BAB 6: Tanah & Sumbernya

Tana
h
Sumber
Mineral Semulaja
di
Aran
Unsur
Sebatia Petroleum
Gas g
n Asli batu
Bukan
Logam logam Sulfida

Oksida
Eg: Eg :
Aluminium Oksigen
Magnesium Karbon
Besi Karbonat
Sulfur

Silika & Silikat

1
 *Bebas
*Tidak aktif
UNSUR *Tidak bergabung dengan
unsur lain
( lebih stabil )

Cth: Emas, Perak, Platinum

MINERAL
*Gabungan beberapa unsur
(di jumpai dalam membentuk sebatian
kerak bumi)
* Cth: sebatian sulfida,
sebatian karbonat, sebatian
oksida
SEBATIAN
(kurang
stabil) Cth: Logam + Bukan logam
* Aluminium + Oksigen
--> Aluminium Oksida
* Kuprum + Karbon -->Kuprum
Karbonat

2
 Saiz dan warna mineral berbeza-beza
Wujud dalam bentuk Kristal

Unsur di dalam Sebatian Semulajadi

Oksida Logam + oksigen Logam Eg : Besi oksida,
oksida Kuprum oksida

Logam Oksida + H2O + CO2

Logam karbonat
Karbonat Logam + oksigen + Karbon Eg: Natrium
Logam Karbonat karbonat, zink
karbonat

Sulfida Logam + sulfur Logam Eg : Kuprum

sulfida sulfida , besi
sulfida

Logam sulfida + Oksigen

Logam Sulfat
silikate Logam + Oksigen + silikon Eg : Kalsium
Logam Silikat silikat,
magnesium

3
 silikat

Mineral Jenis bijih Kandungan Unsur-unsur

semulajadi mineral dalam mineral

Bauksit Bijih aluminium Aluminium oksida Aluminium +

oksigen

Kasiterit Bijih timah Timah oksida Timah + oksigen

Hematit Bijih besi Besi oksida Besi + oksigen

Magnetit Bijih magnesium Magnesium Magnesium +

karbonat karbon + oksigen

Malakit Bijih kuprum Kuprum karbonat Kuprum + karbon +

oksigen

Pirit besi Bijih besi Besi sulfida Besi + sulfur

Galena Bijih plumbum Plumbum sulfida Plumbum + sulfur

Kalkosit Bijih kuprum Kuprum sulfida Kuprum + sulfur

Batu kapur/marmar - Kalsium karbonat Kalsium + karbon +

oksigen

Tanih liat - Aluminium silikat Aluminium + silikon

+ oksigen

Mika - Kalium aluminium Kalium +

silikat aluminium + silikon
+ oksigen

4
5
6
::CIRI-CIRI MINERAL::

1. KEKERASAN

Kekerasan mineral merujuk kepada ketahanan terhadap hakisan

atau goresan.

Kebanyakan mineral adalah keras

Semua logam oksida, sulfida dan karbonat adalah keras.

Kekerasan mineral boleh diukur dengan menggunakan skala Mohs

Mineral yang keras boleh menggores mineral yang lembut atau

digores menggunakan pisau

Mineral yang lembut boleh digores dengan menggunakan kuku

sahaja

Mineral yang paling keras Berlian (Diamond) (barang kemas)

Mineral paling lembut talcum (bahan kosmetik)

2. KETERLARUTAN DALAM AIR

Kebanyakan logam tidak boleh melarut di dalam air

Hanya sebatian berikut yang boleh melarut di dalam air :

Contoh : Kalium oksida, Kalium sulfida, Kalium karbonat,

Natrium Oksida, Natrium sulfida, dan Natrium karbonat

7
 Kerana kalium dan natrium bertindak balas sangat aktif
dengan unsur lain

3. KESAN HABA TERHADAP MINERAL

i. Kesan Haba terhadap Logam oksida

Semua Logam Oksida adalah stabil dan tidak terurai apabila

dipanaskan

Kecuali : Merkuri oksida , Argentum Oksida

Merkuri Oksida Merkuri + Oksigen

Argentum Oksida ______________ + _____________

ii. Kesan Haba terhadap Logam Karbonat

Semua Logam Karbonat terurai apabila dipanaskan kepada

logam oksida dan karbon dioksida

Logam Karbonat Logam Oksida+ Karbon dioksida

Contoh :

