makaleler

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

CEZA HUKUKU BOYUTUYLA MOBBNG

Mustafa Ruhan ERDEM

Benay PARLAK

I. GR
Baz yazarlar tarafndan moda bir kavram haline geldii belirtilen
mobbing, son yllarda, giderek popler olan bir fenomen karlnda
kullanlmaktadr. zellikle gelimi lkelerde ok yaygnlaan mob-
bingin szlk anlam, psikolojik taciz veya psikolojik yldrmadr.1 ok
ynl sosyal bir fenomen olan mobbing, daha ok alma yaam ile
balantl olarak giderek arlk kazanmtr. Ancak mobbingin yal-
nzca alma yaam ile balantl olarak gerekletii dnlmeme-
lidir. Benzer davranlar, insanlarn zorunlu olarak bir araya geldii
baka alanlarda da grlmektedir. rnein okulda renciler arasn-
da ya da retmenle renciler arasnda, infaz kurumlarnda infaz g-
revlileri ile hkmller arasnda, derneklerde dernek yeleri arasn-
da da benzer davran biimleri ile karlalmaktadr.2 Bununla birlik-
te biz almamz, yalnzca iyerinde mobbing ile snrl tutmaya zen
gstereceiz. Ancak benzer davran biimleri baka alanlarda da g-
rld iin, yapacamz aklamalar nemli lde bunlar iin de
geerli olacaktr.

*
Do. Dr., Yaar niversitesi Hukuk Fakltesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku
Anabilim Dal retim yesi.
**
Av., Dokuz Eyll niversitesi BF alma Ekonomisi ve Endstri likileri Ana-
bilim Dal Hukuku ve Sosyal Gvenlik Hukuku yksek lisans rencisi.
1
Trk retisinde, kavram ifade etmek iin psikolojik taciz, psikolojik sindirme,
psikolojik yldrma deyimleri kullanlmaktadr (Bkz. Bozbel/Palaz, yerinde Psiko-
lojik Taciz (Mobbing) ve Hukuki Sonular, TSK Akademi 2007/1, s. 67).
2
Bozbel/Palaz, TSK Akademi 2007, s. 67; yine bkz. nver, Ceza Huku-
ku Asndan Mobbing, Stalking ve Cinsel Taciz Eylemleri, CHD Ara-
lk 2009, s. 104.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 261

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

Mobbingin etimolojik kkeni, ngilizce to mob szcne dayan-

maktadr. lk kez bu yzyln balarnda sosyal psikolojinin bir yan
dal olan kitle psikolojisi ile ilgili aratrmalarda mobbing kavram kul-
lanlmaya balanm ve mob, en stte yaplanm ve organize olmu
bir grubun bulunduu toplumsal hiyerarinin en alt aamas olarak
ele alnmtr.3 Bugnk yaygn kullanlna en yakn biimde mob-
bing deyimi ilk kez Konrad Lorenz tarafndan kullanlmtr.4 Lorenz,
mobbing deyimini, zayf hayvanlardan oluan bir grubun aslnda g-
l olan davetsiz misafire saldrsn ifade etmek zere kullanmt.5
Bu kavram, insanlar aras ilikilere sveli hekim Heinemann tarafn-
dan aktarlmtr. Yazar, mobbingi, ocuklardan oluan bir grup tara-
fndan, bir ocua ynelik olarak bavurulan iddetin belirli biimle-
ri olarak nitelendirmiti.6 Mobbing ile ilgili ilk bilimsel almalar 80li
yllarn banda skandinav lkelerinde ve zellikle alma psikoloji-
si alannda yaplmtr. Bugnk anlamda mobbing zellikle iveren-
ler tarafndan, alanlar zerinde sistematik ve srekli bask yarata-
rak onlar iten ayrlmaya zorlamak ve bylece tazminat demekten
kurtulmak amacyla uygulanmaktadr.7 piyasasnn hassas konumu,
bununla balantl olarak ii yitirme korkusu, yeni teknoloji ve zaman
basks, alma younluunu birlikte getiren i organizasyonu biim-
leri salkl alma iklimi iin riziko kayna oluturmaktadr.8 Ge-
rek Avrupada ve gerekse Trkiyede yaplan aratrmalar, mobbin-
gin sanldndan ok daha yaygn olduunu gstermektedir. rne-
in Bursada kamu alanlar arasnda yaplan bir ankette alanlarn
% 55i mobbingle kar karya kaldklarn belirtmitir.9 Almanyada
2002 ylnda Meschkutat/Staceklberg/Langenhoff tarafndan yaplan bir
aratrmaya gre, 2000 yl sonu itibariyle ankete katlan alanlardan
2,7si mobbing davranna maruz kalmtr.10 Sendikalarn tahminleri-

3
Bkz. Schlaugat, Mobbing am Arbeitzplatz, 1999, s. 4.
4
Bu ynde Brinkmann, Mobbing, Bullying, Bossing, Treibjagd am Arbeitsplatz, 1995, s.
11; Niedl, Mobbing/Bullying am Arbeitsplatz, 1995, s. 12; Fehr, Mobbing am Arbeitz-
platz Eine Strafrechtliche Analyse des Phaenomens Mobbing, 2005, s. 19.
5
Lorenz, Hier bin ich wo bist Du?, Ethologie der Graugans, 1991, s. 94.
6
Bkz. Schlaugat, Mobbing, s. 7; Niedl, Mobbing s. 12; Fehr, Mobbing, s. 19.
7
Bozbel/Palaz, TSK Akademi 2007, s. 68.
8
Mhe, Mobbing im Arbeitsplatz Starfbarkeitsrisiko oder Strafrechtslcke,
2006, s. 22.
9
Bkz. Bozbel/Palaz, TSK Akademi 2007, s. 68.
10
Bundesblatt 7.8.2002, s. 18.

262 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

ne gre Almanyada mobbingten kaynaklanan yllk igc kayb 12,5

milyon Eurodur.11
Dier disiplinlerden farkl olarak mobbingin hukuksal boyutu
yakn zamanlara kadar fazla dikkat ekmemitir. Hukukularn e-
kimserlii, kavram karmaklna ve mobbingin hukuksal adan
zor kavranan bir olgu olmasna dayanmaktadr. Aada da ele ala-
camz zere, uzunca bir sre ierisinde gerekleen mobbing, ge-
rek bunu gerekletiren ve gerekse buna maruz kalan kii asn-
dan bireysel davranlardan olumaktadr. Oysa hukuk ve bu arada
ceza hukuku, geleneksel olarak sre ierisinde gerekleen davra-
nlar bir btn olarak ele almamakta, bireysel davran gz nn-
de bulundurmaktadr.12 te mobbing bakmndan asl tehlike de, s-
re ierisinde gerekleen davranlarn bir btn olarak deil, birbi-
rinden bamsz olarak ele alnmasndan kaynaklanmaktadr. Aa-
da da ele alacamz zere, mobbing sreci ierisinde gerekletirilen
davranlar birbirinden bamsz olarak ele alndnda, birok davra-
nn (rnein alann i koullarn deitirme, eletirme, izolasyon)
ceza hukuku bak asyla kavranmas da mmkn olmamaktadr. Bu
almann amac da, bugnk ceza hukukunun sunduu aralarn,
mobbing gibi bir olguyu yeterince kavrayabilmek iin ne dereceye ka-
dar yeterli olduunu ortaya koymaktr.

II. TANIM
Mobbing (psikolojik taciz), iyerinde bir iiye yneltilen, ive-
ren veya dier iiler tarafndan tekrarlanan saldrlar eklinde uygu-
lanan, kt muamele, tehdit, iddet, aalama gibi dmanca dav-
ranlarla ortaya kan psikolojik bir terr biimidir.13 yerinde yaa-
nan gnlk atmalardan, anlk i anlamazlklarndan ok daha ge-
ni bir kavramdr.14 yerinde mobbing anlk bir olay deil, sistematik
davranlardan oluan bir sretir ve bu sre, kiinin mobbing kap-
samnda olan davranlarn hedefi olmasyla balamaktadr. Mobbing,

11
Fehr, Mobbing, s. 20.
12
Fehr, Mobbing, s. 21.
13
Tnaz, yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), 2006, s. 8.
14
Tnaz, yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing): Kavram, Sre, Tan ve zm ne-
rileri, CHD 2009/11, s. 16.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 263

