Demografija

Demografija je uvek imala komfornu poziciju deskriptivne i oficijelne discipline, bliske

modernoj dravi i politikoj moi. Od nje su se traili aurirani podaci i opis trendova, ali
ne i objanjenje.

Mada je sama demografija profitirala od takvog poloaja (u smislu raspoloivosti svih resursa) to
je bilo nautrb izgradnje velikih teorija. Umesto toga, demografi su pre pribegavali ad hoc
objanjenjima bitnih procesa. Dakle, kad se teilo objanjenju, to je bilo indukovano spolja:
od strane politiara i blada, ili javnog mnjenja (npr. bela kuga iliti nizak natalitet)

3 OSNOVNA DEMOGRAFSKA PROCESA: RAANJE; UMIRANJE i MIGRACIJE

Demografske strukture: starosno polna, brana, ekonomska, kulturno-antropoloka)

Populaciona politika: praktina primena, tj operacionalizacija demografskih znanja u obliku

sistema mera u akciji, da bi se intervenisalo u spontane tokove.

DEFINICIJE DEMOGRAFIJE:

Duan Breznik je definie kao nauku o stanovnitvu.

Viejezini demografski renik Ujedinjenih Nacija: demografija je drutvena nauka koja

prouava stanovnitvo s kvantitativnog i kvalitativnog aspekta.

ISTORIJA DEMOGRAFIJE:

Ona je relativno mlada nauka, nastala u doba moderne (kada i sociologija). Ahil ijar je 1855.
prvi put upotrebio naziv demografija.

ijar smatra da su 2 stvari pogodovale nastanku demografije u XIX veku:

1. Napredak matematike (statistike i rauna verovatnoe)

2. Od XVIII veka u filozofiji i drutvenim naukama razvitak svesti o tome da
drutveni ivot i politiki ivot nisu plod prirodne boanske volje, ve svesnog
delovanja ljudi. (dakle, svest ljudi da mogu svesno delovati, ak i preobraziti drutvo)

Koreni demografije, koja je nastajala sporo i postepeno, mogu se nai u:

1. Klasinoj politikoj ekonomiji na elu sa Maltusom

2. Statistici stanovnitva
3. Pokretu za drutvenu reformu
Dva dela koja su doprinela nastanku demografije su:

1. Rad Dona Graunta o mortalitetu u Londonu

2. Esej o principima populacije Tomasa Roberta Malutsa

Elemente demografske statistike moemo nai jo pre nove ere u registrima raenim po
narudbini vladara i osvajaa. Oni su raeni u cilju nametanja vojne obaveze i obaveze plaanja
poreza. Ipak, prve sistematske, mada parcijalne statistike stanovnitva nalazimo tek u 17.
veku!

Meutim, najkrupniji koraci u konstituisanju demografije su napravljeni tek u XX veku, kada je

sazrela puna drutvena svest o potrebi istraivanja stanovnitva kao posebnog entiteta, to je
iniciralo krupnim i nagomilanim svetskim problemima nakon Drugog svetskog rata,
dekolonizacije i formiranja novih nezavisnih drava u Aziji i Africi.

Posle II svetskog rata su osnovane UN koje su preuzele reavanje nagomilanih populacionih

problema irom planete.

1950. prvi krug popisa u svetu, zahvaljujui stvaranju naune metodologije popisa
stanovnitva i vitalne statistike.

Za razliku od sociologije, demografija kao da je ostala zarobljena u pozitivistikoj fazi. Zbog

nedostatka teorija, ona ostaje na deskriptivnom nivou, sa ponekom mezo ili mikroteorijom uz
oslanjanje na druge, srodne discipline. I dalje je njeno delovanje pod uticajem vlada i politiara!

Osnovni demografski pojmovi

1. Stanovnitvo skup lica koji ive na odreenom prostoru u odreenom vremenu i
imaju odreene osobine. (konkretna, empirijska populacija)

Ako definiemo stanovnitvo samo brojnou a ne uzimamo u obzir osobine, to je

hipotetska, teorijska definicija populacije.

Svaki pojedinac ima svoje demografski relevantne osobine:

a) Bioloke: starost, pol, fekonditet (sposobnost za potomstvo), rasa...

b) Drutveno ekonomske i kulturnoantropoloke: brano stanje, obrazovanje,
zaposlenost, etnika pripadnost, veroispovest...

