Historia e kompanis Fiat, dhe lufta e saj n

tregun ndrkombtar.

Marka Italiane FIAT e njohur n t gjith botn pr m

shum se 100 vite

FIAT sht marka automobilistike e Fiat Group Automobiles, e cila sht po ashtu pjes e grupit
industrial Fiat S.p.A. Marka ka nj histori t gjat, duke qn se sht themeluar n 11 korrik 1899
n Torino si shtpi prodhimi e automjeteve, duke e rritur kapacitetin industrial edhe n sektor t
tjer, duke u br grupi financiar m i rndsishm n Itali. Nga 1 shkurti 2007 bn pjes, bashk
me markn Alfa Romeo, Lancia, Abarth dhe Fiat Professional, e Fiat Group Automobiles, q
prfaqson degn kryesore t automobilve Fiat S.p.A.
Historia e kompanis

Kompania lindi prej vullnetit t prbashkt t disa njerzve si: aristokrat, pronar, biznesmen
dhe profesionist Torinez; t cilt nisn ndrtimin e nj fabrike automobilsh. Ideja e prodhimit t
automobilve n shkall industriale iu erdhi dy miqve Emanuele Cacherano di Bricherasio dhe
Cesare Goria Gatti (themelues t Klubi i Automobilve t Italis) q m par kishin financuar
kompanin Accomandita Ceirano & C., e cila ndrtoi elleyes, nj makin e projektuar nga
ing. Aristide Faccioli dhe e ndrtuar n mnyr artizanale nga Giovanni Battista Ceirano. Duke
par suksesin e elleyes n prezantimin e saj, Bricherasio dhe Gatti i propozuan nj grupi t
njohurish pr t bler eksperiencn, n mnyr q kompania Accomandita Ceirano & C. t
transferoj prodhimin n shkall industriale, si bhej n fabrikat e Evrops Perndimore.

Modelet para lufts (1900-1945)

Prodhimi i par i autoveturs, n vitin 1900, u realizua me 150 punonjs n nj stabiliment n

Torino. Nga aty doln 24 automjete model Fiat 3/12hp, kurioze ishin se kto mjete nuk ecnin
mbrapsht. Prsri n 1903 prodhimi ishte i limituar n 103 makina. Fiat 1 Fiacre, taksia e par
prodhuar nga Fiat, n 190. N 1902 daton edhe pjesmarrje e par n konkurset automobilistike.
N dhjetvjearin e par t shekullit XX fillon prodhimi i mjeteve tregtare, prodhimi tramvajit,
kamionave dhe motorrave detar. Kompania nisi aktivitetet jasht Italis n 1908 me themelimin
e Fiat Automobile Co n SHBA dhe me ndrtimin n 1909 t stabilimentit Poughkeepsie;
ndrkoh u rrit edhe numri i t punsuarve, duke arritur n 2500 makina n 1906. N 1908 u
prodhua Fiat 1 Fiacre, vetura e par e destinuar pr taksi e cila u eksportua pr qytetet e Parisit,
Londrs dhe Nju Jorkut. Pak para shprthimit t lufts s par botrore, kompania torineze rinovoi
komplet prodhimin duke nxjerr nj shumllojshmri modelesh si: 1, 2, 3, 4, 5, 6; n kto modele
pr hert par u prdor bateria dhe transmisioni kardanik. N 1911 kompania prpiqet t ndtoj
nj vetur specifike q t thyej rekordin botror t shpejtsis, dhe kshtu ndrtoi Fiat 300 hp
Record, me motorr 29.000 cc dhe 290 kuaj fuqi, n gjndje t arrinte 300 km/h. Fiat 509 Para
shprthimit t lufts themelohet kompania vartse e Fiatit Fiat lubrificanti, zgjeron edhe aktivitetin
jasht duke hapur nj shoqri n Rusi dhe fillon prodhimin n seri t Fiat Zero, nga e cila do t
prodhoheshin rreth 2000 cop, t cilat kishin edhe impiant elektrik. Natyrisht q gjat lufts i gjith
prodhimi pr tregun civil ndaloi dhe u konvertuan n prodhim pr ushtrin, sidomos modeli Fiat
501. Pas rifillimit t prodhimit pas lufts n 1919 kompania prezanton Fiat 501 pr prdorim civil,
si ky model Fiati arrin t hedh n treg 45.000 cop. Ndrkoh vazhdon diversifikimi n mjetet
industriale dhe t pjesve; pr pjest e kmbimit u themelua kompania Magneti-Marelli. Pas
vizits s Senatorit Agnelli n stabilimentet e Fordit, t themeluar nga Henry Ford n 1903 n
SHBA, dukej qart q e vetmja rrug pr rritjen e prodhimit ishte prodhimi n seri, nprmjet
zinxhirit t montimit. Kjo metod u zbatua n stabilimentin e ri Lingotto, stabiliment modern prej
153.000 m2, me 5 kate dhe nj pist prove pr modelet e reja mbi ati. Modelet n prodhim n vitet
1920 variojn nga modeli utilitar Fiat 509 deri tek vetura e bollshme luksoze Fiat 529 e paisur me
frena n t katrt rrotat dhe me timon t rregullueshm. Nj risi teknologjike e rndsishme n
1928 ku Fiati, i pari n bot, prdor alumin pr kokat e motorrve.

