Boanstva ijatrikog karaktera

Kult zmije - meu balkanskim narodima,Ilirima (pre svega junim Ilirima)

Kult Drakona i Dracene

Kult Asklepija i Higije (Eskulap i personifikacija Salus)

Herkul,Herakle -pored htonskih obeleja ima odreene ijatrike karakteristike

-Kult zmije potovan na ovoj teritoriji u vreme kada su tu iveli Iliri ,u predrimsko doba.Na
osnovu arheoloke grae iz predrimskog perioda moemo rei da je ovaj kult najpre potovan na teritoriji
junih Ilira( teritorija koju prema antikim izvorima naseljavaju Illiri propri edictu,odnosno , Iliri u
pravom smislu).

Kod severnih Ilira ili naroda koje izmeano ine Kelti,Iliri,Japodi i druga plemena,pre svega su potovana
solarna boanstva.Na keramici i dr.materijalu javljaju se simboli poput svastike i toka. Kod junih Ilira
preovlauju simboli vezani za htonske elemente,zmija. Motiv zmije se esto javlja u vreme uspona Ilirske
kraljevine,kada se osim na nakitu (zmijolike fibule),narukvice koje se zavravaju u vidu zmije,ogrlica i
privezaka, javljaju i na novcu (novac plemena Labeata,plemena koje je nastanjivalo oblast Skadarskog
jezera sa seditem u Skadru,na reversu predstava ilirskog lemba,a simbol na pramcu je izveden u vidu
zmije).

Zmija se javlja i na jednom specifinom tipu nalaza,re je o srebrnim i bronzanim ploicama koje su
pronaene u grobovima ilirskih ratnika.Jedna od najznaajnijih predstava pronaena je u grobu u
nekropoli Velje Ledine kod Gostilja u blizini dananje Podgorice,na teritoriji plemena Labeata,gde
vidimo da zmija preovlauje kao htonini ili ijatriki element.

Na ploici je prikazan ilirski ratnik u punoj vojnoj opremi,na konju,koji se ustremio na Makedonskog
neprijatelja koji je prikazan u podreenom poloaju,kako ponizno stoji ispred konja pred Ilirskim
ratnikom. Iza ilirskog ratnika nalazi zmija koja se takoe ustremila na makedonskog ratnika.Iliri su kao
svog zatitnika i praroditelja smatrali zmiju.Mit o Kadmu i Harmoniji-kult zmije i Ilirosa,kao osnivaa
Ilirske dinastije koga je zapravo zapuhnula zmija po roenju i koji je dobio od nje besmrtnost i odreene
zmijske karakteristike.

Pleme Helejaca , ije se ime izvodi od jegulje koju su Iliri smatrali jednom vrstom zmije.

Zmija se takoe javlja i na nakitu iz nekropole u Momiiima (na pola puta izmeu Dokleje i Skadra).

