Sadun Altuna - Empresyonist Ressamlar Hayatları Ve Eserleri

EMPRESYONST RESSAMLAR
HAYATLARI ve ESERLER
S A D U N A L T U N A
l
KTAPLARI
Resimler Tifdruk Matbaaclk Sanayii A. .
matbaasnda, kapak ve metin Doan Karde
Yaynlar A. $. matbaasnda baslmtr.
19 7 0
NSZ
Le soleil es t dleu
T urner
AN AT tablolar taciri Am broise Vollard bir
gn Cezanne' ziyarete gelir. Avluda, yere
dizilm i bir sr eczac potas grr. zer
lerinde Jtisqui., Still., Fertg., Rib., Slf., Cup., gibi
Ltince ksaltm alar vardr. B u potalarn ne m a k
satla buraya kon m u olduunu anlyamaz. Ziyaret
isinin m erakn sezen nl ressam yle der:
B u grdnz boya takm tm d tr baym . B ir
oklar bu gzel boyalarn sadece il im alinde
ie yaradn sanrlar. Oysa ben bu illarla m
kem m el resim yaplabileceini de ispat etm e k isti
yorum .
te, Em presyonist Ressam lar ad altnda
sunduum uz bu k k kitap, On dokuzuncu Y z
yln ikinci yarsnda, resim sanatn prl prl
renklerle giin na kavuturan insanlarn hik
yesidir.
E m presyonist Ressamlar ne ahsi bir sanat
tenkididir, ne de tam am en tekn ik tem ellere daya
nyor. Tek am acm z m odern resm in ncln
yapm olan sanatlarn mcadeleli hayatlarn
ktsa, zlii ve m m k n olduu kadar renkli bir e
kilde anlatm ak, onlar hakknda bilgi edinm ek iste
yenlere faydal olm aktr.
Bu kitap da, Hayat kitaplar serisinin ilki olan
5
Biiyk R essam lar gibi, dokuz sanat biyografisi
ile bu sanatlardan kronolojik bir sraya gre se
ilm i ve T ifd ru k tekniiyle baslm a ltm drt
reprodiiksyonu ihtiva etm ektedir. K itabn hazrla-
nvda m etinle resim ler arasnda belirli bir irtibat
kurulm asna bilhassa d ikka t edilm itir. B u suretle
ad geen ressam n sanatndaki gelime safhalar,
sadece teorik bir izah olm aktan karak, gzle g-
liiliir hale gelm ektedir.
K itabm za konu olan dokuz sanat arasnda
gerek bir snflam a yapm ak gerekirse, o takdirde
mesel bir Gauguine sem bolist, bir Van Gogha
fauviste, bir C&zannea da kbist dem ek gerekir,
te yandan Toulouse - Lautrec olgun yaratm a a
larnda tam am en em presyonizm e zt olan bir an
lam benim sem iti. A m a hepsinin eit bir taraf
vard: Sf, tem iz renkler; sade, zentisiz konular.
te, zihnin nceden tasarladm deil, gzn o
anda grdn renk ve izgiye dken bu sanat
lar, Em presyonistler genel bal altnda sanat
tarihine girm itir.
E m presyonizm i m eydana getiren sanatlarn
sayst iki dzineye yaklat halde, biz sanat tarihi
bakm ndan en nem li saylanlar kitabm za aldk.
Bununla beraber, mesel Pissarro gibi, bu cereya
nn nderliini yapm insanlardan da sras d
tke sz edilm ektedir.
K endi z dilim izde yazlm p ek az sayda sa
nat kitab bulunduu iin E m presyonist R essam
lar la, T rk sanatseverine, kiiiik apta da olsa,
hizm et edebiliyorsak kendim izi bahtiyar sayarz-
Sadut ALTUNA
6
EDOUARD MANET
1832-1883
| j EGASm n atelyesinde ro m a n tik . Fransz

- 1 okuluna bal b ir sanatnn byk boy
da tablosu asldr. T anrlar T an rs. J p ite rin
im ekleri hm la etrafn a satn gsteren bu
dev resm in hem en yabanda da M anet'nin k
ck b ir k aralam as vardr. Y am ru yum ru,
rk b ir a rm u ttu r bu.
G nlerden b ir gn ziyaretine gelen b ir dos
tu, Degasy, hangi akla hizm etle T anr J p ite rin
yanna bu perian arm udu astn sorar.
Ressam glerek u cevab verir:
tyi yapld takd ird e kck b ir arm u
dun, koskoca b ir tanry nasl ldrebileceini is
pat iin astm , dostum ...
Salonlarn, k o n u lan tarih in derinliklerinden
veya m itolojiden alnm dev boyda resim lerle
sslendii b ir ada, b ir arm uda kem gzle ba
klm as, deer biilmemesi, h a tt h a k ir grl
mesi k ad ar tabi ne olabilirdi? yle ya, o devrin
san at anlay, v ar gcyle eserin m uhtevasna
7
EMPRESYONST ressamlar
ynelm iti. K onu ne k ad ar aprak olursa, o ka

d a r beeniliyordu. Bu bakm dan, tah tn d a o tu r
m u, e tra fa fke im ekleri savuran b ir tann,
elbette k i kendi halinde b ir a rm u tta n daha ok
beenilecekti. Ne v ar ki, ok gem eden olgun
luun zirvesine erim i, h a tt iirm ee yz tu t
m u, on dokuzuncu yzyl toplum u iste r iste
mez sa n a tta yeni u fuklar aram ak ihtiyacn du
yacakt. Ama, J p ite rin b ir a rm u t tarafndan
alt edilm esi gene dc yllar yl sren etin bir
savatan sonra olacak, h a tt bu savan kahra
m anlarndan ou, zaferlerini bizzat grem eden
bu dnyadan gp gideceklerdi. te, m odem
resim sanatna yn veren bu insanlardan b iri de
M anet idi.
E do u ard Manet, 23 ocak 1832 de P aris'te do
du. B abas, adalet bakanlnda yksek b ir m e
m ur, annesi ise, sonradan sve K ral olan Ber-
n ad o tteu n yakn b ir dostu, hariciyeci F o u m iernin
kz idi. M anet ailesi, on dokuzuncu yzyl o rta
halli Fransz ailesinin en gzel b ir rnei idi. H a
y at grleri salam , belirli prensiplere inanm
kim selerdi am a yaratc fik ir ynnden daarck
lar olduka fakirdi. stelik de, kendi kabuuna
ekilm i, alk olduklar evreden bakasn tan
m ayan, kei ru h lu insanlard.
ocukluk am b u evrede geiren M anet,
on iki yam a basnca Rollin K olejine verildi.
Ama E douard, b u rad a h ib ir derse nem verm i
yor, hocas klsik Fransz iirinden m sralar
8
EDOUARD MANET
okurken o, m atem atik defterinin iine gizlice re

sim ler karalyordu. Bylece karneleri b atan aa
k rk notlarla doluydu. B abas b u duru m a ok
zlyordu, nk tek emeli afacan olunun hu
kuk tahsil ederek kendi gibi ar bal b ir m em ur
olm as idi.
A kam lan b t n aile yem ekten sonra topla
narak, hibir ie yaram az, haar ocuklannm ge
lecei hakknda ne yapm ak gerektiini konuur
larken, ilerinde sadece biri, kk E d o u ardm
ta ra fm tu tard . Bu, days idi. Topu albay olan
bu adam da bo zam anlarnda resim le urat
iin, yeenindeki gizli cevheri seziyordu. Msy
M anet ile kaynbiraderi arasnda b u konuda sk
sk ekim eler olurdu. N ihayet b ir akam i ta t
lya baland. Ama ne birinin, ne de b r n n de
dii olacakt. Neticede E do u ard m deniz subay
olm asna k a ra r verildi.
Deniz Okulunun giri im tihannda b a a n gs-
terem iyen E douard yeniden im tihana katlabilm ek
iin, b ir gemide staj yapm ak zorunda idi. By
lece 1848 ylnda Havre et Goudeloupe gemisine
verildi ve bu gemi ile Rio de Jan eiro ya gidip
geldi. D nte te k ra r im tihana girdi, am a bu defa
da kabul olunm ad. Artk durum kendiliinden an
lalyordu. E douard dilediini yapabilecekti. 1850
ylnn ilk gnlerinde ailenin ald ikinci b ir ka
ra rla E douard, Ressam C oture'n atelyesinde a
lm aa balad.
E douard M anet ile ustas Thom as C outuren
9
yldzlar h e r nedense ilk gnden beri baram ad.

B irbirlerinden ksa zam anda n efret ettiler. Ama
ikisi de bunda yerden ge k ad ar hakl idi. Cou-
tu ren on parm anda on m arifet olm akla bera
b e r resim leri b ir m atbaa m akinesinden km ka
d a r basm akalpt. Tek em eli bol bol sipari al
m ak tan ibaretti. stelik de son derece kibirli idi.
te yandan Couture, bu yeni rann istidadn
sezdii iin, sanatnn p f n o ktalarn kapm asn
dan da hakl olarak kukulanyordu. K uruntu ite.
Oysa aslnda E douard, bu ustasnn san atna m ete
lik verm iyor, sadece atelyede bulunan parasz mo
dellerden kabil okluu k a d a r ok faydalanm aya,
meslein iilik tarafm renm eye bakyordu.
C outureiin atelvesi kapandktan sonra eve dn
m yor, nl Academie des Pfere Suisse in akam
derslerine devam ediyordu. Ama onun iin en b
yk okul gene de Louvre Mzesi idi. Boya takm
lar ile h aftan n belirli gnlerinde buraya gelerek
eski u stalar kopya ederdi. B ilhassa Titian ile Velas-
quezin tablolar karsnda gnlerce alrd.
Tiom as C outureiin, rann alm a tekni
inde b ir ey gzne arpyordu. M anet, hep ak
renklerle, b asit izgilerle alyor, lzum suz te
ferru at atyordu. B ir konuyu ele ald zaman,
belirli b ir yerde kesiyor, sehpasna b a k a b ir bez
gerdikten sonra, ie brakt yerden balyor,
m esel b ir portreyi yirm i ayr ekilde, bam ba
ka b ir anlam da ele alyordu. Atelyede bulunan
dier renciler kendi ilerini b rak arak M anet
10
EDOUARD MANET
nin sehpas etrafnda toplanyor, bu deiik

yaradltaki ocuun alm alarn hayranlkla
seyrediyorlard. N ihayet b ir gn C outuren sabr
ta t :
E douard... diye grledi. Bu gidile Daum ier
kad ar bile olam azsn!...
nl ressam Honore D aum ier o sralard a bir
o k lan tarafndan henz anlalam am b ir insand,
bu bakm dan sanat alay konusu oluyordu.
O gnden sonra M anetyi C outure'n atelyesin-
de b i r d ah a gren olmad.
B unu takip eden yllar zarfnda E douard Ma
net, Avrupa m em leketlerini adm adm dolat. Ho-
lnda, Almanya ve taly aya gitti. F loransada Fi
lippino Lippiden, T itiandan kopyalar yapt. Viya
na ile Prag'a da urad. Bu seyahatlerinden hep
yeni fikirlerle dnyor, h er defasnda da basm a
kalp akadem ik sanata kar nefreti b ir k at daha
artyordu. nk ada Paris ressam lannn,
klsik sanat kopya etm ek hevesiyle resm i kas
vetli, dejenere b ir yola srklediklerini aka g
ryordu. Tek hedefi, kapkaranlk dehlizlerde hap-
solan b u ada sanat, b ir an nce gn na
kavuturm akt. Bu ii erge baaracana gve
niyordu.
1856 ylnda av resim leriyle tannm olan Al
b e rt de Balleroy adndaki m eslekta ile birlikte
Lavoisier Sokanda b ir atelye kiralad. Ksa za
m anda buras, akadem ik san ata k ar cephe alm
gen k uak sanatlarnn ura oldu.
11
Bu sralard a yeni konular peinde komak,

bunlar kabil olduu k ad ar evresindeki insanlar
arasn d an sem ek ihtiyacn duydu.
Y am urlu b ir gece b ir keba m eyhanesinde
C ollardet adnda dkn, serseri, p erian b ir adam
la tant. Gece gndz sarho olduu halde, ken
dine gre b ir h ayat felsefesine ve gizli b ir asalete
sahip olan Collardet, onu b ir anda byledi. Bunu
takip eden gnler, adam atelyesine ard, bu
a rad a h e r gn b ir ie Absinth alm ay da ihm al
etm edi. Collardet, ikilerin bu en sertini ierken,
M anet de portresini yapt. Absinth ten Adam
resm i de bylece dom u oldu.
T abloda ele alnan baz teknik u n su rlar sanat
dnyasna yenilikler getiriyordu. Fra ile kaln
kaln srlm boyalar, figr evreleyen kahve
rengi ko n tu rlar, acayip p a rltla r halinde gze ba
tan kap k ara lekeler gibi. Ayrca, bu resim de eski
u stas C outureiin etkisi de sezilm iyor deildi. Yz
deki deiik, biraz da garip izgi, renk oyunlar
bunun b ir rneidir. Ama sanat bunlar, ustas
gibi yalnz sathi b ir sslem e u n su ru olarak kul
lanm ad, dram atik, tesirli ve beeri b ir hale soktu.
Bu bakm dan D aum ieryi hatrlatacak taraflar ger
ekten pek oktur. M anet bu resm i sergilemeden
nce C outuree gsterm ek istedi, am a beriki yle
b ir gz attk tan s o n r a :
E douard... dedi. Absinth'i fazla kardn ga
liba?... nk insann byle b erb at b ir resm i ayk
kafa ile yapm asna im kn yoktur.
12
EDOUARD MANET
Bylece M anet ile Couture lnceye k ad ar bir

daha grm em ek zere ayrldlar. B irka gn
sonra d a senelik Salon un j ri yeleri ayn resm i
sergilem eyi reddettiler. Gelgelelim, b t n bu ileri
geri ekim eler M anetye b ir bakm a yarad. Bir
anda P arisin bt n kalbu r st atetyelerinde ad
gnn konusu oldu. Kimi ona alelde b ir soytar
nazar ile bakarken, kimi de onu ann anlal
m am b ir dehas olarak kabul ediyordu.
te , hayal krkl ile dolu yllar im di ba
lyordu. Ama, gen sanat hakknda sylenenlere
kar kulan tkam ; v ar gc ile sanatn, tu t
tuu yolda, gelitirm eye alyordu. Resim lerine
iledii aalar, iekler, insanlar a rtk renk ile
izgiyi gsterm ek iin b irer ara deil, yaayan,
nefes alan tabiatn ta kendisi idi. O ana kadar
hibir ressam , gznn nnden b ir an iin akp
giden b ir tab iat olayn, h e r t rl yapm ack air
likten syrlarak, bylesine m kem m el b ir tarzda
verem em itir. Tuilleries Bahesinde Konser bu
nun belirli b ir rneidir.
T abiat b ir renk sihri halinde yanstm ak kay
gs ile rpm an M anet o sralard a tam aradn
buldu. Ispanyol hayatndan alnm konu lar b u i
iin biilm i kaftand. Ne v ar ki, san ata yepyeni
b ir yn verm ek iin alan sanat b u suretle, is-
tem iyerek, geleneklere de taklp kald. Velasquez
ile Goyanm etkisini uzun m ddet alm alarndan
silemedi. Gerekten de bu yllarda dizi halinde ele
ald tspanyol m otiflerinde bu etki belirli ekilde
13
grlr. spanyol danszleri, arkclar, kiizade

leri en ok sevdii konular oldu. spanyol kya
fetleri o k ad ar houna gidiyordu ki, kardei Euge
ne ile gzel modeli V ictorine M eurend dahil ol
m ak zere birok yakn dostlarn bu kostm ler
iinde canlandrd. Iberik yarm adasnn byle
yici havasn P arisin donuk g altnda bulam-
vacan anlaynca Ispanya'ya gitti. Toledo, M adrit,
Valladolid gibi tarih ehirlerde dolat, durdu.
Boa grelerini byk heyecanla seyretti. Mze
ve zel koleksiyonlar inceledi. Bu scakkanl, prl
prl ren k li gney m em leketinin havasn doyasya
cierlerine doldurdu. Ama aslnda M anetyi P aris
ten uzaklatran ey zlemini ektii Ispanyaya
b ir an ncc kavum aktan ziyade, P ariste urad
byk hayal krkl oldu.
1863 ylnda bugn iin Kr Yemei ism i al
tnda resim sanatnn en byk aheserlerinden
saylan tablo ile nl resim sergisi Salon a ka
tlm ak istem i, am a bu defa da kabul edilm em iti.
Bunun zerine ayn resm i nc Napolyonun
yardm ile tesis edilen Salon des Refuses yani
Reddedilenler, sergisine koydu. K ader arkada,
lar arasn d a ayn sergide W histler, Jongkind,
F antin Latour, Pissarro, Cazin, Bracquem ond,
H enri Gros, J. P. Laurens, H arpignies, Cintreuil,
Legros ve Vollon da bulunuyordu, im p a r a to r' ser
giyi gezerken bilhassa Kr Yemei nin nnde
d urdu ve resm i kabul etm i olm asna ram en id
detle tenkid etm ekten geri kalm ad. Resimde iki
14
EDOUARD MANET
giyinik adam n arasnda o tu ran plak kadn her

t rl ahlk k ralm a aykr kabul ediliyordu. Ma-
n e tnin san at hayatnda b ir dnm noktas olan
ve k ita b m m n ilk reprodksyonu o larak aldmz
bu resim hakknda etrafl bilgi verm ek isteriz.
Aslnda da Manet deyince h a tra ilk gelen Kr
Yemei dir.
M anet eserine nce Banyo yahut Ykanan
lar ism ini takt halde, sonradan t rl ekilde
adlandrld. imen stnde Kahvalt, Orman
da Piknik oldu, nihayet Kr Yemei nde k arar
kld. O rtada ne ykananlar, ne de yem ek yiyenler
bulunduu iin adnn deeri yok. nem li olan
kom pozisyonun m kem m elliidir. Figrler Msr
san atn a has diyebileceimiz b ir salam lkta ele
alnm tr. Resm in sol n blm nde grlen na
t rm o rt eserin kilit noktasdr. Aslnda da btn
tabloya hareketli b ir kom pozisyondan ok, insan
larla bunlar evreleyen m anzarann kaynaarak
m eydana getirdii b ir n a t rm o rt havas hkim dir.
M anetye hakl olarak Ressam larn Ressam ad
taklm tr. N itekim bundan nce de belirttiim iz
gibi eserlerini gelmi gemi byk u stalarn il
ham ile yapard. Kr Yemei nde de Giorgione
nin Kr Konseri isimli resm inden izler bulm ak
kabildir. u farkla ki, nl Rnesans u stas resim
lerinde ann kyafetini giymi insanlarla plak
lar kaynatrrken, M anet bu resim de k ahram an
larn a m odem elbiseler giydirm itir. Dier ta ra f
ta n yine ayn tabloda' M arcantonio Raimoridinin
15
R aphacl'den kopya ettii b ir gravrden de izler

grlr. B undan baka kulland koyu yeil, gri
ve siyah tonlarla Courbet'yi de h atrlatm ak tad r.
Ama kom pozisyon teknii ynnden b u nl sa
n atdan tam am en ayrlr. l figrn m eydana
getirdii byk genle, kol ve b acaklarn tekil
ettii kk genli kompozisyonda C ourbetnin
dank geom etri anlam ndan uzaklar. plak ka
dn iin M anet'nin en gzde m odeli V ictorine
M eurend m odel durm utu. Ayn kadnm spanyol
k o n u lan iin sanatya m odellik ettiini yukarda
sylem itik. Flt alan ocuk iin yine Victo-
rin cden faydalandn ilerde greceiz. Eserde
ok kim senin gznden kaan ru h i b ir zellik
var. Sa taraftak i adam iin M anetnin kardei
Eugene m odellik etm itir. Oysaki kadn kendisi
ile konuan adam a bakm adan baklarn seyir
ciye, daha dorusu resm i yapan M anetye evir
m itir. k i karde arasn d a yer alan bu kadn
M anetnin Victorine'i lgnca sevdii sylenir
sanat iste r istem ez belki de kskanlktan doan
b ir ru h lleti iinde ebediletirm itir. Ksacas
kardeine Benim o, gzn ondan ek demek
isteyen b ir hali vardr. Bylece M anet bu konu ile
yepyeni ve kendine gre b ir Mona Lisa yaratm
oluyor.
S anatnn m nakaa konusu olan ikinci res
m i bundan b ir yl sonra yaparak 1865 te sergiledii
Olympia oldu. Bu resm in konusu daha nce
Giorgione, T itian ve Goya tarafn d an da ele aln
16
EDOUARD MANET
d halde seyirciler nedense bu tablo karsnda

irkildiler. nk M anet klsiklerin kadn ideali
olan dinlenen plaa, bilezik, kolye ta k arak ve
ayana terlik giydirerek idealden syrlm gerek
lere balam tr. Ama seyirciler bu realitenin her
t rl ahlk prensibini inediini iddia ettiler,
kim se de bu arad a Lucas C ranach gibi b ir u sta
nn ayn konuyu yz yl nce ele aldm d
nem edi. H cum ylesine byd ki sergi idaresi
her t rl tecavze engel olm ak iin tablonun ba
na sopal beki dikm ek zorunda kald.
Manet evresinde b ir yandan alay konusu olur
ken te yandan sanatna byk deer bien dost
la r kazanyordu. Bunlardan b iri de Em ile Zola
idi. nl yazar sanat lakkndaki grlerini u
szlerle ifade etm itir: Bakalarn gln duru
m a drm ekle hret yapacaklarm sanan gn
m zn baz gen zppeleri E douard M anet gibi
b ir insan serseri ve arlatan olarak gsterm ek
ten ekinm iyorlar. Oysaki bu adam deeri ok
yakn b ir gelecekte gn na kacak olan b ir
dhidir! N itekim 1907 ylnda m odem resm in ya-
yan en byk rnei olarak Olympia, Cle-
m enceaunun nayak olm as ile Louvrea alna
cakt.
H ayatnn en frtnal blm lerinden biri sa
ylan 1863 ylndan beri sanat H olndal piyanist
Suzanne Leenhoff ile m utlu b ir evlilik hayat ya
yordu. Bu kadnla uzun zam andr birlikte o tu r
duu halde evlenmeleri ancak geleneki fikirle
17
rinden b ir trl syrlm ak istem iyen babasnn

lm nden sonra m m kn olm utu.
Kr Yemei nin 1863 teki k t akbetini
yl son ra Flt alan ocuk isim li resim de pay
lat. Tabloya b akanlar bunun affedilm ez b ir c
ret olduunu ileri srdler, yle ya, aya yere
demiyen, kpkrm z b ir pantolon giymi iki ka
r boyunda b ir yum urcak karlarn d a alay eder
gibi u tanm adan flt alyordu. Hele akadem i ho
calar di b ir afie benzettikleri bu resm e tkr
meye bile kalktlar. Aslnda da M anet bu dene
m esi ile b t n sanat geleneklerini ayann altn
da iniyordu. Bugn Louvre'a giren h e r ziyareti
ise b u prl prl resim karsnda hayranln giz-
leyemez. G eride fon olarak hafif b ir p astel tondan
baka b ir ey yoktur. Krmz cil srlm dm
dz b ir leke halinde duran pantolon ise aslnda
eitli ren k oyunlar ile ele alnm m kem m el
b ir kum a parasdr. Krm z zerindeki siyah
izgiler ocuun bolukta hareketini dzenler. H a
sl b u resim M anet zeksnn verdii en nc, en
gzel rneklerinden biridir.
1874, M anetnin san at grne yepyeni b ir is
tikam et verdii yldr. Monet, Pissarro, Cezanne,
Sisley, R enoir gibi em presyonizm in gen u stalar
ile birlikte renklerinin ald, berraklat ve
a kavutuu grlr. Koyu, kasvetli atelye renk
lerini paletinden kesin olarak atm tr. Sanatya
b u deiim i ilham eden yerlerden b iri de Paris
18
EDOUARD MANET
civarndaki Argenteuil kasabas oldu. Gneli gn

lerde Monet ve R enoir ile birlikte bu irin kasa
baya giderek Seine nehrinin kylarna veya kayk
larna sehpa kurarak em presyonist anlam n en
gzel rneklerini verdiler. K itabm za aldmz
resim M onet ile karsn bu kayklardan birinde
gsteriyor. O tarih e k ad ar d o stla n ile ayn at
altnda resim sergilem ek istem iyen M anet burada
gerek kiiliini buldu. Hava, su, gne, hasl b
t n evre em presyonist alm a iin en uygun
yerdi. Paleti b ir anda taze k r ieklerinden hazr
lanm renkli b ir dem et haline geldi. Yeni ak
hava tekniini iyiden iyiye benim sem i olm asna
ram en desen geleneklerine yine de sadk kald.
Bu resim sanatnn renki olduu k ad ar engin
kom pozisyon bilgisi iin de en gzel rnektir.
A rtk b ir daha bu yoldan am ad ve konu
ne o lursa olsun, resim lerini sade, ll b ir k
dem eti halinde iledi. Yalnz u sta b ir teknisyen
olarak kalm yor, k o n u lan n a beer u n su rlar k at
m asn da biliyordu. 1875 ylnda yapt Yar
plak S arn Kadn bunun b ir rneidir. Gzel
m odelinin dolgun vcut h atlarn kesin ve dz iz
gilerle nm ze serer. F orm lan b sb t n b elirt
mek iin k o n tu rla n n yam sra serbest fra d ar
beleri o tu rtm u tu r. Bylece yz hatlar, boyun,
om uz ve gsler ekillenm ekle kalm yor, ustalkl
glge ve k oyunlar ile et b t n gzellii ile de
er kazanyor.
19
M anetnin teknii kadar, sosyal ve beeri ta

raf d a nem lidir. K itabm za setiim iz rnekler
de bu cihete bilhassa nem verdik. te Lina
C am pineaunun portresi. 19. yzyl F ransz toplu-
m unun b l n ihtiam n yanstan, ann b ir o
cuu. ocuksu baklarnn arasn d a gizli b ir me
lankoli de sezilm ektedir. Ellerini ssliyen uzun el
divenler ayn zam anda olgun b ir cem iyet kadm
ile k a r karya bulunduum uzu bize hatrlatr.
Mavi kurdcll, om uzlan ak yazlk elbisesi ile
fettan b ir dilberdir de. te yandan, olgun b ir ter
biyenin sem bol olan dim dik, sa n n bandan ki
isel gvenlik tam aktadr. Sanatnn ou eser
lerinde olduu gibi, Linanm p o rte sinde de konu
nun kahram an bolua bakar. Teknik ynden ise,
yzne hkim olan b errak renkler, M anetnin
em presyonizm anlam m benim sem i olduunu gs
terir.
1880 ylndan sonra sanaty lm ne sebep
olacak hastaln ilk belirtileri yoklam aya balad,
n celeri ksa sreli rom atizm a a n la n geldi, son
ra b u n lar sklat ve nihayet eli aya tutm az ol
du. A rtk kendisini uzun zam an sehpaya balya
cak konulardan kanm ak zorunda idi. Ayn yln
yaz ay lan n d a b ir sayfiye kasabasna ekildi, am a
o rada da resim yapm adan duram ad. M anzara, na
t rm o rt, iek denem eleri ile urat.
Bunu takip eden yl salk d urum u bsbtn
ktye doru gittii halde yine de durm ad. Bu
20
EDOUARD MANET
arad a Antonin P roust'un ve aslan avcs klnda

Msy P erth u istin p ortrelerini yapt. Byk apta
son resm ini de bu srada verdi: Folies-Bergre'de
Bar.
Folies-Bergere in renkli havas ou ada
lar gibi, M anetnin de gznden kam am t. Pa
risin b u nl elence yerinin holnde yapt Fo-
lies-Bergerede Bar adl resim ada nc sana
tn en ilgi ekici rneklerinden b iri oldu. Manet
cvl cvl kalabal b ir ayna yardm iyla bize ileti
yor. Geride grlen insan kalabal, serbest renk
lekeleri ile, tam b ir em presyonist anlam da ele
alnd halde, kompozisyonun dnm noktas olan
gen kzn ilenii em presyonist teknikle taban
tabana zttr. Fizik yaps zerinde titizlikle d u r
m u olan sanat, ruhi ynden de kahram anm
olaydan tam am en uzaklatrm tr. Aynann sa
ucunda yansm a yoluyla grlen silindir apkal
m teri, kza bakt halde, gzel b arcnn gzleri
baka ta ra fa yneltilm itir. G erekten de sanat
tenkidcilerini yllarca dndrm olan bu resim
de belirli b ir optik yanltm a vard. Sol kenardaki
iki ielerine dikkatle baklnca, aynada yans
m adklar grlr. Bu duru m a gre aynadaki srt
dnk kz belki de bam baka biridir. Hasl, dahi
sanat b ir anlk intiban sonucu olarak hazrla
d b u kompozisyonu ile seyircilerine zek dolu
b ir m uziplikte bulunm aktadr. M anet ayn konuyu
eitli ynlerden ele alm tr. Bu resim lerden ilki
21
R o tted am m Boymans Mzesinde, b iri nl pet

rol kral G lbenkyam zel koleksiyonunda, br
leri de New York, W ashington ve K ansas City e-
hirlerindedir.
Bu arad a hretin zirvesine erim i bulunan
sanat bunu takip eden yaz aylarnda dinlenm ek
am ac ile Reuil kasabasna geldii zam an evinin
bahesinde ancak glkle b irka adm atabili
yordu. F akat oturduu yerin ahane m anzaras
karsnda sessiz kalm ak da iine gelm iyordu. Bah
edeki h a sr koltua o tu rarak gzn alabildiine
uzanan yeil ovay, nefs k r ieklerini b ir daha
bezlere dkm ek istedi, am a elinde, fray kald
a c a k gc bulam yordu. Bu defa pastel boyalar
ile alm ay denedi. Bu arad a Paris salonlarnn
b irbirinden gzel kadnlar ustaya m odel durm ak
iin b u ra d a toplanrlard. ou zam an bir oturum
da b iten bu k aralam alar M anetnin eski y aratm a
laryla kyaslanam yacak alm alar olduu halde,
vine de sanatnm btn ustaln ortaya koy
m aktadr.
S onbaharda Paise dnen Manet, son b ir gay
retle 1883 sergisi iin byk boyda b ir tablo
hazrlam aya niyetlendi, am a iinin o rta yerinde
sehpann nnde ykld kald. A rlar dayanlm az
b ir hal alm t. stelik de sol aya b ir kaza eseri
olarak yand, kangren oldu. Y ayabilm esi iin aya
nn kesilm esi gerekiyordu. Aya kesildi ve 30
22
EDOUARD MA N E T
nisan 1883te akam st yedi sularnda henz elli

b ir yanda olduu halde ld.
ou adalan tarafndan yeteri k ad ar an-
Ialam yan M anet, geride, bugn iin h erb iri bi
re r ah eser olan 420 yalboya tablo, 85 pastel, 114
suluboya ve saysz desen brakt. B tn b u al
m alarnda resim sanatna yepyeni b ir dil, deiik
b ir anlam kazandrd. Geleneklere kr krne
bal b ir evrede sanatnn i ve d yorum u ile
taptaze b ir dnya y aratt, tk i an kavak nok
tasnda bulunduu iin am ansz b ir savaa katl
m ak zorunda kald, bu fikir savann bahtsz he
defi yine kendi oldu. Ama sonuna k ad ar d iretti ve
resim dnyasnn akn deitiren nclerden biri
olarak sanat tarihine girdi.
Claude Monet, sanatnn lm nden birka
gn sonra an Mill Eitim ve Gzel S an atlar
Bakan A rm and Falterese gnderdii m ektupta
yle yazyordu:
Ben ve aada im zalar bulunan ark ad ala
rm , E douard M anetnin Olympia isimli resmini
devlete hediye etm ek istiyoruz. Bu bizim iin son
suz b ir eref olacaktr. Bu suretle aram zdan va
kitsiz aynlm asiyle san at dnyasnda yeri kolayca
doldurulm yacak b ir boluk b rak an byk b ir in
sann aziz h trasn anm ak istiyen saysz yazar,
sanat ve sanat dostunun isteklerine tercm an
oluyoruz. Mzelere kabul edUecek eserleri yapan-
23
larm en azndan on yl nce lm olm alarna dair

kanunun da bu ahasere ait olm ak zere dei
tirilm esini rica ederiz. H ayat boyunca sanat an
lalam am olan E douard M anetnin gerek ah
siyetinin sayenizde dnyaya duyurulacana gve
niyoruz. Sayglarmzla.
24
CLAUDE M O N E T
1840-1926
| V T / I ylnda Paris. an tannm fo-