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

bireyi grup kuraln kabul etmeye zorlama, dmanlktan zevk alma,

zevk aray, can sknts, n yarglar pekitirme, ayrcalkl hak sahi-
bi olduuna inanma, sahip olamadklarnn acsn karma, bencillik,
ii iin alma ortamn katlanlmaz bir duruma getirme, yldrma ve
kendi insiyatifi ile iten ayrlmasn salama gibi nedenlere dayanr.15
Dier bir anlatmla, bugn mobbingden, ifadesini kt muamele, g-
lk karma ve/veya deersizletirmede bulan belirli bir kiiye yne-
lik dmanca tutumlar anlalmaktadr.16 Bylece mobbing, iveren-
lerle iiler, memurla amir veya alanlarn kendi arasnda ortaya -
kan ve madur tarafndan bilinli ve sistematik dlanma ve ayrmc-
lk olarak alglanan iyerlerindeki atma durumu iin st bir kavram
olarak karmza kmaktadr.17 Bu adan bakldnda mobbing ken-
dine zg hukuksal bir kavram olmayp pratikte ska karlalan bir
olgunun karl olarak kullanlmaktadr.18
Yarg kararlarna gre mobbing, bir iyerinde alanlara ynelik
olarak iveren veya dier alanlar tarafndan hukuk dzeninin n-
grmedii ve her halde bir btn olarak deerlendirildiinde madu-
run genel kiilik hakkn, onurunu veya saln ihlal eden bir ama-
ca ulamak iin srekli ve sistematik olarak gerekletirilen birbiriyle
balantl veya birbirini tamamlayan yldrma, glk karma ve ay-
rmcla hizmet eden davran biimleridir.19 Almanyada Thringen
Federal Mahkemesi 2001 tarihli bir kararnda, mobbingi, genel ola-
rak st durumunda bulunan kii tarafndan gerekleen hukuk dze-
ninin izin vermedii ve bir btn olarak deerlendirildiinde ilgilinin
genel kiilik hakk veya eref veya salk gibi hukuken korunan baka-
ca bir hakkn ihlal eden srekli, birbiriyle balantl veya i ie gemi
davran biimleri olarak tanmlamtr.20
Tanmdan da anlalaca zere, mobbingden sz edilebilmesi
iin:

15
Bayram, Trk Hukuku Asndan yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), Legal
SGHD,2007/14, s. 552.
16
Niedl, Mobbing, s. 3.
17
Lorenz, Georg, Mobbing am Arbeitsplatz Handlungsmglichkeiten von
Betroffenen, Arbeitsgebern und Personalrat, PersR 2002, s. 65.
18
Petri, Mobbing: Strafbarkeit eines Phaenomens, StraFo 1997, s. 221.
19
http://www.homeoffice.gov.uk/rds/pdfs04/hors276.pdf, s. 4.
20
LAG Thringen NZA-RR 2001, s. 577 vd.

264 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

- Davranlarn sistematik olmas;

- Bu davranlarn birbiriyle balantl olmas;
- Bu davranlarn madurun genel kiilik hakkn, onurunu veya
saln ihlal eden bir boyuta ulam olmas;
- Bu davranlarn yldrma, glk karma ve ayrmcla hiz-
met etmesi gerekir.21
Mobbing deyimi yannda bullying, bossing ve staffing deyimleri-
nin de aa kavuturulmas gerekmektedir.
zellikle Anglo-Sakson hukukunda, mobbing yerine, ayn anlam-
da olmak zere bullying deyimi kullanlmaktadr.22 Ancak bullying
kavramnda belirgin fiziksel saldr ve tehdit unsurlar yer almakta
iken; mobbing kavramnn ieriinde ncelikle psikolojik nitelikte bir
saldr sz konusu olmaktadr.23
Giderek artan biimde kullanlan bossing, iveren ve amir tarafn-
dan, staffing ise alanlar tarafndan iveren ve amire ynelik psikolo-
jik tacizi ifade etmektedir.24 Daha ak bir ifadeyle, mobbing (iyerinde
psikolojik taciz) iveren ya da iverenin temsilcisi konumunda olan bir
kii, madurun st konumunda olan bir alan veya iyerinde eit
statdeki alanlar tarafndan yaplabilecei gibi iyerindeki bir ast
tarafndan hiyerarik stne kar da yaplabilir.25
Buna karlk stalking, bir kiinin taciz, tehdit veya takip edilme-
sidir. Burada gerekte madur ile hibir balant yoktur veya ok az
balant vardr ve fail genellikle psikolojik rahatszlk iinde olduu
iin bakalaryla gerek anlamda iliki kurma yeteneinden yoksun-
dur. Ancak her halde stalking madurlarnda da, mobbing madurla-
rna benzer semptomlarla karlalmaktadr.26 Bununla birlikte mob-
bingten farkl olarak stalking faillerinin nemli bir blm kiilik bo-
zukluu sergilemektedir. Yine mobbingten farkl olarak stalking fai-

21
Yine bkz. Bozbel/Palaz, TSK Akademi 2007, s. 69.
22
Fehr, Mobbing, s. 70.
23
Tnaz, CHD, 2009, s. 12.
24
Fehr, Mobbing, s. 70.
25
Ergin, yerinde Psikolojik Tacizin Hukukunda Ortaya k ve Sonular, CHD,
2009/11, s. 161.
26
Fehr, Mobbing, s. 73.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 265

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

li, maduru kontrol etme ve gcn madur zerinde gsterme ama-

c izlemektedir.27

III. MOBBNG OLUTURAN DAVRANILAR

Mobbing oluturan davranlar deiik biimde karmza k-
maktadr. Heinz Leymann, bu davranlar 5 gruba ayrmakta ve her bir
gruba dahil 45 deiik mobbing davranndan sz etmektedir:28
1. alanlarn kendilerini ifade etmesini nlemeye ynelik saldrlar
(kendisini ifade etmeyi snrlama; srekli sznn kesilmesi; bar-
mak veya yksek sesle svmek; iyerinde srekli eletiri; zel yaa-
mnda srekli eletiri; telefon terr; szl tehdit; yazl tehdit; doru-
dan muhatap almamak suretiyle iletiimi engelleme; aalayc bak
veya mimikler ile iletiimi engelleme)
2. alanlarn sosyal ilikilerine ynelik saldrlar (konumama; ko-
numasna izin vermeme; dier alma arkadalarndan uzak bir b-
roda altrma; alma arkadalarna, ilgiliyle konumay yasaklama;
yokmu gibi davranma)
3. alanlarn sosyal itibarna ynelik saldrlar (arkadan konuma;
aslsz sylenti; gln duruma drme; akl hastas olduunu isnad
etme; psikiyatrik muayeneye zorlama; zryle alay etme; gln du-
ruma drmek iin hareket, ses veya mimikleri taklit etme; zel yaa-
myla alay etme, uyrukluu ile alay etme, cinsel yaknlama veya cin-
sel teklifte bulunma, kfr veya bakaca onur krc ifadelerle seslen-
me v.s.)
4. alanlarn yaamna ve mesleki kariyerine ynelik saldrlar (i ver-
meme, ii srekli deitirme, kaldrabileceinin zerinde veya anlam-
sz i ykleme vs.)
5. alanlarn salna ynelik saldrlar (salk asndan zararl i-
lerde almaya zorlama, fiziksel iddet, cinsel taciz vs.)
Kukusuz Lehmannn yapt bu saym snrlayc deildir. Mob-
bing failinin nerdeyse snrsz olanaklara sahip olduu gz nnde bu-

27
Fehr, Mobbing, s. 73-74.
28
Leymann, Mobbing, Psychoterror am Arbeitesplatz und wie man sich dagegen wehren
kann, 1993, s. 23.

266 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

lundurulursa, snrlayc bir katalog ortaya koymaya olanak da yoktur.

Bununla birlikte mobbing davranlar asndan tipik olan, failin dav-
rann allagelen bir erevede tutmaya ve hukuksal adan nem tayan
bir boyuta tarmamaya zen gstermesidir.29
Yaplan btn aratrmalar, mobbing madurunun, buna maruz
kalmayan kiiye gre daha iddetli psiik ve psikosomatik rahatsz-
lklarla kar karya kaldn gstermektedir. Madurda, deiik yo-
unluk ve grnte stres semptomu grlmektedir. lgilinin bu tr
bir davrana gsterdii reaksiyon olarak ba ars, mide ve barsak
sancs vs. gibi psikosomatik hastalk belirtileri yannda, halsizlik, dep-
resyon, korku hali ve sosyal uyumsuzluk gibi ilk planda psiik rahat-
szlklar ba gstermektedir.30 Kukusuz bunlarn ortaya k ve yo-
unluu, madurun kar karya kald mobbing oluturan davra-
nlarn sresine ve younluuna baldr.31 Olduka uzun sren mob-
bing davranlarna kar ar bir tepki de, madurun bakasna ya da
kendisine ynelik saldrgan davranlarda bulunmas ve hatta intihar
etmesidir.32 Yaplan aratrmalar, mobbing madurlarnn nemli bir
blmnn ya iten kmak ya da karlmak zorunda kaldn gs-
termektedir.
Trk hukukundaki davalara33 konu olan mobbing vakalarna ba-
kldnda mobbingin;
- Amir konumundaki kiinin maduru nedensiz yere iini yapma-
makla sulamas,
- Madurun yetersiz olarak deerlendirilip aalanmas,
- En basit olaylarda dahi yazl savunma istenerek taciz edilmesi,
- verenin kiisel nedenlerle birlikte almak istemedii iiyi
psikolojik olarak ypratp onu iten ayrlmaya zorlamas gibi davran
biimlerinde kendini gsterdiini sylemek mmkndr.34

