Professional Documents
Culture Documents
Transformatör Merkezleri PDF
Transformatör Merkezleri PDF
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
TRANSFORMATR MERKEZLER
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 522 EE 0126
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve direk tipi trafo malzemelerin satld
irketleri gezmeniz gerekmektedir. Direk tipi trafo merkezinin montajn yapan firmalarla
grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEDA kurumuna giderek trafo
merkezi hakknda n bilgi edininiz
1. DREK TP TRANSFORMATR
MONTAJI
1.1. Trafo Platformu
1.1.1. Tanm ve Grevi
3
1.1.2. zellii
Demir direklerdeki direk tipi trafolarda kullanlan trafo platformu kebent eklinde
paralardan oluur. Beton direklerde ise gvdeye monte edilmi zel kalplarla yaplm
beton paradan oluur. Transformatr platformlar 160kVAlk trafo ve 400kVAlk
trafolarn monte edilebilecei ekilde iki tipte projelendirilir. Tip projede 160kVAlk
trafolarn monte edildii platforma kk tip platform, 400kVAlk trafolarn monte
edildii platforma byk tip platform denilmitir. leride gc artabilecek trafolarda byk
tip kullanlmas tavsiye edilir. Aada 160kVA ve 400kVAlk iki adet demir direk tipi
platformun detay ve boyut deerleri verilmitir.
ekil 1.1: 160 kVA demir trafo direi ve platformuna ait boyut deerleri
4
ekil 1.2: 400 kVA demir trafo direi ve platformuna ait boyut deerleri
5
Yukarda verilen rnekler demir direklere ait olan rneklerdir. imdi ise demir direk
trafolarn yerini beton direkli trafolar almtr. Bunun nedeni ise demirin bakmnn zor
olmas ve ayrca bakmnda gecikme olmas halinde ksa devre akmlarn oluma ihtimali
artar. Fakat beton direklerde ise bu durum sz konusu deildir. Hesaplamalar ve uzunluklar
demir direk tipi trafolarla ayndr. Aada beton direk trafolara rnek ekiller gsterilmitir.
Montajn kaynak veya cvata ile ne ekilde montaj olaca yer tespit edilir.
6
Montaj ileminde nce diree monte edilenler sonra dier paralar taklr.
Beton direklerde ise trafo platformu zaten direi imal eden firma tarafnda montaj
edilmitir. Veya direin montaj yaplacak yerde zel har yaplarak montaj ilemi
gerekletirilir. Aadaki resimde beton diree monte edilmi ve yerde olan bir trafo
platformu gsterilmitir.
1.2.2. zellii
Bu tip trafo merkezleri genellikle kk yerleim birimleri ile ana datm trafosuna
uzak aboneleri beslemek iin kullanlr. Trafo ve donanm direk zerine monte edilmitir. Bir
ksm elemanlar ise direin yannda bulunan alak gerilim panosuna monte edilmitir. Yap
olarak demir direklerden olutuu gibi beton direklerden de oluabilir. Yeni yaplacak olan
direk tipi trafolar iin ise beton direkler daha ok tercih edilmektedir. Bakmlar kolay ve
gvdeye kaak olma olasl ok dk olmasndandr. Trafo gcne gre platform boyutu
belirlenir.
1.2.3. Standartlar
Gerilim Deerleri
Direk tipi trafolar orta gerilimi tketicilerin kullanabilecei alak gerilimi drr.
Trkiyede gerilim deeri olarak fazlar aras gerilim deeri 380 volttur. Bu yzden direk tipi
trafolar orta gerilim deeri olan 36 kVluk gerilim 0,4kVa drr. Standart olarak bu
gerilim deerlerinde kullanlr. zel amalar iin yaplan direk tipi trafolar ise tketici ile
datm irketi arasndaki anlamaya baldr.
8
G Deerleri
Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulur. htiyaca bal olarak 25kVA , 50kVA,
160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir. zel olarak imal edilebilmektedir. Bu da
tketici ile TEDA arasndaki anlamaya gre yaplabilmektedir. Tketici zel bir direk tipi
trafo kurmak istediinde retici firma ile grr. TEDA ile kurulacak yer ve montajda
kurulacak tesis iletmesi iin iletiime geer. ekil1.6da direklerin zerine montaj edilen
g trafo ekli ve malzemeleri gsterilmitir.
9
1.2.5. Diree Trafonun Montaj
Yaplacak ilemler:
Trafo gzden geirilmelidir.
10
ekil 1.6: Trafo montaj
Resim 1.5: Trafonun demir diree yerleimi Resim1.6: Trafonun beton diree yerleimi
11
Trafonun kaldrlmas ve yerine yerletirilmesi iin artk eskisi gibi direklerin zerine
yerletirilen kaldralarn yerine aralarn zerine yerletirilmi kaldralar kullanlr (bk.
Resim 1.4). Gvenlik bakmndan ve zaman konusunda kazan salamaktadr.
Her eyin banda gerekli gvenlik tedbirleri alnacaktr. Sonra kancann taklmasnda
zincir gevek kalmayacaktr. Buinglerin krlmamasna dikkat edilecektir. Sonra kablo
balantlar yaplmadan nce YG ve AG sarglarnn birbirine ve kazana gre yaltm
megger yardmyla test edilmelidir. Bu test srasnda buinglerin kuru ve temiz olmas
gerekir. lme belirlenen deerde ise balant yaplr. Vidalar gevek kalmamaldr. Trafo
dengeli bir ekilde yerletirilmelidir.
12
Harici tip ayrclar
Toprak ayrcs
Sigortal ayrclar
Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrclarn ama ve kapma ilemi iin ayrc
kolu kullanlr.
Direk tipi trafolarda kullanlan ayrclarn emniyet mesafesi fazla olduundan ama
kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan dzenin almas iin 30mm apnda
ve 3 m boyunda galvanizli elik malzemeden yaplm bir mekanizmadr. nk emniyet
mesafesi fazla olduundan dolaydr. Direin yannda bulunmaktadr. Yetkili kii amak
istediinde kolu ekmesi yeterlidir. Yandaki resimde ayrcya ait kumanda kolu
gsterilmitir.
13
1.3.2. Parafudur
Orta gerilim ve yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici
amas gibi manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim oklarnn
etkisini nler. Ayrca iletim hatlarnda meydana gelen yryen dalgalarn tahrip etkisini
nleyen cihazdr.
Parafudur emniyet supab gibi alr. Ar gerilim dalgalarn topraa aktr. Direk
tipi trafolarda orta gerilim iletkeni ile toprak arasna balanr. Daha fazla bilgi iin parafudur
modlne baknz.
14
elik kafes direklerde olduu gibi beton direklerde de hava hatlarnn izolatrlere
balanmas ve izolatrlerin de direklere tespit edilmesi iin beton traversler kullanlr. Bir
beton direkte kullanlacak travers says tekil edilen hattn tertibine baldr. zolatr ve
traversler iin daha fazla bilgi ulamak istiyorsanz Traversler ve zolatrler modlne
baknz.
1.3.4. Korkuluk
15
ekil 1.8: Korkuluk ve detay
1.3.5. lm Panosu
16
Resim 1.12: Panonun nden grn, arka grn ve elemanlarn balants
17
ekil 1.9: Tek hat emas
ekil 1.9da direk tipi trafolarda kullanlan tek hat emas grlmektedir. Orta gerilim
hatt ayrcdan sonra trafoya gelmekte ve trafo kndan l aletlerine (akm trafosu
zerinden), sonra kesiciye (alter), kesiciden baralara enerji verilmektedir. Kullanlacak
iletkenler ise balanan gce gre deieceinden belirtilmemitir.
18
1.4.1.2. Trafo Buinglerinin zellii
Orta Gerilim
Buingleri
Alak Gerilim
Buingleri
19
1.4.1.4. Trafo Giri k Balant lem Sras
Direk tipi trafo 36 kVluk orta gerilim, 0,4kV alak gerilime drecekse nce alak
gerilim tarafndaki balant gerekletirilir. ok damarl pvc kalp ve ortam scaklnda
etkilenmeyen kablo kullanlmaldr. Elektriksel balant yaplmadan nce OG ve AG
sarglarnn birbirlerine ve kazana gre yaltm megger yardmyla test edilmelidir. Bu test
srasnda btn buinglerin kuru ve temiz olmas gerekir. Yaltm direnci uygun olan
transformatrlerin montaj tamamlanabilir. Bunun iin ebekenin OG iletkenleri OG
buinglerine, AG baralarnda gelen iletkenler AG buing balant pabularna balanr;
koruma rle ve elemanlarnn kablo balantlar yaplr.
Aadan kablo ekilir, ular alr, pabular uygun bir ekilde taklr. Kablonun ucu
aldnda hibir damar zarar grmemelidir. Panoya kadar olan ksm boru ierinden
tanr. Trafo balants buinge yaplacandan dolay kablo ucuna papu balanmaldr. Bu
balama bittikten sonra biraz kabloya boluk vererek buing ucuna balanr. Vida
balantsnda kablo gevek kalmayacaktr. Alak gerilim taraf balandktan sonra, orta
gerilim balants ise ayrcdan alnan kablo rgl ve elik destekli olacandan ortam
scakl dnerek trafonun orta gerilim buingine sarlma yntemi ile balanr.
20
1.5. Trafo Topraklanmas
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama
denilmektedir.
Genel olarak elikten veya baka bir iletken malzemeden ya da betondan yaplan
direklerin zerine bulunan anahtarlama tesisleri topraklanmaldr. Kumanda yerlerindeki
topraklama tesisi, en azndan e potansiyel dengelemeyi salayacak bir topraklama ayla
yaplmaldr. Eer kumanda iin bulunulan yerin yaltlmas yaplmsa veya anahtarlama
ilemi yaltkan bir dzenek yardm ile yaplyorsa (rnein, yaltlm aletlerle, ubuklarla
veya eldivenlerle), kk bir topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc veya halka
topraklayc) yeterli olabilir.
21
a) b)
Resim 1.14.a: Trafo toprak balants b: Topraklama iletkeninin topraklama ubuuna
balants
22
UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
23
Dardan olan paralar krk
olup olmadn kontrol ediniz.
Trafonun diree monte
edileceinden nceden bir
kaldra bulundurunuz.
Trafo zerinde bulunan
nceden monte edilmi olan
kaldrma kulaklarna gerekli Trafoyu kaldrala kaldrmadan nce
boyutta kancay taknz (bk. kancalarn dzgn taklp
ekil 1.7). taklmadn bir daha kontrol ediniz.
Kancalarn takl olup Trafo kaldrlrken, trafonun
olmadn bir daha kontrol kaldrlacak alan iinde malzeme ve
ediniz. canl olmadna dikkat ediniz.
Kontroll bir biimde kaldra
altrnz.
Yerletirilecek alana
geldiinde ise kaldrac
durdurunuz.
Dikkatli bir ekilde trafo
platformuna braknz.
Vidalarla ayaklar diree
Kaldrac kullanrken dikkatli
vidalanr. Vidalarn gevek
olunmadr.
kalmamasna dikkat edilir.
Kaldra kolu karlr. Yava yava kaldrlmaldr.
Kulaklardaki para karlr.
Son bir defa gzden geiriniz. Yerletirilme ilemi bittikten sonra
Trafonun diree yerleimi vidalarn montajnda vidalarda
Resim 1.2 ve Resim1.3 geveklik kalmamaldr.
gsterilmitir.
