T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

TRANSFORMATR MERKEZLER

ANKARA 2007
 Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar

ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli
olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek
ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.
 NDEKLER

AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii

GR ..................................................................................................................................1
RENME FAALYET1.................................................................................................3
1. DREK TP TRANSFORMATR MONTAJI ................................................................3
1.1. Trafo Platformu.........................................................................................................3
1.1.1. Tanm ve Grevi ...............................................................................................3
1.1.2. zellii ..............................................................................................................4
1.2. Direk Tipi Trafo........................................................................................................8
1.2.1. Tanm ...............................................................................................................8
1.2.2. zellii ..............................................................................................................8
1.2.3. Standartlar.........................................................................................................8
1.2.4. Soutma Yntemi ..............................................................................................9
1.2.5. Diree Trafonun Montaj..................................................................................10
1.3. Trafo Direinde Bulunan Dier Donanmlar ............................................................12
1.3.1. Ayrc ve Kumanda Kolu.................................................................................12
1.3.2. Parafudur .........................................................................................................14
1.3.3. Travers ve zolatrler .......................................................................................14
1.3.4. Korkuluk..........................................................................................................15
1.3.5. lm Panosu ..................................................................................................16
1.4. Direk Tipi Trafo Balantlar...................................................................................17
1.4.1. Direk Tipi Trafo Balantlar............................................................................17
1.5. Trafo Topraklanmas ...............................................................................................21
1.5.1. Topraklama lem Sras...................................................................................21
1.5.2. Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar ..........................................................22
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................23
LME VE DEERLENDRME .................................................................................26
RENME FAALYET2...............................................................................................27
2. AIK YER (HAVADA) TP TRAFO MERKEZ VE DONANIMLARI.......................27
2.1. Ak Yer Tipi Trafo Merkezi Kurulma Yerleri ve zellikleri...................................28
2.1.1. Cihaz Tipi alt Sahas ......................................................................................29
2.1.2. KiriTipi alt Sahas.........................................................................................29
2.1.3. Toprak st Tipi alt Sahas............................................................................29
2.2. Ak Yer Tipi Trafo Merkezi Donanmlar ve zellikleri.........................................30
2.2.1. G Trafosu .....................................................................................................30
2.2.2. Kumanda Elemanlar (alterleri) ......................................................................31
2.2.3. Koruma Elemanlar ..........................................................................................33
2.2.4. zolatrler ........................................................................................................36
2.2.5. Bara Dzenei..................................................................................................37
2.2.6. l Aletleri ....................................................................................................38
2.2.7. l Trafolar ..................................................................................................39
2.2.8. Datm Panolar ..............................................................................................39
2.2.9. Yangndan Koruma Dzeni ..............................................................................40
2.3. Trafo Merkezi Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri .......................................................41
2.4. Ak Yer (Havada) Tipi Trafo Balantlar ..............................................................41
2.4.1. Ak Trafo Merkezi Proje ve emalar..............................................................42
2.4.2. Trafo Merkezi Donanmlar Balant emalar .................................................45
i
 2.4.3. Trafo Merkezinde Kullanlan letken ve Kablolarn zellikleri.........................49
2.4.4. Trafo Merkezine Enerji Giri ve k ekilleri ................................................50
UYGULAMA FAALYET...........................................................................................53
LME VE DEERLENDRME .................................................................................57
RENME FAALYET3...............................................................................................59
3. BNA TP TRAFO MERKEZ VE DONANIMLARI ...................................................59
3.1. Bina Tipi Trafo Merkezi eitleri............................................................................59
3.1.1. Kule Tipi Trafo Merkezi ..................................................................................60
3.1.2. Kk Tipi Trafo Merkezleri..............................................................................62
3.2. Bina Tipi Trafo Merkezi Donanmlar ve zellikleri................................................66
3.2.1. Bina Tipi G Trafosu......................................................................................67
3.2.2. Bara Dzenei..................................................................................................72
3.2.3. zolatrler ........................................................................................................74
3.2.4. Koruma Dzenei ............................................................................................74
3.2.5. Kumanda Elemanlar ( alterler ) .....................................................................75
3.2.6. Topraklama Dzenei ......................................................................................77
3.2.7. Modler Hcreler .............................................................................................78
3.2.8. AG Panolar .....................................................................................................81
3.2.9. Trafo Merkezi Aydnlatma Sistemi...................................................................82
3.2.10. Trafo Bina Havalandrma Sistemi...................................................................83
3.3. Bina Tipi Trafo Montaj ..........................................................................................84
3.3.1. Trafo Hcresi ...................................................................................................84
3.3.2 Trafo Montaj....................................................................................................85
3.4. Bina Tipi Trafo Balantlar ....................................................................................89
3.4.1. Trafo Bina Enerji Giri, k Balantlar........................................................89
3.4.2. Trafo Balantlar.............................................................................................93
3.4.3. Trafo Topraklanmas ........................................................................................95
3.5. Kuvvetli Akm Tesisler Ynetmenlii .....................................................................99
3.6. Topraklamalar Ynetmenlii .................................................................................118
UYGULAMA FAALYET.........................................................................................123
LME VE DEERLENDRME ...............................................................................128
MODL DEERLENDRME.........................................................................................129
CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................130
KAYNAKA ..................................................................................................................136

ii
 AIKLAMALAR

AIKLAMALAR
KOD 522 EE 0126

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri
MODLN ADI Transformatr Merkezleri
MODLN TANIMI Transformatr merkezlerin montaj ve kontrol ilgili temel
bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir.
SRE 40 / 32
N KOUL G Trafolar, Direkler modln alm olmak
Datm transformatr merkezleri zelliklerini hatasz seme
YETERLK ve montajn yapmak.
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, kuvvetli akm, topraklamalar
ynetmeliine uygun ve hatasz olarak, trafo merkezleri
donanmlarn seebilecek ve trafo montajlarn
yapabileceksiniz.
Amalar
MODLN AMACI 1. Direk zerine trafo montaj ve balantlarn hatasz olarak
yapabileceksiniz.
2. Ak yer tipi trafo montaj ve balantlarn hatasz olarak
yapabileceksiniz.
3. Bina tipi trafonun yerine montaj ve balantlarn hatasz
olarak yapabileceksiniz.