* torafs N ad arm Capucines Bulva-
r ndaki atelyesinde gen kuak sanatlarndan
bazlar resim lerini sergiliyordu. Bu sergiden son
ra onlara Em presyonistler yani ntibaclar ad
verilecekti. Says binleri aan ziyaretiler alayc
ehreleriyle sergiyi dolarken b ir resm in nnde
bilhassa durup, kahkahay koyuverdikten sonra
uzaklayorlard. O gnk gzler iin belli be
lirsiz lekelerden ibaret olan bu resm in altnda
Im pression - Soleil Levant yani in tib a - Doan
Gne yazl idi. O srad a otuz d rt yanda bir
gen olan resm in yaratcs b ir kenarda duruyor,
Parisin nl san at tenkidcileinin eseri hakknda
syledikleri ineleyici szleri sneye ekm ek zorun
da kalyordu. Kimi, Baaa aslsa da deerin
den b ir ey kaybetmez diyor, kim i Ressam deil,
badanac m barek, sanki eline fray alp, duvar
lara rasgele srm eklinde fikrini aklyordu.
25
B ir kenarda sessiz sadasz b u szleri dinliyen res

sam Claude M onet idi.
ite , 1874 ylnda N ad arn atelyesinde sergi
lenen bu resm in, kitabm za konu olan sanat g
r nn isim babas olduu iddia edilm itir. a
da tenkidcilerle sanat m erakllarnn b ir hakaret
o larak kabul ettikleri in tib a - Em presyon sz
nn gerek kaynann bu resim le ilgili bulunup
bulunm ad m nakaa konusu olabilir. ayet by
le ise, em presyonizm in kurucusu o larak M onetyi
kabul etm ek gerekir. B ununla beraber, genel ba
lk olarak deilse bile, fikir ynnden em presyo
nizm in b u tarih ten ok daha nce tasarland b ir
gerektir. Antonin Proust'un E douard M anet ile
ilgili h tralarn d a daha 1850 ylndan nce
Im pression veya Im pressionism e gibi szlere
raslam ak m m kndr. N itekim M anetden bah
sederken, sanatnn b u yolu hazrlayc alm a
larn d an sz etm itik. Bu durum a gre, em pres
yonizm deyim inin realizm e b ir karlk olarak kul
lanlm olduu dnlebilir. G erekten de re
alizm h arek et noktas olarak tabiatm sadk kop
yacl tezini savunduu halde, em presyonist sa
nat, b ir eyann veya tabiat olaynn belirli bir
m esafeden, ksa b ir sre iinde ve rasgele k ve
hava a rtla r altnda zerinde brakt i etkileri
ele alr.
te yandan, belirli b ir topluluun sanat gr
o larak em presyonizm in 1870 ylndan sonra b ir
okul halini alm olduunu iddia etm ek hi de
26
CLAUDE MONET
yanl olmaz. Ne var ki, b u gen topluluun bir

yesi bulunan Monet'ye bu yolun nderi nazar ile
bakm ak da doru deildir. Aslmda da, Martyrs
B irah an esin d e ve daha so n ra Cafe Guerbois da
toplanarak sanat grleri konusunda hasbhal
eden Modernler arasnda gen M onet teori y
nnden olduka snk b ir kii olarak kalm tr.
N itekim kendi de bu konuda: Bir s r isiz g
sz lf ebesi arasm da vaktim i ldrdm demek
tedir. Monet, M anet gibi alkan da deildi. Atel-
yelere pek sk uram az, ban a lr gider, ancak
iinden geldii zam an sehpann k arsna geerdi.
Meslek konularda bile k onum aktan holanmaz,
daim a s k tu tercih ederdi. Yazd m ektuplar,
Cezanne, van Gogl, ya da G auguininkilerle kyas-
lanam yacak k ad ar silikti. Bu m ektuplarn ou
nun konusu p ara sknts, geim derdinden iba
retti. Mesel b ir dostuna yazd m ek tu p ta yle
diyordu:
Renoir bana ara sra evinden biraz ekmek
getirm ese alktan leceim. Sekiz gndr ne b ir
lokm a ekmeim, ne ateim , ne de m var.
Artk resim yapm aktan da vazgemem gere
kiyor. nk boyam kalm ad, alacak param da
yok...
Cezanne, Monet hakknda fikrini soranlara
yle dem iti:
Onun sadece tek b ir gz vard, am a ne
gz...
Kimi ise sanatn beyinsiz b ir kafann mah
27
sul olarak vasflandrd. Buna ram en Monet

bu tek gz ve beyinsiz sanlan kafas ile b ir
oklarnn grem ediini grd, gelecek nesillere ne
muazzam b ir kafaya sahip olduunu da gsterdi.
G erekten de em presyonistlerden sonra sanata ye
ni b ir yn verm ek istiyen neo-em presyonistler,
mesel b ir Paul Signa, onun b rakt yerden ie
balad. Hasl bu sessiz gibi grnen insan
aslnda kim senin beceremedii cinsten balba-
m a b ir okul kurdu. Bir bakm a sanatn
Renoir, Degas ve GSzannedan bile st n bu
lan lar kt.
M onet sanat ilim letirm ek istem iyen, sana
tn felsefesini yapm aktan kam an b ir insand. O
sadece ressam d. Bu bakm dan, P issarro ve Sis-
ley'le kyaslanabilir.
Aclarla sevincin atba gittii hayat da ayn
ekilde iddiaszd. Ne Czanne gibi esrarl, ne de
van Gogh, Gaugin veya L autrec gibi rom antik,
hareketli b ir hayatt bu. Genlii olduka m utlu,
varlkl gemi, am a sonradan uzun yllar sefalet,
alk ekm iti. Yazd m ek tu p lard a daha ok bu
skntlardan dem vurm as biraz da i dnyas ile
ilgili saylr. nsann fiziksel yaps ile grd i
arasnda balar kuran teorilere inanm ak gerekir
se, Monet byle bir kyaslam a iin biilm i kaftan
d. Yakn dostu Clemenceau onun iin yle de
m itir: Monet ortadan biraz ksa boylu, iri ke
mikli, tom bulca b ir adam d. Ama hareketleri l
l ve hotu. Hasl, karakteroloji ilm inde Pik
28
CLAUDE MO N E T
nik ad verilen cinsten b ir insand. Sanatndaki

ahenk ve iyim ser ifade b u radan ileri gelir. Hele
bu p iknik bnyeye Akdeniz rk larn a has rahatlk
da eklenince sanatnn k arak teri b sb tn ekil
lenm i olur. R esim lerinin yapsnda sezilen ser
bestlik, skn bunun b ir rneidir. Byk hare
ketlerden kanr, btn gcn renk deerlerine
verir. te yandan hayat boyunca ruhi depresyon
larn kendisini yoklam olduu da b ir gerektir.
H att bu in tih ar derecesine bile varm tr. Bu buh
ran lar geldii zam an yalnzl aram , kim senin
bulunm ad kelere snm tr. B ilhassa sanat
nn ihtiyarlk anda bu gibi ruhi bozukluklara
raslam ak kabildir.
Claude Monct 14 ubat 1840 ta P ariste dodu.
ocukluunu tacir olan babasnm yannda Le Hav-
re da geirdi. Kendisinden on be ya byk olan
ve civardaki H onfleur ehrinde o tu ra n ressam
Eugfen Boudin'le tanm as ile gelecekteki yolunu
b ir anda izmi oldu. Boudin, o sralard a Pariste
n salm bulunan, Barbizon okulunun iki ustas,
Troyon ile Millet tarafn d an desteklenm i, kabi
liyetli b ir sanat idi. Tpk Jongkind gibi o da,
konularn denizden ve deniz kysndan seiyor
du, b u sebeple de Deniz Ressam olarak sonra
dan san at tarihine gem itir. Em presyonizm in
gelim esinde bu sanatnn da pay bulundu
u b ir gerektir. Kuzey denizi kylarnda
ve ille de France blgesinde yapt deniz
29
ve nehir resim leri bunun belirli rnekleri

dir.
Claude M onet ilk resim lerini henz 011 be ya
nda iken Rouen ehrinde sergiledi. Bunda da
mnevi aabeyi Boudinin byk rol vard. Ni
tekim onu 1857 ylnda kolundan tu ta ra k P arise
gtren ve o rad a Troyona tan tran yine ayn
insan oldu. Ama bu nl ustann sanat gr
Monet'ye ok gemeden usan verdi, ilk frsatta
Acadmie Suissee geli. Ayn yerde kendisinden
daha yal olan Pissarro da bulunuyordu. Monet
buradaki renciliinin dnda, Courbet, M anet,
Cezanne ve Degas gibi galerilerde, m zelerde eski
aheserlerden kopyalar yapm aya pek heves etm e
di. Bu nl sanatlarn aksine, geleneklere kar
hayat boyunca ekim ser kald.
Babasnn m esleini benim sem ek istem ediin
den, ailesi, askerlik a gelince, bedel demedi,
bylece silh altna arlarak doruca Cezayire
gnderildi. Ama Afrika havas gen M onetye
pek yaram ad, ksa zam anda hastaland ve
re karlarak evine yolland. A rtk diledii
meslee girm ek iin nnde hibir engel kal
m am t.
1862 ylnda tsvireli ressam Gleyrenin yanm a
girdi. O sralard a iyi b ir hoca saylan b u sanat
dan bugn iin elde kalan eserler, Lausanne Mze
sinde bulunan, b ir M sr gezisi ans olarak, gelii
gzel karalanm eskizlerden ibarettir. Monet ile
30
CLAUDE M O N E T
birlikte ayn atelyede Renoir, Sisley ve 1870/71

harbinde len Bazille de bulunuyordu. Bu son de
rece istidatl b ir sanat idi ve lm san at dn
yas iin byk b ir kayp oldu.
Monet o sralard a henz p ara sknts ekm i
yordu. H a tt san at m erakls birka dostu ile b ir
likte fakir, perian m eslektalarna gc yettii
kad ar yardm bile ediyordu. Bu anlayl d o stlar
arasnda Antikac D u ran d -R uel, Ressam Caille-
botte, o pera arkcs B ariton F aure ve Frnc
M urer de vard.
te yandan kendisine kar cephe alm olan
ailesi ile ho geinmek zorunda idi. Bu i iin en
iyi arabulucu Sainte-Adressede o tu ran teyzesi idi.
Sanat seven, h a tt vakit bulduka kendine gre
resim de yapan b u anlayl kadnn yardm ile
evden a ra d a b ir p a ra da yollanyordu. Ama san at
sever teyze, yeeninin Camille Doncieux adndaki
b ir m odelle sam im balar kurduunu re
nince, o da yz evirdi, stelik de Monet
ailesini duru m d an h ab e rd a r etti. Bylece Clau
de tam am en akta kalm oldu. Oysaki sanat
bu modeli ile ok gemeden dnya evine gi
recekti.
M onet, o k tan d r hayranlk duyduu Courbet
ile M anetyi bunu takip eden yllar iinde yakndan
tanm ak frsatn buldu.
Courbet gen ressam daki kabiliyeti hem en
sezdii halde, M an kysnda gen kuak sa
natlarnn top lan t yeri olan nl S ain t Si
31
empresyonist ressamlar
m don iftliindeki ilk karlam alarndan sonra

M anet, M onet hakknda dostlarna yle de
mi :
Bu delikanl yalnz adm alm akla kalsa
iyi. Sanatm da utanm adan arm ak niyetinde ga
liba...
Aslnda d a bu sralard a yapt resim lerde
Courbet ile M anet'nin belirli etkileri vardr, i
te kitabm za aldm z Madam Gaudibert bu
nun en belirli rneidir. Resm e byk plnlar
halinde hkim olan kum an, d, kvrm lar,
parlakl, hasl ilenii tam am en C ourbetnin
izlerini tar. te yandan M anet'nin ilk figr
l resim lerindeki asl, ll renk paleti bu
rad a bt n ihtiam ile tekrarlan r. Madam
G audibert fik ir ynnden sanatnn an m o
dasna uyarak yapt salon resim lerinin gzel bir
rneidir.
Monet 1866 dan itib aren Seine nehri kysn
daki Argenteuil kasabasna yerleti. Bu a rad a atel-
ye olarak kulland kay em presyonizm in be
ii olacakt. M anetyi a n la ta k e n bu nl ka
yktan da Argenteuil isimli resim m nasebe
tiyle sz etm itik. Bu sralard a M onet ile Ma
net ylesine dost oldular ki, aralarn d an su
szmad.
Monet, M anet ve Japon ressam larnn etkisi al
tnda byk sathl, kesin konturlar olmyan b ir
alm a tekniini benim sedii halde, m eknn
perspektif yaps bakm ndan bunlardan ok daha
32
CLAUDE M O N E T
deiik b ir anlam a sahipti. Akademik denecek ka

dar titiz b ir ina tarz vard. Buna karlk renk
leri gn getike rahatlyor, alyordu. Ama bu
renkleri kullannda bile ly vine de elden b
rakm yordu.
Bu an yaratm alarn a m ek olarak Kur-
baal G l veriyoruz. B ir adack halindeki lo
kantas ve kayklar ile su sporu m erakllarnn
toplant yeri olan K urbaal Gl', sanat t rl
ekillerde ele ald. S anatna gerek yn veren bu
konu oldu. Suyu canlandrm ak iin, eski ressam
larn ancak eskizlerinde yaptklar cinsten, glge
ile , geni fra darbeleri halinde yan yana
yerletirm ekle yetindi. Y akndan bakld zam an
b ir hercm er eklinde grlen bu hatlar, belirli
b ir uzaklktan l l yansyan b ir ren k cm b
halinde nm ze serilir. B ununla b erab er bu re
sim de henz sanatnn sonraki eserlerine h as o
gz k am atrc Renk Musikisi ni aram ak yersiz
olur.
M onet'ye Em presyonistlerin R aphaeli veya
Gkyznn m aviliini kefeden adam denebil
mesi iin daha uzun yllarn gemesi gerekecekti.
Bunun iin H olnda'ya, sonra da Londraya gide
cek, orada T urn er'in gkkua renklerini yalan
dan tadacak, B ritanyal ustann pem be ve ak
mavi ile ilenm i, b ir rya k a d a r zarif eserlerini
tanyacakt.
M onetye balarken de anlattm z gibi, n
tiba-D o an Gne naho olaylarla bal olm akla
33
beraber sanatnn hayatnda b ir dnm noktas sa

ylr. Em presyonizm deyim inin bu resim le olan il
gisini b ir k en ara b ra k a ra k eseri inceleyelim.
Bu program l konuda gzlerimizin nne hu-
dutlandrlm hib ir eya km am akta, sadece b ir
tabiat olay, sisler arasndan suda aksini b rak a
ra k ykselen b ir gne, serilm ektedir. Gnein do
uu o tarihe k a d a r h ibir sanat tarafn d an by-
lesine serbest ve c retli olarak verilm em itir. An
cak yukarda da arzettiim iz gibi, gkkuam dan
ilham ald paletiyle atm osfer oyunlarm kendine
has slbu ile dile getiren William T urner b u rada
bir istisna tekil edebilir. N itekim resm e bala
m adan az nce L ondraya yapt gezide nl In
giliz ressam nn gizli sanatm kefetm i ve hayran
kalm t. N e v ar ki, T urner intihalarm rom antik
b ir szgeten geirerek boyalara dkt halde,
M onet ilm b ir m antkla grdklerini tahlil et
mekle yetinm itir.
Zam anla Monet, sanat grn paylaan
br arkadalariyle birlikte, geleneki okul an
lam na tam am en yz evirerek akim nceden
bildiini deil, gzn o anda grdn
verm ek hedefini gtt. Benimsedii optik ku
rallarla san ata yepyeni b ir yn veriyordu. B unun
la b erab er M onet ve arkadalarn a ada tenkit
ilerin ruhsuz ilim adam lar dam gasn vur
m alar yine de yersizdi. Gelincik Tarlas b u fikri
rten en gzel rnektir. nk b u resm e m an
tktan ok, nah ve r hkim dir.
34
CLAUDE M O N E T
S anatnn hayat hikyesini anlatm aya balar

ken ocukluunun olduka m utlu, am a gerek ya
ratm a devrinin alk ve sefalet iinde getiinden
sz etm itik. te gelecein byk aheserlerini
verdii a bu perianlk yllarna raslar. 1876 sa
natnn hem m addeten, hem de m nen byk h a
yal krldna urad yldr. E m presyonistler
ikinci byk sergilerini Paris halkna am
lard. Figaro gazetesinin o zam anki nl sanat
tenkidisi A lbert Wolff bu konuda yle yaz
yordu :
Peletier Soka, m uhakkak ki sokaklarn en
bahtsz. nk opera yangnndan sonra ikinci
bir faciaya sahne oldu. Durand-Ruel galerisinde
alan b ir sergide resim olduklar iddia edilen
baz deli sam alar gsteriliyor. H ibir eyden ha
beri olm yan ziyaretiler kapdan g irer girmez ty
le r rp ertici sahnelerle karlayorlar. A ralarnda
Berthe M orisot adnda b ir dc kaclm bulunan be
alt deli, b u ra d a utam nadan k u rtlarn dkm ek
niyetindeler. B iroklan bu m anzara karsnda i
ten gelen k ah k ah alar atarken, benim yreim b u r
kuldu. Kendi kenderinc Em presyonistler adm
yaktran bu lgm lann b t n m arifeti fray
boyalara d a ld m p yanyana, gelii gzel beze
srdkten sonra, altna imza atm ak tan iba
ret. Bunu yaparken bu iin douraca kt
son u lan dnm ek lzum unu bile duym uyor
lar. N itekim d n Peletier Soka'ndaki sergi
den kan b ir zavally polis yakalad. nk
35
adam gelip geenlere saldrp, srm aya bala

mt.
Gen sanatlar btn um utlarm bu sergiye
baladklar halde, sat m asrafn y an sm bile kar
layam yacak k ad ar az oldu. Bunun zerine re
sim lerini ak a rttrm a yoluyla satm aya k a ra r ver
diler, am a b u daha byk b ir felket dourdu.
H azr bulu n an lar verilen fiyatlar arttracak lar
yerde, krm aya baladlar. Bu a rad a salon sava
m eydanna dnd. Yuha sesleri, tekm e, to k at biri-
birine kart. Sonunda polis d u ram a m dahale
etm ek zorunda kald. Bylecc Monet, Renoir ve
Sisley'in en gzel eserleri ereve ve bezden daha
dk fiyata gitti. Oysaki ayn a rttrm ad a, ileri
grl b ir insan bulunup da bu resim lerden
d rt tanesini alm olsayd, torunlarnn bugn
m ilyarder olm as hiten deildi.
Ayn yl k ars Camille ld ve bu da
m addi sknt iinde kvranan sanatya byk
b ir d arb e oldu, am a sanatna yine de sekte vur
mad.
St. Lazare stasyonu bu yllarn m ahsuldr.
Plain-air, yani ak hava altnda alan em pres
yonistler konularn daha ok nehir ve gllerde,
usuz bucaksz okyanus kylarnda aradlar. B
yk b ir ehrin h areketli hayatn ele alm ak o ana
kad ar ounun akim a gelmedi. Bu tlsm ilk bo
zan insan M onet oldu. B ir gn sehpasn ald
gibi P arisin en byk ve ilek tren istasyonu olan
St. Lazare garna giderek, peronlardan birine otur-
36
CLAUDE M O N E T
du ve dum an, kurum iinde kaynaan b ir insan

kalabaln, vagonlar, lokom otifleri izmeye ba
lad. Yaad evreyi drt ba m am u r olarak
yaatm ak istiyen sanat, ann teknik geliimini
ve hareketli hayatn da ustalkla sanatna k at
m asn bildi. St. Lazare stasyonu bugn iin
em presyonist anlam n en gzel rneklerinden sa
ylr.
Talihin yzne biraz olsun glm esi iin daha
yllarn gemesi gerekecekti. 1886 da Vernon ya
knndaki Giverny'de b ir ky evi satn alabildi.
B urada daha k rk yl yayacak ve alacakt.
Ayn yerde H oschede adnda b ir m aliyeciden dul
kalan kendi halinde b ir kadnla evlendi. K ars
nn ilk kocasndan olm a yetikin kzlar da ayn
eve yerletiler. Parisin ypratc hayatndan sonra
kavutuu bu ky havas sanatya huzur verdi.
B urada ark a arkaya birbirinden gzel eserler ya
ratt. Hele evini evreleyen cennet m isali iek
bahesi hem paletine yeni renkler katt, hem de
bahvan olarak bo vaktini doldurm asna ve
sile oldu. Giverny ayn zam anda birok sanat
m eraklsnn ve hayranlarnn ziyaret yeri de olu
yordu.
Sefil, k aranlk yllar artk geride kalm t.
Ama sanatnn hayal lemi bu iek bahesinin
d ar erevesine sam yacak k ad ar engin olduu
iin baka konular aram ak istedi. R enoirm tav
siyesi ile Akdeniz sahillerine, 1886 da H olndaya
ve 1891 ylnda da ikinci defa olarak Londraya
37
gitti. Sis ve dum anla kapl Tham es kylar, nl

parlm ento binas, W aterloo ve Charig-Cross kp
rleri zevkle iledii konular oldu. Norve'e ve
Ispanyaya d a urad. Ama, bilhassa Venedike
gitm esi hem onun iin, hem dc san at dnyas
iin en m utlu olay oldu. Bu klsik sular eh
rini frasiyle san at dnyasm a onun k ad ar
mkem m el olarak hediye eden pek az sanat
kt.
Monet bu gezilerden sonra te k ra r kyne
dnd zam an san at en olgun eklini alm
t. Sehpa banda d eta lm b ir titizlikle al
yor, ayn konuyu eitli ekillerde ele alyor
du. Mesel durgun sudaki b ir n ilfer ieini
arzulad gibi dile getirm ek iin, m uhtelif re
sim lere birden balyor, hepsine a y n b ir renk,
deiik b ir hava verm eye urayordu. B ir p rl
t, kk b ir k yansm as iin bazan saatlerce
kafa yorard.
nl hikyeci Guy de M aupassant 1886 ylnda
yaynlanan Gil Blas adl eserinde M onet'nin a
lm a tarz hakknda bakm ne diyor:
Geen yl sanaty intihalarn aram aa
kt zam an b irk a defa takip ettim . Monet bu
gezilerinde ressam dan ok, avcya benziyordu. Pe
i sra be a lt ocuk erevelere gerilm i bezleri
tayordu. M onet b u n lar setii konunun karsna
sralyacak, ayn anda hepsinde birden alm aya
balyacakt. nk konuyu gnn deiik saat
lerinde, deiik etkilerle yakalam ak isterdi. Gk-
38
CLAUDE M O N E T
yzndeki k oyunlar deitike b ir sehpadan

brne kouyor, oraya b ir krm z leke, buraya
mavi b ir leke atyordu. P arlak gnein nnden
geen b ir bulu t km esinin yere serptii glgeyi
yakalyabilm ek iin saatlerce gzn krpm adan
ufka bakard. Okyanusun beyaz kayalkta yapt
yakam ozu, k p rltlarm b ir iki saniye iinde
sar lekeler halinde beze aktarrd. B ir baka gn,
ni olarak b astran b ir saana, iliklerine k ad ar
sland halde, beze geiriverirdi. Okyanus dalga
larn, kayalar ve g tl b ir perde halinde kap-
lyan b ir yam urun, daha dorusu tufann ayn
anda b ir aheser haline gelmesi gerekten grle
cek eydi.
Monet b u alm alarnn sem eresini grm ek
talihine erien n a d ir insanlardan olacakt, am a
bunun iin nce ihtiyarlam as gerekiyordu. 1874
ylnda sadece 80 fran k 'a glkle m teri bulan
Saardam Kanal isim li resm i Thodore D uret
adndaki m zayedeci 1878 de 5500 fra n k 'a satt
(1901 ylnda ayn resim 30.000 getirdi, bugn ise
deeri m ilyonlar am bulunuyor.)
Aradan geen y llar ne yazk ki, sanatnn ef
faf renklerini bozdu. Deiik hava a rtla n , bilhassa
rutubet, b u resim lerin solm asna sebep oldu. n
k M onetnin eserleri aslnda b ir rya ve hayal
lem idir. evresindeki ta b ia t olaylarn sadece bu
ynden tahlil etm ekle yetindi. B ir gn nce iz
meye balad elm a aalarnn resm ini, gece
leyin ocuklann elm alar k o p arm alan zerine er
39
tesi gn y a n d a b rak m ak zonanda kalan natra-

list kopyaclardan deildi.
Ne g arip tir ki, ou em presyonistleri ayn k-
bet beklem itir. Hemen hepsi de b ir gz rahatsz
lndan ikyeti idiler. Ak havada, parlak g
ne altn d a yaplan uzun alm alar sonunda Mo-
net'nin de gzleri bozuldu, perde indi, ok ge
m eden hi grmez oldu ve nihayet Givemy'deki
ky evinde 1926 ylnn 14 aralk gecesi b ir daha
alm am ak zere kapand.
40
ALFRED SISLEY
1839 -1899
I ' I N DOKUZUNCU yzyl Avrupasnn zerin-

den byk b ir kasrga gibi geen fikir ce
reyanlarna k r krne kaplm am , ekingenli
i, engin duygu lem i ile n salm b ir ressam
vard. Paris civarn; Fontainebleau orm anm veya
Seine vdisini yakndan tanyanlar, eserlerinde b
tn b u yerlerin en duygulu ekilde dile geldiini
bilirler.
Ad rezaletlere pek karm ad ve daim a e
kingen durduu iin hakknda en az sz edilen
yine o oldu. Ama h e r b iri resim sanatnda liriz
m in bal b ana b ire r aheseri olan resim leri id
diasz sanatnn b t n kiiliini yeteri k ad ar or
taya koym aktadr.
Alfred Sisley d grn bakm ndan a
nn akna seyirci kald halde ad yine de em
presyonist okulu m eydana getiren u stalarla bir
likte anld. K onularnn hem en hepsini de m an
zara resm i tekil ettii iin ona hakl olarak Man
zara airi ad verilm itir. N orm al b ir gze alel-
41
de b ir tabiat p aras gibi grnen b ir kr, b ir ta r

la, b ir gl onun dhi gzlen ile cennetten b ir ke
haline gelirdi.
Alfred Sisley, ngiliz asll b ir ailenin ocuu
olarak 1839 ylnda P ariste dodu.
nceleri srf kendi zevki iin am atrce resim
ler yapt, am a ailesinin Alman - Fransz harbinde
b t n servetlerini kaybetm eleri zerine ressam l
geim vastas olarak benim sem ek zorunda kald.
Fakat tap arcasn a sevdii bu san at onu h ib ir za
m an m addi bakm dan doyurm ad. G erekten de
adalan arasn d a Sisley k ad ar sefalet ekm i
pek az insan vardr. Pissarro ile C^zanne en ka
ranlk gnlerinde bile alm alarna karlk 40
frank alrken, Sisleyin m r boyunca 30, h a tt 25
fran k tan yksek fiata resim satt pek grlm e
m itir.
Alfred Sisley san at hayatna Claude M onet ve
Camille P issarro nun sa fla n n a katlm akla atld.
Ama a m tevazuu, ll mizac, M onet gibi nc
ham leleri ilk azda benim sem esine engel oldu.
N itekim Delacroix, Corot, Millet, Rousseau, Cour
bet ve Daubignyye olan ball ve hayranl
bunu gsterir. B ununla b erab er em presyonist res-
sa m la n n hay at hikyelerinin hem en h er sa tm n d a
Sisleyin adna raslanr. On dokuzuncu yzyl sa
natna yepyeni b ir istikam et verm i olan b u in-
sa n la n n nee ve strabm paylam , k ara gn
lerinin en sadk dostu olm utur.
42
A L F R E D SI S L E Y
1868 ile 1870 y llan arasnda P aris yeni san at

cereyannn b ir fikir forum u halinde idi. Gen
kuak sanatlar bilhassa, nl G uerbois kahve
sinde toplanrlar, sa n a t grlerini aklarlar, bu
konuda ta rtrla rd . Alfred Sisley bu toplantlarn
lemen hepsine katld halde, sadece seyirci ka
lr, am a konuulanlar can kula ile dinler ve ka
bil olduu k ad ar ok istifade etm eye b akard. Ka
rak teri herhangi b ir tartm aya fiilen katlm aya
m sait deildi.
19. yzyln san at ve fikir lem ine istikam et
veren Cafd Guerbois toplantlarnn nl kiileri
arasnda Sisley'den bak a u sim alar vard: H ekim
ve filozof Jean A struc, rom anc Em ile Zola, sosyo
log ve san at tenkidcisi Theodore D uret, gazeteci
vc rom an yazar D uranty, Cezayir m an zaralan ile
tannm ressam Gustave-Achille G uillaum et, gra-
vrc Bracquem ond, ressam C ourbetnin talebesi
Fantin-Latour, fotoraf N adar, Bazille, E dgar De
gas, Pierre-August R enoir, Paul Cezanne, Claude
Monet ve Camille Pissarro.
1870 ylnda F ran sa - Prusya harbinin patlak
vermesiyle em presyonist okulun k u ru cu lan b ir
m ddet iin daldlar. B undan nce de sz etti
imiz ressam Bazille, sava m eydannda ld. Ma
net m uhafz alayna onba olarak girdi. Degas
topu olarak silh altm a dindi, R enoir b ir svari
birliine atand, C^zanne b ir ta ra kasabasna s
nd, Sisley ise M onet ve P issarro yu da alarak
ana vatan Ing iltereye geti. Ne v ar ki Sisley, tn-
43
EMPRESYONtST RESSAMLAR
giliz olm asna ram en, M onet'nin aksine, B ritanya

adasnn havasn, suyunu nedense, hi benim seye
medi ve M an tesindeki to p rak lara b ir an nce
kavuaca gnleri iple ekti. F ransada nc
Cum huriyetin kurulm as ile de te k ra r P arise
dnd.
1874 ylnda alan ve byk b ir rezaletle so
nulanan fotoraf N ad arm atelyesindeki m e
h u r sergi dahil olm ak zere, em presyonistlerin
giritii h e r savaa katld, am a cenki olarak de
il, sadece sessiz sadasz b ir m ahit olarak.
M anet ve R enoir ile b irlik te em presyonizm in
beii saylan A rgenteuile giderek o rad a M onet
ile de alt. Ak hava slbu b u rad a bam baka
b ir ren k kazand. H em en hem en h er em presyo
niste ilham kayna olan bu irin kasabadan o da
nasibini ald. Argenteuilde Seine K prs isimli
resim bu yllarn gzel b ir rneidir.
Bu sralard a ailev baz ileri iin te k ra r n
giltereye giden Sisley o rad a da eitli eserler ver
di. B ilhassa Henleydeki Krek Y arlar n can
landran resim bu serinin en ilgi ekici olanlarn
dan saylr. Sanatnn sakin, huzur dolu tabiat
resim lerine benzemez. Sert rzgrda dalgalanan
bayraklar, byk b ir ekim e havas iinde y a n
an kayklar ve y a n la r heyecanla takip eden in
san kalabal Sisleyin genel san at anlam na ta
ban tabana zt u n su rlard r. Ama h areketli konu
lar verm ekte de u sta olduunu gsterm esi b ak
m ndan ilgi ekicidir.
44
A L F R E D SIS L E Y
Sisleyin alelde gibi giinen tab iat parala

