You are on page 1of 13
‘Trwong DH Y khoa Pham Ngoc Thach BO m6n H6a Sinh-SHPT HOA HOC HEMOGLOBIN ThS. BS. Hoang Thi Tué Ngoc Muc tiéu 1. Trinh bay duge cdu tao ctia hemoglobin 2. Tinh bay duge vai trd cia hemoglobin trong van chuyén oxy 3. Phan tich duge co ché van chuyén CO; va H’ cia hemoglobin 1.DAI CUONG Trong co thé ngudi va nhiéu dong vat, oxy rat can thiét cho hoat déng cla céc m6 nhung oxy lai hda tan rat kém trong mau va kh6ng thé van chuyén mt céich higy qua dén m6. Chinh vi vay co thé cn phai c6 mét co ché van chuyén oxy hiéu qua hon. Nhiém va nay dugc dam nhan béi hemoglobin cia héng cau. Héng cdu ngudi binh thudng 6 kich thude nho (duéng kinh trung binh khoang 6-9 ym), hinh dia lom 2 mat, duge hinh thanh ti nhimg té bao tién than 1a céc nguyén bao mau (hemocytoblast). Trong qué trinh truéng thanh, nhiing té bao tién than nay sinh ra nhing thé hé té bao con, tao nén phan Ién hemoglobin va sau d6 chting mat din nhiing bao quan trong té bao nhu nhan, ty thé va lvéi ngi sinh chat. Vi thé, té bao hing cdu truéng thanh 1a nhing t& bao khOng hoan chinh, khong c6 kha nang sinh san va ¢ ngudi chi sing trung binh 120 ngay. Chire nang chinh cia héng cau 14 mang hemoglobin (ndng 46 hemoglobin trong héng cau rat cao, chiém t6i gan 34% trong lugng héng céu). Trong mau déng mach tir phdi qua tim dén m6 ngoai bién, khoang 96% hemoglobin duge bao hda voi oxy. Trong méu tinh mach vé tim, chi khoang 64% hemoglobin bao hda véi oxy. Vi vay, mdi 100 mL méu qua mé da gidi phéng khoang mét phin ba long oxy né mang (khoang 6,5 mL khf oxy & nhiét 46 va 4p sudt co thé). Ngoai chife nang chinh 1a van chuyén O2, hemoglobin con tham gia van chuyén CO, va H* tir m6 dén phéi. Truéng DH Y khoa Pham Ngoc Thach BO mén Héa Sinh-SHPT 2.CAU TAO CUA HEMOGLOBIN Phan ti hemoglobin (viét tat la Hb) c6 dang hinh cau, duéng kinh khoang 5,5 nm, trong lueng phan tr 64 500. Hemoglobin 18 mét protein cé 4 ban don vi, méi ban don vi c6 phan protein thuan Ja globin va phan nhém ngoai 1a hem. 2.1 HEM. Hem bao gdm mot cdu tric vong phuc tap 1a protoporphyrin gin voi mét nguyén tir st 6 dang sat héa tri 2 (Fe), 2.1.1 Cau tad ciia vong porphin va porphyrin Porphin 1a m6t hop chat gim 4 vong pyrol lién két véi nhau bing edu néi methylen (Hinh 1) HC-—-—-CH i t | HOCH ~ N H Pyrol 1 Com ry ti« 2 sHo—G faon é 8 |v oNH HN | THo— ‘cmon t Ne i * ~ ‘C=CH Y f mis : ‘ o=—c 78 6's Porphin (CopHsNa) Hinh 1. Céu tao vong pyrol va vong porphin. Trong porphin, 4 vong pyrol duce danh sé bang sé la mé I, II, IH, IV theo chiéu kim déng hé. Céc dinh cia vong pyrol duoc danh sé thit ne 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Cdu ndi giita céc vong pyrol dugc ky hiéu la 0 B, y, 6. Khi vong porphin duge gan thém cdc géc héa hoc nhat dinh 6 céc dinh sé tao nén porphyrin. Thy theo cdc géc h6a hoc & dinh vong porphin ma ta o6 c4c loai porphyrin khéc nhau (Hinh 2). Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach BO mon Héa Sinh-SHPT Bang 1. Cac géc ha hoc ciia porphyrin. Ten gée Cong thite Kyhieu Methyl aad 7M -CH - CH « z Ethyl 5 OH, -CH -CHOH - E-OH Hydroxyethyl | ~ CHL -CH=CH - Vv Vinyl , Acetat (cH coe. - A Propyonat CH -CH - COOH | bal ¥ A P A Pp TL» «fle ofl © |p ois” ele’ Protoporphyrin IIL Uroporphyrin I Uroporphyrin IIL Coproporphyrin 1 Coproporphyrin Til Hinh 2. M6t sé porphyrin thicong gap. Dang porphyrin c6 c4c nhém héa hoc gin & dinh sap xép theo thir ty (can ximg, ln lugt) durge xép vao loai I. Dang porphyrin ma vong pyrol IV c6 céc nhém hod hoc sip Trong DH Y khoa Pham Ngoc Thach Bo mén Hoa Sinh-SHPT xép theo thir tu ngugc lai doc xép vao loai III. Trong tw nhién chi cé loai I va TI, trong 6 loai THI phong phi va quan trong hon nhiéu vi bao gbm hem. 2.1.2. Hem Hem bat nguén tir phan ti protoporphyrin III (hay cdn goi 18 protoporphyrin IX), gin voi mot ion Fe™ (Hinh 3). Nhu vay, hem 1a mot phan tir.cé 4 vong pyrol néi véi nhau béi cau néi methylen, Mat phang cia phan tir hap thu nh séng va 1am cho hem c6 mau dé dam. Cée géc héa hoc methyl (M), vinyl (V) va propionate (Pr) duge xép theo thir tr M, V, M, V, M, Pr, Pr M. Phan ti Fe* & vj tf trung tam, lién két v6i protoporphyrin IIT bang 2 lién két c6ng héa tri va 2 lién két phéi tri (Hinh 4), Sat 6 dang Fe c6 kha ning gan két oxy thudn nghich, trong khi dang Fe** khong cé kha nang gin oxy. Vi vay khi hem bi oxy héa, Fe’* chuyén thanh Fe™* (hematin), sé am hem mét chire nang sinh hoc. 73 Hinh 4. Céng thice cau tao hem. Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach Bo mén Héa Sinh-SHPT 2.2. GLOBIN Globin & ngudi truéng thanh gém 4 chudi polypeptid: 2 chuéi alpha (mdi chudi c6 141 acid amin) va 2 chudi beta (méi chudi c6 146 acid amin). Do 46 hemoglobin chit yéu & ngudi truéng thanh 1a HbA! (02 B2). Dd cho trinh ty céc acid amin trong chudi o va trong chudi B chi giéng nhau khoang mét nita, cdu tric bac ba cia hai chudi nay lai tuong ty nhu nhau, Ngoai HbAI (09 2), con c6 mot s6 dang hemoglobin thuong gap khdc 1a: - HbA2 (globin gdm 2 chudi alpha va 2 chudi delta - o5,): 1a dang Hb-chiém khoang 2% long Hb ciia ngudi truéng thanh binh thudng HDF ( cilia bao thai, chiém khoang 0,5% lugng Hb & ngudi truéng thanh binh thudng, hin gdm 2 chudi alpha va 2 chudi gamma - of ya): ! dang Hb chi yéu - HbG (globin gdm 2 chudi zeta va 2 chudi xi - G: &:): Hb cia bao thai trong giai doan div. + HbP (globin gdm 2 chudi zeta va 2 chudi gamma - fy 72): Hb cba bao thai giai doan sau. ~~ 59 chudia - - x » aw chudi y = 40 (Cio thai) ; 2 arn 8 30) chudi B (ngudi =) truéng thanh) eS, BT omiigve \ ’ (ph6i thai) & 19 \ 2% x é chudi8 “Sn. 0 > 3 6 Sak 3 6 ‘Tudi thai (thang) Tudi (théng) Hinh 5. Tilé ting hop globin trong thai k) va sau khi sinh. Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach B6 mén Hoa Sinh-SHPT Tuy theo céc loai globin khac nhau ma mGi chudi polypeptid bao gém tir 7-20 cc doan xon ot - helice. Tinh tir dau amin tan thi cc dogn xoan nay duge dat tén theo thi ty ty A-H, trong 46 doan xoan E va F 1a noi cé vi wi gan két véi hem. Chudi polypeptide chita cdc acid amin khéng phan cuc nhu Leu, Val, Phe va Met, ngoai trir 2 vi tri ngoai Ié a histidin & vi tri s6 7 cia dogn E (His E7) va histidin 6 vj tf s6 8 cia doan F (His F8) Trong phan tir hemoglobin, céc vj tri ngoai Ié nay lién két véi sit cua hem. Trong phan tir hemoglobin, céc chudi polypeptide khéc loai lién két voi nhau rat manh, tao nén cau tric bac 4 cha hemoglobin. Su tuong téc cia o% vi By (cing nhw cia 2 v6i Bz) bao gom hon 30 vj tri tuong tac, sy tuong tac gitta oy va Bo (gitta a va By) bao gdm 19 vi tri. Céc twong tic nay chi yéu 18 cde tuong téc ky nude, tiép a6 1a cdc trong téc hydro va cudi cing 1a mét vai tuong téc ion (hay cdn goi 1a trong téc mudi). Céc tuong tac mudi tuy ft nhung lai c6 vai trd quan trong, sé durac dé cap dén & phan 3.1 2.3. SY KET HOP GIU’A HEM VA GLOBIN M6i chudi polypeptid cita globin gan véi 1 hem bing 2 Jién két phdi tf gitta Fe°* cla hem va N cia nhan imidazol ciia histidin E7 va F8 tao thanh 1 bén don vj cla hemoglobin. Nhy vay, nguyén ti Fe™* trong 1 ban don vj cia hemoglobin cé 6 lién két, bao gém 4 lién két v6i nit trong protoporphyrin (2 lién két cng h6a tri va 2 lién két phi tri) va 2 lién két voi chudi polypeptid (2 lién két phdi tri). 3. TINH CHAT CUA HEMOGLOBIN 3.1. VAN CHUYEN 0) Hemoglobin két hop thugn nghich véi oxy tao oxyhemoglobin. Day 1a phan tng gin oxy chit khéng phai Ia sy oxy héa (sat trong oxyhemoglobin van & dang Fe"). Mét nguyén ti sit cia hem cé thé gin voi 1 phan tir oxy. Nhu vay, mét phan tir hemoglobin 6 thé gin tdi da 4 phan tir Oz, méi O2 gin vao | hem: Hb +02 S Hb). Hemoglogin cé hai dang cau hinh chinh: dang T (tense hay taut: cing) va dang R (relaxed: gin). Dang T duge én dinh boi mét s6 Inong 16n cdc tong tic ion, trong 46 c6 nhiéu tuong téc ion gitta ot va Bo (cling nhu gitta ap va Bi). Su gin oxy v2o mot bén don yj cija dang T sé 1am thay déi cdu hinh dang T thanh dang R. 80 Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach B6 mén Héa Sinh-SHPT Su gin két phan ti oxy dau tién vao deoxyhemoglobin kéo sat trong hem vé mat phang ciia vong porphyrin (Hinh 6). Sy di chuyén 46 kéo theo su di chuyén cia His F8 va cdc phan tir gin két vi n6, Hu qua la nhiing lién két mudi gia cdc géc carboxyl cla c& 4 ban don vj Hb bi gay. Do 46, mét cp ban don vi a /B sé quay mét truc 15 d6 so voi c&p bén don vj con lai (Hinh 7). Nhting thay 44i trong cdu tnic bac 2, bac 3 va bac 4 di cling vGi 4i Ive cao voi oxy lam hemoglobin chuyén tir dang T sang dang R. Histidine Fa F nai N Nee N 1 Sow Ho / N - F Lue diy tone >f Hinh 6. Nguyén tit sdt di chuyén trong khong gian 1 re oe mét phng ctia hem khi gén oxy. { 8 ‘M&at phing. Ns . . = St vong Histidin F8 va cdc phdn tir gain két duoc prophyrin kéo theo nguyén tit