Trafo balantlar direin Aldnz malzemeleri tekrar yerine
zerinde yaplacanda nce braknz .
can gvenlii tedbirleri alnz.
En nemli trafo gcne gre
iletken seimini yapnz.
nce alak gerilim iletkenini
buinge balaynz.
Sonra orta gerilim iletkenini
ayrcdan alarak trafo
buingine balaynz.
Bu iletkeni seerken ortam
scakl da hesaba katnz.
Balantlarda boluk ve
geveklik brakmayn.
letken aralklar verilirken
ortamn nem oran ve havann
24
delinme gerilim hesaba katnz.
Vida balantlarda buingleri
kracak ekilde bir basn
uygulamaynz.
letken balantlar bittikten
sonra tekrar transformatr
gzden geiriniz.
Ya aknts iletkenler arasnda
ksa devre olup olmadna
baknz.
Topraklama Kablosu Balants Topraklama iin kullanlacak iletken
yaltlm olarak ekilmelidir.
Kullanlacak iletkeni
hesaplayarak seiniz. Topraklama barasnn kesiti en
Topraklama iin ukur kaznz. byk sigorta ile ya da otomatik
letken kablo ve kullanlacak anahtarlarla korunan iletme aracnn
lama iletken malzemesi trafoya koruma iletkeninin kesitine eit
kadar ekiniz. olmaldr.
Direin belirli yerlerine
balant yapnz. Topraklama yaplrken
Trafo zerinde bulunan topraklayclar iin olabildiince
topraklama balantsna nemli yerler seilmelidir.
balant yapnz. Topraklanacak trafonun yaknnda
letken topraa gmlen levha byle bir yer varsa topraklayc
veya ubuk malzemeye kaynak buraya gmlecek ve topraklama
ediniz. iletkeni en az 70cm derinlie
Metal levha gmnz ve gmlecektir.
toprak ile kaplaynz.
Vida balantlarnn gevek
kalmamasna dikkat edilmelidir.
25
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular yantlaynz.
DEERLENDRME
26
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve ak alt sahal trafo merkezi malzemelerin
satld irketleri gezmeniz gerekmektedir. Ak alt sahal trafo merkezinin montajn
yapan firmalarla grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEA kurumuna
giderek trafo merkezi hakknda n bilgi edininiz.
AIS (Air Insulated Substation) hava yaltml trafo merkezleri, evre artlarnn
dikkate alnmad ve yer snrlamasnn olmad her yerde yaygn olarak kullanlmaktadr.
AISler 800kVa kadar ki yksek gerilimlerde tasarlanabilmektedir. AISlerin montaj
maliyetleri dktr. Ak alt sahal trafo merkezlerinin elamanlarnn her biri tesiste monte
edilir. Ancak elemanlarn ak alanda oluundan dolay, gerilim altnda alma yapmak ve
dokunmak tehlikelidir. Bu trafo merkezleri hava ve evre etkilerine dorudan maruz
kalmaktadr.
27
Trafo merkezleri bir veya daha fazla yksek gerilim enerji nakil hatlarndan elektrik
enerjisini alarak, orta gerilim ve alak gerilim ile abonelerin fiderlerine datan cihazlarn
tesis edildii yerlere denir. Trafo merkezleri gerilimlerin bykl sebebiyle ak havada
bir sahada yerletirilir.
28
Ak yer tipi trafo merkezi malzemelerinin yerletii alana alt sahas olarak
adlandrlr. Ayrclar, kesiciler, baralar, transformatr ve yardmc gerelerin bir arada tesis
edildii yerlerdir. Elektrik enerjisini toplamaya veya datmaya yarayan niteleri bulunan
tesistir.
36 kVtan 800kVta kadar olan trafo merkezleri ak alt sahal olarak tesis edilir.
Bu tip alt sahalar yatay ve dikey ekilde monte edilen kafes kirlerden yaplr.
Baralar gerilmi ekilde tutturulan zincir izolatrler veya mesnet izolatrler yardm ile
kiriler arasna gergin bir ekilde monte edilir.
Ayrclar ve dier hafif gereler kiriler zerine tutturulur. Kiri tipi alt sahalar cihaz
tipi alt sahalara gre daha pahal tesis edilir. Ancak daha salam ve kk sahaya tesis edilir
Bu alt sahas deprem ve arazi konusunda sknt ekilen yerlerde kurulabilir.
Bu tip alt sahalarnda niteler beton stunlar zerine yerletirilir. Baralar beton
kaideler zerine monte edilen pilonlardaki zincir izolatrler arasna gergin bir ekilde
yerletirilir. Tesisin yere olan ykseklii fazla olmad iin maliyeti ucuzdur. Ancak bu tip
alt sahas iin geni ve dz bir alan gereklidir.
Toprak st tipi alt sahalar gevek zemin toprak kaymas ve deprem kua olan
yerler iin uygun deildir.
29
2.2. Ak Yer Tipi Trafo Merkezi Donanmlar ve zellikleri
2.2.1. G Trafosu
30
2.2.2. Kumanda Elemanlar (alterleri)
2.2.2.1. Ayrclar
Orta ve yksek gerilim sistemlerinde yksz iken ama ve kapama ilemini yapar.
Ama ve kapama ilemi gzle grlmektedir. Devreyi topraklama ilemi iinde kullanlr.
Bara ayrcs
Toprak Ayrcs
By-pass ayrcs
Transfer ayrcs
31
2.2.2.2. Kesiciler
Kesiciler arkn sndrld ortama gre deiik tipte imal edilir. Bunlar:
Haval kesiciler
Yal kesiciler
Gazl kesiciler
Vakumlu kesiciler
Orta ve yksek gerilim trafo merkezlerinde en fazla gazl kesiciler kullanlmaktadr.
Bunun temel nedeni, ama ve kapamalarda oluan arkn hzl kesilmesi ve yangn
tehlikesinin olumamasdr. Kesicilerle ilgili daha geni bilgi kesiciler modlnden elde
edebilirsiniz.
a) b)
Resim 2.3: a) 154kV SF6 gazl kesici b) 154kV haval kesici
32
2.2.3. Koruma Elemanlar
Yksek gerilim alt tesislerinde, enerji nakil hatlarnda yksek arza akmlarnn ve
gerilimlerinin meydana getirecei s ve dier olumsuz etkilere kar koruyucu veya haber
verme grevini yapan devre elemanlarna koruma elamanlar denir.
Parafudur
Kukonmazlar
Kesiciler
Toprakl ayrclar
Koruma iletkeni
Topraklama
Koruma rleleri
2.2.3.1. Sigortalar
Yksek gerilim ebekelerinin herhangi bir noktasnda meydana gelen arzann, arzal
iletme elemann zerindeki koruma eleman tarafndan arzann dier ksmlara yansmasn
nleyerek daha byk arzalarn meydana gelmesini nler.
2.2.3.2. Parafudur
Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici amas gibi
manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim oklarnn etkisini nler.
Ayrca iletim hatlarnda meydana gelen yryen dalgalarn tahrip etkisini nleyen cihazdr.
Devrede iletkenler ile toprak arasnda balanan ve her trl elektrik cihazn geici
ar gerilimlere kar koruyan elemandr.
33
Resim 2.4: 154kV parafudurlar
2.2.3.3. Kukonmazlar
2.2.3.4. Kesiciler
2.2.3.5. Ayrclar
rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar zerine
ekip topraa aktarma grevini grr. Koruma teli hava hatlarnn stnde direklerin
tepesine koruma teli iin imal edilmi kk izolatrlerle irtibatlandrlarak ekilir.
2.2.3.7. Topraklama
letme akm devresinin bir noktasnn veya tesisin akm tamayan iletken ksmlar
ile toprak arasnda iletken bir balant yapmaya topraklama denir. Bina yaknnda ve iletim
hatlarnn yaknna kazlan ukurlara bakr veya galvanizli ubuk veya levhalarn gmlmesi
ile elde edilir. Topraklama devresi, elektrik tesislerinde oluan arza durumunda ksa devre
akmlarn insan hayatn tehlikeli olmayacak yoldan gemesini salar.
34
Topraklama eitleri ise;
Koruma topraklamas
letme topraklamas
Trafo merkezleri ve enerji iletim hatlarnda eitli arzalar olabilir. Bu arzlar ksa
devre, istenilmeyen yksek gerilimler vb. Arzalar sonucunda meydana gelebilecek
tahribatlar nlemek iin yksek ve orta gerilim tesislerinin korunmas gerekmektedir. Enerji
iletim hatlarnda ve trafo merkezlerinde oluan arzalar haber vermek iin kullanlan rlelere
koruma rleleri denir. Rlelere arzalar sesli veya kl devre elemanlar araclyla bildirir.
Bazlar da bildirim yapmadan ayarladklar byklklere gre devreleri aar. ebekelerde
oluan arzalarn etkili ve ekonomik bir ekilde nlenmesi iin rleler, devre ac elemanlar
ve bildirim sistemleri ile beraber kullanlr.
35
Resim 2.6: Koruma rleleri yerleimi
Bucholz rlesi
Mesafe rlesi
Is kontrol rlesi
2.2.4. zolatrler
Zincir izolatrler
Geit izolatrleri
36
Resim 2.6: zolatrler
Ayn cins gerilimlerin toplanp datld nitelere bara denir. Baralar elektrik
enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanlan nitelerin birbiriyle irtibatn salayan
iletkenlerdir. Bara malzemeleri bakr ve alminyumdan olmak zere deiik metallerden
yaplr:
Bakr ve alminyum lama
37
Bara zerindeki enerji klar (fiderler) sayesinde mterilere datlr. Baralar
yaplarna gre snflandrlr. Tek bara sistemi, transfer bara sistemi, ift bara sistemi, kare
bara sistemi, bara sistemi. Datm kesiminde en ok kullanlan tek ve transfer bara
sistemi incelenecektir.
Bu bara sistemi tek bir baradan ibaret olup ayrc ve kesici az kullanldndan
ekonomiktir. Fakat fider kesicilerinde bakm yaparken enerji kesilmesi sz konusudur. Bunu
nlemek iin bakm srasnda kesici yerine geen by-pass ayrcs konur. Fakat by-pass ayrc
ile besleme srasnda devre korumasz kalr.
2.2.6. l Aletleri
Trafo merkezinde kullanlan l aletleri her fider iin ayr ayr balanarak gerekli
deerleri kaydetmeye ve trafo merkezinde bulunan mesul tablocuya haber vermek iin
kullanlr. Kullanlan l aletleri akm ve gerilim trafolar ile beslenmektedir. Bu l
aletleri trafo merkezi iindeki panonun zerinde ve ayrca gerekli olduunda gerekli cihazn
yannda bulunan panolarda bulunur. Trafo merkezinde kullanlan l aletleri unlardr:
Kullanlan l aletleri ibreli olduu gibi saysal olarak da kullanlabilir. Ayrca yeni
kurulan trafo merkezlerinde ise l aletlerinin daha ok kaydedici zellikte olmas da tercih
edilir.
38
2.2.7. l Trafolar
Akm Trafosu
Primer akmn belirli bir oranda dren ve primer akm arasndaki faz fark yaklak
sfr derece olan l transformatrdr. Devreye seri balanr.
Gerilim Trafosu
Yksek gerilimi istenen oranda dren ve primer ile sekonder gerilimleri arasndaki
faz fark yaklak olarak sfr derece olan bir trafodur. Gerilim trafosu devreye parelel
balanr.