Ortam: Elektrik atlyesi, trafo merkezleri, elektrik antiyeleri,

ETM RETM TEA ( Trkiye Elektrik letim Anonim irketi) iletmesi
ORTAMLARI VE iletme ortam.
DONANIMLARI Donanm: Projeksiyon, bilgisayar, g trafosu, ayrc, trafo
merkezi modl, l panosu
Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden
sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
LME VE
Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik
DEERLENDRME performansnz tespit etmek amacyla size lme teknikleri
uygulanacak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri llerek deerlendirilecektir.

iii
iv
 GR

GR

Sevgili renci,

Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile elektrik enerjisi iletim ve

datmnda kullanlan en nemli sistemlerden biri olan trafo merkezlerini yani datm
merkezlerinin grevleri, kurulumu, kullanlan malzemeler hakknda bilgi edinecek ve montaj
aamalar renerek uygulama becerisine ulaacaksnz.

Ekonomik ve sosyal kalknmamzn temel ihtiyalarnn banda elektrik enerjisi

gelmektedir. Trkiyemizde giderek gelien ve ihtiyac artan elektrik enerjisinin retim,
iletim datm ve tketiminde hizmet veren kurulularn tketiciye kesintisiz bir enerji
sunmalar iin kurmu olduklar tesislerin belirlenen ve dnyaca kabul edilmi standartlara
gre tesis edilmelidir.

Elektrik enerji iletim ve datm hatlarnda indirme, ykseltme, lme ve koruma

grevini yapan trafo merkezleri ehir ve endstri alanlar iinde kalmtr. Datm
merkezlerinin oluturduu kazalar ( elektrik arpmalar, iletken kopmalar vb.) yerleim ve
endstriyel alanlarda meydana gelmektedir. Toplumun kalitesiz g sistemlerine kar
tepkileri gn getike artmakta, bu tepkiler daha gelimi tedbir sistemlerini ortaya
karmaktadr.

Elektrik enerjisi vazgeilmez bir enerji olmutur. Bu balamda yaygn olarak

kullandmz elektrik enerjisinde verimlilii salamak, kalite ve gvenirlilii artrmak
kouluyla retim maliyetlerini azaltmak ve sistem kayplarn aza indirmek, elektrik enerjisi
sistemlerinin planlanmas ve iletilmesinde en nemli hedefler haline gelmitir.

Verimlilik ve gvenlik amacyla yaplacak en nemli artlarda biri bunlarn kurulmas

aamasnda alan kiilerin eitimli olmas gerekmektedir. Dnyaca kabul edilmi
standartlara gre yaplm bir kurulum ii eitimli elemana ihtiya vardr ve sizden bu modl
sayesinde istenilen kalifiyeli eleman dzeyine ulaacaksnz.

1
2
 RENME FAALYET1
RENME FAALYET1

AMA

Bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine

uygun ve hatasz olarak, direk tipi trafo seebilecek ve hatasz olarak diree montajn
yapabilecek ve direk tipi trafo balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Ayrclar ve izolatrler, direkler, traversler hakknda aratrma yapnz.

Etrafnzda montaj yaplm direk tipi trafo merkezlerini aratrnz.

Orta gerilim malzemeleri satan firmalarla grerek katalog elde etmeye

alnz.

Topraklama ynetmenliini elde ediniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve direk tipi trafo malzemelerin satld
irketleri gezmeniz gerekmektedir. Direk tipi trafo merkezinin montajn yapan firmalarla
grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEDA kurumuna giderek trafo
merkezi hakknda n bilgi edininiz

1. DREK TP TRANSFORMATR
MONTAJI
1.1. Trafo Platformu
1.1.1. Tanm ve Grevi

Gc 400kVAdan aa olan trafolar direklerin zerlerine yerletirmek amacyla

kullanlan alana trafo platformu denir. Grevi trafoyu insanlarn dokunabilecekleri mesafede
tutmak ve trafoyu tamak amacyla kullanlr.

