kaj per neniu estis
venkitaj.
Akbar Allah! interrompis Idriso, suprenlevante la
manojn kaj tamen ili estas nun venkitaj!
Ne, respondis la estro de la postkurantoj, Mahdi
sendis kontra ili la gentojn de Dallno, Barbara kaj Dadim, kune
irka tridek mil, la plej bonajn batalantojn, kiujn estris Musa, la filo
de Helu; apud Abu-Klea okazis la terura batalo, en kiu Dio donis la
venkon al niaj partianoj.
Jes, Musa, la filo de Helu mortofalis en la batalo, kaj el liaj
batalantoj nur malgranda aro revenis al Mahdi, La animoj de la aliaj
estas en la paradizo, kaj iliaj kadavroj kuas en la sablo, atendante la
tagon de la revivio. La famo pri tio rapide disvastiis e amba
flankoj de Nilo. Tiam ni pensis, ke la angloj pluiros suden kaj
liberigos Kartumon. Oni ripetis: La fino, la fino!" Kaj dume Dio
destinis alie.
Kiamaniere? Kio okazis? demandis tuj Idriso.
Kio okazis? la estro diris kun sereniinta vizao. Jen
intertempe Mahdi akiris Kartumon, kaj Gordon estis senkapigita dum
la atako. Kaj ar la angloj zorgis nur pri Gordon, sciiinte pri lia
morto, ili revenis norden. Allah! Ni vidis ree la ipojn plenajn de
militistoj, kiuj veturis malsupren la la rivero, sed ni ne komprenis,
kion tio signifas. La angloj tuj diskonigas nur bonajn novaojn, kaj la
malbonajn ili sekretigas. Kelkaj el niaj homoj diris, ke Mahdi jam
- 100 -
pereis. Sed fine la vero evidentiis. Tiu lando apartenas ankora al la

registaro. En Wadi-Halfa kaj pli malproksime, is la tria kaj eble
kvara katarakto, trovias ankora la soldatoj de kedivo, tamen nun
post la retirio de la angloj, ni jam kredas, ke Mahdi almilitos ne nur
Nubion kaj Egiptujon, ne nur Mekkon kaj Medinon, sed anka la
tutan mondon. Tial, anstata kapti kaj redoni vin en la manojn de la
registaro, ni iras nun kun vi al la profeto.
Do alvenis la ordonoj, ke oni kaptu nin?
Al iuj vilaoj, al iuj ejkoj, al iuj militgarnizonoj. Kien
ne venas la kupra fadeno, tra kiu flugas la ordonoj el Kairo, tien
veturis zabtje" kun la sciigo, ke kiu kaptos vin, ricevos premion de
mil pundoj. Maallah... tia estas granda riao!... tre granda!...
Idriso rigardis suspekte al la parolanto:
Sed vi preferas la benon de Mahdi?
Jes. Kaj e tio li akiris tiel grandajn kaptaojn kaj tiom da
mono en Kartumo, ke la egiptajn pundojn li mezuras per furaosakoj
kaj disdonas ilin inter siaj samkonfesianoj...
Tamen, se la egiptaj soldatoj estas ankora en Wadi-Halfa
kaj pli malproksime, ili ja povas kapti nin survoje.
Ne. Oni devas nur rapidi, anta ol ili rekonsciios. Ili nun,
post la retirio de la angloj, tute perdis la kapon, kaj la ejkoj fidelaj
al la registaro, kaj la soldatoj kaj zabtje". iuj samopinias, ke Mahdi
iumomente venos, pro tio tiuj el ni, kiuj favoris lin en la animo,
forkuras nun kurae al li, kaj neniu persekutas ilin, ar en la unuaj
momentoj neniu ordonas kaj neniu scias, kiun obei.
Jes, respondis Idriso sed vi diris la veron, ke oni
devas rapidi, anta ol ili rekonsciios, ar is Kartumo estas ankora
longa vojo...
Al Stajo, kiu askultis detale la tutan interparolon, ekbrilis ree
por momento eta radio de espero. Se la egiptaj soldatoj okupas is
nun la diversajn apudbordajn lokojn en Nubio, do, ar la angloj
forprenis iujn ipojn, ili devas foriri anta la bandoj de Mahdi nur
per la tera vojo. Kaj pro tio povas okazi, ke la karavano renkontos
kiun ajn retiriantan tamenton kaj estos de i kaptita. Stajo
elkalkulis jam, ke anta ol la famo pri la okupo de Kartumo
disvastiis inter la arabaj gentoj, loantaj en la nordo de Wadi-Halfa,
- 101 -
pasis sendube multe da tempo, tiom pli, ke la egipta registaro kaj la

angloj kais la fakton. Li supozis do, ke anka la sendisciplino, kiu
ekregis en la unua momento inter la egiptanoj, jam estis for. Al la
nesperta knabo ne enkapiis la penso, ke iuokaze la falo de
Kartumo kaj la morto de Gordon forgesigos al la homoj ion alian
kaj ke la ejkoj fidelaj al la registaro kiel anka la lokaj egiptaj
atoritatuloj havos nun alian laboron ol pensi pri la savo de la du
blankaj infanoj.
Kaj efektive la araboj, kiuj aliis al la karavano, ne tro timis la
postkurantojn. Verdire ili vojais kun granda rapideco kaj ne paris
la kamelojn, sed ili tenis sin proksime al Nilo kaj nokte ili ofte
turniis al la rivero, por trinkigi la bestojn kaj plenigi per akvo la
ledajn sakojn. De tempo al tempo ili kurais e tage viziti la vilaojn.
Sekurcele ili iam sendis antaen por kaesplori kelkajn homojn, kiuj
sub la preteksto de nutraaetoj informiis, kio okazas en la
irkaao, u ne estas en la proksimo la egipta militistaro kaj u la
loantoj ne apartenas al la fideluloj de la turkoj". Se ili trafis
loantaron, kiu sekrete favoris Mahdi'n, tiam la tuta karavano rajdis
al la vilao, kaj ofte okazis, ke i forlasis la vilaon pligrandigita je
kelkaj a dekkelkaj junaj araboj, kiuj volis anka forkuri al Mahdi.
Idriso sciiis anka, ke preska iuj egiptaj tamentoj restas e
la flanko de la nubia dezerto, do je la dekstra, orienta bordo de Nilo.
Por eviti renkontion kun ili, oni devis teni sin sur la maldekstra
bordo kaj preterlasi pli grandajn urbetojn kaj koloniojn. Tio ja
plilongigis la vojon, ar la rivero, komence de Wadi-Halfa, formas
grandegan arkon, kiu finias malproksime en la sudo, kaj poste i
turnias ree al nord-oriento is Abu-Hammed, kie i alprenas jam
tute sudan direkton. Kontrae la maldekstra bordo, precipe de la oazo
Selimo, preska tute ne estis gardata, kaj la vojo pasis al la sudananoj
oje inter pligrandigita kompanio, e abundo de akvo kaj proviantoj.
Preterlasinte la trian katarakton, ili esis e rapidi ili vojais
nur nokte, kaiinte tage inter sablaj altaoj kaj intermontoj, per kiuj
estis tratranita la tuta dezerto. Super ili etendiis nun la sennuba
ielo griza e ia ekstremao, meze plenblovita kvaza giganta
kupolo, trankvila kaj silenta. Tamen la varmego, ju pli oni venis
suden, fariis pli kaj pli terura, kaj e en intermontoj, en profunda
- 102 -
orabro, la ardo suferigis homojn kaj bestojn. Kontrae la noktoj estis

tre malvarmetaj, lumigitaj per brilantaj steloj formantaj kvaza
divers-grandajn grupiojn.
Stajo rimarkis, ke ili ne estas plu la samaj stelaroj, kiuj brilis
nokte super Port-Saido. Li revis ofte, ke li povu iam en la vivo vidi la
Sudan Krucon", kaj fine li vidis in post El-Orde. Sed nuntempe ia
brilo anoncis al li nur malfelion. Lumis al ili anka de post kelkaj
tagoj iunokte la pale radianta kaj malgaja zodiaka lumo, kiu post
estingio de la krepuska lumo is malfrua horo arentis la
okcidentan flankon de la firmamento.
- 103 -
XV
Du semajnojn post la ekiro el la irkaao de Wadi-Halfa la
karavano eniis en la landon subjugitan de Mahdi. Ili trakuris salte la
montetorian dezerton Geziro kaj la apudan endi, kie antae la
angloj komplete neniigis Muson, la filon de Helu, kaj troviis en
regiono, kiu tute ne estis simila al la dezerto. Sablon oni tie ne vidis.
Sur la granda, per la okuloj atingebla spaco etendiis la stepo, kovrita
parte per verda herbo, parte per angalo, kie kreskis tufoforme
pikilhavaj akacioj donantaj la konatan sudanan gumon. Tie kaj
aliloke aparte kreskis grandegaj arboj de nabako" (Sisyphus Spina
Christi), tiel disbraniintaj, ke sub iliaj branoj cent homoj povus
trovi irmon kontra la sunardo. De tempo al tempo la karavano
preterpasis altajn termitejojn, similajn al paliso, per kiuj la tuta
tropika Afriko estis kovrita. La verdeco de la patejoj kaj akacioj
estis agrabla al la okuloj post la monotona, senfrukta koloro de la
dezerta sablo.
Tie, kie la stepo estis herbejo, patis sin aroj da kameloj
garditaj de la armitaj batalantoj de Mahdi. Je la vido de la karavano
ili subite leviis kiel rabobirdoj, kuris al i, irkais in de iuj
flankoj kaj, svingante la ponardegojn kaj kriante latege, demandis la
homojn, de kie ili estas, kial ili vojaas de la nordo kaj kial ili
rapidas. Ofte ili alprenis tiel minacan pozicion, ke Idriso devis kun la
plej granda rapideco respondi iliajn demandojn por eviti atakon.
Stajo, kiu imagis, ke la loantoj de Sudano diferencas de iuj
araboj, kiuj loas en Egiptujo, nur per tio, ke ili kredas je Mahdi kaj
ne volas rekoni la potencon de la kedivo, rimarkis nun ke li tute
eraris. Tiuj, kiuj haltigis nun tre ofte la karavanon, havis grandparte
la haton e pli malhelan ol Idriso kaj Gebhro, kaj kompare kun la du
beduenoj preska nigran. La negra sango en ili superis la araban. Iliaj
vizaoj kaj brustoj estis tatuitaj, kaj la pikaoj sur la hato prezentis
a diversajn desegnaojn a surskribojn el la Korano. Kelkaj estis
preska senvestaj, aliaj portis iuba" alie pluvmantelojn el blanka
kotona teksao surkudrita per diverskoloraj flikaetoj. e multaj el ili
- 104 -
branetoj el koralo a pecoj da eburo estis tiritaj tra naztruoj, lipoj

kaj oreloj. La estroj kovris la kapon per blankaj turbanoj el la sama
tofo kiel la pluvmanteloj. Kaj e la simplaj batalantoj la nudaj kapoj
ne estis razitaj, kiel e la araboj en Egiptujo, sed kontrae kovritaj
per abundaj, buklaj viloj, ofte bruligitaj rukolore pro la kalko, per
kiu ili miris siajn harojn por irmi sin kontra la vermaro. Ilia armilo
konsistis efe el ponardegoj, tre minacaj en iliaj manoj, sed ne
mankis al ili pafiloj .de la sistemo Remington, kiujn ili akiris en la
venkaj bataloj kontra la egipta armeo kaj post la falo de Kartumo.
Ilia aspekto estis enerale terura kaj la konduto kontra la karavano
tre malamika, ar ili supozis, ke i konsitas el egiptaj komercistoj, al
kiuj Mahdi en la unua momento post la venko malpermesis eniri
Sudanon.
Kutime, irkainte la karavanon, ili celis per la ponardegoj al la
brustoj de la homoj dum senesa kriado kaj minacado, a per la
pafiloj, je kio Idriso respondis sammaniere per kriego, ke li kaj lia
frato apartenas al la Dangala-gento, al la sama, el kiu devenas Mahdi,
kaj ke ili venigas la blankajn infanojn al la profeto kiel militkaptaon.
Nur tio retenis la bandon de atakoj. Kiam Stajo kontaktiis kun tiu
terura realeco, mortis en li la animo je la penso, kio atendas ilin
amba en la sekvaj tagoj, kaj anka Idriso, antae vivante dum
longaj jaroj en civilizita lando, imagis nenion similan. Li estis do
kontenta, kiam iun vesperon irkais ilin arrnita tamento de la emiro
Nur-el-Tadhil kaj kondukis ilin al Kartumo.
Nur-el-Tadhil, anta ol forkuri al Mahdi, estis antae egipta
oficiro en la negra regimento de la kedivo, do li ne estis tiel sovaa,
kiel la aliaj mahdianoj, kaj Idriso povis kun li pli facile
interkomprenii. Sed anka i tie atendis lin senesperio. Li imagis,
ke lia alveno kun la blankaj infanoj al la tendaro de Mahdi elvokos
admiron, almena nur pro la grandegaj malfacilaoj kaj daneroj de
la longa vojo. Li esperis, ke la mahdianoj akceptos lin kun
entuziasmo, kun malfermitaj brakoj kaj ke ili kondukos lin en
triumfo al la profeto, kaj tiu superutos lin per oro kaj ladoj, kiel
homon, kiu ne hezitis riski sian kapon, por fari gravan servon al lia
parencino Fatmo. Sed male la mahdianoj metis la ponardegojn al la
brustoj de la karavananoj kaj Nur-el-Tadhil askultis tro indiferente
- 105 -
liajn rakontojn pri la vojao kaj fine, al la demando, u li konas

Smainon, la edzon de Fatmo, respondis:
Ne, en Omdurmano kaj en Kartumo trovias pli ol cent mil
batalantoj, do ne estas facile renkontii kaj ne iuj oficiroj konas sin
reciproke. La tato de la profeto estas grandega, sekve multaj emiroj
regas la malproksimajn urbojn en Sennaro, Kordofano, Darfuro kaj
en la irkaao de Faodo. Povas esti, ke tiu Smaino, pri kiu vi
demandas, ne estas nun e la flanko de la profeto.
Idrison ektuis iu malata tono, per kiu Nur-el-Tadhil parolis
pri tiu Smaino", do li respondis kun la nuanco de la malpacienco:
Smaino estas edziinta kun la kuzino de Mahdi, sekve la
infanoj de Smaino estas samtempe parencoj de la profeto.
Nur-el-Tadhil movis la brakojn.
Mahdi havas multajn parencojn, kaj li ne povas memori pri
iuj.
Dum kelka tempo iii rajdis silente, post kio Idriso ree
demandis:
Kiam ni atingos Kartumon?
Anta la nokto-mezo respondis Tadhil, rigardante la
stelojn, kiuj komencis aperi sur la orienta flanko de la ielo.
u en tiel malfrua horo mi povos ricevi manaon kaj
furaon? De post la lasta ripozo tagmeze ni manis nenion...
Hodia mi tranoktigos kaj manigos vin en mia hejmo, sed
morga en Omdurmano vi mem devas zorgi pri la manao kaj mi
sciigas vin antae, ke tio ne estas facila afero.
Kial?
ar estas milito. Dum kelkaj jaroj la homoj ne kulturis la
kampojn kaj nutriis nur per viando, do, kiam fine ekmankis la
brutaro, venis la malsato. i estas en la tuta Sudano, kaj unu sako da
durro" kostas hodia pli multe ol unu sklavo.
Allah Akbar! ekkriis kun mirego Idriso. Sed mi vidis
sur la stepo arojn da kameloj kaj brutaron.
Ili apartenas al la profeto, al la nobluloj" t.e. al parencoj de
Mahdi, kaj al la kalifoj... Jes... Dangaloj, el kiuj devenas Mahdi kaj
Baggaroj, kies estro estas la efkalifo Abdullahi, havas ankora
- 106 -
sufie multe da brutaro, sed la aliaj gentoj vivas en iam pli granda
mizero.
Dirinte tion, Nur-el-Tadhil frapetis sian ventron kaj aldonis:
En la servo de la profeto mLhavas pli grandan rangon, pli
multe da mono kaj pli altan atoritaton, sed la ventron mi havis pli
granda en la servo de la kedivo...
Sed konsciiinte, ke li eble tro multe babilis, post momento
diris:
Sed io i pasos, kiam venkos la vera religio.
Idriso, adante tiujn vortojn, malgravole pensis, ke tamen en
Fajumo, en la servo de la angloj li estis neniam malsata kaj facile
povis perlabori la porvivaon; do li forte malsereniis.
Poste li komencis plu demandi:
u morga vi kondukos nin al Omdurmano?
Jes. La la ordono de la profeto Kartumo devas esti
senhomigita kaj nur malmulte da homoj loas tie. Oni detruas nun la
pli grandajn domojn, elveturigante la brikojn kune kun aliaj kaptaoj
al Omdurmano. La profeto ne volas loi en urbo makulita de la
malfideluloj.
Morga mi kapklinios anta li, kaj li provizos min per
manao kaj furao.
Ho! Se vi vere apartenas al la Dangaloj, tiam eble oni
allasos vin anta lia vizao. Sed sciu krome, ke lian hejmon gardas
tage kaj nokte cent homoj, provizitaj per skuroj, kaj ili ne paras
batojn al tiuj, kiuj volus eniri sen la permeso de Mahdi. Alie la
homamasoj donus al la sanktulo e ne unu momenton da ripozo...
Allah! mi vidis e Dangalojn kun sangaj strioj surdorse.
Idrison iumomente kaptis pli kaj pli granda seniluziio.
Do la fideluloj li demandis ne vidas la profeton?
La fideluloj vidas lin iutage sur la preoplaco, kiam li,
genuante sur la afa felo, levas la manojn al Dio, a kiam li instruas
la homamason kaj firmigas en ili la veran religion. Sed atingi lin
persone kaj paroli kun li estas tre malfacile kaj tiun, kiu akiros
tiun felion iuj aliaj envias, ar tia homo plenias per la dia graco,
kiu nuligas liajn antaajn pekojn.
- 107 -
Fariis jam profunda nokto kaj kun i venis sentebla

malvarmeto. En la vicoj adiis la henado de la evaloj, kaj la salto
de la taga varmego al la malvarmo estis tiel granda, ke la hato de la
rajdevaloj komencis vaporii kaj la tuta tamento rajdis kvaza en
nebulo. Stajo kliniis malanta Idriso al Nel kaj demandis in:
u vi sentas troe la malvarmon?
Ne, respondis la knabineto sed... neniu plu jam povos
nin defendi...
Kaj la larmoj obtuzigis iajn pluajn vortojn.
Stajo trovis i-foje por i neniun konsolon, ar li mem estis
konvinkita, ke ne plu estas savo por ili. Jen ili eniris la regionon de la
mizero, malsato, bestaj kruelaoj kaj sango. Ili estis kvaza du etaj
arbofolioj dum uragano, kiu alportis morton kaj neniigon, ne nur al la
apartaj homaj kapoj, sed al tutaj urboj kaj tutaj gentoj. Kies mano do
povus eliri el tia aoso kaj savi du etajn senarmilajn infanojn?
La luno ruliis alte sur la ielo kaj arentis la branetojn de la
mimozoj kaj akacioj. En la densaj angaloj adiis tie kaj aliloke la
terura kaj samtempe kvaza ojplena rido de hienoj, kiuj en tiu sanga
regiono trovis sufie da homaj kadavroj. Sporade la tamento
kondukanta la karavanon renkontiis kun aliaj patroloj kaj
interanis kun ili la difinitan signalvorton. Fine ili venis al la
apudbordaj montetoj kaj tra longa intermonto ili atingis Nilon. La
homoj, evaloj kaj kameloj eniris la vastajn kaj platajn dahabije"
(pramoj), kaj balda la pezaj remiloj komencis per mezuraj movoj
disbati kaj rompi la glatan akvoplaton de la rivero, en kiu
respeguliis la stelria ielo.
Post duonhoro, en la suda flanko, kien flosis kontra la fluo
dahabije", ekbrilis lumoj, kiuj dum ilia alproksimio aniis en
faskojn da rua rebrilo kuanta sur la akvo. Nur-el-Tadhil ektuis la
brakon de Idriso; poste etendinte anta si la manon, li diris:
Jen nia Kartumo!
- 108 -
XVI
Ili haltis e la fino de la urbo, en domo, kiu antae estis la
posedao de ria, itala komercisto. Post lia mortigo dum la atako
kontra la urbo la domo estis aljuita al Tadhilo kiel militkaptao. La
edzinoj de la emiro okupiis en sufie homa maniero pri Nel, kiu
estis apena viva pro la granda lacio, kaj kvankam en la tuta
Kartumo sentiis la manko de nutrao, ili trovis por la malgranda
djano" (afideto) iom da sekigitaj daktiloj kaj iom da rizo kun
mielo, post kio ili kondukis in al la unua etao kaj kuigis in por
dormi. Stajo, kiu noktis ekstere inter la kameloj kaj evaloj, devis
kontentii pri nur unu biskvito; anstata tio ne mankis al li la akvo,
ar la fontano en la ardeno hazarde ne estis difektita kaj funkciis
bone. Malgra sia grandega lacio li longe ne povis ekdormi, unue
kaze de la skorpioj rampantaj iam sur la feltaon, sur kiu li kuis,
kaj due pro la morta maltrankvilo, ke oni disigos lin de Nel kaj ke li
ne povos plu gardi in persone. Lian maltrankvilon dividis videble
anka Saba, kiu flarsentis irkaen, kaj de tempo al tempo i hurlis,
pro kio koleris la soldatoj. Stajo trankviligis in lapove, timante,
ke al i oni malutilos. Felie la grandega dogo elvokis tian admiron
de la emiro mem kaj de iuj dervioj, ke neniu kurais levi la manon
kontra i.
Anka Idriso ne povis ekdormi. De post la hieraa tago li ne
fartis bone, kaj e tio post la lasta interparolo kun Nur-el-Tadhil li
perdis multe da iluzioj, kaj sian estontecon li vidis kvaza vualita.
Malgra tio li estis kontenta, ke ili translokios morga al
Omdurmano apartigita nur je la lareco de la Blanka Nilo; li esperis
trovi tie Smainon, sed kio sekvos poste? Dum la vojo io prezentis
sin al li pli klare kaj pli bone. Li kredis sincere je la profeto, kaj la
koro tiris lin al li tiom pli, ke ili amba devenis el la sama gento. Sed
e tio li estis tre avida kaj ambicia, kiel preska iu arabo. Li revis,
ke oni superutos lin per oro kaj faros lin almena emiro; li revis pri
militekspedicioj kontra la turkoj", pri akiritaj urboj kaj kaptaoj.
Post tio, kion li sciiis de Tadhilo, li intertempe komencis timi, ke
- 109 -
iuj liaj agoj malaperos en la pli grandaj okazintaoj kiel sola

pluvguto perdias en la maro. Eble li pensis amare neniu
atentos tion, kion mi faris, kaj anka Smaino eble ne estos kontenta,
ke mi venigis al li tiujn infanojn". Kaj li vere agreniis pri tio. La
morgaa tago estis dispelonta a konfirmonta liajn timojn, do li
atendis in malpacience.
Je la sesa matene la suno leviis kaj tuj komenciis la movo
inter la dervioj. Balda aperis anka Tadhilo kaj ordonis al ili
pretii por la vojo. Li deklaris, ke ili iros piede apud lia evalo is la
rivero. Je la granda ojo de Stajo, Dinah alkondukis el la supera
etao Nel'on, post kio ili ekiris sur la digo, lalonge de la tuta urbo,
is la loko, kie staris sur la akvo la transport-boatoj. Tadhilo rajdis
evale e la fronto, Stajo kondukis je la mano Nel'on, post ili sekvis
Idriso, Gebhro kaj amiso kun la maljuna Dinah kaj Saba, kaj krome
tridek soldatoj de la emiro. La aliaj el la karavano restis en Kartumo.
Stajo, rigardante irkaen, ne povis kompreni, kiamaniere
falis la urbo tiel bone fortikigita kaj situanta e la kunfluejo de la
Blanka, kaj Blua Niloj, sekve irkaita de tri flankoj per la akvo kaj
atingebla nur de la sudo. Tamen poste li sciiis de la kristanaj
sklavoj, ke la rivero tiam malleviis kaj malkovris la vastajn
sablaojn, kiuj plifaciligis la aliron al la remparoj. La garnizono,
perdinta la esperon je baldaa helpo kaj malfortigita pro la malsato,
ne povis kontrastari la atakon de la furiozaj bandoj. Tial la urbo
estis prenita, post kio sekvis la masakro al la loantoj. Kvankam
pasis jam unu monato de post tiu atako, la postsignoj de la batalo
estis ie videblaj lalonge de la remparo. Interne suprenstaris la
ruinoj de la detruitaj domoj, kontra kiujn turnis sin la unua impeto
de la venkintoj, kaj en la ekstera fosao kuis multaj kadavroj, kiujn
neniu volis enterigi. Anta ol li troviis e la transportejo, Stajo
nombris pli ol kvarcenton de ili. Tamen ili ne infektis la aeron, ar la
sudana suno elsekigis ilin je mumioj; iuj havis la koloron de griza
pergameno, tiel egale, ke la kadavroj de la eropanoj, egiptanoj kaj
negroj estis malfacile distingeblaj. Inter la kadavroj svarmis
malgrandaj grizaj lacertoj, kiuj anta la alvenantoj tuj kaiis sub
tiujn homrestaojn, eniante ofte en iliajn buojn, a inter sekiintajn
ripojn.
- 110 -
Stajo kondukis Nel'on tiamaniere, ke i ne devu rigardi tiujn

teruraojn, kaj li petis in rigardi nur al la alla flanko de la urbo. Sed
anka tie aperis bildoj, kiuj plenigis la okulojn kaj la animon de la
knabino per teruro. La vido de ,,anglaj" infanoj prenitaj en kaptitecon
kaj de Saba, kiun amiso kondukis per nuro, altiris homamason
pligrandiantan iumomente dum ilia alproksirnio al la rivero. Post
kelka tempo la homamaso fariis tiel granda, ke oni devis halti. De
ie adiis minacaj krioj. Strangaj tatuitaj vizaoj kliniis super
Stajo kaj Nel. Kelkaj el la sovauloj eksplodis per ridego e ilia
vido kaj pro ojo frapis unuj la koksojn de la aliaj, insultante ilin
latege; kelkaj kriegis, kiel sovaaj bestoj, montrante siajn blankajn
dentojn kaj rulante la okulojn, fine oni komencis minaci kaj e celi
ilin per traniloj. Nel, duonkonscia pro timo, alpremiis al Stajo, kaj
li irmis in lapove, en la konvinko, ke venas por ili amba la lasta
horo. Felie, tiu impeto de la bestiinta amasao tro tedis anka al
Tadhilo. La lia ordono dekkelkaj soldatoj irkais la infanojn, kaj la
aliaj komencis senkompate vipi per skuroj la hurlantajn
homogrupojn. La kunkurinta homamaso dispeliis e la fronto, sed i
pligrandiis malanta la tamento kaj, sovae kriegante, i
akompanis ilin is la boatoj.
La infanoj respiris dum la boatveturado. Stajo konsolis Nel'on,
ke, kiam la dervioj kutimios al ilia vido, ili esos persekuti ilin. Li
certigis la knabineton, ke Smaino irmos kaj defendos ilin amba,
precipe in, ar, se okazus al ili io malbona, tiam li ne povus
interani ilin kontra siaj infanoj. Tio estis vero, sed la knabineton
tiom teruris la antaaj atakoj, ke i, kaptinte la manon de Stajo, ne
volis in lasi dum kelka tempo, ripetante iam kvaza en febro: ,,Mi
timas ilin! Mi timas ilin!". Efektive li deziris el tuta animo, ke ili kiel
eble plej balda troviu en la manoj de Smaino, kiu konis ilin de
longe kaj kiu en Port-Saido montris a almena ajnigis al ili
grandan amikecon. iuokaze li ne estis tiel sovaa kiel la aliaj
sudananoj el la dangala gento, kaj la mallibereco en iia hejmo povus
esti pli eltenebla.
Temis nur pri tio, u ili trovos lin en Omdurmano. Pri la samo
anka Idriso parolis kun Nur-el-Tadhil, kiu fine rememoris, ke anta
unu jaro, restadante la ordono de la kalifo Abdullahi malproksime
- 111 -
de Kartumo, en Kordofano, li adis pri iu Smaino. Onidire li estis

instruanta derviojn pafi el la kanonoj akiritaj de la egiptanoj, kaj
poste li fariis granda asanto de sklavoj. Tadhilo indikis al Idriso la
sekvan rimedon por trovi la emiron:
Kiam vi ados posttagmeze la voon de ,,umbajo" (granda
trumpeto el elefanta kojndento), estu kune kun la infanoj sur la
preoplaco, kien iras iutage la profeto, por instigi la fidelulojn al la
imitado de sia pieco kaj por firmigi ilian religion. Tie, krom la sankta
persono de Mahdi, vi vidos iujn ,,noblulojn" kaj krome tri kalifojn,
paaojn kaj emirojn; inter la lastaj vi devus trovi Smainon.
Kaj kion mi devas fari kaj kie restadi is la tempo de la
posttagmeza preado?
Vi restados inter miaj soldatoj.
Kaj vi, Nur-el-Tadhil, u vi forlasos nin?
Mi iros por ricevi ordonojn de la kalifo Abdullahi.
u li estas la plej eminenta el la kalifoj? Mi venas de
malproksime kaj, kvankam la nomoj de la efoj ne estas por mi tute
fremdaj, tamen vi povas instrui min pri ili pli detale.
Abdullahi, mia efo, estas la glavo de Mahdi.
Allaho faru lin la filo de la venko.
Dum kelka tempo la boatoj veturis en silento. Oni adis nur la
knaron de la remiloj kaj de tempo al tempo la pladon de la akvo
batitan per krokodila vosto. Multe de tiuj amfibioj alnais de sudo
is Kartumo, kie ili trovis abundan nutraon, ar en la rivero svarmis
la kadavroj, ne nur de mortigitoj en la batalo e la konkerado de la
urbo, sed anka de mortintoj pro diversaj malsanoj, kiuj disvastiis
inter la mahdianoj kaj precipe inter iliaj sklavoj. La ordonoj de la
kalifoj ja malpermesis ,,malbonigi la akvon", sed oni ne atentis tion,
kaj la kadavroj, kiujn la krokodiloj ne sukcesis formani, flosis kun
renversitaj vizaoj is la sesa katarakto kaj e pli malproksimen, al
Berberujo.,
Sed Idriso pensis nun pri io alia, kaj post momento li denove
diris:
La hodiaan matenon ni ricevis nenion por mani. u ni do
eltenos sen mano is la horo de la preo kaj kiu nin poste
manigos?
- 112 -
Vi ne estas sklavo respondis Tadhilo kaj vi povas iri

al la foirejo, kie la vendistoj dismetas siajn varojn. Tie vi povas aeti
sekigitan viandon kaj anka milion, sed kontra multe da mono, ar,
kiel mi jam diris al vi, la malsato regas en la tuta Omdurmano.
Kaj intertempe la malbonaj homoj forkaptos kaj mortigos
la infanojn.
La soldatoj ilin defendos kaj se vi donos al iu el ili
monon, tiam li volonte aetos por vi la nutraon.
Al Idriso, Kiu havis grandan deziron preni monon kaj ne doni
in al kiu ajn, ne tro plais tiu konsilo, sed anta ol li respondis, la
boatoj jam albordiis.
Omdurmano prezentis sin al la infanoj alie ol Kartumo. Tie
estis masonitaj pluretaaj domoj, estis ,,mudirja", t.e. la palaco de la
gubernatoro, en kiu batalmortis la heroa Gordon, estis preejo,
hospitalo, misiaj domoj, arsenalo, grandaj milit-kazernoj kaj multaj
pli malpli grandaj ardenoj kun belega tropika kreskao. Male
Omdurmano prezentiis prefere kvaza la granda bivakejo de la
sovauloj. La antafortikao, kiu troviis en la norda parto de la
urbo, estis detruita la ordono de Gordon. Cetere, la urbo konsistis el
rondaj, konusformaj kabanoj, fukonstruitaj el milia pajlo. La
mallaraj dornbariloj dividis ilin inter si kaj disde la strato. Tie kaj
aliloke oni povis vidi anka tendojn evidente prenitajn de la
egiptanoj. Ofte anka kelkaj palmaj matoj sub peco da malpura tolo
etendita helpe de bambuaj stangoj formis la tutan loejon. La
loantoj irmis sin sub la tegmentoj nur dum pluvo a dum
eksterordinara varmego, cetere ili restadis, faris fajron, kuiris la
manaon, vivis kaj mortis en la libera naturo. Sur la stratoj la homoj
tiel svarmis, ke en kelkaj lokoj la tamento nur malfacile premiis tra
la homamaso. Omdurmano estis antae mizera vilao, sed nun,
kalkulante anka sklavojn, lois en i pli ol ducent mil homoj. E
Mahdi kaj liaj kalifoj maltrankviliis pri tiu granda homgrupio, kiun
minacis malsato kaj malsanoj. Pro tio oni elsendis iam novajn
ekspediciojn norden por almiliti la regionojn kaj urbojn, kiuj estis
ankora fidelaj al la egipta registaro.
Je la vido de la blankaj infanoj anka i tie adiis malamikaj
krioj, sed la homamasao almena ne minacis ilin per la morto. Eble
- 113 -
oni ne kurais tion fari tuj apud la flanko de Mahdi, kaj eble oni i tie
pli kutimiis al la vido de militkaptitoj, kiuj estis grandnombre
transportitaj al Omdurmano tuj post la konkero de Kartumo. Stajo
kaj Nel vidis nun la veran inferon sur la tero. Ili vidis eropanojn kaj
egiptanojn batitajn is la sangado per skuroj, mizerulojn malsatajn,
soifantajn, kurbiantajn sub la aroj, kiujn oni ordonis al ili
transporti, a sub la siteloj kun akvo. Ili vidis virinojn kaj infanojn
eropajn, iam edukitajn en la bonstato, kaj nun almozpetantajn pri
iom da ,,durro", a pri peceto da sekigita viando kovritajn per
ifonoj, malsekiintajn, similajn al fantomoj kun nigriintaj vizaoj
pro mizero kaj kun freneza rigardo, en kiu respeguliis la teruro kaj
malespero. Ili vidis, kiel la homamasao ekridegis je la vido de tiuj
mizeruloj, kiel oni antaenpuis kaj batis ilin. Sur iuj stratoj kaj
stratetoj ne mankis vidoj, de kiuj oni deturnis la okulojn kun teruro
kaj abomeno. En Omdurmano furiozis grandskale la disenterio kaj la
tifo, kaj anta io la variolo. La malsanuloj, kovritaj per ulceroj,
kuis e la enirejoj de la kabanoj, infektante la aeron. Militkaptitoj
forportis per tolo irkavolvitajn kadavrojn de fre-mortintoj, por
ensabligi ilin ekster la urbo, kie pri ilia vera enterigo okupiis hienoj.
Super la urbo vebis aro da vulturoj, de kies flugiloj funebraj ombroj
falis sur la brilan sablon. Stajo, vidante ion i, ekpensis, ke plej
bone estus por li kaj por Nel morti kiel eble plej balda.
Tamen anka en tiu maro de la homa mizero kaj malboneco
disfloris de tempo al tempo la mizerikordo, kiel pala floro
disvolvias ofte sur putrinta maro. En Omdurmano estis iom da
grekoj kaj koptoj, kiujn Mahdi paris, ar li bezonis ilin. i tiuj ne
nur movis sin libere, sed krom tio ili okupiis pri komerco kaj pri
aliaj aferoj. Kelkaj, precipe tiaj, kiuj ajnigis, ke ili anis la religion,
fariis e oficistoj de la profeto, kaj tio donis al ili grandan prestion
inter la sovaaj dervioj. Unu el tiaj grekoj haltigis la tamenton kaj
komencis demandi la infanojn, de kie ili trovias i tie. Eksciinte kun
mirego, ke ili us alvenis kaj estis forkaptitaj el Fajumo, li promesis
mencii ion pri ili al Mahdi kaj estonte informii pri ilia sorto. Dume
li kompate ekbalancis la kapon pro Nel, kaj li donis al ili amba po
unu plenmanon da sekigitaj sovaaj figoj kaj po unu arentan taleron
kun la bildo de Maria Tereza. Post tio li ordonis al la soldatoj, ke ili
- 114 -
ne kurau malutili la knabineton, kaj li foriris, ripetante angle: ,,Poor

little bird!" (kompatinda birdeto).
- 115 -
XVII
Tra zigzagaj stratetoj ili atingis fine la foirplacon, situantan en
la urbocentro. Survoje ili vidis multe da homoj, al kiuj estis
fortranita unu mano a unu piedo. Ili estis krimuloj, kiuj ne redonis
militrabaojn, a telistoj. La punoj aplikitaj de la kalifoj kaj emiroj
pro malobeo a pro ekscesoj kaj neglektoj de la leoj anoncitaj de la
profeto estis teruraj. E pro etaj kulpigoj, kiel ekzemple pro fumado,
oni vipis per skuroj issange kaj is senkonscio. Sed la kalifoj mem
subordiis al la ordonoj nur laajne, kaj hejme ili permesis al si
ion. Tial la punoj trafis nur la mizerulojn, al kiuj oni forrabis per
unu fojo la tutan havaon. Restis tiam por ili nenio alia ol almozpeti,
kaj ar en Omdurmano mankis enerale la nutrao, ili ofte
malsatmortis.
Multaj almozuloj svarmis irka la vendobudoj kun nutrao.
Tamen la unua objekto, kiu frapis la atenton de la infanoj, estis homa
kapo, fiksita sur alta bambuo enfosita meze de la foirejo. La vizao
de tiu kapo estis sekiinta kaj preska nigra, kontrae la haroj sur la
kranio kaj mentono estis neblankaj. Unu el la soldatoj klarigis al
Idriso, ke tio estas la kapo de Gordon. Kiam Stajo adis tion, lin
kaptis nesondebla bedaro, indigno kaj ardanta deziro pri veno.
Samtempe la teruro glaciigis lian sangon en la vejnoj. Jen kiamaniere
mortis tiu heroo, tiu kavaliro sen makulo kaj timo, krom tio homo
justa kaj bonkora, amata e en Sudano. Kaj la angloj ne venis en
usta tempo por helpi lin, kaj poste ili e retiriis, lasante lian
kadavron sen kristana entombigo, al la senhonorigo! Stajo perdis en
la sama momento la kredon pri la angloj. is nun li naive opiniis, ke
Anglujo pro la plej eta malutilo farita al unu el iaj civitanoj, estas
iam preta militi kontra la tuta mondo. Sur la fundo de lia animo
kaiis la espero, ke same por defendi la filinon de s-ro Rawlison
ekiros, post la malsukcesa postkurado, la minacaj tamentoj de la
angloj, almena is Kartumo kaj eble pli malproksimen. Nun li
konvinkiis, ke Kartumo kaj la tuta lando estas en la manoj de Mahdi
kaj ke la egipta registaro, same kiel Anglujo, prefere pensas pri tio,
- 116 -
kiamaniere irmi Egiptujon kontra pluaj aneksaoj, ol pri la

revenigo de la eropaj militkaptitoj.
Li ekkomprenis, ke ili amba falis en abismon, el kiu ne estas
elirejo, kaj tiuj pensoj, kune kun la teruraoj, kiujn ili vidis sur la
stratoj en Omdurmano, lin tute deprimis. Lia kutima energio por
momento aniis al pasiva apatio kaj timo pri la estonteco. Dume li
preska senpense irkarigardis la foirejon kun la vendobudoj, e
kiuj Idriso marandis pri la nutrao. Revendistinoj, konsistantaj el
sudananinoj kaj negrinoj, vendis i tie blankajn tilkitelojn
surkudritajn per diverskoloraj flikaetoj, akacian gumon, kavigitajn
kukurbojn, vitrajn rozariojn, sulfuron kaj iuspecajn matojn. Budoj
kun manaoj estis malmultaj kaj irka iu amasiis homoj. Por tre
altaj prezoj la mahdianoj aetis efe sekigitajn viandstrietojn el
hejma brutaro a el bubaloj, antilopoj kaj irafoj. Daktiloj, figoj,
milio kaj ,,durro" mankis komplete. Tie kaj aliloke oni vendis nur
akvon kun mielo de sovaaj abeloj kaj grajnojn de ,,dono",
moligitajn en la infuzao el la fruktoj de la tamarindo. Idriso
malesperis, ar montriis, ke pro la altaj foirprezoj li balda elspezos
la tutan monon ricevitan de Fatmo por la vivtenado, kaj poste li estos
eble devigita almozpeti. Li esperis ricevi helpon de Smaino, kaj
Stajo same kalkulis ekskluzive je lia helpo.
Post la paso de unu horo Nur-el-Tadhil revenis de la kalifo
Abdullahi. Videble trafis lin tie io malagrabla, ar li havis malbonan
humoron. Pro tio, kiam Idriso demandis lin, u li eksciis ion pri
Smaino, li respondis malafabie:
Malsaulo, u vi pensas, ke la kalifo kaj mi havas nenion pli
bonan por fari, ol seri por vi Smainon?
Do kion vi faros nun pri mi?
Faru al vi, kion vi volas. Mi tranoktigis vin en mia hejmo
kaj mi donis al vi kelkajn bonajn konsilojn, kaj nun mi volas scii pri
vi nenion plu.
Nu bone, sed kie mi restos dumnokte?
Tio estas al mi tute egale.
Kaj dirinte tion, li prenis la soldatojn kaj foriris. Idriso apena
povis peti lin, ke li resendu al la foirejo la kamelojn kaj la reston de
la karavano kune kun tiuj araboj, kiuj aliis al i inter Assuano kaj
- 117 -
Wadi-Halfa. i tiuj homoj alvenis nur tagmeze kaj poste montriis,

ke ili iuj kune ne scias, kion fari. La du beduenoj komencis disputi
kun Idriso kaj Gebhro, asertante, ke tiuj promesis al ili tute alian
akcepton kaj ke ili estas trompitaj. Post longaj kvereloj kaj
interkonsilioj ili decidis fine konstrui ekster la urbo tendojn el
branoj kaj ,,dono"-kano, por prepari al si sekuran noktejon, kaj lasi
la reston al la volo de la providenco kaj atendi.
Post la konstruo de la tendoj, kio ne okupas la sudananojn kaj
negrojn por pli longa tempo, iuj ekiris al la placo de la preado,
krom amiso, kiu estis preparonta la vespermanon. Facile estis por
ili trovi la placon, ar tien iris la homgrupoj el la tuta Omdurmano.
La placo estis vasta, irkaita de dornbarilo, kaj parte de argila muro,
kiun oni komencis formi anta nelonge. En la mezo suprenstaris
ligna tribuno. La profeto supreniris in, kiam li volis instrui la
popolon. Anta la tribuno oni sternis sur la tero la affelojn por
Mahdi, por la kalifoj kaj eminentaj ejkoj. e amba flankoj estis
fiksitaj la flagoj de la emiroj, flirtantaj en la vento kaj brilantaj per
iuj koloroj kiel grandaj floroj. La kvar flankojn de la placo irkais
la densaj vicoj de la dervioj. Cirkae oni vidis elstari nekalkuleblan
amason da lancoj, per kiuj estis provizitaj preska iuj militistoj.
Estis vera felio por Idriso kaj Gebhro kaj por la aliaj
karavananoj, ke ili sukcesis lokii en la unuaj vicoj de la kolektita
homamaso, ar ili estis rekonitaj kiel sekvantaro de unu el la emiroj.
La alveno de Mahdi estis anoncita antae per la belaj kaj solenaj
sonoj de ,,umbajo", sed kiam li aperis sur la placo, adiis la
penetrantaj sonoj de fajfiloj, la bruego de tamburoj, la klakado de
tonetoj skuataj en malplenaj kukurboj kaj la fajfado per elefantaj
dentegoj, kio entute faris inferan bruegon. La homamason ekkaptis
neesprimebla entuziasmo. Unuj etis sin sur la genuojn, aliaj kriegis
per la tuta forto: ,,Ho, vi sendito de Dio! Ho, venkinto! Ho,
kompatemulo! Ho, gracdonanto!" Tio daris, is Mahdi aperis sur la
predikejo. Tiam ekregis tombeja silento, kaj li suprenlevis la manojn,
almetis la grandajn fingrojn al siaj oreloj kaj preis dum kelka
tempo.
La infanoj staris sufie proksime al li kaj povis bone observi
lin. Li estis homo en meza ao, strange dika, kvaza plenblovita kaj
- 118 -
preska nigra. Stajo, kiu havis tre penetremajn okulojn, rimarkis, ke

lia vizao estis tatuita. Tra unu orelo li portis grandan eburan ringon.
Li estis vestita per blanka kitelo kaj havis blankan turbanon sur la
kapo. Liaj piedoj estis nudaj, ar surirante la tribunon, li deetis
duonbotojn kaj lasis ilin apud la affeloj, sur kiuj li estis poste
preonta. En lia vesto estis nenia lukso. Nur de tempo al tempo la
vento portis de li fortan santalan aromon, kiun la kreduloi avide
enspiris, rulante e tio siajn okulojn pro uo. Generale Stajo tute
alie imagis tiun teruran profeton, la rabinton kaj mortiginton de
multaj miloj da homoj. Kaj rigardante nun tiun grasan vizaon kun
milda fizionomio, kun larmoplenaj okuloj kaj rideto kvaza
alkreskita al la buo, li simple ne povis rekonsciii pro mirego. Li
opiniis, ke tia homo devus porti sur sia trunko hienan a krokodilan
kapon, kaj anstata tio li vidis anta si plenvangan kukurbon similan
al la desegnaoj prezentantaj la plenlunon.
Sed la profeto komencis la instruon. Lia profunda belsona voo
estis adebla bonege sur la tuta placo, tiel ke iu vorto atingis la
orelojn de la kreduloj. Antae li parolis pri la punoj, kiujn Dio
aljuas al tiuj, kiuj ne obeas la ordonojn de Mahdi, sed kaas la
militrabaojn, drinkas, telas, indulgas malamikojn en la bataloj kaj
fumas tabakon. Kaze de tiuj krimagoj Allaho sendas al tiuj pekuloj
malsaton kaj tiun malsanon, kiu anas la vizaon kvaza en
mielplastron (variolo). La tempa vivo similas al truhava ledosako por
la akvo. La riaojn kaj vivouojn pereigas la sablo, kiu poste
superutas la mortintojn. Sole la kredo estas kvaza bovino donanta
dolan lakton. Sed la paradizo malfermios nur por la venkintoj. Kiu
venkas la malamikojn, tiu akiras por si la savon. Kiu mortas por la
kredo, tiu revivias por la eterneco. Feliaj, centoble feliaj tiuj, kiuj
jam mortfalis!...
Ni volas morti por la kredo! respondis per unu lata
ekkrio la eestantaro.
Kaj por momento komenciis denove infera bruego. Eksonis
trumpetoj kaj tamburoj. La batalantoj frapis la glavojn kontra la
glavojn kaj la lancojn kontra la lancojn. La milita fervoro vastiis
kvaza fajroflamo. Kelkaj kriis: ,,La kredo estas venka!", aliaj: ,,Tra
- 119 -
la morto al la paradizo!" Stajo komprenis nun, kial la egipta armeo

ne povis kontrastari al tiuj sovaaj soldatoj.
Kiam la bruo iomete silentiis, la profeto ree ekparolis. Li
rakontis pri la vizioj, kiujn li havas, kaj pri la misio, kiun li ricevis de
Dio. Jen Allaho ordonis al li purigi la kredon kaj disvastigi in tra la
tuta mondo. Kiu ne rekonas lin Mahdi, savanto, tiu estas kondamnita
al pereo. La finio de la mondo estas jam proksima, sed antae estas
la devo de iuj kreduloj almiliti Egiptujon, Mekkon kaj iujn landojn,
en kiuj trans la maroj vivas paganoj. Tia estas la dia volo kaj nenio
povas in ani. Multa sango ankora fluos, multaj batalantoj ne plu
revenos al siaj edzinoj kaj infanoj sub siajn tendojn, sed neniu lingvo
kapablos esprimi la felion de tiuj, kiuj mortfalos.
Poste li etendis la manojn al la eestantoj kaj finis tiamaniere:
Do jen mi, la savanto kaj dia servisto, benas la sanktan
militon kaj vin, batalantojn. Mi benas viajn penadojn, vundojn,
morton, mi benas la venkon kaj priploras vin kiel patro, kiu vin forte
amis...
Kaj li ekploris. Kriego kaj tumulto disadiis, kiam li
malsupreniris de la predikejo. La plorado fariis enerala. Malsupre
la du kalifoj Abdullahi kaj Ali-uled-Helu prenis la profeton sub la
brakojn kaj kondukis lin al la affeloj, kie li ekgenuis. Dum i tiu
mallonga tempo Idriso febre demandis Stajon, u inter la emiroj
estas Smaino.
Ne! respondis la knabo, kiu vane per la okuloj seris la
konatan vizaon. Mi nenie vidas lin. Eble li mortfalis e la
konkerado de Kartumo.
La preoj daris longe. Dume Mahdi movis la manojn kaj
piedojn kvaza marionete, a li ekstaze suprenlevis la okulojn,
ripetante: ,,Jen estas li! Jen estas li!" La suno komencis jam subiri,
kiam li leviis kaj iris hejmen. La infanoj povis nun konvinkii, per
kia adoro la dervioj irkaas sian profeton, ar tutaj homgrupoj etis
sin al liaj spuroj kaj prenis la teron el tiuj lokoj, kiujn tuis liaj
piedoj. Okazis e tio malpacoj kaj e bataloj, ar oni kredis, ke tia
tero preventas diversajn malsanojn kaj sanigas malsanulojn.
La placo de preo iom post iom senhomiis. Idriso mem ne
sciis kion fari, kaj li estis jam revenonta kun la infanoj kaj la tuta
- 120 -
sekvantaro por la nokto al la tendoj kaj al amiso, kiam neatendite

aperis anta ili la sama greko, kiu matene donis al Stajo kaj Nel po
unu taleron kaj po unu plenmanon da daktiloj.
Mi parolis pri vi kun Mahdi li diris arabe kaj la
profeto volas vin vidi.
Dankon al Allaho kaj al vi, sinjoro ekkriis Idriso. u
e la flanko de Mahdi ni trovos Smainon?
Smaino estas en Faodo respondis la greko.
Post tio li turnis sin al Stajo en angla lingvo:
Estas eble, ke la profeto prenos vin amba en sian
protekton, ar mi klopodis lin persvadi pri tio. Mi diris al li, ke la
famo pri lia kompatemo tiam disvastios inter iuj blankaj nacioj. i
tie okazas teruraoj kaj sen lia protekto vi sendube pereos pro
malsato, maloportuno, malsanoj a per la manoj de frenezuloj. Sed vi
devas gajni lin por vi, kaj tio dependas nur de vi.
Sinjoro, kion do mi devas fari? demandis Stajo.
Unue, kiam vi starios anta li, etu vin sur la genuojn, kaj
se li etendos al vi la manon, tiam kisu in kun respekto kaj poste
petegu lin, ke li bonvole prenu vin amba sub siajn irmantajn
flugilojn.
i tie la greko interrompis kaj demandis:
u neniu el tiuj homoj komprenas la anglan lingvon?
Neniu. amiso restis en la tendo, Idriso kaj Gebhro
komprenas apena kelkajn vortojn kaj la aliaj scias nenion.
Bone! Do adu plu, ar necesas ion antavidi. Jen Mahdi
demandos vin verajne, u vi estas preta akcepti lian kredon.
Respondu al li tuj senhezite, ke jes kaj ke lia vizao, de post la unua
rigardo, fluigis sur vin la nekonatan lumon de la graco. Memoru al
vi: ,,la nekonatan lumon de la graco!" Tio certe flatos lin kaj li
kvalifikos vin eble al la mulazemoj, t.e. al la personaj servistoj. Vi
havos tiam bonstaton kaj iajn komfortaojn, kiuj irmos vin amba
kontra malsanoj... Sed se vi agus alie, vi malfavorigus ne nur vin
mem kaj tiun malgrandan kompatindulinon, sed e min, kiu volas ja
vian bonfarton. u vi komprenas?
- 121 -
Stajo kunpremis la dentojn kaj respondis nenion. Nur lia

vizao malsereniis kaj la okuloj malgaje ekbrilis. Vidante tion, la
greko darigis jene:
Mi scias, mia knabo, ke tio estas malagrabla afero, sed ne
estas alia eliro! Tiuj, kiuj saviis post la kartuma masakro, iuj
akceptis la instruon de Mahdi. Ne konsentis tion nur kelkaj katolikaj
misiistoj kaj kelkaj monainoj, sed tio estas alia afero. La Korano
malpermesas mortigi pastrojn, do, kvankam ilia sorto estas terura,
almena ne minacas ilin la morto. Sed por la laikuloj ne estis alia
savo. Mi ripetas al vi, ke ili iuj akceptis la mahometanismon:
germanoj, italoj, koptoj, angloj, grekoj... kaj anka mi mem...
Kaj e tio, kvankam Stajo certigis lin, ke neniu el la
karavananoj komprenas angle, li tamen mallatigis sian voon,
flustrante en lian orelon:
Mi ne bezonas klarigi al vi, ke tio tute ne estas malkonfeso
de la kredo, neniu perfido kaj neniu apostatado. En la koro iu restis
tia, kia li estis kaj Dio vidas tion... Anta la perforto oni devas cedi,
e se ajne... La homa devo estas irmi la vivon kaj estus
frenezao, kaj e peko, riski in por kio? Por ajnoj, por kelkaj
vortoj, kiujn vi povas samtempe malkonfesi en la animo? Kaj vi
devas memori, ke vi havas en la mano la vivon, ne nur vian propran,
sed anka tiun de via malgranda kunulino, pri kiu vi ne rajtas lavole
disponi. Evidente!... Mi povas garantii al vi, ke se Dio iam savos vin
el tiuj manoj, tiam nek vi mem havos ion por riproi al vi, nek iu ajn
riproos al vi same, kiel al ni iuj.
Dirante tion, la greko trompis eble sian propran konsciencon,
sed lin trompis anka la silento de Stajo, ar fine li atribuis in al lia
timego. Do li decidis kuraigi la knabon.
Jen la domoj de Mahdi li diris. La profeto preferas
loi en tiuj lignaj budoj en Omdurmano, ol en Kartumo, kvankam tie
li povus okupi por si la palacon de Gordon. Nu, kurae, mia knabo!
Ne perdu la kapon! Je demandoj respondu tuj kaj decide. Ili atas i
tie la kuraon. Ne pensu anka, ke Mahdi tuj kriegos al vi kvaza
leono. Ne! Li iam ridetas, e tiam, kiam li intencas nenion bonan.
Dirinte tion, li komencis voki al la homgrupoj, kiuj staris anta
la domo, ke ili cedu anta la ,,gastoj" de la profeto.
- 122 -
- 123 -
XVIII
Kiam ili enambriis, Mahdi kuis sur mola divano, irka ita
de siaj edzinoj, el kiuj du ventumis lin per grandaj strutaj plumoj, kaj
du aliaj gratis delikate liajn piedplatojn. Krom i tiuj virinoj eestis
nur: la kalifo Abdullahi kaj la kalifo Serif, ar la tria, Ali-uled-Helu,
kondukis en la sama tempo militistojn al la nordo, nome al Berberujo
kaj Abu-Hammed, kiuj jam antae estis konkeritaj de la dervioj. e
la vido de la enirantoj la profeto flankenovis la virinojn kaj eksidis
sur la divano. Idriso, Gebhro kaj la du beduenoj etis sin teren kaj
restis sur la genuoj kun la manoj krucigitaj surbruste. La greko
mansignis al Stajo, ke li faru la samon, sed knabo, ajnigante, ke li
ne vidas tion, kliniis nur iom kaj restis rektiinta. Lia vizao paliis,
sed la okuloj brilis forte kaj el lia tuta sinteno kaj la fiere levita kapo,
el la kunpremitaj lipoj oni povis f acile diveni, ke io decidiis en li,
ke lia necerteco kaj timo forpasis, ke li faris iun neflekseblan
decidon, de kiu li neniel cedos. La greko videble komprenis tion, ar
granda timo respeguliis en lia rigardo. Mahdi etis sur amba
infanoj sian mallongan rigardon serenigis sian grasan vizaon per la
ordinara rideto, post kio li turnis sin unue al Idriso kaj Gebhro.
Vi alvenis el la malproksima nordo li diris.
Idriso ektuis la teron per sia frunto.
Tiel estas, ho Mahdi! Ni apartenas al la dangala gento, do ni
forlasis niajn hejmojn en Fajumo, por ekgenui e viaj benataj piedoj.
Mi vidis vin iujn en la dezerto. Terura estis via vojo, sed
mi sendis anelon, kiu vin gardis kaj irmis de la morto el la manoj
de la malkreduloj. Vi ne vidis lin, sed li gardis vin bone.
Dankon al vi, Savanto!
Kaj vi alkondukis al Smaino tiujn i infanojn, por ke li povu
interani ilin kontra siaj propraj, kiuj estas malliberigitaj en Port-
Saido de la turkoj kune kun Fatmo.
Ni volis servi al vi.
Kiu servas min, servas al sia propra savo, do vi malfermis al
vi la vojon al la paradizo. Fatmo estas mia parencino... Sed vere mi
- 124 -
diras al vi, ke kiam mi almilitos la tutan Egiptujon, tiam mia

parencino kaj iaj infanoj reakiros senpene la liberon.
Do decidu, Benato, pri la infanoj, kiel vi volas!...
Mahdi fermetis la palpebrojn, poste li malfermis ilin, ekridetis
bonkore kaj donis signon al Stajo:
Knabo, proksimiu al mi!
Stajo faris kelkajn paojn per energia, kvaza milita
irmaniero, kliniis duafoje anta li, poste li streiis kiel kordo kaj
atendis, rigardante rekte en la okulojn de Mahdi.
u vi estas kontentaj, ke vi venis al mi? demandis
Mahdi.
Ne, profeto. Kontra nia volo ni estis forkaptitaj de niaj
patroj.
Tiu simpla respondo faris certan impreson, same al la reganto
alkutimiinta al flatvortoj, kiel anka al la eestantoj. La kalifo
Abdullahi kuntiris la brovojn, la greko ekmordis la lipharojn kaj
komencis rompi siajn fingrojn, tamen Mahdi ne esis rideti.
Sed li darigis vi estas per tio e la fonto de la vero.
u vi volas akcepti mian instruon?
Ekregis mallonga silento, do Mahdi, opiniante, ke la knabo ne
komprenis lian demandon, ripetis in pli klare:
u vi volas akcepti mian instruon?
Je tio Stajo, kiu tenis sian manon sur la brusto, faris
nerimarkeble la krucosignon, kvaza li estus saltonta el dronanta ipo
en la akvan profundaon.
Profeto, li diris mi ne konas vian instruon, sekve, se
mi in akceptus, mi farus tion nur pro timo, kiel malkuraulo kaj
fiulo. Sed u vi dezirus, ke vian religion akceptu nur malkurauloj
kaj fiuloj?
Kaj tiel dirante, li rigardis iam rekte en la okulojn de Mahdi.
Ekestis e tio tiel granda silento, ke oni adis nur la zumadon de la
muoj. Sed okazis samtempe io eksterordinara. Jen Mahdi
konsterniis kaj i-momente li ne povis trovi respondon. La rideto
malaperis de lia vizao, sur kiu reflektiis embaraso kaj malinklino.
Etendinte la manon, li prenis la kukurbon plenigitan per mielakvo kaj
- 125 -
komencis trinki, sed videble nur por tio, ke li povu gajni tempon kaj
kai sian konsternion.
Kaj la brava knabo, samspeca posteulo de la defendantoj de la
kristanismo, la vera sango de venkintoj el sub Chocim kaj Vieno,
staris kun la kapo suprenlevita, atendante la verdikton. Sur liaj
malgrasaj vangoj, brunigitaj per la dezerta vento floris helaj ruioj,
liaj okuloj brilis kaj la tutan korpon skuis tremo de fervoro. ,,Jen li
diris al si iuj aliaj akceptis lian instruon kaj mi malkonfesis nek
mian kredon, nek mian animon". Kaj la timo anta tio, kio povas kaj
devas sekvi, kaiis sammomente en lia koro, kaj anstata tio
plenigis in ojo kaj fiero.
Kaj dume Mahdi metis flanken la kukurbon kaj demandis:
Do vi foretas mian instruon?
Mi estas kristano, kiel mia patro...
Kiu fermas siajn orelojn al la dia voo, diris Mahdi
malrapide per anita voo estas nur brulligno.
Je tio la kalifo Abdullahi, konata pro sia severeco kaj krueleco,
ekbrilis per siaj blankaj dentoj, kvaza sovaa besto kaj adigis sin
jene:
Aroganta estas la parolo de tiu knabo, do punu lin, profeto,
a permesu, ke mi faru tion.
Jam okazis! pensis Stajo.
Sed Mahdi iam deziris, ke la famo pri lia kompatemo
disvastiu ne sole inter la dervioj, sed anka en la tuta mondo, do li
opiniis, ke verdikto tro severa, precipe kontra malgranda knabo,
povus malutili al lia famo.
Dum momento li ovis tra la fingroj la rozari-globetojn kaj
pensis, post kio li parolis plu:
Ne! Tiuj infanoj estis forkaptitaj por Smaino, do, kvankam
mi ne intertraktos kun malkreduloj, oni devas sendi ilin al Smaino.
Tia estas mia volo.
Farios la tio respondis la kalifo.
Sed Mahdi montris al li Idrison, Gebhron kaj la beduenojn:
i tiujn homojn li diris rekompencu de mi, Abdullahi,
ar ili faris longan kaj daneran vojon, por servi Dion kaj min.
- 126 -
Post tio li donis signon, ke la adienco finiis, kaj samtempe li

ordonis al la greko, ke anka li foriru. Kiam tiu denove troviis en la
mallumo sur la preoplaco, li ekkaptis la brakon de Stajo kaj skuis
lin kun kolero kaj malespero.
Malbenita knabao, vi fordonis al la pereo tiun senkulpan
infanon li diris, montrante al Kel vi pereigis vin kaj eble anka
min.
Mi ne povis agi alie senkulpiis Stajo anta la greko.
Vi ne povis! Sciu, ke vi amba estas kondamnitaj je dua
vojao, centoble pli danera ol la unua. Kaj i estas la morto u vi
komprenas? En Faodo la febro mortigos vin dum unu semajno.
Mahdi scias bone, kial li sendas vin al Smaino.
Anka en Omdurmano ni mortus.
Mensogo! Vi ne mortus en la hejmo de Mahdi, en la
bonfarto kaj komforto. Kaj li estis jam preta preni vin sub siajn
flugilojn. Mi scias, ke li estis preta. Vi rekompencis anka min bone
por tio ke mi protektis vin kaj intervenis en via afero. Sed post tio,
kio okazis, faru kion vi volas! Abdullahi sendas la kamelan poton
post semajno al Faodo, kaj dum tiu semajno faru la via plao! Vi
ne vidos min plu!...
Kaj dirinte tion, li foriris, sed post momento li revenis. Li estis
parolema, kiel iuj grekoj, kaj li bezonis paroli issate. Li volis
elveri sur la kapon de Stajo la galon, kiu kolektiis en li. Li ne estis
kruela kaj ne havis malbonan koron, tamen li deziris, ke la knabo
komprenu ankora pli precize la teruran respondecon, kiun li prenis
sur sin, ne obeinte liajn konsilojn kaj admonojn.
Kiu malpermesus al vi resti kristano en la animo? li
parolis plu. u vi opinias, ke mi tiu ne estas? Sed mi ne estas
malsaulo. Kaj vi volis montri vian falsan heroecon. is nun mi
plenumis gravajn servojn al la blankaj militkaptitoj, kaj nun mi ne
povos plu ilin plenumi, ar Mahdi ekkoleris anka kontra mi. iuj
pereos kaj via malgranda samsortanino tutcerte! Vi mortigis in! En
Faodo e la plenkreskaj eropanoj mortas pro febro, kiel muoj, kaj
tiom pli tia infano. Kaj se oni ordonos al vi iri piede apud la evaloj
kaj kameloj, tiam i mortfalos la unuan tagon. Vi kazis tion, kaj vi
sola kulpas. oju nun pro tio... vi, kristano!
- 127 -
Kaj li foriis. Nun iuj direktiis el la preoplaco tra mallumaj

stratetoj al la tendoj. Ili iris longe, ar la urbo disetendiis sur
grandega teritorio. Nel, komplete elerpita pro la irado, malsato, timo
kaj teruraj impresoj de la tuta tago, komencis jam haltadi. Idriso kaj
Gebhro pelis in, ke i iru pli rapide. Sed post kelka tempo iaj piedoj
tute malfortiis. Tiam Stajo prenis in senhezite sur siajn brakojn
kaj portis in. Dumvoje li volis paroli al. i, li volis senkulpigi sin
anta i, ke li ne povis alie agi, sed lia pensoj kvaza rigidiis kaj
mortis en lia kapo, tiel, ke li kapablis ripeti nur: ,,Nel! Nel! Nel"
kaj premis in al si, ne povante paroli pli. Post kelkdeko da paoj Nel
ekdormis pro lacio sur liaj brakoj, do li iris silente inter la dormantaj
stratetoj adante nur la interparolon de Idriso kaj Gebhro.
Kaj iliaj koroj estis plenigitaj de ojo, kio estis por Stajo felia
okazo, ar alie ili eble denove volus puni lin por la adacaj respondoj
al Mahdi. Tamen ili estis tiel okupitaj pri tio, kio trafis ilin, ke ili ne
povis pensi pri io alia.
Mi sentis min malsana, diris Idriso sed la vido de la
profeto resanigis min.
Li estas kvaza palmo en la dezerto kaj kvaza malvarma
akvo dum varmega tago, kaj liaj vortoj kiel maturaj daktiloj
respondis Gebhro.
Mensogis Nur-el-Tadhil, dirante, ke li ne allasos nin anta
sia vizao. Tamen Mahdi allasis nin al si, benis kaj ordonis al
Abdullahi rekompenci nin.
Kiu certe donacos nin malavare, ar la volo de Mahdi estas
sankta.
Bismillah! estu tiel, kiel vi diras! elkriis unu el la
beduenoj.
Kaj Gebhro komencis revi pri tutaj aroj da kameloj, pri
kornohava bruto, evaloj kaj pri sakoj plenaj de piastroj.
El tiuj revoj vekis lin Idriso, kiu, montrante Stajon portantan
la malgrandan Nel, demandis:
Kaj kion ni faros pri tiu vespo kaj pri tiu dormanta muo?
Ho! Smaino devus rekompenci nin aparte por ili.
Kiam la profeto diras, ke li ne permesos intertrakti kun
malkreduloj, tiam por Smaino ili estas anka bagatelao.
- 128 -
Tiukaze mi bedaras, ke ili ne troviis en la manoj de la

kalifo, kiu estus instruinta tiun hundidon, kio estas bojadi kontra la
vero kaj la dia elektito.
Mahdi estas bonkora respondis Idriso.
Post tio li ekmeditis dum momento kaj aldonis:
Tamen Smaino, havante ilin amba en siaj manoj, estos
certa, ke nek la turkoj, nek la angloj mortigos liajn infanojn kaj
Fatmon.
Do li eble rekompencos nin?
Jes. Prenu ilin la poto de Abdullahi al Faodo. Ni estos
liberigitaj de la zorgo pri la infanoj. Kaj kiam revenos Smaino, ni
postulos de li la ekstrapagon.
Vi diras, ke ni restos en Omdurmano?
Allah! Ne sufiis al vi la vojo de Fajumo al Kartumo. Venis
la tempo por ripozi!
La tendoj estis jam proksimaj. Stajo iom malrapidigis la
maradon, ar anka liaj fortoj elerpiis. Nel, kvankam malpeza,
peziis al li pli kaj pli. La sudananoj, kiuj volis dormi, kriis al li, ke li
plirapidigu la iradon, kaj poste ili pelis lin, batante per pugnoj lian
kapon. Gebhro e pikis lin dolorige per tranilo sur la skapolon. La
knabo elportis ion i silente, irmante anta io sian malgrandan
knabineton, kaj nur kiam unu el la beduenoj ekpuis lin tiel forte, ke
li preska faletis, li diris tra la kunpremitaj dentoj:
Atentu, ni devas ja vojai is Faodo en viva stato!
Kaj tiuj vortoj haltigis la arabojn, ar ili timis transpai la
ordonon de Mahdi. E pli efike haltigis ilin tio, ke Idriso subite
eksentis kapturnion, kaj tiel fortan, ke li devis apogi sin sur la brako
de Gebhro. Post kelka tempo tio pasis, sed la sudanano teruriis kaj
diris:
Allah! Mi fartas malbone! u kaptis min iu malsano?
Vi vidis la profeton, do vi ne malsanios respondis
Gebhro.
Fine ili atingis la tendojn. Alveninte, Stajo redonis tuj la
dormantan knabinon en la manojn de la maljuna Dinah, kiu,
kvankam anka nesana, tamen preparis por sia fralineto sufie
oportunan kuejon. La sudananoj kaj beduenoj, englutinte po kelkajn
- 129 -
nekuiritajn viandostrietojn, etis sin, kvaza tipoj, sur la feltaojn.

