Khaocuuvu III

CHNG TRNH HC O- PH.
III: CP CAO NG
CHNG TRNH
PHN III: HC O CP CAO-NG

(TP 01)
Thnh a, ma Hi-Yn Diu-Tr-Cung

Nm K Su (dl: 16-08-2009)
N Son gi
NGUYN THY
1
CHNG TRNH HC O- PH. III: CP CAO NG
CHNG TRNH HC O
Phn III- CP CAO NG
1- Trit l Pht Gio

2- Trit l o Gio
3- Trit l Nho Gio
4- Trit l Gia-T-Gio
5- Trit l Hi Gio
6- Trit l B-la-Mn Gio
7- So-snh cc trit l Tn gio vi cc
Trit l Cao-i-gio phn rnh ch hn ch
km ca i bn.
8- Tm-l-hc: tm l con ngi:
- Trong thi bnh tr ra sao ? Ca k ph
qu ra sao?
- Nht l phng din tn ngng trnh
nhn loi hin gi ra sao ? nh hng phong
tro vt cht do khoa hc gy nn th cuc no ?
Ch ch sai lm qua t tng hin ti.
- Lm cch no em con ngi li ng
o (Su tm cc phng php hnh phc cu
th)
Ph bin: ngy 15-10-Canh Dn)
(dl: 20-11-2010)
2
LI NI U
Theo tinh thn ph thng nn Chn o ca Thy
ra khp Nm Chu Th gii, nhng tri qua nhiu s bin
chuyn ca o quyn qu khc khe, nn vn cn nhiu
hn ch. Do vy m chng trnh Kho-Cu-V ca C
H-PHP ra vo nm inh Hi (1948) cng khng tn
ti c bao lu.
Sau Ngi Hin Php Quyn Chng Qun Hip
Thin i TRNG HU C ra mt Thnh-lnh mi
thc hin Ban Kho-Cu-V ti Ta-Thnh, ngy 04
thng 05-Nhm T (dl:14-06-1972) nhng ri vn b thi
cuc bin thin m tt c phi b ngng li.
Va qua chng ta thc hin c hai chng trnh:
Hc tp cp S ng v Hc tp cp Trung ng xem
nh l bi hc o c cng kh di do, rt c qu
ng o hng ng c v cng c nhiu s khuyn
khch, chng ti vit vi mt tinh thn hng say, mc ch
cung cp ti liu chng ta cng trao i nhiu phng
din v o php. Nu c th qu Bn vui lng t ra nhiu
cu hi, nhiu thc mc c c s gii p chung hu
lm tha mn cho tinh thn Bn c hn. Nhiu khi chng
ti vit n phng trong tinh thn nghin cu v mt
ti chuyn bit nn khng c thoi mi lm. Hy vng
rng nu thi gian cho php ti xin vit mt chng trnh
thnh nhiu tp hn. Th d nh Thy c phn ra cp S
ng, nay hon thnh Tp 1 ri, nu c th c s ra
Tp 2, 3, 4V tip tc cp Trung ng v Cao ng
cng s c Tp 1,2,3, 4.Xin cc Bn tip tay vi chng
ti c th chng trnh s hon thnh sm, bng cch
3
gi cho chng ti xin nhng cu hi thc mc, ri t
chng ta s cng gii p hoc cc Bn va hi va gii
p lun sch n tay cc Bn sm hn. ng ny ch
mt mnh n phng nn s lu hnh chm chp qu.
Mong cc Bn hiu cho v nhng s chm tr ca chng
ti, v cn ang c gng hon thnh b Cao-i i T
in m ch mt mnh phi gii quyt ton b cc th, th
d c c gng bao nhiu vn cn nhiu hn ch. l
nhng suy ngh ca chng ti hm nay gi l cng nhau
trao i. V rng qua phn Dch L Cao i chng ti c
phn tch k, nhng vn cn l mt iu mi m vi
cc Bn mi nghin cu qua v nht l p dng vo o
Cao i, v t xa mn hc ny c, nhng p dng
thng vo o Cao i th cha ai khai trin mt cch su
rng, nn c phn mi l l ch . Phn nhiu u mun
nghin cu mn Dch hc, nhng khi i su vo th li qua
phong thy, d on, Bt trch chnh tng, bi ton, xy
nh, sa bp, thnh ra cha trn vn.v o php.
Qua phn III ny, Thy c hng dn chng
trnh cp Cao-ng. Chng ta nn nghin cu qua v Dch
L Cao i nm vng v Bt-Qui Cao-i m trong
ngun hi ny ngi Cao-i mi hn hnh c c
Thng n thn trao cho Vit Nam lm khi im
hu truyn b ra khp Nm Chu c ph hp vi
o hc nh chng trnh dn thng. Mi c gng hm
nay xin gp bn tay PHNG S v HIN DNG trn
tinh thn xin dng chn l chnh truyn ca I-O
TAM-K PH . Trn trng lm mn qu thn i nht.
Ma Khai o nm Canh Dn (dl: 20-11-2010)
N Son gi
NGUYN THY
4
Chng trnh hun luyn

Kho-cu-v ca Thy
*******
Nguyn vn Thnh Lnh ca C H-PHP
H-Php
I Ong T I-O TAM-K PH
Vn Phng ( Nh Thp Tam nin)
S: 114 / TL TA THNH TY NINH
---------------------
----- ------------------
THNH LNH
H-Php Chng Qun Nh Hu Hnh i
Hip-Thin v Cu Trng
Chiu y o Lut ngy 16-01-Mu Dn (dl: 15-02-
1938) giao quyn Thng nht Chnh-Tr-o cho c H
Php nm gi cho n ngy c u S chnh v.
Ngh v s Ph thng Chn truyn i o Tam
K Ph l vic rt cn ch trong lc nhn sanh ang
tin trn con ng Hnh-phc Ho-bnh
Ngh v mc ch Cao-i i-o l em nhn
loi n ch i-ng to Tn Dn ch ch thin trong
khun vin Tn-Lut Php-Chnh-Truyn
Ngh v Chnh gio ca i-o Tam-K Ph-
l QUI NGUYN TAM GIO PHC NHT NG CHI
cho ng Ph thng Chn o phi thng hiu rnh mch
nguyn l ca cc Tn-gio. Nn:
THNH LNH
iu th nht:
1-Thit lp Kho-Cu-V ti To-Thnh su tp
Kinh in v Thnh Ngn, Thnh Gio ng Kho cu
Trit l Cao-i i-o v Kinh sch ca Tn-gio khc
5
m ra Kinh sch Ph thng i-o Tam-K.
2- T chc cc cuc ging o ti To-Thnh v
cc Chu o ph thng Trit l ca i-o Tam-K
Ph-.
3- T chc cc lp Hun luyn Chc sc, Chc
vic ti liu truyn Gio.
4- Ra bo ch Ph thng Chn o
iu II & III xin c li Chng Trnh cp S ng
iu th t:
CHNG TRNH HUN LUYN
I- Cp S ng:
1-o l g? Tu l g?
2- Tiu s ca i-o Tam-K Ph-
3- Nghi tit v ngha ca cc t chc th phng
4- Tn lut v Php chnh Truyn
5- Tam qui Ng gii
6- Tiu s s ng ca T Thnh, Tam Trn, c Khng
Thi Cng
7-a d Vit Nam v mt Kinh t, Chnh tr v Tn gio.
8-Php tu luyn, trau lng o c cho trong sch (Phng
php ny s ch ring)
II- Cp Trung ng:
1- Ti sao khai o ? Ti sao b o ?
2- Lch s i-o Tam K Ph v chnh tr ca o
theo Tn Lut v Php Chnh Truyn.
3- Tiu s ca T Thnh, Tam Trn, c Khng Thi
Cng, Bt Tin (Tham kho)
4- a d cc cng quc v hon cu v phng din
Kinh t, Chnh Tr, Tn gio.
5- Tu nim theo php: Gii- nh- Hu.
III- Cp Cao ng:
1- Trit l Pht Gio
6
2- Trit l o Gio
3- Trit l Nho Gio
4- Trit l Gia-T-Gio
5- Trit l Hi Gio
6- Trit l B-La-Mn Gio
7- So-snh cc trit l Tn gio vi cc Trit l
Cao-i gio phn rnh ch hn ch km ca i bn.
8- Tm-l-hc: tm l con ngi:
-Trong thi bnh tr ra sao ? Ca k ph qu ra sao?
-Nht l phng din tn ngng trnh nhn loi
hin gi ra sao? nh hng phong tro vt cht do khoa
hc gy nn th cuc no ? Ch ch sai lm qua t tng
hin ti.
- Lm cch no em con ngi li ng o (Su
tm cc phng php hnh phc cu th)
IV- Php tu luyn:
1- Tht hnh: Gii- nh- Hu
2- Php tham thin nhp nh v tip in Tin
thin cho thn hnh c trng kin
iu th nm:
V Bo Th (L Thin Phc) tha quyn H Php
lnh thi hnh Thnh Lnh ny
Lp ti To Thnh ngy 15-12-inh Hi
(Dl: 25-01-1948)
H-PHP
PHM-CNG-TC
7
Vi li tm s
Nhn loi ang lm vo cn khng-hong v mi
mt: kinh t, chnh tr, vn ha, an ninhHu qu l lm
cho dn chng tht nghip, ngho i. y bi thin tai, l
lt, hn hn, mt ma, chin tranhNgy ngy u thy
nc mt v nc mt. Nhng nc mt ny vn cha
ti mt nhng cnh ng la cng hoa mu ang cn kh
ngun nc thin nhind Pht c ni rng: Nc mt
ca chng sanh gp li cn nhiu hn bn bin; nhng
chnh nc mt ny li lm trn ngp thnh ra l lt gy
thm ha bit bao nhiu. i ! i kho! -i kho l g ?
i l ln, kho l dut, l th thch. i kho l
mt s th thch nng n. Ngi m thiu c tin, thiu
tinh thn o c, khng nm vng gio l, gio php ca
o Thy th rt d b lung lc, sa ng, ri v tnhlm
mt danh th o. Nhng i Kho cng l mt s thanh
lc Thnh Th ca c Ch-Tn: Thnh ra Thnh, phm
ra phm khng cho vng thau ln ln.
Sau y l Thnh gio ngy 13-10-inh Mi (1967)
ca c L i Tin ging C tin tri v cuc i kho:
I O TAM K PH
(Ta Thnh- Ty Ninh)
---O0O---
c L Thi Bch
C o ngy nay sp n ngy quyt lit, c thy
Nam N phi tm cho lm. Cu nguyn Thy v cc
ng ban n lnh cho mi gi vng c tin trong k I
KHO ny: Ch o Hu phi gi trai gii cho c 10
ngy ln y nh Tn Lut, th mi mong sng st. Trn
i ha ny khng ring cho Thnh-i ti Vit-Nam
8
Quc m chung cho c a cu, Thm! Thm! Thm! H
Ngun l Ngun mt kip, Ngun iu tn, phi hiu l
o n tng trong hai ch H Ngun: H l di thp,
sau cng l ch H gm ngha: T, Suy, Tn, Hoi, l
dit chng . H Ngun l Ngun tiu dit. Vy ch o
Hu c tm tm hiu nhng li dy d tin tri ca Thy v
Lo cng cc ng ging dy t ngy khai o ti
gi, nhng li tin tri ngy gi ti s ng hin t t,
nn tiu dit ti Ha Thm! C Th gii ngy nay
cn trong vng m mt, c vinh hoa ph phim trong o
tr li chung h danh, ly th lm cu cnh nn mi by
ra tr m sanh chng. i ! Tu thnh hay khng l nh tm
o, chn tm, chn tnh Thy ban cho khng lo trau
luyn, li ham li chc quyn mn phm tc n i lm
nh th Thnh-danh Thy, nn cn ai o mo, i cng
nh o ang l trng mng-o gt ngi xa ln ci
phc l ci ngun th chn tm.
THY hng thng con di mi m o K Ba m
vt chng sanh. Hi thay ! Thm thay! m sanh linh vn
ng ng, ngnh ngnh, dm em tn tui o Thy m
i chc li quyn. Ha! Ha! Thm! Thm! i ! Lo v
lng T-bi ging dy khuyn rn l, m chng sanh vn
cn m mui, theo o m chng tm l o, li chung
h danh, nn o Thy mi ra nng ni. Ngy gi nht
thc, bui H ngun cn k ci cht, tm thn m mt th
lm sao khai khiu linh quang c m mong sng st.
i! i- o phi chu nn tai. Kh ! Kh ! Kh ! Nhn
sanh no hay bit, c mt m l nh lao nhao, ham vui
thch l, no hay u ha su eo ng bn lng, bc
o ngp ngng, cnh hng toan tr bc.
i Kho KhoKho(Thng)

9
Khi nim v Tinh thn hc o

Khi vit nhng suy ngh m u cho ti
Chng Trnh hc o- Phn III- Cp Cao ng ny:
Mt chng trnh m c H-Php ra, bng
tt c s u lo ca mt v Gio-ch sng sut, mt v Gio
ch anh minh, dnh cho hu th mt chng trnh hc hi
t thp n cao. Thit ngh vic lm ny phi l mt hi
ng, mt ban nghin cu chuyn mn, mt tinh thn
qung bc mi c th lm cng vic ny mt cch hu
hiu. Nhng gi y mt thn c c gia chn ng
ngi, phi mn m nh t ch, vit t cu, ri in di di
mong gi n tn tay qi Thy, qu ng o, cng thn
hu gn xa. Nhng ti liu th le-hoe ca mt s bn b
tm c em ti, lt pht nh gi thu cui ma tan tc bay.
Th m v s hng ng ca bn b, nim vui ca c gi
khuyn khch, trng ch vi mt n ci thng cmri
th tt c s u lo u tan bin, tr li mt khng gian
dimt mnh trng vng. Gi y ch c Bn v Ti,
chng ta cng nhau tm s, cng ha ng trong nim vui
o php: o H-v, S H-v m! D sao khng kh
XUN vn mi, em ci nh sng tng bng cho nm
mi, ngi mi, vn vt mi, chng ta cng hp chn tr
xanh nghe lng mnh vui cng vi ci Xun nin,
nhng c ngh rng y l Xun ngun ca nhn loi, ca
ngun Thnh c, ln tinh thn m lm vic
Xin mn li gii thiu ca Ngi Bo Th L
Thin Phc ta quyn Gio L i-o cho Ngi
Tip Php Trng vn Trng khi ti bn ln IV, lm ta.
Ngi li rng: Hc o l tm hiu Chn l v
mt khi thu trit ri th khng cn vui th no th gian
snh kp.Nh vy, ngi hnh o mi dm hy sinh nhng
10
ci g rng buc Thn tr v Tm hn, ng hu gii thot
cnh trm lun b kh, ng qui hi nguyn bn.
T xa n nay, c nhiu Tn gio xng xut
nhiu phng hng du dn nhn sanh trong trng x
k tip vt theo c ho sanh ca Tri. Song le, vn minh
vt cht cng ngy cng tin trin nh hin gi, khoa hc
gn nh mun chim ot c mu nhim ca To oan, th
tri li, tinh thn o c ca nhn sanh ngy cng lu
m. Mc du, cc Tn gio kia tn lc gio nhn qui
thin.. i o Tam K xut th vi mt yu l Qui Tam
Gio Hip Ng Chi, thnh th nhng tu s ca nn Tn
Tn Gio ny khng cn phn bit Gio phi, tc l coi
nhau nh bn thn, ng theo mt khuynh hng Cu
nhn th. L d nhin, O CAO I phi c mt
Gio l ph hp vi trnh ca nhn sanh hin ti ng
chuyn a vi thng, tiu tr nghip chng
Ta Thnh, ngy 28 thng 8 nm K Hi (dl: 30-9-1959)
Quyn u-S Cu-Trng-i
Bo Th
(K tn: L Thin Phc)
Trc nht l au nim au chung:

NHN LOI MI PHN CN LI C MT
y l li tin tri ca cc ng bo cho nhn loi
bit rng: Trong thi k cng cui ny y nhn loi trong
s mi ngi ch cn li mt m thi. Qua cc ti liu
Cc ng Thing Ling bo cho nhn loi bit t lu:
Nhn vt mi phn hao tm, chn,
Thn Tin thy vy cng chau my
Hay l cu m nhn gian u bit v cng truyn tng:
Mi phn cht by cn ba,
Ht hai cn mt mi ra Thi bnh
11
- Li tin tri ca c L Gio-Tng:
c H-Php k li rng: n ngy 14 thng 11
nm inh Mo, c L Gio Tng mi ging C th xem
hnh nh Ngi c i n, m chng hiu Ngi gin vic
chi, Ngi mi cho mt bi Thnh Gio nh vy:
"H ch o Hu, ch o Mui, ch chng sanh,
ho hi hip. Thm cho nhn loi, kh cho nhn loi! i
qu d, ti tnh y, hnh pht kia cng ng cht. Lo
v thng yu nhn sanh hi 10 ngy ni Bch Ngc Kinh
ci cho qua nn nhn loi, nhng lut Thin nh chng
d chi sa ng. Nn tiu dit hu gn, ht chm git ln
nhau, n bui bnh chng st hi. Lo thy hnh pht
phi chau my, nhng m lng rn chu, ly lc khn cu;
ch o Hu u r thu, ng ng ngo ngo nh tr
khng hn, thy cng thm thit.
Lo tng chng cn ni chi mt nc nh nhen
ng danh Thnh a l Nc Nam ny, m Lo xin
khng ng ti cho Thnh Si Gn, Ch Ln, Gia nh,
Hu, Hi Phng, H Ni... Thm! Thm! Thm!.
y l li tin tri tri qua 20 nm trng n
ngy nay kt qu vn ton trc mt nhn sanh u thy
r. c L Gio Tng, Ngi nh pht c Quyn Gio
Tng 10 hng, H Php 5 hng, ng Phi S Bnh 5
hng, xt k ra l c Ngi gin ai ch chng phi gin
anh em ti u. Tic thay cho nhn sanh, ch chi trong
thi k i o hong khai, m tm tn ngng chung
th mt Tn Gio, trn gi theo Lut Php ca o, lo
trau gii c hnh, lm phi lm lnh, lin lc thng
yu, thun ha cng chung, th nay u c lm nn ao
binh nh th (Thuyt o ca c H-Php Qu.I)
Cng c cu tin tri rng:
H-ni, Hi phng sa bin mc,
12
Si-Gn, Ch-ln nt nh tng
- Thn Hong Bn cnh lng M Lc tin tri:
Ln ny c Ch-Tn cho php Thn Hong Bn
cnh lng M Lc n nhc nh vo ngy 15-11-Bnh Dn
(dl: 18-01-1927) rng: Nay c lnh Ngc Hong chiu ch
cho php Ta ging c mu nhim m t nn o l qu
trng cho l th hiu. L th u r thu vic Tri nh
hn my chc ngn nm nay. L th nghe: K H Ngun
hu mn nhn vt v tai nn m phi tiu tan, mi phn
cn li c mt m thi. Than i! Bun thi! Ngh v Thin
c nh vy, th no m ci cho ng, duy c m tm
lng t thin n nn sm hi, lo vic tu hnh; ng vi
nhau c quc dn m qu ly khn cu coi Tri oi tng
n chng ? Bi th nn Ngc v ch Pht, ch Tin,
ch Thnh mi lp hi Tam K Ph ng c cu vt
chng sanh, ng linh inh ni bin kh. Nu gp thuyn
Bt Nh m khng xung, khng theo th chc th no
cng chi vi m bin.
Nay, chnh vng t min Trung ca nc Vit
Nam ny lm vo thin tai, l lt trm trng nht trong
lch s. Mi ngi, ai c mang dng mu Vit trong ngi
chc hn cng c nim au chung rut tht y. Cu Mu
chy rut mm cng ha ng vi c nhn loi. Hin gi
cc nc trn Th gii cng khng ngoi nh lut ca
thi H ngun cng cui ny, ri y mi tm n O!
Thnh nhn ni: Triu vn o tch t kh h
ngha l sm mai nghe o chiu cht
cng vui. Xin cc Bn hy cng chng ti im qua mt
vng tm n cc Tn gio ln t xa n gi qua gio
l Cao-i m cc ng nhiu ln ging dy. Ngi
o phi bit Cht y l cht i sng o vy!
13
CHNG I
---O0O---
Trc tin nn tm hiu v
T I THNH NHN LM U TAM GIO
V s bin ha
Vo thi Trung ngun, nhn-sanh mi ngy cng

thm nhiu xu-hng v vt cht nn n Trn mi phi
bn v i Thnh-nhn n khai sng nhn tm, l:
- c Thch-Ca Mu-Ni m o Pht.
- c Lo-T m o Tin.
- c Thnh Khng-Phu-T m o Thnh.
Thnh ni ng-phng gi l Thnh Ta
- Sau cng con mt c Cha Tri l c Cha
Jsus-Christ. Thnh ni phng Ty gi l Thnh Ty.
Vy nn c hai v Gio-Ch ny cng l Thnh o. Th
l c ng Ty ha hp, v vy vi nn i o th
hin mt cch trn vn: hy xem t ng khn i v Ty
Khn i hn nhn sanh cng thy r, khng phi l
xc nh phng hng. Nhn vo trong: ng Lang v
Ty Lang cng r ngha hn, chnh l hai nn vn minh
ca ng - Ty ha hip, cng vi li kin trc Ta Thnh
th hin r hn. o Cao i ang ng trn nn tng
NG TY- M DNG -HA HIP !.
Bn v Gio ch nhng tht ra l Chng-gio ca
TAM GIO chnh yu trn mt a cu ny.
Thy dy: Ni Bch-Ngc-Kinh hn su chc nm
trc ch Thn, Thnh, Tin, Pht thy i n Thy, nn
ra tnh nguyn h th cu i. Thy coi bn y li cn lm
ti li hn k phm xa lm. Vy v c chi cc con bit
14
chng? Cc con c c BA Chnh o l Tam-Gio cc
con bit tn trng; ngy nay li thm Chnh o na,
cc con bit t nc no ng vy !
B hng phm NHN-TC phi ph-hp vi
hng phm THIN-TC, ng l Thy cng nn cho cc
con phi chu s phn bn-hn m khng n, nn ngy
nay mi c k nh vy. Thy ni cho cc con bit: Du
mt v i-La-Thin- xung phm m khng tu, cng
kh tr li a v ng. (TN: 27-08-Bnh Dn - 1926)
Nay l thi-k ca i o, tc l qua thi ca T
tng bin ho, l con s 4 cng c ngha l 1+3, tc l do
l Thi Cc iu-hnh vi ba ngi vn hu, nn h n 4
l bin ha ra ri. Thy n m ra i o Tam-K
Ph- Tam gio Qui Nguyn Ng Chi Phc Nht.
Ngi ca Thy l Cha t Cn Khn th gii. Nhng nu
trc kia c T Gio Thnh nhn ri, by gi THY
n ban cho mt nn i-o tc l thm mt v Gio
Ch lm u c ton cu m Php Chnh Truyn xc nh:
Thy l Cha c Cn
Khn Th Gii, tc l
Cha t s v vi, ngha
l ch quyn ca o,
m h ch quyn ca
o ng ni no th l
o ni y.
Lun n y
phi nh n nh Cch
mng Trn Cao Vn
cng l nh th li lc v
nht l ngi u tin
c mt bc Tin trao
cho quyn sch Hi
15
Thi bnh Th nht quyn ri Ngi mi lm ra Trung
Thin Dch - Trung Thin o, l mt hnh thc ca Bt
Qui Cao i ngy nay , nhng tic v khng gp thi
m sau cng ri cng phi chu n t hnh, trong khi th
nhng nh i quc, i dn nh C Phan Bi Chu, nh
c Phm H Php phi chu lu y. Than i, ch v mt
tinh thn ch Thnh m cc Ngi phi gnh c ti-tnh cho
nhn loi!
Ngi ni v T GIO: Hin nay trong o ta
gm T gio, bc thng thi trn th l qun t, chc bt
qu tu thi m thi, cn di th s tiu nhn li hay
ch bai l o, hoc ly th Mn m khinh thy, ch
o, hoc chp mt ngu thuyt m b vn iu chn,
chng ni n ci ngun, chng xem n nguyn l. L y
thy u ly mt nh lm tn ch, li chia lm T GIO
cho khc ngun. Thy Mnh T dy o ch c MT m
thi. Sch Chn kinh cng ni rng Nu khng c
Thnh nhn ly ai lm ging mi trong thin h, nu
khng c Tin Pht ly ai trng gi c tri, nu khng c
Thin Cha ly ai qun c cc vic qun sanh
n nay hi NHT NGUYN ngy cng mi m,
o gp nhau m thm sng t, l c Thy m thm r
rng, rt quan h vi o ta, khng l im nhin c.
Ti thit ngh, vic trong thin h c B ri c THI, c ti
ri c sng, c ng th c m, c chia th c hip. Ni
phn ra T GIO tung nh khng ch, mt ng m
Nam Bc r chia. Ni HIP th mun nc cng chung l
ti con ca Thng , ngn thu vn gi my gp g.
o ta nht qun l th ! V em trung ho m thu li
T GIO, cng nh Kh Thi Cc gm c Lng Nghi,
ri t nhin T TNG ho sinh, mun vt u theo y
m sinh si ny n.
16
- Tri gi l T TNG.
- t gi l T CHNH.
- ngi gi l T TH.
- o gi l T GIO (1)
Bn iu kin cn y khng th thiu mt s ng
vo gia, c m suy cu. Chnh l s nm l mt sinh
s, rt cuc ch l Don chp khuyt trung.
V nh:
- Tri gi l T TNG th im gia l Ng Hnh.
- t gi l T CHNH. im gia gi l Ng Trung.
- ngi gi l T TH, im gia gi l Ng Tng.
- Tri c bn phng: ng, Ty, Nam, Bc, phi c
im gia gi l Trung ng. Chnh im trung ng
ny cn bng cho 4 nh trn khi ta v nn hnh.
(1) T gio y phi ni l T gio Thnh nhn,
m ch c TAM GIO mi ng theo l o.
S quan trng ca con s NG
S 4 ny l T Dng
to nn hnh T gic
(vung) phi bt u
t hai trc chnh l
giao im ng Ty -
Nam Bc. Nu ni
theo Dch l Cn
Khn (trc ng)
Khm LY (trc
ngang). Th nn phi nhn nh r cng l tm m khi ni
l tm 0, khi ni l ng trung cng mt hnh thc, l v:
Khi hai ng thng giao nhau, im gia gi O (l
tm khng) (theo hnh hc); nhng l Tm Khng (0)
thuyt Pht gio. Nhng qua Dch l th tm ca giao im
17
l s 5 (l ng trung) nh hnh trn. Th m o hc ni
V cc nhi Thi cc ngha l s 0 cng l s 1. Bi Dch
l bin. S bin ny n c cng dng khc nhau ty trng
hp. Cn nm cn bn cc con s bin ha chng ta
khng ng ngng, ti sao khi th ny lc li th khc. Tuy
bin ha nhng cng theo qui lut ch khng phi ni bin
th no cng c. Cng nh ni ngi phi t do, nhng
t do trong mt tinh thn o c, khng xm phm n
quyn li ca k khc l iu quan trng. Trong o l
cng vy n c mt khun lut chc ch. Th mi thy gi
tr o php cao siu v nht-nhim tht tuyt vi. Cho
nn ngi tu l ngi c mt t tng tht phng khang
nhng phn x k tip vt tht nghim tc, y l phi khc
k v tha l vy.
Nay, v TAM GIO tht k truyn, th nn c
Thng n m i-o Tam-K Ph-, c Ngi
ng lm Ch-t v hon thnh con s Ng Trung. Do
vy m biu tng th c Thng l CON MT
m ch MC c 5 Nt ng vo tm im.
Tt c u nht qun l th!
Nu o gi l T GIO, nay qua thi H
ngun c Thng n khai m o Cao-i tc l
o nh m ng Trn Cao Vn gi l ng o l o
ca ta. Bi T Gio y l du nhp (t : Pht n -
Khng, Mnh, Lo, Trang, Trung hoa. T u th o
Thin Cha) vo nc ta. Thc s t xa n gi nc ta
cha c o. Nay, c Thng- m cho mi o nh
ti t nc Vit Nam l i-o Tam-K Ph-, c
Ngi cho Thi:
T th nc Nam chng o nh,
Nay TA gy dng lp nn ra.
V bng ai hi sao bao n ?
18
Rng tr noi sau bin ha gi.
c Ch-Tn xc nhn iu y. Ti sao nh vy?
- c H-Php gii cho bit: Ton c thin-h
ni rng ni-ging Vit-Nam khng c o. L-lng thay!
Chng ta t hi c tht vy khng ? Tht qu c ch ! C
nhiu o qu m thnh ra khng o: mn o, xin
o ca thin-h m thi. Ta tha hiu rng ni-ging
Vit-Nam xut hin hong a Tu, nn ta khng i-ngi
ni Vit-Nam ny l sc dn Tu vy. Ni ging Tu, nhn
qu tht l dn Tu m thi. t a t-qun ta khng
phi y, Bc Tam Tnh l: Qung-ng, Qung-Ty,
Vn-Nam k lun ng-Kinh (Tonkin) tc l H-Ni v
Hi-Nam na, l t qun ta th thit ca ta vy. Bn
o tm hiu Nho-Phong ta ot ng hay c trc ?
Chng ta thy ni ging Vit-Thng ny l con chu
nc L. Ni rng ging L lp o Nho, chc hn l
Nho-Tng chng ta vi ch. Ni vi ch tc l ca mnh nu
c o Nho sn trc th ta c: o Nho, o Lo, o
Pht; ba nn Tn-Gio m mt a-cu nhn l trng yu,
bt k l sc dn no hay lit quc no cng u nhn
nhn l do trong x -ng ny.
Thm na Thn-o nguyn do ti Ph-Tang,
sc dn vi ch tc l Nht-Bn em truyn qua Trung-Hu
ri qua x ta. Ta chu nh hng quyn-lc ca Thn
Gio t . Nh c n Nho-Tng pht trin khc chnh
gio hn, li bit Tn-ngng mt cch c-bit hn Thn
Gio. Bng c hin-hu l ta th Thn trong cc lng
ngy nay vy. Ngoi na tm-l Tn-ngng ca ni
ging, ca Vit-Nam nhit-lit v tht-th i vi bt-k
o-gio no.
n th-k 19 Thnh-Go Gia-T em n nc
ta truyn-gio mi thnh mt trng nhit-lit ua tranh
19
quyt chinh-phc ht thy tt c cc Tn-gio khc. Bn
o tng ai c c t phc-s nm 1937 u bit r,
Bn o ging r-rng nguyn-do , thnh th Vit
Nam c nhiu o qu nn thnh khng o!
C phen cc Bn thn-i tng n tng-lai quc
dn, lo phng binh-vc m rng t-do thm, tc c k
phn-i -o li. Bn-o khng nh H-ngh-vin
Php nm no, nhng ngi binh-vc chng ta b -o:
- Nc VIT-NAM khng tinh-thn o-gio nn
kh lp chnh-gii lm! V khng c cn-bn tinh-thn
o-c m chng ta khng th chi, chu thit thi theo
li vu co. V c Bn-o au thm kh-no tinh-thn
tm hiu coi sc dn ta c o hay chng ?
Hi thay! trc mt ta no l bng, chng, ng
ct, ng t, ng a, th lm cho nh-nhut ci tinh
thn o-gio, Bn-o ut c!
Ngy CH-TN tnh-c n, v ham thi-vn nn ban
s DIU-TR-CUNG n d bng thi-vn tuyt bt lm
cho m-mn tinh-thn. Hi thay! Nu chng phi l nh
thi-s t cha b bt mt cch d-dng nh th, v ham
vn-chng thi-ph nn Ngi rng dy. CH-TN n ban
u lm bn thn yu, sau xng thit danh Ngi, biu
Bn-o ph i theo THY lp O. Khi y Bn-o
cha tn-ngng, bi l ni-ging nc Nam cn tn
ngng thp tng lm; khng hiu ng, khng cn-bn,
ni r l khng tn-ngng g ht. Bn-o mi tr li vi
C CH-TN; ngy nay Bn-o ngh li rt nn s
st. Nu khng phi gp ng ng i-t i-bi th ti
tnh bit chng no m k:
- Tha Thy, Thy biu con lm Lo-T hay Cha
JSUS con lm cng khng ng, Thch-Ca con lm cng
20
khng ng, con ch lm ng PHM-CNG-TC m
thi, con li ngh bt ti v-o-c ny quyt theo Thy
khng b nhng tng cng chng ch chi cho Thy.
ng y tr li:
- TC ! thong Thy ly tnh c PHM CNG
TC m lp gio con mi ngh lm sao ?
Bn o lin tr li: - Nu ng vy !
Ngi lin ni: - THY n lp cho nc VIT
NAM ny mt nn QUC-O !
Nghe xong, Bn-o t y hnh nh phiu-phiu
ln gia khng trung m-mng nh gic mng. c nghe
ni ci iu m mnh thm c, nn Bn-o khng t
chi ng. i ! QUC-O l th no? Quc l nc,
vy ni ging tn-ngng lp Quc-o; Bn-o theo
ti cng coi lp n ra th no, hnh tng no cho bit; v
m ln m theo ui n ngy nay, thy hin-hu ci
hnh trng l O CAO-I ri li on xt coi n bin
thnh QUC O VIT-NAM ra sao ?
Ngi c mt bi thi dm chc khng ai thu-o
ni; ngi coi ci gc th khng thy ngn, ngi coi ci
ngn th khng thy gc, t vn thit-th hay ho cho ti
cc ng-phi quc s ngy nay cng l li-dng.
T y ni ging chng chia ba: tc nhin khng
chia ba O, ch khng phi ba k !
Thy hip cc con li mt nh: Thy nm ch
quyn HIP TAM GIO, nu ni ring ni ging hip
Nam- Trung- Bc th v-v lm!
Nam Bc cng ri ra ngoi-quc: tc nhin nn
chn gio QUC O, khng phi ca ta thi, m li ca
ton nhn-loi, l truyn gio Nam Bc thnh tng ri
ra ngoi-quc, tc l Tn-gio ton-cu vy.
21
Ch quyn chn o mt mnh TA: Tam-gio
Ngi vi ch nm chu hip tn-ngng li, QUI NHT
m thi. Nm c tn-ngng ca loi ngi, chnh Ch
Tn l Cha-T Cn-Khn Th-Gii, lm CHA nn
chnh gio ti nc Vit-Nam, vi ch tinh thn loi
ngi, tc quyn nng lp Quc o. Ngi n em
i nghip cho Quc dn ny, hnh th la chn ai ?
- Chn to oan vn-vt tc l PHT-MU. Tinh
thn ca CH-TN, hnh th ca PHT-MU; tr no ca
CHA, hnh hi ca M; c thy u thy:
H v i in C I-T-PH no chc ny,
chc kia, mo cao o rng; cn v IN TH PHT
MU u trng ht, khng ai hn ai c. Nu hiu bit,
thy b-php CH-TN cao k qu l. CH-TN ni rng:
QUC-O ny Ngi qui-t tinh-thn o-c, tr-thc
ton nhn-loi cho c bit: c cao, c thp, c hng ng,
c phm gi; cn v phn xc tht ca ngi i, mng
sng trc mt Ngi khng ai hn ai, c thy sng ng
sng, cht ng cht ng em QUC-O lm m-gii
c I-NG ng to tng-lai loi ngi cho c a v
oai quyn, cao-thng. Nu thong hiu ng th Thnh
Th cng vy, Hi Thnh, ch chc sc Thin-phong Nam,
N hay ton th Tn- cng vy, lnh Thin-mng m
nhim trch-v thing-ling CH-TN ph-thc lp gio
tc-nhin phi c phm-gi, trt-t, ng cp.
Nu hiu thm ca Ngi; khi ci o ny ra khi
i in ri, ht thy ng l anh em, khng ai hn ai,
khng ai thua ai, khng khinh, khng trng, y- tnh
yu-i trong lng M em ra m thi; Nam N cng th.
Ngy no nhn loi c th gian mt a-cu ny hiu
c l l ch hng cao thng y l ngy O CAO
I s ra thit tng.
22
1- Tm hiu ch QUC O ca Cao-i-Gio:
Quc t xa n gi vit nh vy l c ch hoc
(thay i) t bn trong b vi (vy quanh). iu y
chng t rng cc quc gia ny lun thay i ch hoc
qun ch lp hin, hoc qun ch c ti, chuyn ch,
hoc ch Tng ThngNhng ngy nay vi c
Thng , Ngi xc nh cho t nc Vit Nam c
c mt nn QUC O th khng phi vit ch Quc
nh trn na, m y l mt Quc gia Thin nh, phi c
Tam Ti ng hp, tc l phi yu t: Thin thi, a
li, Nhn ha. Do l nn o mi ng vng Tht c
nin (by trm ngn nm). Qua bi Thnh gio Thy
ban cho Vnh Thy tc Bo i, xin trch ra hai cu u:
Thng, h nh thin x a hon,
Vit-Nam nht quc nht giang san

y l Thy xc nh r:
Cu 1: Thng, h nh thin (thng l trn, h l
di; nh thin ngha l hai tri, hay ni r hn l ng Tri
trn v ng tri di) tc nhin trn l thin thng l vua
tri, di l thin h c vua ngi cn gi l Thin T
hay vua con, y ch mi c hai yu t: thng- h, Thin-
a. By gi phi c Ngi
ng gia hon thnh con
s 3 tc l Thin- Nhn- a
na mi Tam ti. M hai
ng vua ny vi s mnh lo
cho dn sinh, dn tc, dn
quyn, th ci o qun thn mi vn v. Vy th phi c
23
s thng sut, ni tip nhau mi hon thnh, gi l x
a hon. Hay ni khc i s thng sut y chnh l im
ni kt nhau l hnh nh mt nt s ng qua qu Cn
thnh ra ch Vng. Thnh ca Ch-Tn mun

nhc nh mt v vua phi l ngi bit lo cho dn, thng
dn, lp quyn cho dn, t c c lm tri l:
- Trn thng thin vn,
- Di t a l,
- Gia qun nhn s.
Cu 2: Vit-Nam nht quc nht giang san Vit Nam
by gi phi thng nht mt lnh th nht quc; mt b
ci nht giang san. C nh vy mi hon thnh s
mnh cao c y l Bo i tc l bo v mt chng
trnh cao c, i nghip y, m ng vua Bo-i by gi l
mt ngi ng ra thay mt cho nh Nguyn nhn li ch
quyn m ng cha trc y k hip c, nhng
quyn cho Php, kt qu l Php h Vit Nam. Gi ny
Bo il mt danh t tng trng, ch khng phi ch
nhm vo mt ng Bo-i Nguyn Vnh Thy m thi.
Bo l gi gn, mt bn l ch nhn (ngi) mt bn
l ch ngc (ngu kh) tc nhin trong ch ngccn
phn ra trn l ch Khu (ming), di l ch mc
(cy), c ming m c ngm nh ming cy; v c s kh
di nn c ngi theo gi gn; nhng cng c ngha nu k
c gi gn m qu kh kho, ngu ngc th s c bn tay
ca bc chnh nhn qun t ra tay tip gip, nay l Thng
nhn thy l con hoang Ngi mi n vy.
Ca dao rng:
Chng no thng ngc lm vua,
24
Th gian co trc Thy cha ru.
Th gian hin ang b co trc ht ri! L lt ni ni th
cn g gia sn s nghip na m mong! Cng c l mi
ngi phi t cao trc cho sch my th danh- li- quyn
th mi xng ng lm thy cha ru tc l ngi
Cao-i phi ru, tc, ch khng co trc nh thy
cha bn Pht gio. Hn na o Cao i l truyn Hin
ch khng truyn t, ch l ng Bo i ngy nay i
vo th gii bn kia ri th t nc ny, o nghip ny
b d hay sao? Nh vy ch Quc l nc ngy nay
phi c vit nh vy, ngha l ch Vng t trong
b Vi C nh vy mi l Thnh ca c Ch-Tn,
chnh c Ngi n ban cho Vit Nam mt nn Quc
o, trong mt Quc gia thin nh. Chnh Ngi m ra
cho mt nn Vng o ly L lm u tc l dng Nho
Tng chuyn th.
Ch quc (7 nt) th hin mt nn Vng o
mc ch l ngi tu chuyn tht tnh thnh tht bu.. M
c bn l dng li Nho-phong lm k cng cho nhn loi.
(Xem thm Quc o Nam phong cng Son gi)
2-Phi ni l Tam gio ch khng phi T gio:
Nu xt k trn tinh thn gio l, gio php th ch
c TAM GIO: Pht- Tin- Thnh m thi. Bi v hai v
i Thnh l c Khng Phu-T v c Cha Jsus u
l Chng gio o THNH. Duy khc nhau l Thnh
phng ng gi l Thnh Ta v Thnh phng Ty gi
l Thnh Ty. Nhng phi ni n T Gio Thnh Nhn
tc l Bn v Gio ch lm u Tam gio mi ng
ngha (c Ch-Tn ngy nay m o Cao i l Qui
Tam gioch khng qui T gio. y l iu cn yu !).
25
S trn y cho thy hin gi c ba Tn Gio
ln ang lm ch tinh thn ca nhn loi, tng trng
bng Tam gic u ni tip trong vng trn. M vng trn
tng Cn Khn v tr. Nhng li c bn v i Thnh
Nhn lm Gio ch gi l T Gio Thnh Nhn l:
- c Pht Thch-Ca Chng gio o Pht.
- c Thi-Thng Chng gio o Tin
Gii hnh: nh trn ni o Thnh l do

c Thnh Khng Phu T (Thnh Ta) v c Thnh
Cha (Thnh Ty) Chng gio hai vng tri u, .m
ngy nay ng Thng qui c hai o gio ny lm
nn tng ly Nho Tng chuyn th l (Nho o) tc ch
trng tinh thn ng Ty ha hip, lm mt nn Tn
gio i-ng Th gii.
o Tin do c Thi Thng lm Chng gio.
Nay o Cao-i dng lm phng TU, luyn Tinh- Kh-
Thn Php Tin o tu chn dng tnh (Tin o).
iu ng ch l n-Thnh hnh ch Sn m ngi
l ch Nhn ng bn cnh thnh ra ch TIN .
o Pht do c Pht Thch Ca lm Chng Gio.
Ngi tu theo o Cao-i ngy nay n tuyt phm nh
c Gio-Tng (Cu Trng i) t ngi l Pht v. Nh
c H-Php (Hip-Thin-i) cng t ngi l Pht v.
Nay, i-o Tam-K Ph- qui trn Tam
gio: Pht- Tin- Thnh (tng trng tam gic u, ni
tip trong vng trn c nh quay ln, tc l ba im
dng gi l Tam Dng, cn mt tam gic u c nh
quay xung l tng trng: Gia-T-Gio, Hi gio, B La
Mn gio (m trong chng trnh ny sp bn n, l
26
tng Tam m). Chnh 6 nh ny ca ngi sao 6 cnh l
biu tng cho 6 ch i-o Tam-K Ph- hay l 6
ch Qui Tam Gio Hip Ng Chi y -ngha.
3- Ngi tu phi tr vng ci TM:
Tt nhin ngy nay o Cao i xc nh ci
TM tht r nt, l quyn hnh ti thng do hai ng
cha m Thing ling, tc l c Ch-Tn v c Pht
Mu nm quyn To-ha..Kinh Pht Mu c cu:
Cn Khn sn xut hu hnh,
Bt hn vn chuyn ha thnh chng sanh
Do vy, tt c hnh thc L nghi cng in ch
Tm.Khi ci Tm t ni no th vt s trng thnh
v c linh hn. Nh bi Khai Kinh nguyn bn c cu:
TRUNG TH, T BI, CM NG, ng.

Nho dy Trung th, Pht dy T bi, Lo dy Cm ng
(Kinh Cm ng) tt c u ng nhau qua ch TM .
iu c bit l cu ny dng li gii thuyt rt tuyt; tc
nhin mi ch trong cc t u c b TM t di ch
. Ch TM rt quan trng, th nn ngi tu l phi tr
vng ci tm. Bi Khai kinh c dch ra t :
Trong Tam-Gio c li khuyn dy:
Gc bi lng lm phi lm lnh.
Trung-Dung Khng-Thnh ch rnh,
T-Bi Pht dn: Lng thnh lng nhn.
Php Tin-o: Tu chn dng tnh,
Mt ci sanh ba nhnh in nhau
Thi gian qua nhn loi chi vi, tm khng nh,
cha bit phi theo Tn-gio no trong khi c n ba
Tn-gio chnh, cha k n s bin th khng bit bao
nhiu m k. Th ri khng theo mt Tn-gio no c.
27
Ngi khng c Tn-gio, cng nh hc-tr trn trng,
lm sao bit ch ? Lm sao c cp bng ? Ngi khng
o khi hn la khi xc s chi-vi lc lng n ngn
no! Nht nh phi bit chn mt Tn-gio lm im ta
cho linh-hn ! Ngi theo i-o nhng cha chc,
sao thy tu lu qu m khng thnh, khng thy Pht,
Tin? Khng c n chng, bn tm n mt phng no
luyn cho mau thy, mau thnh. Th hi thnh g? Chnh
nhng s tm kim php hay, luyn mau c l tm tu b
giao ng ri, khc no ta lng nc cho trong m c mi
pht li bng ln xem th, mi ln lm nh vy l nc b
giao ng th c b xo trn hoi lm sao trong? Phi c
thi gian ch! Phi vng c tin ch!
Ch thi qu cng ng bt cp.
Php tu hnh luyn tp hng ngy
Kinh Thnh-gio c cu Ch nh t tng Ngao
tr l xc nh Ch Tm (c gii trong Dch l II).
Ton cu c ngha l khi mt t tng lnh c phng ra
th s c mt tc dng tt p cho mi ngi.
Ngao tr: in tch ny do theo sch Thn D kinh
ca ng ng Phng-Sc l mt v tu Tin c o, ng
k rng: pha ng bin Bt-Hi c 5 hn ni:
1- L ni i d. 2- ni Vin kiu 3-ni Phng-h
4- Ni Dinh chu. 5- ni Bng-lai.
Nm hn ni ny cc v Thnh Tin thng .
Ni khng chn nn thng c tri bnh bng, mi tu
trnh ln c Ngc-. c Ngi sai lm 15 con C ngao
ct u i nm hn ni y cho ng vng li, phn lm
ba phin, mi su mun nm th i mt ln. Do tch
ny: ai Trng Nguyn gi l c chim Ngao u.
ni rng cc v l ngi ti cn s ra gnh vc non
sng nh cc con C ngao a u ra ni vy.
28
Nay trong ca o Cao-i ni n Ngao tr l ch
ngi thnh, tm chnh, nhn t, o c, bit thng
Thy mn o, l bc ng trn tinh thn Nhn Ngha.
Nu khng gii, ho ra tng thm s huyn thoi n m
tn, d oan, nhng tht ra n tng mt chn ngn, diu l.
y ch do ni Tam ti m ra:
- Tri c Tam bu, Ng Kh,
- Ngi c Tam Bu, Ng Tng,
- t c Tam bu, Ng Hnh
bit Tri l Cn (3 vch lin) Khn (6 vch
t, bng 2 ln Cn) th nn ni Cn 3 (tri, tc tham
thin), Khn 2 (t, gi l Lng a). V vy khi ly s 3
(Tam ti) nhn i ln thnh 6; ly s 5 nhn cho 3 thnh
15. L ngha ngi tu phi bit r l Cn Khn bin ha.
y,ngi xa dng ni ln Bt-qui Hu Thin.
Nay qua Hi Cao i c Ch-Tn chuyn ngc li
thnh Bt-Qui -Thin nh chng ta nhiu ln bn
qua. Nhng ngha trn cho ra cc con s nh:
- Nm tri ni bnh bng trn nc, c Thn Tin .
- 15 con C Ngao a u vng tri ni.
- Chia l 3 phin canh gi.
- Mi phin l 6 mun nm.
By nhiu con s ny to thnh: Bt-Qui Thin
L gii: Nm hn ni bnh bng tri trn nc:
S 5 trc nht l ch ngi c nm gic quan: Nhn, Nh,
T, Thit, Thn. Bn trong th Ng tng: Tm, Can, T,
Ph, Thn. S hiu bit i i nhau l Ng thng. Nh
nhng quan nng ny con ngi mi tin ho v mi mt
tu theo hng tm t mi ngi chn la m tin n
thnh cng. Trong hnh y: s 5 xc-nh l tm ca
vng trn, chnh l ci Tm ca mi ngi. Tu hnh l
29
hip tiu ng
vo i ng,
tc nhin ngi
c hip cng
Thng , y
l Vn linh
hip cng Ch
linh vy. L
ngi tu phi
bit chn cho
mnh mt Tn
gio, khi
chn ri th
khng cn thay
i, s thay i
l lm cho tm
tu b chao o, ni l ng ni ny trng ni n. Hn
na ngy nay o Tri khai m cho dn tc Vit Nam
lm khi im l mt hnh phc nht i, m t xa
cc bc tin bi hng mong nhng khng thy c, i
c. By gi nhim v ca ngi tu l phi tm cho ra l
nhim mu ca o Tri m i cho n tn cng ca s
hiu bit tc l nh ci Tm.
Nay i-o ra i cng nh ging tt c gp
phn, t mu m th pht trin (s 5 l ci tm an tr), tc
nhin l ngi nhp mn, lm Mn ca ng Cao
i Thng ri, chng nhng th bn ngoi m cn
ghi khc trong tm na, tm khng giao ng, nn nh cu
Minh th Th rng: T y bit mt o Cao-i Ngc
, chng i d i lng, hip ng ch Mn-, gn lut
l Cao-i, nh sau c lng hai th Thin tru a lc (36
ch). Ch vi 36 ch ny cng quyn-nng cho ngi
30
tu hnh n cnh thng tin trong con ng tm linh
rng-r. c Quyn Gio Tng vit trong T Khai o
trao cho ngi Php rng: Tin-tng mnh-lit vo hiu
nng ca mt nn Tn-gio ny v hon ton vng tin
ni thin ca mnh.
Ti sao 36 ch? y l hip vi cu Kinh:
Ba mi su ci Thin to,
Nhp trong Bt Qui mi vo Ngc H
y l hai cu u ca Bi Kinh khi cht ri. Tht ra
Kinh Cao i c s cao siu l khng ch cu, tng, c
cho hn ngi cht nghe, m chnh l c cho ngi cn
sng vn l mt gi tr. V khi sng c ci xc thn y l
phi chun b cho ci sng ca linh hn. Ngi tu hnh l
phi bit cht i sng o. Phi bit i vo s mu
nhim ca Bt Qui, phi hiu r l cao su ca Bt Qui
nh th no. Hin ti trong nn o Cao i lun nghe
n danh t Bt Qui lun nh: Ch Long Hoa hnh Bt
qui, L Bt Qui..th chc chn n c mt gi tr v song.
Nu khng r l Bt Qui lm sao vo Ngc H tc l
vo cnh Tri- Thing ling hng sng?
th gian ny mun n mt ni no phi r a
ch, s nh, tn ng, s in thoi giao lu, th m
i khi khng chnh xc. Cn ng v Tri mnh-mng
nh th ti sao chng ta khng chun b ? M mi ngi
u chc chn rng khng c mt v no, mt ngi no
bt c c li ci trn ny vnh vin. Phi ra i, thn
ct bi phi tr v ct bi. Phi c ngy cht, b li ci o
xc tht ny, y l n lc:
Hn Tri ha tr v Thin cnh,
Xc t sanh n lnh phc hi
M hn khng bit Thin cnh l u, nh th no, mu
sc ra sao, th n lc i tht s s bit tm u, hi thm
31
ai? Tt c u phi c s chun b, phi hnh trang, mi
l con ngi ca khoa hc, m l khoa hc siu nhin .
S 5 l s Ng trung ca BT-QAI THIN
Tc nhin l ch ci tm ca v tr. Tu l hnh thc nh