Pojedinane osobine se prenose na stanovnitvo, formirajui odgovarajue strukture

stanovnitva.
U opisivanju populacije, najpre se polazi od njene brojnosti u datom vremenu na datoj
teritoriji:

MALE vs. VELIKE POPULACIJE ta distinkcija je vana, jer se demografske

pravilnosti mogu ispoljiti samo u velikim drutvima, dok u malim mogu potpasti pod
uticaj varijacija izazvanih sluajnim i specifinim iniocima. Na primer, bioloka
konstanta broja mukih i enskih beba (105-107 deaka na 100 devojica) e se ispoljiti
samo u velikim populacijama u toku jedne godine, dok je kod manjih populacija potrebno
due praenje pojave.

GLOBALNE vs PARCIJALNE POPULACIJE Globalne se odnose na stanovnitvo 1

drave, a parcijalne se odnose na manje celine unutar globalnih populacija: naselja,
optine, porodica... Poto su druge obino manje od prvih, odlike i odnosi meu njima se
mogu dosta razlikovati.

2. Struktura stanovnitva/sastav stanovnitva: odnosi se na raspored uestalosti

pojedinih osobina ili vrednosti obeleja u stanovnitvu. Demografske strukture se
izvode iz pojedinanih osobina stanovnika. One se povezuju, zavisno od tipa
drutva (ekonomska i starosna struktura mlae stanovnitvo obino nije u
radnom odnosu, dok sredoveno jeste)
U demografiji imamo podelu na:
a) Globalne strukture opta struktura kao sistem odnosa pojedinanih i
drutvenih osobina u stanovnitvu. Globalna struktura podrazumeva
posmatranje svih osobina stanovnitva i njihovih meusobnih veza to je teko
izvodljivo.
b) Parcijalne strukture radi operacionalizacije posmatranja stanovnitva, zbog
tekoa sagledavanja globalnih struktura, globalne se razdvajaju na parcijalne.
Svaka parcijalna struktura tokom vremena se menja pod delovanjem dve grupe
inilaca: 1) komponenti porasta (natalitet, mortalitet i migracije) koji deluju na
sve strukture i 2) procesa, koji je imanentan svakoj strukturi (starenje kod
starosne, mortalitet kod polne, sklapanje i razvod kod brane itd.)
3. Dogaaj jedinica posmatranja socijalne demografije. Dogaaj roenja,
sklapanja braka itd. menjaju tok ivota pojedinca. Ali, sa aspekta populacije kao
agregata, zbir tih pojedinanih dogaaja ine procese nataliteta, mortaliteta,
nupcijaliteta, divorcijaliteta, migracija, to se sve objavljuje u demografskoj
(vitalnoj) statistici.
 Predmet demografije
Otac pozitivistike demografije Ahil ijar kae: Demografije je prirodna i drutvena
nauka ljudske vrste koja istrauje ukupnost zakona prema kojima stanovnitvo ostvaruje
svoj napredak, najpre brojno, pa potom u pogledu obrazovanja, moralnih vrednosti i
snage, kao i standarda. On je naglasio i kvalitativne i kvantitativne aspekte razvitka
stanovnitva.

Postoje brojne definicije:

1. Ue definicije se fokusiraju na demografske procese (nat, mort, migr), odnosno

komponente porasta stanovnitva i njegovih struktura:
a) UN Drutvena nauka koja prouava stanovnitvo, njegovu veliinu, sastav,
razvoj i opta obeleja posmatrana pre svega sa kvantitativnog aspekta.
2. ire definicije predmeta soc. demografije se odnose na prouavanje procesa,
struktura, prostornog razmetaja, procesa prikupljanja podataka o stanovnitvu,
kao i studije o stanovnitvu.
a) Milo Macura: Demografija je nauka RAZVITKU stanovnitva. A
razvitak stanovnitva je sloen proces u kome se istovremeno deavaju i
kvantitativne promene (u smislu prirataja stanovnitva) i kvalitativne promene
(u smislu menjanja njegove strukture) u okviru porodinih i drugih oblika
ivota i pod dejstvom faktora vrlo razliite prirode.

Macura insistira da je vano da se porast stanovnitva i svi demografski procesi koji ga

sainjavaju izuavaju u skloppu strukture i organizacije porodice i domainstva, kao i u
neposrednoj vezi sa svim bitnim faktorima koji ih oblikuju.