Stajo ricevis nenion por mani, nur la maljuna Dinah enovis en
lian manon iom da moligita ,,durro", kiun i telis de la kameloj. Sed
Stajo volis nek dormi, nek mani.
La aro, kiu pezis sur liaj brakoj, estis vere tro granda. Jen li
sentis, ke foretinte la protekton de Mahdi, por kiu necesis pagi per
malkonfeso de sia kredo kaj animo, li agis uste, kiel li devis. Li
sentis, ke la patro estus fiera kaj feliigita pro lia ago. Kaj samtempe
li pensis, ke li pereigis Nel'on, la samsortaninon, la magrandan
amatan knabineton, por kiu li fordonus volonte la lastan guton de sia
sango.
Do, kiam iuj ekdormis, lin kaptis plorego, kaj, kuante sur
peco da feltao, li ploris longe, kvaza infano, kiu li ja efektive
ankora estis.
- 130 -
XIX
La vizito e Mahdi kaj la interparolo kun li videble ne resanigis
Idrison, ar nokte li grave malsaniis kaj matene li estis senkonscia.
amiso, Gebhro kaj la du beduenoj estis vokitaj al la kalifo, kiu
parolis kun ili kelkajn horojn kaj ladis ilian kuraon. Sed ili revenis
en la plej malbonaj humoroj kaj kun kolero en la animo, ar ili
esperis ricevi grandan rekompencon por la servoj kaj anstata tio
Abdullahi donacis al iu po unu egiptan pundon kaj po unu evalon.
La beduenoj komencis kvereli kun Gebhro, kaj preska ekestis
interbatio. Fine ili deklaris, ke anka ili vojaos kun la kamela
poto al Faodo, por postuli de Smaino la decan ekstrapagon. Al ili
aliis anka amiso, kiu esperis, ke la protekto de Smaino alportos
al li pli grandan profiton ol la restado en Omdurmano.
Por la infanoj komenciis semajno de malsato kaj mizero, ar
Gebhro tute ne volis manigi ilin. Felie Stajo posedis du talerojn
kun la portreto de Maria Tereza, kiujn li ricevis de la greko, do li iris
sur la vendoplacon por aeti daktilojn kaj rizon. La sudananoj tute ne
kontrastaris al tiu ekskurseto, bone sciante, ke el Omdurmano li ne
povas forkuri kaj neniuokaze li forlasus la malgrandan ,,bint". Tamen
la ekskurso ne okazis sen aventuroj, ar la apero de la knabo en la
eropa vesto, aetanta sur la vendoplaco nutraojn, kuntiris denove
arojn da duonsovaaj dervioj, kiuj akceptis lin per rido kaj hurlado.
Felie multaj el ili vidis, ke li estis hiera e Mahdi, kaj i tiuj
haltigis la aliajn, kiuj volis ataki lin. Nur la infanaoj etis kontra li
sablon kaj tonojn, sed tion li tute ne atentis.
Sur la foirplaco la prezoj estis tre altaj. Daktilojn Stajo tute ne
povis aeti, kaj la pli grandan parton de la rizo forprenis de li Gebhro
,,por la malsana frato". La knabo kontrastaris al tio kun la tuta forto,
pro kio okazis interbatio, el kiu la malpli forta knabo eliris kun
kelkaj bluaj batmakuloj kaj velaoj. Montriis e tio anka la
krueleco de amiso. Li montris sian simpation nur al Saba kaj nutris
lin per nekuirita viando. Sed kun la plej granda indiferenteco li
rigardis la mizeron de la infanoj, kiujn li ja konis delonge kaj kiuj
- 131 -
iam estis al li bonaj. Kaj kiam Stajo turnis sin al li kun la peto, ke li
donu almena al Nel iom da manao, li respondis ridante:
Iru almozpeti.
Kaj okazis fine la neceso, ke Stajo volante savi NePon de la
malsatmorto, komencis almozi en la sekvaj tagoj. Ne iam tio estis
senefika. Iam iu eksoficiro a soldato de la egipta kedivo donis al li
kelke da piastroj a kelke da sekigitaj figoj, promesante helpi lin
ankora la sekvontan tagon. Iufoje li trafis misiiston kaj monainon,
kiuj, askultinte lian historion, ekploris pro la sorto de amba infanoj
kaj, kvankam ili mem troviis en granda mizero, ili oferis al li, kion
ili havis. Ili promesis krom tio al li viziti ilin en la tendoj. Kaj
efektive ili faris tion esperante, ke ili eble sukcesos kunpreni la
infanojn al si, anta ol ili forvojaos per la poto. Sed Gebhro kaj
amiso forpelis ilin de la infanoj per skuroj. La sekvintan tagon
Stajo renkontis ilm denove kaj ricevis de ili iom da rizo kaj du
pulvorporciojn da kinino, kiujn la misiisto komisiis al li konservi kiel
eble plej zorge, antavidante, ke en Faodo sendube ili malsanios je
febro.
Vi vojaos nun li diris lalonge de la inundejo de la
Blanka Nilo. La rivero, ne povante flui libere tra la baroj faritaj per
kreskaoj kaj arbfolioj, kiujn la akvofluo kunportas kaj lokas en pli
malprofundaj terenoj, kreas tie vastajn kaj infektajn marojn. La
febro ne paras tie e la negrojn. Gardu vin precipe kontra noktado
sen fajro, sur la nuda tero.
Ni volus jam morti respondis Stajo emvoe.
Je tio la misiisto levis sian mizeran vizaon kaj preis dum
kelka tempo, post kio li krucosignis la knabon, dirante:
Fidu Dion. Vi ne malkonfesis Lin, do Lia kompato kaj
protekto akompanos vin.
Stajo provis ne nur almozpeti, sed anka labori. Vidante
iutage arojn da homoj, kiuj laboris sur la preoplaco, li aliis al ili
kaj komencis porti argilon por la muro, per kiu la placo estis
irkaota. Oni ridis pri li kaj e puis lin, sed vespere la maljuna
ejko, gardanta la laboron, donis al li dek du daktilojn. Stajo estis
kontenta pri tia salajro, ar la daktiloj, krom rizo, estis la sola saniga
manao por Nel, kaj en Omdurmano ili estis preska neaeteblaj.
- 132 -
Do li alportis ilin fiere al la malgranda knabineto, al kiu li

donis ion, kion li nur povis ricevi, nutrante sin mem de unu semajno
preska ekskluzive per ,,durro", kiun li fortelis de la kameloj. Nel
tre ekojis je la vido de tiuj atataj fruktoj, sed i volis, ke anka li
manu ilin. Do, stariinte sur la piedfingroj kaj metinte siajn manojn
sur liajn brakojn, i suprenlevis la kapeton kaj komencis rigardi en
liajn okulojn kaj peti:
Stajo! Manu la duonon, manu!
Kaj li respondis:
Mi manis jam sufie, mi manis! Ho, kiel sata mi estas!
Kaj li ridetis, sed tuj poste li komencis mordeti siajn lipojn, por
ne ekplori, ar li estis efektive tre malsata. Li promesis al si, ke li
morga denove iros seri laboron. Dume fariis alie. Matene alvenis
mulazemo de Abdullahi kun la sciigo, ke la kamela poto eliras nokte
al Faodo, kaj kun la ordono de la kalifo, ke anka Gebhro, amiso
kaj la du beduenoj pretiu kune kun la infanoj al la vojo. Tiu ordono
miregis kaj e indignigis Gebhron; do li deklaris, ke li ne vojaos,
ar lia frato estas malsana kaj estas neniu, kiu povus lin gardi. Cetere,
e se li estus sana, ili ne vojaus, ar ili decidis resti en Omdurmano.
Sed la mulazemo respondis:
Mahdi havas nur unu volon, kaj Abdullahi, lia kalifo kaj
mia efo, neniam anas siajn ordonojn. Vian malsanan fraton gardos
sklavo, kaj vi vojaos al Faodo.
Do mi iros al li kaj deklaros, ke mi ne vojaos.
La kalifon eniras nur tiuj, kiujn li mem volas vidi. Kaj se vi
perforte irus al li sen permeso, oni tuj kondukus vin sur la
pendigilon.
Allah akbar! Do diru al mi klare, ke mi estas sklavo.
Silentu kaj obeu la ordonojn! respondis la mulazemo.
La sudanano vidis en Omdurmano pendigilojn, fleksiantajn
sub la pezo de la pendigitoj. Ili estis iutage, la la ordonoj de la
kruela Abdullahi, vestitaj per novaj kadavroj. Pro tio li teruriis.
Tion, kion diris al li la mulazemo, ke Mahdi havas nur unu volon kaj
Abdullahi ordonas nur unufoje ripetadis iuj dervioj. Ne estis alia
konsilo kaj necesiis vojai.
Mi ne plu vidos Idrison pensis Gebhro.
- 133 -
Kaj en lia tigra koro kaiis tamen ia simpatio al la pli aa

frato, ar e la penso, ke li devas forlasi lin en malsana stato, kaptis
lin malespero. Vane amiso kaj la du beduenoj provis lin konsoli, ke
eble en Faodo estos pli bone ol en Omdurmano, kaj ke Smaino
verajne rekompencos ilin pli malavare, ol faris tion la kalifo.
Bedarinde neniaj vortoj povis mildigi la koleron de Gebhro, kio
evidentiis pleje sur la hato de Stajo.
Estis vere martira tago por la knabo. Oni ne permesis al li iri al
la foirplaco, do li povis nenion perlabori, nek elpeti. Anstata tio li
devis labori kiel sklavo e la selaroj, kiujn oni preparadis por la
vojo. Tio estis por li tiom pli malfacila, ke pro la malsato kaj lacio li
ege malfortiis. Li estis jam certa, ke li mortos dumvoje, se ne sub la
skuro de Gebhro, tiam pro plena elerpio.
Felie la greko, kiu estis bonkora, alvenis anta la vespero
viziti la infanojn kaj adiai ilin, kaj samtempe prizorgi ilin por la
vojo. Li alportis al ili anka kelkajn kinin-pulvorojn, iom da vitraj
kolieroj, kaj krom tio iom da nutrao. Tamen anta io, sciiinte pri
la malsano de Idriso, li turnis sin al Gebhro, amiso kaj al la
beduenoj:
Sciu, li diris al ili ke mi venas i tien je ordono de
Mahdi.
Kaj ili, adinte tion, kliniis is la tero, post kio li darigis:
Vi devas dumvoje manigi la infanojn kaj bone konduti al
ili. Ili devas raporti al Smaino pri via konduto, kaj Smaino sciigos pri
tio la profeton. Kiam alvenos i tien kontra vi kiu ajn plendo, la
sekva poto alportos al vi la morto-verdikton.
Nova klinio estis la sola respondo al tiuj vortoj, post kio
Gebhro kaj amiso havis mienojn de hundoj, al kiuj oni surmetis la
buumon.
La greko ordonis al ili forii, post kio li denove parolis al la
infanoj en la angla lingvo:
Mi mensogis ion i, ar Mahdi donis rilate al vi neniun
novan ordonon. Sed ar li diris, ke vi devas iri al Faodo, do necesas,
ke vi povu in atingi vivantaj. Mi estas certa, ke neniu el i tiuj
homoj anta sia forveturo vidos plu Mahdi'on, nek la kalifon.
Turnante sin al Stajo, li tiel parolis plu:
- 134 -
Mi havis kontra vi pretendon kaj mi havas in plu. u vi

scias, ke vi preska pereigis min? Mahdi ekkoleris anka kontra mi,
kaj por akiri lian pardonon, mi devis transdoni la pli grandan parton
de mia havao al Abdullahi, kaj mi ankora ne scias, u mi savis min
por longa tempo. iuokaze mi ne povos plu helpi al la militkaptitoj,
kiel is nun. Sed mi tre bedaras vin, kaj precipe in (i tie li montris
al Nel)... Mi havas filinon en ia ao..., kiun mi amas pli ol mian
propran vivon... Por i mi faris al vi ion, kion mi faris... Kristo juos
min pro tio... i portas is nun sub sia vesto surbruste la arentan
kruceton... i havas la saman antanomon kiel vi, mia etulino. Se i
ne ekzistus anka mi preferus morti ol vivi en tiu infero.
Kaj li kortuiis. Dum momento li silentis, fine li frotis per la
mano sian frunton kaj ekparolis pri io alia.
Mahdi forsendas vin al Faodo esperante, ke vi tie mortos.
Tiamaniere li venos je vi amba por via kontrastaro, kiu lin ektuis
profunde, kaj li ne perdos la famon de ,,bonkorulo". Tia li estas
iam... Sed kiu scias, al kiu antae la morto estas destinita! Abdullahi
sugestis lin, ke li ordonu vojai kun vi al tiuj hundoj, kiuj vin
forkaptis. Malbone li rekompencis ilin, kaj nun li timas, ke tio
disadiu. Ili amba kun la profeto preferas e tio, ke tiuj homoj ne
rakontu, ke en Egiptujo estas ankora armeo, kanonoj, mono kaj
angloj... Danera estos tiu vojo kaj malproksima. Vi vojaos tra
lando neloata kaj malsaniga, do gardu, kiel okulpupilon, tiujn
pulvorojn, kiujn mi donis al vi.
Ordonu, sinjoro, ankorafoje al Gebhro, ke li ne kurau
malsatigi kaj bati Nel'on diris Stajo.
Ne timu! Mi rekomendis vin al la maljuna ejko, kiu
kondukas la poton. Li estas mia malnova konato. Mi donacis al li
pohorloon kaj per tio mi gajnis lian protekton por vi.
Dirante tion, li komencis adiai ilin. Preninte Nel'on sur siajn
brakojn, li premis in al sia brusto kaj diris:
Dio benu vin, mia infano!...
Dume la suno subiris kaj fariis stelria nokto. En la mallumo
adiis nur evalblekado kaj la emado de la aritaj kameloj.
- 135 -
XX
La maljuna ejko Hatim plenumis fidele la promeson, kiun li
donis al la greko, kaj li zorge okupiis pri la infanoj. La vojo al la
supra fluo de la Blanka Nilo estis malfacila. Ili vojais tra Ketaino,
Ed-Ducim kaj Kano, post kio ili preterpasis Abbon, la arbaran
insulon de Nilo, sur kiu anta la milito lois Mahdi, kiel dervio-
ermito en kaviinta arbego. La karavano devis ofte irkairi ]a
vastajn inundejojn, t.n. ,,suddojn", sur kiuj kreskis papiruso. De tie la
blovo alportis la venenitan odoron de putrintaj folioj, kiuj amase
kolektiis tie per la akvofluo. Post la disfalo de la dervi-tato la
anglaj inenieroj tratranis tiujn barojn, kaj la vaporipoj povis tiam
veturi de Kartumo is Faodo kaj pli malproksimen. Tamen nun la
rivero denove topiis kaj, ne povante flui libere, i disveriis
ambaflanken. La regiono e la dekstra kaj maldekstra bordoj estis
kovrita per alta angalo, meze de kiu leviis termitejoj kaj unuopaj
grandegaj arboj; tie kaj aliloke la arbaroj atingis la riveron. Sur la pli
sekaj lokoj kreskis arbetaroj de akacioj. Dum la unuaj semajnoj ili
renkontis arabajn koloniojn kaj urbetojn konsistantajn el domoj kun
strangaj kukurbformaj tegmentoj faritaj el ,,dono"-pajlo. Sed transe
de Abbo, de la kolonio Goz-Abu-Guma ili eniis en la landon de la
nigruloj. Tamen i estis preska senhoma, ar la dervioj forkaptis
preska komplete la tiean negran loantaron kaj vendis ilin sur la
foirplacoj de Kartumo, Omdurmano, Dary, Faero, El-Obeido kaj de
aliaj urboj sudanaj, darfuraj kaj kordofanaj. Tiujn loantojn, kiuj
sukcesis kaii anta la sklaveco en densejoj, arbaroj kaj aliaj
kaejoj, ekstermis la malsato kaj variolo, disvastianta kun
eksterordinara forto lalonge de la Blanka kaj Blua Niloj. La dervioj
mem diris, ke pro i formortas ,,tutaj nacioj". La antaaj plantejoj de
,,sorgo", ,,manioko" kaj bananoj kovriis per angalo. Nur la sovaaj
rabobestoj plimultiis grandnombre, ar neniu asis ilin. Ofte en la
vespera ielruo la infanoj vidis de malproksime elefantarojn,
similajn al moviantaj rokoj kaj paantajn malrapide al la konataj
- 136 -
akvejoj. Je ilia vido Hatim, la estinta eburo-komercisto, macis,

emetis kaj konfidence tiel diris al Stajo:
Maallah! kiom da riao trovias i tie! Sed nun ne
valoras asi, ar Mahdi malpermesis al la egiptaj komercistoj veni al
Kartumo kaj estas neniaj aetantoj de kojndentoj nur eble la
emiroj por la ,,umbajo"-trumpetoj.
Krom elefantoj oni renkontis anka irafojn, kiuj, ekvidinte la
karavanon, rapide forkuris peztrote, svingante siajn longajn kolojn,
kvaza ili estus lamaj. Post Goz-Abu-Guma aperadis pli kaj pli ofte
bubaloj kaj tutaj aroj da antilopoj. La karavananoj, kiam al ili mankis
frea viando, asis ilin sed preska iam senefike, ar la
singardemaj kaj viglaj bestoj permesis al neniu alproksimii, nek
irka sin.
La nutrao mankis ie, ar pro la senhomio de la lando oni
povis ricevi nek milion, nek bananojn, nek fiojn, kiujn en pasintaj
tempoj liveradis al la karavanoj la negroj el la iluk- kaj dinkagentoj,
interanante ilin volonte kontra vitroperloj kaj latuniadeno. Tamen
Hatim ne lasis la infanojn malsatmorti, kaj krom tio, li tenis Gebhron
en severa disciplino. Kiam tiu lasta iufoje batis Stajon okaze de
kamel-malarado, li ordonis kuigi lin sur la teron kaj havigi al li
per bambuo po tridek punbatojn sur iu kalkano. Dum du tagoj la
kruela sudanano povis iri nur sur la piedfingroj kaj malbenis la
momenton, kiam li forlasis Fajumon, kaj venis sin je sia juna
sklavo, nomata Kali, kiun li anta nelonge ricevis donace.
Stajo komence estis preska kontenta, ke ili forlasis la
infektitan Omdurmanon kaj ke li povas nun vidi la landojn, pri kiuj li
iam revis. Lia forta organismo eltenis is nun sufie bone iujn
vojalaciojn, kaj la pli abunda nutrao revenigis al li la antaan
energion. Dum la vojo a dum la ripozhoroj li ofte flustris denove en
la orelon de la knabineto, ke forkuri oni povas anka de la Blanka
Nilo kaj ke li tute ne esis pensi pri tiu plano. Sed li serioze
maltrankviliis pri ia sanstato. Tri semajnojn post la forveturo el
Omdurmano Nel ja ankora ne malsaniis pro febro, sed ia vizao
malgrasiis kaj, anstata sunbrunii, fariis pli kaj pli diafana, kaj
iaj malgrandaj manetoj aspektis kvaza formitaj el vakso. Ne
mankis al i protekto, nek e tiaj komfortaoj, kiajn Stajo kaj Dinah
- 137 -
povis al i sekurigi helpe de Hatim, sed mankis la saniga aero de la

dezerto. La malseketa kaj varmega klimato en kunio kun la
vojalacioj ruinigis iom post iom la fortojn de la delikata infano.
Stajo, komence de Goz-Abu-Guma donis al i iutage po
duono da kinin-pulvoro kaj li ege agreniis e la sola penso, ke ne
sufios por longa tempo tiu grava medikamento, kiun li povos poste
nenie ricevi. Sed ne estis alia konsilo, ar oni devis anta io eviti la
febron. De tempo al tempo kaptis lin malespero. Li konsoliis nur
per la espero, ke Smaino, se li volos interani ilin amba kontra
siaj propraj infanoj, devas elseri por ili iun pli sanigan regionon ol
Faodo.
Sed la malfelio ajnis iam persekuti siajn viktimojn. Unu
tagon anta la alveno al Faodo Dinah, kiu jam en Omdurmano ne
fartis bone, eksvenis subite, kiam i seris en la pakao la bezonajn
aojn por Nel, kaj falis de sur la kamelo teren. Stajo kaj amiso
rekonsciigis in kun granda peno. Tamen i ne tuj rekonsciiis, kaj
verdire i rekonsciiis nur vespere, por adiai sian amatan
fralineton kun varmaj larmoj kaj morti. Post ia morto Gebhro volis
nepre detrani iajn orelojn, por montri ilin al Smaino, kiel pruvon,
ke i mortis dumvoje, kaj postuli de li la apartan pagon anka por ia
forkapto. Tiamaniere oni kutimis agi kontra la sklavoj mortintaj
dumvoje. Sed Hatim, je la peto de Stajo kaj Nel, ne konsentis tion,
do i estis enterigita honeste, kaj ian tombon oni sekurigis anta
hienoj per tonoj kaj dornoj. La infanoj sentis sin ankora pli solecaj,
ar kun ia forpaso ili perdis la solan proksiman kaj sindonan
animon. Tio estis tre doloriga sortobato precipe por Nel, kiun Stajo
vane provis konsoli dum la tuta nokto kaj sekva tago.
Venis la sesa semajno de la vojao. La sekvan tagon tagmeze
la karavano atingis Faodon, sed oni trovis tie nur incendiejon. La
mahdianoj bivakis sub la nuda ielo a en provizoraj tendoj, kiujn ili
rapide starigis. Anta tri tagoj la tuta kolonio komplete forbrulis.
Restis nur la fulgonigritaj muroj de argilaj rondaj kabanoj kaj unu
granda ligna budo, staranta tuj apud la akvo, kiu dum la egiptaj
tempoj servis kiel eburomagazeno, kaj en kiu lois nun la derviestro
emiro Seki-Tamala. Li estis eminentulo inter la mahdianoj, kaita
malamiko de la kalifo Abdullahi, sed samtempe la persona amiko de
- 138 -
Hatim. Li akceptis gastame e si la maljunan ejkon kune kun la

infanoj, sed tuj e la komenco li diris al Ali malfavoran novaon.
Ili ne trovos Smainon en Faodo. Anta du tagoj li ekiris sud-
orienten de Nilo kun ekspedicio por kapti sklavojn. Ne estis certe,
kiam li revenos, ar la plej proksimaj terenoj estis jam senhomigitaj
tiomgrade, ke la homan varon oni devis seri tre fore. Proksime al
Faodo estis situanta Abisenujo, kun kiu la dervioj estis en milito.
Sed Smaino, posedante nur tricent homojn, ne kurais transpai iajn
limojn, kiujn gardis nun diligente la batalpretaj loantoj kaj la
soldatoj de la reo Johano.
Tial Seki-Tamala kaj Hatim komencis mediti, kion fari pri la
infanoj. La interkonsilio okazis efe dum la vespermano, je kiu la
emiro invitis anka Stajon kaj Nel'on.
Mi mem li diris al Hatim devas jam balda ekiri
suden kun tuta ekspedicio kontra la paao Emino, kiu sidas en Lado,
posedante tie vaporipojn kaj armeon. Tian ordonon vi alportis al mi,
Hatim... Vi devas reveni al Omdurmano, do en Faodo restos nek
unu vivanta animo. Loi tie i oni ne povas, ne estas io por mani kaj
regas nur malsanoj. Mi scias, ke la blankuloj ne malsanias je
variolo, sed la febro certe mortigos tiujn infanojn dum unu monato.
Oni ordonis al mi venigi la infanojn al Faodo respondis
Hatim do mi faris tion kaj mi povus nun ne plu zorgi pri ili. Sed
mia amiko, la greko Kaliopuli komisiis al mi protekti ilin, tial mi ne
volas, ke ili mortu.
Kaj tio okazos tutcerte.
Kion do fari?
Anstata lasi ilin en la senhoma Faodo, sendu ilin al
Smaino, kune kun tiuj homoj, kiuj kondukis ilin al Omdurmano.
Smaino iris al monto-regionoj, al seka kaj alte situanta lando, kie la
febro ne mortigas homojn tiom amase kiel apud la rivero.
Kaj kiamaniere ili povus trovi Smainon?
Per la postsignoj de la fajro. Li bruligos la angalon, unue
pro tio, por peli la bestaron en la rokajn intermontojn, en kiuj estas
facile irkai ilin kaj poste bui, kaj due, por fortimigi el la densejoj
la paganojn, kiuj tie kaiis anta la postkurado... Smainon ne estos
malfacile trovi...
- 139 -
u tamen oni povos isatingi lin?

Ofte li restados en unu regiono tutan semajnon, ar li devas
fumai la viandon. Se ili ekiros post du, tri tagoj, ili atingos lin certe.
Sed pro kio ili devas lin sekvi? Li ja revenos al Faodo.
Ne. Se lia sklav-kaptado sukcesos, li kondukos ilin al urboj,
kie ili estos venditaj dum foirtagoj...
Kion fari?
Memoru, ke, kiam ni amba foriros el Faodo, la infanoj
mortos pro malsato, se ilin ne pli frue mortigos la febro.
Je la profeto! Tio estas vera!
Kaj efektive ne estis alia konsilo ol forsendi la infanoin por
nova migrado. Hatim, kiu montriis tute bona homo, zorgis nur pri
tic, ke Gebhro, kies kruelecon li ekkonis jam dumvoje, ne ikanu la
infanojn. Sed la minaca Seki-Tamala, kiu estigis timon e inter siaj
propraj soldatoj, alvokigis la sudananon al si kaj ordonis al li
konduki la infanojn al Smaino en viva kaj bona farto. Samtempe li
ordonis trakti ilin malsevere, ar alie li estos pendigita. La bonkora
Hatim elpetis anka e la emiro, ke li donacis al la malgranda Nel
sklavinon, kiu povus servi in kaj zorgi pri i ne nur dum la vojao,
sed anka en la tendo de Smaino. Nel tre ojis pro tiu donaco, tiom
pli, ke la sklavino estis junulino el la dinka-gento, kun agrablaj trajtoj
kaj dola vizaesprimo.
Stajo sciis bone, ke Faodo estas por ili la certa morto, do li ne
kontrastaris al tiu tria nova vojao, kiu atendis ilin amba. En la
animo li pensis anka, ke moviante sud-orienten, ili devas
alproksimii al la sudaj limoj de Abisenujo kaj ke ili povos forkuri.
Li esperis, ke sur la sekaj altaoj Nel pli facile povos eviti la febron
kaj pro tiuj kazoj li ekokupiis volonte kaj fervore pri la preparoj
por la vojo.
Gebhro, amiso kaj la du beduenoj anka ne estis kontraaj al
tiu vojao, esperante, ke e la flanko de Smaino ili sukcesos kapti
sufian nombron da sklavoj, kaj poste vendi ilin profite sur la
foirejoj. Ili sciis, ke la sklav-komercistoj akiras ofte grandajn
havaojn. iuokaze ili preferis nun vojai ol restadi i tie sub la
gardo de Hatim kaj Seki-Tamala.
- 140 -
Sed la preparioj okupis sufie da tempo, tiom pli, ke la infanoj

devis plene ripozi. La kameloj ne povis esti plu uzataj por tiu vojao,
do necesis preni arabajn evalojn, kaj sur ili Stajo kaj Nel devis
rajdi, dum Kali, la sklavo de Gebhro, kaj Mea, la servistino de Nel
(la nomon por i elektis Stajo mem) devis piediri apud la evaloj.
Hatim elpetis anka azenon, kiu portis la tendon destinitan por la
knabineto kaj nutraon por la infanoj por tri tagoj. Pli multe Seki-
Tamala ne povis doni al ili. Por Nel oni aranis ion similan al virina
selo per feltaoj, palmaj matoj kaj bambuoj.
Tri tagojn la infanoj pasigis en Faodo por ripozi, sed grandega
nombro da kuloj apud la rivero faris la restadon i tie neeltenebla.
Dum la tago aperis tutaj svarmoj da grandaj bluaj muoj, kiuj envere
ne pikis, sed estis ege tedaj. iam ili eniis en la orelojn, sidiis sur
la okulojn kaj falis e en la buon. Stajo adis ankora en Port-
Saido, ke la kuloj kaj muoj disportas la febron kaj bacilojn de
okulbrulumo; fine li mem petis Seki-Tamalon, ke li sendu ilin kiel
eble plej frue, tiom pli, ar alproksimiis jam la pluva printempa
sezono.
- 141 -
XXI
Stajo, kial ni vojaas kaj vojaas kaj Smaino estas nenie?
Mi ne scias. Certe li iras rapide antaen por kiel eble plej
frue atingi la regionojn, en kiuj li povos kapti sufie da negroj. u vi
volus, ke ni jam kuniu kun lia tamento?
La knabineto faris signon per sia blonda kapeto, ke i tion tre
dezirus.
Kial vi volus tion? demandis Stajo.
ar eble Gebhro ne kuraus e Smaino tiel terure bati tiun
kompatindan Kali.
Smaino certe ne estas pli bona. Ili iuj ne havas kompaton
por siaj sklavoj.
u vere?
Kaj du larmetoj ruliis tra iaj malgrasiintaj vangoj.
Estis la naa tago de ilia vojao. Gebhro, kiu nun fariis
gvidanto de la karavano, trovis komence tre facile la postsignojn de
la Smaino-ekspedicio. Lian vojon montris la partoj de forbruligita
angalo kaj tendarejoj plenaj de irkamorditaj ostoj kaj diversaj
restaoj. Sed post la paso de kvin tagoj oni trafis la senliman spacon
de la forbruligita stepo, sur kiu la vento disblovis la fairon
iudirekten. La postsignoj iis iam malpli videblaj, ar Smaino
verajne dispartigis sian tamenton je pluraj malpli grandaj aroj, por
plifaciligi al ili la irkaadon de bestaro kaj la akiradon de nutrao.
Gebhro ne sciis, kien iri, kaj ofte okazis, ke la karavano post longa
vagado revenis al la sama loko, de kie i eliris. Poste oni trafis
arbarojn kaj, trairinte ilin, oni eniris en rokorian regionon, kie la
grundo estis kovrita de plataj tonegoj a etaj tonoj disetitaj sur
grandaj spacoj tiel dense, ke ili rememorigis la infanojn pri urbaj
pavimtonoj. La kreskaaro ne estis abunda. Nur tie i kaj tie en la
rokdisfalaoj kreskis altaj eforbioj, mimozoj, kaj pli malofte
ankora sveltaj, helverdaj arboj, kiujn Kali nomis en la lingvo ki-
svahili" m'ti" kaj kies folioj estis nutrao por evaloj. En la
- 142 -
regiono tute mankis riveretoj, sed felie komencis pluvi de tempo al

tempo, do oni trovis facile akvon en kavoj kaj rokdisfalaoj.
La asbestaron fortimigis la tamentoj de Smaino, kaj la
karavano mortus certe pro malsato, se ne estus multaj aroj da
numidoj, kiuj iumomente subite leviis el sub la piedoj de la evaloj
kaj vespere sidis irkae sur la arboj tiel dense, ke sufiis ekpafi en
konvena direkto, por faligi teren kelkajn el ili. e tio ili tute ne estis
timemaj kaj toleris densan alproksimion kaj leviis tiel peze kaj
malrapide, ke Saba, antakurante la karavanon, kaptis kaj
mortsufokis ilin preska iutage.
amiso mortpafis ilin po dekkelkaj dumtage per sia malnova
kapsula pafilo, kiun li elakris de iu dervio survoje de Omdurmano
al Faodo. Tamen la kugletojn li ne posedis pli multe ol por dudek
argaoj, kaj li maltrankviliis e la penso: kio okazos, kiam la tuta
provizo elerpios. Envere, malgra la forpelo de la asbestaro de
tempo al tempo aperis inter la rokoj tutaj aroj da arieloj", belaj
antilopoj, ordinaraj en la tuta centra Afriko, sed la arielojn oni devis
pafi per mallonga pafilo; ili ne sciis uzi la pafilon de Stajo, kaj
Gebhro ne volis enmanigi in al li.
Anka la sudanano komencis maltrankvilii pri la longa vojo.
Por unu momento enkapiis al li, ke estus necese reveni al Faodo,
ar se ili ne renkontius kun Smaino, ili povus perdi la vojon en la
sovaaj regionoj, en kiuj, ne parolante jam pri la malsato, minacus al
ili atakoj flanke de sovaaj bestoj kaj ankora pli sovaaj negroj,
venopretaj pro kaptadoj, kiujn oni aranis kontra ili. Sed li ne
sciis, ke Seki-Tamala bataliros kontra Emino, ar la interparolo pri
tio okazis ne en lia eesto, do lin kaptis timo e la penso, ke li devos
starii anta la vizao de la potenca emiro, kiu ordonis al li konduki
la infanojn al Smaino kaj donis al li leteron por li, samtempe
deklarante, ke, se li ne plenumos sian devon, atendos lin la nuro
(pendigo). io i plenigis lian animon per agreno kaj kolerego. Sed
li ne plu kurais veni sin pro siaj malsukcesoj je Stajo kaj Nel,
anstata tio la ultroj de la kompatinda Kali sangis iutage sub la
skuro. La juna sklavo iam alproksimiis al la kruela sinjoro kun
tremo kaj timego. Sed vane li irkaprenis liajn piedojn kaj kisis la
manojn, vane li terenfalis anta li. La tonan koron kortuis nek
- 143 -
humileco, nek emoj, kaj la skuro disiris la korpon de la malfelia

knabo pro bagatelao kaj ofte tute senkaze. Por la nokto oni enmetis
liajn piedojn en lignan tabulon kun truoj, por ke li ne forkuru. Tage li
estis alligita per nuro al la evalo de Gebhro, kio tre amuzis
amison. Nel ofte ploris pro la malbona sorto de Kali, Stajo
ekscitiis en sia koro kaj kelkfoje provis defendi lin kontra tiuj
torturoj, sed kiam li rimarkis, ke tio e pli incitas Gebhron, li
kunpremis nur la dentojn kaj silentis.
Sed Kali komprenis bone, ke ili amba protektas lin, kaj li
ekamis ilin profunde per sia dolora, kompatinda koro.
De post du tagoj ili rajdis tra tonplena intermonto kun altaj
krutaj rokoj. El la alportitaj kaj senorde disetitaj tonoj oni povis
facile ekkoni, ke dum pluva vetero la intermonto pleniis per akvo,
sed nun ia fundo estis komplete seka. Apud la muroj kreskis e
amba flankoj iom da herbo, multaj dornoj kaj e i tie kaj tie anka
arboj. Gebhro eniis en tiun rokfakon pro tio, ke i konstante
supreniris, do li opiniis, ke i kondukos lin is ia altao, de kie li
povos pli facile rimarki dumtage fumojn kaj nokte la tendarajn
fajrujojn de Smaino. En kelkaj lokoj la intermonto fariis tiom
mallara, ke nur du evaloj povis iri kune, en aliaj lokoj i lariis en
malgrandaj rondaj valoj irkaitaj kvaza per altaj tonmuroj, sur
kiuj sidis grandaj pavianoj, petolante inter si, bojante kaj montrante
la dentojn al la karavano.
Estis la kvina horo posttagmeze. La suno jam malleviis
okcidenten. Gehbro pensis pri tranoktejo; li volis nur atingi iun
valeton; kie oni povus arani zeribon", t.e. irkai la karavanon
kune kun la evaloj per barilo el pikilhavaj mimozoj kaj akacioj
irmantaj kontra la atakoj de sovaaj bestoj. Saba diskuris antaen,
bojante de tempo al tempo kontra simioj, kiuj e ia vido interkuris
maltrankvile, kaj i malaperis en la kurbaoj de la intermonto. La eo
ripetis resone ian bojadon.
Subite tamen i silentiis kaj post momento i impete alkuris al
la evaloj kun hirtiinta hararo sur la dorso kaj kun subtirita vosto.
La beduenoj kaj Gebhro komprenis, ke io in teruris, sed rigardinte
unu la alian kaj volante konvinkii, kio tio povus esti, ili plu
antaeniris.
- 144 -
Sed trairinte malgrandan kurbaon, ili haltis tuj je la vido, kiu

frapis iliajn okulojn.
Jen sur malalta roko, situanta meze de la sufie lara
intermonto, kuis leono. Dividis ilin de i maksimume cent paoj. La
giganta bestego, ekvidinte la rajdantojn kaj evalojn, leviis sur la
antaaj piedoj kaj komencis ilin rigardi. La malalte staranta suno
lumigis ian, grandegan kapon, vilharan bruston, kaj en tiu rua brilo
i similis al unu el tiaj sfinksoj, kiaj ornamas kutime la enirejojn al
antikvaj egiptaj temploj.
La evaloj eksidis sur siaj postaoj, komencis maltrankvile
turnii kaj retroiri. Konsterniinte kaj miregite la rajdantoj ne sciis
kion fari, do de buo al buo flugis nur timoplenaj kaj senesperaj
vortoj: Allah! Bismillah! Allah akbar!"
Kaj la reo de la dezerto rigardis ilin de supre, senmova,
kvaza muldita el bronzo.
Gebhro kaj amiso adis de komercistoj venantaj el Sudano al
Egiptujo kun eburo kaj gumo, ke leonoj kuias ofte sur la vojo de
karavanoj, kiuj pro tio devas simple deflankii. Sed i tie ne eblis
kien ajn deflankii. Restis nur deturnii kaj forkuri! Jes! Sed i-
okaze estis preska certe, ke la terura besto postkuros ilin kaj sin
etos sur ilin.
Do ree eksonis la febraj demandoj:
Kion fari?
Kionfari?
Allah! Eble i retroiros.
i ne retroiros!
Kaj denove iuj silentiis. Oni adis nur la ronkadon de la
evaloj kaj la rapidiintan spiron de la homaj brustoj.
Lasu Kali'on libera de la nuro adiis subite amiso al
Gebhro kaj ni forkuru sur la evaloj, tiam la leono lin kaptos
unuan kaj formanos.
Faru tiel! ripetis la beduenoj.
Sed Gebhro divenis, ke tiuokaze Kali povus suprengrimpi
fulmrapide la rokan muron, kaj la leono atingos en la postkurado la
evalojn, do enkapiis al li alia terura penso. Li pikmortigos la
knabon kaj etos lin anta la karavanon kaj tiam la besto, saltinte post
- 145 -
ili, ekvidos sur la tero la sangantan karnon kaj haltos por in

formani.
Do li altiris Kali'on per la nuro al la selo kaj jam levis la
tranilon, kiam en la sama sekundo Stajo kaptis lin je la vasta
maniko de lia vesto.
Kion vi faras, fripono?
Gebhro provis eliri sin, kaj se la knabo estus kaptinta lin je la
mano, li certe elirus sin, sed e la maniko ne estis tiel facile, do,
elirante sin, li komencis samtempe kraospiri per sia obtuza voo
pro kolerego:
Hundo, se lia karno ne sufios, mi pikmortigos anka vin
amba! Allah! Mi pikmortigos, pikmortigos!
Kaj Stajo mortpaliis, ar fulmrapide trakuris lian kapon la
penso, ke la leono, postkurante anta io la evalojn, povas efektive
en la kurego preterlasi la kadavron de Kali, kaj tiaokaze Gebhro certe
pikmortigos lavice ilin amba.
Do, tirante lin kun duobla forto je la maniko, li ekkriis:
Donu al mi la pafilon!... mi mortpafos la leonon!
Tiuj vortoj ege mirigis la beduenojn, sed amiso, kiu vidis
ankora en Port-Saido, kiel lerte Stajo pafas, komencis tuj krii:
Donu al li la pafilon! Li mortpafos la leonon!
Gebhro tuj rememoris la pafojn super la lago Karoun, kaj anta
la terura danero li ne kontrastaris. Kun granda rapido li enmanigis
al la knabo la pafilon kaj amiso malfermis tuj la skatolon kun
argao, el kiu Stajo elprenis iom per la plena mano.
Poste li saltis de sur la evalo, argis la pafilon kaj ekiris
antaen.
Dum la unuaj paoj li estis kvaza narkotita, kaj li vidis nur sin
mem kaj Nel kun koloj tratranitaj de Gebhro. Sed tuj la pli proksima
kaj pli terura danero forgesigis lin pri io alia. Li havis anta si la
leonon! e la vido de la besto en liaj okuloj mallumiis. Li sentis
malvarmon sur siaj vangoj kaj en la nazo, li sentis, ke liaj piedoj
estas kvaza el plumbo kaj ke mankas al li la spiro. Simple li timegis.
En Port-Saido li ofte legis, e dum la lecionoj en la lernejo, pri
asado je leonoj, sed tute alie estis rigardi bildojn en la libroj, kaj alie
- 146 -
stari anta la monstro, kiu nun rigardis lin kun mirego, sulkigante
sian laran frunton, similan al celtabulo.
La araboj retenis la spiron en la brustoj, ar neniam en la vivo
ili vidis ion similan. Unuflanke la malgranda knabo, kiu meze de
altaj rokoj ajnis esti ankora pli malgranda, aliflanke la potenca
bestego, ora en la sunradioj, grandioza, minaca, sinjoro kun la
granda kapo", kiel diras la sudananoj.
Per la tuta forto de sia volo Stajo venkis la senmovecon de la
piedoj kaj oviis antaen. Dum momento ankora ajnis al li, ke lia
koro atingas is lia goro kaj tio daris tiel longe, is li levis la
pafilon al la vizao. Tiam oni devis pensi pri io alia. u alproksimii
pli a jam pafi? Kien celi? Ju pli malgranda la distanco, des pli certa
la pafo... do antaen! Antaen! Kvardek paojn ankora tro
multe... tridek! dudek! Jam la ventbloveto alportas la akran bestan
odoraon...
La knabo haltis.
La kuglo inter la okulojn, a mia pereo! li pensis. En
la nomo de la Patro kaj de la FiloL.
Kaj la leono leviis, etendis la dorson kaj klinis la kapon. iaj
lipoj ekmoviis, la brovoj oviis sur la okulojn. i tiu eta estao
kurais veni tro proksimen do i preparis sin por la salto,
sidiante kun tremantaj femuroj sur la malantaajn piedegojn.
Sed Stajo dum unu palpebrumo rimarkis, ke la celmontrilo e
la pafilo trovias sur la frunto de la besto kaj li tiris la anon.
Ekbruegis la trafa pafo. La leono leviis tiamaniere, ke dum
kelkaj momentoj i rektiis per la tuta alteco, post kio i falis dorsen
kun la kvar piedoj direktitaj supren.
Kaj en la lasta konvulsio i ruliis de sur la roko teren.
Dum kelkaj minutoj Stajo tenis ankora la pafilon pafpreta,
sed vidante, ke la konvulsio esas kaj ke la palflava korpo streiis
senmove, li malfermis la pafilon kaj argis in denove.
La rokmuroj ankora sonis iuflanke per la tondra eo.
Gebhro, amiso kaj la beduenoj ne povis komence vidi, kio okazis,
ar dum la antaa nokto pluvis (kaj la aero estis malseka, la fumo
vualis ion en la malvasta intermonto. Nur post kiam la fumo
- 147 -
malaperis, ili komencis ojkrii kaj volis kuri al la knabo, sed vane ar
nenia forto povis devigi la evalojn iri antaen.
Kaj Stajo returniis, irkaprenis per la rigardo la kvar
arabojn kaj fiksis la okulojn al Gebhro.
Ho, sufias! diris, kunpremante la dentojn. Vi
transpasis la limon. Vi mortigos nek Nel, nek iun alian plu!
Kaj subite li eksentis, ke liaj nazo kaj vangoj repalias, sed tio
estis alia malvarmo, kazita ne de timo, sed de terura kaj neevitebla
decido, de kiu la koro en la brusto por momento preska toniis.
Jes! Ili do estas friponoj, tiranoj, mortigistoj, kaj Nel estas
en iliaj manoj!...
Vi ne mortigos in! li ripetis.
Li alproksimiis al ili ree haltis kaj subite kun fulma
rapideco levis la pafilon al la vizao.
Du pafoj, unu post la alia, ekskuis per la eo la tutan
intermonton. Gebhro falegis teren, kiel sako da sablo, kaj amiso
kliniis en la selo kaj ekbatis per sanga frunto la evalan nukon.
La du beduenoj eligis kriegon pro granda teruro kaj, elseliinte,
sin etis al Stajo. La vojkurbio ne estis malproksime de ili kaj se ili
estus forkurintaj malantaen, kion Stajo deziris en la animo, ili
povus savii de la morto. Sed al la blindigitoj pro teruro kaj kolerego
ajnis, ke ili atingos la knabon, anta ol li kapablos ani la argojn,
kaj ili mortpikos lin per traniloj. Malsauloj! Apena ili trakuris
dekkelkajn paojn, ektintis denove la minaca pafilo, la intermonto
resonis per la eo de novaj pafoj kaj ili amba teren falis, etante sin
kaj moviante kiel fioj elakvigitaj.
Unu malpli bone trafita leviis ankora kaj apogis sin sur
la manoj, sed en la sama momento Saba dronigis siajn kojndentojn
en lian nukon.
Ekestis tombeja silento.
Interrompis in la emoj de Kali, kiu etis sin sur la genuojn
kaj, etendinte anta si la manojn, kriis en la malklara lingvo ki-
svahili":
Bvana kubva! (Granda sinjoro!) mortigi leonon, mortigi
malbonajn homojn, sed ne mortigi Kali!
- 148 -
Stajo tamen ne atentis lian vokadon. Dum kelka tempo li

staris kiel konsternita, post kio, rimarkinte la paliintan vizaeton de
Nel kaj iajn duonkonsciajn okulojn plilarigitajn pro teruro, saltis al
i:
Nel! ne timu!...
Nel! ni estas liberaj!...
Envere ili estis liberaj, sed devojiintaj en la senhoma dezerto,
en la fakego de la nigra kontinento".
- 149 -
XXII
Anta ol Stajo kaj la juna negro forovis la kadavrojn de la
mortigitaj araboj kaj la pezan korpegon de la leono, la suno jam
malleviis kaj balda estis alvenonta la nokto. Sed neeble estis pasigi
la nokton en la proksimo de la kadavroj, do kvankam Kali, montrante
al la mortpafita leono, glatumis al si la bruston kaj ripetis, macante
per la lango: Msuri niama" (bona viando), Stajo ne permesis al li
okupii pri niama". Anstata tio li ordonis al li rekapti la evalojn,
kiuj diskuris post la pafoj. La nigra knabo plenumis tiun ordonon
eksterordinare lerte, ar anstata sekvi ilin en la intermonto, kio
kazus ilian pluan forkuron, li surgrimpis la altaon kaj
mallongigante al si la vojon per evitado de la kurbaoj li baris al la
fortimigitaj evaloj la vojon. Tiamaniere li kaptis du evalojn kaj du
aliajn li returnigis al Stajo. Nur la evalojn de Gebhro kaj de
amiso oni ne povis trovi, sed sufiis i tiuj kvar, ne kalkulante la
azenon, kiu estis arita per la tendo kaj aliaj objektoj kaj kiu vizae
al la tragikaj okazintaoj montris vere filozofian trankvilon. Oni
trovis in malanta kurbao, patanta sin sur la fundo de la
intermonto, kie kreskis iom da herbo.
La sudanaj evaloj estas enerale alkutimiintaj al la vido de
sovaaj bestoj, sed ili timas la leonojn; estis do sufie malfacile
konduki ilin preter la rokoj, apud kiuj nigriis la sangoflakoj. La
evaloj ronkis, disblovante la naztruojn kaj etendante la kolojn al la
sangmakulitaj tonoj, sed kiam la azeno, moviginte iom la orelojn,
trankvile preteriris la lokon, ili anka faris la samon. Estis jam nokto,
ili maris irka unu kilometron kaj haltis en loko, kie la intermonto
lariis ree al malgranda, amfiteatra valeto, sur kiu kreskis dense
dornoj kaj arbustoj de la pikhava mimozo.
Sinjoro diris la juna negro Kali ekbruligi fajro, granda
fajro.
Kaj preninte la laran sudanan glavon, kiun li trovis e la
kadavro de Gebhro, li komencis per i trani dornojn kaj e pli
grandajn arbetojn. Post la ekbruligo de la fajro li faris tion ankora
- 150 -
pli longe, is li sukcesis kolekti provizon, kiu povis sufii por la tuta
nokto.
Poste li kaj Stajo starigis la tendeton por Nel apud la alta,
perpendikla muro de la valo, kaj irkais in per duonronda, lara
kaj alta dornbarilo, t.n. zeribo". Stajo sciis el priskriboj de afrikaj
migradoj, ke la vojaantoj sin irmas tiamaniere kontra atakoj de
sovaaj bestoj. Sed la evalojn oni ne povis loki malanta la barilo,
do la knaboj senseliginte ilin kaj depreninte de ili la ladajn ujojn kaj
sakojn, kunligis ilin forte, por ke ili ne tro foriu serante herbon kaj
akvon. Mea trovis cetere akvon en proksima loko, en roka kavo
formanta kvaza malgrandan basenon, apud la kontrasituantaj
rokoj. i estis en sufia kvanto, ke i povis sufii por la evaloj kaj
por la kuirado de la numidoj pafitaj matene de amiso. En la
selsakoj, kiujn kune kun la tendo penportis la azeno, troviis anka
irka tri potegoj da durro" kaj kelkaj plenmanoj da salo, krom tio
fasko da sekigitaj maniok-radikoj.
Sufiis do por abunda vespermano. Sed profitis el i plejparte
nur Kali kaj Mea. La juna negro, kiun Gebhro terure malsatigis,
konsumis tian kvanton de tiu nutrao, kia povis satigi almena du
homojn. Sed por tio li estis dankema per la tuta koro al siaj novaj
gesinjoroj kaj tuj post la vespermano li etis sin teren anta Stajo
kaj Nel signe de tio, ke li deziras resti ilia sklavo is la fino de sia
vivo. Poste li faris simile humilegan adoron al la pafilo de Stajo,
komprenante videble, ke pli sekure estas havigi al si la favoron de
tiel minaca armilo. Post tio li deklaris, ke dum la dormo de granda
sinjoro" kaj bibi" li gardestaros alterne kun Mea, por ke la fajro ne
estingiu kaj li ekkaris apud i, murmurante mallate kvaza
kanteton, en kiu ripetiis ofte la vortoj: Simba kufa! simba kufa!",
kio signifas en la lingvo "ki-svahili": leono mortpafita.
Sed la granda sinjoro" kaj malgranda "bibi" ne estis emaj
dormi. Nel, je la insistaj petoj de Stajo, glutis apena kelkajn
pecetojn da rostita numido kaj kelkajn grajnerojn da kuirita durro".
Si diris, ke i volas nek mani nek dormi, nur trinki. Stajon kaptis la
timo, ke i havas febron, sed li tuj konvinkiis, ke iaj manetoj estis
malvarmetaj, preska malvarmaj. Tamen li persvadis in, ke i eniu
sub la tendon, kie li preparis por i la kuejon, esplorinte antae tre
- 151 -
atente, u en la herbo ne estas kaitaj skorpioj. Li mem sidiis sur la

tono kun la pafilo en la mano, por defendi in kontra la atakoj de
sovaaj bestoj, se praktike la fajro montrius malsufia irmo.
Ekkaptis lin grandega lacio, kaj elerpio. En la animo li ripetis al
si: Mi mortpafis Gebhron kaj amison, mi mortpafis la beduenojn,
mi mortpafis la leonon kaj nun ni estas liberaj". Sed estis al li, kvaza
tiujn vortojn flustris al li iu alia kaj kvaza li mem ne komprenis
bone, kion tio signifas. Li sentis nur, ke ili estas liberaj, sed ke okazis
samtempe io terura, kio plenigis lin per timo kaj premegas lian
bruston kvaza peza tono. Fine liaj pensoj komencis rigidii.
Longan tempon li rigardis la grandajn noktajn papiliojn, kiuj vebis
super la flamoj, kaj fine li komencis klinii kaj dormeti. Anka Kali
dormetis, sed li vekiis de tempo al tempo kaj etis branojn al la
fajro.
La nokto fariis profunda kaj, kio malofte okazas en la tropikaj
regionoj, tre kvieta. Oni adis nur la krakadon de la brulantaj
dornaoj kaj la sibladon de la flamoj, kiuj lumigis irkae la rokajn
murojn. La luno ne heligis la internon de la intermonto, sed supre
briletis svarmoj da nekonataj steloj. La aero fariis tiom malvarma,
ke Stajo skuiis de la dorma rigideco kaj komencis zorgi, u la
malvarmo ne suferigos la dormantan Nel.
Sed li trankviliis, rememorante, ke li lasis al i sub la tendo la
plejdon, kiun Dinah kunprenis jam el Fajumo. Venis anka al li la
penso, ke vojaante de Nilo senese supren, kvankam nerimarkeble,
ili devis dum tiom da tagoj atingi jam sufie alte, do is regiono, en
kiu la febro ne tiel minacas, kiel en la malalta fluejo de la rivero. La
akra nokta malvarmo ajnis konfirmi tiun supozon.
Kaj tiu penso donis al li kuraon. Li alproksimiis al la tendo
por subaskulti, u Nel dormas trankvile, post kio li revenis, sidiis
pli proksime al la fajro kaj denove komencis dormeti, kaj li e
ekdormis profunde.
Subite vekis lin la ekmurmuro de Saba, kiu antae kuiis por
dormi tuj apud liaj piedoj.
Kali vekiis anka, kaj ili amba komencis maltrankvile
rigardi al la dogo, kiu streita kvaza kordo, direktis la orelojn kaj,
movante per la naztruoj, flaris al la direkto, de kiu ili venis,
- 152 -
fiksrigardante en la mallumon. La felo hirtiis sur ia nuko kaj dorso,

kaj la brusto plenbloviis pro la aero, kiun i, murmurante, entiris en
siajn pulmojn.
La juna sklavo tuj etis kelke da sekaj branoj en la fajron.
Sinjoro li flustris preni pafilon! preni pafilon!
Stajo prenis in kaj oviis anta la fajron, por pli bone vidi la
krepuskan fundon de la intermonto. La murmurado de Saba aniis
en interrompitan bojadon. Dum longa momento nenio estis adebla,
post kio tamen al la oreloj de Kali kaj Stajo flugis de malproksime
obtuza piedbatado, kvaza iaj grandaj bestoj kuradis rapide al la
fajro. Tiu hufbruo ee resonis de la rokaj muroj en la nokta silento
kaj fariis iam pli lata.
Stajo komprenis, ke alproksimias morta danero. Sed kio tio
povus esti? Eble bubaloj, eble ia paro da rinoceroj, kiuj seras eliron
el la intermonto? En tiu okazo, se la bruego de la pafo ne fortimigos
kaj reirigos ilin, nenio savos la karavanon, ar tiuj bestoj, ne malpli
malicaj kaj atakemaj ol rabobestoj, ne timas la fajron kaj
piedpremos ion survoje...
Sed se estus iu tamento de Smaino, kiu, trafinte la kadavrojn
en la intermonto, postkuras la murdintojn? Stajo mem ne sciis, kio
estus pli bona rapida morto a nova mallibero? Dume kuris tra lia
kapo, ke se Smaino mem trovios en la tamento, tiam li eble irmos
ilin, sed se li ne estas, tiam la dervioj mortigos ilin tuj a, kio estus
pli malbona, martirigos ilin anta la morto en terura maniero. Ho,
li ekpensis donu Dio, ke tio estu bestoj, ne homoj!"
Dume la piedbatado kreskis kaj aniis en hufbruegon, is
fine el la mallumo aperis brilantaj okuloj, disblovitaj naztruegoj kaj
distazitaj kolhararoj.
evaloj! ekkriis Kali.
Kaj efektive ili estis la evaloj de Gebhro kaj amiso. Alkuris
ili amba en furioza impeto, pelitaj videble de timo, sed, penetrinte
en la lumrondon kaj vidante siajn katenitajn kamaradojn ekstaris sur
la malantaaj piedoj, post kio, ronkante, surteriis per la hufoj kaj
restis dum momento senmovaj.
Sed Stajo ne deprenis la pafilon de la vizao. Li estis preska
certa, ke post la evaloj aperos iumomente la vila kapo de leono a
- 153 -
la plata kranio de pantero. Sed li atendis vane. La evaloj iom post

iom trankviliis, krom tio Saba esis post kelka tempo flaresplori, kaj
turniinte kelkfoje enloke, kiel kutimas fari la hundoj, kuiis,
kunvolviis ronde kaj fermis la okulojn. Evidente, se iu raba besto
postkuris la evalojn, i retiriis jam de malproksime ekflarante la
fumon, a ekvidante sur la rokoj la rebrilon de la fajro.
Tamen io devis forte ektimigi ilin, diris Stajo al Kali
se ili kurais preterkuri la kadavrojn de la homoj kaj de la leono.
Sinjoro rediris la knabo Kali diveni, kio okazi. Multa
multa hieno, akalo eniri intermonto, iri al la kadavroj. La evaloj
anta ili kuri, sed hienoj ne kuri, ar ili mani Gebhron kaj aliaj...
Povas esti; sed nun iru al la evaloj, senseligu ilin, kunprenu
la ujojn kaj sakojn kaj alportu ilin i tien. Kaj ne timu, ar la armilo
defendos vin.
Kali ne timi respondis la knabo.
Kaj disovinte iom la dornaojn tuj e la roko, li eliis tra
zeribo", kaj intertempe Nel venis el la tendo.
Saba tuj leviis kaj, tuante in per la nazo, postulis de i la
kutimajn karesojn. Sed i, etendinte komence la manon, retiris in
tuj, kvaza abomene.
Stajo, kio okazis? i demandis.
Nenio. Alkuris tiuj du evaloj. u eble ilia piedbatado vekis
vin?
Mi vekiis jam antae kaj mi volis e eliri el la tendo, sed...
Sed kio?
Mi pensis, ke vi eble koleros.
Mi? kontra vi?
Kaj Nel levis la okulojn kaj komencis rigardi lin per iu speciala
rigardo, per kia i neniam antae rigardis lin. Tra la vizao de Stajo
kuris granda ekmiro, ar en iaj vortoj kaj rigardo li legis klare la
timon.
i timas min! li ekpensis.
Kaj en la unua momento li sentis kvaza rebrilon de
kontentio. Flatis lian ambicion la penso, ke post tio, kion li faris, e
Nel konsideras lin ne sole kiel homon tute plenkreskan, sed kiel
timindan batalanton, kiu irkaen dissemas la teruron. Sed tio daris
- 154 -
mallonge, ar la malfelio evoluigis en li menson percepteman. Do li

tuj komprenis, ke en la maltrankviligitaj okuloj de la knabino oni
povas vidi apud la timo kvaza la abomenon al tio, kio okazis, al tiu
sangoverado kaj al tiu terurao, kies atestanto i estis hodia. Li
rememoris, kiel anta momento i retiris sian manon, ne volante
karesi Saba'n, kiu finsufokis unu el la beduenoj. Jes! Stajo mem
sentis ja sur la brusto inkubon. Tute alia afero estis legi en Port-Saido
pri amerikaj asistoj, kiuj mortigis en la Malproksima Okcidento
multnombre la ruhatulojn, kaj alia efektivigi tion persone kaj vidi
homojn vivantajn anta momento, kiuj konvulsiis en sangoflako. Jes!
Nel havas sendube la koron plena de timo, sed samtempe de
abomeno, kiu restos en i por iam. i timos min pensis Stajo
sed en la fundo de la koro, malgravole, i ne esos opinii mian
agon malbona kaj tio estos mia rekompenco por io, kion mi faris por
i".
Je tiu penso granda amareco naskiis en lia koro, ar li tre bone
konsciis, ke, se ne estus la knabino, li jam delonge estus mortigita a
forkurinta. Por i li ion trasuferis kaj iuj i turmentoj kaj
malsatoj nur utilis por tio, ke jen i staras nun timigita anta li,
kvaza ne la sama malgranda fratineto, kaj levas al li la okulojn ne
kun la antaa fido, sed kun mirigita timo. Stajo sentis sin subite tre
malfelia. Unuafoje en la vivo li komprenis, kio estas kordoloro. La
larmoj malgravole plenigis liajn okulojn kaj se li sentus, ke al
timinda batalanto" neniel decas plori, li eble estus tion farinta.
Sed li retenis sin kaj, turninte sin al la knabineto, demandis:
u vi timas, Nel?...
Kaj i respondis mallate:
Estas tiel terure!
Je tio Stajo ordonis al Kali alporti feltaojn el sub la seloj kaj,
kovrinte per unu el ili la tonon, sur kiu li antae dormetis, li sternis
la alian sur la tero kaj diris:
Sidiu apud mi, e la fajro... Kiel malvarmeta estas la nokto
u? Se la dormo kaptos vin, tiam apogu vian kapon sur mi kaj vi
ekdormos.
Kaj Nel ripetis:
Estas tiel terure!...
- 155 -
Stajo irkavolvis in zorge per la plejdo kaj dum kelka tempo

ili sidis silente, apogitaj unu al la alia kaj lumigitaj per roza brilo, kiu
rampis sur la rokoj kaj brilegis flagrante sur la lamenoj de glimo, per
kiuj estis ornamitaj la tonaj blokoj.
Malanta la zeribo" adiis evalronkado kaj kraketado de
herbo en la dentoj de la evaloj.
Askultu, Nel, diris Stajo mi estis devigita tion fari.
Gebhro minacis, ke li mortpikos nin, se la leono ne kontentios pri
Kali kaj plu postkuros ilin. u vi adis? Pripensu, ke li minacis per
tio ne nur min, sed anka vin. Kaj li estus certe plenuminta tion! Mi
diros al vi malkae, ke se ne estus tiu minaco, mi ne estus pafinta al
ili, kvankam mi jam antae pensadis pri tio. Sed li transpais la
limon. Vi ja vidis, kiel terure li turmentis la malfelian Kali. Kaj
amiso? Kiel fripone li forvendis nin! Krome, u vi scias, kio
okazus, se ili ne trovus Smainon? Jen Gebhro komencus turmenti nin
amba sammaniere... Terure estas pensi pri tio, ke li batus vin per la
skuro, kaj li estus nin amba mortbatinta, kaj post nia morto, li
revenus al Faodo kaj dirus, ke ni mortis pro febro... Nel, mi faris
tion ne pro iu krueleco, sed mi devis pensi pri via savo... Temis i tie
nur pri vi...
Kaj en lia voo reflektiis klare tiu plendo, kiu plenigis lian
tutan koron. Nel evidente komprenis tion, ar i alpremiis al li pli
forte, kaj li, reginte la momentan kortuon, tiel parolis plu:
Mi ja ne anios kaj mi gardos kaj defendos vin, kiel
antae. Kiam ili vivis, estis nenia espero je savo. Nun ni povas
forkuri al Abisenujo. La abisenoj estas nigraj kaj sovaaj, sed
kristanaj kaj malamikoj de la dervioj. Ke vi nur estu sana, tiam certe
ni sukcesos atingi Abisenujon, ar i ne estas tro malproksima. Kaj
e se tio ne sukcesus al ni, se ni falus en la manojn de Smaino, ne
pensu, ke li venos je ni. Li neniam en la vivo vidis Gebhron, nek la
beduenojn; li konis nur amison, sed tio ne gravas. Ni ne bezonas
mencii al Smaino, ke amiso estis kun ni. Se ni sukcesos atingi
Abisenujon, tiam ni estos savitaj, kaj se ne, al vi ne estos pli
malbone, nur pli bone, ar tiaj krueluloj, kiaj ili estis, ne estas plu en
la mondo... Do ne timu min, Nel!...
- 156 -
Kaj, volante veki en i la konfidon kaj samtempe kuraigi in,

li komencis glatumi ian blondan kapeton. La knabineto askultis,
levante malkurae siajn okuletojn al li. Videble estis, ke i volas ion
diri, sed i hezitas, prokrastas kaj timas. Fine i klinis la kapeton tiel,
ke la haroj kovris tute ian vizaon kaj i demandis ankora pli
mallate ol antae, kaj per iom tremanta voo:
Stajo...
Kion, karulino?
Kaj ili ne venos i tien?...
Kiuj? demandis kun miro Stajo.
Tiuj... mortigitoj?
Kion vi diras, Nel?...
Mi timas! mi timas!...
Kaj ia paliinta bueto ektremis.
Ekregis silento. Stajo ne kredis, ke mortigitoj povus revivii,
sed ar estis nokto kaj iliaj kadavroj kuis ne malproksime, do fariis
al li strange: frostotremo trakuris lian dorson.
Kion vi diras, Nel? li ripetis. Certe Dinah lernigis vin
timi la fantomojn... Mortigitoj ne...
Kaj li ne finis, ar en la sama momento okazis io teruriga. Jen
inter la nokta silento en la fundo de la intermonto, en la sama direkto,
kie kuis la kadavroj, adiis subite iu nehoma, terura ridego, en kiu
vibris malespero kaj ojo kaj krueleco kaj doloro kaj plorego kaj
rikano disira kaj spasma rido de frenezuloj a kondamnitoj.
Nel ekkriis, kaj kun tutaj fortoj i irkaprenis Stajon per la
brakoj. Kaj al li la haroj hirtiis. Saba eksaltis kaj komencis bojadi.
Sed la apude sidanta Kali trankvile levis la kapon kaj diris
preska gaje:
Jen la hienoj ridi pri Gebhro kaj leono...
- 157 -
XXIII
La grandaj okazintaoj de la antaa tago kaj la noktaj impresoj
tiom lacigis Stajon kaj Nel'on, ke kiam la dormo fine kaptis ilin, ili
tuj endormiis profunde kaj la knabineto aperis anta la tendo nur
irka la tagmezo. Iom pli frue Stajo saltleviis de sur la feltao
etendita tuj apud la fajro kaj atendanta sian kunulinon, li ordonis al
Kali prepari la matenmanon, kiu pro la malfrua horo devis esti
samtempe ilia tagmano.
La hela taglumo dispelis la noktajn fantomojn; ili amba
vekiis ne nur ripozintaj, sed anka esperigitaj. Nel aspektis pli bone
kaj sentis sin pli forta, kaj ar ili amba volis forii kiel eble plej
malproksime de la loko, en kiu kuis la mortigitaj sudananoj, ili
surevaliis tuj post la mano kaj ekiris antaen.
Je tiu tempo de la tago iuj vojaantoj tra Afriko haltas por
tagmeza ripozo kaj e la karavanoj konsistantaj el negroj irmas sin
sub la ombro de grandaj arboj, ar aperas la t.n. blankaj horoj, la
horoj de varmego kaj silento, dum kiuj la suno brulas senkompate
kaj, rigardante de supre, ajnas seri iun por brulmortigi. iu besto
kaas sin en la plej dikan densejon, esas la birdkanto, esas la
siblado de la insektoj, kaj la tuta naturo enprofundias en silento,
kaias, kvaza i volus irmi sin kontra la okuloj de malbona
fetio. Sed ili rajdis tra la intermonto, en kiu unu el la rokmuroj etis
profundan ombron, do ili povis antaeniri, ne riskante la efikojn de la
varmego. Stajo ne volis forlasi la intermonton, unue pro tio, ke sur
la altaoj ili povus esti facile rimarkitaj de malproksime de tamentoj
apartenantaj al Smaino, kaj due, ke pli facile estis tie trovi akvon en
la diversaj rokdisfalaoj, dum en la lokoj malkovritaj i ensorbiis en
la tero a aniis al vaporo sub la influo de la varmegaj sunradioj.
Kvankam nerimarkeble, la vojo iris pli kaj pli supren. Sur la
roka muroj oni povis vidi i tie kaj tie flavajn blokojn de sulfuro. La
akvo en la rokdisfalaoj havis same similan odoron, kio al amba
infanoj rememorigis en malagrabla maniero Omdurmanon kaj la
mahdistojn, kiuj miris la kapon per graso knedita kun sulfura
- 158 -
pulvoro. Sed en aliaj lokoj odoris miogaloj, kaj tie, kie el altaj
krutaoj pendis belegaj lianoj is la fundo de la intermonto, etendiis
la ebriiga odoro de la vanilo. La junaj migrantoj volonte haltis en la
ombro de tiuj kurtenoj broditaj per floroj purpuraj kaj siringviolaj,
kiuj kune kun la folioj liveris nutraon por la evaloj.
Bestoj ne estis videblaj, nur i tie kaj tie sur la rokaj krutaoj
karis simioj, similaj sur la firmamenta fono al tiaj fantaziaj idolanaj
diaoj, kiaj en Hindujo kutimas ornami la randojn de la temploj. La
grandaj kolharaj maskloj montris al Saba la dentegojn a eltiris
trumpetforme la fakon signe de konsterno kaj kolero, samtempe
saltante, palpebrumante per la okuloj kaj gratante sin je la koksoj.
Sed Saba, alkutimiinta jam al ilia iama aspekto, malmulte atentis
tiun minacon.
Ili vojais vigle. La ojo pro la reakirita libereco forpelis de sur
la brusto de Stajo tiun inkubon, kiu sufokis lin nokte. Lia kapo nun
okupiis nur pri la penso, kion fari plu, kiel elkonduki Nel'on kaj sin
mem el la regionoj, en kiuj minacas al ili denove mallibero e la
dervioj; kiel helpi al si dum la longa vojao tra la arbaro, por ne
morti pro malsato kaj soifo kaj fine: kien iri? Li sciis ankora de
Hatim, ke de Faodo is la abisena limo ne estas pli multe ol kvin
tagoj da vojao kaj li elkalkulis, ke tio signifas irka cent anglajn
mejlojn. Depost ilia forveturo el Faodo pasis proksimume du
semajnoj, do estis klare, ke ili ne iris la plej mallongan vojon, sed
serante Smainon, ili devis rimarkeble deflankii suden. Li
rememoris, ke en la sesa tago de la vojao ili transiris riveron, kiu ne
estis Nilo, kaj poste, anta ol la lando komencis suprenlevii, ili
preterrajdis grandajn marojn. En la lernejo en Port-Saido oni
instruis tre detale la geografion de Afriko kaj en la memoro de Stajo
restis la nomo Ballor, kio signifas inundejojn de la malmulte konata
rivero Sobat enfluanta en Nilon. Verdire li ne estis certa, u ili
preterlasis uste i tiujn inundejojn, sed li supozis, ke tiel estis
efektive. Venis en lian kapon, ke same Smaino, volante kapti multe
da sklavoj, ne povis seri ilin rekte oriente de Faodo, ar la lando
estis tie jam tute senhomigita de la dervioj kaj la variolo, sed li devis
iri suden, en regionojn tute ne tuitajn de ekspedicioj. Stajo
- 159 -
konkludis el tio, ke ili sekvas la spurojn de Smaino kaj tiu penso

ekteruris lin en la unua momento.
Do li komencis konsideri, u ne estas necese forlasi la
intermonton, kiu direktiis pli kaj pli klare suden, kaj iri rekte al
oriento. Sed post momenta konsidero, li rezignis pri tiu intenco. Al li
ajnis plej sekure sekvi la spurojn de Smaino en distanco de du a tri
tagoj, ar estis tute malverajne, ke Smaino revenu kun la homa varo
la saman rondiran vojon anstata direktii rekte al Nilo. Stajo
komprenis anka, ke al Abisenujo oni povas trairi nur de la suda
flanko, en kiu tiu lando intertuias kun la sovaa praarbaro, kaj ne
de la okcidenta limo, diligente gardata de la dervioj.
Kaj kaze de tiuj pensoj li decidis antaenii kiel eble plej
malproksimen en suda direkto. Oni povis tie renkontii kun negroj
lokaj kaj tiuj, kiuj forkuris de la bordoj de la Blanka Nilo. Sed el la
du malbonaoj Stajo preferis nigrulojn ol mahdianojn. Krome li
kalkulis je tio, ke okaze de la renkontio kun forkurintoj a kun lokaj
negroj, Kali kaj Mea povos lin helpi. La junan negrinon sufiis
rigardi por diveni, ke i apartenas al la gento de dinka a iluk, ar i
havis tre longajn kaj maldikajn piedojn, per kiuj distingiis i tiuj du
gentoj, loantaj e la bordoj de Nilo kaj vadantaj kvaza gruoj a
cikonioj tra iaj inundejoj. Kaj Kali, kvankam sub la mano de
Gebhro li fariis simila al skeleto, havis tute alian staturon. Li estis
malsvelta kaj forte konstruita; li havis fortajn brakojn, kaj la plandoj,
kompare kun tiuj de Mea, estis relative malgrandaj.
ar li preska tute ne parolis arabe kaj malbone la lingvon ki-
svahili, kiun oni povas paroli preska en la tuta Afriko kaj kiun
Stajo lernis iom de zanzibaranoj, laborantaj e la kanalo, estis
videble, ke li devenis el iuj malproksimaj regionoj.
Stajo decidis esplori lin i-rilate.
Kali, kiel nomias via nacio? li demandis.
Va-hima respondis la juna negro.
u i estas granda nacio?
Granda, kiu militas kontra malbonaj Samburu-anoj kaj
forprenas de ili brutaron.
Kaj kie kuas via vilao?
Malproksime! malproksime!... Kali ne scii, kie.
- 160 -
u en tia lando kiel i tiu?

Ne. Tie esti la granda akvo kaj montaro.
Kiel vi nomas tiun akvon?
Ni nomas in: Malhela Akvo.
Stajo pripensis, ke la knabo povas deveni el la regionoj de
Albert-Nianza, kiuj estis is nun en la manoj de paao Emino, do
volante tion kontroli, li plu demandis:
u loas tie blanka estro, kiu havas nigrajn fumantajn
boatojn kaj armeon?
Ne. Maljunaj homoj diri e ni, ke ili vidis blankaj homoj (e
tio Kali disstarigis la fingrojn) unu, du, tri!... Jes. Ili estis tri en longaj
blankaj vestoj. Ili Seri kojndentoj... Kali ne vidi ili, ar li jam ne
vivi, sed la patro de Kali akcepti ili kaj doni al ili multe da
kojndentoj.
Kio estas via patro?
La reo de la Va-himanoj.
Al Stajo tio iom flatis, ke li havas reidon kiel serviston.
u vi volus ekvidi la patron?
Kali voli vidi la patrino.
Kaj ikion vi farus, se ni renkontus Va-himanojn kaj kion ili
farus?
Va-himanoj fali kapteren anta Kali.
Do konduku nin al ili, tiam vi restos kun ili kaj vi regos post
la patro, kaj ni plu iros is la maro.
Kali ilin ne trafi kaj ne resti, ar Kali ami la grandan sinjoro
kaj la filino de la luno.
Stajo turnis sin gaje al la kamaradino kaj diris:
Nel, vi fariis la filino de la luno!
Sed, rigardinte in, li subite malgajiis, ar venis al li la penso,
ke la lacigita knabino aspektas kun sia pala kaj diafana vizao vere
pli uste kiel luna ol kiel tera estao.
La juna negro silentis dum momento, post kio li ripetis:
Kali ami bvana kubva", ar bvana kubva" ne mortigi Kali,
nur Gebhro, kaj al Kali doni multe mani.
Kaj li komencis glatumi sian bruston, ripetante kun videbla
uo:
- 161 -
Multego da viando, multego da viando!