29
Fehr, Mobbing, s. 42.
30
Schlaugat, Mobbing, s. 32.
31
Schlaugat, Mobbing, s. 34 vd.
32
Niedl, Mobbing, s. 62; Wolmerath, Mobbing im Betrieb, 2004, s. 45.
33
Yargtay 9. HD, E.2007/9154-K.2008/13307;E.2008/3122-K.2008/4922; Yargtay 4.
HD, .E.2007/3114- K.2008/3142.
34
Ergin, CHD, 2009, s. 194.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 267

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

IV. YASAL DZENLEME

Gerek Kanununda, gerekse Trk Ceza Kanununda dorudan
mobbingi dzenleyen ak bir hkm yoktur. Ancak Hukuku mev-
zuatnda mobbing kapsamnda ele alnabilecek hukuka aykr fiil nite-
liindeki iveren davranlarna temas eden ve bu davran biimlerini
yaptrma balayan nemli dzenlemeler bulunmaktadr. Tek bana
ele alndnda hukuka aykr fiil nitelii tamayan ve sistematik bi-
imde tekrarlanan davranlardan oluan mobbing sreci hukuka ay-
krdr ve bu hukuka aykrln normatif dayanaklar da, gzetme bor-
cu ( K m. 77, BK m. 332), eitlik ilkesi ( K. m. 5) ve drstlk kura-
ldr (MK m. 2).35 Ceza hukuku ynnden de, mobbing sreci ierisin-
de gerekletirilen davranlar cezalandrma konusunda mevcut ceza
hukuku aralarnn yeterli olduu ve bu olguyu bamsz bir su tipi
olarak ayrca dzenlemeye gerek olmadn sylemek mmkndr.
Mobbing olgusu, yalnzca hukuk dzeninin zn oluturan te-
mel insan hak ve zgrlklerine ilikin kurallarn ihlali anlamna gel-
memekte, ayn zamanda Anayasa ile gvence altna alnan alma
hakknn da ihlali nitelii tadndan, zellikle 1990l yllardan iti-
baren mobbinge kar etkin koruma salama amacyla Fransa, Belika,
Hollanda, sve ve Almanya gibi birok lkede yasal dzenlemeler ya-
plmaya balanmtr.
Almanyada Federal Meclisin 15.5.1997 tarihli Petition Komis
yonunun 175. oturumunda mobbingin kanunla yasaklanmas ynn-
deki neri, mevcut hukuksal durumun iyerinde mobbinge kar ye-
terli hukuksal koruma salad, bu yzden mobbingin kanunla ya-
saklanmasnn ancak sembolik bir deeri olaca gerekesiyle redde-
dilmitir. 24.3.1997 tarihinde Federal Meclise gerekletirilen ve PDS
Meclis Grubu tarafndan iyerlerinde sistematik, psikolojik tacizi konu
alan Mobbing- lgili iin koruma yeterli mi? konulu uzmanlar alma-
s da sonusuz kalmtr.36
Fransada 20.1.2002 tarihinden bu yana yrrlkte olan Sosyal
Modernizasyon Yasas ile Fransz Kanununa mobbingle mcadele
balkl yeni bir blm eklenmitir. Anlan kanunda mobbing, alma
koullarnn ktlemesini hedefleyen ya da bu sonucu douran, alanlarn

35
Bayram, Legal SGHD, 2007, s. 553.
36
Lorenz, PersR 2002, s. 66.

268 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

haklarn ya da onurunu zedeleyen, fiziksel ya da ruhsal saln olumsuz et-

kileyen yahut mesleki geleceini tehlikeye atan sistematik davranlar ola-
rak tanmlanmaktadr. Kanun, mobbingle mcadele iin iletme yne-
ticilerini btn tedbirleri almakla ykml klm ve byle bir durum
sz konusu olduunda iletme dndan bir arabulucu tarafndan y-
rtlecek bir uzlatrma sreci ngrmtr. Kanunla mobbing ma-
duruna i mahkemesinde ve ceza mahkemesinde dava ama olana
tannmtr.
svete Gvenlii ve Sal Ulusal Dairesinin, daha 1993 yln-
da kard tzkle iverenlere, maduriyeti en geni biimde nleye-
cek biimde ii planlama ve organize etme ykmll yklenmi-
tir. Bu tr bir durumla karlaldnda gecikmeksizin kar tedbirler
alnmaldr.37

V. SPAT SORUNLARI
Mobbing madurunun uygulamada en ok karlat sorun, is-
pat sorunudur. Trk Hukukunda mobbing ile ilgili dzenleme olma-
dndan ispat ykyle ilgili de zel bir dzenleme bulunmamaktadr.
Nitekim mobbing, Alman i mahkemelerinin gndemine, zellik-
le 2000li yllarn banda girmeye balam olmasna ramen, mahke-
melerin nne gelen olaylardan yalnzca nde tazminata hkmet-
mesi ilgi ekicidir. rnein Sachsen Eyalet Mahkemesi 17.2.2005 ta-
rihli kararyla mobbing kavramnn belirsizliine iaret etmi ve ge-
rek genel kiilik hakk ve gerekse saln bozulmas bakmndan ih-
lal edici davrana ilikin yeterli veri olmad gerekesiyle davay
reddetmitir.38 spat asndan uygulamada karlalan sorunlara -
zm bulmak amacyla Fransz yasas, mobbing madurunun, yalnzca
mobbingin objektif koullarn ispatlamasn yeterli grm, buna kar-
lk bunun, hukuk dzeninin ngrd objektif bir uygulama oldu-
unu ispat ykn ise mobbing failine brakmtr.
Belika hukuk sisteminde de, ii mobbinge uradn ispat et-

37
Bkz. Wickler, Wertorientierungen in Unternehmen ung gerichtlicher Mobbingschutz,
DB 2002, s. 480.
38
Dresden Mahkemesinin 7.7.2003 tarihli karar, AuR 2004, s. 114; Berlin
Mahkemesinin 8.3.2002 tarihli karar - 40 Ca 5746/01; Rheinland-Pfalz Eyalet
Mahkemesi, NZA-RR 2002, s. 121.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 269

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

mek zorunda olmayp, ikayet edilen tarafn yasalar tarafndan yasak-

lanm bir eylem veya davranta bulunmadn ispatlamas gerek-
mektedir ki, bu prensip, iiye gerek bir koruma salamaktadr.39

VI. MOBBNG FALNN CEZA SORUMLULUU

1. Genel Olarak
Mobbing kapsamnda belirli bir sre ierisinde gerekletirilen
davran biimleri bir btn olarak ele alndnda, ylgnlk, uyku-
suzluk, depresyon, kayg, alama krizleri, unutkanlk, alnganlk, sus-
kunluk ve hareketsiz kalma, yaamdan zevk almama gibi intihara ka-
dar varan zararl etkiler ortaya karabilmektedir.40 zellikle mobbing
srecinin balangcnda davranlar genellikle hukukun izin verdii
ereve iinde gereklemektedir. nsanlar arasnda olaan atmala-
rn bir yansmas niteliinde olan davranlar ceza hukuku asndan
nem tamazlar. Buna karlk, mobbing srecinin ileri aamalarnda
atma bamsz bir nitelik kazanmakta, sre uzadka su tipleri-
nin gerekleme olasl da artmaktadr.41 Mobbing de, bu srete ger-
ekletirilen davranlarn ancak bir ceza normunu ihlal edecek boyu-
ta ulaacak kadar youn olmas durumunda ceza hukuku bakmndan
nem tar ve belirli bir su tanmna uygun olmas, kasten gerekle-
tirilmesi ve hukuka aykr olmas durumunda ceza yaptrm ile kar-
lanr.
Karlatrmal hukuka bakldnda genellikle mobbinge kar
zel su tiplerine yer verilmedii grlmektedir. Nitekim Alman ve
Avusturya hukukunda, mobbingin cezalandrlabilir olduuna iaret
eden zel su tiplerine yer verilmemekte, retide de iyerindeki mob-
bing davranlarn cezalandrmak iin Ceza Kanunundaki dzenle-
meler yeterli olduu iin zel bir ceza normuna gerek olmad savu-
nulmaktadr.
rnein Petriye gre, mobbing belirsiz bir (hukuksal) kavram ol-
duu iin bu kavram altnda ele alnan baz davranlarn su saylma-
s da mmkn olmamaldr. Ceza hukukunun grevi ve ilevi, iyer-

39
Ergin, CHD, 2009, s. 193.
40
Bkz. Fehr, Mobbing, s. 47 vd.; Niedl, Mobbing, s. 60 vd.; Schlaugat, Mobbing, s. 32 vd.
41
Fehr, Mobbing, s. 77.