39
butona baslmak suretiyle tesisin enerjisi kesildii gibi, kilitlenerek enerjinin kontrol istee
bal hale getirilir. Ampermetreler ve voltmetreler baralara balanan akm trafosu ve gerilim
trafosu ile balanmtr. Devreye start stop butonlar hem de rleler kumanda etmektedir. Bu
da enerji kesilmelerinde arzal yerin ayrlmasn salamaktadr. Panolarn yapmnda ke
bent, DKP sac kullanlr. Panolar kablo giri ve k yerleriyle kapak ksmlar ierisine toz,
amur, nem gibi maddelerin girmesini nleyecek ekilde yaplr. Panonun n yzne
konulacak mimig diyagramda her gerilim kademesi ayr renkte belirtilir. Renkler; 380 kV
kahverengi, 154 kV krmz, 66 kV kavunii, 34.5 kV mavi, 15 kV sar, 10 kV ve aa
gerilimler yeil, toprak siyah olur. Mimig diyagramlar; ana baralar 10 mm, fiderler 8mm
eninde ve 3mm kalnlnda fiberglas malzemeden yaplr. Kesici ve ayrc pozisyon
anahtarlar mimig diyagramlardaki baralar zerine yerletirilecek, ayrca baralarn kesitii
yerlerde 10 mm apnda ek iareti ile klarda 30*35*35 mm llerinde ok iareti vardr.
Tm panolar kendi kendisini tayacak tipte yaplr. Panolarda kullanlan btn cvata ve
somunlar paslanmaz elik (kadminyum kapl) yaplr.
380 kV ve 154 kV kumanda panolarnda en fazla iki fidere ait cihaz bulunur. 30 kV ve
daha aa gerilimlerde ise 4 fidere ait cihazlar bulunur. Bunlar; mesafe, ar akm, tekrar
kapama, faz uyumazl, yardmc rleler vs. ve test kutulardr. 154 kV trafo fideri rle
panosunda da yalnz o fidere ait rleler bulunur. Bunlar; ar akm, tank koruma veya
diferansiyel, yardmc rleler, test kutular ve gerektiinde adaptr kutulardr. 30 kV ve daha
dk gerilimlerde, her rle panosunda en fazla fidere ait rleler bulunur. Panoda ar
akm rlesi, toprak rlesi, demantmetreli aktif ve reaktif saya, tekrar kapama, yardmc
rleler ve test kutulardr. eitli kablolarn balanaca panolarda topraklama baras
bulunur.
40
2.3. Trafo Merkezi Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Ak alt sahal trafo merkezleri bir kumanda binas, orta gerilim elemanlarn
bulunduu bina ve ak alt sahasndan olumaktadr. Ak alt sahal trafo merkezleri geni
bir alana kurulduklarndan dolay ilk nce alann tmn kapsayacak geni bir tel rg
rlr ve gerekli grlen yerlere yksek duvarlar ina edilir. Ayrca ak alt sahas yani
yksek gerilim malzemelerin bulunduu alan tm gene tel kafes ile evrilir. Yksek
gerilimin bulunduu alana sadece trafo kumanda odasnda girilebilir. Gvenlik iin
elemanlar aras gerekli aklklar braklr. Ayrca gvenlik ve olabilecek hrszlklar iinde
giri kapsnda bir bina ile gvenlik elaman bulunur. Yangna kar gerekli yangn bildirim
tesisat kurulur.
41
ekil 2.1: Ak alt sahas ekli
Akm trafosu
Ayrc
Trafo merkezinde kullanlan her kesicinin bir nne ve arkasna bir ayrc
yerletirilmektedir. Yandaki ekilde gsterilmi elemanlarn farkl ekillerdeki yerleimi de
aada gsterildii gibidir.
42
ekil 2.2: Bir trafo merkezinde kullanlan eleman
Aada bir trafo merkezine ait proje ve emalar verilmitir. Tek fidere ait bir trafo
merkezi emas ve elemanlarn balantlar aada gsterildii gibidir.
43
ekil 2.5: ki adet g trafosu ile beslenen fiderin balant emas ve projesi
Yukardaki emada iki adet trafo fideri ve 1 adet hat fideri bulunmaktadr. emada her
kesiciden sonra ve trafodan nce bir parafudur yerletirildii grlmektedir.
ekil 2.6: ki adet g trafosu ile beslenen 5 fiderin balant emas ve projesi
44
Yukardaki projeye bakldnda 2 adet trafo fideri ve 2 adet hat fideri grlmektedir.
Ayrca 1 adet bypass baras grlmektedir.
45
ekil 2.8: Tek trafo merkezi emas ve elemanlarn balants
46
ekil 2.9: ki baral sistemin elemanlarn balants
47
ekil 2.10: 4 fiderli sistemin elemanlarn balants
48
2.4.3. Trafo Merkezinde Kullanlan letken ve Kablolarn zellikleri
l kumanda kablolar
Kk kesitli, sinyal iletiimleri iin normal iletme artlarna uygun olanlar kullanlr.
Ar iletme artlarnda allacaksa ya dayankl ve zel d klfl olarak imal edilen
kablolar kullanlr. nce ok telli bakr iletken kullanlr.
Yeralt iletken balantlar kablolar
Yeralt bakr kablolar genel olarak bakr ve alminyum iletkenli olarak protothen-x
yaltkanl kablolar kullanlmaktadr. Orta ve yksek gerilimlerde protothen-x yaltkanl
kablolar tercih edilir. Organik peroksit katksyla yksek molekll saf polietilenden imal
edilir.
49
a) b)
Resim 2.11: a) Yksek gerilim kablosu b) letkenlerin elemanlara balants
alt sahasna aada belirtilen ekilde enerji iletim hatt girii yaplmaktadr.
Resim 2.12: letim hattnn giri ve k ekil 2.13: letim hattnn balants
Yukardaki ekil incelendiinde direklerle tanan enerji iletim hatt ilk nce
durdurucu direklerle trafo merkezi alt sahasndaki akm trafosuna balanr, sonra bu
balantdan sonra ayrcya oradan kesiciye balanr. Kesiciden alnan iletim hatt ayrcya
oradan da g trafosuna balanr.
50
Resim 2.13: Hava hatt ile enerjinin binaya girii ve bina ii balants
Yeralt iletim hatt ile balant yaplacak ise; balant yaplacak alana doru kanal
alr ve ilerine gerekli kesitlerde iletim hatt denir, bina ierisindeki baralara balant
yaplr. Kablo kanallar mimari planda belirtilen yerlerde kazlr, gerekli grlen yerlere
beton kanallar yaplabilir.
Yeralt kablolu olarak tesis edilecek elektrik ebekesinin projesinde, kablo gzergh,
kablo kanal ebatlar, kablo tertibi ve deme ekli, menhollerin planlar, AG datm
kutular (boxlar) ve aydnlatma direklerinin yerleri, keifler, birim fiyat kitabnda standart
kablo kanalna ve montaj kalemlerine ek olarak denecek pozlara ait miktarlar
(derinletirme, geniletme, tuvenan, kaplama, menhol, muhafaza, malzemeleri vb.)
detayl olarak yer alacaktr. Bu izim ve planlar, l/2000'lik imar planlarnda,
gsterilecek, detayl gsterilememesi durumunda 1/1000lik imar plan ve krokilerde
gsterilecektir.
51
Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek
iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar
soyulmaldr. Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk
elastik silikon ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz.
Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular
nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas
durumunda antimanyetik malzeme kullanlmaldr.
YG. kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar, kabloya
su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini nleyecek
tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir.
Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna ya da duvarlara tutturulan delikli
tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi
tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm
kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala
denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm
kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar
yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve
orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise
en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr.
Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en
kk aklk 7cm'den az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda kablolar
arasnda aklk gerekmez.
Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn
birbirlerine yaklamalar ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az 30
cm olmaldr. Bu aklk daha kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan
levha, yarm bz ya da borularla korunmaldr.
52
UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ekilde bir trafo merkezi Yandaki model atlye imknlar ile
modl elde etmeye alnz. oluturunuz.
54
Ayrcy hat tkacna balaynz.
55
Yukardaki balantlar yaptktan
sonra balantlarn gevek olmadn
kontrol ediniz.
56
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.
57
DEERLENDRME
58
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine
uygun ve hatasz olarak, bina tipi trafo merkezinin donanm eitlerini hatasz olarak
seebilecek, bina tipi trafo seebilecek ve yerine montajn yapabilecek ve bina tipi trafo
balant ekillerini hatasz olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Aratrma ilemleri iin internet ortam ve ak alt sahal trafo merkezi malzemelerin
satld irketleri gezmeniz gerekmektedir. Bina tipi trafo merkezinin montajn yapan
firmalarla grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEDA kurumuna giderek
trafo merkezleri hakknda n bilgi edininiz.
59
3.1.1. Kule Tipi Trafo Merkezi
3.1.1.1. Tanm
Direk tipi trafo merkezinin kurulmasnn zor ve sakncal olduu yerlerde kurulan tip
trafo merkezleridir.
3.1.1.2. Yaps
Kule tipi trafo merkezinde trafo donanmlar kule eklindeki beton veya satan bir
yap ierisine kurulur. Kulenin tabanna ve raylar zerine trafo monte edilmitir. Kule
zerinde braklan aklk ve alttaki zgaralar yardmyla trafo doal bir hava akm ile
soutulmaktadr. Kule tipi trafo binasnda enerji girii hava hattndan yaplacaksa kule
ykseklii hava hatt direk boyuna eit olmas gerekmektedir.
Resim 3.1: 34.5 kV havai hat girili kule tipi indirici merkezleri
3.1.1.3. zellikleri
Beton veya metal mahfazal olarak yaplr. Direk tipi trafo merkezinin kurulumun
uygun olmad yerlere kurulur. Alan bakmndan az yer kaplamaktadr. nk Kullanlan
g trafosu bir ayak taban zerinde hatta yakn yere kurulabilmekte ve dier malzemeleri ise
trafo ayaklarnn altna kurulabilmektedir. Fabrikada gerekli montaj yaplabildikleri gibi
ayrca kurulabildikleri alanda da malzeme montaj yaplabilmektedir. Kule tipi trafo
merkezinin ihtiyac bittiinde sklp ihtiya olabilecek alana tanabilir. Kurulduklar
yerlerde grnt kirlilii oluturmamak iin gerekli zen gsterilebilir.
3.1.1.4. Standartlar
Kule tipi trafo merkezi 1000 kVA anma gcne kadar (1000 kVA dahil) datm
trafolarnn kullanld ve 34,5/0,4 kV gerilim standartlarda kurulur.
E deer veya daha stn baka standartlar kabul edilebilir. Trafo merkezinin tasarm
ve imalinde yrrlkte olan;
"Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii"
"Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii" hkmlerine gre kurulacaktr.
Yerleim alanlar ierisinde olduu gibi yerleim alanlarn dna da kurulabilir. Direk
tipi trafo merkezlerinin kurulmasnda saknca olan yerlerde kurulur. Ak alanda
kurulmaktadr. Eer havai hat ile balant yaplacaksa gerekli balant iin trafo ykseklii
ayarlanabilir. Ayrca kye ait tketicilerin beslenmesi iinde kye yakn yerlere kurulabilir.
61
3.1.1.6. Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Trafo merkezinin girii kilitli bir kap ile kapal olacak. Btn malzemeler kapal bir
kk iinde olduundan dolay topraklanmas gerekmektedir. Trafo yerde monte edilmi ise
etraf tel rg ile kapatlmaldr.