rn a kendine has slbu ile olaanst b ir hava
getirdiini sylem itik. K onular son derece sade
olduu halde h e r biri de ayr ayr engin duygu
lem inin en m kem m el b irer rneidir. Onun b ir
k m anzarasna bakarken souun iliklerim ize i
lediini duyarz. B ir b a h a r m anzaras karsnda
kalbim iz ferahlar, b ir yaz intiba ise bizi buram
buram terletir. Aslnda ilm i tem ellere dayanan em
presyonizm i tam mnasiyle benimsedii halde
eserleri yine de m an tk tan ziyade kalbe h itap eder,
yani ilim deil, iirdir. Bu bakm dan ona em pres
yonistlerin rom antik ustas denebilir.
K m anzaralar yzyllardr t rl okullara
bal sanatlar tarafndan ele alnd halde, he
m en hibiri bu intiba Sisley kadar duygulu, sa
m im b ir tarzd a verem em itir.
i te K arda Avc b ir k gnnn btn hz
n ile karm zda. Oysa konu ne k ad ar basit. Dal
la n k arla rt l birka aa, yine k arla kapl b ir
tarla ve insan olarak m inicik b ir nokta halinde b ir
keye sk tn lm belli belirsiz b ir avc. Ama b ir
k gn b t n skneti, m elnkolisi ve dondu
rucu havas ile iimizde. ok sevdii Louvecienne'
de yapt k a r m an zaralan da yle.
M onet'ye fikirce ok bal olduu halde, bu
eserlerinde gerek derli toplu kompozisyon teknii
ynnden, gerek renklerin kullanl bakm ndan,
Pissarro'yu daha ok benim sedii grlr. S anat
bu resim lerinde pem be ve gri renk dizilerini
45
ustalkl ve son derece zarif geiler halinde ku i-

lanm tr.
Gelelim baka b ir alana. Mesel b ir tab iat fe
tine. K itabm za sanatnn bu eit yaratm alarna
rnek olarak Port - M ariyde Su Baskn isimli
resm i aldk.
Em presyonizm in ilgi ekici m otiflerinden bi
rini tekil eden ve M onet ile P is s a n o va da konu
olan Port Marly Sisley'in seri hakle aheserler
verecei yerdi. 1876 da b ir su baskm , civ an b ir
felket blgesi haline sokm utu. Can kayb byk
olm am akla b erab er m anzara ok hazindi. Evlerin
ou su altnda kalm , hayat felce uram t. K a
saba ve civarda o tu ran halk kayklarla al verie
gidiyor, gzn alabildiine uzanan sularn iinde
kmes hayvanlarnn leleri, ev eyalan yzyordu.
Yam urlar dinip de su lar alalm aya yz tutunca
Sisley de buraya gelerek kasabann o rtasnda bu
lunan Nicolas H annn nnde b ir kayktan bu
gn Louvre Mzesinin en nl eserlerinden olan
resm ini yapt.
Aslnda b ir yas tablosu olm as gereken b u re
sim, Sisleyin u sta frasiyle h er trl melnkoli-
den uzak, aksine nee taan, p m l p n l b ir konu
haline geldi. Gri ve kahverengi renklerin hkim
olduu suya gn beyaz ile m avisi yansm ak
ta, zarif titreim ler halinde nm ze seril
m ektedir.
Alfred Sisley 1880 yl eyllnde ok sevdii
46
A L F R E D SI S L E Y
Fontainebleau O rm anm n kenarnda bulunan Mo-

ret-sur Loing kyne yerleti. A rtk lm ne ka
d ar bu irin ky ve iinden akp giden Loing de
resi onun balca k o n u lan olacakt. Ne v ar ki, izgi
bakm ndan e olan b u resim lerin h e r b ilin d e ayr
b ir hava, bam baka b ir ifade tarz vard.
H ayatm n son dura olan M oretden sadece
ksa srelerle ay rlarak N orm andie ve Wales k
ylarnda alt. S onra te k ra r Fontainebleau or
m anna dnd.
Bu yllarda verdii eserlerde, eskiye gre, baz
deiiklikler sezilir. Mesel az da olsa, m aniyerizm 'e
doru kayd grlr. Ama renk ynnden paleti
ayn zarafeti m uhafaza etm itir. H att daha da
zarif b ir fra kazand sylenebilir. 1892 de yap
t M oretde Loing Deresi isimli resim de kul
land pem be, leylk, mavi ve trkuaz ren k ler bi
re r aheserdir. Tablo, b ir k ara k m anzaras gs
terdii halde, sanatnn ayn m evsim de ele ald
eski resim leriyle kyaslanam yacak k ad ar deiik
bir zellik tar.
H ayat korkun b ir sefalet iinde getii hal
de, Alfred Sisley iyim serlii h ibir zam an elden
brakm ad. Bu perianl renk ve izgiye dkp
ucuzlatm ad. E serlerinde daim a duyguyu, zarafeti
hedef tu ttu . Gsterie, atafata eilimi yoktu, sa
n atn felsefesini yapm aya kalkm ad. Akldan ok,
kalbe h itap eden b ir dil kulland.
Sanat 1889 ylnda alk ve perianlk iinde
47
M oret kyndeki basit evinde sessiz sadasz hayata

gzlerini yum duu vakit h e r b iri nefs b ire r iir
olan resim lerinin b ir gn dnya m zelerinin ba
kelerine aslacan ve biroklarn zengin ede
ceini henz bilm iyordu. G erekten de lm nden
b ir yl sonra nl san at koleksiyoncusu Camondo,
Port-Marly'de Su Baskm iin gzn krpm a
dan 43.000 fran k dedi. Oysa Sislev ayn resm i 25
frank karlnda zorla satabilm iti.
Bugn on dokuzuncu yzyl sanatnda m an
zara resm i denilince ilk h a tra gelen insan Sisley,
Sisley denince de h a tra gelen tek ey ille de
France blgesinin o airane, biribirinden gzel m an
zaralardr.
48
EDGAR DEGAS
1834-1917
S IRLARDA, o rm anlarda dolam aktansa,

P arisin nl bulvar kahvelerinde o tu r
may tercih eden b ir sanat vard. E serlerini ak
havadan ilham alan em presyonistlerle b irlik te ser
giledii halde, gnn erken saatlerinde Seine neh
rinin zerinden doan gnei b ir intib a halinde
yakalam ak iin uram az, akam zeri o p era lo
casndan danszleri izmeye giderdi. Kelimenin
tam m nasiyle Byk ehir ocuu idi. Dev
Parisin hareketli hayatn, kaldrm larn dolduran
kalabalm taparcasna severdi.
Claude M onetnin k fkran b ir ak hava
resm ine b ak ark en dilerini tak rd atarak yle
d e m i ti:
Bu resim karsnda tm em ek m m kn
deil. B aksanza dostlar, h er keden esiyor m
barek. Yakay k aldrm aktan baka are yok. Bo
azm arm aya balad bile...
B ir baka defasnda da b ir arkadann yap
49
t resim hakknda fikrini u szlerle akla

m t :
Roart u urum un kenarnda sulu boya b ir
resim yapm . S o rarm size: Ressam lk sporculuk
veya cam bazlk m dem ektir?
E dgar Degasm n bu szleri sam im iyetle sy
lediine phe etm em eli. Gerekten de hayat bo
yunca konularm sadece opera sahnesi gerisinden,
Paris'in zarif a t yarlarndan, kolac dkknlarn
dan, ap artm an larn avluya bakan lo odalarndan
ald ve bunlar kendi atelyesinde iledi. Y apt
az sayda m anzaray bile yine evinde fotoraflardan
kopya ettii sylenir. H asl btn hayat ehirde
geti.
On dokuzuncu yzyl resim sanatnn b u b
yk ustasnm hay at hikyesine balam adan nce
ksaca ahsiyetini belirtelim .
Degas, kendisinden sonrakilere gre Dansz
lerin Ressam, adalarna gre Kadm dm an
korkun b ir bekr, sanat dostlarna gre ok
duygulu, inat am a yardm sever, vefal b ir dost
ve nihayet P arisin k alb u r st evrelerine gre de
sabrsz, ineli szlerle karsndakini k rm aktan
ekinmiyen ve ta daim a gediine o tu rtm asm bi
len b ir insand, te yandan sanatdan yaka sil
ken b ak a b ir insan eidi de sanat eserleri ta c ir
leri ile sipari sahipleri idi. nk Degas m thi
b ir titizlikle resim lerinin zerine der, h ibir tab
losuna bitm i nazariyle bakm azd. Y abanc gzler
50
liDGAR D E G A S
iin tam am lanm olan b ir resim de, kendi gzle

rine gre dala yaplacak ok i vard.
Degasnn m anzaracla zenmediini syle
m itik. G erekten de san at dnyasna bu konu
da brakt, tiy atro sahnelerini canlandrrken ge
ride grlen dekorlardan ibarettir. Yani h ib ir za
m an ana konu deil, srf tam am layc u n su r olarak.
Sanaty ou adalarndan ayran baka
b ir ta ra f da Avrupa m zelerini k a n kar dola
arak yzyllar boyunca yaplagelm i sanat bt n
teferru at ile incelem i olm asdr. Buna ram en
yine de m odernlerin m oderni olarak n salm ,
Conlemporain yani ada Sanat adn en
erken k azananlardan b iri olm utur. On dokuzuncu
yzyln ikinci y an sn d a Contemporain sfatm
alabilm ek iin kendi duyuuna ve tarzna gre
ada zellikleri dile getirm ek gerekiyordu. te
Degas sanat o larak tam bu iin adam yd. Oysa
aslnda yetim e tarz ynnden bu anlam iin n
ceden hazrlanm deildi.
E dgar Degas 1834 yl tem m uzunda varlkl b ir
bankacnn olu olarak P ariste dodu. Zarif, ay
dn b ir evrede yetiti. Parisli eski b ir aileye m en
sup olan b abas Augusten Italyan aristo k rasisi
e kan b a la n vard. Degas ad da aslnda de
Gas olup, sanat ilk resim lerini E d g ar H ila ire -
Germ ain de Gas olarak im zalard. Annesi ise Ame
rik ann New O rleans ehrine yerlem i Fransz
asll b ir ailenin kzyd.
51
Bankac Msy de Gas evresinde alkan

l, d rstl ile tannm b ir i adam olduu
kadar, sanatseverliiyle de n salm t. taly ada
domu ve ocukluunu o rada geirmi olm ann
bunda byk pay vardr. Bu anlay oluna ser
vetin yan sra mnevi b ir m iras brakm asna da
yol aacakt: S an at sevgisi.
B aba de Gas harek etli i hayatndan ayra
bildii saatlerde olunu Louvre Mzesine gtr
yor, eski aheserler hakknda geni bilgi veriyor
du. Ayrca Lacaze, M arcille, Soutzo, Valpion gibi
P arisin nl san at koleksiyoncular ile olan dost
luundan istifade ederek gen E d g ar bu evrelere
de tantyordu.
Bu etk iler altn d a Degasnn gz ve kula
henz ocuk denecek y ata geleneki sanatla do
yasya doldu. Ne v a r ki E dgara zorla verilen bu
san at ziyafetlerinin balca gayesi, ocuun fikir
daarcn geniletm ek, onu gelecek iin sz soh
beti yerinde b ir salon adam olarak yetitirm ekti.
Yoksa, o srada P ariste h er ke banda binler-
cesine raslanan serseri, a, sefil sanatlardan ol
m as kim senin akim dan gemiyordu. Aslmda da
san at ve edebiyat de Gas ailesi iin ru h u n gdas,
aydn b ir insan iin bilinm esi gereken eylerden
ibaretti.
E d g ar bu dnce ile hukuk fakltesine ve
rildi, am a b u rad a ancak 1854 ylma k ad ar daya
nabildi. Sanat olm ay b ir defa aklna koym u
tu. Msy de Gas, oluna brakaca m irasa g-
52
EDGAR DEGAS
venerek fazla diretm edi, M ademki sefalet ekmi-

yecekti, diledii yolda yrm esinde engel yoktu.
Zorla gzellik olm azd ya. H att, Louis Lam othe
adndaki resim hocasna tantrd. Ingresin ta
lebesi olan L am othe'un son derece akadem ik b ir
alm a tarz vard. B urada b ir sre altktan
sonra da Gzel S an atlar Akademisine yazdrd.
Baba-oul m nasebetleri hakknda bize tek
bilgi veren vesika, bugn Louvre M zesinde bu
lunan Sanatnn Babas ile G itarc Pagans isim
li tablodur. G itarcnn ald havay b ir kede
dinliyen bu ekingen, k r sal, eli yz kr kr
ihtiyar, iyilik, zek, olgunluk ve duygu doludur.
Bu, b ir babaya kar beslenen derin h rm etin en
gzel ifadesidir.
Degas, henz grmedii akrabalarn ziyaret
ve bu a ra d a klsik okulun byk u stalarn n a-
hesarlerini yakndan tanm ak gayesiyle 1860 yln
da ta ly a ya gitti. B urada kald be yllk sre
iinde geleneki san ata kar duyduu yaknl
byk ap ta ta rih konularla dile getirdi. Bun
larn balcalar: Delikanllara Meydan Okuyan
Ispa tal Kzlar, Byk skender ile Btkefalos,
Yeftanm Kz ve Orleans ehrinin Istrab
isimli tablolardr.
Ne v ar ki Degas ok gemeden geleneklere
kr krne balanm ann yersiz olduunu anl-
vacak ve gerek yolunu bulacakt. Bu, insand,
yayan, nefes alan, glen ve alvan insan.
53
taly adaki asl ak rabalarnn ve yakn dostla

rnn portrelerin i yapm akla yepyeni b ir alana y
nelen sanat P arise dndkten sonra bu tarzda
en gzel eserlerini verm iye balad. 1869 tarihini
Layan Mile. Dobigny,nin Portresi bunlardan bi
ridir. D egas'dan baka, b ata Corot olm ak zere
Puvis de Chavanne ve H enri R ou art gibi sanatlar
da b u gen kzn portresin i yaptlar am a hibiri
Degas k ad ar sade ve duygulu iliyemedi. Sanat
nn b u anlam da ilk alm as olduu halde, yine
de b t n k u dretini gsterm ektedir.
S anat b u yllarda ann sosyal bnyesini
bt n teferru at ile yanstan seri halinde resim
ler verdi. B ir silindir apkasnn b u ru u k veya
m untazam oluu, eldivenlerin renk ve biimi,
vcudun d u ru u kahram ann sosyal evresi hak
knda seyirciye yeteri k ad ar bilgi verebil 3'ordu.
Daha sonra yapaca plaklarda da ayn hareket
noktasn grm ekteyiz. Bu alm a tarz, sanat
y akadem ik san attan m odem realizm e gtren
bir kpr olarak karm za kyor. Ama garip b ir
tesadfe bal olan b ir gezi Degas'nm san at haya
tnda b ir dnm noktas olacakt.
1873 ylnda, Degasnm New O rleansda pam uk
ticareti yapan kardei ileri iin P arise gelmiti.
B ir arad a m utlu b ir vakit geirdikten sonra ayrl
m a gn geldi. Tren istasyonunda vedalatktan
sonra birden Degasnm aklna kardeine Le Hav-
rea k ad ar refak at etm ek geldi. H areket eden
trene atlad, birlikte Le H avre'a vardlar. Ka-
54
EDGAR DEGAS
deini vapura b indirdikten sonra, ikinci b ir ka

ra rla b u rad an da inm edi ve bylece A m erikann
yolunu tu ttu .
Amerika intibalar sanatda byk deiik
liklere yol at. Ama bunu eserlerinde hem en o ra
ckta dile getirecek k ad ar ihtillci y aradlta de
ildi. Yeni Dnyadan P aristeki b ir arkadana bu
konuda yazd m ek tu p ta yle d e m e k te d ir:
... New O rleansda yepyeni eyler grdm
ve bu in tib alar altnda kafam da gelecek iin t rl
plnlar tasarladm . Ama yine de hepsini kald
rp b ir kenara attm . S anat gr geniletilip,
para para edilemez, aksine olgun b ir ekilde
teksif edilm esi gerekir. Ben, d ar da olsa, kendi
me gre b ir yol tu ttu rd u m , gidiyorum, te yandan
ancak cins b ir fideden iyi meyva beklenebilir, son
radan alanm yabani aalardan deil. Jean
Jacques R ousseaunun tiraflar m okum u ola
caksnz. Yazar, sviredeki hayat blm n nasl
anlatr, aylarca dndkten sonra, on yl iin
plnlad b ir ii on dakika sonra braktn na
sl b ir saflkla itira f eder. B ana da b u rad a tpk
yle oldu. K ucaklarnda beyaz ocuklarla do
laan zenci k ad n lan , n ta h ta stunl beyaz
evleri, portak al bahelerini, uzaktan fabrikalar
andran ift bacal vapurlar, iinde zenci klele
rin hayvanlar gibi altrld prl prl i yer
lerini, sf kan Avrupa asll kadnlan, ikolata ren
gi melez dilberleri vc nihayet, heykeller k ad ar m
kemmel vcutlu zenci kzlann b ir b ir kafam a i
S5
ledim. On yllk alm a plnm hazrland, am a

alt h afta gem eden b u tasarlar p sepetine ata
cam biliyorum . nk im diden alk olduum
sokaklann, bilhassa Fontaine Sokandaki atel-
yemin zlemini ekm eye baladm . Ah, atelyem,
b ir defa ayak b astk tan sonra, b ir daha km a
yacam a em inim ...
Bu itirafnam eye ram en sanatnn burada
yeni b ir gr benim sedii grlr. te New
O rleansda Pam uk Pazar bunun gzel b ir rne
idir.
A m erika'nn bu renkli gney ehrinde pam uk
ticareti yapan iki kardei, E dgar sk sk i yer
lerine gtrdler. H araretli pam uk al verii sa
naty ylesine ekti ki h er defasnda not defte
rine baz k a ra la m a lar yapt. Pamuk Pazar res
mi ite bu eskizlerden dodu. Resimde, o rtad a ga
zete okuyan ahs kardei Rene de Gas, solunda
ayakta d u rarak pam uklar inceliyen, Ren'nin ka
ynpederi Michel Musson, sol geride grlen, pen
cereye yaslanm ahs da E dgarn b r kardei
Achille de Gasdan bakas deildir. Sanat bu
oda ii resm ini k aranlktan k u rtarm ak iin yer
yer gazete, pam uk gibi beyaz lekeler kullanm
tr. Renklerin kullanlnda gsterilen aklk, ef
faflk em presyonizm in ilk izlerini tam akla be
raber, bm a henz yzde yz em presyonist dam
gas vram ayz. Resim daha ziyade neoklsik an
lam dadr. te yandan figrlerin geriye doru
56
EDGAR DEGAS
ufalm as nm ze deiik b ir yap, yepyeni b ir

perspektif serer. New O rleans P am uk Pazar mn
balca zellii sanatnn mzeye kabul eden
ilk eseri oluudur. Resim 1878 ylnda P aris'te
ykseke b ir fiatla satn alnarak mzeye kon
m utur.
Degas 1874 ylnda P arise dnnce em pres
yonistlerin ilk sergisine katld. Aslnda da b
yk tepkilere yol aan bu sergi Degasnm alisi
gayretleri ve b abadan kalm a m nasebetleriyle ya
plabilm iti. Sanat b u rad a sanat dnyasna ilk
defa olarak yepyeni ehresiyle kyordu. Sergile
dii resm in konusu b ir bale sahnesi idi. Degas
artk tem kinli adm larla hedefine doru yryor
du. Ama dier slp arkadalar ile b irlik te sa
natm anlyabilecek insan lar henz p arm ak la sa
ylacak k a d a r azd. N itekim 1876 ylnda b ir m ey
dan sava halini alan nl sergi b u n u aka
gsterdi. S an at tenkidcileri kom pozisyonlarn bo
zuk, desenlerin zayf ve renklerin derb ed er oldu
unu ileri sryor, konuyu nceden izip ta sa r
lam adan hem en fra ile ie balyan b u soy
tarlar yerden yere arpyordu. B u iddetli ten-
kidlere en az hedef olan yine de Degas idi. nk
ilk hocas L am otheun etkisi altn d a devam ede-
gelen geleneki b ir form bilgisi vard. izgiye,
renkten ok nem verm esini biliyordu. Ne de ol
sa y llar yl ald san at eitim i u u r altm da
yer etm iti. Ama Delacroixm n renk dnyasna kar-
57
j duyduu hayranl aa vurabilm esi iin daha

on yl gemesi gerekecekti. Gerekten de sonradan
yapt p astel alm alarda b u rom an tik u stann
renklerinden izler sezilir.
Sanatnn verim li yllarndan olan 1876 da yap
t eserlere rnek olarak Meyhanede isim li res
m i aldk. Asl ad Absinth olan b u tabloda sa
nat, iki yakn dostunu, gravrc M arcellin Des-
boutin ile ak tris Ellen Audreeyi, Paris'in o za
m anlar en nl sanat kahvelerinden saylan
Nouvelle - Athnesde gsteriyor. Konu, kompozis
yon ynnden Jap o n estam plarm h a trla ta n b ir
tarzda, apraz izgiler halinde ina edilm itir. Re
n oir da resm in kadn kahram annn portresini
yapt halde a ra d a byk fa rk vardr. R enoirm
ahane ifadesine karlk, realist Degas, ak trisi
gznn grd gibi ilem ekten saknm am tr.
Sanatnn b u alanda verdii resim lerin en
baarllarndan biri saylan b u eser 1893 ylnda
Londrada ilk defa sergilendii zam an m uhafaza
k r B ritanyallar iyiden iyiye irkildiler. Hele res
min ikilerin en serti, en lnetlenm ii olan
Absinth adn tam as ngiliz san at tenkidcile-
in i eden kard, am a tablonun getirdii yeni
hava kim i seyirciyi de hayran brakt.
Sanatnn balca konularn insandan ald
n sylem itik. nsan eitli sosyal ve ru h i yn
lerden bylesine u stalkla dile getirm i pek az
sanat vardr. D em irba konularndan saylan
dansla ilgili resim lerinde bile harek et noktas bu-
58
EDGAR DEGAS
dr. te 1880 tarihin i tayan Dans Snf buna

rnek olabilir.
Daim a gerekleri ariyan sanat, n l bale
resim lerini sadece klar iinde yzen gz ka
m atrc sahne andan grm edi. Onu daha ok
ilgilendiren dekor, sahne gerisi idi. ubukta talim
eden, orap ve bale ayakkablarn dzelten dan
szlerle, yani dans sanatnn estetiinden ok, bu
sanatn realizm i ile urat. T bir caizse, en lks
lokantalarn bile b ir bulakhanesi bulunduunu
hatrlatm ak istedi. Dans sanatnn hazrlk saf
has ile ilgili yzlerce karalam a yapt. te bu
konuda en baarl saylan eserlerinden b iri ki
tap ta sunduum uz alm adr. Bu resim kom po
zisyon teknii ve m antk ynnden b ir aheser
dir. Sa ta ra fta ereveden kacakm gibi d uran
gen kz ve yerdeki diyagonal izgiler sanatnn
olgun kom pozisyon anlam n gsterm ektedir. te
yandan ihtiy ar dans retm eni ile yannda d uran
ba tyl kadn, iki gen kzla sadece ya deil,
sosyal seviye bakm ndan da b irbirlerine tab an ta
bana zt tiplerdir.
Bunu takibeden on yl Degasnn en baarl
a oldu. Paris bu verimli alm ann tek alan
idi. Btn konularn b u i ac, hareketli ehir
den alyordu. K abarelerin, bulvar ve k onser kah
velerinin, opera, bale tem sillerinin, cvl cvl ka
labalk caddelerin ve a t koularnn b irb irin e zt
havasn iyice teneffs ediyor, sonra evine gelerek
bunlar b ire r aheser haline sokuyordu.
59
B tn ada sanatlara kar sam im ba

lar vard, fak at R enoir ile kurduu ksa sreli
dostluk dnda hibiri ile ili dl olm ad. Ama
sefalet eken b ir ark ad aa yardm elini uzatan
ilk insan yine oydu. B tn parasn bu fak ir dost
lara verm ek iin can atard. evresi ile fazla ya
kn b alar kuram aym da balca iki sebep vard.
Bunlardan biri, abuk krlan, fazla duygulu b ir
yaradlta oluu, hele sanat konularndaki ten-
kidlere hi taham m l edemeyii, br de sanat
gr ynnden dierlerine gre deiik b ir inan
ca sahip oluu idi. Dier em presyonistlerin ak
sine izgiyi daim a renge tercih ediyor, h a tt Ing-
resi kendine m ek tutuyordu. Bu sebeple Monet,
Sislcy ve R enoir ile aralarnda ou zam an etin
kavgalara varan m nakaalar bile olurdu. nat
Degas ise tuttu u yoldan kim senin kendisini ar-
tam yacam a inanm t.
Degasnn b u gelenekiliinin yalnz sanat ala
nnda deil, sosyal alanda da kendini gsterm e
sine am am ak gerekir, nk toplum lar arasn
da byk fa rk la r gzeten tipik b ir b u rju v a ev
reden geliyordu. Bu snfa bal insanlar, cemiyet
iindeki yerlerini pek iyi bilirler ve b u ortam a
var gleriyle bal kalrlard. Degas iin, mesel
b ir dansz, aa tabakaya m ensup b ir varlkt.
Resim lerinde kadn kahram anlarm ne R enoir gibi
b ir berek et tanras seviyesine ykseltir, ne de
Lautrec gibi ak p a ra ile satan baya kaldrm
vosm alar olarak canlandrrd. Degas, konularna
60
EDGAR DEGAS
canllar lem ini inceden inceyc tetkik eden b ir

biyoloji uzm an gibi eilir, realist gzlerinin gr
dn byk b ir titizlikle ekillendirirdi.
Bu yllarda verdii eserler arasnda Banyo
dan Sonra Kahvalt sanatnn ahsiyetini gs
term esi bakm ndan nem lidir. Degas'm n b u s
rala rd a sk sk tekrarlad konulardan b iri de
plaklard. Bu resim ler serisinde h arek etler he
m en hem en eit gibidir. Yani ykandktan sonra,
b ir eliyle uzun salarn ne doru svazlarken,
teki eliyle ensesini kurulayan plaklar. Ama, ka
dnlara has bu hareket tarz, nl sanat saye
sinde en b aarl b ir ekilde yaatlm aktadr. Faz
la gzel olm am akla beraber, diiliin en m kem
mel sem bol olan b u kadn, elinde kahve fincan
tu tan hizm etinin ruhsuz ifadesi yannda bsb
tn m na tam ak tad r.
1884 tarih in i tayan Utc Kadnlar De-
gasrnn k a ra k te r tahlillerine kar duyduu ei
lim in baka b ir rneidir. Bu b ir zt h arek etler
kom pozisyonudur. R ahat ra h a t esniyerek k ar
mza kan t c kadnlardan biri gevekliin
canl b ir sem bol olduu halde, b r tye olan
ca kuvvetiyle ab an arak b ir kuvvet gsterisi yap
yor. Em presyonizm in doduu gne k ad ar bu de
rece b asit olaylarn sanata konu olabilecei akla
bile gelmezdi. Degas ite burada. Em ile Zolann
edebiyat alannda denediini, resim de de dile ge
tirm ek istem itir, hem de ayn baar ile.
im di de sanaty baka bir cephesiyle tan-
61
talim . P aris'in nl kou yerleri, kvrak atlar,

prl prl elbiseli jokeyleri, birbirinden zarif ka
d n lan ve silindir apkal erkekleriyle Degas iin
daim a ekici b ir konu olm utur. Aslmda da sa
nat hem en hem en danszler k ad ar ok kou at
izm itir. Bu seriden verdii eserler arasm da
1885 te tam am lad Yar Atlar en nem lilerin
den saylr. lk b ak ta b ir kou yerinde tesadfen
oradan geen b ir fotorafm n objektifine hedef
olm u b ir en stan tan e resm i gibi grnen kom
pozisyon aslnda klsik b ir tablo ile rah ata k
yaslanabilecek olgunluk ve deerdedir. D rt yar
at burad a tek b ir ktle halinde karm za kar.
Beygirlerin ay ak lan n d ak i ritm ik harek et bal-
bana b ir aheserdir. Jokeyler de yine hareket
ynnden, b ir film eridinin d rt a y n safhas ha
lindedir. Sanat b u rad a jokeylerin hareketini bs
btn dinam ik b ir ekilde nm ze serebilm ek
iin, ok ustaca b ir hileye ba vurm u, adam la
rn yzn silm i ve belli belirsiz yrtk kontu-
la r kullanm tr. Degas bu resm i yapt yllarda
grm e gc tedricen azalm aya balad halde,
en baarl eserlerini verm eye devam ediyor
du.
imdi sanat ile birlikte Paris operasnn
ahane b ir bale tem siline katlalm . Topu topu
birka m etre karelik b ir alan kaphyan b u sah
neler u sta sanatnn elinde engin b ir dnya ha
line gelm itir. T aparcasna sevdii bu konuyu yz-
lercc defa ele ald halde, hepsinde de deiik
62
EDGAR DEGAS
b ir a grlr. Opera Locasndan Balenin Gr

n. te sanatnn bu alanda verdii lm sz
eserlerden b iri daha. Bu defa l yanan sah
neye opera locasnn loluu iinden bakyoruz.
Dikkat edilirse b u rad a Degasy m r boyunca
kovahyan tahlilci ru h kendini yine belli eder. Za
rif Tt s iinde halk selm hyan danszn
eilmesi, glm sem esi hep nceden retilm i su
ni eylerdir. Yzndeki ifade aslnda aa tab a
kaya m ensup olduunu gsterir. Locada o tu rarak
tem sil alklam aya bile lzum grm iyen ve sah
neye sadece yan gzle bakan kadnn asl yeri ise
opera locas deil, sebze halidir. B aarl resim
Degasnn ilk p astel alm alarndandr.
Son derece titiz b ir alm a tarz olduunu
sylem itik. liyecei eyi nce evirip evirir,
t rl alardan inceler, aradu bulunca d a ie
balard. Setii konular d grnleri bakm n
dan da ou zam an ayn olm akla b eraber, sonunda
ortay a hep yepyeni b ir ey kard. Leen ism ini
verdii ykanan kad n lar serisi bunun belirli r
neklerindendir. B unlardan kitabm za aldm z
resm in m odeli sanatnn isim siz k ah ram an larn
dan biridir. Degasy m odellerinden ok, onlarn
hayatiyeti, h areketi ilgilendirirdi. B ir kadn p o rtre
si yapaca zam an, b ir kulak, belli belirsiz b ir
profil, b ir boyun izmekle yetinirdi. V cut gzel
liinden ok, h arik a izgisiyle, adalelerin fizik ya
ps zerinde d u ru rd u . plaklarnda ne R ubens'e
has hayvani e t ktleleri, ne de R enoirm ehveti
63
vardr. Degas iin m odelleri nce insan, sonra da