Stajo volis ankora scii, kiamaniere la knabo trafis en la
malliberon de la dervioj, sed montriis, ke de la tempo, kiam en iu
nokto oni kaptis lin apud kavoj fositaj por la zebroj, li transiris tra
tiom da manoj, ke el liaj respondoj oni ne povis konkludi, tra kiuj
landoj kaj kie oni kondukis lin is Faodo. Mirigis Stajon nur tio,
kion li parolis pri la malhela akvo", ar se li devenus el la regionoj
de Albert-Nianza, Albert-Edvard-Nianza a Viktoria-Nianza, apud
kiu kuis la tatoj Unjoro kaj Ugando, li sendube adus ion pri paao
Emino, pri lia armeo kaj pri la vaporipoj, kiuj vekis en la negroj
admiron kaj timon. Tanganjiko estis tro malproksime, restis do nur la
supozo, ke la nacio de Kali havas siajn sidlokojn ie pli proksime. Pro
tio renkontio kun la homoj de Va-hima ne estis tute malebla.
Post la kelkhora vojao la suno komencis malaltii. La
varmego rimarkeble malgrandiis. Ili trafis vastan valon, en kiu estis
akvo kaj kreskis dekkelkaj sovaaj figarboj, do ili haltis, por doni
ripozon al la evaloj kaj nutrii per la mana-provizoj. ar la rokaj
muroj estis en tiu loko pli malaltaj, Stajo ordonis al Kali
suprengrimpi por konstati, u en la irkaajo estas videblaj iuj fumoj.
Kali tuj plenumis la ordonon, kaj balda li troviis supre.
Cirkarigardinte la regionon, li oviis malsupren e la dika trunketo
de liano kaj deklaris, ke ne estas fumo, sed niama". Estis facile
diveni, ke li parolis ne pri la numidoj, sed pri iuj pli dikaj asbestoj;
montrante samtempe al la pafilo de Stajo, li almetis la fingrojn al sia
kapo kiel signon, ke temas pri kornohava bestaro.
Stajo anka surgrimpis la rokon kaj, elovinte singarde la
kapon super la rokrandon, komencis rigardi antaen. Nenio vualis al
li la vidon foren, ar la antaa alta angalo estis forbruligita, kaj la
nova, kiu elkreskis el la nigriinta tero, havis apena kelkajn colojn
da alteco. Tiel malproksime kiel liaj okuloj povis atingi, li vidis
maldense kreskantajn altajn arbojn kun trunkoj fumnigrigitaj de
fajro. Sub la ombro de unu el ili sin patis aro da gnu-antilopoj
similaj la la korpoformo al evaloj kaj la la kapoj al bubaloj. La
suno, trapenetrante la foliaron de la baobabo, etis vibrantajn
lummakulojn sur iliajn brunajn dorsojn. Entute ili estis na pecoj. La
distanco estis ne pli granda ol cent paojn, sed la vento blovis de la
- 162 -
bestoj al la intermonto, do ili patis sin trankvile, suspektante neniun

daneron. Stajo, volante provizi per viando la karavanon, pafis al la
plej proksima besto, kiu falis teren, trafita kiel per tondro. La resto de
la aro diskuris, kaj kun i granda bubalo, kiun li ne rimarkis antae,
ar i kuis kaita post tonego. La knabo, ne la la bezono, sed pro
asemo, trovinte la momenton, en kiu la besto turnis sin iom flanken,
postsendis kuglon anka al i. La bubalo post la pafo forte
ekanceliis, sed i penkuris plu, kaj anta ol Stajo sukcesis ani la
pafaon, i malaperis en la malebena grundo.
Anta ol la fumo disbloviis, Kali jam sidis sur la antilopo kaj
distranis ian ventron per la tranilo de Gebhro. Stajo
alproksimiis al li, volante pli bone rigardi la beston, kaj granda estis
lia miro, kiam post momento la juna negro donis al li per la
sangmakulitaj manoj la ankora vaporantan hepaton de la antilopo.
Kial vi donas tion al mi? li demandis.
Msuri, msuri! Bvana kubva tuj mani.
Manu in mem! respondis Stajo, indignita pro lia
propono.
Kali ne donis okazon ripeti tion duan fojon, sed tuj komencis
disiri per la dentoj la hepaton kaj kun avido engluti la nekuiritajn
viandopecojn, kaj vidante, ke Stajo rigardas lin kun abomeno, li ne
esis dume ripetadi: Msuri! msuri!"
Timaniere li manis pli ol la duonon de la hepato, post kio li
okupiis pri la senfeligado de la antilopo. Li faris tion eksterordinare
lerte kaj rapide, tiel ke balda la besto estis senfeligita kaj la
femurao disigita de la dorso. Tiam Stajo, mirigita iom, ke Saba ne
eestas e tiu laboro, fajfis pro i, por inviti in al la abunda festeno
konsistanta el la antaaj partoj de la besto.
Sed Saba tute ne aperis, kaj Kali, klinita super la antilopo, levis
la kapon kaj diris:
Granda hundo forkuri post bubalo.
u vi vidis? demandis Stajo.
Kali vidi.
Dirinte tion, li surmetis sur la kapon la lumbaon de la antilopo,
kaj du femuraojn sur la brakojn kaj ekiris al la intermonto. Stajo
fajfis ankora kelkfoje kaj atendis, sed vidante, ke li faras tion vane,
- 163 -
iris post li. En la intermonto Mea estis jam okupita pri la tranado de
dornoj por zeribo, kaj Nel, disirinte per siaj malgrandaj fingretoj la
lastan numidon, demandis:
u vi fajfis al Saba? i postkuris vin.
i postkuris la bubalon, kiun mi pafvundis, kaj mi estas tre
maltrankvila respondis Stajo.
Ili estas bestoj ege venemaj kaj tiel fortaj, ke e leono
timas ilin ataki. Saba povas malvenki, se i komencos la batalon kun
tia kontraulo.
Adinte tion, Nel ege maltrankviliis kaj deklaris, ke i ne
endormios, is Saba revenos. Stajo, vidante ian agrenon, estis
kolera kontra si, ke li ne prisilentis anta i la daneron, kaj li
komencis konsoli in.
Mi postsekvus ilin kun la pafilo li diris sed ili devas
esti jam tre malproksimaj, kaj balda farios nokto kaj la spuroj,
estos nevideblaj. La bubalo estas grave vundita kaj mi esperas, ke i
falos. iuokaze la sangoperdo malfortigos in kaj, e se i atakos la
hundon, tiu sukcesos forkuri... Jes! i revenos eble nur nokte, sed i
revenos certe.
Kaj, dirante tion, li mem ne tro kredis je siaj propraj vortoj, ar
li memoris, kion li legis pri la nekutima venemo de la afrika bubalo,
kiu, e grave vundita, irkakuras kaj embuskias e la vojeto, kiun
iras la asisto, kaj poste atakas neatendite, kaptas lin per la kornoj kaj
suprenetas lin. Al Saba povus facile okazi io simila, ne parolante pri
aliaj daneroj, kiuj minacis in dum la vojo returne nokte.
Efektive balda noktiis. Kali kaj Mea aranis zeribon,
ekbruligis la fajron kaj okupiis pri la vespermano Saba ne
revenis.
Nel agreniis pli kaj pli kaj fine i komencis plori.
Stajo devigis in enlitii, promesante, ke li atendos Saba kaj
kiam nur ektagios, li iros mem seri la hundon kaj alkondukos in.
Nel iris do sub la tendon, sed de tempo al tempo i elovis sian
kapeton, demandante, u Saba ne revenis. i endormiis nur post la
noktomezo, kiam Mea eliris, por anstatai la knabon, kiu gardis e la
fajro.
- 164 -
Kial la filino de luno plori? demandis Stajon la juna

negro, kiam ili amba kuiis por dormi sur la subselaoj. Kali tio
ne voli.
i bedaras la hundon, kiun la bubalo certe mortigis.
Kaj eble ne mortigi respondis la nigra knabo,
Post tio ili silentiis kaj Stajo endormiis profunde. Tamen
estis ankora mallume, kiam li vekiis, ar komencis lin turmenti la
malvarmeto. La fajro iom estingiis. Anka Mea, kiu devis in gardi,
dormetis, kaj de kelka tempo i esis eti branetaon al la fajro.
La feltao, sur kiu dormis Kali, estis malplena.
Stajo mem aletis la brulaon, post kio li pufrapis la negrinon
kaj demandis:
Kie estas Kali?
Dum kelka momento i rigardis lin senkonscie, post kio
rekonsciiinte, i diris:
Kali kunprenis la glavon de Gebhro kaj iris trans zeribon.
Mi pensis, ke li volas trani pli multe da branetao, sed li tute ne
revenis.
u li jam delonge eliris?
Jam delonge.
Stajo atendis dum kelka tempo, sed kiam la negro ne revenis,
malgravole li demandis sin mem:
Eble li forkuris?
Kaj la koro premiis en li pro la malagrabla sento, kiun vekas
iam la homa maldankemo. Li ja protektis kaj defendis lin, kiam
Gebhro dum tutaj tagoj torturis lin, kaj poste li savis lian vivon. Nel
estis iam bona por li kaj i priploris lian malbonan sorton, kaj ili
amba traktis lin kiel eble plej bone. Kaj li forkuris! Li ja mem diris,
ke li ne scias, kie kuas la kolonioj de Va-hima kaj ke li ne kapablus
ilin trovi, kaj tamen li forkuris! Stajo rememoris la afrikajn
vojaojn, pri kiuj li legis en Port-Saido kaj la rakontojn de vojaantoj
pri la malsaeco de negroj, kiuj forlasas pakaojn kaj forkuras e
tiam, kiam la forkuro minacas ilin per la certa morto. Evidente anka
Kali, havante kiel armilon nur la sudanan glavon de Gebhro, devos
morti pro malsato, a, se li ne falos denove en la malliberon e la
dervioj farii la viktimo de sovaaj bestoj.
- 165 -
Ho! Kiel granda sendankulo kaj malsaulo!

Stajo komencis plu pripensi, ke la vojao sen Kali estos pli
malfacila por ili kaj pli embarasa, kaj la laboro pli laciga. Trinkigi la
evalojn kaj kunligi ilin por la nokto, disetendi la tendon, konstrui la
zeribon, gardi dumvoje, ke ne perdiu la proviantoj kaj selsakoj kun
la objektoj, senfeligi kaj dispartigi la asaon io i, pro manko de
la juna negro, devis nun transiri sur lin, kaj li konfesis en la animo,
ke pri kelkaj laboroj, ekzemple pri la senfeligo de la asao, li havas
preska nenian imagon.
Ho! Kion fari li diris al si mem oni devas!
Dume la suno leviis de malanta la horizonto kaj kiel iam
okazas en la tropikoj tagiis tuj en unu momento. Iom poste la
akvo por lavado, kiun Mea pretigis por la nokto al la fralineto,
komencis pladi sub la tendo, kio signifis, ke Nel jam leviis kaj
vestias. Balda i aperis, jam vestita, sed kun la kombilo en la mano
kaj kun nekombitaj haroj.
Kaj Saba? i demandis.
i ne revenis is nun.
La bueto de la knabino komencis tuj tremeti.
Eble i ankora revenos diris Stajo. u vi memoras,
ke en la dezerto i forestis kelkfoje du tagojn, kaj poste i iam
kurante atingis nin.
Vi diris, ke vi iros seri in...
Mi ne povas.
Kial, Stajo?
ar mi ne povas lasi vin sola nur kun Mea en la intermonto.
Kaj Kali?
Kali anka ne eestas.
Kaj li eksilentis, ne sciante mem, u li devas diri al i la tutan
veron; sed ar la afero ne povis esti kaita, li opiniis ke estas pli bone
tuj klarigi tion.
Kali kunprenis la glavon de Gebhro li diris kaj li
ekiris nokte, nekonate kien. Eble li forkuris. La negroj ofte faras tion,
e por la propra pereo. Mi kore bedaras lin... Sed eble li ankora
komprenos, ke li faris malsaaon kaj...
- 166 -
Pluajn vortojn interrompis la oja bojado de Saba, kiu plenigis

la tutan intermonton. Nel etis teren la kombilon kaj volis kuri
renkonte sed la dornoj de la zeribo haltigis in.
Stajo komencis ilin rapide diseti, sed anta ol li sukcesis
malfermi la trairejon, aperis antae Saba kaj post i Kali, tiel brilanta
kaj malseka pro roso, kvaza li trafus en la plej abundan pluvon.
Grandega ojo ekkaptis amba infanojn kaj kiam Kali, ne
povante spiri pro granda lacio, troviis malanta la zeribo, Nel etis
siajn blankajn manetojn sur lian nigran kolon kaj irkaprenis lin kun
la tuta forto.
Kaj li diris:
Kali ne voli vidi bibi" plori, do Kali trovi hundo.
Bona Kali! respondis Stajo, frapetante lin sur la brakon.
Kaj u vi ne timis renkonti nokte leonon a panteron?
Kali timi, sed Kali iri respondis la knabo.
Pro tiuj vortoj li gajnis ankora pli multe la korojn de la
infanoj. Je petoj de Nel Stajo prenis el unu sako la fadenon kun
vitraj koraletoj, kiujn ili ricevis anta la forveturo el Omdurmano de
la greko Kaliopuli, kaj li grandioze ornamis per ili la kolon de Kali,
kaj tiu, felia pro la donaco, rigardis tuj kun granda fiero al Mea kaj
diris:
Mea ne havi koraletoj, kaj Kali havi, ar Kali esti la granda
mondo".
Tiamaniere estis rekompencita la sinofero de la nigra knabo.
Kontrae Saba ricevis severan insulton, el kiu la duan fojon, de kiam
i servis e Nel, i sciiis, ke i estas tute malbela kaj ke i estos
kondukata je nuro, kiel malgranda hundido, se i ankorafoje faros
ion similan. i askultis tion, svingante en sufie dubesenca maniero
la voston, sed Nel asertis, ke estis videble el iaj okuloj, ke i hontas
kaj ke i certe ruiis, kion oni ne povis vidi nur pro tio, ke la hundo
havas muzelon kovritan per felo.
Poste sekvis la matenmano, konsistanta el bonegaj sovaaj
figoj kaj el la dorsao de la gnuo. Dum la matenmano Kali rakontis
pri siaj aventuroj, kaj Stajo tradukis tion en la anglan lingvon, ar
Nel ne komprenis la lingvon ki-svahili. La bubalo, kiel montriis,
forkuris malproksimen. Al Kali estis malfacile trovi la spurojn, ar la
- 167 -
nokto estis senluna. Felie du tagojn antae pluvis kaj la tero ne estis
jam tro malmola, pro kio la fenditaj hufoj de la peza besto stampis en
i kavetojn. Kali seris ilin per la piedfingroj kaj devis iri dum longa
tempo. La bubalo fine falis kaj i devis fali malviva, ar nenio atestis
pri batalo inter i kaj Saba. Kiam Kali trovis ilin, Saba formanis
jam la pli grandan parton de ia antaa skapolo, sed, kvankam i ne
povis jam pli multe mani, i tamen ne permesis, ke alproksimiu al
la viando du hienoj kaj kelkaj akaloj, kiuj staris irkae, atendante,
is la pli forta rabobesto finos la festenon kaj foriros.
La knabo plendis, ke la hundo bojadis anka kontra li, sed li
tiam minacis in per la kolero de la granda sinjoro" kaj bibi", post
kio li prenis in je la irkakolo kaj fortiris in perforte de la bubalo,
lasante in libere nur, kiam ili atingis la intermonton.
Je tio finiis la rakonto de Kali pri liaj noktaj aventuroj, post
kio iuj surevaliis kaj forvojais en bonaj humoroj.
Nur sole la longpieda Mea, kvankam mallata kaj humila,
rigardis kun envio la kolringon de la juna negro kaj la irkakolon de
Saba kaj pensis kun malojo en la animo:
Ili amba estas la granda mondo" kaj mi havas latunan
ringon nur sur unu piedo.
- 168 -
XXIV
Dum la tri sekvaj tagoj ili rajdis konstante en la intermonto kaj
iam supren. La tagoj estis plejparte varmegaj, la noktoj alterne
malvarmetaj a sufokaj. Alproksimiis la pluva sezono. El trans la
horizonto oviis i tie kaj tie nuboj blankaj kvaza lakto, sed
profundaj kaj minacaj. Ialoke oni povis jam vidi pluvostriojn kaj
malproksimajn ielarkojn. La trian tagon je la tagio unu el tiaj nuboj
krevis super iliaj kapoj, kiel barelo, de kiu forfalis la ringego, kaj
surprucigis ilin per varma kaj abunda, sed felie mallonga pluvo.
Poste fariis denove belega vetero, kaj ili povis darigi la maron. La
numidoj ree aperis en tia nombro, ke Stajo pafis ilin, sidante sur la
evalo, kaj tiamaniere li pafmortigis kvin pecojn, kio, kalkulante e
la hundon, povis tre bone sufii por unufoja manao. La vojao en
la refreiga aero ne estis tute malfacila, kaj la abundeco de bestaro
kaj akvo forigis la timon pri malsato kaj soifo. enerale ili trovis
ion pli facila ol ili esperis, pro tio Stajo estis en bona humoro kaj,
rajdante apud la knabineto, li babilis kun i gaje kaj de tempo al
tempo li e ercis:
u vi scias, Nel li diris, kiam ili haltigis la evalojn sub
granda panarbo, de kiu Kali kun Mea fortranis fruktojn similajn al
grandegaj melonoj de tempo al tempo ajnas al mi, ke mi estas
vaganta kavaliro.
Kaj kio do estas vaganta kavaliro? demandis Nel,
turnante al li sian belegan kapeton.
Anta multaj, rnultaj jaroj, en mezepokaj jarcentoj, estis tiaj
kavaliroj, kiuj vagadis tra la mondo kaj seradis aventurojn. Ili
batalis kontra grandeguloj kaj drakoj kaj vi devas scii, ke iu el ili
havis sian sinjorinon, kiun li protektis kaj defendis.
Tiam mi estas tia sinjorino?
Stajo meditis dum momento, post kio li rediris:
Ne por tio vi estas tro malgranda. Ili iuj estis
plenkreskaj.
- 169 -
Kaj ne e por momento venis en lian kapon la konscio, ke eble

neniu vaganta kavaliro faris tiom por sia sinjorino, kiom li por tiu
malgranda fratineto, simple ajnis al li, ke tio, kion li faris, estis
tute natura kaj komprenebla.
Sed Nel sentis sin iom ofendita per liaj vortoj, do pintiginte kun
kolereta miene la bueton, i diris:
Kaj vi parolis iufoje en la dezerto, ke mi kondutis kiel
persono dektrijara? uste!
Nur unufoje. Sed vi estas okjara.
Do post dek jaroj mi estos dekokjara!
Granda afero! Kaj mi dudekkvarjara! En tia ao homo
ankora ne pensas pri sinjorinoj, ar li havas ion alian por fari.
Memkompreneble!
Kaj kion vi faros?
Mi estos ineniero, a maristo, a, se en Pollando estos
milito, mi foriros batali, kiel mia patro.
Kaj i demandis maltrankvile:
Sed vi revenos al Port-Saido?
Antae ni amba devas tien reveni.
Al pajo! respondis la knabineto.
Kaj iaj okuloj nebuliis per malojo kaj sopiro. Felie en tiu
momento alflugis areto da belegaj papagoj, grizaj, kun rozkoloraj
kapoj kaj kun rozkolora plumao sub la malsupro de la flugiloj. La
infanoj tuj forgesis la antaan interparolon kaj komencis observi ilian
flugon.
La areto direktiis super eforbi-arbedaro kaj falis sur
kreskantan apude sikomoron, inter kies branetaro adiis tuj vooj
similaj al babilema interkonsilio a disputo.
Jen estas la papagoj, kiuj plej facile lernas paroli diris
Stajo. Kiam ni haltos ie pli longe, mi penos kapti iun por vi.
Ho, Stajo! Dankon! respondis Nel kun ojo. i
nomios Daisy...
Dume Mea kaj Kali, fortraninte fruktojn de la panarbo,
plenaris per ili la evalojn, kaj la malgranda karavano ekiris
antaen. Sed posttagmeze la vetero denove komencis malserenii kaj
de tempo al tempo aperis la pluvo pleniganta per akvo iujn
- 170 -
grundkavojn. Kali antadiris la grandan pluvegon, do al Stajo venis

en la kapon, ke la intermonto, kiu pli kaj pli mallariis, ne estos
sufie sekura rifuejo por la nokto, ar i povos anii en rivereton.
Pro tio li decidis tranokti supre, kaj tiu decido ojigis anka Nel'on,
tiom pli, ar Kali sendita por esplorado revenis kaj deklaris, ke
proksime trovias arbareto konsistanta el diversaj arboj, kaj en i
multe da malgrandaj simioj, ne tiom malbelaj kaj malbonaj kiel la
pavianoj, kiujn ili is nun renkontadis.
Trafinte do lokon, en kiu la rokmuroj estis pli malaltaj kaj
alireblaj, ili elkondukis la evalojn, kaj anta ol mallumiis, ili
pretiis por la nokto. La tendo de Nel ekstaris en loko alta kaj seka,
e granda termitejo, kiu tute fermis la alirejon de unu flanko kaj
plifaciligis per tio la konstruadon de zeribo.
Proksime suprenleviis giganta arbo, kun vaste etenditaj
branoj, kaj tiuj, kovritaj de densa foliaro, povis doni bonan irmon
kontra la pluvo. Anta la zeribo kreskis apartaj arboj, kaj pli
malproksime densa arbaro, super kiu alte elstaris la kronoj de iaj
strangaj palmoj, similaj al grandegaj ventumiloj a al disvolvitaj
pavaj vostoj.
Stajo sciiis de Kali, ke anta la dua pluvperiodo, t.e. atune,
danere estas nokti sub tiuj palmoj, ar tiam iliaj maturaj grandaj
fruktoj deirias neatendite kaj falas el sufie granda alteco kun tia
forto, ke ili povas mortigi homon kaj e evalon. Sed nun la fruktoj
estis apena embrioj. De malproksime, anta ol la suno subiris, oni
povis vidi sub iliaj kronoj preterkurantajn malgrandajn simietojn,
kiuj en gajaj saltetoj penadis kapti unu la alian.
Stajo pretigis kun Kali grandan provizon da brulao, por ke i
sufiu por la tuta nokto, kaj ar de tempo al tempo ekleviis fortaj
blovoj de varma vento, ili plifortigis la zeribon per palisetoj, kiujn la
juna negro pintigis per la glavo de Gebhro kaj fiksis en la tero. Tiu
singardo ne estis tute superflua, ar la forta vento povis diseti la
dornhavajn branojn, el kiuj estis konstruita la zeribo, kaj plifaciligi
al rabobestoj la atakon.
Tamen tuj post la sunsubiro la vento iom trankviliis, kaj la
aero fariis vaporplena kaj sufoka. Inter apartaj nuboj trabrilis
komence i tie kaj tie la steloj, sed poste venis nokto tute malhela,
- 171 -
tiel, ke en distanco de unu pao nenio estis videbla. La malgrandaj

migrantoj kolektiis e la fajro, askultante kriegojn kaj krakojn de
la simioj, kiuj en la proksima arbaro faris veran foiran tumulton.
Akompanis ilin la hurletado de akaloj kaj diversaj aliaj nekonataj
vooj, en kiuj speguliis la maltrankvilo kaj timo anta tio, kio sub la
vualo de la mallumo minacas iun vivantan estajon en la arbaro.
Subite io eksilentis, ar en fora malproksimo adiis la
blekado de leono.
La evaloj, kiuj patis sin apude en la mezo de la juna angalo,
komencis proksimii al la fajro, saltetante per la kunligitaj antaaj
piedoj, kaj e la kutime kuraa Saba hirtigis la felon kaj kun subtirita
vosto karese alpremiis al la homoj, serante videble ilian protekton.
La blekado adiis denove kvaza el sub la tero
profunda, peza, penplena, kvaza la besto eligus in el siaj gigantaj
pulmoj kun granda peno. i iris malalte super la tero, alterne
potenciis kaj mallatiis, transirante de tempo al tempo en obtuzajn,
ege malgajajn vekriojn.
Kali! etu brulaon en la fajron! kriis Stajo.
La negro rapide etis al la fajro faskon da branoj, ke unue
eliis tutaj kolonoj da fajreroj, post kio alta flamo elprucis supren.
Stajo, u la leono atakos nin? u? flustris Nel,
samtempe tirante la knabon e la maniko.
Ne. i ne atakos. Rigardu, Nel, kiel alta estas la zeribo.
Kaj dirante tion, li mem kredis, ke la danero ne minacas ilin,
sed li timis pri la evaloj, kiuj iam pli proksime premiis al la barilo
kaj eble povis in difekti.
Dume la blekado aniis en kontinuan tondran muadon, pro
kiu timtremas iu vivanta estao, kaj al homoj, kiuj ne konas timon,
vibras tiel la nervoj, kiel vibras fenestraj vitroj pro foraj kanonaj
pafoj.
Stajo etis preterflugan rigardon al Nel kaj, vidante ian
tremantan mentoneton kaj malseiketajn okulojn, diris:
Ne timu! Ne ploru!
Kaj i respondis same, kiel iam en la dezerto:
Mi ne volas plori... nur miaj okuloj... vitas iom... Ho!
- 172 -
La lasta krio iriis el ia buo nur por tio, ke en la sama

momento ektondris de la arbaro la dua muado, ankora pli potenca
ol la unua, ar pli proksima. La evaloj komencis rekte puii al la
zeribo kaj se ne estus la akaciaj branoj longaj kaj malmolaj kiel
taldornegoj, ili trarompus in komplete. Saba murmuris kaj
samptempe tremis, kvaza arbfolio, kaj Kali komencis ripeti per
intermita voo:
Sinjoro! du! du!... du!
Kaj la leonoj, elsentinte sin reciproke, ne esis nun mui, kaj la
terura koncerto daris senese en la mallumo, ar kiam la unua besto
esis, komencis la dua. Stajo balda ne povis ekkoni, de kie venas
iliaj vooj, ar la eo ripetis ilin en la intermonto, la roko resendis
ilin al la roko, ili iris supre kaj malsupre, plenigis la arbaron, la
angalon, plenigis la tutan mallumon per tondro kaj timego.
Nur unu afero ajnis al la knabo certa, nome, ke la bestoj
alproksimiis pli kaj pli. Anka Kali rimarkis, ke la leonoj
irkakuras la tendaron, rondirante pli kaj pli proksime, kaj retenas
ilin de la atako nur la brilo de la flamo, pro kio ili esprimis siajn
malkontenton kaj timon per la muado.
Sed videble anka li opiniis, ke la danero minacas nur al la
evaloj, ar disstariginte la fingrojn, li diris:
Leonoj mortigi unu, mortigi du ne iujn! ne iujn!...
Aletu al la fajro! ripetis Stajo.
Elprucis denove pli vigla flamo; la blekado esis subite. Sed
Kali levis la kapon, kaj rigardante supren, li komencis askulti:
Kio estas? demandis Stajo.
La pluvo! respondis la negro.
Nun Stajo komencis esplore askulti. La branoj de la arbo
irmis la tendon kaj la tutan zeribon, do terenfalis ankora neniu
guto, sed supre adiis la foliar-susuro. ar la vaporplenan aeron ne
movis e la plej eta bloveto, oni povis facile diveni, ke la susuradon
kazas la falanta pluvo.
La pluv-susurado potenciis iumomente kaj post kelka tempo
la infanoj vidis deflui de sur la folioj gutojn, similajn en la fajrobrilo
al grandaj rozkoloraj perloj. Kiel antadiris Kali, komenciis la
- 173 -
pluvego. La susuro aniis en bruon. Faladis pli kaj pli da gutoj, kaj
fine tra la densao enpenetris tutaj akvo-fadenoj.
La fajro fariis iom malpli hela. Vane Kali aletis tutajn faskojn
da brulao. La malsekaj branoj nur fumis, kaj de malsupre siblis la
lignokarbo kaj la flamo foje plifortiis kaj foje iom estingiis.
Kiam la pluvego estingos la fajron, nin defendos ankora la
zeribo diris Stajo por trankviligi Nelon.
Post tio li kondukis la knabineton sub la tendon kaj
irkakovris in per la plejdo, sed li mem tuj eliris, ar la mallongaj,
intermitaj muoj adiis denove. Tiufoje ili adiis rimarkeble pli
proksime kaj en ili sonis kvaza ojo.
La pluvego fortiis iumomente. i tamburis sur la malmolaj
folioj de nabaku" kaj pladis. Se la fajro ne trovius sub la irmo de
la branaro, i tuj estingius, sed super i vebis plejparte nur la
fumo, inter kiu trabrilis mallaraj bluetaj flametoj. Kali ne plu etadis
sekiintan branaron, anstata tio li etis nuron sur la arbon kaj
helpe de i li komencis surgrimpi pli kaj pli alten.
Kion vi faras? ekkriis Stajo.
Kali surgrimpi la arbo.
Kiucele? ekkriis la knabo, indignita pro la memamo de la
negro.
Hela, terura fulmo disiris la mallumon, kaj la respondon de
Kali superbruis subita tondro, kiu ekskuis la ielon kaj arbaron.
Samtempe leviis subite la vento, ektazis la branaron de la arbo,
forbalais la fajron en unu momento, kaptis la karbopecojn ardantajn
sub la cindro kaj kune kun faskoj da fajreroj forportis ilin en la
angalon.
Neforigebla mallumo ekregis momente en la tendaro. Terura
tropika uragano ekfuriozis sur la tero kaj ielo. Tondro sekvis post
tondro, fulmo post fulmo. La sangokoloraj zigzagoj de la fulmoj
iam disiris la nigran ielon. Sur la apudaj rokoj aperis iu stranga,
blua bulo, kiu dum kelka tempo ruliis lalonge de la intermonto,
poste elprucigis blindigan lumon kaj eksplodis kun tiel granda
krako, kvaza la rokoj polve disutius pro la skuego.
Poste denove ekregis mallumo.
- 174 -
Stajo timis pri Nel kaj iris palpante en la tendon. Tiu, irmita
per la termitejo kaj per la giganta arbotrunko, staris ankora, sed la
unua pli forta ventobato povis iri la nurojn kaj forporti in, Dio
scias kien. Kaj la vento jen malfortiis jen ekbatis kun furioza forto,
portante akvoondojn kaj tutan amason da folioj kaj branoj, kiujn i
forrompis en la apuda arbaro. Stajon ekkaptis nigra malespero. Li
ne sciis, u lasi Nel'on en la tendo, u konduki in el i. En la unua
okazo i povis facile implikii en la nuroj kaj esti forkaptita kune
kun la tolo, en la dua minacis in malsekio kaj anka la forkapto,
ar anka Stajo, kvankam senkompare pli forta, tenis sin sur la
piedoj nur per la plej granda peno.
Pri la afero decidis la vento, kiu unu momenton poste forkaptis
la tegmenton de la tendo. La tolaj muroj jam donis neniun irmon.
Restis nenio alia ol atendi la pason de la uragano en mallumo, dum
rondiradis du leonoj.
Stajo supozis, ke eble anka ili irmis sin en la apuda arbaro
anta la fulmotondro, sed li estis tute certa, ke post ia paso ili
revenos. La teruron de la situacio pligrandigis anka tio, ke la vento
komplete forbalais la zeribon.
io minacis per pereo. La pafilo de Stajo ne plu povis utili.
Nek lia energio. Kontra la uragano, fulmotondro, pluvego, mallumo
kaj kontra la leonoj, kiuj embuskis eble en distanco de dekkelkaj
paoj, li sentis sin sendefenda kaj senhelpa. Skuitaj de la vento la
tolaj muroj surveris ilin iuflanke per la pluvakvo. Do, irkaante
Nel'on per brako, li elkondukis in el la tendo, post kio ili amba
alpremiis al la arbotrunko, atendante la morton a Dian kompaton.
Tiam subite, inter du ventobatoj, adiis la voo de Kali,
apena adebla pro la pluvpladado:
Sinjoro granda, sur la arbon! Sur la arbon!
Kaj samtempe la fino de malseka nuro de supre pendanta,
tuis la brakon de la knabo.
Alligi bibi" kaj Kali suprentiri! la negro kriis plu. Stajo
hezitis e ne unu momenton. Cirkavolvinte Nel'on per la feltajo, por
ke la nuro ne premu ian korpon, li irkaligis ian talion, poste li
suprenlevis in sur siaj etenditaj brakoj kaj ekkriis:
Tiru!
- 175 -
La unuaj branoj de la arbo kreskis sufie malalte, do la aera

vojao de Nel daris mallonge. Kali kaptis in tuj per siaj fortaj
manoj kaj lokis sin inter la trunko kaj grandega brano, kie estis
sufie da spaco e por kelkaj tiaj etaj estaoj. Neniu vento povis in
forblovi de tie, kaj krom tio, kvankam la la tuta arbo malsuprenfluis
la akvo, tamen la trunko dika dekkelkajn futojn irmis in almena
kontra novaj pluvondoj oblikve portataj de la vento.
Sekurigante la malgrandan bibi", la negro malsuprenigis la
nuron por Stajo, sed tiu, kiel ipestro, kiu la dronantan ipon
forlasas la lasta, ordonis al Mea surgrimpi anta si.
Kali ne bezonis tute in tiri, ar en unu momento i
suprengrimpis helpe de la nuro kun tiel granda lerteco kaj sperto,
kvaza i estus naskita fratino de impanzo. Al Stajo tio ne estis tiel
facila, sed anka li estis tro bona gimnastikulo por malvenki la pezon
de la propra korpo, de la pafilo kaj de dekkelkaj argaoj, per kiuj li
plenigis siajn poojn.
Tiamaniere ili iuj troviis sur la arbo. Stajo tiel alkutimiis
pensi pri Nel en iu situacio, ke anka nun li volis anta io kontroli,
u ne minacas in la malsuprenfalo, u i havas sufian lokon kaj u
i povas oportune kui. Trankviligita i-rilate, li pripensis,
kiamaniere li povus sekurigi in kontra la pluvo. Sed por tio li trovis
neniun rimedon. Konstrui iun tegmenteton super ia kapo estus facile
dumtage, sed nun irkais ilin tia mallumo, ke ili ne povis vidi sin
reciproke. Se almena forpasus tiu fulmotondro kaj oni sukcesus fari
fajron, oni povus sekigi la veston de Nel! Stajo pensis malespere, ke
la knabineto malsekigita is ostmedolo, sendube ricevos morga
paroksismon de febro.
Li timis, ke matene, post la uragano, malvarmios, kiel tio
okazis iam dum la antaaj noktoj. Sed is nun la ventobatoj estis
pleje varmaj kaj same la pluvo. Mirigis Stajon nur ia persisteco,
ar li sciis, ke la tropikaj fulmotondroj, ju pli forte ili furiozas, daras
des pli mallonge.
Nur post longa tempo la tondroj silentiis kaj la vento
malfortiis, sed la pluvo ne esis fali, ja ne tiel forte kiel antae, sed
peza kaj tiel densa, ke la foliaro donis kontra i neniun irmon. De
malsupre adiis akvobruo, kvaza la tuta angalo transformius en
- 176 -
lagon. Stajo pensis, ke en la intermonto neeviteble atendus ilin la

morto. Turmentis lin anka la penso, kio farios kun Saba kaj li
ne kurais paroli pri tio kun Nel. Tamen li havis iom da espero, ke la
sprita hundo trovos sendaneran rifuejon inter la rokoj elstarantaj
super la intermonto. Ne estis tamen eble helpi in kiel ajn.
Do ili sidis unu apud la alia, inter la disetenditaj branoj,
malsekiante kaj atendante la tagion. Post kelkaj horoj la aero
komencis malvarmeti kaj fine esis pluvi. La akvo defluis videble al
la malaltaj lokoj, ar ne estis adebla pladado a bruado. En la
antaaj tagoj Stajo rimarkis, ke Kali scipovas ekflamigi la fajron e
el malsekaj branoj, do venis en lian kapon, ke li ordonu al la negro
malsupreniri kaj provi, u li sukcesos anka i-foje. Sed en la
momento, kiam li turnis sin al li, okazis io, kio al ili iuj frostigis la
sangon en la vejnoj.
Jen la profundan silenton disiris subite evala heno,
penetranta, dolor- kaj timoplena kaj plena de morta teruro. En la
mallumo io baraktiis, adiis mallonga stertoro, poste obtuzaj
emoj, ronkado, dua evala heno, ankora pli terura, post kio io
silentiis.
Leonoj, granda sinjoro! Leonoj mortigi evaloj flustris
Kali.
Estis io tiel terura en tiu nokta atako, en tiu perforto de
monstroj kaj en tiu subita mortigo de senfortaj bestoj, ke Stajo
konsterniis dum momento kaj forgesis pri la pafilo. Kiucele cetere
utilus pafi meze de tiu mallumo? Eble por tio, ke tiuj noktaj
mortigantoj, se la lumo kaj tondro ilin ektimigos, lasu la senvivajn
evalojn kaj kuru post tiuj, kiuj diskuris de la tendaro tiel
malproksimen, kiel tio nur eblis per iliaj kunligitaj piedoj.
Stajo konsterniis je la penso, kio povus okazi, se ili estus
restintaj malsupre. La alpremita al li Nel, tremis, kvaza i ricevus la
unuan paroksismon de febro, sed la arbo sekurigis ilin almena
kontra la atakoj de la sovaaj bestoj. Kali simple savis ilian vivon.
Estis tamen terura nokto la plej terura el la tuta vojao.
Ili sidis kvaza malsekigitaj birdoj sur la brano, askultante,
kio okazas malsupre. Kaj tie dum kelka tempo daris la profunda
silento, sed balda adiis denove murmuroj, sonoj devenantaj
- 177 -
kvaza de sangotrinkado, de disirado de viandopecoj, kaj la ronka

spirado kaj emado de la monstroj.
La odoro de la nekuiritao kaj sango venis is la arbo, ar la
leonoj festenis en distanco de ne pli ol dudek paoj de la zeribo.
Kaj ili festenis tiel longe, ke Stajon fine kaptis la kolero. Li
prenis tuj la pafilon kaj ekpafis el i en la direkto de la sono.
Sed respondis al li nur intermita, kolera blekego, post kio
sekvis la krako de ostoj frakasitaj en potencaj makzeloj. En pli fora
distanco brilis blue kaj rue la okuloj de hienoj kaj akaloj atendantaj
sian vicon.
Kaj tiel pasis la longaj horoj de la nokto.
- 178 -
XXV
La suno leviis fine kaj lumigis la angalon, la tutan arbaron.
La leonoj malaperis, anta ol la unua sunradio ekbrilis sur la
horizonto. Stajo ordonis al Kali fari la fajron, kaj al Mea eligi la
aojn de Nel el al leda sako, en kiu ili estis pakitaj, sekigi ilin kaj
alivesti la knabineton kiel eble plej balda. Li mem, kunpreninte la
pafilon, iris viziti la tendaron kaj samtempe kontroli la detruon, kiun
kazis la fulmotondro kaj la du noktaj mortigintoj.
Tuj trans la zeribo, de kiu restis nur palisetoj, kuis la unua
evalo, formanita preska duone, je cent paoj pli malproksime la
dua, apena komencita, kaj tuj post i la tria kun elirita ventro kaj
kun frakasita kapo. iuj prezentis teruran vidon, ar iliaj okuloj, en
kiuj speguliis la koaguliinta terurego, estis malfermitaj kaj iliaj
dentoj elstarantaj. La tero estis piedpremita, en kavoj troviis tutaj
sangoflakoj. Stajon ekkaptis tia kolero, ke i-momente li preska
deziris vidi la vilan kapon de la nokta rabisto, en kiun li povus sendi
kuglon. Sed li devis prokrasti la venon is pli malproksima tempo,
ar nun li havis ion alian por arani. Uris retrovi kaj rekapti la
restintajn evalojn. La knabo supozis, ke ili devis kaii en la arbaro,
same kiel Saba, kies kadavron oni povis nenie vidi. La espero, ke la
fidela samsortano ne fariis viktimo de la bestaj rabistoj, ojigis
Stajon tiomgrade, ke li sentis pli grandan fidon, kaj lian ojon
pligrandigis ankora la retrovo de la azeno. Montriis, ke la saa
longorelulo ne volis e lacii per tro malproksima forkuro. i simple
kaiis ekster la zeribo, en angulon faritan de la termita termonteto
kaj arbo kaj tie, havante la kapon kaj flankojn sekurigitaj, i
atendis, kio okazos plu, preta iuokaze repui atakon per sia heroa
piedbato. Sed la leonoj evidente tute ne rimarkis in, do, kiam la
suno leviis kaj la danero malaperis, i opiniis konvene kuii kaj
ripozi post la dramoriaj noktaj impresoj.
Stajo, rondirante la tendaron, rimarkis fine sur la moliinta
tero la premspurojn de evalaj hufoj. La postsignoj iris al la arbaro
kaj poste ili direktils al la intermonto. Estis felia cirkonstanco, ar
- 179 -
la kaptado de la evaloj en la intermonto ne kazis pli grandan

malfacilaon. Je dekkelkaj paoj pli malproksime, troviis en la herbo
la kunligao, kiun unu el la evaloj disiris dum la forkurado. Tiu
devis kuri tiel foren, ke provizore oni devis in opinii perdita. Sed la
du aliajn Stajo rimarkis trans malalta tonego, ne meze de la
intermonto, sed tuj apud ia rando. Unu el ili sin rulis, la alia
mordpinis la frean, helverdan herbon. Ili amba aspektis nekutime
lacaj, kvaza post longa vojo. Sed la taglumo elpelis la timon el iliaj
koroj, ar ili salutis Stajon per mallonga, amika henado. La evalo,
kiu kuis sur la tero, tuj saltleviis, e kio la knabo rimarkis, ke
anka i liberiis de la kunligao, felie tamen i preferis videble
resti e sia kamarado, ol kuradi, kien piedoj iaj forportos in.
Stajo lasis ilin amba apud la roko kaj iris sur la randon de la
intermonto, por konvinkii, u eblos la plua vojao tra i. Kaj
efektive li vidis, ke kaze de sufie granda dekliveco la pluvakvo
jam defluis kaj ke la fundo estas preska seka. Post momento lian
atenton kaptis iu blanketa objekto implikita en volvianta kreskao,
kiu pendis el la kontraa rokmuro. Montriis, ke estis la tegmento de
la tendo, kiun la ventobato portis is tie kaj tiel enbatis en la
densajon, ke la pluvakvo ne povis in forkapti. La tendo donis
iaokaze pli bonan irmon al la malgranda Nel, ol budo provizore
farita el branoj, do la retrovo de tiu perdao ekojigis Stajon
eksterordinare.
Sed lia ojo pligrandiis ankora, kiam el roka nio, kiu estis
kaita iom pli alte super la lianoj, elsaltis Saba, tenante en la dentegoj
mn beston, kies kapo kaj vosto malsuprenpendis e amba flankoj de
ia muzelo. La giganta hundo fulmrapide suprengrimpis kaj metis e
la piedoj de Stajo strian hienon kun frakasita dorso kaj formanita
piedo, post kio i komencis svingi la voston kaj bojadeti oje, kvaza
i volus diri:
Mi malkuraiis anta leonoj mi konfesas malkae
sed anka vi ne montriis kuraaj, sidante sur la arbo kiel numidoj.
Vidu tamen, ke mi ne perdis la nokton.
Kaj i estis tiel fiera pri si mem, ke Stajo apena sukcesis
inklinigi in, ke i lasu i-loke la odoraan beston, kaj ne alportu in
donace al Nel.
- 180 -
Kiam ili amba revenis, en la tendaro jam flamis abunda fajro,

kaj en la ujoj bolis la akvo, en kiu kuiriis grajnoj de durro, du
numidoj kaj fumaitaj pecoj de lumbao el la gnuo. Nel estis jam
alivestita per seka vesto, sed aspektis tiel mizere kaj pale, ke Stajo
ektimis pri i kaj, preninte ian maneton, por kontroli, u i havas
febron, demandis:
Nel, kio estas al vi?
Nenio, Stajo, nur mi estas tre dormema.
Mi kredas. Post tiel terura nokto! La manojn, dank' al Dio,
vi havas malvarmaj. Ho! Kiel stranga estis i tiu nokto!
Kompreneble, ke vi tre volas dormi. Anka mi. Sed u vi ne sentas
vin malsana?
Mi havas iom da kapdoloro.
Stajo metis la manplaton sur ian frunton. La kapeto estis
same malvarma kiel la manetoj, sed tio pruvis la egan elerpion kaj
malfortion, do la knabo emspiris kaj diris:
Vi devas mani ion varman kaj tuj poste vi kuios kaj
dormos is la vespero. Hodia la vetero estas bela kaj ne okazos plu
tio, kion ni travivis hiera.
Kaj Nel rigardis lin kun timo.
Sed i tie ni ne tranoktos?
i tie ne, ar i tie kuas la formorditaj evaloj; ni elektos
iun alian arbon, a ni iros al la intermonto kaj tie ni aranos tian
zeribon, kian la mondo is nun ne vidis. Vi dormos tie tiel trankvile
kiel en Port-Saido.
Sed i kunmetis la manetojn kaj komencis lin plorpeti, ke ili
vojau plu, ar en i tiu terura loko i ne povos endormii kaj certe
malsanios. Kaj i tiel petegis lin, tiel ripetis, rigardante en liajn
okulojn: u bone, Stajo?" ke li konsentis ion.
Do ni rajdos tra la intermonto li diris ar tie estas
ombro. Promesu nur al mi, ke, se mankos al vi la fortoj, a se vi
malfortios, vi sciigos min pri tio.
Ne mankos, ne mankos! Vi alligos min al la selo kaj mi
dormos bonege dumvoje.
Ne. Mi eksidos sur la sama evalo kaj mi tenos vin. Kali kaj
Mea rajdos sur la alia, kaj la azeno portos la tendon.
- 181 -
Bone! Bone!
Tuj post la matenmano vi devas iom dormi. Ni ne povas
ekiri anta la tagmezo, ar ni havas multe por labori. Oni devas kapti
la evalojn, kunmeti la tendon, arani alie la selsakojn. Parton de iuj
aoj ni lasos, ar nun ni havas entute nur du evalojn. Tio bezonos
kelkhoran okupon, kaj intertempe vi satdormos kaj fortios. Hodia
estos varmego, sed sub la arbo ne mankos la ombro.
Kaj vi kaj Mea kaj Kali? Mi agrenias, ke mi sola
dormos, kaj vi iuj devos labori...
Certe, trovios ripoztempo anka por ni. Pri mi ne zorgu.
En Port-Saido dum la ekzamenoj mi pasigis la tutajn noktojn
sendorme, pri kio anka mia patro sciis nenion... Anka miaj kolegoj
ne dormis. Sed alia afero estas, se temas pri viroj, alia, se tio rilatas al
tia muo, kia vi. Vi ne povas imagi, kiel vi hodia aspektas... tute kiel
el vitro! Restis nur okuloj kaj hartufo, kaj vizao ne estas. Li diris
tion erce, sed en la animo li timis, ar e la forta taglumo Nel havis
kvaza malsanan vizaon, kaj unuafoje li komprenis, ke se tiel
daros, tiam la kompatinda infano ne nur povas, sed anka devas
morti. Kaj je tiu penso la piedoj sub li ektremis, ar li eksentis subite,
ke okaze de ia morto, anka li ne plu havus celon por vivi nek por
reveni al Port-Saido.
ar kion mi tiam farus? li pensis.
Por momento li deturniis, por ke Nel ne rimarku en liaj okuloj
malojon kaj timon, kaj poste li iris al la aoj kolektitaj sub arbo,
foretis la feltaon, per kiu estis kovrita la skatolo kun la argaoj, li
malfermis in kaj komencis ion seri.
Li kais tie en malgranda vitra boteleto la lastan kinintablojdon
kaj gardis in, kiel la okulon en la kapo; i estis destinita por la
nigra horo", tio estas por la okazo, se Nel ekhavus febron. Sed nun
li estis preska certa, ke post tia nokto la unua paroksismo de febro
atingos in sendube, do li decidis evitigi in. Li faris tion kun peza
koro, pripensante, kio okazos poste; kaj se ne estus la fakto, ke al
viro kaj karavanestro ne decas plori, pro i tiu lasta pulvoro li estus
ekplorinta.
Do, volante kai sian kortuon, li alprenis ege severan mienon
kaj, reveninte al la knabineto, diris:
- 182 -
Nel, prenu anta la matenmano la reston de la kinino.

Kaj i demandis:
Kaj se vi ekhavos febron?
Tiam mi tremos. Prenu, mi petas vin.
i prenis in sen plua rezisto, ar de post la tempo, kiam li
mortigis sudananojn, i timis lin iom, malgra iaj zorgoj, per kiuj li
irkais in kaj malgra la boneco, kian li montris al i. Poste ili
eksidis por matenmani kaj post laciga nokto la varmega buljono el
numidao gustis al ili bonege. Nel endormiis tuj post la manado,
kaj i dormis kelkajn horojn. Stajo, Kali kaj Mea aranis dum tiu
tempo la karavanon, alportis el la intermonto la supran parton de la
tendo, selis la evalojn, pakaris la azenon kaj enfosis sub la
radikoj de nabaku" tiujn objektojn, kiujn ili ne povis kunpreni. La
dormemo turmentis ilin ege e tiu laboro, sed Stajo, timante, ke ili
preterdormu, permesis al si kaj al ili nur alternan dormetadon.
Estis eble la dua horo posttagmeze, kiam ili ekiris. Stajo tenis
Nel'on anta si, Kali veturis kun Mea sur la dua evalo. Tamen ili ne
tuj malsuprenrajdis en la intermonton, sed antaenoviis inter ia
rando kaj la arbaro.. La juna angalo kreskis tre rimarkeble dum tiu
unu pluvoria nokto, sed la grundo sub i estis nigra kaj portis
postsignojn de la fajro. Facile estis diveni, ke a Smaino tramaris i
tie kun sia tamento, a ke la brulo, alpelita per la vento de
malproksime, flugis tra la seka angalo kaj fine, trafinte la
malseketan arbaron, traoviis per ne tro lara vojstrio inter i kaj la
intermonto kaj iris plu. Stajo volis kontroli, u sur tiu vojstrio
trovias iaj postsignoj de tendaro de Smaino a stampoj de
evalhufoj kaj kun plezuro li balda konvinkiis, ke nenio simila
estis videbla. Kali, kiu en tiaj aferoj estis sperta, asertis kategorie, ke
la fajro devis esti alportita per la vento kaj ke de tiu tempo pasis jam
dekkelkaj tagoj.
Tio pruvas rimarkis Stajo ke Smaino kun siaj
mahdistoj estas jam Dio scias kie kaj ke ni falos neniel en liajn
manojn.
Post tio ili amba komencis rigardi sciavide la kreskaaron, ar
is nun ili neniam preteriris la tropikan arbaron tiel proksime. Ili nun
rajdis la ia rando mem, por havi super la kapo ombron. La tero
- 183 -
estis tie malseketa kaj mola, kovrita de malhel-verdeta herbo, musko

kaj filiko. Tie i kaj tie kuis maljunaj putrintaj arbotrunkoj, kovritaj,
kvaza per tapio, per belegaj orkideoj kun diverskoloraj floroj,
similaj al papilioj, kaj kun same multkolora kaliko meze de la korolo.
Kie la suno estis enpenetrinta, tie la tero oriis pro aliaj kuriozaj
orkideoj, etaj kaj flavaj, en kiuj du petaloj, leviante e amba
flankoj de la tria petalo, similis al la kapo de besteto kun grandaj,
pintformaj oreloj. Kelkloke la arbaro estis borderita per arbustoj de
sovaa jasmeno, kiuj formis girlandojn de delikataj branetoj kun
rozkoloraj floroj. Malprofundaj fosaoj kaj terkavaoj estis kovritaj de
filiko, kiu formis unu netraireblan densaon. La kreskaoj estis jen
malaltaj kaj etenditaj, jen altaj, kun trunkoj irkavolvitaj kvaza per
pinao, atingantaj preska la unuajn arbobranojn kaj sterniantaj
sub ili en delikata verda puntao. En la profundo de la arbaro estis
diversspecaj arboj: daktilujoj, rafioj, ventumil-palmoj, sikomoroj,
baobaboj a panarboj, eforbioj, gigantaj specoj de senecioj, akacioj;
arboj kun malhela kaj brila a sangorua foliaro kreskis unu apud la
alia, trunko e trunko, implikitaj per la branaro; el ili supreniis
floroj flavaj kaj purpuraj similaj al kandelabroj. En kelkaj interspacoj
ne estis videblaj arboj, ar de la fundo is la supro kovris ilin
volvorampaoj, etante sin de trunko al trunko, formante kvaza
grandajn literojn: W kaj M, pendante malsupren en formo de
festonoj, flank- a litkurtenoj. Kaukaj lianoj preska sufokis en
milaj serpentoformaj tordioj la arbojn kaj anis ilin je piramidoj,
superutitaj de neoblankaj floroj. Cirka la pli grandaj lianoj vidiis
pli malgrandaj, kaj la misvolvao fariis tiel nekutima, ke i
transformiis preska en muron, tra kiu nek homo, nek besto povus
traii. Nur en kelkaj lokoj, kie trapuiis elefantoj, kies potencon
nenio povas kontrastari, estis trabatitaj en la densao kvaza
profundaj kaj serpentaj koridoroj.
La birdokantoj, kiuj tiom agrabligas la eropajn arbarojn, tute
ne estis adeblaj. Anstata tio meze de arbopintoj disadiis la plej
strangaj vooj, similaj jen al resonoj, kiujn eligas la segilo, jen al la
kaldronbatado, jen al cikoni-klakado, jen al knarado de malnovaj
pordoj, jen al manfrapado, al miaado de katoj, a e al lata, incitita
homa interparolo. De tempo al tempo suprenflugis super la arboj
- 184 -
areto da grizaj, verdaj kaj blankaj papagoj, a grupeto da tukanoj kun

akre kolorita plumaro, kies flugo estas senbrua kaj ondanta. Sur la
neoblanka fono de kaukaj volvorampaoj pretersaltis sporade
kvaza arbaraj fantomoj malgrandaj simietoj funebruloj" tute nigraj,
escepte de la blanka vosto, kun blankaj strioj je amba flankoj kaj
tiaj vangharoj, irkaantaj la karbokoloran vizaon.
La infanoj rigardis kun mirego tiun praarbaron, kiun verajne
neniam ankora vidis la okuloj de la blanka homo. Saba iumomente
enpenetris en tiun densejon, de kie adiis ia ojplena bojado. La
malgrandan Nel refreigis la kinino, matenmano kaj ripozo. Sia
vizaeto plivigliis kaj alprenis delikatajn kolorojn, la okuletoj
rigardis pli gaje. Seninterrompe i demandis Stajon pri la nomoj de
diversaj arboj, kreskaoj kaj birdoj, kaj li respondis, kiel li sciis. Fine
i deklaris, ke i volas deevalii por kolekti iom da floroj.
Sed la knabo ridetis kaj respondis:
Vi estus tuj formanita de siafu".
Kio estas tio? u tio estas io pli danera ol leono?
Pli danra kaj malpli danere. Ili estas formikoj, ege
pikmordantaj. Ili trovias sur la branoj, de kiuj ili malsuprenfalas
kvaza arda pluvo sur homajn dorsojn. Sed ili iras anka sur la tero.
Provu nur deevalii kaj iri iomete en la arbaron, kaj vi tuj komencos
saltetadi kaj krii kvaza simieto. E kontra leono estas pli facile
defendi sin. Ili povas anka prezentii grandamase kaj tiam io
forias el ilia vojo.
Kaj u vi sukcesus trovi rimedon kontra ili?
Mi? Memkompreneble!
Kaj kiamaniere?
Helpe de fajro a bolantao.
Vi iam scias helpi vin i diris kun profunda konvinko.
Al Stajo ege flatis tiuj vortoj, do li aldonis tromemfide, sed
samtempe gaje:
Vi nur estu sana, la aliajn aferojn vi povas lasi al mi.
Mi e ne plu havas kapdoloron.
Dankon al Dio, dankon al Dio!
Tiel interparolante, ili pasis la arbaron, kiu nur per unu flanko
tuis la intermonton. La suno staris ankora alte sur la firmamento
- 185 -
kaj forte varmigis, ar la vetero fariis belega kaj la ielo estis

preska sennuba. La evaloj kovriis per vito, kaj Nel komencis tre
plendi pri la varmego. Tiukaze Stajo, serinte konvenan lokon,
direktiis al la intermonto, en kiu la okcidenta muro etis profundan
ombron. Tie estis malpli varmege kaj la akvo restanta en terkavaoj
post la hieraa pluvego estis relative malvarmeta. Super la kapo de la
junaj vojaantoj tukanoj kun purpuraj kapoj, bluaj brustoj kaj flavaj
flugiloj iam flugis de unu rando de la intermonto al la alia; do la
knabo komencis rakonti al Nel, kion li sciis el libroj pri ilia
vivmaniero:
u vi scias li diris ke estas tiaj tukanoj, kiuj en la
tempo de ovometado seras arbokavaon; tie la ino demetas la ovojn
kaj eksidas sur ilin, kaj la virbirdo surgluas la malfermaon per
argilo, tiel, ke nur la kapo de la ino estas videbla. Kaj nur post la
elovio de la birdidoj, la virbirdo rompas per sia granda beko la
argilon kaj liberigas la birdinon.
Kaj kion manas la ino dum tiu tempo?
La virbirdo mem nutras in. Li irkaflugas iam kaj
alportas al i diversajn berojn.
Kaj u li permesas al la malliberigitino dormi? i
demandis plu per dormema voo.
Stajo ridetis.
Se la tukanino deziras tion, kiel vi i-momente, tiam li
permesas tion.
Kaj efektive en la malvarmeta intermonto la knabineton
komencis turmenti neforigebla dormemo, ar la ripozo de la mateno
is la tagmezo ne sufiis al i. Stajo vere emis sekvi ian
ekzemplon, sed li ne povis, ar li devis subteni in, timante, ke i
elfalos. e tio al li estis tre maloportune sidi virmaniere sur la plata
kaj lara selo, kiun Hatim kaj Seki-Tamala aranis por la etulino jam
en Faodo. Li ne kurais tamen movii kaj kondukis la evalon kiel
eble plej malrapide nur por ne veki in.
Dume i, kliniinte malantaen, apogis sian kapeton al lia
brako kaj tute endormiis.
- 186 -
Sed i spiris tiel egalritme kaj kviete, ke Stajo esis bedari la

lastan kinin-pulvoron. Askultante ian spiradon, li sentis, ke la
febro-danero momente estis forigita kaj li komencis tiel mediti:
La intermonto iras iam supren, kaj nun e sufie krute. Ni
trovias pli kaj pli alte kaj anka la lando estas pli kaj pli seka. Oni
devas nur trovi iun lokon pli altan, bonege irmitan, e rapide fluanta
akvo, kaj tie arani sin por pli longa restado, doni al la etulino
kelksemajnan ripozon kaj eble transatendi la tutan printempan pluv-
periodon (massikon). Pluraj knabinoj ne eltenus e dekonon de iuj
penoj, sed necesas, ke i tutplene ripozu! Post tia nokto aliulino tuj
ekhavus febron, kaj i kiel bonege i dormas! Dankon al Dio.
Kaj tiuj pensoj alportis al li bonegan humoron, pro kio,
rigardante de supre la kapeton de Nel apogitan sur lia bursto li diris
al si mem gaje, sed samtempe ne sen ia ekmiro:
Estas tamen kurioza afero, kiel mi atas i tiun malgrandan
muon! Verdire, mi atis in iam, sed nun pli kaj pli multe!
Kaj ne sciante, kiel klarigi al si tion, li ekhavis la sekvan
supozon:
Certe pro tio, ke ni amba tiom travivis kune kaj ke i estas
sub mia protekto.
Dume li tenis tiun muon" kun granda singardo per la dekstra
mano e la zono, por ke i ne falu el la selo kaj ne rompu sian
nazeton. Ili rajdis antaen tre malrapide kaj silente, nur Kali kantetis
al si sub la nazo pri la gloro de Stajo:
Sinjoro granda mortigi Gebhro, mortigi leono kaj bubalo
iah! sinjoro granda mortigi ankora de leonoj! iah! Multa viando!
multa viando! iah! iah!...
Kali, demandis mallate Stajo u la Va-himanoj
asas leonojn?
Va-himanoj timi leonoj, sed Va-himanoj fosi profundaj
kavoj kaj se leono nokte enfali, tiam Va-hima ridi.
Kion vi poste f aras?
Va-himanoj eti multaj lancoj, is leono kiel erinaco. Tiam
eltiri in el kavao kaj mani. Leono bongusta.
Kaj la sia kutimo li komencis glatumi sian stomakon.
- 187 -
Al Stajo ne tre plais tiu asad-maniero, do li demandis, kiuj

aliaj asbestoj trovias en la lando Va-hima, kaj ili interparolis plu
pri antilopoj, strutoj, irafoj kaj rinoceroj, is iliajn orelojn trafis la
bruo de akvofalo.
Kio estas tio ekkriis Stajo rivero anta ni kaj
akvofalo?
Kali skuis la kapon signe do tio, ke videble tiel estas. Kaj dum
kelka tempo ili rajdis pli rapide, askultante la akvobruon, kiu fariis
pli kaj pli distingebla.
Akvofalo! ripetis la interesita Stajo.
Sed apena ili pasis la duan vojturnion, kiam subite
netrairebla baro malhelpis ilian pluan vojon.
Nel, kiun antae dormigis la evala movado, tuj vekiis.
u ni jam haltas por tranokti? i demandis.
Ne, sed rigardu! respondis Stajo roko fermas la
intermonton.
Kion do ni f aros?
Traovii preter i estas neeble, ar i tie estas malvaste, do
ni devos iom reiri, atingi la supron kaj irkarajdi la obstaklon, sed
is vespero restas ankora irka du horoj, do ni havas sufian
tempon. La evaloj anka iom ripozu. u vi adas la akvobruon?
Mi adas.
Ni haltos apude por tranokti.
Post kio li turnis sin al Kali, ordonis al li suprengrimpi al la
rando de la intermonto kaj kontroli, u pli fore ia fundo estas barita
per similaj obstakloj. Li mem komencis tre atente rigardi la rokon kaj
post momento li ekkriis:
i deiriis kaj falegis anta nelonge. u vi vidas, Nel, tiun
derompaon? Rigardu in, kiel frea i estas. Estas sur i nek
muskoj, nek kreskaoj. Mi komprenas jam mi komprenas!
Kaj per la mano li montris al la knabineto baobabon kreskantan
e la rando de la intermonto, kies grandega radiko pendis malsupren
lalonge de la roka derompao.
Jen i tiu radiko enpenetris en fendon inter la muro kaj la
roko kaj, diskreskante, fine derompis la rokon. Tio estas kuriozao,
ar la tono ja estas pli malmola ol la arbo, tamen mi scias, ke en
- 188 -
montaro ofte tiel okazas. Poste io puos kontra tia tonego, kiu
apena tenias kaj i deirias.
Sed kio povis in pui?
Malfacile estas tion diri. Eble ia antaa fulmotondro, eble la
hieraa.
En tiu momento Saba, kiu is nun restis malanta la karavano,
alkuris, haltis subite, kvaza de malantae tirita je la vosto, ekflaris,
poste enpremiis en la mallaran trairejon inter la muro kaj la
deirita roko, sed tuj komencis retirii kun hirtiintaj haroj.
Stajo deevaliis, por ekvidi, kio evidente teruris la hundon.
Stajo, ne iru tien petis Nel tie povas esti leono.
Kaj la knabo, kiu estis iom bravulo-memladanto, kaj kiu de la
hieraa nokto havis eksterordinaran koleron kontra leonoj, rediris:
Granda afero leono dum la tago!
Sed anta ol li alproksimiis al la trairejo, adiis de supre la
voo de Kali:
Bvana kubva! Bvana kubva!
Kion vi vidas?
Fulmrapide la negro oviis malsupren helpe de lianotrunketo.
Sur lia vizao oni povis facile legi, ke li alportas ian gravan novaon.
Elefanto! li ekkriis.
u vere elefanto?
Jes respondis la juna negro, svingante la manojn. Tie
la tondra akvo, kaj i tie la tonego. Elefanto ne povi eliri. Sinjoro
granda mortpafi elefanto kaj Kali mani i ho mani, mani!
Kaj je tiu penso lin ekkaptis tia ojo, ke li komencis salti, frapi
per la manplatoj siajn genuojn kaj ridi, kiel frenezulo, rulante e tio
la okulojn kaj montrante siajn blankajn dentojn.
Stajo komence ne komprenis, kial Kali diras, ke la elefanto ne
povas eliri el la intermonto, do volante vidi, kio okazis, li
surevaliis kaj, konfidante Nel'on al Mea, por havl en konvena
momento liberajn manojn por pafo, li ordonis al Kali sidii post li.
Poste iuj ekiris returne kaj komencis seri lokon, en kiu ili povas
atingi la supron. Dumvoje Stajo demandis, kiamaniere la elefanto
povis veni tien, kie i estis kaj el la respondoj de Kali li
komprenis, kio okazis.
- 189 -
Jen la elefanto evidente forkuris tra la intermonto dum la

brulado de la angalo, por eviti la fajron; dumvoje i verajne
kunpuiis forte kun la difektita roko, kaj tiu falegis, detranante al
i la reiron. Pluirante al la fino de la intermonto, i troviis e la
rando de la abismo, en kiu enfluas la rivero, kaj tiamaniere i estis
enfermita.
Post kelka tempo la junaj vojaantoj trovis elirejon, sed sufie
krutan tiel ke oni devis deevalii kaj konduki la bestojn post si. ar
la la certigo de la negro la rivero estis tre proksima, ili iris plu
piede. Fine ili atingis altan terlangon limigitan je unu flanko per la
rivero, je la alia per la intermonto kaj, rigardante malsupren, ili vidis
la elefanton sur la fundo de la intermonto.
La giganta besto kuis sur la ventro kaj je la granda miro de
Stajo i ne leviis e ilia vido; nur kiam Saba komencis
alproksimii al la rando de la intermonto kaj furioze boji, i ekmovis
por momento siajn grandegajn orelojn kaj levis sian rostron, sed tuj
poste mallevis in.
La infanoj, tenante sin reciproke je la manoj, longtempe
rigardis in en silento, kiun interrompis Kali:
i mortas pro malsato li ekkriis.
Kaj efektive la elefanto estis malgrasiinta tiomgrade, ke ia
spino formis lalonge de la korpo kvaza elstarantan kombilon; iaj
flankoj estis enkaviintaj, sub la hato, malgra ia dikeco,
distingeble reliefiis la ripoj kaj facile estis diveni, ke i ne povas
levii pro manko de fortoj.
La intermonto, sufie lara e la elirejo, aniis en valeton
fermitan e amba flankoj per vertikalaj rokoj, sur kies fundo kreskis
kelkaj arboj. Tiuj estis rompitaj, la arboelo sur ili foririta, la
branoj sen folioj. La volvorampaoj pendantaj malsupren de sur la
rokoj, estis same foriritaj kaj formanitaj, kaj la herbo en la valeto
pinita is la lasta trunketo.
Stajo, orientiinte detale pri la situacio, komencis interani
kun Nel siajn perceptaojn, sed sub la impreso de la neevitebla morto
de la giganta besto, li diris mallate, kvaza li timus malpacigi iajn
lastajn vivomomentojn:
- 190 -
Jes, i efektive mortos pro malsato. i sidas i tie jam certe

du semajnojn, tio estas de la tempo, kiam la fajrego forbruligis la
malnovan angalon. i formanis ion maneblan kaj nun i
turmentias, tiom pli, ar tie supre kreskas panarboj kaj akacioj kun
grandaj silikvoj, kaj i vidas ilin, ne povante ilin atingi.
Kaj dum momento ili ree rigardis in silente, kaj la elefanto
anka siavice direktis al ili kelkfoje siajn malgrandajn kaj malviglajn
okulojn kaj io, kvaza suspiro, eliis el ia goro.
Vere adiis la knabo estus pli bone mallongigi ian
suferegon.
Dirinte tion, li levis la pafilon al la vango, sed Nel kaptis lian
jakon kaj, apogante sin per amba piedetoj, komencis fortiri lin de la
profundao per siaj tutaj fortoj.
Stajo, ne faru tion! Stajo, ni donu al i mani i estas
tiom kompatinda! Mi ne volas, ke vi mortigu in, mi ne volas, mi ne
volas!
Kaj frapante per la piedetoj, i ne esis lin tiri, kaj li ekrigaridis
in kun granda miro, sed, vidante iajn larmoplenajn okulojn, li diris:
Sed, Nel...
Mi ne volas! Mi ne permesos in mortigi! Mi ekhavos
febron, se vi in mortigos!
Por Stajo sufiis tiu minaco, por rezigni pri sia mortiga
intenco rilate al i tiu elefanto, kiun ili havis anta si, kaj rilate al
iuj aliaj en la mondo. Dum momento li silentis ankora, ne sciante,
kion respondi al la etulino, poste li diris:
Nu, bone! bone!... Mi diras al vi, ke bone! Nel, lasu min!
Kaj Nel tuj irkabrakis lin, kaj en iaj larmoplenaj okuloj
ekbrilis rideto. Nun temis pri kiel eble plej rapida dono de manaoj
al la elefanto. Kali kaj Mea ege miris, kiam ili sciiis, ke bvana
kubva" ne mortigos la elefanton, sed male, ili senprokraste kolektu
por i tiom da melonoj el panarbo, tiom da silikvoj de akacio kaj
tiom da diversspeca kreskao, folioj kaj herbo, kiom nur eblis al ili.
La dutrana sudana glavo de Gebhro bone utilis al Kali por tiu
laboro, kaj se i ne estus, la laboro estus malfacila. Sed Nel ne volis
atendi ian finion kaj, kiam nur la unua melono malsuprenfalis de la
- 191 -
arbo, i kaptis in ambamane kaj, portante in al al valeto, i

ripetadis rapide, kvaza i timus, ke iu alia volos fari tion anta i:
Mi mem! Mi mem! Mi mem!
Sed Stajo tute ne intencis senigi in de tiu plezuro; nur
timante, ke i pro troa fervoro malsuprenfalos kun la melono, li
kaptis in e la zono kaj kriis:
etu malsupren!
La granda frukto ruliis tra la kruta deklivo kaj falis e la
piedegoj de la elefanto, kaj tiu eltiris tuj sian rostron, ekkaptis per i
la melonon, poste kurbigis la rostron, kvaza i volus meti la frukton
sub la kolon kaj la melono malaperis.
i formanis in! kriis la feliigita Nel.
Mi esperas respondis Stajo ridante.
Kaj la elefanto etendis al ili la rostron, kvaza i volus peti ilin
pri la samo, kaj adiis ia giganta voo:
Hrrumpf!
i volas pli multe de ili!
Tutcerte! rediris Stajo.
La dua melono iris la saman vojon kaj same malaperis, poste la
tria, kvara, deka, post tio komencis malsuprenfali la silikvoj de
akacio kaj tutaj faskoj da herbo kaj grandaj arbofolioj. Nel permesis
al neniu anstatai in, kaj kiam iaj malgrandaj manoj laciis per la
laboro, i malsuprenetis per la piedetoj pli kaj pli da novaj provizoj,
kaj la elefanto manegis ion kaj, levante de tempo al tempo la
rostron, tondris per siaj hrrumpf" signe, ke i volas ankora pli
multe kaj kiel asertis Nel kiel signo, ke i dankas.
Sed fine anka Kali kaj Mea laciis pro la laboro, kiun ili
plenumis tre fervore, sed nur en tiu penso, ke bvana kubva" volas
antae grasigi la elefanton kaj poste in bui. Fine tamen bvana
kubva" ordonis al ili esi, ar la suno malleviis jam forte kaj estis
jam tempo komenci la konstruadon de la zeribo. Felie tiu afero ne
estis i-foje malfacila, ar la du flankoj de la triangula terlango estis
tute neakireblaj, tiel ke necesis nur bari la trian. Anka ne mankis
akacioj kun dikaj dornoj.
- 192 -
Nel malproksimiis nek je unu pao de la intermonto kaj,

kariinte sur ia rando, informis de malproksime Stajon, kion faras
la elefanto, kaj plurfoje adiis ia delikata voeto:
i seras irkae per la rostro! A:
i movas la orelojn. iaj oreloj estas grandegaj! Kaj fine:
Stajo! Stajo! i levias! Ho!
Stajo rapide alproksimiis kaj kaptis Nel'on je la mano. La
elefanto ekstaris efektive kaj nur nun la infanoj povis observi ian
kolosan staturon. Iam antae ili vidis kelkfoje grandajn elefantojn,
kiujn oni transportis sur ipoj tra Sueza Kanalo el Hindujo al Eropo,
sed neniu el ili egalis al tiu koloso, kiu vere aspektis kiel granda,
ardezkolora roko iranta sur kvar piedegoj. i diferencis anka de tiuj
per la grandegaj kojndentoj, kiuj mezuris irka kvin a pli multe da
futoj de longo kaj, kiel tion rimarkis jam Nel, per siaj imponaj
orelegoj. iaj antaaj piedoj estis tre altaj, sed relative maldikaj, kion
kazis sendube la dekkelktaga fastado.
Jen liliputo! ekkriis Stajo Se i rektius kaj etendus
bone la rostron, i povus vin ekkapti je la piedeto.
Sed la koloso intencis nek rektii, nek kapti ies piedeton. Per
anceliema pao i alproksimiis al la elirejo de la intermonto kaj
rigardis dum momento en la abismon, sur kies fundo amis la akvo.
Poste i turnis sin al la muro situanta pli proksime al la akvofalo,
direktis al tiu sian rostron kaj, subakviginte in kiel eble plej
skrupule, komencis trinki.
Estas ia savo diris Stajo ke i povis per la rostro
atingi la akvon. Se ne, i estus pereinta.
La elefanto trinkis tiel longe, ke tio maltrankviligis la
knabineton.
Stajo, u i ne malsanios? i demandis.
Mi ne scias li respondis, ridante sed se vi zorgas pri
i, vi devas in admoni.
Do Nel kliniis super la rando kaj komencis voki:
Sufias, kara elefanto, sufias!
Kaj la kara elefanto, kvaza i komprenus, pri kio temas, esis
tuj trinki kaj komencis surveri sin per akvo: unue i surprucigis
siajn krurojn, poste la dorson, kaj fine amba flankojn.
- 193 -
Dume krepuskiis, do Stajo kondukis la knabineton al la

zeribo, kie jam atendis ilin la vespermano.
Ili amba estis en bonegaj humoroj: Nel pro tio, ke i savis la
elefanton de la pereo, kaj Stajo tial, ke li vidis iajn brilantajn
okuletojn, kvaza du steletojn, kaj ian ojigitan vizaeton, kiu
aspektis pli vigle kaj sane ol iam de post la elvojao el Kartumo.
Lian kontention kazis anka tio, ke li promesis al si trankvilan kaj
bonegan nokton. Neatingebla de du flankoj la terlango sekurigis ilin
tre bone kontra bestoatakoj, kaj el la tria flanko Kali kun Mea
konstruis tiel altan muron el dornohavaj branoj de akacio kaj
pasiflorbranoj, ke estis tute certe, ke neniu rabobesto sukcesus traii
tra tiu baro. La vetero e tio fariis belega kaj la ielo tuj post la
sunsubiro ekbrilis per steloj. Estis agrable spiri la malvarmetan aeron
pro la najbareco de la akvofalo, aeron plenan de la odoro de angalo
kaj de free rompitaj branoj.
La muo ne ekhavos i tie febron! pensis kun ojo
Stajo, Poste ili komencis interparoli pri la elefanto, ar Nel ne
kapablis paroli pri io alia, kaj i ne esis ravii pro ia kresko, rostro
kaj kojndentoj, kiuj efektive estis grandegaj. Fine i demandis:
Stajo, i estas eksterordinare saa, u ne?
Kiel Salomono respondis Stajo. Sed el kio vi tion
konkludas?
ar, kiam mi petis in, ke i ne trinku plu, i tuj obeis min.
Se i antae ne prenis lecionojn de la angla lingvo, kaj
tamen komprenas angle, tio estas vere admirinda.
Rimarkinte, ke Stajo ridigas in, Nel koleretis, poste i denove
darigis:
Diru, kion vi volas, kaj mi estas certa, ke i estas tre
inteligenta kaj ke i tuj malsovaios.
u tuj, mi ne scias, sed i povas malsovaii. Afrikaj
elefantoj ja estas pli sovaaj ol aziaj, sed mi pensas, ke ekzemple
Hanibalo uzis la afrikajn.
Kaj kio estis Hanibalo?
Stajo rigardis in kun indulgemo, sed anka kun kompato.
Evidente li diris en via ao e pri tiaj aferoj oni
nenion scias. Hanibalo estis granda kartaga armeestro, kiu uzis
- 194 -
elefantojn dum la milito kontra la romanianoj, kaj ar Kartago situis

en Afriko, li devis uzi afrikajn...
Ilian pluan interparolon interrompis la lata blekego de la
elefanto, kiu maninte kaj trinkinte issate, komencis trumpeti,
nesciate, u pro ojo a pro sopiro al plena liberio. Saba saltleviis
kaj komencis boji, kaj Stajo diris:
i certe vokas siajn kamaradojn. Bele ni aspektos, se
alvenos i tien tuta aro de lili.
i diros al la aliaj, ke ni estis por i bonaj! respondis
rapide Nel.
Sed Stajo, kiu ne maltrankviliis efektive, ar li kalkulis ke e
se alkurus tuta aro de tiuj bestoj, fortimigus ilin certe la fajrobrilo
ekridetis spiteme kaj diris:
Bone, bone! Kaj se la elefantoj aperos, tiam vi ne ploros pro
timo, ho ne! nur al vi vitos la okuloj, kio okazis jam dufoje.
Kaj li komencis imiti in moke:
Mi ne ploras, nur miaj okuloj vitas...
Sed Nel, vidante lian gajan mienon, divenis, ke neniu danero
minacas plu al ili.
Kiam ni malsovaigos in i diris tiam miaj okuloj ne
vitos, e se dek leonoj blekegus.
Kial?
ar i defendos nin.
Stajo silentigis la hundon, kiu ne esis respondi al la elefanto,
post kio li pripensis iom kaj parolis jene:
Vi ne pripensis unu aferon, Nel. Ni ja ne restos i tie por
iam, sed ni vojaos plu. Mi ne diras, ke tuj... i tie la loko estas bona
kaj saniga, ni decidis do restadi... eble unu semajnon, eble du, ar vi
kaj ni iuj meritas la plenan ripozon. Nu, bone! Tiel longe kiel ni
estos i tie, ni nutros la elefanton, kvankam tio estas por ni iuj
granda laboro. Sed i estas ja enfermita kaj ni ne povas kunpreni in.
Sed kio poste? Ni foriros kaj i restos i tie kaj ree turmentios pro
malsato, is i finfine pereos. Tiam ni bedaros in e pli.
Nel tre malojiis, kaj dum kelka tempo i sidis silente,
evidente ne sciante, kion respondi al tiuj trafaj rimarkoj, sed post
- 195 -
momento i levis la kapon kaj, reetinte la hartufeton, kiu kovris iom

iajn okulojn, i turnis sian fidoplenan rigardon al la knabo:
Mi scias i diris ke, se vi volos, vi elkondukos in el
tiu intermonto.
Mi!
Kaj i, etendinte la fingreton, tuis per i la brakon de Stajo
kaj ripetis:
Vi!
La malgranda, ruza virineto komprenis, ke ia fido flatos la
knabon kaj ke de tiu tempo li komencos iam pripensi, kiamaniere
liberigi la elef anton.
- 196 -
XXVI
La nokto pasis kviete kaj kvankam sur la suda parto de la
firmamento ariis multaj nuboj, la mateno estis belvetera. Je la
ordono de Stajo Kali kaj Mea okupiis tuj post la matenmano pri
la kolektado de melonoj, akaciaj silikvoj kaj freaj folioj, krom tio pri
la kolektado de herbo kaj de iuspeca nutrao por la elefan;o, kion ili
metis poste e la rando de la intermonto. ar Nel volis nepre mem
manigi sian novan amikon, Stajo eltranis por i el juna branria
figujo ion similan al forkego, por plifaciligi al i la malsuprenetadon
de la provizaoj sur la fundon de la intermonto. La elefanto
trumpetadis de la mateno, postulante videble la nutrajon, kaj kiam i
poste ekvidis e la rando la saman blankan estaeton, kiu nutris in
hiera, i salutis in per gaja trumpetvoo kaj tuj etendis al i sian
rostron. e la matenlumo i ajnis al la infanoj ankora pli giganta ol
hiera. Malgrasa i estis ja vere, sed i aspektis jam pli vigle kaj
turnis al Nel siajn malgrandajn penetremajn okulojn preska gaje.
Nel e asertis, ke iaj antaaj piedoj plidikiis dum unu nokto, kaj i
komencis malsuprenpui la nutraon kun tia fervoro, ke Stajo devis
haltigi in, kaj fine, kiam i tro laciis, anstatai in en la laboro. Ili
amba amuziis bonege, kaj precipe ridigis ilin la kapricoj" de la
elefanto. i manis komence ion, kio falis apud iaj piedoj, sed
balda, kvietiginte sian unuan malsaton, i komencis elekti. Trafante
kreskaon, kiu estis por i malpli bongusta, i senpolvigis in
frapante kontra la antaaj piedoj, post kio i foretis in supren per
la rostro, kvaza i volus diri: Manu mem tiun bongustaon". Fine,
kiam i satmanis kaj sufie trinkis, i komencis ventumi sin per siaj
grandegaj oreloj kun videbla kontenteco.
Mi estas certa diris Nel ke, se ni al i nun
alproksimius, i farus al ni nenion malbonan.
Kaj i komencis in voki:
Elefanto, kara elefanto, u vere vi farus al ni neniun
malbonaon?
- 197 -
Kaj kiam la elefanto klinis responde sian rostron, i turnis sin al