3
1.1.2. zellii

Demir direklerdeki direk tipi trafolarda kullanlan trafo platformu kebent eklinde
paralardan oluur. Beton direklerde ise gvdeye monte edilmi zel kalplarla yaplm
beton paradan oluur. Transformatr platformlar 160kVAlk trafo ve 400kVAlk
trafolarn monte edilebilecei ekilde iki tipte projelendirilir. Tip projede 160kVAlk
trafolarn monte edildii platforma kk tip platform, 400kVAlk trafolarn monte
edildii platforma byk tip platform denilmitir. leride gc artabilecek trafolarda byk
tip kullanlmas tavsiye edilir. Aada 160kVA ve 400kVAlk iki adet demir direk tipi
platformun detay ve boyut deerleri verilmitir.

ekil 1.1: 160 kVA demir trafo direi ve platformuna ait boyut deerleri

4
ekil 1.2: 400 kVA demir trafo direi ve platformuna ait boyut deerleri

Resim 1.1: 250 kVA demir trafo direi ve platformu

5
 Yukarda verilen rnekler demir direklere ait olan rneklerdir. imdi ise demir direk
trafolarn yerini beton direkli trafolar almtr. Bunun nedeni ise demirin bakmnn zor
olmas ve ayrca bakmnda gecikme olmas halinde ksa devre akmlarn oluma ihtimali
artar. Fakat beton direklerde ise bu durum sz konusu deildir. Hesaplamalar ve uzunluklar
demir direk tipi trafolarla ayndr. Aada beton direk trafolara rnek ekiller gsterilmitir.

Resim 1.2: Beton direk trafo platformu ve trafonun platforma yerleimi

1.1.3. Platformun Diree Montaj Yntemi ve Dikkat Edilecek Hususlar

Demir direklerde montaj ileminde nce trafonun gc nemlidir. nk

malzemelerin tespitinde nce trafonun gc ne gre malzemeler temin edilecektir. 160 kVA
kadar olan trafolar iin platformun uzunluu 1700mm olacaktr.160kVA ile 400kVA
arasnda ise platformun uzunluu ise 2000 mm olmaldr.

Montaj ileminde ise sra yledir:

Montajda kullanlacak demir kebent istenilen uzunlukta kesilecektir.

Montajn kaynak veya cvata ile ne ekilde montaj olaca yer tespit edilir.

Gvenlik malzemeleri ve kullanlacak montaj malzemeleri alnr.

Gvenlik tedbiri alarak vin (kaldra) yardmyla montaj edilecek mesafeye

gelinir.

Emniyet kemeri ve kask taklarak almaya balanlabilir.

Vida yardmyla kebentler monte edilir (veya kaynak edilir).

6
 Montaj ileminde nce diree monte edilenler sonra dier paralar taklr.

Vidalar gevek kalmayacak ekilde sklr.

Montajda denge terazisiyle denge durumu kontrol edilir.

Montaj yapldktan sonra grnt aadaki gibi olmaldr.

ekil 1.3: Platformun montaj durumu

Beton direklerde ise trafo platformu zaten direi imal eden firma tarafnda montaj
edilmitir. Veya direin montaj yaplacak yerde zel har yaplarak montaj ilemi
gerekletirilir. Aadaki resimde beton diree monte edilmi ve yerde olan bir trafo
platformu gsterilmitir.

Resim 1.3: Beton diree ait trafo platformu

7
1.2. Direk Tipi Trafo
1.2.1. Tanm

letim hatlarnda gelen orta gerilimi tketicilerin kullanabilecei alak gerilime

dren ve direklerin zerine monte edilen trafolara direk tipi trafolar denir.

1.2.2. zellii

Bu tip trafo merkezleri genellikle kk yerleim birimleri ile ana datm trafosuna
uzak aboneleri beslemek iin kullanlr. Trafo ve donanm direk zerine monte edilmitir. Bir
ksm elemanlar ise direin yannda bulunan alak gerilim panosuna monte edilmitir. Yap
olarak demir direklerden olutuu gibi beton direklerden de oluabilir. Yeni yaplacak olan
direk tipi trafolar iin ise beton direkler daha ok tercih edilmektedir. Bakmlar kolay ve
gvdeye kaak olma olasl ok dk olmasndandr. Trafo gcne gre platform boyutu
belirlenir.

Resim 1.4: Beton direk tipi trafo postas

1.2.3. Standartlar

Gerilim Deerleri
Direk tipi trafolar orta gerilimi tketicilerin kullanabilecei alak gerilimi drr.
Trkiyede gerilim deeri olarak fazlar aras gerilim deeri 380 volttur. Bu yzden direk tipi
trafolar orta gerilim deeri olan 36 kVluk gerilim 0,4kVa drr. Standart olarak bu
gerilim deerlerinde kullanlr. zel amalar iin yaplan direk tipi trafolar ise tketici ile
datm irketi arasndaki anlamaya baldr.
8
 G Deerleri

Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulur. htiyaca bal olarak 25kVA , 50kVA,
160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir. zel olarak imal edilebilmektedir. Bu da
tketici ile TEDA arasndaki anlamaya gre yaplabilmektedir. Tketici zel bir direk tipi
trafo kurmak istediinde retici firma ile grr. TEDA ile kurulacak yer ve montajda
kurulacak tesis iletmesi iin iletiime geer. ekil1.6da direklerin zerine montaj edilen
g trafo ekli ve malzemeleri gsterilmitir.

ekil 1.4: G trafosu

1.2.4. Soutma Yntemi

Transformatrlerin soutulmalarndaki ama sarglarn zerinden akm getiinde

sarglar snmaktadr. Trafo besledii yk miktar arttka snma artacaktr. Bu snma
sarglara zarar vermektedir. Bu yzden sarglarn soutulmalar gerekmektedir. ki yntemle
yaplmaktadr.
Sarglarn yerletii tankn iine ya doldurarak.

Trafo yzeyinde hava akm dolamn salayarak soumay salamak.

Zaten trafo darda olduu iin bu hava akm salanmaktadr. Yzeyin zerinde
yaprak eklinde yarklarn yaplmasndaki amata hava akmnn dolaacak yzeyin fazla
olmasn salamaktadr. Ayrca tankn iindeki yada bir soutma grevini grmektedir.