kadm d. Leen, birbirine k art iki geom etrik
blm n u staca kaynam as halindedir. Birincisi
leenin, ban ve kalalarn m eydana getirdii yu
varlak form , kincisi ise perde ve havlunun keli
eklidir.
Em presyonizm in gelimesinde, fotorafn ica-
dedilm esinin byk pay olduu iddia edilm itir.
Tabiat b ir dm eye basm akla kl klna yakah-
yabilen bu eytani lete kar alm topyekn
b ir sava olduu sylenir.
B ununla b erab er birok ada sanatlarn
bu eytani letten faydalanm olduklar da b ir
gerektir. Mesel C ourbet'nin nl deniz resim leri
dorudan doruya fotoraf Le Grayin ektii re
sim lerden m lhem dir. Sava resim leriyle n sal
m M eissonier ise izdii atlarn hareketlerini
Amerikal M uybridgein fotoraflarna gre dzelt
m itir. Keza, yazmzn banda da sylediimiz
gibi, Degas da birok konularnda, bilhassa m an
zaralarnda, fo toraftan istifade etm itir. H att
amzn n l ya 2 a n Jean Cocteau, Degasnm
dorudan doruya fotoraflar zerinden boya
m ak suretiyle yapt baz pastellere sahip bulun
duunu sylem ektedir. Ama Degas kelim enin tam
m asiyle b ir sanat idi. Modelinin fotorafm
ektikten sonra zerinden boyam as, sanat ah
siyetinin km senm esi anlam na alm am az. Ak
sine, h ib ir fotoraf m akinesinin tesb it edemiye-
cei zel b ir y aratm a kabiliyeti vard. K itap ta sa
64
EDGAR DEGAS
natdan son resim olarak verilen Banyodan Son

ra bunun yayan b ir rneidir.
Degas'nm son resim lerinde renk ynnden
belirli b ir sadelik gze arpar. Uuk mavi, uuk
krmz ve beyaza bakan sa n , renk paletinin esa
sn tekil eder. Banyodan Sonra da bu anlam
dadr. Figr evreliyen bu uuk renkler dizi
sinden kahram an ayrm ak iin, pla ak pem
be b ir rtnn zerine y atrm tr. Kompozisyon
teknii bu resim le en stn noktasna varm
tr. Figr, resm in ortasn a sapasalam yerletiril
mi bulunuyor, te yanda ilk resim lerinin zel
lii olan n atu ralist izgi burada pek yoktur. De
gas bylece ok daha artistik b ir slbu benim
semi olduunu gsteriyor. Cretli perspektif
oyunlariyle deta b ir eit san at cambazl bile
yapm aktadr.
Degas 1870 ylndan sonra Paris'te siyah b ir
gne gzl tak arak dolard. H er ne k ad ar
evresinde bunu dostlarm selm lam ak klfetin
den k urtulm ak gayesiyle takt ileri srlm se
de asl sebep bam bakayd. Sanat gzlerinden
ikyet ediyor, grm e kabiliyeti de etin b ir a
lma ile akp giden yllar boyunca b sbtn aza
lyordu. Ellisine gelince gnee kam az olm utu.
Atclycsinc kapanp alm asnn b ir sebebi de bu-
dur. Gzleri b sbtn bozulunca yal boyadan
pastele gem iti. te b ir m ecburiyet altnda be
nimsedii bu tarzla, sanat dnyasna pastel res
min en byk aheserlerini verm i oldu.
65
Gzlerinin zayf dm esi konularnn da da

ralm asna sebep oldu. Artk, operadan, kahveler
den, kou yerlerinden ilham alam yordu. Onun
iin tek b ir konu kalm t. plaklar. 1890 - 1905
yllar arasn d a yalnz bu alanda alt. Ancak
yakn m esafeden eyay seebildii iin, izgiye
yeteri k ad ar nem veremiyor, sadece renklerle u
rayordu.
Bu sralarda yazd b ir m ektubunda yle di
yordu :
ayet b ek r olsaydnz ve elli yanda bulun-
saydmz ki b ir aydan beri m aalesef yleyim
siz de kapnz d dnyaya k ar kapar, zerine
de kocam an b ir kilit asardnz. B u davranm sa
dece arkad alarm hedef tutm uyor, herkese kar
ayn dnceyi besliyorum . Kalbim byle yapm a
m em rediyor, elden ne gelir? Gelgelelim, m adal
yonun b ir de ters ta ra f var. n san evresine b ir
defa k st m, ok gemeden kendinden de b
kyor, h a tt n efret ediyor. K afam da ne ok ey
ler tasarladm , ne p ln lar kurdum . Gelgelelim in
zivaya ekildiim u anda b ir ksrlk gelip ya
kam a yapt, tutu ld u m kaldm . Ama henz k
m am canda u m u t v ard r derler. Ben de bu fel
sefeye uyarak hl bireyler yapabileceim husu
sunda kendi kendim i avutm aya alyor, sanki
daha ok vaktim bulunduunu sanyordum . Alla
ha k rler olsun ki hayat yolum u daim a um ut
mealesi aydnlatm tr. B tn dertlerim e ve sn
66
EDGAR DEGAS
meye balyan gzlerime ram en bireyler yapa

bileceime inanyordum .
te aziz dostum , m rm boyunca yapm ay ta
sarladm b t n eyleri zel b ir dolaba sakla
m tm . im di bu dolabn anahtarn kaybetm i
bulunuyorum . H asl a rtk tam am en uyutum ve
bu d urum un b ir daha dzelemiyeceine de ken
dim i inandrdm . H ibir i grmeyen insanlarn
dedii gibi, herhangi b ir eyle megul olacam,
hepsi bu kadar...
D urum u bsbtn ktye gidince de ayn dos
tuna yle dem i :
im di benim iin tek kar yol krlere gre
b ir m eslek aram ak.
Bylece ii heykele dkt. ylesine engin bir
ekil bilgisi vard ki bu alanda da birbirinden g
zel eserler verdi. Ama yapt heykelleri saln
da bronza dktrm edi. lm nden sonra atelye-
sinde yetm iten fazla dansz heykeli bulundu. Bu
gn bunlardan b ir ksm dnya m zelerinin a
heserleri olarak saklanm aktadr. 1912 den sonra
ise bu K rler Mesleine de veda etm ek zorunda
kald. Artk alm asna hi im kn kalm am t.
Hem eyay semiyecek k ad ar kr olm u, hem
de kulaklar sarlam t. ada sanatlarn
nl dostu Am broise Vollard, Degasnm bu son
gnleri iin yle diyor: Grmiyen ve duym-
yan b ir adam , kaytsz b ir tarzda, nereye git
tiini bilm eden, saatlerce Paris kaldrm larnda
dolayor.
67
Degas ou d o stlan tarafndan terkedilm i,

unutulm u b ir insan olarak 26 eyll 1917 de l
d zam an, resim leri oktan Avrupa m zeleri
nin duvarlarn sslyordu bile. nk hereye
ram en sanat lmeden anlalabilm i m utlu insan
lardand.
68
HENRI DE TOULOUSE-LAUTREC
1864 - 1901
yl eyllnn onuncu gn P ariste

kan gazetelerde u haber okunu-
yordu :
Toulouse - L autec dn gece Malrom ato
sunda ld. Bu adara, sak at b ir vcutta ancak
sakat b ir kafann bannabileceine en byk r
nekti. S anatnda hep irkinlii dile getirdi, haya
tn iren taraflarn bulup karm aktan sonsuz
zevk duydu. Ne yazk ki bu suretle birok ada
sanatya da k t ve zararl b ir m iras brakt.
Birok ta ra gazetesi de bu fikri paylaarak
Lautreci yerden yere vurdular. Oysaki eyrek asr
sonra d grn bakm ndan irkin, biimsiz
b ir cce olan bu adam , resim dnyasnn devleri
arasna girecek, lm sz eserleri karsnda her
kes hrm etle eilecekti.
P arisin sihrini onun k adar duyuran, yaatan
ikinci b ir sanat daha yoktur. L autrecin renk
ve izgiye dkt Paris, azna gem vurm aya l
zum grmiyen sanatlarn alt tul at sahne
69
leri, gizli elence yerleri, algl m eyhaneleri, sa

tlk kzlar ve felekten b ir gn alm ak istiyen
yal apknlar ile deiik b ir P aristi. Ama
M ontm artre bu yz ile lm sz hale koyan sa
nat aslnda P arisli deildi.
H enri de T o ulouse-L autrec 24 kasm 1864 te
kkleri bi sene geriye giden nl Toulouse K ont
Iannm ocuu olarak dnyaya geldi. Babas Kont
Alphonse de Toulouse - Lautrec - Monfa, annesi ise
Kontes Adfcle Tapie de CtMeyrandr. Kont Alphonse
dillere destan olm u saysz m aceras ve d rt ko
umlu arab alar ile n salm b ir adam d. Albi ci
varnda a t srm ek K ral Byk Charlesn cenki
ahfadndan olan bu adam iin en byk zevkti.
Annesi Adele ise son derece bilgili, aydn b ir ka
dnd. H enri ocukluunda bu asl ve varlkl ev
reden yeteri k a d a r nasibini ald. lkokula Albide
balad, sonra 1873 ylnda ailesiyle birlikte Pa
rise giderek, bugn ad Condorcet olan Fontanes
lisesine girdi.
M ensubu bulunduu ailenin teden beri yakn
lar ile evlenm eleri sonucu olarak dejenere b ir
bnyeye sahip bulunduu b ir gerektir. H enride
de doutan b ir elimsizlik, zayflk vard. Lise
rencisi iken salk durum u birden bozuldu, he
kim ler Gney F ran sada b ir lca tedavisi tavsiye
e ttiler, Bylece ayn yl Amalie - les - Bains kapl
calarna gtrld.
1878 yl henz on drt yandaki H enri iin
70
HENRI D E TOULOUSE-LAUTREC
hayatnn en feci yl oldu. Pei peine iki defa

attan dt, kem ikleri krld, am a tedavi fayda
etm edi, aslnda zayf olan bnyesi m ukavem et ede
m edi ve kt r m kald. Muazzam atonun bah
esinde, tekerlekli iskem lesinde oturuyor, cann
dan ok sevdii atla r uzaktan seyrediyordu. Ama
herhangi b ir eyle avunm as, strabn biraz olsun
dindirm esi gerekiyordu. H enri bylece oturduu
yerden bu atlarn resim lerini izmeye balad. Bu
nu kadn p o rtreleri takip etti. Yani eriemiyecei
iki ey. Aradan yl geti. 1880 de Kontes Adle
olunun arad ii kendiliinden bulduunu an
lad. Aslnda da H enri'nin bu ynde istidad oldu
unu biliyordu. Hi vakit kaybetm eden P arise
gtrd ve K ont Alphonse'un yakn dostu olan
P rincetau adndaki ressam a tantrd. Bu adam
bilhassa a t ve av tablolar ile kendi apnda b ir
hret yapm t. Ama ruhsuz b ir sanat olan bu
baba dostu engin b ir klrle yourulm u H enriyi
tatm in etm edi. Birka ay sonra Toulousea dn
d, b u rad a b ir yandan lise bitirm e snavlarna ha
zrland, b ir yandan da diledii gibi sanatn ge
litirdi. irkinliini a rtk yadrgam yor, aynada
salarn ta ra rk e n biim siz vcudu onu pek ra
hatsz etm iyordu. Aslnda da en byk meziyeti
iyim ser oluu idi.
1882 de te k ra r Parise giderek B onnat ve
Corm onun atelyelerine girdi. Sanat gr ynn
den b irbirilerine tab an tabana zt olan bu hoca
71
E M P R E S Y O N S T RESSAM I . A R
larla d rt yl sre ile alt ve hayli eyler

rendi. Ama akadem ik sanatn basm akalp kural
larn kr krne ezberlem ekten bkm t. Gn
lerden b ir gn C orm on'un atelyesine P arise yeni
gelmi olan H olndal b ir ressam uram t.
Lautrec bu adam m birlikte getirdii b ir resm i g
r r grm ez akna dnd, deta sarho oldu. Bu
kzl sal, sert bakl sanat, Vincent van
Goghdu.
Artk k ararn verm iti, bu khne ustalara ve
da ederek, nc fikirler tayan insanlarn arasna
karacakt. Fontaine Sokanda b ir oda tu ttu . k i
ev tede gelecein nl b ir sanats daha, E dgar
Degas oturuyordu. ok gemeden G anneron So-
kana, hem en ark asn d an da T ourlaque Soka-
na tand. te hayatnn dnm noktas im di
balyordu. nk M otm arte M ahallesinin gbe
inde bulunuyordu. O tarihlerde M ontm artre he
nz sii halinde tu rist istilsna uram am , ken
di sakinlerinin birbiriyle h ar neir olduu irin
bir yerdi. Gndz d a r sokaklarm sadece sanat
lar dolduruyor, gece ise, o sralard a yeni alm
olan clence yerleri mahalleye cvl cvl, neeli
b ir hayat getiriyordu. Lautrec sayesinde dnya
apnda hret yapan Moulin Rouge bugn h
l yaam aktadr. Ama Le Chat Noir veya Lc
Divan Japonais gibi yerler oktan tarihe k ar
m bulunuyor.
L autrec yeni vatanna yerleir yerlemez bu
radaki gece hayatnn iine girdi. Sras ile Moulin
72
de la Galette, Elvsee-M ontnartre, Gait - Rochecho-

uart, Divan Japonais, Fernando Sirki, Aristide
B ru an tm gece kulb ve nihayet M oulin-R ouge
onun iin bah b an a b ir dnya oldu. Bu kam bur,
biimsiz cceyi b u ralard a tanm yan yoktu. H er
akam ayn saatlerde gelir, kenar m astlardan bi
rine o tu ru r, b ir ie konyak getirtir, k aralam a def
terini karr, alm aya balard. Tan yeri aa-
nncay a k a d a r b u alm a devam eder, h a tt ou
zaman olduu yerde szar kalrd. Sabah temizlii
iin iskem leleri m asalara dizen garsonlarn onu bu
durum da bulm alar gnlk ilerdendi. Donuk sa
bah gnei ilk nlarn M ontm artren kl rengi
dam larna dkerken, biim siz cce yalpa vura vu
ra Tourlaque Sokann kesindeki odasna d
nerdi. H asl L autrecin kendisine setii h ayat buy
du ve bu hayat taparcasn a seviyordu.
B urada O scar Wilde, Pissarro, Degas, Gaugu
in ve S eu raty yakndan tand. H erkesin dostu
olduu halde yine de hibiri ile ili dl olm u
yor, arad a hep belirli b ir m esafe brakyordu.
Buna karlk gece kulplerinde alan hafif m e
rep kzlarla arkadalk etm ekten byk haz du
yuyordu. Ak p a ra Ue satan b u insanlarn d ert
orta idi. Ona b t n srlarn ekinm eden aar
lar, akl d an rlard. L autrecin resim lerine konu
olm ak b u kzlar iin zevkti. S anat bu k ah ra
m anlarn tenkidei ve ahlk b ir adan deil,
gzlerinin grd gibi izerdi, yani yerine gre
yorgun, derbeder, sarho veya kaytsz olarak.
73
Degas ile L autrecin resim leri arasnda eit

balar bulunduu ou ada sanatnn gzn
den kam yordu. Bu gr paylaanlardan biri
olan U trillo'nun annesi ressam Suzanne Valadon,
bir ressam lar toplantsnda Degas'ya bu konuda
yle d e m i ti:
Lautrec galiba elbiselerini giymeye zeni
yor...
Ar bal u stan n karl ise u oldu:
Oui, m ais il les fait m ettre sa taille (Evet,
ana vcuduna uydurabiliyor.)
D grnleri bakm ndan Degas ile Laut
rec arasnda h er ne k ad ar benzeen ta ra fla r bul
m ak kabilse de, aslnda tadklar ru h bakm n
dan kyas kabul etmez. Degas ele ald k ahra
m anlarn km seyerek iledii halde, Lautrec
daha aa seviyedeki bahtsz insanlar bile ok
daha tarafsz b ir grle, h a tt gizli b ir asaletle
izerdi. te yandan alm a teknii ynnden de
belirli fark lar vard. Degas m thi b ir titizlikle
urar, Lautrec ise b irk a fra ve izgi ile is
tedii havay yakalam akla yetinirdi. Aslnda da
belirli b ir teknik ve sistem e bal kalm am t.
Gerek konularnn, gerekse ileni tarznn daim a
kendisine has b ir zellik tam as balca gaye-
siydi.
K itabm za sanatdan rnek olarak aldmz
ilk resim Fernando Sirkinde At T erb iy ecisid ir.
Bu resm in yapld 1888 yl sanatnn en olgun
devresinin balad adr. Bu hayat blm nde
74
hem bal bulunduu em presyonizm de yeni ufuk

lar aram aya balyor, hem de R nesanstan beri
devam edegelen ktle ve m ekn k urallarna srt
eviriyordu. Sanatnn yapt sirk resim lerinden
ilki bu oldu. Bu alm a ayn zam anda sanatnn
anlam deiikliini de gsteren ilk rnektir. Ger
ekten de b u rad a bilinen cinsten k oyunlarnn
konu d brakldn gryoruz. Resim de derin
lik, ktan ok m an tk oyunlariyle elde edilm i
tir. te yandan bu alm ada sanatnn Japon
estam plariyle yakndan ilgilendiini gsteren be
lirli iaretler vardr.
M ontm artrem renkli tipleri Lautrec iin bu
yllarn tek konusu oldu. H att b ir genelevin du
varlarm serm ayelerin resim leriyle bile ssledi.
Ama gerek kahram anlarm Moulin - Rougeda bul
du. O sralard a bu nl elence yerinde alan bir
sr insan Lautrec sayesinde lm szle kavu
tu. B unlardan b iri de La Goulue idi.
1890- 1895 yllar arasn d a nl elence yeri
nin bayldz olan sarn dilber Sulla Goulue, as
lnda Louise W eber adnda Alsasl b ir am arc
idi. Ateli ve ehvetli danslar ile m terilerin ba
n dndrm , arad a b ir de burasm b ir sava
meydanna evirm iti. Onunla b ir defack olsun
dansedebilm ek iin birbirinin kafasn, gzn k
ranlara raslam ak gnlk ilerdendi. L autrec'in
bu uh kadn nl Can - Can danslarnda,
Quadrille naturaliste te ve Foire du Trone nu-
75
m arasm da gsteren resim leri eski M on tm artem

b ir paras o larak san at dnyasna girm itir. Ama
bu konuda yapt en nl resim 1891 tarihini ta
yan La Goulue afiidir. Moulin - Rouge'un
L autreci eken ikinci b ir sim as da La Goulue
nn danslarna ou zam an elik eden Valentindi.
Hayret verici b ir eviklie sahip olan kvrak v
cudu sebebiyle Kemiksiz Valentin ad verilen bu
adam am a t r olduu halde Q uadrille dansnn en
byk ustas idi. K itabm zda La Goulue ve Va
lentin ad altnda verdiimiz resim b u iki renkli
tipi birk a izgi ile en m kem m el ekilde yaatan
saysz karalam alard an biridir.
Moulin - Rouge'da alan ve L autrece konu
olan kiiler b irb irin d en renkli tiplerdi. Hele tak
m a a d la n b ir lem di: Lm Kapa, p Te
nekesi vc Dumansz Barut. Sonuncusu Jane Av-
rilc taklan isimdi.
H afifm erep b ir kadnla b ir talyan kiizade
nin kzlar olan Jane Avril, Moulin - Rougea, La
Goulue gibi 1890 ylnda geldi. Lautrec sayesinde
de geen yzyl sonu Paris ve M ontm artre'm b ir
sem bol olarak san at dnyasna girdi. Bu bahtsz
dansz resim lerinde trl ekilde yaatt. Fettan
kadnn akla, h a 3'ale smaz lgnlklarn, seyir
cilerin ban dndren delice davranlarn en
ince te fe m a tm a k ad ar yakalad ve sonunda a
m ura batp m ahvolduuna da yine gzleriyle ahit
oldu. K itabm za Jane Avril den aldm z r
nek, sanatnn bu konu ile ilgili olarak, birka
76
I1KNRI D E T O U . O U S E - L A U T R E C
izgi ile kda dkt en gzel resim lerdendir.

B urada grlen Jan e Avril, Lautrecin a rtk b ir
zam anlar m zikhol ilnlarnda canlandrd uh
dans deildir. D aha ok, sefih gece hayatndan
doyasya nasibini alm , km b ir varlktr. Bu
na yayan l dem ek d ah a yerinde olur. E traf
m orarm gzleriyle titre k d u d ak tan bal bana
b ir hayat a n latr. Bu, bizzat L autrec gibi, dertle
rini unu tm ak iin inzivadan k aarak gece elen
celerinin g rlts iinde avunm ak isteyen insan-
la n n hayatdr.
T ristan B ernard b ir akam Moulin - Rougea
urad. L autrec o srad a nl yldz Y vette Guil-
b e rti b ir dans num aras esnasnda gsteren res
m ini yapyordu. Bu kvrak eskizden bylenen
yazar, ressam a sevecei ok daha h areketli b ir
konu tavsiye etti. B isiklet yarlar o sralard a
spor dnyas iin en byk yenilikti. T ristan
B ernad 'm m dr bulunduu nl Buffalo Ve-
lodrom unun kaplar bylece L autrece alm
oldu. B urada yapt saysz litografi, k aralam a
ve afile san at lem ine bahbana b ir yenilik ge
tiriyordu. Bunun yansra yine cam bazhanelerin
daim m terisi oldu. B irka izgi ile canlandr
d ip cam bazlar, hayvan terbiyecileri ve atlar,
lele a tla r b ire r aheserdi. Bu arad a eitli sergi
lere katlm olan Lautrec'e btn a d alan gibi
kem gzle bakld. Ama geim endiesi olduu
iin bunu kendine d e rt etm edi.
1896 ylnda Belika, Holnda. spanya ve Por
77
tekize gitti. Ispanyad a bilhassa Greconun eser

lerine hayran kald. H olndaya yapt gezide sa
natya ressam ve gravrc Maxime D ethom as da
katld. P arise dnnce, kitabm za Maxime Det
hom as O pera Balosunda ad altnda aldmz
resm i yapt. Rengrenk m askeleriyle yllk opera
balosu L autrecin ok sevdii b ir yerdi. H att
1897 balosunun m aske ve kostm yarm asna j
ri yesi olarak bile katld. Latrec, dostu Maxime
D ethom asy iri kym yaps, iyi huyu, sadelii
ve ekingenlii sebebiyle severdi. Azn aar a
maz utancndan kpkrm z kesilen babacan
b ir adam d bu. Resim btn bu k arak teri or
taya dkm esi bakm ndan baarl b ir eser
saylr.
Dinlenen Model ayn yln alm asdr. n
celeri yanl o larak La Toilette ad verilm i olan
bu resim sanatnn en olgun ve belki de en zarif
eseridir. 1893 ten sonra paletine hkim olmya
balyan asl renklerin hem en hepsi burad a ahane
b ir senfoni halinde birlem itir.
Toulouse L autrec, sanatnn ham urunu em pres
yonistlerden ald m aya ile yourduu ve bu sa
natlarla ayn yolda yrd halde, ona ne yz
de yz em presyonist, ne de bunlar takip eden
neo - em presyonist, b r ad ile sem bolist dene
bilir. Bir kere, koyu em presyonistlerin deta bir
doktrin, b ir mezhep gibi balandklar a fazla
nem vermeye lzum grm em itir. Onu daha ok
ilgilendiren, tefsiridir. inde canl varlk bulun-
78
H E N R I D E TOULOUSE-LAUTREC
m yan m anzaralar, n at rm o rt, hele byle l, ha

rek et etm iyen b ir konuyu ele alm ak h atrn a bile
gelm em itir. O sadece tahlilci b ir p o rtre ressam
olarak yaam ve y aratm tr. Bu durum k ar
snda em presyonist sanatlarla paylat tek ey
kulland sf renkler ve sade, zentisiz kom po
zisyonudur. B undan baka paletinde siyah ve gri
renklerin bulunm ay da onu em presyonistlere
yaklatran b aka b ir tarafd r. Ama M anet'nin ak
sine zt renklere kar eilimi olduu da b ir ger
ektir. Desenini fra ile izdii ve boyalar hafif
srd iin resim leri ilk bakta arabuk r
ptrlm k aralam alar andrabilir. Bu, Japon es
tam plarna kar duyduu hayranln b ir tezah
rnden b ak a ey deildir. Bu konuda Van Gogh'
un etkisini de unu tm am ak gerekir.
L autrecin h ay atta en byk arkada, m
nevi destei annesi idi. Kontes Adle, olunun
yetim e tarz ile tab an tabana zt olan bu aa
lk hayatn onu bsbtn ypratm am as iin ok
gayret sarfediyor, sk sk P arise gelerek h a fta
larca T ourlaque Sokandaki evde kalyordu. Bu
ziyaretler esnasnda olu hi deilse iki m ikta
rn biraz azaltyor ve baz geceler de M ontm artre'
m sinir ve ru h u trpleyici gece klpleri yerine
asl ak rab alarn n davetlerine veya san at tiy atro
larna gidiyordu.
L autrecin gnlk alm a program ok yk
lyd. Rire; Revue Blanche ve M ercure de
France isimli dergi ve gazetelerin resim lerini i-
79
EMPRESYONST RESSAMIAR
ziyor, kitap il strasy o n lan iin saysz sipari al

yordu. Gecc olunca da, Kontes Adfclein P ariste
bulunm ad gnlerde, sigara dum an, iki kokusu
ve grlt p atrd n n h ar neir olduu elence
yerlerinde sabahlyordu. Bu a rtla r altnda ar
ar alkolik olaca da tab i idi.
nl b ir iki dostu olan babas Kont Al
phonse bile olunun bu durum una fazla dayana
mad ve zel sekreterini u szlerle Paris'e yol
lad :
Olum H enri'ye ngiltere'ye gitm esini sy
le, nk o rad a ayyalar adam dan saym azlar. Bel
ki bu ekilde slah olur...
L autrec gerekten Londraya gitti. Ama bu
gezinin sebebi nefsini slah iin deil, Goupil ga
lerisinde alan sergisi iindi. Hem b u rad a kendini
bsbtn ikiye verdi. Bylece salk durum u be
lirli ekilde bozulm aya balad.
Lautrec ngilterede bulunduu sre iinde yi
ne eitli M usic-H all resim leri yapt ki bunla
rn en nem lisi Miss B elfortun Portresidir. Bun
dan baka O scar Wildem m ehur dvas m nase
betiyle nl yazarn portresini de izdi. Ama
M ontm artre'daki k ah ram anlarna yine de sadk kal
d. B urada edindii intiba nereye gitse b ir glge
gibi peisra geliyordu. H att Le Havre, Bordeaux
veya Arcachona yapt ziyaretlerde bile deniz
m anzaralariyle deil, gem icilere cilve yapan b a r
yosm alarnn resim leriyle evine dnd. Hasl ne
rede olursa olsun, bt n yaratm alarm Mont-
80
HENRI DE TOULOUSE-LAUTREC
m artre'd a Pere F oest'in khne bahe kalvesine

bakan odas asndan gryordu.
Sanatnn resim lerine hznl b ir ifadenin
hkim olduu in k r edilemez. Gerekten de b
tn eserlerinde yalnz hayatn aalk taraflarn,
irkinliini ortay a dkt iddia edildi. Bilhassa
fahielere, di danszlere kar duyduu eilimi,
irkinliinin verdii intikam duygusuna yoranlar
bile bulundu. Ama aslnda bununla gtt gaye
ahlk yobazlna sapm adan sadcce grdn
vermekti. B tn bu arad unsurlar ziyadesiyle
sinesinde b arndran M ontm artre sem esinde
de bundan baka gaye aranam azd. Hem bu alan
o ana k ad ar tam am en bakirdi. Lautrec yetim e
tarz bakm ndan, nceden kim senin inemedii
bir dnyav kefetm ek iin yaradlm b ir in
sand.
K orkun b ir alm a hrs iinde geen h a
yat iki sebebiyle bsbtn ypratc b ir hal ald.
1901 ubatnda ise tam am en kt. u u ra da bo
zulunca Paris civarndaki Neuilly ilesinde b ir
klinie yatrld. B urada bile bo durm ad ve ok
tandr tasarlad nl cam bazhane resim lerini ta
mamlad.
Ayn ylm m ays aynda iyiletiine kan aat ge
tirerek klinikten kt. Niyeti yaz gney F ra n sa
daki b ir kaplcada geirdikten sonra, sonbahar'da
te k ra r sevdii M o ntm artren hareketli hayatm a
dnm ekti. Ama T aussant - les - Bainsde m thi b ir
kriz geldi. Annesi yetierek Malromd atosuna g-
81
liid ve orada ailesinin ve btn akrabalarnn

gzleri nnde 9 eyll gn hay ata gzlerini
yumdu.
Lautrec ld zam an R aphael gibi tam 37
yanda idi ve yine R aphael gibi hayatnn en ol
gun, en verim li anda bulunuyordu. A ralarnda
nl hal valyeleri ve Fransz k ra lla n bulunan
b ir aile belki de oktan unutulup gidecekti am a
Toulouse - L autrec ad, ufak tefek kt r m b ir
adam sayesinde am zn bal bana b ir sem
bol haline geldi.
82
PIERRE - AUGUST RENOIR
1841 1919
URGERnin Boheme adl nl roraa-