Prodhimi i Fiatit pas lufte

Fiat 500 B e vitit 1948/ Fundi i konfliktit botror la nj grumbull hiri t impianteve t prodhimit,
po kshtu boshllk la edhe vdekja e bashkthemeluesit t Fiatit, drejtimi i kompanis iu besua ing.
Valletta. Vetm n vitin 1948 dhe fal ndihmave thelbsore t Planit Marshall prfunduan punimet
e rikonstruksionit t fabrikave dhe kshtu nisi prodhimi. Megjithse prodhimi filloi q n fund t
1945, me numr t limituar, filloi prodhimi i tri modeleve kryesore: 500 Topolino, 1100 dhe 6-
cilindshja 1500. N 1948, n fillim t qershorit, bhet rinivimi i par pas lufte: lindi 500 B, q
ndryshon nga paraardhsja sidomos pas nj modifikimi n sistemin e ndarjes s motorrit, q kalon
nga valvulat ansore tek m modernet dhe efientet valvula n kok, me nj shtim n fuqi (nga
13 deri 16 KF) dhe shpejtsi (nga 85 deri 95 km/h). N karroceri nuk u bn ndryshime. N m
pak se tre muaj m von, n shtator 1948, del makina e par portobagazh (station agon) italiana
e prodhuar n seri: bhet fjal pr 500 B Giardiniera. N 1949 Topolino ndryshon veshje dhe
bhet 500 C. N mars, versioni i ri ekspozohet n Sallonin Ndrkombtar t Makinave n Gjenev.
Makins iu bn kryesisht modifikime estetike n karroceri. Fiat 8V. N 1950 prezantohet modeli
m i ri, Fiat 1400, q nxjerr n pension Fiat 1500; do t jet modeli i par me ngrohje. N vitet n
vazhdim do to dilnin modele pak t pazakont p Fiatin e asaj kohe:n 1951 del Fiat
Campagnola, gjysm fuoristrad e cila bazohej tek amerikanja Jeep e prdorur nga Ushtria
Amerikane gjat lufts, nj vit m von (1952) i vjen rradha Fiat 8V, nj vetur sportive me 2
vende me amortizim t pavarur n t 4 rrotat. Nj tjetr ngjarje e rndsishme ishte n 1951 me
prodhimin e avionit t par Fiat modeli G80, Aeroplani reaktiv i par i ndrtuar n Itali.
Modelet e viteve 60