9
1.2.5. Diree Trafonun Montaj

1.2.5.1. Montaj lem Sras

Datm transformatrleri tanarak montaj yaplacak yere getirilir. Trafo zerindeki

bulunan paralardan krlabilecek olanlar ahap bir sandk iine konularak korunmu olarak
gelir.

Yaplacak ilemler:
Trafo gzden geirilmelidir.

Tama esnasnda boyas bozulan blgeler temizlenerek boyatlmaldr.

Ya kaa kontrol yaplmaldr. Ya kaa varsa contalar sktrlmaldr.

Ya seviyesi kontrol edilmelidir.

Dardan olan paralar krk olup olmadna baklmaldr.

Trafonun diree monte edileceinden nceden bir kaldra bulundurulmaldr.

Trafo zerinde bulunan nceden monte edilmi olan kaldrma kulaklarna

gerekli boyutta kancay taklr (bk. ekil 1.7).

ekil 1.5: Trafonun kancaya taklmas

10
 ekil 1.6: Trafo montaj

Kancalarn takl olup olmad bir daha kontrol edilir.

Kontroll bir biimde kaldra altrlr.

Yerletirilecek alana geldiinde ise kaldra durdurulur.

Dikkatli bir ekilde trafo platforma braklr.

Vidalarla ayaklar diree vidalanr. Vidalarn gevek kalmamasna dikkat edilir.

Kaldra kolu karlr.

Kulaklardaki para karlr.

Son bir defa gzden geirilir. Trafonun diree yerleimi Resim 1.5 ve Resim1.6da
gsterilmitir.

Resim 1.5: Trafonun demir diree yerleimi Resim1.6: Trafonun beton diree yerleimi

11
 Trafonun kaldrlmas ve yerine yerletirilmesi iin artk eskisi gibi direklerin zerine
yerletirilen kaldralarn yerine aralarn zerine yerletirilmi kaldralar kullanlr (bk.
Resim 1.4). Gvenlik bakmndan ve zaman konusunda kazan salamaktadr.

Resim 1.7: Kurtarma arac

1.2.5.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar

Her eyin banda gerekli gvenlik tedbirleri alnacaktr. Sonra kancann taklmasnda
zincir gevek kalmayacaktr. Buinglerin krlmamasna dikkat edilecektir. Sonra kablo
balantlar yaplmadan nce YG ve AG sarglarnn birbirine ve kazana gre yaltm
megger yardmyla test edilmelidir. Bu test srasnda buinglerin kuru ve temiz olmas
gerekir. lme belirlenen deerde ise balant yaplr. Vidalar gevek kalmamaldr. Trafo
dengeli bir ekilde yerletirilmelidir.

1.3. Trafo Direinde Bulunan Dier Donanmlar

1.3.1. Ayrc ve Kumanda Kolu

Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama ilemi

yapabilen ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt cihazdr.
Uygulamada seksiyoner olarak bilinir.

Direk tipi trafolarda bakl ayrclar kullanlr.

Bunlar sigortal ve sigortasz harici bakl ayrclar olarak da kullanlabilir.

Bakl ayrclar direk tipinde aadaki eitleri ile monte edilir.

12
 Harici tip ayrclar

Toprak ayrcs

Sigortal ayrclar

Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrclarn ama ve kapma ilemi iin ayrc
kolu kullanlr.

Resim 1.8: Ayrc

Direk tipi trafolarda kullanlan ayrclarn emniyet mesafesi fazla olduundan ama
kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan dzenin almas iin 30mm apnda
ve 3 m boyunda galvanizli elik malzemeden yaplm bir mekanizmadr. nk emniyet
mesafesi fazla olduundan dolaydr. Direin yannda bulunmaktadr. Yetkili kii amak
istediinde kolu ekmesi yeterlidir. Yandaki resimde ayrcya ait kumanda kolu
gsterilmitir.

Ayrclar iin daha fazla bilgi ayrclar modlne bakabilirsiniz.

Resim 1.9: Ayrc kolu

13
1.3.2. Parafudur

Orta gerilim ve yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici
amas gibi manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim oklarnn
etkisini nler. Ayrca iletim hatlarnda meydana gelen yryen dalgalarn tahrip etkisini
nleyen cihazdr.

Parafudur emniyet supab gibi alr. Ar gerilim dalgalarn topraa aktr. Direk
tipi trafolarda orta gerilim iletkeni ile toprak arasna balanr. Daha fazla bilgi iin parafudur
modlne baknz.

ekil 1.7: Sf6 gazl parafudur

1.3.3. Travers ve zolatrler

Enerji nakil hatlarnda kullanlan iletkenlerin direklere tespitine yarayan, iletkenleri

hem tamaya hem de toprak ile dier iletkenlere kar izole etmeye yarayan ebeke
malzemelerine izolatr denir.

zolatrler elektrik akmna kar direnci ok byk ve yksek derecedeki scakla

dayankl porselen, cam ve epoksi reineden imal edilir.

Orta gerilim hava hatlarnda iletkenlerin izolatre balanmas ve izolatrlerin

direklere tespit edilmesi iin traversler kullanlr. Traversler normal (L) demir profilden
(NPL) yaplr ve her biri zerine iki adet izolatr monte edilebilir. Dolaysyla her birine iki
iletken balanabilir. Traverslerin says iletkenlerin tertibindeki durumuna ve direin
besledii hatta gre deiir.