Stajo:
Vidu! i diras, ke jes.
Povas esti respondis Stajo. Ili estas tre inteligentaj
bestoj kaj tiu sendube jam komprenis, ke ni amba estas al i
necesaj. Kiu scias, u i ne sentas por ni anka iom da dankemo; pli
bone tamen estas ankora ne provi, kaj precipe ne provu tion Saba,
ar la elefanto mortigus in tutcerte. Kaj dumtempe eble anka ili
interamikios.
Pliajn vortojn de admiro pri la elefanto interrompis Kali, kiu,
antavidante, ke li devos iutage labori pro la nutrado de la
grandegulo, alproksimiis al Stajo kun kuraiga rideto kaj diris:
Sinjoro granda mortigi elefanto, kaj Kali in mani,
anstata kolekti herbo kaj branoj.
Sed sinjoro granda" estis jam je cent mejloj for de la intenco
mortigi la bestegon, kaj ar krome li estis denaske ege vigla, li tuj
respondis:
Vi estas azeno.
Malfelie li forgesis, kion signifas azeno en la lingvo ki-svahili
kaj li diris angle donkey", kaj Kali, ne komprenante la anglan
lingvon, videble opiniis tiun vorton iu komplimento a iu lado por
si, ar post kelka momento la infanoj ekadis, kiel, turnante sin al
Mea, li diris fanfarone:
Mea havi nigra hato kaj nigra cerbo kaj Kali estas
donkey".
Post kio li aldonis fiere:
Sinjoro granda mem diri, ke Kali estas donkey".
Dume Stajo, ordonante al ili amba, ke ili gardu la fralineton
kiel la okulon en la kapo, kaj okaze de iu akcidento ili senprokraste
voku lin, li prenis la pafilon kaj iris al tiu deirita roko, kiu fermis la
intermonton. Alveninte al la loko, li pririgardis in atente, esploris
iujn fendiojn en i, enovis stangon en fendon, kiun li trovis en la
malsupra parto de la tonego, mezuris precize ian profundecon,
poste revenis per malrapida pao al la tendaro kaj, malferminte la
skatolon kun argaoj, li komencis kalkuli ilin.
- 198 -
Sed apena li nombris is tricent, kiam el la baobabo, kiu

kreskis je 50 paoj de la tendo, adiis la voo de Mea:
Sinjoro, sinjoro!
Stajo alproksimiis al la giganta arbego, kies trunko, putrinta
e la tero, aspektis kvaza turo, kaj demandis:
Kion vi volas?
Ne tro malproksime oni vidas multajn zebrojn kaj pli fore
patas sin antilopoj.
Bone. Mi prenos la pafilon kaj iros, ar oni devos fumai
viandon. Sed por kio vi surgrimpis la arbon kaj kion vi tie faras?
La knabino respondis je tio per sia malgaja kantvoo:
Mea vidis la neston de grizaj papagoj kaj volis alporti ilin al
la juna fralineto, sed la nesto estas malplena, do Mea ne ricevos
kolringon.
Vi ricevos in pro tio, ke vi amas la fralineton.
La juna negrino tuj malsuprengrimpis la la malglata arboelo
kaj kun ojplenaj okuloj, i komencis ripeti:
Ho jes! Jes! Mea amas in tre kaj kolringon same!
Stajo glatumis favore ian kapon, post kio li prenis la pafilon,
fermis la skatolon kun argaoj kaj ekiris al la loko, kie patis sin
zebroj. Post paso de duonhoro la resono de pafo atingis la tendaron,
kaj post unu horo la malgranda asisto revenis kun bona novao, ke li
mortpafis junan zebron kaj ke la irkaao estas plena de asbestoj,
ar li vidis de sur la altao krom zebroj anka multajn arojn da
antilopoj kaj grupeton da water-buck", t.e. akvaj kaproj, patantaj
sin apud la rivero.
Poste li ordonis al Kali preni la evalon kaj sendis lin por la
asita besto, kaj li mem komencis diligente rigardi la gigantan
trunkon de la baobabo, irkairi in kaj frapi per la karabenkolbo
ian malglatan arboelon.
Kion vi faras? demandis Nel.
Kaj li respondis:
Rigardu, kiel i estas giganta. Dek kvin personoj, preninte
sin je la manoj, ne sukcesus certe irkapreni tiun arbegon, kiu
memoras eble la tempojn de faraonoj. Sed la trunko en sia malsupra
parto estas tute putrinta kaj malplena. u vi vidas tiun malfermaon,
- 199 -
tra kiu oni povas facile enii en ian internon? Oni povus tie arani
kvaza grandan ambron, en kiu ni iuj povus bone loi. Venis tio en
mian kapon, kiam mi vidis Mea'n meze de la branaro kaj poste,
asante zebrojn, mi iam pensis pri tio.
Sed ni estas ja pluirontaj al Abisenujo.
Jes. Sed oni devas antae ripozi, kaj mi diris hiera al vi, ke
ni decidis resti i tie unu semajnon, a e du. Vi ne volas forlasi vian
elefanton, kaj mi timas pri vi pro la pluva sezono, kiu jam
komenciis kaj dum kiu la febro estas preska certa. Hodia estas
bela vetero, tamen vi vidas, ke nuboj amasias iam pli dense kaj
kiu scias, u la pluvo ne falos jam anta la vespero. La tendo ne
irmas vin sufie, kaj en la baobabo, se i ne estas putrinta ligno is
la supro de la trunko, ni povas ridi pri la plej granda pluvego. Estus
anka en i pli sekure ol en la tendo, kaj se iuvespere oni irmus
tiun malfermaon kaj la fenestrojn, kiujn mi aranus por la taglumo,
tiam povus irka la arbego mui multe da leonoj. La printempa
pluvperiodo ne daras pli longe ol unu monaton kaj mi pli kaj pli
pensas, ke oni devas nepre transatendi in. Kaj se jes, tiam pli bone
i tie ol ie ajn alie kaj pli bone en i tiu giganta arbego ol sub la
tendo.
Nel iam konsentis ion, kion volis Stajo, do i konsentis
anka nun, tiom pli, ar la penso pri la restado e la elefanto kaj pri
la loado en la baobabo plais al i eksterordinare. i komencis do
tuj pripensi, kiamaniere ili aranos la loejon, kiel ili meblos la
ambrojn kaj kiel ili invitos sin reciproke por five o'clock"-oj kaj
tagmanoj. Fine ili amba amuziis sufie kaj Nel volis tuj
irkarigardi en la nova loejo, sed Stajo, kiu iutage fariis pli
sperta kaj singarda, retenis in de tro subita mastrumado.
Anta ol ni mem tie ekloos li diris oni devas elpeli la
antaajn loantojn, se iaj tie trovias.
Dirinte tion, li ordonis al Mea eneti en la internon de la
baobabo kelkajn ardantajn kaj freajn, do forte fumantajn branojn.
Kaj montriis, ke li bone faris, ar la giganta arbo estis delonge
enloata de tiaj gemastroj, je kies gastamo oni ne povis kalkuli.
- 200 -
XXVII
Du malfermaoj estis en la arbo: unu vasta, duonon de metro
super la tero, la dua malpli granda, irka en alteco de unua etao en
urbaj domoj. Apena Mea enjetis en la malsupran malfermaon la
brulfumantajn branojn, tuj el la supra malfermao komencis elflugi
grandaj vespertoj, kiuj, blindigitaj pro la sunbrilo, irkaflugis la
arbon kvaza frenezaj, akre kriante. Sed post momento el la
malsupra malfermao eloviis fulmrapide la vera mastro, nome
grandega boa-serpento, kiu digestis evidente en duondormo la restojn
de la lasta kaptao. Nur kiam la fumo atingis iajn naztruojn, i
vekiis kaj ekpensis pri sia savo. e la vido de la ferkolora korpao,
kiu kvaza grandega risorto saltis el la fumanta arbotruego, Stajo
ekkaptis Nel'on per la brakoj kaj komencis forkuri kun i en la
direkto de la malfermita angalo. Sed la amfibio, mem ekterurita, ne
intencis postkuri ilin; anstata tio, tordiante meze de la herbo kaj
disstarigitaj pakaoj, i forkuradis kun grandega rapideco en la
direkto de la intermonto, volante kai sin inter rokrompaoj kaj
fendaoj. La infanoj retrankviliis. Stajo starigis Nel'on sur la teron
kaj eksaltis por preni la pafilon, post kio li sekvis la serpentegon al la
intermonto, kaj Nel postkuris Stajon. Sed post dekkelkaj paoj tiel
eksterordinara vido ekbatis iliajn okulojn, ke amba haltis
konsternitaj. Jen supre, super la rando de la intermonto, aperis por
palpebrume daro la korpao de la serpentego kaj, zigzaginte en la
aero, falis denove malsupren. Post momento i aperis duafoje kaj ree
malsuprenfalis. La infanoj, alkurinte is la rando, vidis kun mirego,
ke ilia nova amiko, la elefanto, ludis tiamaniere kun la boa-serpento
kaj, sendinte in unue en dufojan aerveturon, nun piedpremis ian
kapon per sia giganta, tiposimila piedego. Fininte tiun operacion, i
denove levis per sia rostro la ankora tremantan korpon, sed i-foje
ne etis in supren, nur rekte en la akvofalon. Post kio, balancante
ambaflanken kaj ventumante per la orelegoj, i komencis penetreme
rigardi Nel'on, kaj fine i etendis al i sian rostron, kvaza postulante
rekompencon por sia heroa kaj samtempe ege prudenta faro.
- 201 -
Kaj Nel alkuris tuj al la tendo kaj, reveninte kun amaso da

sovaaj figoj, komencis al i eti po kelkajn, kaj la elefanto seris ilin
diligente en la herbo kaj enmetis unu post la alia en sian fakon.
Tiujn, kiuj enfalis en pli profundajn fendojn, i spirblovanto eligis
per tia forta blovado, ke kun la figoj supren flugis tonoj grandaj kiel
homa pugno. Tiun spektaklon la infanoj akceptis per apladoj kaj
rido. Nel revenis kelkfoje por novaj provizoj, ne esante aserti e iu
figo, ke la elefanto estas jam komplete malsovaa kaj ke i povus e
nun malsupreniri al i.
Vidu, Stajo jen ni havos protektanton! ar i timas
neniun en la dezerto: nek leonon, nek serpentegon, nek krokodilon.
Plue i estas tre bona kaj i amas nin tutcerte.
Se i malsovaios diris Stajo kaj se mi povos lasi
vin sub ia protekto, tiam efektive mi iros asi en plena trankvilo, ar
pli bonan defendanton mi ne povus seri al vi en la tuta Afriko.
La tieaj elefantoj estas pli sovaaj, sed mi legis, ke
ekzemple la aziaj havas specialan inklinon al infanoj. Neniam okazis
en Hindujo, ke elefanto malutilis al infano kaj se i friozias, kio
okazas de tempo al tempo, tiam la lokaj loantoj elsendas infanojn
por trankviligi in.
Jen vidu, vidu!
iuokaze vi faris bone, ke vi ne permesis al mi in mortpafi.
Je tio la pupiloj de Nel ekflamis pro ojo, kvaza du verdetaj fajretoj.
Ekstarante sur la piedfingretoj, i metis sur la brakojn de Stajo siajn
du manojn kaj, klinante la kapeton malantaen, i demandis,
rigardante al liaj okuloj:
Mi agis, kvaza mi estus kiomjara? diru! kiomjara?
Kaj li respondis:
Almena sepdekjara.
Vi iam ercas pri mi.
Koleretu, koleretu! kaj kiu liberigos la elefanton?
Adinte tion, Nel komencis tuj kaoli kvaza juna katineto.
Vi! Kaj mi tre amos vin pro tio kaj anka i.
Mi pensas pri tio, diris Stajo sed tio ne estas facila
laboro kaj mi ne faros tion nun, sed nur tuj anta nia plua ekiro.
- 202 -
Kial?
Tial, ke i certe forlasus nin, se mi liberigus in, anta ol i
malsovaios kaj alkutmios al ni.
Ho! i ne forlasos min.
Vi pensas, ke i same farus kiel mi! rediris Stajo kun
certa malpacienco.
La pluan interparolon haltigis la alveno de Kali, kiu alportis la
buitan zebron kaj iajn idojn mortmorditajn de Saba. i estis felio
por la hundo, ke kurante post Kali, i ne eestis la batalon kontra la
serpento. La hundo estus certe postkurinta la serpenton kaj, atinginte
in, pereus en iaj mortigaj tordioj, anta ol Stajo sukcesus alkuri
por helpi. Pro mortigo de la zebridoj i ricevis de Nel batpunon, kiun
i ne tro sentis, ar i e ne retiris sian elpendantan langaon, kun kiu
i revenis de la asado.
Dume Stajo deklaris al Kali, ke li intencas arani loejon en la
arbo kaj rakontis al li, kio okazis dum la purigado de la arbotrunko
per la fumo, kaj kiamaniere la elefanto venkis la boa-serpenton. La
projekto ekloi en la baobabo, kiu povos doni irmon ne sole kontra
la pluvo, sed anka kontra sovaaj bestoj, tre plais al la negro, sed
la ago de la elefanto tute ne gajnis lian aprobon.
La elefanto estas malsaa li diris ke i enetis
niokon" en la aumantan akvon, sed Kali scias, ke nioko estas bona,
do li seros in post la aumanta akvo kaj li rostos in, ar Kali estas
saa kaj donkey.
Prave, vi estas donkey! respondis Stajo sed vi ja ne
manos serpenton?
Nioko bona ripetis Kali.
Kaj montrante la buitan zebron, li aldonis:
Pli bona, ol i tiu niama.
Post tio ili amba iris al la baobabo kaj okupiis pri la arano
de loejo. Kali seris e la rivero platan tonon, en grandeco de
granda kribrilo kaj, metinte in en la trunkon, utis sur in ardantajn
lignokarbojn. Poste li alutis pli kaj pli da novaj ardaoj, atentante
nur, ke ne ekbrulu la putrintao interne de la trunko kaj ne kazu la
brulon de la tuta arbo mem. Li diris, ke li faras tion, por ke nenio
mordu grandan sinjoron kaj bibi. Kaj efektive montriis, ke tio ne
- 203 -
estis superflua singardo, ar, post kiam la fumo plenplenigis la

internon de la arbo kaj disiris e eksteren, el la elfendetoj komencis
elrampi la plej diversaj estaoj: nigraj kaj erizkoloraj skaraboj, vilaj
araneoj grandaj kiel prunoj, rapoj kovritaj kvaza per dornoj,
fingrodikaj kaj abomenaj, kaj samtempe venenaj skolopendroj, kies
mordo povas kazi e morton. Kaj la tio, kio okazis sur la ekstera
flanko de la trunko, estis facile diveni, kiom da similaj estaoj pereis
interne pro la lignokarba fumo. Tiujn, kiuj malsuprenfalis en la
herbon el la arboelo kaj el pli malaltaj branoj, Kali dispremis
senkompate per tonoj, rigardante e tio iam al la supra kaj
malsupra arbokavaoj, kvaza li timus, ke balda elios el unu de ili
ankora io nova.
Kial vi tiel rigardas demandis Stajo u vi opinias, ke
alia serpento povas kaii en la arbo?
Ne! Kali timi Mzimu.
Kio estas Mzimu?
Malbona spirito.
u vi iam vidis in en la vivo?
Ne, sed Kali adi terura muo, kiu Mzimu fari en kabanoj
e soristoj.
Tamen viaj soristoj ne timas in?
Soristoj scias in teni, poste soristoj viziti kabanoj kaj
diri, ke Mzimu koleri, do negroj doni al ili bananoj, mielo, biero
farita el kreskao sorgo, ovoj kaj viando, kaj peti pardono de Mzimu.
Stajo ekmovis la brakojn.
Videble estas bone esti e vi soristo. Sed eble tiu serpento
estis Mzimu?
Kali kapneis:
Tiaokaze ne elefanto mortigi Mzimu, sed Mzimu mortigi
elefanto. Mzimu estas morto...
Subite iu stranga krako kaj mueto interne de la arbo
interrompis lian parolon. El la malsupra arbokavao eliis stranga
polvao, post kio denove adiis e pli forta krako ol antae.
Kali etiis fulmrapide vizaaltere kaj komencis krii terure:
Aka! Mzimu! Aka! Aka! Aka!
- 204 -
Anka Stajo retiriis en la unua momento, sed balda li

reakiris la memregon, kaj kiam Nel kaj Mea alkuris, li komencis
klarigi al ili, kio okazis.
Verajne li diris la tuta amaso da putrao interne de la
trunko, plilariante pro la varmego, fine malsuprenfalis kaj
superutis la ardantan lignokarbon. Kaj Kali pensas, ke tio estas
Mzimu. Sed Mea kelkfoje prucigu akvon en la malfermaon, ar se
la ardao ne estingiis pro manko de aero kaj la putrao ekflamios,
tiam la arbo povas forbruli.
Post kio, vidante, ke Kali konstante kuas kaj ne esas ripetadi
kun timego: Aka! Aka!", li prenis tiun pafilon, el kiu li pafis kutime
al numidoj, pafis en la malfermaon kaj diris, pufrapante la knabon
per la karabenkolbo:
Via Mzimu mortigita. Ne timu!
Kaj Kali rektiis, restante sur la genuoj.
Ho sinjoro granda! granda!... Sinjoro ne timi e Mzimu?
Aka! Aka! ekkriis Stajo, moke imitante la negron.
Kaj li komencis ridi.
Post kelka tempo Kali tute retrankviliis, kaj kiam li eksidis al
la manao pretigita de Mea, montriis, ke la momenta terurio ne
deprenis de li la apetiton, ar krom porcio da fumaita viando li
formanis ankora la nekuiritan hepaton de zebrido, ne kalkulante la
sovaajn figojn, kiujn liveris abunde la apude kreskanta sikomoro.
Poste ili amba revenis al la arbo, e kiu estis ankora multe por
labori. La eletado de la putrintao, de lignokarbo, de centoj da
bruligitaj skaraboj kaj grandaj oniskoj, kaj dekkelkaj rostitaj
vespertoj daris pli ol du horojn. Stajon mirigis e la fakto, ke la
vespertoj povis loi en senpera najbareco kun la boa-serpento.
Tamen li divenis, ke la granda serpento a malatis tiel etan asaon,
a, ne povante interne de la trunko volvii irka io, ne scipovis
atingi ilin. La ardo de la lignokarbo kazinta la falon de la putrintaj
tavoloj, bonege purigis la internon kaj ia vido plenigis nun
Stajon per ojo, ar i estis tiel vasta kiel granda ambro kaj povis
doni irmon ne por kvar, sed e por dek personoj. La malsupra
malfermao estis la pordo, la supra la fenestro, dank'al kio en la tre
vasta trunko estis nek mallume, nek sufoke. Helpe de tendotuko
- 205 -
Stajo decidis dividi la tutaon en du ambrojn, el kiuj la unuan li

destinis por Nel kaj Mea, la duan por si mem, Kali kaj Saba. La arbo
ne estis putrinta is la trunkosupro, do la pluvo ne povis enii
internen, kaj por tute sekurii kontra i sufiis levi kaj subapogi
super amba malfermajoj la arboelon tiamaniere, ke i formu du
defluilojn. La plankon de la interno ili surutis per varmega sablo
alportita de la riverbordo, kaj ian supraon ili kovris per sekaj
muskoj.
La laboro estis efektive laciga, kaj precipe por Kali, ar li devis
krom tio fumai viandon, trinkigi la evalojn kaj pensi pri la nutrao
por la elefanto, kiu senese trumpetis pri i. Sed la juna negro
okupiis pri la arano de la nova loejo kun granda volonteco kaj e
kun f ervoro, kies kazon li klarigis al Stajo ankora dum la sama
tago jene:
Kiam la gramda sinjoro kaj bibi li diris, metante la
manojn sur la koksojn ekloos en la arbo, Kali ne bezonos
konstrui por la nokto la grandan zeribon kaj li povos iuvespere
maldiligenti.
u vi tiom atas nenion fari? demandis Stajo.
Kali estas viro, do Kali ati nenion fari, ar labori devi nur
virinoj.
Tamen vi vidas, ke mi laboras por bibi.
Sed kiam bibi plenaii, i devi labori por la granda sinjoro
kaj se i ne voli, tiam la granda sinjoro certe bati in.
Je la sola penso pri batado de bibi, Stajo eksaltis kvaza
brogita kaj kriis kolere:
Malsaulo, u vi scias, kio estas bibi?
Mi ne scias respondis la nigra knabo kun teruro.
Bibi", jen estas... jen estas... bona Mzimu!
Kaj Kali e ekkaris.
Kaj post la finio de la laboro li malkurae alproksimiis al
Nel, falis anta i vizaaltere kaj komencis ripeti, ne plu per terura,
sed per petega voo:
Aka! Aka! Aka!...
- 206 -
Kaj la bona Mzimu" lare malfermis al li siajn belegajn

okulojn similajn al la koloro de la marakvo, tute ne komprenante, kio
okazis kaj kion celas Kali.
- 207 -
XXVIII
La nova sidejo, kiun Stajo nomis Krakovo" estis aranita
dum tri tagoj. Sed unue oni metis en la viran ambron" la efajn
pakaojn, kaj dum la granda pluvego la juna kvaropo trovis bonegan
irmon en la kolosa trunko e anta ia arano. La pluva sezono us
komenciis, sed i ne konsistis el longedaraj, atunaj pluvoj, dum
kiuj la ielo kovrias per nigraj nuboj kaj la enuiga laciga pluva
vetero daras dum tutaj semajnoj. i tie la vento plurfoje dispelis la
ariintajn nubojn, kiuj surveris la teron abunde, post kio denove
ekbrilis la suno, brilanta kvaza free banita, kaj superutis per ora
lumo la rokojn, la riveron, la arbojn kaj la tutan angalon. La herbo
kreskis preska anta la okuloj. La arboj kovriis per abunda foliaro
kaj, anta ol defalis la malnova frukto, formiis ermoj por la nova.
Kaze de la ofte vebantaj akveroj la aero fariis tiom travidebla, ke
e la malproksimaj objektoj estis tute distingeblaj kaj la okuloj povis
atingi nemezureblan malproksimon. Sur la firmamento pendis
belegaj, sepkoloraj ielarkoj, kaj la akvofalo estis preska konstante
ornamita per ili. La mallonge darantaj matenaj kaj vesperaj
ielruoj ludis per miloj da belegaj briloj, ke e en la Libia dezerto la
infanoj vidis nenion similan. La plej malsupraj nubetoj, proksimaj al
la tero, koloriis erize, la supraj pli bone prilumitaj, etendiis
kvaza lagetoj el purpuro kaj oro, kaj la etaj, lanosimilaj nubetoj
briletis kvaza rubenoj, ametistoj kaj opaloj. Nokte dum
pluvinterrompoj la luno anis la rosgutojn pendantajn sur la folioj
de mimozoj kaj akacioj, en briliantojn, kaj la ekvatora lumo brilis en
la refreiinta diafana aero pli hele ol en aliaj sezonoj.
El inuindejoj, kiujn la rivero faris pli malsupre de la akvofalo,
adiis la maltrankvila kvakado de ranoj kaj la melankoliaj vooj de
bufoj. Sed kiam la stelhava ielo kovriis per nuboj kaj komencis
pluvi, iis tre mallume kaj en la interno de la baobabo tiel nigre kiel
en kelo. Volante trovi rimedon kontra tio, Stajo ordonis al Mea
fluidigi grason el asitaj bestoj kaj faris el lada skatolo lampon, kiun
li pendigis sub la supra malfermao, momita de la infanoj fenestro".
- 208 -
La lumo, brilanta el tiu fenestro kaj videbla de malproksime

meze de la mallumo, forpelis sovaajn bestojn, sed anstatae i
altiris vespertojn kaj e birdojn. Fine Kali devis arani en la
malfermao kvaza irmilon el dornoj, similan al tiu, per kiu li fermis
por la nokto la malsuprajn malfermaon.
Sed dum la tago, se estis bela vetero, la infanoj forlasis
Krakovon" kaj vagadis tra la tuta terlango. Stajo asis antilopojn
kaj strutojn, kiuj are aperis apud la malsupra rivero, kaj Nel vizitis
sian elefanton, kiu trumpetadis komence pro nutrao kaj poste, kiam
i enuis sen sia eta amikino. i salutis in iam kun videbla ojo kaj
suprenstarigis tuj siajn grandajn orelojn, kiam i nur de malproksime
adis ian voon a iajn paojn.
Iufoje, kiam Stajo jam iris por asi kaj Kali estis okupita pri
fikaptado malanta la akvofalo, Nel decidis iri al la roko fermanta la
intermonton, por kontroli, u Stajo jam elpensis ion por forigi in
kaj kion li is nun faris. Okupita pri la preparado de la tagmano
Mea ne rimarkis ian foriron, kaj la knabineto, kolektante dumvoje
florojn de speciala speco de begonio, kiu kreskis abunde inter la
rokoj, alproksimiis al la deklivo, tra kiu ili eliris iam el la
intermonto, kaj malsuprenirinte i jam troviis apud la roko. La
giganta tono, deirita de la natura roko, fermis la elirejon de la
intermonto kiel antae. Sed Nel rimarkis, ke inter i kaj la roko estas
trairejo, tiel lara, ke e plenkreskulo facile povus tie trapremii.
Dum momento i hezitis, poste i trairis kaj troviis transe. Sed tie
estis vojkurbio, kiun oni devis preteriri por atingi la laran elfluejon
fermitan per la akvofalo. Nel komencis mediti: Mi iros nur iom pli
malproksimen, mi elrigardos el post la roko, unufoje mi vidos la
elefanton, kiu min tute ne rimarkos, kaj mi revenos". Tiel meditante,
i oviis pao post pao pli kaj pli antaen, is fine i atingis la
lokon, en kiu la intermonto disvastiis subite en malgrandan valeton
kaj i ekvidis la elefanton. i staris deturnita de i, kun la rostro
enigita en la akvofalo kaj trinkis. Tio kuraigis in, do, alpremiinte
al la roka muro, i faris ankora kelkajn paojn kaj ankora kelkajn
paojn kaj tiam subite la giganta besto, volante surveri siajn
flankojn, turnis la kapon, ekvidis la knabineton kaj tuj ekiris al i.
- 209 -
Nel iom teruriis, sed ar jam ne estis tempo por retirii, i

alpremis genueton al genueto, riverencis al la elefanto kiel eble plej
bele, etendis sian maneton kun la begonioj kaj diris per iomete
tremanta voeto:
Bonan tagon, kara elefanto! Mi scias, ke ci faros al mi
nenion malbonan, do mi venis por diri al ci bonan tagon... kaj mi
havas por ci nur i tiujn florojn...
Kaj la grandegulo alproksimiis, etendis la rostron, elprenis el
la fingretoj de Nel la fasketon de begonioj, sed enmetinte in en la
fakon, i tuj faligis in teren, ar videble estis bongustaj nek iliaj
vilaj folioj nek la floroj. Nel ekvidis nun super si la rostron, kvaza
gigantan nigran serpenton, kiu etendiis kaj kurbiis: i tuis ian
dekstran maneton kaj la maldekstran, poste amba brakojn kaj fine,
malleviinte, komencis ancelii modere ambaflanken.
Mi sciis, ke ci faros al mi nenion malbonan ripetis la
knabineto, kvankam la timo ankora ne forlasis in.
Kaj la elefanto suprenstarigis siajn imponajn orelojn, volvante
kaj malvolvante alterne la rostron kaj eligante ojan sonon, kion i
faris iam, kiam la knabineto alproksimiis al la rando de la
intermonto.
Kaj kiel iam Stajo kun la leono, tiel nun ili amba staris unu
kontra la alia i, grandegulo simila al domo a roko kaj i,
etulino, kiun i povis dispremi per unu movo, e ne pro kolero, sed
simple pro neatento.
Sed la bona kaj prudenta besto faris neniajn, nek kolerajn, nek
neatentajn movojn kaj estis evidente kontenta kaj felia pro la alveno
de la malgranda gasto.
Nel iom post iom kuraiis, kaj fine i suprenlevis la okulojn
kaj, rigardante tiel, kvaza i rigardus al alta tegmento, demandis,
malkurae elovante sian maneton:
u mi povas glatumi cian rostron?
La elefanto ne sciis la anglan lingvon, sed el la movoj de ia
mano i tuj komprenis, pri kio temas, kaj i subovis sub ian
manplaton la pinton de sia longa dumetra nazego.
- 210 -
Nel komencis glatumi la rostron, komence per unu mano kaj

singarde, poste per amba manoj, kaj fine i irkaprenis in per
amba brakoj kaj alpremiis al i kun la tuta infana fido.
La elefanto balanciis sur la piedoj kaj iam eligis ojplenajn
sonojn.
Kaj post momento i irkavolvis per la rostro la etan korpon
de la knabino kaj, levinte in supren, i komencis balanci in
facilmove dekstren kaj maldekstren.
Ankora plu! ankora plu! kriis Nel bonege amuziinta.
Kaj la amuzado daris sufie longe, kaj poste la jam tute kuraiinta
knabineto elpensis al si ion alian. Jen, troviante sur la tero, i provis
suprenrampi la antaan piedon de la elefanto, kvaza arbon, a
kaiante sub i, demandis in, u i trovos in. Sed e tiuj petolaoj
i rimarkis unu aferon, nome, ke en la antaaj kaj precipe en la postaj
piedegoj de la elefanto trovias multaj dornoj, de kiuj la giganta
besto tne scipovis liberii, unue pro tio, ke la postajn piedegojn i ne
povis atingi per sia rostro, kaj due, ke i timis vundi al si la fingron,
kiu trovias e la fino de la rostro kaj sen kiu la elefanto povus perdi
sian tutan lertecon kaj kapablecon. Nel nenion sciis pri tio, ke tiaj
dornoj en la piedoj estas vera turmento por la elefantoj en Hindujo,
kaj ankora pli ofte en la afrikaj angaloj konsistantaj plejparte el
dornohavaj kreskaoj. Tamen, ar i tre bedaris la kompatindan
grandegulon, do senpripense, ekkarinte e ia piedego, i komencis
eltiri delikate anta io la pli grandajn kaj poste la malpli grandajn
dornojn, dume ne esante babileti kaj certigi la elefanton, ke i lasos
neniun dornon en iaj piedoj. i komprenis bonege, pri kio temas
kaj kurbigante la piedojn en la genuo, i montris tiamaniere, ke
anka en la plandoj inter la hufoj kovrantaj la fingrojn estas dornoj,
kiuj kazas al i e pli grandajn suferojn.
Sed dume Stajo revenis de la asado kaj komencis tuj
demandi la negrinon, kie estas la fralineto. Ricevinte respondon, ke
i verajne estas en la arbo, li estis jam enrigardonta en la internon de
la baobabo, kiam subite ajnis al li, ke li adas ian voon en la
intermonto. Ne fidante siajn proprajn orelojn, li kuris tuj al la rando
de la intermonto kaj, rigardante malsupren, li preska rigidiis. La
knabineto sidis e la piedego de la koloso, kaj tiu staris tiel kviete,
- 211 -
ke, se ne estus la movio de la rostro kaj de la oreloj, oni povus

supozi, ke i estas skulptita el tono.
Nel! ekkriis Stajo.
Kaj i, okupita pri sia laboro, respondis al li oje:
Tuj, tuj!
Je tio la knabo, kiu ne kutimis heziti anta danero, suprenlevis
per unu mano la pafilon, per la alia li kaptis la seneligitan trunketon
de liano kaj, irkapreninte in per la kruroj, li fulmrapide glitis
lalonge de i sur la fundon de la intermonto.
La elefanto ekmovis maltrankvile la orelojn. Sed i-momente
Nel leviis kaj, irkapreninte ian rostron, kriis rapide:
Ne timu, elefanto jen Stajo.
Stajo tuj rimarkis, ke ekzistas neniu danero por i. Tamen liaj
piedoj ankora tremis, la koro forte batis kaj, anta ol li trankviliis
pro la impreso, li komencis paroli per duone sufokita voo, kolere kaj
samtempe maloje:
Nel, Nel, kiel vi povis tion fari?!...
Kaj i komencis senkulpigi sin, ke i faris nenion malbonan,
ar a elefanto estas bona kaj jam tute malsovaa; ke i volis nur
unufoje rigardi in kaj reveni, sed i retenis in kaj komencis kun i
ludi; ke i balancis in tre singarde kaj ke, se Stajo tion volas, i
anka lin balancos.
Dirinte tion, per unu maneto i prenis la pinton de la rostro kaj
alproksimigis in al Stajo, kaj la duan i svingis kelkfoje dekstren
kaj maldekstren, dirante samtempe al la elefanto:
Elefanto, balancu anka Stajon!
La saa besto ree divenis el iaj gestoj, kion i volas de i
kaj Stajo, ekkaptita je la pantalonzono, en unu momento troviis en
la aero. Estis e tio ia strange komika kontrasto inter lia ankora
koleriinta mieno, kaj tiu balancado super la tero, ke la malgranda
Mzimu" komencis islarme ridi, manfrapi kaj krii kiel antae:
Ankora plu, ankora plu!
Kaj ar ne estas eble konservi la konvenan seriozecon kaj
prediki moralaojn, kiam la homo pendas e la fino de rostro kaj
malgravole faras movojn similajn al pendolmovoj, fine anka la
knabo ekridis. Sed post kelka tempo, ekrimarkante, ke la movoj de la
- 212 -
rostro farias pli kaj pli malrapidaj kaj ke la elefanto intencas starigi
lin sur la teron, li elpensis neatendite ion novan: nome, elprofitante la
momenton, kiam li troviis apud la grandega orelo, li ekkaptis in
ambamane, svingis sin fulmrapide sur al kapon kaj eksidis sur la
nukon de la elefanto.
Jen! li kriis de supre al Nel i ekkomprenu, ke i
devas min obei.
Kaj li komencis per la manplato frapeti ian kapegon, kun la
mieno de estro kaj mastro.
Bone! Nel kriis de malsupre sed kiamaniere vi
malsuprenios nun?
Bagatelao respondis Stajo.
Kaj, pendiginte siajn piedojn sur la frunton de la elefanto, li
irkaprenis per ili rostron kaj glitis teren kvaza lalonge de
arbotrunko.
Jen, kiamaniere mi malsuprenias.
Post kio ili amba okupiis denove pri la elirado de la restintaj
dornoj el la piedoj de la elefanto, kiu montris e tiu operacio
eksterordinaran paciencon.
Dume la unuaj pluveroj komencis fali, do Stajo decidis tuj
rekonduki Nel'on al Krakovo", sed jen aperis neatendite malfacilajo.
La elefanto neniel volis disii de i kaj iufoje, kiam i provis forii,
i reirigis in per la rostro kaj altiris al si. La situacio fariis pli kaj
pli malfacila kaj pro la persisteco de la besto la gaja amuzo povus
malbone finii. La knabo ne sciis, kion fari, ar pluvis pli kaj pli
forte kaj minacis pluvego. Ili amab iom post iom retiriis al la
elirejo, sed tre nerimarkeble kaj la elefanto antaenoviis post ili.
Fine Stajo stariis inter i kaj Nel, fiksis al iaj okuloj sian
penetran rigardon, kaj samtempe diris per mallata voo al Nel:
Ne forkuru, sed retiriu malrapide is la mallara trairejo.
Kaj vi, Stajo? demandis la knabineto.
Retiriu li ripetis kun akcento ar alie mi devus
mortpafi la elefanton.
Sub la influo de tiu minaco la knabineto plenumis la ordonon,
tiom pli, ar havante jam senliman fidon al la elefanto, i estis certa,
ke i nenial faros al Stajo ion malbonan.
- 213 -
Kaj la knabo staris en distanco de kvar paoj de la grandegulo,

ne fortirante de i sian akran rigardon.
Tiel pasis kelkaj minutoj. Ekestis momento preska minaca. La
oreloj de la elefanto moviis kelkfoje, la malgrandaj okuloj ekbrilis
iel strange kaj la rostro subite suprenleviis.
Stajo sentis, ke li palias.
La morto! li pensis.
Sed la koloso neatendite returniis al la rando de la intermonto,
kie i kutimis vidi Nel'on kaj komencis tiel malgaje trumpeti, kiel
neniam antae.
Kaj Stajo iris trankvile al la trairejo kaj malanta la roko li
trovis Nel'on, kiu ne volis reveni sen li al la arbo.
La knabo havis nehaltigeblan deziron diri al i: Vidu, vidu,
kion vi faris! Mi preska pereis pro vi". Sed ne estis tempo por
riprooj, ar la pluvo aniis en pluvegon kaj necesis reveni kiel
eble plej rapide. Nel malsekiis is la ostmodelo, kvankam Stajo
irakavolvis in en sian veston.
Interne de la arbo li ordonis al la negrino tuj alivesti in kaj
li mem anta io malligis en la vira ambro la hundon, kiun li antae
devis alligi, timante, ke i sekvos liajn suprojn kaj fortimigos la
asbestojn. Poste li komencis trarigardi ankorafoje iujn vestojn kaj
pakaojn, esperante, ke li eble trovus iun forgesitan pinprenon da
kinino.
Sed li trovis nenion. Nur sur la fundo de la boteleto, kiun donis
al li la misiisto en Kartumo, kaiis iomete da blanka pulvoro, sed
tiom malmulte, ke i povus sufii apena por la blankigo de
fingropinto. Tamen li decidis enveri en la boteleton varman akvon
kaj doni al Nel tiun fluidaon por trinki.
Post kiam jam pasis la pluvego kaj denove brilis la suno, li
eliris el al arbo, por rigardi la fiojn, kiujn alportis Kali. La negro
kaptis dekkelkajn de ili per fihoko, kiun li mem faris el maldika
drato. Plejparte ili estis malgrandaj, sed troviis anka tri sufie
grandaj, longaj irka unu futon, arentpunktitaj kaj mirige malpezaj.
Mea, edukita en la regionoj de la Blua Nilo, estis bone informita pri
fispecoj kaj tuj diris, ke ili estas bongustaj kaj ke vespere ili elsaltas
tre alte super la akvonivelon. Kaj efektive e ilia preparado
- 214 -
montriis, ke ili estas pro tio malpezaj, ar interne ili havas grandajn
aervezikojn. Stajo prenis unu el tiaj vezikoj, kiu egalis al granda
pomo, kaj alportis al Nel, por montri in.
Rigardu, rigardu li diris tio trovias en la fioj. El
dekkelkaj tiaj vezikoj oni povus fari vitran platon en nia fenestro.
Kaj li montris al la supra malfermao en la arbo.
Sed pripensinte dum momento, li aldonis:
Kaj ankora ion plian.
Kion do? Nel demandis interesite.
Kaj flugdrakojn.
Tiajn, kiajn vi ellasadis en Port-Saido? Ho, bone! Faru!
Mi faros. El fortranitaj, maldikaj bambuoj mi faros
kadretojn, kaj tiujn membranojn mi uzos anstata papero. Ili estos e
pli bonaj ol papero, ar pli malpezaj kaj la pluvo ilin ne
malsekigos. Tia flugdrako povos ege alte suprenlevii, kaj e pli
forta vento i flugos Dio scias kien...
e tio li ekfrapis sian frunton:
Mi havas ideon.
Kiun?
Vi vidos. Post kiam mi tion ankora pli bone pripensos, mi
diros al vi. Nun la elefanto tiel blekegas, ke oni ne povas e
interparoli...
Kaj efektive, la elefanto, pro sopiro al Nel kaj eble al amba
infanoj, trumpetis tiel late, ke la tuta intermonto tremis, kune kun la
proksimaj arboj.
Ni devas montri nin al i diris Nel tiam i certe
trankvilios.
Kaj ili iris tuj al la intermonto. Sed Stajo, tute okupita de sia
ideo, komencis duonvoe paroli:
Nelly Rawlison kaj Stanislao Tarkowski el Port-Saiclo,
forkurinte el Faodo de dervioj, trovias..."
Kaj, haltinte, li demandis:
Kiel difini, kie?...
Kion, Stajo?
Nenion, nenion! Mi scias jam: Ili trovias en distanco de
unu monata vojao orienten de Blanka Nilo kaj ili petegas tujan
- 215 -
helpon"... Kiam la vento blovos norden a orienten, mi ellasos tiajn

flugdrakojn en nombro de dudek, kvindek, cent, kaj vi, Nel helpos al
mi ilin fari.
Flugdrakojn?
Jes! kaj mi diros nur tiom, ke ili povas esti al ni pli utilaj
ol dek elefantoj.
Dume ili alvenis al la rando de la intermonto. Kaj nun
komenciis la balancado de la elefanto de piedo al piedo, la svingado
per la oreloj kaj denove la malgaja trumpetado, kiam Nel provis e
nur por momento malproskimii. Fine la knabineto komencis
persvadi la karan elefanton", ke i ne povas iam esti e i, ar i
devas ja dormi, mani, labori kaj mastrumadi en Krakovo". Sed i
trankviliis nur, post kiam i etis al i per forkego la nutraon
preparitan de Kali sed vespere i komencis denove trumpeti.
La infanoj nomis in i-vespere King", ar Nel certigis
Stajon, ke anta ol i troviis en la intermonto, i estis sendube la
reo de iuj elefantoj en Afriko.
- 216 -
XXIX
Dum kelkaj tagoj, kiam ne pluvis, Nel pasigis la tempon e
King, kiu jam ne plu protestis pro ia forirado, kompreninte, ke la
knabineto revenas kelkfoje dum la tago. Kali, kiu enerale timis
elefantojn, rigardis tion kun eksterordinara miro, sed fine li mem
konvinkiis, ke la potenca bona Mzimu" soris la grandegulon, kaj
anka li komencis viziti in. King kondutis rilate al li, kiel anka
rilate al Mea, amike, sed sole nur Nel faris kun i, kion i volis, tiel
ke post semajno i kurais konduki al i e la hundon. Por Stajo tio
estis granda plifacilio, ar li povis tute trankvile lasi Nel'on sub ia
gardo, alivorte, kiel li esprimis sin: sub la rostro de la elefanto kaj
sentime iri asi, kaj e de tempo al tempo kunpreni kun si la negron.
Li estis nun anka certa, ke neniukaze la bona besto forlasos ilin kaj
li komencis pripensi, kiamaniere liberigi in el la fermita loko.
Verdire li jam delonge trovis la rimedon por tio, sed i postulis
tiel grandan oferon, ke li pense luktis, u uzi in kaj pro tio li
prokrastis tion de tago al tago. ar li havis neniun, kun kiu li povis
priparoli tion, li decidis malkai anta Nel sian sekreton, kvankam li
iam opiniis in infano.
La rokon oni povas krevigi per pulvo li diris sed por
tio oni devus detrui multe da argaoj, t.e. eltriri el ili la kuglojn,
eluti la pulvon kaj fari el i tiu grandan eksplodilon. Tian
eksplodilon mi enpuos en la plej profundan fendon, kiu trovias en
la roko, poste mi topos kaj subbruligos in. Tiam la roko diskrevos
je kelkaj a dekkelkaj partoj kaj King'on oni povos elkonduki.
Sed se estos e tio granda krako, u la elefanto ne terurios?
i teruriu! respondis vigle Stajo. Tio interesas min
plej malmulte. Kun vi, vere, ne valoras serioze paroli.
Tamen li parolis plu, a pli uste li pensis plu late:
Sed se mi uzos ne sufian nombron da argaoj, tiam la roko
ne diskrevos kaj mi detruos ilin senefike; se mi uzos sufian
nombron, tiam restos al ni malmulte de ili. Kaj se ili mankus anta la
fino de nia vojo, tiam simple minacas nin la morto. ar per kio mi
- 217 -
asos, per kio mi defendos vin okaze de iu danero? Vi ja scias bone,

se ne estus tiu pafilo kaj tiuj argaoj, ni estus pereintaj jam delonge,
a de la manoj de Gebhro, a pro malsato. Kaj estas vera bonanco,
ke ni havas evalojn, ar ni mem povus porti nek la diversajn
objektojn, nek la argaojn.
Je tio Nel suprenlevis la fingron kaj diris kun granda certeco:
Se mi ordonos al King, i portos ion.
Kiajn argaojn i portos, se restos nur malmulte de ili?
Anstata tio i defendos nin...
Sed i ja ne pafos el sia rostro al bestoj tiel, kiel mi el la
pafilo.
Tiam ni povos mani figojn kaj tiujn grandajn kukurbojn,
kiuj kreskas sur la arboj, kaj Kali iam fikaptos.
Tiel longe kiel ni restos apud la rivero. La pluvan sezonon
ni devas i tie transatendi, ar tiuj oftaj pluvegoj alportus al vi certe
la febron. Memoru tamen, ke poste ni ekiros denove kaj ni povas
trafi en la dezerton.
Tian, kiel Saharo? demandis Nel kun timo.
Ne, sed tian, kie ne estas riveroj, nek fruktarboj, kaj kie
kreskas nur malaltaj akacioj kaj mimozoj. Tie oni povas vivteni sin
nur per tio, kion oni asos. King trovos tie herbon, kaj mi antilopojn,
sed se mi ne havos argaojm, tiam King ne kaptos ilin.
Kaj Stajo havis efektive grandan zorgon, ar nun, kiam la
elefanto jam malsovaiis kaj kun ili tiel honeste interamikiis,
neeble estis forlasi in kaj kondamni al malsatmorto; kaj liberigi in,
tio signifis senigi sin de pli granda parto de la pafa-provizo kaj
elmeti sin mem al la neevitebla pereo.
Do Stajo iprokrastis tiun laboron de tago al tago, ripetante
iuvespere en sia animo:
Eble morga mi sukcesos eltrovi iun alian rimedon.
Kaj dume al tiu zorgo aliis aliaj. Unue Kali estis terure pikita
apud la malsupra rivero de sovaaj abeloj, al kiuj kondukis lin
negranda grizverda birdo konata en Afriko, avide kaptanta abelojn.
Pro sia maldiligenteco la nigra knabo ne sufie subfumis ilin, do li
revenis kun mielo, sed tiomgrade difektita kaj velinta, ke unu horon
poste li perdis la konscion kaj svenis. La bona Mzimu" eltiris el lia
- 218 -
korpo la pikilojn helpe de Mea is vespero kaj poste surmetis al li

teron, kiun Stajo surveris per akvo. Tamen irka mateno ajnis, ke
la kompatinda negro agonias. Felie la senesaj klopodoj de la
infanoj kaj lia forta organismo venkis la daneron, sed la plenan
sanon li reakiris nur post dek tagoj. La dua akcidento trafis la
evalojn. Stajo, kiu dum la malsano de Kali devis mem kateni kaj
konduki ilin al la akvo, rimarkis, ke ili komencis terure malgrasii.
Oni ne povis tion klarigi pro manko de nutrao, ar kaze de la oftaj
pluvoj la herbo kreskis alte, kaj bonega furao estis en sufia kvanto,
kaj tamen la evaloj rimarkeble kadukiis. Post kelkaj tagoj iaj feloj
perdis la naturan koloron, la okuloj malvigliis kaj el iliaj naztruoj
fluis densa muko. Fine ili esis mani, kaj anstata tio ili avide
trinkis akvon, kvaza konsumis ilin temperaturaltio. Kiam Kali
resaniis, ili estis kvaza du skeletoj. Sed li nur ekrigardis ilin kaj li
tuj komprenis, kio okazis:
Ceceo! li diris, turnante sin al Stajo. Ili devas morti.
Stajo komprenis same, ar ankora en Port-Saido li multfoje
adis pri la afrika muo, nomata ceceo", kiu estas tiel terura plago
de iuj regionoj, ke tie, kie i konstante vivas la negroj tute ne posedas
brutaron, kaj tie, kie pro favoraj momentaj cirkonstancoj i
neatendite plimultias, la brutaro pereas. evalo, bovo a azeno,
pikita de ceceo, kadukias kaj mortaas dum dekkelkaj tagoj, ofte e
dum kelkaj tagoj. La lokaj bestoj komprenas do la daneron, kiu
minacas ilin de i, ar okazas, ke tutaj aroj da bovoj, kiam ili
ekados e la akvotrinkado ian zumadon, furie terurias kaj
diskuras iudirekten.
La evaloj de Stajo estis pikitaj; Kali miris nun iutage tiujn
evalojn, kaj kune kun ili la azenon, per iu nekutime odoranta
kreskao, simila al la odoro de cepo, kiun li seris en la angalo. Li
diris, ke ia odoro forpelas la muon ceceo", sed malgra tiu
preventa rimedo la evaloj malgrasiis. Kun timo Stajo pensis pri
tio, kio okazos, se la bestoj mortos. Kiamaniere kunpreni tiam la
diversajn aojn, Nel, la tendon, la feltaojn, la argaojn kaj ujojn? Ili
estis ja tiom multaj, ke eble nur unu King povus ion i penporti. Sed
por liberigi in, oni devis oferi almena du trionojn de la argaoj.
- 219 -
Pli kaj pli grandaj zorgoj ariis super la kapo de Stajo, similaj
al tiuj nuboj, kiuj ne esis trinkigi la angalon per la pluvo. Kaj fine
aperis la plej granda malfelio, e kiu malgrandiis iuj aliaj: la
febro!
- 220 -
XXX
Iun tagon dum la vespermano Nel, levinte al la buo pecon da
fumaita viando, subite forovis in, kvaza kun abomeno, kaj diris:
Mi ne povas mani hodia.
Stajo, kiu antae sciiis de Kali, kie estas la abeloj, nun
subfumis ilin iutage, por forpreni de ili la mielon. Li estis certa, ke
la etulino manis dum la tago tro multe da mielo kaj pro tio i ne
havas apetiton. Sed post momento i leviis kaj komencis rapide
rondiri irka la fajro, farante pli kaj pli grandajn rondojn.
Kaj ne tro malproksimiu kriis al i la knabo ar io
forkaptos vin.
Sed verdire li nenion timis, ar la eesto de la elefanto, kiun
sentis sovaaj bestoj, kaj ia trumpetado, kiu atingis iliajn gardemajn
orelojn, tenis ilin en sufie granda distanco. Tio certigis plenan
sekurecon same al la homoj kiel anka al la evaloj, ar e la plej
daneraj rabobestoj en la angalo, kiel leono, pantero kaj leopardo,
ne volas renkontii kun elefanto kaj tro alproksimii al iaj
kojndentoj kaj rostro.
Tamen, kiam la knabineto ne esis rondiri pli kaj pli rapide,
Stajo iris post i kaj demandis:
Ho, malgranda nokta papilio! Kial vi tiel kuras irka la
fajro?
Li demandis ankora gaje, sed li jam maltrankviliis kaj lia
maltrankvilo pligrandiis, kiam Nel respondis:
Mi ne seias. Mi ne plu povas sidi en unu loko.
Kio do okazis al vi?
Estas al mi iel strange kaj tiel kurioze...
Kaj tiam subite i apogis la kapeton sur lian bruston kaj,
kvaza konfesante sian kulpon, i diris per humila kaj larmoplena
voo:
Stajo, supozeble mi estas malsana.
Nel!!
- 221 -
Post kio li surmetis sian manplaton sur ian frunton, kiu estis
seka kaj samtempe malvarma. Do li prenis in sur la brakojn kaj
portis in al la fajro.
u vi sentas malvarmon? li demandis envoje.
Malvarmon kaj varmegon, sed pli multe malvarmon.
Kaj efekitve iaj dentetoj klakis unuj al la aliaj, kaj la tutan
korpon trakuris frostotremoj. Stajo jam havis ne la plej malgrandan
dubon, ke i malsaniis je febro.
Li tuj ordonis al Mea konduki in al la arbo, senvestigi kaj
kuigi in, poste li kovris in kiel eble plej zorge, ar li vidis en
Kartumo kaj Faodo , ke malsanuloj je febro kovriis per afofeloj
por bone elviti. Li decidis sidi e Nel dum la tuta nokto kaj trinkigi
in per mielakvo. Sed i komence ne volis trinki. e la lumo de la
lampeto pendigita interne de la arbo, Stajo rimarkis iajn brilantajn
pupilojn. Post momento i komencis plendi pri varmego, kaj
samtempe i tremis sub la feltaoj kaj plejdo. Siaj manoj kaj frunto
estis iam malvarmaj. Se Stajo scius almena iomete la febrajn
simptomojn, li ekkonus la iaj eksterordinare maltrankvilaj
movioj, ke i devas havi terure altan temperaturon. Kun timo li
rimarkis, ke la knabineto rigardis la envenantan negrinon, kiu alportis
varman akvon, kvaza kun ia miro kaj e kun timo kaj ajnis ne
rekoni in. Kun Stajo tamen i interparolis konscie. i diris al li, ke
i ne povis kui kaj petis, ke li permesu al i levii kaj iradi. Alifoje
i demandis, u li koleras kontra i pro tio, ke i estas malsana, kaj
kiam li certigis in ke ne, i repremis per la okulharoj la larmojn, kiuj
fluis el iaj okuloj, kaj diris, ke is morga i tute resanios.
Tiun vesperon a pli uste tiun nokton, la elefanto estis iel
mirige maltrankvila kaj muis senese, kio denove incitis la hundon
al bojado. Stajo rimarkis, ke tio nervozigas la malsanulinon, do li
eliris por silentigi ilin amba. Saba tuj esis bojadi, sed al la elefanto
ne estis facile ordoni silenton, do Stajo prenis kelkajn melonojn kaj
jetis ilin al i por topi ian rostron almena por kelka tempo.
Revenante, li ekvidis en la lumo de la fajro la negron, kiu
malproksimiis kun peco da fumaita viando en direkto al la
riverfluo.
- 222 -
Kion vi tie faras kaj kien vi iras? li demandis la negron.

Kali tuj haltis kaj kiam Stajo alproksimiis al li, li diris kun
sekretplena mieno:
Kali iri al alia arbo kaj submeti la viandon al malbona
Mzimu.
Kial?
Por ke la malbona Mzimu ne mortigi la bonan Mzimu.
Stajo estis ion respondonta, sed tuj ekkaptis lian animon la
kompato, do li nur kunpremis la dentojn kaj foriris silente.
Kiam li revenis en la arbon, Nel estis ferminta la okulojn, iaj
manoj, kuantaj sur la feltao, tremis forte, sed ajnis, ke i dormas.
Stajo eksidis e i kaj timante, ke li vekos in, li sidis senmove dum
kelka tempo. Mea, sidanta e la alia flanko de la arbo, iumomente
tuis pecojn da eburo en siaj oreloj, por defendi sin tiamaniere
kontra la dormemo. Regis kompleta silento, nur de la disfluejo e la
malsupra riverfluo oni adis la melankolian kvakadon de ranoj kaj
bufoj.
Subite Nel leviis sur la kuejo.
Stajo!
Mi estas e vi, Nel.
Kaj i, tremante kvaza folio en la vento, komencis seri lian
manon kaj plurfoje ripeti rapide:
Mi timas, mi timas! Donu al mi la manon!
Ne timu, Nel, mi estas apud vi.
Kaj li prenis ian manplaton, kiu i-foje estis ardega; mem ne
sciante, kion fari, li komencis kovri tiun mizeran kaj malgrasiintan
maneton per kisoj.
Ne timu, Nel, ne timu!
Poste li donis al i mielakvon, kiu is nun malvarmiis. Nel i-
foje trinkis avide kaj retenis lian manon kun la ujo, kiam li provis
depreni in de ia buo. La malvarmeta trinkao ajnis kvietigi in.
Denove silentiis. Sed post duonhoro Nel ree eksidis sur la
kuejo, kaj en iaj lariintaj okuloj bildiis grandega timo.
Stajo!
Kio estas al vi, karulino?
- 223 -
Kial i demandis per intermita voo Gebhro kaj

amiso irkairas la arbon kaj enrigardas i tien?
Al Stajo ajnis i-momente, ke miloj da formikoj trovias sur
lia tuta korpo.
Kion vi parolas? li respondis. i tie estas neniu! Jen
Kali irkairas la arbon.
Sed i, rigardante al la malhela malfermao, kriis, klakante per
la dentoj:
Kaj la beduenoj anka! Kial vi mortigis ilin?
Stajo irkabrakis kaj alpremis in al si:
Vi ja scias, kial! Ne rigardu tien! Ne pensu pri tio! Tio
okazis jam anta longa tempo.
Hodia! Hodia!
Ne, Nel, jam anta longa tempo!...
Efektive tio estis jam delonge pasinta, sed revenis kiel ondo
superbordiinta kaj ree plenigis per teruro la pensojn de la malsana
infano.
iuj vortoj de trankviligo montriis vanaj. La okuloj de Nel
lariis pli kaj pli. La koro batis tiel forte, ke ajnis, ke i krevos
iumomente. Poste i komencis eti sin, kiel fio eligita el la akvo kaj
tio daris preska is la tagio. Nur tiam iaj fortoj tute elerpiis kaj
la kapeto malleviis sur la kuejon.
Mi sentas min malbone, tre malbone i ripetis. Stajo,
mi flugas ien malproksimen.
Post kio i fermis la okulojn.
En la unua momento Stajo ege teruriis, ar li pensis, ke i
mortis. Sed tio estis nur la fino de la unua paroksismo de tiu terura
afrika febro, kiun oni nomis pereiga. Du paroksismojn povas elteni
homoj fortaj kaj sanaj; la trian eltenis is nun neniu. En Port-Saido
vojaantoj ofte rakontis pri tio en la hejmo de s-ro Rawlison, kaj ofte
anka katolikaj misiistoj revenantaj al Eropo, kiujn s-ro Tarkowski
kore gastigis en sia hejmo. La dua paroksismo aperas post kelkaj a
dekkelkaj tagoj, kaj se la tria ne venas dum du semajnoj, sed poste,
tiam i ne estas morta, ar i kalkulias denove kiel unua en la dua
ripetio de la malsano. Stajo sciis, ke la sola medikamento, kiu
- 224 -
povis interrompi a pli uste evitigi la atakojn, estis grandaj dozoj da

kinino, sed li posedis nek unu atomon de i.
Sed vidante, ke Nel spiras, li iomete trankviliis, kaj li
komencis kore prei por i. Kaj dume la suno saltis el trans la rokoj
de la intermonto, kaj fariis tago. La elefanto postulis jam la
matenmanon, kaj de la disfluejo, kiun formis la rivero, adiis la
vooj de la akva birdaro. Volante pafi kelkajn numidojn por prepari
buljonon al Nel, la knabo prenis la pafilon kaj ekiris lalonge de la
rivero al la alta arbustaro, sur kiu tiuj birdoj kutimis pasigi la nokton.
Sed li estis tiel dormema kaj liaj pensoj estis tiomgrade okupitaj pri
la malsano de la knabineto, ke tute proksime preterkuris lin tuta aro
da numidoj, strebantaj al la akvo, kaj li ne rimarkis ilin. Tio okazis
krome pro tio, ke li iam estis preanta. Li pensis pri la mortigo de
Gebhro, amiso, la beduenoj kaj, levante la okulojn supren, li diris
kun larmpremita goro: Mi faris tion por Nel, Sinjoro, por Nel!
ar mi ne povis alimaniere liberigi in, sed se tio estis peko, tiam
punu min, Sinjoro, kaj i resaniu!..."
Survoje li renkontis la negron, kiu iris kontroli, u la malbona
Mzimu formanis la viandon oferitan al i hiera. Anka la juna
Kali, kiu amis la malgrandan bibi", preis por i, sed li preis en
tute alia maniero: li diris al la malbona Mzimu, ke, se bibi"
resanios, li alportos al i iutage unu pecon da viando. Sed se i
mortos, tiam, kvankam li mem timas in kaj bone scias, ke li poste
pereos, li tiel antae vipos ian haton, ke la malbona Mzimu
poreterne memoros lin. Sed li reakiris balda bonan fidon, ar la
hiera oferita viando malaperis. Envere in povis forkapti iu akalo,
sed povis anka esti Mzimu preninta sur sin la formon de akalo.
Kali informis Stajon pri tiu favora okazintao, sed tiu rigardis
lin, kvaza li tute ne komprenus lin, kaj iris plu. Pasinte la
arbustaron, kie jam ne plu estis numidoj, li alproksimiis al la rivero.
Sur iaj bordoj kreskis altaj arboj, de sur kiuj en formo de longaj
trumpoj pendis la nestoj de remizoj", belegaj flavaj birdetoj kun
nigraj flugiloj, kaj krom tio la nestoj de vespoj, similaj al grandaj
rozoj, kies koloro estis simila al griza sorba papero. En unu loko la
rivero formis disfluejon laran is kelkdekoj da paoj kaj
surkreskitan parte de papiruso. Sur tiu disfluejo iam svarmis akva
- 225 -
birdaro. Estis tie cikonioj, la samaj kiel niaj eropaj, kaj cikonioj kun
granda dika beko en formo de hoko kaj nigraj kiel veluro, birdoj kun
sangoruaj piedoj, kaj flamingoj kaj ibisoj kaj blankaj birdoj kun
rozkoloraj flugiloj, kiuj havis bekojn similajn al kulero kaj gruoj kun
kronoj sur la kapoj kaj multego da numenioj, diverskoloraj kaj grizaj
kiel musoj, kurantaj rapide tien kaj reen, kiel etaj arbaraj fantomoj
sur longaj pajlomaldikaj piedetoj.
Stajo pafis du grandajn anasojn kun bela cinamokoloro kaj,
piedpremante la malvivajn blankajn papiliojn, da kiuj miloj kuis sur
la bordo, antae li bone rigardis irkaen, u sur la sablao ne estas
krokodiloj, post kio li transiris la akvon kaj levis la asaon. La pafo
kompreneble dispelis la birdaron; restis nur du marabuoj, kiuj staris
apud la akvo en distanco de dekkelkaj paoj, similaj al du
enpensiintaj maljunuloj kun kalvaj kapoj premitaj inter la brakoj. Ili
tute ne moviis. La knabo rigardis dum momento iliajn abomenajn
korpojn, malleviantajn sur la brusto, kaj poste, rimarkinte, ke la
vespoj komencas pli kaj pli dense irkaflugi lin, revenis al la
tendaro.
Nel ankora dormis, do anka li, enmaniginte al Mea la
asitajn anasojn, etis sin sur la feltaon kaj tuj endormiis. Ili vekiis
nur posttagmeze li pli frue kaj Nel post li. La knabineto sentis sin
iom pli forta, kaj kiam la densa kaj forta buljono refreigis ankora
iajn fortojn, i leviis kaj eliris eksteren, volante rigardi la elefanton
kaj la sunon.
Sed nur nun, e la taglumo, oni povis precize vidi, kian detruon
faris en i tiu unu febroplena nokto. ia hatkoloro estis preska
flava kaj travidebla, la buo velka, la okuloj enkaviintaj kaj la tuta
vizaeto kvaza maljuniinta. E iaj pupiloj ajnis esti pli palaj ol
kutime. Montriis anka, ke spite al iaj certigoj, kiujn i donis al
Stajo, ke i sentas sin sufie forta kaj malgra sufie granda ujo
da buljono, kiun i eltrinkis tuj post la vekio, i apena povis atingi
la intermonton per propra forto. Stacjo pensis kun malespero pri la
dua atako kaj pri tio, ke li posedas nek medikamentojn nek aliajn
rimedojn, por kontrabatali la malsanion.
Kaj dume la pluvo surveris la teron dekfoje dum unu tago,
pligrandigante la malsekecon de la aero.
- 226 -
- 227 -
XXXI
Komenciis malfacilaj kaj timoplenaj tagoj de atendado. La
dua paroksismo aperis post unu semajno, kaj i ne estis tiel forta kiel
la unua, sed Nel sentis sin post i ankora pli malforta. i
malgrasiis kaj malfortiis tiomgrade, ke i jam ne estis knabineto,
sed la ombro de tia. ia vivoflameto bruletis tiel malforte, ke ajnis,
ke sufius ekblovi, por in estingi. Stajo komprenis, ke la morto ne
bezonas atendi la trian paroksismon por forpreni in kaj li atendis
in iuhore, preska iumomente.
Li mem anka malgrasiis kaj bruniis, ar la malfelio superis
liajn fortojn kaj lian racion. Do rigardante ian vaksan vizaeton, li
diris al si iutage: u eble mi gardis in, kiel la okulon en la kapo,
por enterigi in en la angalo?" Kaj li tute ne komprenis, kial tiel
devas esti. Ofte li ree riprois sin, ke li nesufie gardis in, ke li ne
estis por i sufie bona, kaj tiam premis lian koron tia malojo, ke li
volis mordi siajn proprajn fingrojn. Lia malfelio estis simple tro
granda.
Kaj Nel dormis nun preska senese, kaj eble tio subtenis ian
vivon. Sed Stajo vekis in kelkfoje dum la tago, ar li devis in
manigi. iam kiam ne pluvis, i petis lin, ke li portu in eksteren,
ar i jam ne povis tenii sur propraj piedoj. Okazis tamen, ke i
balda endormiis sur liaj brakoj. i jam sciis, ke i estas grave
malsana kaj ke i povas morti iumomente. Dum ia pllvigleco i
parolis kun Stajo pri tio, kaj iam kun ploro, ar i timis la morton.
Mi ne revenos plu al pajo i diris iufoje sed diru al
mia pajo, ke mi sopiris al li kaj petu lin, ke li vojau al mi...
Vi revenos respondis Stajo.
Kaj li povis nenion plu diri, ar lia animo hurlis.
Kaj Nel parolis plu per apena adebla kaj dormema voo:
Pajo vojaos kaj anka vi iam vojaos al mi... u ne?
e tiu penso rideto lumigis ian mizeran vizaeton, sed post
momento i adiis denove ankora pli mallate:
Sed mi tiom bedaras...
- 228 -
Dirinte tion, i apogis sian kapeton sur lia brako, kaj komencis
plori. Sed Stajo venkis sian propran doloron, premis in al la brusto
kaj respondis vigle:
Nel, sen vi mi ne revenos kaj... kaj mi tute ne scias, kion mi
farus sen vi en la mondo.
Sekvis silento, dum kiu Nel ree endormiis. Stajo portis in al
la arbo, sed apena li eliris eksteren, kiam de la supro de la terlango
alkuris Kali kaj, svingante per la manoj, komencis voki, kun vizao
ekscitita kaj timigita:
Sinjoro granda! Sinjoro granda!
Kion vi volas? demandis Stajo.
Kaj la negro etendis la manon kaj, montrante al la sudo, li diris:
Fumo!
Stajo tuj metis la manplaton super la okulojn kaj streis sian
rigardon en la indikita direkto. Efektive li vidis, e la rueta brilo de
la jam malalte staranta suno, fumstrion vebantan malproksime meze
de la angalo, inter la suproj de du ankora pli malproksimaj, sufie
altaj montetoj.
Kali tremis tutkorpe, ar li tro bone memoris la teruran
malliberon e la dervioj, kaj li estis certa, ke tio estas ilia tendaro.
Al Stajo anka ajnis, ke povas esti neniu alia ol Smaino, kaj en la
unua momento li same ege teruriis. Jen kio ankora mankis! Krom
la morta malsano de Nel la dervioj! Kaj denove mallibero kaj
denove reveno al Faodo a al Kartumo, en la manojn de Mahdi a
sub la skuron de Abdullahi! Se oni kaptos ilin, Nel mortos je la
unua tago, kaj li restos sklavo por la plua vivo. Kaj e se li sukcesus
forkuri iam, la vivo, la libero sen Nel ne ojigus lin. Kiel li rigardus
en la okulojn de sia patro, a al tiuj de sinjoro Rawlison, se la
dervioj etus ian kadavron al la hienoj, kaj li mem e ne povus
indiki, kie estas ia tombo.
Tiaj pensoj trakuris kiel fulmoj lian kapon. Subite li sentis la
neforigeblan deziron rigardi Nel'on kaj iris al la arbo. Survoje li
ordonis al Kali, ke li estingu la fajron kaj ne kurau fari in en la
nokto, post kio li eniris la internon de la arbo.
Nel ne plu dormis kaj sentis sin iom pli bone. i tuj sciigis
Stajon pri tio. Saba kuis apude kaj varmigis in per sia giganta
- 229 -
korpo kaj i glatumis ian kapon, ridante, kiam i kaptis per sia
fako la subtilajn polverojn fibrantajn en la lumstrio, kiun formis en
la arbo la lastaj radioj de la subiranta suno. i havis videble pli
bonajn pensojn, ar post momento i turnis sin al Stajo kun sufie
vigla mieno:
Kaj eble mi ne mortos?
Vi certe ne mortos respondis Stajo se vi post la dua
paroksismo sentas vin pli forta, la tria tute ne venos.
Kaj i komencis palpebrumi, kvaza i pripensus ion, kaj i
parolis plu:
Se mi havus tian amaran pulvoron, kiu al mi tiel bonfaris
post tiu nokto kun la leonoj u vi memoras? tiam e por unu
momento mi ne pensus pri morto, nek tiom!
Kaj i montris sur la fingreto, kiel malmulte i estus tiam
mortpreta.
Ho! rediris Stajo mi fordonus ion por la plej
malgranda kinin-dozo.
Kaj li pensis, ke se li havus sufie de i, tiam li donus al Nel du
pulvorojn je unu fojo, kaj poste li irkavolvus in per la plejdo,
sidigus in anta si sur la evalon kaj ekirus tuj en la direkto kontraa
al tiu loko, kie povus trovii la tendaro de la dervioj.
Dume la suno subiris kaj la angalon subite kovris mallumo.
La knabineto babilis ankora dum kelka tempo, post kio i
endormiis, kaj Stajo pensis plu pri la dervioj kaj pri la kinino.
agrenita, sed eksterordinare inventema lia kapo komencis labori kaj
krei planojn, unuj pli kuraajn kaj adacajn ol la aliaj. Antae li
primeditis, u tiu fumo sur la suda flanko devas nepre deveni el la
tendaro de Smaino. Envere povis esti dervioj, sed samverajne povis
esti araboj el regionoj de la oceanbordoj, kiuj faris grandajn
ekspediciojn en la internon de la kontinento, por havigi al si eburon
kaj sklavojn. Ili havis nenion komunan kun la dervioj, kiuj
malhelpis ilian komercon. Povus anka esti tendaro de abisenoj a ia
apudmonteja negra vilao, kiun homkaptistoj ankora ne atingis. u
ne necesis konvinkii pri tio?
La araboj el Zanzibaro, el la irkaao de Bagamojo, el Witu
kaj el Mombasso, kaj enerale el la apudbordo de la oceano, estis
- 230 -
homoj, kiuj senese renkontiis kun blankuloj. Do kiu scias, u