270 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

lerinde veya baka yerlerde insanlar aras ilikileri dzenlemek deil,

yalnzca cezalandrlabilir davranlar yaptrm altna almaktr. Eer
mobbing cezalandrlacak olursa, Anayasadan kaynaklanan belirlilik
ilkesi ihlal edilmi olur. yerinde mobbing altnda ele alnan davran-
lar cezalandrmak iin Ceza Kanunundaki dzenlemeler yeterli oldu-
u iin, mobbingi zel olarak cezalandrma gereksinimi bulunmamak-
tadr. Olsa olsa iyerinde zel bir hiyerari ilikisi ierisinde gerek-
leen davranlar, kasten yaralama, cebir kullanma, cinsel saldr gibi
klasik su tiplerinde cezann arlatrlmasn gerektiren nitelikli hal
olarak dzenlenebilir.42
Mhe de devletin, temel haklar koruma ykmllne dayana-
rak mobbinge kar etkili koruma salama ykmll altnda ol-
duunu, ancak mobbinge zg ayr bir dzenleme yapma zorunlu-
luunun bulunmadn, mevcut hukuksal durumun mobbinge kar-
yeterli koruma saladn, mobbingi ayr bir su tipi olarak dzen-
lemenin korkutucu ve nleyici bir etki douracan, ancak ncelikli
olarak mobbinge zg ceza hukuku dndaki aralara bavurmak ve
eer bunlar yeterli deilse bu alandaki boluu doldurmak gerektii-
ni belirtmektedir.43
Buna karlk Fransada yukarda deindiimiz 17.1.2002 tarihli
kanunla Ceza Kanununa eklenen 222-32-2. madde ile mobbing konu-
sunda zel bir su tipi meydana getirilmitir. Anlan hkme gre; a-
lma koullarnn ktlemesini amalayan ya da bu sonucu douran, bir
bakasnn haklarn veya onurunu zedelemeye, fiziksel veya psikolojik sal-
n bozmaya veya mesleki geleceini tehlikeye koymaya elverili birden ok
davranla bir bakasnn taciz edilmesi bir yla kadar hapis veya 15.000 Euro
para cezas ile cezalandrlr.44
Mobbing srecinde gerekletirilen davranlar, ok ynl bir g-
rn biimine sahiptir ve bu nedenle de cinsel saldr ve cinsel taciz,
kasten yaralama, intihara ynlendirme, hakaret, cebir, eziyet ve kiile-
rin huzur ve skununu bozma gibi bir ok su tipini gndeme getirir.45

42
Petri, StraFo 2007, s. 225.
43
Mhe, Mobbing, s. 338 vd.; benzer ynde Fehr, Mobbing, s. 207 vd.
44
Bkz. Wickler, DB 2002, s. 480.
45
nver, ayrca grlt (Kabahatler Kanunu m. 36), rahatsz etme (Kabahatler Ka-
nunu m. 37), ayrmclk (TCK m. 122), kiilerin huzur ve skununu bozma (TCK
m. 123), kt muamele (TCK m. 232), tehircilik (TCK m. 225), mstehcenlik (TCK

TBB Dergisi, Say 88, 2010 271

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

yle ki, iverenin mobbing karsnda hareketsiz kalmas dahi,

baz sular bakmndan ceza sorumluluunu gerektirebilir. Dorudan
kanundan kaynaklanan neticeyi nleme konusunda hukuksal ykml-
lk altnda olan fail, bu neticenin gereklemesini nlemediinde, san-
ki neticeyi bizzat gerekletirmi gibi gerekleen neticeden sorumlu
tutulmaktadr. Aada ele alacamz zere, iverenin dorudan ka-
nundan kaynaklanan alanlar gzetme ykmll sz konusu ol-
duu iin alanlarn birbirlerine ynelik bu tr davranlarna seyir-
ci kalmas dahi ceza sorumluluuna yol aabilir.

VII. MOBBNG OLUTURAN DAVRANILARIN

DEK SU TPLER EREVESNDE NCELENMES
Kukusuz bireysel nitelikli yararlar (da) koruyan hemen hemen
tm su tiplerinin mobbing davranlaryla ilenebilecei gzden uzak
tutulmamaldr. yle ki, bu su tipleri Ceza Kanununda yer alabilece-
i gibi, zel bir kanunda dzenlenmi de olabilir. Bu blm ierisinde
ele alnacak olan sular, ceza hukuku asndan nem tayan mobbing
davranlar iin tipik olan sulardr.

ntihara Ynlendirme Suu (TCK m. 84)

Mobbing maduru, uzun sren mobbing srecinin ve sregelen
mobbing saldrlarnn sonucu olarak aresizlik, yalnzlk ve gelecek
korkusu ile kar karya kalarak psikolojik knt iine girebilir ve
bu da intihar karar almasna neden olabilir.46 Ancak bu suun olua-
bilmesi iin, failin hareketi, azmettirme, tevik etme, intihar kararn kuv-
vetlendirme ya da intihara herhangi bir ekilde yardm etme ile snrl olma-
l; buna karlk intihar bizzat madurun zgr iradesine dayanarak
ald bir kararn sonucu olarak gereklemelidir. Bu nedenle fail teh-
dit, cebir ve hile kullanmak suretiyle bir bakasnn lmne neden ol-
mu ise, artk bu sutan dolay deil, dolayl faillik yoluyla kasten ldr-
me suundan dolay (TCK m. 81-82) cezalandrlr. Bunun iin mob-
bing saldrsnn tek bana bir neden mi, yoksa dier nedenlerden bi-

m. 226) gibi sularn da mobbing srecinde gndeme gelebileceini belirtmektedir

(nver, CHD, 2009, s. 104 vd.).
46
Mhe, Mobbing, s. 202.

272 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

risi mi olduu failin ceza sorumluluu asndan nem tamaz.47 Ni-

tekim TCK m. 84/4te cebir veya tehdit kullanmak suretiyle kiileri in-
tihara mecbur edenlerin kasten ldrme suundan dolay cezalandr-
lacaklarna aklk getirilmitir.

2. Kasten Yaralama Suu (TCK m. 86-87)

Mobbing yoluyla gerekletirilen su tipleri bakmndan kasten
yaralama suu nemli bir role sahiptir. Kasten yaralama, bakasnn
beden btnln ihlal eden veya sala zarar veren davranlar-
la ilenir. Bu suun olumas iin failin kastnn, sz konusu davran
gerekletirmeye ynelik olmas gerekir. Suun basit tbbi mdahaleyi
gerektiren bir etki meydana getirmesi durumunda ceza indirilir. Buna
karlk failin davrannn, beden btnlne ynelik ar bir zarar
vermi olmas durumunda (organ kayb, ocuun dmesi, iyilemesi
olanaksz hastalk gibi) kasten yaralamann nitelikli halinden sz edi-
lir ve ceza arlatrlr. Ancak davrann ar bir zarar ortaya karm
olmas nedeniyle cezann arlatrlabilmesi iin, failin, bu neticele-
ri bilinli olarak gze alm veya en azndan bu ar neticelerin ortaya
kmasn hesaba katm olmas gerekir. rnein ar bir i makinesi-
nin madura frlatlmas sonucunda madurun parmann krlmas
Kasten yaralama suunda korunan hukuksal yarar, beden btn-
l ve sal olup; gerek fiziksel ve gerekse psikolojik etki ile beden
btnl bozulmu olabilir.48
Suun maddi unsurunu oluturan seimlik hareketlerden vcu-
da ac verme, beden btnln nemsiz olmayan biimde bozmaya
ynelik her trl harekettir.49 Yze kafa veya tekme atma gibi madu-

47
Mhe, Mobbing, s. 202 vd.
48
Eser, in: Schnke / Schrder, Strafgesetzbuch Kommentar, 2000, 223 no.1; Trnd-
le / Fischer, Strafgesetzbuch und Nebengesetze, 2003, 223 no.2; Erman / zek, Ceza
Hukuku zel Blm Kiilere Kar lenen Sular, 1994, no.101; Lackner / Khlt, Straf-
gesetzbuch mit Erlaeuterungen, 2001, 223 no.1; Toroslu, Ceza Hukuku zel K-
sm, 2005, s. 41; Centel / Zafer / akmut, Kiilere Kar lenen Sular, 2007, s. 125;
Kindhuser, Lehrbuch des Strafrechts Besonderer Teil I (Straftaten gegen Persnlichke-
itsrechte, Staat und Gesellschaft), 2003, 7 no. 1; Maurach / Schroeder / Maiwald,
Strafrecht Besonderer Teil I, 1991, 9 no. 2; Wessels / Hettinger, Strafrecht Besonderer
Teil/1 (Straftaten gegen Persnlichkeits- und Gemeinschaftswerte), 2007, 5 no. 245.
49
Eser, in: S/S, 223 no. 3; Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 128. Erman / zeke
gre, cismen eza verme bir kimsenin bedeni ac ekmesine yol aan her trl ha-