Zink karbonat Zink Oksida + Karbon dioksida

Kuprum karbonat ________________ + _____________

Kalsium Karbonat _________________ + _______________

Aluminium Karbonat ___________________ + _________________

Magnesium Karbonat ____________________ + ________________

8
 Namun Natrium karbonat dan Kalium karbonat tidak akan
diuraikan walau dipanaskan pada suhu yang tinggi.
Kaedah menguji kehadiran gas karbon dioksida:
i. Mengalirkan gas dalam air kapur dan berubah menjadi
keruh
ii. Memadamkan kayu uji menyala
iii. Menukarkan warna merah penunjuk bikarbonat kepada
kuning

iii,Kesan Haba terhadap Logam Sulfida

Semua Logam Sulfida terurai apabila dipanaskan kepada

logam oksida dan sulfur dioksida

Logam Sulfida + oksigen Oksida logam + Sulfur dioksida

Cth:

Magnesium sulfida + oksigen Magnesium oksida + sulphur dioksida

Zink sulfida + oksigen __________________ + _________________

Aluminium sulfida + oksigen _________________ + ________

9
 Gas sulfur dioksida ialah gas berasid dapat diuji dengan:

i. Larutan kalium manganat (VII) berasid. Gas ini

melunturkan warna ungu larutan ini menjadi jernih

ii. Larutan kalium dikromat (VI) berasid. Gas ini

menukarkan warna jingga larutan ke hijau.

TINDAK BALAS ANTARA LOGAM DAN BUKAN LOGAM

Logam Bukan Logam

Permukaan berkilat
Permukaan pudar / kusam
takat didih dan takat lebur
yang sangat tinggi kecuali takat lebur dan takat didih

merkuri (satu-satunya logam rendah

dalam bentuk cecair pada rapuh dan mudah pecah

suhu bilik), natrium dan kalium apabila diberikan tekanan
Cth: besi dan kromium boleh
konduktor haba dan
menahan tekanan dan
elektrik yang lemah
regangan
kecuali karbon (bukan
Merupakan konduktor
logam)
(pengalir) haba dan elektrik
yang baik Contoh : oksigen, karbon,
boleh ditempa (dibentuk) sulfur dan air.

10
1) ::TINDAKBALAS LOGAM DENGAN OKSIGEN::

Tujuan tindakbalas: untuk membentuk sebatian yang lebih stabil.

Cth:

Aluminium + oksigen ___________________

Kalsium + oksigen ______________________

Hasil tindakbalas: menghasilkan logam oksida yang berbeza

warna

Hanya logam reaktif bergerak balas dengan oksigen

Logam tidak reaktif tidak bergerak balas dengan oksigen spt

emas, perak,platinum

Jadual kereaktifan logam terhadap oksigen

Logam Pemerhatian Keraktifan Persamaan tindak

semasa tindak tindak balas balas
balas logam
dengan oksigen

Magnesium Terbakar dengan Sangat cergas Magnesium + Oksigen

api putih Magnesium oksida
berkilauan
Aluminium Terbakar dengan Sangat cergas Aluminium + Oksigen
nyalaan yang Aluminium Oksida
terang

11
Zink Nyalaan terang Cergas Zink + Oksigen Zink
merebak secara Oksida
perlahan

Besi Baraan merebak Cergas Besi + Oksigen Besi

secara perlahan Oksida

Plumbum Baraan panas Kurang cergas Plumbum + Oksigen

merah Plumbum Oksida

Kuprum Baraan malap Kurang cergas Kuprum + Oksigen

Kuprum Oksida

Susunan kereaktifan logam meningkat

Kuprum Plumbum Besi Zink Aluminium Magnesium

CARA EKSPERIMEN DIJALANKAN:

12
 Serbuk logam adalah sebarang jenis logam yang ingin diuji dalam
eksperimen

Pepejal kalium manganat (ungu) untuk membekalkan oksigen

apabila dipanaskan.

