The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2264
Number: 25-I , p. 311-318, Summer I 2014

EDZMLLK: KANSER VE ADS SZCKLER

ZERNDE BR UYGULAMA ALIMASI
COLLOCATION: A PRACTICAL STUDY ON WORDS CANCER AND
AIDS
r. Gr. Dr. zge CAN
Dokuz Eyll niversitesi Edebiyat Fakltesi Dilbilim Blm

Yrd. Do. Dr. Bilge ZTRK

Kocaeli niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm
zet
Edizimlilik bir szcn kendisinden nce ve sonra gelen tmcelerle kurduu
ilikiyi temsil etmektedir. Metinsel bir olgu olarak tanmlanan edizimlilik szcksel
ilikilerin bir rn olarak dnlmektedir. (Hoey, 1991). Edizimlilik zerine yaplan
almalar bir ya da birden fazla szcn/szck grubunun arasnda bulunan ilikiyi
gstermektedir. Bu almann amac, gazete haber metinlerinde kanser ve AIDS
szckleriyle edizimlilik ilikisi sergileyen szckleri belirlemek, bylelikle bu
konulara bak asn incelenen gazete metinleri erevesinde saptamaktr. Bu ama
dorultusunda, 15i Kanser, 12si AIDS konulu 27 gazete haber metninden oluan bir
btnce dzenlenmi, bu btnce Concord-WordSmith Program kullanlarak sz konusu
szcklerle edizimlilik ierisinde olan ve kendilerinden be ncesi ve be sonrasnda
kullanlan szck ya da szck gruplar Virtannenin (2004) Polls and surveys show
adl almas temelinde zmlenmitir. almann aratrma sorular, (a) kanser ve aids
szckleri btncede ne sklkla kullanlmtr? (b) kanser ve aids szckleri hangi
anahtar szcklerle edizimlilik ilikisi ierisindedir? Neden? (c) kanser ve aids
szcklerinin birlikte grlme sklklar nasldr? olarak belirlenmitir. Bulgularmzdan
elde ettiimiz sonu, metindeki rntler arasnda anlaml bir balantnn olduunu gz
nne sermi, szcksel elerin yan yana geliinin rastlantsal olmadn gstermitir.
Kanser ve AIDS szcklerinin edizimlilik rntlerini incelediimiz bu aratrma, en
temelde kanserin tedavi edilebilir, AIDSin ise mcadele edilebilir bir hastalk olduunu
ortaya koymutur. Kanser ve AIDS ile ilgili hibir dnya bilgisi olmayan bir bireyin bile,
sadece bu szcklerin kurduu edizimlilik ilikilerini gz nnde bulundurarak, bu
konu hakknda bilgi sahibi olabilecei dnlmektedir.
Anahtar Kelimeler: (i) edizimlilik (ii) metin rntleri (iii) szcksel ilikiler
(iv) btnce-temelli yaklam (v) Concord-Wordsmith Program

Abstract
Collocation represents the relationship between a word and its correlation with
the preceeding and following sentences. Collocation defined as a textual phenomenon is
treated as a product of lexical relations (Hoey, 1991). The studies on collocation point out
312
zge CAN & Bilge ZTRK

the relationship between certain items and more than one word or group of words. It is
aimed in this article to investigate the words that represent collocation with the words
cancer and AIDS in news texts, and to determine the viewpoints on these subjects.
This research consists of the corpus-based analysis carried out on 27 news texts (15 of
which is on cancer, 12 of which is on AIDS). And these texts are analyzed by means of
Concord-Wordsmith Programme and the collocational relations between five lexical items
occuring before and after the words cancer and AIDS are drawn on Virtannens (2004)
Polls and surveys show study. The research questions of the study are determined as
(a) how often are the words cancer and aids used in the corpus? (b) with which key
words are cancer and aids in collocational relation? Why? (c) how often do the words
cancer and aids co occur? With reference to the findings, it can be indicated that there is
a meaningful bonding between the patterns in the texts, and that the adjacency of lexical
items is not incidental. The study in which we tried to determine the collocational
patterns of the words cancer and aids, basically put forward that cancer is a curable
disease and AIDS is a striving disease. It is assumed that a person even has no worldview
about the words cancer and aids, just by taking the collocational patterns of those words
into account, can have knowledge about the topic.
Key Words: (i) collocation (ii) text patterns (iii) lexical relations (iv) corpus-
based approach (v) Concord-Wordsmith Programme