ci tm cho hip vi Tri tc Tiu ng ha cng i ng !
Tu nht nh phi v Tri, cng nh hc tr thi phi u.
c Thng- cho 15 con Ngao-u ra chng :
Vi mc ch l chng qu ni cho tr li Thn Tin
ng trn y khng cn ni tri na. Chnh l thi k cc
ng Thn Thnh ra i, k ra c bn v Thnh nhn l
Phc-Hi,Vn-Vng,Chu-Cng,Khng-T hon thnh
B Kinh Dch gm c hai Bt-Qui trn 6.000 nm nay l:
1-Bt-Qui Tin Thin (B-php Th o)
32
2-Bt Qui Hu Thin (Th- php Th o)
By nhiu v phn Th o lm ti khn cho loi
ngi mi hiu c l dinh h tiu trng cng nhng s
bin thin ca v tr. Ngi nh noi theo m sng mt
i sng Thnh Thin, nh li k cng theo nhn lun
chi o. Do y cng l mt bc tin su rng cho loi
ngi ot n mc vn-minh tuyt nh v vt cht. Th
gii to ra bit bao nhn ti: K s, Bc S, Bc hc,
Nguyn t hc.. ch ra loi v kh hng nng, thm
him cung trng, tm qua sao Ha, sao Thynhng sau
cng li tuyn b rng Thng cht. l mt
hnh thc ngo mn ca con ngi khi va mi nm c
mt cht hiu bit th xem tri bng vung. M s tht
lm sao h thy c Thng khi tm linh h ch
hng ngoi, h t chi nhng g v tinh thn th lm sao
cm nhn c nhng g ca tinh thn?. H tuyn b no
l nguyn t phng s Ha bnh nhng ha-bnh u
chng thy m ton l cc th v kh y git ngi hng
lot: mu v nc mt. Thc s ngy nay con ngi xa ri
ci bn tm ch thin qu nhiu ri. Ch bit chy ua
theo v trang. Th nn c Thng mi m ra mt
nn i-o ny hu chn hng Nho Gio, lp li k
cng, Qui Tam Gio Hip Ng Chi mi sc trn
phc hon cu, a nhn loi n i-ng:
- i ng nhn chng.
- i-ng X hi.
- i-ng Tn gio.
y: ch-trng ca o Cao-i l phi thc hin
mt Tn-Gio i-ng, nh c Ch-Tn ha.
Cn 4 v i Thnh nhn na l Thch Ca, Thi
Thng, Khng T, Cha Cu Th li trit l
33
sng o cho loi ngi. Hai s 4 ny (T tng) to
thnh Bt Qui Cao i (4+4=8).
Con s 15 ny chnh l con S Ma phng nm vo
tm ca Bt Qui vy. Ngy nay ngi mun thnh
Tin tc Pht khng th khng theo nhng cng thc sng
m c Ch Tn n m ra cho mt nn Tn-Tn-gio
ny. Chnh c Thng m o Cao i l Ngi
lp thm cho hai Bt-Qui mi:
- Bt-Qui Thin (hay Bt-Qui Cao-i l
Th php Thin o)
- Bt Qui H v (hay Bt-Qui luyn o l B
php Thin o) H v Bt Qui tr thn qui nguyn.
ng Thin o m ra, con ngi phi i
ngc li dng tin ha sa a ca vt cht th mi thy
c tinh thn, mi tm thy c Thng v by gi
Thn, Thnh, Tin, Pht mi ng vo tm ca mi ngi.
Ti sao ni phi ngc li dng tin ha
sa a ca vt cht?
Bi v vt cht ngy nay qu nhiu th, nh nhiu
dng sng ra bin c. Nhn loi ngy nay phi ku cu
nht l rc, l mi trng sng qu -nhim, th tinh thn
con ngi ngy nay cng i n s khng hong nh th.
Ch cn mt con ng duy nht l o cu i m
thi. Cu bng cch no, v nh nc c phi lng phn,
cao hn cht na l cho nc bc hi. Nc bc hi l
trng thi phn bn hun nguyn cho nc tr v ngun.
Ngun ca nc l my tri bng lng, l ni cao. Ngun
ca ngi l M ni cung Diu. Con ng ny l ch c
TU mi t c mc t tng thng hoa m thi. Thnh
ngn dy: Tu hnh vn tri vi th tc. M tri vi th
tc mi gn ng nh Thing ling.
34
y l con ng tr v tc l phn bn hun
nguyn, l ngc dng vi Bt Qui Hu Thin. y l
Thy m ra con ng Thin-o cho chng sanh v
vi Thy nn c cu Cu thp Ng hi chng thin qu
thi th chi ph (xem gii v Bt-Qui Thin)
- Th no l chia lm ba phin canh gi?
Ba phin y l ni v Tam Ti: Thin- Nhn- a,
hay ni theo o php l Tinh-Kh-Thn hip nht th mi
c o. Trong hnh pha trn chnh l Tam m Tam
Dng, hay l hai tam gic u gt chng ln nhau vy.
Nay Tam gio Qui nguyn, l Tn ch ca i-o Tam
K Ph l mc cui cng m Thy m C tn
chng sanh qui nguyn v, th khng cn thi k no
gi l cu vt na. Bao nhiu trn bo lt l by nhiu s
ra ry ton cu, cng l lc Thy- Ha- Phong cng lc
lm vic khng ngng. Con ngi iu ng, cht vi con
s ngn, mun th thm, l thi k ca s 3 ng tr: H
ngun Tam chuyn sp bc vo thi k Thng ngun
Thnh c l nh th. .
- Mi phin l 6 mun nm l th no?
Hai con s ba (tam m tam Dng) va ni trn
hip li l 6. Pht xa ch dy nim Lc t Di- l cu
Nam-M A-Di--Pht ch c 6 ch m thi. V l
thu y Pht ch hn m khng xc. nam m
khng n, t m khng sanh. Ch c v phn
Dng m thi. Ngy nay c Ch-Tn m C Tn ,
quyt thc hin c i-n-X ln ba, tc nhin c ton
nhn loi trn khp hon cu, khng bit phn Nam, Bc,
ng, Ty; khng phn nam n. t l gii thot linh
hn cho nhn loi, sanh l gii kh cho chng sanh.
Th nn cu nim danh Thy c 12 ch tc l 6 m,
6 Dng, i vo con ng Thp Nh Khai Thin.
35
Qua cu nim:
Nam-MCao-i Tin ng i-B-TtMa-Ha-Tt
C cu ny c ngha l Qui Tam Gio. Trong y:
- Cao-i tng trng (Nho Gio)
- Tin ng l v Tin i ha (Tin gio)
- i B Tt l v Pht cn i chng (Pht gio)
Ngoi ra: Nim danh Thy c gii thot:
Con ng Thing ling Hng Sng c H-Php ni:
c Ch-Tn l i T Ph khi n Bn o, Bn
o c hi v phng tn cc vong linh nhn loi, th
c ni qu quyt nh vy: du cho c k no phm ti dy
y mt t m khi hp hi ri ch ku ly danh TA th
cng ng gii thot. Li mt ln na, c H-Php
ni tip: Hi th ti tnh ca chng ta lm trong kip
sanh, c Ch-Tn trong phng php ni rng: ti
tnh cc con y dy ni mt a cu ny m n gi cht
cc con bit ku danh Thy th c Thy n cu, Thy
em B-php gii thot trong tay cc con ng cc con
ot chn php gii thot vy, ku danh Thy l
Nam-M Cao-i Tin-ng i-B-Tt Ma-Ha-Tt.
Th nn Thy khng phn bit: Nguyn nhn, Ha
nhn hay Qu nhn. Kinh Pht Mu chng minh iu y:
Trng hun phc v Thin mn,
Ngun linh, Ha chng, Qu hn nht thng.
Bi trc y th tun t cc chn hn n ot
v, nn cu Kinh ni l Tun hun. Nay th c Thng
cho v mt lt, nn i li l Trng hun. Th nn
ta khng ly lm l ti sao c nhng ngi tu m tht ra
lm nghch Thnh gio, sa i chn truyn, y l nhng
chn hn ca Qu-nhn lng vo quyt ph tiu chnh
php, nhng h ch ph Th php m thi. y cng l do
lnh ca c Ch-Tn cho php h nh vy. Th xem c
36
ph ni chnh php ca Thy khng ? Nu h ph c
nn Chn gio ca Thy th o ta l o gi, cn nu
khng ph c th mi l Chnh o. Thi k ny
nht nh phi mt cn mt mt m thi. C s th thch
nh th mi phn bit c vng thau khng cho ln ln.
M cng chnh l c hi cho l qu xc ma hn khng
cn phng chi ci. y l kt thc trng thi bui ny:
Thu cc o hu hnh lm Mt
Trng thi Tin, Pht dut kip khin,
To i ci d ra Hin,
Bo sanh nm gi diu huyn Ch-Tn.
Vi c H-Php th qu quyt rng:
Qua ngh ci c tm ca ngi c nhng qu
quyn tng u s tiu dit Thnh Th ca c Ch Tn.
Qua ni thit, nu di mt th gian ny tiu dit c
Thnh Th ca c Ch-Tn c, th khng cn ai na.
T Tn n Hi Thnh chng h khi no tiu dit n
c, k no mun tiu dit o Cao i tt hn ng
sanh ra bi chng h khi no mun tiu dit o ng,
khun lut vn vy. (5 ch tiu dit y ngha)
Theo hnh trn th u tin l mt vng trn
tng trng Cn Khn v tr, Tm 0 l ngi Thng
ng tr. Hai hnh tam gic gt chng ln nhau l hnh nh
ca hai qu Cn (tam Dng) Khn (tam m).
CN c 3 nt lin (3) KHN c 3 nt t nn thnh (6)
con s 36 cng l ni ln ngha ca Cn Khn m thi.
Nu ni 9 l cng (3+6). S bin ha ca Dch l th!
Trong hnh cn thy hai hnh vung xp ln nhau,
l T m, t Dng nh trang 32, 33 c ni n. Tt
c u nm trong vng trn v to nn mt Bt Qui.
37
Bt Qui hiu cho ng ngha l 8 th k l m thi.
Bi n bin ha v cng, cho nn ngi hc o khng
chp mi thy c l bin thin ca Tri t. V cn bn
hai qu Cn (tam Dng) Khn (tam m) lun
lun ly y lm chun. Nhng khi bin l n lm cho mt
i hnh dng ban u, m ha thnh mt dng thc khc,
gi l bin ha.
*Xem nh ln bin th nht l Cn Khn thnh hai
hnh tam gic (gi l tam m tam Dng, nh ni trn)
*Bin ln th hai: thnh ra ch IN tc nhin 3
nt lin ca qu Cn t nm ngang , ba nt t ca qu
Khn t ng hai hnh ny t chng ln nhau thnh
ra ch in gi l Tm in y l rung tm hay tm tu.
*Bin ln th ba to thnh bn s ma phng, tc ch
in m c mang nhng con s lm tn hiu ca Bt Qui.
Tuy nhin, phi ty theo
phng hng ca cc qu t
ln m tn Bt Qui c khc
nhau: hoc Bt Qui Hu Thin
hay Bt Qui Thin, cng
dng ca cc Bt Qui ny
hon ton khc nhau.
Sao gi l s Ma phng?
Nhn vo Bt-Qui Thin
trn ta thy ngay mt bng
s, l hnh thnh ca hnh
vung, l nhng con s ng vi
cc qu. T nh s 1 l Khm, 2 l Khn, 3 l Chn, 4 l
Tn, 5 chnh gia (ng trung), 6 l Cn, 7 l oi, 8 l
Cn, 9 l Ly.
38
c bit 4 gc l s chn (s m), bn cnh l s l
(s Dng). m Dng cng i theo chiu tin thoi.
Cc con s ny cng li qua cc chiu u c mt
tng s ging nhau l 15, nn gi l Ma phng-s (carr
magique) c cu to theo phng thc hnh Lc-Th,
sp xp 9 con s vo mt hnh vung. Cc s l, tr s 5
gia, cn 4 s kia nm chnh gia 4 cnh ca hnh
vung. Cc s chn nm 4 gc ca hnh vung. Hnh
vung ny c gi l bn Ma phng, tc nhin cc con
s u xp theo mt dng thc k l c tn Ma phng-s.
C mt bi th sau, ct-yu l cho d nh v tr cc
con s y, c theo hng ngang ca bn s, l:
T hi, Tam sn, hi Bt Tin
Cu long, ng h, nht on vin.
Nh tng, tht tr, ph lc quc
Nu cng nhng s ny theo cc chiu ngang, dc,
ng cho, s c c tng-s l 15. Ngha l c tt c 8
ln tng-s 15 nh vy. y l:
*Cng hng ngang: *Cng hng dc:
4 + 3 + 8 = 15 8 + 1 + 6 = 15
9 + 5 + 1 = 15 3 + 5 + 7 = 15
2 + 7 + 6 = 15 4 + 9 + 2 = 15
Cng hai ng cho:
8 + 5 + 2 = 15 4 + 5 + 6 =15
Tng-s 15 nh th c nhiu -ngha, t suy ra cc vic
v o-php:
*L Va c Pht Mu ngy 15 thng 8 m lch
hng nm. V Pht Mu lm ch Bt-Qui Thin v
mt hu vi, c Ch-Tn lm ch v phn v-vi. m
Dng hip nht mi pht khi Cn Khn l .
*Hai con s 9 v 1 nm trn ng ngang ca trc
honh (Khm -Ly) tng trng ngy i l c Ch-Tn
39
ngy 9 thng Ging m lch hng nm. Ch thc ra cc
ng y l ng t hu, hng hu th lm g c ngy
thng thin hay ging h m gi l ngy Va.!
By gi: nu cng cc s nh trn, nhng tr ra s
5 gia th tng cc s s l 10. Ha hp vi tng l 15
trn. Chnh l ngy Khai i-o 15 thng 10 vy.
3+7=10 9+1=10 8+2=10 6+4=10
Nu phn cc s m Dng theo chiu vi nhau; tc
l 1,3,5,7 l s Dng, 2,4,6,8 l s m, nh 2 phn m
dng r rt. Ha hp vi s 15, s l ngy Va ca c
Lo-T: ngy 15 thng 2 m lch. V Ngi v th
phng nh Chu chim c Bt-Qui- m c o
Dch, li na Ngi chu du t hi ng h, nn khng ai bit
Ngi sanh, t l ngy no, m nh ngy Va l "Nh Ngot
thp Ng phn tnh ging sanh" l do -ngha y.
Quyn Ch Tn ti th:
Nay c Ch-Tn Khai o khng c nhn thn
phm ng nn phi lp Hi Thnh hai i hu hnh. Khi
no Quyn Gio Tng v H Php hip mt l quyn Ch
Tn ti th, qua li dy ca Thy ti Tho X Hin Cung
Ty-Ninh, ngy 15-11-Tn Mi (dl: 23-12-1931) nh vy:
Cc con nghe li dn cn yu ny m lm phn s
cc con cho vn v cng Thi Bch. Cc con phi nh
rng, ton Th gii Cn khn chn c hai quyn: Trn l
quyn hnh Ch Tn ca Thy, di l quyn
hnh ca sanh chng. Thy lp hnh th hu vi ca
Thy, ngha l Hi Thnh ca i-o ngy nay ri th
Thy cng phi ban quyn hnh trn vn ca Thy cho
hnh th y ng phng tn chng sanh; cn cc
con c thy u ng vo hng sanh chng, di quyn
hnh chuyn th ca i, ngha l ton nhn loi ng
quyn cng Thy, m to ha vn linh vn l con ci ca
40
Thy. Vy th Vn linh cng c th ot v vo hng Thn,
Thnh, Tin, Pht ng. Trong quyn hnh y c nhiu
ng cp, nn khi phi chu phm Ngi. y vy, Ngi
l ch quyn ca Vn linh. Thy ni r, quyn Ch Tn l
Thy, quyn Vn linh l sanh chng. Ngy no quyn lc
ca Ch Tn ng hip mt cng Vn linh th o mi ra
thit tng. Thy ban quyn hnh Ch Tn ca Thy
cho hai a lm u Hi Thnh l Gio-Tng cng H
Php. Vy th quyn hnh Ch Tn ca Thy ng trn
vn khi Gio-Tng cng H-Php hip mt. Cn c nhn
loi th l quyn lc Vn linh. Quyn hnh Ch Tn ca
Thy duy c quyn hnh Vn linh i ph m thi. Thi
Bch hng gin cc con rng, mi iu chi n hip
ng cng H Php m ban hnh th cc con li cn khi
lnh m xem r rng. Vy th t y, h c mng lnh chi
hai a n h truyn th cc con phi hi Nhn
sanh, Hi Thnh v Thng Hi m xt nt cho cn k
phn minh, ng thi hnh phn s
Th nn o Cao-i th hai ngi m Dng
tc l c cha m Thing ling .
Cn v phn hu hnh hu th ny, th c Quyn
Gio Tng l Anh C ca nhn sanh lm ch Bt Qui
Thin v mt hu hnh, c H-Php lm ch Bt Qui
Thin v mt v hnh. V l nn:
-c Quyn Gio Tng c ngai
vng (mt trong by ngai ca
Chc Sc Cu Trng i) c
ngi v trong Ng Chi i o,
tc nhin Gio Tng i o
Tam K Ph- l Nhn o
- c H-Php th ch c Cm
n ng trn Tht u x, nhng
41
li c danh nim trong lng s Tam K Ph l Nam
m Tam Chu Bt B H-Php Thin Tn. Hnh bn y
cho thy r: Ch Linh l Tri (Ch Tn v Pht Mu), Vn
linh l ngi (Gio Tng v H Php) cng sanh chng.
Kinh Xut Hi c cu:
Vn linh hip Ch linh,
Hi xong cy sc cng bnh thing ling.
Nu nhn k vo hnh di y th thy trong vng
trn c hai hnh Tam gic u gt chng ln nhau, gi
l Tam m Tam Dng, tc nhin tam gic c nh quay
ln l Dng, tam gic c nh quay xung l m. V l
m trong ti c H-Php a ra vn nghin cu
v trit l cc Tn gio trn th gii nh:
1- Trit l Pht Gio
2- Trit l o Gio Tam Gio:Pht,Tin,Thnh
3- Trit l Nho Gio
4- Trit l Gia-T-Gio
5- Trit l Hi Gio
6- Trit l B-la-Mn Gio
T ta thy rng
cc con s trn phi
c l c: Vi ba
nn Tn gio: 1, 2,
3 l Pht- Tin-
Thnh l i din
ca cc nn Tn
gio ln trn th
gii, th y l phn
Tam Dng, cn li
cc con s 4, 5, 6
nh: Gia-T-Gio,
Hi Gio, B-la-
42
Mn-Gio xem y l Tam m. Mi mt nn Tn gio
u c trit thuyt khc nhau, nhng chung qui l a
nhn loi v vi tm linh qu hng tinh thn. Ln lt
chng ta phn tch nhng iu su xa trong cc trit l y
tm n l tng ng, i khi cng c s tng d, hu
tm n ch dung ha i n i-ng Tn-gio Th-
gii
Sau cng cng nn lm mt s so snh cc nn Tn
gio trn vi tinh thn ca Cao-i-gio m chnh ng
Thng n lp trong mt thi gian rt gn y (vo
nm Bnh-Dn 1926). Nu nhn nh k th Cao i
nm vo trung ng, nhng thc ra n l con s 7, bi v
hai hnh tam gic u, gt chng ln nhau to thnh hnh
sao su cnh, nhng li c ci TM, thnh ra c 7 im.
Trong chng ny chng ta s trnh by cc trit l ca
cc Tn gio. Xong ri tm qua l Dch thy mt chu k
tin ha ca tm linh phi i qua cc giai on y trong
mt s vn hnh ca tri t Thin a tun hon chu
nhi phc th ngha l tri t vn hnh, nay gip vng
phi tr li im ban u gi o xut ng l th..
4- Ngy v ca a con hoang:
Thy: Ci!...Vng thau ln ln, phi cy la trui
phn, Thy n ni cnh tc trn ny m em cc con
ra khi vng ti i xc tht, ng th vi Qu nhn v
Ho nhn, th chnh mnh Thy y cn b nhim nhm kh
trc thay, hung la l cc con!
Cc con trc than Thy than trc; cc con
trc khc Thy khc trc ri, y ci oan gia Thy
hi ai o to? Thy xin ni cho Thy nghe.?
L con hoang, h ra khi nh th toan gy ti,
oan nghit, cn nghip l do ti ni cc con, ch khng
43
phi ca Thy dnh , vay tr phi cho ri mi ng qui
hi cu v, hiu khng con th ?
Trong phn trn c H-Php c ni:
Hi thay! trc mt ta no l bng, chng,
ng ct, ng t, ng a, th lm cho nh-nhut ci
tinh thn o-gio, Bn-o ut c!
Tht vy, chnh ci iu nh nhut y m c
Ch-Tn thng tnh mi m ra cho mt nn i-o ny
p li lng mong mun m bao i tin nhn, T ph
chng ta phi vay o, mn o, xin o ca
ngi ta, nn bt c di hnh thc no: khi u l hnh
thc ng, ct, bng chng mong c thng cng vi
ci v hnh th dn mnh u tm phng p dng. Th
nn hnh thc bng, chng, ng ct l bc s c, l
mi gn o. Ngy nay o Cao-i cm v y l
thi k u tr, khng ng s tht hon ton. So vi
nn i o ngy nay s xut hin ca C Bt l mt iu
Huyn diu v cng. Th m i khi v phm tm tc tnh
khin cho ma hn qu xc xm nhp theo ci tm vng
ng ca ngi ng t cn bin ra t o Bn mn thay!
Nhng chng ta ngh rng vi tinh thn ln rng th nh
vy, phi Chc sc Hip Thin i l ngi ca Thy la
chn mi c gi C Bt m gio ha nhn sanh. Ngoi
ra l mt s an i cho ngi mi vo ca o, h cha
bao gi bit c th gii huyn linh l g, h cha phn
bit c chnh t, sai ng. Khi c mt vi iu ng
l th h mng r, tuy nhin Pht ma vn cn ln ln,
m ma th nhiu, Pht th t.
c Thng thng chng sanh, thng nhn
loi dng y l thng cho nhng a con hoang sau
nhiu thi gian lc lng. M cu chuyn ny ca Pht gio
cho thy r iu y. Mt ngi Cha chia u gia ti cho
44
cc con, mi ngi t ra i tm phng sanh sng. Duy c
ngi con trng mi sa theo bn ngi khng tt, tiu
sch gia ti ri, thn s tht s, sng lang thang u ng
x ch. Mt hm n, ngi con tm v ni vi cha nhng
iu sm hi. Ngi cha rt mng r, cho ngi lm tic,
cao lng m v tht i ngi con mi tr v.. Cc em t
ca ngi y c v khng bng lng, suy b: ti sao cha li
qu u i vi mt ngi tng ph tiu s sn m l ra
cha phi pht m tri li cn khao thng na. Ngi cha
n tn ni: l lng thng ca ngi cha ! Ngy v
ca a con hoang l th con !
Ngi cha dnh tnh thng cho a con lc lng
l mun cu ly linh hn n. Ngy nay c Thng
m o ra l gii kh cho chng sanh v phn xc v
phn hn. l n phc cho Vit Nam v ton th gii.
c H-Php ni: c Ch-Tn m o em
lng Thng-yu v tn ca Ngi, Ngi n chung sng
cng con ci ca Ngi. Theo lun-l thng tnh ca ta,
mt ng Cha cc nhc i n tm con, bao gi lng
Thng-yu v tn cng trn ht mi tm tnh. Chnh
mnh khng c k a con no nn, a no h, a no
hn, a no sang, khng k g ci ht thy. V c cho
nn c Ch-Tn m o, Ngi m c con ci ca Ngi
vo lng, theo th Bn-o ng thy hin-nhin rng:
c Ch Tn khng k Nguyn nhn, Ha-nhn, Qu
nhn g ht.
Bng c khi n c mt ngi n b, Bn-o
khng nn ni tn ra lm chi, i s qu mi n bi n,
Ti khng bit xin iu g, qu n bi n, i s qu nh
vy t n ny n n khc, theo ui gii-dn sing
nng lm. Ngy n, n ci n cht c Ch-Tn ku tn
ngi ri hi: Con mun lm sao con ?
45
Ngi kia thm vi ci g khng bit, c Ch Tn
ni: - Thi, phong cho con chc Gio-Hu !
Thnh th ta ng thy rng: Gi-tr ca chc Gio
Hu chng c g ht ! Bt k ai cng cu c, em v ci
th ca ng vi nhng phn t v-gi-tr, lm cho c L
bui n cm quyn Thing-ling mi o, Ngi kh-no
khng bit sao lun c".
Tht vy: i cng ngy cng tr nn hung bo,
nhn loi git ln nhau, c hon cu gic gi, bnh
chng bin sanh, Thin tai rp n. y l cc iu Thy
ni tin tri rng: Ngy Tn Th n. Thy to
Thnh gio trn Php lut. Thy n ch k v o
ch khng phi sa o. Con hiu !
(S. II. 123 -125)
T ta phi hiu rng: phm tc hu hnh y
u l ca mn, khng phi tht. Mn th phi tr !
"o gio Cao i c Ch Tn b php y
trong Thnh Th ca Ngi. Ngi ni nhng k no dm
cht v i, sng v o, nhng k y mi ng lm
Thnh Th ca ta ni mt th gian ny. C ton Thnh
Th hiu lm, ti phm Gio Hu phi cht, cht v i
ri sng li, sng v o. Tc nhin c Cha Jsus
Christ ni cao su rng: Nu ai bit, ai bit ci sng
ca chng ta ban cho m dm hy sinh ci kip cht ca
h, l ci xc tht ny th mi t ng ci sng trng
tn vnh cu, tc nhin Thing Ling Hng Sng ca Cha
ta dnh .
46
CHNG II
---O0O---
I- TRIT L PHT GIO
THCH CA MU NI (Pht hc)
E: Sakyamuni Buddha
F: akyamouni Bouddha
c Shidarta (gi l Kakya-Mouni) ngha l ngi

Hin x Cakya, ly lng nhn bao trm thin h, tm thm
ng chn l Sanh kh m lp thnh Pht gio, nn dng
php on tri oan tr nghit chng ng lm phng
gii thot lun hi. y l gia chn kh no au thng,
Ngi li em tnh T-bi t toi ra chuyn ch lng phm,
47
cu sanh chng tng thn ln i, tht chng khc no
kh ni -trc nhp nh m Ngi n ri mi thm ngo
ngt. Ngi nh Lo Bnh- T kh gic minh bn thin
mi ot phng cu kh loi ngi.
(HP: trch Khu bi Thing ling v)
nh ngha: Pht ting Phn l Buddha (Bt)
ngha l sng sut. Pht tc l bc gic ng hay ni
khc i l ngi qut sch c lng phm. Trong ch
Pht gm c b nhn l ch v ngi v ch Pht l
qut, tc nhin ngi qut sch bi trn. Do mi ni
rng Pht t gic, gic tha, gic hnh vin mn.
Pht l g ? -c H-Php ni: "Pht l mt
ng ton-tri ton-nng, ngi ta lm lc, tng khng
thy hnh dng l khng c. Ngi th gian lm lc nhiu
lm. H qu nhin l ngi sng hin ti ch khc hn
chng ta l khng c thi-hi m thi. ng ton tri ton
nng y l ng u tin hip li vi c Ch-Tn.
Bn-o gii ni Pht c ba cnh c-bit:
-Ho Nhin Php Thin tng lin hip mt cng c
Ch Tn.
-H-v Cao-Thin thuc v Php-gii cm c lut Thin
iu.
-Hn-ngun Thng Thin thuc To-ha, thuc Tng.
Pht-v c ba ng-cp y ng nm c quyn-nng Cn
Khn th gii.
1- TIU S c Thch Ca Mu Ni Pht, trc l
mt v Thi-T tn l Siddharta; ch Siddharta ngha l
vn s nh . Ln 17 tui, Thi T thnh hn vi Cng
cha Yosadhara. C hai trong Hong-thnh sng cuc
i giu sang tt nh, s vui chi khng thiu mt th g,
48
no l cung tn m n, yn tic linh nh.Tht l np sng
vng gi, dy y hoan lc. Cc nh S gia cho l thi
k Ng dc cu lc, tc c nm dc cn u c tha mn.
V cng l giai on ca i sng hng ngoi, kinh
nghim s vt t nhin ngoi gii.
2- XUT GIA: Mc du, sng trn nhung la vng
son, nhng Thi T khng c vui. Phi chng, v ci
Tin phong Pht ct n tng trong tm linh su kn,
khin cho lng cu th m thm thc gic m nhng th
vui phm trn kia khng th no xa nha c. Sau khi
t mn xut du, Ngi trng thy nhng cnh au kh ca
chng sanh nh: Sanh, Lo (gi), Bnh, T (cht) lm cho
lng xut gia tu hnh bc khi. Ri n mt m kia, Ngi
cng vi ngi y t trung tn tn l Xa-Nc, vt khi
Hong-thnh, i tm Chn L trong chn thm sn, cng
cc. Thy tr i n mt cm rng kia, Ngi giao nga v
ngc ng chu bu ca v Thi-T cho tn Xa-Nc mang
v, giao tr cho Vua cha, cn Ngi bt u i tm o.
Lc by gi Thi-T Siddharta nghim nhin l mt Thy
Sa Mn i hng, i lc, i t bi. Sch chp rng trong
khi xut gia tm o, Ngi i y i rt nhiu, tm n
cc nh Tu s tr danh thi by gi lun o, rt cuc
Ngi cho o ca my v y cha i n cu cnh gii
thot, Ngi bn vo rng Kh-hnh cng vi nm v t
tu hnh. Than i! Su nm trng, tu kh hnh trong rng
su; ngy khng dm n no bng, m chng dm ng
thng gic v lun lun thi hnh php mn kh hnh: C
khi th ng mt chn ngoi tri nng, c lc th ngi kit
d sut m di gc cy, mi n thn th cn da bc
xng, tinh thn rt suy yu, c ln Ngi phi ngt xu,
nh c nm v t gii cu. Tht tinh thn qu suy
nhc, thn th qu tiu ty m chnh o cha tm c.
49
C l Ngi t ngh rng: php tu qu kh khc ny khng
em li kt qu. Ngi bn t b Kh-hnh-lm, i n b
sng Ni-lin, tm ra sch s, trong ngi mt m v cm
thy khoan khoi, ri c hai nng con gi chn cu em
dng sa v mt. Ung xong, Ngi cm thy sc kho,
tinh thn hi phc v sc din ln ln ti tnh li nh xa.
T y, Ngi quyt khng tu kh-khc nhc thn
nh trc, song chng phi hun tc m quyt theo ng
Trung o tm Chn l. Trung o l g? Khng qu
khc kh, m cng chng phng tng, tc khng thi qu,
khng bt cp, gi l Trung o.
.3- Pht hc cho bit: Thch-Ca l dng di qu
tc, gc ca v Pht lch s Tt-t-a. Dng Thch-Ca l
dng cai tr mt trong 16 Vng quc ca n- thi by
gi, ngy nay thuc min Nam Nepl. Kinh thi l
Ca-t-la-v (s: kapilavastu), l ni c Pht sinh ra v
trng thnh. Vua cha ca Pht l Tnh Phn (s, p:
suddhodana), tr v Tiu Vng Thch-Ca. Thi by gi,
Tiu Vng dng Thch-Ca c mt hi ng trng lo
tham gia quc s, nhng Tiu Vng ny b ph thuc vo
nc Kiu-tt-la (s: koala). Ngay trong thi c Pht cn
ti th, Tiu Vng Thch-Ca b mt Quc Vng ca
Kiu-tt-la em qun xm chim v tiu dit gn ht. Sau
khi Pht thnh o v tr li Ca-t-la-v ging dy, nhiu
v trong dng di Thch-Ca xin gia nhp Tng-gi. Ti ,
ngi th co u-b-li (Upli) xin gia nhp, tr thnh
Tng s trc v v vy c xem cao qu hn cc v lnh
o trong Hong gia, gia nhp sau Thch Ca Mu Ni (S:
kyamuni; P: Sakkamuni) dch ngha l Tr gi trm lng
ca dng Thch-Ca (Mu-Ni).
Mt tn khc ca Tt-t-a C-m (s: Siddhrtha
gautama) l ngi sng lp Pht gio. Tt-t a mang
50
tn ny sau khi Ngi t b cc v thy v t mnh tm
ng gii thot. Danh hiu Thch Ca Mu-Ni
thng c dng ch v Pht lch s tng
sng trn tri t ny, phn bit vi cc v Pht khc.
Pht (S, P: buddha; T: sangs rgyas) Dng vit tt
ca ch Pht-, dch m ca t Buddha ra Hn ng, cng
c gi l Bt- (Bt) dch nguyn ngha l Bc gic
ng, Gic gi. Danh t Pht c nhiu ngha:
1/-Pht l ngi dt khi Lun hi (s: sasra),
t Gic ng hon ton, t gii thot (Nit-bn). Ni dung
quan trng nht ca gio php gic ng l T Diu .
Pht l ngi vt qua mi Tham i, l ngi bit
phn bit hay d tt xu, nhng tm khng vng mc vo
cc phn bit . Sau khi cht, mt v Pht khng cn ti
sinh. Ngi ta phn bit hai qu v Pht:
- c gic Pht (s: pratyeka-buddha) l ngi hon
ton gic ng, nhng khng gio ha, v:
- Tam-Miu Tam Pht-, dch l Bc Chnh
ng chnh gic (s:samyak-sabuddha) l ngi gio ha
chng sinh v nhng iu mnh chng ng. Mt v Tam
Miu Pht l mt v t Nht thit tr (s: sarvajat), Mi
lc (s: daabala), chng Bn t tn.
V Pht ca thi i chng ta l Thch-Ca Mu Ni.
c Thch-Ca mt nhn vt lch s c tht khng phi
l v Pht u tin v duy nht. Trong nhng kinh Tiu
Tha nguyn thy, ngi ta nhc cc v Pht trong cc
thi i trc: T-b-thi, Thi-kh, T-x-ph, Ca-la-ca-tn-
i, Cu-na hm v Ca-Dip.
51
4- V Pht s xut hin trong tng lai
tip tc hong php l DI-LC
Trong kinh sch, ngi ta cn nhc n 13 v Pht
khc m v quan trng nht l Nhin-ng. Trong thi qu
kh, Pht Thch-Ca l ngi tu kh hnh mang tn Thin
Hu (sumedha), t ca Nhin ng Pht. Lch s cc v
Pht c ghi trong Tiu b kinh (p: khuddaka-nikya).
Bt u con ng tin ln Pht qu, mt v B Tt pht
nguyn trc mt v Pht, quyt tm thnh o gic ng.
Tri qua v lng kip, v B Tt thc hnh mi hnh
Ba-la-mt-a. Trc khi sinh ln cui, v thng gio
ha cung tri u Sut Khi sinh ln cui v Pht s
mang trong ngi ba mi hai tng tt, 80 v p khc
cng nh t 37 B phn. V Pht khi sinh ra th M
ca Ngi cht by ngy sau . Lc ln ln, n thi k
thch hp, cc v Pht s sng khng nh v sau khi gic
ng s thnh lp Tng-gi. Lc c Pht nhp Nit-bn
cng l lc chm dt qu trnh t o.
2/- Nhn vt lch s Thch-ca Mu-ni. Ngi sinh
nm 563 trc Cng nguyn, con trai ca mt Tiu Vng
ca dng h Thch-Ca, ngy nay thuc nc Nepal, gn
Hi-m Lp-sn. Tn tht Ngi l Tt-t-a (s:
siddhrtha), thuc h C-m (s: gautama; p: gotama), v
vy cng c ngi gi l Pht C-m. Sau qu trnh tu
hnh t o, Ngi mang danh hiu Thch-Ca Mu-Ni
Tr gi trm lng ca dng Thch-ca. Nhm phn bit
c Pht lch s vi Pht tnh, ngi ta nn gi r l Pht
Thch-Ca.
3/- Pht tnh, c xem l gc ca mi hin tng;
mi hin tng l biu hin ca Pht tnh. Nu phi Tiu
tha ch cng nhn mi thi i ch c mt v Pht v v
ny phi l mt nhn vt lch s v l o s gio ha, th
52
phi i tha cho rng c v s c Pht c biu hin
khc nhau. Theo quan im Ba thn (s: trikya) ca i
tha th Pht tnh biu hin qua ba dng chnh v mi dng
Pht biu hin mt tnh cht ca Chn nh. Cc dng siu
vit ca Pht tnh, Chn nh c k l cc v Pht A-Di
, i Nht, Bo Sinh, Bt ng, Bt Khng Thnh
Tu, Kim cng Tt-a. Cc v ny l thy ca cc v B
Tt v l Gio ch ca cc Tnh . Cc dng Pht- siu
vit ca Chn nh u c tnh cht siu th gian, thn tm
hon ton thanh tnh, ton nng, v lng th. Theo quan
im Ba thn th Bo thn Pht (s: sabhogakya) chnh
l hnh nh l tng ca cc v B Tt t to nn theo
m tu hc. Bo thn li chnh l Chn tm ca ng
thn hay Ha thn (s: nirmakya), l thn ca Pht c
dng con ngi sng trn a cu. Khong nm 750 sau
Cng nguyn, sau khi Kim Cng Tha ra i th trong
cc trng phi i tha cng chp nhn ngoi Php thn
(dharmakya) c thm nm v Pht chuyn ha t Php
thn , c gi l Ng Pht hay Pht gia, v mi mt v
Pht c xem c thm mt v Pht lch s (tng sng
trn a cu) v mt v B Tt i km:
a/- Cng vi Pht i Nht l v Ca-la-ca-tn-i
(s: krakuccanda) v B Tt Ph Hin (s: samantabhadra),
b/- Cng vi Pht Bt ng (s: akobhya) l v Ka-
na-ca Mu-ni (s: kanakamuni) v B Tt Kim Cng Th
(s: vajrapi),
c/- Cng vi Pht Bo Sinh l v Pht lch s Ca
Dip (s: kyapa) v B Tt Bo Th (s: ratnapi),
d/- Cng vi Pht Bt Khng Thnh Tu l v Pht
Di Lc v B Tt Ph Chy Th (s: vivapi),
e/- Cng vi Pht A-Di- l c Thch-Ca Mu
53
Ni v B Tt Qun Th m (s: avalokitevara).
f/- Mt khi nim ch ci tuyt i, cui cng ca
th gii. Th ny nm ngoi mi suy lun, khng th ngh
bn, l bn th khng h bin hoi ca Pht tnh.
5- THNH O
Trc khi thnh o, Ngi n gc cy B ngi
thin nh v nguyn rng: Ngy no cha thnh o th
khng ri khi ch ny. Li i th nguyn ny gip Ngi
ngh lc thng phc Ma vng v n qu na m th
i ng Chn thnh gic.
Ph Diu Kinh chp rng: Trong khi ngi lng di
gc cy B , B Tt tri qua 4 bc thin nh l:
- thanh tnh, v chi nht thin
- Tnh nhin th nht chuyn tm bt dit, v chi
nh thin.
- Lng bnh tnh, thy r Chn tng mi s vt,
v chi tam thin.
- Tm khng y thin, khng ph c, khng kh,
khng vui, bnh thn nh khng, tch nhin bt bin, v chi
t thin. l o v vi cu th.
Ngi cn hi c cc vic kip trc nh: T hiu,
nhn ngha, l tn, tng trung chnh th thn, h tm
hc Thnh. V su bc v cc nh: 1-B th 2-Tr gii
3-Nhn nhc 4-Tinh tn tr hu 5-Lm nhng vic t bi h
x. 6-Ty thi ph ha qun linh. Tht cng phu y khng
ung vy.
Theo sch Phn ng lc by gi:
- B Tt thng t cc vic kip trc.
- Tr kh cc c cn trong lng.
- L hi Thp nh nhn duyn l ci li giam hm
chng sanh trong vng sanh t.
- Pht minh T Diu l php mu gii kh.
54
Tm li i sng ca Thch Ca Mu Ni Pht chia ra ba
giai on:
1/- 29 nm sng vi mt cuc i Vng gi l thi
k Ng dc cu lc, li cng l thi k hng ngoi tm
hiu l t nhin ca s vt bn ngoi V tr.
2/- Su nm kh hnh trong rng su l thi k
hng v Ni gii tm hiu l huyn nhim ca Tm
linh siu nhin.
3/- Bn mi lm nm truyn gio ph ha qun
sanh n 80 tui th vin tch vo Nit Bn l cnh an nhn
cc lc.
6- V THNG V NG:
Xin trch lc mt chuyn Vua Di-Lan-Da (Mmandra),
trong Trit hc ng phng ca Nguyn ng Thc, hi
Na Tin nh sau, minh chng thuyt V thng v ng.
- Bch Thng Ta: Tn Ngi l g?
- Ngi ta gi Bn Tng l Na Tin, cha m t tn vy.
- Na Tin l ai? u c, thn th, t chi c phi Na Tin
chng?
- Tu Kim Thng: Khng phi.
- Kh, vui, thin c, nhan sc, c phi Na Tin khng?
- Tu Kim Thng: Khng phi.
- Vy Na Tin l g?
Na Tin bn hi li nh Vua:
- Nay c ngi gi chic xe, chic xe l g?
- Gng, ct, bnh, vnh, thng c phi xe chng?
- Khng phi.
- Nhng ting khua ng, im lng c phi xe chng?
- Khng phi.
Tu Kim Thng: Ngi ta hip cc vt liu li
thnh mt vt m ngi ta gi l chic xe, cng nh u,
c, thn th, t chi, hi th, ting ni hip thnh mt
55
ngi, mt c th m thi. K tht tn chic xe, hay tn Na
Tin u l danh t trng rng. V th nn ni rng: S vt
i l v thng v ng. Th m chng sanh v m lm
ng nhn nhng o-ha y l chn tng ri theo m
hnh ng. S hnh ng ny cng nhiu th n cng nhn
chm mnh vo trong lut nhn qu, lun hi, sanh t, t
sanh khng bit u l b bn. l nguyn nhn tht
Chn o trm lun kh hi. c Thch Ca Mu Ni Pht
tuyn b rng: Ngi tm bnh ca chng sanh cho
thuc m thi, ch khng bn lun vic xa xi.
7- BNH CHNG SANH L G ?
Bnh y l Lun hi sanh t, m nguyn nhn sanh
kip Lun hi l Thp nh nhn duyn k nh sau:
1-V minh 2-Hnh 3-Thc 4-Danh sc 5-Lc nhp
6-Xc 7-Th 8-i 9-Th 10-Hu 11-Sinh 12-Lo, T.
K xui th nh th, nu lt ngc li m ni: T
Lo, T n V minh, mc du ni xui, hay k ngc,
chng ta cng thy ci i nhn duyn sanh kip Lun hi
l V minh. Nay mun khm ph tuyt tr nghip V
minh th phi dng php Chnh kin, ngha l trng thy
ngay chnh, mng danh l Tri Kin Pht, cng nh chng
ta dng ci sng tr ci ti. Sng cng thm th ti cng
bt, mi n hon ton sng th ht ti, cho nn ni rng:
"M l chng sanh, gic l Pht".
C iu nn nh l tuy ni tuyt tr ht nghip V
minh th ng gic, nhng V minh l mt nhn duyn
trong s 12 nhn duyn; y vy nn mun tuyt tr V
minh th phi hi c 12 nhn duyn cng nh dng
Chnh kin tr V minh nhng cng phi hi c Bt
chnh o th mi thng t ci i l ca V minh. i
Pht php l th, nhng c Thch Ca thng hay ty
kh nng ca k hc m ging khai th cho h, thnh
56
th, trong 45 nm truyn gio, Ngi li khng bit bao
nhiu gio php; v mi cu ca Pht ni, v sau ngi ta
ging din thnh mt Php mn tu tp. Nhn m Pht
php tr nn minh mng bao la nh rng, nh bin.
TM LUN: CAO-I-GIO LUN V PHT
Nay c Thng Qui Nguyn Tam Gio Hip
Nht Ng Chi thnh mt nn Tn Tn gio, mng danh l
"i o Tam K Ph ". y vy, nn trong hc l Cao
i i o, Pht Gio chim mt phn quan trng trong
php tu tm dng tnh siu nhin.
S d dng hai ch "siu nhin" v Pht Php vn
cao xa huyn nhim. Mun th hin gio php ny phi
vt ln trn nhng o ha ca s vt bn ngoi V tr,
cng nh nhng o ha ca tm l bn trong ni gii. K
hnh gi phi th hin k c ci tm h v tch dit th
mi c th khm ph v tuyt tr c nghip V minh
nh: Ng tng, Php tng chng hn. Tm linh c
thanh tnh v vi th Tm linh trong sng. M h Tm linh
trong sng th mi thy tnh bn nhin Tri ph cho ngi
Minh tm Kin tnh . V li, tnh Bn nhin
y l ngun Thin l, l mng Tri ng tr ni ngi v l
con ng chnh o a ngi tr v vi Thi Cc
Thnh Hong, cho nn k hnh gi gic ng c tnh y
th c th ha mnh vi cc ng lc nguyn th ca V
tr, sanh sng bnh ng vi mun loi vn vt, bi v
vn vt d ng ng th v h c th
cm thng vi c Thng m bit c ci nguyn
l ha dc mun loi vn vt.
C ngi ni Tam Gio mi mi u c Gio php
ring qui iu gii lut ring, vy lm th no m qui
57
nguyn hip nht?
Xin lc gii nh sau, u cng l mt dp ci m
nhng iu thc mc.
*Nguyn Tam gio o no cng ly Tm tnh lm
cn bn cho s tu hc. M mun thm nhp vo Tm tnh
th phi dng V vi php. i nh:
- Nho Gio dy rng: "V t gi, v vi gi, tch
nhin bt ng cm nhi toi thng Thin h chi c" tt
nhin khng ngh, khng lm, im lng, khng ng, n
lc cm th sut thng mi l trong thin h. Sch Lun
Ng ni: c Khng Phu T c 4 ci v: V , v tt, v
c, v ng. Cng c nhiu ch ni rng: V ng, v dc.
- o Gio ni r hn, chnh c Lo T l v
Gio ch sng mt cuc i n dt. minh chng V
vi php thc hnh. o c Kinh c cu: Vi v vi, s v
s, v v v.Li ni: Thnh nhn v cng, v k, v danh.
-Pht Gio c Thch Ca b Hong cung vo tu
kh hnh trong rng su. y l thc hnh o v vi. Bt
nh Tm kinh c cu: V sc, v khng, v ng, v
thng, v php, v tranh, v nh, v tng ...
Nh vy: Tam Gio u dy V-vi-php gii
thot khi ci thn -trc, hp hi. l ch m Tam
Gio ng nht l. C Nhn ni rng: "ng nht trong
ci sai bit". i Tng bn x Trung Hoa, cc nh Nho
thng bo nhau rng: Vo ra ca Pht ca Lo trc, ri
sau s tham kho Kinh truyn Xut nhp Pht, Lo phn
cu lc kinh.
Cn Vit Nam th t inh, L, L, Trn u ly
Tam Gio Qui Nguyn, lm nn tng Quc hc; cn
ngoi nhn dn th ngi ta th cng T Tin, tng kinh
Pht v tin tng lut nhn qu Lun hi. Th th vic
Tam Gio Qui Nguyn c t ngn xa nhng ngy nay
58
c THNG ly lm Gio l ca I O
TAM K PH th Tam Gio li thm mt phn linh
ng thm trm su kn v nh c tin y n c chng
ta phi th hin Tm php ny vi mt t cch thnh tm
thin ch.
Th hi ti sao c THNG khng bit lp
mt Gio l li Qui Nguyn Tam Gio hip nht Ng chi ?
-V li Tam Gio Ng Chi ph truyn trong
nhn loi, nay c THNG Qui Nguyn Tam
Gio Hip Nht Ng Chi, l c thc tnh mi ngi
nh li rng: Tn gio hin hu, tuy c khc nhau v hnh
thc, v danh t. Nhng bn trong th Tn gio no cng
c th mt ng Cao c, trng trng ng Cha t Cn
Khn thng tr vn vt. V cng mt cch by t cho
Nhn loi hiu rng c loi ngi tuy khc nhau v mu
da, sc tc, ting ni, song tu trung c loi ngi u l
con ci ca ng To Ha.
Thit tng c loi ngi nhn nhau l con mt Cha
th ci l tng thn, tng i s thc hin. Thin h thi
bnh l li cu nguyn hng ngy ca ngi Tn i
o Tam K Ph Qua nm cu nguyn:
Nam m: Nht nguyn i-o hong khai,
Nh nguyn Ph chng sanh.
Tam nguyn x ti t,
T nguyn thin h Thi bnh.
Ng nguyn thnh Tht an ninh
(Trch thuyt o ca Ngi Tip Php)
---O0O---
59
I- Pht Thch Ca di mt Cao-i-Gio:
T DIU
E: The four excellent truths.
F: Les quatre vrits excellentes.
(T: Bn, s th t. Diu: huyn diu. : chn l)
T Diu , cng gi l T Thnh , hay vn tt l T
, l bn chn l mu nhim gii thot con ngi khi
vng lun hi ni ci trn. y l Gio l ca Pht (cn
gi l T Diu ). Ngi thuyt php ln u tin, Pht
ni T Diu l:
- Kh (La douleur).
- Tp (L'origine de douleur).
- Dit (La destrucion de la douleur).
-o (La voie conduisant la suppression des douleurs)
A- c H-Php thuyt v T DIU :
Chng ta thy cc nn Tn Gio ng nhin by
gi c nn Tn Gio no phng s cho chng sanh khng?
C nn Tn Gio no lm ti t cho chng sanh ng gii
kh cho chng sanh hay chng ? Quan st coi. Cha c!
Chng ta ng thy chng ta c mt iu tc ci hn ht
l h ngi g m nh chung m h ni gii kh cho
chng sanh.
Sanh trc ci , l mc thc i t khun kh ca
n nu ni phi l khng quan st c, khng th cng
nhn c, nhng ng nhin chng ta thy g ?
Bn o thuyt k ri ci php lut ca thin h
l h xu hng theo "T Diu " ca c Pht
Thch Ca, h giong rui theo T Diu gii kh cho
chng sanh l: Sanh, Lo, Bnh, T. H thi hnh trong
khun kh quyn php ca h m thi:
1- Sanh, h lp nh Bo Sanh ng gii kh cho s sng.
60
2-Lo, h lp c quan Dng Lo nui k gi, k yu.
3-Bnh, h lp nh thng khp ni, c thy trn mt a
cu ny bit bao nhiu nh thng cha bnh cho i.
4-T, h cng lm m cng, cng b th, cng lm phc
vy, nhng c mt iu l h b th ch khng phi phng
s. H ly ca ngi ny em cho ngi kia ch khng
phi phng s cho nhn loi.
Cn o Cao i c Ch Tn n biu chng ta
lm g? Biu chng ta dng c xc tht, tr no, tm hn,
lm Thnh Th cho ng, lm y t cho c con ci ca
ng, mi l thuyt gii kh vy. Chnh mnh Bn o
cm quyn Hi Thnh em vo khun kh lut php y th
no? -Bui ban s Bn o ly c php lut lm chun
thng, chnh n c c quan chnh tr ca i l: Sanh,
Lo, Bnh, T. Bn o lp nh thng, nh Dng lo,
nh Bo sanh l ct yu chnh n thn sng trong khun
kh mc thc, tc nhin h gip cho nhau trong khun
kh o c, h c c c quan lm cho bui thng kh
lon lc phi tiu hy. C quan O CAO I ct yu
chnh n nhn qun x hi tng tin trong khun kh
Nhn-lun, Nhn o trong tm-no h ng h tng
tr nhau, h xm nhau trong mt nh gip nhau v mt
tinh thn. By gi Bnh, T cng th, v mt xc tht
chuyn c c quan Th o, ct yu gii kh chng
sanh v s sng i vi Sanh, Lo th chng ta lp
thnh i gia nh; nh thn ny khi gi ri cn em, cn
bn, cn con, cn chu, mt i gia nh cng ngy cng
ln hn na.
Gi pht ny c hai triu ngi ch khng phi
nh trong bui to o chng ta du sng i na cng
khng phi c c m khi chng ta phng s trong Thnh
Th c Ch Tn tc nhin phng s cho Ngi, tui gi
61
ch tinh thn khng gi, khng bui no chng ta gi hn
c Ch Tn, nh lm ti mi cho nh, ln lm ti mi
cho ln, gi lm ti mi cho gi. Khng bui no thy ci
gi ci kh cho chng ta tc nhin gii kh ri vy.
-Sanh, Lo khng phi kh chng ta, m n l mt
c quan gip cho i c lch duyt.
-Bnh, T khng phi kh ca chng ta, m n l
c quan gip ta ot Thing ling v. Bnh, T: bnh chng
ta l v chng ta bnh, ti s cht ca chng ta, ti khi
sanh quang ca ta ht lc m thi. Kip sanh ny lm ti
mi cho ngi, du cho c b xc hay cht l cng. Mng
sng kip sanh ca mnh do quyn c Ch Tn nh liu,
th s g ci cht, tri ngc li thin h s cht l kh
mi cht, cn chng ta khng s cht v cht l c quan
gii thot vy.
Gi pht ny ngi tu l em thn lm n l cho
nhn loi, ri c vui sng g vi kip sanh m cn sng,
gi tr ci sng ca ta khc hn hn thin h tng tng,
m tng tng ci cht ca ta l bui ngh ngi, bui ht
cc, ci cht y chng phi do mnh m do ni c Ch
Tn nh l ti bui c Ch Tn ni cc con lm xong
phn s Thy cho con v. Gi pht ny chng ta ng
n Thnh ca Ngi y, ng phng s cho Ngi y,
th ci sng cht ca chng ta khng cn gi tr g i vi
chng ta na. V trong T Kh khng cn gi tr g i
vi chng ta na: y vy T Diu tc nhin bi hc,
bi thi ca mc kh, duy c o Cao i gii quyt
n, nh mt n, lm cho n khng cn gi tr chi na, tc
nhin chnh mnh v ton c con ci ca c Ch Tn hay
tng lai Ti na cng vy. Chng ta trn hin thn lm
Thnh Th cho Ngi m ta sng cho mnh ch khng phi
sng cho Ngi l khng ng, sng khng phi sng cho
62
mnh m chnh l sng cho Ngi v chnh mnh em trn
ci sng y dng np cho Ngi, m tng tng ta kh th
tc nhin c Ch Tn kh cn g. ng khng c kh, m
li sng vinh diu qu, ta li gp thi k ny may duyn
gp c mt cnh sng l thng, sng v Thnh cht,
sng v Thing Ling, sng v Cn Khn V Tr, sng v
Tri t, sng dng y m gi l kh sao ng.! ?
y vy Chn Php thuc v Th Php ca Thin
o Cao i ngy nay c l ph hp vi tinh thn nhn
loi hn cc nn Tn Gio khc, c l, nhng chng ta
ng mnh. Mi ngy thng t hi mnh coi lm va
sc ca ta cha? Lm va sc ca c Ch Tn biu mnh
lm hay cha? Sng ca mnh c va vi ci sng ca
c Ch Tn hay cha? Nu chng ta tinh thn, tr
no v nng lc thay th ci sng ca c Ch Tn
th T Diu ca c Pht Thch Ca ti mt th
gian ny khng c ngha l g v gi tr g i vi chng ta
ht. Th Php ca o Cao i ch v sng m nh tiu
c s kh tc nhin nh tiu c Th Php. Th Php
nh tiu c th s nh tiu B Php c.
T Diu ny do c Pht Thch Ca gic ng
tm ra, m t trc ti nay cha c ai pht hin. Sau khi
c Pht Thch Ca chng c V Thng Chnh ng
Chnh Gic, Ngi i tm nhm Kiu Trn Nh gm 5 ng
trc tin. Nm ng nghe Pht thuyt T Diu
xong th nm ng lin gic ng, xin qui y theo Pht v tr
thnh nm v sa-mn u tin ca c Pht Thch Ca. K
t lc , mi c Tam Bo Pht gio:
- c Pht Thch Ca l Pht Bo,
- T Diu l Php Bo,
- Nm v sa mn u tin l Tng Bo.
(Nhm Kiu Trn Nh gm 5 ng, tn l: - Kondanna tc
63
l Kiu Trn Nh, - Bhaddiya, - Vappa, - Mahanama, -
Assaji. Kiu Trn Nh l v tr tui nht trong 8 v B la
mn m trc kia vua Tnh Phn thnh n d l qun
nh ca Thi t S-t-Ta. Bn ngi kia l con ca 4 v
trong 7 v B-la-mn ln tui kia. Tt c 5 anh em trong
nhm Kiu Trn Nh u vo rng tu hc. Khi hay tin
Thi t S t Ta ri b cung in i tu, 5 ng lin tm
theo Thi-T gip Ngi. Nhng khi Thi T tm ra
con ng trung o th Thi T chm dt li tu kh khc
p xc, bt u thc dng sinh tu thin nh, 5 anh
em ng Kiu Trn Nh ly lm tht vng, cho rng Thi
T qui phm, nn b i khng phc v Thi-T na. Sau
, Thi T tu thin nh, chng c Pht v, Thi T nh
ngha c, lin i tm 5 anh em ng Kiu Trn Nh
trc tin. C 5 ng u c qu A-La-Hn, ng u
Gio hi Tng gi).
I. KH (La douleur): Kh l au kh v phin
no bi hon ly v thng. Thn ngi c T kh l:
sanh, lo, bnh, t. Chng sanh cn trong vng sanh t th
kh trin min, nhng tm li m ni th c Bt kh: 1-
Sanh kh. 2-Lo kh. 3-Bnh kh. 4-T kh. 5-Ci g
khng a m phi hp l kh. 6-Ci g a m phi la xa l
kh. 7-Ci g mun m khng c l kh. 8-Ci g khng
mun m phi gn gi l kh. Ni tm li chng sanh sng
trin min trong ng trc l kh. (Dch ni l T tng
bin ra Bt Qui l y)
-Tm c ba loi kh l: tham, sn, si.
-Hu th Tam kh l: a ngc, ng qu, sc sanh.
-Sanh l kh, gi l kh, bnh l kh, t l kh,
sng chung vi ngi m mnh khng a l kh, xa la
ngi thn yu l kh, mong mun m khng ng l kh.
Tm li, chnh ci thn vt cht ny l kh. Con ngi
64
trc tin phi nhn chn mt cch su xa v cc ci kh
y th mi c th tm ra ci nguyn do sanh ra kh v nh
mi tm ra c phng php dit kh. Kh l chn
l u tin, cp n nhng thnh phn cu to ci c
gi l TA v nhng giai on trong i sng. Cc thnh
phn ny cn phi c phn tch v quan st t m,
c t hiu bit mnh mt cch chn chnh.
II. TP (L'origine de douleur): Tp c ngha l
chiu t. Xt thy ht thy phin no n thi v lai to
thnh, thc nng chiu tp kh qu trong Tam gii (Dc
gii, Sc gii, V Sc gii) nn gi l Tp . Tp l
chn l v s kt tp gy ra ci kh, tc l chn l ni v
nguyn nhn gy ra ci kh. Do u m con ngi chu
kh ? Ci kh m con ngi ang gnh chu khng phi l
s ngu nhin, cng khng phi l mt hnh pht ca mt
ng thn linh no, m n phi c nguyn nhn chnh xc
ca n. Nguyn nhn ca s kh l tham sng, tham
sng, tham giu, v tham m phi Lun hi. Ti sao? Bi
v trong lc tham sng cho nhc thn, ngc li, nhc thn
b cht th ci lng tham sng (1) y c gic thc ngi ta
phi lo to mt nhc thn khc, sng cho va lng
tham. Th nn ni rng: Tham sng l mt ht ging sanh
kip Lun hi. Hoc ni rng c tham th c sn, c sn th
c si. Tham- Sn- Si, cng l nguyn nhn sanh ra kip
Lun hi.
(1) Tham sng nhng khng phi t dit. Tri li
phi di dng nhc thn vi nhng php v sanh, cn c
sc khe hc tp cho n vin mn cng c)
C rt nhiu nguyn nhn nhng khng ngoi hai
nguyn nhn chnh sau y:
1/. Hoc: l si m, v v minh mi si m, v si m
nn cho dc vng li cun, lc dc tht tnh dy ln.
65
Mi xu xa ti li ny mm t . Kinh Lng Nghim:
"Tt c chng sanh v v minh che mt chn tnh, b dc
vng sai khin, to thnh mun ngn nghip i, v m
phi tri ni trong bin kh trm lun."
2/. Nghip: l nguyn nhn ca cc s kh trong
kip ny. Nghip l kt tp nhng vic lm lnh hay d
trong kip trc, n khng mt i theo s tan r ca th
xc m kt hp li thnh mt sc gi l nghip lc x
y con ngi vo mt kip sng tng lai huy hong hay
en ti. Bi vy, ngun gc ca s au kh hm nay l
hu qu ca s kt tp nhiu i nhiu kip tri qua m
con ngi gieo trng. Chnh mnh to kh cho mnh
ch khng phi ai khc hoc Tri Pht to ra cho mnh.
mang ly nghip vo thn,
Th ng trch ln Tri gn Tri xa.
Nhng vic lm ca ta trong kip sng hin ti s l
ci nghip cho kip sng tng lai. Con ngi c mi
chm m trong vng nghip chng: gy ra ri tr, tr ci
c ri li gy ra ci mi, c mi lun chuyn trong vng
sanh t lun hi, trm lun trong bin kh.
Tm li, nguyn nhn gy ra ci kh l: si m, v
minh, i dc, nghip lc. Khi thu trit hp l Kh a
n s tn dit nguyn nhn ca kh, y l th nh: Tp
. ny cp n thi tm l ca mt ngi thng
thng i vi ngoi cnh. Chn l th nh (Tp ) c
lin quan n mt nng lc hng hu, lun lun ng ngm
bn trong mi ngi. Nng lc tinh thn hng hu y l i
Dc, l nguyn nhn ca tt c nhng iu bt hnh trong
i sng. Tp cp mt cch gin tip n nhng kip
sng qu kh, hin ti v tng lai (nghip). Nh vy, s
hin hu ca mt chui di nhng kip hin sinh c
c Pht bin minh. Do , l nghip bo, mt h lun
66
ca thuyt ti sinh (lun hi) cng mt lc cng c
cp bao hm.
III. DIT (La destrucion de la douleur):(Dit l
tiu dit ci kh). Dit l chn l v cch dit tr ci
kh. Mun ht kh th phi tit dit tt c lng tham dc,
khin cho Tm thanh tnh v vi th t nhin thy Pht
Tnh. Con ngi nhn thc ci kh, tm bit c
nguyn nhn gy ra ci kh, tc l gic ng th tt nhin
s tm ra phng php dit kh. Ni mt cch n gin,
mun dit kh, ta hy dit ht cc nguyn nhn gy ra ci
kh. Mi con ngi chng ta u c hai phn: Pht tnh v
th tnh. Ci dc vng thp hn xu xa l do th tnh xi
gic. Kh m tiu dit c n lm, cn phi hng dn
n, ng thi pht huy Pht tnh v dng Pht tnh hng
dn dc vng vo ng cao thng. Cn phi hc tp
kinh in thng xuyn t tng c luyn tp tt
lnh. Cn nghip lc xu t nhiu i trc, chng ta cng
khng th dit b trong mt lc c, nhng c th ha
gii bt i dn dn bng vic lm t thin, gip ngi,
gip i, phng s chng sanh mt cch tch cc v ht
lng trong kip sng hin ti. Khi gp hon nn kh au,
phi can m chu ng, khng than van trch mc bt k
ai, v ta nhn chn rng ci kh ny l s bo p ca
nhng vic lm khng tt trong cc kip sng trc. Gic
ng c nh vy tc l chng ta bc vo con ng tu
hnh, c Pht s ch cho ta con ng a n s gii
thot khi nhng kh au ca kip sng ni ci trn.
th ba: Dit thun ty l s t gic, l mt
php phi c thu trit bng nhn quan tinh thn. Chn
l ny phi c chng ng bng s thot ly hon ton.
y khng phi l trng hp t khc nhng vt bn
ngoi m l s dt b mi luyn i bn trong i vi th
67
gii bn ngoi. Vi s tn dit trn vn mi luyn i, Dit
c thnh tu. Phi ghi nhn rng: nu ch tn dit
nng lc tinh thn y th khng chng ng Nit Bn.
Nit Bn khng phi c to nn m phi t n. Nit
Bn c th thnh t t trong kip sng hin ti ny. Nh
vy, c th hiu rng, mc du ti sanh l php chnh yu
trong Pht gio, mc tiu cu cnh ca Pht gio l chm
dt ti sanh, khng ty thuc tng lai v c th thnh
tu trong kip sng hin tin. th ba phi c thnh
tu bng cch trau gii v pht trin th t (o ).
IV. O (La voie conduisant la suppression
des douleurs): o l con ng. o l con ng m
c Pht vch ra cho chng sanh dit kh. c Pht vch
ra nhiu con ng, tc l to ra nhiu php mn ty
theo cn c trnh tin ha ca chng sanh m thc hnh
cho va sc, nhng chung qui u nm trong hai php
mn chnh yu l: Tam Hc v Bt Chnh o.
1. Tam Hc: l ba iu hc: Gii- nh- Hu.
- Gii: Rn cm ngn nga s pht trin cc dc vng
thp hn, du dn Thn, Khu, vo cnh tnh.
- nh: Gi cho tm c thanh tnh, khng vng ng,
tp trung t tng vo o l gii thot.
- Hu: Tr no tr nn sng sut, r thu c mi l
huyn vi, dt ht phin no.
2. Bt Chnh o: 8 con ng chn chnh, y l
o dit kh
. Chnh kin: Trng thy ngay thng.
. Chnh t duy: Suy ngh ngay thng.
. Chnh ng: Ni nng ngay thng.
. Chnh nghip: Lm vic ngay thng.
. Chnh mng: Mu sanh ngay thng.
. Chnh tinh tn: Mong tin ngay thng.
68
. Chnh nim: Tng nh ngay thng.
. Chnh nh: Ngm ngh ngay thng.
Nhn xt: Trong Bt chnh o c hai Php mn
quan trng hn ht l: Chnh kin v chnh nh. Chnh
kin ngha l trng thy ngay thng tc Tri Kin Pht. M
mun c Tri Kin Pht phi thc hnh chnh nh cho
n vin mn. V li, s vt i khng c thc th.
Chng n do nhn duyn hip m sanh, mi n khi nhn
duyn tan th t. Sch Pht gi l o-ha v cng l
ci yu l: V thng, v ng ca nh Pht. y vy nn k
hnh gi phi dm nhn thng vo s tht ca s vt, tm
kim ci chn tng ca n; ch chng kh nhn lm ci
o ha. Sch Pht cho rng nhn ci o ha l chn tng
ca s vt l ci nhn thc ca chng sanh v nu theo ci
o ha m hnh ng th gy ra nhn qu: m nhn qu l
nguyn nhn sanh kip Lun hi. Th nn k khng hc
phi vt qua nhng o ha ca s vt, tm n chn
tng ca n, bit c nh th gi l Gic. Tri li th l
M, m Gic l Pht, M l chng sanh. tn dit nng
lc hng mnh (i Dc) cn phi vn dng v pht trin 8
yu t cng hiu (Bt Chnh o). Tt c 8 yu t y u
thuc v tinh thn.
Tm nng lc tinh thn hng mnh v thin phi
c gom li nh mt nng lc bt thin, dai dng
ng ngm bn trong ta. Tuyt i tinh khit, hon ton
thot ra khi mi tin trnh sanh t trin min, mt ci tm
khng cn vng cht nhim, l nhng phc lnh i
km theo cuc chin thng v i ny."
"Nn tng ca gio l Pht gio l T Diu c
th kim nhn bng kinh nghim. T Diu dnh lin
vi con ngi. Bn chn l y do chnh c Pht khm
ph v Ngi tm ra mt mnh, khng nh ai. Chnh cu
69
Pht ngn l: Bn chn l ny cha tng c nghe. l
chn l th khng bin i vi thi gian.
Tm li, T Diu hay T Thnh l bn chn
l mu nhim lm gio php cn bn ca Pht gio, c
c Pht Thch Ca thuyt ging u tin trong 45 nm
hong php ca Ngi. Bn chn l ny m ng cho
nhn sanh bc vo Thnh v m phm v Thnh cao nht
l A-La-Hn. C c phm v A-La-Hn th mi mong
mi tu hnh tin ha ln hng B Tt v Pht Nh Lai.
---O0O---
B- Bc-i v Cng-bnh trong o Pht:
c H-Php ni: Khng g khc l, cc Ngi

buc Pht Thch-Ca Mu-Ni, ngi n- lp gio ti x
s n- ca Ngi, th Ngi c ng tnh, ng tm vi
sc dn no khc vi Ngi c, nhng o Pht vn
truyn-b lm ch tinh thn khp -ng, hi do u ?
-Do ni Bc-i v Cng-bnh. Nhng phng
php ca cc v Gio-ch lp php-lut trong cc Tn
gio, ct-yu m ng ch no, ch cho nhn-loi i ln
hip cng chn-tng v chn-php ca o-gio tc
nhin l tn ngng: TH NGI v TH TRI, lut
php duy c Bc i, Cng-bnh m thi. c Pht Thch
Ca nu ni Ngi khng Bc-i, Cng bnh th o-gio
khng Cng bnh sao! Nu gi ny chng ta khng thnh
Pht th o Pht khng thnh sao? Hi ng y lp gio
trn nn tng no? C phi nn tng Bc-a chng? Nu
khng Bc-i, cng-bnh, Pht cha h em trit-l cao
siu lm ch tinh-thn nhn-loi ng. Chng ta y ai lo
phn s ny, li cn ginh hn thua na c u p mnh
nh Pht, nu khng v chng sanh, nu khng cng-bnh
70
tm-l, nu khng lng thng-yu y-dy, Pht cha h
h mnh nng- tinh-thn nhn-loi dng y.
C- Trit L o Pht ca c Pht Thch Ca