14
 elik kafes direklerde olduu gibi beton direklerde de hava hatlarnn izolatrlere
balanmas ve izolatrlerin de direklere tespit edilmesi iin beton traversler kullanlr. Bir
beton direkte kullanlacak travers says tekil edilen hattn tertibine baldr. zolatr ve
traversler iin daha fazla bilgi ulamak istiyorsanz Traversler ve zolatrler modlne
baknz.

Resim 1.10: zolatr ve travers

1.3.4. Korkuluk

Direklere insan, hayvan veya trmanabilecek canllarn trmanmamas iin direin

gvdesine monte edilen paraya denir.

Demir parasndan yaplp ular sivriletirilmi demir paralarn direin etrafn

kaplamas iin kaynak edilerek veya vidalanarak monte edilir. nce sivri ulu paralar L tipi
lama demire montaj edilir. Para sonradan direin gvdesine monte edilir.

15
 ekil 1.8: Korkuluk ve detay

1.3.5. lm Panosu

Direk tipi trafo iin lm ve korumada kullanlacak elemanlarn monte edildii ve

kapal satan yaplm malzemeye l panosu denir. l panosunun iinde akm trafosu,
alter, sokak lambas iin gerekli alter ve sigortalar, aktif ve reaktif saya, beslenen her bir
hat iin gerekli alterler konulmutur.

Grevi ise gerekli korumay salamak ve hattan ekilen akm, g deerlerini

kaydetmek iin kullanlr. Ayrca alak gerilimin zerinde herhangi bir arza durumunda
enerjiyi kesmek iin kullanlr.

Resim 1.11: Direk tipi trafo lm panosu

16
 Resim 1.12: Panonun nden grn, arka grn ve elemanlarn balants

1.4. Direk Tipi Trafo Balantlar

1.4.1. Direk Tipi Trafo Balantlar

1.4.1.1. Direk Tipi Direk Balant Tek Hat emas

Trafo balantlar genellikle hat emalar ile belirlenir. Trafo gc ve balanacak

elemanlar ve fider says hat emasyla belirlenir. Elemanlarn balants da hat emasna
gre yaplr. Hat emasnda kullanlacak semboller TSE standartlarna gre olmaldr.

17
 ekil 1.9: Tek hat emas

ekil 1.9da direk tipi trafolarda kullanlan tek hat emas grlmektedir. Orta gerilim
hatt ayrcdan sonra trafoya gelmekte ve trafo kndan l aletlerine (akm trafosu
zerinden), sonra kesiciye (alter), kesiciden baralara enerji verilmektedir. Kullanlacak
iletkenler ise balanan gce gre deieceinden belirtilmemitir.

18
1.4.1.2. Trafo Buinglerinin zellii

Ana tank ierisine yerletirilen sarg ularnn dar kartlmasnda buingler

kullanlr. Porselenden imal edilmi olup, ebatlar transformatrn gc ile (gerilim ve akm
ile ) orantldr. Ayrca buingler tesis sahasnn evre artlarnda yeterli olabilecek ekilde
dizayn edilir. Her porselen yumuak ilemeli homojen imal edilmi olup, mekanik
mukavemetini veya yaltkanlk(dielektrik) kalitesini etkileyen atlak oyuk ve tabakalardan
artlmtr. zolatrler tek para porselen tekil edilmitir.

Buingler, izolasyon ksm ile iindeki iletkenler arasndaki boluun doldurulduu

maddelerin cinsine gre snflandrlr. Direk tipi trafolarda kullanlan buinglerin i yzeyi
ile iletkenler arasndaki boluk zel olarak ya veya sv ile doldurulmu tiptendir.

Orta Gerilim
Buingleri

Alak Gerilim
Buingleri

Resim 1.13: Trafo buingleri

1.4.1.3. Trafo Balant letkenlerin zellii

Trafo balantlarnda kullanlan iletkenler gerilim deerine gre fakllk

gstermektedir. Orta gerilimde gelen kablo ayrcdan sonra balandnda ok damarl
Kullanlan iletkenler bakr iletkenli ve apraz bal polietilen yaltkanl bir veya damarl
bireysel olarak siperlenmi, PVC d klfl olarak kullanlr. Baz yerlerde ise rgl
alminyum tek para iletken kullanlr. Yaltkan klf olmadan kullanlabilir. Alak gerilim
tarafn besleyecek kablonun ucu pabu ile lehimlenmelidir.

19
1.4.1.4. Trafo Giri k Balant lem Sras

Direk tipi trafo 36 kVluk orta gerilim, 0,4kV alak gerilime drecekse nce alak
gerilim tarafndaki balant gerekletirilir. ok damarl pvc kalp ve ortam scaklnda
etkilenmeyen kablo kullanlmaldr. Elektriksel balant yaplmadan nce OG ve AG
sarglarnn birbirlerine ve kazana gre yaltm megger yardmyla test edilmelidir. Bu test
srasnda btn buinglerin kuru ve temiz olmas gerekir. Yaltm direnci uygun olan
transformatrlerin montaj tamamlanabilir. Bunun iin ebekenin OG iletkenleri OG
buinglerine, AG baralarnda gelen iletkenler AG buing balant pabularna balanr;
koruma rle ve elemanlarnn kablo balantlar yaplr.