kontra granda rekompenco ili ne konsentus konduki ilin amba al iu
proksima haveno. Stajo sciis certe, ke li povas promesi tian
rekompencon kaj ke ili kredos lian promeson. Venis en lian kapon
ankora alia penso, kiu kortuis lin isprofunde. Li vidis, ke en
Kartumo multaj dervioj, speciale el Nubio, malsaniis je febro same
kiel blankuloj kaj tiuj kuracis sin per kinino, kiun ili rabis de
eropanoj, a, se i estis kaita e renegatoj-grekoj a koptoj, ili
aetis in pagante multan monon. Do oni povis esperi, ke la araboj el
regionoj de la oceano posedas in tutcerte.
Mi iros Stajo diris al si mem mi iros por savi Nel.
Kaj, konsiderante pli kaj pli intense la situacion, li fine
konvinkis sin, ke e se estus la tamento de Smaino, necesis malgra
tio pluiri. Li rememoris, ke kaze de la kompleta interrompo de la
kontakto inter Egiptujo kaj Sudano, Smaino verajne scias nenion pri
ilia forkapto el Fajumo. Fatmo ne povis interkomprenii kun li, do
tiu forkapto estis ia persona ideo, plenumita helpe de amiso, filo
de adigo, kaj de Idriso, Gebhro kaj la du beduenoj. Tiuj homoj estis
tute indiferentaj al Smaino pro la simpla kazo, ke el ili li konis sole
nur amison. Interesis lin nur liaj propraj infanoj kaj Fatmo. Sed
uste li eble sopiris al ili kaj eble li atus reveni al ili, tiom pli, se la
servo e Mahdi tedis lin. Videble li ne havis e li bonan sorton, ar
anstata komandi potencan armeon a estri iun vastan landon, li
devis kapti sklavojn e malproksime de Faodo. Mi diros al li jene:"
pensis Stajo se vi kondukos nin al iu haveno e la Hinda
oceano kaj revenos kun ni al Egiptujo, la registaro pardonos al vi
iujn kulpojn, vi mem kunios kun Fatmo kaj la infanoj, kaj krom tio
sinjoro Rawlison riigos vin; se ne, tiam vi vidos la infanojn kaj
Fatmon neniam plu en la vivo."
Kaj li estis certa, ke Smaino pripensos tion bone, anta ol rifuzi
tian profitodonan proponon.
Evidente, io i ne estis sendaera, e povis montrii pereiga,
sed anka povis farii sava zono por elii el tiu afrika dronejo. Stajo
komencis fine miri, kial la ebleco de renkontio kun Smaino lin tiom
terurigis, kaj ar temis pri rapida savo por Nel, li decidis ekiri
ankora dum tiu nokto.
- 231 -
Tamen pli facile oni povis tion diri ol fari. Unu afero estas sidi
en la angalo apud bona fajro, malanta la dornohava zeribo, kaj tute
alia ekiri meze de mallumo en altan herbaron, kie asas je tiu tempo
leonoj, panteroj kaj leopardoj, ne parolante pri hienoj kaj akaloj.
Tamen la knabo rememoris la vortojn de la juna negro, kiam li iris
nokte seri Saba'on kaj, reveninte kun i, diris: Kali timi, sed iri".
Kaj Stajo ripetis nun al si la samon: Mi timos, sed mi iros".
Li atendis ankora la lun-levion, ar la nokto estis
eksterordinare malluma, kaj nur kiam la angalo arentiis de ia
brilo, li vokis la negron kaj diris:
Kali, prenu la hundon en la arbon, topu la enirejon per
dornoj kaj gardu kun Mea la fralineton, kiel samkiel la propran
okulon, kaj mi iros vidi, kiaj homoj estas tie en la tendaro.
Sinjoro granda kunpreni kun si Kali kaj pafilon, kiu
mortpafas malbonajn bestojn. Kali ne resti!
Vi restos! diris kategorie Stacjo kaj mi malpermesas
al vi iri kun mi.
Post kio li silentis por momento, kaj poste li diris per iom
obtuza voo:
Kali, vi estas fidela kaj prudenta, do mi esperas, ke vi
plenumos tion, kion mi diros al vi: se mi ne revenos, kaj se la
fralineto estos mortinta, tiam vi lasos in en la arbo, sed cirka la
arbo vi konstruos altan zeribon, kaj sur la arboelo vi izos tian
grandan signon.
Kaj, preninte du bambuojn, li krucigis ilin.
Poste li pluparolis:
Se tamen bibi" ne mortos kaj mi ne revenos, tiam vi
respektos kaj servos in fidele, kaj poste vi kondukos in al via
popolo kaj vi diros al la batalantoj de Va-hima, ke ili iru kun i iam
orienten is la Granda Maro. Tie vi trovos blankulojn, kiuj donos al
vi multe da pafiloj, pulvo, kolringoj, drato kaj tiom da tolo, kiom vi
nur povos porti. u vi komprenis?
Kaj la juna negro etis sin anta li sur la genuojn, irkaprenis
liajn piedojn kaj komencis ripeti malgaje:
Ho, bvana kubva! Reveni, reveni, reveni!
- 232 -
Stajon kortuis la sindono de la nigra knabo, do li kliniis,

metis la manon sur lian kapon kaj diris:
Iru al la arbo, Kali, kaj... benu vin Dio!
Restinte sola, li pripensis ankora dum momento, u ne estus
bone kunpreni la azenon. Tio estus pli sekura, ar la leonoj en
Afriko, same kiel la tigroj en Hindujo, okaze de renkontio kun
homo rajdanta sur evalo a azeno, etas sin iam sur la beston, ne
sur la homon. Sed li tuj demandis sin, kiu tiuokaze portos la tendon
de Nel, kaj sur kio i mem rajdos. Post tiu konsidero li tuj foretis la
penson kunpreni la azenon kaj ekiris piede en la angalon.
La luno suprenleviis pli alte sur la ielo, pro tio estis
rimarkeble pli hele. Tamen la malfacilaoj komenciis tuj, kiam la
knabo penetris en la herbaron, kiu kreskis jam tiel alte, ke homo
rajdanta povis en i facile kaii. E dum la tago oni povis nenion
vidi en distanco de unu pao, kaj tiom pli dum la nokto, kiam la luno
lumigis nur ian supraon, kaj malsupre io dronis en profunda
ombro. En tiaj kondioj estas facile perdi la vojon kaj vagadi irkae,
anstata antaenii. Stajon kuraigis la penso, ke la tendaro, al kiu
li iris, estis situanta apena tri a kvar anglajn mejlojn de la terlango,
kaj due, ke la fumo aperis inter la pintoj de du altaj montetoj, do,
ne perdante el la okuloj la montetojn, oni ne povis devojii. Sed
herboj, mimozoj kaj akacioj vualis ion. Felie, post kelkdekoj da
paoj aperadis termontetoj de termitoj, altaj ofte dekkelkajn futojn.
Stajo singarde starigis la pafilon apud iu termonteto, poste li
surgrimpis ian pinton kaj, vidinte la montetojn, kiuj desegniis
nigre sur la ielfono, li malsuprenrampis kaj iris plu.
Lin teruris nur la penso, kio okazos, se la nuboj kovros la lunon
kaj ielon, ar tiam li trovius kvaza en subterao. Sed tio ne estis la
sola danero. La angalo estas simple teruriga dum la nokto, kiam
meze de senbrueco oni adas iun voon, iun paon kaj e la
susuron, kiun faras insektoj rampantaj sur la herboj. Svebas super i
timo kaj teruro. Stajo devis ion atenti, ion askulti, gardi,
irkarigardi iuflanken, iusekunde movi la kapon kaj tenl la
pafilon pafpreta. iam ajnis al li, ke io alproksimias, teliras,
insidas. De tempo al tempo li adis moviantajn herbojn kaj la
subitan piedbatadon de forkurantaj bestoj. Tiam li divenis, ke li
- 233 -
fortimigis antilopojn, kiuj malgra starantaj gardoj dormas singarde,

sciante, ke ne nur unu terura asisto asas en la mallumo tiutempe.
Sed jen io granda nigrias sub ombrelforma akacio. Eble i estas
roko, eble rinocero a bubalo, kiu flaresplorinte homon, vekios el la
dormeto kaj sin etos tuj al atako. Tie jen post la nigra arbustaro oni
vidas du brilantajn punktojn. Ho! la pafilon al la vizaol Jen leono!
NeL. Vana alarmo! Ili estas lampiroj, ar unu lumeto suprenlevias
kaj flugas super la herboj, kvaza stelo falanta oblikve. Stajo
grimpadis sur la termontetojn ne iam por konvinkii, u li iras en
usta direkto, sed anka por vii malvarman viton de sur sia frunto,
por respiri kaj atendi, is trankvilios lia tro rapide batanta koro. Li
estis e tio jam tiel laca, ke li apena povis stari sur la piedoj.
Sed li iris antaen, ar li pensis, ke tiel necesas por savi Nel'on.
Post du horoj li eliis sur grundon, kiu estis kovrita de tonoj, kie la
herbo estis malpli alta kaj kie estis rimarkeble pli hele. La du altaj
montoj konturiis tiel malproksime kiel antae; sed pli proksime
etendiis transverse rokkrutao, post kiu troviis dua, pli alta; kaj ili
amba irkais videble iun valon a intermonton, similan al tiu, en
kiu estis fermita la elefanto.
Subite en distanco de tricent a kvarcent paoj dekstren li
rimarkis sur la rokmuro la rozan rebrilon de flamo.
Kaj li haltis. Lia koro ree batis tiel forte, ke li preska adis
ian batadon en la nokta silento. Kiun li ekvidos tie malsupre? u
arabojn el la orientaj bordoj? Derviojn de Smaino, a eble sovaajn
negrojn, kiuj forlasinte la hejmajn vilaojn, kaias anta la dervioj
en nealireblaj montaj arbustaroj? u li trovos morton a malliberon,
a eble la savon por Nel?
Oni devis pri tio konvinkii. Retirii li jam ne povis kaj ne
volis. Post momento li komencis teliri al la fajro, paante kiel eble
plej mallate kaj retenante la spiron en la brusto. Irante tiamaniere
proksimume cent paojn, li neatendite adis el la angalo
evalblekadon, kaj li haltis clenove. e la lunlumo li rimarkis ilin
kvin. Por dervioj tiu nombro estis sufie malgranda, sed li supozis,
ke la aliaj estis kaitaj eble en la altaj herboj. Mirigis lin nur, ke e ili
estas nenia gardo, ke tiuj gardoj ne bruligas fajron sur altao por
- 234 -
fortimigi sovaajn bestojn. Sed li dankis al Dio, ke tiel estis, ar li

tute nerimarkita povis ovii antaen.
La rebrilo sur la rokoj fariis pli kaj pli klara. Anta ol pasis
kvaronhoro, Stajo troviis en la loko, en kiu la kontrakuanta roko
estis plej forte lumigita, kio montris, ke e ia bazo devas bruli la
fajro.
Tiam, rampante, li atingis malrapide la randon kaj ekrigardis
malsupren.
La unua objekto, kiu frapis liajn okulojn, estis granda tendo;
anta i staris tola kampa lito, kaj sur i kuis viro en blankaj ercpaj
vestoj.
Malgranda, eble dekdujara negro etis sekan brulaon en la
fajron, kiu lumigis la rokmuron kaj vicon da negroj dormantaj apud
i, e amba flankoj de la tendo.
En unu momento Stajo malsuprenoviis la la deklivo is la
fundo de la intermonto.
- 235 -
XXXII
Pro lacio kaj kortuo li povis eligi dum kelka tempo e ne unu
vorton, kaj malfacile spirante li staris, anta la viro kuanta sur la
lito, kiu anka silentis kaj rigardis lin kun mirego simila al
senkonscio.
Fine li vokis:
Nasibu, u vi eestas?
Jes, sinjoro, mi eestas respondis la negreto.
u vi vidas iun kaj u iu staras anta mi?
Sed anta ol la etulo sukcesis respondi, Stajo reakiris la
parolpovon:
Sinjoro li diris mi nomias Stanislao Tarkowski. Mi
forkuris kun la malgranda Miss Rawlison el la mallibero de la
dervioj kaj ni kaias en la angalo. Sed Nel estas grave malsana,
do mi petegas vin pri helpo por i.
La nekonata viro rigardis ankora dum momento
palpebrumante, poste li frotis sian frunton per la mano:
Mi adas, ne sole mi vidas li diris al si mem. Tio ne
estas iluzio!... Kion? Helpon? Mi mem bezonas in. Mi estas
vundita.
Sed subite li skuiis, kvaza el sonaj iluzioj a rigidio,
rigardis pli konscie kaj kun ojbrilo en la okuloj li diris:
Blanka knabo!... Mi vidas ankora blankulon!... Estu
bonvena, kiu ajn vi estas. Vi menciis pri iu malsanulino? Kion vi
deziras de mi?
Stajo ripetis, ke tiu malsanulino estas Nel, la filino de sinjoro
Rawlison, unu el direktoroj de la Kanalo, ke i havis jam du
paroksismojn de febro kaj ke i devos morti, se li ne havas kininon,
por evitigi la trian.
Du paroksismoj malbona afero! respondis la
nekonato. Sed kininon mi povas doni al vi, kiom vi nur volas. Mi
havas de i kelkajn botelojn, kiuj certe ne pli utilos al mi.
- 236 -
Tiel dirante, li ordonis al la juna Nasibu doni al si grandan

ladan skatolon, kiu estis verajne vojaa medikamentujo. Li eligis el
i du boteletojn, plenigitajn per blanka pulvoro kaj enmanigis ilin al
Stajo.
Jen la duono de tio, kion mi posedas. Sufios almena por
unu jaro...
Stajo estis krionta pro granda ojo, do li komencis dankegi al i
kun tia fervoro, kvaza temus pri lia propra vivo.
Kaj la nekonato faris kelkfoje signon per la kapo kaj diris:
Bone, bone. Mia nomo estas Linde, mi estas sviso el
Zuriko... Anta du tagoj mi havis akcidenton: min grave vundis apro
ndiri".
Poste li turnis sin al la nigruleto:
Nasibu, plenigu al mi la pipon.
Post kio li diris al Stajo:
Dumnokte mi iam havas pli altan temperaturon kaj e
kapturnojn. Sed la pipo klarigas miajn pensojn. Vi ja diris, ke vi
forkuris el la mallibero de la dervioj kaj ke vi kaias en la angalo.
u jes?
Jes, sinjoro, tion mi diris.
Kaj kion vi intencas fari?
Rifui al Abisenujo.
Vi ja falos en manojn de la mahdistoj, kies tamentoj
vagadas tra la tuta limzono.
Tamen ni povas entrepreni nenion alian.
Ho! Ankora anta unu monato mi ja estus povinta helpi
vin. Sed nun mi estas sola, konfidita nur al la favoro de Dio kaj de tiu
nigra knabo.
Stajo rigardis lin kun miro:
Kaj i tiu tendaro?
Estas tendaro de morto.
Kaj i tiuj negroj?
i tiuj negroj dormas kaj ne plu vekios...
Mi ne komprenas...
Estas la dormomalsano<sup>(En lastaj tempoj oni
konvinkiis, ke tiun malsanon venigas la sama cecea muo, kiu
- 237 -
mortigas bovojn kaj evalojn. Tamen ia piko kazas la

dormomalsanon nur en certaj regionoj. Je la tempo de la Mahdi-
revolucio la kazo de tiu malsano ankora ne estis konata.)</sup>.
La negroj estas homoj el la irkaao de la Grandaj Lagoj, kie tiu
terura malsano dare regas, kaj ili iuj malsaniis, krom tiuj, kiuj
antae jam mortis je variolo. Restis al mi nur i tiu sola knabo...
Nur nun Stajo konsciiis, ke en la momento, kiam li
malsuprenoviis en la intermonton, neniu negro moviis, e tremis
kaj ke dum la tuta interparolo iuj dormis: la unuj kun la kapoj
apogitaj je la roko, la aliaj kun la kapoj klinitaj sur la bruston.
Do ili dormas kaj ne plu vekios? li demandis, kvaza li
ne komprenus tion, kion li adis antae.
Kaj Linde diris:
Ho, tiu Afriko estas vera kadavrejo!...
Sed pluajn vortojn interrompis al li la hufbatado de la evaloj,
kiuj, teruriinte pro io en la angalo kaj saltetante sur siaj kunligitaj
piedoj, alproksimiis al la rando de la intermonto, ar ili volis esti pli
proksimaj al la homoj kaj la lumo.
Jen la evaloj! diris denove la sviso. Mi forprenis ilin
de la mahdistoj, kiujn mi venkis anta kelkaj tagoj. Ili estis en
nombro de irka tricent a pli multe. Sed ili havis plejparte lancojn
kaj miaj homoj remingtono-pafilojn, kiuj staras tie senutilaj apud la
muro. Se al vi mankas armiloj a argaoj tiam prenu, kiom vi
volas... Prenu anka evalon: pli rapide vi revenos sur i al via
malsanulino. Kiomjara i estas?
Okjara respondis Stajo.
Do i estas preska infano. Nasibu donu al vi por i teon,
rizon, kafon kaj vinon... Prenu, kion vi volas el la provizo, kaj
morga venu por novaj.
Mi revenos tutcerte, por ankorafoje danki vin tutkore kaj
helpi vin lapove.
Kaj Linde diris:
Bone estas almena rigardi eropan vizaon. Se vi revenos
pli frue, mi estos pli konscia. Nun la temperaturo denove plialitias,
ar mi vidas vin duoble. u vi staras anta mi duope? Ne... Mi scias,
- 238 -
ke vi estas sola kaj ke tion kazas mia temperaturaltio... Ho, tiu

Afriko!...
Kaj li duonfermis la okulojn.
Kvaronhoron pli poste Stajo ekiris returne el tiu stranga
tendaro de dormo kaj morto, sed i-foje evale. La nokto estis
ankora profunda, sed li jam atentis neniujn danerojn, kun kiuj li
povus renkontii en la angalo. Tamen li tenis sin pli proksime al la
rivero, supozante, ke amba intermontoj devas konduki al i. Reveni
estis cetere rimarkeble pli facile, ar en la nokta silento adiis de
malproksime la muo de la akvofalo, kaj e tio la nubetoj dispeliis
sur la okcidenta flanko de la ielo kaj krom la luno brilis forte la
zodiaka lumo. La knabo kelkfoje spronis la evalon kaj flugis kiel la
vento, ripetante en la animo: Bagatelao leonoj kaj panteroj! mi
havas kininon por mia etulino!". Kaj de tempo al tempo li tuis per la
mano la boteletojn, kvaza li volus certii, ke li efektive posedas ilin
kaj ke io i ne estis nur sono. Diversaj pensoj kaj bildoj oviis tra
lia kapo. Li vidis la vunditan svison, al kiu lisentis egan dankemon
kaj kiun li kompatis tiom pli kore, ke dum la interparolo li komence
opiniis lin frenezulo; li vidis la junan Nasibu, kun ronda kranio kaj
tutajn vicojn da dormantoj kaj pafiltubojn, brilantajn en la fajro. Li
estis preska certa, ke tiu batalo, pri kiu menciis Linde, okazis
kontra la tamento de Smaino kaj strange ajnis al li pensi, ke
eble Smaino mortfalis.
Tiuj bildoj miksiis kun la senesa pensado pri Nel. Li imagis,
kiel i miros, ekvidinte morga la tutan boteleton da kinino kaj ke i
opinios lin miraklisto. Ho, li diris al si mem se mi
malkuraius kaj ne irus konvinkii, de kie devenas tiu fumo, mi
riprous tion al mi dum la tuta vivo".
Post paso de irka unu horo la akvobruo fariis tute adebla,
kaj el la krakado de la ranoj Stajo divenis, ke li trovias proksime al
la loko, en kiu li antae pafis la akvobirdaron. e la lunlumo li facile
rekonis de malproksime e la arbojn, kiuj kreskis tie. Nun necesis
esti pli atenta, ar la inundejo formis samtempe akvotrinkejon, al kiu
devis nepre veni iu najbara besto. Aliloke la riverbordoj estis krutaj
kaj malfacile alireblaj. Sed estis jam tro malfrue kaj la rabobestoj
videble kaiis post la nokta asado en rokaj kavernoj. La evalo
- 239 -
henis iom, flarante la freajn postsignojn de leonoj a panteroj.

Tamen Stajo trarajdis felie, kaj post kelkaj momentoj li vidis sur la
alta terlango la nigran grandan silueton de Krakovo". Unuafoje en
Afriko li havis tian senton, kvaza li revenus hejmen.
Li supozis, ke li trovos iujn dormantaj, sed Saba komencis
bojadi tiel late, ke i povus veki e mortintojn. Sekve Kali aperis
post unu momento anta la arbo kaj kriis:
Bvana kubva sur evalo!
Sed en lia voo estis pli da ojo ol miro, ar li tiel kredis je la
potenco de Stajo, ke li e ne tro mirus, se tiu estus kreinta la evalon
anta liaj okuloj.
Sed ar la ojo manifestias e la negroj per rido, li komencis
per manplatoj bati siajn koksojn kaj ridi kiel freneza.
Kunligu tiun evalon diris Stajo deprenu de i la
provizojn, faru fajron kaj boligu akvon.
Poste li eniris la arbon. Anka Nel vekiis kaj komencis voki
lin. Stajo, deovinte la tolan muron, ekvidis e la lumo de la
lampeto ian palan vizaeton kaj la blankajn maldikajn manetojn
kuantajn sur la plejdo, per kiu i estis kovrita.
Kiel vi fartas, etulino? li demandis gaje.
Dankon, mi fartas bone mi forte dormis, is vekis min
Saba. Sed kial do vi ne dormas?
ar mi devis forrajdi.
Kien?
Al apoteko.
Al apoteko?
Jes, pro kinino.
Al la knabineto ne estis bongustaj la kinin-pulvoroj, kiujn i
ricevis antae, sed ar i opiniis ilin necesega medikamento kontra
iuj malsanoj en la mondo, i ekemis nur kaj diris:
Mi scias, ke vi jam ne havas plu kininon.
Stajo levis al la lampeto unu el la boteletoj kaj demandis fiere
kaj oje:
Kaj jen tio kio estas tio?
Nel ne volis kredi al la propraj okuloj, kaj li parolis rapide kaj
tute ojradianta:
- 240 -
Vi nun resanios! Tuj sufie grandan dozon mi envolvos en

eleton de frea figo kaj vi devas in engluti, kaj kion vi trinkos
poste, tio montrios. Kial vi rigardas min kiel verdan katon? Jes! Mi
havas krom tio duan boteleton. Mi ricevis ilin amba de blanka
homo, kies tendaro situas en distanco de irka kvar mejloj. De li mi
revenas. Lia nomo estas Linde, kaj li estas grave vundita; sed li donis
al rni multe da bonaj kaj utilaj objektoj. Mi revenis evale, sed al li
mi iris piede. u vi pensas, ke estas agrable iri nokte tra la angalo?
Brr! Duan fojon mi neniel irus, escepte nur se temus ree pri kinino.
Tiel dirante, li forlasis la mirigitan knabineton kaj iris al la
vira apartao". Li elektis el la figoj la plej malgrandan, kavigis in
kaj enutis en ian internon iom da kinino, atentante ke la dozo ne
estu pli granda ol en tiuj pulvoroj, kiujn li ricevis en Kartumo. Poste
li eliris el la arbo, infuzis la teon per la bolanta akvo kaj revenis kun
la medikamento al Nel.
Kaj i intertempe pripensis ion, kio okazis. i estis ege
scivola, kio estas tiu blankulo; de kie Stajo sciiis pri li? u li venos
al ili kaj u ili vojaos plu kune? i ne dubis nun, ke i resanios,
post kiam Stajo ricevis kininon. Ho, tiu Stajo... li iris nokte tra la
angalo, kvaza tio estus bagatelao! Nel, malgra sia tuta admiro
por li, opiniis is nun, ne cerbumante cetere pli longe pri tio, ke io,
kion li faras por i, estas tute natura, ar estas memkompreneble, ke
pli aa knabo zorgas kutime pri pli juna knabino. Sed nun venis en
ian kapeton, ke sen lia protekto i delonge estus pereinta, ke li
zorgas pri i eksterordinare, ke li kontentigas kaj defendas in tiel,
kiel neniu alia knabo en lia ao nek volus kaj nek scius do granda
dankemo amasiis en ia malgranda koro.
Kaj kiam Stajo denove eniris kaj kliniis super in kun la
medikamento, i etis siajn maldikajn brakojn irka lian kolon kaj
premis lin elkore:
Stajo, vi estas por mi tre bona.
Kaj li respondis:
Kaj por kiu mi devus esti bona? Bonege! Jen prenu tiun
medikamenton!
Sed li estis tre felia, ar liaj okuloj brilis pro kontenteco. Ka
ree li kriis kun granda ojo kaj fiero, turnante sin al la malfermao:
- 241 -
Mea! Nun vi povas alporti al bibi" teon!
- 242 -
XXXIII
Stajo ekiris al Linde nur la sekvan tagon tagmeze, ar li devis
pli longe dormi ol kutime pro la sendorma nokto. Survoje,
antavidante, ke la malsanulo povos bezoni frean viandon, li asis
du numidojn, kiuj estis akceptitaj de li kun dankemo. Linde estis ege
malfortiinta, sed tute konscia. Tuj post la bonvenigo li demandis pri
Nel, post kio li atentigis Stajon, ke li ne opiniu kininon kiel tute
certa rimedo kontra la febro kaj ke li gardu la etulinon de suno, de
malseikio, de dumnokta restado en lokoj malaltaj kaj malseketaj kaj
fine de malbona akvo. Poste Stajo rakontis al li je lia peto sian tutan
historion kaj tiun de Nel, de la komenco is ilia alveno al Kartumo
kaj vizito e Mahdi, kaj poste de Faodo is la liberio el la manoj de
Gebhro kaj la plua migrado. Dum la rakontado la sviso rigardis lin
kun kreskanta scivolo, ofte kun vera admiro, kaj kiam lia historio
finiis, li ekbruligis la pipon, ankorafoje rigardis Stajon de la
piedoj is la kapo kaj diris kvaza enpense:
Se en via lando estas multaj knaboj similaj al vi, tiam oni ne
tiel facile subjugos vin.
Kaj post momento de silento li parolis plu:
La plej bona pruvo, ke viaj vortoj estas veraj, estas, ke vi
estas i tie kaj ke vi staras anta mi. Kaj u vi scias, kion mi diros al
vi: via situacio estas terura, la vojo kien ajn same terura, sed kiu
scias, u tia knabo kiel vi ne elsavos el i tiu abismo sin mem kaj tiun
infanon...
Ke nur Nel estu sana mi faros, kion mi povos ekkriis
Stajo.
Sed paru anka vi viajn fortojn, ar la tasko, kiun vi havas
anta vi, estas super la povo e de plenkreskulo. u vi scias, kie vi
nun trovias?
Ne. Mi memoras, kie post la eliro el Faodo, ni 'transiris e
granda kolonio, nomata Deng, iun riveron...
Sobat interrompis Linde.
- 243 -
En Deng estis multaj dervioj kaj negroj. Sed post Sobat ni

eniris en regionon de angalo kaj ni iradis tutajn semajnojn, is ni
atingis tiun intermonton, en kiu vi jam scias, kio okazis...
Mi scias. Poste vi ekiris plu tra tiu intermonto is la rivero.
Jen askultu min: montrias, ke post la transiro trans Sobat kun la
sudananoj vi direktiis al sud-oriento, sed pli multe al sudo. Vi estas
nun en regiono, kiu ne estas konata al vojaantoj kaj geografoj. Tiu
rivero, e kiu ni nun trovias, iras al nord-okcidento kaj fluas
verajne en Nilon. Mi diras verajne" ar mi mem ne scias bone kaj
ne plu povas konvinkii pri tio, kvankam mi ekiris de la montaro
Karamojo por esplori iajn fontojn. De militkaptitaj dervioj mi
adis post la batalo, ke i nomias Ogeluguen, sed anka ili ne estis
certaj, ar en tiujn regionojn ili enpenetras nur pro sklavoj. Tiujn
regionojn enerale malmulte loatajn okupas la gento iluk, sed nun
la lando estas senhoma, ar la loantaro parte formortis pro variolo,
parte pereigis in la mahdistoj, kaj parte i forkuris al la montaro
Karamojo. En Afriko ofte okazas, ke lando hodia dense loata,
morga farias dezerto. La miaj kalkuloj vi estas pli malpli je
tricent kilometroj de Lado. Vi povus forkuri suden al Emino, sed ar
li mem estas verajne sieata de la dervioj, estas sensence paroli pri
tio...
Kaj al Abisenujo? demandis Stajo.
Same irka tricent kilometrojn. Sed oni devas memori, ke
Mahdi batalas kontra la tuta mondo, do anka kontra Abisenujo.
Mi scias de militkaptitoj, ke sur la okcidenta kaj suda limo vagadas
diversgrandaj bandoj de dervioj, kaj vi povus facile fali en iliajn
manojn. Abisenujo estas ja kristana tato, sed la sudaj, sovaaj triboj
estas a paganaj a islamanoj kaj tiukaze ili sekrete favoras
Mahdi'on... Ne, tie vi ne trairos.
Do kion mi devas fari kaj kien iri kun Nel? demandis
Stajo.
Mi diris, ke la situacio estas vere malfacila diris Linde.
Post tio li metis amba manojn sur la kapon kaj dum longa
tempo li kuis silente.
is la oceano li fine diris estas de i tie pli ol nacent
kilometra vojo tra montaro, tra sovaaj gentoj, kaj e tra dezerto, ar
- 244 -
tie estas verajne tutaj regionoj senakvaj. Sed la lando apartenas

nominale al Anglujo. Oni povas trafi transportojn de eburo al
Kismaja, al Lamo kaj al Mombasso eble misiajn ekspediciojn...
Kompreninte, ke pro la dervioj mi ne sukcesos esplori la kuron de
tiu rivero, ar i direktias al Nilo, anka mi volis iri orienten, al la
oceano...
Tiam ni revenu kune! ekkriis Stajo.
Mi jam ne plu revenos. ,,Ndiri"-besto disiris al mi tiel la
muskolojn kaj vejnojn, ke devas nepre okazi sanginfekto. Nur bona
kirurgo povus savi min, se li amputus al mi la piedon. Nun io jam
koaguliis kaj rigidiis, sed la unuan tagon mi mordis miajn manojn
pro doloro...
Vi certe resanios.
Ne, mia brava knabo, mi tutcerte mortos, kaj vi kovros min
bone per tonoj, por ke hienoj ne povu min elterigi. Al la mortinto
eble tio estas egala, sed dumvive ne estas agrable pri tio pensi...
Malfacile estas morti tiel malproksime de siaj proksimuloj.
Subite liaj okuloj kovriis kvaza per nebulo, post kio li parolis
plu:
Sed mi jam rezigne konsentiis je tiu penso, do ni parolu pri
vi ne pri mi. Mi donos al vi unu konsilon: restos al vi nur la vojo al
oriento, al la oceano. Sed ripozu bone anta tiu vojo kaj kolektu
novajn fortojn. Alie via malgranda kamaradino mortos post kelkaj
semajnoj. Prokrastu la vojaon is la fino de la pluva periodo kaj e
pli longe. La unuaj someraj monatoj post la pluvo, kiam la akvo
ankora kovras la kotaojn, estas plej sanigaj. i tie, kie ni trovias,
estas altao situanta sepcent metrojn super la marnivelo. Sur alteco de
mil tricent metroj la febro jam ne ekzistas, kaj febraj malsanoj
alportitaj el lokoj pli malaltaj havas kuron multe pli malfortan.
Kunprenu la malgrandan anglinon kaj iru en la montaron...
La parolo tre lacigis lin videble, do li denove esis paroli, kaj
dum kelka tempo li malpacience forpelis de si grandajn bluajn
muojn, la samajn, kiujn Stajo vidis sur la cindrejo en Faodo.
Poste li parolis plu:
Atentu diligente, kion mi diros al vi. Je unutaga vojao de i
tie suden situas aparta monto, ne pli alta ol okcent metrojn. i
- 245 -
aspektas kvaza kaserolo kun la fundo renversita supren. iaj flankoj

estas tute krutaj kaj la sola alirejo al i estas la roka dorso, tiel
mallara, ke en kelkaj lokoj apena du evaloj povus iri unu apud la
alia. Sur ia plata supro, vasta irka unu kilometron, a pli multe,
estis negra vilao, sed la mahdistoj ekstermis kaj forprenis la
loantaron. Povas esti, ke tion faris tiu Smaino, kiun mi disbatis, sed
kies sklavojn mi ne povis liberigi, ar li forsendis ilin jam antae sub
bona eskorto al Nilo. Eklou sur tiu monto. Tie estas fonto kun
bonega akvo, kelkaj kampoj kun manioko kaj multe da bananoj. En
kabanoj vi trovos multajn homajn ostojn, sed epidemion flanke de
kadavroj ne timu, ar post la dervioj estis tie la formikoj, kiuj anka
nin forpelis de tie. Cetere neniu vivanta animo! Restadu en tiu vilao
unu a du monatojn. Sur tiu alteco febro ne estas. La noktoj estas
malvarmetaj. Tie via etulino resanios, kaj vi reakiros novajn fortojn.
Kaj poste kion fari kaj kien iri?
Poste estos, kion Dio donos. Vi penos a traii al Abisenujo
al regionoj, situantaj pli malproksime ol atingis la dervioj, a vi iros
orienten... Mi adis, ke la apudbordaj araboj venas is iu lago,
serante eburon, kiun ili akiras de la gentoj Samburu kaj Va-hima.
Va-hima? Kali ja devenas el la gento de Va-hima.
Kaj Stajo komencis rakonti al Linde, kiamaniere li heredis la
negron post la morto de Gebhro kaj ke Kali diris al li, ke li estas la
filo de la estro de iuj Va-himanoj.
Sed Linde akceptis tiun informon pli apatie, ol Stajo esperis.
Tiom pli bone li diris ar li povos esti al vi helpa.
Inter nigruloj trovias anka bonkoraj animoj, kvankam enerale oni
ne povas kalkuli je ilia dankemo: ili estas infanoj, kiuj forgesas tion
kio estis hiera.
Kali ne forgesos, ke mi savis lin el la manoj de Gebhro
mi estas certa pri tio.
Eble diris Linde kaj, montrante al Nasibu, li aldonis:
Anka li estas bana infano. Zorgu pri li post mia morto.
Ne diru kaj ne pensu pri la morto.
Mia kara respondis la sviso mi in deziras i nur
alvenu sen granda turmento. Pripensu, ke mi estas nun tute
- 246 -
sendefenda kaj se iu el tiuj mahdistoj, kiujn mi disbatis, okaze trafus

i tien, li isola povus min murdi kiel afon.
e tio li montris la dormantajn negrojn:
Tiuj jam ne vekios, kaj pli uste mi malbone parolas:
iu el ili vekias anta la morto por mallonga tempo kaj en frenezeco
forkuras en la angalon, el kiu li jam ne revenas... El ducent homoj
restis al mi nur sesdek. Multaj forkuris, multaj mortis pro variolo, kaj
kelkaj endormiis en aliaj lokoj.
Stajo komencis observi la dormantojn kun kompato kaj teruro.
Iliaj korpoj estis grizkoloraj, kio e negroj signifas palecon. Unuj
havis la okulojn fermitaj, aliaj duonfermitaj, sed anka tiuj lastaj
dormis profunde, ar iliaj pupiloj estis sensentaj je lumo. Al kelkaj
velis la genuoj. iuj estis terure maldikaj, tiel ke tra la hato oni
povis vidi iliajn ripojn. Iliaj manoj kaj piedoj senese tremis tre
rapide. Bluaj grandaj muoj sidis dense sur iliaj okuloj kaj lipoj.
u ne estas por ili savo? demandis Stajo.
Bedarinde ne estas. En la regionoj de Viktoria-Nianza tiu
malsano senhomigas tutajn vilaojn. De tempo al tempo i furiozas
grandskale, alifoje malpli minace. Plej ofte malsanias je i homoj el
vilaoj situantaj en ebordaj arbustoj.
La suno transiris jam al la orienta flanko de la ielo, sed jam
anta la vespero Linde finrakontis al Stajo sian historion. Li estis
filo de komercisto el Zuriko. Lia familio devenis el Karlsruhe, sed
post la jaro 1848 i translokiis al Svisujo. Lia patro eksterordinare
riiis per komercado pri silko. Li ebligis al la filo studadon, ke li
estu ineniero, sed al la juna Henriko jam de fruaj jaroj plais
vojaoj. Fininte la studojn en politekniko kaj heredinte la tutan
gepatran havaon, li entreprenis la unuan vojaon al Egiptujo. Estis la
tempoj ankora anta Mahdi, do li atingis Kartumon ka asis kun
dangaloj en Sudano. Poste li dediis sin al la geografio de Afriko kaj
tiurilate fariis tiel lerta kompetentulo, ke multaj geografiaj asocioj
alkalkulis lin al la nombro de siaj membroj. Tiun lastan vojaon, kiu
estis finionta por li tiel fatale, li komencis el Zanzibaro. Li atingis la
Grandajn Lagojn kaj intencis traii lalonge de nekonata is nun
montaro Karamojo al Abisenujo, kaj de tie al la bordoj de la oceano.
Sed la zanzibaranoj ne volis pluiri. Felie, a malfelie, estis tiam la
- 247 -
milito inter la reoj de Ugando kaj Unjoro. Linde oferis grandajn

servojn al la reo de Ugando, kiu rekompence donacis al li pli ol
ducent sklavojn. Tio plifaciligis la tutan vojaon kaj la vizitadon de
la montaro Karamojo, sed poste en iliaj vicoj aperis la variolo, kaj
post i venis la terura dormomalsano kaj finfine la pereo de la
karavano.
Linde posedis grandajn provizojn de iuspeca konservao, sed
timante la skorbuton, li asis iutage por havigi frean viandon. Li
estis bonega pafisto, sed ne sufie singarda asisto. Kaj okazis, ke
anta kelkaj tagoj li alproksimiis senpripense al faligita apro-
,,ndiri", kiu saltleviis neatendite kaj terure disiris al li la piedon, kaj
samtempe piedpremis lian sakron. Tio okazis tuj apud la tendaro kaj
en eesto de Nasibu, kiu, disirinte sian propran emizon kaj farinte
el i bandaon, sukcesis haltigi la sangadon kaj konduki la vunditon
al la tendo. Sed dumvoje pro la interna sangado formiis koagulaoj
kaj la malsanulon minacis gangreno.
Stajo volis lin nepre rebandai kaj deklaris, ke li iutage
revenos a, por ne lasi Nel'on nur sub la gardo de du nigruloj, li
transportos lin inter du evaloj sur disetenditaj feltaoj sur la
terlangon al ,,Krakovo".
Linde konsentis lian helpon pri bandaado, sed ne volis esti
transportata.
Mi scias li diris, montrante siajn negrojn ke tiuj
homo devas morti, sed tiel longe kiel ili ne mortis, mi ne povas
permesi, ke ili estu disiritaj en vivanta stato de la hienoj, kiujn dum
la noktoj nur la fajro tenas en konvena distanco.
Kaj li komencis ripeti febrotreme:
Mi ne povas, ne povas, ne povas!
Sed li tuj trankviliis kaj darigis per iu strange emociita voor
Revenu i tien morga matene... Mi havas al vi grandan
peton, kaj, se vi plenumos in, Dio eble elkondukos vin el tiu afrika
infero, kaj donos al mi facilan morton. Mi volis tiiun peton prokrasti
is morga, sed ar morga mi jam povas esti senkonscia, do mi
volas eldiri in hodia: prenu akvon per iu ujo, ekstaru anta iu el
tiuj dormantaj mizeruloj, prucu akvon sur lian kapon kaj diru jenajn
- 248 -
vortojn: ,,Mi baptas vin en la nomo de la Patro kaj de la Filo kaj de la

Sankta Spirito!..."
En tiu momento profunda kortuo sufokis lian voon kaj li
silentiis.
Mi riproas al mi li diris post momento ke mi ne
adiais tiamaniere tiujn, kiuj mortis je variolo, kaj tiujn, kiuj
ekdormis antae. Sed nun la morto staras anta mi... kaj mi volus..
almena kun la resto de mia karavano fari tiun lastan kaj grandan
vojaon kune...
Dirinte tion, li montris per la mano la disflamiintan ielon
kaj du larmoj malsuprenfluis malrapide sur liaj vangoj.
Stajo ploris kiel malgranda infano.
- 249 -
XXXIV
La sekvantan tagon la matena suno lumigis strangan
spektaklon. Stajo iris lalonge de la tonmuro, haltis anta iu
negro, aspergis ies frunton per akvo kaj eldiris super li la
sakramentajn vortojn. Kaj ili dormis kun tremantaj manoj kaj piedoj,
kun la kapoj malsuprenlasitaj a suprenlevitaj, ankora vivantaj kaj
jam similaj al kadavroj. Kaj tiel okazis tiu bapto-ceremonio de la
dormantoj, en matena silento, en suna brilo, en dezerta senbrueco.
Tiun tagon la ielo estis sennuba, altvolba, grizlazura kaj kvaza
malgaja.
Linde estis ankora plenkonscia, sed iis pli kaj pli malforta.
Post ano de la bandao li enmanigis al Stajo paperojn enfermitajn
en lada skatolo kaj konfidis ilin al lia speciala zorgo. Poste li diris
nenion plu. Li anka ne plu povis mani, sed granda soifo turmentis
lin terure. Longe anta la sunsubiro li komencis deliri. Li vokis al iuj
infanoj, ke ili ne tro malproksimiu de la lagobordo, kaj fine li etis
sin en frostotremoj kaj irkaprenis la kapon per la manoj.
La venontan tagon li jam tute ne ekkonis Stajon, kaj tri tagojn
poste li mortis tagmeze, ne plu reakirinte la konscion. Stajo priploris
lin sincere, post kio li portis lin kun Kali al proksima mallara
kaverno, kies malfermajon ili topis per dornaoj kaj tonoj.
La malgrandan Nasibu Stajo kunprenis al ,,Krakovo", kaj al
Kali li ordonis gardi i-loke la provizaojn kaj fari dumnokte e la
dormantoj grandan fajron, zorgante, ke i ne estingiu. Li mem
senese rajdis inter la du intermontoj, transportante armilojn kaj
precipe la argaojn por la remingtonaj pafiloj. El ili li eligis la
pulvon kaj fabrikis eksplodilon por krevigi la rokon malanta kiu
troviis King. Felie la sanstato de Nel rimarkeble pliboniis post la
iutagaj dozoj de kinino, kaj la pli granda varieco de la manao
pligrandigis iajn fortojn. Stajo forlasis in iam nevolonte kaj kun
timo, kaj forrajdante, li ne permesis al i eliri el la arbo. Tiucele li
fermadis la malfermaon per dornohavaj branoj de akacio. Sed pro
la multaj laboroj, kiuj okupis lin, li estis devigita lasi in sub la gardo
- 250 -
de Mea, Nasibu kaj Saba. Tiun lastan li cetere fidis plej multe. Li
preferis kelkfoje dum la tago rajdi al la tendaro de Linde por alporti
la diversajn pakaojn, ol lasi la knabineton sola por pli longa tempo.
Li ege laciis pro la laboro, sed lia bonega sanstato eltenis iujn
penojn. Sed nur post dek tagoj iuj pakaoj estis dispartigitaj: la
malpli bezonaj kaitaj en kavernoj, la pli necesaj alportitaj al
,,Krakovo". La evaloj estis same kondukitaj al la terlango, kaj sur la
evaloj oni transportis sufian nombron da remingtonaj pafiloj, kiujn
poste devis porti King.
Dum tiu tempo en la tendaro de Linde plurfoje jen tiu, jen alia
el la dormantaj negroj saltleviis en la antamorta paroksismo de la
malsano, forkuris en la angalon kaj ne plu revenis. Estis anka tiaj,
kiuj mortis surloke, kaj kelkaj, kurante blinde, disrompis siajn kapojn
je la rokoj en la tendaro mem a apude. i tiujn Kali devis enterigi.
Post du semajnoj restis jam nur unu, sed anka tiu mortis balda dum
la dormado pro granda elerpio.
Alvenis fine la tempo por krevigi la rokon kaj liberigi King. i
estis jam tiel malsovaiinta, ke je ordono de Stajo i kaptis lin per
la rostro kaj metis lin sur sian nukon. i alkutimiis anka porti
pakaojn, kiujn Kali tiris sur ian dorson helpe de eta bambua
tupetaro. Nel plendis, ke oni aras in troe, sed efektive io i estis
por i kvaza muo. Tamen iom pli pezaj estis por i la pakaoj
hereditaj de Linde. Kun Saba, je kies vido i montris komence
grandan maltrankvilon, i interamikiis jam sufie kaj ludis kun i
tiamaniere, ke la elefanto faligis in teren per sia rostro, kaj Saba
ajnigis, ke i mordas. Sed de tempo al tempo King neatendite
surveris la hundon per akvo, kion tiu opiniis tute malbona erco.
La infanoj ojis speciale pro tio, ke la inteligenta kaj kapabla
besto komprenis preska ion, kion oni postulis de i kaj reagis je iu
ordono, je iu komisio, e je iu signo. i-rilate la elefantoj ege
superas iujn aliajn dombestojn, kaj King superis senkompare la
hundon, kiu je iuj admonoj de Nel svingis la voston kaj poste faris,
kion i volis. Post kelkaj semajnoj King sciis bonege, ke ekzemple la
persono, kiun i devas pleje obei, estas Stajo, kaj la persono, pri kiu
plej multe iuj zorgas, estas Nel. Do i plenumis iam plej atente la
- 251 -
ordonojn de Stajo, kaj pleje i amis Nel'on. La negron Kali i

malpli atis kaj la negrinon Mea i tute malatentis.
Post la finpreparo de la eksplodilo Stajo premis in en la plej
profundan fendon, kiun li poste topis tre precize per argilo, lasante
nur la etan malfermaon, tra kiu malsuprenpendiis la meo farita el
sekaj palmaj fibroj kaj enfrotita per muelita pulvo. Fine venis la
decida momento: Stajo mem ekbruligis la meon, post kio li
forkuris kiel eble plej rapide al la arbo, en kiun li antae fermis iujn.
Nel timis, ke King tro terurios, sed la knabo trankviligis in anta
io per tio, ke li elektis la tagon, en kiu matene trapasis fulmotondro,
kaj due per la certigo, ke la sovaaj elefantoj ofte adas la bruegon
de tondroj, kiam la ielaj elementoj furiozas super la angalo. Tamen
ili iuj sidis kun batanta koro, kalkulante minuton post minuto. Fine
terura krako ekskuis la aeron, kaj tiomgrade, ke la giganta baobabo
ektremis de la pinto is la malsupro kaj la restaoj de neelskrapita
putrintao surutiis sur iliajn kapojn. En la sama momento Stajo
saltleviis el la arbo kaj, preterlasante la kurbiojn de la intermonto,
kuris al la trairejo.
La sekvoj de la eksplodo montriis eksterordinaraj. Unu duono
de la kalkhava roko disutiis je etaj rompaoj, la dua krevis je
dekkelkaj pli malpli grandaj pecoj, kiujn la eksplodoforto disetis sur
sufie granda spaco.
La elefanto estis libera.
La ojplena knabo saltis nun sur la randon de la bordo, kie li
jam trovis Nel'on kune kun Mea kaj Kali. Sed King iomete teruriis
kaj, retiriinte is la rando de la intermonto, staris kun levita rostro,
rigardante tiudirekte, de kie adiis tiel nekutima tondro. Sed kiam
Nel komencis in voki, i tuj esis movi la orelojn. Do i
alproksimiis al i tra la malfermita trairejo, ar i jam tute
trankviliis. Pli multe tamen ol King teruriis la evaloj, el kiuj du
forkuris en la angalon, tiel ke Kali trovis ilin nur tuj anta la
sunsubiro.
Jam la saman tagon Nel kondukis la elefanton ,,en la mondon".
La koloso sekvis in obeeme, kiel malgranda hundeto, kaj poste i
banis sin en la rivero kaj i mem pensis pri sia vespermano, nome
tiamaniere, ke apoginte sian kapon al granda sikomoro, i rompis in
- 252 -
kiel malfortan kanon, kaj poste i zorge formanis iujn fruktojn kaj
foliojn.
Sed i revenis vespere al la arbo kaj, enovante de tempo al
tempo sian longan rostron tra la malfermao, i seris Nel'on tiel
fervore kaj trudeme, ke fine Stajo devis doni al i sufian frapon sur
la rostro.
Plej kontenta tamen estis Kali pri la efiko de tiu tago, ar li ne
plu bezonis kolekti nutraon por la giganto, kio tute ne estis
bagatelao. Pro tio Stajo kaj Nel adis lin e la bruligado de la fajro
por la vespermano, kanti novan himnon de ojo esprimita per jenaj
vortoj:
Sinjoro granda mortigi homojn kaj leonojn! lah, iah! Sinjoro
granda krevigi rokojn, iah! La elefanto mem rompadi arbojn, kaj Kali
mallaboradi kaj manadi iah! iah!
La pluva sezono, t.n. ,,massiko", estis jam balda finionta.
Venis ankora tagoj sensunaj kaj e pluvoriaj, sed aperis anka tute
sennubaj. Stajo decidis transloii sur la monton indikitan de Linde,
kaj sian decidon li efektivigis balda post la liberigo de King. La
sanstato de Nel ne plu malhelpis, ar i fartis nekompareble pli bone.
Elektinte do serenan matenon, ili ekiris suden. Ili ne timis nun
devojii, ar la knabo heredis de Linde, inter multaj aliaj objektoj,
kompason kaj bonegan lornon, tra kiu oni povis facile vidi e
malproksimajn regionojn. Iris kun ili, krom Saba kaj la azeno, kvin
plenaritaj evaloj kaj la elefanto. Tiu lasta, krom pakaoj sur la
dorso, portis Nel'on, kiu, sidante inter iaj gigantaj oreloj, aspektis,
kvaza i sidus en grandega apogseo. Stajo senbedare forlasis la
eriveran terlangon kaj la baobabon, ar ligiis kun ili la rememoro
pri la malsano de Nel. Kontrae la knabineto rigardis per malgajaj
okuloj la rokojn, la arbon, la akvofalon kaj deklaris, ke i revenos i
tien, kiam i estos plenkreska.
Sed e pli maloja estis la malgranda Nasibu, kiu elkore amis
sian antaan sinjoron, kaj nun, rajdante sur la azeno e la fino de la
karavano, li senese rigardis tra larmoj malantaen tiudirekte, kie la
kompatinda Linde devis resti is la tago de la Granda Juo.
La vento blovis de la nordo kaj la tago estis nekutime
malvarmeta. Dank' al tio ili ne bezonis transatendi la tempon de la
- 253 -
deka is la tria posttagmeze, is pasos la granda varmego kaj ili

povis pli longe rajdi, ol karavanoj kutime faras tion. La vojo ne estis
longa kaj kelkajn horojn anta la sunsubiro Stajo jam ekvidis la
monton, al kiu ili celis. En la malproksimo konturiis sur la ielfono
longa eno de aliaj pintoj, kaj i staris pli proksime kaj aparte,
kvaza insulo en la angalmaro. Kiam ili venis pli proksimen,
montriis, ke iajn krutajn flankojn surveras kurbio de la sama
rivero, apud kiu ili sidis antae. La supro estis tute plata, kaj vidate
de malsupre, ajnis esti kovrita per densa arbaro. Stajo elkalkulis,
ke, se la terlango, sur kiu kreskis ilia baobabo, suprenleviis je
sepcent metroj kaj la monto havas okcent, do ili loos nun je alteco
de mil kvincent metroj, sekve en klimato ne multe pli varma ol la
egipta. Tiu penso kuraigis kaj instigis lin al kiel eble plej rapida
okupo de tiu natura fortikao.
La solan rokan dorson, kiu kondukis al i, ili trovis facile kaj
komencis surgrimpi in. Post la paso de unu kaj duona horoj ili
atingis la supron. Tiu arbaro, vidata de malsupre, estis efektive
arbaro de bananoj. ia vido ojigis iujn eksterordinare, ne
esceptante King'on, kaj precipe Stajo estis kontenta, ar li sciis, ke
en Afriko ne estis iu nutrao pli nutreca, saniga kaj pli efika kontra
iuj malsanoj, ol la faruno el sekigitaj bananaj fruktoj. Tiuj troviis i
tie en tiel granda kvanto, ke ili povis sufii e por la tuta jaro.
Inter la grandegaj folioj de tiuj kreskaoj estis kaitaj la negraj
kabanoj, kelkaj bruligitaj dum la invado, aliaj grave difektitaj, sed
kelkaj en tute bona stato. En la mezo staris la plej granda, kiu
apartenis iam al la reo de tiu vilao, bele konstruita el argilo, kun
vasta tegmento, formanta irka la muroj kvaza verandon. Anta la
kabanoj kuis tie i kaj tie ostoj kaj tutaj homaj skeletoj, blankaj kiel
kreto, ar purigitaj de formikoj, kies atakon menciis Linde. De tiu
tempo forpasis jam multaj semajnoj, sed en la kabanoj odoris iam je
formika acido. Tio kazis, ke en la kabanoj estis videblaj nek nigraj
grandaj blatoj, kiuj kutime svarmas en negraj argildometoj, nek
araneoj, nek skorpioj, nek aliaj plej etaj insektoj. ion forigis la
terura ,,siafu". Oni povis esti certa, ke sur la tuta supro estas nek unu
serpento, ar e la boa-serpentoj farias viktimoj de tiuj nedeteneblaj
malgrandaj batalantoj.
- 254 -
Post la enkonduko de Nel kaj Mea en la kabanon de la estro

Stajo ordonis al Kali kaj Nasibu forigi iujn homajn ostojn. La
nigraj knaboj plenumis tiun ordonon tiamaniere, ke ili etis ilin en la
riveron, kiu forportis ilin plu. Tamen montriis e tiu laboro, ke
Linde eraris, asertante, ke ili trovos sur la monto nek unu vivantan
estaon. La silento reganta tie post la forkapto de la homoj fare de la
dervioj kaj la vido de bananoj allogis i tien grandan aron da
impanzoj, kiuj sur la pli altaj arboj aranis al si kvaza ombrelojn
a tegmentetojn kiel irmon kontra la pluvo. Stajo ne volis
mortpafi ilin, sed li decidis forpeli ilin kaj tiucele li pafis en la aeron.
Tio kazis eneralan panikon, kiu pligrandiis ankora, kiam post la
pafo adiis la ardega basa bojado de Saba, kaj kiam King, instigita
per la tumulto ektrumpetis minace. Sed por forkuri, la simioj ne
bezonis seri la rokan dorson; kaj kaptante la elstarantajn rok-
rompaojn, ili malsupreniis al la rivero kaj al apude kreskantaj arboj
kun tiel granda rapideco, ke la kojndentoj de Saba povis neniun el ili
atingi.
La suno jam subiris. Kali kaj Nasibu ekbruligis la fajron por
kuiri la vespermanon. Stajo, post elpako de la objektoj bezonaj por
la nokto, iris al la kabano de la reo, kiun okupis Nel. En la kabano
estis hele kaj gaje, ar Mea ekflamigis ne la melampon, kiu lumigis
la internon de la baobabo, sed veran grandan voja-lampon hereditan
de Linde. Nel tute ne sentis sin laca pro la vojao en tago tiel
malvarmeta kaj i havis bonegan humoron, tiom pli, kiam i sciiis
de Stajo, ke la homaj ostoj, kiujn i timis, estis tute forigitaj.
Kiel i tie estas bone, Stajo! i ekkriis. Rigardu,
rigardu e la planko estas mirita per rezino. i tie ni fartos
bonege.
Nur morga mi rigardos kaj kontrolos la tutan posedaon
li respondis sed konkludante el tio, kion mi vidis hodia, oni
povos loi i tie e la tutan vivon.
Se nur la pajoj kunestus oni povus. Sed kiel nomios la
posedao?
La monto devus nomii en la geografio la monto Linde, kaj
tiu vilao havu la nomon de vi: Nel.
- 255 -
u mi anka trovios en la geografio? i demandis kun

granda ojo.
Jes, vi certe trovios respondis Stajo kun plena
seriozeco.
- 256 -
XXXV
La sekvan tagon iom pluvetis, sed dum kelkaj horoj estis anka
bela vetero, do Stajo ekiris frumatene por inspekti la tutan
posedaon kaj is la tagmezo li trarigardis bonege iujn angulojn. La
enerala trarigardo donis tre favoran impreson. Anta io koncerne
la sekurecon la monto Linde estis kvaza la plej bone elektita loko en
la tuta Afriko. iaj deklivoj montriis alireblaj eble nur por
impanzoj. Leonoj kaj panteroj ne povis surgrimpi ian platan
supraon. Rilate al ia roka dorso, sufiis starigi King'on e la
enirejo, por dormi sekure sur amba oreloj. Stajo konvinkiis, ke li
povus i tie defendi sin e kontra pli malgranda tamento de
dervioj, ar la vojo kondukanta sur la monton estis tiel mallara, ke
King povis in apena trairi kaj homo posedanta bonan armilon
povus bari la vojon al iu. En la mezo de la ,,insulo" elprucis fonto
de bonega akvo, malvarma kaj pura kiel kristalo, kiu aniis en
rivereton. Kurante zigzage inter bananaj arbaretoj, i fine falis de
krutao en la riveron, formante mallaran akvofalon similan al blanka
rubando. En la suda parto de la ,,insulo" situis kampoj, kovritaj
abunde per manioko, kies radikoj liveras al negroj bonegan
manaon, kaj malanta la kampoj kreskis aroj da altaj kokospalmoj
kun kronoj en la formo de belegaj plumtufoj.
La ,,insulon" irkais la angalmaro, kaj la elvido de sur i
estis ege vasta. De la oriento grizbluis la montaro de Karamojo. Sude
estis videblaj grandaj altaoj, kiuj, se oni konkludis la ilia malhela
koloro, devis esti kovritaj per arbaro. Kontrae de la okcidenta
flanko la vido kuris is la horizonta limo, kie la angalo kontaktis
kun la ielo. Sed Stajo vidis helpe de la lorno, kiun li heredis de
Linde, multajn termontojn kaj dise kaj maldense starantajn arbojn,
kiuj elstaris super la herbaro kvaza preejoj. En la lokoj, kie la
herbo ne estis ankora tro alta, e per nuraj okuloj oni povis vidi
tutajn arojn da antilopoj kaj zebroj, a arojn da elefantoj kaj bubaloj.
Tie i kaj tie irafoj distranis la grizverdan supraon de la angalo,
kiel ipoj distranas la ondaron de maro. Tuj apud la rivero ludis
- 257 -
dekkelkaj masklaj akvokaproj, kaj aliaj elakvigis de tempo al tempo

siajn kornohavajn kapojn el la profundao. Tie, kie la akvo estis
trankvila, elsaltis super in tiuj fioi, kiujn kaptis Kali kaj, brilante
kvaza arentaj steloj en la aero, ili ree subakviis. Stajo promesis
al si konduki i tien Nel'on, kiam la vetero firmios, kaj montri al i
la tutan bestejon.
Sur la ,,insulo", male, estis neniaj pli grandaj bestoj, anstata
tio multe da papilioj kaj birdoj. Grandaj, neblankaj papagoj kun
nigraj bekoj kaj flavaj tufoj, flugadis super la arbustaro; etaj, belege
plumornamitaj ,,vidvinoj" balancis sin sur la maldikaj trunketoj de
manioko, briletante kvaza juveloj, kaj de altaj kokosoj adiis la
vooj de afrikaj kukoloj kaj la mildaj, emsimilaj kveroj de turtoj.
Stajo revenis de la inspektado kun ojo en la animo: ,,La aero
estas saniga li diris al si mem la sekureco kompleta, la nutrao
abunda kaj ie bele kvaza en paradizo!" Alveninte al la kabano de
Nel, li konstatis, ke tamen sur la insulo estas pli granda besto, kaj e
du, ar la malgranda Nasibu dume trovis en la densao de bananoj
kaprinon kun kaprideto, kiujn jam ne povis forrabi la dervioj. La
kaprino estis jam iom sovaiinta, sed la kaprideto tuj interamikiis
kun Nasibu, kiu estis ege fiera pro sia elkovro kaj pro tio, ke dank'al
li ,,bibi" havos nun iutage bonegan frean lakton.
<hr>
Kion ni nun faros, Stajo? demandis Nel iutage, kiam ili
jam komplete establiis sur la ,,insulo".
Ni havos multege da laboro diris la knabo; disstariginte
la fingrojn de unu mano, li komencis kalkuli sur ili iujn laborojn,
kiuj ilin atendas:
Antae Kali kaj Mea estas paganoj, kaj Nasibu, kiel
zanzibarano, mahometano. Oni devas do ilin klerigi, lernigi la
religion kaj bapti. Due, oni devas fumai viandon por la venonta
vojao, sekve mi devas ofte asi; trie, havante multe da armiloj kaj
argaoj, mi volas instrui al Kali la pafadon, por ke ni estu amba
defendopretaj; kaj kvare, vi certe forgesis la flugdrakojn?
Flugdrakojn?
Jes, kiujn vi gluos, a, kio estos ankora pli bona,
kunkudros. Kaj tio estos via okupo.
- 258 -
Mi ne volas nur ludi.

Tio ja tute ne estos ludo, sed laboro, eble la plej utila el iuj.
E ne pensu, ke sufios nur unu flugdrako, ar vi devas prepari
irka kvindek, a e pli multe.
Sed por kio tiom de ili? demandis scivole la knabineto.
Do Stajo komencis al i klarigi siajn projektojn kaj esperojn.
Li surskribos sur iu flugdrako iliajn nomojn, kaj informojn, ke ili
foririis el la manoj de la dervioj, anka kie ili estas kaj kien ili
iras. Krom tio li skribos, ke ili petas pri tuja helpo kaj forsendo de
depeo al Port-Saido. Poste li ellasos tiujn flugdrakojn iam, kiam
nur estos favora vento, blovanta de la okcidento orienten.
Multaj el ili li diris falos teren en proksima irkaao,
multajn haltigos la montaro, sed se nur unu atingos la bordon kaj
falos en la manojn de eropanoj, ni estas savitaj!
Al Nel tre plais tiu ideo, kaj i deklaris, ke la saecon de
Stajo oni povas kompari e ne kun tiu de King. i estis anka tute
certa, ke multe da flugdrakoj atingos e iliajn pajojn, kaj i promesis
glui ilin de mateno is vespero. ia ojo estis tiom granda, ke Stajo,
timante, ke i ekhavos temperatur-altion, devis bremsi ian
fervoron.
Kaj de nun la laboroj, pri kiuj Stajo parolis, komenciis
efektive. Kali, kiu ricevis ordonon, kapti kiel eble plej multe da
saltantaj fioj, esis kapti ilin helpe de fihoko kaj anstatae formis el
maldikaj bambuoj altan barilon similan al krado kaj tiun kluzeton li
starigis lalare de la rivero. En la mezo de tiu kluzeto estis sufie
granda malfermao, tra kiu la fioj devis nepre tranai, volante atingi
la liberan akvon. La malfermaon Kali kovris per forta reto, farita el
palmaj nuroj; tiamaniere li certigis al si iutage abundan kaptajon.
Li pelis la fiojn al tiu perfida reto helpe de King, kiu
enmetinte sian rostron en la akvon, malklarigis in kaj kirlis
tiomgrade, ke ne nur tiuj arentaj saltfioj, sed anka iuj aliaj
kreaoj fuis kiel eble plej rapide al la kvieta akvo. Okazis e tio
anka malutiloj, ar kelkfoje forkurantaj krokodiloj renversis la
reton, kaj ofte faris tion la elefanto mem. Sentante al krokodiloj ian
denaskan malamon, King postkuris ilin, kaj kiam ili troviis en
- 259 -
malprof unda akvo, i kaptis ilin per sia rostro, eletis ilin sur la
bordon kaj piedpremis ilin pasie.
En la reto troviis ofte anka testudoj, el kiuj la junaj ekzilitoj
kuiris al si bonegan buljonon. Kali preparis la fiojn, kaj la viandon li
sunsekigis. La vezikojn li portis al Nel, kiu distranis ilin, etendis ilin
sur lato kaj faris el ili kvaza paperfoliojn ne pli grandajn ol du
manplatoj.
Helpis in en tio Stajo kaj Mea, ar la laboro tute ne estis
facila. La membranoj estis iom pli dikaj ol en la vezikoj de niaj
riveraj fioj, sed post sekio ili fariis eksterordinare rompeblaj. Nur
post ia tempo Stajo eltrovis, ke oni devas sekigi ilin en la ombro.
Tamen li ofte perdis la paciencon. Se li tute ne rezignis pri la
fabrikado de la flugdrakoj el tiu materialo, tio estis pro tio, ke li
opiniis ilin pli malpezaj ol tiuj el papero kaj pli rezistaj kontra la
pluvo. Ja alproksimiis jam la seka sezono, sed li ne estis tute certa,
u anka dum la somero ne aperos ofte pluvoj, precipe en la
montaro.
Tamen li gluis flugdrakojn anka el papero, kiu troviis en
sufia kvanto inter la objektoj de Linde. La unua, granda kaj
malpeza, ellasita kun la okcidenta vento, tuj suprenleviis tre alte.
Kaj kiam Stajo detranis la nureton i forflugis, kondukita per forta
aerblovo, en direkto al la montaro Karamojo. Stajo kontrolis ian
flugon helpe de lorno, is i fariis malgranda kvaza papilio, muo,
kaj fine fariis tute malvidebla sur la pala bluo de la ielo. La sekvan
tagon li ellasis la duan, faritan jam el fiaj vezikoj. Tiu suprenleviis
ankora pli rapide, sed, verajne kaze de la travideblaj membranoj,
balda malaperis el la okuloj.
Sed Nel laboris kun tia fervoro, ke fine iaj malgrandaj
fingretoj fariis tiel lertaj, ke nek Stajo, nek Mea povis superi in en
tiu laboro. Fortoj nun ne mankis al i. La saniga montara klimato
efikis, ke i simple sentis sin renaskiinta. La tempolimo, en kiu
povis aperi la tria, jam morta paroksismo de la febro, jam pasis
senrevene. Tiun tagon Stajo kaiis en la densao de bananarboj kaj
ploris pro ojo. Post du semajnoj de ilia restado sur la monto li
rimarkis, ke la ,,bona Mzimu" aspektis tute alie, ol antae en la
angalo. La vangoj fariis plenaj; la hatkoloro el flava kaj diafana
- 260 -
iis ree roza, kaj sub la abunda hartufo brilaj okuloj rigardis gaje en
la mondon. La knabo benis la malvarmetajn noktojn, la travideblan
fontakvon, la farunon el sekaj bananoj, kaj anta io ilian savinton
Linde.
Li mem maldikiis kaj malheliis, kio estis la pruvo, ke la
febro ne kaptos lin, ar personoj malsanaj je i ne povas sunbrunii.
Anka li kreskis kaj fortiis. La movado kaj fizika laboro potencigis
en li bravecon kaj forton. La muskoloj de liaj manoj kaj piedoj fariis
kvaza talaj. Li estis vere hardita afrika vojaanto. asante iutage
kaj pafante nur per kugloj, li fariis krom tio nesuperebla pafisto.
Sovaajn bestojn li ne plu timis, ar li komprenis, ke al vilaj a
punktitaj rabobestoj en la angalo estas pli danere renkontii kun li
ol inverse. Foje li mortigis per unu pafo grandan rinoceron, kiu,
vekita el dormeto sub akacio, ekatakis lin neatendite. La atakemajn
afrikajn bubalojn, kiuj ofte dispelas tutajn karavanojn, li preska
malatentis.
Krom preparado de la flugdrakoj kaj aliaj iutagaj okupoj, li
kaj Nel komencis anka konverti la genegrojn Kali, Mea kaj
Nasibu. Sed tio estis pli malfacila tasko, ol ili esperis. La negra trio
askultis tre volonte iujn instruojn, sed ili konceptis ion la sia
negra pensmaniero. Kiam Stajo rakontis al ili pri la mondokreado,
pri la paradizo kaj pri la serpento io iris ankora kontentige, sed,
kiam li atingis tiun epizodon, kiam Kaino mortigis Habelon, Kali
malgravole glatis sian ventron kaj demandis kun tuta trankvilo:
Kaj u li manis lin poste?
La nigra knabo ja asertis iam, ke la Va-himanoj neniam
manas homojn, sed videble la memoro pri tio restis ankora inter ili
kiel nacia tradicio.
Li ne povis anka kompreni, kial Sinjoro Dio ne mortigis la
malbonan Mzimu, kaj multajn aliajn aferojn. Liaj ideoj pri malbono
kaj bono estis anka tro afrikaj, pro kio inter instruisto kaj lernanto
okazis foje tia interparolo:
Diru al mi demandis Stajo kio estas malbona ago?
Se iu de Kali forpreni bovojn respondis post mallonga
medito tiam tio estas malbona ago.
Bonege! ekkriis Stajo kaj bona ago?
- 261 -
i-foje la respondo venis senpripense:

Bona ago kiam Kali forpreni bovojn de iu alia.
Stajo estis tro juna, por kompreni, ke simile opinias pri
malbonaj kaj bonaj agoj e en Eropo ne nur politikistoj kaj
diplomatoj, sed anka tutaj nacioj.
Tamen iom post iom klariis en la nigraj kapoj, kaj tion kion
ne povis kompreni iliaj kapoj, kaptis iliaj varmaj koroj. Post kelka
tempo oni povis jam aliri al la baptado, kiu okazis tre solene. La
baptogepatroj donacis al iu el ili po kvar ,,dotis" (duona metro) da
blanka perkalo kaj po unu nuro da bluaj koraletoj. Mea tamen sentis
sin iom elreviinta, ar en la naiveco de sia animo i esperis, ke post
la baptoceremonio i tuj elblankios, kaj granda estis ia miro, kiam
i rimarkis, ke i restis nigra kiel antae. Sed Nel konsolis in per la
certigo, ke ia animo estas nun neoblanka.
- 262 -
XXXVI
Stajo anka lernigis la negron Kali pafi el la remingtona pafilo
kaj tiu instruo progresis pli facile ol tiu de la katekismo. Post dektaga
pafado al celo kaj al krokodiloj, kiuj dormadis sur la ebordaj sabloj
de la rivero, la juna negro mortpafis grandan antilopon ,,pufu", poste
kelkajn arielojn, kaj fine apron ,,ndiri". Sed i tiu renkonto preska
finiis per simila akcidento, kiu trafis la kompatindan Linde, ar
,,ndiri", al kiu Kali tuj post la pafo alproksimiis senkonsidere, subite
saltis antaen kaj etis sin al li kun suprenlevita vosto. Kali, foretinte
la pafilon, sin savis sur arbon kaj sidis tie tiel longe, is per la krio li
alvokis Stajon, kiu tamen trovis la apron jam senviva. Je bubaloj,
leonoj kaj rinoceroj Stajo ankora ne permesis al la knabo asi. Al
elefantoj, kiuj venis vespere al la akvo, li mem ne pafis, ar li
promesis al Nel, neniam mortigi tiujn bestojn.
Sed kiam matene, a en posttagmezaj horoj, li vidis de supre
tra la lorno arojn da patiantaj en la angalo zebroj, bubaloj, arieloj
a saltantilopoj, li prenis kun si la negron Kali. Dum tiuj ekskursoj li
ofte demandis la negron pri la nacioj de Va-hima kaj Samburu, kun
kiuj, volante iri orienten al la oceanbordoj, ili devis nepre renkontii.
u vi scias, Kali li demandis iufoje ke post dudektaga
vojao, kaj evale e pli frue, ni povos atingi vian landon?
Kali ne scias, kie loi Va-hima respondis la juna negro,
skuante malgaje la kapon.
Sed mi scias; ili loas tie, de kie matene levias la suno e
iu granda akvo.
Jes! jes! ekkriis kun mirego kaj ojo la knabo. Bassa-
Narok! estas la nomo de la granda kaj nigra akvo. Sinjoro granda
scii ion.
Sed mi ne scias, kiel akceptus nin Va-hima, se ni venus al
ili.
Kali ordoni al ili tuj fali vizaaltere anta la granda sinjoro
kaj anta la bona Mzimu.
Kaj u ili obeus vin?
- 263 -
La patro de Kali porti felon de leopardo kaj Kali same.