Kapal durumda iken kaplar ve kap kilitleri dardan sklemeyecektir. Trafo kk,
aada belirtilen iaret plakalar, tehlike ihbarlar, balant emalar, kullanma ynergesi ve
amblem ile donatlacaktr. Plaka, levha ve yazlar kolayca grlebilecek ve okunabilecek
yerlerde bulunacaktr. Plaka ve levhalar paslanmaya kar dayankl malzemelerden
yaplacak ve paslanmaz vidalar veya perinle tutturulacaktr. Yazlar okunakl olacak, yaz
ve ekiller d etkilerle silinmeyecek ve solmayacaktr.
3.1.2.1. Tanm
3.1.2.2. Yaps
62
Metal Kkler
Beton Kkler
Betonarmeden yaplm trafo merkezlerine denir. Bunlar sabit tesisler olarak da
adlandrlr. Gvenlik ve estetik adan dier trafo merkezlerinden daha ok tercih edilirler.
Fakat kurulum aamasndaki maliyeti dier trafo merkezlerine ynlendirmektedir. 10-25
MVAe kadarki ykleri beslemede kullanlabilmektedir.
63
Beton mahfazalarn d yzeyleri silikon bazl d cephe kaplama malzemesi ile
kaplanr. Trafo blmnn toprakla temas eden yzeyleri bitm-lateks emlsiyonu ile
kaplanacaktr.
3.1.2.3. zellikleri
Kk tipi trafo merkezleri 400kVA den byk glerin beslenmesi iin orta gerilim
kademesini alak gerilim kademesine drerek drc tip trafo merkezi olarak kurulur.
Btn malzemeler kapal bir alan iinde bulunmas gerilim malzemelerinin insan ve canl
temasn engeller. Hava artlarna bal olmadan gerekli kontroller yaplabilir. Hava
artlarna bal olarak elektrik kesintileri en az dzeyde olur. ehir iindeki trafo merkezleri
hava hatt ve ayrca yeralt kablolar ile datm yapabilme olana mevcuttur.
3.1.2.4. Standartlar
64
STANDART STANDART STANDART ADI
NUMARASI NUMARASI
(TS) (IEC, EN, ISO)
TS 61330 IEC 61330 OG/AG Prefabrik Transformatr Merkezleri
TS 3033 IEC 60529 Mahfazalarn koruma derecelerinin
snflandrlmas
IEC 60787 Transformatr korumas iin Y.G. sigortalar
seimi uygulama klavuzu
TS 822 Galvanizli Dz ve Oluklu Saclar
TS 914 inko kaplama (scak daldrma ile)
ISO 1459,1460,1461 Scak daldrma galvaniz kaplamalar
ISO 4998 Srekli bantta scak-daldrma galvanizli
karbonlu yap elik saclar
TS 4313 ASTM D 3359 Boya ve vernikler-Bantla metalik yzeylere
yapma derecesinin tayini
ISO 4628/3 Boyalar ve vernikler-Boya kaplamalarn
bozulmasnn deerlendirilmesi
Blm 3: Paslanma derecesinin tayini.
TS 2093 IEC 68-2-11 Tuzlu sis deneyi
TS 267 IEC 60076-1 G Transformatrleri
TS 5248 IEC 60298 Anma Gerilimi 1 kVdan 52 kVa kadar olan
AA Metal Mahfazal Anahtarlama ve
Kumanda Tesisleri
TS 3367 IEC 60439-1 Alak Gerilim Anahtarlama ve Kontrol Dzen
Gruplar Blm:1
TS 500 Betonarme yaplarn hesap ve yapm kurallar
Tablo 3.2: Standartlar listesi
alma Koullar
Malzeme listesinde aksi belirtilmedike, sipari konusu trafo kkleri aada
belirtilen alma koullarnda bina dnda (harici) kullanma uygun olacaktr.
Ykselti : 1000 m
Ortam scakl (C)
En az : -25
En ok : 40
24 saat ortalama : 35
Ortam kirlilii : Var
En yksek gne nm : 500 W/m
Bal nem (%)
En ok : 95
En az : 60
Ortalama : 80
65
Buzlanma : Snf 10, 10 mm
Yer sarsnts
Yatay ivme : 0.5 g
Dey ivme : 0.4 g
Sistem topraklamas : Dorudan ya da diren zerinden toprakl
66
Bara elemanlar
zolatrler
Koruma dzenei
Kumanda elemanlar(alterler)
Topraklama dzenei
Modler hcreler
AG panolar
Orta gerilim ebekelerinde kullanlan fazl, en yksek gerilimi 36 kV'a kadar, anma
gc 2.5 MVA'dan 25 MVA'ya kadar olan g transformatrlerini kapsar.
67
Resim 3.4: Bina tipi g trafosu
3.2.1.1. zellii
68
Scaklk art limitleri
Sarglarda : 60 K
st ya seviyesinde : 55 K
Balant grubu : Malzeme Listesine gre
Dyn 5 veya YNyn 0
Yaltm dzeyleri
Anma gerilimi (kV) : 6.3 10.5 15.8 33
En yksek sistem gerilimi (kV) : 7.2 12 17.5 36
Anma yldrm darbe dayanm gerilimi (kV-tepe) : 60 75 95 170
(1.2/50 s)
ebeke frekansl dayanm gerilimi (kV-etken) : 20 28 38 70
(1 dakika sreli)
Ar gerilim altnda alma
Transformatrler,
anma geriliminin %105'ine eit gerilimde anma akmnda,
anma geriliminin %110'una eit gerilimde bota, srekli olarak almaya uygun
olacaktr.
Geici ar ykleme
TS 3215/IEC 354'e uygun olacaktr.
Kayplar, botaki akmlar, empedans gerilimi ve ses gc dzeyleri (maksimum
deerler)
69
Anma gerilimi (kV) 6,3 10,5 15,8 33
Gerilim altndaki blmler arasnda 130 170 220 390
(mm)
Gerilim altndaki blmler ile 105 140 180 320
topraklanm blmler arasnda
(mm)
Tablo 3.4: Havadaki en kk gvenlik aklklar
Toleranslar
Sipari kapsamndaki transformatrlerin deney sonucunda bulunan deerleri, malat
tarafndan garanti edilen deerlerle aada belirtilen toleranslar iinde ayn ise,
transformatrlerin bu artnameye uygun olduu kabul edilir.
3.2.1.2. Standartlar
TS IEC
267 60076-1 G Transformatrleri
10901 60076-2 G Transformatrleri Scaklk Art
10902 60076-3 G Transformatrleri Yaltm Seviyeleri ve yaltm(dielektrik)
deneyleri
10903 60076-4 G transformatrleri- Basamaklar ve balantlar
10904 60076-5 G transformatrleri- Ksa devreye dayanm yetenei
803 60214 Yk altnda kademe deitiriciler
595 60137 1000 Volttan yukar alternatif gerilimlerde kullanlan geit
izolatrleri
(buingler)
623 60296 Elektrik kesicileri ve transformatrler iin yaltkan yalar
3215 60354 Yal g transformatrlerini ykleme kurallar
8711 60551 Transformatr ve reaktrlerin grlt seviyelerinin lm
70
- 60722 G transformatrleri ve reaktrlerin darbe gerilimi ve ama-
kapama darbe gerilimi deneyleri iin klavuz.
DIN42504 Teil 1 Anma gerilimi 123 kV'a kadar, 50 Hz, anma gc 2000-10000 kVA
bota veya ykte kademe deitiricili, fazl, yal g transformatrlerinin
karakteristikleri
DIN42508 Teil 1 Anma gerilimi 123 kV'a kadar, 50 Hz, anma gc 12500-80000
kVA, bota veya ykte kademe deitiricili, fazl, yal g transformatrlerinin
karakteristikleri
Bina tipinde kullanlacak baralar TSE standartlarna uygun olarak imal edileceklerdir.
Keskin ular yuvarlatlacaktr.
72
Bara irtibatlarnda devaml olarak yeterli temas basnc salanacak civatalar
taklmadan nce yzey temizlenecek ve ek yerlerinde hava rutubet bulunmayacaktr.
Bina tipi 36 kV sistemlerde baralar A faz krmz, B faz sar, C faz mavi olacak
ekilde boyanacaktr. Boyann azami yapma ve dayankllnn temini iin metalin temiz
boyanacaktr.
Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan baralar tek bara sistemi ve ift bara sistemi
olarak iki ekilde karmz kmaktadr.
73
3.2.3. zolatrler
Orta gerilim alt sahasnda ve bina tipi trafo merkezinde elektrik hatlarnda kullanlan
iletkenlerin direklere tespitine yarayan, iletkenlerin hem tamada hem de toprak ile dier
iletkenlere kar izole etmeye yarayan ebeke malzemelerine denir. Yksek derecedeki
scakla dayanan porselen, cam ve epoksi reineden yaplr. Bina tipi trafo merkezlerinde
kullanlan izolatrler bara ve iletkenlerin tanmas, balants ve enerji iletim hatlarna
balantsnda kullanlr. Yapl tiplerine gre mesnet, zincir ve geit olarak yaplr.
a) b)
Resim 3.7: a) Bina i izolatrler b) Bina d izolatrler
Orta gerilim blm: Orta gerilim blm ring ebeke anahtarlama tesisinin
yerletirilebilecei byklkte olacak, kumanda ve kablo balantlarnn kolayca yaplmasn
salayacak byklkte ift kanatl kaps bulunacaktr. OG blmn, terleme nedeniyle
meydana gelecek su damlalarndan korumak iin atda gerekli nlemler alnacaktr.
74
Orta gerilim ring fiderlerinin kablo kesitleri imalattan nce Alc tarafndan
belirlenecektir. Kk temel resimlerinde kablolar iin braklmas gereken kanal veya
delikler gsterilecektir. Kablolarn tanka giri rakorlar ieriden sklebilir kapaklarla su
geirmez ekilde kapatlacak, rakorlarn kablo montajndan sonra da su geirmezlii
salanacaktr. Ayrca kablolarn sabitletirilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.
.
Resim 3.8: Koruma dzenei
aret plakalar ve tehlike ihbarlar: Trafo kk, aada belirtilen iaret plakalar,
tehlike ihbarlar, balant emalar, kullanma ynergesi ve amblem ile donatlacaktr. Plaka,
levha ve yazlar kolayca grlebilecek ve okunabilecek yerlerde bulunacaktr.
Trafo ve ksa devre koruma elemanlar da panoda bulunur. Gerekli olan koruma iin
balantlara dikkat edilecektir.
Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan kumanda elamanlar kesici ve ayrc olarak
iki gruba ayrlr.
Kesici: Orta gerilimli byk akm alterlerde, yk akmn ve ksa devre akmlarn
kesmeye yarayan cihazdr. Yap olarak faz kumandal olarak yaplr. Yk altnda akm
ekilirken sratli ve emniyetli ama ve kapama yapabilen alterlerdir. Kesicide arkn
sndrlmesi iin SF6 gazl olarak imal edilenler tercih edilir.
75
Resim 3.9: Bina iinde kurulmu kesici
Ayrc: Orta ve yksek gerilim sistemlerinde yksz iken ama ve kapama ilemini
yapar. Ama ve kapama ilemi gzle grlmektedir. Devreyi topraklama ilemi iinde
kullanlr.
