PROCES OBRADE ODSIJECANJEM

Odsijecanje materijala razdvajanjem bez skidanja strugotine spada u

podruje obrade deformacijom. Odsijecanje se moe vriti noevima raznih
oblika, na specijalnim mainama za odsijecanjem tj makazama ili alatom na
presama. Pod djejstvom vanjskih sila pogonskih mahenaizama makaza, ili
prese , u materijalu se javlja naprezanja koja po svojoj velicini
prevazilaze vrstou materijala , tako da dolazi do razdvajanje istog.

Na makazama se table limova sijeku u trake, koje se prerauju na presama.

Vrlo esto se trake i profili odsijecaju u komade za dalje preradu. Na
makazama sa krunim nagnutim noevima (tab. br. 12 , red. br. 3 i 4 ) ili
na makazama sa brzo-vibrirajuim noevima ( tab. br. 12 , red. br. 6 )
mogue je odsijecati i ploe zavarenih kontura-platine. Bez obzira da li
se na makazama odsijecaju trake, komadi ili platine ( tab. br. 1 , red.
br. 1, 2 i 3 ) isti ne prestavljaju finalni proizvod, nego poetni
materijal za dalju preradu . Zbog toga obrada odsijecanjem spada u
pripremne radove , pa se cesto u tehnolokim procesima oznaava kao
priprema materijala.

Na slici 33 je prikazana jedna od niza raznih kostrukcija motornih makaza.

Krivajni mehanizam pokrece prenosnu polugu 6. Ova poluga pokree laktasle
poluge 4 i ugaonu plugu 5 , a sa istih se prenosi kretanje na gornji
pokretni nosa noa 2, na kome su uvreni segmenti gornjeg noa 1.
Materijala koji se odsijeca (lim) je oslonjen na donji nepokretni nosa
noa 3.

U toku procesa odsijecanja lima na makazama mogu se uoiti tri faze. U

prvoj fazi, pod djejstvom sile odsijecanja f naprezanje u materijalu ne
prelazi napon na granici elastinosti

( < e). Zato se ova faza oznaava kao faza elastinih deformacija (
sl. 34 I ). Da ni se sprijeilo pomjeranje lima, on se pridrava draem pod
djejstvom sile Fd. U drugoj fazi, ili fazi plastinih deformacija (sl. 34
II ), naprezanje u materijalu je vee od napona na granici teenja, ali
manje od jaine materijala na smicanje (v < < m). U treoj fazi
naprezanje u materijalu dostie vrijednost koja odgovara jaini materijala
na smicanje ( = m ). Poetak prekida , to jest razdvajanje jednog
dijela materijala od drugog nastaje u momentu pojave prve prskotine ispred
rezne ivice noa.

1
Ova faza se naziva prekida materijala ( sl. 34 III ) . Poetak prekida
materijala zavisi od vrste i debljine materijala . to je materijal tvri i
deblji, prije e doi do pojave prve prskotine , odnosno prekida.

Da bi se moga odrediti sila potreban za odsijecanje materijala , posmatrace

se prese deformacije materijala u zahvatu noza ( sl. 35 ). Neka materijal
bude pravougaonog presjeka ( irine b i debljine s ). Ravan A-A, koja
prolazi kroz rezne ivice oba noa naziva se ravan odsijecanja. U poetnu
procesa odsijecanja, pri dodiru noa sa materijalom nastaje sabijanje
materijala. Kada noevi prodru u materijal na neku debljinu z , koja se
naziva apsolutna dubina prodiranja noa, poinje proces smicanja ili proces
samog odsijecanja.