Stajo komprenis, ke tio signifas, ke la patro de Kali estas reo,
kaj li mem, kiel la plejaa el liaj filoj, la venonta estro de Va-hima.
Do li demandis plu:
Vi diris al mi, ke estis e vi blankaj vojaantoj kaj ke pliaaj
homoj memoras ilin.
Jes, kaj Kali adis, ke ili havis sur la kapoj multe da
perkalo.
Ho! pensis Stajo do ili ne estis eropanoj, nur araboj,
kiujn la negroj pro ilia pli hela hatkoloro kaj blankaj vestoj opiniis
blankuloj...
ar Kali ne memoris ilin kaj ne povis doni pri ili pli precizajn
klarigojn, Stajo demandis lin alimaniere:
u la Va-himanoj ne mortigis iun el la blankvestitaj homoj?
Ne! Va-himanoj kaj Samburuanoj ne povas tion fari.
Kial?
ar ili diri, ke se ilia sango ensorbii teren, pluvo esi fali.
Mi estas kontenta, ke ili tion kredas pensis ree Stajo.
Poste li ankora demandis:
a Va-himanoj akompanus nin is la maro, se mi promesus
al ili multe da perkalo, vitroperloj kaj pafiloj?
Kali iri kaj Va-himanoj iri, sed sinjoro granda konkeri
antae Samburu, kiuj sidas e alia flanko de la akvo.
Kaj kio trovias post Samburu?
Post Samburu ne estas montoj kaj estas nur angalo kaj en
ileonoj.
Per tio finiis ilia interparolo. Stajo pli kaj pli ofte pensis nun
pri la granda vojao al la oriento, memorante, kion diris Linde, ke
oni povas tie renkonti arabojn el la apudbordaj regionoj, kiuj
komercas per eburo, kaj eble anka misiajn ekspediciojn. Li sciis
bone, ke tia vojao por Nel estos ligita kun vico da teruraj penoj kaj
novaj daneroj, sed li komprenis, ke ili ne povas dum la tuta vivo
resti sur la monto de Linde kaj oni devos balda komenci la vojaon.
La plej konvena por tio estis la tempo post la pluva periodo, kiam la
akvo ankora kovras infektajn kotaojn kaj trovias preska ie. La
varmego sur la alta suprao ne estis turmenta; la noktoj estis tiel
- 264 -
malvarmetaj, ke dum la dormado oni devis sin bone kovri. Sed en la

angalo malsupre estis jam rimarkeble pli varme kaj estis sciate, ke
balda venos nemezurebla varmego. La pluvo nun malsekigis la
teron jam malofte, kaj la akvonivelo en la rivero iutage malaltiis.
Stajo supozis, ke somere i anias en unu el tiaj ,,khoroj", kiajn li
ofte vidis en Libia dezerto kaj ke nur en la mezo de ia fluejo
trovias mallara akvostrio.
Tamen li prokrastis la vojaon de tago al tago. Sur la monto
Linde iuj sentis sin tiel bone, same la homoj kiel anka la bestoj!
Nel liberiis ne sole de la febro, sed anka de la anemio, Stajo
neniam suferis pro kapdoloro; la hato de Kali kaj Mea komencis
brili kiel malhela atlaso, Nasibu aspektis kvaza melono, iranta sur
maldikaj piedoj, kaj King grasiis ne malpli ol la evaloj kaj la
azeno. Stajo sciis bone, ke tian duan ,,insulon" en la angalmaro ili
ne plu trovos is la fino de sia vojao.
Kaj kun timo li rigardis la estontecon, kvankam ili havis nun
grandegan helpon kaj iuokaze anka defendon flanke de King.
Tiamaniere, anta ol ili komencis pretii al la vojao, pasis
ankora tuta semajno. En liberaj momentoj, kiam ili ne faris
pakaojn, ili ne esis flugigi flugdrakojn kun la sciigo, ke ili iras
orienten, al ia lago kaj al la oceano. Kaj ili plu flugigis ilin pro tio, ke
venis forta, uragan-simila, okcidenta vento, kiu forkaptis kaj portis
ilin al la montaro kaj trans in. Por irmi Nel'on kontra la varmego,
Stajo faris el restaoj de la tendo palankenon, en kiu la knabineto
devis sidi sur la elefanto. Post kelkaj provoj King alkutimiis al tiu
negranda pezao, kiel anka al la fiksado de la palankeno sur ia
dorso helpe de fortaj palmnuroj. Tiu aro estis cetere plumeto
kompare kun aliaj, per kiuj oni intencis in ari kaj per kies apartigo
kaj alligado estis okupataj Kali kaj Mea.
La malgranda Nasibu ricevis la komision sekigi bananojn kaj
disfroti ilin inter du plataj tonoj je faruno. En la deirado de la pezaj
fruktofaskoj helpis lin anka King, e kio ili amba tiom manis, ke
balda apud la kabanoj mankis tute la bananoj. Pro tio ili devis iri al
alia plantejo, situanta e la kontrakuanta ekstremo de la platao.
Saba, kiu havis nenion por fari, akompanis ilin plej ofte en tiuj
ekskursoj.
- 265 -
Sed Nasibu preska pagis sian fervoron per sia vivo, a

almena per mallibero unika en sia speco. ar okazis, ke foje,
kolektante bananojn e la rando de kruta abruptao, li ekvidis subite
en rokobreo ian strangan vizaon. i estis kovrita per nigraj
bestharoj, palpebrumis al li per la okuloj kaj montris kvaza en rideto
siajn blankajn kojndentojn. En la unua momento la knabo preska
toniis pro teruro, kaj poste li komencis forkuri el iuj fortoj.
Tamen, anta ol li kuris dekkelkajn paojn, vila brako irkaprenis
kaj suprenlevis lin, kaj noktonigra monstro komencis forkuri kun li al
la abismo.
Felie, la giganta simio forkaptinta la knabon, povis kuri nur
sur siaj du piedoj, pro kio Saba, kiu estis proksime al la loko,
kuratingis in facile kaj dronigis siajn kojndentojn en ian dorson.
Komenciis terura batalo, en kiu la hundo, malgra sia giganta
kresko kaj forto, estus certe venkita, ar gorilo2 venkas e leonon.
Sed simioj enerale ne kutimas lasi la kaptaon, e se temus pri perdo
de libereco kaj vivo. La gorilo, kaptita de malantae, ne povis facile
atingi la hundon, sed kaptinte in je la nuko per la maldekstra mano,
jam suprenlevis in, kiam neatendite la tero ektremis sub pezaj paoj
alkuris King.
Sufiis unu facila ekbato per la rostro, ke la terura ,,arbara
diablo", kiel nomas in la negroj, falu teren kun tute frakasita kranio
kaj nuko. Sed por pli granda certeco a pro denaska koleremo, King
alnajlis in ankora per sia kojndento al la tero kaj e poste ne esis
veni is Stajo, maltrankviligita per la muado kaj hurlado, alkuris
kun la pafilo flanke de la kabanoj kaj ordonis al i esigi la venon.
La gorilo kuis nun en flako de sango, kiun mace trinkis Saba
kaj kiu ruiis sur la kojndentoj de King. Grandega i kuis,
montranta la sklerojn de siaj okuloj kaj la kojndentojn, terura
ankora, kvankam jam senviva. La elefanto trumpetis triumfe, kaj
pala pro teruro Nasibu rakontis al Stajo, kio okazis. i tiu pripensis
dum momento, u ne venigi i tien Nel'on por montri al i tiun
2
Goriloj loas en la arbaroj de la okcidenta Afriko, sed Livingston renkontis ilin
anka en la orienta Afriko. Ili kaptas ofte infanojn. La gorilo en la orienta
Afriko estas malpli furioza ol tiu en la okcidenta, ar vundita i ne mortigas la
pafiston, sed kontentias pri la formordo de liaj fingroj.
- 266 -
monstran simion, sed li rezignis pri tiu intenco, ar subite kaptis lin
iu stranga timego.
Nel ja ofte promenis sola tra la ,,insulo", do anka i povis
renkontii kun simila okazintao.
Montriis do, ke la monto Linde tute ne estis sekura irmejo,
kiel oni komence opiniis.
Stajo revenis hejmen kaj tuj rakontis al Nel la akcidenton, kaj
i askultis lin kun scivolo kaj timo, malfermante lare siajn okulojn
kaj ripetante kelkfoje:
Vidu, Stajo, kio do okazus sen King?
Vere! kun tia vartistino oni povas ne timi pri la infano,
pro tio is ni elveturos, ne eliru e unu paon sen i.
Kaj kiam ni elveturos?
La provizaoj estas jam pretigitaj, la araoj dividitaj, do
oni devas nur ari la bestojn kaj ni povos ekiri e morga.
Al la pajoj!
Se Dio permesos respondis Stajo serioze.
- 267 -
XXXVII
Sed ili ekiris nur kelkajn tagojn post tiu interparolo. La
ekmaro okazis e la tagio je la sesa horo post mallonga preo, en
kiu ili rekomendis sin varme al Dio. Fronte rajdis sur evalo Stajo,
kiun antairis nur Saba. Post li majeste pais King, svingante per la
oreloj kaj portante sur sia giganta dorso la tolan palankenon, en kiu
sidis Nel kun Mea; poste sekvis unu post la alia la evaloj de Linde,
kunligitaj per longa palmnuro kaj portantaj multajn pakaojn. La
karavanon fermis la malgranda Nasibu, rajdanta sur la azeno,
grasiinta samgrade kiel li mem.
Pro la frua horo la varmego komence ne estis dolorige sentebla,
kvankam la tago estis sennuba kaj de trans la montaro Karamojo
majeste leviis la suno, vualita per nenia nubeto. Sed orienta bloveto
mildigis la ardon de iaj radioj. De tempo al tempo leviis e sufie
forta vento, sub kies spiro kuiis la herbaro, kaj la tuta angalo
ondis kvaza maro. Post abundaj pluvoj ia kreskao kreskis tiel
abunde, ke precipe en malpli altaj lokoj en la herboj malaperis ne
sole la evaloj, sed e la elefanto, tiel ke super la balancanta verda
suprao oni vidis nur la blankan palankenon, kiu oviis antaen kiel
ipo sur lago. Post unuhora maro sur negranda seka altao situanta
oriente de la monto Linde ili trafis grandegajn kardojn, kun trunketoj
same dikaj kiel arbetoj kaj kun floroj same grandaj kiel homa kapo.
Sur la deklivoj de iuj montetoj, kiuj de malproksime ajnis esti nudaj,
ili vidis erikojn altajn je ok metroj. Aliaj kreskaoj, kiuj en Eropo
apartenas al la plej etaj, alprenis i tie dimensiojn konformajn al la
kardoj kaj erikoj, kaj grandegaj apartaj arboj, leviantaj super la
angalo, aspektis efektive kiel preejoj. Precipe figoarboj, nomataj
,,daro", kies plorantaj branoj, tuinte la teron, anias en novajn
trunkojn, kovris grandegajn spacojn, tiel ke iu arbo formis kvaza
apartan arbetaron.
La regiono, vidata de malproksime, ajnis esti unu arbaro;
tamen de proksime montriis, ke grandaj arboj kreskas en distanco
de dekkelkaj, ofte de kelkdekaj paoj unu de la alia. En la norda parto
- 268 -
oni vidis ilin e tre malmulte kaj la regiono alprenis la karakteron de

montara stepo, kovrita per ebena angalo, super kiu elstaris nur
ombrelformaj akacioj. Herboj estis tie pli verdaj, malpli grandaj kaj
videble pli bonaj kiel patao, ar Nel de sur la dorso de King kaj
Stajo de sur altao, sur kiun li rajdis, vidis tiel grandajn arojn da
antilopoj, kiajn ili is nun nenie renkontis. Ili patis sin aparte a
intermiksitaj: gnuoj, pufu-antilopoj, arieloj, antilopoj-bovinoj,
bubaloj, saltantilopoj kaj grandaj tragelafoj. Ne mankis anka zebroj
kaj irafoj. Je la vido de la karavano la aroj esis sin pati, levis la
kapojn kaj, movante la orelojn, rigardis la blankan palankenon kun
eksterordinara mirego, post kio ili fulmrapide forkuris iudirekte;
kurinte kelkcent paojn, ili ree haltis, ree rigardis tiun nekonatan
objekton, is fine, trankviliginte sian scivolon, ili komencis pati sin
kviete. De tempo al tempo anta la karavano saltleviis rinocero kun
bruo kaj krako, sed malgra sia malhezitema naturo kaj preteco al
atakado de io, kio nur aperos anta iaj okuloj, i forkuris hontinde
je la vido de King, kiun nur la ordono de Stajo povis reteni de
postkurado.
La afrika elefanto malatas la rinoceron kaj, se i trovos ian
frean spuron, tiam, fidinte sian potencan forton, i sekvas in, is i
atingos tiun kontraulon kaj batalvenkos in preska iam
plensukcese. Al King, kiu certe jam venkis ne nur unu en sia vivo, ne
estis facile dekutimii de tio, sed i estis tiel malsovaiinta kaj tiel
i kutimis opinii Stajon sia reganto, ke ekadinte lian voon kaj
rimarkinte liajn minace rigardantajn okulojn, i tuj mallevis sian
suprenlevitan rostron, kunmetis siajn orelojn kaj iris plu trankvile.
Envere Stajo tre deziris vidi la batalon de tiuj du gigantuloj, sed li
timis pri Nel. Se la elefanto komencus galopegi, la palankeno povus
disfali kaj, kio estus pli malbona, la giganta besto povus per i
alkroi al iu arbobrano, kaj tiam la vivo de Nel estus en granda
danero. Stajo sciis la priskriboj de asado, kiujn li legis jam en
Port-Saido, ke la asantoj je tigroj en Hindujo pli ol la tigrojn timas
tion, ke la elefanto en paniko a postkuro puos per la tureto kontra
arbo. Fine la galopado mem de la gigantulo estas tiom peza, ke
similan rajdon neniu povus pli longe elteni sen malutilo al sia sano.
- 269 -
Sed aliflanke la eesto de King forigis multajn danerojn.

Koleremaj kaj adacaj bubaloj, kiujn ili renkontis tiun tagon
rapidantaj al la malgranda lageto, kie kutimis kolektii vespere iu
irkaaa besto, forkuris je ia vido kaj, irkairinte la tutan lageton,
trinkis de la alia flanko. King, alligita nokte je la malantaa piedego
al la arbo, gardis la tendon, en kiu dormis Nel; i estis gardo tiel
certa, ke Stajo ja ordonis bruligi la fajron, sed opiniis tute
malbezone irkai la tendon per zeribo, kvankam li sciis, ke en la
irkaao, kie estas tiom multe da antilopoj, ne povas manki leonoj.
Efektive okazis en la sama nokto, ke kelkaj el ili komencis mui inter
grandegaj juniperoj3, kiuj kreskis sur la deklivoj de montetoj.
Malgra la flamanta fajro, leonoj, allogitaj per la odoro de la evaloj,
alproksimiis al la tendaro, sed kiam fine King ne volis plu adi
iliajn voojn kaj subite en la nokta silento adiis kvaza tondro ia
minaca ,,baritus"4 ili tuj silentis, kompreninte videble, ke estas pli
bone ne kontaktii kun tia potenculo. La infanoj dormis do dum la
restinta parto de la nokto bonege kaj nur dum la tagio ili ekiris plu.
Sed por Stajo komenciis denove la zorgoj kaj maltrankviloj.
Unue li rimarkis, ke ili vojaas malrapide kaj ke ili ne povos trapasi
pli multe ol dek kilometrojn tage. Tiamaniere antaeniante, ili
povus post unu monato atingi la limon de Abisenujo. Sed ar Stajo
decidis en io iri la la konsilo de Linde, kaj Linde asertis kategorie,
ke al Abisenujo ili ne povos traii, restis al ili nur la vojo al la
oceano. Sed, la la prikalkuloj de la sviso, de la oceano dividis ilin
pli ol mil kilometroj, kaj en la rekta linio, ar al la pli sude situanta
Mombasso estis ankora pli malproksime, la tuta vojao devus dari
pli ol tri monatojn. Stajo pensis kun timo, ke tio signifas tri
monatojn da penoj, malfacilaoj kaj daneroj flanke de negraj gentoj,
kiujn ili povus renkonti. Ili estis ankora en la senhoma lando, el kiu
la loantaron elpelis la variolo kaj famoj pri kruelaoj de la dervioj.
Sed Afriko estas enerale multeloata, do ili devis pli a malpli frue
eniri la regionojn, kiuj estis loataj de nekonataj gentoj, regataj, kiel
3
Juniperoj en Abisenujo kaj en la montaro de Karamojo atingas 50 metrojn da
alteco.
4
,,baritus" tiel la romanoj nomis la kanton a la militkrion de la legioj kaj
germanoj, kaj anka la muon de elefantoj.
- 270 -
kutime, de sovaaj kaj kruelaj reetoj. Estis do en tiaj cirkonstancoj

vere malfacile konservi la vivon kaj liberon.
Stajo simple esperis, ke se ili trafos la genton Va-hima, li
povos ekzerci en la pafado kelkdekojn da batalantoj kaj poste li
inklinigos ilin per grandaj promesoj, ke ili akompanu lin is la
oceano. Sed Kali havis nenian imagon pri tio, kie loas Va-hima, kaj
Linde, kiu iom adis pri ili, povis anka nek indiki la vojon al ili, nek
diri precize la regionon de ili okupitan. Linde menciis pri iu granda
lago, pri kiu li sciis nur el rakontoj, kaj Kali asertis tutcerte, ke e la
unua flanko de i tiu lago, kiun li nomis Bassa-Narok, loas Va-
hima, e la alia Samburu. Stajon turmentis tio, ke en la geografio de
Afriko, kiun en la lernejo en Port-Saido oni instruis tre detale, estis
nenia mencio pri tia lago. Se parolus al li pri i nur Kali, li supozus,
ke tio estas Vikoria-Nianza, sed ne povis tiamaniere erari Linde
mem, kiu iris uste de Viktoria norden, lalonge de la montaro
Karamojo. Anka el informoj ricevitaj de la tieaj loantoj, li
konkludis, ke tiu mistera lago kuas pli malproksime al oriento kaj
nordo. Stajo ne sciis, kion pensi pri io i, kaj aliflanke li timis, ke li
povus tute ne trafi la lagon kaj la genton Va-hima. Li timis anka
sovaajn gentojn, senakvajn analojn, netraireblajn montojn, la
cecean muon, kiu mortigas la bestojn, li timis anka la beriberon
(dormomalsanon), la febron por Nel, varmegojn, kaj tiujn
nemezureblajn teritoriojn, kiuj dividis ilin ankora de la oceano.
Sed post la forlaso de la monto Linde restis al ili nenio alia. ol
iri antaen, iam orienten kaj orienten. Linde ja diris, ke tio estas
vojao super la fortoj e de sperta kaj energia vojaanto. Sed Stajo
akiris jam multan sperton, kaj se temis pri energio, li decidis eligi el
si tiom da inventemo, kiom nur necesos, por pari la fortojn de Nel.
Do li decidis vojai nur de la sesa horo matene is la deka
antatagmeze, kaj la duan etapon, de la tria is la sesa vespere, t.e.
is la sunsubiro, fari nur tiam, se ili ne trovus akvon dum la unua
etapo.
Intertempe, ar pluvis tre abunde dum la ,,massiko", ili ie
trovis akvon. Lagetoj, formataj per pluvegoj en valoj, estis ankora
bone plenigitaj, kaj de la montaro malsuprenfluis tie i kaj tie
riveretoj, en kiuj estis akvo kristala kaj malvarma. La banado en tiu
- 271 -
akvo estis bonega kaj krom tio tute sendanera, ar krokodiloj loas
nur en pli grandaj akvoj, kie ne mankas fioj, kiuj estas ilia kutima
nutrao.
Sed Stajo ne permesis al la knabineto trinki la akvon
nekuirita, kvankam li heredis de Linde bonegan filtrilon, kies
funkciado plenigis la negrojn iam per mirego. Kali kaj Mea,
vidante, kiel la filtrilo enmetita en malklaran, blankan akvon, tralasas
en la kolektujon nur tute puran kaj travideblan, kuis pro ridego kaj
batis per la manplatoj siajn genuojn, signo de mirego kaj ojo.
enerale la vojao iris en la komenco facile. Ili havis de Linde
sufie grandajn provizojn da kafo, teo, sukero, buljono, diversaj
konservaoj kaj iuspecaj medikamentoj. Stajo ne bezonis pari la
pakaojn, ar ili estis pli multaj, ol ili povis kunpreni; ne mankis
anka diversaj iloj, iuspecaj armiloj, kiuj e renkontio kun negroj
povis esti tre utilaj. La lando estis fruktodona; asao, t.e. frea
viando, ie abundis. Same la fruktoj. Tie i kaj tie en malaltaoj oni
povis trovi kotaojn, sed ili estis ankora kovritaj per akvo, do ne
infektantaj la aeron per malutilaj miasmoj. Moskitoj, kiuj infektas je
febro, ne estis sur la altaoj. La varmego de la deka matene ja iis
neeltenebla, sed la malgrandaj vojaantoj haltis dum tiuj ,,blankaj
horoj" en la profunda ombro de grandaj arboj, tra kies densao povis
traii neniu sun-radio. La sanstato de Nel, de Stajo kaj de la negroj
estis bonega.
- 272 -
XXXVIII
En la kvina tago de la vojao Stajo rajdis sur King kune kun
Nel, ar ili trafis laran zonon de akacioj, kiuj kreskis tiel dense, ke
la evaloj povis iri nur la la vojstrio farita de la elefanto. La horo
estis frua, la mateno serena kaj rosabunda. La infanoj interparolis pri
la vojao kaj pri tio, ke iu tago tamen alproksimigas ilin al la
oceano kaj al la patroj, al kiuj ili amba iam tre sopiris. De post la
tempo de ilia forkapto el Fajumo tio estis neelerpebla objekto de
iuj interparoloj, kiuj kortuis ilin iam islarme. Kaj ili ripetis
konstante la samon: ke la pajoj supozas, ke ili jam ne plu vivas, a
ke ili pereis poreterne kaj ili amba agrenias kaj, spite de la
espero, sendas arabojn al Kartumo por informoj, kaj ili estas jam
malproksimaj, ne sole de Kartumo, sed anka de Faodo, kaj post 5
tagoj ili estos ankora pli malproksimaj kaj poste denove ankora
pli malproksimaj, is fine ili atingos la oceanon, a antae jam aliajn
lokojn, de kie oni povos sendi depeon. En la tuta karavano la
ununura persono, kiu sciis, kio ilin ankora atendas, estis Stajo; Nel
kontrae estis plej profunde konvinkita, ke ne ekzistas en la mondo
afero, kiun ,,Stes" ne scipovus solvi, kaj i estis tute certa, ke li
kondukos in is la fino. Do, antairante la okazaojn, i imagis en
sia malgranda kapeto, kio estos, kiam alvenos la unua informo pri ili
kaj babilante kvaza birdeto, i rakontis tion al Stajo. ,,Sidas
i diris la pajoj en Port-Saido kaj ploras, kaj jen eniras ,,boy"
kun depeo. Kio estas tio? Mia a via pajo malfermas in, rigardas
la subskribon kaj legas: ,,Stajo kaj Nel". Ho, kiom granda estos ilia
ojo! Ili tuj eksaltos, por veturi renkonte al ni! Regos granda ojo en
la tuta hejmo la pajoj ojegos kaj iuj ojos kaj oni lados vin
kaj ili alveturos kaj mi irkaprenos forte pajon je la kolo kaj
poste ni estos iam kune... kaj..."
Kaj finiis per tio, ke ia mentoneto komencis skuii, la belegaj
okuletoj aniis en du fontanojn, kaj fine i apogis sian kapeton sur
la brako de Stajo kaj ploris, ploris pro bedaro, pro sopiro kaj ojo
je la penso pri la okazonta renkontio. Kaj Stajo, flugante per la
- 273 -
pensoj en la estontecon, divenis, ke la patro estos fiera pri li, ke li

diros al li: ,,Vi distingiis, kiel decis por polo" kaj granda kortuo
kaptis lin, kaj en la koro naskiis sopiro, fervoro kaj nefleksebla, kiel
talo, kurao. ,,Mi devas nepre li diris al si mem savi Nel'on,
mi devas isvivi tiun felian momenton". Kaj tiam anka al li ajnis,
ke ne ekzistas tiaj daneroj, kiujn li ne povus venki, nek tiaj
malhelpoj, kiujn li ne povus disrompi.
Sed la fina venko estis ankora tre malproksima. Dume ili
traiis tra la akacia arbareto. La longaj dornoj de tiuj arboj faris e
sur la hato de King blanketajn striojn. Fine la arbareto komencis
maldensii, kaj tra la branoj de dise starantaj arboj oni vidis
malproksiman verdan angalon. Kvankam la varmego fariis jam
suferige sentebla, Stajo elovis sin el la palankeno kaj eksidis sur la
nuko de la elefanto, por vidi, u sur la horizonto estas iaj aroj da
antilopoj a zebroj, ar li decidis renovigi la provizon de viando. Kaj
jen je la dekstra flanko li ekvidis areton da arieloj konsistantan el
kelkaj bestoj, kaj inter ili du strutojn; sed kiam ili preterrajdis la
lastajn arbojn kaj la elefanto direktiis maldekstren, alia vido frapis
la okulojn de la knabo: jen en la distanco de duona kilometro li
rimarkis vastan kampon de manioko, kaj e la rando de la kampo
dekkelkajn nigrajn personojn, kiuj okupiis videble pri kampolaboro.
Negroj! li ekkriis, turnante sin al Nel.
Kaj la koro komencis maltrankvile bati en lia brusto. Dum
momento li hezitis, u ne returni sin kaj ree kaii en la akacioj, sed
venis f elie en lian kapon la penso, ke iuokaze en loata lando oni
devos pli malpli frue renkontii kun la loantoj kaj interrilati kun ili,
kaj ke de tio, kiel farios tiuj interrilatoj, eble dependos la sorto de la
tuta vojao. Do post mallonga medito li direktis la elefanton al la
kampo.
En la sama momento alproksimiis Kali kaj, montrante la aron
da arboj, li diris:
Sinjoro granda, jen tie estas negra vilao, kaj i tie la virinoj
laboras e manioko. u mi devas iri al ili?
Ni rajdos kune respondis Stajo kaj tiam vi diros al
ili, ke ni venas kiel amikoj.
- 274 -
Mi scias, sinjoro, kion diri al ili ekkriis kun granda

aplombo la juna negro.
Kaj turninte la evalon al la laborantoj, li metis la trumpete
formitan manplaton al la buo kaj komencis krii:
Jambo, he! Jambo sana!
Je tiu krio la virinoj, okupitaj pri irkafosado de la manioko,
saltleviis kaj ekstaris konsternitaj. Sed tio daris nur dum unu
palpebrumo, ar tuj forlasante en paniko la pioojn kaj bastkorbetojn,
ili komencis kun kriego forkuri al tiuj arboj, inter kiuj kaiis ilia
vilao.
La junaj vojaantoj proksimiis malrapide kaj trankvile. En la
densejo adiis la hurlado de kelkcent vooj, post kio io eksilentis.
Interrompis in fine la obtuza, sed lata bruo de tamburo, kiu esis
poste e ne por unu momento.
Tio estis eble la batal-signalo por la militistoj, ar subite
eloviis el la densejo kelkcent-persona tamento. iuj stariis en
longa vico anta la vilao. Stajo haltigis la elefanton en la distanco
de cent paoj kaj komencis rigardi ilin. La suno prilumis iliajn belajn
staturojn, la larajn brustojn kaj fortajn brakojn. Armitaj ili estis per
pafarkoj kaj lancoj. irka la koksoj ili havis mallongajn jupetojn el
erikoj kaj aliaj el simiaj feloj. Iliajn kapojn ornamis plumoj de
strutoj, papagoj, a grandaj perukoj, deiritaj de pavianaj kranioj. Ili
aspektis militeme kaj minace, sed ili staris senmove kaj silente, ar
ilia mirego estis preska senlima kaj estingis ilian batalfervoron. ies
okuloj estis fiksitaj sur King, sur la blanka palankeno kaj sur la
blanka homo, sidanta sur la elefanta nuko.
Sed la elefanto ne estis por ili nekonata besto. Kontrae! Ili
vivis sub la iama perforto de elefantoj, kiuj are ruinigis nokte iliajn
maniok-kampojn kaj plantejojn de bananoj kaj palmoj ,,dum". ar
lancoj kaj sagoj ne povis trapiki la elefantan haton, la kompatindaj
negroj kontrabatalis ilin per fajro, helpe de kriegoj, de imitado de
kokaj vooj, per fosado de kavoj kaj per aranado de kaptiloj el
arbotrunkoj. Sed ke la elefanto fariu sklavo por la homo kaj
permesu al i sidi sur sia nuko, neniu el ili iam vidis kaj al neniu el ili
tio povis enkapii. Pro tio la vido, kiun ili havis anta si, tiom superis
- 275 -
iliajn imagojn kaj konceptojn, ke ili mem ne sciis, kion fari: batali a
forkuri kien ajn, e se ili devus ion forlasi por iam.
Do en malcerteco, timego kaj mirego ili nur flustris unu al la
alia:
Ho, patrino! Kiaj do estaoj venas al ni kaj kio atendas nin el
iliaj manoj?
Kaj subite Kali, rajdante al ili je lanceto, ekstaris en la
piedingoj kaj komencis krii:
Homoj, homoj! Askultu la voon de Kali, la filo de Fumba
de la potenca reo de la Va-himanoj e la bordoj de Bassa-Narok
ho, askultu, askultu! kaj se vi komprenas lian parolon, atentu
iun lian vorton!
Ni komprenas! adiis la respondo el tricent buoj.
Elpau via reo, li diru sian nomon kaj li malfermu siajn
orelojn kaj lipojn, por ke li povu pli bone adi!
M'Rua! M'Rua! komencis voki pluraj vooj.
M'Rua oviis anta la fronto, sed ne pli proksime, ol je tri
paoj. Li estis jam maljuna negro, alta kaj belstatura, sed videble li ne
posedis troan kuraon, ar la tibikarnoj tiel tremis sub li, ke li devis
enbati la lancpinton en la teron kaj apogi sin je ia tenilo, por tenii
sur la piedoj.
Imitante lin, anka la aliaj batalantoj batis la lancojn en la teron
por signi, ke ili volas trankvile askulti la vortojn de la fremdulo.
Kaj Kali levis ankora la voon:
M'Rua kaj vi, homoj de M'Rua! Vi adis, ke parolas al vi la
filo de la Va-hima reo, kies bovinoj kovras tiel dense la montojn
irka Bassa-Narok, kiel formikoj kovras la korpon de malviva
irafo. Kaj kion diras Kali, la filo de la Va-hima reo? Jen li heroldas
al vi grandan kaj felian novaon, ke venas al via vilao bona
Mzimu!
Post kio li ekkriis ankora pli late:
Jes! Bona Mzimu! Ho!
El la silento, kiu tuj ekregis, oni povis rimarki, kiel forte
impresis la vortoj de Kali.
Ekbalanciis la militista ondo, ar unuj, inklinaj al scivolo,
oviis je kelkaj paoj antaen, la aliaj retiriis pro timo. M'Rua
- 276 -
apogis sin per amba manoj sur la lanco, kaj dum kelka tempo daris
la obtuza silento. Nur post momento brueto trakuris la vicojn kaj
apartaj vooj komencis ripeti: ,,Mzimu!" ,,Mzimu!" kaj tie i kaj tie
adiis ekkrioj: ,,Jancig, jancig!", esprimantaj samtempe honoron kaj
bonvenon.
Sed la voo de Kali ekregis denove super la brueto kaj ekkrioj:
Rigardu kaj oju! La bona Mzimu sidas tie en la blanka
kabaneto, sur la dorso de la granda elefanto, kaj la granda elefanto
obeas in, kiel sklavo obeas la mastron kaj infano obeas la patrinon.
Ho! Nek viaj patroj, nek vi mem vidis ion similan...
Vere, ni ne vidis! Jancig! Jancig!...
Kaj la okuloj de iuj militistoj direktiis al la ,,kabaneto", tio
estas al la palankeno.
Kaj Kali, kiu dum la leciono de religio sur la monto Linde
sciiis, ke la kredo movas montojn, kaj estis profunde konvinkita, ke
la preo de la blanka ,,bibi" povas ion elpeti de Dio, rakontis plu
kun plena sincereco pri la bona Mzimu:
Askultu! Askultu! La bona Mzimu vojaas sur la elefanto
tiudirekte, kie la suno levias el la akvo trans la montoj; tie la bona
Mzimu diros al la Granda Spirito, ke Li sendu al vi nubojn. Kaj tiuj
nuboj post la seka vetero surveros per pluvo vian milion, vian
maniokon, viajn bananojn kaj la herbojn en la angalo, por ke vi
havu multe da manao kaj por ke viaj bovinoj havu bonan patejon
kaj donu densan kaj grasan lakton. Ho, homoj, u vi volas havi multe
da mano kaj lakto?
Ho! Ni volas, ni volas!
...Kaj la bona Mzimu diros al la Granda Spirito, ke Li sendu
al vi venton, kiu elblovos el via vilao tiun malsanon, kiu anas la
korpon en mielplastron. Ho, homoj! u vi volas, ke i elblovu in?
Ho! i elblovu in!
...Kaj la Granda Spirito je peto de la bona Mzimu defendos
vin kontra atakoj kaj kontra mallibero kaj kontra malutiloj en viaj
kampoj... kaj kontra leono kaj kontra pantero kaj kontra serpento
kaj kontra akridaro...
Li faru tion...
- 277 -
Do vi askultu nun ankora kaj rigardu, kiu sidas anta la

kabaneto, inter la oreloj de la giganta elefanto. Tie sidas bvana kubva
blanka sinjoro granda kaj forta, kiun timas la elefanto...
Ho!
...Kiu havas en la mano fulmon kaj mortigas per i
malbonajn homojn...
Ho!
...Kiu mortigas leonojn...
Ho!
...Kiu eligas ardajn serpentojn...
Ho!
...Kiu krevigas rokojn...
Ho!
...Kiu tamen faros al vi nenion malbonan, se vi honoros la
bonan Mzimu!
Jancig! Jancig!
Kaj se vi kunportos al i sekan farunon el bananoj, kokinajn
ovojn, frean lakton kaj mielon.
Jancig! Jancig!
Do alproksimiu kaj falu vizaaltere anta la bona Mzimu.
M'Rua kaj liaj militistoj ekmoviis kaj, ne esante ,,jancigi" e
per unu momento, ili oviis antaen je dekkelkaj paoj, sed ili
alproksimiis singarde, ar la superstia timo anta Mzimu, kiel
anka simpla timego anta la elefanto retenis iliajn paojn. La vido
de Saba ekteruris ilin denove, ar ili opiniis in ,,vobo", tio estas
granda palflava leopardo, kiu loas en la tieaj regionoj kaj en la suda
Abisenujo kaj kiun la lokaj loantoj timas e pli ol la leonon, ar i
preferas la homan viandon ol iuj aliaj kaj atakas e bone armitajn
virojn kun nekutima adaco. Tamen ili trankviliis, vidante, ke la
juna dika negreto tenas la teruran ,,vobo" je nuro. Sed ili ekhavis e
pli grandan imagon pri la potenco de la bona Mzimu, kiel anka de la
blanka sinjoro kaj, rigardante jen la elefanton, jen la hundon, ili
flustris unu al la alia: ,,Se ili soris e ,,vobon", kiu tiam
kontrastaros ilin?" Sed la plej solena momento aperis, kiam Stajo,
turninte sin al Nel, unue kliniis profunde kaj poste disovis la
kurtenojn de la palankeno kaj montris al la okuloj de la rigardantoj la
- 278 -
bonan Mzimu. M'Rua kaj iuj militistoj falis vizaaltere, tiel, ke iliaj
korpoj formis kvaza longan vivan ponton. Neniu kurais movii,
kaj timego ekregis en iuj koroj, kiu pligrandiis, kiam King, u je
ordono de Stajo, u el propra volo, suprenlevis sian rostron kaj
ekmuis potence, kaj imitante in adiis Saba per la plej profunda
baso, kiun i scipovis akiri. Tiam el iuj brustoj eliriis ekkrio
simila al petega emo: ,,Aka! Aka! Aka!" kaj tio daris, is Kali
denove ekparolis:
Ho, M'Rua kaj vi, infanoj de M'Rua! Vi honoris la bonan
Mzimu, do leviu, rigardu kaj plenigu per la rigardo viajn okulojn,
ar kiu tion faros, super tiu estos la beno de la Granda Spirito. Elpelu
anka la timon el viaj brustoj kaj ventroj kaj sciu, ke tie, kie restadas
la bona Mzimu, homa sango ne povas esti verata.
Je tiuj vortoj, kaj precipe pro la deklaro, ke en la eesto de la
bona Mzimu la morto povas neniun atingi, leviis M'Rua, kaj post li
la aliaj militistoj, kaj ili komencis rigardi malkurae, sed avide la
bonkoran diaon. Kaj ili devus konfesi, se Kali demandus ilin pri tio
duafoje, ke nek iliaj patroj, nek ili mem vidis ion similan. Iliaj okuloj
kutimiis al monstraj idolfiguroj, faritaj el ligno kaj vilaj kokosoj, kaj
nun staris anta ili sur la dorso de la elefanto hela diaeto, milda,
dola kaj ridetanta, simila al blanka birdo kaj samtempe al blanka
floro. Pro tio la timo forkuris de ili; la brustoj respiris pli libere, la
dikaj lipoj komencis rideti, kaj la manoj malgravole etendiis al la
belega aperao.
Ho, jancig! Jancig! Jancig!
Subite Stajo, kiu rigardis ion kun streita atento, rimarkis, ke
unu negro, kun pinta apo el ratofelo, oviis el la vico tuj post la
lastaj vortoj de Kali kaj, rampante en la herbo kvaza serpento,
direktiis al aparta kabano, situanta flanke post barilo, sed irkaita
anka per alta palisaro.
Dume la bona Mzimu, kvankam ege embarasita pri sia rolo de
diao, etendis la la peto de Stajo sian malgrandan maneton kaj
komencis bonvenigi la negrojn. La nigraj militistoj kun ojo observis
per la okuloj iun movion de tiu malgranda mano, kredante forte, ke
estas en tio potencaj ,,soroj", kiuj defendos kaj sekurigos ilin
kontra multaj plagoj. Kelkaj, batante siajn brustojn kaj koksojn,
- 279 -
diris anka:, ,,Ho, patrino! Nun ni fartos bone ni kaj niaj

bovinoj!". M'Rua, jam komplete kuraigita, alproksimiis al la
elefanto, ankorafoje batis la teron per la frunto al la bona Mzimu,
kaj poste, kliniinte al Stajo, parolis en sekva maniero:
u granda sinjoro, kiu kondukas la blankan diaon sur la
elefanto, bonvolos mani pecon de M'Rua kaj u li permesos, ke
M'Rua manu pecon de li, por ke ili fariu fratoj, inter kiuj ne estas
mensogo kaj perfido?
Kali tuj tradulds tiujn vortojn, sed vidante el la vizao de
Stajo, ke tiu tute ne havas e la plej malgrandan inklinon al ,,peco"
de M'Rua, turnis sin al la maljuna negro kaj diris:
Ho, M'Rua, u vi vere pensas, ke la blanka sinjoro tiel
potenca, kiun timas la elefanto, kiu havas en la mano fulmon, kiu
mortigas leonojn, al kiu svingas la voston ,,vobo", kiu ellasas ardajn
serpentojn kaj rompas rokojn, povas ligi sangofratecon kun iu reo?
Pripensu, ho M'Rua, u la Granda Spirito ne punus vin pro la adaco
i-rilate kaj u ne estos por vi sufie da gloro, se vi manos pecon de
Kali, kies patro Fumba estas la reo de la Va-himanoj, kaj se Kali, la
filo de Fumba, manos pecon de vi?
u vi ne estas sklavo? demandis M'Rua.
Sinjoro granda ne forkaptis Kali'n, nek aetis lin, nur savis
lian vivon. Pro tio Kali kondukas la bonan Mzimu kaj sinjoron al la
lando de la Va-himanoj, por ke la Va-himanoj kaj Fumba ekhonoru
ilin kaj donu al ili donacojn.
Estu do tiel, kiel vi diras kaj M'Rua manu pecon de Kali,
kaj Kali pecon de M'Rua.
Estu tiel! ripetis la militistoj.
Kie estas la soristo? demandis la reo.
Kie li estas? Kie li estas? Kie estas Kambo? komencis
voki pluraj vooj.
Kaj subite okazis io, kio povus komplete ani la situacion,
detrui la amikajn rilatojn kaj fari la negrojn malamikoj de la us
alvenintaj gastoj. Jen en la kabano flanke staranta kaj irkaata de
palisaro adiis subite infera bruego. Estis kvaza muo de leono,
kvaza tondro, kvaza tamburbruo, kvaza rido de hieno, hurlado de
lupo kaj kvaza terura knarado de feraj pordohokoj. Anka King,
- 280 -
ekadinte tiujn terurigajn voojn, komencis mui, Saba boji, la

azeno, sur kiu sidis Nasibu, heni. La militistoj eksaltis kvaza
brulvunditaj kaj eliris la lancojn el la tero. Ekestis grandega tumulto.
La oreloj de Stajo kaptis maltrankvilajn ekkriojn: ,,Nia Mzimu! Nia
Mzimu!" La honoro kaj afableco, kun kiu oni rigardis la alvenintojn,
malaperis en unu momento. La okuloj de la sovauloj komencis eti
suspektemajn kaj malamikajn rigardojn. Minacaj bruetoj leviis inter
la homamaso, kaj la terura bruego en la sole staranta kabano
potenciis pli kaj pli.
Kali teruriis kaj, aloviinte rapide al Stajo, komencis paroli
per voo intermita pro kortuo:
Sinjoro, jen la soristo vekis la malbonan Mzimu, kiu timas,
ke i ne plu ricevos donacojn, kaj i muas pro kolero. Trankviligu,
sinjoro, la soriston kaj malbonan Mzimu per grandaj donacoj, ar
alie tiuj homoj turnos sin kontra nin.
Trankviligi ilin? demandis Stajo.
Kaj subite kolerego kaptis lin pro la perfido kaj avideco de la
soristo, kaj la neatendita danero ekscitis lin is la fundo de la
animo. Lia bruna vizao tuj aniis samgrade kiel tiam, kiam li
mortpafis Gehbron, amison kaj la du beduenojn. Liaj okuloj
ekbrilis minace, liaj lipoj kaj pugnoj kunpremiis kaj la vangoj
ekpaliis.
Ho, mi trankviligos ilin li diris.
Kaj senhezite li pelis la elefanton al la kabano.
Ne volante resti sola inter la negroj, Kali tuj sekvis lin. El la
brustoj de la sovaaj militistoj eliriis ekkrio nesciate, u de timo
a u de kolerego. Sed anta ol ili rekonsciiis, la tuta palisaro krake
krevis kaj falegis sub la premo de la elefanta kapo. Poste disutiis la
argilaj muroj de la kabano kaj la tegmento disflugis tra la aero en
polva nubao, kaj post plia momento M'Rua kaj liaj homoj ekvidis la
malhelan rostron, suprenlevitan, kaj e ia fino pendis la soristo
Kambo.
Kaj Stajo, rimarkinte sur la tero grandan tamburon faritan el la
trunko de elputrinta arbo kaj tegitan per simia hato, ordonis al Kali,
ke li donu in al li kaj, returninte sin, ekstaris rekte anta la mirigitaj
militistoj.
- 281 -
Homoj li diris per lata voo ne via Mzimu muas tie,

sed tiu fripono bruas per la tamburo, por ellogi de vi donacojn, kaj vi
timas, kiel infanoj!
Dirinte tion, li kaptis la nuron, kiu estis enigita en la tamburon
tra la sekigita hato kaj komencis turni in irkae kun tuta forto. La
samaj sonoj, kiuj antae tiom teruris la negrojn, adiis nun, kaj e
pli terure, ar ne obtuzigis ilin la muroj de la kabano.
Ho, kiel malsaa estas M'Rua kaj liaj infanoj! ekkriis
Kali.
Stajo redonis al li la tamburon, kaj Kali komencis bruegi per
i kun tia fervoro, ke dum momento oni povis adi nek unu vorton.
Kaj kiam fine li havis sufie de tio, li etis la tamburon sub la piedojn
de M'Rua:
Jen estas via Mzimu! li ekkriis kun granda rido.
Poste li komencis paroli al la militistoj kun la kutima e negroj
vortabundo, tute ne parante e tio mokojn pri ili kaj e pri M'Rua
mem. Montrante al Kambo, li deklaris al ili, ke ,,tiu telisto en la
apo el ratoj" trompis ilin dum multaj pluvaj kaj sekaj sezonoj, kaj ili
patis lin per fazeolo, per kapridoj kaj mielo. u ekzistas en la
mondo dua, pli malsaa reo kaj nacio? Ili kredis la potencon de la
maljuna trompisto kaj liajn soraojn, do ili rigardu nun, kiel tiu
granda soristo pendas de la rostro kaj krias: ,,Aka!" por veki la
kompaton de la blanka sinjoro. Kie do estas lia potenco? Kie liaj
soraoj? Kial neniu malbona Mzimu adias nun por Idefendi lin?
Ho, kaj kio estas ilia Mzimu? Simia hatpeco kaj peco de putrinta
arbotrunko, kiun piedpremos la elefanto! e la Va-himanoj nek
virinoj, nek infanoj timus tian Mzimu, kaj timas in M'Rua kaj liaj
homoj. Unu nur estas vera Mzimu kaj unu vera granda kaj forta
sinjoro do ili honoru ilin kaj alportu kiel eble plej multe da
donacoj, ar alie trafos ilin plagoj, pri kiuj ili is nun neniam adis.
Por negroj estis bezonaj e ne tiuj vortoj, ar jam tio, ke la
soristo, kune kun sia malbona Mzimu, montriis tiel nekutime pli
malforta ol la nova, blanka sinjoro, tute sufiis al ili, por forlasi kaj
malestimi in. Ili do komencis denove ,,jancigi", kaj e kun pli
granda humileco kaj rapideco. Sed ar ili estis koleraj pri si mem, ke
dum tiom da jaroj ili permesis al Kambo trompi sin, ili volis nepre
- 282 -
mortigi lin. M'Rua mem petis Stajon, ke li permesu ligi kaj gardi lin,
is oni elpensos por li ian sufie kruelan morton. Sed Nel decidis
donaci al li la vivon. Kaj ar Kali deklaris, ke tie, kie restadas la bona
Mzimu, homa sango ne povas esti verita, Stajo konsentis nur
forpeli la mizeran soriston el la vilao.
Kambo, kiu esperis, ke li mortos per plej kruele elpensitaj
turmentoj, falis kapaltere anta la bona Mzimu kaj plorante dankis
in pro la savo. Kaj de nun nenio jam malserenigis la solenaon. De
trans la palisaro elutiis virinoj kaj infanoj, ar la famo pri la alveno
de eksterordinaraj gastoj disvastiis en la tuta vilao, ka la deziro
vidi la blankan Mzimu venkis la timon. Stajo kaj Nel vidis unuafoje
kolonion de veraj sovauloj, kiujn e la araboj ne atingis. La vestoj
de tiuj negroj konsistis nur el erikoj a feloj pendigitaj irka la
koksoj; iuj estis tatuitaj. Same virinoj kiel viroj havis truetojn en la
oreloj kaj en tiuj truetoj pecetojn da ligno a eburo. i tiuj estis tiel
grandaj, ke la etendiintaj orellcboj preska tuis la brakojn. En la
malsupra lipo ili portis ,,pelele", t.e. lignajn a eburajn diskojn, tiel
grandajn kiel subtasoj. La pli eminentaj militistoj kaj ties edzinoj
havis sur la koloj kolumojn el fera a latuna drato, tiom altajn kaj
rigidajn, ke ili apena povis movi la kapon.
Videble ili apartenis anka al la gento iluk, kiu etendias
malproksime orienten, ar Kali kaj Mea komprenis bone ilian
lingvon, kaj Stajo duone. Sed ili ne posedis piedojn tiel longajn kiel
ilia samgentanoj loantaj e la inundejoj de Nilo; ili havis pli larajn
brakojn kaj estis malpli altaj kaj enerale malpli similaj al vadantaj
birdoj. Iliaj infanoj aspektis kvaza puletoj kaj, ne malbeligitaj
ankora per ,,pelele", estis senkompare pli belaj ol la plenauloj.
La virinoj, rigardinte la bonan Mzimu issate, unue de
malproksime, komencis vetkure kun la militistoj alporti al i
donacojn, konsistantajn el kapridoj, kokinoj, ovoj, nigraj fazeoloj kaj
biero farita el milio. Tio daris tiel longe, is Stajo esigis la
alportadon de nutraprovizoj. ar li pagis por io malavare per vitraj
koraloj kaj kolora perkalo, kaj Nel disdonis inter la infanoj
dekkelkajn speguletojn hereditajn de Linde, eksterordinara ojo regis
en la tuta vilao kaj irka la tendaro, al kiu rifuis la junaj
vojaantoj, kaj adiis pli kaj pli gajaj kaj ravitaj ekkrioj. Poste la
- 283 -
militistoj okazigis je la honoro de la gastoj milit-dancon kaj prezentis

ajnan batalon, kaj fine oni alpais al la ligo de sangofrateco inter
Kali kaj M'Rua.
ar ne estis jam Kambo, kiu estis necesa al tiu ceremonio,
anstatais lin maljuna negro konanta sufie da sorvortoj. i tiu,
buinte kapridon, eligis el i la hepaton kaj dividis in en kelkajn
sufie grandajn pecojn. Poste li komencis turni kvaza pinradon per
mano kaj piedo kaj, rigardante jen al Kali, jen al M'Rua, diris per
solena voo:
Kali, filo de Fumba, u vi volas mani peceton de M'Rua
kaj Vi, M'Rua, filo de M'Kuli, u vi volas mani peceton de Kali?
Ni volas respondis la venontaj fratoj.
u vi amba volas, ke la koro de Kali estu la koro de M'Rua
kaj la koro de M'Rua estu la koro de Kali?
Ni volas.
Kaj manoj kaj lancoj kaj bovinoj?
Kaj bovinoj!
Kaj io, kion iu havas a havos?
Kion havas kaj kion havos!
Kaj ke ne estu inter vi mensogo, nek perfido, nek malamo?
Nek malamo!
Kaj ke unu la alian neniam pritelu?
Neniam!
Kaj ke vi estu fratoj?
Jes!
La pinilo turniis pli kaj pli rapide. La irkae kunvenintaj
militistoj kontrolis kun tre granda atento iajn movojn.
Ho! ekkriis la maljuna negro sed se unu el vi
mensogus al la alia, se li perfidus lin, se li pritelus lin, se li venenus
lin, se mortigus lin li estu malbenita!
Li estu malbenita! ripetis iuj batalantoj.
Kaj se li estas mensogulo kaj konspiras perfidon, li ne
englutu la sangon de sia frato kaj li elvomu in anta niaj okuloj!
Ho anta niaj okuloj!
Kaj li mortu!
Li mortu!
- 284 -
Lin disiru ,,vobo"!

,,Vobo!"
A leono!
A leono.
Lin piedpremu elefanto kaj rinocero kaj bubalo.
Ho! kaj bubalo ripetis la oro.
Kaj lin pikmordu serpento.
Serpento.
Kaj lia lango iu nigra!
Nigra!
Kaj liaj okuloj foroviu malantaen en la kapo!
Malantaen en la kapo!
Kaj li iradu per la kalkanoj supren!
Ho! per la kalkanoj supren!
Ne sole Stajo, sed anka Kali mordis la lipojn, por ne eksplodi
per ridego, kaj dume la sorvortoj ripetiis pli kaj pli teruraj kaj la
pinrado turniis tiel rapide, ke la okuloj tute ne povis sekvi ian
turniadon. Tio daris tiel longe, is la maljuna negro komplete
perdis fortojn kaj spirpovon.
Tiam li eksidis sur la tero kaj dum kelka tempo li silente
balancis la kapon en amba flankojn. Sed post momento li leviis
kaj, preninte tranilon, li tranis per i la haton sur la ultro de Kali
kaj, mirinte per lia sango pecon da kaprida hepato, enovis tiun i en
la buon de M'Rua; la duan pecon, mirinte per la sango de la reo, li
enovis en la buon de Kali. Ili amba englutis ilin tiel rapide, ke iliaj
laringoj e ekludis kaj la okuloj eliris preska eksteren, post kio ili
kaptis sin je la manoj, signo de fidela kaj eterna amikeco.
Kaj la batalantoj komencis krii kun ojo:
Ili amba englutis, neniu elvomis, do ili estas sinceraj kaj ne
estas inter ili perfido!
Stajo en la animo dankis al Kali, ke li anstatais lin en i tiu
ceremonio, ar li sentis, ke glutante la ,,peceton de M'Rua", li
sendube montrus malsincerecon kaj perfidemon.
Sed de tiu tempo neniu danero, neniu neatendita atako
minacis efektive la junajn vojaantojn flanke de la sovauloj, kaj
anstata tio irkais ilin kiel eble plej granda gastamo kaj kulto
- 285 -
preska dia. Tiu kulto kreskis ankora, kiam Stajo, la la barometro

heredita de Linde, antadiris la pluvon. Kaj kiam i efektive aperis
ankora la saman tagon kaj sufie abunde, kvaza la ,,massiko", kiu
jam longe pasis, volus eluti la reston de siaj provizoj, la negroj estis
konvinkitaj, ke tiun pluvegon donacis al ili la bona Mzimu, kaj ilia
dankemo por Nel estis senlima. Stajo ja ercis pri i, ke ar i fariis
negra idolo, li okazigos la pluan vojaon sola, kaj in li lasos en la
vilao de M'Rua, kie la negroj konstruos por i kapelon el elefantaj
kojndentoj kaj alportos por i fazeolojn kaj bananojn.
Sed Nel estis pri li tiel certa, ke, ekstarinte sur la piedfingroj, i
flustris en lian orelon la sia kutimo nur tiujn vortojn: ,,Vi ne
forlasos min!" Poste i komencis salteti pro ojo, dirante, ke se la
negroj estas tiel bonaj, la tuta vojao is la oceano estos facila kaj
rapida. Tio okazis anta la tendo kaj en la eesto de la tuta
homamaso, do la maljuna M'Rua, vidante la saltetantan Mzimu,
komencis tuj same salteti sur siaj kurbaj piedoj, kiel eble plej alte, en
la konvinko, ke li donas per tio pruvon de sia pieco. Imitante lin,
faris la samon la ministroj, post ili la batalantoj, post ili virinoj kaj
infanoj, unuvorte, la tuta vilao saltetis dum ia tempo kvaza iuj
estus freneziintaj.
Stajon tiel amuzis tiu ekzemplo donita de la diao, ke li ridegis
islarme. Sed nokte li donis la efektivan kaj daran servon al la
piema reo kaj ties subuloj, ar kiam sovaaj elefantoj ekatakis la
bananajn kampojn, li rajdis sur King al ili kaj ekpafis inter ili kelkajn
raketojn. La paniko, kiun kazis la ,,ardantaj serpentoj", superis e
liajn esperojn. La gigantaj bestoj, kaptitaj per furiozo de teruro,
plenigis la tutan angalon per muo kaj piedbatado, kaj forkurante
blinde, renversis kaj piedpremis sin reciproke. La potenca King
persekutis la forkurantajn kamaradojn kun eksterordinara volonteco,
ne parante al ili batojn per la rostro kaj kojndentoj. Post tia nokto
oni povis esti certa, ke dum longa tempo neniu elefanto kuraus aperi
en la plantejoj de bananoj kaj palmoj ,,dum", apartenantaj al la vilao
de la maljuna M'Rua.
En la vilao regis do granda ojo, kaj la negroj pasigis la tutan
nokton per dancado kaj trinkado de biero el milio kaj de palrna vino.
Kali eksciis e tio de ili multajn gravajn aferojn, ar montriis, ke
- 286 -
kelkaj el ili adis pri iu granda akvo, situanta en la oriento kaj

irkaita per montaro. Por Stajo tio estis la pruvo, ke tiu lago, pri
kiu li ne lernis en geografio, ekzistas efektive kaj due, ke irante en la
direkto, kiun ili elektis, ili povos fine trafi la nacion de Va-hima.
Konkludante el tio, ke la lingvo de Mea kaj Kali preska ne
diferencis de la lingvo, kiun parolis M'Rua, li konvinkiis, ke la
nomo ,,Va-hima" estas verajne ia loka nomo kaj ke la homoj,
loantaj apud la bordoj de Bassa-Narok, apartenas al la granda gento
iluk, kiu komencias e Nilo, kaj etendias nesciate kiel
malproksimen al la oriento5.
5
Tiuj regionoj en la tempoj de Mahdi ankora na estis konataj.
- 287 -
XXXIX
La tuta loantaro longtempe akompanis la bonan Mzimu kaj
adiais in kun larmoplenaj okuloj, petante insiste, ke i bonvolu
ankora veni iam al M'Rua kaj memori pri liaj subuloj. Dum
momento Stajo hezitis, u li montros a ne al la negroj la
intermonton, kie li kais la varojn kaj provizaojn de Linde, kiujn li
jam ne povis kunpreni pro manko de pakaportistoj. Sed konsiderinte,
ke la posedo de tiaj trezoroj povus elvoki inter ili kverelojn kaj
envion, veki avidon kaj perturbi la trankvilon de ilia vivo, li lasis tiun
intencon. Anstata tio li mortpafis grandan bubalon kaj donacis ian
viandon por adiaa festeno. La vido de tiom granda kvanto da
,,niama" konsolis ilin efektive.
Dum la sekvaj tri tagoj la karavano iris tra senhoma lando. La
tagoj estis varmegaj, sed la noktoj pro la alta situo de la regiono tiel
malvarmaj, ke Stajo ordonis al Mea kovri Nel'on per du lanaj
kovraoj. Ili trapasis nun ofte intermontojn, jen senherbajn kaj rokajn,
jen kovritajn per tiel densa kreskaaro, ke oni devis penege traii tra
ili. e la randoj de tiuj intermontoj ili vidis grandajn simiojn, ofte
anka leonojn kaj panterojn, kiuj nestis en rokaj kavernoj. Stajo
mortpafis unu el ili je peto de Kali, kiu poste surmetis ian felon, por
ke la negroj povu tuj rekoni, ke ili havas anta si personon de rea
sango.
Post la intermontoj, sur alta ebenao, denove montriis negraj
vilaoj. Unuj kuis proksime unu apud la alia, la aliaj en distanco de
unu a du tagoj da vojao. iuj estis irkaitaj per alta palisaro, kiu
irmis ilin kontra leonoj, kaj tiel volvitaj per arbustao, ke e de
proksime ili aspektis kvaza partoj de netrairebla arbaro. Sed la la
fumo, levianta el ia centro, oni povis konjekti, ke tie loas homoj.
La karavanon oni akceptis ie pli malpli same, kiel en la vilao de
M'Rua, tio estas komence kun timo kaj malfido, kaj poste kun
admiro, mirego kaj dia adoro. Unufoje nur okazis, ke la tuta vilaa
loantaro je la vido de la elefanto, Saba, la evaloj kaj la blankuloj
forkuris al proksima arbaro, tiel ke oni ne povis interparoli kun iu.
- 288 -
Tamen nek unu lanco estis celita kontra la vojaantojn, ar la negroj

tiel longe kiel la mahometanismo ne plenigis iliajn animojn per
malamo al malsamreligianoj kaj per krueleco estas prefere
timemaj kaj mildaj. Plej ofte do estis tiel, ke Kali manis ,,pecon" de
la loka reo, kaj tiu ,,pecon" de Kali, post kio la rilatoj inter la du
partoj fariis kiel eble plej amikaj. Al la bona Mzimu oni montris ie
pruvojn de sia honoro kaj pieco sub la formo de donacitaj kokinoj,
ovoj kaj mielo, kiun oni eligis el arbtipetoj, pendigitaj helpe de
palmnuroj sur la branoj de grandaj arboj. ,,Sinjoro granda", reganto
de la elefanto, de fulmotondroj kaj de ardantaj serpentoj, vekis
plejparte timon, kiu tamen balda aniis en dankemon, post kiam
oni konvinkiis, ke lia malavareco egalas lian potencon. Tie, kie la
vilaoj estis pli proksimaj, la alvenon de la eksterordinaraj
vojaantoj oni anoncadis unu al la alia helpe de tamburbatado, ar la
hegroj scipovas ion diri helpe de tamburado. Okazis anka, ke la
tuta loantaro iris renkonte al ili, agordita kiel eble plej amike.
En iu vilao, nombranta irka mil kapojn, la tiea reganto, kiu
estis en unu persono soristo kaj reo, konsentis montri al ili la
,,grandan fetion", kiun irkais eksterordinara honoro kaj timo, tiel
ke al la ebona kapeleto la homoj ne kurais alproksimii kaj
donacojn ili oferis en la distanco de kvindek paoj. La reo rakontis
pri i tiu fetio, ke i malsuprenfalis anta nelonge el la luno, ke i
estis blanka kaj havis voston. Stajo tuj deklaris, ke uste li elsendis
in la la ordono de la bona Mzimu kaj, dirante tion, li tute ne diris la
malveron, ar montriis, ke la ,,granda fetio" estis simple unu el la
flugdrakoj, ellasitaj de sur la monto Linde. Li kaj Nel ekojis je la
penso, ke aliaj povis e konvena vento flugi e pli malproksimen, kaj
ili decidis plu ellasadi ilin de sur altaoj. Stajo fabrikis kaj ellasis
unu tuj en la sama vespero, kio fine konvinkis la negrojn, ke la bona
Mzimu kaj la blanka sinjoro venis teren anka el la luno kaj ke ili
estas diaoj, kiuj meritas ilian servon kaj adoron.
Sed pli ol tiuj signoj de humileco kaj adoro ojigis Stajon la
sciigo, ke Bassa-Narok situas en distanco de dekkelkaj vojatagoj,
kaj ke la loantoj de tiu vilao, en kiu ili nun haltis, ricevas de tempo
al tempo el tiuj regionoj salon interane por vino el palmoj ,,dum".
La tiea reo adis e pri Fumba, kiel pri reganto de homoj nomitaj
- 289 -
,,Doko" kaj Kali konfirmis, ke pli malproksimaj najbaroj tiel

nomas la Va-himanojn kaj Samburuanojn. Malpli ojigaj tamen estis
la informoj, ke apud la bordoj de la granda akvo okazas milito kaj ke
oni devas iri al Bassa-Narok tra nemezureble sovaaj montoj kaj
krutaj intermontoj, plenaj de rabobestoj. Sed rabobestojn Stajo
malatentis, kaj montojn, e la plej sovaajn, li preferis ol malaltajn
ebenaojn, kie la febro minacas la vojaantojn.
Do kun bona fido ili ekiris al la plua vojo. Post tiu homplena
vilao ili renkontis jam nur unu kolonion, tre mizeran kaj pendantan
kvaza nesto e la rando de krutao. Poste komenciis apudmontejo,
tratranita maldense per profundaj fendaoj. En la oriento leviis la
krepuska eno de montpintoj, kiu de malproksime ajnis preska tute
nigra. Tio estis nekonata regiono, al kiu ili uste iris, ne sciante, kio
povas ilin tie renkonti, anta ol ili atingos la bienojn de Fumba. Sur
montpatejoj, kiujn ili trairis, ne mankis arboj, sed escepte de solece
altiantaj akacioj ili kreskis grupe, formante kvaza malgrandajn
arbetarojn. La vojaantoj haltis en tiuj lokoj por iom mani kaj iom
ripozi sub la abunda ombro de ilia foliaro.
Inter la arboj. svarmis la birdaro. Diversspecaj kolomboj,
grandaj bekkornuloj, kiujn Stajo nomis tukanoj, sturnoj, turtoj kaj
sennombraj belegaj fringoj, ludis en la foliardensao, a flugadis de
unu loko al alia, unuope a are, aniante kvaza ielarko. Iuj arboj
ajnis de malproksime kovritaj per diverskoloraj floroj. Nel estis
ravita precipe pro la vido de paradizaj mubirdetoj kaj nigraj, sufie
grandaj birdoj kun punca subplumaro, kiuj adiis per la voo de
patista almeto. Belegaj meropoj, supre rozaj kaj sube hel-bluaj,
flugis en la sunbrilo, kaptante en la aero abelojn kaj cikadojn. Sur la
arbopintoj disadiis la bruego de verdaj papagoj, kaj de tempo al
tempo venis sono kvaza de arentaj sonoriletoj, per kiu bonvenigis
sin reciproke malgrandaj verd-grizaj birdetoj, kaitaj sub la foliaro de
baobabo.
Anta la tagio kaj post la sunsubiro preterflugis tutaj aroj da
lokaj paseretoj, tiom multnombraj, ke, se ne estus ilia pepado kaj la
bruo de iliaj flugiletoj, oni povus opinii ilin nuboj. Stajo supozis, ke
tiuj birdetoj tiamaniere bruegas, kiam ili disflugas dumtage al la
unuopaj arbustaroj.
- 290 -
Sed per la plej granda mirego kaj admiro plenigis amba

infanojn aliaj birdoj, kiuj flugis en etaj grupoj, kaj kiuj plenumis
verajn koncertojn. iu areto konsistis el kvin a ses inoj kaj el unu
masklo brilanta per metalkoloraj plumoj. Ili sidis precipe sur la
apartaj akacioj kaj tiamaniere, ke la masklo lokiis sur la arbopinto,
kaj la inoj iom pli malsupre kaj post la unuaj tonoj, kiuj ajnis kvaza
goro-agordado, la masklo komencis kanti kaj ili askultis silente.
Nur post kiam i finis, ili ripetis per unuvoa oro la lastan strofon
de ia kanto. Post mallonga pazo i denove komencis kaj finis, ili
denove ripetis, post kio la tuta grupeto flugis per ondoforma facila
flugo sur la sekvan plej proksiman akacion kaj la koncerto,
konsistanta el solisto kaj oro denove eksonis en la tagmeza
senbrueco. La infanoj ne povis sufie satui tion. Nel ekkaptis la
efan melodion de la koncerto kaj kun la oro de la inetoj i kantis
per sia delikata voeto la lastajn tonojn, sonantajn kiel rapide
ripetataj sonoj: ,,tui, tui, tui, tui, tviling-ting! ting!"
Iun tagon la infanoj, irante de arbo al arbo post la flugilhavaj
muzikistoj, malproksimiis je unu kilometro de la tendaro, lasante en
i la tri negrojn, la elefanton kaj la hundon, kiun Stajo, volante
samtempe asi, ne kunprenis, por ke per sia bojado i ne fortimigu
asbestojn. Kiam do la areto fine flugis de la lasta akacio al la transa
flanko de la lara intermonto, la knabo haltis kaj diris:
Nun mi kondukos vin al King, kaj poste mi vidos, u en la
alta angalo ne estas antilopoj a zebroj, ar Kali diris, ke la fumaita
viando sufios apena por du tagoj.
Mi estas ja sufie granda respondis Nel, al kiu iam tre
deziris montri, ke i ne plu estas malgranda infano do mi revenos
sola. La tendaro estas de tie bone videbla kaj anka la fumo.
Mi timas, ke vi perdos la vojon.
Mi ne perdos la vojon. En la alta angalo eble mi povus
perdi la vojon, sed i tie, rigardu, kiel malalta estas la herbo.
Eble io atakos vin.
Vi mem diris, ke leonoj kaj panteroj ne asadas tage. Krome
vi adas, kiel King trumpetas pro sopiro al ni. Kiu do leono kuraus
asi tie, kie adias la voo de King?
Kaj i komencis tre insiste peti:
- 291 -
Mia Stajo, permesu, ke mi iru sola, kiel plenkreska.