76
Ayrclar kullanldklar merkezin zelliine, projelere gre yatay veya dey monte
edilecektir. Ancak hangi pozisyonda monte edilirse edilsin, baklar hem mekanik rijitlii,
hem de ksa devrede daha fazla skmay salayacak, zati arlk, ufak darbeler, titreimler
ve rzgr tesiri gibi sebeplerle alma meydana gelmemeli ve ayrca kontak temaslar da
muntazam olmaldr.
Genel olarak tanmas gereken akmn neden olduu termik ve mekanik zorlamalar
dikkate alnarak, topraklama sisteminin sreklilii salanr.
Metal mahfazalar ve ara blmeleri, beton kklerin elik iskeleti, kapak ve kaplar,
ana devreye ait tehizatn asileri, transformatr tank, AG panosu ereve ve mahfazas,
kablolarn metal siperleri ve topraklanmas gereken btn metal paralar dorudan veya
metal yap blmleri araclyla koruma topraklamas sistemine balanr.
77
3.2.7. Modler Hcreler
SF6 gaz ile yaltlm metal mahfazal hcre (MMH-gaz): Fiderlere ait anahtarlama
elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6
gaz ile yaltlmtr.
SF 6 gaz ile yaltlm metal mahfazal modler hcre (MMMH-gaz): Her bir fidere
ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim altndaki aktif blmleri
ve baralar SF 6 gaz ile doldurulmu bir kazan ierisinde olacaktr. Her hcre bir tip fider i
temsil eder. Baralar zel kablo konnektrleri ile birletirilerek yan yana dizilebilir. Birden
fazla hcrenin baralar birletirilerek OG ebekelerin beslenmesi ve korunmas iin
tesisler/niteler oluturulur.
a) b)
ekil 3.1: a) Modler hcre b) Modler hcrenin devreye balants
78
Modler hcreler 750-1500 mm genilik (hcre tiplerine gre) 2250 mm ykseklik
1400 mm derinlik (taban oturma yzeyi). Bu kk boyutlar alan problemi olan tesislerde
veya kk transformatr kklerinde tesis etme kolayl salar. Kablo balants hcrenin
n blmnden yaplr. Btn kontrol ilemleri, basit ekilde hcrenin n tarafndan
gerekletirilir. Ayrca hcrelere amaca uygun olarak akm ve gerilim transformatrleri ve
gerekli malzemeler yerletirilebilir. Modler hcre birimleri aada verilen standart ve
artnamelere gre tasarlanr.
Yk ayrcs
Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontrolunu salayan
gerilim kontrol prizleri
79
ekil 3.2: Modler hcre
Baralar,
Yk ayrcs+sigorta bileii
Sigortalarn kaynak ve yk tarafn ksa devre eden ve topraklayan iki ayr
topraklama ayrcs, (NOTa baknz)
3 () adet akm snrlayc YG sigorta,
OG/AG datm trafosunun zati korumalar iin atrma bobini ve yardmc
kontaklar
Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii
buing,
1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr, (dii buinglere uygun),
Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontrolunu salayan
gerilim kontrol prizleri
80
Kesicili k hcresi: Standart fider aadaki tehizatlardan oluur:
Baralar
Ayrc
Kesicinin kaynak tarafn ksa devre eden ve topraklayan topraklama ayrcs
Kesici (Kesme ortam vakum)
Kablo terminallerini ksa devre eden ve topraklayan Topraklama Ayrcs (
NOT:1e baknz.)
3 () adet toroidal tip akm transformatr/akm alglayclar, (NOT:2ye
baknz)
Koruma rlesi, (NOT:3e baknz.)
Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii
buing
1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr, (dii buinglere uygun),
Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontroln salayan
gerilim kontrol prizleri
Hcrenin transformatr koruma hcresi olarak kullanlmas halinde trafonun
zati korumalar iin sinyal lamba kutusu, (yardmc rleleri ile birlikte)
3.2.8. AG Panolar
81
Resim 3.12: AG panosunun baraya balants
aydnlatma devreleri
Balantlarda;
Priz devrelerinde en az 2,5 mm,
82
3.2.10. Trafo Bina Havalandrma Sistemi
83
3.3. Bina Tipi Trafo Montaj
3.3.1. Trafo Hcresi
a) zellii: Orta gerilimi alak gerilime dren g trafosunun yerletii alana denir.
htiyaca bal olarak sa ve betonarmeden yaplr. Kapal bir mekn olarak tasarlanr.
Kaplar trafonun rahat geebilecei ekilde tasarlanr. Kaplar darya alacak ekilde
monte edilir. Trafo yandan dolay oluabilecek yangn iin blm ierisinde bir yangn
tp bulundurulmaldr.
84
3.3.2 Trafo Montaj
Matkap
Kaynak makinesi
Balant baralar
Megger
Ya ( ihtiya halinde)
Balant papular
Balant kablolar
l aleti (Ohmetre)
85
Trafo montaj ilem sras
Bina tipi trafo merkezinin trafo hcresine yerletirilecek trafo montaj ilemi aadaki
sraya gre takip edilecektir.
Ya dolu olarak tanan trafonun d grntsne baklr herhangi bir hasar olup
olmadna, boya kalkmsa bozuk olan yer boyatlr.
Hava kurutucusu varsa, silikajel kontrol edilmeli; 2/3 kadar renksiz ise
deitirilmeli veya hava kurutucusu talimatnda aklanan yntemle
aktifletirilmelidir.
86
Trafo montajnda dikkat edilecek hususlar
Bina tipi trafo merkezlerinde gerekli kontroller ve bakm onarm iin yaplan gerekli
mdahalelerde personelin orta gerilime kar korunmas iin yaltm amac olarak izole hal
ve izole sehpas kullanlr. Bunlar :
zole Hal Kullanm
Tanm: OG kapal altlarda, hcrelerde ve panolarn bulunduu yerlerde yaplacak
almalarda toprakla yaltarak alann gvenliini salayan gvenlik malzemesidir.
Yaps: st dzeyi kaymayacak ekilde baklava dilimli olan veya trtkl ekilde olan,
elastomer ve yaltkan ( kauuk, poliretan vb.) malzemelerden imal edilmi en az 1 m
genilii olan haldr.
Teknik zellikleri
Hallar en az 1 m genilikte olmaldr.
Hallarn st yzeyi kaymay nleyici baklava dilimi veya trtkl olmal, ayrca
elastomer ve izole malzemeden retilmelidir.
Hallarda retim hatas olarak, hava kabarc, yrtk, atlak, iplik dokuma, , vb.
yaltkanl azaltc etkenler olmamaldr.
Yaps: Sklp taklabilir veya sabit 4 aya bulunan 50x50 cm veya 60x60 cmlik
platformdur. Sehpann platformu ve ayaklar tamamen yaltkan malzemeden imal edilmeli ve
iletme geriliminin iki kat yaltkanla sahip olmaldr. Montajnda kesinlikle ivi ve vida
gibi iletken malzeme bulunmamaldr.
Teknik zellikleri:
Sehpann platformu 50 x 50 cm veya 60 x 60 cm kare zeri kaymayacak ekilde
yivli olmal, emprenye edilmi aatan yaplm ise maksimum aralk 4 cmlik
zgara eklinde olmaldr.
88
Resim 3.15: zole sehpas
Kilitleme Tertibat
Blmlerin, yeter byklkte, basnca dayankl, menteeli, da doru alan ve
kilitlenebilir kaplar bulunacaktr. Kaplar burulma, erilme ve kasntya kar dayankl,
salam bir yapda olacak ve kapal konumda ieriye gemesini nlemek iin kasa zerinde
geni yzeylere dayanacaktr. Hcrelerin nnde tel kafesli kaplar kullanlacaktr.
Trafo binalara elektrik enerjisi iletim hatt orta gerilim olarak giri yapar gerekli
hcrelerden getikten sonra alak gerilim olarak k yapmaktadr. Burada kullanlan
iletkenler ve balantlar havai hat veya yeralt hatlar ile gerekletirilmektedir.
89
Resim 3.17: Direk ile trafo binas arasndaki hava hatt balants
Yeralt hatt ve hava hatt ile denen iletkenlerin zellikleri birbirine gre farkllklar
gstermektedir.
90
Hava hattnda kullanlan iletken: Hava hatlarnda alminyum rgl
iletken kullanlmaktadr. Bakra gre daha hafif ve daha ucuzdur.
Alminyum rgl hava hatt iletkenlerin orta ksmna elik rgl teller
yerletirilerek kopma dayanm artrlmtr. Yani alminyum
iletkenliinden, elik tellerin mekaniksel dayankllndan
yararlanlmtr. Bu iletkenlerde, rgl alminyum iletkenlerde olduu
gibi damarlar tabakalar halinde ve bir eksen etrafnda sarlr. ki veya
daha fazla tabakal iletkenlerde katlar birbirine zt ynde sarlr. Orta
gerilimde kullanlan iletkenler 3 AWG (swallow), 1/0 AWG (Raven) ve
3/0 (Pigon) tipi iletkenler kullanlr.
Bu kablolar bakr iletkenli apraz bal polietilen ( XLPE ) yaltkanl, bir veya
damarl, her damara bireysel olarak siperlenmi, PVC d klfl olarak temin edilecektir.
91
o Ark boynuzlar taklr.
o Balantlar tekrar kontrol edilir.
o Bina ii balants iin izolatr destei duvara monte edilir.
o zolatre iletken balants yaplr.
o Baralar montaj edilir.
o Krlan yerler gerekli malzeme ile kapatlr( imento veya al).
o Balantlar kontrol edilir.
o Malzemeler toplanr.
Hava hatt izolatrleri balarken, hava aralklarnn mesafesi hava artlar dikkate
alnarak braklmaldr. Nem, rzgr vb.
Ekler, mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn nlemeli ve iyi bir
elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir.
Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka elik borular
nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas
durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr.
Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme
klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme gerilmesi bakr iletkenler iin 5
kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3 kg/mmyi gememelidir.
92
Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir.
Bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu
nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir.
Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna ya da duvarlara tutturulan delikli
tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi
tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm
kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala
denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm
kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar
yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve
orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise
en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr.
Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en
kk aklk 7 cm'den az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda
kablolar arasnda aklk gerekmez.
Transformatr fiderleri iin 50 mm kesitli, bir fazl bakr iletkenli, XLPE yaltkanl
kablolarn (uygun boyda kablolar malat tarafndan temin edilecek, 7.2-17.5 kV'luk
RMU'lar iin 17.5 kV'luk kablo kullanlacaktr) balantsna uygun olan tam yaltlm ve
topraklanm fili tip yksek gerilim kablo konnektrleri (screened plug-in type separable
connectors) temin edilecektir.
Ring ebeke fiderleri iin, 240 mm iletken kesitine kadar, bir veya fazl, bakr
iletkenli, XLPE veya PVC yaltkanl kablolarn kkte kullanlmas ngrlen OG
anahtarlama tesisine balants iin gerekli tam yaltlm ve topraklanm fili tip kablo
konnektrleri kullanlacaktr.
93
Resim 3.19: AG ve OG iletkenlerin trafoya balants
94
3.4.2.3. Trafo Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar
Topraklanmas istenen makinenin, cihazn veya tesisin toprak ile iletken bir balant
salanmasna yarayan elemanna topraklama elektrotu veya sadece topraklayc denir.