sdit. Hinh 7. Qué trinh chuyén dang ctia hemoglobin tir dang T sang dang R. Trong qud trinh chuyén dang nay, mét cap ban don vi quay mét truc 15 d6 so véi cap ban don Sl ‘Trudng DH Y khoa Pham Ngoc Thach B6 m6n Ha Sinh-SHPT vi con lai. Trong hink minh hoa, cap ban don vj ay /B; dig yén con céip ban don vi a /B2 quay. Truc quay léch tam via clip ce /Bo cting thay déi hinh dang mét chit Tuy oxy cé thé gin vao ca hai dang T va R nhung ai luc cia hemoglobin voi oxy cao hon dang ké khi 6 dang R. Oxy lam én dinh dang R. Trong thuc nghiém, khi khong 6 oxy thi dang T én dinh hon va do dé dang chiém uu the ia deoxyhemoglobin. Sy gin sang dang R (Hinh 8) két oxy vao deoxyhemoglobin sé lam dang T chuy = T Hinh 8. Chuyén dang tir céu trtie dang T sang céu trie dang R. Céc cdu ndi mudi giita cdc ban don vi trong dang T bi gay hotic bi yéu di khi oxy duoc gén két vao Hb. Chiéu cia phan tng gin oxy vao Hb phy thuéc phan dp oxy méi trong. O phéi, phan 4p oxy cao(khoang 13,3 kPa) nén Hb két hop voi oxy. Trong khi & mé cé phan 4p oxy thdp (khoang 4 kPa) nén HbO2 phan ly. Mét phan tir O2 sé gén vao hemoglobin dé dang hon néu da c6 cde phan tir Op gin vao truée 46, Trong co thé, ngoai Hb cdn cé mét sé protein khéc c6 kha nang gin két véi oxy, vi dy nhy myoglobin & co (Mb). Tuy nhién, néu mot protein c6 ai lye cao véi oxy thi né dé dang gan voi oxy 6 phéi nhumg lai khng giai phong nhiéu oxy khi dén m6. Nguoc lai, néu mét protein c6 4i lye thdp voi oxy dé c6 thé dé dang nha oxy cho mé thi kha naug gan két oxy tai phdi khong cao. Hb c6 kha ning giai quyét kh6 khan nay do c6 thé chuyén dang cAu hinh tir dang c6 ai Ive thap v6i oxy (dang T) sang dang c6 di luc cao voi oxy (dang R) khi cé phan tir oxy gin vao. Khi oxy gin véi m6t bén don vi cia Hb, n6 c6 thé lam thay déi i lye véi oxy cia ban don vj ké bén. Phan th oxy thir nhdt c6 tong téc Trwong DH Y khoa Pham Ngoc Thach Bé mén Hoa Sinh-SHPT yéu v6i deoxyhemoglobin bai vi né gan vao mét bn don vj dang T. Tuy nhién, lién két nay sé lam thay déi cdu hinh cia phan tw Hb, tao diéu kién dé dang hon cho sy gin két oxy tiép theo. Két qua [& sau khi gin oxy vao bén don vi thir nbat thi sy chuyén tir dang T sang dang R xay ra dé dang hon & ban don vi thir hai. Tiép tuc nhur vay, phan tir oxy thir tu gin vao Hb sé dé dang hon nhieu vi hic nay bén don vj thir tu cia Hb da & dang R. 3.2. VAN CHUYEN CO; VA H® Hemoglobin van chuyén CO, va H* tir mé ngoai bién dén pl . Hemoglobin chuyén ché CO: duéi dang carbamate véi nhém amin ty do cia globin. Day 1 phan img thuan nghich. Chiéu cia phan ung phy thuéc phan 4p CO2. 