Dum momento Stajo hezitis, sed fine li konsentis. La tendaro
kaj la fumo estis efektive videblaj. King, kiu sopiris al Nel, trumpetis
iumomente. En la malalta herbo ne minacis in vojperdo, kaj pri
leonoj, panteroj kaj hienoj oni ne bezonis timi, ar i tiuj bestoj
seradas kaptaojn nur nokte. Cetere la knabo bone sciis, ke li faros
al la knabineto la plej grandan plezuron, kiam li montros, ke li ne
opinias in malgranda infano.
Nu bone 1i diris iru sola, sed iru rekte kaj ne haltu
dumvoje.
Kaj u mi povas kolekti nur iom de tiuj floroj? i
demandis, montrante al la arbusto ,,kusso"6, kovrita per grandega
nombro da rozaj floroj.
Vi povas.
Dirinte tion, li returnis in kaj montris ankorafoje la grupon da
arboj, el kiuj elvenis la tendara fumo kaj de kie adiis iam la
trumpetado de King, poste li enprofundiis en la altan angalon
kovrantan la randon de la intermonto.
Sed li ankora ne faris cent paojn, kiam jam ekkaptis lin
maltrankvilo. ,,Estas malsaao miaflanke li pensis ke mi
permesis al Nel iri sola tra Afriko granda malsaao! i estas ja
infano! Mi devus in forlasi nek por unu pao, escepte, se King estas
e i. Kiu scias, kio povos okazi! Kiu scias, u sub tiu roza arbusto ne
insidas iu serpento, anka grandaj simioj povas veni el la intermonto
kaj forkapti a mortigi in. Dio gardu! Mi faris grandegan
malsaaon!"
Kaj lia maltrankvilo aniis en koleron pri si mem, kaj
samtempe en teruran timon. Ne longe pripensante, li returniis,
kvaza tuita per subita malbona antasento. Irante rapidege, kun
nekutima lerteco, kiun li akiris e la iutaga asado, li tenis la
armilon pafpreta kaj oviis senbrue inter dornohavaj mimozoj, tute
kvaza pantero, kiu nokte teliras al antiloparo. Post momento li
elovis la kapon el alta arbustaro, rigardis kaj toniis.
6
Brajera anthelmitica, belega kreskao, kies grajno estas bonega kuracilo kontra
solitero. Gi kreskas precipe en la suda Abisenujo.
- 292 -
Nel staris apud la arbusto ,,kusso" kun etenditaj manetoj; la

rozaj floroj, kiujn i lasis fali pro teruro, kuis e iaj piedoj, kaj en la
distanco de irka dudek paoj granda flav-griza bestao rampis al i
en la malalta herbo.
Stajo vidis tre bone iajn verdajn okulojn fiksitajn al la
kretoblanka vizao de la knabineto, ian mallaran kapon kun
platigitaj oreloj, iajn suprenlevitajn skapolojn pro ia insida kaj
rampanta pozicio, ian longan korpon kaj ankora pli longan voston,
kies fino moviis per facila kata movo. Ankora unu momento
unu salto kaj Nel estus perdita por iam.
Je i tiu vido la knabo, hardita kaj alkutimiinta al daneroj,
fulmrapide komprenis, ke se li ne reakiros malvarman sangon kaj
samtempe trankvilon kaj konscion, se li malbone pafos kaj nur
vundos la atakanton, e grave, tiam la knabineto devas perei. Sed li
scipovis jam ekregi sin is tia grado, ke sub la influo de tiuj pensoj
liaj manoj kaj piedoj iis subite tre trankvilaj, kvaza talaj risortoj.
Per unu rigardo li ekvidis la malhelan punkteton apud la orelo de la
besto per unu facila movo li direktis al i la pafiltubon kaj
ekpafis.
La bruo de la pafo, la ekkrio de Nel kaj mallonga ronka muo
adiis samtempe. Stajo saltis al Nel kaj, irminte in per sia propra
korpo, li celis ree al la atakanto.
Sed dua pafo montriis tute superflua, ar la terura kato platiis
kaj kuis kvaza ifono, tuante per la nazo la teron, kun la ungegoj
enbatitaj en la herbon, preska sen mortotremoj. La krevanta kuglo
foriris al i la malantaan parton de la kapo kun la nuk-vertebroj.
Super la okuloj blankiis sangomakulitaj kaj disiritaj cerbovolvaoj.
La juna asisto kaj Nel staris dum kelka tempo, rigardante jen
al la mortigita besto, jen al si reciproke, ne povante eligi e unu
vorton. Sed poste okazis ia strangao. Jen la sama Stajo, kiu anta
momento mirigus per sia malvarma sango kaj trankvilo e la plej
spertajn asistojn de la tuta mondo, subite paliis, liaj piedoj
komencis tremi, el la okuloj fluis larmoj, kaj poste li ekkaptis sian
kapon per la manplatoj kaj komencis ripetadi:
Ho, Nel, Nel! Se mi ne estus reveninta!...
- 293 -
Kaj ekregis lin tia teruro, tia malfruiinta malespero, ke iu

vejneto tremis en li, kvaza li havus febroparoksismon. Post la
nekutima volo-streo kaj streo de iuj fortoj, animaj kaj fizikaj, lin
regis momento de malforto kaj cedemo. En liaj okuloj aperis la bildo
de la terura besto kun sangokovrita muzelo, kiu, fuinte en iun
malhelan kavernon, disiris la korpon de Nel. Kaj tiel povus esti kaj
tiel certe okazus, se mi ne estus reveninta! Unu minuto, unu sekundo
pli kaj jam estus tro malfrue. Tiun penson li simple ne povis
forovi.
Finfine Nel, trankviliinte iomete, devis konsoli lin. La
malgranda, bonkora kreao, etis amba manetojn irka lian kolon
kaj anka plorante, komencis lin voki tiel late, kvaza i volus veki
lin el la dormo:
Stajo! Stajo! Rigardu min mi estas netuita nenio
malbona okazis al mi.
Sed li rekonsciiis kaj retrankviliis nur post longa tempo. Tuj
poste alvenis Kali, kiu, adinte la pafon proksime al la tendaro kaj
sciante, ke ,,bvana kubva" neniam pafas vane, kondukis kun si la
evalon por kunpreni la asaon. La juna negro, rigardinte la
mortpafitan beston, retiriis subite kaj lia vizao tuj griziis:
Vobo! li ekkriis.
La infanoj alproksimiis nun al la rigidiinta kadavro, ar
Stajo is nun ne sciis, kiun rabobeston li mortigis. Al la knabo
ajnis je la unua vido, ke i estas escepte granda servalo7, sed post pli
bona inspektado li konvinkiis, ke tiel ne estas, ar la senviva besto
superis per grandeco e leopardon. Gia flava felo havis
katankolorajn punktetojn, ia kapo estis pli mallara ol tiu de
leopardo, kio faris in iom simila al lupo. La piedoj estis pli altaj kaj
pli laraj, la okuloj grandegaj. Unu el ili la kuglo tute puis
eksteren, la dua rigardis ankora al la infanoj, senfunda, senmova kaj
teruriga. Stajo supozis, ke i estas iu speco de pantero, pri kiu la
zoologio same nenion sciis, kiel la geografio pri la lago Bassa-Narok.
Kun eksterordinara teruro Kali rigardis longe la disetendiintan
beston, ripetante per mallata voo, kvaza li timus in veki:
7
flava besto kun nigraj makuloj, je grandeco de linko, el la speco de katoj.
- 294 -
Vobo!... Sinjoro granda mortpafis vobon!

Sed Stajo turnis sin al la knabineto, metis sian manplaton sur
ian kapeton, kvaza volante certii, ke vobo in ne forkaptis, post
kio li diris:
Vi vidas, Nel, vi vidas, ke, e se vi estus tute plenkreska, vi
ne povus sola iri tra la angalo.
Vi pravas, Stajo respondis Nel kun kortuita mieneto.

Sed kun vi a kun King mi povas. u ne?
Diru al mi, karulino, kiel tio okazis. u vi ekadis, kiam i
proksimiis?
Ne... Nur el la floroj elflugis granda orkolora muo, do mi
turniis post i kaj tuj ekvidis, kiel la bestao elrampis el la
intermonto.
Kaj kio sekvis poste?
i haltis kaj komencis rigardi min.
u i longe rigardis?
Longe, Stajo. Kaj nur kiam mi lasis fali la florojn el la
manoj kaj irmis min per ili kontra i, i komencis rampi al mi...
Al Stajo venis la penso, ke, se Nel estus negrino, i estus tuj
forkaptita de i kaj ke sian savon i dankas anka al la konsterno de
la besto, kiu, vidinte unuafoje blankan, is nun neniam vidatan
estaon, ne estis certa, kion fari.
Kaj frostotremo denove kuris tra liaj ostoj.
Dank' al Dio! Dank' al Dio, ke mi revenis!...
Poste li plu demandis:
Kion vi pensis tiu-momente?
Mi volis voki vin kaj... mi ne povis..., sed...
Sed kio?
Sed mi pensis, ke vi defendos min... Mi mem ne scias...
Dirinte tion, i denove etis siajn brakojn irka lian kolon, kaj
li komencis glatumi ian hartufon.
u vi ne timas plu?
Ne!
Mia malgranda Mzimu! Mia Mzimu! vi vidas nun, kio
estas Afriko!
- 295 -
Jes, sed vi mortpafos iun malbelan bestaon.

Mi mortpafos.
Ili denove komencis rigardi la monstregan beston. Stajo,
volante konservi por rememoro ian felon, ordonis al Kali senfeligi
in. Sed tiu, pro timo, ke alia vobo elrompus el la intermonto, petis,
ke oni ne lasu lin sola. Kaj je la demando, u li efektive timas vobon
pli ol leonon, li respondis:
Leono mui nokte kaj ne transsalti palisaro, kaj vobo
transsalti dumtage kaj mortigi multe da negroj en vilacentro, kaj
poste forkapti unu el ili kaj formani. Kontra vobo lanco ne defendi,
nek pafarko, nur soraoj, ar vobo ne estas mortigebla.
Sensencao! diris Stajo. Rigardu in, u i ne estas
bone mortpafita?
Blanka sinjoro mortpafi vobo, sed nigra homo ne mortpafi
i respondis Kali.
Finiis je tio, ke la gigantan ,,katon" oni alligis per nuro al la
evalo kaj tiu fortrenis in al la tendaro. Stajo tamen ne sukcesis
konservi ian felon, kaj tio okazis pro King, kiu evidente diveninte,
ke vobo volis forkapti ian fralineton, estis ekkaptita de tia furioza
kolerego, ke e la ordonoj de Stajo ne povis in moderigi. Kaptinte
per sia rostro la bestaon, i suprenetis in dufoje, post kio i
komencis bati in kontra arbon, kaj fine piedpremis in kaj anis
in en senforman objekton, kiu similis al marmelado. Stajo sukcesis
reteni nur ian makzelon, kiun li metis kun la resto de la kapo sur la
vojon de formikoj. Kaj dum unu horo ili tiel bonege purigis la ostojn,
ke restis sur ili nek unu atomo da viando a sango.
- 296 -
XL
Kvar tagojn poste Stajo haltis por pli longa ripozado sur
monteto simila iom al la monto Linde, sed pli malgranda kaj malpli
vasta. La saman vesperon Saba formordis, post tre peniga batalo,
grandan masklon de paviano, kiun i atakis en la momento, kiam tiu
ludis per restaoj de flugdrako, de la dua el la vico de tiuj, kiujn la
infanoj flugigis anta la ekiro al la oceano. Stajo kaj Nel, profitante
de la pli longa halto, decidis glui pliajn, sed flugigi ilin nur tiam,
kiam forta musono blovos de la okcidento al la oriento. Stajo
kalkulis je tio, ke, se almena unu falos en la manojn de eropanoj a
araboj, i sendube altiros eksterordinaran atenton kaj kazos, ke oni
forsendos specialan ekspedicion por ilia savo. Por pli granda certeco,
apud la surskriboj en angla kaj franca lingvoj, li aldonis anka
arabajn, kio ne estis por li malfacila, ar la araban lingvon li sciis
bone.
Balda post la ekiro el la ripozo Kali deklaris, ke en la
montaro, kiun ili vidis en la oriento, li rekonas kelkajn pintojn, kiuj
irkaas la grandan nigran akvon, t.e. Bassa-Narok. Tamen ne iam
li estis certa pri tio, ar depende de tio, de kiu loko ili rigardis, la
montoj alprenis malsamajn formojn. Post trairo de negranda valo
kovrita per arbustoj de kusso" kaj aspektanta kvaza unu rozkolora
lago, ili trafis kabanon de ermitaj asistoj. En i estis du negroj, unu
el ili mordita de filandria medinensis", vermo maldika, kiel fadeno
kaj pli ol unu metron longa. iaj mordoj ofte kazas gangrenon. La
negro estis pro tio malsana. Sed ili amba estis tiom sovaaj kaj
stultaj, kaj krome tiom konsternitaj pro la apero de tute neatenditaj
gastoj, kaj tiel certaj, ke ili estos mortigitaj, ke en la unuaj momentoj
oni povis de ili nenion ekscii. Nur post kelkaj pecoj da fumaita
viando, kiujn ili ricevis kaj tuj formanis, la lango de la malsanulo
ekmoviis. Montriis e tio, ke li estis ne nur malsana, sed anka tre
malsata, ar lia kunulo tre avaris al li la nutraon. De li ili do sciiis,
ke post unu vojatago kuas apartaj vilaoj, regataj de reetoj
sendepcndaj unu de la alia, kaj poste, ke malanta kruta monto
- 297 -
komencias la bienoj de Fumba, disetendiantaj okcidente kaj sude

de la granda akvo. Kiam Stajo adis tion, granda premeco malaperis
el lia koro, kaj en lian animon eniris nova fido. iuokaze ili ja estis
preska anta la sojlo de la Va-hima-lando.
Kiel ilia vojao plu pasos, evidente estis malfacile antavidi,
sed la knabo povis iuokaze esperi, ke i ne estos pli laciga kaj
malfacila, nek e pli longa, ol tiu terura vojo de la Nil-bordoj, kiun li
tamen felie trapasis dank' al sia eksterordinara inventemo, kaj dum
kiu li sukcesis savi Nel'on de la pereo. Li ne dubis, ke dank' al Kali la
Va-himanoj akceptos ilin kiel eble plej gastame kaj donos al ili iun
helpon. Cetere li ekhavis jam bonajn spertojn pri la negroj; li sciis,
kiel oni devas konduti rilate ilin, kaj li estis preska certa, ke e sen
Kali li scipovus iel helpi al si kun ili.
u vi scias li diris al Nel ke de Faodo ni faris jam
pli ol duonon de la vojo, kaj dum tiu, kiun ni ankora havas anta ni,
ni renkontos eble tre sovaajn negrojn, sed ni ne trafos plu derviojn.
Mi preferas negrojn respondis la knabineto.
Jes, tiel longe kiel vi estas opiniata diao. Oni forkaptis min
el Fajumo kune kun fralineto, kies nomo estis Nel, kaj mi
akompanas ian Mzimu. Mi diros al la patro kaj al s-ro Rawlison, ke
ili neniam nomu vin alie.
Kaj iaj okuloj komenciis tuj helii kaj ridi.
Eble ni ekvidos niajn pajojn en Mombasso?
Eble. Se ne estus tiu milito apud la bordoj de Bassa-Narok,
ni estus tie pli frue. u vere necesis al Fumba enmiksi sin en tiun
milit-aventuron?
Dirinte tion, li vokis al si Kali'n:
Kali, u la malsana negro adis pri la milito?
Li adis. Esti granda milito, tre granda, inter Fumba kaj
Samburu.
Do kio estos? Kiamaniere ni travojaos la landon de
Samburu.
Samburu forkuri anta la granda sinjoro, anta King kaj
anta Kali.
Kaj anta vi?
- 298 -
Kaj anta Kali, ar Kali havas pafilon, kiu tondri kaj

mortpafi.
Stajo komencis konsideri, u li devas partopreni en la batal-
luktado inter la gentoj Va-hima kaj Samburu, kaj li decidis direkti la
aferon tiamaniere, ke la milito ne malfaciligu la vojaon. Li
komprenis, ke ilia alveno estos tute neatendita okazao, kiu tuj
certigos al Fumba la superecon. Oni devos nur elprofiti konvene la
antavidatan venkon.
En la vilaoj, pri kiuj diris la malsana asisto, ili informiis pri
la milito. La informoj estis pli kaj pli precizaj, sed por Fumba
malfavoraj. La junaj vojaantoj sciiis, ke li kondukas defendan
batalon kaj ke la Samburuanoj, sub la komando de sia reo Mamba,
ekokupis jam sufie grandan teritorion de Va-hima kaj forprenis
grandan nombron da bovinoj. Oni rakontis, ke la milito okazas efe
e la suda bordo de la granda akvo, kie sur alta kaj lara roko kuas
granda "boma"8 de Fumba.
Tiuj informoj ege agrenis la negron Kali. Li do petis Stajon,
ke ili kiel eble plej rapide transpasu tiun monton, kiu dividas ilin de
la regionoj, kie flamias la militbrulego. Li certigis Stajon, ke li
sukcesos trovi vojon, sur kiu li kondukos ne sole la evalojn, sed
anka King'on. Li estis jam en la regiono, kiun li bone konis, kaj nun
li diferencigis kun granda certeco montpintojn konatajn de la
infanao.
Sed la transirado ne montriis facila kaj, se ne estus la helpo de
la donacprovizitaj loantoj de la lasta vilao, oni devus seri por
King alian vojon. Tiuj tamen konis pli bone ol Kali ankora
intermontojn, situantajn e i tiu flanko de la monto kaj, post du
tagoj de laciga vojao, dum kiu nokte regis granda malvarmo, ili fine
sukcesis felie konduki la karavanon al montselo, kaj de tie en valon
troviantan jam en la lando de la Va-himanoj.
Stajo haltis matene por ripozi en tiu senhoma valo irkaita
per arbustaro. Kali, kiu petis, ke oni permesu al li por kaobservado
ekrajdi evale en la direkto de la patra boma malproksima je unu
8
La samo, kio en Sudano: zeribo. Granda boma povas esti anka speco de fortikao
a fortikigita tendaro.
- 299 -
vojatago, ekiris plu jam la saman nokton. Stajo kaj Nel atendis lin
dum la tuta nokto kaj tago kun la plej granda maltrankvilo kaj ili
jam pensis, ke li pereis a falis en la manojn de la malamikoj, kiam
fine li aperis sur la lacigita kaj amkovrita evalo. Li mem estis
same lacega kaj tiel deprimita, ke oni devis kore bedari lin.
Li tuj etis sin vizaaltere anta Stajo kaj komencis petegi lin
pri helpo.
Ho, sinjoro granda! li diris Samburu finvenki
batalantojn de Fumba, mortigi multe da ili kaj dispeli aliajn, kaj
Fumban siei en la granda boma sur la monto Boko. Fumba kaj liaj
militistoj havi nenion por mani en boma kaj morti pro malsato, se
sinjoro granda ne mortigi Mamba kaj iujn Samburuanojn kune kun
li.
Tiel petegante, li irkaprenis la genuojn de Stajo, kaj tiu
kuntiris la brovojn kaj konsideris profunde, kion li devas fari, ar,
kiel iam kaj ie, temis efe pri Nel.
Kie estas li demandis fine tiuj batalantoj de Fumba,
kiujn dispelis Samburu?
Kali trovis ilin kaj ili veni i tien.
Kiom estas de ili?
La juna negro movis dekkelkfoje per la fingroj de amba
manoj kaj piedoj, sed videble li ne povis precize diri la nombron pro
tiu simpla kazo, ke li ne scipovis kalkuli pli ol is dek kaj iu pli
granda nombro prezentiis al li nur kiel vengi", t.e. multo.
Do, se ili venos i tien, tiam vi fariu ilia estro kaj iru al la
patro kun helpo diris Stajo.
Ili timi Samburu kaj kun Kali ne iri, sed kun sinjoro granda
iri kaj mortigi vengi, vengi" Samburuanoj.
Stajo denove enpensiis.
Ne, li diris fine mi povas nek kunpreni bibi" al la
batalo, nek lasi in sola kaj mi faros tion kontra nenio en la
mondo.
Je tio Kali leviis kaj, krucigante la manojn, li komencis ripeti
plurfoje:
Luela! Luela! Luela!
Kio estas tiu Luela? demandis Stajo.
- 300 -
Granda boma por virinoj de Va-hima kaj Samburu

respondis la juna negro.
Kaj li komencis rakonti nekutimajn aferojn. Jen Fumba kaj
Mamba militis unu kontra la alian de post longaj jaroj. Oni ruinigis
al si reciproke la plantejojn kaj forkaptis la brutaron. Sed estis sur la
suda bordo de la lago iu loko, nomita Luela, al kiu e dum la plej
kruelaj bataloj la virinoj de amba nacioj kunvenis sendanere por
komercadi. i estis sankta loko. Militon okazigis nur viroj, kaj neniaj
malsukcesoj a venkoj influis la sorton de virinoj, kiuj en Luela,
malanta argila barilo irkaanta la vastan foirejon, trovis komplete
sekuran azilon. Multaj virinoj rifuis tien dum la konfuzo kune kun
la infanoj kaj havao. Aliaj alvenis e el malproksimaj vilaoj,
kunportante fumajitan viandon, fazeolon, milion, maniokon kaj
diversajn aliajn provizaojn. Al la batalantoj ne estis permesite
interbatali en tioma distanco de Luela, el kiu povus veni kokokrio.
Ne estis anka permesite al ili transpai la argilan remparon, kiu
irkais la foirplacon. Ili povis nur starii anta la remparo, kaj tiam
la virinoj donis al ili nutraon alligitan al longaj bambuoj. Tio estis
kutimo de nememoreblaj tempoj kaj neniam okazis, ke iu flanko in
rompis. La venkintoj klopodis do iam, detrani al la venkitoj la
vojon al Luela kaj ne permesi al ili proksimii al tiu sankta loko is
tiu distanco, el kiu kokokrio estis adebla.
Ho, sinjoro granda! petegis Kali, irkaprenante denove
la genuojn de Stajo sinjoro granda konduki bibi al Luela, kaj
poste kunpreni King'on, kunpreni Kali'n, kunpreni pafilojn, kunpreni
ardantajn serpentojn kaj mortigi malbonajn Samburuanojn.
Stajo kredis la rakonton de la juna negro, ar li adis jam
antae, ke en multaj lokoj de Afriko milito ne inkluzivas la virinojn.
Li memoris, kiel iam en Port-Saido iu juna germana misiisto
rakontis, ke en la regionoj de la grandega monto Kilima-Naro la ege
militema gento Massai9 tre zorge konservas kaj gardas tiun kutimon,
la kiu la virinoj de la batalantaj flankoj iras tute senene al la
destinitaj foirejoj kaj neniu atakas ilin. La ekzisto de tiu kutimo sur la
bordoj de Bassa-Narok ekojigis Stajon eksterordinare, ar li devis
9
atentika
- 301 -
esti certa, ke Nel'on minacas neniu danero kaze de la milito. Kaj

senprokraste li decidis ekiri kun la knabineto al Luela, tiom pli, ke
anta la fino de la milito oni ne povis e pensi pri la plua vojao, kiu
bezonis la helpon ne sole de la Va-himanoj, sed anka de la
Samburuanoj.
Alkutimiinta al rapidaj decidoj, li jam sciis, kiel li devas agi.
Liberigi Fumba'n, venki la Saburuanojn, sed ne permesi al la Va-
himanoj tro sangan revenon, kaj poste ordoni pacon kaj trankviligi
la batalantojn jen la aferoj, kiujn li opiniis necesaj, kaj la plej
utilaj ne sole por si mem, sed anka por la negroj. Tiel devas esti
kaj tiel farios!" li diris al si mem en la animo, kaj dume, volante
konsoli la junan negron, kiun li kore bedaris, li deklaris al li, ke
helpon li ne rifuzas.
Kiel malproksime estas de i tie al Luela? li demandis.
Duona tago da vojao.
Askultu do: ni forkondukos tien bibi" senprokraste, post
kio mi rajdos sur King kaj forpelos la Samburuanojn de la boma de
via patro. Vi rajdos kun mi kaj vi batalos kotra ili.
Kali mortigi ili per pafilo!
Kaj, transirante tuj de malespero al ojo, li komencis salti, ridi
kaj danki Stajon kun tiel granda fervoro, kvaza jam estus post la
venko. Sed liajn pluajn eksplodojn de dankemo kaj ojo interrompis
la alveno de tiuj militistoj, kiujn li kolektis dum sia kaesplora
observado kaj al kiuj li ordonis starii anta la vizao de la blanka
sinjoro. Ili estis irka tricent entute, armitaj per defendildoj el
hipopotama hato, per etponardoj, arkoj kaj traniloj. Iliaj kapoj
estis ornamitaj per plumoj, per kolhararo de pavianoj kaj per filikoj.
Je la vido de la elefanto en la servo de homo, je la vido de blankaj
vizaoj, de Saba kaj de la evaloj, ekkaptis ilin tiel granda timo kaj
samgrada mirego, kiel la negrojn en tiuj vilaoj, tra kiuj la karavano
iris antae. Sed Kali antasciigis ilin, ke ili ekvidos bonan Mzimu kaj
potencan sinjoron, kiu mortigas leonojn, kiu mortigis vobon, kiun
timas elefanto, kiu rompas rokojn, eligas ardantajn serpentojn" k.t.p.
do, anstata forkuri, ili staris longvice en silento, plenaj de
admiro, briletante nur per siaj skleroj, ne certaj, u ili devas ekgenui
a fali vizaaltere, sed samtempe fidoplenaj, ke, se tiuj
- 302 -
eksterordinaraj estaoj helpos ilin, tiam balda finios la venkoj de

Samburu. Stajo preterrajdis sur King lalonge de la vico, tutsimile
al armeestro, kiu faras trarigardon de la militistaro; poste li ordonis al
Kali ripeti al ili sian promeson, ke li liberigos Fumba'n, kaj oni ekiris
al Luela.
Kali ekrajdis kun kelkaj militistoj antaen, por anonci al la
kolektitaj virinoj de amba gentoj, ke ili havos la neesprimeblan kaj
eksterordinaran felion vidi bonan Mzimu", kiu alvenos sur
elefanto. La afero estis tiel nekutima, ke e tiuj virinoj, kiuj kiel Va-
himaninoj ekkonis en Kali la perditan tron-heredanton, opiniis, ke la
juna reido ercas pri ili, kaj ili miris, ke li estas ema erci en tempoj
tiel malfacilaj por la tuta gento kaj por Fumba. Sed kiam ili ekvidis
post kelkaj horoj la grandan elefanton, alproksimiantan al la
remparoj, kaj sur i blankan palankenon, ili falis en ojfuriozon kaj
akceptis la bonan Mzimu per tiaj ekkrioj kaj tia hurlado, ke Stajo en
la unua momento opiniis tiujn sonojn eksplodo de malamo, tiom pli,
ar la neesprimebla malbeleco de la negrinoj igis ilin similaj al
soristinoj.
Sed tio estis pruvoj de eksterordinara respekto. Kiam oni
starigis la tendon de Nel en angulon de la foirplaco, sub la ombro de
du foliar-riaj arboj, la Va-himaninoj kune kun la Samburuaninoj
ornamis in per girlandoj kaj florkronoj, post kio ili alportis tiom da
nutraoj, ke ili sufius por monato, ne sole por la diajo, sed anka por
ia sekvantaro. La ravitaj virinoj falis vizaaltere e anta Mea, kiu,
vestita en roza perkalo, ornamita per kelkaj nuroj de bluaj
vitrokoraletoj, ajnis anka al ili, kiel servistino de Mzimu, estao
multe pli supera ol la aliaj ordinaraj negrinoj.
Nasibu, pro sia infana ao, estis enlasita malanta la remparon,
kaj li tuj profitis de la oferaoj alportitaj por Nel, kaj tiel skrupule, ke
jam post unu horo lia ventro similis al afrikana milit-tamburo.
- 303 -
XLI
Post mallonga ripozo e la remparoj de Luela, Stajo,
kondukanta la tricent batalantojn, ekiris kun Kali e anta la
sunsubiro al la boma de Fumba, ar li volis ataki la Samburuanojn
nokte, kalkulante je tio, ke en la mallumo la ardantaj serpentoj"
faros pli grandan impreson. Luela distancis de la monto Boko, sur
kiu defendis sin Fumba, na horojn, inkluzive la ripozhaltojn, tiel ke
anta la fortikao ili troviis nur irka la tria horo post la
noktomezo. Stajo haltigis la batalantojn kaj, ordonante al ili
istempe kiel eble plej profundan silenton, komencis esplori la
situacion, La montopinto, sur kiu sidis la defendantoj, estis malhela,
kaj la Samburuanoj bruligis multe da fajroj. Ilia brilo lumigis la
krutajn rokmurojn kaj grandegajn arbojn kreskantajn e la malsupro
de la monto. De malproksime adiis la obtuza voo de tamburoj,
ekkrioj, kaj kantoj de batalantoj, kiuj videble regalis sin malavare per
"pombe"10, volante honori la proksiman kaj finan venkon. Stajo
oviis kun sia tamento ankora pli proksimen, tiel ke fine ne pli
multe ol cent paoj dividis lin de la lastaj fajroj. Tendara gardistaro
tute ne estis, kaj la senluna nokto ne permesis al la sovauloj vidi
King'on, kiun e tio ankora kais arbustaro. Sidanta sur ia nuko
Stajo silente donis la lastajn ordonojn, post kiuj li mansignis al Kali,
ke li ekbruligu unu el la pretigitaj raketoj. La rua lumstrio flugis
siblante en la aeron alte sub la malhela ielo, post kio i disutiis
kun bruo kiel bukedo de ruaj, bluaj kaj oraj steletoj. iuj vooj tuj
mutiis kaj ekestis momento de kompleta silento. Kelkajn minutojn
poste flugis kvaza kun infera subrido du pliaj ardantaj serpentoj",
sed i-foje direktitaj horizontale, rekte al la tendaro de la
Samburuanoj, kaj samtempe adiis la muo de King kaj la kriego
de la tricent Va-himanoj, kiuj, armitaj per negraj lancoj, bastonegoj
kaj traniloj, etis sin antaen en nehaltigebla impeto. Komenciis la
batalo, tiom pli terura, ke i okazis en la mallumo, ar en la tumulto
oni tuj dispremis per piedoj iujn fajrejojn. Sed tuj en la komenco, je
10
biero el milio, per kiu ebriias la negroj.
- 304 -
la vido de la ardantaj serpentoj, blinda timego ekkaptis la

Samburuanojn. Tio, kio nun fariis, superis komplete ilian menson.
Ili nur sciis, ke atakis ilin iuj teruraj estaoj kaj ke ilin minacas
neevitebla kaj granda pereo. Pli granda parto de ili forkuris, anta ol
atingis ilin la lancoj kaj bastonegoj de la Va-himanoj. Cent kelkdekoj
da batalantoj, kiujn Mamba sukcesis kolekti irka si, donis
malcedeman kontrastaron; sed kiam e la fulmoj de la pafoj ili
ekvidis la gigantan beston, kaj sur i blanke vestitan homon, kaj
kiam iliajn orelojn atingis la bruo de la armilo, el kiu Kali pafis ree
kaj ree, anka iliaj koroj perdis la esperon. Anka Fumba sur la
monto, vidinte la unuan raketon, kiu krevis en la supraj aersferoj,
falis teren pro timo, kaj li kuis tie kvaza senviva dum kelkaj
minutoj. Sed rekonsciiinte, li komprenis el la malespera hurlado de
la batalantoj unu aferon, nome: ke iaj spiritoj malsupre pereigas la
Samburuanojn. Tiam ekestis en lia kapo la penso, ke, se li ne venos
helpi al tiuj spiritoj, ilia kolero povos turni sin kontra li; kaj ar la
pereo de la Samburuanoj estos por li savo, do, kolektinte iujn siajn
batalantojn, li eloviis el la boma tra flanka, kaita eliro kaj
detranis la vojon al pli granda nombro da forkurantoj. La batalo
aniis nun en hambuadon. La tamburoj de Samburu esis bruegi.
En la krepusko, kiun disiradis nur la ruaj fulmoj etitaj per la pafilo
de Kali, adiis la hurlado de la mortigatoj, la obtuza batado de
bastonegoj kontra irmo-ildoj kaj la emado de la vunditoj.
Kompaton neniu petis, ar negroj ne konas in. Pro timo, ke en la
mallumo kaj tumulto estos mortigitaj la propraj homoj, Kali fine
esis pafi kaj, kaptinte la glavon de Gebhro, etis sin kun i en la
mezon de la malamikoj. La Samburuanoj povis nun forkuri el la
montoj al siaj limoj nur tra unu lara intermonto, sed ar tiun
intermonton fermis Fumba kun siaj militistoj, el la tuta tamento
saviis nur tiuj, kiuj, etinte sin teren, lasis sin preni en vivanta stato,
kvankam ili sciis, ke atendas ilin terura mallibero a e tuja morto el
la manoj de la venkintoj. Mamba defendis sin heroe, is la ekbato de
bastonego tute frakasis lian kranion. Lia filo, la juna Faru falis en la
manojn de Fumba, kaj tiu ordonis tuj kateni lin, kiel venontan
dankoferaon por la spiritoj, kiuj aperis al li kun helpo.
- 305 -
Stajo ne pelis la terurigan King al la batalo, li nur permesis al

i mui por tiom pli granda timigo de la malamikoj. Li mem ne
unufoje pafis el sia mallonga pafilo al la Samburuanoj, ar unue,
forlasante Luelan, li promesis al la malgranda Nel, ke li neniun
mortigos, kaj due li verdire ne volis mortigi homojn, kiuj nek al li,
nek al Nel faris iun malbonon. Sufiis, ke li certigis al la Va-himanoj
la venkon kaj liberigis la sieitan en la granda boma Fumba'n. Kaj
balda, kiam Kali alkuris kun la sciigo pri la definitiva venko, li
ordonis al li, ke oni tuj finu la batalon, kiu daris ankora en la
arbustaro kaj en rokanguloj kaj kiun plilongigis la malcedemo de la
aa Fumba.
Sed anta ol Kali sukcesis moderigi lin, tagiis jam. La suno,
kiel kutime en la tropikoj, leviis rapide de trans la montoj kaj
surveris per hela lumo la batalkampon, sur kiu kuis pli ol ducent
kadavroj de Samburu, trapikitaj per lancoj a frakasitaj per
bastonegoj. Post kelka tempo, kiam esis la batalo kaj nur la ojplena
hurlado de la Va-himanoj perturbis la matenan silenton, aperis
denove Kali, sed kun vizao tiel deprimita kaj malagaja, ke jam de
malproksime oni povis ekkoni, ke lin trafis iu granda malfelio.
Kaj stariinte anta Stajo, li komencis per la pugnoj bati sian
kapon kaj krii lamente:
Ho, sinjoro granda Fumba kufa! Fumba kufa
(mortigita)!
Mortigita? ripetis Stajo.
Kali rakontis, kio okazis, kaj el liaj vortoj montriis, ke la
kazo de tiu okazao estis nur la malcedemo de Fumba, ar kiam la
batalo jam esis, li volis ankora finmortigi du Samburuanojn kaj de
unu el ili li ricevis la mortigan baton per lanco.
La malojiga sciigo disvastiis fulmrapide inter iuj Va-
himanoj kaj irka Kali ekestis tumulto. Unu momenton poste ses
batalantoj alportis sur lancoj la malvivan reon, kiu ne estis
mortigita, sed grave vundita, kaj anta la morto li volis ankora vidi
la potencan sinjoron, sidantan sur la elefanto, la veran venkinton de
Samburu.
- 306 -
Kaj nemezurebla admiro batalis en liaj okuloj kun la krepusko,

per kiu la morto vualis ilin, kaj liaj lipoj, palaj kaj etenditaj per
pelele", flustris mallate:
Jancig! Jancig!...
Sed tuj poste lia kapo kliniis malantaen, la buo malfermiis
lare kaj li mortis.
Kali, kiu amis lin, etis sin ploreme sur lian bruston. Inter la
batalantoj unuj komencis batadi siajn kapojn, la aliaj proklami Kali'n
reo kaj jancigi" je lia honoro. Kelkaj falis vizaaltere anta la juna
reganto. Leviis nek unu kontraa voo, ar la regado decis al Kali,
ne sole lalee, kiel al la plej aa filo de Fumba, sed anka kiel al la
venkinto.
Dume en la kabanoj de la soristoj adiis en la boma sur la
montpinto sovaaj kriegoj de la malbona Mzimu, la samaj, kiujn
Stajo adis en la unua negra vilao, sed i-foje direktitaj ne kontra
li, sed nur postulantaj la morton de la militkaptitoj por la mortigo de
Fumba. Tamburoj komencis bruegi. La batalantoj formiis en longa
tamento, po tri homoj en unu vico, kaj komencis militdancon irka
Stajo, Kali kaj la kadavro de Fumba.
Oa, oa! Jah, jah! ripetadis iuj vooj, kapoj balanciis
per iam egalaj movoj dekstren kaj maldekstren, briletis skleroj, kaj
la akraoj de la lancoj flagris en la matena suno.
Kali leviis kaj, turninte sin al Stajo, diris:
Sinjoro granda venigi bibi" al boma kaj ekloi en kabano
de Fumba. Kali esti la reo de Va-hima, kaj sinjoro granda la reo
de Kali.
Stajo kapjesis signo de konsento, sed li restis ankora dum
kelkaj horoj i tie, ar li mem, kiel anka King, nepre bezonis
ripozon.
Li rajdis nur komence de la vesperio. Dum lia foresto la
kadavroj de la Samburuanoj estis forigitaj kaj etitaj en proksiman
profundan abismon, super kiu tuj aperis aro da vulturoj. La soristoj
preparis ion por la entombigo de Fumba, kaj Kali transprenis la
regadon, kiel sola mastro pri vivo kaj morto de iuj subuloj.
u vi scias, kio estas Kali demandis Stajo la
knabineton dum la returna vojo el Luela.
- 307 -
Nel rigardis lin kun miro.

Li estas via boy"11.
uste! Boy! Kali estas la reo de iuj Va-himanoj.
Nel ege ojis pri tiu sciigo. La subita ano, dank' al kiu la
antaa sklavo de la kruela Gebhro, kaj poste la humila servisto de
Stajo, fariis reo, ajnis al i io eksterordinara kaj samtempe
nekutime amuza.
Sed la rimarko de Linde, ke la negroj estas kvaza infanoj, kiuj
ne estas kapablaj memori, kio estis hiera, ne montriis prava rilate
al Kali, ar tuj post kiam Stajo kaj Nel haltis e la monto Boko, la
juna monarko elkuris rapide al ilia renkontio, bonvenigis ilin kun la
kutimaj signoj de humileco kaj ojo kaj ripetis tiujn vortojn, kiujn li
jam diris antae:
Kali esti la reo de la Va-himanoj, kaj sinjoro granda la
reo de Kali.
Kali irkais ilin amba per kulto preska dia, kaj speciale li
kliniis anta Nel vizaaltere en la eesto de la tuta popolo, ar li
sciis el la sperto akirita dum la vojao, ke sinjoro granda zorgas pri la
malgranda bibi" pli ol pri si mem.
Enkondukinte ilin solene sur la monton al la rezideja boma, li
transdonis al ili la kabanon de Fumba, similan al granda budo,
dividita je kelkaj kameroj. Al la Va-himaninoj, kiuj alvenis kune kun
ili el Luela, kaj kiuj ne povis satii per la vido de la bona Mzimu, li
ordonis meti en la unuan kameron pastujojn kun mielo kaj acida
lakto. Kaj kiam li sciiis, ke la laca pro la vojao bibi" endormiis,
li ordonis al iuj loantoj kiel eble plej profundan silenton, je puno
de lango-detrano. Sed li decidis honori ilin ankora pli solene, kaj
tiucele, kiam Stajo post mallonga ripozo eliris anta la budon, li
proksimiis al li kaj, kliniinte, diris:
Morga Kali ordoni entombigi Fumba'n kaj senkapigi por
Fumba kaj por Kali tiom da militkaptitoj, kiom da fingroj e la manoj
havas ili amba, sed por bibi" kaj por sinjoro granda Kali ordoni
senkapigi Faru'n, la filon de Mamba kaj vengi, vengi" da aliaj
Samburuanoj, kiujn kaptis la Va-himanoj.
11
knabo kiel servisto.
- 308 -
Je tio Stajo kuntiris la brovojn kaj komencis per siaj talaj

okuloj rigardi en la okulojn de Kali post kio li respondis:
Mi malpermesas al vi tion fari!
Sinjoro diris per necerta voo la juna negro Va-hima
iam senkapigi la militkaptitojn. Maljuna reo morti senkapigi;
juna reo sekvi senkapigi. Se Kali ne ordoni ilin senkapigi, Va-
hima pensus, ke Kali ne reo.
Stajo rigardis pli kaj pli severe.
Kio do? li demandis. u vi nenion lernis sur la monto
Linde kaj u vi ne estas kristano?
Mi estas, ho sinjoro granda...
Do askultu! La Va-himanoj havas nigrajn cerbojn, sed via
cerbo devas esti blanka. Kiam vi fariis ilia reo, fariis via devo ilin
klerigi kaj lernigi tion, kion vi lernis de mi kaj de bibi". Ili estas
kvaza akaloj kaj hienoj faru el ili homojn. Diru al ili, ke
militkaptitojn oni ne povas senkapigi, ar por la sango de
sendefendaj homoj punas la Granda Spirito, al kiu preas mi kaj
bibi". La blankuloj ne mortigas la militkaptitojn, kaj vi volas esti pli
malbona al ili, ol estis al vi Gebhro vi kristano! Hontu, Kali,
anu la malnovajn, abomenajn kutimojn de la Va-himanoj en
bonajn, kaj por tio benos vin Dio kaj bibi" ne diros, ke Kali estas
sovaa, malsaa kaj malbona negro.
Teruraj kriegoj en la kabanoj de la soristoj superbruis liajn
vortojn. Stajo svingis la manon kaj parolis plu:
Mi adas! Via malbona Mzimu" volas la sangon kaj la
kapojn de la militkaptitoj. Sed vi ja scias bone, kion tio signifas
kaj vin i ne ektimigos. Do mi diros al vi jene: prenu dikan bambuon,
iru al iu el la kabanoj kaj batu la haton de la soristoj, is ili
komencos kriegi pli late ol iliaj tamburoj. Kaj la tamburojn etu sur
la mezon de la boma, por ke iuj Va-himanoj vidu kaj komprenu,
kiamaniere tiuj friponoj trompas ilin. Samtempe diru al viaj malsaaj
Va-himanoj tion, kion vi mem anoncis al la homoj de M'Rua, ke tie,
kie restadas la bona Mzimu, homa sango ne povas esti verata.
La junan reon videble kontentigis la vortoj de Stajo, ar li
rigardis lin iom pli kurae kaj diris:
- 309 -
Kali bati, ho, kiel bati la soristojn! Forjeti tamburojn kaj

diri al Va-hima, ke tie, kie estas la bona Mzimu, ne estas permesite
mortigi. Sed kion Kali devas fari kun Faru kaj la Samburuanoj, kiuj
mortigis Fumba'n?
Stajo, kiu pripensis ion jam antae en sia kapo, kaj kiu
atendis nur tiun demandon, respondis tuj:
Via patro pereis kaj lia patro pereis do kapo por kapo.
Vi ligos kun la juna Faru sango-fratecon, post kio Va-hima kaj
Samburu vivos en paco, ili trankvile kulturos maniokon kaj asos. Vi
rakontos al Faru pri la Granda Spirito, kiu estas la patro de iuj
blankuloj kaj nigruloj, kaj Faru amos vin kiel fraton.
Kali havi nun blankan cerbon! respondis la juna negro.
Kaj per tio finiis ilia interparolo. Post kelka tempo denove
adiis sovaaj kriegoj, sed jam ne de la malbona Mzimu, nur de
amba soristoj, kies haton Kali batis senkompate. La batalantoj,
kiuj malsupre irkais senese King'on en densa ringo, senspire kuris
supren, por vidi, kio okazas, kaj ili balda konvinkiis per siaj
propraj okuloj kaj el la eldiroj de la soristoj, ke la malbona Mzimu,
anta kiu ili is nun tremis, estas nur kavigita arbotrunko kovrita per
simia felo.
Kaj la juna Faru, kiam oni anoncis al li, ke oni ne nur ne
frakasos lian kapon honore al la bona Mzimu kaj al la granda sinjoro,
sed kontrae, ke Kali devos mani pecon de li, kaj li pecon de Kali,
ne volis kredi al siaj oreloj. Kaj poste, sciiinte, al kiu li uldas
dankon por la vivo, li kuiis vizaaltere anta la enirejo al la kabano
de Fumba kaj li kuis tie tiel longe, is Nel eliris al li kaj ordonis al li
levii. Tiam li irkaprenis per siaj nigraj manplatoj ian malgrandan
piedeton kaj starigis in sur sian kapon kiel signon, ke dum la tuta
vivo li volas esti ia sklavo.
La Va-himanoj tre miris pri la ordonoj de la juna reo, sed la
eesto de la nekonataj gastoj, kiujn ili opiniis la plej potencaj
soristoj en la mondo, kazis, ke neniu kurais tion kontrastari.
La maljunaj homoj ne estis kontentaj pri la novaj kutimoj, kaj
la du soristoj, kompreninte, ke la bonaj tempoj finiis al ili por
iam, uris en la animo teruran venon al la reo kaj al la alvenintoj.
- 310 -
Dume oni solene entombigis Fumba'n e la rokmuro sub la

boma. Kali fiksis sur lia tombo krucon el bambuoj, kaj la negroj
starigis kelkajn ujojn kun pomba" kaj kun fumaita viando, por ke
li ne ikanu kaj ne timigu dumnokte".
La kadavron de Mamba, post la ligo de la sango-frateco inter
Kali kaj Faru, oni redonis al Samburu.
- 311 -
XLII
Nel, u vi povas nombri niajn vojaojn de Fajumo?
demandis Stajo.
Jes, mi povas.
Dirante tion, la knabineto suprenlevis la brovojn kaj komencis
kalkuli helpe de la fingretoj.
Momenton. De Fajumo is Kartumo la unua; de
Kartumo is Faodo la dua; de Faodo is tiu intermonto, en kiu
ni trovis King'on la tria; kaj de la monto Linde is la lago la
kvara.
Jes. Verajne ne estas en la mondo plia muo, kiu traflugis
tian spacon de Afriko.
Bele i tiu muo aspektus sen vi!
Kaj li komencis ridi.
La muo sur la elefanto! La muo sur la elefanto!
Sed ne ceceo, u ne, Stajo ne ceceo?
Ne, li respondis sed iu sufie aminda muo!
Nel, kontenta pri la lado, apogis la nazeton je lia brako, post
kio i demandis:
Kaj kiam ni komencos la kvinan vojaon?
Nur kiam vi estos sufie ripozinta kaj mi lerniginta iomete
la pafadon al tiuj homoj, kiujn Kali promesis al ni doni.
Kaj u ni longe vojaos?
Ho, longe, Nel longe! kiu scias, u i ne estos la plej
longa vojo.
Sed vi helpos vin, kiel kutime, u ne Stajo?
Mi devas.
Kaj Stajo efektive helpis sin, kiel li nur povis, sed tiu kvina
vojao postulis multajn preparojn. Ili estis eniontaj denove en
nekonatajn regionojn, en kiuj minacis ilin multegaj daneroj, do la
knabo volis sekurii kontra ili pli bone, ol li sukcesis fari tion
antae. Tiucele li ekzercis en la pafado el remingtonaj pafiloj
kvardek junajn Va-himanojn, kiuj estis formontaj la efan armitan
- 312 -
forton kaj kvaza la gvardion de Nel. Pli multe da pafistoj li ne povis

havi, ar King alportis nur dudek kvin pafflojn, kaj sur la evaloj
estis lokitaj apena dek kvin. La reston de la armeo devis formi cent
Va-himanoj kaj cent Samburuanoj, armitaj per lancoj kaj pafarkoj,
kiujn promesis al li disponigi Faru kaj kies eesto forigis iajn
malfacilaojn de la vojao tra la vasta kaj tre sovaa regiono loata
de la Samburu-gentoj. Stajo ne sen fiero pensis, ke, forkurinte dum
la vojao el Faodo nur kun Nel kaj kun duo da genegroj sen iuj ajn
vivrimedoj, li povas nun alveni al la oceanbordo kun ducent armitaj
homoj, kun elefanto kaj evaloj. Li imagis, kion diros pri tio la
angloj, kiuj tiel alte taksas la kapablon sin helpi kaj la inventemon,
sed anta io, kion diros lia patro kaj sinjoro Rawlison. La penso pri
tio doligis al li iujn penojn.
Sed li tute ne estis trankvila pri la propra sorto kaj pri tiu de
Nel. Bone! Oni trairos certe facile la teritorion de Va-hima kaj
Samburu, sed kio poste? Kiajn gentojn trafos oni ankora, en kiajn
regionojn oni enios kaj kiom da vojo restos ankora al ili? La
instrukcioj de Linde estis tro eneralaj. Stajon turmentis ege, ke li
verdire ne sciis, kie li estas, ar tiu parto de Afriko aspektis sur la
landkartoj, la kiuj li lernis geografion, tute kiel blanka karto. Li
havis ankora nenian imagon, kio estas tiu lago Bassa-Narok kaj kiel
granda i estas. Li estis en ia suda bordo, e kiu la lareco de la
suprao povis atingi dekkelkajn kilometrojn. Sed kiel longe la lago
tiriis norden, tion scipovis diri al li nek la Va-himanoj nek la
Samburuanoj. Kali, kiu iomete sciis la lingvon ki-swahili, je iuj
demandoj respondis nur: Bali! Bali!" kion signifas:
malproksimen! malproksimen! sed tio estis io, kion Stajo
sukcesis eligi el li.
ar en la nordo la montaro fermanta la horizonton, ajnis
sufie proksima, li supozis, ke estas iu ne tro vasta montara lago, da
kiuj multe trovias en Afriko. Kelkajn jarojn poste montriis, kiel
grandan eraron li faris12, sed provizore temis al li ne tiom pri la
12
i estis la granda lago, kiun en la jaro 1888 malkovris la fama vojaanto Teleki
kaj nomis in lago Rudolfo.
- 313 -
preciza ekkono de la spaco, kiun okupis Bassa-Narok, kiom pri tio,

u ne elfluas el i iu rivero, kiu poste fluas en la oceanon. La
Samburuanoj, la subuloj de Faru, asertis, ke orienten de ilia lando
situas iu granda senakva dezerto, kiun neniu ankora trairis. Stajo,
kiu konis la negrojn el la rakontoj de vojaantoj, el la aventuroj de
Linde kaj parte el propraj spertoj, sciis bone, ke kiam nur
komencios daneroj kaj penoj, multaj el liaj homoj certe forkuros
hejmen, kaj eble neniu restos al li. Tiuokaze li trovius meze de
praarbaro kaj dezerto nur kun Nel, Mea kaj la malgranda Nasibu. Sed
anta io li komprenis, ke la manko de akvo tuj dispelus la
karavanon kaj pro tio li tiel insiste demandadis pri rivero. Irante
lalonge de ia fluo, oni povus evidente eviti tiujn teruraojn, kiuj
minacas al la vojaantoj en senakvaj regionoj.
Sed la Samburuanoj povis diri al li nenion certan, kaj li mem
ne povis al si permesi pli longan vojaon lalonge de la orienta
lagobordo, ar aliaj okupoj retenis lin en Boko. Li kalkulis, ke el iuj
flugdrakoj, suprenlasitaj de sur la monto Linde kaj dumvoje el negraj
vilaoj, verajne neniu transflugis la enon de la montopintoj, kiuj
irkais Bassa-Narok. Pro tio oni devis fari kaj suprenlasi novajn, ar
nur tiujn la vento povis transporti trans la platan dezerton
malproksimen eble is la oceano. Do tiun laboron li devis inspekti
persone; ar Nel scipovis bonege glui la flugdrakojn, kaj Kali lernis
supreneti ilin, sed neniu el ili povis skribi sur ili ion i, kion necesis
surskribi. Stajo opiniis, ke tio estas afero de granda signifo, kiun
decide oni ne devas neglekti.
Do tiuj laboroj bezonis tiom da tempo, ke la karavano estis
vojapreta nur post tri semajnoj. Sed la antavesperon de la tago, je
kiu oni devis ekiri je la tagio, la juna reo de Va-hima stariis anta
Stajo kaj, riverencinte anta li profunde, diris:
Kali iri kun sinjoro kaj bibi is la akvo, sur kiu veturas
grandaj boatoj de blankaj homoj.
Stajon kortuis tiu pruvo de lia sindono, sed li opiniis, ke li ne
rajtas kunpreni la knabon al tiel granda vojao de kiu la reveno estis
por li tre duba.
Kial vi volas iri kun ni? li demandis.
Kali ami sinjoro granda kaj bibi".
- 314 -
Stajo metis la manplaton sur lian krispan kapon.

Mi scias, Kali, vi estas honesta kaj bona knabo. Sed kio
farios kun via regno kaj kiu regos la Va-himanojn anstata vi.
M'Tana, la frato de la patrino de Kali.
Stajo sciis, ke anka inter negroj okazas bataloj pri la estreco
kaj ke la regado allogas ilin samgrade kiel la blankulojn, do li
pripensis momenton kaj diris:
Ne, Kali. Mi ne povas vin kunpreni. Vi devas resti e la
Va-himanoj, por fari el ili bonajn homojn.
Kali reveni al ili.
M'Tana havas multe da filoj, do kio okazos, se li mem
volos esti reo kaj postlasi la regadon al siaj filoj, kaj la Va-himanojn
li instigos, ke ili vin elpelu?
M'Tana bona. Li tion ne fari.
Sed se li faros?
Tiam Kali iri ree al la granda akvo, al sinjoro granda kaj
"bibi".
Ni tie jam ne estos.
Tiam Kali sidi e la akvo kaj plori pro malojo.
Dirante tion, li metis la manojn sur la kapon kaj post
momento li flustris:
Kali tre ami sinjoro granda kaj bibi" tre.
Kaj du grandaj larmoj ekbrilis en liaj okuloj.
Stajo hezitis, kion li devas fari. Li bedaris la negron, sed li ne
tuj konsentis lian peton. Li komprenis, ke jam ne parolante pri la
daneroj de la reveno se M'Tana a la soristoj ribeligos la
negrojn, tiam la knabon minacos ne sole la ekzilo, sed anka la
morto.
Pli bone estos por vi resti li diris senkompare pli
bone!
Sed kiam li estis diranta tion, eniris Nel, kiu tra la maldika
mato dividanta la kamerojn bonege adis la tutan interparolon.
Vidante nun larmojn en la okuloj de Kali, i komencis per la fingretoj
forvii ilin el liaj okulharoj, kaj poste i turnis sin al Stajo.
Kali iros kun ni i diris kun granda firmeco.
- 315 -
Ho! respondis Stajo, iom inicitita tio ne dependas de

vi.
Kali iros kun ni! i ripetis.
A ne iros.
Subite i ekfrapis per la piedeto.
Mi volas!
Kaj i mem ekploris kore.
Stajo rigardis in kun la plej granda miro, kvaza ne
komprenante, kio okazis al la iam tiel bona kaj milda knabineto, sed
vidante. ke i metis amba pugnetojn anta siajn okulojn kaj kvaza
birdeto i kaptas la aeron per la malfermita buo, li komencis krii kun
granda rapideco:
Kali iros kun ni! li iros! iros! Kial vi ploras? Kiel vi
estas neeltenebla! Li iros! iros! u vi adas?
***
Kaj tiel okazis. Stajo hontis is la vespero pro sia malforto al
la bona Mzimu", kaj la bona Mzimu, akirinte, kion i volis, estis tiel
mallata, milda kaj obeema, kiel iam.
- 316 -
XLIII
La karavano ekiris la sekvantan tagon je la tagio. La juna
negro estis bonhumora, la malgranda despotineto milda kaj obeema,
kaj Stajo plena de energio kaj espero. Iris kun ili cent Samburuanoj
kaj cent Va-himanoj kvardek el i lastaj estis armitaj per
remingtonaj pafiloj, el kiuj ili scipovis iom pafi. La blanka estro, kiu
dum tri semajnoj ekzercis ilin en tio, sciis bone, ke laubezone ili
faros multe pli da bruo ol malutilo, sed li pensis, ke e renkontio
kun sovauloj la bruo ludas ne malpli grandan rolon ol la kugloj, kaj
li estis kontenta pri sia gvardio. Oni kunprenis grandajn provizojn da
manioko, da flanoj bakitaj el grandaj kaj grasaj blankaj formikoj,
zorge sekigitaj kaj muelitaj je faruno, kaj multe da fumaita viando.
Kun la karavano iris dekkelkaj virinoj, kiuj portis diversajn bonajn
objektojn por Nel kaj sakojn el antilopa ledo por akvo. Stajo de sur
la dorso de King gardis pri la ordo, donis ordonojn eble ne tiom
pro tio, ke ili estis necesaj, kiom pro tio, ke al li plais la rolo de estro
kaj fiere li rigardis sian malgrandan armeon.
Se mi volus, li diris al si mi povus farii reo super
iuj popoloj de Doko same, kiel Beniowski en Madagaskaro!
Kaj tra lia kapo flugis la penso, u ne estus bone reveni iam i
tien, almiliti la grandan teritorion de la lando, civilizi la negrojn,
fondi i tie novan Pollandon a e ekiri iam kun nigruloj al la
malnova. Sed ar li sentis, ke en tiu penso estas io ridinda kaj ar li
dubis, u la patro donus al li la permeson ludi la rolon de Aleksandro
la Macedona en Afriko, li ne konfidis siajn planojn al Nel, kiu certe
estis en la mondo la sola persono preta ilin apladi.
Kaj krome, anta la almilitado de tiuj regionoj de Afriko oni ja
devis anta io elii el ili, do li okupis sin pri la pli proksimaj aferoj.
La karavano distiriis kvaza longa nuro. Stajo, sidante sur la nuko
de King, decidis rajdi e ia fino, por havi ion kaj iujn anta la
okuloj.
Kiam la homoj preteriris lin unu post la alia, li rimarkis ne
senmire, ke amba soristoj M'Kunje kaj MPua, la samaj, kiuj
- 317 -
ricevis de Kali vipopunon, apartenas al la karavano kaj kun pakaoj

sur la kapoj iras kun la aliaj.
Do li haltigis ilin kaj demandis:
Kiu ordonis vin iri?
La reo ili amba respondis, riverencante humile.
Sed sub la masko de humileco iliaj okuloj briletis tiel sovae
kaj sur liaj vizaoj respeguliis tia kolero, ke Stajo en la unua
momento volis forpeli ilin, kaj li ne faris tion nur por ne subfosi la
atoritaton de Kali.
Tamen li tuj vokis lin.
u vi ordonis al la soristoj iri kun ni? demandis.
Kali ordoni, ar Kali estas saa.
Do mi demandas ankorafoje, kial via saeco ne lasis ilin
hejme?
ar se M'Kunje kaj MPua resti, tiam ili amba instigi la
Va-himanojn, ke ili mortigu Kali post la reveno. Kaj se ili iri kun ni,
Kali rigardi ilin kaj gardi ilin.
Stajo pripensis dum momento kaj diris:
Eble vi estas prava, sed gardu ilin bone tage kaj nokte, ar
iliaj okuloj briletas malame.
Kali havi bambuon respondis la juna negro.
La karavano ekiris. En la lasta momento Stajo ordonis, ke la
gvardio armita per remingtonaj pafiloj fermu la irantaron, ar i
konsistis el la homoj elektitaj de li kaj plej fidindaj. Dum la
armilekzercoj, kiuj daris sufie longe, ili alkutimiis certagrade al
sia juna estro kaj samtempe, kiel la plej proksimaj al lia honorinda
persono, ili opiniis sin io pli bona kaj grava ol la aliaj. Nun ili estis
gardontaj la tutan karavanon kaj kaptontaj tiujn, kiuj volus forkuri.
Ne estis malfacile antavidi, ke, kiam komencios penoj kaj
daneroj, ne mankos forkurantoj.
Sed la unuan tagon io iris kiel eble plej bone. La negroj kun
pezaoj sur la kapoj, iu armita per lanco kaj kelkaj malpli grandaj
etponardoj (asagai), etendiis kvaza longa serpento tra la angalo.
Dum kelka tempo ili oviis lalonge de la suda lago-bordo sur la
ebenao. Sed ar la lagon irkais de iuj flankoj altaj montopintoj,
oni devis suprengrimpi, kiam ili deflankiis orienten. La aaj
- 318 -
Samburuanoj, kiuj konis tiujn regionojn, asertis, ke la karavano

devos iri tra altaj montoseloj inter montoj, kiujn ili nomis Kullal kaj
Inro, post kio i eniros en la regionon Ebene, situantan sude de
Borani. Stajo komprenis, ke oni ne devas iri rekte al la oriento, ar li
mernoris, ke Mombassa situas kelkajn gradojn trans la ekvatoro, do
rimarkeble pli sude ol tiu nekonata lago. Posedante kelkajn
kompasojn de Linde, li ne timis perdi la ustan vojon.
La unua tranoktejo estis sur arbara altao. Samtempe kun la
mallumio ekflamis dekkelkaj fajroj, sur kiuj la negroj rostis
sekigitan viandon kaj manis kukojn el maniok-radikoj, eligante ilin
el la ujoj per la fingroj. Post la forigo de la malsato kaj soifo ili
rakontis al si, kien kondukas ilin bvana kubva" kaj kiel li
rekompencos ilin. Kelkaj kantis, karante kaj serante ion en la fajro,
kaj iuj parolis tiel longe kaj late, ke Stajo devis fine ordoni
silenton, por ke Nel povu dormi.
La nokto estis tre malvarmeta, sed la sekvintan tagon, tuj post
kiam la unuaj sunradioj lumigis la regionon, la aero plivarmiis. Je la
sunlevio la junaj vojaantoj vidis strangan vidindaon. Ili jus
alproksimiis al lageto etendianta irka du kilometrojn, a pli
uste al granda flako formita de la pluvo en la monta valeto, kiam
subite Stajo, sidante kun la knabineto sur King, kaj rigardante per la
lorno la regionon, elkriis:
Rigardu, Nel, rigardu, elefantoj iras al la akvo.
Kaj efektive en la distanco de duona kilometro oni vidis areton
konsistantan el kvin bestoj, alproksimiantaj malrapide, unu post la
alia, al la lageto.
Ili estas iel strangaj elefantoj diris Stajo, rigardante ilin
konstante kun granda atento. Ili estas malpli grandaj ol King, iliaj
oreloj estas same malpli grandaj kaj mi tute ne vidas iliajn
kojndentojn.
Dume la elefantoj eniris la akvon, sed ne haltis sur la bordo,
kiel tion faris kutime King, kaj ili ne surveradis sin reciproke per la
rostroj, sed iris pli kaj pli profunden, tiel ke fine nur iliaj nigraj
dorsoj elstaris el la akvo kvaza iaj rokblokoj.
Kio estas tio? Ili subakvias ekkriis Stajo.
- 319 -
La karavano alproksimiis rimarkeble al la bordo, kaj fine i

troviis tuj apud i. Stajo haltigis in kaj komencis rigardi kuri
eksterordinara miro jen al Nel, jen al la lageto.
La elefantoj estis jam tute nevideblaj, nur sur la glata akva
suprao oni povis e per nuda okulo distingi kvaza kvin rondajn
ruajn florojn elstarantajn super la akvonivelo kaj balanciantajn per
facila movo.
Ili staras sur la fundo, kaj jen iliaj rostropintoj adiis
Stajo, ne kredante al siaj propraj okuloj.
Poste li vokis Kali'n:
Kali! u vi vidis?
Jes, sinjoro, Kali vidi, ili estas akvaj elefantoj13
respondis trankvile la juna negro.
Akvaj elefantoj?
Kali vidi ilin ne unuafoje.
Kaj ili vivas en la akvo?
Nokte ili eliri en la angalon kaj pati sin, kaj tage loi en
lago, kiel kiboko (hipopotamoj). Ili eliri nur post la sunsubiro.
Stajo longe ne povis trankvilii pro mirego, kaj se la vojao
ne estus ura, li retenus la karavanon is la vespero, por pli bone
observi la nekutimajn bestojn. Sed venis en lian kapon, ke la
elefantoj povas elakvii transe e la alia flanko de la lago, kaj e se
ili elirus ie pli proksime, malfacile estus rigardi ilin en la mallumo.
Do li donis la signon por ekmari, sed dumvoje li diris al Nel:
Nu! Ni vidis ion, kion vidis neniam la okuloj de eropano.
Kaj mi pensas, ke se ni atingos felie la oceanon, neniu kredos nin,
ke en Afriko vivas akvaj elefantoj.
Kaj se vi kaptus unu el ili kaj kunprenus in kun ni al la
oceano? diris Nel, konvinkita kiel iam, ke Stajo ion kapablas.
13
Afriko posedas multe da neesploritaj sekretoj. La famoj pri akvaj elefantoj jam
longe rondiris inter la vojaantoj, sed oni ne volis kredi al ili. En la lastaj
tempoj la Muzeo de Naturscienco en Parizo sendis s-ron Le Petit. kiu vidis
akvajn elefantojn en Kongio e la bordo de la lago Leopoldo. Sciigas pri tio la
germana gazeto Kosmos" Nr. 6.
- 320 -
XLIV
Post dek tagoj da vojaado la karavano fine trairis la
montoselojn kaj eniris en malsaman landon. i estis vasta ebenao,
nur en kelkaj lokoj formanta negrandajn montetojn, sed plejparte
plata. La kreskajaro anka aniis komplete. Ne estis grandaj arboj
altiantaj unuope a po kelkaj en la ondanta suprao de alta herbaro.
Nur tie i kaj tie kreskis en sufie grandaj intervaloj akacioj donantaj
gumon, kun trunkoj en la koloro de koraloj a ombrelformaj, sed kun
maldensa foliaro, kiu donis malmulte da ombro. Inter la termitejoj
elstaris tie i kaj tie eforbio kun branoj similaj al la brakoj de
kandelabro. Sub la ielo vebis vulturoj, kaj malpli supre flugadis de
akacio al akacio birdoj el la speco de korvoj, kun nigra-blanka
plumaro. La herbaro estis flavkolora anka en la spikoj, kiel matura
sekalo. Kaj tamen tiu seka angalo videble abundis per nutrao por
granda nombro da bestoj, ar kelkfoje dum la tago la vojaantoj
renkontis grandajn arojn da gnu-antilopoj, bubaloj kaj precipe zebroj.
La varmego sur la malferma kaj senarba ebenao fariis neeltenebla.
La ielo estis sennuba, la tagoj tre lacigaj kaj la noktoj havigis
malmulte da ripozo.
La vojao fariis iutage pli kaj pli laciga. En la vilaoj, kiujn
renkontis la karavano, tre sovaa loantaro akceptis in kun timo,
sed plejparte malvolonte, kaj se ne estus la sufie granda nombro da
armitaj gardistoj, kaj krome, se ne estus la vido de blankaj vizaoj,
de King kaj Saba, niajn vojaantojn minacus granda danero.
Helpe de Kali Stajo sukcesis sciii, ke pli fore tute ne estas
vilaoj kaj ke la lando estas senakva. Estis malfacile tion kredi, ar la
multaj aroj da bestoj, kiujn oni renkontis, ja devis ie trinki. Sed la
rakontoj pri la dezerto, en kiu estas nek riveroj nek flakoj, teruris la
negrojn, kaj komenciis la forkurado. Kiel unuaj faris tion M'Kunje
kaj M'Pua. Felie oni rimarkis ilian forkuron sufie frue kaj la
rajdantaj postkurantoj kaptis ilin ankora proksime al la tendaro, kaj
kiam oni alkondukis ilin, Kali prezentis al ili helpe de bambuo la
tutan neustecon de ilia ago. Stajo, kolektinte iujn gardistojn, faris
- 321 -
al ili alparolon, kiun la juna negro tradukis en lian lingvon. Profitante

de la okazo, ke en la lasta ripozhaltejo leonoj muis dum la tuta
nokto irka la tendaro, Stajo penis konvinki siajn homojn, ke kiu
forkuros, tiu sendube farios ilia kaptao, kaj e se li tranoktus sur
akacioj, li certe trovos tie ankora pli teruran vobo". Li krome diris,
ke kie vivas antilopoj, tie nepre devas esti akvo, kaj se sur la plua
vojo oni trafos senakvajn regionojn, oni ja povas kunpreni la akvon
por du a tri tagoj en sakoj faritaj el ledoj de antilopoj. La negroj,
askultante liajn vortojn, ripetadis iumomente unuj al la aliaj: Ho,
patrino, jen kio estas vero!", sed la sekvan nokton forkuris kvin
Samburuanoj kaj du Va-himanoj, kaj poste iunokte la nombro de la
forkurantoj pliiis.
M'Kunje kaj M'Pua tamen ne provis sian bonancon duafoje
pro la simpla kazo, ke Kali ordonis kateni ilin iutage tuj post la
sunsubiro.
Sed la lando fariis pli kaj pli seka, kaj la suno elbruligis
senkompate la angalon. Akacioj ne plu estis videblaj. La aroj da
antilopoj ankora aperis, sed malpli multnombre. La azeno kaj la
evaloj trovis ankora sufian nutraon, ar sub la alta sekiinta
herbo kaiis en multaj lokoj malpli alta, pli verda kaj malpli seka
herbo. Sed King, kvankam i ne kapricis pri la nutrao, rimarkeble
malgrasiis. Tiel ofte kiel i trafis akacion, i rompis la arbon per la
kapo kaj formanis zorge iujn foliojn kaj silikvojn, e la
pasintjarajn. is nun la karavano ja iutage trafis akvon, sed ofte tiu
ne estis bona, kaj oni devis in filtri, a i estis sala kaj tute ne tagis
por trinkado. Poste okazis kelkfoje, ke la homoj senditaj antae de
Stajo sub la komando de Kali, revenis trovinte nek flakon nek
rivereton kaitan en terfendaoj, kaj Kali deklaris kun agrena mieno:
Madi apana" (ne estas akvo).
Stajo komprenis, ke tiu lasta, sed longdara vojao, tute ne
estos pli facila ol la antaaj, kaj li komencis maltrankvilii pri Nel,
ar anka en i li rimarkis anojn. ia vizaeto, anstata brunii pro
la suno kaj vento, iis iutage pli pala, kaj la okuloj perdis la kutiman
brilon. Sur la seka ebenao libera de kuloj, ja ne minacis la febro, sed
estis videble, ke la terura varmego ruinigas la fortojn de la knabineto.
La knabo kun kompato kaj samtempe kun timo rigardis nun iajn
- 322 -
malgrandajn manetojn, kiuj iis paperblankaj, kaj li amare riprois al

si, ke, perdinte tro multe da tempo por preparoj kaj pafekzercoj kun
la negroj, li elmetis in al la vojao en sezono tiel laciga.
Sub tiuj timoj pasis tago post la tago. La suno elsuis
malseketecon kaj vivon el la tero pli kaj pli avide kaj senkompate. La
herboj sulkiis kaj sekiis tiomgrade, ke ili rompiis sub la piedoj de
la antilopoj, kaj ke preterkurantaj aroj, kvankam ne tiel multnombraj,
flugigis polvajn nubojn. Tamen la vojaantoj trafis ankorafoje
rivereton, kiun ili ekkonis de malproksime la longaj vicoj da arboj,
kreskantaj e iaj bordoj. La negroj ekkuregis konkure al la arboj, kaj
atinginte la bordon, ili kuiis sur i pontforme, subakvigante la
kapojn kaj trinkante tiom avide, ke ili esis nur kiam krckodilo kaptis
la manon de unu el ili. La aliaj etis sin por savi la kamaradon kaj tuj
ili eltiris el la akvo la abomenan lacertegon, kiu tamen ne volis lasi la
manon de la homo, kvankam cni malfermis ian fakon helpe de
lancoj kaj traniloj. La aferon finis King, kiu, metinte sian piedegon
sur in, dispremis in tiel facile, kvaza i estus putriinta fungo.
Kiam la homoj fine kvietigis sian soifon, Stajo ordonis
konstrui sur la malprofunda akvo rondan barilon el altaj bambuoj kun
nur unu enirejo de la bordo, por ke Nel povu kun plena sendanero
bani sin. Krom tio li starigis e la enirejo King'on. La bano ege
refreigis la knabineton, kaj la ripozo redonis al i iom da forto.
Je la granda ojo de la tuta karavano kaj Nel bvana kubva"
decidis resti e tiu akvo du tagojn. Sciiinte pri tio la homoj ekhavis
bonegan humoron kaj balda forgesis pri la trapasitaj vojapenoj.
Post dormado kaj manado kelkaj negroj komencis vagadi inter la
arboj e la riverbordo, serante palmojn, kiuj donas sovaajn
daktilojn kaj t.n. larmojn de Ijobo", el kiuj oni faras kolringojn.
Kelkaj el ili revenis al la tendaro anta la sunsubiro, portante iajn
blankajn kvadratformajn objektojn, en kiuj Stajo rekonis siajn
proprajn flugdrakojn.
Unu el tiuj flugdrakoj portis la n-ron 7, kio estis pruvo, ke i
estis suprenlasita ankora de sur la monto Linde, ar la infanoj
suprenlasis kelkdekojn de ili el tiu loko. Stajon ege ekojigis tiu
vido kaj donis al li fidon.
- 323 -
Mi ne esperis, li diris al Nel ke la flugdrakoj povu

traflugi tiel grandan distancon. Mi estis certa, ke ili restos ie sur la
pintoj de la montaro Karamojo, kaj mi suprenlasis ilin nur iuokaze.
Sed nun mi vidas, ke la vento povas ilin forporti, kien i volas, kaj
tial mi esperas, ke tiuj, kiujn ni elsendis de sur la montoj irkaantaj
Bassa-Narok kaj nun dumvoje, atingos certe la oceanon.
Jes, ili certe atingos la oceanon respondis Nel.
Donu tion Dio! aldonis la knabo, pensante pri la
daneroj kaj penoj de la plua vojao.
La trian tagon la karavano ekiris de tiu rivereto, kunprenante en
ledaj sakoj grandajn provizojn da akvo. Anta ol vesperiis, ili ree
eniris regionon sunbruligitan, kie e ne kreskis akacioj, kaj la tero en
kelkaj lokoj estis tiel nuda kiel draejo. De tempo al tempo ili
renkontis pasiflorojn kun trunkoj profunde eniintaj en la teron,
similaj al grandegaj kukurboj, is du ulnoj da diametro. El tiuj
grandegaj buloj kreskis lianoj maldikaj kvaza nuretoj, kiuj rampis
sur la tero kaj kovris grandajn teritoriojn, formante tiel netraireblan
densaon, ke e por musoj estus malfacile traii tra i. Sed malgra la
bela verda koloro de tiuj kreskaoj similaj al la eropa ilekso, estis en
ili tiom da dornoj, ke nek King nek la evaloj povis en ili trovi iom
da manao. iris ilin nur la azeno, sed tre singarde.
Iafoje dum kelkaj anglaj mejloj ili vidis nenion alian krom hirta
mallonga herbo kaj malaltaj kreskaoj, kiuj disfalis e ilia ektuo.
Post la unua tranokto falis vera fajro el la ielo dum la tuta sekvanta
tago. La aero vibris, kiel en la Libia dezerto. Sur la ielo estis e ne
unu nubeto. La tero estis tiel surverita de lumo, ke io ajnis blanka,
kaj neniu voo, e ne la zumado de insektoj, interrompis tiun mortan
silenton trosatigitan per iu malbonagura brilo.
La homoj estis tute surveritaj de vito. De tempo al tempo ili
kunmetis en unu granda amaso la pakaojn kun sekigita viando kaj la
ildojn, por trovi apud ili iom da ombro. Stajo ordonis pari la
akvon, sed la negroj estas kvaza infanoj, kiuj ne pensas pri la
morgao. Fine oni devis irkai per gardistoj tiujn, kiuj portis la
sakojn kun akvo, kaj oni disdonadis akvon al iu aparte. Kali
okupiis pri tio tre skrupule, sed tio forprenis ege multan tempon,
malfruigis la maron kaj samtempe la trovon de iu nova loko kun
- 324 -
akvo. La Samburuanoj plendis e tio, ke la Va-himanoj ricevas pli

multe da akvo ol ili kaj la Va-himanoj asertis la samon pri la
Samburuanoj. i lastaj komencis minaci, ke ili reiros, sed Stajo
avertis ilin, ke Faru ordonos senkapigi ilin kaj li mem vokis siajn
pafistojn armitajn per remingtonaj pafiloj, kaj ordonis al ili neniun
lasi foriri.
La dua tranktejo okazis sur nuda ebenao. Oni ne povis
konstrui boman", a, kiel oni diras en Sudano, zeribon, ar estis
neniu materialo. La tendaran gardon formis King kaj Saba. i estis
sufia, sed King, kiu ricevivs dekoble malpli multe da akvo, ol i
bezonis, trumpetis tiukaze is la sunlevio, kaj Saba, elpendiginte la
langon, turnis siajn okulojn al Stajo kaj Nel kun la muta peto pri e
unu akvoguto. La knabineto volis, ke Stajo donu al i iom da
trinkao el guma botelo heredita de Linde, kiun li portis per nuro
pendigita sur la brako, sed li konservis tiun restaon por la etulino
okaze de nigra horo", do li rifuzis.
La kvaran tagon je la vespero restis jam nur kvin negrandaj
sakoj kun akvo, tio estas, ke por iu persono disponeblis apena po
duona glaseto. Tamen, ar la noktoj estas ja pli malvarmetaj ol la
tagoj kaj tiam la soifo turmentas la homojn malpli ol sub la brulantaj
sunradioj, kaj ar la homoj ricevis jam matene po malgranda kvanto
da akvo, Stajo ordonis konservi tiujn sakojn por la sekvonta tago.
La negroj grumblis kontra tiu ordono, sed la timo anta Stajo estis
ankora tro granda, do ili ne kurais eti sin sur tiun lastan
provizaon, tiom pli, ke e i gardostaris du homoj, armitaj per
remingtonaj pafiloj, kiuj estis anotaj iuhore.
La Va-himanoj kaj Samburuanoj trompis la soifon, elirante
trunketojn de mizeraj herboj kaj maante iliajn radiketojn. Tamen en
ili estis preska neniu malseketeco, ar la senkompata suno elsuis
in e el la terprofundo.
La dormo, kvankam i ne kvietigis la soifon, permesis almena
forgesi in, do, kiam venis la nokto, la homoj lacaj kaj elerpitaj pro
la tuttaga irado, kuiis, kvaza senvivaj, kie ajn iu staris, kaj
endormiis profunde. Anka Stajo endormiis, sed en la animo li
havis tro multe da zorgoj kaj maltrankviloj, por dormi kviete kaj
longe. Post kelkaj horoj li vekiis kaj komencis pripensi, kion fari
- 325 -
plu kaj de kie preni akvon por Nel kaj por la tuta karavano, kun
homoj kaj bestoj. La situacio estis malfacila, kaj eble e terura, sed la
knabo kapabla helpi sin ne malesperis. Li komencis rememori iujn
okazintaojn, komence de ilia forkapto el Fajumo is la nuna
momento: do la unuan grandegan vojaon tra Saharo, la uraganon en
la dezerto, la provojn de forkuro, Kartumon, Mahdi, Faodon,
elirion el la manoj de Gebhro, poste la pluan vojon post la morto
de Linde is la lago Bassa-Narok kaj is i tiu loko, en kiu ili devis
nun tranokti. Tiom ni travivis, tiom ni trasuferis li diris al si
tiel ofte ajnis al mi, ke jam io perdiis kaj ke mi trovos neniun
helpon, kaj tamen Dio helpis min kaj mi iam trovis la savon. Do ne
estas eble, ke post la trapaso de tiel longa vojo kaj de tiel teruraj
daneroj ni devus perei en i tiu lasta vojao. Nun estas ankora iom
da akvo, kaj i tiu regiono ja ne estas Saharo, ar se tiel estus, la
homoj scius pri i".
Sed la esperon subtenis en li efe la fakto, ke en la suda oriento
li vidis dumtage helpe de la lorno iajn nebulajn konturojn de
montaro. Estis al ili eble cent anglaj mejloj, eble pli multe. Sed se oni
sukcesus ilin atingi, ili estus savitaj, ar montoj malofte estas
senakvaj. Sed kiom da tempo oni bezonus por tio, tion li ne scipovis
kalkuli, ar tio dependis de la mont-alteco. La altegaj montopintoj
estas videblaj en tiel travidebla aero, kiel en la afrika, je nemezurebla
distanco, do oni devis trovi akvon pli frue. Alie minacis la pereo.
Oni devas nepre! ripetis al si Stajo.
La ronka spiro de la elefanto, kiu elblovis, kiel i povis, la
varmegon el la pulmoj, iumomente interrompis tiujn meditojn de la
knabo. Sed post kelka tempo ajnis al li, ke li adas ian emsimilan
voon, venantan de la alia flanko de la tendaro, nome de tiu, en kiu
kuis la sakoj kun akvo, kovritaj por la nokto per herbo. ar la emoj
ripetiis kelkfoje, li tuj leviis, volante vidi, kio tie okazas. Li iris al
la loko malproksima de la tendaro kelkdekojn da paoj. La nokto
estis tiel hela, ke jam de malproksime li ekvidis du malhelajn korpojn
kuantajn apud si kaj du pafiltubojn de remingtonaj pafiloj, brilantaj
en la lunlumo.
Negroj iam estas la samaj! li pensis. Ili devis gardi
tiun akvon, nun por ni pli karan ol io alia en la mondo, kaj ili
- 326 -
ekdormis amba tiel, kiel en siaj propraj kabanoj. Ho! la bambuo de