1- Lut Nhn-Qu php nh (Loi Karmique)
Bn-o xin thuyt Trit L o Pht ca c
Pht Thch Ca, Ngi ot o ng ri, tc nhin hiu
ci huyn vi b mt ca kip sanh con ngi, Ngi tm ra
cn nguyn b yu hn ht l Lut Nhn-Qu php nh
(Loi Karmique) Ci Lut Nhn Qu ca Ngi n trng
trong chn l l thng, th ta chi con ngi khng c
qu kip chi ht cng nh thuyt duy vt ni: con ngi
sinh ra mt th ny l tnh c m thi, sng nh vn
vt kia vy, nu ci thuyt y qu nhin l chn l th ta
th hi vy ch duyn c no k sanh ra va khi lng M
nm trn ng vng hay l ng trn ngai vng. Cn
nhng k sanh ra b tt nguyn, ui m, ngu di, nu
khng c nh lut thin nhin cng bnh v i ca i
T Ph tc nhin ca c Ch Tn th l bt cng y
chng ta phi gii ngha ra th no m ch ? Ci trit l
b yu y, c Thch Ca tm ng tc l nhn qu ca
ta. Nhn ngha l ta c lm iu chi th qu
ca n tr lng li.
Ci Lut Nhn Qu y n l cn kip sng ca ta.
C nhiu k c i lm lng nhc nhn v con ng c,
c mi iu g mun thi th ra u tht bi, m ci tht
bi y chng phi d, ci ming thng nhng k y trong
cn au kh ni s kip ca ti n th no, ti tnh g m
lm cho ti nh th , l k bn o Pht. Cc Tn gio
khc khng cn lun, ta thy h quyt nh ci qu kip
71
l g ? Pht ni: Ci kip sng ng nhin ca ta,
nh s phn ca ta ng kip sng hin thi l do cn
qu ca ta to kip trc, by gi ci trit l y biu ta
mun cho nn kip ti th kip ny ta chng nn gy nhn
qu nhiu hay nng n, v c cho nn nhng bn o cng
nhng ngi tn ngng theo trit l ca nh Pht, khi h
thy cn kip ca h nhiu bng c khng may, hoc
v tnh i, hoc v sanh k, hoc v cng danh, hoc v
ngho giu, bt k qu kip ca con ngi ta thng
nng ly m sng, lm cho ci kh ca con ngi
sanh ra chu kh ri qu kip nng n y li tng thm kh
na. By gi qu sc chu ca tr no con ngi phi lm
sao? H khi no b kh no qu chng th tm phng
php an i, bi c cho nn nh Pht l nh hay an i tm
hn ca nhng k au kh hn ht ng t gic ly mnh,
hiu ci qu kip m mnh o to, v ti mnh vi ch
to thnh n ra, by gi tm phng gii n i, tc nhin
trnh kip ti, nu ta bit kip ny khng may, ta
tr n m thi, ta ng gy thm qu kip na.
Bi c cho nn Nam cng vy, N cng vy, co
u ph c ci sng ca mnh gi l qui y th phi v
cha gi thn trong ca Phm, ca c Pht Thch Ca
ng tm phng an i hay l hay hn na tr thc,
t gic o to ci qu kip tng lai ca mnh, tht ra
chn l y ca nh Pht an i mt cch mnh m cc tm
hn b au kh. Chnh Pht cng phi nh trit l y m
nhiu phen t an i mnh lm mt Pht v, bi chnh
mnh Ngi mun to mt lp Lin Hoa ca Ngi, Ngi
phi u kip lm Tho Mc ln Th Cm ti Nhn Loi
ri n Pht v, th tc nhin trn ci vng siu thot ca
Ngi, Ngi bit nhn loi, bit kip sng ca con ngi
au kh nh th no, tht c sng vi i mi bit ci kh
72
ca i, nhng tay thy thuc gii hay bit c bnh con
ngi mt cch ng n mc thc th chnh mnh ng
phi c bnh , ng t th nghim bo cha chng bnh
ca ng ri ng mi ot c lch thi ca ng khng th
tng tng. c Pht Thch Ca cng th, Ngi cng
sng, Ngi chu trong ci Lut qu kip y lun chuyn
t vt hnh d ch cho ti Pht v, ci qu kip ca Ngi n
phi chn tht khng th tng tng c, th b n ra
khng c ci trit l no gii ngha kip sanh con ngi
cho n mc thc ht.
By gi xin lun v duy vt n ni loi ngi l
mt ging kh tin ha ln ch khng phi Tri sanh ra,
Bn o dm lng li sc dn ca n chnh mnh Pht
Thch Ca l dn ca n , dn da en gi Hc Chng,
Ngi sanh ra , da thay v en n hi hng hng, ri
ngi i tng Ngi mu hng, h gi Ngi l Kim Thn,
v c cho nn cc tng hnh ca Ngi u pht vng, bi
ti hai ch Kim Thn y, chnh Ngi l sc dn da en m
sc dn da en l mt Chng tc n mt a cu ny sm
hn ht. Chng ta th xt on nu qu nhin l loi kh
tn ha ln cho ti sc dn hc chng y c u u c
ca h u c qu chng qu i, tm thn qun th nh
th , nht l c bit hn ht cc trit l cao siu v mt
v hnh dn n ng u hn ht cc chng tc. N
tri ngc lng li nhng tc chng noi theo lut tin
ha, nht l cht ht by gi l Bch chng ti thy h
tin ha nhiu t Hc chng ln Thanh chng ti Xch
chng n Hunh chng, ri ti Bch chng, ng tin
ha ca nhn loi nhiu qu, su xa lm, ti chng dm
lng li sc dn Bch chng kia cng khng phi hn g
sc dn Hc chng, v Hc chng ngi n mt a
cu ny hi ban s ht, hay ni l M ca cc ging ngi
73
ht thy ni th gian ny, m ngi ta cao siu nh th
th chnh mnh Bn o khng tin loi kh tin ha ln
c, ci l thuyt y v li, nu khng ni l qui d, hay
t cho n ci ting l qui g. Ci trit l ca nh Pht
t th ti gi cha c mt v Gio ch no at Php
m bit ci b n Thing Ling ca lut Thin nhin kia
mt cch chnh ng nh th, chn tht nh th, c mt
iu chnh mnh trong s lun hi qu kip y, i T
Ph lm chng trong bi Th ca Ngi:
i Vn Quan V Phong Thn,
Cn ca Thy y nhc cn.
Mun phc ngn ln khng st mt,
Bao nhiu cng qu by nhiu phn.
Ni nh th , chnh mnh i T Ph ni
rng: Qu kip Nhn qu ca con ngi lut y hin
nhin vn c thit vy.
2- Trit l cao siu ca c Pht Thch Ca:

Hm nay l ngy Va Pht Thch Ca, chng ta cng
nn hiu trit l cao siu ca c Pht Thch Ca, Ngi
t ng v truyn gio, theo nn Tn Gio ca nh
Pht l nn Tn Gio ti c, Bn o thng thuyt, loi
ngi va n mt th ny th c Pht ni mnh ri.
Chnh c Pht Thch Ca chu nh hng Pht-Gio
y v chnh chn linh ca Ngi c s mng n ng
b c Nguyn nhn qui hi cu v. Ngi v s mng y m
Ngi phi tm cho hiu bit c quan gii thot y phi
nh phng no cho t c.
Ti sao cc nguyn nhn khng qui hi cu v? V
l g c s mng em c gii thot a ni tay b c
nguyn nhn cho h t v? Ngi tm th no trit l cho
nhn sanh khi b a lc?
74
- Ngi hiu rng: T Diu lm cho cc nguyn
nhn phi a lc khng gii thot ng, Ngi c quan
gii kh tc nhin thot T Diu (1) v c cho nn
trit l cao siu ca Ngi tnh sau ny tm ci phng
php b c nguyn nhn t php ng qui hi cu v m
thi, theo Bn o bit, hiu Ngi nh h trn u
kip cho vt loi to ci Tam thp lc phm Lin Hoa ca
Ngi. Ti tng cc v Pht ni Nit Bn to ni Kim
T Thp, du c bc cao siu hn Ngi l ng Di- i
na cng cha bng tng Lin Hoa cht ca Ngi, n vinh
diu lm sao u ! Ti dm chc cha c v Pht no c
can m to c nht phm Lin Hoa tt p nh tng
cht ht ca Ngi. Bn o dm chc cn lu lm Ngi
mi n ving mt th gian ny v Ngi s st, gm
ghit hn ai ht. Ngi to phm Lin Hoa cht ca Ngi
ri thi. Vinh diu l bit bao nhiu, v kh y mi ot
c vinh diu ! Hi thay! Nhng ngi khng c ot
c ci huyn vi b mt to oan, t o h tng d
lm, d dng lm, h tng mt ci n, ci m h t
c. Ci oi-om bi tinh thn ngi se sua m mng
lm tng ni ci n ci , li lm mu m bao nhiu
t o.
Coi lng li kip sng ca Pht Thch Ca, nm t
o c 32 tui m thi, Ngi t coi d dng ch khng
phi nh thuyt m mng ca nhn loi, ta thng thy
Ngi khng cn g, Ngi dy snh p si trong kip
sanh chu kh hnh cho ti 82 tui. Ci nm cht ca
Ngi 82 tui m Ngi cn truyn gio, bui qui v ca
Ngi m cn truyn gio Ngi khng c cnh Cha no
hay mnh t no m thin h hin cho Ngi. Ngi cht
gia hai ci B bui Ngi 82 tui m Ngi khng c
ngh, mi ngy m bnh Bt Vu i xin cm nui tr kh tt
75
nguyn kh no. c Pht Thch Ca chu bao nhiu
kh hnh, phn phc iu, cc mn ca Ngi kh
hnh l i xin n m sng. Bn o khng t nhiu, ai
cng bit ci cnh m bnh Bt Vu i xin n c no
khng? Cc mn ca Ngi chu kh hnh qu, khi
ti bn x Bnars dn n c, ch c c vi cm, c v
mn yu i nht ca Ngi l Vadatha n trng chay,
ci thuyt ca Ngi l ci thuyt n chay cao siu Vadatha
n trng chay, ngh mt iu l trn su ngn mn i
n u u n xin ca thin h, ai cho n ci g th n ci
ny. n x Bnars thin h cho n c, ngi mn
Vadatha ni nu n c th khng phi l Pht, nu phi
dng theo lut buc c thy u n l c, c Pht
Thch Ca cho n th ngi mn Vadatha xi gic mn
ca Ngi chia ra dt i mt m, lp phe phn phi lm
phn li vi Pht Thch Ca, nh nn Cao i b tn
tung khng c g ht m sanh ra phn o, lp ra Chi
phi git o. Mt bui tra Ngi ang tham thin nhp
nh ti chn ni, chnh Vadatha ln xung cho
Ngi cht, mt v Pht chng l cht "bt c k t" nh
th c, nn khin mt cy cn li c ming vng rt
xung trng chn tri ca Ngi mu, Ngi git mnh
ngc mt ln thy Vadatha trn ni. c Pht Thch
Ca ni: Sao dm lm mu nh Pht; c li ni lm cho
nh Pht mu m Vadatha phi cht, ni ging ca
Vadatha phi tiu tn, v Vadatha git Pht chng k g s
sng ca Pht. Ng nghnh thay! Bn x Jrusalem l dn
bt ng "Juif" tc nhin dn Do Thi git c Cha
Jsus Christ phn nh ti tnh, nc ngi phi chu
iu tn, ni ging ngi phi chu lu x. Quc Th cc
ngi khng cn. Ngy gi no cc ngi lp li T
Quc cc ngi l ngy tn th. Ting tn th ca Thin
76
Cha Gio, ng nghnh thay s tnh c m chng ta nn
. Ngy nay c Ch Tn m o Cao i th dn Do
Thi phc quc li, dn bt ng ng hun nguyn y l
ngy n x ca c Ch Tn cho m ti nhn ng u
ca nhn loi l dn Do Thi l dn bt ng. Chng ta
suy ngh bao nhiu , chng ta thy c Ch Tn lp nn
Tn Gio ca Ngi ng tn chng sanh, qu nhin c
hin hin trc mt chng ta thy .
Bn o ni tin tri rng: Lm nh th dn Do
Thi lp quc mnh cng nh dn "Intouchable" n s qui
nguyn ca n li, v n ng n-x ca c Ch Tn,
c hnh pht y do c Pht Thch Ca nh n cng nh
dn Do Thi b c Cha Jsus Christ nh n n m n
c n x, coi li ni ca Ngi ha, thi hnh ,
nu ai cn m h na cht khng cn hn vy.
V c quan tn chng sanh c Ch Tn n lp
thnh qu nhin c quan y hin hu hin nhin, nu
chng ta khng tng ti, ngy kia v Bch Ngc Kinh
khng cn hn, chng ngi ta vch ra khng th mnh
gian ln c. Hnh phc thay cho nhn loi ! Hnh phc
thay cho cc ng chn hn c duyn phn m o, gp
bui c Ch Tn n chung cng mnh, nu khng gii
thot c, Bn o cha dm chc tri a-cu ny
phi chuyn kip ln th ba na cho thot khi nghip
chng ng qui hi cu v.
3- Bnh Bt Vu ca ng ng c chn hn
trong Cn Khn V Tr:
c H Php thuyt o ti n Thnh m 07-04
nm Nhm Thn (1952) rng:
Bn o xin ni tht, c Pht Thch Ca, du s
tr th ca Ngi ht, chng ta ch ni l ht thi. Hai
ngn nm trm nm (2.500) lp o trn ci Thing Ling
77
Hng Sng kia, Mn ca Ngi nhiu lm, cc ngi
ng tng ng gi n my y khng quyn nng, m
cc ngi khi d. Ni ci Bnh Bt Vu ca ng ng c
chn hn trong Cn Khn V Tr, ng n my ti th ny
vy m ngi v Cc Lc Th Gii ca ng cc ngi xin
mt phm Lin Hoa, ng c th cho, l mt ngi khng
nn khi d, khng nn ngui lnh vi ngi , bi v Mn
ca Ngi trn ci Thing Ling Hng Sng nhiu lm
Bn o ni tht my ch, i! Khng phi kip
sanh d g ng o, Bn o chn bit kh khn kip
sng ca mnh ti th bao gi cng vy, n lm cho mnh
nng n kh no v tinh thn, nhng chng ta em ln mt
cn thing ling, chng ta ly tr khn ngoan suy on
cho cng, chng ta phi ly tr khn ngoan cng chnh m
phn on, phn no xc l xc, phn no hn l hn, ci
xc tht n khng phi y cho n lc tn th a nghe.
Kip sng ti th gian ny ca my ngi khng my lt,
cao trng cn yu hay chng l phn hn, ng sa xung
a Ngc, ng xung l hn ht. Xung ca ri
kh gii thot lm, kh gii thot lm a nghe. Cn phn
xc th xc, hn l hn, mnh ly ci tr no ca mnh, ly
ci trung dung ca mnh lm sao cho o c cng chnh,
ha bnh; xc cng vy, hn cng vy. Chnh cm cn gi
mc thc lm sao cho xc th no, th phn hn kia cng
vy, ng trng bn ny, ph bn kia, l khn ngoan hn
ht. Cn mt ci trng yu hn na l phi nh lun lun
phng s c Ch Tn, cng nghip y khng bao gi
mt, bi ng gi chng chu thiu n ai ht, tri li
nu chng ta c phng th lp v chng ta ri m chng
ta cn d tha cng nghip i vi Ngi. Nh li trong
Cu Huyn Tht T ca ta cha chc h u siu thot
ng, cht ca ci y ng h, ti nghip bit u
78
trong Cu Huyn Tht T ca mi a ta li khng c
ngi di Phong , rn tin tn cht nh cho c ca
ci Thing Ling cho h hng mi khi ung kip sanh
ca mnh. c Ch Tn c ni:
Cn ca Thy y nhc cn,
Mun c ngn lnh khng st mt,
Bao nhiu cng qu by nhiu phn".
ng khng bit thiu n ai ht v ni chng
h khi no sai li. ng o, bit o, theo chn
c Ch Tn m khng bit t mnh tm phng gii
thot, du chng ta khng mong mi cu Cu Huyn
Tht T i na, cng mong mi t gii thot cho mnh l
trng yu hn ht, bit o m ngui lnh tt hn ht
ng c trong ca o, tt hn ng ngi trong ca
o, ngi na thm ti khng ch g. Th chng ta du
hi chng ta tu y trng mong ci g? ng nh k m
h kia m c Ch Tn :
Ngi l m i L Ngng Vng,
Biu xung thuyn Tin ni cht ln.
Co cng mun vo ri li tht,
Biu thng sao ng buc ngi thng?
Th xt ln li mt ngy kia, my ngi v ci
Thing Ling m ng thy ti ng gia khng trung ,
my ngi ku ti biu ng cu ti, v hi ti c
gp ng ti th, th by gi ng cu ti vi - tnh trng
ti bit tr li vi my ngi lm sao ch? C th mt
ngy kia ti s dng s cho c L lp mt hnh pht,
hnh pht ca ti ng nghnh lm: Khng cho phi n i
v n Thnh mt thi gian, hnh l ngoi sn mt thi
gian, bng xin khng c na, th khng khi no ln
Chc Sc Thin Phong c vi ti m ch.
79
Sch Pht Tng Nguyn L chp rng:
Khi c Thch-Ca vin tch, t ca Ngi l A
NAN-A ri ly m hi rng: Khi Tn-S nhp Nit-Bn
ri ai dy bo cc con ?
- c Pht p: Ta chng phi v Pht u tin
hay cui cng, ngy gi n, s c mt ng khc xut
hin cu i, mt ng Ch-Thnh, mt ng i-gic
cc k cao thng, mt ng dn o v song, mt ng
ch t Thnh, Thn v loi ngi. ng y s truyn dy
cc con mt mi o: Vinh-diu bui s khai, vinh-diu
bui thnh hnh, vinh-diu bui kt cuc. ng y s
xng xut mt i sng o c hon ton thun khit.
4- o Cao-i sng knh Pht Thch Ca
B u S l ngi i m o Pht
nng nn hn ht
c H Php thuyt ti n Thnh 07-04-K Su
(1949): m nay l Va c Pht T Thch Ca Mu Ni
m cng l ngy va Ch C ca chng ta l B N u
S Lm Hng Thanh, chng bit ngu nhin hay l tin
nh m B N u S qui liu nhm ngy Va c Pht
Thch Ca. Theo Bn o hiu bit tng nhng ngi i
m o Pht nng nn hn ht chng ta c th ni rng:
B u S cng l ngi ng trong u s ca thin h
vy. Trc ngy c Ch Tn cha m o, B u S
duy c bit o Pht m thi, chnh ming ca Ngi
thut li vi Bn o: T b Ngi tm ham m
o Pht khng bit c quyn nng l lng ca c Ch
Tn tin nh hay chng, mi khi nim cu ch ca Pht
tn ti, th c Ch Tn Ngi ng trong nh Pht, gi
l Tam Thin i Thin Th Gii, c Ch Tn l Pht v
nn B thng lm, thng mt cch nng nn. Khi
c Ch Tn m o Cao i tc nhin Pht Gio chn
80
hng vy. Ngy nay l L ca c Pht Thch Ca v
ca Ch chng ta, chng ta nn tm cu nguyn chn
linh ca Ngi v ca B tc nhin l Long N, c thy
chng ta u bit ci b mt y. B N u S, Chn Linh
Long N, Long N l ai? Tht ra l ngi i ca Pht
Quan m B Tt vy. Bn o hiu v ci thuyt b
mt ca c Quan m B Tt lnh trch nhim trng yu
vng lnh ca c Di Lc Vng Pht Chng Qun iu
khin Bt Nh Thuyn, v c cho nn c Quan m B
Tt khng c th ging trn c, chnh mnh Long N l
ngi hu ca B, tnh nguyn ging trn ng hip vi
cc Chn Linh, cc Cung cc in v H-Php ng m
nn Chnh Gio ca c Ch Tn, hu tn Vn Linh
to c gii thot.
Mi mt nm c H Php u nhc nh: Ngi
thuyt ti n Thnh m 07-04 nm Nhm Thn (1952)
m nay l m cu nguyn v ngy va ca c
Pht Thch Ca v B N u S, va B N u S trng
vi c Pht Thch Ca. Nu nh chng ta tin v o c,
chng ta ni rng c th tin v m tn, th Bn o ni
rng: Khng c ai thng yu c Pht Thch Ca trong
kip sng ca mnh hn l B N u S, trong mt i
ca B, Bn o tng thit l mt ngi gi o, B ch
gi o ca c Pht Thch Ca m thi. Khi c Ch
Tn n m o, B theo chn ca c Ch Tn nh,
khng ai di kh g khi ngi c tm o m cn m
h e-l s chn la ca mnh, nhng c Ch Tn l khc,
m knh trng th phng c Thch Ca i vi B N
u S l khc, hung chi trn ci gia nh t M d ch
B u th phng mt cch rt tn nghim, dm chc
phn nhiu khng c ai th phng c nh c gia tc
ca B th phng c Thch Ca.
81
Lun ti y ti ngh ngy ny ng l nu ni
rng nc Vit Nam chng tc ta c th th c Pht
Thch Ca nhiu hn ht, nhng n i L ny nu khng
tng nim n c Thch Ca i na l cng cn oi n
tnh ca B N u S m dm li Phi N trong i L
thy l th, c phi v tnh chng? Hay l o ca Pht
Thch Ca v cng nghip ca B N u S b c cn
ma ri lnh ngt, lnh trc ri b trn ma na n
lnh lun. B N u S hi cn ti th ny cng vy,
hay v ci Thing Ling cng vy thng em lm, thng
phi n lm, B binh vc bo trng t khi mi m o,
bit bao phen c L Gio Tng phn n, chnh mnh
Bn o cng khng th binh vc c m cn c th
ght na m ch. Duy c mt mnh ch binh vc bo trng
phi n cn tn ti n ngy nay, bng khng th b ph
ri, b c L ph ri .
82
II- TRIT L O GIO

LO T (Tin o)
E: Lao Tze
F: Lao Tseu
c L Lo-am (Lo-T hay l Thi Thng

Lo Qun) v lng nhn ph ha th gian, tm ng chn
l tinh thn vi ch, tr kh phng v vt ly hnh, nh t
ch k tm l diu php, li ly phc an nhn lm c
thot tc. y i l cnh su thm kh khn m Ngi n
by php chi hay cho gii tr, chng khc no Ngi thy
ngi ng ngm ng tru cay, Ngi cho nm mi ngon
v ngt. Ngi nh quyn hnh vt dc trong trng cng
danh, ph qu ca Lc quc phn tranh, to c v
83
ngn, n thc minh bn thin ca Ngi, nn hoi i dn
sinh, mi truyn phng thot kh
(HP: trch Khu bi Thing ling v)
Theo Pht hc: Lo T (C: loz; tk. 6 (?) trc
Cng nguyn, cng c gi l Lo am. Mt trong hai v
hin trit ni danh nht ca o gio song song vi Trang
T. S k vit rng: Lo T ngi nc S, huyn Kh,
lng L, xm Khc Nhn (H Nam by gi). ng h L,
tn Nh, t am. Trong tt c nhng tc phm trit hc
ngi ta u gi ng l Lo-T hoc Lo-am. Theo
ngun ti liu trn th Lo am gi kho sch ca nh Chu
v trong thi gian ny ng c dp gp Khng T. Cuc gp
g ny thng c nhc li nhng khng th xem l mt
s kin lch s. Thy nc Chu suy, ng b ra i. n
ca quan pha Ty, v quan coi ca l Don H bit ng
sp n tch bn cu xin ch dy. Th l ng vit mt quyn
sch vi khong 5.000 ch ni v o v c, nay c
gi l O C KINH v sau ng i mt tch. Theo
truyn thuyt th Lo T l tc gi ca o c Kinh,
nhng cc nh nghin cu sau ny u nht tr rng, quyn
sch ny khng th ra i trc th k th 4 hay 3 trc
Cng nguyn v v vy khng phi l tc phm t tay Lo
T. Theo T M Thin, tc gi ca S k, th Lo T trau
gii o c; hc thuyt ca ng ct ch du mnh, n
danh. Quan nim ny c nu r trong cuc gp g gia
ng v Khng T (bn dch ca Nguyn Duy Cn)
Khng T n Chu, hi L. Lo T ni: Li ni
ca ng l li ni ca nhng k xng tn ct ri. V,
ngi qun t c thi th i xe, khng c thi th tay vn
nn l m i chn. Ta nghe rng, k bun gii kho gi
ca qu nh khng c g, ngi qun t c thnh, dung
mo dng nh k ngu. H khc vi ci kiu kh v a dc
84
ca ng, sc thi v dm chi y khng ch g cho thn ng
c. Ti s d bo cho ng bit c by nhiu thi.
Khng T v bo t: Chim, ta bit n bay th
no; c, ta bit n li lm sao; th ta bit n chy cch
no. Th chy th ta c li bt n; c li th ta c dy cu
v n; chim bay th ta c by gi n. Ch nh con Rng, th
ta khng bit n theo my theo gi m bay ln nh th
no. Nay ta thy Lo T nh con Rng!.
Cc Lo gia sau ny tn th Lo T, gi ng l
Thi Thng Lo Qun, o c Thin Tn. ng c
xem l ngi sng lp o gio. Nhiu huyn thoi v ng
cng c lu li. Vic mt tch ca ng c cc Lo gia
ging rng, ng sang n gp c Pht v thu nhn
Pht lm t. Thuyt ny c cc Lo gia nu ra trong
nhng cuc tranh lun vi cc v Tng nh Pht sau ny.
o c Kinh bao gm 81 chng ngn, trong
37 chng u ni v O, 44 chng sau ni v
C. Ni dung ca quyn sch ny cng khng nht
qun bi v n cng cha ng nhng quan nim trit l
khc song song vi trit l o gio. Quan nim trung tm
ca quyn sch ny ngoi O v C nu trn l v
vi, tc l lm m khng c tc Bt hnh nhi hnh.T
tng ca Lo T cng c cc v Cao Tng Trung Quc
hp th v ging trnh theo cch nhn ca nh Pht.
Truyn thuyt: mi n i nh Thng bn Tu,
c L Lo-T, Ngi mi u thai xung trn. Vic u
thai ca Ngi cng rt k diu: i vua Bn Canh nh
Thng (1401 trc Ty lch), c mt nng con gi gi l
Ngc N mi va 8 tui (theo sch ng Du Bt
Tin), con ca mt gia nh o c, ra chi sau vn,
thy cy L c mt tri to chn , c lin hi n. n
85
xong, nng cm thy mi mt v c thai. Ngi cha thy
s l, bn ton qu m Dng, bit l c mt v i Tin
ging sanh, nn khng phin h g c v nui con gi rt
k. Nhng nng chu mang thai nh vy cho n gi. n
nm nng c 80 tui, tr thnh b gi, tc l nng
mang thai ngt 72 nm, lc l i vua V inh (1324
trc Ty lch) nh Thng, nng Ngc N thy trng t,
bn i do sau vn. Khi i ngang qua cy L khi xa th
a con t trong bng theo nch m ra ngoi. B Ngc N
kinh hi, coi thy nch mnh lin li nh thng, khng
au n chi c. a con ra i, nhng phi trong
bng m 72 nm, nn u tc bc trng, do mi gi l
Lo T (con gi). Lc l gi Su, ngy Rm thng 2
nm Canh Thn, i vua V inh. Lo T ch cy L bo
rng l h ca Ngi, li xng hiu l Lo am, t l B
ng, li mi tai c 3 l bn trong nn cn gi l L
Nh. Ci L, ni ging sanh ca Lo T, ti xm Khc
Nhn, lng Li, huyn Kh, nc S. Ngi c ming rng,
rng tha, thin nh cao, ru tt, mt vn, tai di, sng
mi cao nh ch hai, trn trn c ch nh 3 ch Tam
Thin.
Thnh ngn dy Ngi gi Lo T l Tin T
gio, th Lo T cng sanh ra i nh Chu.
Lo T tc l c Thi Thng o T ging trn
thi nh Chu bn Tu, gi l Lo T. c Khng T
ging sanh nm 551 trc Cha ging sinh, c n hi
c Lo T v L.
c H-Php ni: c Lo-T thy loi ngi
khng bit im tinh thn mnh, khng bit chn-tng
tinh-thn mnh ni no nh v cho c gi tr. Ngi sanh
ti Trung-hoa, tm-l nhn-sanh khng bit phm-gi
tinh-thn ca con ngi l g, n i tm l loi ngi
86
bui y sa-o, khng bit phm-v mnh ni no, khng
bit tn-trng phm-v nn a xung th-cht vt loi,
nu khng v Bc-i, T-bi thc tnh nhn-loi, cho bit
phm-v ti cao ca h, ng lm con vt na. Nu khng
phi v tm Bc-i, Cng-bnh th khng h Ngi lp
Gio dng y. Ngy nay khng phi ni dn ng ny
thi, m c u-chu cng vy, bit r trit-l o c cao
siu ca Ngi, ngi ta theo chng bit bao nhiu. Cc
Ngi xt nh v mt tinh-thn, ly c tinh thn siu thot
ca cc Ngi coi c phi tinh-thn lut php ca Tin
gio ch do Bc i, Cng bnh m lp ng chng ?
Phng php to ra c hnh tng y ct yu nng- tinh
thn nhn-loi n mc-ch cao-thng l Bc-i, Cng
bnh
L VA C THI THNG
K NIM CA O GIO - CH TU.
n Thnh m 14-02-Nhm Thn (1952)
Hm nay l ngy l ca c Thi Thng, tc l
ngy k nim ca o Gio. Bn o nhn dp ngy Va
ca Ngi, Bn o tip ging ch Tu m ng Truyn
Trng Trn ging ba hm trc. mc cn s st
song n ci ch mc y ni li trng, khi kt lun ng
ni rng: Duy c Tu mi c th du dt nhn loi i
n mc ch i-ng Th-gii, em ha bnh ton
thin h, y l trng. Ni v ch Tu thuyt n vn cn s
st rt nhiu.
Ch Tu chng ta ng thy thin h phn ra hai:
- Ch hng v siu hnh,
- Ch hng v siu vt.
87
Tc nhin ci thuyt Duy Vt v Duy Tm n
thng phn khng cng nhau, bui ny do ni u m
sn xut ci thuyt Cng Sn v sn xut ci thuyt X
Hi ca ton th nhn loi ni mt a cu ny.
y vy, Bn-o tha dp y gii r ch Tu v tm
ch hng ca nhn loi, phi trong mc ch no, y
l mt ci chng ta c th ni t Thng-c n gi,
tin nhn, Ch Hin, Ch Thnh, Ch Tin, Ch Pht
lp gio v vit ra khng bit bao nhiu in lut kinh
sch, m ni khng ht, gii khng cng, hung chi ng
trn ging i ny, ly mc y m ni khng bao gi
ng. Bn-o xin ly ci tinh ty ca n gii r ra m
thi. Duy Tm th no, Duy Vt th no? Tm nguyn l
coi n do u xut hin hai l thuyt y. Theo Kinh nh
Pht ta nghe r rng loi ngi c ni mt a-cu ny
mt trm tm mi ba triu nm. Duy lun nh nguyn-l
ca n, c trong nm chc triu nm m thi, bn cn ca
loi ngi n c tnh vt ca n sanh trong vn vt, cng
nh con vt kia vy, duy trong tnh vt ca n c c
Ch-Tn n nh Thin-mng ca n, n c hai phn, hai
c tnh. Tnh th v tnh Tri.
By gi lun v tnh th ca n th n cng nh
con th kia vy. Tnh ca n buc n i phi cn kim
n, lnh rch phi kim mc, n kh n phi kim phng
lm cho n hnh-phc, n kh khn n phi lm cho n
sung sng ci phm nghip ca n, thch ci g phi kim
phng th no lm cho n tha thch, tha thch y l ci
tnh th dc n vy. Hung chi n sanh ni th gian ny
chu trong lut nh ca n l t kh, th by gi n phi
tm phng kim th thot kh cho ng; thot kh v tm
hnh phc vi hnh th th chng h bui no tm ng,
88
chng khi no thy hng c hnh phc do ni hnh th
m n chu kh, tc nhin tnh th ca n ct yu n
ng chu kh, m n mun thot kh, y l n nghch li
tnh c lut nh thing ling ca n.
y vy, khi n cn tnh th, n mun lm sao tha
mn, h tha mn th tnh ca n, th nhn cch ca n b
hy dit, nhn cch khng th bo th c cho lu, thin
mng n khng c phng bo th, tm linh ca n khng
c phng lm ch n ng th n phi tr nn con vt m
thi. V c cho nn cc o Gio, cc trit l ct yu tm
phng no dung ha tnh th ca n cho ph hp vi
chn mng ca n, tc nhin lm phng no bo trng
sng th ca n, ph hp vi nhn cch vy. Mun cho
ng th y, phi gii quyt ci kh ca n, n mun thot
kh c mt ng tn tm m thi, tn tm tc nhin mt
thin php gi Thin mng vy.
y vy lm ch ci tnh th ng bo trng Thin
mng, tc nhin phi di mi sa i luyn c tinh thn v
hnh cht ca mnh thot khi tnh th, ng bo tn nhn
cch, tc nhin bo tn Thin mng ca mnh gi l Tu.
Ch Tu ct yu l trau di cho ng thot ci tnh
th, bo v nhn cch ca mnh vy.
Theo cch vt tr tri, by gi lun v siu hnh th
chng ta ng thy, h khi n thc, con vt ny khi n
thc n tm sng trong vn vt, n cng l sng trong vn
vt. Lut ca vn vt buc n phi i kim n, kim sng
ng bo trng sanh mng ca n. Theo trong th php v
ci th tnh ca n mun thot c tnh th y, bi v n
hung hng bo ngc, mnh m, c-khi phn trc v
cng v li. C nhiu khi thin tnh, tc nhin thin mng
khng th g iu khin n c, ngi ta thy c nhiu
89
khi khng th g ngi ta thng ni th tnh ca n, nn
tm con ng siu hnh. N thc th n rt hm h d
tn, hung hng th ht thy ng bo v sanh mng.
Khi n ng, tc nhin khi n nm ra bnh-tnh ht d, n
bnh nh c c tnh cht n bt d, tc nhin cng nh
chng ta khi cn thc, lo tm mun phng ngn k ng
bo th sanh mng ca chng ta, bo th hnh phc ca
chng ta ni th gian ny; m tht ra kim hnh phc y
trong gic chim bao ca chng ta m thi. Khi chng ta
ng mi c an i, ta thc bao gi tinh thn cng kh
no, v thc y trong thuyt siu hnh mi xut hin ra hai
l thuyt tng ng y.
T Thng C n gi c thuyt no gii r n
cha? Chng ta ng thy rt t, chng ta nh trc,
chng ta thy ci thuyt Tnh mng song tu r rt,
ta c th ni hai ci thuyt y nh l thuyt Pythagore v
c Ch-Tn. Pythagore ly cch vt tr tri lm cn bn
ng i n siu hnh, vn t cch vt tr tri n siu hnh;
cn c Pht Thch-Ca ly siu hnh lm cn bn du dt
cch vt. Hai l thuyt y ng u vi nhau, m thy
tht s th Pythagore khng khi no cm ly n, n khng
c vt, n khng c hnh, n cho rng ci sng ca vn vt
ni mt th gian ny do ni v hnh xut hin, tc nhin
siu hnh kia lm cn bn ca cch vt tr tri; m nu
khng c cch vt tr tri ng chung , chng h khi no
chng ta thy hai bn tng hi cng nhau, v vy Ngi
ch Dyade, hi tra Bn-o trit l hai ch y m
hu ht ngi Vit-Nam dch cha r. Bn-o nghe ch
Dyade tng rng chng ta c dp em ci siu hnh t ra,
tc nhin em ch Dyade n cng Ngi, ch gii
khng ra. y vy, ci li ca Ch-Tn trn mt th gian
ny c hai phng php, siu hnh cng trong y, m
90
siu vt cng trong ca o ny. Ti sao? Ti v c mt
o Gio Ngi n mt thn Ngi m thi. C con ci ca
Ngi cho u kip di th gian ny trc, ri Ngi
mi n sau, Ngi chung hip li lm Thnh Th ca
Ngi, Ngi biu n dng Tam-Bu l dng xc tht, tr
no, dng c tm hn tc nhin dng c sanh mng ca
n cho Ngi lm ch Kh, ri Ngi tr ch Kh ca Cn
Khn V Tr, tc nhin ci sng ca nhn loi i n mc
ch ch Tu, Ngi biu c ton th dng xc tht cho Ngi,
Ngi tr ln li ci sng ca Cn Khn V Tr, trong
mnh n sng dy m lm Thnh Th ca Ngi. Chng ta
tng tng mt ngy kia, ton c nhn sanh ng lm
phn t Thnh Th ca Ngi phng s cho Vn Linh, tc
nhin phng s cho nhn loi, hip tr no tm hn dng
cho Ngi ht, cn tr lc no ngn cn na, nhn loi s
n mt ci ti trng v thin h nht gia nh c Ch
Tn mun. (c H-php thuyt ti n Thnh m
14-02 nm Nhm-Thn (1952)
O GIO LC KHO (1)

(1) Ngi Tip Php ging ti Ta Thnh Ty Ninh ngy
15-02- Gip Thn vo ngy Va c Lo T. c LO QUN
l v Gio ch o Gio; hm nay, ngy Va ca c Ngi,
chng ta nn nhc s lc Tiu s v Hc thuyt ca c
Ngi, u cng l mt dp ca tng cng c ca mt ng dy
cng vi Nhn loi.
TIU S C LO QUN
Theo sch S k Trung Hoa, c Lo T l
ngi nc S, huyn Kh, lng L, H L, tn Nh, t B
Dng, thy l am, lm Quan gi Tng Tht S ca
Vua nh Chu, Ngi sanh c chng 604 nm trc Ty
91
lch. Ngi l ngi n dt hay t tham gia th s, np sng
ca Ngi ngi i t bit, cho nn lch s ca Ngi khng
my r. C sch chp th ny, sch li bin th khc, mi
n nay ngi ta cng cha tm ra bng chng xc thc.
Sanh nhm thi lon, bn x Trung Hoa, Ngi ngh
rng Gio l v vi khng th truyn b c, thnh th, v
sau, Ngi b nh, ci Thanh ngu nhm hng Ty i
thng. Ln i ny, ngi ta gi l Lo T Ty du.
Sch chp rng: Khi n Hm-Cc-Quan, Don H
l quan gi i n tip, Ngi lu li mt thi gian, vit
xong B o c Kinh, ri t gi Don H. V sau, khng
ai gp li na.
K nghip c Lo T, c Vn T, Thi T, Trang
T, Lit T. Nht l Trang T l ngi c sc hn ht,
vit ra b Nam Hoa Kinh, lm sng t o Gio thm ln.
Thnh ra Hc huyt Lo Gio nm trong hai b Kinh: o
c Kinh v Nam-Hoa-Kinh.
Vy o c Kinh v Nam Hoa Kinh ni nhng g?
Nam Hoa Kinh Trang T th theo c Lo T
m xng minh o Gio sng t thm ln.
o c Kinh th c Lo T ch bn hai ch
o c l c To-oan nh v Tri t ha sanh vn
vt v vn vt khi trt sanh thnh ri, mi vt u c
tch ly o c ni mnh. Mun loi phi t o c y
th mi sng. Quan nim v V Tr v Nhn Sanh nh th
ri c Lo T cn c theo m lp thnh Gio php.
Nay chng ta mun bit hc thuyt o Gio th
chng ta phi tm hiu o c ni Tri v o c ni
ngi, nhin hu s theo phng php m thnh lp
mt np sng ca mnh.
92
O C NI TRI
O L G?
o l ci V danh c trc Tri t V danh
Thin a chi thy. c Lo T t ci V danh y nh:
C mt "Ci" t n sanh n. "Ci" y sanh trc
Tri t, yn lng trng khng, ng ring mt mnh m
khng nghing khng lch, lu hnh khp ni m khng
mn mi, "Ci" y kh gi l ngn sanh ha Thin h. Ta
chng bit tn g, song mn ch gi l o.
Hu vt hn thnh. Tin Thin a sanh,
Tch h, liu h c lp nhi bt ci,
Chu hnh nhi bt i Kh d vi Thin h mu,
Ng bt tri k danh. T chi vi o".
(o c Kinh, chng 25)
Vy o, chng nhng khng tn m cn v hnh,
v sc, v hng, v x na. Ni nh th th o l ci
Khng. Nhng ri Ngi s ngi ta hiu lm o l
trng rng; cho nn Ngi ni: o dng nh Khng
m cng dng nh C. Ngi m t ci "C" rng:
o c ba trng thi DI, HI v VI:
- Xem m chng thy nn gi l DI,
- Lng m chng nghe nn gi l HI,
- Bt m chng nm c gi l VI".
DI, HI, VI l ba trng thi hn hp thnh mt th.
Ci th y: trn, khng phn chiu nh sng; di, khng
n khut bng ti, vng-vc khng tn li lui v ch v
vt, tht o l trng ca ci v trng. Li na, n dng
c, dng khng v lu hnh khng ngng. n xem pha
trc th khng thy u mi, chn xem pha sau th khng
thy ch cui cng.
Th chi bt kin danh vit Di,
Thnh chi bt vn danh vit Hi,
93
Bc chi bt c danh vit Vi,
Th tam gi bt kh tr ct.
C hn chi vi nht,
K thng bt kiu,
K h bt mui.
Thng thng bt kh danh,
Phc qui v vt,
Th v trng chi v trng,
Th v ht hong,
Nghinh chi bt kin k th,
Ty chi bt kin k hu".
(o c Kinh, chng 14)
Tm li o l ci v danh, v hnh, v sc, v
thinh. Dng c, dng khng: y l ci l huyn nhim
ca c To oan, nh v To oan, nh v Tri t, ha
sanh vn vt.
C RA SAO?
o sanh ha vn vt, nhng lm cho vn vt nn
hnh vc v sng an vui trong V Tr th li l c o
sanh chi, c sc chi. Nay nh hi c ra sao th o
c Kinh chp rng: "Khng c chi Dung, duy o th
tng" ngha l c th trng khng m lun lun cn k
vi o. Hoc ni r ra l yn lng trng khng gi l
o. Tuy o yn lng trng khng nhng hm sc
quyn nng sanh ha. n chng ci trng khng pht
ng thnh tu s sanh ha vn vt th li mang danh l
c. Vy chng ta c th ni: o l Th, c l Dng.
phn bit s ng tc ca o vi c, o
c Kinh chng 51 ni rng: o sanh vt, c nui ,
cp dng , nui nng , m hc , bi s ,
dng nui , ch che. Do cu: o sanh chi, c sc
chi, Trng chi, dc chi, nh chi, c chi. Dng chi,
94
phc chi.
Vy o sanh ha vn vt, c nui dng ch
che, m bc. Cn s bin ha ca o th c Lo T
ni rng:
- o sanh mt: Ci V danh sanh Thi Cc,
- Mt sanh hai: Thi Cc sanh m Dng,
- Hai sanh ba: m Dng sanh Thi ha.
Ba sanh vn vt: m, Dng v Thi ha sanh Vn vt.
Vn vt khi trt sanh thnh ri, mi vt u c
cng mt phn m, bng mt phn Dng v mt phn
Thi ha: o sanh nht, Nht sanh nh, Nh sanh tam,
Tam sanh vn vt. Vn vt ph m, nhi bo Dng, Xung
kh d vi ha" (o c Kinh, chng 42)
Ring v ngi ta, chng ta cng c o ni mnh
l m Dng v Thi ha. K hc phi nhn thc l
huyn nhim o t nhin ca V Tr, ri su tm gic
ng o c t nhin ni mnh.
O C T NHIN NI NGI:
o c t nhin ni ngi ng th vi o t
nhin ca V Tr. o t nhin V Tr th c ba trng
thi: DI, HI, VI. Th ci thc th o t nhin ni ngi
cng gm c ba trng thi l m, Dng v Thi ha. Tuy
ni ba trng thi, nhng khng bao gi n la xa nhau. Ba
nh mt, mt nh ba, cng nh s sng ln ln trong
Nhc thn, m chng ta chng h trng thy, chng h
lng nghe, chng h r ng. Tht l huyn nhim v
cng. Ngi ta phi c o y ni mnh th mi sng; tri
li th phi dt. c Lo T ni rng:
"Vn vt c nht d sanh. K tr chi nht d, v d
vi sinh tng khng dit" ngha l mun loi ng mt
o th sng v sanh sn thm na. n nh s mt
o ni y, nu mun loi chng ng n lm cn
95
bn cho s sng cn th mun loi phi dt.
Ngi ta cng nm trong cng l y, m vn
sanh t l mt s kin quan trng nht ca kip ngi.
Vy phi gii quyt bng cch no?
Sau y l:
PHNG PHP TU HC
V li, o c ni ngi l m, Dng v Thi
ha nh trc ni: o y cng nh s sng ln ln
trong nhc thn; chng ta chng h trng thy, chng h
lng nghe, chng h r ng. Th nn mun hm dng
n th phi dng php mn "V vi".
V vi l g?
V vi ngha l khng hnh ng theo ngoi gii m
ch hi hng v ni gii Tm linh, su tm gic ng l
huyn nhim ca Tm l v Sanh l. Cho nn o c
Kinh chng 48 ni rng:
Vi o nht tn, Tn chi hu tn, D ch V vi"
ngha l hc o th mi ngy mi gim bt v gim bt
na cho n v vi.
Khng lm tc V vi nhng chng phi kh khan
nh cy kh hay cc , m tht l phi gi mt tm trng
hn nhin, nh a tr cha bit ci anh nhi chi v hi
cho nn ni rng: "o thng v vi nhi v bt vi" ngha
l o thng l v vi, nhng chng c vic g khng lm.
Ti sao? Bi v k hc phi lm nhng vic cha n, phi
lo nhng vic cha c vi v vi, s v s.
V d: Chng ta bit lm d th ha tr li. Bit
lm d s mang ha, chng ta lnh d trc; th l lm
vic khi vic cha n. X s khi s cha n th t chng
c vic g lm bn lng chng ta.
V li, o l nguyn l trong Tm linh siu
nhin. Nay mun tm o th chng ta phi vt qua tt c
96
nhng lp vng chp, thnh kin nh: L tr, tnh cm,
hc l hu vi, thnh kin sai lm vn vn... Vt qua v
vt qua mi n Tm linh thun nhin duy nht th s
gic ng c Chn l o.
Theo nhng l trn y, chng ta hiu rng s vt
no cng c mt phn "V" (Tinh Thn) v mt phn
"Hu" (Vt cht); theo c Lo Qun th ci "V" thit
dng hn ci "Hu".V d: Ba mi cy cm hp thnh
hnh tng bnh xe, nhng ci thit dng, lm cho bnh xe
ln trn c, l ci l trng trong ci m. Nhi t nn
hnh ci lu, nhng ch thit dng ng nc l lng
trng khng bn trong.
Thn hnh ngi ta cng vy, ngha l ngi ta
cng c mt phn "V" (Tm) cha o Tri v mt
phn "Hu" (Thn) th hin o Tri thnh o ngi.
Th nn k hc nht thit phi gi ci Tm khng y,
hm dng o Tri m mun gi Tm khng th k hc
phi nh php Thanh tnh.
Mun Thanh tnh, theo Trang T th k hc phi
qun: Qun tt c vic ngoi, qun tt c t tng bn
trong, qun tt c vic xa, qun tt c vic nay, qun ri
qun mi cho n nhng thnh kin sai lm cng chng
cn n np bn trong na. Qun nh th l Tm khng, ri
trong Tm khng s c xut hin im "Linh Quang, sng
sut" lm Ch t cho i sng ca mnh. Nhn , m
s lp c, s tu thn ca k hc, nht thit u phi ly
thanh tnh lm cn bn. Xin xem chi tit k nh sau:
1- V DC:
V dc ngha l khng ham mun vt cht. V dc
l php tu Tm, cng nh Mnh T ni: Tit dc kh d
tn Tm. o c Kinh chng 12 ni rng:
Nm mu sc khin ngi ta cha mt, nm thinh
97
m khin ngi ta ic tai, nm v n khin ngi ta t ti
li ming, si nga i sn bn khin ngi ta ha cung,
ca ci qu gi khin ngi ta hnh ng si phng php
chnh trc. Th nn Thnh nhn v bng m khng v tai
mt (tc v Tm m khng dng gic quan).
Ng sc lnh nhn mc manh,
Ng m lnh nhn nh lung,
Ng v lnh nhn khu sng,
Tri snh in lip,
Lnh nhn Tm pht cung,
Nam c chi ha,
Lnh nhn hnh phng,
Th v Thnh nhn,
V phc bt v mc".
i ni rng: Nu ngi ta phng tng theo hon cnh
bn ngoi th Tm phi b lon ng. C y nn Thnh
nhn v Tm m khng trng tai mt. c LO T ni
rng:"Ha mc i bt tri tc, Cu mc i dc c
ngha l ni v ha th khng c ha no ln bng "khng
bit ", ni v li lm th khng li lm no ln bng
"mun c".
Tht vy, nu chng ta khng cho mnh l v
mun c mi mi, th s li lm, s tai ha s theo
m n vi mnh.
Th hi: Danh vi thn, ci no qu hn? Thn vi
tin ca ci no trng hn? c LO T t mt vi cu
hi nh vy, cho k hc t mnh so snh.
2- V TRANH:
Ngi gi o th c c, m c l sc mnh
tinh thn, cho nn h ngi c c th c tinh thn t ch
m khng tranh vi ai, khng tranh vi ngi v khng
tranh vi hon cnh. Nh khng tranh m chng li lm
98
Ph duy bt tranh c v vu. c LO T mn tnh
nc so snh vi t cch ngi o s. Ngi ni:
Thng thin nhc thy,
Thy thin li Vn vt,
Nhi bt tranh. X chng nhn chi s ,
C c o". (o c Kinh, chng 8)
ngha l Bc thng thin ging nh nc. Nc th hay
lm li cho vn vt m khng tranh. ch m ngi
ngi u ch b, tc ch thp. Nh vy nn ngi
thng thin gn vi "o".
So snh s nhu nhc v cang cng, o c
Kinh chng 76 ni rng: Ngi ta khi mi sanh th mm
yu, khi cht th cng rn. Vn vt tho mc khi mi sanh
th mm du, khi cht th kh cng. Th nn ni rng:
Cng v mnh l bn ca ci cht, mm v yu l bn ca
ci sng.
"Nhn chi sanh d nhu nhc,
K t d kin cng.
Vn vt tho mc chi sanh d nhu thy,
K t d kh tho".
i ni rng ngi Thng thin khng tranh vi
ai c, tnh tnh ging nh nc. Nc hay lm li mun
vt, ngha l mun vt dng nc ung c, ra
cng c, nc chng nhng khng tranh m cn hay
ch thp, l ch m ngi i hay ch b. V i cng
nh cu "Nhu nhc thng cang cng" hay cu "Bt
tranh nhi thin thng".
Tht qu vy, nu chng ta chng tranh th ai tranh
vi ta: "Ph duy bt tranh, C thin h mc nng d chi
tranh" ngha l ch v khng tranh, cho nn thin h chng
ai tranh vi mnh.
99
3- TRC GIC:
V tr hay bit th cng c theo l thin nhin m
sanh hot, ch khng cu hc thc kin vn, ngha l c
hng v ni gii, gn gi tm thanh tnh, ri o v vi s
xut pht cm ng vi Tri t vn vt m qun trit s
vt. o c Kinh chng 47 ni rng:
Khng bc ra khi ng m bit vic thin h,
khng dm ra ca s m hiu o Tri.
Bt xut h nhi tri thin h,
Bt khuy d nhi kin Thin o.
c Lo Qun ni rng: cng ra xa th cng bit t.
L y nn Thnh Nhn khng tm kim bn ngoi m t
nhin bit, khng lm m t nhin thnh.
"K xut di vin, K tri di thiu, Th vi Thnh
Nhn. Bt thnh nhi tri, Bt vi nhi thnh".
o Gio ch trng ci bit "Trc Gic" ca Tm
Linh siu nhin, ch chng cu ci bit chi li ca Tr Thc,
cho nn ni rng: "Tuyt hc v u".
c Lo T cn cp n hai ch "Huyn ng"
lm r thm ci ngha "Trc Gic". o c Kinh
chng 56 ni rng: "Tri gi bt ngn, Ngn gi bt tri.
Tc k oi b k mn, Ta k nhu, gii k phn, Ha k
quang ng k trn, Th v Huyn ng" ngha l k bit
khng ni, k ni khng bit. Thng ngm ming bt
mt, bt tai, lt ci bn nhn, b s chia phn, ha vi nh
sng, ng vi bi bm. y gi l Huyn ng (ng ha
vi o huyn b) tc dng ci khiu trc gic t nhin,
Tri t ph cho mnh cm ng vi c. "Ton tri
nng, tn thin m" m qun trit vn vt n ch nguyn
l, ch khng phi ci bit vn vt chi li ca L tr lun
(La tp).
100
LP C:
c l nng lc trong tm m ra. Tnh th gi l
Tm, ng th gi c. Hoc ni cch khc, c l nhng
l tng thin m m ngi ta hc hnh cho n Tm
c (l tng tim tng trong tim thc) hay l tng t
nhin sn c trong bn tnh, n khi hu s th biu dng
c ch tt lnh. Lp c ca Nho Gio th tp luyn thun
thc Ng thng (Nhn, Ngha, L, Tr, Tn) lm
khun thc cho s x k, tip nhn. o Gio li quay
v ni gii Tm linh siu nhin m tm c, cho nn ni
rng: Ngi c c thng th Tm tr nn hn nhin nh
a tr s sanh cha bit ci anh nhi chi v hi hoc
ni rng: Thng c y th ngi tr li mc mc.
M mun c tm trng ny th phi thc hin php
thanh tnh. o c Kinh chng 16 ni rng: Hi hng
v ni gii cho n h khng cng tt th gi c tnh.
Tnh th vn vt Thn kh ch u xut hin ra ri
chng ta thy n ln lt tr v cn ci. i, mi vt trng
trng u tr v ngun gc n th gi phc mng, m
phc mng l thng. Bit ci Thng c Thng l
Minh. Than i! Ngi i, nu chng c ci thng y th
gy ra hung bo cho mnh.
"Tr h cc, Th tch c, Vn vt tnh tc, Ng d
quan phc, Ph vt vn vn, Cc phc qui k cn, Qui
cn vit tnh, Th v vit phc mng, Phc mng vit
thng, Tr thng vit minh, Bt tr thng vng tc
hung".
c LO T ni rng bc ton thin i xa tinh
t nhim mu, siu huyn thng sut. H su khng th d
c, cho nn mun bit h chng ta nn m t dung mo
ca h nh sau: c ch ca h thn trng dng nh li
qua sng gi ng c, do d dng nh bn bn c ngi
101
dm ng h, nghim trang dng nh hu khch qu.
Tnh thc ca h tan r cng nh gi tan. B tch mc mc
dng nh g cha bo gt. Trng khng dng nh hang
ni. K gi o khng mun y, tc khng c chp t
tng tp nim. Nh khng ham y, cho nn Thin lng
khng b b tc. (Phng theo o c Kinh, chng 15).
Ngi c c th tm h tr li nh xch t chi
tm.Dung mo h th nh ln thn, mc mc. o c
Kinh chng 20 ni rng:
Ngi i th hn h, nh hng thi lao, nh ln
xun i. Ring ta ch yn lng chng c du vt chi, nh
a tr s sanh cha bit ci r ri vy, nh khng bit
v u. Nhng ring ta khc vi ngi, l ta tr v vi M
nui mun loi, tc l sng vi o t nhin.
"Chng nhn hi hi, Nh hng Thi lao, Nh xun
ng i, Ng c bc h k v triu, Nh anh nhi chi v
hi. Luy luy h nhc v s qui, Ng c d nhn, Nh
qu thc mu".
Th hin c php thanh tnh th Tm c tr v
vi v vi, v danh, m h Tm c t n ch tr h th
dung mo tr v ch mc mc hn nhin nh anh nhi chi
v hi.
DNG SANH:
Ngn ng c cu: "Linh hn thanh khit trong
mt thn th kho mnh". y vy s dng sanh l mt
php mn trng yu cng nh php mn tu hc tm linh.
Php dng sanh cn nht l phi lm sao cho thn ta sanh
sng vi mt cch iu ha v nhp vo l thin nhin, tc
sng vi mt tinh thn khng lon ng, mt nhc th
khng au m.
o c Kinh chng 10 ni rng:
"Ti doanh phch bo nht, Nng v ly h?
102
Chuyn kh tr nhu, Nng anh nhi h? ch tr huyn
lm, Nng v t h?"
Ngha l lm cho hn phch hip mt, khng
chia la ng khng? Lm cho kh tr nn mm du, nh
a hi nhi ng khng? Gi ra lng ta cho n mc
huyn diu m khng bn cht bi trn, ng khng?
i c LO T t ra ba cu hi m khng
gii p, l v mi ngi u c mt th cht khc nhau,
cho nn mi ngi phi chn ly phng thc tu hnh
ring . y vy nn, nu c Ngi lp phng trc th e
c ngi lm, m php dng sanh nu p dng khng
ng th s c hi cho sc kho.
Ch ny, v sau phi Luyn n nng theo m
ch gii rng ri, thnh mt gio php ring, cu s
trng sanh cu th, nht l cu:
"Chuyn kh tr nhu, Nng anh nhi h".
H chia s h hp ra lm hai giai an l: IU
TC ngha l vn chuyn hi th iu ha v NH TC
ngha l khng th bng mi m ch h hp vi b phn h
hp bn trong. Chng ta c nghe ni ngi tu theo phi
Pha kia (Fakir) cng t n php ni tc ny na. l
cu cnh ca Php Mn trng sanh cu th. Nhng
chng ta khng nn liu lnh bt chc, nu khng c
ngi ch dn. Bi v php Dng sanh nu p dng
khng ng mc th c hi cho sc kho nh ni trn.
V php Dng sanh Hunh ni kinh c cu:
"im m h v, Chn kh tng chi.
Tinh thn ni th, Bnh an tng lai".
Ngha l gi im m h v th Chn kh theo , tinh
thn bn vng bn trong th bnh an s n.
Cu ny ngha cng nh l ni trn.Thc hnh
c php dng sanh ny th khng nhng mnh c mt
103
thn hnh sc kho, mt tm hn sng sut m thn kh c
th dung hp thnh mt Php thn vi diu na.
X TH:
X th c ba iu l:
1- T 2- Kim 3-Bt cm vi thin h tin.
T - T ngha l hin lnh bit thng ngi, mn
vt v hay gip mi ngi, mi vt. Ch T ng
ngha vi ch Bc-i ca Pht Gio v ch Nhn-i ca
Nho Gio, o Gio quan nim rng:
"Thin a d ng ng sanh, vn vt d ng ng
th". Th nn k hc lc no cng phi ha mnh vi Tri
t, vn vt cu s an vui ca mnh theo l t nhin. c
Lo T dy rng: K lm lnh, hay lm d vi ta, ta u
ly c m tr li c D c bo on.
Kim - Kim ngha l thiu thn. Chng nhn
ginh ly ci thc, ring ta th cu ci h. Chng nhn
tranh quyn li lm giu sang, ring ta th lc no cng
cho l . Chng nhn cu ly phc lc, ring ta th thu
hnh v ch v vi cu s v ti. c Lo T ni: Trn
ng danh li, k no tri tc th khi b nhc, k no
ng ngoi vng tranh ua th khi b hi. Th nn ta vui
lng chu thiu thn cu an vui theo o.
Bt cm vi thin h tin ngha l chng dm tranh
hn thin h. c Lo T cho rng: Lut thin nhin lc
no cng c mt sc mnh rt thing, khng cn tranh m
hay thng li, khng cn ni m hay ng nghim, khng
cn vi m cc vt theo v, l m m hay mu toan
Thin chi o bt tranh nhi thin thng, bt ngn nhi
thin ng, bt triu nhi t lai, thin nhin nhi thin mu.
Vy o s sng theo lut thin nhin, khng tranh ginh
gi vn Tm thanh tnh v vi.
c LO T ni: "Qun t vi thin nhc thy,
104
ng chi kh d ti sn, khch chi kh d qu tng, nng
phng, nng vin, y khc ty hnh. C qun t nng
nhu, nhi bt nng nhc, nng cng nhi bt cang, nh
thy chi tnh d. Thin h nhu nhc mc qu thy, th
d nhu nhc thng cang cng". Ngha l ngi qun t
tnh ging nh nc, ngn th trn ni, ht th c
th vng ln trn, n c th vung c th trn, hay un
mnh theo hnh, cho nn ngi qun t hay mm m chng
yu, hay mnh m chng cng, cng nh tnh nc vy.
Di tri chng c vt g mm yu hn nc, vy nn ci
mm yu hn ci cng mnh. Nc chng tranh, song
khng phi hn nhc. o c Kinh ni rng: "Thin h
mc nhu nhc thy, nhi cng kin cng gi, mc chi
nng thng, k v d ch chi, nhc chi thng cng, nhu
chi thng cang". Ngha l trong thin h chng c vt chi
mm yu hn nc, th l dng nc nh vt cng
rn, chng c vt g bng nc (nc chy mn) tht
yu hn mnh, mm hn cng.
Theo TRANG T th ngi c o c gi l
Chn Nhn. Li ni Chn Nhn i xa khng phn bit
k hn, khng khinh khi k kh, ngi cao khng kiu,
v thp khng h, khi ra khng h hn, lc vo khng bun
t, khng hung hng tp thnh, khi cng thnh th chng t
c. Ni tm li bui no cng gi ci khng khng, ch
chng dng Tm thc m cng ch o Tm.
Cu ny i ni rng: Thnh Nhn khng tranh
hn thin h m c ch thp km, li cn khng t hin,
khng t th, khng t pht, khng t cng. Ngha l
khng tranh ginh hn thua vi mi ngi th ai cng
mnh tranh ginh. Thnh Nhn khng tranh vi thin h,
nhng c lo m gi o th, lm gng cho i soi
sng. Nh s khng tranh m Thnh Nhn ngoi mun
105
vt, m chung qui mun vt hng v Thnh Nhn.
Tm li: hc thuyt ca c LO T ly v danh
lm tn ch, ly v vi lm phng tin. Hay th tht l hay
nhng kh ph truyn trong nhn gian. Bi v v danh, v
vi l khng khng, nu em ci khng m ging lun th
chng ta khng th ni ht ci linh ng thm trm ca n,
thnh th k hc c t tnh ri tm thn lnh hi, bit
m thi. Chng nhng v o t tu, t gic, c LO T
dng php v vi m n lun l cng vy.
Nh Lun l hc Ngi bo rng: V tranh tc bt
cm vi thin h tin v d c bo on. Thm ca Ngi l
cn cho mnh gi c thanh tnh l phng php ti cn
gii mi ci linh lc Tri ph cho mnh c mn hu.
Tn ch v danh ca c Lo Qun chng i vi cc
thuyt "hu danh" ca c Khng Phu T. o Gio cho
rng trong tm v vi t nhin c tinh thn Nhn ngha
ri. Thanh tnh th khng khng, n khi pht ng th
l Nhn ngha vy, ch khng phi lp thuyt Nhn ngha
"hu danh". V li "hu danh" th hu hnh, hu hnh th
c bng ti. Bit u c k khng tt n np di bng ti
ca danh Nhn ngha phnh ph gt gm ngi ta, cho
nn Ngi ni: "Tuyt nhn kh ngha dn phc hiu t"
(B danh t nhn ngha th dn tr li hin t) o c
Kinh chng 19. c LO T l ngi n dt, khng hay
giao thip vi th s. Np sng y m t c mt
phn no ci thuyt "Thanh tnh v vi" ca Ngi. o
Gio l mt Gio thuyt trong Tam Gio. Gio l i o
l qui nguyn Tam Gio. Vy o Gio chim mt phn
quan trng trong php mn "Tu tm huyn tnh" ca
ngi Tn i o. Nay knh
m 14 rng mt 15 thng 2 Gip Thn
Tip Php : TRNG VN TRNG
106
III- TRIT L NHO GIO