1. GR
Edizimlilik, metindeki rntler arasnda bir balantnn olduunu gsteren bir
mekanizmadr. Dier bir deyile edizimlilik, bir szcn kendisinden nce ve sonra gelen
tmcelerle kurduu ilikiyi temsil etmektedir. Metinsel bir olgu olarak tanmlan edizimlilik,
szcksel ilikilerin bir rn olarak dnlmektedir (Hoey, 1991: 219). Bir tmcede
szcklerin gruplanmasn temsil eden edizimlilik, iki szcksel enin yan yana geliinin
rastlantsal olmadn vurgular (Halliday ve Hasan, 1976). Ayn balam iinde kullanlan
szcklerin oluturduu balantlar inceleyen edizimlilik almalar da bir ya da birden fazla
szcn/szck grubunun arasnda bulunan ilikiyi gstermektedir. Bizim bu almada
amacmz; kanser ve AIDS konulu gazete haber metinlerinde, bu szckler ile edizimlilik
ilikisi ierisinde olan szck ve szck gruplarn belirlemek, bylelikle bu konulara bak
asn incelenen gazete metinleri erevesinde saptamaktr. Bu amaca ulamak iin
oluturduumuz aratrma sorular yledir:
(i) kanser ve AIDS szckleri btncede ne sklkla kullanlmtr?
(ii) kanser ve AIDS szckleri hangi anahtar szcklerle edizimlilik ilikisi
ierisindedir, neden?
(iii) kanser ve AIDS szcklerinin birlikte grlme sklklar nasldr?
imdi yukardaki sorularn yantlarnn aranmas iin kanser ve AIDS szcklerinin
yer ald btncemizi ve bu btnceden elde edilen bulgular istatistiksel olarak saptamamza
yarayan aratrma yntemimizi tantalm.

2. YNTEM
Edizimlilik almalarnda bilgisayarl zmleme programlar ok nemli bir konuma
sahiptir (Virtanen, 2004: 159). Bu noktada btnce dilbiliminin (corpus linguistics) dil
kullanmnn gerek rntlerini ortaya koymak iin oluturulan olduka gl bir ara olduu
sylenebilir. Bu yntemde bir ya da birka metnin dilin tm kullanmlarn kapsayamayaca
dncesinden yola klarak pek ok szck ve yapy iinde barndran tonlarca metin
incelenebilmektedir. Bu yaklamn, says olduka fazla metinleri incelemeye olanak
Edizimlilik: Kanser ve Aids Szckleri zerinde Bir Uygulama almas 313

salamasnn temel nedeni verilerin bilgisayara kaydedilerek incelenmesi ya da bilgisayarda

kaytl olan verilerin kullanlmasdr. Bu sayede aratrmac dilbilimsel zmlemelerde daha
gvenilir bulgular elde edebilmekte, bilgisayarn kullanmyla aratrmaclar daha hzl
biimde geni dil rneklerini -metinleri- inceleyebilmektedir (Reppen ve Simpson, 2002: 92).
Grld gibi Btnce Dilbiliminin (BD) dil almalarnda nemli bir yere sahip olduu
aktr. imdi BD erevesinde oluturduumuz btnceyi tantalm.
Bir almada ne trden metinlerin seileceine karar vermek, aratrmann sorularn
belirlemekle etkin hale gelmektedir. Bu nedenle bu almada, yukarda szn ettiimiz
aratrma sorular, btnce oluturma aamamzda ne trden metinlerin toplanacana karar
vermemizi salam, bir aratrmacnn birok adan geni bir btnce oluturmasnn
bulgularn daha gvenilir klaca dncesinden yola klarak, farkl ideolojik yaklamlar
olan Hrriyet, Vatan ve Yeni afak1 gazetelerinin Ekim 2005 ile Ocak 2006 arasndaki 4 aylk
arivleri taranm ve toplam 6.858 szck ieren 27 gazete haber metninin oluturduu bir
btnce dzenlenmitir. Bunlardan 15i Kanser, 12si AIDS konulu gazete haber
metinlerinden2 oluan btncemiz, Concord-WordSmith Program kullanlarak zmlenmi, bu
szcklerle edizimlilik ierisinde olan ve kendilerinden 5 ncesi ve 5 sonrasnda kullanlan
szck ya da szck gruplar Vitanenin (2004) Polls and surveys show adl almas temel
alnarak belirlenmitir.