Demografski razvitak je sloen proces, koga ine odnosi izmeu osobina stanovnitva i
njegovog kretanja. Ima tri dimenzije:

1. povezanost i uslovljenost struktura stanovnitva (recimo starosno-polne i brane)

2. interakcija demografskih procesa
3. veze procesa i struktura

Tako, natalitet i mortalitet ne utiu samo na brojnost stanovnitva, ve i bitno menjaju

njegove strukture, odnosno sastav stanovnitva po polu, starosti, branosti itd.

Ove tri dimenzije ine sadraj njegove ui pojam demografskog razitka.

Macurina definicija ukazuje i na druge inioce demografskog razvitka, koji nastje iz
njegove povezanosti sa drutvom kao konkretnim istorijskim sistemom (to je iri pojam
demografskog razvitka). Na njega deluju dve grupe inilaca:

1. ENDOGENI inioci proizilaze iz aktuelnog stanja stanovnitva koje bitno

opredeljuje njegovo budue kretanje.
2. EGZOGENI inioci obuhvataju:
a) Bioloke determinante ljudske vrste
b) Drutveno istorijske determinante (ekonomski razvoj, sistem vrednosti...) i
drugih kulturnoantropolokih osobina stanovnitva.

Demografske promene utiu na drutvene i obratno, stoga demografski drutveni

razvitak ima 2 posledice:

1. One koje se ispoljavaju u samom stanovnitvu pod uticajem endogenih i

egzogenih faktora
2. Drutvene posledice koje nastaju kao rezultat endogenih, demografskih
promena i procesa.

Dakle, veza drutva i stanovnitva je tesna i reverzibilna. Primer: Visina mortaliteta u

drutvu je uslovljena ne samo demografskim faktorima, ve i drutvenim, preko
ekonomskog razvitka, kvaliteta ivota, stepena razvitka medicine itd. Tako imamo
drutvenu diferencijaciju mortaliteta odnosno, nejednake ivotne anse viih i niih
slojeva socijalnih, ruralog i urbanog stanovniva, razvijenih i nerazvijenih zemalja,
Severa i Juga, Zapada i Istoka.....

Ostaje dilema oko njenog naunog smetanja. Da li je ona samostalna nauka ili samo
disciplina drugih drutvenih nauka? Shvatanje demografije kao interdisciplinarne
drutvene nauke se opravdava injenicom da je veina demografa svoje obrazovanje
sekla u okviru razliitih drutvenih nauka, to je vrst argument.

Oko njenog predmeta nema spora, ali oko njenog naunog smetaja i dalje ima.
 Podela demografije na grane
Tematika demografije se najee deli na dve oblasi:

1. Materijalna demografija (prouavanje stanovnitva)

a) Opta/teorijska demografija
b) Posebna demografija, ili demografija neke odreene populacije
c) Primenjena demografija bavi se prouavanjem i objanjavanjem
demografskih pojava sa stanovita posebnih naunih disciplina (takva je i
socijalna demografija)
2. Formalna demografija (statistika)
a) Statistika stanovnitva (broj, razmetaj, strukturna obeleja)
b) Vitalna statistika (usmerena na prirodno kretanje, vitalne procese (natalitet,
mortalitet, ukljuujui i socijalne kao sklapanje i razvod braka, odnosno
nupcijalitet i divorcijalitet)
c) Statistika domainstva, porodice, naselja
d) Migraciona statistika

Formalna demografija je pre dominirala nad materijalnom odnosno kvalitativnom. Sada

bi trebalo sintetizovati ove dve.

Odnos demografije prema sociologiji i drugim

humanistikim naukama
Hauzer i Dankan smatraju demografiju jednom od oblasti sociologije i navode slinosti i
razlike:

1. Demografija se preteno oslanja na kvantitativne podatke, dok sociologija tei

uoptavanju.
2. Demografske dogaaje (roenje, smrt, sklapanje i razvod braka) je mnogo lake
registrovati nego socioloke (vrednosti, uloge, kulturni obrasci...)

Demografiju interesuju pre svega distribucije stanovnitva (strukture po polu,

starosti, obrazovanju, zaposlenosti, nacionalnosti itd.) dok sociologija konstruie
objedinjavajue koncepte kao to su kultura ili drutvena stratifikacija.