' ' Sr nnda yaatt 19. Yzyl P arisi, eri
tavanaras atelyeleri, kk kahvehaneleri, ke-
ba m eyhaneleri, iportada kitap ve tabasks
resim ler sa ta n Bouquiniste leri ile cvl cvl b ir
ehirdi. Sefaletle nee burada kucak kucaa ya
ard. Bundan nceki blm lerde tantm aya a
ltm z san atlar da ite b u inili yokulu h a
yat iinde m r tketm i insanlard. K im i yiye
cek ekm ek bulam azken, kim i srf ruhunun gda
sn alm ak iin b u ark a kendini k aptrm , git
m iti.
R enoir ise M urger'nin k ahram anlar ile ayn
an havasn teneffs ettii halde, h e r bakm
dan o nlardan a y n la n yaratlta b ir insand.
i olarak h ay ata atlm , azimli alm as saye
sinde gerek san ata giden yolu bulm u, hi m ad
di sknt ekm em i, hasl bohem olm am t. Yap
t resim lerin hepsinden de shhat vc nee ta
m aktadr. K tm serlik ve hzn kelim eleri onun
83
sanat lgatinde yer almaz. G rltsz, patrtsz,

m cadelesiz geen uzun b ir m rn bilnosu da
tam 6000 eser.
Velt sanatnn kendine gre b ir hayat fel
sefesi vard: Suya dm kck b ir m a n tar
parasym ; derdi, kendim i akntya kaptrdm ,
sular nereye gtrrse oraya giderim.
Pierre - August R enoir 1841 ubatnn yirm i be
inci gn Limogeun b ir kenar m ahallesinde do
du. R enoirla r yedi kuaktan beri porselen iili
iyle n salm bu ehirde yerlem i tipik b ir F ran
sz ii ailesiydi. Babas az kazanan b ir terzi idi.
Pierre - August drdnc ocuk olarak dnyaya ge
lince skntlar b sb t n artt. Terzi Renoir por
selencilikten bak a m arifeti olmyan b u ta ra eh
rinde ine ile kuyu kazm akla daha fazla geinemi-
yeceini anlaynca ailesiyle birlikte 1845 ylnda
Parise giderek o rad a yerleti.
Byk ehrin bahettii i im knlar nispeten
daha geni olduu iin m al durum lar b u rad a bi
raz daha dzelir gibi oldu. Pierre h e r ocuk gibi
nce ilkokula verildi. Akamlar da yine h e r ii
ocuu gibi uslu uslu babasna yardm ediyordu.
Ama terzi R enoir ok gemeden olunun teyel ip
lii skm ek, ilik am ak, dm e dikm ek gibi i
lere elinin yatm adn anlad. u halde ne yapa
bilirdi? Porselen iiliinin geer ake olduunu
ocukluundan beri bildii iin, Pierre'in bu alan
da talihini denem esini uygun buldu. Hem tilkinin
dnp, dolap gelecei y er krk dkkn deil
84
PIERRE-AUGUST RENOIR
miydi? u halde o da ege Limogea dnecekti,

ite orada bu m eslek altm bilezik dem ekti, te
yandan P ierredc gizli b ir cevher daha vard. M
zikten ok holanyordu. ocuklara has soprano
sesiyle S aint -R oche kilisesinin korosunda p azar
gnleri ark sylerken m uazzam orgun banda
oturan b ir adam bu kabiliyeti sezm iti ve mzii
kendisine m eslek edinm esini arzuluyordu. Bu, 19.
Yzyl Fransz opera bestecilerinin en nem li
lerinden Charles Gounod idi. Ama mziin
karn doyurm yacana inanan terzi R enoir b ir
gn olunu kolundan tuttuu gibi Temple So-
kandaki b ir seram ik ustasnn yanm a g
trerek :
Al... dedi. E ti senin, kemii benim. Bu o
cuu adam et bakalm .
Temple Sokandaki bu khne atelyeden son
ra Sevres porselen endstrisine giden yollar ona
alacak, bylece bu alanda nl b ir usta olacak
t. Babasnn olu iin izdii hayat yolu ite
bvdu.
G erekten de kk Pierre-August daha ie
balad gnden itibaren kendisinden yaa hay
li byk olan b r porselen ressam lar arasnda
hemen dikkati ekmeye balad. ok gemeden
de hepsinden u sta oldu. Porseleni 16. vc 17. Yz
yln nl Limogelu ustalarn h atrlatan b ir tarz
da, son derece parlak, gzel renklerle buyuyordu.
Renkler arasn d a kurduu ahenk ve bu renkleri
seiinde gsterdii ustalk gerekten hayret ve
85
rici idi. Pierre - A ugust dier arkadalarndan

ayran baka b ir ta ra f daha vard. Atelyenin geri
kalan porselen ressam lar b u kk dnyalar iin
de sadece tabak, fincan boyam akla yetinirken,
o iinden ayrabildii zam an lan kabil olduu ka
d ar ok deerlendirm ek, engin san at lem inin de
rinliklerine inm ek istiyordu. S ab ah lan sekizde i
ba yapyor, incecik fralar, prl prl boyalarla
on ikiye k ad ar durm adan, dinlenm eden alyor;
le paydosunda ayak st yle b ir safra b a str
dktan sonra da koa koa Louvre'a gidiyordu.
Bu m uazzam m zede ya eski aheserleri inceler,
ya da an tik heykellerden k aralam alar yapard. Bu
radaki tab lo lar arasn d a ilk dikkatini eken Bou-
chernin Ykanan Diana isimli eseri oldu. Nite
kim Ambroise V ollard sanat ile ilgili h tralan n -
da, R enoirm birok eski u sta la r iin hayranlk
besledii halde nedense B ouchernin bu resm ine
Tek Akm dediini yazar.
Gnlerden b ir gn yine b ir le vakti yolu
tesadfen P aris'in nl Merkez H aline dt. O ra
daki kahvehanelerden birinde jam bonlu sandvile
arap ierken, gzne kapnn nndeki m eydan
lkta bulunan Gnahszlar emesi iliti. Jean
Gotjonun bu gzel eseri Renoir' a rtk h er gn
oraya ekti. F ran sann nehirlerini tem sil eden bu
gl kuvvetli, zarif ve tem kinli k adnlar toplu
luu onu h er bakm dan hayran brakt. Saatlerce
em enin etrafn d a dolat durdu. te porselen
ressam lndan kazand ince, zarif izgi teknii
86
ile akc, b errak ren k anlam ve Louvreu n antik

heykelleri ile b u em enin tetkikinden edindii
plstik form bilgisi Renoir'm san at hayatna ger
ek istikam eti verecekti. Aslnda da sanatnn
Gnahszlar emesini tarif ekli ile kendi sa
nat ikiz k ard eler gibi benzeir: Temiz, saf, sa
lam ve zarif.
Mesleinin inceliklerini iyice kavram olm a
sna ram en bu i uzun srm iyecekti. 1858 yln
da zel porselen m atb aalarn n kurulm asiyle b u
alan da m akineleti, bylece porselen ressam
lar iin alm a sahas tam am en darald, h a tt
ouna yol verildi. Tem ple Soka'ndaki iilerle
birlikte R enoir da bylecc kendisine baka b ir
m eslek aram ak zorunda kald. Ama iten ylacak
yaratlta b ir insan deildi, hem de yapt i ne
olursa olsun en iyisini, en m kem m elini verm ek
tek hedefi idi.
Y elpazeler h azuiyan b ir ustann yanm a gir
di. B urada B oucher Ue W atteaunun zarif resim
lerinden ald rneklerle bu yelpazeleri ssledi.
Ne v ar ki kendisini geindirm ekten ciz olan u s
tas, R enoir daha fazla besliyemedi. Aslnda da
boaz tokluuna alyordu. ok gemeden ay
rld. Bu defa deniz ar m em leketlere giden m is
yonerler iin zerinde din konular bulunan p er
deler yapt.
Pierre ksa sre iinde burada da kendini i
ilerin en alkan, en beceriklisi olarak tantt.
kinci h afta ise yevmiyesi 100 fran k a karld ki,
87
bu o zam anlar iin gerekten byk p a ra sayl

yordu. Ya da henz yirm i birdi. H er d a r gelirli
ailenin ocuklar gibi idareli yaam asn bildii
iin p a ra arttrm ay da ihmal etm edi. Bylece k
sa zam anda biriktirdii bu paralarla idealine ka
vum u oldu. A rtk kendini diledii gibi sanat res
mine verebilecekti. H i vakit kaybetm eden Paris
Gzel S an atlar O kulunun k u rlarna ve bundan n
ceki blm lerde de ad geen svire'li Gleyrenin
atelyesine yazld. Renoir'n bu ustann yanna gir
m esinin asl sebebi, orada Monet, Sislev ve Ba-
zille'm de bulunm as idi. Yamursuz, lk hava
larda hep birlikte Paris civarna kyorlar, bil
hassa Fontainebleau orm annda saatlerce al
yorlard. Y apraklarn titreim i, sabah gneinin
serptii buulu ren k ler bu gen sanatlar m kna
ts gibi ekiyordu. Ne var ki Renoir henz Courbet
tarznda koyu renklerle alyordu. Oysaki Dela-
croix'yi ok iyi tanyor, ak, p arlak renk paletini
ok beeniyordu. Ama onu bu yolda yrtecek
cesaret ve belki de gerekli bilgi henz yoktu. te
bu sralard a tesadfen karsna kan b ir insan
ona gerek kiiliini kazandracakt. R enoirn
lm sz sanatlar arasna girm esinde byk pa
y bulunan bu adam ise bugn sanat dnyasnn
mehul kahram anlarndan biri olarak unutulup
gitm itir.
R enoir b ir sabah yine boya takm lar ile seh
pasn alarak Fontainebleau orm anna gitm iti.
Sehpasn k u ra ra k gn nce balad b ir m an

zara resm ine devam etti, ite o anda az tedeki
allar hrdad, iine dald iin, arkasndan ge
lerek alm asna b akan adam farketm edi. Ama
kulaklarnn dibinde atlan gevrek b ir kahkaha
onu bu dalgnlktan uyandrd. Bam evirince
karsnda zeki bakl, ince bykl b ir adam gr
d. Yabanc, alayc b ir sesle yle d e d i:
u canm m anzaray bu kapkara, kasvetli,
b erb at renklerle katletm eye nasl da eliniz var
yor? Y azklar olsun...
Ve Renoir'n cevap verm esine vakit b rakm a
dan elinden fralarla paleti kapt gibi sehpa
nn bana geti, n ce paletteki k arm akark ko
yu b o y alan syrp att, bunun yerine sa n , turuncu,
zm rt yeili, m or, mavi ve krm zdan m teek
kil b ir renk dizisi skt. Renoirn hayret dolu ba
klar arasn d a b u boyalar en cretli b ir tarzda
henz bitm em i m anzara resm inin zerine sr
d. ok gemeden ortaya l l yanan, i ac
b ir resim km t.
Bu i bitince mehul adam ayaa kalkt. Yer
lere k ad ar eilerek kendini tantt:
M anzara ressam Diaz de la Pena...
R enoir bu davetsiz m isafire kzaca yerde,
boynuna san ld , hayranlkla pt. nk sehpada
d u ran resim gerek b ir aheserdi.
Diazla R enoir arasnda bvlece sk b ir dost
89
luk balad. H em en h e r gn buluup birlikte a

lyorlard. Ama k a tra n a bulanm hissini veren
koyu resim lerden synlabilm esi iin daha uzun
ca b ir zam an gemesi gerekecekti. Bembeyaz por
selen zerine ak ren k boyalar srm esini kk
yatan b eri bilen Renoir, nedense tablolarna bu
nu uygulam aktan kam yordu. N itekim 1863 y
lnda Salona resim lerinden b irinin kabul edil
m i olm as, henz akadem ik etkilerden syrla
m am olduunu gsterir. Oysa, Gleyre atelye-
sinde birlikte alt arkadalarndan hibiri
nin resm i bu nl sergiye alnm am t. Ma-
netnin Kr Yemei tablosu ile ilgi rezaletten
sanatnn hayat hikyesini anlatrken sz et
m itik.
O zam ana k ad ar ancak kendi halinde bir
porselen ressam o larak bilm en R enoirm b u ser
giye kabul b ir bak m a byk b ir b aar saylr
ken, te yandan da, tenkide urayan nc sanat
larla kyaslannca, anlam ynnden onlara he
nz ayak uyduram adm ifade eder.
Ashnda da R enoir kim seye ayak uydurm aya
lzum grm em i b ir sanatdr. Daha ilk y arat
m a yllarnda evresinde fikrine en uygun gr
d eyleri yakalam , onlar b ir bt n haline
getirm itir. Mesel M anetnin slbunu been
mi, am a bunu C ourbetnin plstik ifade tarz
ve Delacroix'm n renk dnyas ile birletirm i
tir. Ne v a r ki h ib ir sanatya ve slba kr
krne balanm am , sadece tab iata gvenm itir.
90
Oysaki ayn 1863 yl, dier b t n ada sa

natlar iin yepyeni b ir ufuk ayordu. Salon
un j ri yelerince geri evrilen san atlar m pa-
raLor III. N apoleonun yardm ile Louvre Mze
sinin b ir kesinde kendilerine ayrlan yerde Sa
lon des Refuses R eddolunanlar Sergisi ni a
yorlard ki kitabm zn ilk blm nde em presyo
nizmin ncs saylan bu sergiden etraflca sz
etm itik. evresindeki bu yenilik R enoia da etki
yapm olacak ki, bundan sonra ele ald resim
lerde daha akc, h areketli b ir fra kazand g
rlr. R enkleri de daha alm aya balam tr. Ni
tekim 1866 Salon u nda sergilenm ek zere gn
derdii resm in bu defa kesin olarak reddedilm esi
lehine m spet b ir not o larak kabul edilm ek gere
kir. 1867 tarihini tayan emsiyeli Kz hafif, b e r
rak, gzel b ir kom pozisyondur. Gen kzn omuz
larna serpitirdii m aviye alan glgeler, beyaz
yazlk apkasnda aa yapraklarnn yansm as,
em presyonist tekniin ilk habercileri saylr ki
bunda ressam Diaz'n pay byktr. Ama ustann
gelecekte verecei eserlerle yine de kyaslanamaz.
Resmin genel yaps henz gelenekidir, mesel
boyalar ylesine itina ile s r lm t r ki, fra
i/.lcri bile belirsizdir. Bunu takib eden yl Mo
net ile b irlik te yapt Krbaah Gl ise ge
leneklerden tam am en syrldn gsterir. Mo
net'den sz ederken b u konuyu da etraflca ak
lamtk. Claude M onet iin nasl bu resim sa
91
nat hayatnn b ir dnm noktas olm usa, Re

noir iin de ayn denem e yeni b ir rn ba
langc saylr. Ama yine de nl dostu k adar
cretli deildir. H att Courbetnin izleri henz
kaybolm am tr, denebilir. Buna karlk M onet
ninkine nispetle daha zarif ve belki de daha
asldir.
Bu denem e devresinde sk sk slbunu dei
tiren sanatnn, sonunda C ourbetnin p lstik ta r
zn b rak arak daha ok Delacroixnm renk dn
yasn benim sedii grlr, aslnda da yeni teknii
bu ustann anlam na daha uygundun
1870 h arbinin b ir m ddet iin gen sanat
lar biribirlerinden ayrm as alm alarna da ge
ici olarak sekte vurdu. H arb sresince Bordeaux
da grevli olan R enoir b ir yl sonra te k ra r Pa
rise dnd, ite en baarl ve gerek kiiliini
tayan eserleri b u n u takib eden yllarda verdi.
Sanatnn resim leri arasnda kitabm z iin se
tiimiz rnekler bu yllara aittir.
1872 de Notre-Dame-des-Champs Sokandaki
bir atclyeye tandktan sonra yapt Pont Neuf
bu rneklerin ilkidir. Paris'in bu nl kprsn
sanat parlak b ir yaz gnei altnda canlandr
m aktadr. Geni, sade b ir kompozisyon halinde ele
alnan resm in tem el rengi m avidir. Ve canl, can
sz h er ey b u rad a basit lekeler halinde nm ze
serilir: Evler, perccrclcr, sokak fenerleri, bayrak
lar, arab alar, heykeller, insanlar, hasl her ey.
Ana m alzem e ise, gkyz, bulutlar, k, hava.
92
ta ve sudur. Bu resim k-glge oyunlarndaki

realizm bakm ndan sanat tarihinde nemli b ir yer
igal eder.
Renoir Pont Neuf 1875 ylnda 300 fra n k a
satt. Ayn tablo 1910 da lam yz bin frank
getirdi.
Gn getike galeri sahipleri ile san at m e
rakllar resim lerine k ar belirli b ir ilgi gster
meye baladlar. O ana k ad ar geimini tem in
edebilm ek iin p o rtre ressam l yapm ak zorun
da kalm t. Bu alanda da tam am en m terile
rinin isteklerine boyun em iti. br ark ad a
lar herhangi b ir m dahaleyi sanat gururlarn
zedeliyen b ir harek et olarak kabul ederek, ba
ladklar p ortreyi p aram p ara ettikleri halde, Re
n oir h er istei yerine getirm ek hususunda son
derece sabrlyd. Ambroise Vollard bununla ilgili
olarak bize, bizzat sanatnn azndan dinledii,
u ho fkray a n la tr:
Bir gn b ir sip ari aldm . B ir kundura tam ir
cisinin karsnn p o rtresini yapacaktm . Pazarlk
gereince resm e karlk bana b ir ift izme veri
lecekti. te, p ortreyi bitirdiim i sandm b ir an
da ieriye ya teyzesi, ya kzkardei, ya da hiz
m etisi g ire re k :
Yeenimin, kardeim in, m adam n burnunu
fazla uzun yaptnz... derlerdi.
Benim ise tek dncem izmelere b ir an
nce kavum ak olduu iin, bu kaba saba kun
durac karsnn portresine M adame de Pompa-
93
do u run zarif burnunu tereddt etm eden ekle

dim.
te 33 yanda bulunduu b ir srada gerek
sanatnn ilgi ekmeye balam as, hzr gibi im
dadna yetiti. S anat tablolarnn nl taciri Du
rand - Ruel ile em presyonistlerin byk ham isi
koleksiyoncu C aillebotte ile tant. Bu adam lar
Satlanuyan resim leri satn alm alar ile tann
m lard. B unlardan baka san at sevgisi e n
salm yksek b ir devlet m em uru olan Choquet
ile de dostluk kurdu. Bu ark ad alar onun iin
byk b ir destekti. Bu arad a onun da yolu Argen-
teuile dt. Yaz m evsim ini orada hum m al b ir
alm a ile geirdikten sonra, kn P arise dn
d. A rtk resim leri yalnz teknik bakm dan de
il, m uhteva ynnden de eni deitiriyordu.
Zarif kadnlarn o pera galasnda srdkleri by
leyici kokular, b ir valsin ba dndrc tem posu,
Paris salonlarnn ahane havas bu resim lere h
kimdi. te 1874 te fotoraf N ad arm atelyesinde
alan tarih sergide teh ir ettii Loca bu serinin
bir aheseridir.
nl rom anc Stendhal'o gre Gzellik m ut
luluun tem inatdr. R enoir ise bunu daha da ba
sitletirerek ksaca Gzellik m utluluktur der.
le Loca isim li tablo kadn gzelliini renk ve
izgi halinde dile getiren byle b ir m ersiyedir. Bu
ayn zam anda varln b ir sembol, erkekle kadn
m nasebetlerinde olgun bir anlam ann en gzel
rneidir de. K onunun esas kahram an olan ka-
94
dim b t n ham etiyle gzler nne serebilm ek

iin, erkei geri plna alm ve yzn glgede
gizlem itir. O zam anki gzellik idealinin bal-
bam a b ir sem bol olan kadn, R enoirn gzde
m odellerinden N ini Lopezdir. Sanatnn Antik
alarn safln tayan tanra olarak vasf
landrd Nini, bu resm in yaplm asndan ksa
m ddet sonra R enoir' terkederek baarsz b ir
aktrle evlenm itir. R esm in erkek kahram an ise
sanatnn kardei E dm onddur. R enoir san at h a
yatnn b u blm nde siyah iin Renklerin k-
raliesi derdi. Bu tabloya aym rengin hkim
olm asndaki hikm et b u suretle kendiliinden izah
edilm i olur. G erekten de b u rad a ustalk la kul
lanlan siyah lekeler sayesinde et rengi b t n g
zelliiyle ortay a kyor. H asl resim R enoirm
iyi kalitelerini b ir araya getirm esi bakm ndan
nem lidir. ayet resim sanatn m zikle kyas
lam ak gerekirse, Loca ya hi dnm eden renk
ve izgilerle ifade edilen b ir M ozart Senfonisi
diyebiliriz.
an nl n airi C harpenter de R enoirn
sanatm ta k d ir edenler listesine girince, o ana
k ad ar daha ok sanat evrelerde tanlan res
sam dan, P aris'in aydm tabakalarnda da sz edil
meye baland. C harpentiernin karsnn ve kz
larnn b u gen sanat tarafndan yaplm p o rt
relerini hayranlkla seyredenler arasn d a Em ile
Zola, Edm ond de Goncourt, Gustave F laubert,
Alphonse D audet, Guy de M aupassant ve Tur-
95
genjew de bulunuyordu. Madam C harpentiernin

ay to p lantlarna gelenler bununla bitm iyordu.
Renoir'm eski dostu B esteci C habrier ile Gam-
betta da daim ziyaretiler arasndayd. Gzide
sim alar, prl p rl kadifeleri, stil m obilyalar ile
bu yeni evre sanatya konu ynnden tabii
olarak baz deiiklikler getirecekti: Bu Salon
portrelerinin en nem lilerinden saylan Mme.
C harpentier ve ocuklar, Mile. Sam ary ve
daha b ir o k lan iin kendisine sonradan para
bam a tam 1000 fran k denm itir ki bu para
o sralard a hi b ir sanatnn ryasna bile gi
remezdi. Bu arad a paleti de iyiden iyiye ald,
ferahlad. A rtk Lokal renk diye b ir ey tan
myor, yani hibir cismi belirli b ir renkle de
erlendirm eyip evresindeki renge ve n du
rum u n a gre ayarlyordu.
Bu yeni tekniine rnek olarak kitabm za al
dmz birk a resm ini ksaca inceleyelim. te
Okuyan Kz. Stdyonun kl b ir kesinde ki
tap okuyan kz, gerekten l ldr. Pencereden
giren gn k ita p ta yansdktan son ra yzn
aydnlatm akta, cildine taptaze b ir effaflk verm ek
tedir. Fra b u rad a son derece ra h a t ve serbesttir.
Resmin modeli M argot, aslnda kzl sal, yapm a
kal, ak r gzl, iri burunlu, k en ar m ahalle sa
kinlerine has kaba iveli hafifm erep b ir dansz
d. Buna m ukabil u sta sanatnn elinde b ir 18.
Yzyl salon kadn halini alm tr.
R enoira uzun s re modellik eden Margot, 1881
96
PI ERRF.-AUGUST R E N O I R
ylnda tifodan lnce cenaze m asraflarn bizzat

Renoir dem iti.
Okuyan Kz ile ayn ylda yani 1876 da yap
t Moulin de la Galette de konturlarm eriyip
dalarak, yerini olgun b ir renk kompozisyonuna
brakt baarl b ir resim dir. Krmz, sar, mavi,
yeil ve siyahn eitli tonlarndan m eydana ge
len bu kl kompozisyon, genliin neesini teren
nm eder. Gzel kzlarla, delikanllar sarm a do
la danseder, birbirleriyle cilveleir, akalarlar.
Renoirn asl baarsn plaklarla elde etm i ol
m asna ram en, giyinik insanlar da pekl b ir
m na ve renk senfonisi halinde dile getirebildiine
ite gzel b ir rnek. P arisin nl elence yerle
rinden Moulin de la Galette in adu tayan bu
resim R enoirn en byk eserleri arasnda sayl
m am akla beraber, k glge teknii ynnden ger
ek bir aheser olduunu kabul etm ek gerekir.
Yine 1876 tarihini tayan Madam Henriot
ise en basit malzeme ile pek ok ey ifade eden
bir eserdir. Bu p o rtre deta m utlu b ir rya ola
rak karm za kar. Renoirn taparcasna sevdii
W atteau, B oucher ve Fragonard gibi u sta la r b irb ir
lerinden zarif, gzel p o rtreler verdikleri halde, hi
birinde bundaki cana yakn, scak ifade ve belki
de diilik yoktur. Comdie Franaisei kalbur
st sanatlarndan olan Madam H enriot, Re-
noir'a sk sk m odellik etm i, bu p o rtreler saye
sinde de ann ideal kadn tipi olarak lm sz
le kavum utur.
97
te yepyeni b ir slbu benimsedii bu ada

anlam ynnden yz seksen derecelik b ir dn
yapt grlr. B irdenbire em presyonizm in renk
dnyasn terkederek klsik desen tekniine y
nelm itir. Bu deiiklie sebep 1881 ylnda Ce
zayir ve bilhassa talya'ya yapt gezilerdir. Flo
ransa, Venedik, Roma, N apoliyi ziyaret eden
Renoir; Carpaccio ile Donatelloun tablolariyle,
R aphaelin fresklerine hayran kald. te bu etki
altnda izginin ana u n su r haline geldii, renklerin
ll b ir kalba girdii grlr. Kuru Devre
ad verilen bu blm , Fransz klsiklerinden
lng resin byk izlerini tar. Ama ada em pres
yonistler, san at ynnden dinsiz olarak kabul et
tikleri ve lanetledikleri Ingresi yeniden benim se
m i olm as sebebiyle Renoir'a mzk nazariyle
baktlar. bununla da kalm ad; o ana k ad ar ken
disine toz kondurm yan hm ileri bc b ir anda yz
evirdiler. Ama R enoir bildiinden aacak yarad
lta b ir insan deildi. Daima aklnn em rettiini
yapm aktan ylmad.
Klsik sknetle kudretli b ir yapnn hkim
olduu bu Kuru Devre nin en gzel rnei Y
kananlar isim li resim dir. Sanat bu eseri hak
knda yle diyor: yl durm adan, dinlenm eden
zerinde altm b u resm i en byk aheserim
saydm halde sergilem ek zere gnderdiim za
m an herkes b an a yolunu arm b ir zavall ola
rak bakt. Oysa, bunu ne byk b ir um t ve akla
yaptm Allah bilir.
98
Aslnda bu resim sanatnn b tn kudretini

ve o ana k ad ar rendiklerini b ir araya getiren
gerek b ir aheserdir. Olgun b ir em presyonistin
btn renk ve k bilgisi, Ingres ile Raphael'e
olan hayranlktan doan m kem m el b ir desen, ben
zerine ancak an tik fresklerde raslanan sadelik ve
aklk, las herey b u resim de yeteri k ad ar mev
cuttur. On sekizinci Yzyl Fransz resm inin za
rafeti ile, klsik Yunan heykellerinin ham eti bu
rada yine el eledir. K adn vcutlarn evreleyen
koUur bir kem an yay k ad ar ince ve muntazam -
clr. Kom pozisyonda glgesiz b ir k kullanld
halde belli belirsiz ton deim eleri sayesinde et,
en m kem m el, en canl tarzda verilm itir. p
laklar a m odel d u ran gen kz aslnda hizm et
i, satc ve alelde cinsten sokak kzlar olduk
lar halde bize Yunan m itolojisindeki tanralar
h a trlatrlar. R enoirm b ir ustal da ite buydu.
Sanat bu resm in ilham m Versailles S araynda
bulunan G irad o u nun 17. Yzyl kabartm alarndan
ald halde, yzlerdeki uh ifade, hareketlerdeki
kvraklk, vcutlara hkim olan tom bul zarafet
sadece R enoir'a h astr.
Bunu takibeden yllar resim lerinin d yaps
bakm ndan sanatnn b ir kararszlk devresi da
ha geirdii grlr. Bu defa da k o n tu rla n ikinci
plna a ta ra k yeniden renge, yani em presyonizm in
gerek harek et n oktasna dnm tr. 1896ya ka
d ar devam eden bu blm e sanatnn B uhran
Yllar ad verilm ise de aslnda krizden ok, bir
99
olgunlam a devresini ifade eder. phesiz ki iz

giden renge dnm ek sanat iin kolay olm am tr.
ou zam an beze ataca b ir leke iin saatlerce
dnd, h a tt kom u bir ressam n kapsn
alarak bu konuda akl dant bile olm utur.
Bu sebeple bu yllara b ir bocalama devresinden
ok, b ir dnme devresi demek d ah a doru
olur. R enoirn bu ada verdii eserlere rnek
olarak Krda ve plak isimli resim lerini
aldk.
Krda, sanatnn kendine has em presyo
nizm anlam m tantm as bakm ndan nem lidir.
pek k ad ar ince b ir fon zerine serbest b ir fra
ile srlm hafif renkler, b ir b a h a r m eltem i
gibi i ac ve serinleticidir, te yandan figrleri
izerken yine de titiz b ir desene yer verm ekten
kendini alam am tr. M untazam bir X harfi ek
linde kurulan kom pozisyonun tam ortasn a yer
letirilm i olan iki gen kz, seyirciye srtlarn
dnm lerdir. R enoir'n birok resim lerinde g
rlen ifade unsu rlarn a gzel b ir rn ek tir bu. Yani
sanat konularn beer olarak ele alr, kiisel
deil. Resm in yapld yl 1890 dr.
Ayn slbu 1892 tarihini tayan plak ta
da grrz. Asl ad Baigneuse su r un rocher
olan ve bugn iin sanatnn en byk aheserle
rinden saylan bu resim de de renk baskn k
m akla beraber, izgi ile byk b ir m cadele ha
lindedir, am a her ikisinden de yeteri k ad ar nasi
bini alm tr. Resim tarihinde diilii bylesine
1U0
mkem m el bir tarzda dile getirm i pek az eser

vardr.
1886 ile 1896 arasnda geen hayat blm d
grn bakm ndan R enoirm en m utlu yllan
saylr. K tan n efret ettii iin bu m evsim de ka
rs, Jean, Pierre adndaki iki olu ve hizm etileri
Gabrielle ile birlikte gney F ran saya giderek ba
hara kadar o rad a kalrd. Renoir gerekten de
btn sanat hayat boyunca tek bir k m anzaras
yapm t ki buna da kendi grne gre Lanet
lenmi Tabiat adn takm t. Yazn gelmesiyle
kars, ocuklar ve Gabrielle ile birlikte yeniden
Paris'in yolunu tutard.
H izm eti Gabrielle yllar yl R enoirn en gz
de modeli idi. Bu kadn, ykanrken, salarn ta
rarken, ocuklarla birlikte, kyl elbisesi iinde
ve okurken t rl ekillerde izdi. Renoir, ten ren
gini beendii b ir kadm b ir defa buldu m u a r
tk ondan kolay kolay ayrlam azd. Gabrielle de
bvlece uzun y llar R enoirlarn evinde kald. Ma
dam R enoir hakl olarak bu durum dan pek ho
lanm yordu, am a elden ne gelirdi?
Renoirlar sk sk ziyaret eden sanat koleksi
yoncusu C aillebotteun kardei bu evdeki b ir ak
am yemeinden sonra dostlarna yle dem iti:
Ahm m kem m el yemek piirdiini iddia
ettii halde R enoirla n n evinde yediim balk
orbasnn onda birini bile yapamaz. Oysaki Re
noirm ahsnda arad tek ey iyi yansta-
bilen b ir deriye sahip olm asdr...
101
K itabm za bu nl hizmetiden aldmz

m ek, sanatnn 1911 de, yani en olgun anda
yapt Gll Gabrielle isimli eseridir. Kadn
gzelliini, daha dorusu gerek diilii sanat yo-
Iiyle ifade etm eyi hedef tu tan uzun b ir alm a
devresi bu resim le en yksek noktasna ulam
bulunm aktadr. Resim, lirizm in gerek b ir ahe
seridir. B urada ne b ir zorlam a, ne de b ir endie
sezilir. Artk san at kaya gibi salam tem ellere
otu rm u tu r. ok dnm eden, gz kapal ala
bilm ektedir. Gll Gabrielle in b ir o tu ru m d a ta
m am lanm olm as bu gvenin ve rahatln b ir
rneidir.
T ek rar sanatnn hayatna dnelim. Renoir'n,
sk sk slp deitirm esine, daim a yeni eyler
denem esine ram en 1892 ylndan sonra hreti
devam etti. Hele 1896 da at sergi ile gnn
adam oldu. Oysa, Degas, M anet ve Czannen eser
leri ayn yllarda henz tartm a konusu olduu
gibi kazan da getirm iyordu.
R enoir bu sralard a elli be yam a gelmi,
bu arad a azimli b ir alm a sayesinde binlerce
eser verm iti. Resimleri devaml olarak alc bul
duu iin de olduka byk b ir servet yapm t,
te b u p aralarn b ir ksm ile Paris civarndaki
Essoyesda b ir kk ald ve yaz aylarn ailesiyle
birlikte o rad a geirm eye balad. Ama m utlu yl
lar uzun srm iyecekti, nk ilk iddetli rom a
tizm a krizi ayn yl gelip yoklad. nceleri g
ney F ran sadaki kaplcalara gittiyes de sonunda
102
PIERRE-AUGUST REN O I R
tam am en tu tu larak tekerlekli iskemleye baland.