Fungsi Kapas kaca (bahagian dalam) untuk menghalang

daripada kalium manganat bercampur dengan serbuk logam
semasa proses pemanasan

Fungsi Kapas kaca (bahagian luar) untuk menghalang gas

oksigen yang terhasil terus keluar dengan cepat

2)::TINDAKBALAS LOGAM DENGAN SULFUR::

Logam bertindak balas dengan sulfur untuk membentuk logam
sulfida. Contohnya :

Magnesium + Sulfur ______________________

Besi + Sulfur _________________________

Aluminium + Sulfur ______________________

13
Jadual kereaktifan logam terhadap sulphur

Logam Pemerhatian Kereaktifan

Magnesium Nyalaan sangat Sangat Cergas
terang
Aluminium Nyalaan terang Sangat Cergas

Zink Baraan sangat Cergas

terang
Besi Baraan terang Cergas
Kuprum Baraan malap Kurang Cergas

Susunan kereaktifan logam meningkat

Kuprum Besi Zink Aluminium Magnesium

14
 ::SEBATIAN SILIKON::

1. Silikon unsur bukan logam yang kedua banyak ditemui dalam

kerak Bumi.

2. Silikon tidak ditemui sebagai unsur bebas dalam semula jadi.

3. Silikon biasanya berpadu dengan unsur lain seperti logam dan

oksigen untuk membentuk sebatian silikon.

4. Silikon bukan logam tetapi ia mempunyai ciri-ciri logam seperti

boleh mengalirkan arus elektrik

5. Dikenali sebagai METALOID (Separa logam).

6. Takat lebur dan takat didih yang tinggi.

7. Boleh bertindak balas dengan alkali.

[Silika + alkali silikat + air].

15
SILIKA:

16
SILIKAT

KEGUNAAN SILIKA

17
Jenis silika Kegunaan
Pasir membuat bata, mortar, simen, konkrit dan
barangan kaca seperti kelalang dan cermin.

Batu api untuk menyalakan pemetik api dan dapur gas.

Kuarza dicampurkan di dalam simen untuk membuat

konkrit

KEGUNAAN SILIKAT

Jenis silikat Kegunaan

Tanah liat (aluminium silikat) membuat barangan seramik seperti

pasu bunga, tembikar, pinggan
mangkuk, periuk dan jubin

Mika sebagai penebat elektrik di dalam alat

elektrik.

Air kaca (natrium silikat) -mengawet telur,

-membuat pengilap perabot dan lantai,
-membuat gel silika untuk menyerap
wap air.

Asbestos -sebagai penebat haba dalam bentuk

kepingan.

-digunakan untuk membuat pakaian ahli

18
 bomba.

Silikon tulen digunakan membuat cip elektronik. Cip elektronik

kadangkala disebut cip silikon.

Cip elektronik digunakan dalam alat elektronik seperti komputer,

kalkulator dan jam digital.

Gentian yang dibuat daripada sebatian silikon disebut gentian

optik. Gentian optik digunakan untuk:

a) Menggantikan wayar kuprum bagi menghantar maklumat

seperti data bunyi, video dan lain-lain pada kelajuan cahaya.

b) Memerhatikan organ-organ dalam seperti perut tanpa

pembedahan pada pesakit dalam bidang perubatan.

::SEBATIAN KALSIUM::

19
 Kalsium adalah logam yang reaktif (tidak wujud sebagai unsur
semulajadi).
Kebanyakan kalsium + karbon di kerak bumi Kalsium karbonat.

i) Kalsium Karbonat

* Sebatian yang terdiri daripada unsur kalsium + karbon + oksigen.

Contoh-contoh :

Batu kapur ( simen & kaca)

Gipsum (bahan untuk memberi sokongan tulang patah)

Stalagmit dan stalaktit (Batu yang terbentuk pada bumbung dan

lantai gua)

Cengkerang haiwan dan telur

Gigi dan tulang haiwan

Ciri-ciri kalsium karbonat adalah seperti berikut:

Tidak boleh melarut di dalam air

20
 Boleh bertindakbalas dengan Asid :

[ Kalsium Karbonat + Asid Garam + Karbon dioksida + Air ]

CTH :

[ Kalsium Karbonat + Asid Hidroklorik (HCL) Kalsium

Klorida + Karbon dioksida + Air ]

Proses Penghasilan Air Kapur

1. Apabila dipanaskan dengan kuat, kalsium karbonat (batu

kapur) akan terurai menjadi kalsium oksida dan karbon
dioksida

Kalsium karbonat kalsium oksida + karbon dioksida

21
 2. Kalsium oksida ditambah sedikit air untuk menghasilkan
kalsium hidroksida(kapur tohor)