Konkretan odnos demografije i sociologije: koje su osnovne funkcije stanovnitva

neophodne za opstanak i razvoj drutva, ali i vice versa? Tu spadaju:
 1) bioloka reprodukcija
2) kontrola smrtnosti

Opstanak drutva zavisi od:

1) Procesa socijalizacije i akulturacije (uenje uloga i jezika npr.)

2) Dijalektika biolokih i sociolokih, ekonomskih i kulturnih faktora (dakle,
ljudska plodnost i smrtnost ne zavisi iskljuivo od biolokih faktora, ve i od ovih,
gore navedenih socioloki sterilitet)

Ova injenica drutvene diferencijacije bioloke reprodukcije je jedna od osnovnih

spoznaja nastalih iz spoja demografije i sociologije.

Demografija i sociologija se spajaju i na polju izuavanja tri osnovna demografska

procesa, pa su tako izgraene brojne teorije sociolokog fertiliteta, koje su recimo otkrile
da su proirene porodice i visok nivo raanja inkopatibilni sa procesima intenzivne
modernizacije. Migracione teorije takoe.

Predmet SOCIJALNE demografije

Njen predmet bi se mogao odrediti kao prouavanje stanovnitva i tumaenje pojava,
procesa, struktura, trendova i zakonitosti, SA STANOVITA sociologije i drugih
drutvenih nauka.

U metodolokom smislu, demografski podaci slue samo kao polazna taka u opisu
pojava, sa ciljem da se one dublje istrae i objasne. Demografska saznanja nam slue da
se njima provere, odnosno preispitaju socioloke teorije i zakljuci.

Postoje tri sociodemografske teme:

1. Znaaj pripadanja odreenoj generaciji-kohorti

2. Veliina populacije i njena stopa rasta
3. Uticaj populacionih trendova ili razvitka stanovnitva na drutvene institucije
 Metod socijalne demografije
Ona se koristi:

1. Optom metodologijom nauka obuhvata filozofiju, tj. logiku i njene metode

(apstrakciju, dedukciju, indukciju, analizu i sintezu) Indukcija je osnovna
metoda u demografiji zbog potrebe zahvatanja masovnih pojava koje se
zatim podrobnije analiziraju

2. Kvantitativnim metodama
a) matematika (statistika)
b) Analiza na osnovu nepotpunih podataka (rekonstrukcija stanovnitva na
osnovu hipoteza zbog nedostatka podataka posmatranog stanovnitva iz raznih
razloga) tako se prouavaju i istorijske populacije
c) Metod korelacionih veza (npr. na osnovu starosne strukture oceniti natalitet i
mortalitet i obrnuto itd.)

3. Kvalitativnim metodama (novi, interdisciplinarni pristup ija je osnovna zamisao

kombinovanje kvantitativnog i kvalitativnog pristupa u istraivanju, prikupljanju i
tumaenju empirijskih podataka o stanovnitvu)

Izvori podataka o stanovnitvu

urev deli izvore podataka na primarne (statistika evidencija, terenski rad i istorijski
izvori) i sekundarne (knjige, lanci, studije).
Savremena statistika evidencija obuhvata: popise stanovnitva, demografsku
statistiku, registre, statistike godinjake, biltene i slino.
POPISI najvee, najznaajnije i najskuplje statistiko istraivanje koje sprovodi drava
na svakih 10 godina (obino prve godine u deceniji). U njima se belee relevantne
informacije o celokupnom stanovnitvu, broju, teritorijalnom razmetaju i osobinama.
Popisu prethodi tano utvrivanje administrativno politikih granica, odnosno
kriterijuma po kojem e se vriti popis i usvajanje sistema klasifikacijskih jedinica,
kojim se definiu traena obeleja: osobine pojedinca (starost, pol, branost, plodnost,
pismenost, obrazovanje, zaposlenost), asocijacije stanovnitva (brak, porodica,
domainstvo i naselje, stanovi, privredne delatnosti itd.)
De facto koncept popisa: popisivanje stalnog, ukupnog ili de facto stanovnitva, gde se
ukljuuju oni koji su u zemlji, dravljani na radu u inostranstvu (kraem od godinu dana)
strani dravljani i lica koja bez dravljanstva borave u Srbiji due od godinu dana.
De jure koncept popisa: koristio se ranije, i tu su ukljuena sva lica na privremenom
radu u inostranstvu bez obzira na duinu boravka van zemlje.