TBB Dergisi, Say 88, 2010 273

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

run vcuduyla dorudan temas edildii durumlarda bu koul genel-

likle gereklemi olmaktadr.50 Ancak kasten yaralama suunun olu-
mas iin mutlaka bedene temas edilmesine gerek yoktur. Szgelimi
duyma ilevinde bozuklua yola aan yksek grlt de bu erevede
cezalandrlabilir.51 Bununla birlikte hareketin madurda ac meydana
getirmi olmas aranmaktadr.52
Burada mobbing madurunun sala zarar veren bir ii yapmaya
zorlanmas rneinde olduu gibi sal bozma ya da kulak ekme,
yumruk atma rneinde olduu gibi dorudan bedene ynelik ac ver-
me deil, ayn zamanda madurun kar karya kald deiik mob-
bing davranlarnn bir sonucu olarak ortaya kan baka ihlallerle de
bu su ilenebilir. Bu balamda mobbing madurunda mobbingin yol
at stresin bir sonucu olarak psikolojik veya psikosomatik hastalk
tablosu grlebilmektedir. Mobbing oluturan davranlar, eer yum-
ruk vurma veya benzeri davranlarla dorudan beden zerinde ger-
eklemi ise ya da psikosomatik bir rahatszlk yaratm ise, kasten
yaralama suunun maddi unsurunu oluturan seimlik hareketlerden
vcuda ac verme kapsamnda ele alnabilir.53
Suun maddi unsurunu oluturan dier seimlik hareket olan
sal bozma, beden fonksiyonlarnda normal durumundan sapan
(patalojik) bir durum meydana getirmek veya byle bir durum varsa
bunu artrmak anlamndadr.54 Bunun sresi ya da tbbi anlamda bir
hastala yol am olmas, suun olumas bakmndan nemsizdir.55
ou durumda sal bozma ile vcuda ac verme seimlik hareket-
leri arasnda kesin bir izgi izmeye olanak yoktur; ounlukla bu ikisi

rekettir, Erman / zek, no. 108.

50
Lackner / Khlt, 223 no.4.
51
Kindhuser BT/I 7 no.6.
52
Erman / zek, no. 113; Oysa Alman hukukunda hareketin madurda ac meydana
getirmesi gibi bir zorunluluk aranmamaktadr (Trndle / Fischer 223 no.3; Eser,
in: S/S, 223 no.3; Krey / Heinrich, BT/I 3 no.189; Lackner / Khl, 223 no.4;
Kindhuser BT/I 7 no.6).
53
Fehr, Mobbing, s. 79.
54
Eser, in: S/S, 223 no. 5; Lackner / Khl, 223 no. 5; Kindhuser BT/I 7 no. 7;
Centel / Zafer/ akmut, Kiilere, s. 129; Toroslu, Ceza Hukuku, s. 43 (yazar, ki-
inin fizyolojik yapsnn ileyiinde meydana getirilen her trl dzensizlik ola-
rak bunu tanmlamaktadr).
55
Eser, in: S/S, 223 no. 5.

274 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

bir arada bulunabilmektedir.56 TCK m. 86da sal bozma yannda al-

glama yeteneinin bozulmasndan sz edildii iin uzun sren mobbing
davranlarnn sonucu olan korku, ylgnlk, uykusuzluk, depresyon,
kayg, alama krizleri, unutkanlk, alnganlk, suskunluk ve hareketsiz
kalma, yaamdan zevk almama kasten yaralama suu erevesinde ce-
zalandrlabilir.

3. Eziyet Suu (TCK m. 96)

Bu su mobbing maduruna kar insan onuruyla badamayan
ve bedensel veya ruhsal ynden ac ekmesine, aalanmasna yol
aacak davranlarla ilenir. Objektif olarak aalayc ya da eza veri-
ci eylemlerle insan olma niteliinin gerekli kld dzeyin objektif ola-
rak altnda kalan ve kiiliinin geliebilmesi iin gerekli olan dengeye
olumsuz etki edebilecek her trl davran bu suu oluturur.

4. Cinsel Saldr ve (TCK m. 102)

ve Cinsel Taciz Suu (TCK m. 105)
Esas itibariyle herkes cinsel saldr ya da cinsel tacizle kar karya
kalabilir. Bununla birlikte pratikte bu tr davranlar genellikle kadn-
lara ynelik olarak gerekletirilmektedir. Cinsel saldr suu asn-
dan temel sorun, hangi tr cinsel davranlarn bu suu oluturaca
konusunda ortaya kmaktadr. Cinsel saldr suu, cinsel davranlar-
la vcut dokunulmazlnn ihlal edilmesi suretiyle ilenir. Bir davrann
cinsel nitelik tayp tamad konusunda, failin saiki deil, davran-
n da yansyan cinsellikle ilikisi gz nnde bulundurulur. Objek-
tif olarak bu nitelii tamayan bir davrann madur tarafndan yle
alglanm olmas, o davrann cinsel bir davran saylmas iin yeter-
li deildir.57 Buna karlk d grn olarak birden fazla anlam ieren
bir davran, ancak failin kendisini veya bir bakasn cinsel adan tat-
min amac varsa, cinsel davran saylabilir.58
Bir davrann TCK m. 102 kapsamnda deerlendirilip deerlen-
dirilemeyecei konusunda failin, maduru kendisi ile mi, yoksa bir

56
Eser, in: S/S, 223 no. 2; Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 128.
57
Trndle /Fischer, 184c no. 3; Lenckner, in: S/S, 184c no. 6.
58
Lackner / Khlt, 184c, no. 2.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 275

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

nc kii ile mi cinsel davrana zorlad nem tamaz. Bunun gibi

bu davran, bizzat maduru bir ey yapmaya zorlama biiminde ola-
bilecei gibi, maduru kendisine ynelik bir davranta bulunmaya
katlanmak zorunda brakma biiminde de olabilir.59
Bununla birlikte, cinsel saldr suunun olumas iin cinsel davra-
n tek bana yeterli olmayp ayn zamanda vcut dokunulmazlnn
da ihlal edilmi olmas gerekir. Bunun iin de failin madurla bedensel
temas arttr; ancak bu temasn plak olmas veya cinsel organlarla il-
gili bulunmas aranmaz.60 TCK uygulamas asndan, cinsel saldr su-
unun olumas iin Yargtay tarafndan bedensel temas ltne ba-
vurulmaktadr. Bu durumda madurla fiziksel bir temas iermeyen
cinsel davranlar, ancak cinsel taciz suunu (TCK m. 105) oluturur.61
Fakat kanaatimizce, bedensel temas gerektiren her trl sarkntlk ni-
teliindeki davrann bu madde anlamnda cinsel saldr oluturup
oluturmayaca, olaya elik eden tm koullar gz nnde bulundu-
rulmak suretiyle, gerek davrann nemi (normatif) ve gerekse yo-
unluu ve sresi (niceliksel) dikkate alnarak belirlenmelidir.62 Dier
bir deyile, madurla nemsiz bir fiziksel temas ieren her cinsel dav-
rann mutlaka 102. madde kapsamna gireceini sylemek doru de-
ildir. Bu adan bakldnda sz gelimi, cinsel amal da olsa yanak-
tan bir kesme almak ya da madurun yanndan geerken hafife sr-
tnmek, bedensel temas gerektirdii halde cinsel saldr saylmama-
l ve cinsel taciz suu (TCK m. 105) erevesinde cezalandrlmaldr.
Cinsel saldr, TCKya gre ancak vcut dokunulmazlnn ihlali su-
retiyle ilenebileceinden, maduru dorudan kendi kendisine yne-
lik bir cinsel davranta bulunmaya veya bir cinsel ilikiyi veya cinsel
davran seyretmeye zorlamas bu suu oluturmaz.63 te yandan fa-
ilin baka iki kiiyi kendi aralarnda cinsel davranta bulunmaya zor-

59
Ayn ynde Yenidnya, 5237 sayl Yeni Trk Ceza Kanununda Cinsel Dokunul-
mazla Kar Sular, Legal Hukuk Dergisi, Yl 3, Say 33, Eyll 2005, s. 3290 vd.
60
Ayn ynde Toroslu, Ceza Hukuku, s. 58.
61
ddianame, mahkumiyet karar ve dosya ieriine nazaran sann iledii iddia
ve kabul edilen gece karanlndan yararlanarak madurenin arkasndan sessizce
yaklap omuzlarndan tutarak cinsel organn bacaklarnn arasna dedirme ey-
leminin bedensel temas iermesi nedeniyle 5237 sayl TCKnn 102/1. maddesine
uyan basit cinsel saldr suunu oluturduu..., Yar. 5. CD, 26.5.2008, 5696/5064.
62
Alman hukukunda ayn ynde Trndle/Fischer, 184c no. 5.
63
Benzer Toroslu, Ceza Hukuku, s. 58.