NGUN GC NHO GIO
c Khng-Phu-T t l Trng Ni cng v nhn

thy ng hung bo ca i nn lo tr hoch phng
chm gim c mi ng ot trit l ch thin l c quan
bo th. Ngi c thng nn t nhin bit rng c To,
ngha l Tri, t v vn vt hu hnh phi tn ha ln
ln cho tn con ng ch thin (ngha l ngi th tn
thin, vt th tn m) gi l o. Ngi chnh chiu theo s
t nhin hnh ng tm l ca ngi i ng lm mc
107
ch chun thng on xt; ngoi php trau tm luyn
tnh, Ngi khng nhn phng php no ng t gic
ng bn thin v km ch ly im lng tm, nn
khng chu tin theo l thuyt m thut huyn vi, m tr
khn ngoan ca ngi khng thu o. Ngi thy php
tr th, du cho dn sanh phn khng th no, cng tng
mt ch quyn chnh th hoc l do ni ng tay xm
nhau o to hay l do mt ngi ng mng Tri
lm Cha ngi i, cm Lut Php tr an b tnh. S
qu quyt y nhn tht ton mt th.
Ngi cho chnh tr hnh tng ca xc tht th no
th tinh thn cng vy; nn nhn nhn rng trn cc ch
quyn tr th c quyn v vi ca ng Ch-Tn, Ngi gi
l nht i vit Thin () nm trn php thing
ling thng pht. ng Ch-Tn y chng phi c quyn
nng v phn hn m thi, li cng ng oai linh phn
xc; l thuyt Tri- Ngi ng tr ny sanh t .
C nghip Vn Vng qua n ng chu l cng
tn, m Ngi c quyt duy tr, mong lng hip quc, em
Lut php ng tr bnh, ly Ngha Nhn ra kh bo..
Ngi hiu r rng quyn hnh Chnh tr chia lm hai
phn:
1-Sanh hot ca thi hi.
2-Bin ha v tm l.
Nn Ngi cho Lut php l c quan c thin tr
an thin h, cn o nhn-ngha th km thc tnh c
ca ngi i, nn Ngi mi cm nhip chnh nh Chu
s vng chn hng Vng o. Thng thay mt ng
ch Thnh nh Ngi m cng phi chu b tht vng. bi
gp bui i qu bo tn, nn cy qut v mnh mn l
o Nhn Ngha ca Ngi, khng th qut nng p
108
lnh. Ngi phi thi bc v qu- cam phn thi bc v
qu- trn i ngi dy hc. Bi t thn Chi lan ca
Ngi, ai c n cng phi ri chu ngc.
May thay! Qua n i Khng Cp (T T) l ch
tn ca Ngi, dy ng mt trang Mn l Mnh-T, rt
nn ng bc hin trit ni ch ca Thnh nhn, c m
mang i hc (HP: Trch Khu bi Thing ling v)
Thuyt Nho gio:
Ngi Trung Hoa, sau khi qun t ng o, lp
thnh gia tht th ci quyn tr gia do ngi cha. Ln hi
ngi ta theo nguyn tc gia nh m lp ra x hi. Ngha
l gia nh th do ngi cha qun tr, nc th c ng vua,
cn khp thin h tc l nc Trung Hoa thi y th c v
Hong thng tr. Nguyn trong thi i ti c, x
Trung Hoa c nm ng vua ra i tip nhau m dy dn l:
Phc Hi, Thn Nng, Hunh , ng Nghiu, Ngu
Thun, sch gi l Ng l nm v Thnh Vng c
o, c Thn thng trng thy nhng hin tng trong ci
H Linh. Mt hm, Vua Phc Hi do chi trn sng H
(Hunh H) ng trng thy mt con vt mnh nga u
rng, trn lng c du chm, Ngi theo m lp ra Bt
Qui , ct ngha o bin ha ca Tri t, lm
nguyn tc dy ngi. Th y Nho Gio thnh lp mt
phn th do thc t, mt phn th do Huyn l ca Tri
t, ngha l Nho Gio ly o Tri lm khun mu dy
ngi. Lm theo o tri l lnh, tri vi o Tri l d.
C nhn theo hc Nho Gio gip i, cho nn trong
quyn Nho Gio, c Trn Trng Kim ct ngha ch Nho
nh vy:
Ch Nho do hai ch Nhn v Nhu ghp
thnh. Ch Nhn l ngi, ch Nhu l cn dng. Hai ch
109
ghp thnh ch Nho, c ngha l ngi hc hnh thng
sut l Tri t v t h sn sng gip ch cho nhn qun
x hi, cu cho x hi bit cch c x thch hp vi l
Tri. Ly o Tri lm cn bn cho o ngi. Nho Gio
gip ngi Tu c trn thun, di ha v to nn mt
nn lun l c cn bn vng chc.
n i nh Chu, triu Vua Linh Vng, c
chng 551 nm trc Ty lch k nguyn, c mt v
Thnh Nhn, tn Khu t Trng Ni, tc l c Khng
Phu T ra i, Ngi chnh n Nho Gio thnh mt Gio
thuyt c mch lc. Nhn m ngi i by gi gi
Nho Gio l Khng Gio. Thit tng, chng ta nn nhc
s lc ci Tiu s ca c Khng Phu T, u cng gip
s hc vn ca mnh mt phn no.
Tiu s c KHNG PHU T
c Khng Phu T l ngi nc L bn Tu,
sanh nm 551 trc Ty lch k nguyn. Cha Ngi tn
Thc Lng Ngt, m l Nhan Th. Ngi tn KHU, t
Trng Ni, lc ln ba tui, th m ci cha, nh m dng
dc, ln 19 tui, Ngi thnh gia tht.
V ng hc vn Ngi rt ch n L Nhc.
Nm 20 tui, Ngi vo hc ni nh Minh ng. Nguyn
Lc p, ng Chu Vn Cng c ct mt nh Minh
ng, tch tr Kinh in, Lut l, hnh tng v bu vt
i xa, lm ti liu kho c, c Khng Phu T nh
m m rng hc l ca Ngi, sau khi Minh ng
v, sc hc ca Ngi rng hn trc nhiu. T hc tr
theo hc cng ngy cng ng.
Ngi vn ngi Nho hc mun em o ca mnh
m ph bin trong dn gian gip i, thnh th, Ngi
chu du t nc ny sang nc n, c mun mn vic
lm quan thc hnh o l, nhng rt cuc ri tht
110
vng. n 68 tui, Ngi v nh dy hc v lo vic Kinh
sch lu truyn cho hu th.
Tnh tnh Ngi n ha nghim trang, knh cn,
nhng c ch thng thc nh: i, ng, nm, ngi mi
mi u ung dung ngay chnh v lc no cng c v vui
ti. i vi Vua, Quan, Ngi gi L trn vn. Khi t t
vo Miu ng, Ngi thnh knh, thng cm vi Thn
Minh. Nu c vic quan h n tnh mng ngi ta th
Ngi li d dt hn na.
Ngi rt ham hc, hay suy gm vic xa nay, tm
chn l. Ngi ni: "Mc nhi thc chi, hc nhi bt ym hi
nhn bt quyn". Ngha l thm lng ngh ngi bit,
hc khng chn, dy ngi khng mi. Ta ch c ba iu
y thi. i Ngi, duy c s hc hnh o l l trn ht.
Ngi ni:
"c chi bt tu, hc chi bt ging, vn ngha bt
nng ty, bt thin bt nng ci, th ng u d". Ngha l
c ca mnh khng sa cho tt, hc-hnh ca mnh
khng ging cho r, nghe iu ngha m khng theo c,
nghe iu d m khng i c. l ci lo ca ta vy.
C KHNG PHU T MT
Mt ba n, Ngi dy sm, i o trc sn, tay
cm gy ming ht rng:
"Ni Thi Sn phi chng?
Cy Lng mc phi nt chng?
Ngi trit nhn phi nguy chng?"
Thy T Cng nghe bi ht y vo hi thm. Ngi
thut im chim bao v Ngi cho bit rng: Ngi sp la
trn. on ri Ngi th bnh by ngy m mt. Nm y
Ngi c 72 tui. M Ngi Khng Lm, cch huyn
Khc Ph hai dm, thuc tnh Sn ng bn Tu. Ngi
mt, hc tr thng khc thm thit, ai cng th tm tang
111
ba nm.
Tm li, c Khng Phu T l mt bc Ch Thnh,
chng nhng cc dn tc ng sng thng Ngi l mt
v Thnh S, m ngi phng Ty cng khm phc na.
Chng ti th theo on vn ca Bc S Chavanne ph
bnh c Khng Phu T nh sau, lm bi kt lun:
Nc Tu, s d nc Tu l nh c mt C in
rt tinh vi, rt k cng, lm lut php cho c mi ngi
trong nc phi theo. Phm ch chnh th, l gio,
phong tc, trong nc mi mi u do m ra c. C
in y khng phi nh Thn Quyn thng pht m t
Thng c thi i n by gi khng h thay i g c.
Hin nay vn cn l nn gc vng chc. i n qua i
kia, ci ngha ln vn y nhin; duy cch gii thch, cch
ng dng, c khc nhau i cht m thi. Chnh c
Khng Phu T l ngi i biu r rt cho ci C in y,
t mnh cng khng i mi g c.
Gc o ca Ngi l Tn C, Ngi tin rng nhng
l php ca Thnh Nhn t ra l rt mc khn ngoan, rt
mc tt p, ngi i sau ch nn theo ng nh th m
n l hay vy. o hc ca Ngi, c thn th ca Ngi,
chng qua l mt bi ch thch, mt bi chng minh php
tc, lun l ca ngi trc t ra t bao gi.
O CA C KHNG PHU T
c Khng Phu T tin c Tri, c qu thn, nn
ngi ta theo gio php m hc hnh n bc Ch Thin
th khi thc s c chu bn t, bn hu c Thng .
Ngi quan nim rng trong ci Thi H c Thi Cc v
m Dng vn hnh khng ngh m nh v Tri t v
ha sanh mun loi, vn vt, n lt chng n, khi trt
sanh trng ri th ging c, ging ci giao cu m sn
xut thm ra mi. Ngi l mt loi trong s vn vt,
112
thnh th ngi cng theo o m sanh v cng phi theo
o m sng. Ngi no cng gn o th cng c vui
ti. y vy nn nhn sanh phi ly o (Thin L) lm
nn tng, lm khun thc cho s i ca mnh, tc l
sng theo o t nhin v gip cng ha dc vi Tri t.
V s t chc gia nh, x hi th cn c theo ci i ha
iu ca V Tr m lp thnh, khin cho c ln ch che
c nh, c nh phc tng c ln. Ln nh chung sng
vi nhau di bu tri an tnh.
l phn uyn nguyn ca Khng Gio. Cn s
hc hnh th c Khng Phu T theo phng thc ca cc
v Thnh Vng i xa m chm chc cho thch nghi
vi Nhn tm th s, cho nn sch Trung Dung ni: c
Trng Ni thut li o Vua Nghiu, Vua Thun, bt chc
vua Vn, vua V, trn theo thi Tri m quyn bin, di
theo thy th m an vui.
Ni tm li, Khng Gio cho rng o Tri ch c
s sanh ha. Ngi mun theo o Tri th cng ch lm
li sanh cho ngi v vt; m mun t mc ch y,
ngi phi hc hnh bn iu Nhn, Ngha, L, Tr.
NHN NGHA- L -TR
Tng trng o Tri l Cn, m o Cn c bn
c l: Nguyn, Hanh, Li, Trinh. c Khng Phu T
theo m thuyt minh bn c ln ca ngi l Nhn,
Ngha, L, Tr. C ch ni o Tri c m Dng, o
t c Cng Nhu, o ngi c Nhn Ngha. Th nn
ngi mun thun o Tri th phi thc hnh o Nhn
Ngha.
NHN l g? bit rng ngi ta, ai cng c bm
th ca Tri mt im Linh quang, lm t tnh ca
mnh. Tnh ngi ra sao. Tnh y vn lnh. Khi n pht
ng th sng sut v ci bit ca n rt t nhin nhi nhin.
113
Ci pht ng ca tnh y Nho gio gi l Nhn. Vy
chng ta c th ni Nhn i din c tnh Thin nhin
thc hnh Nhn o.
L nh vy nn ni rng: "Nhn gi nhn d".
Ngha l Nhn y l o ngi vy. Nay phn tch ch
Nhn th chng ta thy n c hai phng din l:
- i ni tc l i vi ni tm v bn thn.
- i ngoi, tc l i vi ngi v vt chung
quanh chng ta.
i ni: Mun thc hnh o Nhn th k hc lun
lun phi gi gn bn tm ca mnh trong sch, ng t
dc xen vo, cu cho Bn Tnh c t do pht trin s
nng thin nhin ca n, ri c theo lun l y m lm cho
tn lc, th l lm o Nhn vy. Hoc ni cch khc l
p dng Thin l vo i sng thc t ca ngi gi l
lm Nhn.
i ngoi: V chng Nhn l ci tc ng ca Bn
Tnh thin nhin cho nn Nhn vn lnh, ci lnh y i
vi ngi v vt chung quanh mnh th bit thng xt,
y vy nn ch Nhn lun lun c ch i km theo, nn
gi l lng Nhn i. Mnh T ni i khi nh vy: Thot
nhin ngi ta trng thy a b ri xung ging th ai ai
cng ng lng thng xt. S thng xt y l ci t
nhin ca lng Nhn i vy. L thuyt th i khi nh
th, nhng v s lm Nhn th rng lm, v o Nhn l
o ngi. y chng ti ni i lc thi.
NGHA l g? Ngha l hnh ng theo l phi,
theo o l. i vi bn thn th Ngha l phng php
bo v lng nhn, tc l gn gi tm linh c chnh trc
v gip cho lng nhn c t do pht trin ci lnh t
nhin ca n. Cn i ngoi th Ngha l c ch hnh vi
gip cho lng nhn i pht biu ra ngoi. T nh ngi ta
114
trng thy a tr ri xung ging th ai ai cng thng
xt v lo cu vt. S cu vt a tr nn kia l do lng
thng xt m lm, ch chng phi cu vt a tr cu
thn vi cha m n. Vy nn ni rng Ngha do lng Nhn
m dy v cng v th hai ch Nhn Ngha phi i i vi
nhau th mi pht biu c o c t trong ra ngoi.
L l g? Ch L y ng vi ch L; nu p
dng vo s thc hnh o Nhn th L dng phn bit
iu thi qu, l bt cp v lm khun thc o lng c
ch hnh vi. V li, lng ngi ta lc no cng mun s n
ung, trai gi v s s t vong bn kh, L dng hn
ch nhng tnh cm xu xa lm cho ngi ta theo c
Thin l.
L cn c mt tinh thn na l knh. Ban u L
dng t t, ngha l trong khi t t ngi ta phi gi
lng knh, cm thng vi Thn Minh. V sau, L lan
rng ra x hi thnh mt khun php trong s giao thip.
S ti lui qua li gia ngi ny vi k n cn phi c
L, phn bit tn ti, thng h, hu gi vng nim ha
i trong gia nh v x hi. y L phi c Nghi lm
hnh thc. Gi t nh khi chng ta gp ngi trng
thng th c lng knh: y l L. Ri chng ta nghing
m ci cho, y l Nghi dng pht biu lng knh ra
bn ngoi cho nn ni rng "Nghi ty L m ch".
TR l g? Tr l tm lc sng lng, dng bit
iu lnh d, l phi quy. c Khng Phu T cho Tr
ng u trong vic lm Nhn, v c bit iu no lnh,
iu no d, nhin hu s theo m lm, hay trnh, cho
nn c cu ni rng: Tr Nhn Dng. Tc l Tr ng u
trong hai c Nhn Dng. M mun khai Tr phi lm
sao?
V mt hu vi th chng ta phi hc cho rng, ngh
115
cho cng, bin cho r v lm cho n kt qu. V mt v
vi th phi trm mc, tng gm nht l phi hn ch lng
nhn dc cho Thin l lu hnh vi mt cch t nhin;
trong cnh lng l y s c lng tri xut hin cm
thng vi Tri t vn vt m bit mi l. Tr thc v
Lng tri hip thnh mt nng lc qun thng tinh thn v
vt cht.
Tm li, c Khng Phu T dy ngi ta phi ht
sc hm dng ngun Thin l trong ngi ca mnh,
tc l Bn Tnh Thin Nhin c khng cng, ri c
theo m lm cho tn lc mnh, l lm Nhn m cng
gi l o ngi na.
So snh Nho Gio vi Lo Gio th chng ta thy
rng nguyn nhn v cu cnh ca hai Gio thuyt ny
ging nhau nh mt. Duy c phng php tu hc th khc
m thi. i loi nh o gio th ly thanh tnh v vi lm
cn bn tu hc: Ngha l k o s phi ph tt c s i,
t mnh vo ci thanh tnh v vi ri ha mnh vi o,
an vui theo t nhin. Cn Nho Gio th chm lo Th s;
nhng chng phi hnh ng theo t dc m phi ly o
Tri (Thin l) lm ct ch cho o ngi, tc l em
Thin l m p dng vo i sng thc t, cu cho Tri
Ngi c thng cm. Ngi no lm ng Thin l gi
l Thin, k no lm sai Thin l gi l bt Thin. V sau,
ngi ta dung ha hai Gio l ny cung cp cho Hc
gi trn ng tu tnh vy.
KINH SCH O NHO
NG KINH - Trc, tuy vn o Nho c Ng
kinh l: Dch, Thi, Th, L v Nhc, nhng hc l khng
c thng h v c nhiu ch kh hiu. n khi c Khng
Phu T ra i v lc v gi, Ngi chnh n thnh mt hc
thuyt c mch lc, Ngi ch thch nhng on kh hiu
116
v chnh Ngi trc tc thm mt b kinh Xun Thu.
ng l, kinh Xun Thu hip vi nm kinh thi xa, thnh
ra su kinh; nhng tri li, ngi nhp kinh Nhc v kinh
L lm mt, thnh ra trong s ny cng ch c Ng Kinh
m thi.
Ng Kinh chi tit nh sau:
Kinh Dch - Kinh Dch l sch bi ton, nh vic
kit hung, nhng bn trong li cn n mt hc l rt thm
trm, gii thch l m dng bin ha v to dng V tr
v sanh ha mun loi, ch l cho ngi ta xem
m bit cch lui ti trong php x i. Dch l kh nht l
ch ty thi, cho nn c cu "Ty thi chi ngha i h
tai". Ci ngha ca s ty thi ln vy thay.
Ti sao?
Bi v theo l m Dng bin ha, cuc Th tun
hun dinh h tiu trng l l tt nhin. T nh ht ngy
ti m ht m ti ngy, ht Xun ti H, ht H ti Thu,
ht Thu ti ng, ri bt u Xun li na. Ngy m i
i nhau; bn ma xoay vn khng ngh. Con ngi tr ri
ln, ri gi, ri cht. Ngi ny cht th k n li sanh, cho
n cy c cng vy; cy mc ln ri c hoa, c qu. Hoa
qu gi th rng, ri li mc ln cy khc. Thi i di
khng ngng ngh nh th th ngi ta cng khng th
chp nht c; cho nn ni rng k hc Dch phi bit
"Thi Trung" vy.
Kinh Th - Kinh Th l sch chp nhng in m,
hun co ca Vua ti truyn nhau, cha con khuyn dy,
nht l trong khong i Vua Nghiu Thun n Ty
Chu. Tm tt m ni b Kinh Th ct yu l bn v ch
Tm. Bt u t Vua Nghiu truyn cho Vua Thun, vua
Thun truyn cho vua H V mt cu khu quyt ny:
Nhn Tm duy nguy, o Tm duy vi Lng nhn
117
dc rt nguy hi, lng o c rt tinh vi
Ti sao ngi ta c hai ci Tm?
chng qua l ngi i hay b vt cht quyn r
m sanh ra lng ham mun vt cht, cu cho vui sng
xc phm. Lng nhn dc y cng si ni th n che khut
lng o c; bi v lng o c tinh vi kh thy.
Hc Kinh Th mc ch gi Tm chnh, ng
cho t dc xen vo Tm.
Kinh Thi - Kinh Thi chp nhng bi ca, bi dao, t
i Thng C n nh chu (Vua Bnh Vng). Ci yu
c ca Kinh Thi l: "T v T" ngha l chng suy ngh
nhng iu quy, tc trau gii t tng.
V chng ngi ta sanh ra vn tnh, l tnh thin
nhin Tri ph cho, n khi tnh cm xc ngoi vt m
sanh ng; l lc lng nhn dc sanh. c nhn
dc tt c suy ngh, c suy ngh tt c ni ra; c ni ra m
khng ht tt c th than. l nguyn y pht biu
nhng li ca, li dao, m ngi ta su tp thnh b Kinh
Thi.
Kinh L - Kinh L chp nhng l nghi lm l li
cho s hm dng tnh tnh, ngn nga lng dc v gi
trt t phn minh trong gia nh, x hi. Kinh L c th
c thc trong cu "V bt knh": Khng vic g m chng
knh. Bi v L do lng knh cn m dy ln.
Trong Thin Nhc K c cu: "Thin cao, a h,
vn vt tn th, nhi L ch hnh h. Lu nhi bt tc, hp
ng nhi ha, nhi nhc hng yn": Tri cao, t thp,
mun vt gia c thin hnh vn trng khc nhau. Thnh
Nhn theo ci th bc m ch ra L.
o Tri t chu lu khng ngng, m h iu ha
th sanh ha, Thnh Nhn theo ci iu ha m ch ra
Nhc. Th nn k hc L lc no cng phi knh cn, k
118
hc Nhc lc no cng phi iu ha.
Kinh Xun Thu - Chnh c Khng Phu T vit ra
Xun Thu Kinh. Ngi chp chuyn nc L, t Vua L
n Cng n vua L Ai Cng v cng c k vic nh
Chu v cc nc ch hu na. Ngi son Kinh Xun Thu
khng phi v tnh m c binh vc cang thng lun l,
li yu c trong hai ch: Khen ch. Chuyn no phi th
Ngi khen, vic g quy th Ngi ch. i sau c cu:
"Nht t chi bao, vinh hoa cn, nht t chi bim,
nghim ph vit": Mt ch khen vinh d nh Vua ban
o Cn, mt ting ch nghim trang nh ph Vit ca Vua
truyn x ti.
T TH - Bn b sch ny do ngi sau son.
Nhc li, khi c Khng Phu T mt ri Tht thp nh
Hin t tn ra mi ngi mt ni dy hc. Mi ngi u
theo Tn ch ca c Thnh S, nhng cch ging gii
khc nhau i cht. Duy c Tng T, T T v Mnh T
th c cng hn ht. Chnh phi ny chp ra b Lun ng,
lm sch i hc v Trung dung hip vi b sch Mnh
T gi l T th.
SCH I HC:
Sch i hc theo danh t m ct ngha th n l
sch cho ngi ln hc tp. Trong c Tam cang
lnh, v Bt iu mc.
Tam cang lnh l Minh Minh c, Thn Dn v Ch
Ch Thin.
Minh Minh c l sng ci c sng ca mnh. V
chng ngi ta ai ai cng c bm th ca Tri mt im
tnh linh. Tnh y sng sut v chn thnh tc l ngun
Thin l trong ngi, nhng khi nhp th cuc ri, thn
phm cm xc vt cht v kch thch tnh Thin nhin lm
cho tnh ny phi bin sanh mt Tnh kh cht na, tc l
119
Nhn tm. Ngun Thin l trong ngi v m phi
m ti, Minh Minh c tc l ph ci mn en ti y,
cho tnh Thin nhin c t rng v linh ng theo s
nng ca n.
Thn dn l gn gi vi ngi v yu ng gip
ngi cng nh yu ng gip mnh.
Ch Ch Thin l vic lm y nhm n mc ch
Ch Thin. Hc tp theo Tam cang lnh l thc hnh php
chnh k ha nhn vy.
Bt iu mc l cch vt, tr tri, thnh , chnh tm,
tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h.
i xa ngi ta mun lm sng ci c sng ca
mnh trong thin h, trc phi x xong vic nc, mun
x xong vic nc, trc phi sa c vic nh, mun
sa c vic nh, trc phi tu thn; mun tu thn trc
phi chnh tm, mun chnh tm trc phi thnh , mun
thnh trc phi bit cng l, mun bit cng l th phi
sut n ch uyn thm ca s vt.
Ni tm li mun hc o i-Hc trc phi tu
thn mnh ri sau mi bit ng m t gia, tr quc, bnh
thin h. Phng php tu thn l chnh tm, thnh , tr tri
v cch vt. C nhn rt trng o tu thn, h thng bo
nhau rng: T v Thin T n k th dn, ai cng phi tu
thn trc, ri sau mi lm xong cc vic khc. Tri li,
thn chng tu m mun t gia, tr quc v bnh thin h th
tht bi. Gi t cy kia, gc thi m bo ngn m bng
tr tri th khng bao gi c.
SCH TRUNG DUNG
Tng T mt, th ci hc ca ng truyn li cho
Khng Cp t l T T. Chnh T T son b Trung
Dung.
120
Th no l Trung Dung?
Trnh T ni: "Bt thin chi v trung; bt dch chi v
dung. Trung gi d thin h chi chnh o; Dung gi thin
h ch nh l". Chng nghing chch l Trung, chng di
i l Dung. Trung l chnh o trong Thin h. Dung l
phng php cho Thin h nh l phi tri.
Sch Trung Dung trc ni o gc ni Tri,
khng th sa i c, m chnh th n ni ngi,
khng th la xa c. Ri li ni n ci l chp "Trung"
ca Thnh Hin i xa l tn dng, tnh st, t c
ci l Ch Thin.
S hc hnh chia ra hai phn l: Thin o v
Nhn o. C hai phn y u khi oan bi mt ch
thnh, cho nn ni: "Thnh gi Thin chi o; Thnh chi
gi Nhn chi o". Ngha l hon ton l o Tri, gng
sc lm ra hon ton l o ngi.
Vy ch Thnh Thin o ra sao?
C hai mt: Du cu v Du vin.
Du cu l cn mi mi. Du vin l rng xa v cng.
Du cu trong th cn mi mi, du vin ngoi th rng
xa v cng. o Tri nh th, cho nn ci pht lc rt cao
i quang minh. o Tri ch c Thnh m c nh th.
o ngi th gng sc lm cho mnh tr nn
Thnh nh o Tri. Vy phi lm sao cho mnh tr nn
Thnh.
"Thnh gi t thnh d, nhi o t o d". Thnh
y l mnh phi t lm ly; ngha l t mnh hon ci tt
h, nt xu, tr nn tnh tt, phi t mnh ngn nga lng
dc cho tm thn thanh khit yn lng. Th nn c cu ni:
"V dc tc l thnh" M h Thnh c ri thi t nhin
Minh. Ti sao? Bi v ngi ta vn c mt im tnh ca
Tri ph cho; n hng trong tm nu ngi ta ng cho
121
tm b b tc th t nhin tnh y xut hin cm thng vi
Tri t m qun trit vn vt.
Ri li phi tin na cho n ch Thnh, tc l ci
Thnh rt mc. "Duy thin h ch Thnh vi nng tn k
tnh, nng tn k tnh tc nng tn nhn chi tnh; nng
tn nhn chi tnh tc nng tn vt chi Tnh; nng tn vt
chi tnh tc kh d tn Thin a chi ha dc; kh d tn
Thin a chi ha dc tc kh d d Thin a ng tham
h" (Chng 22).
Trong thin h, duy c bc Ch thnh mi bit c
Tnh Thin nhin ca mnh. bit c tnh mnh th c
th bit c tnh ngi. bit c tnh ngi th bit
c tnh vt, bit c tnh vt th c th gip Tri
t trong s ha dc, gip c Tri t trong s ha
dc th c th lit vo hng Tam Ti Thin a Nhn.
Li ni rng: "Ch thnh chi o kh d tin tri,
quc gia tng hng tt hu trinh tng; quc gia tng
vong tt hu yu nghit. Hin h thi qui, ng h t th,
ha phc tng ch, thin tt tri chi, bt thin tt tri chi.
C ch thnh nh Thn": o ch thnh c th bit trc
nhng vic cha xy n. Nc nh sp hng thnh t c
im lnh; nc nh sp mt t c im qui g. Ngi ta
dng php bi vi c Thi, mu Ra, hoc l xem qua ci
ng ca tay chn m c th on bit nhng iu ha
phc sp n: Lnh cng bit trc; chng lnh cng bit
trc; cho nn ni bc Ch thnh nh Thn (chng 24).
SCH LUN NG
Lun Ng l b sch do hc tr Tng T ghi chp
nhng li ca c KHNG PHU T. Xem sch Lun
Ng c th hiu c tnh tnh, dng iu ca c
KHNG PHU T. i nh n cung, ha nh; u th
mn thi. Trong thin Hng ng c chp dng iu ca
122
Ngi lc bnh thng, khi t t, khi giao thip vi Hng
ng, khi hu Vua, cng nhng c ch tn thi n mc u
ra mt v Thnh s.
SCH MNH T
Mnh T l ngi c o. Ngi vit ra mt b
sch ta l Mnh T. Sch ny gm c by thin ni v
Chnh tr hc.
Tm Hc - Mnh T cng theo sch Trung Dung,
quan nim rng: Thin mng chi v Tn. Ch Tnh y
tc l phn Thin l trong ngi, n gm c: Nhn,
Ngha, L, Tr, tc l ci Minh c ni trong sch i
Hc ng ha lm hnh kim ca ngi.
Ngi ta ai cng c lng trc n, tu , cung knh,
th phi. Lng trc n tc l Nhn, tu tc l Ngha, cung
knh tc l L, th phi tc l Tr. Nhn, Ngha, L, Tr l
bn ci c trong Bn tnh, cho nn ngi ta mun lm
lnh th d nh nc trn cao chy xung thp, nhng
cng c ngi khng lm lnh c l ti vt dc s t,
kh bm s cu, lm cho Bn tnh Thin nhin bin ra
Tnh kh cht, hng khuynh hng v phm trn, cu vui
vt cht cho mnh m thi.
Mnh T khuyn ngi ta nn gi ci Thin cn y,
lm ch ng cho i sng, gi Bn tnh tc l ng
cho n m ti v gng sc trau gii cho n pht trin rt
mc, ri ngi ta theo m hnh ng th mnh s tr
nn ngi lnh, ngi tt.
Tnh l Bn th ca Tm, cho nn Tm Tnh tuy
hai danh t, song s thit th c mt, cho nn Mnh T
ni: "Tn k Tm gi, tri k Tnh gi, Tri k Tnh gi tc
tri Thin l, tn k Tm, dng k Tnh, s d s Thin
d". Bit ht Tm l bit c Tnh, bit c Tnh l bit
o Tri gi cn ci Tm, hm dng ci Tnh, y l th
123
Tri vy.
Tn Tm - Ngha l gi Tm cho cn. V chng,
ngi ta s d ng u trong vn vt l nh c Tm, v
trong thin h s d c ngi hin k ngu, cng ch v Tm
m thi. Th hiu Tm qu bu n ngn no. Mnh T
ni: "Qun t s d d nhn gi d k tn tm d". Ngi
qun t s d khc vi ngi thng l nh gi cn ci
Tm ca h.
Gi Tm cho cn ri li nui n cho mi ngy cng
thanh khit thm hn. V phng php nui Tm khng
chi hay bng t ham mun vt cht nh s giu sang, danh
li, sc p hay vui sng nh mc.
Tn Tnh Dng Kh - Tnh l l ton nhin
trong Tm tc l phn tinh anh ca Tri ph cho ngi.
Mnh T ni: "Nhn chi s d d cm th gi c hy. Th
dn kh chi, Qun t tn chi". Ngi ta s d khc cm
th ch c by nhiu thi. K th dn th b mt, ngi
qun t th gi cn; nhng Tnh phi c Kh th mi ng
vng v sanh-trng thm ln; cho nn k hc Tn Tnh
phi dng Kh na.
Dng Kh th phi: "Tr k ch nhi v bo k
kh". Gi bn ci Ch m khng lm hi Kh. Gi Ch ni
y, tc l gi Tnh v mt tch cc; ch chng phi Tnh
vi Ch l hai vt. Nn hiu rng: Lc tn Tnh th Tnh
yn lng tc l Tnh ng v mt Tiu cc; nay dng kh
th phi dng Tnh v mt tch cc vn kh, tc l ch.
Bi v Tnh l tng soi ca Kh; cho nn dng Kh
phi dng Tnh (Ch) m cm gi v vn hnh. Mnh T
ni: "K vi kh gi ch i, ch cng d trc dng, dng
nhi v hi tc, tc h Thin a chi gian" Kh y rt ln,
rt mnh, nu kho nui n th n c th y khong Tri
t. Phm ngi no tn Tnh dng Kh n cng vin
124
qu mn th ngi y c th cm thng vi Tri t m
cng vn vt ng nht th. Tht l Mnh T lm sng
Nho gio n ch V Tr ha Tm linh cng Tri t
vn vt ng th vy.
S BIN THIN CA NHO GIO
n i Tng, tro Vua Nhn Tng tr xung Nho
gio cc k thnh hnh, trong c nhng danh Nho nh
Chu ng Di, Trng Ti, Trnh Ho, Trnh Hy, Lc Cu
Uyn ... m mang Nho gio rt rng rt su. Lc u Nho
gio ch chuyn v Nhn o m khng hay bn n l
cao siu, nhng n i Tng cc danh Nho xut hin rt
nhiu; mi ngi u c tham kho Lo hc v Pht hc,
ri ly ci l V Cc, Chn Nh ph vo ci thuyt
m Dng, Thi Cc, thnh ra t Nho gio khng
nhng l dy lun l m cn ph ha ci thuyt xut th
na. Tht hc-l khng km Lo v Pht-hc.
Tm li, Nho gio l mt hc thuyt gy dng
phong tc, lun l cho ngi Trung Hoa. Mc du Nho
gio cng c lc thnh, lc suy; nhng du sao Nho gio
cng em li cho dn tc Trung Hoa mt nn vn ha o
c thanh cao. C ngi ni: Nc Tu s d c cng
thnh lu di l nh Nho hc vy.
125
IV- TRIT L GIA T GIO
CHA JSUS-CHRIST
trong s-mng
CAO-I-GIO
126
C H-PHP NI V CHA
c Jsus de Nazareth (gi Christ) bi lng Nhn
Cu th lp nn Thnh Gio Gia-T; Ngi mn bc i
nhn sanh ng th mt Ch-Tn khai ha, xem ph t
chng sanh rng trng, nn chuyn lo gip kh tr ngho:
d k d, dy ngi ngu, ng chn tht mng sanh hnh
thin o, dit d oan, tr m tn, dng Chn l rn
i, nhn lng tm l hnh nh ca Tri, ly tr tu v
ti Thin cnh.
Ngi hng dy rng: Ci kh ca th gian l s
nghip ca con ngi, phi Th kh mi r c thot tc.
y i ng gi di m Ngi em chn tht ng kh
tr, chng khc no vo chn no nhit d dn m Ngi
n ting n thanh tao ha nh.
Ngi nh:
1- o Lut ca Mi-sen (Moise) th k y quyn
hnh bin i nn sanh nhiu chi T o bn mn, li th
lc ca Cai-phe (Caiphe) v bn mt phn hn rt nn
mnh-m buc dn Do-Thi (Juifs) nhiu l nn t. C m
tn d oan ca dn Giu-Du bui y khng cng lun.
2- Quyn lut i nc La-m (Roma) ca Cha
Csar nghim khc hi sanh linh thn. Nhng nguyn
y y khai minh bn thin ca Ngi lm cho Ngi phi
cam tm gnh vc c s au n ca loi ngi cng bi
ln tut thng sanh, chu t ti ng truyn phng th
kh (HP: Trch Khu bi Thing-ling-v)
1-NGUYN CN CHA JSUS

c H Php Thuyt o Ti n Thnh m 14
thng 11 nm inh Hi (1947) ni rng:
Bn o xin thuyt ci nguyn cn ca c
127
Cha Jsus Christ l g? c Cha Jsus Christ l ai ?
- Nu chng ta thy chn truyn ca dn tc
Hbreux tc dn Do Thi by gi li, theo lut php
ca Thnh Moise tin tri ni v ng Cu Th ging
sanh, nu chng ta tm ti, lt t t trong Kinh Thnh Gia
T chng h thy tn Christ v chng c tn Christ, m
ni ci thing ling Bn o dm chc c Cha Jsus
Christ l Chn linh Christna l Tam Th Tn vy. c
Pht Christna khng phi xa l vi chng ta, bi vy cho
nn Ngi n m li n vi chc trch nh nhen hn
h, bi loi ngi qu t kiu, t c, dng phng php
nh nhen, h mnh hn h y hu em tm hn ch Thnh
ca Ngi thc tnh cc sc dn u Chu. Ngi n ni mt
nh bn hn. Bn o xin ni rng: Ngi n nh ca B
Maria ct yu l mt b tu trong n Thnh Jrusalem,
ng Joseph cng ngi tu trong n Thnh. Lut ca n
Thnh buc h con gi n tui cp k cho ra xut gi.
Nm y c Maria tc l mt c o n, chng ta ni l
mt Ni C n Jrusalem, n tui ly chng. Php n
Thnh buc my Thy tu trong n Th phi c ngi
ng ra ci, bi v chiu theo li Ch Tn cn dn nh
li Ngi ni vi Adam v Eve bui n: "Unissez vous et
multipliez" (By phi chung sng cng nhau ng bin
sanh ra nhiu na). L tuyn chn chng cho b Maria,
theo lut n Thnh buc mi v nam la bng trong
n Thnh ba ngy, nu bng y cn ti tn th c
ci. Hi thay! C nhiu k tr trung, cn ng Joseph bui
n qu 50 tui cng phi chu theo lut ci y. Nu
chng ta ni n hoa khi lch sc th b Maria cng c
th k vo hng . Mi ti tui cp k m sc p y lm
bit bao nhiu k nam nhi c vng. ng Joseph cng nh
mi ngi em bng n n Th chu trch nhim tuyn
128
chn y. Ngi tm bng ny, bng kia. Cn ng, ng tnh
mnh gi ri, v con m lm chi, nhng lut Hi Thnh
buc khng lm t c hnh pht hoc qu hng chng hn
(Ci...). Bc ra khi n Thnh, ng thy bng hu kh
ho ca ai b, ng lm ly em cm vo bnh, khng ng
th hu rt nn k l, nhng bng n n ri n rng i,
cn bng bp bt hi nc sng li, n ti p, cn cc
th hoa khc tn ri ht ng phi chu php ci c
Maria. Hi thay! Nh tu nu lm l ci ri phi ra khi
n Thnh, m i v chng ng u tu, khng gia nh,
khng nh ca, khng phng sanh sng, tht rt nn th
thm.
May thay! Lc cn n Thnh, ng Joseph lm
th mc. ng gii ngh mc lm. ng mi bn tnh, by
gi v chng ngho dt nhau ra ngoi lm n, chng lm
th mc, v may v m b Maria v n cng rt hay, kho
ngh an (tricoter) nh vy tm s sanh sng cng tm
c y . Thng mn ngy qua thng li, h sanh con
u lng l Jsus. Hai v chng nui con vi phng tin
ngho kh, nht l ngy hm nay l ngy sanh ca c
Jsus Christ cn li du tch cho chng ta tht ng
hn ht. m l Noel trong n Thnh lm l long trng
nh chng ta lm l hm nay vy, hai v chng i li t
lng Nazareth v n Thnh lm l. Khi b c thai
gn ngy sanh, ngh mnh c cn tu, n ngy i L
khng th nh c, bng mang d cha, cng rn i
n chu l thng l. Chu Thnh nh ca b thin h
mn cht ht, kim khng ra ch ng, khng l ngoi
tri, mi v nn n chng cho trong chung chin tm
tr. Tri ang tit ng thin, nh ngy nay chng ta
nghe cng hi lnh; lnh lo l lng nht l i vi hai
ngi tm o ny v ng trong chung chin rt kh s.
129
ng 12 gi khuya m y b chuyn bng sanh ra c
Cha Jsus Christ.
Trong sch ni, ngy Cha Ging Sanh, c v sao
gi l sao chi mc khng g khc l, l Comete de
Halley, mi 75 nm mc tr li mt ln. Cc v Vng tin
tri rng: "Ngy no sao chi y mc l ngy Cha ging
sanh nn nh d tm ngi". C nhiu huyn diu ta
khng th tng tng c nh m chn chin ng
tri ngoi tri, bng nghe gia thinh khng c nhiu Thin
Thn ku ni c Cha Cu Th ging sanh, nn Vua ca
dn Maures v cc ngi chn chin y v nh l Cha
u tin hn ht. Tai hi thay! Thi bui nc ca dn
Juifs b quc Romains chim lm thuc a,
Palestine th mt v Chnh Soi l Hrode Antivas
hng tm mu st ng Cha Cu Th, v c tin tri
ni n lm Vua nc Do Thi, nn ngay t bui n trn
nhm Palestine chnh Hrode git ng Thnh Saint
Jean Baptiste. Bui y cc nh tin tri cho bit c Cha
Cu Th sanh ngy m khng bit ng Cha Cu Th
l ai ? Mun git, m khng bit u ? Nn bt tt c
con nt sanh trong m y ra git ht, inh ninh rng:
Trong m c l c ng Cha Cu Th. Ai d may
thay! ng Joseph m mt mi nm mng thy Thin
Thn mch bo, lin bng a tr trn qua Egypte. Hai v
chng o tu kp ch khng th Cha cng b git ri.
Qua Egypte mt thi gian, a con ln c ln 5, 6 tui,
nghe tin bn nc mnh ng yn v c lnh thing ling
truyn dy hai v chng tr li Palestine, chng lm th
mc theo ngh c, v may v nui con, li sanh thm ba
bn ngi con trai, gi na, thnh th cch sng rt
ngho hn kh no, t ci ng sng Jourdain c Cha
bc i nc mi ngy gip M cng kim cng mt
130
hai cc. Bui n l lc trng ri, c 12, 13 tui, theo
cha hc lm th mc, ng ch u lm . Khi ng
Joseph lnh lm nh ca ngi ta, ri ct lm sao my
cy ct l ct ht ngi ch bt n khng bit liu lm
sao? Nh ngho tin u mua ct khc ng bi thng.
ng ngi khc rng, on Cha mi cu nguyn ri cha
mt u con mt u nm ko nhng ra cho thc
ng bi thng cho , bng khng th ch c m
tr. Thit l lng thay v huyn diu thay ! l ng
Christ hnh php l ln th nht trong nm 12 tui l nm
ko ct . c Jsus v n Th, bui n chn linh
ng Christna ging h, cc v Gio Ch trong o ton
l nhng bc s nghe ting n danh thn ng ca Cha
Jsus nn khi v n Th, h xm nhau li vn o, c
Christna ging linh, ngi gia cc v Gio Ch y, thuyt
o lm cho thin h ngc nhin s l.
Hai v chng bui n i chu l Sablat v n
Thnh cng ri v, dm li c Cha u mt, hi ai ny
c thy Jsus khng? Hai ng b tm kim mi cng khng
thy con, s st, h hi chy tr li n Th, thy Jsus
ngi gia, cc bc s, Gio Ch ngi chung quanh
ng vn o.
Ba n v tnh c, tuy vn lc cn trong n
Thnh B c c truyn tin rng: B s cho loi ngi
ni mt th ny, bi ni lng B xut hin ra ng Cha
Cu Th, tuy bit trc nh vy, nhng v chy kim
con khng thy, va mt, va s st n khi tm gp, thy
con ngi thuyt o, c lng phin, bn ku Cha ni:
"Sao con lm cho M kh no kim con lm vy". c
Cha lin ni: "B kia, b khng bit ti ang lm phn
s ca Cha ti biu phi lm hay sao?". B mi tnh, t
hiu bit, nn phin c Cha v li ni . T khi
131
Cha v nh th cng nh mi a tr khc, cng i i
nc, cng c o lm th mc phc tng cha m hiu
hnh iu. Trong nh em t bt ha, cn ng Jsus
hin lm, tnh hay nhn nhc nn my ngi em thng
hay n hip. nh khng yn, ng i lm th ly tin v
nui cha m ly lt qua ngy.
n nm 30 tui nghe Saint Jean Baptiste truyn
gio ti b sng Jourdain, cng trong lc , c Cha
n gp ng ang gii oan cho thin h. Khi va thy c
Cha xa xa i n th ng bit l ng Cha Cu
Th, mi ni: "T sng n gi ti ch ch c mt ngi
ny thi. c Cha n th gio ni ng Thnh Saint
Jean Baptiste v th php Gii Oan ca Ngi. Trong bui
va hnh php xong, c Cha b sng Jourdain va
bc ln th trn khng trung hin ra ho quang sng
sut, hin ra ging nh chim b cu trng (colombe) sa
gia u Cha, ngay gia thinh khng c ting ni: "Ny
con yu du ca TA, c n c ca Ta cho Ngi ".
T ngy c Cha Jsus l chn linh ng Christna
ging h cho nn i truyn gio ni no, chn linh Ngi
khng phi nh ngy sanh nht na, m bin thnh Ch
Thnh vy. Ngi l chn linh Thnh sng trc mt c
thin h t c o Gio, Ngi quan st ni mt th ny,
c Jsus Christ khng km hn ai trong hng Gio Ch.
Ngi nht tm ln tut thng sanh, yu i ngi tht
nng nn chn cht. c Thch Ca th no th Cha th
y. Bi c thin h thng mn nghe theo o Gio ca
Ngi. Dn Juif cc v Gio Ch bui n, lun cc vua
cha Palestine, thy c Cha Jsus Christ thuyt o
Gio c mt ch hng chn truyn phn khc vi tn ch
ca h, h on ght, tm phng git Cha, n u co
vi Csar rng: "Ngi y mu cuc phn lon em bn
132
Juif ra khi s thng tr ca ch Romain", nhng h
co th cng khng c, v Thnh c ca Cha
khng th phm vo c. H li tm cch bi bc Lut
o, to mt ban tuyn truyn lm cho nhn gian s di
hi lin ly khng dm gn Cha. My Gio Ch (Caiphe)
y bt Jsus giao cho Nguyn Soi Pilate ln n t hnh.
Tuyn truyn th no khng bit cho n ngy L Pques
l ngy th t nhn, c tn Barabbas l Tng hung d,
st nhn ti li m ton dn Juif ng tha bng, cn
c Cha Jsus chng khng tha, ln n t hnh v em
ra git, ng inh trn cy Thp T.
Ci cht ca Jsus Christ l g? L Ngi em xc
Thnh trng qu dng cho Ch Tn lm t vt, xc Thnh
cht trn Thnh Gi l L T ng th vi Tam Bu ca
chng ta dng cng c Ch Tn ngy nay . Vy, c
Cha Jsus Christ lm con t vt cho c Ch Tn
ng cu chuc ti li ca loi ngi, nht l cc sc dn
u Chu, nn danh th Ngi hai ch Cu Th chng c
chi l qu ng. Tht ra ng Cu Th y l Tam Th Ch
Tn ging linh tc Christna ti th.
2- L CU SIU CHIN S TRN VONG.