Topraklayclar genellikle suni olarak yaplrlar baz zel hallerde tabii topraklayclardan
yararlanlr. Topraklayc daima yeraltna gmlr, bu bal topraklama iletkeni (veya
topraklama baras) aracl ile makine ya cihaza veya tesise balanr. Bylece topraklama
tesisinden gelen akm topraa geirilir.
Topraklaycnn tesisinde en nemli hususu elektrotun her yerinde toprakla iyi temas
etmesini salamaktr. mkn olduu taktirde topraklayc, zemin suyu ile temas etmelidir.
Buna karlk topraklayann dorudan doruya gl veya nehir suyuna konmas uygun olmaz.
Zira bu sularda maden tuzlar az olduundan bunlarn iletkenlikleri dktr. Kuru zeminde
killi ve benzeri topraklar dikkatle dvlerek sktrlr. Kumlu ve benzeri topraklar su ile
slatlr. Yaylma direncinin kk olmasn salamak amacyla topraklaycnn civarnda ta
ve akln bulunmamasna dikkat edilir.
ubuk topraklayclar: Bunlar ekseriya bir cm apnda elik borudan veya edeer
profil elikten yaplr ve zemine dik olarak aklr. ubuk topraklaycnn uzunluu 3-5 m
kadardr ve st ucu 50 cm kadar toprak altnda kalr. ubuk topraklayclar olduka derine
indiklerinden yazn zemin kurusa dahi topraklayc daima topraklayclk grevini yerine
getirir. Bu topraklayclara derin topraklayclar da denir.
95
Levha topraklaycs: Levha topraklayc gemi yllarda ok kullanlan ve
gnmzde nemini tamamen kaybeden bir topraklayc eididir. Levha topraklaycda
belirli bir yaylma direnci elde etmek iin baka cins topraklayclara gre ok daha fazla bir
malzemeye ihtiya vardr. nk topraklayc levhann eritlere ayrld kabul edilirse
bunlar karlkl olarak akmn topraa gemesine engel olurlar. Onun iin topraklayc
levhaya tarak ekli vermekle ayn yaylma direnci saland halde levha zemine dik olarak
yerletirilir. Eer paralel olarak yerletirilirse ancak st yzeyi tesirli olur. Topran kmesi
ile levhann alt bolukta kalabilir.
Levha topraklayc ile levha arasnda boluk olmamal, toprak ile her yerde iyi temas
etmeli ve topran zgl direnci az olmaldr. Bunun iin topraklayc civarnda topraa
kmr tozu veya korozyona yol amayacak iyi bir tuz eriyii ilave edilir. Doldurulduktan
sonra toprak dvlerek sktrlr. Levha boyutlar istenen en kk yaylma direncine gre
tayin edilir. Genellikle levha topraklaycs 3 mm kalnlnda 1mm*1000 mm boyutlarnda
masif veya delikli galvanizli, bakr kaplamal satan yaplr. Bunun st kenar, donma
derinlik snr olarak kabul edilen derinliin 1 m altnda olacak ekilde yerletirilir. Levha
topraklaycsnn pahal olmas ve yaylma direncinin byk olmas gz nne alnrsa bugn
bunun yerine daha ziyade erit ve ubuk topraklaycnn kullanldn grrz.
Ynetmelik hkmlerine gre alak gerilim tesislerinde topraa kar gerilimin 250 V
zerine kmasna msaade edilmez. Bu nedenle ebekenin yldz noktas topraklanr.
220/380 V'luk bir alak gerilim ebekesinde yldz noktas topraklanrsa, her bir faz hattnn
topraa kar gerilimi 220 V olur. Yldz noktas topraklanmam olsayd, bir fazn toprak ile
temas etmesi halinde dier iki fazn topraa kar gerilimleri 380 V olurdu. Bu da
ynetmelie aykrdr. Transformatrlerin yldz noktalar direkt olarak veya sndrme
bobini zerinden topraklanmaktadr. Sndrme bobini yldz noktas ile topraklayc arasna
konur. Bir fazl bir toprak arzasnda arzasz fazlarn gerilimleri topraa kar deiimlerin
96
meydana gelmesini nlemek iin gerekletirilir. Dolaysyla ar gerilimlerin gelmesine
engel olunur.
Canllar tehlikeli temas ve adm gerilimlerine kar korumak amac ile tesislerin
iletme akm devresine ait olmayan, fakat yaltm hatas veya ark tesiri ile gerilim altna
girebilen ve canllarn temas edebilecei iletken ksmlarn topraa balamak iin yaplan
topraklama tesislerine "koruma topraklamas" denir.
Elektrik tesislerinin, makinelerin ve cihazlarn iletme akm devresi ile ilgili olamayan
madeni gvdeleri ve muhafazalar, daima tesisi kullanan kiiler tarafndan temas edilebilir.
Bunun gibi iletken ksmlar, gerilim altnda bulunan tesis ksmlarnn altnda
bulunduklarndan, yaltm hatas ile veya ark ve kaak akmlar tarafndan potansiyel altna
girebilir. Bu durumda hatal tesise temas eden veya tesisin civarnda bulunan alann hayat
tehlikeye girer. Sz konusu tesise ait iletken ksmlar topraklanacak olursa, tesisin durumuna
gre devre kesilir. Tehlikeli olan bu akmlar baka yollardan topraa iletilir veya hata
gerilimleri tehlike snrnn altnda tutularak tehlikeli durum nlenir.
Koruma topraklamas, temasa kar koruma olmayp daha ok tehlikeli temas ve adm
gerilimlerine kar korumadr. Koruma topraklamas sadece canllarn hayatn korumak iin
97
gerekletirilir. Buna karlk tesislerin ve iletme aralarnn korunmas iin iletme
topraklamas vardr.
Yldz noktas topraklanm bir transformatr tarafndan beslenmi bir alak gerilim
ebekesine bal bir motor ve R fazndan toprak ksa devresi olmas halinde ksa devre
akmnn yolu gsterilmitir. Ayrca ar akm kesen cihazlarn kesme akmlarnn nominal
orann veren "k" katsaylar verilmitir.
Genel olarak tanmas gereken akmn neden olduu termik ve mekanik zorlamalar
dikkate alnarak, topraklama sisteminin sreklilii salanacaktr.
Metal mahfazalar ve ara blmeleri, beton kklerin elik iskeleti, kapak ve kaplar,
ana devreye ait tehizatn asileri, transformatr tank, AG panosu ereve ve mahfazas,
kablolarn metal siperleri ve topraklanmas gereken btn metal paralar dorudan veya
metal yap blmleri araclyla koruma topraklamas sistemine balanacaktr.
98
Resim 3.21: Topraklama hatt
99
Ancak, elektrikle ilgili teki ynetmeliklerde kart bir hkm bulunmadka bu
netmelik hkmleri uygulanr.
nc Blm
Ar akmlara kar koruma dzeni, arza olduunda tehlike altnda kalan iletkenlerin
akmnn kesilmesini salayacak biimde yerletirilmelidir. Buna karlk topraklanm
100
sistemlerde, ar akmlara kar koruma dzeninin almas srasnda topraklama tesisleri
sistemden ayrlmamal; topraklama tesisleri direnci ykseltilmemelidir.
Drdnc Blm
Kuvvetli akm elektrik aygtlar
Bu aygtlarn ak ve kapal konumlar gvenli bir dzenle konum gstergesi ile fark
edilmelidir.
Madde 18- Kuvvetli akmla alan metal gvdeli elektrik aygtlarn ve koruyucu
kutularn topraklama iletkenine balamak iin bir dzen bulunmaldr.
Beinci Blm
Elektrik Tesisleri
Tesislerin dzenlenmesi
Madde 20- Tesisler gerek iletme, gerekse onarm ve bakm iin ksa srede abuk ve
gvenle izlenebilecek biimde ak olarak dzenlenmelidir. Btn nemli tesis blmlerine
ve aygtlara kolayca ulalabilmeli, bunlar zorluk ekilmeden yerlerine konulabilmeli ya da
yerlerinden karlabilmelidir. Ayn tesiste deiik gerilim ve akm trleri bulunursa bunlarla
101
ilgili tesis blmleri olabildiince ayr gruplar halinde toplanmal ve yer bakmndan da
birbirinden ayrlmaldr.
Yanabilen gereler
Aydnlatma
Demelerin yapl
Madde 24- Hareket eden makine paralar ve gerilim altndaki tesis blmlerinin
yaknndaki demeler, insanlarn kaymasn ve tkezlemesini nleyecek biimde
yaplmaldr. Bu olamyorsa gerilim altnda olan ya da hareket eden tesis blmlerine
dokunmay nlemek iin ayrca koruyucu nlemler alnmaldr. Yzey kaplamalar
tozlanmaya neden olmayacak malzemelerden yaplmaldr. Demede bulunan yksek
102
gerilim kanallarnn kapaklar herhangi bir arza srasnda oluan i basnla yerlerinden
frlamayacak ekilde monte edilmelidir.
Madde 25- Yksek gerilim tesislerine ayrlan ve iletilmekte olan yerler, gvenlik iin
gerekli olan (manevra ubuu, izole eldiven vb.) gerelerden baka eyalar depolamak iin
ya da baka bir amala kullanlamaz.
Bakm ve onarm
Elektrik iletme aygtlar ve koruma dzenleri, aralarnda 250 volttan fazla gerilim
bulunan blmlere ayn anda ve rasgele dokunulmasn nleyecek biimde tesis edilmelidir.
Madde 29- Topraa kar yaltlm olarak kurulan yksek gerilimli makine ve
aletlerle temasta bulunan alak gerilimli devreler, grdkleri i ve dzenlenmeleri
bakmndan yksek gerilimli tesis blmleri gibi ilem grmelidir.
103
Akmlatrler ve bulunduu yerlerin havalandrlmas
Kuru tip aklerin kullanld yerlerde havalandrma iin ek bir nlem alnmasna
gerek yoktur ve ayrca ak odas bulundurulmas gerekmez. Mevcut kurun asit
akmlatrlerin mrleri tamamlandnda yerlerine bakm gerektirmeyen veya kuru tip
akler tesis edilmelidir.
Madde 31- Kurun - asitli akmlatr odalar kuru haval, serin, sarsntsz olmal ve
olabildiince scaklk deimelerinin etkisinden uzak bulundurulmaldr. Akmlatrler ok
yksek ya da alak ortam scaklklarna kar korunmaldr.
Kurun - asitli akmlatr odalar olabildiince don tehlikesinden uzak olmal, stma
gerei duyulmamaldr. Kurun - asitli akmlatr odalar hi bir ekilde ak ate ya da
kzarm cisimlerle stlmamaldr.
Kurun - asitli akmlatr odalarndaki elektrik tesisleri iin nemli ve benzeri yerlere
ilikin iletken, kablo ve elektrik iletme gereleri kullanlmaldr. Bu yerlerde akkor telli
lamba ve su geirmez tip armatr kullanlmal, kvlcm yapabilen kollektrl vantilatrler
kullanlmamaldr.
Anahtar, priz vb. gibi iletme srasnda alevlenmeye sebep olabilecek, kvlcm karan
elektrik aralar akmlatr odalarnn darsna konulmaldr.
Kurun - asitli akmlatr bataryas iin gerekli gerelerin konaca bitiik bir blme
olmal ve burada lavabo bulunmaldr.