276 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

lamas durumunda da suun oluup olumayaca TCK m. 102 asn-

dan tartmaldr. Byle bir durumda dolayl faillik yoluyla cinsel saldr
suundan faili cezalandrmann mmkn olduu sylenebilir.
Mobbing oluturan davranlarn bu sular erevesinde cezalan-
drlmas bakmndan temel sorun, cinsel davrana madurun rza
gsterip gstermedii konusunda ortaya kmaktadr. Burada madu-
run ierisinde bulunduu zorlayc durum gz nnde bulunduruldu-
unda cinsel davrana kar madurun bir diren gstermi olmasn
aramak doru olmaz. ini kaybetme endiesi ile cinsel davrana kat-
lanmak durumunda kalan madurun, bu davrana geerli bir rzas-
nn bulunduundan sz edilemez.
Demek oluyor ki, mobbing madurunun cinsel zerkliini zedele-
meye elverili nitelikte bedenle temas ieren her trl davran cinsel
saldr suunu oluturur. Buna karlk, beden dokunulmazln ihlal
nitelii tamayan ve madurun cinselliine ynelik rahatsz edici bo-
yuta ulaan her trl davran cinsel taciz olarak deerlendirilir.64 Bu
suun hiyerari veya hizmet ilikisinden ya da aile ii ilikiden kay-
naklanan nfuz ktye kullanlmak suretiyle ya da ayn iyerinde a-
lmann salad kolaylktan yararlanlarak ilenmesi, fiil nedeniyle
mobbing madurunun; ii brakmak zorunda kalmas cezann arla-
trlmasn gerektirir.
O halde mobbing maduruna ynelik cinsel nitelikli davranlar,
beden dokunulmazlnn ihlal edilmi olup olmamasna gre cinsel
saldr ya da cinsel taciz suunu oluturabilir.

64
Yenidnya ise cinsel tacizi, birey veya bireylerin cinselliklerine ynelen szl
veya yazl vcuda bedeni temas iermeyen rahatsz edici nitelikteki hareketlerdir
biiminde tanmlamaktadr (Yenidnya, Legal, Eyll 2005, s. 3301). Yoku Sevke
gre, vcut dokunulmazlnn ihlali nitelii tamayan (cinsel saldr boyutuna
ulamayan) cinsel amal davranlar bu suu oluturur (Yoku Sevk, 5237 say-
l Trk Ceza Kanununda Cinsel Saldr ve Cinsel Taciz Sular, TBB Dergisi, S. 57
(2005), s. 272). Kurta gre, belirli bir kimseye kar ehvet duygusuyla gerekle-
tirilen, utanma ve namus duygusunu rencide edecek, ahlak ynnden rahatszlk
yaratacak nitelikte bedensel temas gerektirmeyen hareketler cinsel tacizdir (Kurt,
5237 sayl Trk Ceza Kanununda Cinsel Taciz Suu, Uur Alacakaptana Armaan,
2008, s. 517).

TBB Dergisi, Say 88, 2010 277

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

6. Cebir Kullanma Suu (TCK m. 108)

Bu madde anlamnda cebir, bir bakasnn zgrce irade olutur-
mas ve/veya bu dorultuda hareket etmesini engellemeye elverili
biimde bedenine ynelik zorlayc bir etkidir.65 retide egemen g-
re gre cebir, iradenin zgrce oluturulmas ve bu dorultuda ha-
reket edilmesini olanaksz klan vis absoluta veya irade zgrln
nemli lde ihlal eden vis compulsiva biiminde gerekleebilir.66
Mobbinge sreci ierisinde izlenen amaca ulamak iin maduru hu-
kukun izin vermedii belirli bir davranta bulunmaya zorlamak cebir
kullanma suunu oluturabilir.67

7. Kiilerin Huzur ve Sknunu Bozma Suu (TCK m. 123)

Srf huzur ve sknunu bozmak amacyla mobbing maduruna
srarla telefon etmek, grlt yapmak ya da hukuka aykr baka bir
davranta bulunmak bu suu oluturur. Mobbing srecinde gerek-
letirilen birok eylemi bu madde anlamnda hukuka aykr davran
ierisinde ele almak ve cezalandrmak mmkndr.68 Kiilerin huzur
ve skununu bozma, mobbing sreci ierisinde gerekleen ve dier
su tipleri kapsamnda cezalandrlmayan birok davran iine alan
ereve bir su tipi olma zellii gstermektedir.

8. Hakaret Suu (TCK m. 125)

Hakaret suu, ceza hukuku asndan nem tayan mobbing dav-
ranlar ierisinde ok sk gndeme gelmesi nedeniyle zel bir neme
sahiptir. Mobbingin bir dier zellii de kural olarak mobbing ma-
durunun gyabnda onun hakknda konumak ve ilgilinin erefini ih-
lale elverili dedikodu yaymaktr. Bu nedenle mobbing oluturan dav-
ranlarn hakaret suunu oluturup oluturmayaca da zerinde du-
rulmas gereken bir sorundur.

65
Trndle / Fischer, 240 no. 8; Kindhuser, BT/I 13 no. 8; Eser, in: S/S, vor 234
ff no. 6.
66
Krey / Heinrich, Strafrecht Besonderer Teil, Bd. 1, 2005, 4 no. 329; Eser, in: S/S,
240 no. 4; Wessels / Hettinger, BT/I 8 no. 396; Lackner / Khlt, 240 no. 1.
67
Fehr, Mobbing, s. 89 vd.
68
Yine bkz. nver, CHD, 2009, s. 105.

278 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

Bu sula, madurun kiisel erefine ynelik saldr cezalandrl-

maktadr. eref, kkeni, eitim durumu, cinsiyeti veya kiisel duru-
muma baklmakszn her insana tannm olan bir deerdir. Bugn -
retide egemen olan gre gre, eref, ve sosyal yaamdan bamsz
deer ve ne de mnhasran subjektif duyarllkla aklanabilir.69 e-
ref, bu anlaya gre, karma bir deer olup, gerek bir insann kendisi-
ne kar besledii isel deeri (i eref) ve gerekse bakalarnn gzn-
deki deerini (d eref) ihtiva etmektedir.70
Bu suun olumas iin mobbing madurunun onur, eref ve say-
gnln rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat et-
mek ya da svmek gerekmektedir. davrann, onur, eref ve saygn-
l rencide edebilecek nitelikte olmas yeterli olup, ayrca madurun
gerekten onur, eref ve saygnlnn rencide edilmi olmas aranmaz.71
Somut bir fiil veya olgu isnad etmek belirli bir olay madura ykle-
mek; svmek ise, bir kimse hakknda olumsuz bir deer yargsn
belirtmektir.72 Bu su ya, mobbing madurunun huzurunda ya da g-
yabnda ilenir. Suun gyapta ilenmesi durumunda hakaretin ceza-
landrlabilmesi iin suun en az kiiyle ihtilat edilmesi gerekir. Su-
un huzurda ilenmi saylabilmesi iin, sylenen szn herhangi bir
aracya gerek duyulmakszn dorudan doruya madur tarafndan
renilmi olmas gerekir; fail ve madurun yz yze gelmi olmalar
aranmaz.73 htilat ise, en az kiinin isnad edilen fiil veya olgu ya da
svmeyi renmi olmalar demektir.74

69
Bu konudaki tartmalar iin bkz. Lenckner, in: S/S, vor 185 ff no. 1; nder, a-
hslara ve Mala Kar Crmler ve Biliim Alannda Sular, 1994, s. 221 vd.; Trndle /
Fischer, vor 185 no. 3 vd.; Lackner / Khlt, vor 185, no.1; Toroslu, Ceza Hukuku,
s. 99 vd.
70
Ayn ynde Yenidnya / Alahin, Bireyin erefine Kar Sular, TBBD, S. 68 Ocak-
ubat 2007, s. 45; Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 221 vd.; zbek, erefe Kar
Sular, HvA, Yl 2 S. 5 (Nisan 2005), s. 257.
71
Ayn ynde Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 227.
72
Erman / zek, no. 345; nder, ahslara, s. 240; Toroslu, Ceza Hukuku, s. 109 vd.;
Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 226.
73
Erman/zek, no. 355; nder, ahslara, s.245; Erman, Hakaret ve Svme Crmleri,
1989, no. 66; Dnmezer, Kiilere ve Mala Kar Crmler, 2001 no.240; Toroslu, Ceza
Hukuku, s. 113; Yenidnya / Alahin, TBBD, 2007, s. 58 vd.; Centel / Zafer / ak-
mut, Kiilere, s. 228.
74
Erman/zek, no. 352; Erman, Hakaret ve Svme, no.58; Yenidnya/Alahin, TBBD,
2007, s. 56; Centel / Zafer / akmut, Kiilere, s. 230.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 279

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

u halde herhangi bir aracya gerek durulmakszn dorudan ma-

durun duyabilecei ya da madur dnda en az kiinin hakareti -
renmelerini salayacak biimde, mobbing sreci ierisinde madurun
onur eref ve saygnlna ynelik olarak gerekletirilen davranlar
hakaret suu kapsamnda cezalandrmak mmkndr.

VIII. MOBBNG DAVRANILARININ CEZALANDIRILMASI

KONUSUNDA ORTAYA IKAN BAZI CEZA HUKUKU
SORUNLARI
Mobbing davranlarn cezalandrlmas konusunda ortaya kan
temel sorunlardan birisi ihmali davrann cezalandrlabilirlii, ikincisi,
nedensellik ve objektif isnad edilebilirlik ve nihayet ncs davrann
sosyal uygunluu sorunudur.