REGISTRI STANOVNITVA izvori podataka koje sprovode samo bogatije zemlje, a

nastaju tako to se u meupopisnom periodu belee svi relevantni demografski dogaaji
(vitalni i migracioni) o svakom stanovniku drave. Imaju administrativnu funkciju
(identifikacija lica, predvianje broja uenika..) i statistiku funkciju (projektovanje
buduih demografskih kretanja)

STATISTIKI GODINJACI publikacije iz Zavoda za statistiku koji donose

relevantne podatke o stanovnitvu i privredi zemlje, republike i gradova, na osnovu
popisa i redovne statistike evidencije.

DEMOGRAFSKA STATISTIKA nju izdaju statistiki zavodi i ona prua

najpotpunije podatke o vitalnim dogaajima u stanovnitvu i to na godinjem nivou.

STATISTIKI BILTENI statistike zaposlenog osoblja, zdravstvene, kolske i dr.

nastaju za potrebe odreenih slubi, odnosno praenja podataka o udelu radnog
stanovnitva ili lica koja su koristila zdravstvene usluge, zatim, dece obuhvaene
procesom kolovanja itd.

TERENSKI RAD empirijske metode prikupljanja podataka o stanovnitvu

posmatranje, razgovor i anketa.

ISTORIJSKI IZVORI veoma znaajna svedoanstva o prolosti stanovnitva,

njegovom kretanju, naseljenosti itd.

Razvitak demografije u bivoj Jugoslaviji

Demografija se u Jugoslaviji institucionalizovala postepeno posle II svetskog rata, 50ih i
60ih godina. 1962. godine je osnovan Centar za demografska istraivanja pri Institutu
drutvenih nauka. To je bila prva specijalizovana ustanova za prouavanje demografskih
podataka.
1981. Odbor za prouavanje stanovnitva sa Miloem Macurom kao predsednikom do
2005. On je dao veliki doprinos jugoslovenskoj, srpskoj i svetskoj demografiji. Bio je
prvi profesor demografije na Filozofskom fakultetu. Njegov pristup demografskim
temama je bio multidisciplinaran i humanistiko antropoloki.
Demografija se kao nauna disciplina izuava na Odeljenju za sociologiju, od samog
njegovog osnivanja 1959. godine (Macura)

PRIRODNO KRETANJE STANOVNITVA

Pod prirodnim kretanjem (reprodukcijom) se podrazumeva kako bioloka tako i

socioekonomska i kulturna reprodukcija drutva.
Biolokom reprodukcijom se obnavlja neko stanovnitvo, menja se njegova brojnost, ali
i osobine ili sturkturalna obeleja: starosno-polni sastav, branost....
Drutvenom reprodukcijom se obnavlja i/ili menja referentna drutvena struktura tj.
drutveni sistem.
Specifinost demografske reprodukcije se ogleda upravo u tom kompleksnom jedinstvu i
interakciji biolokog i socijalnog determinizma.

PRIRODNO KRETANJE ima dva osnovna procesa: NATALITET I MORTALITET

Dok je raanje pojedinca neponovljiv dogaaj, natalitet je stalni proces obnavljanja

stanovnitva koje se posmatra na osvnovu skupa svih pojedinanih dogaaja raanja.

Opta stopa nataliteta je grupi, sirovi pokazatelj koji govori o broju ivoroenih beba
sredinom godine posmatranja, a izraava se na 1000 stanovnika. Formula:

Nedostatak opte stope nataliteta jeste nedovljna preciznost, jer se u obzir uzima cela
populacija tj. i onaj deo koji nije u reproduktivnom periodu (deca, stariji).
Ova stopa se u svetu kree od 10 do 40 promila. U najrazvijenijim je nia, a u
najnerazvijenijim se kree i do 50 promila. Stope iznad 30 promila ukazuju da se u
datom stanovnitvu nije odigrala demografska tranzicija.