6 mé, phan 4p CO2 cao nén tao HbCO», 6 phdi phan ap CO? thap nén nha CO. ° + . H _ O,+ Hb—NH; = 2H* - Hb—y—C—O" Carbamate thay 48i dign tich 6 dau amin tan tir dong sang 4m, tao diéu kién hinh thanh céc cdu néi mudi gitta chudi a va chudi B. Hemoglobin carbamate mang khoang 15% COs trong méu tinh mach. Ba sé CO; cdn lai duge mang béi bicarbonate. Trong héng c4u, CO2 duge hydrat héa thanh acid carbonic dudi xtic téc cia enzyme carbonic anhydrase, © pH cia méu d6ng mach, acid carbonic phan ly thanh bicarbonate va H’. CO) + HO HCO, HOO, + HY Hemoglobin c6 vai tr quan trong trong hé dém (buffer) cia méu. Méi deoxyhemoglobin khi gidi phng 2 phan ni O2 thi gan dugc | ion H’. 6 mé.ngoai bién, pH hoi thdp, cong thém sy hinh thanh carbamat, sé lam én djnh dang T va do dé sé giai phéng ©». O phéi thi qué trinh xay ra nguge lai. Khi O2 gan vao deoxyhemoglobin, H* duoc giai phong va két hop véi bicarbonat dé tao acid carbonic. Sau d6 acid carbonic bi Khir muéc tao COz, dugc thé ra ngoai (Hinh 9). Su gin két oxy va proton c6 tinh chat Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach Bo mén Héa Sinh-SHPT tuong hé nay duoc goi la higu tng Bohr. Higu tng Bohr phy thu6e vao su tuong tae qua Iai gitta céc hem trong phan tir hemoglobin MO NGOAI BIEN Tams joann? 2H2SOy PHO | 2092 - 240 CO; sinh ra tir chu 7 trinh acid citric Hinh 9. Higu ting Bohr, CO; sinh ra 6 mé ngoai bién két hop voi mede dé tao acid carbonic, sau dé deoc phan ly thanh ion H* va ion bicarbonate. Deoxyhemoglobin hoat dng nhc mét hé dém, gan két céc proton va mang ching cho phi. O phd hemoglobin nhén oxy sé giai phdng proton. proton nay sé két hop voi ion bicarbonate dé tao nén acid carbonic. Sau dé, acid carbonic bi khit nuéc tao CO2, degre thé ra ngodi. Céc ion H” tham gia trong hiéu ting Bohr c6 nguén géc tir su gay cdc cdu néi mu6i Khi gin két O2 vao dang T hemoglobin. Khi thanh dang R. an oxy, dang T chuy sé lam gay céc cau néi muéi bao gdm His 146 tong chudi B va két qua 1a nha H’ tir His 146 (tiép 46 H+ sé két hop bicarbonate tao acid carbonic), Ngwoc lai, khi dang R Ae Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach Bé mén Hoa Sinh-SHPT hemoglobin nha oxy, dang T va cdc cdu néi muéi cia ching sé dugc tai lap. Su thay d6i cdu hinh nay lam lam tang pK, cia His 146 chudi B, do 46 gn proton. 3.3. VAI TRO CUA 2, 3-DIPHOSPHOGLYCERATE TRONG DIEU HOA GAN KET OXY VAO HEMOGLOBIN Phan 4p oxy thép & m6 sé thiic day sw téng hop 2, 3-diphosphoglycerat (DPG) trong hing cau. Méi phan tir hemoblobin cé thé gin duoc véi 1 phan ti DPG 6 16 héng trung tm tao nén gitta 4 ban don vi. Tuy nhién, khoang céch gitta 2 doan xoan H cia 2 chudi B chi di rong cho viéc gin DPG Khi hemoglobin 6 dang T. Vi vay DPG lam én dinh dang T hemoglobin bing c4ch hinh thanh céc cat mudi voi nhimg nhém amin tan cia ca 2 chudi B. Khi khong cé DPG, hemoglobin chuyén thanh dang R dé dang hon. “0. 