Na odreenoj dubini prodiranja noa sila odsijecanja F ne lezi u ravni

smicanja A-A, odnosno na samoj reznoj ivici noa, nego na izvjesnom
rastojanju od iste (ako se pretpostavi da specifini pritisak noa djeluje
ravnomjerno na kontakntoj povrini materijala). Usljed pristiska oba noa
na povrinu materijala javalja se moment savijanja M=Fa , koji nastoji da
zakrene materijal ( u smislu strelica na sl. 35 ). Ovom zakretanju se
suprostavljaju sami noevi usljed toga to su oni prodrli u materijal ,
tada e protivdjejstvo momentu Fa biti moment Ftc, Materijal ce se
zakretati sve dotle dok se ta dva momenta ne izjednace , to jest dok ne
bude Fa=Ftc

2
3
4
Vidi se da ugao zakretanja materijala zavisi od apsolutne dubine prodiranja
noa u materijal , pred poetak smicanja materijal po cijelom presjeku.

Da bi se smanjio ugao , esto se primjenjuje odsijecanje sa

pridravanjem lima, na taj nain to se dodatnim mehanizmom za pridravanje
materijal pristiskuje uz donji no. Ureaj za pridravanje lima ( koji moe
biti: opruni, zrani, hidraulini, mahnetni ili kombinovani) djeluje na
materijal sa dodatnom silom Fd (sl. 34 I ).

Povrina odsijecanja ce rasti proporcionalno sa porastom apsolutne dubine

prodiranja noa u materijal. Ako se specifini pristisak oznai sa p, a
irina materijala sa b , tada se sila moe izraziti obrascem.

S obzirom da je u toku procesa odsijecanja b=const, te ako se uz to

pretpostavi da se i specifini pritisak ne mijenja u toku procesa
odsijecanja, tada sila kao funkcija aposlutne dubine prodiranja noa F=F
(z) predstavlja parabolu ( kriva a na sl.36 ).

5
Sila odsijecanja ce rasti sve dotle dok ne dostigne silu smicanja , to
znai do momentandok ne zapone smicanje, odnosno razdvajanje materijala.

U tom momentu zapoinje smicanje materijala i nakon toga sila opada po

jednaini:

Koja prestavlja pravu liniju ( isprekidana linija b na sl. 36 ) uz uslov da

napon smicanja ostaje konstantan za vrijeme smicanja.

Vidi se da je po jednaini:

Meutim , ako se posmatra zavisnost napona smicanja od relativne dubine

prodiranja noa (dijagram po sl. 37 ), tada se moe uoiti da naon
postignutog maximuma m ( taka M na sl. 37 ), i napon smicanja opada sa
daljim porastom , odnostno z. Zbog toga e i stvarni tok opadanja sile
odsijecanja bti bri ( kriva c na sl. 36 ).

Vrijednost z i koje odgovaraju momentu prekida ( takar na sl.36 i sl. 37

) se oznaavaju kao :

Sila i rad odsijecanja zavise od konstrukcije motornih makaza , odnostno

vrste noeva. Po obliku se razlikuju tri vrste noeva za odsijecanje , i po
:

-ravni, paralelni noevi,

6
- ravni nagnuti noevi i kruni norvi.

ODSIJECANJE NA MAKAZAMA SA RAVNIM PARALELNIM NOEVIMA

Na osnovu izloene analize , sila odsijecanja na makazama s ravnim

paralelnim noevima ( sl. 35 ) odreuje se po obrascu:

F=A kg

7
 Sl. 38 RAVNI
NAGNUTI NOEVI

8
Ovako proraunata sila odsijecanja se poveava za 20%-40% zbog : tupljenja
reznih ivica noeva, eventualnog poveanja zranosti meu njima ,
neravnomjernosti debljine materijala koji se i ostalih eventualnih
eksploatacionih neugodnosti , koje mogu da nastupe u radu.

Stvarna sila Makaza:

9
Cjelokupan deformacioni rad koji se troi za odsijecanje prestavlja
povrinu ogranienu krivom

F=F (z), apscisom i odrinatom u taki z=zot ( sl. 36 ) i moe se izraziti

integralom:

U ovom izrazu posljednji integral grafoki predoava povrinu ogranienu

lukom krive =(), apscisom i ordinatom DR (sl. 37).