Kalsium oksida + air Kalsium hidroksida (kapur mati)

3. Kalsium Hidroksida + air Larutan kalsium hidroksida

(air kapur)

4. Larutan kalsium hidroksida + karbon dioksida

kalsium karbonat (batu kapur)

Kegunaan sebatian Kalsium

Kalsium karbonat (batu kapur) Membuat kapur tohor

Membuat kaca
Menbuat simen apabila
dicampurkan dengan tanah

22

Kalsium Oksida (kapur tohor)
Kalsium Hidroksida (kapur mati)
Sumber Bahan Bakar Semulajadi
Bahan bakar Fosil
( Tidak boleh diperbaharui)
23
liat dan air
Menyingkirkan bendasing
dalam proses pengekstrakan
bijih logam
Marmar digunakan untuk
membuat lantai bangunan
Mengeringkan gas ammonia
dan alkohol
Membuat kapur mati
Membuat air kapur
Bahan Plaster untuk
melekatkan tulang yang
patah
a) Meneutralkan keasidan tanah
b) Mengurangkan keasidan air
di takungan air
c) Mengumpalkan zarah-zarah
dalam tangki penggumpalan
d) Membuat kapur pengecat
e) Membuat plaster konkrit
 1. Petroleum

Cecair hitam dan likat

Terbentuk daripada pereputan haiwan dan tumbuhan laut mati yang
terenap dalam laut berjuta-juta tahun dahulu
Enapan organisma ini akan bertukar menjadi petroleum apabila
dikenakan suhu dan tekanan yang tinggi untuk tempoh yang panjang
Petroleum dalam kerak bumi biasanya terperangkap antara dua lapisan
batuan tak telap dan diperoleh bersama-sama gas asli.

Petroleum ini merupakan bahan hidrokarbon [hidrogen + karbon]

Tidak larut dalam air

Petroleum perlu diproses dengan kaedah PENYULINGAN

BERPERINGKAT kerana semua jenis hidrokarbon yang berlainan
mempunyai takat didih yang berbeza.

Semakin tinggi takat didih suatu pecahan petroleum:

Semakin gelap warnanya

24
 Semakin tinggi kelikatannya
Semakin sukar untuk membakar
Semakin banyak jelaga nyalaan yang terhasil

25
2) Gas Asli

Dihasilkan daripada mendapan organisma mati berjuta tahun

Diperolehi dibahagian atas petroleum di dalam tanah.

26
 Takat didih yang rendah

Terbakar dengan lengkap dan tidak menghasilkan jelaga,tidak

menyebabkan pencemaran udara

Kegunaan gas asli :

i) Bahan bakar di rumah, kilang dan stesen janakuasa

ii) Digunakan untuk membuat plastik dan pembuatan baja

3) Arang Batu

Terbentuk daripada tumbuhan paya yang mati berjuta-juta tahun

dahulu dan dimampatkan oleh lapisan tanah diatasnya.
Tekanan dan suhu tinggi yang bertindak ke atas tumbuhan tersebut
menukarkannya kepada arang batu.
Kandungan utama arang batu ialah karbon.

Kegunaan arang batu:

Bahan bakar di stesen janakuasa.

Arang batu digunakan untuk memanaskan air sehingga mendidih dan

membentuk stim (wap air). Wap air tersebut akan memutarkan turbin
dan menghasilkan elektrik

Menghasilkan bahan kimia seperti peluntur,bahan letupan, cat, pelekat,

baja

27
Kegunaan kayu-kayan

a) Sebagai bahan api dalam bentuk kayu api dan arang batu.
Arang kayu biasanya berasal daripada pokok bakau.

b) Papan digunakan untuk membuat perabot, rumah dan

jambatan.

c) Dijadikan palpa untuk membuat kertas

LANGKAH PENGGUNAAN SUMBER BAHAN API FOSIL SECARA

BERHEMAH

Guna kereta
kecil yang
mempunyai
enjin yang
mampu
membakar
petrol dengan
cekap

Guna alat Kitar semula & Guna tenaga

elektrik yang guna semula alternatif
untuk lain spt
jimat tenaga
mengurangkan tenaga solar,
seperti lampu pemprosesan
pendaflor bahan mentah hiroelektrik

Guna alat
memasak yang
jimat tenaga spt
periuk
bertekanan
tinggi untuk
cepatkan roses
memasak

28