3.BULGULAR VE TARTIMA
Kanser ve AIDS szcklerinin bulunduu gazete metinlerinde toplam 6.858 szck
belirlenmitir. WordSmith Programnda tarandnda 73 adet kanser, 95 adet AIDS szc
saptanmtr. Gazetelerdeki toplam metin says, tmce says ve szck says birbirlerine ok
yakn seildiinden aadaki bulgularn genellenebilir nitelikte olduu sylenebilir.

TOPLAM SZCK SAYISI

SZCK % ORANI

Kanser 73 1.06
AIDS 95 1.38
TOPLAM 168 2.44
Tablo 1: Btncedeki Szck Saylar ve Anahtar Szcklerin Yzdelik Oranlar

Tablo 1de sergilendii gibi, kanser ve AIDS szcklerinin metin ierisinde kullanlma
skl %2.44 olarak belirlenmitir. Bizim bu noktada amacmz bu oranda kullanlan anahtar
szcklerin kendilerinden nce ve sonra gelen tmcelerle kurduu ilikiyi saptamak, bu
ilikinin nedenlerini aratrmaktr. Buna gre ortaya kan tablo yledir:

Birlikte Kullanlan
Szck says Oran

Tedavisinde 17 % 26.5
Aratrma 12 % 21
Azgelimi 10 % 18,5
Tedavi 9 %17,5
Hastal 8 %16,5
314
zge CAN & Bilge ZTRK

Tablo 2: Kanser Szcyle Edizimli Olan Szckler ve %lik Oranlar

Tablo 2, Kanser szc merkez kabul edildiinde, bu szckle en sk kullanlan

szck ve szck bekleri srasyla; %26,5 oranyla tedavisinde, %21 oranyla aratrma,
%18,5 oranyla azgelimi, %17,5 oranyla tedavi, %16,5 oranyla hastaldr. Bu tabloda yer
alan bulgular, aada Grafik 1de yle gsterebiliriz:

Tedavisinde Aratrma Azgelimi Tedavi Hastal

Grafik 1. Kanser Szcyle Edizimli Olan Szckler

Aadaki rnekler, bunlarn anahtar szcmz olan kanserle tmce ierisinde

kullanldklar balamlar gstermektedir:
Tedavisinde:
a. Halen kanser tedavisinde gnlk gelimeler yaanyor.
b. Murat Tuncer de, kanser tedavisinde doal yntemlerin kullanlmasn ngren
tamamlayc tbbn bilimsel bir yaplanma iinde kontrol altna alnmasn hedeflediklerini
syledi
c. Kanser tedavisinde "antikor" yntemi nemli rol oynar.
Aratrma:
a. Pittsburgh niversitesi'nde aratrma yapan Dr. Bernard Fisher, 'mastektomi'ye
artk, gs kanseri kanseri tedavisinde giderek daha az bavurulduunu syledi.
b. Dr. Fisher'in aratrma, bin 800 kadn hastadan te biri, vcutlarnda kanser
tekrarlanmakszn hala hayatta ve bu durumun kendilerine uygulanan tedavi yntemiyle hibir
ilikisinin olmadn gsteriyor.
c. ki aratrma, kanserin tekrar belirme orannn bu dnem iinde dk olduunu da
ortaya koyuyor.
Azgelimi:
a. Kanser, azgelimi lkeleri vuruyor.
b. Kanserin ar yk, azgelimi, dk ve orta gelirli lkelerde dedi.
c. Uluslararas Atom Enerji Ajans (UAEA), azgelimi lkelerde kanser hastas
saysnn 2015 ylna kadar 2 kat artacan, yoksul lkelerin radyoterapi aralar elde
edebilmeleri iin acil yardma ihtiya duyduklarn
Tedavi:
a. Kanserden korunmadaki tedavi ynteminde bitkiler konusunda uzun yllardan beri
aratrmalar bulunan Topuz, tamamlayc tbb bilimsel at altnda istismarclardan kurtararak
halkn hizmetine sunmak istediklerini syledi.
b. "Kanser hastalnda erken tan sayesinde tedavi ans yksek ve maliyet dk
olmaktadr.
c. Kanserli hastann, hangi tedavi yntemleri sayesinde yaama ans oranlarnn
arttn inceledi.
Edizimlilik: Kanser ve Aids Szckleri zerinde Bir Uygulama almas 315