1. hmali Davrann Cezalandrlabilirlii Sorunu

Mobbing sreci ierisinde gerekletirilen davranlar cezalan-
drmak iin, bu davrann dorudan fail tarafndan gerekletirilmesi
her zaman zorunlu deildir. Madura kar mobbing davranlarnn
gerekletirildiini bilen, ancak harekete gemeyen, gz yuman ve ola-
y doal geliimine brakan kiinin de ihmali davran nedeniyle ceza-
landrlmas gndeme gelebilir. hmali hareketin cezalandrlmas ba-
kmndan, mobbing bir iyerinde gerekletiine gre, ncelikle iletme
sahibi ve iveren zerinde durulmaldr. Bundan baka madurun ayn
iyerinde alyor olmas nedeniyle yakn iliki ierisinde bulunan ve
mobbing olgusu, genellikle gz nnde gerekleen alma arkadala-
r ve amiri bakmndan da ihmali davrann cezalandrlmas zm
gereken bir sorundur.
hmali davran gerekletirenin dorudan fail yannda fail ola-
rak m, yoksa yardm eden olarak m cezalandrlaca tartmasn-
dan bamsz olarak,75 somut olayda harekete gemeyen kiinin hu-

75
Baz yazarlar, fiile egemenlik ltne gre ihmali davranta bulunan kiinin fail
ya da yardm eden olabileceini savunmakta (Wessels/Beulke, Strafrecht Allge-
meiner Teil, 2002, no. 734; Joecks, Mnchener Kommentar Strafgesetzbuch, 2003,
13 no.59); baz yazarlar faillik sfatn tamamen reddetmekte (Lackner / Khlt, 25
no.5; Jescheck, in: Strafgesetzbuch Leipziger Kommentar, 1999, vor 13 no. 57); ba-
zlar ise, her durumda fail olduu sonucuna varmaktadr (Roxin, Strafrecht Allge-

280 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

kuksal yarara ynelik somut tehlike iin garantr konumunda olmas

gerekir.76 Garantr, herkese yklenen dayanma ve yardm ykml-
ln aan ve tipik neticenin gereklememesi iin hukuksal ykm-
llk altnda bulunan kiidir. Ahlaki ykmllkler, ihmali bir davra-
nn cezalandrlmasna dayanak oluturmaz.77
hmali davrann cezalandrlmas bakmndan ncelikle neticeyi
nleme ynndeki hukuksal ykmlln dayanaklarnn ne olabi-
lecei zerinde durmak gerekir. Alman Hukukundan farkl olarak,78
TCK m. 83deki dzenleme gz nnde bulundurulduunda, netice-
yi nleme ykmllnn, kanuna, szlemeye ya da n gelen tehlike-
li davrana dayanabilecei sonucu ortaya kmaktadr. Mobbing iye-
ri iin tipik bir olgu olarak ele alndnda ve mobbingin yalnzca ma-
durun kiilii ile ilgili bir sorun olmad gz nnde bulunduruldu-
unda, mobbing sreci sonunda ortaya kan hukuksal yarara ynelik
ihlalin iletme ve iyerindeki koullarn bnyesinde barndrd teh-
likeden kaynakland sylenebilir. Gerekten iveren hukuksal yara-
ra ynelik ihlali nleme konusunda i hukukunun kendisine salad-
aralarla mdahale etme olanana sahiptir. Bu nedenle retide i-
veren asndan herhalde neticeyi nleme konusunda hukuksal bir y-
kmlln mevcudiyeti kabul edilmektedir.79 verenin yetki devret-
tii amir durumundaki kiiler de, kendilerine tannan yetki snrlar
ierisinde garantr konumundadrlar.80 Bununla birlikte iverenin ga-
rantr konumu, yalnzca mobbing madurunun alma arkadalar-
nn iletme ve iyeri ile balantl davranlarn nlemekle snrldr.81
Buna karlk mobbing madurunun alma arkadalar, salt ayn i-
yerinde alyor olmalar nedeniyle garantr saylmazlar ve bu neden-
le de mobbing oluturan davranlara kar harekete geme ve bundan

meiner Teil, Bd. 2: Besondere Erscheinungsformen der Straftat, 2003, 31 no. 140
vd.).
76
Lackner / Khlt, 27 no. 5; Cramer / Heine, in: S/S, 27 no.15; Wessels / Beulke,
no. 734.
77
Stree, in: S/S, 13 no. 7; Trndle / Fischer, 13 no. 5a; Wessels / Beulke, no. 717.
78
Oysa Alman hukukunda bunun yannda sk yaam birliktelii, zel gven ilikisi
de neticeyi nleme ykmllne dayanak oluturabilir (bu konudaki gr ve
tartmalar iin bkz. Mhe, Mobbing, s. 222 vd.)
79
Mhe, Mobbing, s. 244; Fehr, Mobbing, s. 198.
80
Mhe, Mobbing, s. 246.
81
Fehr, Mobbing, s. 198.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 281

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

ortaya kan neticeyi nleme ykmll altnda deildirler.82

Failin neticeyi nleme ykmll altnda olmas, tek bana bu
neticeden dolay sorumlu tutulmas iin yeterli deildir. Bundan ba-
ka hareketi gerekletirmekle ykml olan kii, kurtarma davran-
n gerekletirmek suretiyle neticeyi nleyebilecek durumda ise, an-
cak bu takdirde netice ona yklenebilir.83 Mnhasran nceden kesin
olarak sonusuz kalaca dnlen bir hareket sz konusu ise, ha-
reket olanann bulunduundan sz edilemez.84 veren ve amirin,
mobbing failini uyarmak, i szlemesini feshetmek suretiyle mob-
bing oluturan davranlarn nleyebilme durumunda olduu kabul
edilmelidir.85
Nihayet ihmali davrann gerekleen netice bakmndan ne-
densel olmas da aranr. Bu nedenle neticeyi nleme konusunda hu-
kuksal ykmllk altnda bulunan kii, icra hareketinde bulun-
mu olsayd dahi, yine de netice gerekleebilecekti, diyebilecei-
miz durumlarda, failin bu neticeden dolay herhangi bir sorumlulu-
u yoktur.86 Grld gibi ihmali sularda nedensellii art teorisi
anlamnda condici sine que non formln uygulayarak tespit etme
olana yoktur. Burada nedensellik bir varsayma dayanmaktadr:
hmal edilen davran gerekletirilmi olsayd, netice, kesine yakn
bir olaslkla nlenebilirdi diyebiliyorsak, ihmali davranla gerek-
leen netice arasnda nedensellik ba vardr. Grld gibi, bu-
rada neticenin, kurtarma davrannn gerekletirilmesi durumun-
da yzde yz kesinlikle nlenebilecek olmas aranmamaktadr.87 -
veren, kural olarak kendisine tannan aralar erevesinde iyerinde
alanlarn dier alanlara kar mobbing oluturan davranlar-
n kesine yakn bir olaslkla nleme ve engelleyebilme durumun-
dadr88 ve bu nedenle dier alanlarn madura ynelik mobbing

82
Mhe, Mobbing, s. 247; arkadalarnn istisnai durumlarda garantr konumun-
da olduu gr iin bkz. Fehr, Mobbing, s. 189.
83
Jescheck, in: LK, vor 13 no.93; Trndle / Fischer, 13 no.14; Wessels / Beulke, no.
708; Baumann / Weber / Mitsch, Strafrecht Allgemeiner Teil, 1995, 13 no. 15; Ro-
xin, AT II, vor 31 no. 8.
84
Baumann/Weber/Mitsch, 13 no. 23; Roxin, AT II, vor 31 no .9 vd.
85
Mhe, Mobbing, s. 258 vd.
86
Khl, Strafrecht Allgemeiner Teil, 2000, 18 no. 36.
87
Khl, 18 no. 37; Baumann / Weber / Mitsch, 15 no. 24.
88
Mhe, Mobbing, s. 260.

282 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

davranlarn engelleme olanana sahip olduu halde engelleme-

mesi ceza sorumluluunu gndeme getirir.