N harkun e pak viteve kompania ppiqet t mbuloj krkesa t shumta nga veturat e vogla me 2
dyer tek ato t mdhat dhe luksozet me modele t quajtura: berlina, giardinetta, coup dhe spider,
duke u br kshtu kompania m e madhe italiane dhe nj ndr m t mdhat n Evrop n ato
vite. Fiat 850/ N 1964 prodhohet nj tjetr vetur e suksesshme Fiat 850, me stilin vetur e vogl,
coup dhe spyder. N 1966, n t njjtin vit q bhet ndrrimi i pushtetit ndrmjet Valletta dhe Av.
Gianni Agnelli, prezantohet vetura sportive Fiat Dino, e projektuar s bashku me Ferrarin q
prezanton t njjin model me emrin e vet. N 1967 prezantohet Fiat 124 q merr titullin Makina e
Vitit, me mekanikn e saj Pininfarina krijon nj model spider shum cilsor. N 1967 del Fiat 125
dhe fillon intensifikimi i prezencs s kompanis n Jug t Italis; prve se blen pjes t
aksioneve t Ferrarit blen edhe Lancian. N 1969 prezantohet makina e par me motorr me
trheqje t mbrapme Fiat 128, e vila po ashtu merr titullin Makina e Vitit.

Modelet e viteve 70

Fillimi i viteve 70, prvese prfaqsuan fillimin e prodhimit t Fiatit jasht Italis me hapjen e
stabilimentit n Bashkimin Sovjetik, u prezantua n tregjet botrore Fiat 127, trashgimtarja e Fiat
850, vetm n 3 vite prodhim, u ndrtuan mbi nj milion ekzemplar. Fiat 127/ Viti 1972 sjell
modele t reja, zvendsohet Fiat Nuova 500 (tashm versioni R-Rinovuar) me Fiat 126n e re,
veturat u prfaqsuan nga Fiat 132 ndrsa sporive Fiat X1/9 (projektuar dhe ndrtuar nga Bertone).
Pas disa vitesh pa risi, pr shkak t krizs s nafts, del nl 1974 zvendsuesja e Fiat 124, Fiat 131
e montuar n stabilimentin Mirafiori me teknik pjesrisht t robotizuar, dhe Fiat 133 nj przierje
mes 127 dhe 126 prodhuar dhe shitur vetm jasht (Spanj dhe Argjentin). N 1978 fillon
prodhimi i Fiat Ritmo, vetur e mesme ndryshe nga prodhimi i mparshm. Fiat Auto S.p.A./ N t
njjtin vit kompania pson ndryshime radikale n struktur me krijimin e Fiat Auto Spa n t ciln
u vendosn vetm kompanit n tregun e automobilizmit (Fiat, Lancia, Autobianchi dhe Abarth)
me prjashtim t Feerrarit q, bashk me Maseratin e cila kur u ble u b pjes e kompanis, duke
qn se kompania kishte produkte t tjera prve veturave si Fiat Ferroviaria, Fiat Avio dhe Fiat
Trattori. Ndrkoh i gjith prodhimi i mjeteve industriale u riemrua nga Fiat dhe u bashkua me
markn Iveco.