(a = 1,2 ao)
105
A2: En az 1800 mm yksekliinde iletken rt (sa vb.) ya da "C"de akland gibi
hcre kapsnn arkasnda ayrca tel kafes ya da ta bulunursa A2 = a + 30 mm,
Fabrikada yaplm ve denenmi olan tesislerde, yaltm yetenei istenilen deerde ise,
en kk aklklarn salanmas zorunlu deildir.
3) Gerilimleri farkl tesis blmleri arasndaki aklklar izelge 1'deki daha byk
gerilimlere ilikin deerlerin en az 1,2 kat olmaldr.
ii) Yaltm yetenekleri rnein model deneyi ile dorulandnda, zellikle yaltc ara
paralarda ve yaltlm iletkenlerde daha kk aklklar kullanlabilir.
b) Geitler ve kaplar:
1) Geitlerin genilii:
Geit ve giri yerlerinin genilii, rahat hareket etmek ve gereleri tamak iin yeterli
olmaldr. Geit genilikleri izelge2'de verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda
dzenleri, ayrma noktalarnda bulunan arabal balama tesisleri gibi knt yapan paralar
geitleri daraltmamaldr.
Topraa kar gerilimi 250 volta kadar olan tesislerde izelge2'deki deerler 20 cm
kadar azaltlabilir.
106
nden mdahaleli tam kapal sistemler, basn boaltma dzeni varsa duvara tam
olarak dayandrlabilir.
2) Geitlerin ykseklii:
ii) Kilitli yap tipi elektrik iletme yerlerinde herhangi bir koruma dzeni yoksa,
topraklanm izolatr taban demirinin st kenar yerden en az 2300 mm ykseklikte
olmaldr.
Bu kaplar dardan kilitlenmi olsalar bile, ierden anahtar kullanlmadan bir mandal
ya da benzer bir basit dzen ile kolayca alabilmelidir.
iii) Kap nndeki alan genel trafie aksa, kaplar atee dayankl ya da
yanmayan gerelerden yaplm olmaldr.
107
izelge2: Yap iindeki tesislerde en kk genilikler (F)
Geit genilii
Geit ya da giri yerlerinin
kullanlma amac Geitin bir Geitin iki
tarafnda gerilim tarafnda gerilim
var. (mm) var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile altrma (manevra) F3= 1200 F4= 1400
Balama (alt) dolaplar, balama tablolar vb. tesis blmlerindeki tm gei ve giri
elektrik iletkenleri ok ak ve anlalabilir biimde balanmal ve kolayca zlebilmelidir.
Balant ular kolayca denetlenebilmelidir.
Her taraf kapal olan ve ykseklii 220 cm'den az olan hcreler, balama dolaplar,
balama ereveleri vb.'nin st blmleri kapal olmaldr.
2) Koruma dzenleri ile gerilim altndaki plak tesis blmleri arasnda izelge 1'deki
(A), (B), ya da (C) gvenlik aklklar braklmaldr.
Yukarda belirtilen koruma iin yaltkan levhalar kullanlmas halinde bunlar yanl
ilemlerde (arpma gibi) durumlar tehlikeli olarak deimeyecek biimde tespit edilmelidir.
Levhalar gerilim altndaki paralara dorudan doruya temas etmemelidir.
108
k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donatm hcre iindeki teki
aygtlar topraklamyorsa, gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamak
iin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler
braklmaldr. Hcrelere girmeden topraklama salanabilmelidir. Hcre kaps balama
srasnda ak olabilir.
b) Aydnlatma ve havalandrma:
Bara sistemleri, hcreler, klar ve teki nemli tesis blmleri yeter sayda ak ve
kolay okunulabilecek biimde iaretlenmelidir. Hcre sistemlerindeki iaretler, hcre
kaplarnn ak ve kapal oluuna gre kolayca grlecek ve kartrlamayacak bir biimde
taklmaldr.
109
1) Ak havadaki tesislerde kullanlacak en kk aklklar izelge 3'te gsterilmitir.
110
izelge3.1: Ak hava anahtarlama tesislerinde kullanlacak en kk gvenlik aklklar
Un Um ao a A B C
(kV) (kV) (mm) (mm) H1 (mm) (mm) (mm)
(mm) H2
(mm)
3 3.6 100 100 2500 1900 600 1350
6 7.2 105 130 2500 1910 600 1360
10 12 140 170 2550 1940 600 1390
15 17.5 180 220 2580 1980 600 1430
30 36 320 390 2720 2120 600 1570
60 72.5 600 720 3000 2401 700 1850
154 170 1330 1600 3730 3130 1430 2580
220 250 1930 2320 4330 3730 2030 3180
380 420 3200 3840 5600 5000 3300 4450
Geit ve geit yollarnn genilii rahat almak ve gereleri tamak iin yeterli
olmaldr. Geit genilikleri izelge 4'te verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda
dzenleri, kumanda dolaplar gibi knt yapan paralar geitleri daraltmamaldr.
2) Geitlerin ykseklii:
111
izelge 3.2: Ak hava tesislerinde en kk geit genilikleri (F)
Geit genilii
Geit ya da giri yerlerinin
kullanlma amac Geitin bir Geitin iki
tarafnda gerilim tarafnda gerilim
var. (mm) var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile altrma (manevra) F3= 1200 F4= 1400
iii) evresi bir koruma dzeni ile evrilmemi bir aygtn topraklanm bir izolatr
taban demirinin st kenar, btn gerilimlerde yerden enaz 2300 mm ykseklikte
bulunmaldr.
2) itle evrilmi tesisler ierisindeki koruma dzenleri: Dolu duvarlar ve tel kafes
dzenler en az 1800 mm ykseklikte olmaldr.
ii) Ak hava tesislerinin giri kaplarna dilli anahtar ya da gvenli anahtarlar ile
alan kilitler ve uyarma levhalar taklmaldr.
112
iii) Ak hava tesislerinde d itin ierisinde izelge3'e gre gvenlik aklklar
olan bir koruma alan braklmaldr. (ekil 5, 6, 7'deki taranm alanlar)
Dorudan doruya zemine konulan aygtlarn d ite olan uzakl izelge3'teki (C)
deerinden kk olamaz. Fakat tesis gerilimsiz duruma getirilmeden taranm alana
girilemez.
iv) D it ile yanndaki aygt arasnda bir geit bulunursa, aygt ile d it arasnda (B1
+ F) ya da (C2 + F) akl braklmaldr.
Mesnet ve portallarn dayanm hesab ile ak hava balama tesislerinde germe iin
kullanlan ekmeye zorlanan iletken donanmlarnn, izolatrler ve izolatr balant
paralarnn boyutlandrlmas hava hatlar iin uygulanan ilkelere gre yaplr.
d) Aydnlatma:
Transformatr merkezleri
113
1) Transformatrlerin havalandrlmas iin gerekli nlemler alnmaldr.
Datm transformatrlerinin havalandrlmas iin zel koullar dnda
(kompakt transformatr merkezleri vb.) rnek bir ekil aada verilmitir.
2) Doal havalandrma iin gerekli panjur boyutlarna rnek bir hesap ekli
aada verilmitir.
H: Transformatr tank yatay ekseni ile hava k panjuru yatay ekseni arasndaki
ykseklik fark (m)
4) Panjur tel kafesleri, yabanc madde ve canllarn girmesini engellemek iin en fazla
0,5x0,5 cm'lik gzlerden olumaldr.
b) Transformatr ya ukurlar:
c) Transformatr odalar:
114
1) Transformatrler duvarlarla en az 60 cm mesafe olacak ekilde yerletirilmelidir.
Eer transformatrn tm boyu boyunca iki tarafl alan kap (kapaklar) var ise bu
mesafe (hava sirklasyonu salamas iin) 30 cm'ye indirilebilir. 36kV'a kadar
transformatrlerin en st noktas ile tavan arasnda en az 60 cm mesafe bulunmaldr.
Kompakt trafo merkezleri iin bu bent (c.1) geerli deildir. lgili standartlar ve zel
artnamelerde belirtilen koullara gre dzenlenir.
h) Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei sresini
mteakip, primer gerilimi 36 kV'a kadar transformatrlerin (transformatrle ayrlmaz bir
btn oluturan donanmlar dahil) en byk dtan da (d) boyutlar; A (cm)
transformatrn boyu, B (cm) transformatrn eni, C (cm) transformatrn ykseklii olmak
zere; gc
630 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 170 cm, B = 135 cm, C = 195 cm;
gc 1600 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 210 cm, B = 185 cm, C = 245 cm;
gc 2500 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 230 cm, B = 215 cm, C = 265 cm'yi
aamaz.
e) Deprem ykleri:
Madde 38- Her datm transformatrnn alak gerilim kna termik manyetik
acl ana kesici konulmaldr. Ancak sekonder ksma konulacak ar akm rlesinin primer
taraftaki yk ayrcsn, bir ksa devre halinde sigortann kesme sresinden daha ge
uyarmas koulu ile (primer ksma sekonder korumal kesici konulmas halinde koulsuz)
elektrik retim-iletim- datm hizmetlerini yrten irketler alak gerilim ksmna ana kesici
koymayabilir.
Primer ve sekonderde bulunan kesici, ayrc, akm transformatr bara ksa devre
akmna gre seilmelidir. Sekonder tarafta kullanlan ayn cihazlar transformatrn
116
baland alt gerilim baras ksa devre akm gz nne alnarak seilmelidir. Her iki
halde de kesme akmnn dinamik zorlamalarna kar dayanabilmelidir.
Madde 40-a) Anma gc 400 kVA'ya kadar (400 kVA dahil) olan datm
transformatrlerinin giri tarafna sigortal ayrc tesis edilerek transformatr korunmaldr.
Mmkn olabilen hallerde primerdeki sigortal yk ayrcs ile sekonderdeki ana alter
arasnda kilitleme dzeni salanmaldr.
Madde 41- Deney yerleri ve laboratuvarlar, teki blmlerden tesis olarak ayrlmal
ve bu blmlere yalnzca zel izni olan kimseler girebilmelidir.
Koruma topraklamalar
letme topraklamalar
Hususi topraklamalar
Kuvvetli akm tesisatnn bulunduu mahallere koruyucu translatr vastas ile giren
PTT tesisatnn fabrika tarafndan ksmi koruma topraklamasna balanacaktr.
Eer translatr yoksa zayf akm tesisat koruma toprana raptedilmi ksmlardan
4000 voltluk koruma bir tecrbe gerilimine gre izole edilmi olacaktr.
Not : Tesisatn dahilinde, kurun klflar, kablo balklarn ve irtibat kutularn iki
sebepten topraklamaldr. Biri normal bir iletmede tehlikeli bir gerilim farkn
gstermemelerini temin etmek, dieri arza halinde topraklama ile tam bir balant
salamaktadr. Kablonun demir klf topraklama naklinin bir ksm olarak itibar edilemez.
Zira elektriki mukavemeti ok fazladr. mar tarz dolaysyla kesiksiz bir nakil olarak kabul
edilemez.
118
Madde.17-letme topraklamas: letme topraklamas normal olarak gerilim altnda
bulunan tesisat ksmlarna muvakkaten topraklamaya veya akm devrelerinin baz
noktalarn, ar gerilimleri nlemek veya zararsz hale sokmak iin daimi olarak
topraklamaya yarayan topraklamaya denir.