U oceni kretanja nataliteta treba voditi rauna da li je re o dugoronim tendencijama ili

kratkotrajnim oscilacijama. Samo stope koje se due vremena odravaju na odreenom
nivou uzimaju se kao relevantne za ocenu demografskog reima populacije.
FERTILITET
Pojam fertiliteta slui da bi se preciznije pokazale osobine reproduktivnog modela u
jednom drutvu. Fertilitet se NE ODNOSI na celokupnu populaciju, ve samo na
FERTILNI KONTIGENT koji ine ene uzrasta od 15-49 godina.
Opta stopa fertiliteta stavlja u odnos broj ivoroene dece u odnosu na populaciju
fertilnog kontigenta:

Za demografe socijalne orijentacije, od posebnog je znaaja diferencijalna stopa

fertiliteta, koja se odnosi na reprodukciju odreenih drutvenih grupa ili slojeva unutar
fertilnog kontigenta.
Sledei pokazatelj je specifina stopa fertiliteta po starosti broj ivoroenih beba
majki odreene starosti.

Stopa ukupnog fertiliteta (SUF) je pokazatelj koji se mnogo koristi u analizi visine i
osobenosti raanja unutar jedne populacije. Dobija se iz transferzalne analize tekueg
fertiliteta, sumiranjem specifinih stopa fertiliteta datih na jednu enu svih 35 generacija
ena u toku jedne kalendarske godine. To je hipotetska mera koja se tumai na sledei
nain: ako se devojica koja je 1999. godine napunila 15 godina, odnosno, ula u fertilni
kontigent bude reproduktivno ponaala isto kao i generacije koje su te iste godine izale
iz fertilnog kontigenta, a pod uslovom da doivi kraj fertilnog perioda, onda e ona do
kraja svog fertilnog perioda roditi verovatno 1.40 dece.

Bruto stopa reprodukcije: oznaava u kojoj meri e generacija majki biti

zamenjena generacijom erki. Slino se rauna kao SUF, ali ovde nam je potrebno da
znamo broj ivoroenih devojica po starosti majke. Pokazatelj se dobija sumiranjem
specifinih stopa fertiliteta samo za ensku ivoroenu decu i raunato na jednu enu.

Neto stopa reprodukcije se rauna slino bruto stopi, ali uz uvoenje faktora mortaliteta
za svaku starosnu kohortu majki. Temelji se na realnoj pretpostavci da nee sve majke iz
reproduktivnog perioda preiveti. Ako je neto stopa 1, sledea generacija e biti brojna
kao i prethodna. Ako je ispod 1, stanovnitvo opada.
Pad fertiliteta je bio izrazit tokom 50ih godina u Srbiji, s tim to se KiM istie kao region
visokih nivoa reprodukcije.
Svi navedeni indikatori SUF-a predstavljaju mere raanja proizale iz primene
transferzalne analize. To znai da se u odreenom momentu posmatraju svih 35
generacija fertilnog kontigenta. (Recimo, 2012 se posmatralo fertilno ponaanje svih 35
generacija fertilnog kontigenta)
U analizi fertiliteta se moe primenjivati i tzv. longitudinalni metod koji oznaava
ponaanje jedne izabrane starosne grupe, kohorte ili generacije tokom svih 35 godina
koliko traje reproduktivni period.

inioci nataliteta i fertiliteta

Faktori koji oblikuju raanje se mogu podeliti u tri osnovne vrste:
1. BIOLOKI
Ovde se misli na postojanje steriliteta, odnosno nepostojanja sposobnosti svih da
uestvuju u reprodukciji iz prirodnih, biolokih razloga. Ocenjuje se da proseno u
populacijama postoji oko 3-7% stanovnitva koje nema prokreativnih sposobnosti.
U novije vreme se govori i o sociolokom sterilitetu, odnosno voljnom, koji je
rezultat line odluke pojedinca da ne uestvuje u reprodukciji, svesno se odriui
raanja. Ovo je u vezi sa uticajima moderne na reproduktivno ponaanje uopte
(zapoljavanje ena, orijentisanost na karijeru itd.). Zato i iznenauje to se u
savremenom, postmodernom drutvu pojavljuje nova grupacija mladih, ka karijeri
orijentisanih parova koji se bilo trajno ili privremeno odriu potomstva a nazivaju
se DINK parovi (double income, no kids).