Kali havos morga bonan laboron.
Pripensinte tion, li alproksimiis kaj pufrapis per la piedo unu
el la gardistoj, sed tuj li retiriis kun teruro.
Jen la ajne dormanta negro kuis sur la dorso kun tranilo
puita en la goron is la prenilo kaj apude la dua, kun la kolo anka
tiel terure tratranita, ke la kapo estis preska apartigita de la trunko.
Du sakoj kun akvo malaperis, tri aliaj kuis meze de la disetita
herbo distranitaj kaj kaviintaj.
Stajo sentis, ke liaj haroj hirtias.
- 327 -
XLV
Je lia ve-krio alkuris kiel unua Kali, post li du pafistoj, kiuj
estis anstataontaj la antaan gardon, kaj unu momenton poste iuj
Va-himanoj kaj Samburuanoj kolektiis, kriante kaj hurlante en la
loko de la murdo. Ekestis granda konfuzo plena de ekkrioj kaj timo.
Por la homoj temis ne tiom pri la mortigitoj kaj pri la murdo mem,
kiom pri tiuj akvorestaoj, kiuj jam ensorbiis en la sunbruligita
grundo de la angalo. Kelkaj negroj etis sin teren kaj, elirante per la
fingroj terbuletojn, elsuis el tiuj i la restaon de malseketeco. Aliaj
kriis, ke malbonaj spiritoj murdis la gardistojn kaj distranis la
sakojn. Sed Stajo kaj Kali sciis bone, kion pensi pri tiu afero. Inter
tiuj hurlantaj homoj sur la herbotufo ja mankis M'Kunje kaj M'Pua.
En tio, kio okazis, estis io plia ol la murdo de la du garistoj kaj la
telo de la akvo. La distranitaj akvosakoj atestis, ke tio estis veno-
ago kaj samtempe la mort-verdikto por la tuta karavano. La pastroj
de la malbona Mzimu venis kontra la bona Mzimu. La soristoj
venis kontra la juna reo, kiu malkovris iliajn trompaojn kaj ne
plu permesis ekspluati la malklerajn Va-himanojn. Super la tuta
karavano la morto etendis nun siajn flugilojn, kvaza akcipitro super
aro da kolomboj.
Kali rememoris tro malfrue, ke, havante en sia kapo ion alian,
li tute forgesis katenigi la soristojn, kiel li ordonis fari iuvespere de
post la tempo de ilia forkuro. Estis videble, ke la du pafistoj
gardantaj la akvon, pro sia denaska neglektemo kuiis kaj
endormiis. Tio plifaciligis al la friponoj la laboron kaj permesis al
ili forkuri senpune.
Anta ol la konfuzo kvietiis iomete kaj la homoj trankviliis
de la teruro, pasis sufie da tempo. Tamen la murdintoj ne povis esti
malproksime, ar la tero sub la distranitaj sakoj estis malseketa kaj
la sango, kiu elfluis el amba murditoj, ankora ne koaguliis
komplete. Stajo ordonis tuj postkuri la forkurintojn, ne nur por puni
ilin, sed efe por reakiri la du lastajn sakojn kun akvo. Surevaliinte
kaj kunpreninte dekkelkajn pafistojn, Kali komencis postkuri. Al
- 328 -
Stajo, kiu en la unua momento anka volis partopreni, venis en la

kapon, ke oni ne povas lasi Nel'on sola meze de la incitio kaj
ekscito de la negroj, do li restis. Li komisiis nur al Kali kunpreni la
hundon.
Li efektive restis, ar li simple timis la ribelon, precipe flanke
de la Samburuanoj. Sed en tio li eraris. La negroj enerale eksplodas
facile kaj ofte pro bagatelao, sed kiam premas ilin granda malfelio,
kaj precipe, kiam aperas super ili la fatala mano de la morto, ili
subias al i pasive, ne nur tiuj, kiujn la islamo instruis, ke la batalo
kotra la antadestino estas vana, sed anka iuj aliaj. Tiam nek la
timo, nek la turmentoj de la lastaj momentoj povas veki ilin el la
rigidio. Tiel okazis anka nun. Kiam pasis la unua ekscitio kaj
kiam la penso, ke ili devas morti, fiksiis fine en iliaj mensoj, la Va-
himanoj same kiel la Samburuanoj kuiis senbrue, por atendi la
morton. Pro tio oni devis timi ne la ribelon, sed prefere tion, u
morga ili pretos levii kaj darigi la pluan vojaon. Kiam Stajo
tion rimarkis, ekkaptis lin granda kompato pri ili.
Kali revenis jam anta la tagio kaj li tuj metis anta Stajo du
disiritajn sakojn, en kiuj restis nek unu guto da akvo.
Sinjoro granda, li diris madi apana!
Stajo forviis per la mano la vitkovritan frunton, post kio li
demandis:
Kaj M'Kunje kaj MPua?
M'Kunje kaj MPua morti respondis Kali.
u vi ordonis ilin mortigi?
Ilin mortigi leono a vobo".
Kaj li komencis rakonti, kio okazis. La kadavrojn de la du
krimuloj ili trovis sufie malproksime de la tendaro, en la loko, kie
renkontis ilin la morto. Ili amba kuis unu apud la alia, ili amba
havis kraniojn frakasitajn de malantae, disiritajn skapolojn kaj
formanitajn dorsojn. Kali supozis, ke, kiam la vobo" a leono
aperis anta ili e la lunlumo, ili falis anta i vizaaltere kaj
komencis petegi in, ke i donacu al ili la vivon. Sed la terura besto
mortigis ilin amba kaj poste, kvietiginte la unuan malsaton, i
flarsentis la akvon kaj disiris la sakojn.
- 329 -
Dio punis ilin diris Stajo kaj la Va-himanoj

konvinkios, ke la malbona Mzimu ne kapablas savi iun.
Kaj Kali ripetis:
Dio ilin puni, sed ni ne havas akvon.
Malproksime, anta ni, mi vidis en la oriento montojn. Tie
devas esti akvo.
Kali vidi ilin anka, sed al ili multaj, multaj vojatagoj...
Sekvis momento da silento.
Sinjoro, adiis Kali la bona Mzimu... bibi petu la
Grandan Spiriton pri pluvo, a pri rivero.
Stajo respondis nenion kaj foriris. Anta la tendo li vidis la
blankan figureton de Nel; la krioj kaj hurladoj de la negroj vekis in
jam delonge.
Kio okazis, Stajo? i demandis, kurante al li.
Kaj li metis la manon sur ian kapeton kaj diris serioze:
Nel, preu al Dio, ke li donu akvon, ar alie ni iuj pereos.
Do la knabineto levis sian palan vizaeton supren kaj, fiksinte
la okulojn al la arenta lundisko, komencis petegi pri la savo tiun,
kiu sur la ielo movas sennombrajn stelojn, kaj sur la tero donas
venton kaj pluvon.
***
Post sendorma, bruega kaj malkvieta nokto la suno leviis sur
la firmamento tiel subite kiel iam en la tropikaj regionoj, kaj fariis
lumplena tago. Sur la herboj estis nek unu guto da roso, sur la ielo
nek unu nubeto. Stajo ordonis al la pafistoj kolekti la homojn, kaj li
faris al ili mallongan paroladon. Li deklaris al ili, ke jam ne estas
eble reveni al la rivero, ar ili ja bone scias, ke dividas ilin de i kvin
nokto-tagoj da vojao. Sed male neniu scias, u ne estas akvo en la
alia flanko. Eble e ie ne malproksime trovios ia fonto, ia rivereto
a flako. Arboj ja ne estas videblaj, sed okazas tiel ofte, ke sur
malfermaj ebenaoj, kie la ventoj forkaptas la semojn, arboj e ne
kreskas apud akvo. Hiera ili vidis kelkajn grandajn antilopojn kaj
kelkajn strutojn forkurantajn al la oriento, kio signifas, ke tie devas
esti iu trinkloko. Pro tio, kiu ne estas malsaulo kaj kiu havas en la
brusto koron ne leporan, sed leonan a bubalan, tiu preferos iri
- 330 -
antaen, e en turmentoj pro soifo, ol kui kaj atendi i tie la alvenon

de vulturoj a hienoj.
Kaj tiel dirante, li montris per la mano kelkajn vulturojn, kiuj
jam flugis irkae super la karavano. Post tiuj vortoj la Va-himanoj,
al kiuj Kali ordonis levii, ekstaris preska iuj, ar alkutimiinte al
la terura rea regado, ne kurais kontrastari. Sed multaj el la
Samburuanoj, rezulte de tio, ke ilia reo, Faru, restis e la lago, jam
ne volis levii, kaj ili diris inter si: Pro kio ni devas iri renkonte al la
morto, kiam i mem venos al ni?" Tiamaniere la karavano ekiris,
malgrandiinta preska is la duono; kaj i iris tuj sub turmentoj, ear
de post 24 horoj la homoj havis en la buoj nek guton da akvo, nek
de iu ajn fluidao. E en pli malvarma klimato tio estus dum la laboro
neeltenebla sufero, kaj kion diri en tiu elbruligita afrika forno, en kiu
e tiuj, kiuj trinkas abunde, elvitas la akvon tiel rapide, ke ili povas
preska en la momento de la trinkado forvii in de sur sia hato.
Oni povis facile antavidi, ke multaj homoj falos survoje pro
elerpio kaj pro sunfrapo. Stajo irmis Nel'on kontra la suno, kiel
li nur povis, kaj ne permesis al i elklinii e por momento el sub la
palankeno, kies tegmenteton li kovris per peco da blanka perkalo, por
duoblii in. Per tiuj akvorestaoj, kiujn li havis ankora en la guma
botelo, li preparis al i fortan teon, kaj li donis in al i
malvarmigitan, sen sukero, ar dolaoj kutime pligrandigas la
soifon. Kun larmoj en la okuloj la knabineto petis lin insiste, ke li
anka trinku iomete, do li metis al la buo la botelon, en kiu restis
apena kelkaj fingringoj da akvo, kaj movante per la goro, li
ajnigis, ke li trinkas in. En la momento, kiam li sentis sur siaj lipoj
la malseketecon, ajnis al li, ke en la brusto kaj en la stomako li
havas fajron, kaj se li ne tuj estingos tiun fajron, li certe falos
senviva. Anta liaj okuloj komencis vibri ruaj makuloj, kaj en la
makzeloj li sentis teruran doloron, kvaza iu enbatis en ili milojn da
pingloj. Lia mano tremis tiel, ke li preska disveris i tiujn lastajn
gutojn. Tamen nur du a tri li kaptis en la buo per la lango; la reston
li retenis por Nel.
Pasis denove tago plena de suferoj kaj penoj, post kiu felie
venis nokto iom pli malvarmeta. Sed la sekvan matenon la varmego
iis denove terura. Ne estis e eta ventobloveto. La suno, kvaza
- 331 -
malbona spirito, ruinigis per vera fajro la sekan teron. La ekstremaj

foroj de la horizonto blanketiis. Kien la okuloj povis atingi, estis
videbla e ne eforbio. Nenio krom la sunbruligita malplena
ebenao, kovrita per tufoj de nigriinta herbaro kaj erikoj. De tempo
al tempo adiis en nemezurebla distanco mallataj tondroj, sed e la
serena ielo ili ne aguris fulmotondron, sed sekan veteron.
Je la tagmezo, kiam la varmego ias plej granda, necesis halti.
Montriis, ke falis unu evalo, kaj dekkelkaj homoj restis survoje.
Dum la ripozo neniu pensis pri manado. La homoj havis kaviintajn
okulojn kaj krevintajn lipojn, kaj sur ili sekigitajn gutojn da sango.
Nel penspiris, kiel birdo, do Stajo donis al i la guman botelon, kaj
kriinte: Mi jam trinkis, mi trinkis!" li forkuris al la alia flanko de la
tendaro, ar li timis, ke se li restos, li forprenos de i la akvon, a
postulos, ke i dividu in kun li. Kaj i tio estis eble la plej heroa ago
dum la vojao. Sed li mem komencis turmentii terure. Anta liaj
okuloj flugis iam ruaj makuloj. Li sentis en la makzeloj tiel
grandan premadon, ke li malfefmis kaj fermis ilin malfacile. Lia
goro estis seka kaj bruligita; neniom da salivo en la buo; la lango
kvaza ligna. Kaj verdire por li kaj por la tuta karavano tio ja estis la
komenco de la turmentoj.
La tondroj anoncantaj la sekan veteron adiis iam en la
ekstremaj malproksimoj de la firmamento. Cirka la tria horo, kiam
la suno kliniis al la okcidenta flanko de la ielo, Stajo starigis la
karavanon sur la piedoj kaj ekiris e ia fronto al la oriento. Sed
sekvis lin nun apena sepdek homoj, kaj iumomente iu el ili kuiis
apud sia pakao por ne plu levii. La varmego malgrandiis je kelkaj
gradoj, sed i estis ankora terura. En la senmova aero vebis kvaza
haladzo. La homoj ne havis aeron por spirado, kaj ne malpli
komencis suferi la bestoj. Unu horon post la ekiro falis denove unu
evalo. Saba iris maltrankvile kaj anhelis; de sur la elpendanta
nigriinta lango ne falis e unu guto da aumo. King, alkutimiinta al
la sekaj afrikaj angaloj, suferis videble iom malpli, sed i komencis
esti kolera. iaj malgrandaj okuloj briletis per ia miriga lumo. Al
Stajo, kaj precipe al Nel, kiu de tempo al tempo alparolis in, i
ankora respondis per muado, sed kiam Kali neatente preteriris in,
- 332 -
i gruntis minace kaj svingis sian rostron tiel forte, ke i preska

mortigis lin. Felie la knabo tuj forsaltis flanken.
La okuloj de Kali estis kovritaj per sango, liaj vejnoj sur la
kolo estis velintaj kaj krevintaj, kiel e la aliaj negroj. Cirka la
kvina horo li alproksimiis al Stajo kaj per obtuza voo, kiu
malfacile eliis el lia goro, li diris:
Sinjoro granda, Kali ne plu povi iri. Alvenu i tien la nokto.
Kaj Stajo venkis la suferon en la makzeloj kaj respondis kun streo:
Bone! Ni haltu! La nokto alportos facilion.
i alportos morton flustris la juna negro.
La homoj deetis de sur la kapoj la pakaojn, sed ar la
temperaturaltio en ilia densiinta sango atingis jam la plej altan
gradon, ili i-foje ne tuj kuiis teren. La koroj kaj la pulsoj en la
tempioj, en la manoj kaj piedoj batis tiel forte, kvaza ili estus
krevontaj post momento. La hato sur iliaj korpoj, sekiinte kaj
sulkiinte, komencis juki; en la ostoj ili sentis iun nekutiman
malkvieton kaj en la internaoj kaj goroj fajron. Kelkaj iris
maltrankvile inter la pakaoj, aliajn oni vidis pli malproksime en la
ruaj radioj de la subiranta suno, kiel ili treniis unu post la alia inter
ia seka kreskaaro, kvaza serante ion; kaj tio daris tiel longe, is
iliaj fortoj komplete elerpiis. Tiam ili falis teren lavice kaj kuis
en konvulsioj. Kali ekkaris apud Stajo kaj Nel, kaptante aeron per
la malfermita buo kaj komencis ripeti petege inter unu spiro kaj la
dua:
Bvana kubva, akvon!
Stajo rigardis lin per vitraj okuloj kaj silentis.
Bvana kubva, akvon!
Kaj post momento:
Kali morti...
Subite Mea, kiu el nekonataj kazoj plej facile eltenis la soifon
kaj plej malmulte suferis el iuj, alproksimiis, eksidis apud li kaj,
irkapreninte per la brako lian kolon, diris per sia mallata, melodia
voo:
Mea volas morti kune kun Kali...
Ekestis longedara silento...
***
- 333 -
Dume la suno jam subiris kaj la nokto kovris la tutan

irkaaon. La ielo iis malhelblua. Sur ia suda flanko ekbrilis la
Kruco. Super la ebenao ekflagris svarmoj da steloj. La luno eliis de
sub la tero kaj komencis satigi per sia brilo la mallumon, kaj en la
okcidento etendiis per eta kaj pala vespera ielruo la zodiaka lumo.
La aero aniis en unu grandan luman maron. Pli kaj pli granda
brilo superveris la tutan regionon. La palankeno, kiu pro forgeso
troviis sur la dorso de King, kaj la tendoj brilis tiel, kiel en helaj
noktoj brilas kalkitaj domoj. La mondo dronis en silento; la teron
kaptis la dormo.
Kaj en tiu silento kaj en tiu kvieto de la libera naturo la homoj
en la tendaro tordiis en suferoj kaj atendis la morton. Sur la arenta
fono de la krepusko distingeble desegniis la grandega nigra staturo
de la elefanto. La lunradioj lumigis krom la tendoj la blankajn
vestojn de Stajo kaj Nel, kaj meze de erik-tufoj la malhelajn,
kuntiriintajn korpojn de la negroj kaj la amasojn da pakaoj
disetitaj tie i kaj tie. Anta la infanoj sidis, apogita sur la antaaj
piedegoj, Saba kaj, levinte la kapon al la lundisko, hurlis melankolie.
En la animo de Stajo nur vagadis pens-restaoj, anitaj je unu
obtuza, malespera sento, ke i-foje jam ne estas iu espero, ke iuj i
nemezureblaj penoj kaj fortostreoj, tiuj suferoj, tiuj faroj de volo kaj
kurao, kiujn li plenumis dum la teruraj vojaoj de Medinet is
Kartumo, de Kartumo is Faodo kaj de Faodo is la nekonata lago,
utilis al nenio kaj ke venas la neevitebla fino de la batalo kaj vivo.
Kaj tio ajnis al li des pli terura, ar tiu fino venis uste sur la lasta
vojo, sur kies ekstremo kuas la oceano. Ho, li ne plu kondukos la
malgrandan Nel al la bordo, li ne veturigos in per ipo al Port-Saido,
li ne redonos in al s-ro Rawlison, kaj li mem ne etos sin en la
brakojn de la patro kaj ne ados el lia buo, ke li agis kaj kondutis
kiel brava knabo kaj kiel nobla polo! Fino, fino! Post kelkaj tagoj la
suno lumigos nur senvivajn korpojn, kaj poste i sekigos ilin simile
al tiuj mumioj, kiuj en Egiptujo dormas en la muzeoj por la eterna
dormo.
Pro turmentoj kaj temperaturaltio li sentis kapturnion.
Alflugis al li antamortaj vizioj kaj iluzioj de adsento. Li adis
klare la voojn de la Sudananoj kaj beduenoj, kiuj kriis al la
- 334 -
kuregantaj kamaloj: Yalla! Yalla!". Mahdi ridetis al li per siaj dikaj

lipoj, demandante: u vi volas trinki el la fonto de la vero?..." Poste
la leono rigardis lin de sur la roko; poste Linde donis al li la
boteleton kun kinino kaj diris: Rapidu, rapidu, por ke la etulino ne
mortu!" Kaj fine li vidis jam nur la palan, tre amatan vizaeton kaj
du malgrandajn manojn, kiuj etendiis al li.
Subite li ektremis kaj rekonsciiis por momento, ar tuj apud
lia orelo flustris al li la mallata voo de Nel, simila al emeto:
Stajo... akvon!
Anka i, kiel anta Kali, nur de li atendis la savon.
Sed ar anta dek du horoj li donis al i la lastajn akvogutojn, li
nun saltleviis kaj kriis per voo, en kiu tremis eksplodo de doloro,
malespero kaj plendo:
Ho, Nel! mi ajnigis nur, ke mi trinkas! De post tri tagoj mi
havis nenion en la buo!
Kaj, kaptinte sian kapon per amba manoj, li forkuris, por ne
rigardi ian suferegon. Li kuris senpripense inter tufoj de herbo kaj
erikoj, is la fortoj forlasis lin komplete kaj li terenfalis. Li estis
senarmita. Leopardo, leono a e iu granda hieno trovus en li facilan
kaptaon. Sed felie alkuris nur Saba, kiu, irkaflarinte lin,
komencis denove hurli, kvaza li volus venigi helpon por li.
Neniu tamen rapidis kun helpo. Nur de supre rigardis lin la
trankvila, indiferenta luno. Dum longa tempo la knabo kuis kvaza
senviva. Refreigis lin pli malvarmeta vento-blovo, kiu neatendite
ekblovis de la oriento. Stajo eksidis kaj post momento li penis
levii, por reveni al Nel.
La pli malvarmeta vento ekblovis duafoje. Saba esis hurli kaj,
turninte sin al la oriento, komencis flaresplori per la naztruoj. Subite
i ekbojis per mallonga, intermita baso kaj forkuris antaen. Dum
kelka tempo i ne estis adebla, sed balda poste denove a diis ia
bojado en la malproksimo. Stajo ekstaris kaj, anceliante sur siaj
rigidiintaj piedoj, li komencis postrigardi in. La longaj vojaoj, la
longedara restado en la angalo, la neceso teni en seninterrompa
streo iujn sent-organojn, kaj la iamaj daneroj instruis la knabon
atenti diligente ion, kio okazas irka li. Do malgra la turmentoj,
kiujn li i-momente sentis, malgra la duonkonscia menso, pro
- 335 -
instinkto kaj alkutimio li komencis atente observi la konduton de la

hundo. Kaj post kelka tempo Saba denove aperis e li, sed iel strange
ekscitita kaj maltrankvila. Kelkfoje i turnis la okulojn al Stajo, i
irkakuris lin, i ree kuris al la erikejo, flaresplorante kaj bojante, i
ree revenis, kaj fine, kaptinte la knabon je la vesto, i komencis lin
tiri en la kontraan flankon de la tendaro.
Tio rekonsciigis Stajon komplete.
Kion tio signifas? li pensis. A la hundo freneziis pro
soifo, a i eksentis akvon. Sed ne!... Se la akvo estus proksima, i
forkurus trinki in kaj havus malsekan buegon. Se la akvo estas
malproksima, i ne povus flarsenti in... ar akvo ne havas odoron...
Al antilopo i ne tirus min, ar i ne volis mani vespere. Al
rabobestoj anka ne... Kio do?...
Kaj subite lia koro en la brusto komencis bati ankora pli forte.
Do eble la vento alportis al i la odoron de homoj?... eble...
en la malproksima irkaao trovias iu negra vilao?... eble iu el la
flugdrakoj flugis is... Ho, Kristo kompatema! Ho, KristoL.
Kaj sub la influo de esper-ekbrilo li reakiris fortojn kaj
komencis kuri al la tendaro, malgra la konstrastaro de la hundo,
kiu senese baris al li la vojon.
En la tendaro ekblankis la figureto de Nel kaj atingis lin ia
malforta voo. Post momento li faletis pro Kali kuanta sur la tero,
sed li atentis nenion. Kurinte al la pakao, en kiu estis raketoj, li
disiris in, prenis unu el ili, alligis in per tremantaj manoj al
bambuo, kiun li enbatis en terfendaon. Poste li frotis fajron kaj
ekbruligis la nureton pendantan e la malsupro de la tubeto.
Post momento la ardanta serpento flugis supren kun siblo kaj
grinco. Stajo ekkaptis per amba manoj la bambuon, por ne fali kaj
fiksis sian rigardon en la malproksimon. La pulsoj en la manoj kaj
tempioj batis kvaza per martelo; la buo moviis per fervora preo.
La lastan spiron, kaj en i la tutan animon li sendis al Dio.
Pasis unu minuto, dua, tria, kvara. Nenio kaj nenio! La manoj
de la knabo malleviis, la kapo kliniis teren kaj ega malojo
superveris lian turmentitan bruston.
Vane! vane! li flustris. Mi iros al Nel, mi
eksidos apud i kaj ni mortos kune.
- 336 -
***
Kaj jen malproksime, malproksime, sur la arenta fono de la
luna nokto, fajroplena rubando subite leviis supren kaj disutiis en
oraj steloj, kiuj malrapide falis teren, kvaza grandaj larmoj.
Savo!!! ekkriis Stajo.
Kaj okazis, ke tiuj homoj, duonvivaj anta momento, kuris nun
konkure, transsaltante la tufojn de la erikoj kaj la herboj. Post la unua
raketo aperis dua kaj tria. Poste la ventoblovo alportis la eon de iu
frapado, en kiu oni povis facile diveni malproksimajn pafojn. Stajo
ordonis pafi el iuj remingtonaj pafiloj kaj de nun la pafil-interparolo
ne interrompiis kaj venis pli kaj pli proksime. La knabo, sidante sur
la evalo, kiu kvaza per miraklo anka reakiris siajn fortojn, kaj
tenante anta si Nel'on, kuregis tra la ebenao al la savantaj resonoj.
Apude kuris Saba, kaj post i trembruis la giganta King.
La du tendarojn dividis la spaco de kelkaj kilometroj, sed ar
de amba flankoj oni iris samtempe, la tuta vojo ne daris longe,
Balda la remingtonaj pafoj estis ne sole adeblaj, sed anka
videblaj. Ankora unu raketo flugis en la aeron, ne pli malproksime
ol je kelkcent paoj. Poste disbrilis multaj lumoj. Eta altao de la
grundo vualis ilin por momento, sed kiam Stajo preteriris in, li
troviis preska tuj anta vico da negroj tenantaj en la manoj
flamantajn torojn.
En la fronto iris du eropanoj en anglaj kaskoj kaj kun pafiloj
en la mano.
Per unu rigardo Stajo rekonis en ili kapitanon Glen kaj
doktoron Clary.
- 337 -
XLVI
La ekspedicio de kapitano Glen kaj de doktoro Clary tute ne
havis la celon retrovi Stajon kaj Nel'on. Estis multpersona kaj
abunde provizita registara ekspedicio, sendita por la esplorado de la
orient-nordaj deklivoj de la grandega monto Kilima-Naro, kaj
krome de la ankora malmulte konataj vastaj regionoj situantaj
norden de tiu monto. La kapitano kiel anka la doktoro ja sciis pri la
forkapto de la infanoj el Medinet-el-Fajum, ar la sciigo pri tio estis
anoncita de la anglaj kaj arabaj gazetoj, sed ili pensis, ke ili amba a
mortis a emas en malliberejo de Mahdi, el kiu sukcesis elii is
nun neniu eropano. Clary, kies fratino estis la edzino de Rawlison
en Bombajo kaj kiu ege raviis pri la malgranda Nel dum la vojao
al Kairo, sentis eksterordinare dolore ian perdon. Sed anka la
bravan knabon li kaj Glen kore bedaris. Kelkfoje Ili sendis depeojn
el Mombasso al s-ro Rawlison, demandante, u la infanoj estis
retrovitaj, kaj nur post la lasta malfavora respondo, kiu alvenis multe
pli frue anta la ekiro de la karavano, ili perdis fine ian esperon.
Kaj ne venis e en ilian kapon, ke la infanoj, malliberigitaj en
la malproksima Kartumo, povus aperi en i tiuj regionoj. Ofte tamen
ili interparolis pri ili dum la vesperoj, post finio de la tagaj laboroj,
ar la doktoro neniel povis forgesi la malgrandan arman knabineton.
Dume la ekspedicio oviis pli kaj pli antaen. Post pli longa
restado sur la orientaj deklivoj de Kilima-Naro, post esploro de la
supera fluo de la riveroj Sobat kaj Tana, kaj de la montoj Kenja, la
kapitano kaj doktoro deflankiis en norda direkto kaj post la trapaso
de la maroplena Guasso-Nyjro ili eniris vastan ebenaon senhoman
kaj loatan nur de malmultaj aroj da antilopoj. Post tri-monata
vojao al la homoj necesis pli granda ripozo, do kapitano Glen,
malkovrinte negrandan lageton abundan je saniga, bruna akvo,
ordonis starigi apud i la tendojn kaj proklamis dektagan halton.
Dum la halto la blankuloj okupiis pri asado kaj ordigado de
la geografiaj kaj natursciencaj notoj, kaj la negroj uis mallaboradon
iam al ili dolan. Jen okazis iutage, ke doktoro Clary, ellitiinte
- 338 -
matene kaj proksimiinte al la bordo, vidis dekkelkajn zanzibaranojn

el la karavano, kiuj kun suprenlevitaj kapoj observis la pinton de alta
arbo kaj ripetantaj senese:
Ndege? akuna ndege! Ndege? (Birdo? ne birdo!
birdo?)
La doktoro estis miopulo, do li sendis al la tendo por kampa
lorno. Poste li rigardis tra i al la objekto montrita de la negroj kaj
granda miro montriis sur lia vizao.
Petu, ke la kapitano venu i tien li diris.
Sed anta ol la negroj kuris al li, la kapitano aperis anta la
tendo, ar li volis iri asi antilopojn.
Rigardu, Glen diris la doktoro, montrante per la mano
supren.
La kapitano anka suprenlevis la kapon, metis la manon al la
okuloj, por pli bone vidi, kaj ekmiris ne malpli ol la doktoro.
Flugdrako! li ekkriis.
Jes, sed negroj ne lasas flugdrakojn, do de kie i venas i
tien?
Eble iu kolonio de blankuloj trovias en la irkaao a iu
misio?...
La trian tagon la vento blovas de la okcidento, tio estas de
terenoj nekonataj kaj verajne ne loataj, kiel i tiu angalo. Vi scias
cetere, ke i tie estas nek kolonioj, nek misioj.
Tio estas vere interesa kaj atentinda...
Oni devas nepre depreni tiun flugdrakon...
Oni devas. Eble ni sciios, de kie i venas.
La kapitano donis la ordonon. La arbo estis kelkdek metrojn
alta, sed la negroj suprengrimpis tuj ian pinton, deprenis singarde la
malliberigitan flugdrakon kaj transdonis in en la manojn de la
doktoro, kiu, rigardinte in, diris:
Estas iaj surskriboj... Ni rigardu...
Kaj duonferminte la okulojn, li komencis legi.
Subite lia vizao ekaniis, liaj manoj ektremis.
Glen, li diris prenu in, tralegu kaj certigu min, ke mi
ne ricevis sunfrapon kaj ke mi estas e sanaj sentorganoj!
- 339 -
La kapitano prenis la bambuan kadreton, al kiu estis fiksita la

folio, kaj li legis jenajn vortojn:
NELLY RAWLISON KAJ STANISLAO TARKOWSKI,

forsenditaj el Kartumo al Faodo, kaj el Faodo
kondukitaj orienten de Nilo,
eliriis el la manoj de la dervioj.
Post longaj monatoj da vojao ili alvenis al lago,
situanta suden de Abisenujo.
Ili iras al la oceano. Ili petegas tujan helpon.
Sur la rando de la folio troviis ankora la sekva aldono,

alskribita per etaj literoj:
i tiu flugdrako, lavice la kvindek-kvara, estas suprenlasita
de sur la montoj irkaantaj nekonatan en geografio lagon. Kiu
trovos in, donu informon al la Estraro de la Kanalo en Port-Saido,
a al kapitano Glen en Mombasso. Stanislao Tarkowski".
Kiam la voo de la kapitano forsonis, amba amikoj komencis
rigardi sin reciproke en silento.
Kio tio estas? demandis fine doktoro Clary.
Mi ne fidas la okulojn! respondis la kapitano.
Tio ja ne estas iluzio?
Ne!
Tute klare estas skribita: Nelly Rawlison kaj Stanislao
Tarkowski".
Kiel eble plej klare...
Kaj ili povas esti ie en i tiuj regionoj?
Dio savis ilin, do verajne tiel estas.
Dankon al Li por tio! ekkriis la doktoro kun fervoro.
Sed kie ilin seri?
u nenio plu estas sur la flugdrako?
Estas ankora kelkaj vortoj, sed en loko disirita de la
branoj. Malfacile estas ilin deifri.
Ili amba klinis la kapojn super la folio kaj post pli longa
esploro ili sukcesis trasilabi:
La pluva sezono jam longe pasis for".
- 340 -
Kion tio signifas? demandis la doktoro.

Tion, ke knabo perdis la tempo-kalkulon.
Kaj tiamaniere li volis pli malpli signi la daton. Vi pravas.
Do tiu flugdrako ne povas esti suprenlasita anta longa tempo.
Se tiel estas, ili amba povas trovii ne tro malproksime.
La incitita, interrompita interparolo daris ankora dum momento,
post kio ili amba denove komencis esplori tiun dokumenton kaj
diskuti aparte pri iu skribita vorto. Tamen la afero ajnis al ili tiel
neverajna, ke, se tio ne okazus en regionoj, kie tute ne estis
eropanoj, je preska sescent kilometroj de la plej proksima bordo, la
doktoro kaj la kapitano supozus, ke eble temas pri iu nematura erco,
kiun plenumis iuj eropanaj infanoj post tralego de la gazetoj
priskribantaj la forkapton, a de edukatoj de iu misio. Tamen
malfacile estis ne kredi la okulojn: ili havis ja la flugdrakon en la
mano, kaj la malmulte forviitaj surskriboj nigriis anta ili
distingeble.
Sed multaj aferoj ne estis klarigeblaj por ili. De kie la infanoj
prenis la paperon por la flugiloj? Se in liverus al ili iu karavano,
tiuokaze ili certe alius al i kaj ne vokus pri belpo. Kial la knabo ne
penis forkuri kune kun sia kamaradino al Abisenujo? Kial la dervioj
forsendis ilin orienten de Nilo, en nekonatajn regionojn? Kiamaniere
ili sukcesis elirii el la manoj de la gardistoj? Kie ili kaiis? Pro
kiu miraklo ili dum la longaj monatoj de la vojao ne malsatmortis ?
ne fariis viktimoj de rabobestoj? kial ne murdis ilin sovauloj? Al
tiuj demandoj ili neniel povis trovi respondojn.
Nenion mi komprenas, nenion mi komprenas, ripetis
doktoro Clary tio estas nur Dia miraklo!
Sendube respondis la kapitano.
Post kio li aldonis:
Sed kiel bravega knabo! ar tio estas nur lia verko!
Kaj li ne forlasis la etulinon. Benu Dio liajn kapon kaj
okulojn.
E Stanley ne eltenus en tiuj vivocirkonstancoj tri tagojn!
Kaj tamen ili vivas.
Sed ili petas helpon. Nia halto finita! Tuj ni ekiras.
- 341 -
Kaj tiel okazis. Survoje amba amikoj esploris ankorafoje la

dokumenton, en la konvinko, ke ili eble trovos en i indikojn rilate al
la direkto, kiun oni devas sekvi kun helpo. Sed indikoj mankis. La
kapitano kondukis la karavanon zigzage, esperante, ke li eble trafos
iun spuron, iun estingiintan fajrujon, a arbon kun signoj eltranitaj
sur la arboelo. Tiamaniere ili oviis antaen dum kelkaj tagoj.
Malfelie ili eniris la tute senarban ebenaon kovritan per alta eriko
kaj per tufoj de sekigita herbo. Maltrankvilo komencis kapti amba
amikojn. Kiel facile estis tie maltrafi sur tiuj grandegaj teritorioj e
tutan karavanon, ne parolante pri du infanoj, kiuj, la ilia imago,
rampis ie kvaza du vermetoj inter erikoj pli altaj ol ili. Pasis denove
unu tago. Nenion helpis la ladaj skatoloj kun enmetitaj kartetoj,
lasitaj inter la erikoj, nek fajroj en la nokto. La kapitano kaj doktoro
komencis ofte perdi la esperon, u ili sukcesos retrovi la infanojn, kaj
efe, u ili retrovos ilin en vivanta stato.
Tamen ili seris fervore anka dum la sekvantaj tagoj. La
patroloj, kiujn Glen elsendis dekstren kaj maldekstren, donis fine la
informon, ke pli malproksime komencias dezerto tute senakva, do,
kiam hazarde oni malkovris ankorafoje akvon en terfendego, oni
devis halti e i por fari provizojn por la plua vojo.
La fendego estis envere simpla fendo, profunda dekkelkajn
metrojn kaj relative tre mallara. Sur ia fundo elprucis varma
fonto, amanta kvaza bolantao, kiu estas trosaturita per karbonata
acido. Sed post malvarmigo la akvo montriis bona kaj salubra. La
fonto estis tiel abunda, ke tricent homoj el karavano ne povis in
elerpi. Kontrae, ju pli multe oni erpis, des pli vigle i batis kaj
plenigis la fendon is la rando.
Eble iam diris doktoro Clary estos i tie iu kuracloko,
sed nun la akvo estas neatingebla por bestoj pro la krutaj muroj de la
fendego.
u la infanoj povas trafi similajn fontojn? demandis la
kapitano.
Mi ne scias. Povas esti, ke trovias en la irkaao pli multe
de ili. Sed se ne, tiam la infanoj devas perei sen akvo.
Alvenis la nokto. Oni ekbruligis mizerajn fajrojn, sed oni ne
konstruis boman, ar ne estis materialo. Post la vespermano la
- 342 -
doktoro kaj la kapitano eksidis sur faldeblaj seoj kaj, ekbruliginte

pipojn, ili komencis interparoli pri tio, kio pleje interesis ilin.
Neniu spuro! diris Clary.
Venis en mian kapon rediris Glen sendi dekon de niaj
homoj al la oceanbordo kun depeo, ke estas sciigo pri la infanoj.
Sed mi estas kontenta, ke mi tion ne faris, ar la homoj verajne
perdius dumvoje, kaj e se ili atingus la celon, por kio vane veki la
esperon...
Kaj renovigi la doloron...
La doktoro deprenis de sur la kapo la blankan kaskon kaj viis
al si la vitkovritan frunton.
Askultu li diris. Kaj se ni revenus al tiu lago, se ni
ordonus faligi arbojn kaj farus nokte grandan fajron. Eble la infanoj
rimarkus...
Se ili estus proksimaj, tiam ni trovus ilin sen tio, kaj se ili
estas malproksimaj, tiam la malebeneco de la grundo vualos la
fajron. Tiu platao ajne estas ebena, sed efektive tute ibohava kaj
ondosimila kvaza oceano. e tio, retiriante, ni perdus fine la eblon
trovi e iliajn spurojn.
Diru malkae: u vi havas neniun esperon?
Mia kara, ni estas plenkreskaj, fortaj kaj spertaj viroj, sed
pripensu, kio okazus al ni, se ni trovius tie i nur duope e
armitaj, sed sen provizaoj kaj homoj...
Jes! Bedarinde jes... Mi imagas du infanojn, irantajn en
tia nokto tra la dezerto.
Malsato, soifo, sovaaj bestoj...
Kaj tamen la knabo skribas, ke ili iris tiel longajn monatojn.
Pro tio estas en tiu afero io, kio superas mian imagon.
Dum pli longa tempo adiis en la silento nur la sibleto de la
tabako en la pipoj. La doktoro fiksis la rigardon al la pala profundao
de la nokto, post kio li diris per obtuza voo:
Estas jam malfrue, sed la dormemo forlasas min... Kaj
pripensu, ke ili, se ili vivas, vagadas tie ie e la lunlumo, inter tiuj
sekaj erikoj... solaj... tiaj infanoj! u vi memoras, Glen, la anelan
vizaeton de tiu etulino?
Jes, mi memoras kaj mi ne povas forgesi.
- 343 -
Ho! mi donus mian manon por detrani, se...

Kaj li ne finis, ar kapitano Glen saltleviis, kvaza
brulvundita.
Raketo en la malproksimo! li ekkriis raketo!
Raketo! ripetis la doktoro.
Iu karavano estas anta ni.
Kiu eble trovis la infanojn!
Eble. Ni rapidu al i!
Antaen!
La ordonoj de la kapitanb momente disadiis en la tuta
tendaro. La zanzibaranoj leviis sur la piedoj. Balda oni ekbruligis
torojn. Glen ordonis responde al la malproksima signalo suprenpafi
kelkajn raketojn, unu post la alia, kaj poste doni pafil-salvojn
plurfoje. Anta ol pasis kvaronhoro, la tuta tendaro estis jam survoje.
De malproksime respondis pafoj. Estis jam nenia dubo, ke tio
estas ia eropa karavano, kiu vokas helpon pro nekonataj kazoj.
La kapitano kaj la doktoro kuris konkure, kun timo kaj espero
en la animo. u ili trovos la infanojn, a ne? La doktoro diris al si
mem, ke se ne, tiam dum la plua vojo ili povos seri eble nur iliajn
kadavrojn inter tiuj teruraj erikoj.
Post forpaso de duona horo unu el tiaj malebenaoj de la
grundo, pri kiuj ili parolis antae, malhelpis al amaba amikoj la
pluan vidon. Sed ili estis jam tiel proksimaj, ke ili adis tre klare
piedbatadon de evaloj. Ankora kelkaj minutoj kaj sur la dorso
de la altao aperis rajdanto, tenanta anta si grandan blanketan
objekton.
Supren la torojn! komandis Glen.
En la sama momento la rajdanto haltigis la evalon en la
lunrondo.
Akvon! Akvon!
La infanoj! ekkriis doktoro Clary.
Akvon! ripetis Stajo.
Kaj li preska etis Nel'on en la manojn de la kapitano, kaj li
mem elseliis.
Sed tuj li ekanceliis kaj terenfalis, kvaza senviva.
- 344 -
EPILOGO
La ojo en la tendaro de kapitano Glen kaj doktoro Clary ne
havis limojn, ,sed la scivolemo de la angloj estis submetita al granda
provo. ar se antae en iliajn kapojn ne eniis la penso, ke la infanoj
mem povus trairi la grandegajn teritoriojn de dezerto kaj angalo,
kiuj dividis tiujn regionojn disde Nilo kaj Faodo, tiam nun ili jam
tute ne komprenis, kiamaniere la malgranda polo", kiel oni nomis
Stajon, ne sole efektivigis tion, sed krom tio aperis anta ili kiel
estro de tuta karavano, armita per eropa armilaro, kun elefanto
portanta palankenon, kun evaloj, tendoj kaj kun sufie grandaj
provizoj da nutrao. Je tiu vido la kapitano disetendis la manojn kaj
diris iumomente: Clary, mi vidis jam multe, sed tiel bravegan
knabon mi is nun ne vidis!" Kaj la bonkora doktoro ripetis kun
ne malpli granda miro: Kaj la etulinon li eltiris el la malliberejo
kaj savis in!" post kio li kuris al la tendoj por vidi, kiel fartas la
infanoj, kaj u ili bone dormas.
Kaj post kiam la infanoj havis okazon kvietigi la soifon kaj
malsaton kaj ani la vestojn, ili kuiis por dormi kaj dormis kvaza
senvivaj dum la tuta sekvanta tago; same la homoj el ilia karavano.
Kapitano Glen provis demandi la negron Kali pri la aventuroj dum la
vojao kaj pri la agoj de Stajo, sed la juna negro, malferminte unu
okulon, respondis nur: Sinjoro granda ion povas" kaj li denove
endormiis. Finfine oni devis lasi iujn demandojn kaj klarigojn al la
venontaj tagoj.
Dume la amikoj interkonsiliis pri la returna vojo al
Mombasso. Ili atingis pli malproksimajn regionojn kaj esploris pli
multe de ili, ol oni komisiis al ili, do ili decidis hejmeniri
senprokraste. La kapitanon ja allogis tiu lago nekonata en la
geografio, sed venkis la konsidero pri la sanstato de la infanoj kaj la
volo redoni ilin kiel eble plej balda al agrenitaj patroj. Tamen la
doktoro avertis, ke oni devos ripozi sur la malvarmetaj altaoj de la
monto Kenja a Kilima-Naro. Nur de tie ili decidis sendi la sciigon
al la patroj kaj voki ilin, ke ili venu al Mombasso.
- 345 -
La returna vojao komenciis la trian tagon, post sufia ripozo

kaj bano en la varmaj fontoj. Estis samtempe la tago de la disio de
Kali. Stajo sukcesis konvinki la etulinon, ke sekvigi lin plu is la
oceano a is Egiptujo, estus iliaflanke vera egoismo. Li diris al i,
ke en Egiptujo kaj e en Anglujo, Kali estos nenio alia ol servisto,
dum, transpreninte la regadon super sia nacio kiel reo, li disvastigos
kaj firmigos la kristanismon, mildigos la sovaajn morojn de la Va-
himanoj kaj faros el ili ne sole civilizitajn, sed anka bonajn homojn.
La samon preska li ripetis anka al Kali.
Tamen e la adiao multaj larmoj estis veritaj. Anka Stajo
ne hontis pri tio, ar li mem kaj Nel ja travivis kun Kali tiom da
malbonaj kaj bonaj momentoj, kaj ili amba ne sole ekatis lian
bonan koron, sed anka ekamis lin sincere. La juna negro longe kuis
e la piedoj de sia bvana kubva" kaj de la bona Mzimu. Dufoje li
revenis por ankorafoje rigardi ilin, sed fine la decida momento de
ilia disio venis, kaj la du karavanoj ekiris en du kontraaj direktoj.
***
Nur dumvoje komenciis la rakontoj pri la aventuroj de la du
malgrandaj vojaantoj. Stajo, iam ema al fanfaronado, nun tute ne
fanfaronis. Li simple tro multe plenumis, tro multe travivis, solvis,
por ne kompreni, ke la vortoj ne devas esti pli grandaj ol la faroj.
Estis cetere sufie da faroj, rakontitaj e plej modere. iutage, dum
la varmegaj blankaj horoj" kaj vespere dum la haltoj, anta la okuloj
de kapitano Glen kaj de doktoro Clary oviis kvaza lumbildoj de
tiuj okazintaoj kaj akcidentoj, kiujn travivis la infanoj. Do ili vidis la
forkapton de amba infanoj el Medinet-el-Fajumo kaj la teruran
vojon sur kameloj tra la dezerto Kartumon kaj Omdurmanon,
similajn al la infero sur la tero kaj la minacan Mahdi. Kiam Stajo
rakontis, kion li rediris al Mahdi, kiam tiu persvadis lin al ano de la
religio, la amikoj ekstaris, kaj iu el ili forte manpremis Stajon;
poste la kapitano diris:
Mahdi ne plu vivas!
Mahdi ne vivas? ripetis kun miro Stajo.
Jes adiis la doktoro. Li sufokiis per sia propra
graso, a alivorte, li mortis pro koratako, kaj post li la regadon prenis
sur sin Abdullahi.
- 346 -
Ekestis longa silento.

Ha, diris Stajo li ne supozis, kiam li ekspedis nin al
Faodo por la pereo, ke la morto atingos lin pli frue...
Kaj post momento li aldonis:
Sed Abdullahi estas e pli kruela ol Mahdi.
Pro tio jam komenciis ribeloj kaj hom-masakroj
respondis la kapitano kaj la tuta konstruao, kiun starigis Mahdi,
devas pli malpli frue falegi.
Kaj kio sekvos poste?
Anglujo respondis la kapitano14.
***
Dum la plua vojo Stajo rakontis pri la vojao al Faodo, pri la
morto de la aa Dinah, pri la ekiro el Faodo al senhomaj regionoj
kaj pri la serado pri Smaino en ili. Kiam li rakontis, kiamaniere li
mortpafis la leonon, kaj poste Gebhron, amison kaj la du
beduenojn, la kapitano interrompis lin nur per du vortoj: A1I
right!", post kio li denove manpremis la knabon, kaj li kaj Clary
askultis plu kun kreskanta interesio: pri la malsovaigo de King,
pri ilia loejo en Krakovo", pri la febro-malsano de Nel, pri la trovo
de Linde kaj pri la flugdrakoj, kiujn la infanoj suprenlasis de sur la
montoj Karamojo. La doktoro, kiu iutage pli forte intimiis al la
malgranda Nel, emociiis tiomgrade pro io, kio plej multe minacis
in, ke de tempo al tempo li devis refreii per kelkaj glutoj da
brandy", kaj kiam Stajo komencis rakonti, kiel i preska fariis la
kaptao de terura vobo" a abasanto", li prenis la knabineton en la
brakojn kaj longe ne volis lasi in, kvaza timante, ke iu nova
rabobesto minacas ian vivon.
Kaj kion li mem kaj la kapitano pensis pri Stajo, pruvis du
depeoj, kiujn du semajnojn post la alveno al montpiedo de Kilima-
Naro ili sendis per specialaj kurieroj al la anstataanto de la
kapitano en Mombasso, kune kun la komisio, ke tiu sendu ilin plu al
14
La regado de Abdullahi daris tamen ankora dek jarojn. La finan baton havigis
al la dervioj lordo Kitchener, kiu en granda sangabunda batalo ekstermis ilin
preska komplete, kaj poste li ordonis ebenigi ternivele la tombon de Mahdi.
- 347 -
la patroj. La unua el ili, redaktita singarde pro timo, ke i faros tro

tondran impreson, kaj sendita al Port-Saido, enhavis jenajn vortojn:
"Dank' al la knabo favora sciigo pri la infanoj. Veturu al
Mombasso".
La dua, jam tute klara, kun adreso: Aden", tekstis jene:
"La infanoj estas kun ni sanaj la knabo heroo".
***
Sur la malvarmetaj altaoj e la piedoj de la monto Kilima-
Naro ili restadis dek kvin tagojn, ar doktoro Clary nepre postulis
tion por la sanstato de Nel, kaj e por Stajo. La infanoj tutanime
admiris tiun iel-atingantan monton, kiu posedis iujn klimatojn de la
mondo. iaj du pintoj Kibo kaj Kima-Wenze estis dum la tago plej
ofte vualitaj per densa nebulo. Sed kiam en serenaj vesperoj la
nebuloj subite dispeliis kaj pro la vesperaj ielruoj la eterna neo
sur Kima-Wenze ekflamis per roza brilo, dum la tuta mondo jam
dronis en la krepusko, la monto ajnis kvaza luma Dia altaro, kaj je
tiu vido la manoj de la infanoj malgravole kunmetiis al preo.
***
Por Stajo jam pasis la tagoj de zorgoj, maltrankviloj kaj
fortostreoj. Ili havis anta si ankora unu monaton da vojao al
Mombasso, kaj la vojo kondukis tra la belega, sed ne-salubra arbaro
de Taveto. Sed je kiom pli facile estis vojai nun, kun multpersona,
per io sufie proviantita karavano, kaj tra jam konataj vojoj, ol
antae vagadi en nekonataj praarbaroj nur kun Kali kaj Mea. Cetere
respondecis nun pri la vojao kapitano Glen. Stajo ripozis kaj asis.
Trovinte inter la ilaro de la karavano izilojn kaj martelojn, li
okupiis krom tio en pli malvarmetaj horoj pri izado de surskribo
sur granda roko: Polujo ne pereis...", ar li volis, ke restu iu
postsigno pri ilia restado i tie. La angloj, al kiuj li tradukis tiun
surskribon, miris, ke al la knabo ne venis la penso, eternigi sur tiu
afrika roko sian nomon. Sed li preferis izi tion, kies izadon li
komencis.
Sed li ne esis zorgi pri Nel kaj li vekis en i tiel senliman
fidon, ke, kiam Clary demandis in, u i ne timos fulmotondrojn sur
la Rua Maro, la knabineto levis al li siajn belegajn trankvilajn
okulojn kaj respondis nur: Stajo helpos min". Kapitano Glen
- 348 -
asertis, ke pli veran ateston, kio Stajo estis por i, kaj pli grandan
ladon por li neniu sukcesus diri.
Kvankam la unua depeo, sendita al s-ro Tarkowski al Port-
Saido, estis redaktita tre singarde, i tamen kazis tiel skuan
impreson, ke la ojego preska mortigis la patron de Nel. Sed anka
s-ro Tarkowski, kvankam li estis homo escepte hardita, en la unua
momento post la ricevo de la depeo genuiis al preo kaj komencis
petegi Dion, ke tiu sciigo ne estu nur iluzio, malsaneca imago,
naskita el bedaro, sopiro kaj doloro. Ili amba ja tiom penis, por
almena sciii, u la infanoj vivas! S-ro Rawlison sendis al Sudano
tutajn karavanojn, s-ro Tarkowski, preninte sur sin la veston de
arabo, atingis sub la plej granda vivodanero Kartumon kaj io
pruviis vana. Homoj, kiuj povis doni iun informon, mortis je
variolo, pro malsato, a pereis dum la senesaj hombuadoj kaj la
infanoj kvaza falis en akvon! Fine amba patroj perdis iun
esperon, kaj ili vivis nur per rememoroj, profunde konvinkitaj, ke
nenio plu atendos ilin en la vivo kaj ke la morto kunligos ilin kun tiuj
plej karaj estaoj, kiuj estis por ili io surtere.
Nun trafis ilin neatendite ojego preska super iliaj fortoj. Sed
kuniis kun i necerteco kaj konsterno. Ili amba neniel povis
kompreni, kiamaniere la sciigo pri la infanoj venis de i tiu flanko de
Afriko, t.e. el Mombasso. S-ro Tarkowski supozis, ke eble elaetis a
eltelis ilin iu karavano, kiu de la orienta bordo eniis en la internon
de tiu lando por seri eburon kaj atingis Nilon. La vortojn de la
depeo: Dank' al la knabo" ili klarigis al si tiel, ke Stajo sciigis la
kapitanon kaj la doktoron letere, kie li trovias kun Nel. Sed multajn
aferojn ili ne povis diveni. S-ro Tarkowski komprenis tute klare, ke
la informo ne sole estas sukcesa, sed anka tre prospera, ar alie la
kapitano kaj la doktoro ne kuraus veki en ili esperon kaj anta io
ili ne vokus ilin al Mombasso.
La preparoj por la vojo daris mallonge kaj tuj la sekvan tagon
post la ricevo de la depeo amba inenieroj kaj la instruistino de
Nel, troviis sur la ferdeko de granda vaporipo Peninsular and
Orient Company", kiu iris al Hindujo, kaj survoje haltis en Adeno,
Mombasso kaj Zanzibaro. En Adeno atendis ilin la dua depeo,
tekstanta: La infanoj estas kun ni sanaj la knabo heroo". Post
- 349 -
ia tralego s-ro Rawlison preska perdis la konscion pro ojego kaj,

manpromante s-ron Tarkowski, li ripetis: Vidu, jen li savis in! Al li
mi uldas ian vivon", kaj s-ro Tarkowski, ne volante montri troan
malfortecon, respondis nur, kunpremante la dentojn: Jes, brave
kondutis mia knabo", sed restinte sola en la kajuto, li ploris pro ojo
kaj felio.
Fine venis la momento, kiam la infanoj falis en la brakojn de

siaj patroj. S-ro Rawlison prenis sur la manojn sian reakiritan
malgrandan trezoron, kaj s-ro Tarkowski longe tenis sian heroan
knabon e la brusto. Ilia mizero forpasis, kiel forpasas ventegoj kaj
fulmotondroj en la dezerto. La vivo pleniis denove per sereneco kaj
felio, kaj la sopiro kaj antaa disio ankora pligrandigis la ojon.
La infanoj nur miris, ke la kapoj de iliaj patroj komplete blankiis
dum ilia disio.
Ili revenis al Suezo per eleganta franca ipo apartenanta al la
kompanio Messageries Maritimes", plena de vojaantoj el la
insuloj: Reunion, Mauritius, Madagaskaro kaj Zanzibaro. Kiam
disvastiis la famo, ke sur la ferdeko trovias la infanoj, kiuj forkuris
el la mallibero de la dervioj, Stajo fariis objekto de eneralaj
scivolemo kaj adoro. Sed la felia familio preferis enfermi sin en la
granda kajuto, kiun donis al ili la ipestro kaj tie pasigi la pli
malvarmetajn horojn e rakontado. Partoprenis en ili anka Nel,
babilante kvaza birdeto, kaj je la granda ojo al iuj komencante e
tio iun frazon per kaj". Eksidinte do sur la genuoj de sia patro kaj
levante al li siajn belegajn okuletojn, i diris tiamaniere: Kaj, pajo!
Kaj oni forkaptis kaj transportis nin sur kameloj kaj Gebhro batis
min kaj Stajo defendis min kaj ni alvenis al Kartumo kaj
tie la homoj mortis pro malsato kaj Stajo devis labori por ricevi
daktilojn por mi kaj ni estis e Mahdi kaj Stajo ne volis ani
la religion kaj Mahdi ekspedis nin al Faodo kaj poste Stajo
mortpafis la leonon kaj iujn kaj ni lois en grandega arbo, kiu
nomias Krakovo" kaj King estis kun ni kaj mi havis febron
kaj Stajo kuracis min kaj li mortpafis vobon" kaj venkis
la Samburuanojn kaj li estis iam tre bona al mi, pajo!..."
- 350 -
Sammaniere i rakontis pri Kali, pri Mea, pri King, pri Saba,
pri la monto Linde, pri la flugdrakoj kaj pri la lasta vojao, is la
renkontio kun la karavano de la kapitano kaj la doktoro. S-ro
Rawlison, adante tiujn babiladojn, kun vera peno retenis la larmojn
kaj nur iumomente alpremis al la koro sian knabineton, kaj s-ro
Tarkowski estis plenplena de fiero kaj felio, ar e el tiuj infanaj
rakontoj klare montriis, ke se ne estus la braveco kaj energio de la
knabo, la etulino certe pereus, ne unufoje, sed milfoje, sensave.
Stajo raportis pri io pli detale kaj precize. Okazis e tio, ke
dum la rakontado pri la vojao de Faodo al la akvofalo falis de sur
lia koro granda pezao, ar kiam, parolante pri tio, kiel li mortpafis
Gebhron kaj liajn kamaradojn, li haltis subite kaj komencis
maltrankvile rigardi la patron, s-ro Tarkowski kuntiris la brovojn,
pripensis momenton kaj poste diris serioze:
Askultu, Stajo! Neniu devas mortigi aliulojn, sed se iu
minacas vian patrujon, la vivon de via patrino, fratino a la vivon de
virino, pri kiu vi devas zorgi, tiam pafu senhezite en lian kapaon,
demandante neniun, kaj ne faru al vi iun riproon pro tio.
***
Tuj post la reveno al Port-Saido s-ro Rawlison kunprenis
Nel'on al Anglujo, kie li eklois por iam. Stajon la patro lokis en
lernejo en Aleksandrio, ar tie oni sciis malpli multe pri liaj heroaoj
kaj aventuroj. La infanoj korespondis unu kun alia preska iutage
sed ili ne vidis sin reciproke dum dek jaroj. La knabo, fininte la
mezlernejon en Egiptujo, fariis studento de politekniko en Zuriko,
post kio, akirinte diplomon, li estis okupita e tunel-laboroj en
Svisujo.
Kaj nur post dek jaroj, kiam s-ro Tarkowski emeritiis, ili
amba vizitis siajn geamikojn en Anglujo. S-ro Rawlison invitis ilin
por la tuta somero al sia domo, situanta proksime al Hampton-Court.
Nel finis dek ok jarojn kaj elkreskis kiel belega knabino, kaj Stajo
konvinkiis por la prezo de la propra trankvilo, ke viro, kiu finis
dudek kvar jarojn, povas tamen pensi ankora pri sin-jorinoj. Li e
pensis pri la belega Nelly tiel senese, ke fine li decidis forkuri, kien
ajn forportas lin liaj okuloj.
- 351 -
Sed tiam s-ro Rawlison iutage metis siajn manojn sur liajn
brakojn kaj, rigardante rekte en liajn okulojn, diris kun anela
boneco:
Stajo, diru al mi, u estas en la mondo homo, al kiu mi
povus doni mian trezoron kaj mian karulinon kun pli granda fido?
***
La junaj geedzoj Tarkowski restis en Anglujo is la morto de s-
ro Rawlison, kaj unu jaron poste ili entreprenis longan vojaon. ar
ili promesis al si viziti tiujn lokojn, kie ili pasigis siajn plej junajn
jarojn kaj poste vagadis iam kiel infanoj, ili vizitis anta io
Egiptujon. La lando de Mahdi kaj Abdullahi jam delonge ne plu
ekzistis, kaj post ia disfalo sekvis", kiel diris kapitano Glen,
Anglujo. De Kairo al Kartumo oni konstruis fervojon. Oni sekigis
sudojn" a nilajn inundejojn, tiel ke la juna geedza paro povis atingi
per oportuna vaporipo ne sole Faodon, sed anka la grandan lagon
Viktoria-Nianza. El la urbo Florence, situanta apud la bordo de tiu
lago, ili veturis fervoje al Mombasso. Kapitano Glen kaj doktoro
Clary transloiis jam antae al Natalo, sed en Mombasso, sub la
zorga protekto de la loka angla estro, vivis King. La gigantulo tuj
rekonis siajn antaajn gesinjorojn kaj precipe Nel'on, i bonvenigis
ilin per tiel oja trumpado, ke e la apudaj arboj tremis, kvaza de
ventego. i rekonis anka la maljunan Saba, kiu atingis preska
duoblan hundan aon kaj, kvankam iomete blindeta, ie akompanis
Stajon kaj Nel'on.
Stajo sciiis surloke, ke Kali fartas bone, ke li regas, sub angla
protektorato, la tutan landon, situantan sude de la lago Rudolfo, kaj
ke li venigis tien misiistojn, kiuj disvastigas inter la sovaaj lokaj
triboj la kristanismon.
***
Post tiu lasta vojao la junaj gesinjoroj Tarkowski revenis al
Eropo kaj eklois por iam en Pollando kune kun la maljuna patro
de Stajo.
Fino
- 352 -

Tra Dezerto Kaj Praarbaro - Henryk Sienkiewcz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tra Dezerto Kaj Praarbaro - Henryk Sienkiewcz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Henryk Sienkiewicz

uste! respondis i kun zorga rigardo kaj se Mahdi

klare kelkajn pelikanojn kun koloj kurbigitaj surdorse, kiuj malrapide

estas varmegaj, sekvas noktoj tre malvarmaj; kaj ar la sanstato de

energion kaj laboremon li ricevis la altan postenon de supera

laboristoj. e la trafosado de la kanalo laboris irka dudek kvin mil

facilportantaj, traskuis in tiel, ke dum du tagoj i apena povis

grandegan teritorion sia posedao. Sed tiun suspekton li ne komunikis

komercistoj; do kiam troviis inter ili Mohammed-Amed, nomita

Sidi" i diris Allaho benu vin, vian idaron, vian

Fatmo, mi jam skribis al la registaro en via afero, sed

Mi opinias, ke la infanoj de Fatmo ne eltenus tian vojaon.

Anglino estas la malgranda miss Nel, kiun ia patro konfidis

Je tio la dua oficiro turniis vigle kaj demandis:

rememoro, ar tie mortis la patrino de Nel. Kaze de tio li preferis

la ielo, kaj en la aero disvastiis bonodoro de rozoj, akacioj kaj

i apartenas al la mastifa raso, kies hundoj estas la plej

amiko. Tiu konatio okazis tiel facile, ke s-ro Tarkowski balda

Allaho gardu vin, efendi, nokte kaj tage.

kiuj tedaj per sirnem, estas anka daneraj, ar ili disportas

de Idriso kaj de la arabaj remistoj, kaj la falantajn en la akvon birdojn

Kairo por la okazo, ke i ne fartus bone. amison ni sendos por

Post du tagoj ili denove forveturis, deklarinte, ke ili forestos i-

La koro de Stajo ekbatis pro ojo, sed samtempe mirigis lin

La pakao estis jam preta, do ili troviis ustatempe e la

Stajo, redoninte sian pafilon al amiso, eksidis anka apud i,

Sed rimarkinte, ke la vizao de la knabineto iom paliis, li

Dio benu in respondis kortuita s-ro Rawlison.

Kiu scias, u ni ne trovos depeon en la hotelo.

Kaj efektive nur tie komenciis malvualii la terura realeco.

Kaj i tiu penso terurigis s-ron Tarkowski, sed la energia eks-

povas fari nenion alian, sed poste mi ion elpensos... Tutcerte mi

rozkoloraj nubetoj, tute travideblaj, kvaza teksitaj el lumo. Ili estiis

Kaj mi diras al vi, ke vi ne plu levos la skuron por bati ilin.

Post du horoj la beduenoj revenis sur la kameloj, portantaj

scias, ke la blankuloj el Eropo iam plenumas siajn promesojn. Jen

Via patro respondecos pri viaj agoj.

Por i ni prizorgos sur la kamelibo nesteton, kiel por

Sub Vian defendon ni rifuas, sankta Dipatrino..."

similis al granda trufo, priflaris ion kaj saltis al la estingiinta fajrujo,

Kial vi volas nepre mortigi tiun hundon? E se vi in poste

amba infanoj kuraon kaj fidon. En la koron de Stajo eniis la

is la tagmezo ili kuregis preska senspire, sed kiam la suno

flarsentis brulodoron. La kameloj, ne esante kuregi, komencis

Tio ne estos ordinara vento. Postkuras nin malbonaj soroj.

tiamaniere ili revenus al Fajumo, de kie ili us atendis la

La vento ekfurizos post kelkaj momentoj kaj i ree

refrapante de la kameldorsoj, formis momente altaojn, kiuj atingis

kunportis el Fajumo, pensante, ke la infanoj vojaas al siaj patroj, li

Sed anta la tagio sento de malvarmo vekis Stajon el

i-momente li prezentis al si kvar kadavrojn kuantajn en

Jes. Sed se ili ne donos al li la tempon por fari tiujn promesojn

konsciios, kio okazis, anta ol li vekos la aliajn. Timante, ke li

Ne! li diris. Estus granda honto por la kvin batalantoj

Al la knabo enkapiis la penso, u li ne sukcesus korupti ilin,

rnalgranda bint", ke estonte vi faros nenion kontra ni, tiam mi ne

multe ol ili iuj. Sed li supozis, ke trans la unua katarakto, kie la

ripozhalto i staris e la fajro farita el jerifiaj rozoj a dornoj,

dubi, ke li vidas la veran Medinet. Jen la tureto sur la domo de la

Ne helpos "baburoj", nek militistaro kontra la potenco de

homamaso. Do konsolita iom en la animo li diris al si mem: "E se

krozas anka multaj vaporipoj... Vere! Ni revenos, Nel, ni revenos

En Saba ekestis anka grandaj anoj. iaj brusto kaj nuko