To je , u stvari , specifini deformacioni rad, odnosno rad potreban za

odsijecanje materijala povrsine A=1 2 i debljine s = 1 mm, ili rad koji
opada na jedinicu volumena :

10
Prema ispitivanjima koja je izvrio A. Celikov za veinu metala
koeficijenti dijagrama = () za razne materijale.

Ako se uvedu oznake za :

Prema ispitivanjima koja je izvrio A. Celikov za veinu metala

koeficijenti n i k se krecu u granicama:

n = 0,75 -
0,85 i k k = 0,7 0,8

raunajui sa srednjim vrijednostima

n=0,8 i k=0,75 odnosno n

k = 0,8 0,75 = 0,6

moe se postaviti i priblino obrazac za rad, pri odsijecanju na makazama

sa ravnim paralelnim noevima , po A, Celikovu:

11
Najvea relativna dubina prodiranja noa, ili relativna dubina odsijecanja
se za veinu metala moze izraziti kao funkcija jedininog (relativnog)
uzduenja.

V.Ramandovski daje u zavisnosti od vrste , takoe i debljina materijala

koji se odsijeca (tab. br.9). Iz tabele se moe uoiti da poveanjem
tvrdoe materijala opada, jer se smanjuju plasticne osobine materijala
i prije nastaju sitne prskotine ispred rezne ivice noa. Isto se deava i
sa poveanjem debljine materijala.

RAVNI NAGNUTI NOEVI

12
Makaze sa ravnim nagnutim noevima se upotrebljavaju za odsijecanje
materijala sa relativno malom debljinom u odnosu na njihovu irinu.
Primjenom ove vrste makaza postie se smanjene sile odsijecanja , uz
adekvatno poveanje hoda noeva, potrebnog za razdvajanje cijelog presjeka
materijala. Pri prodiranju noa u materijalm isti ne izlazi na otpor
cijelog presjeka, nego samo izvjesnog dijela presjeka. U toku procesa
odsijecanja ovaj dio se moe prestaviti trouglom ABC (sl.38). Ako se u tom
trouglu posmatra samo elementarna povrina sa irinom d x , koja se nalazi
na rastojanju x od take A. tada je elementarna sila koja djeluje na tu
povrinu:

Ili redukcijom intergrala , koji definie specifini deformacioni rad (kao

i u prethodnom poglavlju), sila odsijecanja se moe izraziti obrascem:

13
Vidi se da sila odsijecanja na makazama sa ravnim nagnutim noevima ne
zavise samo od vrstoe materijala (m i m , nego i od njegovih
plastinih osobina, to jeest sa poveanjem ot, raste i sila odsijecanja.

Da bi se sprijeilo klizanje lima u toku procesa odsijecanja, usljed ega

bi dolo do bonog potiskivanja istog, bez odsijecanja, mora biti ispunjen
uslov da je :

Dobija se granini uslov za ugao nagiba noeva:

Noevi sa nagibom smatraju se jo paralelnim, dok se noevi

sa nagibom ubrajaju se u nagnute.

14
Ukoliko se radi sa uglom nagiba , tada makaze moraju biti
snadbjevene ureajem za pridravanje lima. Rad odsijecanja na makazama sa
ravnim nagnutim noevima se rauna po obrascu :

Rad odsijecanja na makazama sa ravnim nagnutim noevima je istovetan radu

odsijecanja na makazama sa ravnim paralelnim noevima ( obrazac 35) i .

Da bi se olakalo proces odsijecanja , noevi se prema sl. 38 izvode sa :

Izmeu noeva se predvia zranost granicama s.

Noevi se rade od legiranog alatnog elika .3840 (Mjerilo), ili ako su

jako optereeni, od . 4150 (OCR12). Normalono se kale na tvrdoi 58-62 Rc.

Tehnike osobine legiranih alatnih elika za rad u hladnom stanju daje

tabela br. 10.