H astalk b t n vcuduna yaylnca tam am en za
yflad, b ir deri, b ir kemik kald. Buna b ir felket
daha eklendi, p a rm a k la n kaskat kesildi ve k t
rm oldu.
Ambroise V ollard sanatnn bu felket yllan
iin yle d e r :
R enoirm iyim serlii ou salam insan
utandracak kudretteydi. Nee iinde ark syl
yor, parm ana balatt fralarla resim yapm aya
devam ediyordu...
Cannet, Cagnes ve Essoyesda hep tekerlekli
iskemlesi iinde geen hayatnn bu son blm n
de a rtk m anzaray brakp kendini tam am en p
lak kadn vcuduna verdi. nk d irekt gne
nlan altnda alm ak zayf gzlerini yoruyordu.
Renoir b t n hayat boyunca, 1876 da len dostu
Diazm tavsiyesine uyarak, katiyen m odelsiz al
m am t. Bu son y llan n d a da yle yapt, am a
modeli kr krne kopya etm iyor, form larn
dan ald ilham la kendine gre deerlendiri
yordu.
1914 dnya savandan Renoir da nasibini ald,
n ce olu Jean, sonra da Pierre ar yaraland.
Hemen arak sm d an karsn kaybetti. Ama bunu
takibeden yllarda da alm aya devam etti. te
Mandolinli Kz 1918 tarihini ta r ve sanatnn
y aratm a k udretinden h ibir ey kaybetm ediini en
gzel ekilde gsterir.
Sanat son nefesini verecei saatin yakla-
103
ln sezmi olacak ki zam anla yarrcasna al

yordu. Yine Ambroise Vollard nl hekim Dr.
Henri Gautiez ile sanat arasnda geen b ir konu
may yle anlatyor:
Dr. Gautieznin tedavisi sayesinde odada tek
bana birka adm atacak durum a gelmiti. He
kimin bu talim i her gn byk b ir irade g
cyle yapm as gerektiini Renoir'a hatrlatm as
zerine b e r ik i:
Ya sanatm ne olacak?... diye sordu.
Bylece te k ra r tekerlekli iskemlesine oturdu.
Artk lnceye k ad ar o rad a akl kalacakt.
1919 ylnda iki dostunun kollan arasnda son
bir defa ziyaret ettii Louvre Mzesinde Madam
Charpentier isimli portresi ile V eronesein Cana'
nn Dn adl aheserini byk b ir hzla yan
yana seyrettikten sonra, yaptndan m em nun ola
rak Cagncsdaki evine dnd ve 3 aralk gecesi,
yatt uykudan b ir daha uyanmad.
Gerek b ir sanat eseri izah istemez, nk
kendiliinden anlalr.
Bu szleri Renoir sylemiti. Ve bu sze en
ok uyan eserler, yine kendi resim leridir. Gerek
ten dc sanat tarihine onun kadar berrak, ak,
beeri, o inspette de sade eser verm i az sanat
vardr.
104
PAUL CEZANNE
1839-1906
^ ^ O N B A H A R gnei birden kapk ara bulutla-

^ rn arkasnda kayboldu, ok gemeden gk
grlemeye, im ekler akm aya balad. Bunu id
detli b ir saanak tak ip etti, leden b eri sehpa
snn banda o tu ra ra k byk b ir heyecanla re
sim yapan ihtiyar sanat iliklerine k ad ar slan
d halde b ir t rl yerinden kalkam yor, btn
vcudunu kaplyan m thi rpertiye ram en a
lmaya devam ediyordu. Ama bard ak tan boa
nrcasna yaan yam ur ok gemeden gcn
kesti, ayaa kalkt, evinin yolunu tu ttu . Garip
b ir nsezi bu m anzara resm inin hayatnn son
eseri olduunu sanki ona haber veriyordu. G er
ekten de evine g irer girmez korkun b ir ate
le yataa dt, hem en arlan hekim zatrree
tehisini koydu. Gzlerinin feri kam ihtiyar
yedinci gnn sabah yatann ba ucunda du
ran Le Cabanon de Jourdan adndaki yarm
kalm resm ine son b ir defa b aktktan sonra
can verdi.
105
1906 ekim inin yirm i ikinci gn Aix-en-Pro

vence ehri nfus m em uru k ara kapl defterinin
lenler hanesine yeni b ir isim iliyordu: Paul
Czanne.
K tn aym sahifesinde ise u kayt vard:
PAUL CfiZANNE - Doum ta rih i: 19 ocak
1839, Babasnn ad: Louis-Auguste, Anasnn ad:
Anne-Elisabeth-Honorine Aubert, N fusa kaytl
olduu yer: Aix-en-Provence, kam etgh adresi:
Opera soka 23.
te, kim lii F ransa'nn m tevaz b ir tara
ehrinde, h er fni vatanda gibi, sadece birka
satrla kaytl bulunan bu insan aslnda, san at dn
yasna istikam et veren dhilerden biriydi.
Paul Cezannen eserleri daha ilk b ak ta sa
hibini aklar. nk tadklar ifade tarz ta
m am en sanatya zeldir. Resimleri konu ynn
den ou zam an nemsiz olduu halde, ylesine
usta b ir tarzda ele alnm lardr ki, ll yaps
karsnda insan hrm etle eilir. Bu bilgili a
lm as ile gelecein sanatlarna yepyeni u fuk
lar am, amza k ad ar bu etki devam edip
gelm itir.
Czanne ailesinin talyan asll olduu ve yl
lar ncesi Piem onte eyaletindeki Cesana kasaba
sndan, Alpleri aarak F ran saya gelip yerletik
leri sylenir.
Paul doduu zam an babas ehrin tannm
b ir apka im alts idi. 1847 ylnda Barges
106
PAUL CEZANNE
adndaki banka ifls edince, bu ii o zerine

alarak nl Czanne et Cabassol bankasn k u r
du. te bu sebeple Paul, dier iki kardei gibi,
hayatnda hi p a ra sknts ekraiyecek, dile
dii gibi yaayacak, alacakt. N itekim Ban-
kcr Louis-Auguste Cezanne seksen sekiz yanda
' ld zam an ocuklarna byk deerde gayr
menkulle birlikte 1.200.000 franklk b ir servet
brakacakt. Ama Paul'e babasndan kalan bu
m add deerlerin yan sra b ir mnevi m iras
daha vard ki, b tn y aratm a kudreti, kendi
kendini yetitirm e prensibini hedef tu tan bu
salam tem ele dayanyordu. Cezanne sonradan
yaratclk konusunda fikrini soranlara yle
derdi :
Sanat iiliinin dayand esas vardr:
Tereddt, d r stl k ve itaat. Fikirler karsnda
tereddt, nefse kar drstlk ve evredeki eya
ya itaat.
Ne v ar ki Paul Cezanne'n byk b ir disipli
ne dayanan bu gerek y aratm a ana girebilm esi
iin daha m cadelelerle dolu uzun yllarn gemesi
gerekecekti.
Henz ok kk yata san ata hevesi olduu
halde ne ocukken, e de ilk rencilik yllarnda
bu alanda evresinin ilgisini ekebilecek b ir ba
ar gsterebildi. H att on yanda girdii Aixdeki
Saint-Josepl okulunun esim retm eni kendisine
krk not bile verdi. 1852 ylnda ayn ehrin
Bourbon K olejine leyli yazld. B urada da, hevesli
107
olm akla beraber, resim konusunda pek baar gs

terem iyordu. Buna karlk retim i hm anist ku
rallara ve din felsefesine dayanan bu okulda bu
ynden kendisini v ar gc ile yetitirdi. Ayn s
nfta okuyan Emile Zola ile yine bu okulda derin
bir dostluk kurdu. Bu ba, sanat hayatnn belirli
b ir sresi iin ok nemli olacakt.
Ne g a rip tir ki gen Paul Cezane, grnrde
elle tu tu lu r b ir istidad olm ad halde, resim sa
nat iin yaratlm olduuna inanyordu. Nitekim
Bourbon K olejinden haftann belirli gnlerinde
izin alarak, David'in tekniini benim sem i olan
G ibert adndaki resim hocasnn Aix Resim Oku-
lunda kurduu atelyeye devam etmeye balad.
ki vl sre ile b u rad a alt, h att 1858 de bu
okulun tertipledii resim yarm asnda ikinci a r
maan bile kazand.
O ana k ad ar ekim ser duran babas bunun
zerine b ir akam kendisine kesin b ir ifade ile
yle d e d i:
Ressam lk i deildir olum. Kendine daha
salam b ir meslek se.
Aslnda da Cezannc ne yapacan henz ken
di de bilm iyordu. Bu arad a mzie de heves
etti. Bilhassa ro m antik Alman okulunun ihtillci
bestecisi Richard W agnerin eserlerini hayran
lkla inceledi.
A rkadann geleceini olaanst zeks sa
yesinde sezen Em ile Zola ise, resim alannda a-
108
PAUL C E Z A N N E
Lmasn tavsiye ediyordu. Hele ok gemeden

Paris'e giden Zola, yazd tafsiltl m ektuplarla
Pauln hevesini b sbtn attrm t.
1859 da liseyi edebiyat kolundan bitiren Ce
zanne, tam Fransz baehrine gitmeye hazrlanr
ken, babas son szn etti:
ayet dilediim meslei kabul etmezsen
hakkm hell etm em olum!...
Bu ltim atom a boyun em ekten baka kar
vol olm adn anlyan Paul, ister istemez Aix
niversitesi H ukuk Fakltesine yazld.
K rk kalble yl b u faklteye devam etti.
Ve bu arada, b ir yandan zlemini ektii Paris'teki
dostu Emile Zola ile m ektuplarken, te yandan
babasn kandrabilm ek iin h er areye ba vur
du. Nihayet annesi ve kzkardei M arie'nin de des
tekleriyle babasnn m ukavem etini krm aya m u
vaffak oldu.
Fazla diretm enin faydaszln anlyan baba
s Paul' bylece 1861 de Paris'e gtrd. Feuil-
1an tines Sokanda ok gzel bir ap artm an dairesi
tuttu ve o sralard a gnn modas olan Academie
Suisse e yazdrd.
G uillaum in ile Camille Pissarro'nun d a ayn
atelyede bulunuu ok houna gitm ekle b eraber
bu yeni evrede yadrgad birok eyler vard.
alm alar m untazam deildi, herkes diledii gi
bi hareket ediyor, sadece can istedii vakit eline
fray alyordu. Oysa, Cezane'n babasndan al
109
d terbiye tam am en disiplin vc intizam esasna

dayanyordu.
lk gnler sihrine kapld P arisin zerin
de brakt derin etkiler bylece ar ar erim e
ye, snmeye balad. Bu arad a dostu Zolann bir
portresini yapt, am a dilediini elde edemeyince
resmi param p ara etti. O sralard a ilk edeb de
nemeleri ile uraan Zolaya kar ocukluunda
besledii duygular da kuvvetini kaybetm eye yz
tuttu. nk ilk genlik hlyalar a tk erim i git
mi, byk, am ansz b ir beldenin iinde gerek
lerle ba baa kalan iki insan haline gelmilerdi.
1886 ylnda gr ayrl yznden birbirlerine
tam am en srt evirecek olan Zola ile C& anne ilk
tartm alarna ite bu ada balam lard.
Pariste bulunduu sre iinde kendisini avu
tan tek ey Louvredu. Mzenin ald saatten
kapand saate k a d ar salonlarnda dolar, bil
hassa Rnesans ustalarnn aheserleri karsnda
saatlerce kalrd. Ama bu nl mze bile onu son
derece ruhsuz bulduu b u ehre daha fazla ba-
lyamad. irin m em leketi ok gemeden burn u n
da ttm eye balad.
Ayn yln sonbaharnda m itsizlik iinde
Aix'e dnd ve babasnn bankasna m em u r ola
rak girdi. Ama burad a da sadece b ir yl b arn a
bildi. S anat alevi b ir defa iini tutu tu rm u tu ,
artk baka b ir meslei benim sem esi kolay deil
di. V akit bulduka ailesinin Aix civarndaki Jas
de Bouffan isimli k r evine ekiliyor, burad a ken
110
PAUL C EZANNE
dini avutm ak iin resim le urayordu. N ihayet

1862 sonbaharnda ni b ir k a ra rla te k ra r Paris'in
folunu tuttu.
te bu defa P aris'te yeni b ir san at gr-
In benim sem i olan baz gen kuak sanatla
ry la, yani em presyonistlerle tant. B unlar a ra
snda, nceden tam d P issaro ile Guillaumin'
den bak a Bazille, Monet, Sisley ve R anoir da
vard. Bu a rad a Paris Gzel S an atlar Okuluna
girm eyi tasarlad am a kabul im tihann kazana
mad.
Sanatnn bu yllarda garip b ir alm a ta r
z vard. izgisi olduka beceriksiz, ham , h a tt
kaba idi. Daha ok barok ve ro m antik ustalar
taklit etm ek istiyor, am a, m itolojiden ald bu
konularda en ufak b ir b aar dahi salyamyordu.
Rubens, Poussin, Delacroixya hayrand. Bununla
beraber mesel D elacroixyi sadece konular bak
m ndan beenirdi. Bu arad a M onetnin Olympia
ile Kr Yemei ni de kendi grne gre yeni
den ele ald. Ama b u n lar da gerek kompozisyon,
gerek renk bakm ndan nl sanatnn eserleriy
le kyaslanam yacak derecede basit, ruhsuz al
m alard. 1872 ylna k ad ar devam edecek olan bu
blm de yapt resim ler sanat tarihinde Couil-
lard Stili adn alm tr. Sergilenm ek zere Sa
lon a da gnderdii bu resim ler geri evrilince
yeniden m aneviyat krld.
1864 ile 1870 arasm d a P arisle Aix arasnda
kararszlk iinde gidip gelen sanat btn bu
111
yllarda hibir baar gsterem edi. Sergilemek is

tedii tablolarn yzne bakan bile bulunm ad.
B unlar barok slbunda yaplm daha ok cins
konularda resim lerdi.
Cezanne yaradl itibariyle adam cl olm ak
tan ok uzak b ir insand ve herhangi b ir kim
seye balanm aktan korkard. Byle olduu hal
de bu sralard a hayatna giren bir kadna ken
dini b ir anda kaptrverdi. Bu, H ortense Fiquet
idi. 1870 harbinin patlak vermesiyle, birlikte M ar
silya civarndaki b ir kasabaya snarak orada,
eine ancak rom anlarda Taslanabilecek cinsten b ir
ak hayat srdler. B kadndan 1872 de Paul
adnda b ir olu olduu halde, resm en evlenmeleri
iin daha bir m ddet gemesi gerekecekti. nk
babas Msy Louis-August Cezanne K atolik Fran
sz tarasn a has burjuva zihniyetinin en tipik
bir rnei idi. M emleketinin rf ve detlerini her
eyin stnde tu tard . Bu sebeple olunun, Paris
kaldrm larnda raslad ilk kadn, sorup soru
turm adan, gelin olarak kabul etm esine im kn
yoktu. N itekim yapt so ru tu rm a pek parlak so
nu verm edi. nk H ortense, Paulle tanm adan
nce Parisli gen kuak sanatlarnn urunda
seve seve canlarn verebilecekleri gzde b ir m o
deldi.
1872-74 arasnda nihayet slbunda b ir dei
me sezilir. B unda hi phe yok ki P issarronun
byk pay vard. Duygulu sanat ile Auvers-sur
Oiseda birlikte alm , derbeder slbuna da
112
PAUL C E Z ANNE
bylece biraz eki dzen verm iti. Pissarro ger

ekten de o sralard a en ilmi alan sanat ola
rak tannyordu. Auvers'deki bu alm alar sonun
da renk p aleti belirli ekilde alm, ferahlam t.
imdi ilk defa o larak tabiatn gzelliini kavram a
ya balyor, y llar yl hayal lem inde yaatt
eyleri gerekletirm ek u runa kaybettii zam a
na acyordu. Pissarron u n destei ile b u rad a yap
t m anzaralarn h e r biri, b a ta La m asion
du pendu olm ak zere bugn iin b ire r a
heser saylr.
te yandan Cezanne, Pissarronun tleri
ne kulak verm ekle beraber, sadece b unlarla ye
tinm ek niyetinde deildi. Onun em presyonizm
anlam sathla bitm iyordu. Muhtevay da ayn
kudretle verm ek am acm gdyordu. te haya
tnn son yllarnda onu a b stra it sanata doru
gtren aratrc karakteri daha burad a ken
dini belli eder.
B aardan, daha dorusu evresindeki anla
ytan btn hayat boyunca m ahrum kalacakt.
1874 te em presyonistlerle birlikte ilk defa N ad arn
atlyesindeki sergiye katld zam an, tenkidcilerin
en byk hedefi o oldu. Bu sergi ile ilgili b ir ya
zda yle deniliyordu: Katla katla glmek is-
tiyenlere Cezanne'n resim lerine bakm ay tavsiye
ederiz, nk bundan daha gln b ir ey tasav
vur olunamaz.
Aslnda da 1877 den sonra yirmi yl boyunca
113
F ransada sanatnn, iki resm i m stesna, hibir

eseri sergilere kabul edilm edi.
C^zannedan kitabm za setiim iz resim ler i
te zolasyon devri ad verilen b u blm e aittir.
1879 da balad Ykanan Kadn iin
Cdzanne yakn dostu Joachim G asquetye sonra
dan yle dem iti: Bu benim tek resm im , daha
dorusu vasiyetnam em olacak. zerinde tam yedi
vl alt bu tabloyu istedii gibi bitirem eden
ld. Y llardr tasarlad eyler bu resm in hari-
kulde m im ari yaps ile gereklem i oluyordu.
C6zannen b u konu ile ilgili olarak yapt dene
m eler otuzun stndedir. Bu resim genliinde
ele ald ve daha ziyade ero tik b ir anlam tayan
kadnl kom pozisyonlarn tersine, kadm vcudu
nun tab iat iinde erim esi, tab iatla en olgun ekilde
kucaklam as eklinde nm ze serilir.
te k ita p ta sunduum uz Ykanan Ka
dn sanatnn Philadelphia Mzesinde bulunan
ayn ad tayan aheseri ile ilgili olarak yapt
denem elerden biridir. Aslnda da bugn iin bu
seriden sadece eskiz m evcuttur. Bu resim de
kompozisyon teknii en olgun ekliyle verildii
halde kadm v cutlarnda belirli b ir deformas-
yon gze arpar. B ugnk gz iin tabi olan bu
gerein, a d alan nazarnda ok daha deiik
tepkilere yol am olaca tabidir. Aslnda da
Czannen bt n eserlerinde bu ta ra f dikkati
eker. Bu deform asyonun istiyerek mi, yoksa iste-
m iyerek m i yapldn bilm iyoruz. Bilinen b ir ey
114
PAUL C E Z A N N E
varsa o da, C6zanne'n h ayat boyunca canl m o

delden pek alm addr. Bu konuda faydalan
d rnekler Acad&nie Suissedeki desen k ara
lam alar ile eski kitap lard an , dergilerden ald
ilstrasyonlard. T abiatla kadn vcudunu b ir b
tn halinde dile getiren Ykanan Kadnlar by-
lece C&zanne san at hayat boyunca u ratran
balca konu oldu.
1883 il 1895 y lla n arasnda verdii olgun
eserler, Cdzanne', nc ve renki sanatlarn en
kalburst sim alar aram a soktu. Byk b ir us
talkla ele alnan b u konularda h e r fra darbesi
b ir dnce m ahsul, h e r leke b ir fikrin ifade
sidir. Gerek ta b ia tta n daha gerek olan bu
resim lerde tek fuzuli noktack bile yoktur. te
bu tahlilci ve m antk alm a tarz onu em
presyonistlerin fik ir dnyasndan uzaklatran b ir
ta ra ftr. nl Alman airi R ainer M aria Rilke
sanatnn bu hay at blm ne giren alm alan
iin yle der:
Birbirleriyle ta rta n , h a tt kavga eden b ir
sr renk. Ama h e r birinin ru h u a y n a y n ince
lenince, aslnda ok iyi an latk tan grlr, ite
bu renklerin birbirleriyle olan b alan, gerek re
sim dediimiz eyi m eydana getirm ektedir.
M odem sa n a t tarihinde b ir resim karsm da
C^zanne k ad ar byk b ir sabrla alan ikinci
b ir sanat d ah a yoktur. Hele b ir anlk intihala
rm arabuk kda, ya da beze geiriveren a
dala n yannda onun b u sa b n gerekten alacak
115
bir eydir. Ccizannen en abuk yapt resim iki

yl srm t r. zerinde drt, be, alt, h a tt yedi
yl urat resim ler oktur. N itekim Ykanan
Kadm konusunu, yedi yl alt halde vine
de bitirem em iti.
Aix-cn-Provence Mzesinde Louis Le Nain ile
raklar tarafndan yaplan skam bil Oynyan-
lar adl tablo asldr. te bu mtevaz m
zeyi genliinde sk sk ziyaret eden Cezanne'
bu resim ok ilgilendirm i olacak ki, sonradan
Louvreda yine Le N ain'in eseri olan Kk Ku
m arbazlar resm ini grnce iinde, bu konuyu
bir defa da kendi anlam na gre denemek hevesi
uyand. Aslnda Le Nain teden beri ok been
dii b ir ressam d.
Ceanne bu konuda 1890-92 yllar arasnda be
eser verdi ki, bu resim lerin her biri sanatnn ge
irdii tekm l belirli ekilde gsterm esi bak
m ndan nem lidir. B unlarn ilkinde fazla teferru ata
yer verilm itir. M asada o tu ran oyuncudan ba
ka bir drdnc adam ayakta durm akta, b ir kadm
da o turduu yerden olaya seyirci kalm aktadr.
kinci resim de kadndan vazgeilmi ve ayakta du
ran adam a kar b ir denge salam ak iin du
vara birka pipo ile drape b ir perde eklenm i
tir. Dier nde ise sanat daha da basite
giderek, m asada karlkl o tu ran iki oyuncu ile
yetinm ektedir. K itabm zda sunduum uz ite bu
denem eden biridir.
Oyuncular hakl olarak Czannen bykl-
116
PAUL C E Z A N N E
gn tam m nasiyle ortaya koyan en gzel al

m alarndan saylr. Oyun kd gibi basit bil
vasta ile iki insan arasnda kurulan ba byk
bir ustalk tar. k i kylnn yz ifadeleri b
tn beer unsurlar birk a izgi ile ne de gzel
dile getiriyor.
Cezannen em presyonist grn d unsur
larndan faydaland halde resim lerine daha de
rin, daha dndrc u n su rla r kattm bundan
nce sylem itik. te buna rnek olarak Elmal
N atrm ort u gsterebiliriz. Bu resim de ilk b a
kta b ir derbederlik gze arpt halde m im ari
yaps byk u stalk ta r ve drt yllk b ir dn
ce m ahsuldr. N a t rm o rtta yer alan otuzdan faz
la elm ann h er biri balbam a b ir tablodur. Yap
bakm ndan bu resim de b t n eya birbirine zt
b ir anlam dadr. T abaktaki kurabiyelerin sim etri
sine karlk iede belirli b ir asim etri gze ar
par. ite resmi deerlendiren de bu geom etrik
dengesizliktir.
Bu resm i kitabm za alm am zm ikinci b ir se
bebi de sanatnn tam am en geom etrik tem ellere
dayanan kbizm cereyanna bu konu ile yol am
olm asdr. Cezanne, Emile B em ard'a yazm ol
duu, bugn sanat tarihinde nemli b ir vesika te
kil eden 15 nisan 1904 tarihli m ektubunda yle
elemektedir: Tabiat b ir kre, b ir koni, b ir de
silindir olarak kabul etm eli ve bunlarn topunu
birden yle b ir perspektife sokm al ki, her eklin,
her yz belirli b ir noktada birlesin.
117
te bu, kbizm in ana form l idi.

im di de sanatnn en nemli konularndan
saylan baka birin i ele alalm : Krmz Yelekli
ocuk. Bu resm e de Oyuncular gibi 1890 da ba
layarak, bu ara d a dizi halinde baka eserler ver
dikten sonra 1895 ylnda bitirdi. Konunun kah
ram an krm z yelek giymi, m ora alan mavi
renkte b ir boyun ba ile yine ayn renkte kuak
takm b ir ocuktur. Hlyal b ir tarzda bolua
bakar. Elbise ile gerideki d rape kum a arasnda
ahenkli b ir ba k u ran sanat, modelini akadem ik
plaklara has klsik b ir ekilde du rd u rm ak tad r.
Yani b ir eli beline dayanm , dier eli ise rah ata
aa sarktlm tr. B u hareket rahatlk, h uzur ifa
desidir. Paul Cezanne b u suretle m odem teknikle
16. yzyln a risto k ra t talyan portrelerin i h a tr
latan b ir rnek verm ektedir. anda pek benim
senm em i olan b u tablo bugn iin, gerek renk,
gerek izgi olarak yakn sanat tarihinin en byk
aheserlerinden biri saylr.
Ayn yllarda yapt m anzaralarda ise sert
b ir fra yerine, kendi bnyesi iinde eriyip giden
b ir teknik kullanm tr. B urada tahlil ve sentez
gibi m an tk unsu rlarn n yerini tam am en kalbden
gelen byk b ir lirizm in ald grlr, am a geo
m etrik esaslara yine de bal kalm tr. Bu m an
zaralar sanatnn bt n eserleri gibi titiz b ir
alm ann m ahsul olduklar halde, yine de seyir
ciye y a n d a braklm veya hem en orackta r
p tn! verm i b ir karalam a, b ir denem e intiban
118
PAUL CEZANNE
verir, i te M arne K prs bu m anzaralar serisi

nin gzel b ir rneidir.
Y llar yl F ran sa dahilindeki sergilere katl
m ak im knn bulam yan sanatnn eserleri 1894
ten sonra nihayet gnn konusu olm aa balad.
Bunda sanat tenkidcisi Theodore D uret, resim le
vazma t taciri Tanguy Baba ve koleksiyoncu
Ambroise V ollardn byk pay vardr. Bu sonun
cusunun P issarro nun desteiyle eserlerini sergi
lemesi, b ir anda ou seyirci iin m enfi de
o lsa tannm asna yol at. Hele gen kuak sa
natlar C^zanne'm ihtillci teknii ile kudretli
renk anlam na hay ran kaldlar. Sanat mzayede-
cileri de kendileri iin iyi b ir ekm ek kaps kt
m an lam akta gecikm ediler. Ama tenkidler ya
m akta devam ediyordu.
Em ile Zola'nm lmesiyle, nl yazarm kolek
siyonunda bulunan C^zanne'm on k a d a r byk
boyda tablosu 9 m a rt 1903 te ak arttrm ay a
knca Intransigeant gazetesinde B. R ochefort
imzasyla kan b ir yazda yle deniliyordu:
C^zannea gre W atteau, Boucher, F ragonard ve
Prudhon diye kim se yokm u, yleyse bize, Lo
uvre M zesini y akm aktan baka yapacak i kal
myor.
Bu ve b una benzer tenkidler oktandr e
ker hastalna m ptel olan ve a rtk ihtiyarla
maya yz tu ta n sanaty hayata kar bsb
tn yldrd.
119
1898 ylndan sonra canndan ok sevdii Pro-

vencedan lm ne k a d a r b ir daha ayrlm yacakt.
Bu ada en yakn d o stlan . Em ile B ernard ve
Joachim G arquetden baka, yazar Lo Larguier
ile ressam Charles Camoin oldu. ocukluk ark a
da Em ile Zola bile hayatnn son y llan n d a ken
disine kar cephe alm , iddetli tenkidlerle sa
natn yerden yere vurm utu. te bu gen kuaa
mensup insanlar im di ona tek teselli kayna olu
yordu. Sanaty kaplvan tevazu perdesini yrtp,
onu kendisinden sonrakilere b t n kudretiyle ta
ntan yine bu birk a insan olacakt.
O sralard a srtn d a heybesi, Ispanyadan ge
lerek talihini P aris'te denem ek istiyen Pablo Pi
casso adndaki gen ressam Pembe ann ilk
denem elerini yapyordu. Aym sanat b ir s re son
ra tabiat Koni, K re ve Silindirler halinde gren
kbizm i benim siyecekti ki b u Cezannem ortaya
att form ld, ayn m irasa konan ikinci b ir sa
nat da George B raque olacakt.
Cezannea Modern resm in babas adnn ta
klmasnn sebebi ite buydu. Ve ayet 1906 yl
nn frtnal 15 ekim gn yataa b ir daha kalk
m am ak zere dm eseydi, bugnk sanat ona da
ha ok eyler borlu olacakt.
120
VINCENT VAN G O G H
1853 -1890

/.N'SANLIK dram n onun kadar byk b ir
kudretle verebilen pek az sanat vardr.
M aceralarla dolu hayat boyunca hep fizik tesi
kuvvetlerin etkisi altm da yaam, dnm , a
lmt. Evrenin enginlii iinde yeni b ir ey
yaratm ak kaygsiyle rpnm , ru h ve bedeni bu
rpnla p aram p ara olm utu, te yandan onun
kadar d indar ikinci b ir sanat daha yoktu.
Sanatna T a n n fikrinin hkim olmas da bu
inancn neticesiydi. Vincent ksa sren hayat
boyunca cebinde hep ayn kitab, Thom as a
Kempisin sa Peygam ber konusunda b ir inceleme
sini, tad; resim yaparken de tab iatn ulu y ara
tcs; Allah arad. Bu sebeple sanat b ir m is
yoner gzyle grd, hep bu dnce altnda a
lt. Din konularla dorudan doruya uram a
d halde, h e r resm i, dine kar olan inancn
belirli ekilde gsterir. Bu byk insandan b u
gn iin elim izde bulunan eserlerin says sekiz
yzn stndedir. Baka b ir sanatnn b ir asr
121
lk m re bile sdram yaca b u sekiz yz aheseri