Aadan kablo ekilir, ular alr, pabular uygun bir ekilde taklr. Kablonun ucu
aldnda hibir damar zarar grmemelidir. Panoya kadar olan ksm boru ierinden
tanr. Trafo balants buinge yaplacandan dolay kablo ucuna papu balanmaldr. Bu
balama bittikten sonra biraz kabloya boluk vererek buing ucuna balanr. Vida
balantsnda kablo gevek kalmayacaktr. Alak gerilim taraf balandktan sonra, orta
gerilim balants ise ayrcdan alnan kablo rgl ve elik destekli olacandan ortam
scakl dnerek trafonun orta gerilim buingine sarlma yntemi ile balanr.

Resim 1.14: Trafo giri ve k balantlar

1.4.1.5. Trafo Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar

Trafo balantlar direin zerinde yaplacanda nce can gvenlii tedbirleri

alnmaldr. En nemli trafo gcne gre iletken seilmi olmaldr. Bu iletkeni seerken
ortam scakl da hesaba katlmaldr. Balantlarda boluk ve geveklik kalmamaldr.
letken aralklar verilirken ortamn nem oran ve havann delinme gerilim hesaba
katlmaldr. Vida balantlarda buingleri kracak ekilde bir basn uygulanmamaldr.
letken balantlar bittikten sonra tekrar transformatr gzden geirilir. Ya aknts
iletkenler arasnda ksa devre olup olmadna baklmaldr.

20
1.5. Trafo Topraklanmas
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama
denilmektedir.

letme topraklamas, alak gerilim ebekelerinde, transformatrlerin sfr

noktalarnn, doru akm tesislerinde bir kutbun veya orta iletkenin topraklanmas ile yaplr.
Bylece sistemde, topraa kar oluacak gerilimin belirli deerleri amamasna allr.

Sadece bir transformatrn yerletirildii direkler sz konusu olduunda kk bir

topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc, halka topraklayc veya iletken malzemeden
yaplm direin temeli) bir transformatrn topraklanmas iin gerekli artlar salar.

Genel olarak elikten veya baka bir iletken malzemeden ya da betondan yaplan
direklerin zerine bulunan anahtarlama tesisleri topraklanmaldr. Kumanda yerlerindeki
topraklama tesisi, en azndan e potansiyel dengelemeyi salayacak bir topraklama ayla
yaplmaldr. Eer kumanda iin bulunulan yerin yaltlmas yaplmsa veya anahtarlama
ilemi yaltkan bir dzenek yardm ile yaplyorsa (rnein, yaltlm aletlerle, ubuklarla
veya eldivenlerle), kk bir topraklama tesisi (rnein, derin topraklayc veya halka
topraklayc) yeterli olabilir.

1.5.1. Topraklama lem Sras

Topraklama iin ukur kazlr.

letken kablo ve kullanlacak lama iletken malzemesi trafoya kadar ekilir.

Direin belirli yerlerine balant yaplr.

Trafo zerinde bulunan topraklama balantsna balant yaplr.

letken topraa gmlen levha veya ubuk malzemeye kaynak edilir.

Metal levha gmlr ve toprak ile kaplanr.

21
 a) b)
Resim 1.14.a: Trafo toprak balants b: Topraklama iletkeninin topraklama ubuuna
balants

1.5.2. Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklama iin kullanlacak iletken yaltlm olarak ekilmelidir. Topraklama

barasnn kesiti en byk sigorta ile ya da otomatik anahtarlarla korunan iletme aracnn
koruma iletkeninin kesitine eit olmaldr.

Topraklama yaplrken topraklayclar iin olabildiince nemli yerler seilmelidir.

Topraklanacak trafonun yaknnda byle bir yer varsa topraklayc buraya gmlecek ve
topraklama iletkeni en az 70cm derinlie gmlecektir.

Toprak iinde yaplan balamalarda korozyona kar gerekli nlemler alnacaktr.

Btn balantlar mekanik bakmndan salam elektriksel bakmndan iyi bir iletken
salayacak ekilde yaplacaktr.

Zorunlu olmadka koruma ve iletme topraklamalar birletirilmeyecektir.

22
 UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Trafo Platformun Montaj Montaj yaplacak yer yksek bire yer
olduundan nce gvenlik tedbirleri
Montajda kullanlacak demir
alnmaldr.
kebent aada istenilen
uzunlukta kesiniz. nlk giyilecektir.
Montajn kaynak veya cvata
ile ne ekilde montaj olaca Emniyet kemeri ve kask
tespit ediniz. kullanlacaktr.
Gvenlik malzemeleri ve
kullanlacak montaj
malzemeleri alnz.
Gvenlik tedbiri alarak vin
(kaldra) yardmyla montaj
edilecek mesafeye geliniz.
Emniyet kemeri ve kask
taklarak almaya balaynz. Kaynak ilemi yaplacaksa gzn
Vida yardmyla kebentler rahatsz olmamas iin gerekli
monte ediniz (veya kaynak koruyucu gzlk kullanlmaldr.
ediniz).
Montaj ileminde nce diree Tek banza montaj ilemine
monte edilenler sonra dier gitmeyiniz.
paralar taknz.
Vidalar gevek kalmayacak Vida skmalar iin uygun boyutta
anahtarlar kullannz.
ekilde sknz.
Montajda denge terazisiyle
denge durumu kontrol ediniz.

Trafo Montaj Kullanlacak kaldra malzemeleri

trafo arln kaldrabilecek
Trafoyu gzden geiriniz.
zelikte olmaldr.
Tama esnasnda boyas
bozulan blgeler temizlenerek Kontroller yaplrken kendiniz iin
boyatnz. bir tablo oluturunuz.
Ya kaa kontrol
yaplmaldr. Ya kaa varsa
contalar sktrnz.
Ya seviyesi kontrol ediniz.