Vrlo esto se noevi ne izvode u jednom komadu , nego se kao segmenti

duine 300-500 mm uvruje u drae noeva (sl. 34 i sl.38 ). Segmenti
mogu biti izraeni od legiranog alatnog elika ili od metalokeramikog
materijala (tvrdog metala )

Prednosti segmentnih , u odnosu na noeve izraene od jednog komada su

sljedee:

15
16
 KRUNI NOEVI

Proces odsijecanja materijala sa krunim noevima je istovetan procesu

odsijecanja sa avnim nagnutim noevima , jer se ravni noevi mogu smatrati
kao kruni noevi, bezkonano velikog prenika.

Prestavlja se da je materijal u toku procesa odsijecanja dodiruje krune

noeve po lukovima AC i BD , gdje su take C i D izabrane proizvoljno
(sl.39), S obzirom da je duzina dodirnih lukova mala u odnosu na pluprenik
noeva , to se kruni lukovi mogu smatrati pravama AC i BD . Ova
aproksimacija znai, u stvari , zamjenu krunih lukova sa tangentama T1 i
T2 na lukove u takama G i H (koje se nalaze na sredini dodirnih taaka ).

Iz dobivenog trapeza ABCD, koji predstavlja povrinu odsijecanja , izdvaja

se elementarna povrina sa irinom d x koja se nalazi na rastojanju x od
linije AB. Elementarna sila odsijecanja koja otpada na ovu povrinu je :

Da bi se na razne materijale mogla proraunati tana vrijednost sile

odsijecanja , potrebno je rapolagati sa dijagramima = () (sl.37).
ukoliko se ne raspolae sa ovakvim dijagramima, tada se sila rauna
priblinom obrascu:

17
U kome su primjenjene iste oznake kao i u obrascu (37)

Kruni noevi se izvode sa horiznotalnim ili sa nagnutim osovinama.

Kruni noevi sa horiznotalnim i paralelnim osovinama (sl.40 a ) se

primjenjuju:

- Za odsijecanje tabli limova u trake ( tabela br. 1 , r. br. 1 ).

- Za uzduzno i popreno odsijecanje traka (tabela br. 1 , r. br. 2) i
- Za dosijecanje okruglih platina (rondela) iz limova u obliku
kvadratnih ploa.

Prenik noeva D i irinaa h se biraju u zavisnosti od debljine materijala

u granicama:

18
19
Uzimajui za , dobiva se uslov za ugao zahvata Ovaj
uslov je dosta teko odrati, jer bi prema obrascu (41) prenik noa

trebalo da bude vrlo velik u odnosu na debljinu materijala. Zbog toga se prenik
bira u granicama koje obezbjeuju proporcionalnu konstrukciju. Ukoliko uslov po
obrascu (42) nije ispunjen, tada lim treba pridravati u toku procesa odsijecanja,
da bi se sprijeilo klizanje.
Obrtni moment krunog noa prema sl. 39

Gdje je :

Tako da je

esto se kruni noevi izvode i sa nagnutim osovinama, i to:

20
Kruni noevi sa nagnutim osovinama se upotrebljavaju za odsijecanje:
- krunih i ostalih platina i raznih krivolinijskih kontura, po prethodno
zacrtanom risu, ili po ablonu (tabela br. 1, red. br. 3),
- za obrezivanje upljih posuda izraenim tehnologijom dubokog izvlaenja
(tabela br. 1, red. br. 6).
Koso postavljani noevi omoguavaju zakretanje komada i odsijecanje raznih
kontura sa malim poluprenikom krivine konture. Minimalni poluprenik krivine
konture predmeta (rmm), koji se moe odsjei sa krunim noevima, zavisi od
prenika noa i debljine materijala (tabela br. 11).
U tabeli br. 12 sa prikazani razni naini odsijecanja limova na makazama sa
noevima raznih konstrukcija. Tabela daje tehnike podatke o alatima, kao i
podruje primjene pojedinih vrsta noeva.

21
22