Modelet e viteve 80
N fillim t viteve 80 u paraqit rinovim i Fiat Panda e vitit 1980 (dizenjim i Giugiaro). Fiat
Argenta zvendson Fiat 132 n 1981 e cila ishte m shum nj rishikim i prgjithshm. Fiat
Regata zvendson Fiat 131 n 1983 e derivuar nga Ritmo. FIAT Uno seria e pare/ N 1983 del
Fiat Uno (dizenjo e Giugiaro), trashgimtare e Fiat 127, fiton edhe ajo titullin Makina e Vitit, e
paisur me motorr FIRE 1000, deri m sot sht modeli Fiat m i prodhuar, me mbi 8.000.000
makina. N 1985 prodhohet makina e par me t gjitha pjest mekanike t Fiatit, Croma (dizenjo e
Giugiaro), zvendson Argentan, njkohsisht lshohet Lancia Thema dhe Alfa Romeo 164
(dizenjo e Pininfarina). Pjes e projektit ishte edhe Saab 9000. N 1986 Fiati blen Alfa Romeon
nga IRI. N 1988 del Fiat Tipo q zvendson Fiat Ritmo, pas dy vitesh prezantohet Fiat Tempra
zvendsuese e Regatas, bashkpunim me Alfa Romeo 155 dhe Lancia Dedra. Gjithmon n 1988
prezantohet nj tjetr model historik i Fiatit, por ksaj here negativ: Fiat Duna, nj vetur e vogl,
version i vogl i Unos, lindur dhe prodhuar n Brazil ku pati shum sukses, pasi u importua n Itali
rezultoi nj vetur e dshtuar si nga ana estetike edhe mekanike.

Modelet e viteve 90

Fiat Punto (1993)/ Vitet 90 karakterizohen me futjen n prodhim t modeleve q shohim n ditt e
sotme n qarkullim, si Fiat Cinquecento e 1991 q zvendsoi 126, vetur shum e mir e vogl
pr qytet po ashtu nj makin e mir pr mini-rally. Fiat Punto, q zvendsoi Unon, lshuar n
1993, e cila fiton mimin Makina e Vitit 1995. Fiat Coup e 1993 q zvendsoi X1/9 e paisur me
motorr 2000 cm me benzin me aspirim Turbo, seria e par me 4 cilindra, ndrsa seria e dyt 1.8
L dhe 2.0 L 5 clilindra 20 valvola si me Turbo ashtu edhe me aspirim natyral. Fiat Ulysse del n
1994, ajo ishte monovolumi i madh me sukses, e zhvilluar n bashkpunim me grupin francez PSA
(prodhohet edhe si Lancia Z, Peugeot 806 dhe Citroen Evasion). Fiat Barchetta, autovetur spider
me motorr 1.8 e dizenjuar nga Andreas Zapatinas q pati sukses si makin sporive por edhe
ekonomike. Fiat Bravo/Brava e 1995, trashgimtare e Tipos e cilamori mimin Makina e Vitit
1996. Fiat Marea e 1996, e derivuar nga Bravo/Brava, si trashgimtare e Tempras.
Problemet e kompanis Fiat
( FCA FIAT Chrysler Automobiles)
FCA (FIAT Chrysler Automobiles) sht akuzuar nga SHBA pr trukim t nxjerrjes s gazrave
n 100 mij makina. Menjher pas lajmit, kuotat e kompanis n burs kan rn me 16 pr qind
dhe ka marr me vete edhe aksionet e kompanis Exor (e familjes Agnelli), me 9.3 pr qind.

Duket se sht nj skandal i ngjashm me at q prfshiu Volkswagen m 2015. Sipas Agjencis

Ambientale Amerikane (EPA), grupi automobilistik ka shkelur rregullat dhe u zbulua.

Mosnjoftimi pr pranin e nj software q ndikon n nxjerrjen e gazrave t makins prbn nj

shkelje serioze t ligjit.

Sipas EPA-s, q prej muajsh ka refuzuar t certifikoj makinat me naft t FCA q dalin n treg
m 2017, FIAT Chrysler Automobiles rrezikon nj gjob prej 4.63 miliard dollarsh pr dhunimin
e ligjeve mbi

Administratori i FCA ka deklaruar kompania nuk ka br asgj t paligjshme dhe nuk ka asgj t
prbashkt me rastin Volkswagen. Ditt e fundit, kompania gjermane mbylli skandalin e saj, duke
firmosur me autoritetet amerikane marrveshjen e pagess 4.3 miliard dollar pr mashtrimin mbi
emisionin e gazrave nga makinat me motor diesel.