i vi o Cha gi Thnh T o tc l ngi v
Cha m cht oan, cht thay cho Cha. Nay o Cao i
nhng ngi v i nghip m hy sinh cho T quc cng
c gi l Thnh t o vy. Th nn ton o nh n
nn c ngy cu nguyn ny
c H-Php thuyt lc 8 gi sng ngy mng 2
thng 10 nm Mu T (1948) rng:
Ngy nay l ngy cu-nguyn cho cc Thnh-T
o tc nhin l ngy l cc Thnh. Nguyn cn ngy nay
l khi c Cha Jsus Christ ging sanh c tin-tri rng
133
Cha Cu Th s ra i lm ch tinh-thn thin h. Cc v
Vua Cha c s mt quyn tm cch git Cha. Nhng v
lnh khi, chng bit ngy sanh, v on hn m eo
ui bt con nt trng ngy vi c Cha m git. K
b git ngy y u ng hin Thnh, v Cha m cht thay
th cho Cha, nn Thin-Cha-Gio ly ngy y lm ngy
k-nim cc Thnh b mnh v Cha. Ngy nay l ngy
k-nim cc chin-s trn vong, cc chin-s y hy-sinh
cho quc gia, v nc nh, v ni ging, v nhn loi h
khng tic mng sng, ng ln mu hnh phc cho
ton cu gy dng li Quc-gia.
y l cc Thnh v ti hy-sinh to hnh-phc
cho ton thin h, cho k khc hng, bi th ngy nay
chng ta nn hi hip nhau li lm l cho long-trng m
cu siu cho cc chin-s hy-sinh bo v sanh mng tn
ti ca thin-h. Ngy nay l ngy trng yu, m li l
ngy l ca Chnh-ph chn la. Chng ta nn tm cu
nguyn ng t rng ngi sng khng bao gi qun k
cht v k cht cng ngi sng vn c mt quan nim
chung th mt ch-ngha; duy c khc l ci cht v ci
sng. Ngoi ra khng ai phn bit c, m nu khng
phn bit c th nhn loi c mt m thi. Tinh thn vn
mt, s phn bit l ti tm l phm phn chia, ch tinh
thn khng phn mu sc dn tc no ht, ch c mt qu
hng chung l ci Thing Ling Hng Sng, c mt
ng Cha T l Tri.
C thy chng ta ngy nay chung hip li cu
nguyn cho cc bn ta hay ngi n ca ta cho cc
ng linh hn ng siu thng. V chng ta cng hin trn
c thi hi ny cho Ch-Tn, th bt k cu-chuyn chi, ta
lm s g tc l dng cho Ngi c.
134
Xin Ch Chc-Sc Thin-Phong v Ch Chc-vic
o-hu phi thnh tm hin l cho Ch-Tn nh chng ta
dng mnh thn mnh cho Ngi vy.
Lp mt ng Tri k v
n Thnh, ngy 29 thng 4 nm inh Hi (1947)
Tuy trong bui Tam K Ph , Bn o bit m
o Cao i ng tuyn chn trong hng Pht t kip t
to Cn Khn Th Gii n k v Ngi. Trong bui i T
Ph m i o Tam K Ph c treo bng Ngc H
Cung, lp mt ng Tri k v Ngi, nhng chng ta thy
trong hng Pht c ba ngi:
1- Pht Thch Ca
2- Pht Di Lc
3- c Cha Christ
Th hi ba ngi ai s lm Tri. Ta tng ba ngi
s c mt ngi lm c, m ngi chng ta bit chc
c, tuy khng quyt on trc ng, chng ta m mng
ng thy nhng khng dm ni.
H ng no quyn nng tr th, tinh thn cho
cao trng thu phc c tm l nhn sanh vo khun i
o, gm tinh thn t tng loi ngi li c, th ng
y s k nghip c Ch Tn.
3- L H NGUN NM MU T
n Thnh, m rm thng 10 nm Mu T (1948)
K l H Ngun ny nn Chnh Gio ca c Ch
Tn ng 24 tui. Trong thi gian 24 nm, nn Chnh
Gio ca c Ch Tn tri qua bit bao nhiu ni kh
khn thin chuyn: bun c, khc c, vui c, nhc c, vinh
135
c, hn c. Trong 24 nm c thy Thnh Th ca Ngi v
ton con ci ca Ngi nam, n chu bit bao nhiu kh
hnh, chu bit bao nhiu ni th lng, bun thm;
chng ta dm li ngy nay, ci nn Chnh Gio c Ch
Tn cho ni ging chng ta, thnh tu ri . Chng ta
suy on coi n c ng gi tr m chng ta mua chuc
trong 24 nm trng chng? Hi tng, nu chng ta cng
tm, nht l cho ci lng tri, ngha l ly tr no xt on,
th chng ta bit nhn nhn rng:Vi ci i nghip Thing
Ling dng y, mt ci c-quan trng-yu c
ton th quc dn, v phn xc v phn hn, m i chuc
ci kh hnh ca chng ta th khng c ngha l g ht.
Chng ta xem li, ly cng tm suy on, nhng kh hnh
ca cc v Gio Ch t trc, vng mng lnh ca c Ch
Tn, n to o cu i chng phi chu kh no v
phn hn m thi, v phn xc ca h cng b a y
thm thit. Cn ni v nhc th thi: Khng v no khng
kh nhc Chn linh.
! Chng ta nhn thy Ch-Tn khng c thiu n
chng ta bao gi. Bi v Ngi khng khi no thiu n con
ci ca Ngi, du tnh cng vy. Ngi ch bit cho m
khng bit hng. T th n gi cha c k phm no
em tinh thn, tr no, tm hn dng lm ti t cho Ngi
m b l l bao gi, ch ng li m thi. Th gian ngi ta
thng ni chng ta cht l ht, chng ta th suy on: vi
mt k m em trn kip sanh mnh lm con t vt cu
th nh c Cha Jsus Christ em thn ra chu kh
hnh truyn gio tht ra ch vn vn c hai nm thi,
k b dn Do-Thi ng inh trn cy Thnh-Gi nh k
thng tnh kia.
Mt ng Qun-Vng, mt ng ch trng, bt
136
k l x hi no hay l mt c no, i vi mt ti
dng y c th ni n ng Jsus-Christ. Hi cn sanh
tin i truyn gio cho dn li b kh nhc, nht l b bt
buc mi trong vng t ti, ni kh hnh ci no m Ngi
khng c; cho n Ngi chu cht trn cy Thnh Gi.
Ngi cha bit bui no l hnh phc trong kip sanh ca
Ngi ht. Ngi cht trn cy Thnh-Gi vi mnh thn t
v ti t hnh. Ch c c Jsus Christ cho mt ng
thiu n m thi, m ng y l c Ch-Tn l i-T
Ph l Thy ca chng ta ngy nay vy. C mt ng
thiu n tin-khin, m hai ngn nm o Thnh
Gia-T lm ch tm l c ton thin h trn khp mt a
cu ny. Cn ci vinh diu ca Ngi, i v i !
Bui n Ngi ni Con chim c t, con chn c
hang m con ngi ny ch bi theo nghip i m Ngi
khng kim c ch gi u. Chng ta thy li than
ca Ngi th bit: i chng ai ngho nn hn c Cha
Jsus-Christ. Ngy nay hin nhin trc mt chng ta thy
vinh quang v i ca Ngi, v mt xc tht v linh hn
lm Cha c gn ton mt a cu ny. Hi n y ai tr
ng, ch c Ngi cho, l Ngi tr, vi mt kip
sanh vinh diu, sang trng oai quyn.
T th n gi di th gian c Ch-Tn cha
cho ngi no khc na. y vy mt ng khng t chi
ci n ca mnh, vi k cht m 2.000 nm vn tip tc
n bi ci n y. ng y chng khi no ph ry ci
Thnh-Th ca Ngi v con ci ca Ngi. Bn-o bit
hn vy, hng khuyn chng ta gi o c tinh thn ng
lm ti t ca Ngi, lm Mn- ca Ngi, hay l ng
lm con ca Ngi, v c bao nhiu m thi.
ng y khng h chu n tnh vi chng ta. Trong
137
24 nm to nn hnh tng nn o, to dng n Th ti
cao ti trng ni th gian ny, th Ngi khng h ph ry
bao gi.
4-S HIN THNH CA CHA CU TH
c H Php Thuyt o Ti n Thnh m 24
thng 11 nm Mu T (dl: 24-12-1948) nhn ngy Va
c Cha Jsus Christ
1948 nm trc, lc ny c mt v Ch Tn ging
trn gio o ti Ty Phng, v Ch Tn an bang t th
mang xc phm lp gio li mt nn vn minh v i
cho nhn loi, tnh ra c 1948 nm.
Trc bui c Thch Ca gn qui liu, ANANDA
v A-Nan-Ca-Dip n bn Ngi khc lc hi Ngi rng:
Thy qui ri ai dy chng con?
c Thch Ca ni: C mt ng n sau ta, oai
quyn hn ta na. c Pht Thch Ca ni mt v Ty
Phng Gio Ch Jsus Christ vy. y l mt n anh
thng tri cho nhn loi bit ngi em k v ca mnh
sp n, Ngi c ni trc cn oai quyn hn ta na, th
tht qu vy.
Khi c Cha Jsus Christ ging sanh Ty
Phng gn th hnh, cc v Thnh Tng tc nhin l
Mn ca Ngi than rng: Nu Thy th hnh ai dy
chng con? Ngi ni: Cn yu ta phi i, cn yu ta phi
v vi Cha ta, ta phi v ng an vui, ri sau ny s c mt
ngi n cng cc ngi ng an i dy d cc ngi
nhiu iu huyn vi b mt.
c Pht Thch Ca ni sau ny ng y cn oai
quyn hn ta na, ng y tc nhin l Ty Phng Gio
Ch Jsus Christ v Cha cho nhn loi hay: Sau o
Thnh Gia T c o Cao i xut hin vy.
138
C mt ng Chn linh Tam Th Ch Tn, nhn
loi u bit tnh danh :
- Nht Th BRAHMA Pht, tc nhin l To Ha,
- Nh Th CIVA Pht tc nhin Tn Ha,
- Tam Th CHRISTNA Pht tc nhin Bo Tn. ng
trn quyn bo tn y l lng i tut thng sanh (1)
vy. V c cho nn c Cha Jsus Christ thng nhn
loi mt cch nng nn thm thy, Ngi ng thy Nht
K Ph nhn loi k Ha c vi Ch Tn m bi
Ch thch: (1) I TUT THNG SANH
E: To have compassion on people.
F: Avoir la compassion du peuple
i tut thng sanh l thng xt v cu gip dn
chng. (i: yu, a thch. Tut: Thng xt mt cch nng nn.
Thng: Mu xanh. Sanh: Sng. i tut l thng xt cu gip
ngi bng mt tnh yu mn nng nn. Thng sanh l ng
bo, dn chng trong mi gii)
Trong cc ti liu Thuyt o ca c H-Php u ghi l i
Trut thng sanh, Ti rt hoi nghi t ny cha chnh xc.
Son gi c gp nhiu v Tc k ngy xa, nh Anh Ng Cng
Pht, hi rng Anh c bit ch Hn khng?- Khng. Anh c
thy ti liu vit tay ca c Ngi khng?- khng. Anh c ngh
rng li c Ngi ni Anh nghe thong qua tc l khng r
khng?- C. Xong ri anh ly T in Hn Vit ca o duy
Anh ra tra ch TUT v ch TRUT th ch trut
ngha l b, nh trut ph, th ngha l khng r bng ch TUT
Phn tch s thy bn tri l b tm (tm lng) bn phi l ch
huyt l mu. C ngha l tnh thng bng c tim mu ca con
ngi, dch l tnh thng nng nn, th r ngha hn. Xin trng cu
kin ca ng o. (ch c Hn Lm vin Cao i s gii r).
Ti thy Cao i T in ca anh Hng cng ng tnh nh
vy (Trch Cao i i T in cng Son gi sp in)
139
c, nn phm Thin iu, nhn qu nhn loi gm ghit,
do nhn qu y m ti tnh nhn loi lu tr n ngy nay,
Thnh Gio gi "ti t tng", chnh mnh Ngi n, n
vi mt xc tht phm phu, Ngi n gi tay k nh
ha c vi c Ch Tn chu ti cho nhn loi, k nh
ha c ng du dt chng sanh tr v cng ng Cha
lnh ca h tc nhin l c Ch Tn, l i T Ph
chng ta ngy nay vy.
ng y v tn v bin, thy nn ca nhn loi
dy y, Ngi ch xung ti mt th ny lm con t vt
ng chuc ti tnh cho nhn loi, m li cn em quyn
ca Ch Tn ni tay ca nhn loi, bn tay k
Nh Ha-c cho nhn loi, n lm cho Ngi th no?
Do tay Ngi k t ha c vi Ch Tn, nn hai tay
ca Ngi b ng inh trn cy Thp t gi. Hai chn ca
ng y i trc nhn loi du ng hng sng cho
h, ri hai chn ca ng y cng b ng inh trn cy
Thnh Gi, cn tri tim yu i nhn sanh v hn y b mt
mi kim v tnh m ngay cnh hng ca Ngi, ly git
mu cui cng ng cu nhn loi, mt tnh i v bin
y li cho loi ngi mt tn ch yu i. Tn ch nhn
nhn loi l anh em ct nhc v khuyn nh nhn loi coi
nhau nh ng chng Nm 1948 nhn loi khng tm
Gio l ca Ngi na, chc chn nh vy. Bn o ni
qu quyt rng, nhn loi qun hn Ngi ri . Cho
n ngy nay c ton nhn loi trn a cu ny, khng
chu nghe li Ngi, khng theo bc ca Ngi, nn nn
tng tn tng st ln nhau sp din ra gn y, nhng
nu chng no ton c nhn loi bit tn sng nhau, v
tnh ct nhc, th ci nn tng tn tng st trn mt a
cu ny s khng c na. Hai tn tung, hai thm trng
nh th c th a nhn loi n ch tiu dit m ch, v
140
nhn loi khng bit nghe, ng y ly mu tht ca
mnh lm con t vt dng hin cho c Ch Tn, cu
xin tha ti cho nhn loi. Nhn loi s mt c v khng
nghe theo ng Cu Th, ng y bo anh em phi
yu i ln nhau, gip nhau, sng cng nhau cho trn
vn kip sanh. Tri ngc li nh Ha c kia k
kt vi c Ch Tn b nhn loi bi c na, v bi c
m bo sao nhn loi khng b ti tnh mc m sao c?
m nay l nh hin Thnh anh linh ca ng Cu
Th, ng lng u i v tn mong cu vn tnh th
nguy ngp, ly c tnh i y lm phng gii kh cho nhn
loi. Chng ta tm cu nguyn cng Ngi, Ngi m
con mt Thing Ling cho chng sanh ng nhn thy ci
chn tnh ca kip sng h ni no, ng m mui ng
ngu dt, ly tinh thn sng sut b ci lc dc tht tnh y
ti c ny. Mun trnh ci nn tng tn tng st kia,
mun cu ri ly h, hu lm ci nn tiu dit kia c
thot khi y l li cu nguyn ca chng ta m nay .
c Cha Jsus Christ ly mu tht ng chuc ti cho
loi ngi. Gi pht ny l gi hin Thnh ca Ngi dng
quyn hnh yu i v bin ca c Ch Tn m tha ti cho
nhn loi vy.
5- Bit hy sinh ci cht ng t

cho c ci sng
Lng hoi vng ca ng Gio Ch Cao i cng
nh ton o hng nm, c n m k-nim ca c
Cha Jsus Christ, tc nhin Cha Cu Th Ging Sinh,
141
u thit l i n cu nguyn c Ngi ban n lnh cho
ton sanh chng. c H-Php ni rng:
T khi m o n gi c Thnh-Th c Ch Tn
v Bn-o thuyt minh mt ci i hy sinh o c
ca Ngi, c thy u bit, khng cn thuyt li na, lp i
lp li cng khng b ch vo u cho lm. Chng ta th
tm trong cc Thnh-ng ca Ngi li. Hiu thu ci
huyn vi b n o-gio ca Ngi th no, ci y c l hu
ch hn, nn Bn-o ly li trit l ca Ngi ni lu
trong Thnh ng ca Ngi li cho cc Thnh Tng
c cu ni cao su b n m thit tht lm sao hay lm sao!
Ngi ni rng: Bit hy sinh ci cht ng t cho ng
ci sng. V li Thnh gio y m nhng k tm o
thng hay bn lun tm ci ngha l ca n, c Cha
Jsus-Christ sanh ra th b cng bc, o ca Ngi
truyn gio thin h khng hiu thu v ngi ta bt b,
ngi ta nn, ngi ta m mu hi Ngi, cho nn
li ni y ct yu gic cc Mn- ca Ngi quyt chin
u v quyt thng, iu y cha phi l.
Bn-o thuyt minh ti y, k th ni Ngi
n lp nn Thnh-Gio ca Ngi, Ngi lp ci n th
thing ling o-Gio ca Ngi ti th gian ny, Ngi
xng mnh l con chin hy sinh ng lm con t vt ca
c Cha Tri, cu ri ti tnh thin h, tc nhin con
chin ch Thnh. Tnh mng ca Ngi, thi hi ca Ngi
chu cht trn cy Thp-T-Gi, ct yu lm con t vt y
dng cho c Ch-Tn vy. S hy sinh ca Ngi
lm con t vt y l Thnh Th, tc nhin ca ton c tn
tin tng ni Ngi, th php chn gio ca Ngi coi
nh ng ch Thnh. V l y cho nn Ngi thuyt cu ,
ct yu Ngi dm hy sinh t o ng bo th chn truyn
142
ca Ngi, cng c l nhng cha phi l, ci b mt trong
li ni y l vy: Phi bit lm sao ci cht tht, m
phi bit lm sao ci sng l tht. Ci sng v ci cht,
ta cng nn tm hiu iu y. V chng chng ta sanh ra c
hai ci sng v c hai ci cht.
- Chng ta ng thy xc tht ca chng ta khng
phi l ci sng, bi vt th n phi chu tiu hy tc
nhin n phi cht, m thit ci cht ca n chng phi
cht v ci xc tht m thi, m cht v danh gi, kip sng
ca mnh, ci li ni l cht.
- Cn by gi ci sng khng phi ci xc tht
chng ta ng thy trc mt, bt qu con ngi sanh ra
mt trm nm l nhiu ri cht trc mt. y vy ci sng
tht ch no? Ci sng tht ca chng ta l ci sng v
tinh thn hin ti ca chng ta cho trng tn, tc nhin
ni v linh hn chng ta vy.
Ci mi thit sng, ci sng vi linh hn l ci
sng tht, sng vi xc tht tc nhin sng gi. By gi
cn ci sng na, sng th no ng sng c vn loi, c
ci sng i-ng sng trong ci sng y m mun ng
sng, chng ta phi hip lm mt cng vn loi, bit n l
ci sng ca mnh, bit mnh l ci sng ca n. Ci sng
y l ci sng ca c Ch-Tn nm trong tay ca Ngi
vy. Ci sng trn cnh Thing Ling Hng Sng ca Ngi
to dng cho n, trc khi ta n u kip lm con
ngi mt th gian ny, ci sng y phi sng.
By gi lun theo c Cha Jsus Christ, phi
bit hy sinh ci cht mi tm ci sng. o gio no
kim mc m kh khn, ch o gio Cao-i c Ch
Tn B php y trong Thnh-Th ca Ngi. Ngi ni
nhng k no dm cht v i, sng v o, nhng k y
143
mi ng lm Thnh-Th ca ta ni mt th gian ny. C
ton Thnh Th hiu lm, ti phm Gio-Hu phi
cht, cht v i ri sng li sng v o. Tc nhin c
Cha Jsus Christ ni cao su rng: Nu ai bit ai,
bit ci sng ca chng ta ban cho m dm hy sinh ci
kip cht ca h, l ci xc tht ny th mi t ng ci
sng trng tn vnh cu, tc nhin Thing Ling Hng
Sng ca Cha ta dnh .
Bn o thuyt iu y ct yu ni c ton th con
ci ca c Ch Tn, du cho hng tn nam n d ch
i-Thin-Phong cng vy, mi phn t Thnh-Th ca
Ngi phi bit ci mnh ca mnh l ci sng tht, ci yu
ca mnh l ci sng gi, phi c can m hy sinh ci cht,
ci thi hi thi tha ca ta y ng m t cho ng ci
danh Hng sng v chng ta ng ngi v Thing Ling
Hng Sng; Ni ca Thing Ling kia ca Ngi dnh
, tc nhin l i nghip ca Ngi chia chung cho
mi a con. c Ch Tn ni rng: Thy dnh i
nghip cho cc con, Thy khng c quyn em cho k
khc duy c k no t b, th Thy mi c quyn em cho
k khc m thi. Ci sng mi sng tht, sng trng
tn, sng vnh cu. Sng Thing Ling Hng Sng ca
c Ch Tn mi tht sng .!
(c H-Php: 26-11-Tn-Mo (dl: 24-12-1951)
6- Hnh phc thay cho nhng k kh kho!
c Ngi ni tip: m 30-12-Tn-Mo (1952)
Mt ng cha thng yu v tn, hnh-phc cho
chng ta sanh ra li ng o. ng cm quyn c
Cn Khn V Tr ni tay, lm Cha c ci sng ci cht
ca Cn Khn V Tr n chung chng ta, ci hnh
phc y, ci vinh diu y cn chi hn na. Bi th cho nn
144
khi Ngi n cm cy Linh bt ng m chn-truyn ca
Ngi, nhng k phm tm kia ly lm l lng v khng c
th tng tng ng v khng c th tin ng. i! Mt
trng ngn lun bui n bit bao nhiu k ch bai, khinh
r l th no. Trong mt bi th Ngi than nh vy:
Ci khan m khc bi thng by,
Chng mt mt con nghit c by.
Bit phn gi khng ch chng gy.
Nng theo con di mi ra vy."
Tht vy, Ngi qu thng con ci mi ra nng ni
, tng lng thng yu v tn y khng th g ta tng
tng ng, khng th g chng ta bit ng ci gi tr
nng nn yu i v bin v tn y, ch v Nng theo con
di mi ra vy cu y nng nn thm thy au n lm
sao, cu ni l v thng con di ca Ngi, m ton th
anh em chng ta c hiu ci ting di y l th no
khng? Bn-o xin nhc li li ni ca c Cha Jsus
Christ ni:
- Hnh phc thay cho nhng k kh kho! V n
c quyn nng ca ng Cha ca Thing Ling kia binh
vc n, hi n sng y n di kh, nhng khng phi ci
di y m n c c, bi v n cn ng Cha oai quyn v
tn v bin, ng thay th ci khn cho n.
- Hnh phc thay cho nhng k yu hn! Nhng k
yu hn vi nhng ngi sang c, khi tr v cng Cha ca
h ni nc Hng Sng ca c Ch-Tn dnh cho
con ci au kh ca Ngi, ci gi tr vn khc.
- Khn kh thay nhng k mit st k yu hn.
Khn kh thay cho nhng k p bc, hip p nhng
ngi c th, tr con, ga ba, tt nguyn, bi v n mit
145
st nhc m con ci ca Ngi tc l nhc m ng To
oan, nh vy l cn ti tnh no ln hn iu y. Nu qu
nhin sp con ca Ngi phi chu hn h kh no, ngu kh
l ti Ngi mun vy, Ngi mun dnh ci oai quyn
binh vc ca Ngi cho chng n.
7- NHNG N C DNH CHO NGI PHP

Thu tin khai i-o c nhiu n C c ngi
Php n hu n c c Ch-Tn ging dy ring:
Ghi ch: Sau y l 8 n c c c Ch-Tn ging cho
nhng ngi Php n hu n hc hi ni Ngi.
Trch t Thnh ngn Hip-Tuyn I: Phn Vit vn:
Ngy 26 thng 4 Bnh-Dn (dl Mardi 8 Juin 1926)

Loi ngi t u n?
Hi ny dn-tc c dim phc: Thy s lm tha
mn tnh hiu-k ca con. L loi ngi, cc con c bit
t u cc con n chng?
Trong vn-vt hin hu trn qa a-cu ny, cc
con l k c ban n hu nhiu hn c. Thy em cc con
n tn Thy, bng c tinh thn ln tr-hu. Cc con c
bng chng t bit mnh do s thng phm-v thing
ling. Cha Cu Th n vi cc con. Ngi phi
chu mu Thnh chuc ti cho loi ngi. Trong
2000 nm vng mt Ngi, cc con lm g hu ch ?
Cc con truyn-b o Ngi, nhng chnh cc con
cng khng hiu chi c. Cc con li lm sai-lc bn cht
Tn-ch ca nn Thnh-gio. Nhn-loi phi chu au kh
v s bin th ca cc Thnh Tng-. Chic Ngai qu bu
nht trn th gian ny hin l chic Ngai ca v nht
Cao- ca Ngi. Gio-l y ng l phi em li Ha
bnh v tng i cho loi ngi, nhng tri li n gy mm
146
chia r v chin tranh.Bi th, nn nay chnh Thy phi
n em li cho cc con nn Ho-bnh tng ha hn.
Ri y Cha Cu-th s tr xung sau. Thy gi
t cc con. Cc con s cn hc-hi nhiu vic khc na
vi my v Mn- ca Thy.
Thi k tn-dit hu k (Vendredi, 1 Octobre 1926)
Cc con c bit chng hin nay v th gian rt
hung bo nn thi k tn-dit hu k. Nhn loi tn st
ln nhau, bi khng bit dng khoa hc vo vic phi, nn
n mi bin thnh chia r v chin tranh.
Thnh-o ca Cha Cu-Th (v s hiu lm) lm
tng-gia dc-vng ca k mnh i vi ngi yu v gip
gio cho bn trn hip di.
Phi c mt gio-l mi-m kh nng km ch
nhn-loi trong s thng xt chng sanh.
Ch c x Vit-Nam cn duy tr c s tn sng
T-Ph theo tc l c-truyn, mc du x y ch bit chu
di quyn l thuc t ngy c to lp ti gi. Thy
mun n c gi nguyn th nh vy mi...
[Ngy 17-9 Bnh-Dn (Mercredi 27 Octobre 1926)]
Nhn-loi hin chu au kh bi nhiu cuc tai
bin. Thy sai Allan-Kardec, Flammarion cng nh
Elie v Thnh Jean-Baptiste l nhng bc tin Thnh bo
tin ngy ging-sinh chn ng ca Chu Cu-th Jsus,
nhng chng n a th b hnh h, a khc b git cht,
bi ai? Cng bi loi ngi. Chnh con ca Thy cng b
cc con git mt. Cc con ch bit tn sng Ngi bng
tinh-thn ch khng bng Thnh-cht. Thy mun ni
vi cc con ch mt ln m thi, hi thi k Thnh Moise
trn ngn ni Sinai, nhng cc con khng hiu c
Thy. Li ha ca Thy vi T-tin cc con v vic xin
chuc ti cho cc con v ngy ging sinh ca Cha Cu
147
th l vic c li Sm tin tri ri m cc con khng chu
quan tm n. Nay Thy phi t tm ly mt phng php
huyn diu hn thu phc cc con. Cc con s khng
cn chi ci na c trc Ta phn-xt chung rng
Thy khng cu vt nhn-loi bng nhng phng-php
cng hiu. Du Thy c khoan dung cch my i na Thy
cng khng th bi xa c nhng ti li ca cc con
lm t lc to thnh nhn-loi. T nay th-gii phi chu
trong vng hc m. Tinh-thn o-c tiu mt, s th
hn trn ngp khp hon cu...
Dn-tc Php-Vit l hai dn-tc c nhiu hu
phc nht. Thy mun sao c hai c ha hip nhau mi
mi. Gio-l ca Thy c mc-ch dy d cc con ha
hp nhau trong s sng chung cng ng quyn-li v
sinh hot. Vy cc con hy chung hip nhau mi mi theo
mun ca Thy v hy truyn-b khp hon-cu thuyt
ha bnh tng-thn tng-i.
(28 Octobre 1926 (18 -9-Bnh Dn)
Cc con tng rng ng Tri khng th lm
ci g m ng mun sao?
M... Thy ch nh cc con lnh mt vai tr bc-bo
m nhn-o. Con v tm-tnh cao-thng m cu vn s
sp ca mt dn-tc hp th mt nn vn minh ti
c. Con t hy-sinh em li cho dn tc y mt nn o
l chn-chnh, l cng-nghip dnh sn cho con. Hy
c cc Thnh-Ngn ca Thy. Gio-l ca Thy s l
i-ng. Nu nhn-loi bit tu-hnh th s l nn
Ho-bnh ha hn chung cho tt c cc dn-tc. Con s t
cho nc Php bit: Nc Vit-Nam l nc xng ng
i vi Php. Thi c by nhiu cho con hm nay.
Dimanche 28-10-1926 (24 thng 10 nm Bnh Dn)
Mt n c ring bit t khi c thit lp cho ai,
148
mc du li thnh nguyn c quan-h cch my i na
cng khng ng. Nhng i vi con, Thy c hiu
lng nhn-c, tnh t-thin ca con, nn Thy cho con
c tha nguyn. Ngoi -ch o-c ca con, con cn
c tm hiu gio-l mi m ny, gio-l m mt vi
ng bo ca con gii thch xuyn tc di mt hnh
thc tinh ranh. Ni x ny dn tnh rt thun-hu v n
ha nn Thy n cng nh Cha Cu Th n vi
chng con bi tr t thuyt v truyn b chn o trn
ton cu. Ngi sng trn th-gian ny, du thuc ging
dn no, cng ch c mt cha chung m thi, y l Tri
ang ch ng s-mng ca cc con. Ti sao cc con li
chia r nhau v s bt-ng o-l, m chnh tt c cc con
u phi chung chu au kh ra ti ca cc con ci
th gian ny. Con chn vo con ng a n cnh an
nhn hng nhng chui ngy hnh phc ni ci Nit
Bn. Con rn tip tc i trn con ng vch sn y
theo ui n mc cui cng. Nhiu ng anh-linh s du
bc cho con. Cc li cu nguyn ca con s c chun
nhn. By nhiu y r- T gi con!
[Mercredi 15-12-1926 (11 thng 11 nm Bnh Dn)]
Mi vic u ng gi nh. Con thy v
hiu nhng iu m phn ng ng bo ca con ang tm
hiu. Ch sau nhiu cuc kho cu v su-tm v Thn
linh hc m Thy em truyn nn o-l mi m ny.
Thy h chng c li tin-tri rng Thn-linh-hc l
mt nn o tng lai sao ? Hn nhin con thnh tm
tht mun gy ti x ny tnh lin-lc tinh-thn gia hai
dn tc Php-Vit m Thy ch quyt cho h c chung
sng trong cng ng quyn li v sinh hot.
Con s c k s nguyn ca mt ngi lm phi.
Li khn nguyn ca con s c chp thun. Sau ny con
149
s l mt trong cc Mn- trung thnh ca Thy i
truyn-b ha-bnh v tng-i trn khp hon cu.
Ban truyn gio Php s c thnh lp gn y.
Con cn phi v Php trong nm 1928 binh vc
gio l ca Thy ti Hi-Ngh i-ng Tn-Gio.
Con s trng i v quyn nng do Thin-.
[Vendredi 17--1926 (13 thng 11 nm Bnh Dn )]
Thy cho con hiu rng nu khng c mun
ca Thy, th trn qu a-cu ny chng c vt chi
sanh tn tt c. Li c lm k ng thng hi li t-ph
rng h hiu thu c l mu-nhim ca ng To-Ha.
Nhng Thy khng bao gi cho mt k no di ci trn
ny tit lu Thin-c c. Mun n Thy th phi cu
nguyn. Thy khng bao gi khng cm ng vi nhng li
cu nguyn chn-thnh. Nh th chng t cho cc con
tin rng Thy l c Jhovah ca dn Hbreux v ch t
ca qun-lc dn Israel, v Thnh v danh ca dn Do
Thi, c i-T-Ph ca cha Jsus Cu Th. Con ch
cn cu-nguyn Thy vi danh hiu Cao-i th s c s
cm ng chp-thun. Con n y vi tm lng thnh tht
lm vic phi cho ging dn bit phc-thin hin ang
giao ph cho con. Vy Thy nh con truyn b gio-l ny
cho dn tc t di quyn bo h ca con. Ch c cch
mi c th km gi nhn-loi trong tnh yu sanh-chng
v em li cho con mt cuc i ha bnh bn b.
--O0O--
Dimanche 19 Dcembre 1926
15 thng 11 nm Bnh Dn
Thy cc con
Cc con phn nhiu bit ting Langsa, Thy dng
ni cho d hiu o-l.
- Phm-tc l g? Ca ci danh-vng l g?
150
Phm tc l s tng-hp cc chc tc by ra
quyn r ngi hoc t hoc nhiu. Nhng chc-tc
y do ngi i to ra phong-thng k khc.
- Gi-tr ca cc chc-tc y ra sao? Gi-tr nhng
chc tc y tu theo m to n ra.
- Vic chi do ngi u phm c n khng bn,
thng thng b h hng v tiu tan ngay sau khi ngi
c n tng b cp mt s sng. Cc con hy tm
tc phm ni ci thing-ling, tc phm y mi l vnh
vin. Cn ti-sn l tng-qut cc vt qu-gi ca con
ngi thu nht trn th-gian ny.
- Ca ci y gm nhng g?
- Vng bc ch l loi kim-kh tm thng.
- Hng l mt cht mu.
- Cn lc l cht do loi vt cu thnh ra. Cc con
xem ca y l qu gi tht-s sao? - Xt t ni sn xut
cc vt y, u khng ng k. Cc con nn tm s giu
c-tnh ca Tri. Ch c cch , mi gi l vnh-cu.
Ca qu y khng ai n cp ng c. Danh vng thng
hay chng li vi c hnh. N rt ngn ngi v thng
thnh tu nh s gian tr.
- Danh-quyn ni Tri l bn chc nht. V danh
quyn y mi chu ng ni bao s th thch.
(Trung bch: - My con phi lm sao m tm ng
phm-tc ca ci v danh-vng ca Tri).
-Thy tr li: TU.
151
V- TRIT L HI GAO (MAHOMED)
HI GIO (Mahomtisme, Islamisme)

Hi-gio l mt Tn Gio dy cc Tn phi phc tng
Thng- mt cch hon ton tuyt i, khng thc mc,
khng bn ci, v iu kin (Hi c dch ting Rp:
Islam ngha l Phc Tng. Gio: Tn gio)
y l mt Tn Gio c Thn tiu biu nht, n
c tnh cch cng rn, a ngi Hi gio ln ln gia
o v i. Hi Gio c Gio-Ch Mahomet chnh
thc m ra t ngy 16-07-622 (Sau k nguyn Ty lch)
ti thnh ph Medina nc -Rp v ngy ny c dng
lm k nguyn Hi Gio.
Quyn sch cn bn ca Hi Gio l Thnh Kinh
Coran, ghi chp nhng iu ging dy ca Gio ch
Mahomet Kinh Thnh Co-ran l vn bn thing-ling v
duy nht lm nn mng cho o Hi. N l nhn t thit
yu gn b mi Tn Hi-gio trn th gii, hng ngy
mi Tn phi cu nguyn bng cch c thuc lng mt
vi on Kinh Coran. Co-ran theo ting -Rp: Qurn c
ngha l tng nim. y l nhng li ca chnh Thng
truyn li cho ng Tin tri. Kinh Co-ran c tnh
thing ling n ni trong cc nc Hi Gio, ngi ta
khng bn v cng khng mua quyn Kinh ny, nhng
ngi d bn khng c r m n n v ngi ngoi
o khng c php ct gi Kinh Co-ran. Kinh ny c
vit bng ting -Rp v khng ai c quyn dch ra mt
th ting khc, mi Tn d thuc quc tch no cng
152
phi tng Kinh Co-ran bng ting -Rp.
Kinh Co-ran tuy khng c vit di dng th,
nhng nhp iu v cch c Kinh lm cho n ging nh
mt tp thi ca vit bng nhng t-ng rt p, rt trong
sng. Chnh cht lng ca Kinh lm cho cc Tn
cng tin rng tht l nhng li ca Thng , v con
ngi khng ai sng tc ni mt tc phm siu phm nh
vy. Ngay trong Kinh Co-ran cng c on ni ngi v
Thn Thnh d c hp sc, gip nhau cng khng sao
to ra c mt cng trnh p nh Kinh Co-ran ny
(Chng 17, Cu 88). y cng l tc phm s 1 ca nn
vn hc -Rp. Tr con lc hc v lng phi thuc
tng on Co-ran. N s theo di sut i ngi Hi gio
v h tin rng n mang li gii p cho tt c vn m
con ngi v x hi t ra. Tht ra trong o Hi khng
h c s phn bit gia o v i. Kinh Co-ran c ni
trong chng 4 cu 13 Trn tri di t tt c u thuc
Thng .
Hnh thc Kinh Co-ran:
Kinh Thnh Co-ran c c thy 114 chng gi l
sua-rt Sur. Mi chng mang mt tn do i sau t
cho v chia thnh nhiu cu hay vn th (ya) chng
ngn nht c 3 cu v chng di nht c 228 cu. Tng
cng c c thy 6.219 cu trong Co-ran. Gn 3.500 cu l
nhng li cu nguyn hay nhng mnh lnh ca Thng
. Phn cn li nu ln nhng s kin dn trong Tn
c v Cu-c ca cc o Do-Thi v C c.
Cc chng trong Kinh Co-ran khng c sp xp
theo th t thi gian m theo di ngn c d nh,
tr chng I, chng m u, mc du ch c 5 cu nhng
quan trng ch n li lm u cho mi chng khc.
Cu 1 ca chng 1 l: Nhn danh Thng khoan
153
dung lng. y cng l cu m mi Tn Hi gio
dng cho hi nhau v l cu gc ca mi li cu
nguyn. Trn u 29 chng, ngi ta cn thy nhng ch
b mt, c l l nhng du hiu vit tt m n nay cha ai
gii on c.
Kinh Co-ran khng phi l mt tp th, nhng cc
cu ca n c vn c iu. Khi tng kinh ngi ta phi
dng li ng ch trong mi cu. Chnh cch tng nim li
c tm quan trng ca n a n cho ngi nghe mt
cm gic thing ling, huyn b
Ni dung Kinh CO-RAN:
Gio l v quan nim x hi
o Hi l mt Tn gio tng i n gin trong
Gio l v trong nghi thc. Kinh Co-ran chi tit ha nhng
im ny. o Hi khng t xem mnh l mt Tn gio
mi, m ch k tc cc Tn gio c trc trong vng l Do
Thi v C-c-Gio. o Hi lp li gio thuyt n
thn ca Abraham v ku gi Tn ch th mt Thng
duy nht chng li thuyt ba ngi ca o C c.
Nhng nghi thc nh cch tng nim, thng trai gii hay
ngha v hnh hng u mn t cc Tn gio c trc.
Theo o Hi, ch c mt Thng nhn t v
kin to, con ngi nhn bit Thng qua cc du vt
li. Thng to ra Tri v t, xy dng trt t
trong v tr v ly bi bm nn ra con ngi. Tnh
thng v lng Bc i cng l nhng in hnh kin to
ca Thng . Thng giao ph cho mt s ngi
gi l cc ng Tin tri nhim v truyn t li cho th
gian nhng Thng ip ca mnh. Cc ng Tin tri gm
c Adam, Noah, Abraham, M-i-d, Gi-su v cui cng
l Mu-ha-mt, tt c u l ngi Do-Thi, tr Mu-ha-mt.
Sau Mu-ha-mt s khng cn ng Tin tri no na. Kinh
154
Co-ran xem Cha Gi-su ca o C-c nh mt ng
Tin tri ch khng phi l con Thng v trong chng
112 c cu Thng l duy nht, Thng l tuyt
i, Thng khng sinh ra ai m cng khng do ai sinh
ra, khng ai snh ngang tm Thng-. Trong cc cuc
chin tranh gia ngi C-c-gio v ngi Hi-gio,
khi bn ny hay bn kia bt c t binh, h u p ngi
b bt phi ph nh hay khng nh chng 112 ny. S
tun th tuyt i ca gio chng vo Kinh Co-ran t hng
nghn nm nay, mc du Kinh ny ra i trong bi cnh
mt x hi cn lc hu dn n nhiu hnh ng m
phng Ty xem l li thi. Ngi Hi gio c nhim v
phc tng tuyt i vo cc li dy trong Kinh Co-ran v
t lng tin vo nm chn l ch yu: l Thng-,
cc Thin Thn, Ngy Phn x cui cng, cc Kinh in
(ca c ba Tn gio l Kinh Tora, Kinh Phc m v Kinh
Co-ran) v cc ng Tin tri.
Theo kinh Co-ran, Tn Hi gio phi theo nm
iu lut gi l Nm tr ct ca o Hi. l:
- Li tuyn th (Shahda) ging nh li qui y ca
o Pht.
- Cu Kinh (Salt) 5 ln mi ngy, ngy th su cu
Kinh n.
- Trai gii (sawm), trong thng Ra-ma-dan Hi gio.
- B th (zakt), ban u l gip ngi ngho
trong cng ng.
- Hnh hng (hajj) n Mecca, t ra cng mt ln
trong i.
Thm vo y, cng ng Hi gio cn a ra nhim
v Thnh chin (jihd) vi mc ch em li cho ton th
nhn loi nhngquyn con ngi ghi trong Kinh Co-ran.
Li tuyn th l nghi thc qua ngi Hi gio
155
ni ln s gia nhp ca mnh vo cng ng. Li tuyn th
ny phi c c trc hai nhn chng l Tn Hi
gio v sau phi nhc li trong mi thi im quan
trng ca mnh. Li tuyn th ny khng nh r rt tnh
n thun ca o Hi. N rt n gin:
Khng c Thng- no khc ngoi An-la.
Mu-Ha-mt l s gi ca Thng .
Cu nguyn l nhim v quan trng nht ca
ngi ngoan o. Li cu nguyn trong Hi gio ch ni
ln s thn phc v tnh thng yu i vi Thng-
An-la. Li cu nguyn phi theo nhng cng thc bt di
bt dch, ngi cu nguyn khng c thm tht hay lc
b i phn no nh c php trong cc Tn gio khc.
Mi ngy, Tn Hi gio phi cu nguyn 5 ln hng
v Mecca sau khi ra ry sch s, nu trong sa mc
khng c nc th phi lau bng ct. Ngy Th Su ti cc
n Hi gio, ngi ta t chc nhng bui cu nguyn tp
th di s hng dn ca cc Gio s. Nn bit l Hi
gio khng c mt hng gio phm no c uy quyn thay
Thng qun l gio dn. Da trn tinh thn bnh ng
tuyt i gia cc Tn , cc gio s Hi gio ch c
nhim v hng dn m thi.
Trai gii l mt nghi thc Hi gio c mc ch
tp luyn cho gio dn tnh t ch v kh nng chu ng
kh hnh. Trong ma trai gii, thng Ra-ma-dan ca lch
Hi gio, cc Tn khng c n ung t lc mt tri
mc n lc mt tri ln. Trong ma ny gio dn cng
khng c php ht thuc v c quan h tnh dc. Ma
trai gii cng l c hi cng ng Hi gio nm vng Tn
ca mnh nn ngi ta t chc nhiu bui cu nguyn,
nhiu bi ging v nhiu lp n tp gio l. Hng nm cc
156
nh Thin vn hc Hi gio xc nh ng ngy bt u v
ngy kt thc ma trai gii
Tin b th c mc ch cng c tnh on kt
trong cng ng, ngi c ca gip ngi ngho kh. Hn
na ti sn trn i khng phi ca ring ai m tt c thuc
v Thng , ng gp mt phn cho Thng th mi
c th hng th phn cn li. V sau tin b th ny tr
thnh mt loi thu, ai cng phi ng t 1/20 n 1/5 thu
nhp hng nm cho nhng nhn vin thu thu h phn
pht li cho ngi ngho, cho ngi n l tm t do, khch
l ng hay cho cc chin s Thnh chin. Ngoi phn
b th bt buc ny, Tn Hi gio cn c th t nguyn
ng gp thm.
Hnh hng n Mecca l nhim v ca mi Tn
trng thnh, t ra cng mt ln trong i. Nhng
ngi c bnh tt hay ngho kh c th nh ngi khc i
hnh hng thay cho mnh. Nghi thc hnh hng
c xc nh t ngun Do-Thi-Gio v cng tng
nim gio trng Abraham ca o Do-Thi, ngi
Rp v ngi Do-Thi u c chung Abraham l Thu t.
C hai loi hnh hng:
-Tiu hnh hng (umra) c th thc hin bt k lc no.
-i hnh hng (hadj) l cuc hnh hng tp th vo
thng 12 m lch Hi gio, tc l hai thng sau ma trai
gii Ra-ma-dam. Kinh Co-ran c qui nh cc nghi thc
hnh hng trong chng 22 mang ta Hnh hng.
Vng t Thnh xung quanh Mecca gi l Haram.
(Haram c ngha l thing ling) l ni thing ling
nht ca o Hi, k ngoi o khng c bn mng
n. Medina v Mecca v hnh lang ni hai thnh ph ny
nay tr thnh hai vng Thnh a (al-Haramayn) ngi
ngoi o nu khng c php m n y c th b t
157
hnh. Ngi Hi gio i hnh hng mc mt b qun o
c bit lm bng hai mnh vi bng trng, khng c
ng khu. B ny s c ngi hnh hng gi cho
n lc cht lm vi lim xc. Khi vo khu Thnh a,
Tn phi tm ra sch s, co ht lng trn ngi. Cuc
i hnh hng trc y thng do mt i din ca
Gio ch Hi gio ng ra t chc, ngy nay chnh hong
gia Saudi Arabia m ng trch nhim ny. Ngi hnh
hng phi chy 7 vng chung quanh Thnh a Ka-ba,
ngc chiu kim ng h. Sau khi Mu-ha-mt cho hu tt
c cc thn tng th trong Ka-ba ch cn li mt hn thin
thch mu en m theo truyn thuyt th do chnh
Abraham em t Thin ng xung. Lc u hn ny
trng tot nhng v nhim cc ti li ca nhn loi nn tr
thnh en.
Cuc hnh hng ko di 7 ngy, con s 7 l s
thing ling ca o Do-Thi v o Hi. Trn ng v
cc Tn thng n ving m Ma-Ha-mt Medina,
n Jrusalem thm mm l ni trc kia c n ca
Salomon. H cng c th thm t Thnh th t ca o
Hi l Hebron Palestine ni chn Abraham.
Thc hin c cuc hnh hng, ngi Tn
mang danh hiu hadj gn vo tn mnh v c cp mt
chng ch hnh hng m h s nng niu th phng sut
i. Nghi thc hnh hng ch yu chng minh s
thng nht ca cng ng Hi gio, khng phn bit cc
dn tc hay cc quc gia khc nhau. Cuc i hnh hng
hng nm qui t rt nhiu tn , c Nam ln n, c lc
trn hai triu ngi.
Nhiu ngi li xem ngha v Thnh chin l ct
tr th su ca o Hi. y l mt nhim v nht thi,
khng thng xuyn 5 ngha v trc v n ch bt buc
158
khi o Hi lm nguy, cn c bo v. Tht ra ngha
chnh ca t jihd trong Co-ran l n lc, tn phi
trnh c cc li lm tr thnh ngi thin. V sau
ngi ta ghp cho t ny ngha chin u v trang, v
theo Kinh Co-ran, phi chin u bo v hay tn cng,
chin u dn dt mi ngi tin ln trn ng phc
tng Thng . Cc cuc Thnh chin u tin xy ra
khi ng Tin-tri Mu-Ha-mt lnh o gio dn chng li
cc cuc tn cng v bao vy ca Mecca. V sau, khi b
cc Thp T qun C c gio n chim vng t
Thnh, cc Gio ch Hi gio cng ban sc lnh Thnh
chin v trong nhng th k gn y, cuc chng tr chin
tranh thuc a ca cc nc phng Ty cng l mt
Thnh chin mi.
Trc y, chnh cc gio ch Hi gio pht ng
Thnh chin khi cn thit. Cc chin li phm c chia
lm nm phn, Gio ch c ton quyn s dng mt
phn, bn phn cn li th chia cho cc chin s cn sng
st. Cc chin s tham gia Thnh chin (mujahidin) s
c xo b mi li lm phm trn i v nu hy sinh
tnh mng th c ln thng Thin ng .
Cc khi nim Thin ng v a ngc trong Hi
gio c ly ra t Do-Thi-gio v cng ging nh Kinh
Thnh ca o C-c. Ngi ta hnh dung a ngc l 7
tng la chy, c qu d ti nc si vo nhng ngi
can ti: y ngi -Rp ch mun m t mc cao
nht a ngc trn gian l cc sa mc nng bng, ni h
ang sinh sng. Tng t nh vy, Thin ng l ni c
tt c nhng iu m ngi dn du mc trn sa mc hng
mong c: vn tc, cy ci, sng nc, hoa n quanh
nm. K vo c Thin ng s c hng tt c
nhng th m h khng c c h gii nh tri cy,
159
nc ung, sa ti, ng mt hay nhng th h khng
c php dng nh ru. H c mc nhng b qun
o lng ly, c nhng chng thanh nin p trai hu h
v nhng c v (houri) mt to, da trng vnh vin xinh
ti chung chn gi. o C c gio tng m t
Thin ng mt cch gn ging o Hi, nhng t ban
u Thnh Phao-l v cc tu s khc u chng ch ngha
hoan lc cho nn cc thnh vin ca Thin ng C c
gio u khng c gii tnh. bin minh cho quan im
ca mnh, cc nh Thn hc Hi gio cho rng vic hng
th vt cht ch lm pht trin thm nhn cch con ngi.
Kinh Co-ran c xem l bt di bt dch, khng ai c
quyn sa cu, i ch. V th m th k th 21, ngi
dn Hi gio vn phi quan nim i sng v x hi nh
cc th k u ca Cng nguyn trong nhng b lc dn
du mc.
T chc x hi theo Kinh Co-ran
Khi xy dng o Hi, ng Tin tri Mu-ha-mt
mun tin hnh mt cuc cch mng x hi vi nhng t
tng rt tin b ca thi by gi. Mu-Ha-mt mun xy
dng mt x hi khng giai cp, mt x hi bnh ng
trong y mi ngi c bn phn gip ln nhau. Kinh
Co-ran cng c qui nh v php lut trong x hi Hi
gio v cch t chc cc c quan quyn lc v hnh php,
T php, Lp Php.
b sung cho Kinh Co-ran, cc i sau su tm
nhng mu chuyn v nhng bi ging ca ng Tin tri
trong tp sch sun-na mi ngi do theo m hc tp
theo gng ng Tin tri. Gio phi chnh thng ca o
Hi ngy nay c gi l gio phi sun-ni. Cc d kin
trong sun-na ch tn ti do truyn khu t i ny sang i
kia li nn t chnh xc. Cc mu chuyn v cuc i v
160
cc li dy ca ng Tin tri cn c gi l Hi-i-th
(hadith truyn thng). Mc du cc ha-i-th gip ngi ta
tm hiu cuc i ca Mu-ha-mt nhng chng t c gi tr
v hay b sa i hay c ba t ra do cc nhu cu chnh
tr v gio l ca mi thi i. n th k th 9, ngi ta
thu thp c trm nghn ha-i-th trong s c rt
nhiu chuyn do dn gian by t ra. Cui cng, sau khi
loi b dn dn, cc nh Thn hc Hi gio ch cn gi li
6 tp ha-i-th do 6 tc gi bin son, th d nh tc gi
Al-Bukhari (cht nm 870) ch gi li 8.000 trong s
300.000 ha-i-th su tm c.
Sch sun-na qui nh lut php ca o Hi, y l
nhng hng dn trn mt Tn gio, t chc x hi v c
nhng hnh pht i vi ngi phm php. Cc hng dn
ny c a ra sau khi ng Tin tri Mu-ha-mt qua i
v l nhng suy lun t cc cu ca Kinh Co-ran. Th d
nh vic cm ung ru th Kinh Co-ran khng ni n
trc tip nhng cc nh thn hc da vo hai cu cm
gio dn ung ru: l cu 43, chng 4 ni l khng
c cu nguyn trong lc say sa v cu 91, chng 5
ni l qu Sa-tng dng ru vang kch thch lng th
hn ca ngi i.
Do vic Kinh Co-ran c nhiu ch m h nn cc
nh thn hc c th suy lun theo nhiu cch khc nhau.
Kt qu l gio phi sun-ni ca o Hi v sau chia lm 4
trng phi mang tn 4 v thn hc sng lp ra chng: l
Trng phi Ma-lch-kt (doMalik, ngi Medina,
cht nm 795 lp ra)
Trng phi ha-na-pht (do Hanifa, ngi Iraq, cht
nm 767 lp ra)
Trng phi sa-pht (do Safi, ngi Mecca, cht
nm 820 lp ra)
161
Trng phi han-ban-lt l trng phi bo th nht
chng li mi ci cch v v n d hiu i vi ngi t
hc cho nn n l ni qui t cc nhm Hi gio chnh
thng v qu khch ngy nay, nht l Saudi Arabia.
Kinh Co-ran phn bit r lnh th ca Hi gio
(dn Al Islam) v lnh th ngoi o (dr al harb c ngha
l vng t ca chin tranh v mu thun) Trong cc x
hi thn quyn Hi gio c t chc da trn Kinh
Coran, mi hnh ng u phi tun theo cc hng dn
ca Kinh, php lut v cc hnh pht cng do Kinh Co-ran
qui nh. Trong th gii hin i, vi s thng thng i
li, vi cuc cch mng v thng tin, rt kh m mt quc
gia c th c cc t chc chnh tr, kinh t, x hi ch da
trn Kinh Co-ran m thi. V vy cc ch thn quyn
ca cc gio ch ay-a-t-la Iran hay ca cc gao s m-
la Afghanistan trc y u gp nhiu kh khn ho
mnh vo th gii bn ngoi.
V mt t chc gia nh, Kinh Co-ran nhn mnh
n ch gia trng theo ng tc l c truyn ca ngi
-Rp. Nhng Kinh Co-ran cng cho php ngi ph n
c mt s quyn li: y l im tin b quan trng so vi
thi tin Hi gio nhng nu i chiu vi a v ca
ngi ph n hin nay trong cc x hi khc th cn nhiu
thiu st. Cc x hi trc hay c h tc git con gi, iu
m Kinh Co-ran nghim cm trong x hi Hi gio. Mu-
ha-mt cng cho php nui con trai v chnh ng cng nui
mt ngi n l lm con sau khi cc con ca ng ln
lt qua i. Nhng v sau, ng xc nh li l ch c con
mi c tt c cc quyn li. Cc gio ch ni tip cn
hn ch hn na bng cch xo b nhiu quyn li ca con
nui. Tn con thng c gn vo h ca b bng ch
ibn, bin hay ben. Con trai sng vi m cho n 7 tui sau
162
y theo cha hc ngh hay c nhn vo cc trng Hi
gio min ph ma-dra-sa (madrasa) v tr thnh sinh vin
Thn hc (taliban)
o Hi xem vic lp gia nh nh mt ngha v,
sng c thn l mt ti li, ngi ph n c thn khng
c t cch php nhn no c. n ng Hi gio c th ly
v ngoi o nhng con ci sinh ra bt buc phi theo Hi
gio, tri li ph n Hi gio ch c th ly chng ng
o m thi. Kinh Co-ran cho php n ng ly 4 v chnh
thc, khng phn bit c l, cn s nng hu xut thn t
thnh phn n l th khng hn ch. Ch a th ny l
mt iu cn thit khi s nam gii Hi gio b hao mn
lin tc v chin trn lin min. Ngi ph n khng c
quyn t chi mt ngi n ng do cha, anh hay ch,
bc la chn. Cn ngi ph n ngoi tnh s b nh p
hay b t chung thn, nhiu khi b x nm ngoi ng
cho n cht. Phi 4 nhn chng mi c kt ti ngoi
tnh mt ngi ph n.n ng c quyn b v hay ly hn
nhng phi c nhim v cp tin nui dng ngi v c.
Ph n Hi gio c nhiu quyn s hu ca ci nh
nam gii v c th i hc trong mt chng mc no. Kinh
Co-ran khuyn ngi ph n che tc theo tp tc c sn
ca dn trong vng v h xem tc ngi ph n c tnh
cch thing ling. Trong x hi Hi gio, hai gii nam v
n phi lun lun cch bit k c trong cc ba n hay cc
hi h nh m. Cuc sng ngoi x hi ch dnh ring
cho nam gii, ph n t khi ra khi nh, khi cn phi ra
ngoi nh n ngha a hay n cc phng tm th mang
mng che mt. Ch trong cc cuc hnh hng Mecca l
nam n c ln ln nhau v theo nguyn tc, y
nghim cm cc quan h tnh dc.
Kinh Co-ran cng cho php ngi ta c quyn mua,
163
bn v s hu n l. Nu b m l n l th con ci sinh ra
l n l t thu lt lng. Ngi Hi gio khng c bt
ngi ng o lm n l v ngi ngoi o khng c
quyn lm ch ngi n l Hi gio. Cc ph n n l
c ly lm hu u khng n t ngun mua bn m do
bt c trong cc cuc chin tranh. Kinh Co-ran khuyn
tn nn i x t t vi ngi n l, l mt im tin
b so vi lut php La-m c xa v lut php ny cho
quyn ch nhn git n l ca mnh. Mc du tt c cc tn
Hi gio u l anh em chung mt nh v bnh ng
trn mi mt (Kinh Co-ran chng 49, cu 10) nhng
ngi n l khi c nhn vo o Hi th cng vn cha
c ngang hng vi cc tn khc v phn bit h
phi eo mt chic vng tai.
X hi Hi gio, ngay t bui u gm c nhng
ngi ngoi o, gi l nhng ngi c che ch
(dhimmi). Mc du phi ng mt th thu thn gi l di
di-ya (djiziya), s phn ca h cng chng tt p g cho
lm. H khng c quyn mang v kh, khng c i
nga, khng c t cch lm nhn chng cc to n,
khng c c Kinh Co-ran, phi mc mt loi o qun
c bit, trong thnh ph th b dn vo sinh sng mt
khu ring bit, nh ca phi thp hn nh ca ngi Hi
gio. T th k th 10 tr i, cc cng ng khng phi
Hi gio (milla hay millet trong quc t-t-man), c th
t qun l, bu ra nhng lnh o i din cng ng
trc nh nc Hi gio. Tuy nhin nhng thng nhn
ngoi quc khi n mt nc Hi gio u t v lm n,
bun bn th c hng mt qui ch c bit.
Trong i sng hng ngy, cc cm on t Kinh
Co-ran cng kh nhiu, c bit v thc phm, tn
khng c n tht heo, tht ch, tht chim. Cc th tht
164
khc th c n nhng phi c chun b v ch bin
theo nhng nghi thc c bit trong cc ca hng Hi gio
Trn mt kinh t, o Hi nghim cm vic cho vay
nng li nhng li cho php ngi ta lm giu v ca ci
lm n uy tn ca con ngi. Kinh Co-ran c rt nhiu qui
nh v thng nghip, iu ny cng d hiu v chnh
ng Tin tri Mu-ha-mt xut thn t ngh dn cc on
lc i bun bn, cc tn n vi o Hi sm nht
u thuc gii thng gia k c cc v gio ch u tin.
Trong x hi Hi gio ban u, cng nghip tp trung vo
vic khai thc cc hm m. Mc du hm m, trn nguyn
tc l s hu ca Thng , tc l ca cng ng nhng
nhng ngi ch m c hng ch khon sn phm,
ch ng cho nh nc 1/5 sn lng hng nm. Cc
ngnh tiu, th cng nghip trong cc thnh ph thng c
i din c bu ra giao thip vi chnh quyn trn
mt hnh chnh. Tuy nhin ting ni ca h rt yu t so
vi cc nhm thng gia. Du sao th y cng l hnh
thc cng on bo v quyn li cho ngi lao ng.
T chc chnh tr trong mt x hi Hi gio theo
mt c cu thn quyn, trong chnh Thng giao
ph cho mt ngi i din nm gi mi quyn lc th
tc, ngi i din ny lc u l ng Tin tri Mu-ha-
mt, sau y l cc v gio ch k tc ng Tin tri. Cc v
gio-c.h li u quyn cho mt b my hnh chnh iu
hnh mi cng vic trong nc.
Quyn hnh php u do cc gio ch nm
trong tay. Bt k ngi Hi gio no cng c th tr thnh
gio ch. Lc u cc gio ch c bu ra, nhng sau
li theo ch cha truyn con ni nh cc Hong , tuy
nhin khc vi Hong , cc gio ch va l v lnh t
ngoi i va l ngi c quyn lc tn gio cao nht v
165
ngay t v gio ch th hai ca Hi gio l Umar, cc gio
ch cn mang thm danh hiu Thng lnh cc tn
(amir al muminin). Quyn lc ca cc gio ch tht l
tuyt i nn hay c lm dng v trong lch s, nhiu cuc
ni dy xy ra chng li quyn lc ny. B my chnh
quyn gip gio-ch c t di s lnh o ca mt t
tng vi-dia (vizir c ngha l ngi ph t mang gnh
nng) v gm nhiu b trng. Ti cc a phng gio
ch u quyn ch huy qun s v dn s cho cc tiu
vng (amir hay emir c ngha l thng lnh). Dn chng
ch tip xc vi chnh quyn ch yu qua trung gian cc
cn b thu thu.
Quyn lp php trong x hi Hi gio hu nh
khng c, v c Kinh Co-ran lm c s. Tuy nhin,
trong chi tit, khi c mt vn no c t ra, cc
nh thn hc (ulamt) bt u nghin cu i n mt
kt lun m theo h l theo ng tinh thn Kinh Co-ran.
Cc kt lun ny sau c a vo b lut Hi gio gi l
sa-ri-a (charia c ngha l con ng phi theo).
V c 4 trng-phi gio l khc nhau nn cng c
nhng khc bit trong lut php Hi-gio tu theo tng
vng. V lut php Hi-gio khng i hi mt vn bn
chnh thc nn cc quan to (cadi) khi xt x ch da vo
cc quyt nh (fatwa) m cc c vn php lut (mufti)
a ra. Lut Hi-gio c bn cht khc nghit hn lut ca
cc tn gio khc v n xem y l mnh lnh bt di bt
dch ca Thng trong kinh lut Do thi (Tora) chng
hn ch l mt hp ng gia Thng- v dn Do-Thi.
Cc x hi Hi gio thn quyn nguyn thu (v c ngy
nay) u p dng lut sa-ri-a, xem n l biu tng ca
quyn lc m Thng trao cho cc lnh o ni trn
th. Trong lut php Hi gio, cc hnh pht u c qui
166
nh r tu theo tng ti danh. Nng nht l ti b o th
b x t hnh cng nh ti cp bc. Trm cp b x cht
tay (Coran 5/38), trai gi b 100 roi, vu co b nh bng
roi cng nh ti ru ch. Nhng ti nh thng ch b
khin trch, x l hnh chnh. Nhiu ti nh v khng c
hnh pht qui nh chnh thc v li do cc nhn vin cnh
st xt x nn nhiu khi kh tu tin. Mi vng lnh th c
mt v chnh n do gio ch b nhim, cc a phng th
c nhng quan to cp di. Ngoi ra cn c nhng ph t
thm phn (muhtaib) theo di cc vn lin quan n
thng mi nh nghin cu cc hp ng mua bn, kim
tra cht lng hng ho, kim tra vic cn o, gi gn trt
t trong cc ch v dn xp cc tranh chp gia ch v th
Lut Hi gio c nhiu iu khon lin quan n
cc tranh chp v vic s dng nc ti tiu trong nng
nghip. iu ny cng d hiu, v cc nc Hi-gio nm
trong nhng vng t ai kh cn, vic phn phi ngun
nc phi c qui nh rt r rng. Khi o Hi chinh
phc Ty Ban Nha h c lp ra y nhng to n chuyn
v cc vn ngun nc, ngy nay vn cn tn ti.
V mt thu kho, ngi Hi-gio phi ng thu
b th bt buc da-ct v ngi ngoi o ng thu di-di-
ya c nh nc bo v. Nhng ngi ngoi o cn
phi tr thu in th gi l kha-rt (kharadj), cch tnh
thu ny rt phc tp v n tu thuc din tch canh tc,
mc ph nhiu ca t ai, chng loi cy trng, nng
sut t cCng nn bit rng lut thu m h khc
i vi nhng ngi ngoi o c trong -quc C
c By-dng, nhng ai khng theo o ca Gi-su phi tr
mt khon thu thn ht sc nng n. Tt c thu m thu
c u tp trung vo cng qu nh nc.
Kinh Co-ran c xem l b lut c bn t mi tn
167
Hi gio vo cng ng Um-ma. Di thi gio ch
Uthman (644-656) Kinh Co-ran c hon chnh thm v
c cng b di dng chnh thc, nh Hi-gio to
ra c mt con ngi mi, con ngi Hi gio, c lng
tin vng chc vo chn l ca mnh, c lng t ho vo
cng ng Um-ma, mt cng ng c tnh on kt v gn
b cao . Tnh thng nht cu cng ng cn c pht
huy hn na khi cc tn phi lun lun cm v kh
chin u chng li o C-c m ch trng lc y l
tiu dit ht ngi Hi gio hay t ra cng bt h b o
theo mnh. Qua cc cuc Thnh chin thng li, ngi Hi
gio thy mnh hn hn cc tn tn gio khc, c bit
l C-c gio, chin u lin tc chng li hai quc
C c La m v By-dng, qun Hi gio nhiu ln tn
cng vo cc th Roma v Constantinople ri cui cng
dit tan quc By-dng, to nn mt vng lnh th Hi
gio hng mnh.
(Trch quyn o Hi th gii -Rp- Vn minh- Lch s.
Nh xb tng hp TP. HCM T trang-45 . Kinh Thnh Coran)
168
V- gio (Vedism)
B-La-Mn gio (Brahmanism)
n gio (Hinduism)
VI- Trit l B-La-Mn-Gio
B-LA-MN (Tn gio)