0 Nf ° H-C-0-P-0- HUC-H O- 8 -0-P Oo oe 2, 3-diphosphoglycerat (DPG) BPG diéu hda 4i luc gan két oxy cia hemoblogin: Qué trinh nay lién quan dén phan 4p oxy 6 phdi. Trong sinh ly, BPG déng vai trd quan trong trong viéc co’ thé thich img v6i phan 4p oxy thdp khi séng 6 ving nui cao. Lay vi dy m6t ngudi khée manh séng 6 ving cé d6 cao ngang véi myc nude bién, khi hoat dong nhe nhang (vi du nhu di dao) thi & phdi hemoglobin gan nhw bao hda véi oxy trong khi 6 m6 chi khoang 60% bio hda. da trong mau. Néu ngudi nay di chuyén d6t ngdt dén ving niii c6 46 cao khoang 4500 mét Tuc 1A long oxy giai phéng cho m6 chiém gin 40% hong oxy duge chuyén chi 0 v6i muc nudc bién, noi phan dp oxy thdp, thi lic nay lugng oxy cung cAp cho mé giém Khoang mét phan tu, con khong 30% Iuong oxy mang trong mau. Tuy nhién, chi sau vai gid 6 d6 cao d6 thi néng 49 BPG trong mau bat dau ting, diéu d6 1am gidm 4i lye cia Hb voi oxy. Su thich img nay chi cé mét anh hudng rat nhé dén su gan két oxy & phdi nhung ‘Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach B6 mén Héa Sinh-SHPT Jai c6 anh hung dang ké dén su nha oxy cho m6. Két qua la long oxy cung cp cho m6 lai tang lén gin 40% luong oxy mang trong méu 3.4. KET HOP VOI CO Carbon monoxide (CO) 18 mét chat khf khong mau, khong mbi, Ia nguyén nhan cha hon m6t niza cdc trudng hop tir vong trén thé voi vi ngd doc. CO cé ai luc voi hon khoang 250 lin so v6i ai Ive ciia oxy véi hemoglobin, do dé chi can mét mire CO thdp ciing cé thé dan dén nhiing hau qua nang né. Khi hemoglobin két hop véi CO sé tao HbCO (carboxyhemoglobin) rat bén vig va khéng co chite nang van chuyén oxy. Déng thoi, do CO cé ai luc cao véi Hb nén CO cdn c6 kha nang day Oz khoi HbOz HbO; + CO + HbCO + 02 6 ngudi khée manh chi cé duéi 1% hemoglobin duéi dang phir hyp HbCO. 6 ngudi huit thudc 14, long HbCO chiém tir 3-8% ting sé hemoglobin va thm chi c6 thé lén dén 15% 6 nhiing ngudi hut thudc nhiéu. Hit nhiéu khi CO cé thé dan dén ngé doc hoac tham chi tir vong (khi Iuong HbCO chiém khoang 60% téng long Hb). 3.8. METHEMOGLOBIN Methemoglobin 1a hau qua khi Fe** cia hem bi oxy héa thanh Fe**, Methemoglobin kh6ng thé gin két va van chuyén oxy. Binh thudng, trong co thé c6 enzyme methemoglobin reductase khir Fe™* cia methemoglobin thanh Fe". Methemoglobin co thé ting trong cde tudng hop: hién dién céc chat oxy héa (sulfonamid, nitrit, clorat, cyanua), bénh hemoglobin M, hodc gidm hoat déng cia enzym methemoglobin reductase. 4, BENH DI TRUYEN HEMOGLOBIN DOt bién gen ma héa chudi a va B cia hemoglobin c6 kha nang anh hwéng t6i chitc nang sinh hoc cia phan tir hemoglobin. Tuy nhién, hau hét nhing dot bién nay ft gap va lanh tinh, khong c6 trigu chimg lam sang. Khi mét d6t bién dan dén nhing bar thudng vé chic nang sinh hoc thi goi 1 bénh hemoglobin (hemoglobinopathy) Khi glutamat 6 vi tri sé 6 chudi B bi thay thé bang valin thi sé tao thanh HbS lam cho héng cau hinh liém. Khi glutamate 6 vi tf sé 6 chudi B bj thay thé bang lysin thi sé tao thanh HbC Jam cho hing cau hinh bia. 86 ‘Truong DH Y khoa Pham Ngoc Thach B§ mén Héa Sinh-SHPT Bat thong gay thiéu mét phan hay toan bé chuéi globin cla hemoglobin sé dan dén bénh thalassemia, Toy theo tinh trang thiéu chudi a hay B ma ta 06 céc thé bérih khéc nhau.

You might also like