2. DEMOGRAFSKI INIOCI kriva fertiliteta

Kriva fertiliteta je pogodan nain prikazivanja, te interakcije biolokog i
demografskog inioca. Ona oznaava raspodelu specifinih stopa raanja po
starosti ena u reproduktivnom periodu ivota (15-49). Tako da uvek ima isti
osnovni izgled niske vrednosti do 15 godine, maksimalnu visinu od 20 do 25,
odnosno 25 do 30 (fertility peak) u modernim reimima raanja, i pad posle
30. ONA JE ZATO UNIVERZALNA U SVIM POPULACIJAMA.
Na krivu deluju i drugi (psiholoki, kulturni i sl) faktori, odnosno, deluju na
otrinu rasta nakon 15. godine i nivo pada nakon 30. godine.
Uzmimo kao primer razlike u reproduktivnom ponaanju Srbije i KiM. Stope
fertiliteta su znatno nie u Centralnoj Srbiji nego na KiM, ali moda najbitnija
razlika jeste u irini vrha krive. Dok je u savremenom reimu raanja kakav
nalazimo u Centralnoj Srbiji vrh krive uzak (od 20 do 24 godine traje fertility
peak) na KiM je on znatno iri (od 20 do 29 godine traje fertility peak)
3. DRUTVENOKULTURNI INIOCI FERTILITETA
Uticaj drutva i kulture se najranije ispoljio preko institucije braka koja
predstavlja istorijski promenljiv nain drutvenog regulisanja seksualnih odnosa
meu polovima uz priznanje potomstva koje se iz te veze raa.
Drugi veoma bitan drutveni faktor jeste poloaj ene u porodici i u drutvu. Na
poloaj ene utiu opte drutvene prilike, stanje globalnog drutvenog sistema,
stepen modernizacije, urbanizacije, udeo poljoprivrede u ukupnoj privrednoj
delatnosti, socijalna stratifikacija, irenje enskog obrazovanja i zapoljavanja,
dominantni sistem vrednosti i usvojene norme o reprodukciji itd. U demografiji je
utvrena pravilnost da sa porastom enskog obrazovanja i njihovog udela u
ekonomskim aktivnostima opada plodnost! Po pravilu, reprodukcija je vea kod
manje kolovanih, izdravanih poljoprivrednica, odnosno ena na selu i domaica
uopte. Dakle, u meri u kojoj je drutveni poloaj sloja vii, u toj meri je
prosean broj dece po eni nii i obrnuto. Meutim, kod onih koji se nalaze
na najviim poloajima na socijalnoj lestvici, odnos je OBRNUT, tako da
najvei broj dece obino imaju grupe iz najpovoljnijeg statusa!

irenje obrazovanja ena, posebno univerzitetskog, podrazumeva masovno

odlaganje braka i trajnijih partnerskih zajednica uopte, sve dok se ne uspostavi
stabilniji obrazac karijere i odgovarajui preferirani ivotni stil.

KONTROLA ZAEA I RAANJA

Re je dakle o usvajanju novih modela ponaanja u oblasti prokreacije, ime je
najpre obezbeeno ostvarenje niskih reproduktivnih normi u braku (faza nuklearne
porodice) a neto kasnije i irenje seksualnih veza izvan braka (razliitih formi
izvanbranog i postbranog partnestva, tzv. deinstitucionalizacija braka). U
svakom sluaju, re je o aktivnostima individue ili para u reproduktivnom
periodu ivota, kojima se tei ne samo da se regulie broj i raspored raanja,
ve i tome da roena deca budu zdrava.
Planiranje potomstva i porodice se javlja u tri vida: kao individualno ponaanje,
drutveni poker i program koji donosi i sprovodi drava.
Kontrola raanja se odnosi na spreavanje roenja ve zaetog ploda kroz praksu
abortusa.
Kontracepcija se odnosi na savremene tehnoloko-medicinske inovacije u vidu
kontraceptivnih pilula, spirale, spermicida, kondoma itd. Njihova iroka primena
ne samo to je proizvela korenite promene u pogledu planiranja broja i timinga
zaea, ve je omoguila vee seksualno uivanje odvojeno od prokreacije, kao i
demokratizaciju odnosa meu polovima/rodovima, podrivanje patrijarhalnih normi
i sl.

POPULACIONA POLITIKA I MERE PODRKE ZAPOSLENOJ MAJCI

Populaciona politika oznaava intervenciju drave u spontane demografske

tokove da bi se obezbedilo optimalno stanovnitvo na odreenoj teritoriji i u
odreeno vreme. One se mogu svrstati u tri grupe:
1. Ekonomska davanja i rastereenja
2. Mere namenjene usklaivanju rada i roditeljstva
3. Institucije namenjene zbrinjavanju dece zaposlenih roditelja