B-La-Mn ( S, P: brhmaa) [Pht hc]
Theo Pht hc th: Danh t ch mt cp, mt hng
ngi ti n . Thuc v cp B-La-Mn l cc tu s,
trit gia, hc gi v cc v lnh o Tn gio. Dn chng
n rt tn trng cp ngi ny. Trong thi c Pht
hong ha, cp ny l cp th hai ca bn cp (sau thi
c Pht n by gi l cp cao nht) trong h-thng x
hi v v vy, h rt kiu mn. Nhiu B-La-Mn cho
rng, ch h mi mang dng mu trng l dng mu
trong sch v tt c cc hng ngi cn li ch sng
phng th h. Trong nhng bi kinh thuc vn h P-li
(B kinh), Pht khng h chng i giai cp B-La-Mn
nhng li bo rng, khng phi sinh ra trong mt gia nh,
dng di B La-Mn l t nhin tr thnh mt B-La
Mn. Ngi ta tr thnh mt B-La-Mn vi nhng
hnh ng, nhng ngh cao thng v chnh l nhng
tiu chun ch tht. Bt c ngi no cng c th c
gi l B-La-Mn nu h t nhng t cch ni trn. y
l mt chin thut tuyt vi ca c Pht khi Ngi chuyn
ngha giai cp B-La-Mn thnh mt danh t o c
B-La-Mn, tc l mt ngi c y c hnh, vt
mi giai cp x hi thi (Tp b kinh). Pht thuyt
trong Tiu b kinh (T thuyt I. 5, udna):
169
Ai la bt thin nghip
i trn ng thanh tnh
Tinh tin, thot tri buc
Ta gi B-LA-MN
c H-Php ni: Cn na, cn o Brahma, tc
l o B La Mn cho rng: thuyt gii thot ca Ngi l
thuyt do nhin ch khng c g ht, sau chnh mnh Ngi
to phm v i t Nhn v, Tin v, ln n Pht v, ai cng
c th i n c ht. Lut gii thot ca Ngi do nhin
ch khng c chi l. Nhng l l y lm cho u c con
ngi tm chn cng suy ngh cng kh quyt nh c.
Ta t hi, th no gi l chn ? Th no gi l gi ? Theo
l tr ca con ngi c l ny "Tm chn l ng s tht
hn ht.
B-La-Mn gio di mt Cao-i:
n- thu trc tin th l thuyt a Thn
(Polythisme) v t tng c nhn thng hay ng c
quyn nng To-ha m so-snh cng mnh, bi th m
cho cc quyn lc v hnh cng c khn ngoan cng s
quyt nh. Sau li t tng y tr li xu hng v ng
Ch-Tn dng cn bn cho o B-La-Mn (Brahmanis-
me) t th. To ha Cn Khn sanh ra do mt ch quyn
ca Tri. Tri lp nn i v i, m i kia pha ln cng
Tnh. Ngi to ra gi l Brahma, Ngi dit gi l Civa,
Ngi bo tn gi l Vichnou, y mi gi Ch-Tn Tam
Th (La Trinit). (Khu bi Thing ling v)
NH NGHA:
B-La-Mn l ting phin m t ting Phn:
Brahma. o B-la-Mn l mt Tn gio rt c ca n
, xut hin trc thi c Pht Thch-Ca, tc l thuc
Nht k Ph . o B-La-Mn bt ngun t V--
gio (cng phin m l Ph--gio) o B-La-Mn
170
pht trin n th k th nht sau Ty lch th bin thnh
n--Gio.
o B-La-Mn th ng Brahma l ng ti cao
ti linh, l linh hn ca v tr.
Nhng cng trnh kin trc ni ting ca n- v
cc nc ng-Nam- nh: Konarac, Kharujaho, Angkor
Watt, Mahabalipuram, Loro Jong Grang, Thp Chm
Vit-Nam v nhiu tc phm trit hc ln n nh
Ramayana, Mahabharata, u ra i trn nn tng ca o
B-La-Mn.
Sau y ln lt kho st qua: V--gio, o B
La-Mn v n--gio
I- V--GIO: y l mt tn gio ti c ca
n . Gi l V gio v tn gio ny xy dng gio
thuyt trn Kinh V . (Vda: Phin m V- hay Ph-
, ngha l Thng hiu). V--gio th cng thin
nhin, gm nhiu tn ngng, c nghi l, c ba ch, do
cc truyn thuyt ca th dn da en Dravidian bn o
n , phi hp vi cc tn ngng ca dn tc da trng
t phng Ty Bc n xm lng, nht l dn da trng
Aryan trn vo pha Bc n , khong 1550 nm trc
Ty lch.
B Kinh V- vit bng ting Phn, ca ngi
Aryan, gm 4 tp, trong c cc bi ht ca tng Thn
linh, nhng li cu nguyn, nghi thc t t v cc cu ph
ch b mt, nh sau:
1- Rig Vda: Phng theo m dch th Rig Vda
c ngha l Lun r v s khen ngi (tn tng), hnh thnh
vo th k th 20 TTL (trc Ty lch), gm 10 quyn, tp
hp cc bi ca ngi Thn linh, c 1028 bi.
2- Sama Vda: Phng theo m dch th Sama
Vda c ngha l Lun r v cc s ca vnh, hnh thnh
171
vo th k th 10 TTL, gm cc bi dng ht xng
khi cng t, tng cng 1549 bi.
3- Yayur Vda: Phng theo m dch th Yayur
Vda c ngha l Lun r v cc vic t t cu o, trong
y bao gm cc bi cu nguyn trong nghi thc t l. Ba
loi Kinh Vda trn c s dng trong thi gian t l,
u do hng Tng l ty nghi ch xng, phng tng.
4- Atharva Vda: Su tp cc ch thut, khng
quan h n vic cng t, hnh thnh vo th k th 10
TTL, tng cng c 20 quyn. Tuy ch yu chp cc php
thut v ba ch, nhng xen k vo c cc bi khoa hc
lm mm mng cho Thin vn hc v Y hc sau ny.
Bn b kinh Vda trn, sau ny u c nhng sch
vit bng ting Phn gii thch ring cho mi b.
Gio l c bn ca V- gio cho rng, con ngi
thng xuyn c mi quan h vi Thn linh v c s ha
ng vi v tr. Do , ch c cng t, cu o th con
ngi mi c Thn linh ph h trong mi cng vic.
Song hnh vi cc bui cu nguyn l nhng cuc hin t
ln. Nhng hin t nh : Tht, b, sa, ru, c dng
ln Thn linh bng cch t trn gin ha.
Vic cng t Thn linh rt quan trng, nn dn dn
i ng cc thy cng t tr nn quan trng, c uy tn v
quyn lc nht trong x hi n , hnh thnh ng cp
Tng l B-La-Mn sau ny.
II- B-La-Mn gio:
o B-La-Mn hnh thnh trn c s V--gio
khong 800 nm trc Ty lch, tc l mt thi gian
khng di lm trc khi c Pht Thch-Ca m Pht gio
n-. o B-La-Mn a ra nhng kinh sch gii
thch v bnh lun kinh Vda nh: Kinh Brahmana, kinh
Upanishad, gii thch v Maya (tc l Th gii o nh) v
172
v Nit bn. o B-La-Mn th ng Brahma l ng ti
cao ti linh, l linh hn ca v tr.
1- S phn chia giai cp x hi:
o B-La Mn phn chia x hi n- lm nm
giai cp. Ai sanh ra trong giai cp no th phi mi trong
giai cp sut i.
a/-Giai cp trn ht l cp Tng l B la mn: H
t cho rng h c sanh ra t ming ca ng Phm thin
(Brahma) nn h c quyn gi a v ti cao trong x
hi, c quyn cng t Thng- v cc thn linh.
b/-Giai cp th nh l St--L: H c sanh ra
t vai ca ng Phm Thin. Giai cp ny gm cc bc
vua cha, qu tc, trng gi, cng hu, khanh tng. H
nm quyn cai tr v thng pht dn chng.
c/-Giai cp th ba l Ph-x: h c sanh ra t
hng ca ng Phm thin. Giai cp ny gm cc nh
thng mi, cc tri ch giu c. H nm kinh t, chuyn
mn mua bn lm n vi tng lp dn chng trong x hi.
d/-Giai cp th t l Th--la: H c sanh ra t
chn ca ng Phm Thin. Giai cp ny gm cc nng
dn v cng nhn ngho kh
e/-Giai cp th nm l Chin--La: y l giai
cp thp km nht trong x hi n , gm cc ngi lm
ngh hn h nh: , lm mn, cho ghe, git sc vt...
Giai cp trn ht l cp Tng l B la mn da vo
th lc tn gio cng c a v v quyn li ca h. H
tm phng php bo h v duy tr ch giai cp,
nng theo thn thoi, ch ra lut php Manu, k th giai
cp, khng cho g ci gia hai giai cp khc nhau.
2-Gio lut: Gii Tng l B la mn c chia
lm ba bc: S khi, Trung v Thng
S khi l nhng v s cng l thng v nhng v
173
phc s ni n cha. H tng ba b Kinh Vda u, gm:
Rig-Vda, Sama-Vda, Yayur-Vda. H hnh l, chng l
cc cuc cng t nn thng trc tip vi dn chng.
Bc Trung: l nhng v s bi ton, tin tri, thnh
qu thn, thnh thong h lm vi php linh cho dn chng
phc. Hng ny c v ging gii b kinh Vda th t v
Atharva Vda. B kinh th t ny c ni dung cao hn ba
b kinh trc v c nhng cu thn ch.
Bc Thng l nhng bc cao hn ht, gm cc v
s khng cn trc tip vi dn chng. Hng ny chuyn
nghin cu cc lc v hnh trong v tr.
Hng B-La-Mn S khi phi tu hc 20 nm mi
ln hng trung. Hng trung tu hc 20 nm mi ln hng
thng.
Trn ht l mt v s chng qun Tn gio lm
Gio ch. V gio ch ny c 70 v s ph t. Cc Tng l
B-La-Mn phi gi 10 iu gii lut, l:
1-Nhn nhc. 2-Lm phi (ly iu lnh m tr iu c)
3-iu . 4-Ngay tht. 5-Gi mnh trong sch. 6-Lm
ch gic quan. 7-Bit rng Kinh lut Vda. 8-Bit r ng
Phm Thin. 9-Ni li chn tht. 10-Gi mnh ng gin.
3- Thuyt Ashrama: Thuyt Ashrama v 4 giai
on m con ngi phi tri qua cho i sng trn th
nhp vo vic hnh s Tn gio, nh sau:
a/-Phn hnh k: Theo Thy hc tp Kinh Vda,
tip thu hun luyn Tn gio, thi gian l 12 nm.
b/-Gia tr k: Sng cuc sng th tc gia nh,
ly v sanh con, lm cc ngnh ngh trong x hi mu
cu cuc sng, khng vi phm chng li bn phn ca mt
Tn B-La-Mn, tin hnh vic th cng gia nh v
b th.
c/-Lm th k: Vic nh xong, bn thn hoc dt
174
theo v vo n c trong rng, sng i kh hnh bn
thn chng ng c ng Brahma.
d/-n th k: b nh i vn du bn phng, sng
bng cch nhn b th ca dn chng, mc ch t
c s gii thot ca linh hn.
4- Brahman v Atman:
Brahman l ngun gc ti cao ca v tr, tc l
i ng, i v tr, i hn, nay thng gi l Thng
Atman l bn ng ca con ngi, l bn ng, l
Tiu hn, Tiu v tr. N ch l mt phn rt nh ca i
ng. Do Brahman v Atman ng bn cht, nn thng
ng c vi nhau. Tu luyn l t c s gii thot
ca linh hn khi cc kh no rng buc ni ci trn
em Atman tr v hip nht vi Brahman.
Nhn thc c chn l ny, khng phi do tr tu,
m do s gic ng ca ton b bn th. Nu khng gii
thot c th khng dt khi Nghip (Karma), tc l
khng dt khi Lun hi, phi u thai tr li ci trn, ht
kip n ti kip kia.
5- Nghip bo - Lun hi:
Kinh Upanishad nu ra vn Nghip bo v
Lun hi mt cch c h thng.
Nghip (Karma) c to ra bi nhng hnh vi
thin c ca con ngi, s quyt nh vic Lun hi
chuyn kip ca Linh hn ngi y sau khi cht. Nu
ngi no lm iu thin, Linh hn s c chuyn kip
thnh ngi giai cp cao hn v c th thnh mt v
Thn, nhp vo Thin o. Nu ngi y lm nhiu iu
c th Linh hn s chuyn kip u thai vo nhng giai cp
thp km kh s v c th b trng pht a y.
Con ng gii thot l Thin nh, nhng con
ng tu ny qu kh hnh, t ngi theo c, nn a s
175
Tn theo vic th cng thn linh, t km ch dc vng
ca mnh m lm vic t thin.
III- n--gio:
o B-La-Mn l mt quc gio ca nc n .
Nhng khi Pht gio ca c Pht Thch-Ca truyn b th
nh hng ca o B-La-Mn thu hp dn. Qua nhiu
ln ci cch ph hp phn no tro lu tin ha ca dn
chng, n th k th nht sau Ty lch, o B-La-Mn
bin thnh n--gio (ni tt l n-gio)
n--gio vn gi nhng nt chnh ca o B
La-Mn, th ng Brahma, v sau th thm hai ng na
l Civa (Shiva) v Vishnu (hay Chrisna).
- ng Brahma l Thn Sng to.
- ng Civa l Thn tranh u.
- ng Vishnu l Thn Bo tn.
Ba ng y hp li gi l Tam V nht th (o
Cao-i tn cc ng y l Tam Th Pht cai qun ba
Ngun:Thng ngun, Trung ngun, H ngun, hin tc
Tng t trn nc Bt-Qui-i- Ta Thnh Ty Ninh.
n--gio cn th cc v thn thu xa khc nh:
Thn Sm Indra, thn Mt tri Surya, Thn la Agni, Thn
gi Vayu, thn khng trung Varuna.
n--gio vn gi s phn chia giai cp ca x
hi ging nh o B-La-mn.
n--gio phn thnh nhiu Chi phi, ch yu c
hai gio phi ln l Vihnu v Civa (Siva) ng thi nui
dng nhiu mn phi trit hc m ni ting nht l hai
mn phi: Vdanta v Yoga.
d dng ha nhp vo ng o dn chng
giai on ny, nhiu nghi thc t l c n gin ha,
nhng s hin t sc vt tn km c bi b. n th k
th 19 v 20, mt s nh hot ng ni ting ca n
176
nh: Ram Mohan Roy, Rama Krishna, Viveka Nanda,
lm cuc canh tn ln i vi n gio, phc hi nhng
gi tr c bn v loi tr cc yu t lc hu v thi qu ra
khi t tng ca o ny. Chnh nh kh nng thay i
thch ng m n--gio vn lun lun l Tn gio chnh
ca ngi n v c nh hng su xa n mi tng lp
dn chng t xa n nay
Theo thng k s lc nm 1980, n--gio hin
nay c ti 554 triu tn , a s l ngi n-.
Trong nhng nm gn y, nhng hot ng mang
tnh Quc t ca n--gio rt phong ph:
Nm 1979 ti Allahabad (n ), nm 1980 ti
Colombo (Tch lan), nm 1981 ti Npal, ln lt triu
tp i hi cc Tn theo n--gio trn ton Th gii,
tho lun cc vn kh-khn ca n--gio, lm th
no cho n--gio thch ng vi i sng vn minh ca
dn chng hin i v thit lp nhng mi lin h quc t
gia n gio vi cc Tn gio mt cch hu ngh tt
p.
177
VII- SO SNH CC TRIT L TN GIO

VI CC TRIT L CAO I GIO PHN
RNH CH HN CH KM CA I BN
A- TAM GIO THT K TRUYN

Duyn khi: Thy dy r ngay t bui u trong
Thnh Ngn Hip Tuyn cn ghi li nhng nguyn nhn
chnh v vic tht k truyn ca cc Tn gio, nn mi c
xut hin i-o Tam-K Ph bui nay:
1- PHT GIO:
T vic Pht gio b b n K truyn tht:
Ngy19 thng 4 Bnh Dn (dl: 30 Mai 1926):
Pht dy: T trc TA ging sanh lp Pht Gio
gn su ngn nm th Pht o chnh truyn gn thay
i. TA hng nghe chng sanh ni Pht gi v ngn! Nay
nht nh ly Huyn diu m gio o, ch khng ging
sanh na, ng chuyn Pht Gio li cho hon ton.
Dng ny, t y ch chng sanh chng tu b a
A T, th ht li ni rngPht tng v gio m chi ti
na. TA ni cho chng sanh bit rng: Gp TAM K PH
ny m khng tu, th khng cn trng mong siu ri.
Nhng hi thay Pht Thch Ca au n bi l do:
(Ngy 5-4-Bnh Dn (Samedi 5 Juin 1926).
Vn t Lc T th Pht Gio b b li, cho nn
tu hu cng m thnh th bt thnh; Chnh Php b ni
THN T lm cho ra mt Chnh Gio, lp ring php
lut buc mi o Thin.
TA v lut lnh Thin mng ra cho nn cam
vy, lm cho Pht Tng tht chnh c trn ba ngn nm
nay. V TAM K PH , Thin a hong khai, ni
"Ty Phng Cc Lc v "Ngc H Cung mt chiu
178
truyn siu ri chng sanh. Trong Pht Tng Nguyn L
cho hiu trc n bui hm nay ri; ti Tng
khng kim chn l m hiu.
Lm k chu kh hnh hnh o. i! Thng
thay! Cng c cng, m thng cha h c thng; v vy
m TA rt au lng.
TA n chng phi cu mt mnh ch Tng m
thi; v trong th him bc Thn, Thnh, Tin, Pht phi
a hng trn, TA ng lo cu vt.
Ch Tng, ch chng sanh hu cn hu kip, ng
gp K PH ny l ln cht; phi rn sc tu hnh,
ng m mng hoi trng gi lut. Ch Sn c o cng
chng l do ni mnh hnh o. Php hnh o Pht Gio
dng nh ra si ht, tng t nh gn bin T o
Bng Mn. K truyn tht, ch sn cha h bit ci
sai y do ti ni no; c m theo lut Thn T, th ng
mong mi v Ty Phng m ca Ty Phng vn c b
ng, th c thnh chnh qu do ni no m bit chc vy.
Ta n vi huyn diu ny, th t y TA cng cho ch
Tng dng huyn diu ny m hc hi, ngy sau ng
ti rng v tht hc m chu tht k truyn. Ch Tng t
y chng ng ni Pht gi v ngn na.
1/-Ti sao Thy ni: Php hnh-o Pht Gio

dng nh ra si ht, tng t nh gn bin
T o Bng Mn?
1-Phi thy rng php tu hnh ca Pht gio qu
cao siu v kh khn v cng:
Th nht l Kinh ca Pht gc t ting Phn, l
mt iu kh; li na c Tam Tng khi thnh Kinh v ri
Ngi dch ra ting Trung hoa l mt iu kh th hai, v
vi chnh Ngi m cn s khng dch ht , hung chi i
179
vi ngi nc ngoi mun hc Pht tht kh qu, v ngn
ng bt ng. V li ting Trung hoa li kh hc m kh
vit na, trong khi ting Trung hoa c n 214 b gc, so
vi ting Vit ch c 24 ch ci m thi, d l ting n
m, nhng mt ch rt nhiu ngha Nht t lc nghm !
Th n c mt bi kinh Vng sanh Thn Ch
gc ting Phn l mt bi duy nht trong Kinh Cao-i,
m c bao nhiu ngi hiu c ngha ca Kinh, ng
ni chi n s qun trit. y l bi ch c ln cu
nguyn cho hn ngi qu vng sm c siu thot:
Nam-M A-Di-a B D, a Tha D a D, a
it D Tha, A-Di R- B-T, A-Di R-a Tt am B
T, A-Di R-a, T-Ca Lan-, A-Di R-a T-Ca-Lan a,
D Di-N-D D-Na Ch-a Ca-L Ta-B-Ha.
Thit ngh rng nhng ngi theo Pht tr ra nhng
bc i c, Ha Thng ngy xa th khng dm bn ch
cn hn 99% d c c rm ran Kinh Pht nhng chc
chn rng khng ai hiu c g ht. Ch c iu l mc o
c mu sc v kiu v ging nh ca Pht m thi. Hi
vy c Kinh m khng thu o ngha l ca Kinh th
lm sao c cm, khng cm lm sao c ng. Th nn vic
tht K truyn l mt vic ng nhin. V vy Pht
gio qua hai k Ph ch c 6 c nguyn nhn thi.
T s sai lch nh bin sanh nhiu sai bit ln mi
ny ra vic Thy Tng nhn tin tng kinh mn lm
ngh sng. T li nhiu s mai ma cho i.
Nu so ra o Cao i ch lo vic Ph , khng
nhn tin ca bt c ai, trn tinh thn Ngha Nhn o c
tht s; cn Kinh Cao-i nht nh khi c ln l hiu
ngay, cm ng ngay. Hn na ci li vn vn nh li vn
Lc bt, hoc Song tht lc bt hay l T tuyt cng to
nn nhng m thanh trm bng, rt d hiu, d nh, d hc
180
v to mt m hng thm cm v cng. Nht l nhng
bui chiu hay gi khuya, gi sng m nghe Kinh Pht
Mu vang vang ln n mi thm tha lm sao:
Ngi trng con ng phi thng,
M em con n tn ng Hng Sanh.
Xa con khng thu ci nhnh,
V ng o b bit cnh hoa ri
Nhng c mt iu d nhn ra nht l du Pht
trn 2.500 nm, Cha hn hai ngn nm m cc v theo
Pht, theo Cha mi ln c Kinh u phi cm bn tc
l phi c quyn Kinh trc mt. Tt nhin l cu Kinh
kh thuc, kh nh. Khi khng thuc, khng nh m
c th cng ging nh c sch m cha hiu ngha cho
chnh mnh th ngi khc lm sao hiu?
Khc vi ngi o Cao i im , khi
bc chn vo ca o, lut buc su thng phi thuc
Kinh, du cha thuc th trong cng ng, trong tp th
tng c ri nghe theo cng nh, cng thuc lun. Ngi
ngoi quc c s n phc o Cao-i ch : khi thy
trong thi Cng d my ting ng h m kinh vn thuc
mt cch thun thc, ging trm bng theo ting n du
dng, nhp nhng; ngi ngi trt t, im lng. Khng ai
lm mt iu g ngoi nhng nghi thc ca thi cng.
Trong khi cc Tn gio khc cha c s trt
t, n np nh vy. H v nh Th, n cha, mnh ai ny
ng ngi ch no ty , mun c Kinh g th c, mun
ra v lc no khng ai bt buc. Mun thp nhang ty ,
h t nguyn mt b nhang bt c ln nh, va cm vo
th c ngi em qung vo l la cho chy tiu khi
phi ngt ngt, hoc gy nn chy rng (nh ni B).
Xem ra nh vy th h t tin, ch khng c s knh
thnh g ht. Nhiu ngi phn i vic nghi thc khc
181
khe ca o Cao i khng cho h t t nhang. Vi
o Cao i l phi thp nhang cho trng kiu cch, ng
nghi thc: Ch dnh ring cho ngi c bn phn trc ni
m thi, ch khng mt ai c quyn lm theo ring
2/- o Cao i c Th php v B php
Ngi tu theo o Cao-i l hnh Th php
t c B php, tng bc, tng bc i trn con ng
Th php l Phng s nhn sanh, phng s vn linh tc l
phng s Ch linh, m Phng s Ch linh tc l Phng s
cho Tri. M ng tri th khng bao gi thiu n mt ai tt
c Bao nhiu cng qu by nhiu phn ng s tr hay
l hn na, tc nhin tr li cho ngi v Thn, Thnh,
Tin, Pht. Ni ci thing ling tt nhin phi c cng
nhn khi cng y qu .
3/-Gio ch cc Tn gio khng cn
l huyn thoi
c H-php ni: c Pht T, tc nhin c
Pht Thch Ca Mu Ni, c thy con ci c Ch Tn
nghe c Narada Thera thuyt o ri. Ngi ni c Pht
Thch Ca l ngi cng nh chng ta, c xc thn nh ta,
sng cht nh ta, ch khng phi l ngi trong Thn
thoi. Nhng ci cao siu v tm hn ca Ngi, v tin cn
Thing ling ca Ngi ln ti Pht v. Ngi ti kip lm
ngi vi mnh thn phm ca Ngi cng nh ai kia vy
2- LO GIO: Vi c Thi Thng o Qun
n i vua V inh nh Thng bn Tu (1324
trc Ty lch), c Ngi mi ging sanh xung trn danh
l Lo-T. Vic ging sanh ca Ngi rt huyn diu phi
thng. Theo truyn thuyt: vo i vua Bn Canh nh
Thng (1461 trc Ty lch), c mt nng con gi gi l
Ngc-N va c 8 tui, con ca mt gia nh o
182
c, ra chi sau vn, thy trn cy L c mt tri chn
tht ngon, c lin hi n. n xong, c cm thy mi mt v
c thai. Cha ca Ngc-N thy s l k, lin ton qu m
Dng, on bit c mt v i Tin ging trn trong
bng con gi ca mnh, nn mng r v nui con gi rt
k. Nng Ngc-N chu mang thai nh vy mi cho n
gi m khng sanh. n nm Ngc-N 80 tui, tc l
mang thai ngt 72 nm. Trong Kinh Tin gio c cu:
Nh ngot thp ng, Phn tnh ging sanh.
Ngha l chn linh Ngi ging sanh xung ci trn
vo ngy 15 thng 2 m-lch. c Lo T c ging c cho
bit nm ging sanh ca Ngi trong 4 cu th sau y:
L o mm tc tng long ln,
LO luyn n thnh nh xc thn.
T ph ngi tu lo nu thuc,
GING sanh Thng i V inh qun.
Bi th khon th 4 ch: L Lo T ging. Cu
th cui c ngha l Ging sanh vo thi nh Thng, i
n vua V inh mi cho i.
Tht l huyn thoi. bit huyn thoi ti sao
khng b qua m vn duy tr n ngy nay v mi mi?
y l mt trit thuyt cao siu, cho n ngy nay l thi
k m vn minh khoa hc xem nh cn bng vi o hc
mi c th gii c bng thuyt khoa hc, nguyn t.
By nhiu bng chng cho thy rng: c Lo T
l mt i Tin nn ci l Thin bin vn ha y bng bc
c th tm tt my cu:
Trc nht l Ngc-N va c 8 tui, th
ch Ngc (5 nt) n (3 nt) Cng chung l s 8, ph
hp vi 8 tui, y l m Dng Bt Qui: tc l Tin
Thin v Hu Thin Bt Qui thnh hnh. S 3 l ch
183
Ngi ng vo hng tam ti . Tam ti hip vi m
Dng thnh Ng hnh (s 5) M chnh hai kh ny to
thnh mt mu ngi LO T thng Dch; Ngi cng
mun dy ngi i phi hiu Dch n mc cao siu mi
thu c l bin ha ca v tr. Khi ngi Cha nng
on qu m Dng bit c thin Thn ging. Th m n
nm 80 (ba ln con s 8 l 24, tc l 24 chuyn thuyn Bt
Nh m c Ch-Tn dng ch nguyn nhn n trn. Bt
nh tc l Tr hu ca ngi tu. Bui Ngi mi cho i
bn ci L (7 nt) S 7 l nguyn nhn ca tht tnh
to ra con ngi; m khi nguyn c Ngi cng do cy
L, m ngi mun hiu c Ngi, mun n vi O
phi hiu L (12 nt) ca tri t. Vy o l L, th
nn t xa n gi qua cc thi k m o u c Thi
Thng o T l tin thn, sau l L Lo Qun. Nay
qua Tam k th c L Thi Bch, c ngha l mun tm
n Tin o phi hiu su v L Lm ngi r thu
l su. Nu c hiu nguyn ngha th thy ra ton l
nhng iu hoang tng, tc l tng tng ra nhng
chuyn hoang ng. V l m nhng ngi c cht t
khoa hc th cho rng Tn gio xa ri khoa hc, ri t h
tm n khoa hc thc nghim hu nh Tn gio
mt phn; phn khc h a khoa hc n nh cao mong
tha mn cuc i vt cht ny. Nhng rt li ri thin tai
pht chc ph tiu cng trnh ngn nm, ngn nm ca h,
mt phn chm m vo con ng vt cht n sa a.
y l mt ci bnh trm trng ca nhn loi na ka.
V sao ? -V ci l o b tt nghn khng ai gii
thch gim. M thc s thi y c gii thch cng khng
hiu. Bi v khoa hc thc nghim i sau khoa hc siu
184
hnh nhiu qu. Bng chng trc mt l dn Vit Nam
hnh din mnh l Con Rng chu Tin ging Hng
ging Lc th m ta c bao gi thy Rng, thy Tin
cha? Cha ! cha bao gi thy! cha thy th ly g lm
t ho ? T tin ta ngy trc sanh trng (mt bc trm
trng) m sao gi ny chng ta sanh con ? Nu ng v
nhn vn th chng ta b mt gc, b lai ging chng?
Nu ng v khoa hc th v l, Rng Tin khng
thy bao gi th ai l vt t ? Nu l hoang ng, l
huyn hoc, l phi l sao khng b i ?
Cng nh Thin Cha gio ni l T tng l hai
ng u tin l ng Adam v B Eva kt hp. Ban u
ng Adam mt mnh bun mi mc xng sn tri nn
nn B Eva, nhng c Cha Tri cho h sng trong
vn a ng yn m qu m li nghe li d d ca loi
rn, n phi tri cm nn b ui ra khi a ng.
Nhn k th cng ton l iu huyn hoc nhng sao
vn tin ? Ngi lnh o hn bit r nhng khng th gii
bng l ra c, v trnh tin ha ca nhn loi 2000
nm trc y th khng gii bng khoa hc cho tng tn
c. Cng khng th dn chng bng L m Dng nh
ngy nay. Nghe ra no c khc vi th T Vit Nam l
Rng Tin u ! Tt c khng ngoi l Cn Khn bin
ha. T Thi cc sanh Lng Nghi m ra. Th ri ngi
c lng tn ngng c nhm mt nghe theo, ngi khng
tn ngng th bi bc, ngi c quyn th th bt b, giam
cm t y ngi theo o cho l m tn d oan. Than
i, bao ngn nm nay ri, nu khng c nhng bc nguyn
cn n To o cu i, khng c nhng ci tm ch
Thnh th Tn gio ton cu b dit ht ri. May thay
c Ch-Tn n cu nhn loi!
Tuy hai phng tri ng- Ty xem nh chng bao
185
gi ha hp nhng m c chung mt Trit thuyt cao siu
tuyt vi. D h c chi Cha, phn Thy, git o h
cng vn nm trong vng nh mnh ca Ha cng. Sau
khi b ph sn hon ton ri h cng ct ting than di:
TRI I ! THIN TAI !.
3- CNG GIO:
Vi Cha Cu Th t xa n gi cng v mun
Ngi l mt thn thoi y s k b nn truyn rng Cha
l do Thin Thn ging in linh. Nhng v thuyt ny m
o Cha phn lm hai:
- Mt bn tuyt i tin rng c M ng trinh
Maria, th nn phn ra Cng Gio
- Mt bn khng tin nh th, m l tt c u phi
th m Dng ph mu mi sanh ha ra con ngi.
Chnh ci linh diu l do Chn linh cao trng. T y phn
ra o Tin lnh.
Nhng hy nghe c H-Php ni xc nh:
T khi Cha v nh th cng nh mi a tr
khc, cng i i nc, cng c o lm th mc phc
tng cha m hiu hnh iu. Trong nh em t bt ha,
cn ng Jsus hin lm, tnh hay nhn nhc nn my
ngi em thng hay n hip. nh khng yn, ng i
lm th ly tin v nui cha m ly lt qua ngy.
Vy l thuyt v M ng trinh khng ng vng.
V Cha c nhiu em t na. Nhng d th no chng na
ton cu vn tn th Cha Cu th trn hai ngn nm nay
ri v chc chn s mi mi c tn vinh.
Ngoi ra cn nhng vic khc:
NHN NH V VIC VATICAN XIN THA TI
(Bi kha)
(Trch VATICAN th ti v xin li- Giao im 2001)
Ngy Ch nht, 12 thng 3 nm 2000, Gio Hi Ca
186
T (1) Vatican li mt ln na cng khai xin tha th li
lm m Gio hi tc hi cho nhn loi sut hai ngn
nm qua. Vic lm ny c th gii v cc c quan
truyn thng quc t quan tm n nhn v loan bo.
C th ni y l mt vic lm ng ca ngi v t ra
Gio hi Ca-T, nht l gio Hong John Paul II, n
lc khng th du dim ti li nn phi nh cng khai.
Xem th cn hay hn, cn qun t hn so vi mt s lnh
o cc Tn gio khc nh gio hi Ca-T Vit Nam tm
cch bo cha m nhm nhng ti li ca mnh.
Tuy vy iu ng phn nn l Gio hi Ca-T La
M v Gio Hong Phao-l II (John Paul II) thiu thnh
thc v thiu st trong vic nhn loi tha th cc ni ti
m Gio hi phm. c gi thy r th no l thiu
thnh tht v thiu st, ti xin tm lc ni dung nhng ti
c m Gio hi c trong bui L m xin tha th.
BY NI TI
1/-Xng th ti li chung: l cc ti i ngc
li vi Thnh Kinh v t chi vng phc Cha: Chng ta
khim nhng nhn li ti li.
2/-Xng th li lm phm lc phc v chn
l: nhng ngi con ca Gio hi i lc v hng say bo
v chn l nn sng bt khoan ho v khng chn thnh
vi gii lut yu thng.
3/-Xng th ti li lm lc tn thng n s
hip nht: lm tn thng tinh thn bc i huynh gia
tt c cc Ki-T hu, i lc chng i v gy chin vi
nhau
4/-Xng th cc ti chng li dn Do Thi
(Israel) xin tha th ti li chng li dn ca giao c v
cc li chc lnh.
5/-Xng th cc ti phm khi hnh ng
187
ngc li c yu thng, ho bnh, nhng quyn ca
cc dn tc. Knh trng cc nn vn ho v Tn gio: cc
Ki-T hu c th sm hi v nhng li ni v thi gy
ra bi s kiu ngo, hn th, mun thng tr k khc, th
nghch bi nhng ngi theo cc Tn gio khc v cc
nhm ngi yu km lang thang trong x hi.
6/-Xng th cc ti chng li phm gi ph n
v s hip nht ca nhn loi: cc Ki-T-hu phm
ti khi c nhng thi ht hi v loi tr ph n v k
th chng tc cng sc tc.
7/-Xng th cc ti lin quan n cc quyn cn
bn ca con ngi.
Trn y l by ti m Gio hi Ca-T Vatican c
trong bui L xng ti v xin tha th. Mi ti do mt i
din ca gio triu Vatican c trong bui cu nguyn c
tn l Universal Prayer Confession of Sins and Asking
for Forgiveness (Cu nguyn ph qut Sm hi ti li v
xin tha th).
By ti tm lc trn l cn c theo bn ting Anh do
bo Hip nht ca Gio phn Orange California, Hoa k,
dch ra ting Vit c tun bo Si-gn Post ng li vi
ph bn ting Anh.
THIU ST V THIU THNH THT
LC XNG TI.
bt u nhn nh vic Gio hi Vatican xin tha
ti, ti trch mt s kin ca Hc Hi c Gi-su KiT
phc sinh (HHGSKTPS). Cn ni thm rng Hc Hi
ny l mt ban nghin cu gm nhiu tr thc Ca-T,
Bang Texas, Hoa K. Di y l on tm lc:
(1) Ca T: phin m t ch Catholic, tc l o cha hay

o Cng gio
188
Gio Hi dy gio l nhi s gio dn rng TI
l Qu SATAN v Qu SATAN l TI, ngi phm ti l
ngi ca Qu SATAN, ngi c ti b SATAN bt linh
hn, nm u nm c v chu sai khin nh t nhn kh
saiGio hi cng Gio Roma La-tinh m p 7 mi ti to
nh 7 tri ni hng ngn nm v 7 chng ti l 7 n
Qu c sng c ui hng triu a. Gio hi nm gn
trong tay 7 n qu ny thng tri, Gio hi cng Gio
Roma La tinh cn thiu mt chng th tm v ti trong
hong cung v triu nh Gio Hong.
V d Gio Hong Ty Ban Nha dng Borgia l
Alexander VI (1492-1503) hin nguyn hnh l mt con
qu ru xanh lon lun ba i trc h n b, con trai l
C sare v con gi l Lucrezia lng hnh n ni thay cha
cai tr Gio hi, c ln Lucrezia ngi trn to Phr v
cc triu thn, cc thy dng xm vo hn chn
nngy l chuyn tht tnh lc dc ca ngn nm
th hai. Nu ngc ln ngn nm th nht, c chuyn c
kim ng Ty c nht v nh l Phin to i hnh Khai
qut xc Gio Hong Formosus (891-896) cht mc
xng ngi vo gh b co, s gi l CADAVER
SYNOD mt phin To Gio hong x ti GiO Hong
m ngi i mng tng ra cnh di m-Ty ct li,
mc mt, cht t ngn tay, phn thy ra trm mnh nm
xung sng Tiber. Nm sau Gio Hong Stephen VI v
ngi b tr phin To x xc cht ny b lt , b t v
b tht c cho cht. Hng trm cuc ph lp, tranh quyn,
thanh trng, cp ngi Gio Hong cc k hung bo, tn
nhn, v lun, y ht thi Xun Thu chin quc.
Hng ngn nm, che du v bng bt 7 chng
ti i ngoi v 1 chng i ni l tm- Ngh thut tuyn
truyn ca gio hi Roma phi t n ch cc k o diu,
189
thin bin vn ho, mt ngh thut tuyn truyn thn
thnh, mt ngh thut tuyn truyn nhi s tuyt vi: Gio
hi l Thnh, Gio hi l mu nhim, Gio hi l b tch,
Gio hi l hin th c Gi-su, Gio hi l duy nht,
thnh Thin, Cng gio v Tng truyn, Gio hi l vng
quc ca Thin Cha Gio hi t nhn cho mnh ht tt
c nhng khi nim cao c thnh thin, va linh thing
siu hnh, va hu hnh th tc, chng b st mt phm tr
no! Ngoi ngh thut tuyn truyn, Gio hi vn phi xy
Vn l trng thnh c tin v bung bc mn st
thn hc ln u on chin. Mt to ging l mt ci
loa tuyn truyn, da vo khoa thn hc ph php o thut
bin ni ti thnh con chut cho k cp mc o thy
tu v Qu SATAN c din mo ng thnh.
Trong 7 chng ti m Gio hi cng gio Roma
La tinh co th, c nhiu ti danh phi k l vt ti
mang cp s cng hay cp s nhn.
V d: Gio hi phm ti A, mun giu kn v bng
bt ti A, Gio hi nhm mt phm thm ti B bo v
tnh b mt, mu nhim ca ti A. Gio hi b cun ht vo
qui lut dy chuyn ca nhng con bi Dominos. Gio hi
phm ti C bo v A+B.. Th tng tng t ngy
Gim mc Pierre Cochon (ng ngha vi con heo) thiu
sng B THNH JEANNE DARC (1), cho n ngy B
c phong Thnh l 400 nm, cc to ging ca Gio
hi trn khp ci u chu phi n gian ni di v vu oan
gi ho cho b bao nhiu ln ? Git B cng mt tay Gio
hi, phong Thnh cng mt tay Gio hi, nhng c my ai
c may mn nh B. Hu ht cc trng ti Gio hi
phm ti cc To iu tra d gio l ti ra ti theo
cp s cng v cp s nhn.
Bui l xng ti v xin tha th trng c v rnh
190
rang nhng thc s qu n gin, kiu i khi ly lng
ngi, nhng khng c mt hnh nh tng i kh d cho
thy Vatican thnh tht trong vn . th, Gio hi Ca
T Vatican cn dng nhng danh t trch thng nh.
khim nhng nhn li ti li, Gio Hong tha th v
xin c tha th (May we forgive and request
forgiveness). Nht l pht ngn vin ca Vatican, Joaquin
Navarro-Valls cn xc nh r-rng rng: Gio Hi xin
Thin cha tha th ch khng phi xin cc nn nhn ca
Gio hi tha th.
Theo s liu th Gio hi to ra v s rng ti, sa
mc ti, ch khng nm gn trong 7 loi ti nh bui l
cp. Cc ti c d man tn bo v khng khip nht trong
lch s loi ngi. Theo hn c trm triu ngi b
Gio hi git bng bom n, thiu sng, trn nc v cht
v nhng h qu do chnh sch bt lng ca Gio hi. Ch
ring cc to n x cc ngi khc tn ngng hoc khc
kin vi Gio hi cng ln n con s trn 11 triu
ngi (more than eleven million people had been killed
by the Inquisition of the Church).
Ni nh i t tng gia Voltaire l Gio hi Gia
t La M khng lm g ch li m ch lm hi cho nhn
loi m thi (donc nothing but harm).
Nhng rng ti khng th k ht. Di y ch n
c vi ti c tiu biu: hn tm cuc Thp c chin, cc
to n d gio x t ngi khc Tn gio ko di trn 500
nm. Toa rp v dn u trong cc phong tro nh chim
thuc a. t ph nh, cha, tng, thp ca cc quc gia
b xm chim; t ph tiu hu cc Thnh tch c s vn
Ch thch: (1) B THNH JEANNE DARC l Lc Nng Diu Tr Cung
trong ca o Cao i ngy nay, gc ngi Php
191
ho v th vin ca nhiu quc gia. e do, cn tr cc
cng trnh pht minh khoa hc. o to cc o qun xung
kch lt cc chnh quyn hp php. Trc tip hoc
gin tip tham gia cc cuc chin tranh dit chng. u t
mua bn c phn trong cc cng ty sn xut kh gii v
dng c chin tranh. M cng ty ma, chuyn ngn bt hp
php, git cc ngi giu cp ti sn. u t vo cng
ty thuc nga thai, nhng bn ngoi Gio hi lun lun
phn i cc phng tin v thuc nga thai, lin h v
cu kt vi cc chnh quyn qun Phit v Pht xt trong
hai cuc chin tranh th gii. m mu tn dit Do-Thi.
Ring vo cui Th chin th II, 1945, su triu dn
Do-thi b git (By the end of was, some six million Jews
had been perished). th, Gio hi Vatican cn n cp
vng ca cc nn nhn (for dealing in gold plundered by
Nazis during World War II, a US.government document
came to light containing evidence that links the Vatican
with such dealings. L.A Times July 23, 1997). Git dn
mi da Bc M. Bun bn n l dn Phi chu. Mua
linh hn qua cc chng trnh t thin. C v v thc hin
cc chng trnh gio dc ngu dn v cung tn d dng
bc lt tn . Gio hi khng t b mt chng trnh,
mt hnh ng m mu v phi nhn no trn th gian.
Gn y, t thng 4 cho n thng 7, 1994 c n
800 (tm trm ngn) dn tc thiu s Tutsis, nc Rwanda
(Phi chu) b git, li c s lin h ca Gio hi Vatican
La-M trong ti c tm mu d man ny. Hn 20 Linh
mc v B S b To xt x, trong c hai Linh mc
b n t hnh (The highly publicized trial strained
Rwands relations with the Vatican. Misago is the highest
ranking Roma Catholic cleric among morc than 20 nuns
and priets accused of participating in the genocide; two
192
priests have already been convicted and sentenced to
death [ (L.A. Times 16-6-2000]
(trch Vatican Th ti v xin li- trang 1-8)
NHNG TI C CA GIO HI CA-T VIT NAM