Hastal:
a. Batman 44. Blge Eczaclar Odas Bakan M. Emin Beyaz, kanser hastal iin ciddi
nlemler alnmas gerektiini, hasta saysndaki art nedeniyle ila talebinde patlama
olduunu syledi.
b. Blgemizde kanser hastal hastann kendisinden ve evreden gizleniyor
c. Kanser hastal ile savamak iin kararl olmak gerekiyor.
Kanser szcnn edizimli olarak kullanld szckler ve bu szcklerin tmce
ierisinde kullanldklar balamlar gz nnde bulundurulduunda, tedavisi ve hastal
elerinin kanser szcnden hemen sonra kullanld ve bu szckle birlikte bir A
oluturduu sylenebilir. Ayrca hastalk szcnn kanserle kurduu bu iliki, kanserin bir
hastalk olduu dnya bilgimizi desteklemektedir. Bunun yan sra, yukarda verilen rnekler
nda, tedavisi ve tedavi elerinin kanserin tedavi edilebilen, en azndan bu konuda
giriimde bulunulan bir hastalk olduu karm yaplabilir. Kanser szcyle edizimlilik
ilikisi kuran bir dier szck ise aratrma szcdr. Bu szcn kanserle bir arada
grlmesi, kanser zerine aratrma yapldna gnderimde bulunabilir. Zaten tedavi ve
tedavisi szcklerinin kanserle kurduklar ilikinin temelinde aratrma yatmakta, bu nedenle
aratrma szc, istatistiksel olarak bu iki e arasnda yer almaktadr. Kanser szcnn
edizimlilik rntsn aratrdmz bu almann en ilgi ekici yanlarndan biri de, bu
szcn azgelimi beiyle kurduu edizimlilik ilikisidir. Verilen rneklerde de
grld gibi, azgelimi szc lkeler A ile birlikte kullanlmakta, kanserin azgelimi
lkeler ile olan balantsn ortaya koymaktadr. imdi AIDS szcnn edizimlilik
rntlerine odaklanalm:
Birlikte Kullanlan
Szck says Oran
Trkiye(de) 22 % 32
Kar 16 % 18
HIV 14 % 16
Dnya 12 % 14
Dnyada 11 % 13
Mcadele 7 %7
Tablo 3: AIDS Szcyle Edizimli Olan Szckler ve %lik Oranl

Tablo 3, AIDS szc merkez kabul edildiinde, bu szckle en sk kullanlan

szck ve szck bekleri srasyla; %32 oranyla Trkiye, %18 oranyla kar, %16 oranyla
HIV, %14 oranyla dnya, %13 oranyla dnyada ve %7 oranyla mcadeledir. Bu
izelgede yer alan bulgular aadaki Grafik 2de yle gsterebiliriz:
316
zge CAN & Bilge ZTRK