23
 Dardan olan paralar krk
olup olmadn kontrol ediniz.
Trafonun diree monte
edileceinden nceden bir
kaldra bulundurunuz.
Trafo zerinde bulunan
nceden monte edilmi olan
kaldrma kulaklarna gerekli Trafoyu kaldrala kaldrmadan nce
boyutta kancay taknz (bk. kancalarn dzgn taklp
ekil 1.7). taklmadn bir daha kontrol ediniz.
Kancalarn takl olup Trafo kaldrlrken, trafonun
olmadn bir daha kontrol kaldrlacak alan iinde malzeme ve
ediniz. canl olmadna dikkat ediniz.
Kontroll bir biimde kaldra
altrnz.
Yerletirilecek alana
geldiinde ise kaldrac
durdurunuz.
Dikkatli bir ekilde trafo
platformuna braknz.
Vidalarla ayaklar diree
Kaldrac kullanrken dikkatli
vidalanr. Vidalarn gevek
olunmadr.
kalmamasna dikkat edilir.
Kaldra kolu karlr. Yava yava kaldrlmaldr.
Kulaklardaki para karlr.
Son bir defa gzden geiriniz. Yerletirilme ilemi bittikten sonra
Trafonun diree yerleimi vidalarn montajnda vidalarda
Resim 1.2 ve Resim1.3 geveklik kalmamaldr.
gsterilmitir.
Trafo balantlar direin Aldnz malzemeleri tekrar yerine
zerinde yaplacanda nce braknz .
can gvenlii tedbirleri alnz.
En nemli trafo gcne gre
iletken seimini yapnz.
nce alak gerilim iletkenini
buinge balaynz.
Sonra orta gerilim iletkenini
ayrcdan alarak trafo
buingine balaynz.
Bu iletkeni seerken ortam
scakl da hesaba katnz.
Balantlarda boluk ve
geveklik brakmayn.
letken aralklar verilirken
ortamn nem oran ve havann

24
 delinme gerilim hesaba katnz.
Vida balantlarda buingleri
kracak ekilde bir basn
uygulamaynz.
letken balantlar bittikten
sonra tekrar transformatr
gzden geiriniz.
Ya aknts iletkenler arasnda
ksa devre olup olmadna
baknz.
Topraklama Kablosu Balants Topraklama iin kullanlacak iletken
yaltlm olarak ekilmelidir.
Kullanlacak iletkeni
hesaplayarak seiniz. Topraklama barasnn kesiti en
Topraklama iin ukur kaznz. byk sigorta ile ya da otomatik
letken kablo ve kullanlacak anahtarlarla korunan iletme aracnn
lama iletken malzemesi trafoya koruma iletkeninin kesitine eit
kadar ekiniz. olmaldr.
Direin belirli yerlerine
balant yapnz. Topraklama yaplrken
Trafo zerinde bulunan topraklayclar iin olabildiince
topraklama balantsna nemli yerler seilmelidir.
balant yapnz. Topraklanacak trafonun yaknnda
letken topraa gmlen levha byle bir yer varsa topraklayc
veya ubuk malzemeye kaynak buraya gmlecek ve topraklama
ediniz. iletkeni en az 70cm derinlie
Metal levha gmnz ve gmlecektir.
toprak ile kaplaynz.
Vida balantlarnn gevek
kalmamasna dikkat edilmelidir.

25
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular yantlaynz.

1. Direk tipi trafo zerinde bulunan malzemeleri yaznz.

2. Direk tipi trafolarda kullanlan g trafolarnn gerilim ve g deerlerini yaznz.
3. Direk Tipi trafolarn direk imalat malzemesine gre kaa ayrlr?
4. Direk tipi trafolarda kullanlan platformlarn uzunluklar neye gre hesaplanr?
5. Direk tipi trafolarda kullanlan panonun grevini yaznz.
6. Topraklamann amacn yaznz.
7. Buingleri tanmlaynz?
8. Trafo zerinde bulunan buinglerin orta gerilim ve alak gerilim deerlerini yaznz.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

26
 RENME FAALYET2

RENME FAALYET2
AMA

Bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine

uygun ve hatasz olarak, ak yer tipi trafo merkezinin donanm eitlerini hatasz olarak
seebilecek ve ak yer tipi trafo merkezinin donanm balant ekillerini hatasz olarak
seebileceksiniz.

ARATIRMA

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Ak yer tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrclar, kesiciler, izolatrler,
direkler, traversler hakknda aratrma yapnz.

Etrafnzda montaj yaplm ak alt sahal trafo merkezlerini aratrnz ve

geziniz. Yksek gerilim ve orta gerilim malzemeleri satan firmalarla grerek
katalog elde etmeye alnz.

Topraklama ynetmenliini elde ediniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve ak alt sahal trafo merkezi malzemelerin
satld irketleri gezmeniz gerekmektedir. Ak alt sahal trafo merkezinin montajn
yapan firmalarla grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEA kurumuna
giderek trafo merkezi hakknda n bilgi edininiz.

2. AIK YER (HAVADA) TP TRAFO

MERKEZ VE DONANIMLARI
Yksek gerilim alt sahalar elektrik enerjisini reten kaynaklar ile tketici kaynaklar
arasndaki g iletim zincirinin nemli bir halkasn oluturur. Trafo merkezleri iki farkl
ekilde tasarlanabilir. Bunlardan srekli olarak kullanlan hava yaltml ak alt sahal trafo
merkezleri (AIS) dieri ise ak ve kapal alanlarda kurulan SF6 gaz ile yaltlm kapal ve
mahfazal trafo merkezleridir (GIS).