I VI T QUC
n li mt s ti m Gio hi Ca-t Vit Nam i
vi dn tc, khng nhm mc ch khi li ng tro tn
ca nhng nm xa. Nhng khng th c s ho ng Tn
gio hay on kt Tn gio, xy dng x s sau bao
nm tang tc v chin tranh, m khng phn bit r chnh
t phi tri ci ng th theo, iu sai th b v nn b
hn th khng bao gi ti phm ! Hoc c v rt r, s mt
lng, s ng chm, hoc s tnh mng thiu an ton,
khng dm ni ra, th lch s lun lun s b xuyn tc, b
bp mo, b tro tr. M hu qu ca vn ngi ngng s
st ny lm cho trng en ln ln, chn gi ging nhau,
nhng bc i sai lm ca qu kh vn cn duy tr v tip
tc th lm th no c th on kt v pht trin quc
gia cho kp vn minh ca nhn loi.?
Do , nhng ai cm thy s vinh nhc ca T
quc cng l s vinh nhc ca chnh mnh, s phn thnh
ca dng ging Vit cng l iu hnh din ca nhng ai
tng sinh ra ln ln trn mnh t hnh cong ch S,
tng n mm n c nh qu hng bn ngn nm vn
hin. Hn bn ngn nm ly xng mu p giang san.
Gic ngoi xm no cui cng cng phi cun gi, sc
mnh ca bt c cng quc no sm mun cng phi dp
tan, giang san gm vc Vit Nam vn l ca ngi Vit
oai hng lm lit trn qu a cu ny.
Trong tm tnh v suy ngh y, ti mun nu ra mt
vi li lm nghim trng m cc nh truyn gio Ty
193
phng v Gio hi Ca-T Vit Nam gieo rc au
thng cho dn tc Vit. t chng ta s rt ta c
mt bi hc thch ng ng hu trnh s ti phm trong
tng lai:
1- Ch th t La-M:
Sc lnh ca Gio-Hong Borgia Alexandre VI,
1493 l mt tai ho ln cho cc nc -Chu trong c
Vit Nam. Theo , Alexandre VI chia th gii lm hai,
ch dnh ring cho B o Nha v Ty ban Nha m thi v
buc h i chim thuc a cng bch dn bn x ci
o. Nhng sc lnh ny l mt cn tr ln cho vic bnh
trng ca Gio Hi Ca-T Php vo -chu, nht l Vit
Nam. V th ngy 11-9-1652 Linh mc dng Tn
Alexandre de Rhodes (Rt) c s ng ca Gio
hong Innocent X i Php vn ng chnh ph Php
nh chim Vit Nam. Cuc vn ng ny c chnh Rt
ch khng phi ai khc, ni r trong cun Du hnh v
Truyn gio (Divers Voyages Et Missions) in ti Php
nm 1653 trang 73-74, m chng ti trnh by tng
tn trong cc cun Alexandre de Rhodes ngi u tin
vn ng Php chim Vit Nam v ch Quc ng v
Linh Mc Trn Lc: thc cht con ngi v S nghip
(Giao im xb 1999, cc trang 193-194)
c mt ci nhn tng i tng qut v thm ho
m cc nc -chu bao gm c Vit Nam, phi gnh
chu do Ki-T gio (c Cng gio ln Tin lnh) mang n,
chng ta nn c mt on trong cun Catholic
Imperialism and World Freedom Ch ngha quc Ca
T v T do Th gii) ca S gia Avro Manhattan (tr.341)
Nhng cng v truyn gio ca Ki-T khng bao
gi ch l thun tu truyn gio. Nhng cng v truyn
gio ny lun lun hoc theo sau, hoc ng hnh, hoc
194
lm o qun tin phong cho nhng kho hng Ty phng
ngoi giao, Ty phng v nhng binh i Ty phng.
Bt k s din tin nh th no, kt qu u ging nhau,
nhng dn tc -chu mt i hoc mt phn, hoc ton
phn s t do ca h, bt c khi no v ni no m ci
Thnh gi cng ci m Ty phng xut hin. S chp
nhn, t nguyn hay cng bc, hai th trn c tuyn
dng l chin thng ca nn vn minh Ki-T v vn minh
Ki-T c ngha l bt c ci g c tnh cch thng tr - hay
ni khc i, bt c ci g ca Ty phng- s thnh cng
thng tu thuc s hin din ca nhng hm i
ngoi khi .
on vn trn c hai im cho thy r rng cng
vic cc ngi truyn gio gn lin vi cc phong tro
chim thuc a v s thnh cng ca vic truyn o tu
thuc vo kh gii Ty phng.
Lc ci o b bt buc hay t nguyn con ngi s
b ty no, b tuyn truyn rng tt c t ai u thuc ca
Cha Tri, m Gio Hong Vatican l i din cho Cha
Tri. Ni khc i, tt c t ai ca cc quc gia trn th
gii l ca Vatican. Trong chiu bi y, cc Linh mc,
Gim mc bin h v bin con chin thnh mt i
qun ni gin chng li qu hng. H l nhng thnh
phn n cm quc gia th ma quc. Bi th chng ta
khng ly lm l ti sao Gio hi Ca-T Vit Nam li chy
theo Php ri li chy theo M v Gio hi Tin lnh Vit
Nam li mun bin cc vng Cao nguyn dn tc thiu s
tr thnh nhiu Quc gia c lp t tr ca phong tro
Ful-r trc 1975 v v dn Hmong (Mng) vng Cao
bng, Lng sn hin nay l nhng bng chng. Vn ny
ti trnh by kh y trong T do tn-gio th gii
(bo Giao im s 33, 1999).
195
2- Chy theo ngoi bang:
Cc S gia vit nhiu v vn ny, nhng t ai
dng nhng danh t mnh m t v vn t nh, s
ng chm n tn gio. Nhng du c ni quanh co,
bng gi th no i na th ngi ta vn m ch v ng
rng Gio hi Ca-T Vit Nam l thnh phn Vit Nam
bn nc. V sao ?
a/- Gim mc Nguyn B Tng:
Chng ta bit rng theo cun Atour des Ftes du 3
Dcembre 1940 Pht Dim (chung quanh i l ngy 3-
12-1940 Pht Dim - do chnh ph Gim mc. Linh mc
v cc Gio hu a phn Pht Dim ch trng) th
Nguyn B Tng l ngi Vit Nam u tin c phong
Gim-mc. Trong bui l ti Pht Dim ni trn, Ton
quyn Decoux thay mt Thng Tng Ptain, Chnh ph
thc dn Php trao tng cho Gim mc Nguyn B Tng
Ng ng Bc u Bi Tinh. c cha Tng c bi Din
vn t lng cm n Chnh ph, t lng trung thnh con
dn Vit Nam i vi Mu quc (Dn theo Toan nh
trong Np c hi h nh m, quyn Thng, Si-gn
1969, trang 292). Mt Gim-Mc u tin ca Gio hi
Ca-T Vit Nam nh cng lao phc v c lc cho Chnh
ph thc dn Php trong vic chim ng v h nc ta
nn c tng huy chng cao cp ni trn. th cn th
tht T lng trung thnh con dn Vit Nam i vi Mu
Quc. Nu khng tim xng ch con dn v ni cho
ng , ng thc cht th phi ni rng Gio Hi Ca-T
Vit Nam t lng trung thnh vi Mu Quc Php.
Cng lao phc v thc dn ln lao nh th nn
Nguyn B Tng lun lun c Gio hi Ca-T Vit
Nam vn ng t tn ng, tn trng hc Nguyn B
Tng trc 1975 ti Si-Gn. Hnh nh ngy nay cc a
196
danh ny vn cn tn ti trn t nc (Phi chng v s
t nh chnh tr nn chnh quyn Vit Nam cha quyt
xt ti chng?)
b/-Gim mc Ng nh Thc:
Trong bc th vit tay ca Gim mc Ng nh
Thc gi cho c Jean Gim mc Ng nh Thc:
Ton quyn ng Dng ngy 21-8-1944, t To truyn
gio Vnh Long xin thc dn Decoux th Ng nh
Khi v Ng nh Dim b Php bt v l do hai ng ny
chy theo thc dn Nht sau khi khng c thc dn
Php trng dng nh trc. Trong th Gim Mc Ng
nh Thc c nhng li l trn tnh vi Php nh sau:
Nu hot ng ca hai em ti c chng t l c
hi cho quyn li nc Php th- vi t cch ca mt
Gim Mc, ca mt ngi An-Nam v nhiu ln a
mng sng cho nc Php trong cc cuc hnh qun m
Cha ti cm u, di quyn Nguyn Thn chng li cc
k ni lon do Phan nh Phng ch huy ti Ngh an v
H Tnh- Ti, t y lng, khng chp nhn hot ng ca
cc em ti.
C th ti lm, tuy nhin, tha c, ti xin
th tht l khng tin cho n khi c chng minh
ngc li- rng cc em ti phn li truyn thng ca
gia nh chng ti n nh th, mt gia nh t mnh
gn lin vi nc Php t lc ban u, trong khi ng cha
ca nhng quan li by gi hu ht u chng li Php.
Ti nu ra iu ny khi xt thy rng thn ph ti l
Ng nh Kh tng c vinh d phc v nc Php
d sinh mng b him nguy v khi xt n qu trnh lu di
ca cc em ti, mt qu trnh c hnh thnh bng lng
tn tu v b ca cc em ti i vi nc Php, m khng
s phi hy sinh mng sng ca mnh cho nc Php.
197
L th ny vit bng ting Php, c dch ra ting
Vit, ng ti trong cc cun Vit Nam mu la qu
hng ti (Hi k ca cu tng Honh Linh Mu v
trong Ti sao Ti khng theo o Cha? (Tuyn tp I,
in ti Texas Hoa-K, 1994, c c phng nh bn vit tay
ca Ng nh Thc)
c/- Linh Mc Trn Lc:
Nguyn l cai qun Chnh x Pht Dim mt thi.
Ngy 5-12-1873 Trn Lc gip i qun do mt Chun u
thc dn Php cm u chim thnh Ninh Bnh. Nm 1886
Trn Lc dn 5.000 gio dn n gip qun i Php nh
chim chin lu Ba-nh ca nh i quc inh Cng
Trng. Trn Lc l n em ca Gim Mc thc dn cung
nhit v gian c Puginier, ngi ch trng ng ho ton
dn Vit Nam v bin Bc k tr thnh mt nc Php
nh Vin ng. Nh cng lao gip thc dn Php h
dn tc ta, nn Trn Lc c chnh ph thc dn Php
trao tng hai Hun chng c bit v cao cp: Ng ng
Bc u Bi Tinh nm 1899 (theo Linh Mc Trn Ngc
Th trong cun Trn Lc, Canada, 1996, nhiu tc gi,
trang 18). Mun r thm chi tit, mi c gi xem thm
cun Linh Mc Trn Lc: thc cht con ngi v S
nghip, (ca Bi Kha v Trn Chung Ngc, Giao im,
1999). Cng nu r thm rng tn Gim Mc gian c v
nguy him Puginier cng ch c tng Ng ng Bo
Quc Hun chng, trong khi Trn Lc c n hai ci.
Trn Lc vi nhng ti danh bn nc chy theo
thc dn Php m lch s cho thy nh th, nhng nhiu
nm qua Gio hi Ca-T Vit Nam t tn trng
vinh danh ng. Gn y, ngy 17-7-1999 Gio Hi Ca-T
Vit Nam li lm l k nim c tnh cch Quc t vinh
danh ng Linh Mc Vit gian ny. Mt s n phm do cc
198
Gim Mc, Linh mc, hc gi Ca-T trong vi nm gn
y cng khai ca tng Trn Lc l bc v nhn ca
lch s hin i cho thy r m mu ca h.
c H-Php ni:
B php chn truyn ca Cng gio khng c:
Bi th cho nn nn Tn gio mi hn cc nn
Tn gio khc c mt ti a cu ny l nn Thin Cha
Gio, v Gio ch sng sut, v Gio ch ngn ng hot
bt, tinh thn minh hot hn ht, l c Cha Jsus Christ,
nhng hi thay trong Th php Ngi quyn nng em
gio l ca Ngi ng lm nn tng tm l ca nhn loi.
Nhng v mt B php chn truyn, Ngi ch c ni mt
iu, cc Mn nht l cc v Thnh Tng C nhiu
l l cao siu ta cha c th ni vi cc ngi ng, du
ta c ni cc ngi cngcha hiu.
V c cho nn B php chn truyn ca Cng gio
khng c, khng c th c. Bi B php, theo li c
Cha Jsus-Christ th bui n B php Chn truyn ca
Ngi cha c th g ni cho thin h nghe ng.
4- HI GIO:
Khng b l ngi -Rp theo o Hi
(T trang 7-10. Cng do ti liu sau, di tiu mc:
o Hi, mt nhn t mi trn bn c a chnh
tr Th gii S kin ngy 11-09-2001 ti M Quc
(Trch quyn o Hi th gii -Rp- Vn minh- Lch s. Nh
xb tng hp TP. HCM T trang-45 . Kinh Thnh Coran)
*8 gi 45 sng ngy 11 thng 09 nm 2001:
mt chic my bay Boeng 767 ca hng Hng-khng
American Airlines xut pht t Boston m thng vo mt
trong hai To nh chc tri ca Trung tm Thng mi
Quc t pha Nam thnh ph New-York.. Trong khi la
199
ang ngn ngt bc chy trn cc tng thng ca to nh
ny, ni chic my bay m vo.
*Th lc 9 gi 26 pht mt chic Boeng 767 khc
ca hng Hng Khng United Airlines cng xut pht t
Boston, nh mt mi tn, xuyn thng vo to nh chc
tri th hai ca Trung tm.
Ch hn mt ting ng h sau, c hai To nh cao
110 tng sp xung, khi la v bi bay ngt tri;
mt v-tinh nhn to ca M bay qua chp c cnh
tng rng rn y. Hng nghn ngi b kt trong hai to
nh k c hng trm cnh st v lnh cu ho ca thnh
ph New-York u b chn vi di hng trm ngn tn
st, thp v b-tng.
Ton nc M c tin bng hong sng st th:
*Lc 9 gi 30 mt chic Boeng 757 ca hng
American Airlines xut pht t Washington i Los
Angeles quay mi bay tr li Washington v m thng
vo mt cnh ca lu Nm gc, ni tp trung u no
Qun s ca siu cng Hoa-k, lm cht hng trm Qun
nhn M.
*Lc 10 gi 37, mt chic Boeng 757 ca hng
United Airlines ch y hnh khch ri xung mt
cnh ng Tiu bang Pennsylvania, c l ht mc tiu
chnh l To Nh Trng, ph Tng Thng M
Washington. ng trc mt hnh ng khng b nh
vo gia lng nc M, iu m t xa n gi cha h
xy ra, chnh quyn Lin bang nhanh chng tin hnh
cc cuc iu tra v xc nh c tn tui ca 19 ngi
trc tip nhng tay vo hnh ng cp 4 my bay dn
dng ri t tay li m vo cc mc tiu l nhng biu
tng ca sc mnh Kinh t, Qun s, Chnh tr ca M
v cng ca Th gii Ty phng.
200
Tt c 19 ngi khng b ny u l ngi Rp
theo o HI - mang nhiu quc tch khc nhau.
Trong s h, 6 ngi l nng ct v l nhng thanh
nin c trnh hc thc cao. H chun b k lng v
c phng php t nhiu thng trc cuc tp kch: nm
vng c k thut li my bay dn dng c ln phi tn
hng nm tp luyn.
My thng tri qua. La vn chy m- v khi vn
bc trn bu tri New-York, chnh ph M ra tuyn b l
ngi ch mu ng sau v khng b lm chn ng c
Th gii y chnh l t chc Hi gio qu khch Al Qaeda
(Al Qaeda c ngha l T chc Hi gio qu khch) m
ngi sng lp v ch huy l nh triu ph Usama Bin
Laden hin ang tr ti Afghanistan lc y l quc gia c
nht trn th gii c mt chnh th gio quyn Hi gio
cc oan. Vi l do tm dit Bin Laden v t chc ca ng
ta, M tin hnh th bom v bn ph Afghanistan b kt ti
l cha chp ng trm khng b ny. Sau M
thnh cng trong vic gip nhng ngi chng i lt
chnh quyn Hi gio y. Cc hnh ng ca M
gy nn nhiu thng vong cho thng dn Afghanistan
nn nhn dn cc nc Hi gio trn th gii rm r
xung ng biu tnh phn i, nhiu tn Hi gio
Pakistan v nhiu nc -Rp ln ng sang
Afghanistan chin u bn cnh nhng ngi anh em
cng tn gio vi h. Chin tranh kt thc, h u b bt
v b giam ti cn c Guantanamo ca M Cuba.
Cuc chin tranh khng b ny phi chng l mt
cuc chin tranh chng o Hi ? Mc du trong cc li
tuyn b chnh thc, c hai bn u bc b cch gii thch
ny nhng ngi ta vn tm thy y t nhiu c im
ca mt cuc Thnh chin.V pha M, Tng Thng
201
George W. Bush v tnh hay c tuyn b y l mt
cuc Thp t chinh lm ngi ta lin tng ngay n
cc hip s thi Trung c mang gm sang vng Trung
ng nh chim li nhng vng t Thnh nh Palestine,
Jrusalem b cc gio ch Hi gio a qun xm ln.
Tng Thng M cn nhiu ln ln n nhng khng b c
nhm vo dn lnh theo cc o C-c v Do-Thi
trn Th gii. Hng triu ngi Hi gio, t Trung Cn
ng sang ng Nam-, t vng Balkan n cc nc
Phi chu u cho rng y l mt cuc Thnh chin mi
ca h. T Di-ht (Jihd, Thnh chin) c tht ln trn
ca ming ca hng vn thanh nin sn sng cm v kh i
bo v Tn gio ca mnh. Nhiu nh phn tch chnh tr
trn th gii cng cho y l giai on m u ca mt
cuc ng u gia cc nn vn minh m Gio s
Samuel Huntington tin on trong mt bi bo ni
ting ng trn Tp ch ngoi giao (Foreign Affair)ca M
nm 1995. Quan im ny cng c nhiu gii Hi gio
chp nhn. Tnh hnh Afghanistan vn cha n nh, t
chc Al Qaeda vn cha dp tan th ngy 20 thng 03 nm
2003, lin qun M - Anh li tn cng v xm lc Iraq,
mt nc Hi gio khc. Sau 20 ngy tin qun v dng
cc v kh v cng hin i tn ph th Baghdad ca
nc ny. M lt c chnh quyn hp php ca
Iraq do Tng Thng Saddam Hussein lnh o. Mc du
c th gii u thy r, ng c chnh ca cuc chin tranh
vng Vnh ln th hai ny l ti nguyn du m ca Iraq,
ng hng th hai trn th gii ch sau Saudi Arabia, m
M v th gii rt cn pht trin, nhng i vi ngi
dn Hi gio ni chung v ngi dn A-Rp ni ring, y
l mt xc phm khng tha th c i vi tn gio ca
h. Thnh ph Baghdad mt thi, di triu i cc
202
Gio ch p-bt, l trung tm huy hong ca o Hi. i
vi h, nn vn minh Hi gio xa kia v cng xn-ln
nay ang c nguy c b hu dit.
(Trch t trang 7-10- Hi gio th gii -Rp)
Nhn xt v Tinh thn Tn ngng Hi gio:
Ngi Hi gio quan nim v a Ngc Thin
ng qu n s gin d, cha thot ra ci sng qu khc
nghit ca hin ti lm sao c c ci sng ca tm linh ?
Th nht h l ngi sng trn sa mc ch c nng
gi, thiu thn nhng thc n cn thit lm nhu cu cho
cuc sng. Thin ng ca h l g ? - Ch c m c mt
ngun nc trong lnh, nhng qu ngon tri ngt, sa
ti. V tnh cm th mt bng giai nhn trong mt ngi
nam, mt nh mt che ch cho ngi n. i! Thng hi
qu. H l nhng ngi khng c thin nhin u i.
Th nn t d b lc lng v tinh thn nn b sa ng,
nhiu khi vic lm khng thc, bo ng, cung tn.
Trong khi nhng quc gia khc nh u M th
tha thi v mi phng din va n xi va b. C th
ni mi ba n ca mt gia nh ngi M b ra c th
nui sng trung bnh c hai, ba gia nh khc. Hu nh
nhng ngi Vit Nam sng trn t M h xem vic
hoang ph nh vy l mt ci mt vn minh v hnh
din. Ti nghip thay ! H chy theo ci bng m !
Chng ta c m g ? Nu mi ngi trong x hi
chng ta bit chia cm s o, bit ngh n nhng dn tc
bc phc th hy gip ngay chnh ngi bn ng
hng, ng bo, ng kh chung quanh ta gi l an i h,
m nht l c dp cho mi ngi th hin c nhn i, T
bi,khoan dung lng l con ng dn n i ng
203
Hi vy o Cao i quan nim th no v
Thin ng v a ngc?
Php Chnh Truyn Hip Thin i rng:
Quyn t ch y, vn nh trc lm cho c
nhn sanh vui theo c Tn Ha, th du cho Thy cng
khng ci qua ng; v h sa ci th l mt l cng bnh
Thing Ling nh, lm chinh nghing c thng pht.
H c cng thng ti trng th phi rng quyn cho
ngi t ch.
Thin c lp c i Ngc vi Thin ng, y
cnh thng cnh a.
- a Ngc dnh cho k bo tn,
-Thin ng cho ngi o c, th cn cng bnh
Thing Ling sn. y vy chng buc ai vo a Ngc,
m cng chng nng ai n Thin ng. i ng
hin hin, t quyn ngi la chn, siu a ti ni mnh,
cc ng Thing Ling duy c thng m ch dn.
Ngy nay sa ch m Quang thay cho a ngc
To Thnh, thng 10-Nhm Thn (dl: thng 11-1932)
BT NNG Diu Tr Cung
Gii thch v m quang:
m quang l kh cht hn n s khai khi Ch Tn
cha to ha. Ln m kh y l Diu Tr Cung cha
tinh vi vn vt, t nh ci m quang ca ph n c trng
cho loi ngi. Khi Ch Tn em Dng quang m p m
lm cho ha sanh, th ci khonh m quang phi thi trm
lm tinh u, l c quan sanh ha vn linh.
Song ln m quang y c gii hn, ngha l ni
no nh linh quang ca Ch Tn cha chiu gim n th
phi cn ti tm mt m, chng sanh chng ha. Vy th
ni khim nh thing ling l m quang, ngha l m cnh
204
hay l a ngc, Dim nh ca ch Thnh lc xa t
hiu. Vy th chnh li nhiu Tn gio, ni y l nhng
chn pht t nhng hn v cn v kip, nhn qu buc
rng, lun hi chuyn th, nn gi l m quang, ng sa
ch Phong a ph ca m tn gieo truyn, ch k tht
l ni cho cc Chn hn Gii thn nh tr (mt ni
trung gian gia Thin ng v a ngc hay l m m
mt mt). y l mt ci quan i, cc Chn hn khi qui
Thin, phi i ngang qua . S kh khn bc khi qua
l nht s ca cc Chn hn. Nhng tm tu cn li
cht no ni xc tht con ngi, cng nh ci s y m lo
tu nim. C nhiu hn cha qua khi ng, phi chu t
na i trm nm, ty Chn thn thanh trc. Ch Tn
buc trng trai cng v ci quan i y. Em ni thit rng,
my anh hiu thu, th kinh khng chng cng. Nu
cho Chn thn trc th kh mong tr li ci thing
ling v v cng Thy ng.Em bit ng nhiu hn cn
li ni y trt ngn nm cha thot qua cho ng.Tht
Nng ng dy d, nng cc Chn hn, du sa
a lun hi, cng c ngi gip .
B- I O TAM K PH
m ra chn TRI mi
Vi nn Tn Tn gio nh i-o Tam-K Ph
do chnh c Thng- n lp ti t nc Vit
Nam l mt c i n X cho ton c nhn loi. V:
Thy lp o ni ci Nam ny, l ct ban
thng mt nc t thu n gi hng b lm cn thnh
n ca Thy. Thy li tha th, li cn n ban thng mt
cch vinh diu. T to Thin lp a, cha nc no di
qu a cu 68 ny ng vy. (TN: 12-01-inh Mo)
Th nn c H-Php mi thuyt TH PHP v
205
B PHP CAO-I cho ton th nhn tm hng v:
Theo truyn thuyt ni rng: Pht ra i lin bc
n by bc, mi bc i ca Ngi n hoa sen. Lin mt
tay ch ln Tri, mt tay ch xung t ni: Thin
thng, thin h duy ng c tn y cng l mt trit
thuyt qu cao siu ca Pht gio, nhng ngi i lm
tng ri bin thnh nhng huyn thoi ct lm cho v
Gio ch ca mnh tr nn huyn hoc i ti ch khng
tng, tc l mt s Thn Thnh ha mt nhn vt yu
trng m thi. Nhng o l l, mun tm n o phi
suy t l, c t l mi r thng l o. Tht ra Ngi
xung ci phm ny ri cng phi chu chung trong ci
phm y. Duy tm linh Ngi cao trng, siu phm m thi.
S d ni mi bc chn Ngi n hoa sen, v sen l
tng trng cho trit l nh Pht bc ti 7 bc. S 7
l tng cho Tht tnh m tt c chng sanh u c. Ngi
tu bin tht tnh thnh Tht bu. Th nn bn trong n
Thnh, phn Hip Thin i c ba tng ca Ba v: H
Php (gia), Thng Phm (bn phi ca H-Php),
Thng Sanh (bn tri). Nhn ra pha trc th c 7 ngai
ca Chc sc Cu Trng i. Nhn sanh n cng ly,
chu L Ch-Tn ngi gia hai khon y. Ngi c
Tht tnh l vy
Duy Ng c tn ch Ng l Ta, tc nhin l ch
ton c nhn loi, l con ngi mi c ngi v c tn
ng ngha vi Ti linh m Kinh Tm Thnh xc nhn:
Nhng vn vt m dng to ha,
Du c cy hoa qu bin sanh.
Con ngi ng phm ti linh,
Na ngi, na Pht ni mnh anh nhi.
206
I O TAM K PH
E: The Great way of the Third Universal Salvation
F: Troisime Amnistie de Dieu en Orient.
A- KHI QUT:
i o Tam K Ph l mt nn o ln m ra
vo thi k th ba cu gip ton c chng sanh ni ci
trn ny, hu thot khi cnh kh ca lun hi m tr v
ci Thing Ling Hng Sng, chnh l Nit Bn
vy..(i o l mt nn o ln, nhng khi ni ln th
khng cn g ln hn na, nn ni l i o. Tam K l
thi k th ba. Ph l cu gip chng sanh rng khp).
Khi m i-o Tam-K Ph- c Ch Tn xng
danh hiu l:CAO I TIN NG I B TT MA
HA TT nn nn i-o ny cn c gi theo danh
xng ca ng Thng- l O CAO I. Gi l i
o bi v o Cao i l mt nn o ln do c
Thng sng lp. Mc ch ca i o l Qui Tam
gio: Nho Thch - Lo v hip nht Ng Chi l Nhn
o - Thn o - Thnh o - Tin o - Pht o.
"c Ch-Tn m Tam-K Ph ny gi l m
C quan tn chng sanh tc nhin l lp mt khoa thi
sang Tam chuyn ti phc Thing-ling v ni cnh v
hnh, mi chuyn tc nhin mi khoa mc ca cc ng
chn hn cn phi thi ot v: thng hay o. Bi c cho
nn c Ch-Tn gi l trng thi cng qu l vy. c
Ch-Tn cho H-Php v Thp Nh Thi Qun n ct
yu m ca B php y ng cho vn linh ot v. C
thy u hiu rng c Ch-Tn bui mi s khai, cha
to thin lp a, Ngi mun cho vn linh ng hip cng
Nht linh ca Ngi do quyn nng s hu ca quyn hn
Thn linh.
207
Gi l Tam K Ph v trc y c hai thi
k Ph ri:
Nht K Ph khai thi thng c c cc Tn gio:
- Pht gio do c Nhin ng C Pht khai m.
- Tin gio do c Thi Thng o T khai m.
- Nho gio do c Vn Tuyn Qun khai m.
ng thi:
+ c Brahma-Pht m o B La Mn.
+ c Mose m Thnh gio nc Do Thi gi l
. Do Thi gio
Nh K Ph khai thi Trung c c cc Tn gio: -
- c Pht Thch Ca m Pht gio n .
- c Lo T m Tin gio Trung hoa.
- c Khng T m Nho gio Trung hoa.
- c Cha Jsus m Thnh gio nc Do Thi.
+ c Mahomt m Hi gio nc Rp,
+ c Khng Thng cm Bng Phong Thn m
ra Thn o Trung hoa...
Nay, thi Tam-K Ph- nhm cui H ngun Tam
chuyn bc qua Thng ngun T Chuyn, c Ch Tn
n Qui nguyn Tam Gio Phc Nht Ng Chi v ngy
nay Cn khn d tn thc, nm chu chung ch, bn bin
chung nh, nn c Ngi n m ra mt nn i o ti
nc Vit Nam, thng nht thnh mt mi, nhn loi
khng cn b chia r nhau v khc Tn gio, hu tin n
mt TH GII I-NG.
V l c Ch-Tn lp Tam Trn Oai Nghim
thay quyn Tam gio mi trn phc ni hon cu, gm c:
- Pht Quan m thay quyn Pht gio: Nh trn
Oai Nghim.
- c L i Tin Thi Bch Kim Tinh thay
quyn Tin gio, Nht Trn Oai Nghim kim Gio Tng
208
i o Tam K Ph-.
- c Quan Thnh Qun thay quyn Thnh
gio, l Tam Trn Oai Nghim, lp Nho Tng Chuyn th.
Tm tt ba thi k Ph :
c Ch Tn cho bit y l k Ph cht, trc
khi m i Hi Long Hoa l c cuc Phn Xt cui cng,
tn ton c chng sanh, cu gip khng st mt ai.
c Ch Tn khng nhGp TAM K PH ny
m khng tu th khng cn trng mong siu ri. i o
Tam-K Ph- chnh thc m ra vo ngy 15 thng 10
nm Bnh-Dn (dl: 19-11-1926) v c Ch Tn chn dn
tc Vit Nam, t nc Vit Nam Khai o, dng Ty
Ninh lm Thnh a xy dng cc c quan trung ng,
t ni y truyn b khp hon cu, ton Th gii.
Thy dy: Chi chi cng ti TY-NINH m thi.
B- S RA I CA I O TAM K PH :
c H-Php ni: C nhiu ngi vit o-s v ni
cho ngi ngoi-quc hiu o. Trong y c nhiu iu
khng ng s tht, nht l trong cc bi C. o ban s
th no? - Nhiu ngi ni n, ging lch-s o,
nhng khng ng lch-s cht no ht. S tht nh th
ny: Trong nm t-Su: cc Thy, cc ng, t hng
Thm-phn, Ph, Huyn, mun tm mt s tht m thin
209
h lm o-ln trong gii tr-thc ng thi l Con
ngi c th thng-cng cng cc ng thing-ling v
hnh c nht l thuyt ny lm cho c u Chu si
ni, nhiu sch v tung ra c hon-cu do cc Hi
Thn linh-hc v Thng-thin-hc kho-cu mt cch
r-rt. Loi ngi c th sng vi cnh thing ling kia
nh chng ta ang sng y vy. Ci trit-l y lm cho
nhiu ngi, nht l ngi hc thc mun tm tng thu
o. Ni hng hc-thc y c mt ngi c tm hn ht l
c Cao Thng-Phm. Ban s cha bit g, ch lm
theo phng-php bn u-Chu hay bn Php l Xy bn.
Ci duyn ng o ca chng ti lc cha c quyn-
nng thing-ling xi biu hay x y. Chng ti mun tm
hiu huyn-vi b-mt thing-ling ca c Ch Tn to
ra Cn Khn V tr. Sch v li cng nhiu, nhng
tht ra l-thuyt y lm cho chng ti cha quyt nh v
tn-ngng cch no m c-tin c tht vy. Khi c
Ch-Tn n vi chng ti, c Ch Tn m I O
TAM-K PH- ch khng phi m o CAO-I.
Ti chng Ngi biu chng ti cm mt cy C v mt
ngn bt i cc ni thu Mn-. Trng-yu ca Ngi l
thu my v Tng- c s-mng trong i-o Tam-K
Ph- ny lm mi-gii O sau ny. c Ch-Tn
biu chng ti ph loan ng Ngi dng quyn-nng
Thing-ling ku gi my v Tng- . Qu nhin chng
bao lu, c Thp Nh Thi Qun hin hin ra, trong s
cc v Thi-qun y c Cao Tip o ti Kim-Bin ch
khng phi Si-Gn. i thu Thp Nh Thi-Qun ri,
c Ch Tn mi m o. Chng Ngi mi ch cho
chng ti bit rng c mt ngi th Ngi l ng Ng-
vn-Chiu, tc nhin c Ch-Tn mun thu ng lm
Gio-Tng u tin . C mt iu l-lng suy-ngh
210
khng ra nguyn-c l c Ch-Tn biu B N Chnh-
Phi-S Hng Hiu may sc-phc Gio-Tng cho Ngi,
k hn trong mi ngy Ngi s c ln lm Gio
Tng. Trong thi-gian mi ngy, ch c mi ngy m
thi! Chng ti khng hiu nguyn c no ng Ng-vn
Chiu khng hng c i v y. ng Ng vn-Chiu l
mt v Ph, c Ph-s bui n, ti H Tin, do ni C
bt, c Ch-Tn n vi Ngi v thu Ngi lm Mn-
u tin ht, l Ngi c c Ch Tn xng l CAO
I TIN-NG I-B-TT MA-HA-TT. Trong khi
c Ch-Tn n vi chng ti m i-o Tam-K
Ph . c Ch-Tn ch nh ca ng Ng-vn-Chiu
cho chng ti v ni: Ng-vn-Chiu th Thy lu ri, cc
con n kt Bn cng n, v c cho nn chng ti
mi n ng Ng vn-Chiu. Mt bui n chng ti ph-
loan hc hi nh thng ngy. c Ch-Tn ku chng
ti v c Cao Thng Phm phi i v trong Ch Ln,
n ti nh ca c Quyn Gio Tng ca chng ta by
gi l ng L Vn Trung. Bui n ng L-Vn-Trung
ang lm Thng Ngh Vin. Hi ng Thng Ngh-Vin
chng khc by gi l mt v Tng-Thng i Php thuc.
Chc Ngh Vin ln lm !
1-Tm hiu Cao-i l g? L do no khai o?
c H-Php ni v Tn Tn gio Cao-i:
o Cao-i tc l I-O TAM-K PH khai
sng vo thi-k ny l do Thin c tin nh v cng hp
vi li tin-tri ca cc ng Gio Ch khai m cc
o-gio trn th-gii: Theo Pht-gio, Lo-gio v
Khng-gio th u dy rng: thi-k ny l thi-k H
ngun khin i tn dit chuyn xy tr li Thng
ngun Thnh-c vi mt k nguyn mi. c bit c
211
Thch-Ca Mu-Ni khi lp gio c cho bit n nm 2.500
k-nguyn Pht gio, l thi-k cho c Di-Lc ra i
m Hi-Long Hoa lp mt k nguyn mi vy.
Cao-i l g? Nho-Gio ni rng trn nh u
l ng Cao-i. ni l Cao th khng cn chi cao hn
na tn tng c Thng- l ng ti cao, ti i.
Ngy nay chnh ng Thng- m i-o Tam-K
Ph- xng danh l Ngc-Hong Thng- vit Cao
i Tin ng i B-Tt Ma-Ha-Tt Gio o Nam
phng. CAO-I l ci i cao, xa mun cu Thn
Tin th ct mt ci i cao bng tranh l ri ln
cu-o gi l tho-i. Nay chnh ng Thng- n
vi nhn loi m i-o ni t nc Vit Nam chnh l
m c i-n-X ln ba dn 92 c nguyn-nhn
cn m m hng-trn. Danh xng Cao-i Tin-ng
i-B Tt Ma Ha Tt l gm c Tam-gio, gi l Tam
Gio Qui Nguyn:
- Cao-i l tng-trng cho Nho-Gio.
- Tin-ng l ch Tin-Gio.
- i B Tt Ma Ha Tt ch Pht Gio.
Chnh ng Thng- ni v vic xng danh y, tc
nhin quyn Chng qun Cn Khn v tr l "mt m ba,
m ba cng nh mt" y c tnh khim nhng.
Thy dy: Cc con coi bc Ch-Tn nh Thy m
h mnh ng -ri nhn-sanh l th no, phi xng l
mt v Tin-ng v B-Tt l hai phm cht ca Tin
Pht. ng l th thng phi mnh vo phm ti-cao
ti trng, cn Thy th khim-nhng l th no. V vy
m nhiu k Mn- cho Thy l nh. Ci..!. Hnh
khim-nhng l hnh ca mi a con, phi noi theo
gng Thy mi ri Thin-h ng. Cc con phi
khim-nhng sao cho bng Thy. Thy li ni bui lp
212
Thnh-o, Thy n ri k c ti li. Nu i khng
ti-li, u n nhc cng Thy. y vy, cc con rng
k ti li l cng ln lm cho Thy vui lng hn ht.
iu quan trng hn ht l Nim danh Thy
c gii thot:
Trong Con ng Thing ling c H-Php ni:
c Ch-Tn l i T Ph khi n Bn o, Bn
o c hi v phng tn cc vong linh nhn loi, th
c ni qu quyt nh vy: du cho c k no phm ti dy
y mt t m khi hp hi ri ch ku ly danh TA th
cng ng gii thot. Li mt ln na, c H-Php c
ni: Hi th ti tnh ca chng ta lm trong kip
sanh c Ch-Tn trong phng php ni rng: ti
tnh cc con y dy ni mt a cu ny m n gi cht
cc con bit ku danh Thy th c Thy n cu, Thy
em B-php gii thot trong tay cc con ng cc con
ot chn php gii thot vy, ku danh Thy l
Nam-M Cao-i Tin-ng i-B-Tt Ma-Ha-Tt
Cu nim ny thay cho cu Lc T Di-, l cu
Nam M A-Di--Phtca thi xa, nay Pht n vi
danh hiu CAO-I ri. Gi tr cu nim ny s l mt
iu mu nhim v cng cho ngi may duyn gp o.
2- Ti sao gi l CAO-I ?
"Ngy nay Thy mi n lp mt ci CAO-I
ngha l n th cao trng hay l c-tin ln ti th ny
(La haute glise ou plus grande foi du Monde) lm nn
nn o; li mn mt sc dn hn-h nh-nht ca hng
-ng l An-Nam ta, ng cho trn li tin tri o xut
ng v cho trng Thnh- chu ly h mnh
ca Thy lp thnh Hi-Thnh, lm hnh th Thing-ling
213
ca Thy hu cm cho ng di trng Li m gic ging
truy hn, nm cho cht chy chung Bch Ngc ng tri
hi nh-tnh lm cho c con ci ca Thy thc tnh, nhn
Thy m tr v qu c (PCT)
3- Hin-tng c Ch-Tn m o Cao-i
Ch-Tn lp Cao i lm Ta ng ca ch Thn,
Thnh, Tin, Pht n hng-trn ny lm BN cng
ngi, hip c loi ngi lm mt.
Bi "c Ch-Tn bit tnh trng nhn-loi n
mc t dit nhau nn Ngi n to nn Chn-gio ca
Ngi, tc nhin O CAO-I, cho nhn-loi gn gi
phn hn ng nh chun-thng ci sng ca h, ng
cho n n cnh in ca n, m h n cnh in tc n
cnh t dit. c Ch-Tn n ng cho hun thuc phc
sinh ng cho nhn-loi sng li l o-c tinh thn ca
c Ch-Tn to cho h, O CAO-I chnh l ci
sng linh-hn nhn-loi, bo v tnh mng tc nhin
Chn-thn ca h, ng h trnh ci nn tiu-dit.
Li tin-tri trong sch u-hc Tm nguyn
v s xut hin ca o Cao-i: trong quyn Gic m
ca m tc-gi l mt o-gia c ghi li on vn sau:
Hu duyn mi gp Tam-K Ph-
Mun i cn t-ph nu danh,
Ba ngn cng-qu ng vin thnh,
Mi ng Thin-th chiu-triu.
y c mc-ch bo cho nhn-loi bit trc rng
ch c ngi hu-duyn mi gp c Tam K Ph ,
hu do theo chn-l Chnh-truyn y m lm phng
thot tc mi mong tr v ngi xa v c. Bi o Cao
i l Tu nhp th nn phi lp cng bng cch Phng s
Vn linh, m phng s Vn linh tc nhin phng s Tri.
im ti ch l Nit-bn. o Cao-i ni l cnh
214
Thing ling Hng sng. Nim tin ha-hn ca Tam-K
Ph- n, ng hip, nht nh khng c gt gm,
ngu to. Phi lp cho c Ba ngn cng qu chnh l
phi tu chn thc theo phng thc sau, m sch Trang
T ni: Ch nhn v k.Thn nhn v cng.Thnh nhn v
danh. - Qun mnh lm nn cho ngi, t (mt s 0)
- Lm m khng tnh cng t (hai s 0)
- Lm m khng ham danh t (ba s 0)
y l ni l: phi hiu rng: t s 3 trc ba s (000)

thnh 3.000 cng qu.
i-o Tam-k Ph- chiu theo lut Thin
nh, Hi Tam-gio m rng mi o Tri, y ct du
dt nhn-sanh bc ln con ng Cc-Lc trnh khi
o lun-hi v dng Thnh-tm m dn dn-sanh, lm
cho hon-ton trch-nhim nng-n ca ng lm ngi,
v bc nhn-phm ci trn-ai khn-n ny.
4- Trit-l ca o-Gio:
c H-Php ni: Cc v Gio-Ch, lp gio u
nng ni mt tinh thn ca h, tinh-thn hu-nh y c
cn-nguyn trong tinh-thn ca ton nhn-loi. H ch ly
mt thuyt trng yu ng lm trit-l o-Gio ca h,
t nh:
- Thnh-Gio Gia-T ly TM lm cn bn,
- Lo-Gio ly THN lm cn bn,
- Hi-Gio ly TN-NGNG lm cn bn.
Mi Gio-l u c s-nng lm trung-tm-im
ng vi-ch tinh-thn ca con ngi trong ch khuyt
215
im ca h.
C mt iu Bn-o xt on ly lm s st hn
ht l nn Tn-Gio ca c Ch-Tn ly Tinh Thn lm
cn-bn. Hi vy, tinh-thn ca nhn-loi hin di
quyn p bc ca vn-minh vt-cht, tinh-thn y c
quyn-nng t-v ly h chng ?
Tinh-thn h c lc-lng chin thng chng?
Nu thong tinh-thn ca nhn-loi khng qut
khi ln, t-quyt, t-ch, t nh-phn ng m phi chu
lm n l cho vn-minh vt-cht, th tng-lai ca o
Cao-i s ra sao? M chng nhng phi t bo v chin
thng m thi, m cn phi bo v chn tng ca o
c tinh thn ca loi ngi tr mt ra i vi tinh-thn
cng lit ca Ch-Tn, th tng-lai ni mt th ny s
nh th no? Chng ta cng nn c mt cu hi. C
mt iu ta nn mt nhn coi Ch-Tn to hnh th no
ng bo trng tinh-thn o-c y. y l mt phng
php ta nng theo ng to dng khi c tin vng
chc bn-b vy.
5-Tn ch cao thng ca o Cao-i l g?
c H-Php ni: Ci Tn-ch ca i-o
ngy nay l gm c ba nh o Chnh l Nho Thch -
o. Chuyn c ba o y m hip li lm mt, nn chi
chng ta tu i o th phi noi theo Tn-ch ca Tam
Gio m tp rn tm tnh. Ngha l phi nm trn:
- Tam cang Ng Thng (Nho-gio)
- Vn gi Tam qui Ng gii (Pht-gio)
- Luyn Tam bu Ng hnh (Tin-gio)
Ngi m gm c c ba th l gn Thn, Thnh, Tin,
Pht vy.
216
o Cao-i l Qui Nguyn Tam Gio Phc Nht
Ng Chi cho nn c Tn ch r rt:
- Tn-ngng th th Tri v th Ngi.
- V Lut-php th Bc-i v Cng-Bnh.
- Mc-ch l a nhn-loi tn-ho trn con
ng Chn- Thin- M. Chung qui du ni Tn-gio
no cng ly TM lm gc:
Tm hiu cc nh Tn-gio dy i nhng g,
chnh l Tn-ch ca i-o Tam-K Ph- ngy nay.
-Thch-gio Pht Thch-Ca lm Chng-gio, dy:
- Tam qui Ng gii
- Minh tm kin tnh.
-. Tht hnh Bc-i, T bi
-Tin-gio c Thi Thng lm Chng-gio, dy
- Tam bu Ng hnh.
- Tu tm luyn tnh.
- Th cm ng chng minh.
- Thnh-gio Khng-T lm Chng-gio, dy:
- Tam cang Ng thng.
- Tn tm dng tnh.
- Ly Nhn-Ngha lm hnh tng.
TM LI: Nho ni: Tn tm dng tnh.
Tin ni: Tu Tm luyn tnh.
Thch ni: Minh tm kin tnh.
Thch ni: T BI,
Nho ni: TRUNG TH
Tin ni: CM NG
Tin ni: Bo ngun th nht.
Thch ni: Vn php qui nht.
Nho ni: Chp trung qun nht
C i cu i khi th hiu bit ngha l no c
khc chi? Nn c Th H Tin c bi thi rng:
217
Tam gio nguyn lai nht l ng,
H tu phn bit cc Ty ng?
Tam hoa, Tam bu, Tam ti l.
Ng c, Ng hnh, Ng gii trung.
Ngha l: Tam gio nguyn lai ng mt l,
khng tt phn bit khc nhau lm chi, xem nh li: Tam
hoa, tam bu, tam ti; Ng c, ng hnh, ng gii u
dng ch TAM, ch NG m dy i. Vy th t thu
xa cc ng Gio ch ca Tam gio cng nhn Tam
gio y nh mt, mi c thuyt Tam Gio ng nguyn.
V l m Tin gio mi ni s ra i ca L
LO T l do Nng NGC N mang thai lc 8
tui, phi 72 nm sau mi nt nch M ra cho i, lc
Nng 80 tui. Tht ra l o cao siu mu nhim v cng,
phi do theo l Dch m gii:
Ngc (5 nt) N (3 nt)
Thay v ni:
- Tri c Tam bu - Ng kh,
- t c Tam bu - Ng Hnh,
- Ngi c Tam Bu- Ng Tng
Th nht t l ny gii c: (3+5= 8) Ba ln nh vy
thy rng: - Tri (Ch-Tn) c Bt qui
- t (Pht Mu) c Bt Cnh Cung.
- Ngi nng theo Bt Chnh o
3 ln 8 l 24 tc l 24 chuyn thuyn Bt nh m Pht
Mu cho ton linh cn n trn ny. Ngy nay ngi Tin
o ng vo chnh trung, m l TAM THANH hin r:
Th nn: Mu vng (Thi Thanh) tng Pht o
Mu xanh (Thng Thanh) tng Tin o
Mu (Ngc Thanh) tng Thnh o.
218
Qu tht cu Kinh nh Thi Dng gii trc
phng ng o cng pht khi t phng ng. o
tri qua nhiu thi k, cng nh vo c Pht T (T S),
c (Thi Thng) Lo Qun, c Khng Thnh (c
ng), Gio Ch ca Tam Gio duy tr n nay. T S
Thi Thng c ng. Tn gio quan trng nht l Tm.
Chnh ci Tm ny m Tam gio lm gc cho s qui hp.
Ngy nay, o Cao-i Qui Tam Hip Ng, V:
Tam gio l ba nn o Chnh thu nay, song b tay
phm canh ci cng ngy cng xa Thnh-gio m ha ra
phm gio. Thng- ly lm au n, hng thy nhn
sanh phi b sa o ti li, mt kip chn A-t, nn nht
nh chuyn "Tam-gio Qui Nguyn Ng Chi Phc Nht",
chn hng Tn-gio li cho hon ton ri khu sng ngn
n thing-ling ln du dt bc ng cho k c cng
TU-HNH m khi xy chn, lc li. y vy, tt c cc
yu ch ny lm tiu-chun cho mi hnh-vi. C Lut
Php khun vin iu-mc ca ba nn Tn gio y t bui
s khai c phng din, quyn nng du i thng kh.
Nhn sanh trong thi k Thng c cn tnh c, bit gi
chn truyn, chun thng, qui c ca ba nh: Thch- o-
Nho tc l Pht, Tin, Thnh; ngha l phi lm lnh lnh
d, dng tnh tu tm, mi chung hng thi-bnh, hnh
phc.
Ti sao Nng Ngc N n phi tri L CHN ?
Trn r l Qui Tam Hip Ng ri, mi thy ci iu
quan trng nht l n phi tri L (7 nt) tng cho
con ngi c tht tnh, t ngi phi tu hnh mi t l
t nhin l l o, l h v,chn ch khng phi sng.
S 9 l bi s ca s 3 lm cn bn cho cc s. Nh trn
ni (3x8= 24). Ri (3x24=72) m (7+2=9). By mi
219
hai l s ca Tht thp nh a l s 72 qu a cu m con
ngi chng ta ai cng mang trong ngi ci Tht tnh (s
7) m li vo Th gii Nh nguyn (s 2).
Nng phi 80 tui mi sanh ra i, tc nhin ngi
thng sut c Bt Qui mi thu trit l bin thin ca
v tr, l dinh, h, tiu, trng ca Tri t. Qua cu
Nhp trong Bt Qui mi vo Ngc h S 8 l ch Bt
Qui, S 0 l H v, l Nit bn vy.
6- CAO-I l Pht Gio chn hng:
Nn o lc s khai, vo gia nm Bnh Dn
(1926), nh cm quyn Php hi qu v tin khai y l
mi o g? Qu v y cha dm ni y l o Cao i,
l i o Tam K Ph , v nhng t ng ny cn mi
m qu, ch ni vn tt vi nh cm quyn Php, y l
Pht gio chn hng hay Pht gio canh tn (Bouddhisme
renov). Tht vy, o Cao i khng nhng chn hng
Pht gio m chn hng c T gio na: l chn hng
Pht gio, Lo gio, Nho gio v Thnh gio Gia T.
Theo Thnh Ngn Hip Tuyn, Quyn I trang 14,
chng ta nhn thy c Pht Thch Ca ging c dy v
i o Tam K Ph ln u tin vo ngy 26-2-Bnh
Dn (dl: 8-4-1926) ti n Vnh Nguyn T (Cn Giuc).
Bi Thnh ngn do c Thch Ca Mu Ni ging
Thch-Ca Mu-Ni Pht: Chuyn Pht o, Chuyn Pht
Php, Chuyn Pht Tng, Qui nguyn i o. Tri h ch
chng sanh?
Mt n khc, Thy dy:
- Tam K Ph l g? - L Ph ln th ba.
Sao gi l Ph ? Ph ngha l g ?
- Ph l by ra. l g? - L cu Chng sanh.
Mun trn hai ch Ph phi lm th no? Chng sanh
220
l g ? - Chng sanh l ton c nhn loi, ch khng phi
l la chn mt phn ngi, nh phm cc con tnh ri.
Mun trn hai ch Ph phi lm th no? Thy
hi? - Phi by bu php ch khng ng giu na.
7- o Cao-i l Tn gio ton cu:
c H-Php ni: Tn gio, Ngi vi ch nm chu
hip Tn ngng li, qui nht m thi. Nm c Tn ngng
ca loi ngi li, chnh CH TN l CHA T Cn
Khn Th Gii, lm CHA nn chnh tr ti nc NAM, vi
ch tinh thn loi ngi tc quyn nng lp QUC
O. K khai I O TAM K to mt linh i qui Tn
ngng ca ton nhn-loi, quyn nng tiu-dit T
php ng em nhn-loi n I-NG. Nay c Ch
Tn khai i-o Tam-K Ph- l ng theo li Sm
truyn ca cc v Gio Ch ngy xa.
Ch c hai phng din:
1-L Tam gio tht k truyn,
2-L chnh mnh c Ch-Tn ging c lp
O ng Qui Nguyn Phc Nht, gi l chn hng TAM
GIO li cho hon ton, lp Lut Php khun vin cho
ph hp theo dn tr bui ny mi tm phng ri nhn
sanh, hip c Tinh thn ca cc dn tc bit nhn nhau
mt CHA chung l thun ha cng nhau, tht hnh ch
quyn Thng yu, chung th mt Tn-gio i ng th
nhn loi mi gi nhun n hu v i tranh u t dit
s tr nn i M tc thun phong th vn loi mi chung
hng c Ha bnh, phc hi Thng c l do Thin Th
tin nh bui H ngun chuyn th hon cu duy tn.
Tm li: c Ch-Tn khai O k th ba ny
l thun theo L tun-hon chu nhi phc thy.
o Cao-i l nn Chnh Gio tc l nn o
221
Cao-i ny thay th tt c Tn Gio c t trc.
V l cc Tn Gio y ngy nay khng ph hp vi lng
tri, lng nng ca loi ngi na. Hay ni mt cch
khc l cc nn Tn Gio y ngy nay b B. Nhng
iu b yu b trng trong nn o Cao-i, nhng trit l
cao siu m ch o Cao-i mi c, tuy nhin u cng l
mt c n ca c Ch-Tn dnh cho o Cao i l
H-Php thay li c Ch-Tn ni o cho ton th con
ci ca Ngi nghe, qu hay chng l ch (HP)
8- T th nc Nam chng o nh:
c Ch-Tn xc nhn qua bi th:
T th nc Nam chng o Nh,
Nay TA gy dng lp nn ra.
V bng ai hi sao bao n ?
Rng tr noi sau bin ho gi !
c Quyn Go-Tng cng ni r l-do l Vit
Nam t trc n gi khng c o nh: Qu tht vy!
Ngi nc Nam t c ch kim tht khng c O trong
nc nh, m ngi Nam ta c tm o, ngi Nam tri
danh khp a-cu v b tn-ngng: o Pht, o Tin,
o Nho tuy khai bn N- v TRUNG HOA, sau
ngi Nam bit ng cng ht lng sng bi. o GIA-T
ca my v Linh-mc bn Thi-Ty em truyn b bn
nc ta th ngi Nam cng knh trng. Phn nhiu trong
ngi Nam th hay i cha, i miu, i nh th cu khn,
vng tng ht lng, ngng-m Tri Pht. Ngi khng
i cha, i miu, khng i nh th th trong nh cng th
cha m qu vng y l o NHO. My bng c trn y
ch r-rng ngi Nam-Vit tin-tng Tri, Pht, Thnh,
Thn; tin-tng chc rng ngi cht th ci xc phm ny
cht, tiu dit, ch linh hn bt tiu bt-dit. V o-Tm
y m trong thi-k chuyn o ny NG CH-TN
222
thng lng thnh-tht ca nhn sanh ni y m khai
TAM-K PH- (n-x ln th ba).
9- c Ch-Tn n chuyn Quc-o:
(c H-Php thuyt ngy 14-10-Qu-T)
Tht ra, nu khng phi ci huyn linh v i ca
c Ch-Tn n ng chuyn Quc o th trong mt
thi gian ngn ngi nn o cha r n a v cao trng
v qi ha nh th ny.! O CAO-I tc o T-Ph
ca chng ta ch mi c hai mi my nm thi; nu
chng ta k t ngy Chuyn th ca n. Nhng Thnh-th
c Ch-Tn v ton th con ci Nam N ca Ngi nn
nh rng: o T Ph my ngi 2.500 tui. Phi nh
iu . c Ch-Tn mun ra-ry n. ni r Thnh
ca c Ch-Tn n mc no v Ngi mun g? Gi
pht ny c ton con ci ca Ngi chc c l thc-mc. V
vy: Ni tnh ca o gp nhiu ni kh khn, nu chng
ta khng ni rng n chu mt kh khn v mi phng
din. Nhng i vi Bn-o, Bn-o thy mi phen
o chu kh nhc, chu kh khn hay b ch r khinh khi
th Bn-o li vui mng mi chng cho ch ! Bi mi
phen nh th l mi phen c Ch-Tn mun ra-ry n,
t im n n mt a v cao trng thm na ch chng
chi khc. C con ci c Ch-Tn u tin ni Bn-o
con mt quan st coi c qu nh vy hay khng?Ci kh
m-ng ng-nhin by gi l khng lm cho thm
nhc c-th o l sa son t im ng mt i vinh
diu v i. Trong thi gian ngn ngi ti y, nu c con
ci c Ch-Tn c c-tin th hiu r iu y.
C- Nghin cu v Chnh-Tr ca O theo
TN LUT & PHP CHNH TRUYN
Theo li c H-Php ging gii trn cho bit l:
- o Cao i thnh hnh l do HUYN DIU C BT.
223
- c Thng Phm l chi o, tc m ng xut Thnh
- Danh I O TAM K PH ra i.
- Thp nh Thi Qun xut hin tc Thp Nh Thi Thn.
- Trc c ng Ng vn Chiu bit o Thy.
- T khi c Ch-Tn n c Quyn Gio Tng ri
mi xut hin ra Hi-Thnh Cu Trng i..
Xem th th c Ch-Tn Khai o mun nm
trc nh gi nhng khi m o ti th gian ny th m
Th php trc.Vit Nam hn hnh n nhn nn o mi
1- Dng huyn diu C Bt Ch-Tn dng
tnh c lng sanh lp Hi-Thnh
Bui H ngun Tam K Ph l thi k n x ti
tnh cho ton c chng sanh; li nhn bui vn minh,
nhn loi thng ng, cn khn d tn thc, cho nn c
Ch Tn dng Huyn diu C bt ging C khai i o,
ch ngha l tn 92 c nguyn nhn qui hi cu v cho
khi sa o ci hng trn nn gi l c quan cu th.
Nu c Ch-Tn chit chn linh ging th nh cc
v Gio ch trc th phi t mu u thai, mang phm th
hu vi, li na l o khai trong nc Vit-Nam th phi
th sanh hnh hi ngi Nam Vit th c th no chuyn ba
mi o khp Ng chu v ton cu th gii ng. Li
na cc dn tc trong Vn quc khng th hip ng s
Tn ngng lm mt th kh m tn chng sanh, cho
nn c Ch-Tn ging bng Huyn diu C Bt ng
lm cho cc nc trn c tin rng mt ng Ch-linh
ging th cu i qui t c khi tinh thn ca nhn loi
duy nht. Ch r bng c nh k cc Tn gio ti Lun
n th cc nc u cng nhn o Cao-i l chn tht
c th qui nguyn i-ng Tn gio v ti To Ni cc
nm 1933 H Ngh Vin c 424 v thn s cng ng b
thm ton cng nhn o Cao-i.
224
c Ch-Tn chng ging bng xc thn m li
dng tnh c lng sanh lp quyn Hi-Thnh thay
hnh th hu vi cho c Ch-Tn, thay th v lp Vn
linh i ph cng quyn Ch linh, y l c mu nhim cu
vt qun sanh gii thot khi chn sng m b kh.
K H ngun ny du chng sanh c tn bo hung
c th no cng khng lm hi xc thn ca c Ch-Tn
nh cc v Gio ch bui trc vy.
Bi quyn Vn linh c ngh lc tinh thn lp
khun vin Lut php xy chuyn c o v c i cho
thun theo l tun hon ca to ho. c Ch-Tn khai
o k ba ny ging bng Huyn diu C Bt l do ni
Thin th tin nh chuyn o v vi hip Tam gio Ng
chi lm mt (HP: 1-7 Mu-Dn 1938)
2- Nc Nam c mt CH m thi l Thy
Thy dy: 21-8-Bnh Dn (Th hai, 27-9-1926)
Cc con. Thy dn cc con, t y ai ni chi ty
, c nghe mt Thy th khi lm lc.
Con TRUNG c lo khai o, mn binh kh t qui
v m tiu dit. Nc Nam c mt ch m thi:l Thy.
T trc v nhiu o trong nc m chng mt
o no chn chnh, lm mnh quc dn, nn nc phi
yu, dn phi hn. Dn tc cc con duy bit lm t ch
cha bit lm Ch. Thy v tht l cng bnh thing ling
y mi ging trn lp o ti Nam phng, tc l thay
mt Cn Khn Th gii m qui chnh truyn nhn loi.
Trong mi o Thy lp th hng ni tin tri
rng: Ngy kia c mt nc ng trong vng n l, v Ta
m lm Ch nhn loi, cc con hiu !
ng nghe, v nu chng vy, ngi Gio Tng
chng ai dm ngi. Tt c su ngi kia, h cc con n
da th qu git cht, nghe !
225
Lp Nhn phm lm Thin phm chng d chi m
khng dng huyn diu. Cc con hi no nghe li th s,
mt iu no cng cha quyt on cho cng phi quy.
- Khi Thch Ca truyn o, dn Brahma cho l Bng mn
v khc Thnh gio Pht o.
- Khi Lo T truyn o th i cho l php m hoc.
- Khi Cha Jsus truyn o th nh Israel gi l ci
Chnh o, n i bt git.
Cc con mun va lng Thin h th l gii hn
Thy ri. Thy khuyn ng nao nng, cc con ng Thy
trc, cc con coi bc Thy i trc, cc con c i theo
sau Thy l . Ci !
3- LP PHP CHNH TRUYN CU TRNG I
Php Chnh Truyn ca o Cao i l thnh vn
Hin php Thing Ling, do c Ch-Tn ging c lp
thnh sau ngy Khai o (15-10-Bnh Dn) mt ngy.
Qua ngy 16-10-Bnh Dn (dl: 20-11-1926) c
Ch Tn ging C lp Php Chnh Truyn ti Thnh Tht
G Kn (T Lm T) Ty Ninh.
Trc tin l lp Php Chnh Truyn Cu Trng
i phn nh r phm cp v chc nng ca mi phm t
Gio Tng n L Sanh. Mi phm u c ch GIO hay
ch S. n phm u S l Thy ca cc Thy; ngha l
t Gio Hu tr ln mi ng vo hng Chc Sc, Thnh
Th ca Ch-Tn.
Phm L Sanh cha c vo hng Chc sc, ch l
ngi c hnh c dng vo vic l nghi. Ngy xa dng
phm L sanh ny l ngi dng L (nay i ra l L S)
Tn ch ca i o Tam K l Ph , th nn
quyn Ch Tn hu hnh ti th l khi no Gio Tng hip
cng H-Php lm mt. T khi c L Gio Tng hip
vi c H-Php mi lp thm Bn Tr s gi l Hi
226
Thnh Em, do vy m phm L Sanh mi c nng ln
hng Chc sc, c trch nhim thuyn b, m trch v
c s, sau ny Cai qun Tc o nn cn l u-Tc
o. Hi-Thnh Cu Trng i l c quan Hnh php,
nm quyn hnh-chnh-o, ph thng chn o n khp
chng sanh, nn Lut ghi: nu c v no ni rng khng
thng l o th Chc vic Bn Tr S phi chu trch
nhim thiu gio ho m cp lnh o l L Sanh v Gio
Hu (u Tc o, Khm Chu o).
y phn Th o tng trng xc th ca Ch-Tn.
4- LP PHP CHNH TRUYN HIP-THIN-I:
Hip-Thin-i l ni Thy ng cm quyn Thing
ling mi o. o cn th Hip-Thin-i cn. Hip
Thin i l Chn thn trung gian gia xc v hn. Cu
Trng i mun thng cng cng Bt Qui i, phi nh
Hip-Thin-i lm trung gian, y l ni ca Gio Tng
n thng cng cng Tam Thp Lc Thin v Tht
Thp Nh a cu m cu siu-ri cho nhn loi. Th nn
Php Chnh Hip-Thin-i phi lp ring, l c quan
T PHP, bo th chn truyn.
Ngy 12-01-inh Mo (dl: 13-02-1927) c Ch
Tn ging C lp Php Chnh Truyn Hip-Thin-i. T
y Hip-Thin-i di quyn Chng Qun ca H
Php,T c Thng Sanh, hu c Thng Phm. Thy li
chn Thp nh Thi Qun chia lm ba Chi: Php,o, Th
5- LP PHP CHNH TRUYN N PHI:
Qua thng Ging nm inh Mo. c L dy:
Trc khi bn n vic lp Php-Chnh-Truyn N
phi, nn ni qua l-do v sao c Ch-Tn khng lp m
cho c L ng ra lp ?
(Trch y Thnh-ngn ca Gio-Tng L Thi-Bch)
Hi Thnh nghe Lo ban sc phc N phi:
227
PCT:N-phi phi tng u-s N-phi, song u
s li phi tng quyn ca Gio-Tng v Chng Php.
CG: Hi-Thnh N-phi phi tng quyn u-s
N-phi, song c thy u phi tng quyn Gio-Tng v
Chng-Php.N-u-s quyn nh Nam-phi, song iu
nh bn N-phi m thi, chng ng xen ln qua Nam,
cng nh Nam chng ng xen ln qua N. Mi iu chi
thuc v N-phi th Gio-Tng v H-Php ch do ni
N-u-s.
Nhn xt: qua ba ln lp Php Chnh Truyn:
*Ngy 16-10-Bnh Dn (dl:20-11-1926) lp Php Chnh
Truyn Cu Trng i. CT tng qu Khm
(xem Dch L Cao i I cng Son gi c gii r)
*Ngy 12-01-inh Mo (dl: 13-02-1927) lp Php Chnh
Truyn Hip-Thin-i. HT tng qu Ly
*Thng 01-inh Mo lp Php Chnh Truyn N-phi
Vy l m Dng ri. By gi lp PCT N phi
na l hon thnh con s 3 l Tam Ti: Thin- a- Nhn,
tc nhin l l trung ha.
Nh vy s 3 gi l Tam, m Tam l Cn khn v
tr nh th. S 3 l con s thing-ling to-oan vn-vt
l vy.
Thy ra con S 3 ny l con s huyn diu, l
con s cn bn nht.
Hn na: Thy lp PCT Cu Trng i trc ri
mi lp PCT Hip Thin i sau, tc l m Th php
trc ri m B php sau. Tt c u i vo nht qun. L
o nhim mu l th !
Php Chnh Truyn tc l c quan truyn Chnh
Php th do quyn nng ca Thng ging C lp
228
thnh. Song song vi thi gian ny c Ch-Tn dy nhn
sanh lp Lut tu, tc l Tn Lut. Nh vy th Tn Lut
ny uyn chuyn hn, ngha l c th thay i ty theo
trnh tin ha ca nhn sanh.
Nu Tn Lut l m, th Php Chnh Truyn l
Dng. m Dng tng hip th t mi bin ha v
mi mi trng tn. o Cao i tht c nin l vy.
y l ch ngha ca nn i o ny thc thi
php Tri Ngi ng tr: Ngi tr xc, Tri tr hn. ci
l m Dng lun ng lm nn tng di mi hnh thc:
L nghi, Gio l, gio php khng u l khng c. y do
cu Nht m nht Dng chi v o (mt m mt
Dng y l o)
- LP HI-THNH
Hi Thnh i-o Tam-K Ph- gm ba i:
Hip-Thin, Cu Trng v Bt Qui.
Th o ca Ch Tn cng phi nng theo ch
HA mi toan thnh lp, Ch Tn nh thnh Hi Thnh,
ng thay th hnh th ca Ngi, th cng tng theo php
To Ha c nhn m gy nn nh tng:
- Cu Trng i l thi hi, y l TINH.
- Hip Thin i l chn thn, y l KH.
- Bt Qui i l linh hn, y l THN.
Nu c ba m khng tng hip, th kh mong
thnh o cho ng. Nu c mt quyn hnh no ti th
ny m lm cho thn th Ch Tn phi chia phui manh
mn ra ng, th l o ta l gi o, tt n phi tiu dit
trong mt lc ngn ngi chi y.
Cn nh qu l Ch Tn v thng yu con ci ca
Ngi, chnh mnh n lp o ng gii thot cho chng
sanh, th nhng mu chc ca t quyn ngn cn bc
o ca Thy kh mong nghch mng vi Ch Tn, t l
229
khng mong bn vng (PCT).
Hai i Hip-Thin v Cu Trng thuc hu vi,
di quyn Chng qun ca Gio-Tng v H-Php. m
Dng tng c, tng iu ha nhau. Ring Bt Qui
i thuc v vi, di quyn c Ch-Tn Chng Qun,
gm cc ng Trn lnh (biu tng phn trn nc Ta
Thnh t Tam Th Pht n tng c Di Lc Vng
Pht trn nc Phi Tng i) cng hon thnh s 3 tam ti
A- Hi-Thnh Cu Trng i
Ln ny Thy chn n: Nht Pht, Tam Tin, Tam
Thp Lc Thnh, Tht Thp Nh hin, Tam Thin .
Thy dy: Gio-Tng l Anh C cc con (PCT)
Ch gii: Gio Tng thay mt cho Thy, ng bo
tn chn o ca Thy ti th, th Anh C nhn sanh
ng du dt cc con ci ca Thy, du ln tui hay l nh
tui, quyn Thing Ling nh vy.
Tuy trong Hi Thnh c chia ra hai phn hu hnh
l: Cu Trng i v Hip Thin i m ni Hip
Thin i, du cho H Php cng phi l em ca Gio
Tng, song H Php phi nh v phn hu hnh ni
trn y, ch phn Thing Ling th ng v.
Thy m o k ny chn: nht Pht, Tam Tin,
l hng Tin-v. Ci siu tuyt ca o Cao-i ch
l quyn-hnh Gio Tng so vi Gio Hong ca Ta
Thnh Vatican (La M) nhng nhn sanh ch tn xng
Ngi l Anh C. Ting Anh C ny tc l Quyn
Huynh th ngn hay l Quyn Huynh th ph m thi.
Ngha l nn i o ny l mt i gia nh Tn gio.
Ch Huynh l ANH t n ni ln: Anh l ngi ch
dng ming (khu ) trn, di l b nhn l ngi
ch khuyn dy em m thi, ch khng c hip p
230
hnh h. Bi Gio-Tng l Anh C cc con. Sut h
thng t chc Cu Trng i c tnh nht qun nh th:
1- Hi-Thnh Cu Trng i Nam phi gm:
- 1 Phm Gio Tng (Nht Pht) Lnh o ti cao
ton o c phn-s du dt o-hu trong ng o v
ng i. Php Chnh Truyn qui nh:
Gio-Tng l Anh C cc con. C quyn thay mt
cho Thy m du-dt cc con trong ng o v ng
i. N c quyn v phn xc ch khng c quyn v
phn hn. N ng php thng-cng cng Tam thp lc
Thin, Tam thin th-gii, Lc thp tht a cu v Thp
in Dim-cung ng cu ri cho cc con (PCT)
- 3 Chng Php (Tam Tin) Lnh nhim v nghin
cu Lut Php o trc khi ban hnh cho ton o.
- 3 u S (Tam Tin): Cm quyn Chnh Tr o
ban hnh Lut Php o.
- 36 Phi S (Tam Thp lc Thnh): Mi phi 12 v.
Trong s ny c 3 v Chnh Phi S lm u, di quyn
ba v u S cai tr o.
- 72 Gio S (Tht thp nh Hin): Mi phi 24 v.
C phn s dy d o Hu trong ng o v ng
i. c quyn dng s cu ni v Lut L lm hi
Nhn Sanh hay l cu xin ch gim Lut l y.
- 3.000 Gio Hu (Tam thin ): Chia u
mi phi 1.000, chng nn tng thm hay l gim bt.
Lnh phn s ph thng Chn o.
- L Sanh: Khng hn nh s. L Sanh l ngi c
hnh kim tt, c quyn i khai n cho mi Tn .
Nam Phi chia lm 3 phi: Phi Thi (mu vng),
Phi Thng (mu xanh da tri), Phi Ngc (mu ).
Nh vy cc bc phm gm c: L Sanh, Gio Hu, Gio
S, Phi S, u S, Chng Php vi cc con s chia
231
u nhau, ly s 3 lm c s. Tr Gio Tng c mt.m
thi. Tc nhin d hin ti hay mi mi v sau cng vy:
GIO TNG CH C MT
V l ngi thay mt cho c Ch-Tn, ch thay
mt phi l mt ngi ch khng th nhiu ngi c !.
ng Tri ch c mt, ngi thay mt ch c mt. Khng
th no c ng Tri ni ny, ng Tri ni khc. Cng nh
mt Tri ch c MT m thi vy.
Tuy nhin l o cao siu mu nhim qu !
Cu-Trng-i l c-quan gio-ha nhn sanh, l
mi-trng hc-hi, tin-ha theo ba bc, mi bc c ba
phm-cp. Nh trn ni l hng Tin-v tng-trng
bng 7 ci Ngai, m Ngai ca Gio-Tng gia, t trn
ht v ln hn ht. Cc phm cp ln-lt l Tin-v,
Thnh v ri n Thn-v. Vy trng i-o theo nh
c H-Php dy:
-Th-php ca o Cao-i l mt trng cng
qu ca chng ta, trng cng-qu y cho chng ta lp
c, lp cng, lp ngn.
- B-php chn-truyn ca c Ch-Tn tc nhin
c-quan huyn-b cho con ci ca Ngi gii-thot.
2- Trng hp ngoi l:
- Thc t ngi Gio Tng c ba: Hnh v sau
y biu hin r 7 phm tc ca hng Tin v, Gio Tng
vn lm Ch Cu-Trng-i. hnh c 7 vng trn nh
c ng knh bng nhau. Mt vng gia nh ci tm, 6
vng xoay chung quanh l vai tr ca mi v gi l "Cc
hu Thi cc" (mi ngi l mt Thi cc).. Php chnh
Truyn qui nh ngi Gio Tng ch c mt, nhng thc t
c n ba:
- Ban u c Ch-Tn nh phong phm Gio
Tng cho ng Ng vn Chiu, nhng trong 10 ngy ng
232
khng vt qua c s th thch ca Qu kho, nn rt,