Van Gogh topu topu on yl iinde yaratm tr. n
k, yirm i alt yanda resm e balam , otuz yedi
sine basm adan b u dnyadan gp gitm itir. Van
Goghun ahsiyeti ile eseri arasnda sk balar
bulunduu iin, hayatn adm adm takip etm ek
gerekir.
B rab an t to p rak larn n H olnda tarafnda bu
lunan G root Z undert kynde 1849 ylndan b eri
rahiplik eden T heodor Van Gogh, 1851 de saray
m cellidi C arbentusu n kz Anna Cornelia ile ev
lenm i, b u izdivatan 30 m a rt 1853 te Vincent
Willem dom utu. V an Gogh ailesinin kkleri 16.
Yzyla k ad ar uzanr. Bu ad tayanlar iinde n
l kuyum cular, din adam lar, h a tt san at tablo
lar tacirleri bulm ak kabildir. Van G ogh'lar fa
k ir am a d r st, pren sip sahibi ve biribirlerlne ba
l insanlard.
V incent daha yrm eye balad andan itiba
ren, b ak a ocuklara benzeyemiyen, garip b ir
yaradlta olduunu belli etm eye balad. Yalnz
lktan holanyor, en ufak b ir ey karsnda h r
nlayordu. Saatlerce tek bam a k rlara kar,
kim senin b irlik te gelm esine taham m l edemez
di. Sadece kardei Theoyu yanndan kovm aya
eli varm ad iin, yan sra yrm esine gz yu
m ard. Ama sa a tle r sren bu gezintilerde azm
ap tek sz etm edii olurdu. Bu garip, inat
huyu hakl olarak ailesini kukulandryordu.
Okuma ana gelince nce G root Zundert ky
122
VINCENT VAN GOGH
okuluna, son ra da Zevenbergen'deki b ir m ektebe

yatl olarak verildi. Ailesi fak ir olduu iin b ir
an nce hay ata atlp kendi yanda kavrulm a
s gerekiyordu. Bu dnce ile okuldan alnarak,
Den H aag (La H aye) ehrinde b ir galerinin m
dr olan Cent adndaki am casnn yanna rak
olarak yerletirildi. B uras m erkezi P ariste b u
lunan nl Goupil galerisinin ubesi idi. Gre
vi, m aazaya gelen k itap lar sandklardan k ar
mak, arada b ir raflarn tozunu alm ak ve repro-
dksyonlar sraya koym akt. Bo vakitlerinde
ehrin m zelerini dolam aya balad. Bylece
edebiyatla resim sanatna kar iinde byk b ir
heves uyand. Bu yllarda, b ir m d d ettir Ooster-
w ijcke yerlem i bulunan ailesiyle birlikte o tu ran
on be yandaki kardei Theo'ya yazd m ektup
lardan h erb iri san at tarihine gemi vesikalardr.
Uzun m onologlar eklinde kalem e alnm bu m ek
tuplar retici b ir hava tam aktadr.
1873 ylnn m ays aynda Goupil'in Londra u
besine gnderildi. Dickensin rom anlarndan tan
d sislerle kapl bu dev ehir onu b ir anda b-
vledi. Londrann fak ir m ahallelerinde tarif edil
mez b ir perianlk iinde yaadklar halde, h er
biri bal b ana b ir hayat filozofu olan sefil in
sanlara kar byk b ir yaknlk duydu. Ak konu
sunda ilk hayal krklm yine bu ehirde tatt.
O turduu pansiyonun, Ursula Lover adndaki kz
na b ir anda tutuldu. Kz da ona kar yaknlk gs
teriyordu am a sisli b ir akam vakti Tham es nehri
123
kylarnda el ele dolarlarken V incentin evlenme

teklifine Ursula, korkun b ir kahkaha ile karlk
vererek sislerin iinde kayboldu gitti. Bu kahkaha
Vincentin uzun m ddet kulaklarnda nlad, ka
fasn alt st etti. O eve b ir daha ayak basm ad.
uursuzca Tham es kylarnda dolat durdu. Bu
arada birka k aralam a yapt, am a hepsini de pa
ram para ederek nehrin bulank sularna att.
Birka gn sonra H olndaya dnd. Ailesi o a ra
da tek rar g etm i, bu defa E tten kasabasna yer
lemiti.
U rsula'nn hayali onu b ir kbus gibi kova
lyordu. Zihni iyiden iyiye bulanm aya balam ,
baklarna garip b ir ifade gelmiti. abuk si
nirleniyor, en ufak b ir eyden nem kapyordu.
Onu avutan tek ey resim di. Sehpann banda
her eyi unutuyor, am a iini bitirince yeniden
kara dncelere dalyordu. Ekim de te k ra r Lond
ra ya dnd, gidip U rsulay arad am a bou
na... Kz, Vincentin yzn bile grmek iste
miyordu.
Ruhi perianlk iinde geen k aylarndan
sonra 1875 b aharnda Goupil irketinin P aristeki
merkezine tyin edildi. B urada da inzivaya ekildi.
Kimse ile konum uyor, kendi lem inde yayor
du. Tek bana Louvre Mzesine gider, klsik a
heserlerin karsnda saatlerce durur, onlar b
yk b ir hayranlkla seyrederdi.
G nler getike dine k a eilimi gittike
artt. Tek dostu olan H arry Gladwell adnda gen
124
VINCENT VAN G O G H
bir ngilizle odasna kapanarak saatlerce kutsal

kitaptan blm ler okum aya balad. ou zam an
btn b ir gece devam eden bu kraat, ertesi sa
bah yorgun dm esine sebep olduu iin, i gc
n belirli ekilde kryor, sinirini b sbtn bo
zuyordu. M teriye kar lkayt davranm aya, olur
olmaz yerde barp arm aya balad. Noel yor
tusuna doru izin alm aya bile lzum grm eden
ailesini ziyarete gitm esi zerine dnte p atro n u
tarafn d an ilk ih tar ald. K ararszlk iinde geen
birka aydan sonra yemden E tten'e gitti, am a, bu
defa p atro n u n u n ih ta rn a lzum kalm ad. nk
istifanam esini gnderm iti.
Ailesi, V incentin bu davranna ok zld.
Hele din adam olm ak istem esine b ir t rl akl
erdirem edi.
K ardei Theo ise ressam olm asn istiyordu.
Ama V incentin cevab u oldu:
Ben bu k a ra n tek bam a alm yorum . im
de bulunan gizli b ir kuvvet bunu bana em rediyor.
Bu sebeple b ab am ve bykbabam gibi rah ip ol
m am gerekiyor.
V incent e rtesi sabah gazetelerde In gilterede
alm ak zere Alman ve Fransz dillerini bilen
bir retm en arandna d air b ir iln okudu. H er
iki dili de yeteri k a d a r bilmedii halde hi vakit
kaybetm eden B ritanya adasna geerek Kent
eyaletindeki Ram sgate ehrinin b ir yatl oku
lunda yardm c retm enlik grevine girdi. B ura
da daha ok fak ir aile ocuklar okuyordu. 1876
125
E M P R E S Y O N S T RESSAiMLAR
yl tem m uzunda ayn okul Londrann en sefil

kenar m ahallelerinden biri olan Islew ortha nak
ledildi. Vincent b u rad a da iine devam etti. Oku
lun m dr, tam C harles Dickensin rom anlarn
da yaatt cinsten, k a t yrekli, gaddar b ir adam
d. B ir gn, V incentden, rencilerin evlerine gi
derek, ailelerinden ders p a ra la n n tahsil etm esini
istedi. B eriki ise, id ra r ve pislik kokan b u ykk
dkk p erian evlerden daha ilkine ayak b asar
basm az irkildi. Gzlerinin nne serilen b u sefa
let tablosu karsnda dili tutuluverdi. teden
beri besledii m erham et duygulan ile dine kar
olan eilimi b ir anda galebe ald. A rtk k a ra n
kesindi; kendini tam am en dine verecek, yani ra
hip olacakt.
retm enlikten istifa ederek Jones adndaki
b ir m etodist rah ib in evine tand. ngilizceyi
son derece kt konutuu ve aslnda da iyi b ir
hatip olm ad halde, fak ir m ahallelerde, sokak
ortasn d a din sohbetler yapm aya balad. Bu ko
num alarnda hznle strab, nee ve m utlulukla
kyaslyor, b u n lan zmlyor, deerlendiriyor,
sonunda da b ir fik irler krdm haline getiri
yordu. Bylece dinliyenlere mnevi destek olm ak
tan ok, istem iyerek, y a ra la n m bsbtn demi
oluyordu.
Yamur, am ur, kar, frtn a dem eden aylar
ca bu am at r m esihlik grevine devam etti; so
nunda da hem ruhen, hem bedenen hastaland.
1876 ylnn noelinde perian b ir halde Holn-
126
VINCENT VAN GOGH
daya dnd. B ir s re E tten'de, ailesinin yannda

dinlendi. Ama bu aile yetikin b ir inam uzun
m ddet besliyecek k a d a r varlkl olm ad iin,
hi deilse cep harln karabilecek b ir i tu t
mas gerekiyordu. 1877 yl bam da D ordrechtteki
bir kitap dkknna tezghtar olarak girdi. Ama
burada da sadece b irk a ay barnabildi, ylesine
dine balanm t ki, papazlar gibi, k ap k ara cp
peler giyerek dolayordu. O ullarnn b u davra
n karsnda a rtk baka k ar yol bulunm ad
n anlyan aile, nihayet V incentin rahip olm ak
isteine boyun edi. A m sterdam niversitesi ll-
hiyat F akltesinin P ro testan Teolojisi Blm ne
devam edebilecekti.
A m sterdam a giderek am cas Ja n n evine yer
leti. niversite kabul im tihanlarna hazrlanm aya
balad. O kulu vaktinden nce b rakt iin Yu
nanca ve Ltinceyi kendi kendine renm esi gerek
m ekteydi. K ahredici b ir azim le geceyi gndzne
k ata ra k alt. ne, iplie dnm , sinirleri ke
m an yay gibi gerilm iti. G rek ve L tin dillerinin
tem el kurallarm iyiden iyiye renm i, snav iin
lzm olan b r konulara da d rt ba m am u r ola
rak hazrlanm t. Ama sonu yine de b t n um u
dunu b ir an d a krd. 1878 tem m uzunda im tihan
verdii halde, kabul edilenler listesinde ad yok
tu. H asl, niversiteye alnm am t. H edefine ula
am am olm ann zn t s iinde kvranrken
B rkselde ksa zam anda m isyoner yetitiren b ir
okulun bulunduunu rendi, insanlk stra
127
E M P R E S Y O N S T R E S SA M L A R
bn dindirm ek iin rahip olm ak a rt deil ya

diyerek B rksel'e gitti. Niyeti ay sren bir
kurstan sonra B orinagedaki m aden ocaklarnda,
boaz tokluuna en sefil a rtla r altnda alan
am elelerin arasnda, m isyonerlik grevine bala
m akt. Ama iler bu defa da diledii gibi y
rm edi. B rkseldeki okulda Franszcasm yeter
siz, konum a tarzm acayip ve insicam sz bul
dular. V incentin gerekten de kendine has b ir
dili vard. K onulara dosdoru girer, kelimeleri
sslemeye lzum grm eden, gelii gzel konu
urdu. Bu sebeple Evangeliste unvanm da ala
mad. V incent'in bu d urum karsnda sinir buh
ranlar b sbtn a rtt. Olunun bu ie lyk
grlm em esi babasm m da m eslek gururunu iyice
zedeledi. Rahip Van Gogh hem en B rksele gi
derek P rotestan kiliseleri barahipliine bu ko
nuda b ir dileke verdi. Neticede V incente hi de
ilse Serbest Viz unvan tannd ve Mons ehri
civarndaki b ir kasabaya atand. Bylece arzusu
gerekleiyor, Borinage blgesinin perian maden
ocaklarndaki grevine balyordu.
Bu pis, sefil yerin b asit insanlar arasnda,
temiz-pk, itinal kyafeti ile kendi kendinden
utanm aya balad. B ir bavuldan ib aret giyim e
yasn kom ularna datt, kendine kaba uha
dan b ir pantolon dikti, srtn a eski b ir asker ce
ketini geirdi ve sefil b ir barak ad a oturm aya
balad. Ocan kenarnda kvrlp yatyor, oda
sn sprm eye, elini yzn ykam aya bile l
128
VINCENT VAN GOGH
zum grm yordu. 50 franklk clz m aan bu

fakir insanlara datyor, vaktinin byk b ir ks
mn yatalak h a sta la ra kutsal k itap tan blm ler
okum akla geiriyordu. evresindeki bu sefalet
tablosu san at ynnden de hayal lem inde etki
ler yapm t. plkten paavra ile yanm ta
km r toplyan kadnlarn strap tan ekil de
itirm i yzlerini, p aram p ara klklar iinde
zpzp oynyan yz gz kirli ocuklar, bum
buruuk ihtiyarlar b irer k a ra k te r tablosu halin
de izmeye balad. V incentin zorla sefaleti be
nimsemek kaygsiyle z kalbndan syrlm as ba
sit kylleri bile hayrete drm t. Kendisini
ok sevmekle beraber, ona gerek b ir din adam
gziyle bakan pek yoktu.
1879 yl ocak aynda yine ayn blgedeki
Wasmes kasabasna rahip yardmcl greviyle
atand. B urada da aym hayat srm eye devam et
ti. V incentin misyon alm alarnn y anklan ksa
zam anda uzaklara k a d a r ulat iin, bal bulun
duu kilise, bu idealist gencin alm alarn yakn
dan grebilm ek iin Borinage'a b ir m fetti gn
derdi. Ama m fetti, V incentin bu zoraki sefale
tini yersiz bulduu iin hakknda b ir ra p o r hazr-
lyarak kilise bakanlna yollad. Bu rap o rd a Van
Goghun tutum u Mistik b ir lgnlk olarak va
sflandrlyordu. te yandan, alk olm ad bu
yaam a tarz ve bilhassa m thi sigara tiryakilii
salk durum unu endie verecek ekilde bozduu
iin, kiracs bulunduu frnc ustasnn k a n s,
129
bir m ektupla d urum u ailesine bildirdi. gn

sonra W asmese gelen b abas b ir deri, b ir kem ik
haline gelmi olan olunu b asit b ir o t m inderin
stnde y a ta r bulunca, hem en kendisiyle birlikte
eve dnm esini istedi. V incent fazla diretm iyerek
evinin yolunu tu ttu . V an Goghun m isyonerlik ha
yat da bylece sona erdi.
A rtk ar ar dinden ayrlyor, kendini da
ha ok resim sanatna veriyordu. Ama bu konuda
yeteri k ad ar bilgisi yoktu. O srada kuzey Fran
sadaki C ourrieres kasabasnda Jules B reton adn
da vasat b ir ressam yayordu. V incent tablolar
nn tad sosyal k a ra k te r sebebiyle bu adam
dan nedense ok holanyordu. 1880 knda p ara
sz pulsuz ve yaya o larak bu ressam la tanm ak
amaciyle yola kt. Geceleri ky evlerinin sam an
lklarnda veya ak havada yatt. Ama Courrifcrese
kad ar geldii halde, nedense Jules B retonun ka
pm alm adan geri dnd. Bu gezisinde Fransa'da
gkyznn B orinage'm isli, bulank g ile k-
yaslanam yacak k a d a r b e rra k ve p arlak olduunu
kefetti.
B ir sre ky ky, k en t kent serseriler gibi
dolat. N ihayet b ir gn kendini te k ra r aile oca
nda buldu. O srada P aris'te o tu ran Theodan b ir
m ektupla birlikte bir m ik tar p ara ald. oktan
d r ihm al ettii b u m fik kardein davran onu
ok utandrd. Hem en uzun b ir cevap yazd. Bu
m ektubunda baarszlklarndan, strabndan dem
vuruyor, bu durum unun dzeleceini um ud e tti
130
VINCENT VAN GOGH
ini, a rtk kendini tam am en resm e verm ek iste

diini yazyordu.
Tek b am a daha fazla alamyacam anla
ynca B rksel'e gitti. Bu yeni evrede ruhi bakm
dan belirli b ir huzu ra kavuan Van Gogh birka
ay verim li olarak alt. Ama ok gemeden tek
ra r buhranl gnler balad. Avunmak iin 1881
nisannda E tte n e dnnce bu b u h ran b sbtn
artt. nk gen b ir dul ve b ir ocuk anas olan
yeenine k olm utu, le n kocasna lgnca bah
bulunan bu kadn, V incentin evlenme teklifini red
dedince korkun krizler yeni b atan yoklam aya
balad. Ahlk kurallarm h e r eyin stnde tu tan
babas ile de b u arad a deta sa saa ba baa
geldiler.
Ayn yln aralk aynda Den H aaga giderek
Mauve, B reitner, de Brock gibi sanatlarla b ir
likte alm aya balad. Ama b t n b u ressam
larn akadem ik anlam ndan ksa zam anda usan
d. G nlerden b ir gn korkun b ir sin ir krizi
sonunda M auveu n atelyesindeki b tn heykelle
ri krd dkt, resim leri p aram p ara etti. Oysa,
dayzadesi olan Mauve, onu byk b ir efkatle
b a n n a basm , yedirm i iirm i, b ir dediini
iki etm em iti. Bu sralard a V incentin hayatna
yeni b ir m acera karm bulunuyordu. Model
olarak kulland C hristine adnda sefil b ir fa
hie ile yaam aya balad. Ksaca Sien adn
takt bu kadm baka b ir adam dan hm ile
131
kalm t. Vincent, sevgisine mukabele etm ek is-

temiyen dier kadnlara kar besledii duygu
lar im di b u kadna k ar besliyor, stelik de ac
yordu. Sorrow ad ile n salm olan plak, bu
kadm insanlk kaderinin dehet verici b ir sem bol
olarak canlandrr.
C hristine tem m uzda, Leyden ehrinde b ir er
kek ocuk dourdu. V incent bu ocuun yaya-
bilmesi iin dilenciler gibi kap kap dolaarak
sulu boya resim lerinden birkam glkle satt.
Ama kadn kendini tam am en ikiye vererek g
lkle kazanlm bu p a ra la n yok etti. Olunun by
le aalk b ir kadnla ayn at altnda yaa
m asn b ir t rl hazm edem iyen Rahip Van Gogh,
Den H aaga giderek bu kadm brakm as iin
deta yalvard. Ama Vincent babasnn b u iste
ini reddetti. nk ocuu taparcasna sevi
yordu. Bunu takip eden aylar Vincent iin ok
etin oldu. Mnevi strap yetm iyorm u gibi, a
lk, perianlk da yakasm brakm yordu. Chris
tine bu arad a bak a erkeklerle de eskisi gibi per
vaszca gnl elendirm eye devam ediyordu. 1883
tem m uzunda V incent nihayet ar ekilde has
taland. Bylece Theonun da araya girm esiyle
Sienden ayrlm aya raz oldu. Babas bu sralar
da, K atoliklerin ounlukta olduu Nuenen eh
rinde rahiplik grevine yeni balam bulunuyor
du. Vincent b defa ailesinin yannda tam iki yl
kalacakt.
N uenende atelye olarak kulland rahipler
132
VINCENT VAN GOGH
lojm annn am arhanesinde b ir yandan daha ok

ky hayat ile ilgili konularda resim yapyor, te
yandan da Dickens, Cariyle, Beecher - Stowe gibi
yazarlarn eserlerini okuyordu. B iroklarnn naza
rnda deersiz, geimsiz, acayip b ir insan olduu
halde, hayatndan yine de m em nundu; Ahenk
iindeyim, bana sakin, tem iz b ir mzik gibi
geliyor bu diyordu. Ama bu ahenkli gnler
yine de uzun srm edi, kendisini hayat yolunda
takip edecek olan kt k ader b ir defa daha
yakasna yapt. Pek gzel saylm am akla b era
ber, son derece ili, duygulu b ir insan olan M ar
got adndaki kom u kz kendisine k oldu.
Vincent kz sevmedii halde acd iin evlen
meyi kabul etti. Bu defa da ailesi araya girerek
kz eve kapatt. M argot intih ar teebbsnde
bulunduysa da lm eden kurtarld. V incentin
son ak m aceras da bylece bitti. Bunu birka
ay sonra daha byk b ir felket takip etti. 27
m art 1884 te ni olarak babas ld.
Sanatnn garip mizac evresinde endie
uyandrm aya balam t. Blgenin K atolik kilise
leri barahibi, cem aatine dahil b t n gen kzlar
bir araya toplyarak, bu lgn ressam a m odel
lik etm em elerini, aksi halde b ir daha kiliseye
ayak b asam yacaklanm kesin b ir dille bildirdi.
Bunun zerine korkudan kapsn alan olmad.
Lo atelyesinde tek bana alyor, kendi kendine
yksek sesle n u tu k la r veriyor veya okuyordu. Bu
ada yapt resim ler tam iinde yaad evreye
133
uygundu. K apkara b u lu tlar ile hain, abus eh-

reli tabiat ve iinde yayan insanlar yine ko
yu, kasvetli renklerle canlandryordu. K onular
hep eitti: Ky hayatndan sahneler, M illetden
kopyalar, eyalar gnlk h ay attan seilm i na
t rm o rtla r, yam urlu, nem li H olnda m anzara
lar. Setii k onulara sosyal b ir hava verm ekle
beraber, olduka se rt izgileriyle yer yer Da-
um ieryi, h a tt F rans H alsi h a trla ta n taraflar
vard. Bu resim lerin en nem lisi olan Patates
Yiyenler iin ekspresyonizm in ncs diyenler
bile vardr.
Babasm n lm nden sonra N uenen gibi ge
rici b ir ta ra ehrinde o turm ann vakit ldr
m ekten bak a b ir ie yaram yacan anhyan
Van Gogh, 1885 yl kasm aynda birak resim
satm ak um udu ile Anvers'e gitti. Muazzam lim a
n, harek etli havas, b ilhassa R ubensin resim le
ri ile Anvers ona ru h la r ferahlatc b ir m eltem
gibi geldi. A ntikaclar, eski kitaplar dolarken
gzne ilk defa Japon estam plar iliti. Bu sanata
hayran kald. B urada ksa sre K arel V erlatn
atelyesinde altktan sonra kardei Theodan al
d b ir m ektup zerine P arise gitti.
Van Gogh 1886 dan 1888 e k ad ar kald Pa
riste hep Theo ile b irlik te yaad. H al vakti ol
duka dzgn olan Theo, fakir kardei iin p a
ralanyor, onu byk b ir efkatle besliyordu.
Uzun m ddet yapayalnz yaadktan son ra gr
d bu yalanlk V incenti ruhi bakm dan da
134
VINCENT VAN GOGH
biraz huzura kavuturm utu. D rt ay m ddetle

alt Corm on atelyesinde Lautrec'le, Theonun
yardm iyle de M onet, Renoir, P issarro ile tant.
Bilhassa P issarro'dan, ak renk dizileriyle, renk
deerlerini ayrm ak sanatm rendi. te by
lece ilk defa olarak ada sanatlarn al-
m alariyle, kendi denem elerini kyaslam ak, sanat
konusunda ta rtm a k im knm bulm u oluyor
du. te yandan Louvreda ok sevdii Delacroix
ile R em brandtm sanatn d a ayn hayranlkla
incelem ekteydi. Louvredan sonra en ok ura
d yer Bing Galerisi idi. nk b u rad a an
en nl Japon estam plar koleksiyonu vard. Bu
sralard a yapt resim lerde geleneki sanata k a r
belirli b ir yaknlk duyduu grlr. K itab
mza aldmz plak ite bunun b ir rn e
idir. Resim de henz Van Gogha has o cretli
fra, o p rl prl renkler yoktur.
1886 yaznn son gnlerinde b u ehirde, ok
tandr san atn a hayran olduu Gauguinle tan
t. Hem en dost oldular, h a tt kendisine, birlikte
b ir sergi am ak teklifinde bulundu. Anquetin,
Em ile B ernard, Lautrec, Signac, S eurat gibi sa
natlar da ikna ederek b ir topluluk kurdular.
O ana k ad ar P ariste b tn gayretine ram en tek
resim satam yan Vincent, b u sergi ile m al d uru
m unu biraz olsun dzeltebileceini um ud etti. im
di sra sergiyi aacak uygun b ir y er bulm aya gel
m iti. Uzun ab alard an sonra Clichy B u lv arn d a
ki bir lokantann sahibi ile bu konuda anlatlar.
135
Resimler lokantann duvarna asld, am a ok ge

meden lokantac resim leri olduu gibi indirerek,
kapnn nne att. Sebebini soran sanatlara da
yle d e d i:
Bu resim ler karsnda m terilerim in i
tah kapand, dkknm a uram az oldular. Onun
iin kaldrm ak zorunda kaldm.
Bu baarszlklar dizisi V incentin hevesini ye
niden krm aya balam t. Huysuzluu gn ge
tike artyor, davranlar Theonun bile sabrn
taryordu, ite bu bezginlik iinde ilk in tihar
teebbsnde bulundu, am a lmedi, ilk b ah ard a
Signac ve Em ile B e m a rd la birlikte sk sk ak
havaya karak, m an zaralar yapt. Bylece biraz
dzelir gibi oldu. Bu arad a bilhassa G rande Ja ttc
adasnda o tu ra n S eu rat ile buluuyorlar, sanat
konusunda ilgi ekici sohbetler yapyorlard. Bu
srada yapt resim lerin en nem lilerinden biri
olarak Pdre Tanguy portresini sayabiliriz. B
tn ada ressam larn hm isi saylan bu nl
resim m alzem esi tacilin i Vincent Japon estam p
larndan ald ilham la canlandrm , tabloda ta
mam en em presyonistlerin ak, b errak renkle
rini kullanm tr. Sonbaharn yapraklar dkm e
siyle ruhu yeniden kararm aya balad. te yan
dan iki ile sigara shhatini iyiden iyiye bozm u
tu. K ardeinin srtn d an geinmek ar geldii
iin gnlerce eve uram yor, dolaysiyle de yeteri
kadar beslenem iyordu. Nihayet L autrecin tavsiye
136
VINCENT VAN GOGH
siyle Paris'i terkederek gneye gitmeye k a ra r ver

di. Bu i iin de Arlesi seti.
Van Gogh deyince h atra h er eyden nce Ar
les gelir. nk bu irin gney ehrinde geirdii
on be ay, hayatnn, bilhassa sanatnn en nemli
blm saylr. Arlesda her ey bam bakayd. Ta
biat daim a deien b ir kla ykanyordu. B urada
mavi, gerekten m avi, sar, gerekten saryd. Kup
kuru, kavruk tarlalar bile son derece ekici bulu
yordu. Mevsim k olduu iin hava k u ru ve so
uktu. Avaza ram en ak havada alm aktan zevk
duyuyordu. Nidanda son k a r tanecikleri altndan
tom urcuklar atlatm aya balarken Japonyada b u
lunduunu sand. Onun iin yepyeni b ir dnya
olan bu yerde durm adan, dinlenm eden alm aya
devam ediyor, Theoya yazd b ir m ek tu p ta yle
diyordu: Aalarn iek am a mevsimi yle ksa
ki, bu harikulde ta b ia t olay ile nasl yaracam
bilemiyorum.
Ksa zam anda odasnn duvarlar p rl prl
resim lerle doldu. Mavi, efltun ve sarnn hkim
olduu bu resim lerde balca konular ayiek-
leri ve k r iekleriyle kapl tarlard. Yaz ay
nn ilk gnlerinde civardaki Les-Saintes-Maries
d e -la -M e r k asabasna giden sanat b u rad a ilk
defa Akdenizi kefetti. Sahallar kabakulukta kal
kyor, balklarn denize alm alarn seyrediyor
du. Sainte-M ariesnin k ad n lan onun nazarnda
G iotto'nun klsik k ahram anlarndan daha gzel,
daha almlyd: Deniz burad a ylesine bam b a
137
ka ki diyordu; yeil mi, yoksa efltun m u in

san kestirem iyor. Akdeniz'i grdkten sonra, renk
konusunda hasis davranlam yacan kesin ola
rak anladm.
Arlesa dnnde b u irin ehir yazn tam
o rtasnda bulunuyordu. evresindeki tib iata bu
kere hkim olan ren k ler altn, bronz ve bakr,
gkyz ise yeile alan maviydi. Gzn alabil
diine uzanan kuru, tal Crau ovasnda, ge
yer yer ykselen koyu yeil selviler karsnda
byk b ir akla alyor, kavurucu scaa ra
m en tarlalarn o rtasn d a sehpa kurarak saatler
ce gnee kar d eta m cadele ediyordu. Gece
b astrp da el ayak o rtad an ekilince, o yatana
girmiyor, te k ra r k rla ra alyordu. V incentin
bu gece m anzaralar arasn d a en nem lilerinden
biri saylan Yldzl Gece yi h asr apkasna
b ir m um ta k a ra k yapm tr. kinci nemli gece
resm i de kitabm za Arlesda Kahvehane ad ile
aldmz resim dir. Bu ahenkli kompozisyonda ana
renkler s a n ile m avidir.
188S ekim inin yirm inci gn V incentin ha
yatnda b ir dnm noktas saylr. nk bu,
Gauguin'i Arlesa geldii gndr. Dostu, Vin-
centi ok yorgun, h a tt bitkin buldu. Gerek
ten de V incent b ir m d d e ttir iddetli ba arla
rndan ikyetiydi. Gzleri de yanyordu. Ama
Gauguini yine de sevgiyle barna bast, birlik
te o tu rd u lar ve birlikte altlar. V incentin
savruk, derbeder k arak terin e karlk, son derece
138
VINCENT VAN GOGH
m untazam , o nispette de m uktesit b ir adam olan

Gauguin evin idaresi iini zerine ald. Resimle
rinin satndan tem in edecekleri kazanc bile pay
laacaklard. K a ra r buydu. Gelgelelim ok ge
meden aralarn d ak i gr fark kendini gsterm e
ye balad. Sohbetleri ksa zam anda ta rtm a ha
lini alyor, iddetli b ir kavga olarak bitiyordu. Bu
tartm alarn sebebi aslnda b ir incir ekirdeini
bile dolduram yacak k a d a r kkt. Gauguin m e
sel, V incentin D aum ier, Daubigny, Rousseau gibi
sanatlara kar hayranlk duyduu halde, hangi
akla hizm etle Ingres, Raphael ve Degasy red d et
tiini b ir t rl anlyam yordu. M ontpellier M
zesinde R em brandt konusunda yaptklar b ir ta r
tm a sonunda ylesine k ap tlar ki, civardan
yetiip ayran olm asayd, ikisinden b irin in m
zeden sa km as belki de m m kn olamya-
cakt.
Ama, yine de biribirlerine kar kin gtm
yor, arabuk b an veriyorlard. H aftalar bylece
geti. 23 aralk ta Vincent, arkadann b ir p o r
tresini bitirm i, akam m eyhanede karlkl b ir
ka kadeh absinth im ilerdi. te o anda yeni
den kafas kzan Van Gogh, arkadam lm le teh
dit etti. Gauguin ise b u szleri, sarholuun tabi
b ir neticesi sayd iin, pek aldrm am t, h a tt
koluna girerek eve gtrm , yatana yatrm t.
Ama Vincent ertesi sabah zr diledii halde,
beriki a rtk b u ralard a duram yacam , P arise dn
mek istediini bildirdi. Gn boyunca aralarnda
139
gergin b ir hava esti. Akama doru Gauguin

biraz dolam ak niyetiyle sokaa kt. te o
anda arkasnda ayak sesleri duydu. Dnp ba
knca V incentin b ir uyurgezer gibi zerine do
ru geldiini grd. Elinde koskoca b ir u stu ra
vard. Gz gze geldikleri zam an Van Gogh b ir
an iin olduu yerde dondu kald, sonra gerisin
geriye dnerek koa koa evine gitti. K ulaklarn
dan birini bu u stu ra ile kesti. Kesik kulan
kann tem izledikten sonra itina ile sararak Ar-
lesdaki genelevlerden birine gtrd. y i tan
d b ir sermayeye:
Al cicim, sana b ir hediye getirdim ... diye
rek uzatt vc kp gitti.
Dehete kaplan fahie b ir anda b t n m a
halleyi yaa kaldrd. ok gemeden olay btn
Arlesda duym ayan kalm ad. K orkudan geceyi
baka yerde geiren Gauguin ertesi sabah eve
dnd vakit, kapnn nnde byk b ir kala
balkla karlat. E ikte kan izleri vard. B ir so
lukta ieri girdi. Vincent sap sar kesilm i yzy
le yatak ta hareketsiz yatyordu. Y aklanca sa
dece baygn olduunu anlad. ok gemeden ayl
d. Byk b ir sknetle piposunu istedi; birka
nefes ektikten sonra da kendisini alm aya gelen
jan d arm alara kar hibir m ukavem et gsterm e
den S a in t-Paul hastanesinin yolunu tuttu. Ba
hekim Dr. Rej-, V incent Van Gogh'un korkun
dehasn kefeden ilk insand. Bu anlayl he
kimin iyi bakm sayesinde biraz sknet bu-
140
VINCENT VAN GOGH
larak iki h afta son ra taburcu edildi. 1889 ylnn