Za starija ilirska ,enska boanstva potovana tokom predrimskog perioda,a kasnije tokom rimskog
perioda poistoveeno sa boginjom Dianom,odnosno grkom Artemidom.Poznato je da je zmila bila
simbol boginje Artemide,te se ona vrlo rano poinje prikazivati sa zmijama u rukama. Mogue je da kao i
druga,htonska,enska boanstva,odnosno boanstva plodnosti da se ta ikonografija prenosi na Ilirsku
teritoriju pri dolasku prvih kolonista (grki kolonisti vrlo rano prenose kult Artemide jer je smatrana
zatitnicom trgovaca,pomoraca i putnika).Predstave boginje Artemide se vrlo rano poinju javljati na
Ilirskom novcu i novcu Grkih kolonija ( na novcu Gencija i na novcu poslednjeg ilirskog vladara
Balajosa u Risnu). Taj segment zmija bi se mogao tumaiti kao sakralna supstitucija ili kao skraeni
ikonografski prikaz same boginje Artemide/Diane. Tokom rimskog doba,Diana je najpotovanije ensko
boanstvo na ovim teritorijama,a sa njom u paru se javlja i Silvan. Pojedine ilirske obiaje iz predsimskog
doba moemo vezati sa obiajima u funerarnoj praksi koju su iliri uobiavali na ovoj teritoriji ttokom
prvih vekova rimskih osvajanja. Predposavlja se da su ilirski ratnici nosili ploice pronaene u nekropoli
Velje ledine kao pojasne kope jer su naene u predelu karlice. U tim grobovima takoe su nalaeni i
noevi,tzv. Krivi noevi (ilirski,ratniki noevi) koji su obino bili pobodeni u zemlju. Ukoliko se u grobu
nije nalazio no,bila su prisutna koplja takoe pobodena u zemlju. Ovaj obiaj se moe dovesti u vezu sa
2 boanstva > Rimsko boanstvo rata (imao neku vrstu analogije boanstva rata na Ilirskoj teritorije) i
Silvan Belator koji je nastao iz jednog Marsovog epiteta ( Mars bellator ratnik). Vie je verovatno da se
ovaj obiaj vezuje za Marsa Bellatora ( obiaj koji se meu ilirskim ratnicima javlja tokom 3/2
v.pne).Dok se obiaj pokopavanja kremiranih pokojnika sa noevima i kopljima pobodenih u zemlju
javlja se na teritoriji Municipija S tokom 1 i 2 veka nae ere. Ovo nije rimski obiaj,jer se rimljani nisu
sahranjivali sa orujem.Vojna oprema se esto nasleivala,esto su sahranjivani sa pojasnim
garniturama,a li vrlo retko sa orujem. Vrlo su interesantne predsatave koje se javljaju na rimskim
nadgrobnim spomenicima tokom 3 . i 4.veka,gde su na lokalnoj varijanti cipusa na bonim stranama
prikazani delfini,a na prednjoj strani se obino prikazivala vinova loza. I na ploicama ilirskih ratnika
delfini su prikazani sa bonih strana koplja-> sakralna supstitucija ili skraen ikonografski prikaz
boanstva koje bi moda moglo biti Belator.

Prenoenje zmije kao sakralne supstitucije ilirskog,enskog boanstva i upravo zato se ona prikazuje za
vreme 3.i 4v na rimskim nadgrobnim spomenicima kada opet dolaze do izraaja te stare ilirske tradicije.
Posvedoena je na nekoliko spomenika iz oblast Podrinja na varijanti stele koja ima prikaz posmrtne
dae,odnosno, banketa kao glavne reljefne scene,dok se na bonim stranama javljaju zmije koje se mogu
tumaiti na vie naina. Zmija kao zatitnica groba,psihokamp (kult mrtvih) ,ali je takoe imala i ijatriki
element.

Kult Drakona i Dracene

Prva posveta koja je naena na ovoj teritoriji,teritoriji centralnog Balkana,na tritoriji dananje Makedonije
pronaeno je na steni kod sela Trojaka u blizini dananjeg Prilepa. Na ovoj posveti pominje se Tiberije
Klaudije Ruf koji ini dar Traponu koji se ovde potuje.Sam natpi izveden je na grkom jeziku(oblast
Skupa granina oblast Grkog i Latinskog jezika). Smatra se da je re o lokalnom boanstvu,pored
natipsa Drakon ,oito predstavljenom u vidu zmije koja se die iz jedne patere u kojoj se nalazi jaje.
Drugi natpis koji je naen izmeu stoba i Skupa , na latinskom jeziku izveden,na granici izmeo Mezije i
Makedonije pominju se dve vrlo interesantne kultne grupe : IOVI ET IUNONI ET DRACONI ET
DRACENE ET ALEXANDer. Prvu kultnu grupu ine Jupiter i Junona,a drugu Drakon,Dracena i
Aleksandar. Pominje se rob (servus) i njegov patron