ng lp Chi phi Chiu Minh V-vi ri n Chiu Minh
Tam Thanh..nhng cng qu ca ng l lm nhp cu ni
cho nhng ngi hu duyn l Thnh Th c Ch-Tn
ln lt n vi o (Chiu ngha l mi gi)
- i vi nn i o hin gi th c L vn
Trung l Quyn Gio Tng iu hnh Hi-Thnh Cu
Trng i hu hnh (Quyn tc l cha chnh v).
- c L i Tin Trng Thi Bch Kim Tinh
quyn hnh Nht Trn Oai nghim, nay kim thm chc
233
Gio Tng i-o Tam K Ph , l Gio Tng v vi.
Xem nh ba v Gio-Tng ng vo ba nh ca
Tam gic u, ni tip trong vng trn gia."Mt m ba
tuy ba cng l mt pht xut t ngha o sanh nht,
nht sanh Nh, Nh sanh tam, Tam sanh vn vt", mt l s
ca Tri, ba l s ca Ngi. Vy:
- c L tng cho Thn .
- c Quyn Gio Tng tng cho Kh
- Ngi Ng vn Chiu tng cho Tinh.
L huyn vi ca o tht mu nhim v cng, t h
thng t chc n cc nghi thc u do theo lut m
Dng bin ha mt cch chc ch nh mt tm li,
ng l li Tri tuy tha m khng lt Thin vng khi
khi s nhi bt lu l vy. Nu khng ni rng y l mt
nim t ho ca mt nn i o
3- Hnh tng ca cc Gio-Tng:
Php chnh Truyn dy: Gio Tng ch c mt
nhng thc t th c n ba Gio Tng:
1/-ng Ng vn Chiu: c H-Php xc nhn:
i thu Thp-Nh Thi-qun ri, c Ch Tn
mi m o. Chng Ngi mi ch cho chng ti bit
rng c mt ngi th Ngi l ng Ng-vn-Chiu, tc
nhin c Ch-Tn mun thu ng lm Gio-Tng u
tin . C mt iu l-lng suy-ngh khng ra nguyn-c
l c Ch-Tn biu B N Chnh Phi-S Hng-Hiu
may sc-phc Gio-Tng cho Ngi, k hn trong mi
ngy Ngi s c ln lm Gio Tng. Trong thi-gian
mi ngy, ch c mi ngy m thi ! Chng ti khng
hiu nguyn-c no ng Ng vn Chiu khng hng
c i v y. ng Ng-vn Chiu l mt v Ph, c
Ph-s bui n, ti H-Tin, do ni C bt, c Ch
234
Tn n vi Ngi v thu Ngi lm Mn- u tin ht,
l Ngi c c Ch Tn xng l CAO I TIN
NG I-B-TT MA-HA-TT.
Ngy 9-1 Bnh-Dn (dl 21-2-1926)
c Ch-Tn ging C ban cho ng Chiu bi th:
Bao nm dy-d qu dy cng (1)
Li ha nm xa gng gi lng.
Siu a i ng tua chn ly!
Li chn mt bc s hon khng!
( Cao i)
(1) c bn chp Ba nm th hp vi thi gian trng
trai m Thy n dy d ng.
2/- c L Gio Tng ban Quyn Gio Tng
cho Ngi Thng Trung Nht
Theo o Ngh nh th hai. iu th nht:
Ban quyn hnh cho Thng u S thay mt
cho Lo m thi hnh cc phn s Gio-Tng v phn xc,
cn phn Thing Ling c Lo.
Lm ti To Thnh Ty Ninh, ngy mng 3 thng 10
nm Canh Ng. K tn H-Php Phm Cng Tc v Gio
Tng L Thi Bch.
c H Php xc nhn: T khi c Ch-Tn n
c Quyn Gio Tng ri mi xut-hin Hi-Thnh
Cu-Trng-i vy. S vinh-d ny chnh c Quyn
Gio-Tng c hng mt cch xng ng. Bi v
chnh mnh c Ch-Tn n thu Ngi, biu Ngi lp
thnh Hi-Thnh. Ngi i n u H-Php cng c
Cao Thng-Phm theo ph-loan c Ch-Tn thu
Mn-, thu c bao nhiu th giao cho c Quyn
Gio-Tng Thng-Trung-Nht gio ha, chnh do ni
Ngi cu-khn c Ch-Tn thu Mn , Ngi lun lun
i cc ni Ph- chng-sanh, nht l trc ngy m
235
o, c Ch-Tn sai ht cc Chc-sc Hip-Thin-i
tc Thp-Nh Thi Qun i ph-loan cng ht, khng c
ch no khng c C Bt. Ngi th xung min Ty,
ngi i min Trung, i cng ht. Thu Mn- xong,
Thy dy chng ti v Ty Ninh m o. Vi hai bn tay
trng khng c mt ming t cm di lm sao m o"
3/-Thy giao c L Thi Bch kim nhim
Gio Tng i-o:
T khi Thy nh ban chc Gio Tng cho Ngi
Ng vn Chiu, th Qu Vng xin th thch ng Chiu.
ng Chiu khng vt qua ni cc th thch ny nn nh
chu mt ngi Gio Tng. K t ngi Gio Tng
trng. Nay cn phi c phm v Gio Tng iu hnh
nn o nn c Ch Tn giao quyn cho c L Thi
Bch, Nht Trn Oai Nghim kim Gio Tng i o
Tam K Ph , iu khin nn o ny. Do Thnh
ngn sau: i n Ch Ln [ti Nh Ngi L vn Trung]
Ngy 23-9-Bnh Dn (dl: 29-10-1926)
NGC HONG THNG vit CAO I
Gio o Nam phng
H ch Mn , ch Nhu, ch i n. Cc con nghe:
Thy buc phi ni r cho cc con ng lm m trch
Thy. Cha hin ch bit hnh h con ci bao gi. Thy
n m du dt t a th l no li nh lng x ui.
Thy thy cc con b php th tht Ba Trn lp thnh th
hiu nhiu a b hnh. Thy ngm au nut thm ngi
nhn. Thy chng th tht, Ba Trn trch Thy v yu
mn qu l m lm mt ht cng bnh, nht l L Thi
Bch ku ni hn ht.
Du Quan m v Quan Thnh xin cng chng
ng. Nht l bui th tht y, li nhm ngy khai Thnh
Tht th cc con hiu l hi dng no, song phi dn
236
lng chu vy. Cc con ng th ti ni Thy. Nu Thy bit
cc con nh tnh th th no cng chng chu. Li li
tin tri m dn trc, no d Thnh Ngn cc con khng
c, li Thy ni cng nh khng, mi ra ti li cc con
phm thng th y.
Vy t y, quyn thng pht giao vo
tay L Thi Bch. Cc con liu mnh m cu ri
ni Ngi. Thy dy d, cc con khng nghe, i
c hnh pht th cc con chu ly.
(.Q... thng s). Ci.!...(o Quang)
.Q: C mn Thy duy c bit mt ch khng
bit hai. K no cu tm chia phe phn phi l a th
nghch ca Thy. Con hiu !
Ti cu:
L THI BCH
H ch o hu. Thin phong bnh thn.
T y Thy giao quyn thng pht v ni tay
Bn o. Vy cc o hu kh ht lng lo lng vun p
nn o cho vng vng, hip vi Thin c m bc ln
ln a v cao thng, ch st s m thi m h th
ung cng trnh cc nhc t by lu nay, li thm chng
ng theo Thnh ca Thy, l bc Ch Tn ht sc
nhc nhn cng sanh chng.
M mt mi o chng phi l s thng tnh, m
sanh nhm i ng gp mt mi o cng chng phi
d. Mun lp thnh tt phi c iu nghim chnh thng
pht. C thng mi gic lng k c cng, c pht mi
rn ng lng t vy. Thng pht tuy chng phi hu
hnh, nhng l mt s mng vui, cha c bc cao thng
th no bng v mt s bun b no snh ng. Du c
n nn hi hn my kip, ngy gi cng qua ri. Ngi
Cc Lc vn c ngi chon ht. Phn nhiu cc o hu
237
dy cng m xy p nn o, nhng s ham mun cn
bn chn theo tnh th. Cng nhiu m bc ti na,
dng nh ngn bc, gp s gay go mn lng. Than
thay! Tic thay!
ng bc Ch Tn cm quyn th gii du dt, ra
li, m chng bn chi cho kp th, ua nhau ngh tnh
v ming nh chung, nu Thy chng i t i bi th
cng qu chy theo dng nc. T y Bn o phi
du dt bc ng cho cc o Hu, phi gng
cng thm na cho hip vi c Tri. Ai hu phc th a
v ng cao thm, ai v phn th b a Tam php. Phc
phn cng kh la ngi, ri ri may may ng trch ni
Bn o.Bn o xin cho cc o hu. Bn o kiu.
Xem th:
T nay: ngy 29-10-1926, c Ch Tn giao quyn
thng pht Chc sc cho c L Thi Bch, Nht Trn
Oai Nghim kim Gio Tng i o Tam K Ph .
Php th tht Ba Trn lp thnh, tc l Cch th
tht do Tam Trn Oai Nghim lp ra chn lc Chc sc
lm cho gi tr thm cao. Th tht l by ra cuc thi kh
nng o c, th xem ai chu ni th u, ai khng chu
ni th rt..Ba Trn l Tam Trn gm: L Thi Bch, Quan
m B Tt, Quan Thnh Qun.
.Q. l Ngi Trn o Quang, Quyn Thng
Chng Php. Sau ri Ngi cng b o lp Chi Phi.
a Tam Php l nu ti phm Thin iu th b
a Tam bt nng thot tc. Nu phm cc ti nng
khc nh thp c, ng nghch th b a vo ba ng kh
trong Lc o lun hi. Ba ng kh ny theo Pht gio
l: a ngc, Ng qu, Sc sanh.
Nhn sanh nim danh Ngi l: Nam M L i
Tin Trng kim Gio Tng i-o Tam K Ph .
238
Nh vy Gio Tng c 3 ngi tc nhin hip
TINH- KH THN ri.
- ng Ng vn Chiu l TINH
- ng L vn Trung thuc v KH
- c L thuc v THN
Ba m mt, mt m ba l vy.
4- c Quyn Gio-Tng thi-hnh
Th-php i-o
Th nn, trong bui i-o Tam K Ph ny:
c Quyn Gio-Tng c bn-phn Cm mi Thin-Th
lo cu chngQuyn Thin-Th Ngi nm trn vo tay.
Vn s khi u nan l th! Nhng s kin-nhn
gip cho Ngi thnh cng l th ! Sau cng, Ngi lp v
mt cch v-vang, mt cch xng ng, tm nm trn,
khng d khng thiu mt ngy. Phi chng Ngi thc
hin trn hai Bt-Qui vo tay m du-dt nhn-sanh trn
con ng hnh-thin?
Hng nm ton o u ghi nh ngy 13-10 m
lch l ngy qui Thin ca c Ngi. Nu tnh:
T ngy 15-10-Bnh Dn (dl: 19-11-1.926) l ngy
Khai minh i-o Tam-K Ph ny, Ngi hnh o
sut n:
Ngy qui 13-10-Gip Tut (dl: 19-11-1.934 ) Tnh
ra l tm nm trn khng d khng thiu mt ngy.
c H-Php thng nhc-nh n:
Ci ngi ca Ngi to dng, ci ngi Gio
Tng-ng ca Ngi ngi trn y, u tin ht ci ngi
y n s ni t nc Vit-Nam ny mt ci bu-vt
qu-gi v cng. T th ti gi cha h c. Bn-o ng
qua Vatican, ci Ngai ca c Gio-Hong Saint Pierre
th no, th nay Bn-o c l ni v c th m-c rng
239
ci ngi ca Thng-Trung-Nht lu li ni th ny n s
tr nn th y.
Ti sao Thy gim quyn ca GIO TNG?
y l li Thnh gio ca Thy dy H Php
khi Ngi hi Thy v quyn ca Gio Tng.
H Php hi: Tha Thy theo nh lut l Thnh
Gio Gia T Thy truyn ti th, th Thy cho Gio Tng
trn quyn v phn hn v phn xc; Ngi nh nng
quyn hnh cao trng , o Thnh mi c th lc hu
hnh nh vy. n ngy nay, Thy gim quyn Gio Tng
ca my con v phn hn i, th con s e cho Ngi khng
quyn lc m ri chng sanh chng ?"
Thy p: "Ci! y l mt iu lm lc ca Thy,
v nng mang phm th m ra. Thy cho mt ngi phm
ng quyn cng Thy v phn hn th n ln ngai Thy
m ngi, li nm quyn hnh CH TN y, ng buc
nhn sanh phi chu ln ci trong vng ti t ca xc tht.
Hn na, ci quyn hnh qu ha y, Thy tng v
thng m cho cc con, no d n l mt cy gm hai
li gic lon cho cc con.
Nay Thy n chng phi ly n li, m Thy ch
n lm cho tiu dit ci hi ca n; nu mun tr ci hi
y th chng chi hay hn l chia i n ra, khng cho
mt ngi nht thng.
K no nm trn phn hu hnh v phn Thing
Ling, th l c chim quyn chnh tr v lut l, m h
c chim quyn chnh tr v lut l vo tay, th nhn
sanh chng phng no thot khi vng p ch.
240
5- Ngi N l Chc sc v c s
bnh quyn, bnh ng trong ca o
*L Chc sc: N phi khng chia sc phi v c o
phc mu trng. Quyn hnh N Chc sc Cu Trng-i
cng y nh Nam Phi, song ch trng coi phi N m thi.
Chc Sc N Phi khi t phm u S tr xung L
Sanh, quyn hnh y nh Nam, nhng tt c tng lnh ca
Gio Tng v H-Php. N chc sc th s lng v hn
nh. Ring v N u s (1 v) N chnh Phi s (1v).
y l trng hp hi hu t xa n gi, l N phi
c tham d vo vic tu hnh: bnh ng, bnh quyn vi
Nam phi. Nhng khi hnh s th Nam chnh, N ph,
trong mt trt t nghim trang.
Tht ra trn th gii hin gi N phi vn cn biu
tnh i hi s bnh quyn, bnh ng gia Nam - N. C
nhiu nc vn cn nn k th ny n; vn cn nn bn n
l v coi nh N gii, nhiu tc l xem ra km vn minh
v cng. Ngay trong t nc Vit Nam ny mt s ngi
cha bit o vn cn mt t gia nh i x t bc vi N
phi, tuy nhin con s ny vn rt nh.
Nhng vi nn i o ny c Ch-Tn m o
l ban cho N phi mt s bnh quyn, bnh ng tht s.
Chnh y l th hin C i n X ln ba ca Ch Tn
m Thy cho bit:
"Trn Bch Ngc Kinh c Nam v N, cc con
ch lm tng l phn bit. C cc ng N Tin, N
Pht cn ln quyn th hn Nam nhiu.
Hi: V sao t xa N phi khng c tu hnh,
khng c hc hi, khng c tr thc, khng c tip
xc vi bn ngoi, thm ch mun tu phi ci Nam trang,
vy th lm sao c c cc ng N Tin, N Pht cn
241
ln quyn th hn Nam nhiu ?
- y l nh hun ngn ca M truyn dy t lc
cn th: N cng, n hnh, tc l T c Tam tng; Ngay
t b ngi con gi c rn luyn trong ci khun so
Nho phong p y, d khng tu m thc s tu sa
tnh tnh, tu tm dng tnh. Ra l vo php oan trang.
Ci nn lun l tt p y theo sut cuc i ngi con
gi, cho n khi lm v, lm m, lm du th c mt
tinh thn Phng s cao, th hin mt np sng cng ng.
Nhng vic ny ngi N dn ng i vo th gii
i ng trc nht. Ngy nay ngi N thun thc
np sng L gio. S d nh vy mi c c ngi v
tt, ngi m hin, to nn nhng ngi con ti ba, o
c hu phng s cho quc gia, x hi v c o php na.
Xa nay hu ht nhng ngi con m ci cha
thng nn danh phn hn l con m ci m. in hnh l
c Quyn Gio Tng nn ngi l do bn tay ca ngi
M, ng m ci cha lc hai, ba tui. c Thng Sanh
cng nh ni Hin mu m c gia nh u l tay rng
ct ca o (M l N u s Hng L, anh c l Cao
Tip o- Hip Thin i, ch th ba l Gio S Hng
Cng (CT), ngi th t l Ngi- Thng sanh HT).
Nhng hu nh ngi N lc no cng b mt s p
bc, bt cng ca mt tc l khc khe lun xem nh, trong
ci thuyt Nam trng n khinh. Tuy vy m h vn
ln, tc nhin l h tu Nhn-o mt cch rt mc,
chnh chn, oan trang. n khi thot xc la i th gn
ngi Tin phm Pht, y l xem nh bc qua vic tu
Thin o ri vy. ng vi cu: Dc tu Thin o, tin
tu Nhn o. Nhn o bt tu Thin o vin h ! ngha
l mun tu Thin o th trc phi tu Nhn o, nhn
o khng tu th Thin o vn xa vi. C cu Nhn o
242
rnh th Thin o thnh. Cu ny s ng ngn i, v c
nhiu ngi i tu l trn trch trch nhim i vi gia
nh, hoc l n dng nng Pht.
Hin nay: cc bc phm ca N phi bao gm: L
Sanh, Gio Hu, Gio S, Phi S, u S (khng c
phm Chng Php v Gio Tng). By nhiu cng
ngi Tin phm Pht dnh cho ngi tu hnh chn chnh,
c Thp dnh cho cc bc N u s mt cch vinh diu.
6-c Quyn Gio Tng sng lp N Hc ng
Khi im l c Quyn Gio Tng L vn Trung
thc hin trc nht, trong chng trnh m trng N
hc m nh bo Dip vn K vit:
Ti mun ni v vic lp N Hc ng: ng
gia bui m s gio dc ca con trai, n ng, hy cn
phi thai, cu no u c bng cp Thnh chung l t
Thnh, t Thn, xch i cng Lc tnh ng kim v giu;
ng gia bui m nhng anh chng du hc em v c
ci bng cp T Ti, th h ln ln mt cch rt vinh
diu, t c rng mnh qun ht ting An Nam; ng
gia bui m khp c cha m trong nc u cng nhn
rng: Cho con gi c nhiu t hc thc l mt mi hi ln
cho gia nh, cho x hi; ng gia bui nh th m
ng ra xng N hc, xin lp trng N hc dy
bn gi bng nh bn trai, c phi l mt vic qu bo gan
chng ? Nhng ngi xng c phi l nhng bc tin
kin chng ?
Bo gan tht, tin kin tht, v Chnh ph lc by
gi, nh tung cng cho vic y l mt vic cha hp thi,
li tri vi phong tc c k ca An-Nam, nn chi tuy l
khng ngn cm, song cng chng chu xut cng nho ra
lm chi ph, m ch cho nhng ngi xng xut m
243
cuc lc quyn, gp ca cng chng, ct ln c my ta
nh s m chng ta cn thy ng Le Grand de la
Liraye; ta nh y o to ra bit bao nhiu nhn ti
trong N gii.Vy m nu ai chu kh lt cun s lc
quyn nm n ra xem, th s thy di my li tuyn b
c tn ca ng L Vn Trung l ngi khi xng ng k
phng danh B c Tng-c -Hu. Trong mt ci
phm vi chnh tr eo hp, di ch chng phi khinh
thng m lm c nhng vic ti va nhc li trn
y, thi tuy n cha phi l nhng s nghip ca anh
hng, v nhn, song th cng gi rng khi mang ting
qu qu, d d l ci danh hiu ca phn ng trong my
ng Hi ng, t xa n nay, x ny. l s nghip
7- Phi n cng tr thc ti ba nh Nam:
c bit l gi ny gii n tham d vo vic
cng, cc ngnh ngh trong x hi, no Bc s, K s,
Phi cng, n Tng thng, N th Tng..ti ba li lc
khng thua km Nam phi by nhiu chng t rng
ci quan nim c ca ch phong kin lm, mt ci
lm tht v cng nguy him. Ngi N chu trong mn
m u ti nh vy bao ngn nm !
T mt s bt cng do thiu tnh thng ca gia
nh dn n nhiu s bt cng ca x hi, tch ly thnh
khi au thng. Ngy nay Ch-Tn mi n m ra mi
i o ny a TNH THNG thnh LUT. l
Lut Yu Thng m Tam Thnh k Ha-c th ba
vi c Ch-Tn phi thc thi hai iu: Bc i-Cng bnh
Nhng nhn ra Th gii cha c s Thng Yu,
m khi nhn loi cha Thng yu th ng phi di cng
lun bn iu chi thm na, ch cn hai ch NHN QA
n vi nhn loi trong bui ny m thi.
244
8- Nhng u im ca o Cao i so vi
cc o khc trn Th gii
1- Nn i-o Tam-K Ph- m c Thng
n khai sng ni nc Vit-Nam ny, iu c bit l
c Thng- khng mn xc phm ca ngi Vit
Nam lp o Cao-i. iu ny khc bit vi cc Tn
gio trc kia nh Pht gio th mn hnh th S-t-Ta
n Gio o, Thin cha Gio th mn hnh th c
Jsus. Nay, Ngi ch dng Thin Nhn (Con Mt) lm biu
tng ng Thng Cha t Cn Khn.
Ti sao m o Cao-i c Ch-Tn khng ging
bng xc thn, m li ging bng Huyn-diu C bt?
a/- Mc-ch ca o Cao-i l tn- chng
sanh, 92 c nguyn-nhn qui hi cu v cho khi sa
a hng trn.
b/- Ngy nay c Ch-Tn m o khng ging
bng xc thn m ch ging bng Huyn-diu C bt, l v
thi k chuyn o v-vi hip Tam-thanh chn-hng Tam
gio Phc Nht Ng Chi nn c Ch-Tn ging bng
Huyn-diu C bt mi qui ng c i-ng Tam gio.
c/- c Ch-Tn lm Gio-ch i-o l ng v
hnh, dng HUYN DIU C BT dy o th dn tc
no cng c th hc trc tip vi ng Thy Tri c, nu
h bit dng php Thng-Thn-lc. Th l s bt ng
ngn ng chng cn l mt s thc mc na.
Bi:
Nht k v Nh-k Ph-: Pht, Tin, Thnh,
ging linh Tam-gio; nhn bui nhn-loi chng hip
ng nn ba v Gio-ch th sanh ring a-phn, nn
hai k khai o va qua ch Ph- tr v cu v c 8 c
nguyn nhn (Pht 6 c, Tin 2 c).
245
Cn bui H-ngun Tam-K Ph- l thi-k n
x ti-tnh cho ton c chng sanh, li nhn bui vn
minh, nhn-loi thng ng, cn khn d tn thc cho nn
c Ch-Tn dng Huyn C diu bt, ging c khai o,
ch-ngha l tn 92 c nguyn-nhn qui nguyn v.
2-Ch lp thnh Hi-Thnh Cu-Trng-i v Hip
Thin-i thay th hnh nh ca c Thng- m
du chng sanh, cng nh ngi o Cao-i khng b
nghim cm vo Cha hoc Nh Th (nh Hi gio chng
hn). Tu theo trnh tin ho ca nhn loi m o Cao
i khai sng trn t nc Vit-Nam.
- Li c Chc-sc N phi l c n v khc bit
vi cc Tn gio trc kia khng bao gi c Chc sc N
phi, tc l c Thng- nng phi N ngang hng
bnh ng vi phi Nam.
o Cao i tn th c Pht Mu l tn th
NGI M, tc l Ngi Th Nh, cn NGI DNG l
c Ch Tn Ngc Hong Thng , l Ngi Th
Nht. y l mt Trit l ht sc mi m v ng n m
t trc ti nay cc Tn gio cha tng c. H ch bit th
Ngi Dng m thi.
c bit: Nim danh Thy c gii thot
c H-Php gii trong Con ng Thing-ling
Hng Sng: Hi th ti tnh ca chng ta lm trong
kip sanh, c Ch-Tn trong phng-php ni rng
Ti tnh cc con y dy ni mt a cu ny m n gi
cht, cc con bit ku danh Thy th Thy n cu, Thy
em b-php gii thot trong tay cc con ng cc con
ot chn php gii thot vy. Ku danh Thy l
Nam-M Cao-i Tin ng i B Tt Ma-Ha-Tt.
--<o0o>--
246
VIII - Tm l hc. Tm l con ngi

- Trong thi bnh tr ra sao? Ca k ph qu ra
sao?
- Nht l phng din Tn-ngng, trnh
nhn loi hin gi ra sao ? nh hng phong
tro vt cht do khoa hc gy nn th cuc no ?
Ch ch sai lm qua t tng hin ti.
- Lm cch no em con ngi li ng o
(Su tm cc phng php hnh phc cu th)
Mun thu trit v gii c cc vn trn mt

cch tha ng, c th ch nn thu vo hai ch NHN
QU. Sau s lun v S Yu thng. Bi v:
Chn l Gii thot c th tm thy trong cc Tn
Gio: Lo Gio, Pht gio, Nho Gio v Thin Cha Gio
khi th hin S THNG YU.
Nhng tt c u thy nhn loi hin gi thiu ch
THNG YU. Thiu vng mt cch trm trng.
Nhng s kin ny y dy trn th gii, ngay c
nhng nc gi l vn minh vt cht ng vo bc nht
cng chu nn khng b, nh nc M. Cc nc ny
hng chu nn sng Thn mt cch ti t nht lch s. M
ngay tnh on kt gia con ngi cng khng c. H vn
nh nhau gia bn Hi ngh. Nhng nn biu tnh, xung
ng. mnh hip yu, em qun st pht nc nh v
mc ch tham vng s m du ha ca Irak m mun tiu
dit c mt ch Sadam Hussen. S tht ngay c Iran
cng ngp ngh trit tiuHi tnh ngi u?
247
-Hu nh kh cn ht ri. Qua hai bi th xng
Ha gia c H-Php v Bt Nng Diu-Tr-Cung c
cu ny cho thy r lng ngi ca thi bui nay l th:
Nm sng ua chy nm sng cn,
By ni ni tan by ni di
Nu ni rng sng cn ni mn th ngy nay hn,
nhng tic v nm sng trong con ngi tc l Ng Lun,
Ng Thng dng nh cng cn ri. Nhn, Ngha, L,
Tr, Tn mt i ch ng cao p ca thu no. Trong
nh nu Cha khng t lm sao c con hiu Ph t t
hiu. Ri qun bt minh thn bt trung. Qun minh thn
trung cng lch thc nghing n ri. Cn tnh phu
ph th thay i d dng nh thay xim i o. Phong di
tc i. Nhng g gi l cao qu ngy no, gi y hu nh
bn r ht ri. Lu nay cu Tin hc L hu hc vn
nm yn trong x ti ca cuc i, gi ny mi c dng
ln khi bit bao Thy C gio tng vo Bnh vin,
gi y mi xut hin lm l ba tr bn hc tr phn
thy hi bn, nhng nh trng vn tng ht hong trc
ln sng bo hnh. Ci dch bnh ny cn kinh khng hn
dch t, dch cm l khc, v khng cn thuc cha.
By ni di tc nhin Tht tnh cng b chnh lch
i nhiu: H, i, Lc, Dc, Ai, , N bin thin theo
sng Thn cao h, theo bo ging m ch yu by gi l
yu vi sng cung. Con nt cn m bnh sa m cng bit
thn thung trc tr trai gi. 14 tui bit lm mt sn
ph. Hc sinh ti trng trai gi ngi chung ban u mc
c, sau dn n ch vng m trao i tnh yu u i
khi hy cn rng sa. i ci bui H ngun sao lm tr
n th ! Hc sinh n trng cm giy n phng t vn
ph thai, no thai nhiu hn bi hc.
C ln mt ngi bn nc ngoi v ni vi ti nh
248
vy: Ti sao ngi Vit Nam mnh mi iu g cng phi
cu nguyn, vic g cng phi coi ngy, nhng ri kh vn
hon kh, c c g hn ? Cn cc nc vn minh nh
M chng hn sng mt cuc sng ht sc t do, t ti.?
Cu tr li ca ti lc y c th cn nhiu thiu st,
ti ch ni rng: ci phong ha cao p ca Vit Nam
nhiu i. Sng bit tn trng ngi ln k nh, tuy nhin
cn phi knh trng ci Nho phong ca tin nhn li,
tc l ci vn minh tinh thn ca dn tc vy. Nu khng
i con ng Trung dung (Trung dung Khng Thnh ch
rnh) ny m lm lch cn cn Nhn Ngha th phi chu
lut tr vay nng n lm. Tuy vy Vit Nam phi chu
tr qu ri, nhng v nh o c lun thng bit gi,
nn tr t t, ging nh tr gp vy. Cn cc nc Ty
phng i vo thi qu, n khi tr phi tr mt ln c vn
ln li e khng chu ni. Ngy nay mi chng minh s
tht v ci vn minh khoa hc vn minh vt cht cao ..
Nhn bn mnh ngy nay thi vo quc tch M,
Anh, Php, tht ht sc huy hong rng r bit bao !. V
li qu hng sao m qu ma dt nt th, khng chu ni
mi c kho, nc ung ca qu hng, m phi m k k
chai nc ring gii kht, khng n c cm Vit Nam
m bc. Sao m thiu v sinh n th. Anh ch no cng
i tn M, tn Php. Hnh din hay ng thng ? C ai
thng hi gim mt k vong bn, mt k mt gc
khng ? Chi t t quc, chi c ci tn cng cm m m
cha t ngy no. H qun i ri ci ni ngy c.
Th nn trc tin nn cp v:
Lut nhn qu rn Thnh-c,
Ca lun-hi nhc bc cao-siu.
Du chng phi mc Thin-iu,
Cng quyn t ch dt-du thin-lng.
249
1- LUT NHN QU
c H-php thuyt: n Thnh m 30-5-Nhm Thn
(1952) rng: m nay Bn o ging v Lut nhn qu.
Hai ch nhn qu l danh t m Tin Nho : Ch
Nhn theo ngha chnh ca n l chnh li hay d li.
Ni lun theo ch qu th ch nhn y ng khun ch
i. Qu l chc chn mnh m, chng ta thng hay
dng ting qu quyt lm, dng ch qu quyt hay l
mnh m chng hn. Ch nhn qu dch ra ngha l ting
Phn l ting Karma, thit ting Phn c ngha l lm ci
chi phi tr ci ny, phi bi thng, ta c th hiu n l
khun lut vay tr vy.
Khun lut y huyn b v cng, ti lin h vi ch
Karma. Quyn Ch Tn ting Phn Boudha, Shama,
Saya. Tc nhin cu nim ca chng ta: Pht- Php-
Tng. Ting Karma lin h vi Php nh th y, c nh
lut thing ling ca n, v khng th ly tr khn ngoan
ca chng ta m suy on lun bin cho ng. Chng ta
thy cng nh c ton th t xa n gi du cho bc
Thnh nhn Hin trit ta con mt quan st tim tng
thy khun lut y n v hnh m n qu quyt lm sao,
chc chn lm sao. Ngi ta kim tm khun lut y th
thy rng: C mt quyn nng v i l quyn nng ca
c Ch Tn, tc nhin ng t hu kia trong tay
ng mi c th cm quyn v khun lut m thi.
Bi s quan st ta thy lut nhn qu y v c nhn
cng th, gia nh cng th, x hi cng th, m ni chung
ton th nhn qun trn mt a cu ny cng th. Nhn
qu y, ngi ta tm hiu thu o, h cng tm ti
cng thy kinh khng lm sao:
250
T nh mt gia nh, trong mt c quan to dng
gia nh y, n do ni c hnh to dng, th gia nh y
chng h tn ti. Mt x hi no, mt quc dn no do ni
c-hnh m to nghip, th x hi , quc dn khng
bao gi bn vng. Nu chng ta khng ni qu quyt rng
n s b tiu dit m ch. Nhn qun v c nhn loi gi
pht ny chng ta thy qu quyt lm sao khng th g
lun c.
Lun v nhn qu c nhn ta hay mt i
nghip ta ni: T nh Tn Thy Hong, mun em vn
hin ca n thay th vn hin Nho dm ang tay khi Nho,
t sch chn hc tr, tng thi hnh th on y tiu dit
nh Nho c. Chng ta thy nh Nho vn cn, cn c
nghip ca Tn tiu dit. Bn o khng ni c c
nghip ca Tn m thi, m c c nhn ca Tn Thy
Hong cng vy. Ngi S B Vng v ly Ly Sn ri bit
Tn Thy Hong chn nhiu vt bu, khi o ln th ca
bu y tiu hy. Chng ta tng coi c mt i c
nghip ca nh Hn, Hn Bi Cng ly tnh c lp
nghip, ly Nhn Ngha lm cn bn ti 800 nm, khi n
nn dit tn ri cng cn Hn Hin ni nghip, qua
Hn Chiu Lit tc nhin Lu B bit kh s nh Hn
mn, mun kim phng ko di my mn, tc nhin
li cho Hu Cha mt i gip qu v cng, Ngi ni vi
Hu Cha tc nhin u rng: Vt d c tiu nhi vi
chi, vt d thin tiu nhi bt vi, ngha l ng v c nh
m lm v cng ng v thin nh m khng lm. V c
nhn hay x hi u ng trong khun lut y c.
By gi ni v Tn-gio, th c Pht Thch Ca
cm Bnh Bt Vu i xin n ng nui k ngho nn i kh
ni Cp c c vin m ci o ca Ngi ti 2.500
nm vn cn bn vng. N vn giu c, c vn minh Pht
251
Gio truyn b ton ci ng ny, nu chng ta thy
ca ci v bin v tn ca n, chng ta khng th g tnh
ton c (v ton).
Thm na ng chu kh nhc i n xin t ba,
chu hn h y li cn b chng bt ng inh trn cy
Thp T Gi Ln n l k cn k hung bo, cp
bc. ng y to o ca Ngi. Gi pht ny nu c
ton mt a cu ny cng cha c ai sang c cho bng.
Nhn qu ca mt ngi to nghip hay nhn qu ca v
to o; hai ci trng yu v cng khng th g lun
c.
Ny gi ni ca ngi ta, by gi mnh phi ni ti
ca mnh. c Ch Tn ni vi mn ca Ngi, Ngi ly
k ngho kh, hng nht l Ngi n vi mt quc dn hn
h, quc dn cn b l thuc ca ngi, lm ti i thin
h, Ngi ly phn t y lm Thnh Th ca Ngi m to
nn Chn Gio, Ngi ly quc dn n l trong gi pht
to nghip ca o. C con ci ca Ngi to dng nn
hnh tng ca n, khng cp bc ca ai, khng cu ly
ai cho mnh m lm ci nhn y qu bu lm sao, li na
ngi tng trng ly n, c th hu hnh l ngi ch
quyn lo to dng n, thn phi hn h trun chuyn, b
thin h p bc nn hip n ni thn ca h b lu,
t ti, ci nhc nh hn h ca h, ngy nay em v lut
nhn qu th no? Th ton th con ci ca c Ch Tn
lun li th hiu.
c H-Php thuyt o ti n Thnh Ta
Thnh Ty ninh, ngy 15-06-Mu-T (dl: 21-07-1948)
Hm nay Bn o ging v Lut Nhn qu vay tr
ca nhn loi trong thi k H ngun hu mn
bc sang thi k Thng ngun Thnh c.
252
2-LUT NHN-QA PHP NH (Loi Karmique)
Nhn l ci khi im. Qu l s thnh tu. S nhn qu
y lun lun ng trong mi thi gian ln khng gian, th
nn gi l Lut, tc l Lut Nhn qu. Du trong thin h
c ngi tin n mc tuyt i, th vn c nhn qu; hay
ch n c nhng k khng tin trng iu g c, th nhn
qu vn xy ra. Php nh l c trong lut php nh quyt
Nhn ngha l ta c lm iu chi th Qu
ca n tr lng li. Ci Lut Nhn Qu ca Pht Thch Ca
n trng trong chn l l thng, c Ngi cng th: Ngi
cng sng, Ngi chu trong ci Lut qu kip y lun
chuyn t vt hnh d ch cho ti Pht v, ci qu kip ca
Ngi n phi chn tht khng th tng tng c, h b
n ra khng c ci trit l no gii ngha kip sanh con
ngi cho n mc thc ht. Ci Lut Nhn Qu y n l
cn kip sng ca ta
i T Ph lm chng trong Bi Th ca Ngi:
Cn ca Thy y nhc cn.
Mun phc ngn ln khng st mt,
Bao nhiu cng qu by nhiu phn.
Ni nh th , chnh mnh i T Ph ni
rng:Qu kip Nhn qu ca con ngi, lut y hin
nhin vn c thit vy.
c H-Php ni nh vy: Hm nay, Bn-o
ging v Lut nhn qu vay tr ca nhn lai" trong thi
k H ngun hu mn bc sang thi k Thng-ngun
Thnh-c. Cc con rng n-nhn ng Tri ht t
mn cho cc con coi; cc con trng cho i mau ti, ti
chng ti cc con khc m, khc cha lun. Bn-o ni
tht ci quyn nng v i ca c Ch-Tn mt nhy mt
253
khng cn mt sanh mng ni qu a cu ny, khng cn
mt tch-tc ng h, nhng nhn no qu y tr cho ri
ng lp i Thnh-c m thi. Mt ngy kia Trung-
Cng v Cm-bt (Cambodge) cht khng cn mt con ,
bi v Cambodge nghe li xi gic ca ngi ta thnh ra
phi cht ht. Cc con bit sau ny sc tc, sc tc nh
nhau; Tn gio, Tn gio nh nhau. i-loan t Hng-
Kng tn c qua Vit-Nam trc, bi vy ngi hnh c
m mnh theo h, mnh m eo ch h ri h trt chn, st
tay, h t cht th mnh cng cht theo h m thi, thnh
ra ngi Min (Campuchia) cn c bao nhiu ging bn
Vit-Nam thi, cc con rng thng gim h. Ni v
Trung-Cng l a con cng ca c Ch Tn, nn c
Ch Tn mi cho Lo-T, Khng T v Mnh-T ging
trn dy o: lm lnh lnh d, nhng hin nay Trung-
Cng theo ci th sc th c nguyn t, sc mnh l trn
ht, tt c mng lm b ch hon cu Cc con nh rng:
d tn hin thng, mnh thua yu c, nhu-nhc trng
tn x cng tc chit nhn-lai tr qu vi nhau, cc
con chu ci nn chung, tr t i Hng-bng n gi. T-
ph ta khi xa cng c tm lm, mnh hip yu, dit
chng nhng nc yu hn nn phi chu LT NHN
QU ngy nay. Bn o ly lm mng cho nc Vit-
Nam tr ht mn n tin khin m T-tin chng ta vay t
thu b n l, nay khng cn n-l na. Vy thi oan tri
tr xong. Cc con tm suy ngh; ng thy di
th-gian ny ai mnh cho bng Tn Thy-Hang, Thnh-
Ct T Hn? C ai mu s cho bng To-Tho ? Cn c
Thch-Ca, c Cha Jsus-Christ khng c mt tc thp
trong tay bo v ly thn m lm b ch han cu mi
l l cho ch ! Hnh c tr c, hnh thin tr li thin m
thi, Thin vng khi khi s nhi bt lu (tuy li Tri
254
lng lng m chng lt mt my lng) khng bao gi sai
chy. Bn-o ni ra y cc con rng m nh: cc con
ng c mng lm giu cho mc cng; cc con by gi
sng trn np thng n ca bom nguyn t, d mun d
khng cc con phi chu n bom nguyn-t m thi, cc
con mun trn bom nguyn-t phi chun trong m u
nnh m trn ch khng trn u khi ht. Sau ny nc
Vit-Nam cn sng nhiu nh bit chay lt tu-hnh, cn
cc nc khc ch cn sng la tha m thi v h hnh
c chy ua v-trang git ngi hng lat, nn c Ch-
Tn mi pht h. Nm ngn nm tr li y, bit bao
nhiu ng xung trn dy o, khuyn nh cho ngi ta
bit lm lnh lnh d, nhng tnh no tt ny, d cng
vn d m thi. H khng c hin bo ngi ta hin lm
sao cho c? Trc khi dy ngi, ta phi hin trc
lm gng mu; hin lnh trc i th ngi khc mi noi
theo, nn c Ch-Tn m o ly THNG-YU lm
gc: CNG-BNH, BC-I. Ngy no c nhn-lai trn
mt a cu ny bit nhn nhn c Ch-Tn l ng Cha
chung thi ngy y mi c Ho-bnh vnh-cu.Tm li
ai hnh c mc h, Tn Cao-i rng lo tu, chay lt, i
cng hng ngy, phi nhiu thi, nhiu php, nhiu kinh,
cu xin c Ch-Tn gim ti cho h. Nu h bit n nn
hi ci m lm lnh lnh d, bng khng phi tr gi rt
c.HP thuyt 15-6-Mu-T 1948)
Qu tht my nm nay nhn loi phi chu nn vay
tr mt cch kinh khng m hu nh lch s nhn loi
cha lc no thm thng dng y. No ng t, sng
thn, t ni l chi, th bo: bo bn, bo ging,
bo ct, bo tuyt thm ch n bo mt tri. i !
255
3- C THNG YU L CHA CA TH HN
Thy dy, Thy ch mt lng m c cho cc

con bit thng yu nhau trong Thnh c ca Thy. S
thng yu l cha kha m Tam thp lc Thin, Cc Lc
Th Gii v Bch Ngc Kinh. K no ght s thng yu,
th chng h qua khi ca lun hi. C cu ny na: "Mi
s kh khn Thy gnh vc, ch cy cc con thng yu
gng cng ri".
c H-Php ni: Hi thay ! n gi, con ci
ca Ngi khng bit mnh u ? Lm g ? ng Ch-Tn
to ra vn-vt ch xin c mt iu l THNG-YU vi
nhau, ng qui tan con ci ca Ngi c gng lp i
gia-nh lm mt. C con mt m thiu c-tin, khng c
gng c tr hay chng ?
c Ngi qu quyt: N nn hnh bi s
THNG YU, trng thnh trong s THNG YU,
bi hnh cht ca THNG YU. H cng ngy cng ln
ln, cng trng kin, n s lm Cha c th hn v quyn
nng th hn khng h xm ln n c. Ni qu quyt
Bn-o nh tan th hn ra, khi cc phe ng dng
quyn lc chim ngi v ca Ch-Tn ti mt th ny,
Bn-o can m dng quyn ca Bn o nh ng
ra ht, ng bo trng hnh tng thing ling ca o.
Bn-o l vn cng nhiu. Bn o gnh ly c th hn
y ng bo tn hnh th ca Ch-Tn cho trn THNG
YU. Bn-o dng can m gnh ly c th hn ca
thin h m bo tn khi THNG YU ca Ch-Tn v
i, khng cho hoen , nh bn. Ti sao m Bn-o dm
th mnh gnh vc th hn ng bo trng n ? Bi bit n
256
l Cha c hnh nh ca quyn tr th tng lai, n l
Thy thin h ng tr th, nu khng trn vn, n lu li
kiu v th b nh nhp, th khng th g lm Thy thin
h ng.
4- PHI THNG YU V TN NA KA
Trong Phng luyn k ng vo con ng th ba
i o, c H php Phm Cng Tc dy rng:
Phi thng yu v tn. y l cha kha m ca
Bt Qui i ti th ny.
Cc Tn gio cng u c dy s thng yu,
nhng trn cn bn thc thi c khc nhau, nh:
- o Nho ly Nhn Ngha lm cn bn,
- o Lo ly Cng chnh lm cn bn,
- o Pht ly T bi - Bc i lm cn bn.
Tt c cng u xut pht t ci Tm yu thng. Nhng
th no l S thng yu v tn? Theo chn truyn ca
Cao i gio th s thng yu v tn tc l thng yu
khng c phn bit ranh gii, khng c nh hng, tc l
thng yu c k th. Li gio hun ca c H Php v
THNG YU V TN.
Ch cn con d mt ch Thng.
Thng mnh vy thng ai cng vy.
Lng tnh i sao cho lng ly,
Ci kh thng ng dy Tri gi.
Chng phi thng ch trng ngi ta,
Du cm th c hoa cng oi.
Thng chng bit bit phn phi tri
Du khn ngoan ngu di cng thng.
Phm tnh thng chng c lng,
Thng cho n hi sng git nc.
Tnh thng vn ngoi vng ti phc,
Vi k th thng c cng nn thng.
257
Tnh thng kia v ng phi thng,
Ha git ly au thng lau th s.
(Phng tu i o)
Yu thng v tn l s yu thng v iu kin,
khng mc c, khng thin lch, khng nng nh, khng
trng mong s n p, khng trng ch n hu bt c t
u, ngay c n hu ca Thng , tc l thng yu ly
thin lng nhn cch lm cn bn, khng do ng c trc
vt, v li thc y. Nn c H Php dy rng: S
thng yu khng th cn ci ny, b ci kia, ch ci n,
khen ci khc... Thng yu phi ly cng tm m nh...
(HP: Thuyt o m 01-08 Canh Dn- 1950).
258
MC LC PHN III KHO CU V (TP 1)
Chng trnh hc o cp Cao ng. Trang 2

Li ni u. 3
Thnh lnh ca Thy v vic lp Kho cu v 5
Vi li Tm s ca Son gi . 8
Khi nim v tinh thn hc o 10
CHNG I: T i Thnh nhn lm u Tn gio. 14
1-Tm hiu ch QUC O trong Cao-i gio 22
2-Phi ni l Tam gio ch khng phi T gio 25
3-Ngi tu phi tr vng ci Tm 27
4-Ngy v ca a con hoang 43
CHNG II: I-TRIT L PHT GIO 47
1-Tiu s 48
2-Xut gia 49
3-Pht hc cho bit . 50
4-Pht tng lai l Di Lc 52
5-Thnh o 54
6-V thng v ng 55
7-Bnh chng sanh l g? .56
A-Pht Thch Ca di mt Cao-i: T Diu 60
B-Bc i v Cng bnh trong Pht gio. 70
C-Trit l Pht: Lut Nhn qu php nh.. 71
II: TRIT L O GIO 83
c H-Php thuyt ch TU ca o gio.. 87
Tiu s c Lo Qun 91
III: TRIT L NHO GIO
-Ngun gc Nho gio 107
-o ca c Khng T. 112
-Kinh sch o Nho 116
IV: TRIT L GIA-T-GIO. 126
1-Nguyn cn ca Cha 127
-L cu siu chin s Trn vong 133
259
V: TRIT L HI GIO
-nh ngha . 152
-Hnh thc Kinh Coran.. 153
-T chc x hi theo kinh Coran160
VI- TRIT L B-LA-MN-GIO.169
-nh ngha.170
I- V--Gio.171
2-B-La-Mn-Gio.172
3-n- Gio.176
VII- A-SO SNH TT C VI CAO I178
1-Ti sao Thy ni Pht gio gn bin T o179
2-Lo Gio cng c huyn thoi.182
3-Cng gio.186
-By ni ti. 187
-Ti c ca Gio Hi Ca-T i vi Vit Nam 193
4-Hi Gio: Khng b l ngi -Rp theo o Hi 199
B-i o Tam K Ph m ra chn tri mi. 205
-Tm hiu Cao i l g ? L do khai o 211
-Ti sao gi l Cao-i ? 213
C-Nghin cu v Php Chnh Truyn .. 223
D-Lp Hi-Thnh..234
VIII TM L HC- TM L CON NGI 247
1- Lut Nhn qu 250
2- Lut nhn qu php nh.253
3- Lut Thng yu.256
4- Phi Thng yu v tn 257
Ht Tp 1 (Quyn III)
In v ph bin ngy: 15-10-Canh Dn)

(dl: 20-11-2010)
Thn tng qu ng o v ton c gi knh mn
260
Li cm n
Trc y, vo nm 1972 ti c dp tham gia
chng trnh Kho-Cu-V ca Ngi Hin Php Chng
Qun Hip Thin i ti lp, nhng ch c mt vi ln
hi hp bn tho g ri vng bng lun. V lu ngy
hu nh qun lng, tuy nhin ci m vang ny hnh nh
vn cn vng vng bn tai
Tht ra ti rt cm n ng Thanh Minh gi cho
ti Chng trnh Kho Cu v ca c H-Php
ra t ngy 15-12-inh Hi (dl: 25-01-1948) nn khi nhn
c chng trnh ch my trang thi m ti lm vic ngy
m, nghe nh lng mnh thi thc s rng khng kp:
- Phi chng ti s trc nht l mt ngi v o
Tm cao qu nh ng Thanh Minh hn ng cha mun ra
i. V i sm l chm dt bui lp cng nh th ny.
- Th hai l ti ngi rng chnh ti khng th gi
m lm mt lc nhiu cng vic chng?
Do vy m ti ch dm bo gan vit ba quyn m
Thy ra trong Chng trnh Hun luyn Cp S
ng- Cp Trung ng- Cp Cao ng m thi.
Ring ti xin ghi l Hc o cp I, II, III, nhng
khi vit th thy rng phi vit thm nhiu nhiu Tr
bi cho cc Bn l nhng ngi bn qu nht trong i ti
hm nay, v ngh rng cuc hnh trnh, cuc vin du no
ri c lc phi quay v. Th nn nhng lo ngi nh vy m
ti khng Tp 1, 2, 3 g c. By gi ti thy rng c th
vit c nhiu hn hu tng qu ng o v c gi bn
phng. Vy lm phin qu ng o hiu gim cho cc
Quyn khng ghi l TP 1 cho mi quyn I, II, III chng
hn.V ti c cc Bn cho bit l tm c ti ny hn
261
p li tnh Huynh Mui, th khi vit xong, ti
gi biu trc Son phm va ra i cho ng Thanh
Minh, c ng ghi my dng ny gi rng khch l:
Rt cm n, Cm n ngi, cho ti li qu bu !
Ty Vc , Thnh a Ty Ninh.
Ngy 26-11-2010 (l: 21-10-Canh Dn)
Knh gi N Son gi Nguyn Thy,
Tha hin Mui knh mn,
Ti va nhn c quyn Kho Cu v III vo lc
8 gi ngy 26-11-2010 (l: 21-10-Canh Dn).
Mng thay! Son gi hon thnh xut sc
Chng trnh Kho Cu v do c Pht Phm H-Php
ban hnh t nm inh Hi n nay, vn cha c ngi
o tm gia cng bin son theo h thng S ng-
Trung ng- Cao ng theo k cng i o.
y l mt cng trnh i cng trong ca o, ng
thi l mt i n nhn cho ch c gi hc o, nghin
cu gio l Tam gio v Ng Chi
Qu tht xng ng bc ti nhn lu lot Dch L,
o-l uyn thm, y l thin ti chng phi ai mun
cng c vy.
Trn tinh thn o ngha cao p ny chc chn
Son gi s c c Pht ban c n, khch l tr hu
gia tng. Ring phn Ti coi y l cng trnh tuyt tc c
mt khng hai (v hn na Th k vn cha c ngi thc
hin).
Tht trng n, tng chng nh khng c vinh hnh
c xem trn b ba Tp va tn cng ln ti vt ca N
Son gi.
Ngi gi
(K tn)
PHM THANH
262
263

Khaocuuvu III

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Khaocuuvu III

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHNG TRNH HC O- PH.

PHN III: HC O CP CAO-NG

Thnh a, ma Hi-Yn Diu-Tr-Cung

1- Trit l Pht Gio

Chng trnh hun luyn

Khi nim v Tinh thn hc o

Trc nht l au nim au chung:

Vo thi Trung ngun, nhn-sanh mi ngy cng

thnh ra ch Vng. Thnh ca Ch-Tn mun

Gii hnh: nh trn ni o Thnh l do

Tc nhin l ch ci tm ca v tr. Tu l hnh thc nh

c Shidarta (gi l Kakya-Mouni) ngha l ngi

c H-Php ni: Khng g khc l, cc Ngi

C- Trit L o Pht ca c Pht Thch Ca

2- Trit l cao siu ca c Pht Thch Ca:

II- TRIT L O GIO

c L Lo-am (Lo-T hay l Thi Thng

O GIO LC KHO (1)

III- TRIT L NHO GIO

c Khng-Phu-T t l Trng Ni cng v nhn

IV- TRIT L GIA T GIO

1-NGUYN CN CHA JSUS

2- L CU SIU CHIN S TRN VONG.

5- Bit hy sinh ci cht ng t

7- NHNG N C DNH CHO NGI PHP

Ngy 26 thng 4 Bnh-Dn (dl Mardi 8 Juin 1926)

V- TRIT L HI GAO (MAHOMED)

HI GIO (Mahomtisme, Islamisme)

VI- Trit l B-La-Mn-Gio

B-LA-MN (Tn gio)

VII- SO SNH CC TRIT L TN GIO

A- TAM GIO THT K TRUYN

1/-Ti sao Thy ni: Php hnh-o Pht Gio

(1) Ca T: phin m t ch Catholic, tc l o cha hay

NHNG TI C CA GIO HI CA-T VIT NAM

y l ni l: phi hiu rng: t s 3 trc ba s (000)

khng vt qua c s th thch ca Qu kho, nn rt,

VIII - Tm l hc. Tm l con ngi

Mun thu trit v gii c cc vn trn mt

Thy dy, Thy ch mt lng m c cho cc

MC LC PHN III KHO CU V (TP 1)

Chng trnh hc o cp Cao ng. Trang 2

In v ph bin ngy: 15-10-Canh Dn)

You might also like