2. Nedensellik ve Objektif snadiyet Sorunu

Mobbing durumunda dorudan tipik neticenin ortaya kmasna
yol aan bir davrantan ou zaman sz etmek olanakszdr. Bu ne-
denle sz konusu mobbing davrannn tipik netice bakmndan ne-
densel olup olmadn belirlemek de glemektedir.
Bu soruya yant vermek iin art teorisinin formlnden yarar-
lanlmaldr. Buna gre netice, kendisinden nce bulunmas zorun-
lu btn artlarn bir araya gelmesiyle gerekleir; bu artlardan her
biri neticenin meydana gelmesi bakmndan zorunludur ve dierle-
riyle ayn deere sahiptir. Bunlardan birisinin bulunmamas halinde
neticenin gereklemeyecei sylenebiliyorsa, o art netice bakmn-
dan nedensellik deerine sahiptir.89 Nedensellik balantsnn kabul
iin failin davrannn netice bakmndan birden fazla arttan yalnz-
ca birisi olmas yeterlidir. Baka bir anlatmla neticenin tek bir nede-
ni olmas gerekmez ve netice bakmndan nedensel faktr birden faz-
la da olabilir.90 Bu teoriye gre neticeye uzak ve nemsiz koullar da
nedensellik balants ierisinde ele alnr.91 Teori, neticenin meydana
gelmesi bakmndan zorunlu olan her artn ayn deerde olduun-
dan hareket eder; bu yzden art teorisi, artlarn eitlii teorisi ola-
rak da anlmaktadr.92 Buna gre nedenselliin tespiti, tahmine daya-
l bir eleme srecini gerektirmekte93 ve bu erevede eer fail hareke-
ti gerekletirmi olmasayd neticenin meydana gelecek olup olmad-
sorulmaktadr.94
O halde mobbing failinin davranlar olmasayd, mobbing ma-
durunun salnda bozulma olmayacakt denilebiliyorsa, ancak bu
takdirde art teorisi anlamnda nedensellik balants kurulmu olur.

89
Jescheck, in: LK, vor 13 no. 55; Lenckner, in: S/S, vor 13 no. 73 vd.; Khl, 2 no.
7; Wessels/Beulke, 6 no. 156 vd.
90
Wessels/Beulke, 6 no. 156.
91
Wessels/Beulke, 6 no. 156.
92
Freund, in: MK, vor 13 no. 306.
93
Khl, 2 no.9.
94
Eser, in: S/S, vor 13 no. 73.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 283

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

Somut olayda bunun tespiti olduka gtr ve kural olarak yalnzca

psikiyatrik inceleme ile aa kavuturulabilir. Burada incelenmesi ge-
reken, mobbing olmasayd da bakaca yaam koullarnn madurda
psikolojik rahatszla yol am olup olamayacadr.95
lgilinin psikolojik ve fiziksel durumu iin mobbingin nedensel ol-
duunun tespit edilmesinden sonra, bu durumun, fiilen mobbing fai-
line objektif olarak isnat edilip edilemeyecei incelenmelidir. Modern
objektif isnadiyet retisi, neticenin, failin eseri olarak deerlendirile-
bilmesi iin nedensellii gerekli, ancak tek bana yeterli olmayan bir
koul olarak grmektedir.96 Ceza hukukunda tek bana hareket ile ne-
tice arasnda nedensellik ilikisinin kurulmas yeterli olmayp, netice-
nin, faile bir insann yapabilecei gz nnde bulundurularak onun
bir eseri olarak yklenip yklenemeyecei de aratrlr. te objektif is-
nadiyet, art teorisi erevesinde doal anlamda nedensellii tamamla-
makta ve sorumluluu normatif ynden ikinci bir kez deerlendirme
yapmak suretiyle snrlandrmaktadr. retide neticenin objektif ola-
rak faile yklenebilmesi iin gerekli ltlerin ne olduu tartmaldr.
Bununla birlikte genellikle u ltlerden hareket edilmektedir: Neti-
ce, eer davran, suun konusu zerinde tipiklik asndan nemli bir tehlike
yaratm ve ayrca bu tehlike tipik neticenin ortaya knda gereklemi ise,
ancak bu takdirde faile isnad edilebilir.97 Buna gre, eer fail, nedensellik
geliimine onun bir eseri olarak egemen olamyor veya onu ynlendi-
remiyorsa, ortaya kan netice, isnat edilebilir bir netice deildir. Eer
fail tarafndan yaratlan tipik tehlike, meydana gelen neticede gerek-
lemi deilse (riziko balantsnn bulunmamas) veya netice ykm-
lle aykr bir davrann sonucu olmakla birlikte, bu normun koru-
ma alannn dnda kalyorsa (koruma amac balants) gerekleen
netice faile objektif olarak isnat edilemez.98
Burada da somut olayn zelliklerine gre mobbing madurunda
fiziksel ve psikolojik bozukluun ortaya kmasnn, ilgili su tipinin
arzu etmedii bir tehlikenin gereklemesi olarak deerlendirilip de-
erlendirilmeyecei ele alnr. Mobbing durumlarnda tipik olarak he-
saba katlamayan, mobbingin yakn bir sonucu olarak grlemeyecek

95
Schulz, Strafrechtliche Aspekte des Mobbing Teil II, jurisPR-StrafR 7/2009, s. 5.
96
Trndle/Fischer, vor 13 no. 17.
97
Gropp, Strafrecht Allgemeiner Teil, 2005, 5 no. 42.
98
Bkz. Trndle / Fischer, vor 13 no. 17a vd.

284 TBB Dergisi, Say 88, 2010

makaleler Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK

durumlarda objektif isnadiyetten sz edilemez.99

3. Davrann Sosyal Uygunluu Sorunu

Burada ncelikle sosyal uygunluk retisi zerinde durmak gere-
kir. Sosyal adan uygun olan davranlarn cezay gerektirip gerektir-
medii ve eer gerektirmiyorsa bunun dogmatik temeli, ceza hukuku-
nun en tartmal konularndan birisidir. Welzel tarafndan ortaya ko-
nulan bu gr baz yazarlar tarafndan hukuksal gvenlii tehlikeye
drd ve mevcut yorum kurallar karsnda gereksiz olduu ge-
rekesiyle reddedilmektedir.100 Sosyal uygunluk retide birok yazar
tarafndan tipiklii ortadan kaldran bir neden olarak grlmektedir.101
Baz yazarlar ise, sosyal uygunluu, su tipinin ratio legisine daya-
nan yoruma yardmc bir ara olarak deerlendirmektedir.102 Dier bir
gr ise sosyal uygunluu bir hukuka uygunluk nedeni olarak ele
almaktadr.103
Dogmatik temeli ne olursa olsun, toplum yaamnn sregelen sos-
yal etik dzeninin snrlar ierisinde kalan davranlarn cezay gerektir-
medii konusunda gr birlii bulunmaktadr.
Mobbing sreci ierisinde gerekletirilen davranlar birbirin-
den bamsz olarak ele alndnda, ancak ok seyrek durumlarda su
oluturan davran biimleri ile karlalr. Mobbing faili, genellikle
davranlarn hukuksal adan izin verilen ve hogrlen snrlar ie-
risinde tutmaya zen gsterir. Bu nedenle de sre ierisinde gerek-
letirilen davranlar tek tek ele alndnda nemsiz grlebilir. Bu
adan bakldnda, mobbing sreci ierisinde madura ynelik d-
lama, iletiimi kesme veya gcnn zerinde i ykleme gibi davra-
nlarn sosyal uygunluk erevesinde cezalandrlabilirliinin ortadan
kalkmas sorunu ile karlalr. lk bakta bu tr davranlarn neza-

99
Schulz, jurisPR-StrafR 7/2009, s. 5.
100
Hirsch, in: LK, vor 32 no.29.
101
Trndle / Fischer, vor 32 no.12; Wessels / Beulke, no. 57; Roxin, Strafrecht Allge-
meiner Teil, Bd. 1: Grundlagen, 2006 , 10 no. 34.
102
Baumann / Weber / Mitsch, 16 no.35; Freund, in: MK, vor 13 ff no.142; Lenc-
kner, in: S/S, vor 13 no. 68 vd.; ztrk/Erdem, Ceza Hukuku ve Gvenlik Tedbir-
leri Hukuku, 2008, no. 289.
103
Schmidthaeuser, Strafrecht Allgemeiner Teil Studienbuch, 1984, 6/102 vd.

TBB Dergisi, Say 88, 2010 285

Mustafa Ruhan ERDEM/Benay PARLAK makaleler

ket ve etik d olduu, ancak hukuksal adan nem tamad d-

nlebilir. Bununla birlikte mobbing srecinde normal olarak nitelen-
dirilen davran biimlerini aan kasten ve sistematik bir eziyet ektir-
me sz konusu olduu iin, bu davranlarn sosyal uygunluk re-
tisine dayanarak cezalandrlmayaca dncesi reddedilmektedir.104
Bize gre de, mobbing, maduru psikolojik olarak kertmek ama-
cna dayanan sistematik olarak bavurulan srekli, eziyet ektirmeye
ynelik baskc ve ayrmc davranlar olarak ele alndnda, bu dav-
ranlarn sosyal adan uygun olduu sylenemez.105

SONU
Yldrma, glk karma ve ayrmcla hizmet eden, madurun
genel kiilik hakkn, onuru veya saln bozan birbiriyle balant-
l ve sistematik davranlar anlamnda mobbing, hukuksal bir kavram
olmayp uygulamada karlalan bir olgunun karlnda kullanl-
maktadr. Mobbing sreci ierisinde gerekletirilen davranlar ce-
zalandrma konusunda mevcut ceza hukuku aralarnn yeterli oldu-
u ve bu olguyu bamsz bir su tipi olarak ayrca dzenlemeye gerek
olmad dncesindeyiz.

104
Wolmerath, Mobbing, s. 54 vd.
105
Fehr, Mobbing, s. 186.

286 TBB Dergisi, Say 88, 2010