Trkiye Kar HIV Dnya Dnyada Mcadele

Grafik 2. AIDS Szcyle Edizimli Olan Szckler

Aadaki rnekler, bunlarn anahtar szcmz olan AIDSle tmce ierisinde

kullanldklar balamlar gstermektedir:
Trkiye:
a. Trkiye'de AIDS 1985 ylndan beri gzleniyor.
b. AIDS ilk defa 1985 ylnda tek vaka ile tanan Trkiye'deki durum da
dnyadakinden farkl deil
c. Trkiyede 1500 civarnda olan AIDS hastas saysnn, 7-8 yl sonra 10 bine
kacann tahmin edildiini syledi.
Kar:
a. AIDS'e kar a gelitirildi.
b. Bylece AIDS'e kar oral yolla alnabilir bir a gelitirildi.
c. zmir'de 515 kii zerinde yaplan aratrmada AIDS'e kar koruyucu olarak bilinen
ve hem anne hem de babadan geince tam koruyuculuk salayan ''CCR5Delta32'' genine
yalnzca 1 kiide rastland.
HIV:
a. AIDS'e yol aan ''HIV'' adl virsn hcrelere giriini nlediini syledi.
b. HA muhabirinin derledii bilgilere gre, Trkiye'de, geen yl sonu itibariyle bin
325 kiide HIV virs tespit edilebildi; ancak sadece resmi rakamlar, 'Trkiye'nin AIDS
gereini' gzler nne sermesi asndan
c. ABD Bakan George Bush'un AIDS Acil Plan ve Dnya Bankas'nn Afrika iin
okuluslu HIV/AIDS Program'nn bulunduunu kaydetti.
d. Hangi lkeden gelmi olursa olsun HIV/AIDS ile yaayan insan snr d edilemez,
aalayc muamele ya da ayrmclk uygulanamaz.
Dnya:
a. Afrikadaki kaynaklarn boa gitmesinin nemli bir nedeniyse AIDS. Dnya Gda
Program, AIDSin etkisini u rnekle aklyor:
b. Dnya Salk rgt AIDS iin seferber edildi.
c. Dnya Bankas Kresel HIV/AIDS Program Direktr Debrework Zewdie, bugne
kadar tm dnyada 60 milyondan fazla insann AIDS hastalna yakalandn ve bunlardan
20 milyonunun hayatn kaybettiini kaydetti.
Dnyada:
a. Serhat nal, dnyada her gn 14 bin yeni AIDS vakasnn ortaya ktn
belirterek.
Edizimlilik: Kanser ve Aids Szckleri zerinde Bir Uygulama almas 317