7 ocak gn evine dner dnmez ilk ii Kesik
Kulakl Portre yi yapm ak oldu. Beer u n su rlar
bakm ndan bu resim le kyaslanabilecek ikinci
b ir p o rtre daha y o k tu r diyebiliriz. K esik kula
gizliyen sarg, uuk beniz, biribirlerine yakn ve
bolua bakan gzler itirafnam elerin en sam im i
si, en realistidir. S anat bu resim le ilgili olarak
kardei Theo'ya yazd b ir m ektupta: Yaa
yan b ir lye benziyorum diyordu. Bu p o rtre
gerekten de yaklam akta olan felketin ilk ha
bercisiydi.
Bundan sonra pei peine h e r b iri ayr b ire r
lem olan resim ler vermeye devam etti. Boyala
rn en cretlilerini ekinm eden kullanyor, yep
yeni renk dizileri m eydana getiriyordu. Yalnz
fra ile yetinm iyor, spatlle, parm aklariyle ve
ya boya tpn olduu gibi beze skm ak sure
tiyle alyordu. Ama b u da uzun srm iyecekti.
ikinci b ir krizden sonra kom ular te k ra r h asta
neye kaldrlm asn istediler. M ahall polis bu
i iin gerekli m uam eleyi hem en tam am lad: 1889
ylnn 9 m ays gn Arles civarndaki S aint -
Remy akl hastanesine gtrld. Aslnda da
Van Gogh, b u a rtla r iinde hayatnn geri kalan
ksmm b ir akl hastanesinde geirmeye oktan
razyd.
B urada ok iyi m uam ele grd, h a tt kendi
sine zel b ir oda bile verildi. Ama yalnzlk kor
kusunu yenm ek iin br h astalarla birlikte ye
141
mei, onlarla konuup, dertlem eyi tercih ediyor

du. B urada geirdii gnler ayn zam anda en
verim li a oldu. 200 e yakn tablo, yzlerce de
sen yapt. B u alm a gcn sadece, ksa fs-
lalarla yoklyan byk kriz engelledi. Bu kriz
anlarnda kendini tam am en kaybederek km r
tozlarnn, am urlarn iinde yuvarlanr, h a tt
boya tplerini olduu gibi yutard. K orkun b ir
ruh kom pleksi altnda eziliyordu. ok ey ola
ym derken, hibir ey olam adna inanan bu
insann ru h u n a hkm eden k ara kuvvetleri y-
lece sralam ak m m knd: Rahip olan babas
nn izinde yrm ek istem i, am a b u konuda k
sa zam anda yenilgeye uram t. Ressam ola
rak da ayn baarszln kendisini beklediin
den korkuyordu. Van Gogha konan tehis s a ra
ve izofreni olm akla b erab er hastal d gr
n bakm ndan hd b ir safhada deildi. Ger
ekten de epileptik olduu halde, klsik anlam
da sa ra nbetleri yerine, krizleri, sadece fizik
tesi veya din k arak terd e halsinasyonlar ek
linde kendini gsteriyordu. Yani, z a ra n evre
sinden ok kendineydi. nl ru h hekim i Jaspers,
Van Goghun b u durum unu sonradan hakl ola
ra k Kiiliin paralanm as, blnmesi eklin
de ta rif etm itir.
Saint-Rmyde yapt resim lerde a rtk renk
ten ok ritm e, h arekete nem verdii grlr.
ounu gardiyan refakatinde ak havada yapt
b u tablolarda deiik b ir anlam vardr. Fr
142
Vincent v a n g o g h
as byk daireler izm ekte, gkyz ile yery

zn b ir bt n halinde kaynatrm aktadr. Ki
tabm zda sunduum uz Selvili Yol ite bunun
b ir rneidir. Selvi aac b u resim de d eta b
yk helezonlar izerek ge ykselir. K rizler
yoklad zam an odasna kapatld iin dem ir
parm aklkl pencereden bakarak alm aya de
vam etti. Bu m anzaralarda zlemini ektii Ho-
lndanm havas sezilir. Bu arad a R em brandt
dan, D elacroixdan, M illetden, D aum ierden, Gus
tave Dor'den de kopyalar yapt. B unlarla, te
den beri besledii sosyal ve din idealini de ger
ekletiriyordu. Bu resim lerde kulland renk
ler daha ll, daha yum uaktr.
Saint-Rem yde geirdii son h a fta la r iinde,
arzuladn elde edem em i olm ann verdii aa
lk duygusu te k ra r geldi. Bu arada Theodan
ald b ir m ektupta, b ir olu olduunu, adn
da Vincent-Willem koyduunu renince bu duy
gu bsbtn a rtt. H l kardeine m uhta olm ak
dncesi, ili sanaty yiyip bitiriyordu. Ayn
gnlerde ise Saint-Remy tm arhanesine m u tlu
b ir haber ulat. B rkseldeki b ir sergide Vin-
centin Kara zmler adl resm i 400 franga
satlm t. Bu, m r boyunca alc bulan ilk
ve son eseri olacakt. Theo, kardeinin gnden
gne ktye doru giden salk durum undan
endie ettii iin, Auvers-sur-Oisea naklini iste
di. Bu konuda dostu ru h h astalklar uzm an
Dr. Gachet gereken yardm gstereceini va-
143
detti. Vincent alt Saint-R<myden glkle

ayrlarak 17 m aysta P arise gitti. Gerek Theo,
gerekse gen kars V incenti efkatle karlad
lar. Ama byk ehrin grlts sinirlerini b er
bat ettii iin b u rad a sadece gn kalabildi.
Drdnc gnn sabah Valmondois civarndaki
Isle-Adamda bulunan Auvers kyne gitti. Pis
sarro, Cezanne gibi sanatlarn ahsi dostu, ay
n zam anda da am a t r ressam olan Auvers has
tanesi bahekim i Dr. G achet ile Vincent daha
karlar karlam az kanlar kaynaverdi. Tec
rbeli hekim , Van Gogh'un sadece alm a saye
sinde ifa bulabileceini anlam t. Ksa zam an
da aralarn d a sk b ir dostluk kuruldu. Dr. Ga
chet kendisini hastanede yatrm ayp Saint-Aubin
adndaki kahvehanenin st katnda b ir oda tu t
tu. Bylece bu anlayl ilim adam sayesinde
yine bam szlna kavum u oldu. H um m al b ir
ekilde alm aya devam etti. Bu resim lerinde
de h arek et noktas ren k ten ok ritim dir. Kv
rak hatlar, helezonlar, daireler yine dikkati e
ker. Bu a rad a Dr. G achetnin son derece b a
arl b ir p o rtresi ile, kendi p o rtresini de son
defa olarak yapt. Y eilim trak mavi ile sa,
sakal m eydana getiren kzla alan s a n , b u res
min ana renkleridir. fad e bakm ndan p o rtre
yepyeni b ir vicdan m uhasebesi eklinde nm
ze serilir.
Theonun h er ay ba havale ettii harlk hazi
randa gelmeyince P arise gitti. Ama kardeinin ka-
144
VINCENT VAN GOGH
pisini alarak dilencilik etm eye eli varm ad.

A; p erian P aris kaldrm larnda dolarken
Toulouse-Lautrec ve Em ile B em ard la karlat,
fakat onlard an da yardm istiyemedi. Bylece is
ter istem ez te k ra r Auverse dnd. Dr. G achet de
m iryollar iletm esinde de hekim o larak grevli
bulunduu iin haftan n belirli gnlerinde civarda
dolard. te o gn de yerinde yoktu. Terkedil
mi olm anm strab iinde ta rla la ra kt, resim
yaparak avunm aya alt. K itabm za aldmz
Buday T arlasnda K argalar b u resim lerden biri
ve hayatnn son eseridir.
Artk hayata k ar fazla m ukavem et edemiye-
ceini anlam t. K arga vurm ak bahanesiyle ya
nm a b ir tabanca alarak iki gn sonra ayn tarlaya
gitti. T abanca ile kargalara de, kendi kalbine
nian ald, am a k u ru n lar hedefini bulam ayp ci
erini deldi. K an lar iinde srne srne evine
dnd. Felketi h ab er alan Dr. G achetnin olu
hemen yanm a kotu. Van Gogh geceyi sknet iin
de sevdii piposunu ierek geirdi. Bu d urum da
bile, kendisine daha fazla yk olm am ak iin, Theo
nun adresini verm ek istem edi. K t h a b e r yine de
Paris'e ulat. Deli gibi Auverse gelen kardeinin
gzyalar arasn d a 1890 yl tem m uzunun yirm i
dokuzuncu gn can verdi, l rk en son sz u
o ld u :
Istra p hi dinm iyecek!...
F . 10 145
PAUL GAUGUIN
(1848-1903)
U kitabn son kahram an olan Paul Gau-

guin'in kiilii kelime ile zetlen eb ilir:
Medeniyete ksm adam . Ama, Avrupa m edeni
yetinden kam ak iin snd Polinezya Adalarn
da verdii eserler yine de b u m edeniyetin blnm ez
b ir paras oldu.
Gauguin 7 haziran 1848 de P ariste dodu. B a
bas Clovis, siyasi m uhabir, annesi ise nl kadn
yazar Flora T ristan 'm kzyd. Bu aileye Ispanyol
ve Peru kan da karm t. Floram n babas, b ir
Ispanyol kiizade, am cas d a Peru Genel Valisi
Dom Pio T ristan y Moscoso idi.
1851 ylnda Louis Napol&mun yapt hk
m et darbesi zerine, cum huriyeti olduu iin
ailesiyle b irlik te F ran sadan kam ak zorunda ka
lan Clovis Gauguin yolda ld. K ars da iki o
cuu ile b irlik te Lim aya snd. Peru'nun baeh
rinde nl ak rab alarn n yannda geirdii d rt
yl Paul Gauguin iin unutulm az ocukluk h t
ralar oldu. Yedi yam a basnca annesi ile birlikte
146
PAUL GAUGUIN
F ransaya dnerek O rleans ehrinde okula balad.

Servenci ru h u ok gemeden kendini gsterecek
ti. On alt yanda gizlice Luzzitano adndaki ile
be girdi ve dnya denizlerinde tam alt yl dolat.
1871 de te k ra r k araya ayak bast. Annesi lm t.
Bu defa bam b ak a b ir ie girdi; bankac oldu.
ok gemeden M ette Gad adnda D anim arkalI b ir
kzla tant. Ksa b ir sevimeden son ra evlendi
ler. M ettcden pei peine be ocuu oldu. Ban
kacl a rtk benim sem iti. yi p ara kazanyor, d
zenli i ve aile hayat ona yeni b ir m acera aram ak
iin vakit brakm yordu.
Yllar bylece akp gitti. Yalnz pazar gnleri
resim yapabiliyordu. K onular daha ok m anza
ra ile ocuk b a la n idi. Salon da sergilenen b u
resim lerden b iri ok beenildi. Bu ara d a gen
em presyonistlerle tan arak o nlann sergisine de
katld. Tenkidciler resim lerinde P issarroyu and
ran ta ra fla r bulunuyorlard. Otuz be yanda b an
kacl b rak arak kendini tam am en resm e verdi.
ok gemeden b t n p a ra la n bitince, bohem ha
yata ayak uyduram yan kars, Kopenhagda ya-
yan anasrm evine dnd. Gauguin de pei sra
gitti, am a kaynpederinin ekmeini yemek ar
geldii iin b u rad a fazla barnam ad. D rt ocu
unu karsna b rakarak , dokuz yandaki olu
Clovisle b irlik te P aris'e dnd. H ayat gn ge
tike etin b ir durum alyordu. Olunun yaya-
bilmesi iin aalk b ir ii kabul etti. Clz b ir
cret karl d uvarlara iln yaptrm aya ba
147
lad. Ama alk, souk ve alk olmad bu

ypratc i onu ksa zam anda yataa drd.
K ars da b u a rad a gelip Clovisi alnca strab
bsbtn a rtt. S hhati biraz dzelince daha
ucuz yayabilm ek iin B retagne blgesine git
ti. B urada denize dim dik inen kayalklar ve usuz
bucaksz fundalk ok houna gitti. Ablak yzl
kyl portreleriyle yine ky havas tayan din
konularda resim ler yapm akla avundu.
1887 ylnda ni olarak ocukluunu geirdii
lkelere g etm eye k a ra r verdi. Panam a'ya git
ti. O sralard a yeni alm akta olan nl Panam a
Kanal inaatnda; yoluna devam edebilm ek iin
gerekli paray kazanm ak um uduyla alt. Eli
n asr balayncaya k ad ar kan te r iinde kaya
lar krd, ta tad. M artiniquee vard, am a
korkun b ir hum m a yakasm a yapt iin ok
gemeden te k ra r F ran saya dnm ek zorunda kal
d. P ariste birk a ay evsiz, barksz, a, sefil do
latktan sonra eski b ir dostu sayesinde b irka
tablosunu satabildi. B unun zerine te k ra r Bre-
tagne'a, Pont-Avene gitti. A rtk bal bana b ir
sanat grne sahip bulunuyordu. Resim sulh
ve skn dem ektir. H areket ifade eden h e r eyi
silkip atm al, konuyu statik b ir hale getirmeli
derdi. Bu szler, Gauguinin hem eski M sr sana
tna, hem de B audelairee olan eilim ini gsterir.
Gerekten de b u hisli air, sanatn tm n bozan
h er fuzuli h arek eti d eta su sayard.
Gauguin'in, Van Goghla Arlesda geirdii
148
PAUL GAUGUIN
ve nl kulak kesm e hikyesiyle sonulanan gn

ler ite b u sralara raslar. K itabm zda sunduu
muz Arlesda R om a M ezarlar Soka yine bu
an eseridir. R om antik etkiler sezilen resim de
ok ll b ir renk dizisi ile kuvvetli b ir geom etri
gze arpar.
Gauguin, m r boyunca tab iat karsm da
sehpa kurm am , bt n resim lerini muhayyile
den yapm tr. Ona gre b ir sanat, ancak ken
di kendine yeni b ir dnya yaratabilen insan
d. Bylece, V erlaine ve arkad alar gibi, sem
bolist grn aklam oluyordu. Aslnda da
Gauguin yorum ynnden sem bolist, yap bak
m ndan ekspresyonist, renki olarak da em pres
yonistti.
B retagneda yapt resim lerden birkam Pa
ris'te satt. Gzel S an atlar Bakanlndan T ahitiye
k adar bedava b ir v ap u r bileti de alnca oktandr
zlemini ektii yerlere gidebilecekti.
23 m a rt 1891 de nl Caf V oltairede arala
rnda M allarm e'nin de bulunduu b ir sem bo
list airler topluluu tarafndan erefine b ir ve
da ziyafeti tertiplendikten sonra yola kt; 8
tem m uzda Papeeteye vard. Ama bu ehri fazla
medeni bulduu iin, adann i blgelerindeki
M ataeia kyne ekilerek, orada on yam da
b ir yerli kz ile b irlik te basit b ir kulbede ya
am aya balad.
Artk aradn bulm utu. nsanst bir kud
149
retle alyordu. Ia O rana Maria ile Arearea

bu devrin eserleridir. Birinci resim , H ristiyan yer
lilerin din inancn sembolize eden b ir konudur.
Nee anlam m a gelen Arearea da insanlarla
hayvanlarn cennet m isali b ir evrede sulh iinde
yan yana yaam alarn tasvir eder. H er iki tablo
daki cretli renkler, statik yap sayesinde ll
b ir kompozisyon haline gelm ektedir. Yine b u yl
larda yapt; yerlilerin m istik korkusunu canlan
dran Manao T upapau - l lerin Ruhu Uyumaz
bu serinin en nem lilerindendir.
Ama m u tlu gnler uzun srm iyecekti. ok
gemeden paras b itti, stelik de ar hastaland.
Bylece 1893 ylnda iste r istem ez te k ra r Paris'e
dnm ek zorunda kald.
Bu defa iler um duu gibi km ad. Kendisine
kar anlay gsteren Gzel S an atlar Bakam de
imi, halefi ise resim lerine bakm ak ihtiyacm
bile duym am t. T ahitide byk b ir akla yap
t resim leri hi fiyatna satt. B ereket versin ki
am casndan kalan kk b ir m iras hzr gibi im da
dna yetiti. Bu p ara ile kendine gzel b ir atclye
kiralad.
Gauguin bu sralard a Pariste Annah adnda
Caval b ir kzla tant. B ir sre b erab er yaad
lar. Caval Annah ite b u an eseridir. Sanat
bu resm inde nedense renkten yana olduka hasis
davranm , uuk pem be, donuk mavi ve kirli
sa n ile yetinm itir. Buna karlk sade yaps ile
gerekten ilgi ekici b ir eserdir.
150
PAUL GAUGUIN
G nlerden b ir gn Annah ile Bretagnea git

milerdi. Pont-Avendeki b ir m eyhanede bu civelek
kza satam ak istiyen sarho gemicilerle kavga et
mi, yedii iddetli b ir tekm e neticesinde ayak
bilei krlm t. H astaneye kaldrlm , bunu fr
sat bilen Caval Annah da evinden ykte hafif,
pahada ar ne varsa alarak, gzden kaybolm utu,
ite b u olay G auguin'i ylesine sarst ki, Avrupa'y
bir daha dnm em ek zere terketm eye k a ra r verdi.
T ek rar Tahiti'ye vard zam an kendisine ula
an ilk haber, kz Alinein lm oldu. S akatlan
m olan aya gn getike b erb at b ir hal alyor,
Paris'te brakt resim ler de hi alc bulam yor
du. Bu hayal krkl iinde arsenik im ek su re
tiyle in tih ara teebbs etti; am a baaram ad. Bu
mnevi ikence yllarnn en byk sem bol Ner-
den Geldik, Neyiz, Nereye Gidiyoruz adndaki dev
kom pozisyondur. K itabm za o rta blm nden b ir
parasm aldm z d rt m etre boyundaki b u re
simde ana renkler mavi, yeil ve turuncudur. Sa
natnn 1901 ylnda dostu Charles Moricee yaz
d m ektup b u kompozisyonun tad ru h h ak
knda yeteri k ad ar fikir verebilir: lmek istiyor
dum. Bu um utsuzluk iinde elime geen b ir uval
parasna bu konuyu b ir rpda aktarverdim . Res
m i im zalam aya elim varm ad. Arsenik itim, am a
yine de lem edim . Sadece strabm arlt...
Bu sralard a Le Sourire adndaki dergide
nerettii; m ahal m stem leke idaresini tenkid edi
ci yazlar sebebiyle burad a da dm anlar edindi.
151
Tahiti Valisi derhal aday terketm esini istedi. Sa

nat bylece. M arquess takm adalarna bal Hiva
Oa adasm a giderek A tuanada yerleti. B urada ye
ni b ir hzla alm aya balad. Ama hastalk pei
ni brakm yordu. K albi rahatszd, ay ak lan egza
m a iindeydi ve b t n vcudu knlyordu. Bu du
rum sinirlerini de bozduu iin ok gemeden
m isyoner rahiplerle ve ky jandarm alariyle yerli
lerin hakkn savunm ak bahanesiyle kavga etm eye
balad. Bunun zerine halk isyana tevik suuyla
tevkif edilerek ay hapis ve bin frank p a ra ce
zasna arptrld.
T ekrar kulbesine dnd zam an ruhen ve
bedenen perian b ir insand. 1903 ylnn 8 m ays
gn yakn dostu olan Tioka adndaki yerli, sabah
ziyaretine geldii vakit, Gauguin yatanda harek et
siz yatyordu. Y ere sark an egzamal baca henz
scakt, am a kalbi durm utu.
152
KTAPTA BULUNAN RESMLER
HAKKINDA BLGi
K itapta h ayat hikyelerini verdiim iz sanatlarla

ilgili eserlerin T ifdruk tekniiyle baslm repro-
dksyonlannm yapldklar yl, boylarn ve asl-
lanm n bulunduu yerleri g sterir c e tv e l:
Resm in ebad Bulunduu yar
Manet
KIR YEME1 (1863) (2.11x2.70) Louvre Mzesi, Paris
OLYMPIA (1863) (0.96x1.27) Louvre Mzesi, Paris
FLT ALAN OCUK
(1866) (1.60 x 0.97) Louvre Mzesi, Paris
ARGENTEUL (1874) (1.49x1.31) Tournal Gzel Sanat
lar Mzesi, Belika
YARI IPLAK (1875) (0.62x0.51) Louvrc Mzesi, Paris
U N A NIN PORTRES
(1878) (0.56 x0.45) Kansas City Sanat Ga
lerisi
FOLIES - BERGERE'
DE BAR (1881) (0.96x1.27) Samuel C ourtauld Ko
leksiyonu, Londra
Resm in abad B ulunduu yer
Monet
MADAM GAUDIBERT
(1868) (2.28x1.49) Louvre MUzesi, P aris
KURBAGALI gl
(1869) (0.74x1.00) M etropolitan Sanat
MUzesi, New York
NTBA-DOCAN
GNE (1872) (0-50x0.65) M annottan Mzesi,
P aris
GELNCK TARLASI
(1873) (0.50x0.65) Louvre Mzesi, Paris
ST LAZARE
STASYONU (1*77) (0.54x0.72) Sanat E nstits
Chicago
Sisley
ARGENTEUI L 'DE
SEIN E KPRS
(1872) (0.38 x 0.60) Louvre MUzesi, P aris
KARDA AVCI (1873) (0.50 x 0.65) Durand-Ruel Koleksi
yonu, Paris-New York
KREK YARILARI
(1874) (0.62x 0.92) Louvre MUzesi, Paris
PORT-MARI.Y'DE SU
BASKINI (1876) (0.50x0.61) Louvre MUzesi, P aris
Degas
MLLE. DOBGNY'NN
PORTRES (1869) (0.31x0.26) K unsthalle Ham burg
154
Resm in ebad Bulunduu yer
NEW ORLEANS PA
MUK PAZARI (1873) (0.74x0.92) Pau Mzesi, Fransa
MEYHANEDE (1876) (0.92.X0.68) Louvre Mzesi, Paris
DANS S IN IFI (1880) (0.63 x 0.48) Sanat E nstits,
Denver
BANYODAN SONRA
KAHVALTI (1883) (1.21x0.92) Leigh B. Block
Koleksiyonu, Chicago
TC KADINLAR
YARI ATLARI
f 1883-85) (0.54 x 0.63) Voilard Koleksiyonu.
Paris
OPERA LOCASINDAN
BALENN GRN
1.1885) (0.64 x 0.49) Sanat Mzesi,
Philadelphia
LEEN (18861 (0.70 x 0.70) Hill Stead Mzesi
Farm ington,
Connecticut
BANYODAN SONRA
(1899) (1.16 x0.97) Voilard Koleksiyonu,
Paris
Lautrcc
FERNANDO StR K lN -
DE AT TERBYECS
(1888) (0.98x1.61) Sanat E nstits,
Chicago
155
Resmin ebad Bulunduu yer
JANE AVRL (1892 (0.65x0.53) WUdcnstcIn Galerisi,

New York
LA GOULUE VE
VALENTIN (1891) (eskiz) zel Koleksiyon, Paris
MELM IPLAK
(1895) (0.50 x 0.50) zel Koleksiyon, Parts
MAXIME DETHOMAS
OPERA BALOSUNDA
(1896) 0.68 x 0.54) Milli Sanat Galerisi,
Washington
DNLENEN MODEL
(1896) (0.63 x 0.47) zel Koleksiyon,
Brksel
Renotr
PONT NEUF (1872) (0.75 x 0.93) M arshall Field
Koleksiyonu, New York
LOCA (1874) (0.79x 0.64) Samuel Courtauld
Koleksiyonu, Londra
OKUYAN KIZ (1S76) (0.46 x 0.35) Louvre MilzesI, Paris
MOULIN DE LA
GALETTE (1876) (1.31X1.75) Louvre MQzesl, P aris
MADAME HENROT
(1876) (0.69x0.53) David M. Levy
YIKANANLAR
(1884-85) (1.14x1.78) Carroll S. Tyson
Koleksiyonu,
Philadelphia
156
KIRDA (1890) (0.81x0.65) Sam A. Lewisohn

IPLAK (1892) (0.80 x 0.64) Durand-Rtel
Koleksiyonu, Paris
GLL GABRELLE
MANDOLtNL KIZ
(1918) (0.63x0.55) Durand-Ruel
Koleksiyonu, Paris
New York
C&anne
YIKANAN KADIN
(1879-82) (0.50 x 0.50) Gttzel S an atlar Saray,
Paris
ARC VDS (1887) (0.81x0.65) zel Koleksiyon,
N antes
OYUNCULAR
(1890-92 (0.45x0.57) Louvre Mzesi, P aris
ELMALI NATRMORT
(1890-94) (0.65x0.81) Sanat E nstits,
Chicago
KIRM IZI YELEKLt
OCUK (1890-95) (0.92 x0.73) Jacob Goldschm idt
Koleksiyonu,
New Y ork (*)
MARNE KPRS
(1893) (0.71x0.90) Moskova MUzesl
(*) B ir m ddet nce L ondrada ak artrm aya karl

m ve ok yksek fiyata satlm tr.
157
Vu Gogh
IPLAK (1886) (0.24x0.40) zel Koleksiyon, Paris
ARLES'DA
KAHVEHANE (1888) (0.79x0.63) Krller*M ller Devlet
Mllzesi, Ottcrlo
KPR (1888) (0.59 x 0.62) WUdensteln
AY EKLER (1888) (0.90 x 0.71) T ale Galerisi, Londra
KESK KULAKLI
PORTRE (1889) (0.51x0.45) Leigh B. Block
Koleksiyonu, Chicago
ARLES'DA VAN
GOGH'UN YATAK
ODASI (1889) (0.72x0.91) V. W. van Gogh
Koleksiyonu, Lare
SELVlLl YOL (1890) (0.90x0.71) Krller-MUller Devlel
Mzesi, O ttcrlo
BUDAY TARLASIN
DA KARGALAR
(1890) (0.51x1.01) V. W. van Gogh
Koleksiyonu, Lare
Gauguin
ARLESDA ROMA ME
ZARLARI SOKAI
(1888) (1.95 x 0.73) I-ouvrc MUzesi, Paris
IA ORANA MARIA
(1891) (1.14x0.8*) M etropolitan Sanat
Mzesi, New Y ork
158
AIRI (1902) (1.29 x 0.90) Sanat Mzesi,

Cleveland
AREAREA (1892) (0.75 x 0.94) zci Koleksiyon
CAVAU ANNAH
(1893) (1.17x0.83) zel Koleksiyon
W interthur
NERDEN GELDK,
NEYZ, NEREYE
GDYORUZ (1897) (1.41x4.11) Gzel S anatlar Mzesi,
Boston
BEYAZ AT (1898) (1.40 x 0.92) Louvre Mzesi, Paris
MANGO EKLER
TAIYAN TAHTiL
KIZLAR (1899) (0.94 x0.73) M etropolitan Sanat
MUzest, New York
159
K IR YEM E
Manet
FLT ALAN OCUK
Manet
O LYM PIA
Manet
ARGENTEUIL
Manet
YA R I IPLAK
Manet
LINA'NIN PORTRES
Manet
FO LIES-BERGERE'DE BAR
Monet
KURBAALt GL
4 Monet
MADAM GAUDIBERT
Monet
G ELN CK TARLASI j/
Sisley
ARGENTEUIL'DE SEINE KPRS
KARDA AVCI
3
sn
- ?
Cn
>.
KREK YARILARI
Sisley
PORT-M ARLY'DE SU BASKIN I

Degas
MLLE. D O B IG N Y 'N N PORTRES

Degas
NEW O RLEAN S PAMUK PAZARI

Degos
MEYHANEDE
Degas
TC KADINLAR
Degas
BANYODAN SONRA
Lautrec
FERNANDO S R K 'N D E AT TERBYEC S

Lautrec
LA GOULUE V E VALENTN
I Lautrec
I ^.JANF AVRL
A B A N M I IPLAK
Lautrec
M A X IM E DETH O M AS OPERA BALOSUNDA

Lautrec
DNLEN EN MODEL
Renoir
PONT NEUF
Renoir
LOCA
Renoir
OKUYAN KI2
Renoi-
M A D A M HENRIO T
Renoir
KIRDA
Renoir
YIKANANLAR
Renoir
IPLAK
Renoir
GLL GABRIELLE
Renoir
M AN DO LN L KIZ
Cezanne
Y IK A N A N KADIN
Cezanne
ARC VDS
C ezanne
OYUNCULAR
Cezanne
ELMALI NATRMORT
Cezanne
KIRM IZ! YELEKL OCUK

Cezanne
MARNE KPRS
A R LES'D A KAH VEH AN E
van Gogh
A Y EKLER
K E SK KU LAKLI PORTRE
ARLES'DA VAN G O G H 'U N YATAK ODASI
van G ogh
SEIVU YOL
ARIES'DA ROMA MEZARLARI SOKAI
Gauguin
IA O RAN A M ARIA
(Selm sana Meryem Ana)
AIRI
Gauguin
AREAREA
( Nee)
Gauguin
NERDEN GELDK, NEYZ, NEREYE- G DYORUZ

(Tablodan para)
MAMnn r ir F K I ER TAIYAN TAHTL KIZLAR

Sadun Altuna - Empresyonist Ressamlar Hayatları Ve Eserleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sadun Altuna - Empresyonist Ressamlar Hayatları Ve Eserleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EMPRESYONST RESSAMLAR

| j EGASm n atelyesinde ro m a n tik . Fransz

ynelm iti. K onu ne k ad ar aprak olursa, o ka

okurken o, m atem atik defterinin iine gizlice re

yldzlar h e r nedense ilk gnden beri baram ad.

nin sehpas etrafnda toplanyor, bu deiik

Bu sralard a yeni konular peinde komak,

Bylece M anet ile Couture lnceye k ad ar bir

grlr. spanyol danszleri, arkclar, kiizade

giyinik adam n arasnda o tu ran plak kadn her

R aphacl'den kopya ettii b ir gravrden de izler

d halde seyirciler nedense bu tablo karsnda

rinden b ir trl syrlm ak istem iyen babasnn

civarndaki Argenteuil kasabas oldu. Gneli gn

M anetnin teknii kadar, sosyal ve beeri ta

arad a Antonin P roust'un ve aslan avcs klnda

R o tted am m Boymans Mzesinde, b iri nl pet

nisan 1883te akam st yedi sularnda henz elli

larm en azndan on yl nce lm olm alarna dair

| V T / I ylnda Paris. an tannm fo-

B ir kenarda sessiz sadasz b u szleri dinliyen res

yanl olmaz. Ne var ki, b u gen topluluun bir

sul olarak vasflandrd. Buna ram en Monet

nik ad verilen cinsten b ir insand. Sanatndaki

ve nehir resim leri bunun belirli rnekleri

birlikte ayn atelyede Renoir, Sisley ve 1870/71

m don iftliindeki ilk karlam alarndan sonra

deiik b ir anlam a sahipti. Akademik denecek ka

beraber sanatnn hayatnda b ir dnm noktas sa

S anatnn hayat hikyesini anlatm aya balar

adam gelip geenlere saldrp, srm aya bala

du ve dum an, kurum iinde kaynaan b ir insan

gitti. Sis ve dum anla kapl Tham es kylar, nl

yzndeki k oyunlar deitike b ir sehpadan

tesi gn y a n d a b rak m ak zonanda kalan natra-

I ' I N DOKUZUNCU yzyl Avrupasnn zerin-

de b ir tabiat p aras gibi grnen b ir kr, b ir ta r

1868 ile 1870 y llan arasnda P aris yeni san at

giliz olm asna ram en, M onet'nin aksine, B ritanya

Sisleyin alelde gibi giinen tab iat parala

ustalkl ve son derece zarif geiler halinde ku i-

Fontainebleau O rm anm n kenarnda bulunan Mo-

M oret kyndeki basit evinde sessiz sadasz hayata

S IRLARDA, o rm anlarda dolam aktansa,

t resim hakknda fikrini u szlerle akla

iin tam am lanm olan b ir resim de, kendi gzle

Bankac Msy de Gas evresinde alkan

venerek fazla diretm edi, M ademki sefalet ekmi-

taly adaki asl ak rabalarnn ve yakn dostla

deini vapura b indirdikten sonra, ikinci b ir ka

ledim. On yllk alm a plnm hazrland, am a

ufalm as nm ze deiik b ir yap, yepyeni b ir

j duyduu hayranl aa vurabilm esi iin daha

dr. te 1880 tarihin i tayan Dans Snf buna

B tn ada sanatlara kar sam im ba

canllar lem ini inceden inceyc tetkik eden b ir

talim . P aris'in nl kou yerleri, kvrak atlar,

b ir a grlr. Opera Locasndan Balenin Gr

vardr. Degas iin m odelleri nce insan, sonra da

natdan son resim olarak verilen Banyodan Son

Gzlerinin zayf dm esi konularnn da da

meye balyan gzlerime ram en bireyler yapa

Degas ou d o stlan tarafndan terkedilm i,

yl eyllnn onuncu gn P ariste