Ar gerilim giderici sistemin ntr noktas veya kutularndan biri (eer iletme
bakmndan byle bir topraklamaya ihtiya varsa) koruma teli ile taciz edilmi havai hatlarn
topraklama ayrclar madde 18 ve 28 deki haller mstesnadr.
a) Dahili veya ak hava tipi bir yksek gerilim tesisatna ait bir koruma ve iletme
topraklamalarnn tesir sahas haricinde de bulunan zayf akm ve alak gerilim gidericileri
ve bundan baka bir devrelere balanan ve bunlara kar en az 4000 volt muayene gerilimine
gre izole edilmemi cihazlarn muhafazalar,
b) Koruma teli bulunmayan havai hatlar tamirat dolaysyla devre harici edildii
mddete (elektrikli telleri mstesnadr)
119
c) PTT idaresinin zayf akm hatlarnn ar gerilim gidericileri.
Hususi topraklamalara ait irtibat hatlarnn dier btn toprak hatlarndan tamamyla
tefrik edilmesi lazmdr. Yksek gerilimli tesisatta bunlarn ve kendilerine balanm
bulunan tesisat ksmlarn koruma ve iletme topraklamalarna balanm bulunan tm tesisat
ksmlarna gre izole etmelidir.
Topraklama nakilleri icap eden kontrolleri yapabilmek iin balanm olduklar tesisat
ksmlarnda gerektii zaman kolaylkla ayrlabilir durumda olmaldr. Bilimum irtibatlarn
mekanik bakmdan mrleri uzun ve nakliyatlar iyi olmaldr. Topraklanacak ksmlar,
topraklama noktasndan zaptedilen topraklama barasna balanmaldr.
Madde.22- Topraklanacak ksmlar ihtiva eden bina veya ak hava tipi tesisattan
itibaren toprak elektrotlarna kadar 24. Maddenin lzumlu kyld en az her yarm metre
kare iin elektrot ubuk balama hatt ekilmi olacaktr.
120
talimatta binaya giri veya ak hava tesisatna balanm topraklama noktas tedbir
edilmitir.
Gerek zayf akm ve alak gerilim tesisat devrelerinin hususi topraklama iin ve
gerekse koruma teli bulunmayan, devreden karlm yksek gerilim havai hatlarn
topraklanmas iin her vaziyette messir yzey en az 0,5 metre olan ayr bir elektrot tesis
edilecektir. Eer umumi telefon ebekesi ile bir balant mevcut ise bu balantya ait ar
gerilim gidericilerinin hususi topraklamas iin messir yzey en az 0,5 metre olan ilave bir
elektrot tesis edilecektir. Eer umumi telefon ebekesi ile bir balant mevcut ise bu
balantya ait ar gerilim gidericilerinin hususi topraklamas iin messir yzey en az 0,5 m
olan ilave bir elektrot tesis edilecektir. Her hususi topraklamann elektrotu ve toprak hatlar
birbirlerinden ve umumi koruma ve iletme topraklamasndan tamam ile ayr olacaktr.
121
Elektrotlar tekil edecek borular i ap 50mm ve uzunluklar da en az 2m
olacaktr.Bir elektrotu tekil eden mstakil borular birbirlerinden az 2m mesafeye
yerletirilecektir.
Bir elektrotu tekil eden eer bakrdan iseler en az 90mm olacaktr. En az 3mm
kalnlnda, eer demirden iseler kesitler 150mm den ve kalnlklar 5mm den az olmaz.
Bir sistemin ntr noktasndan kan ve ebekede topraklama iin kullanlamayan her
ntr hatt topraa nazaran gerilim altnda bulunan bir nakil gibi mteala olunmaldr.
Ntr vastas ile topraklanan alak gerilimli hava hatlarndan ntr naklinin kesiti faz
nakli kesitinin en az yarsna eit alnacaktr.
Ntr vastasyla topraklanan alak gerilim tesislerinde ntr hattna, enerji nakletmeyen
bir cmle aletlerin eitli ksmlar ile izoman hatas yk ihtimaline gre hususi koruma
tedbirleri alnmas icap eden btn hatlarn madeni klflar balanmaldr.
122
UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET
123
gzlemleyiniz. hakk veriniz.
Trafo nitesine geiniz.
Trafo iletme ve koruma
topraklamasn grnz.
Fider balantlarn grnz.
Gerekli deerleri alnz
(gerilim, akm, g, g
katsays, ksa devre yzdesi
vb.).
Trafoya enerjinin giri k
iletken balantlarn
gzlemleyiniz.
Trafo binasn terk ediniz.
127
LMEVE
LME VEDEERLENDRME
DEERLENDRME
DEERLENDRME
128
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1. Transformatr merkezleri kaa ayrlr?
2. Ak alanda kurulan trafo merkezlerinin zellikleri yaznz.
3. Trafo merkezlerinin kurulmasnda uygulanan ynetmenlikleri yaznz.
4. Direk tipi trafo merkezinde kullanlan g trafosunun zelliklerini yaznz.
5. Direk tipi trafo merkezinde kullanlan trafo platformunun zelliklerini yaznz.
6. Ak alanda kurulan trafo merkezleri panosunda kullanlan rlelerden 5 tanesi yaznz.
7. Ak alanda kurulan trafo merkezlerinde kullanlan izolatrleri yaznz.
8. Direk tipi lm panosunun grevini yaznz.
9. Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrc kolunu yaznz.
10. Ak alt sahal trafo merkezleri ka volta kadar tasarlanabilir?
11. Cihaz tipi ak alt sahal trafo merkezleri tanmlaynz.
12. Ayrcy tanmlaynz?
13. Koruma iletkenini tanmlaynz.
14. Akm trafosunu tanmlaynz.
15. Ak alt sahasnda kurulan iki adet g trafosu ile beslenen 5 fiderin balant
emasn iziniz.
16. Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan g trafolarnn g deerlerini yaznz.
17. SF6 gaz ile yaltlm modl tanmlaynz.
DEERLENDRME
129
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
130
RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI
1 1-haz tipi alt sahas 2-Kiri tipi alt sahas 3-Toprak st alt sahas
2 36kV ile 800kV
3 Cihaz alt sahas
4 0,4kV-36kV, 36kV-154kV, 154kV-380kV, 36kV-380kV
5 2550-100MVA
6 a-Hat ayrcs, b-Bara ayrcs, c-Toprak Ayrcs, d-By-pass ayrcs,
e- Transfer ayrcs, f-Bara blmleyici ayrclar
7 1-Haval kesiciler, 2- Yal kesiciler, 3- Gazl kesiciler, 4- Vakumlu kesiciler
8 Parafudur: Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici
amas gibi manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim
oklarnn etkisini nler.
9 1-Koruma topraklamas, 2-letme topraklamas, 3-Yldrma kar topraklama, 4-
zel topraklama
10 Kukonmazlar
11 1-Sekonder ar koruma rlesi, 2-Diferansiyel koruma rlesi, 3-Toprak kaa
koruma rlesi, 4-Bucholz rlesi, 5-Mesafe rlesi, 6-Is kontrol rlesi
12 zolatrler elektrik akmna kar direnci yksek ve yksek derecedeki scakla
dayankl porselen, cam, epoksi reineden yaplrlar
13 a-Mesnet izolatrler, b-Zincir izolatrler, c-Geit izolatrleri
14 Bakr ve alminyum lama, Bakr ve alminyum boru, elik zl (St-Al)
alminyum iletken
15 R- Sar, S-Yeil, T-Mor
16 Tek bara sistemi, Transfer bara sistemi, ift bara sistemi, Kare bara sistemi,
bara sistemi
17 1-Ampermetre, Voltmetre, Wattmetre, Cosinsfimetre, Aktif saya, Reaktif saya,
Trafo iin ya basnc, mesafe rlesi, buchzoll rlesi, diferansiyel rle
18 Gerilim trafosu
19 Mesafe, ar akm, tekrar kapama, faz uyumazl, yardmc rleler vs. ve test
kutulardr. 154 kV trafo fideri rle panosunda da yalnz o fidere ait rleler
bulunur. Bunlar; ar akm, tank koruma veya diferansiyel, yardmc rleler, test
kutular ve gerektiinde adaptr kutulardr.
20 VT= Gerilim trafosu, ES= Topraklama Ayrcs, DS=Ayrc, SA=Parafudur,
TR=Trafo
131
RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI
133
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 1- Direk Tipi, 2-Ak alt sahasnda kurulan, 3- Bina tipi Kurulan 4- Kule tipi, 5-
Kk Tipi
2 Hava yaltml trafo merkezleri, evre artlarnn dikkate alnmad ve yer
snrlamasnn olmad her yerde yaygn olarak kullanlmaktadrlar. AISler
800kVa kadarki yksek gerilimlerde tasarlanabilmektedir. AISlerin montaj
maliyetleri dktr. Ak alt sahal trafo merkezlerinin elamanlarnn her biri
tesiste monte edilir. Ancak elemanlarn ak alanda oluundan dolay, gerilim
altnda alma yapmak ve dokunmak tehlikelidir. Bu trafo merkezleri hava ve
evre etkilerine dorudan maruz kalmaktadr.
3 Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine gre
4 Direk tipi trafolar orta gerilim deeri olan 36 kVluk gerilim 0,4kVta drr.
G deerleri olarak 400kVA kadar kurulur. htiyaca bal olarak 25kVA,
50KVA, 160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir.
5 Demir direklerdeki direk tipi trafolarda kullanlan trafo platformu kebent
eklinde paralardan oluur. Beton direklerde ise gvdeye monte edilmi zel
kalplarla yaplm beton paradan oluur. Transformatr platformlar 160kVAlk
trafo ve 400kVAlk trafolarn monte edilebilecei ekilde iki tipte
projelendirilirler. Tip projede 160kVAlk trafolarn monte edildii platforma
kk tip platform, 400kVAlk trafolarn monte edildii platforma byk tip
platform denilmitir.
6 Sekonder ar koruma rlesi, Diferansiyel koruma rlesi, Toprak kaa koruma
rlesi, Bucholz rlesi, Mesafe rlesi, Is kontrol rlesi
7 Mesnet izolatrler, Zincir izolatrler, Geit izolatrleri
8 Grevi ise gerekli korumay salamak ve hattan ekilen akm, g deerlerini
kaydetmek iin kullanlr. Ayrca alak gerilimin zerinde herhangi bir arza
durumunda enerjiyi kesmek iin kullanlr.
9 Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrclarn ama ve kapma ilemi iin
ayrc kolu kullanlr. Direk tipi trafolarda kullanlan ayrclarn emniyet mesafesi
fazla olduundan ama kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan
dzenin almas iin 30mm apnda ve 3 m boyunda galvanizli elik
malzemeden yaplm bir mekanizmadr.
10 36kV- 800kV kadar
11 Arazinin dz olmad yerlerde tesis edilen trafo merkezlerine denir.
12 Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama ilemi
yapabilen ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt
cihazdr
13 rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar
zerine ekip topraa aktarma grevini grr.
14 Primer akmn belirli bir oranda dren ve primer akm arasndaki faz fark
yaklak sfr derece olan l transformatrdr.
134
15
16 Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulurlar. htiyaca bal olarak 25kVA , 50kVA
160kVA , 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir.
17 Fiderlere ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim
altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6 gaz ile yaltlmtr.
135
KAYNAKA
KAYNAKA
Orta Gerilim Sf6 Gaz Yaltml Metal Mahfazali Hcreler (Mmh-Gaz) Teknik
artnamesi, Ankara TEDA, ubat-2003 Revize
136
Datm Trafolar letme ve Bakm El kitab, ABB Elektrik Sanayi A,
stanbul
www.abb.comtr
www.siemens.com
137