b. "an vebas" olarak da nitelenen AIDS hastal, tm dnyada milyonlarca insan

iin tehdit oluturmaya devam ediyor.
c. Uzmanlarn tahminlerine gre, dnyada her yl kansere yakalanan 10 milyon kiinin
6 milyonu hayatn kaybediyor.
Mcadele:
a. AIDS ile Mcadele Birimi yneticisi ve Afrika'ya Hareket Vakf Bakan Melek
Keeciolu, HIV virs tayan zmirli ocuu evinde ziyaret ederek 3 koli oyuncak getirirken,
ailesine de maddi yardmda bulundu.
b. Zewdie, AIDS'le mcadele iin oluturulan fonda 2004 ylnda 6 milyar dolar
toplanmasna ramen bu rakamn hala ihtiya duyulan miktarn yarsna denk geldiini
syledi.
c. Zimbabve'nin, 2004'ten 2005'e kadar AIDS ile mcadelede nemli ba lkelerden
destek almadn belirten UNICEF, bunlar arasnda ABD Bakan George Bush'un AIDS Acil
Plan ve Dnya Bankas'nn Afrika iin okuluslu HIV/AIDS Program'nn bulunduunu
kaydetti.
AIDS szcnn edizimli olarak kullanld szckler ve bu szcklerin tmce
ierisinde kullanldklar balamlar gz nnde bulundurulduunda ise, bu szcn
Trkiye(de) Yerlik anlambilimsel ileviyle kurduu youn ilikinin temelinde btncemizi
oluturan metinlerin Trke gazete haber metinlerinden seilmi olmas, dolaysyla da
Trkiyedeki durumlarn betimlenmesi ve gelimelerin ele alnmas olarak aklanabilir. Ayrca
Trkiyenin edizimlilik rntsnde bu denli kullanlmas AIDSin Trkiyede de yaand
dnya bilgimizi desteklemektedir. Bunun yan sra, AIDS [-olumlu] armlar olan bir
szcktr, bu nedenle de kar nin bu szckle edizimlilik ilikisi ierisinde sklkla
kullanlmasnn, beklenen bir sonu olduu sylenebilir, dolaysyla yukardaki rneklerin de
ortaya koyduu gibi metin ierisinde AIDSe kar [+olumlu] gelimelerin yer almas doaldr.
AIDS szcyle edizimlilik ilikisi kuran bir dier szck ise HIV szcdr. Verilen
rnekler balamnda deerlendirildiinde, bu szcn AIDSle bir arada grlmesi, hem
AIDSin HIV virsnden kaynaklanmas hem de AIDS szcnn HIV szcyle eanlaml
olmas olarak aklanabilir. Buna ek olarak AIDS szc dnya ve dnyada eleriyle
edizimli grnmektedir. Her ne kadar ilk anda bu eler birbirleriyle ok benzer grnseler
de, dnya ve dnyada balklar altnda sergilenen rnekler bizi farkl iki deerlendirme
yapmaya gtrmektedir. Buna gre, Dnya Gda Program, Dnya Salk rgt, Dnya
Bankas Aleri, AIDS iin (AIDSe kar) birtakm rgtlerin oluturulduunu gstermektedir.
Buna karlk AIDS szcnn birlikte kullanld dnyada Yerlik anlambilimsel ilevi,
AIDSin dnya apnda bir olgu olduu izlenimini vermektedir. Son olarak mcadele szc,
anahtar szcmz olan AIDSle youn olmasa da edizimli grnmektedir. Bunun nedeni
yukarda da szn ettiimiz gibi AIDSin [-olumlu] armlarnn bulunmas, bu nedenle
kar ile bulunduklar ortak paydada daha az yer almas olarak aklanabilir. Ayrca
mcadele szc AIDSe kar bir savamn gerekletirildiini ortaya koymaktadr.

4. SONU
Edizimlilik zerine yaptmz bu alma, metindeki rntler arasnda anlaml bir
balantnn olduunu gz nne sermi, szcksel elerin yan yana geliinin rastlantsal
olmadn gstermitir. Kanser ve AIDS szcklerinin edizimlilik rntlerini incelediimiz
bu aratrma, en temelde kanserin tedavi edilebilir, AIDSin ise mcadele edilebilir bir hastalk
318
zge CAN & Bilge ZTRK

olduunu ortaya koymutur. Kanser ve AIDS ile ilgili hibir dnya bilgisi olmayan bir bireyin
bile, sadece bu szcklerin kurduu edizimlilik ilikilerini gz nnde bulundurarak, bu konu
hakknda bilgi sahibi olabilecei dnlmektedir.

Notlar
1 deolojik farklln Hrriyet/Vatan ile Yeni afak gazeteleri arasnda olduu dnlmektedir;

ancak bu gazetelerin seilmesindeki ama kanser ve AIDS szcklerinin metin ierisindeki edizimlilik
rntlerini ideolojik balamda tartmak deil, almamza eitlilik katmaktr. Bunun nedeni kanser
ve AIDS szcklerinin belli bir ideolojiyi deil, tbbi/bilimsel gerekleri yanstmas olarak aklanabilir.
2 Btncemize alnan gazete haber metinlerinde kanser ve AIDS szcklerinin birlikte yer ald

bir metne rastlanmamtr. Bu nedenle bu szcklerin yer ald metinler ayr ayr incelenmitir.

KAYNAKA
HALLIDAY, Michael, ve HASAN, Ruqaiya. (1976). Cohesion in English. London: Longman.
HOEY, Michael. (1991). Patternsof Lexis in Text. Oxford University Pres.
REPPEN, Randi, ve SIMPSON, Rita. (2002). Corpus Linguistics. N. Schmitt (Ed.), An Introduction
to Applied Linguistics iinde (ss. 92-111). Great Britain: Arnold Publishers.
VIRTANEN, Tuija. (2004). Polls and surveys show. H. Halmari. (Ed.), Persuasion across genres: A
linguistic approach iinde. USA: John Benjamins.