AIS (Air Insulated Substation) hava yaltml trafo merkezleri, evre artlarnn
dikkate alnmad ve yer snrlamasnn olmad her yerde yaygn olarak kullanlmaktadr.
AISler 800kVa kadar ki yksek gerilimlerde tasarlanabilmektedir. AISlerin montaj
maliyetleri dktr. Ak alt sahal trafo merkezlerinin elamanlarnn her biri tesiste monte
edilir. Ancak elemanlarn ak alanda oluundan dolay, gerilim altnda alma yapmak ve
dokunmak tehlikelidir. Bu trafo merkezleri hava ve evre etkilerine dorudan maruz
kalmaktadr.
27
 Trafo merkezleri bir veya daha fazla yksek gerilim enerji nakil hatlarndan elektrik
enerjisini alarak, orta gerilim ve alak gerilim ile abonelerin fiderlerine datan cihazlarn
tesis edildii yerlere denir. Trafo merkezleri gerilimlerin bykl sebebiyle ak havada
bir sahada yerletirilir.

Elektrik enerjisi santrallerde retildikten sonra aboneler ulaana kadar deiik

ilemlerden geer. lk nce santral knda elektrik enerjisinin gerilimi ykseltilir. Bylece
iletim yksek gerilimle yaplm olur. ehir ve kasabalarn giriinde YG drlerek orta
gerilim haline getirilir. Son olarak da OG datm trafolar yardmyla alak gerilime evrilir.
te bu ilemler yerine getirilirken deiik byklkte ve zellikle trafolar kullanlabilir. Bu
trafolar ve yardmc elemanlarn yerletii yerlere trafo merkezleri denir.

Trafo merkezinin kuruluunda dikkat edilmesi gereken zellikler vardr. Trafo

merkezinin kurulaca yer veya merkezinin tipi, iine konulacak trafonun zelliine ve
byklne baldr. Bir trafo merkezi hem estetik adan hem de enerji datm ve
emniyet ynnden uygun olmaldr.

2.1. Ak Yer Tipi Trafo Merkezi Kurulma Yerleri ve zellikleri

l ve ilelerde trafo merkezleri, datm ve istimlak kolayl salayan, zemini
dayankl, estetii bozmayan yerlere kurulmas uygun olur. Bu bakmdan trafo merkezleri
yk bakmndan arlk tayan/tekil eden yerlerde olmas en nemli art deildir.

Trafo merkezleri genellikle ehir merkezlerinin dna kurulur. Zamanla nfusun ve

yerleim alanlarn bymesinden dolay, yerleim alanlarn iinde kalmtr. Zeminin salam
olmas nemli bir zelliktir. Yksek gerilim iletim hattna uzak olmamas ve iletim hatt
ekiminin zor olmad alanlara dikkat edilir.

Ak alanda kurulduklarnda dolay btn malzemeleri darda olup atmosferik

artlardan etkilenir. Bu da hava artlarnn kt olduu yerlerde sk sk arzalarn ortaya
kmasna sebep olur.

ekil 2.1: Ak alt sahas

28
 Ak yer tipi trafo merkezi malzemelerinin yerletii alana alt sahas olarak
adlandrlr. Ayrclar, kesiciler, baralar, transformatr ve yardmc gerelerin bir arada tesis
edildii yerlerdir. Elektrik enerjisini toplamaya veya datmaya yarayan niteleri bulunan
tesistir.

36 kVtan 800kVta kadar olan trafo merkezleri ak alt sahal olarak tesis edilir.

Arazinin durumuna gre trafo alt sahalar aadaki gibi gruplandrlr:

Cihaz tipi alt sahas

Kiri tipi alt sahas

Toprak st alt sahas

Her tip alt sahasnda ok ar olan transformatrler beton zerindeki raylar
zerine, sf6 kesiciler ise betonarme kaideler zerine yerletirilir.

2.1.1. Cihaz Tipi alt Sahas

Arazinin dz olmad yerlerde tesis edilir. l transformatr gibi hafif olan

cihazlar elik ereve zerine yerletirilir. Baralar A tipi demir direklere tespit edilen gergi
tipi zincir izolatrler arasna gergin bir ekilde yerletirilir. Tesisin kurulu maliyeti ucuzdur.
Ayrca dar alanlar iinde tercih edilen bir yntemdir.

2.1.2. KiriTipi alt Sahas

Bu tip alt sahalar yatay ve dikey ekilde monte edilen kafes kirlerden yaplr.
Baralar gerilmi ekilde tutturulan zincir izolatrler veya mesnet izolatrler yardm ile
kiriler arasna gergin bir ekilde monte edilir.

Ayrclar ve dier hafif gereler kiriler zerine tutturulur. Kiri tipi alt sahalar cihaz
tipi alt sahalara gre daha pahal tesis edilir. Ancak daha salam ve kk sahaya tesis edilir
Bu alt sahas deprem ve arazi konusunda sknt ekilen yerlerde kurulabilir.

2.1.3. Toprak st Tipi alt Sahas

Bu tip alt sahalarnda niteler beton stunlar zerine yerletirilir. Baralar beton
kaideler zerine monte edilen pilonlardaki zincir izolatrler arasna gergin bir ekilde
yerletirilir. Tesisin yere olan ykseklii fazla olmad iin maliyeti ucuzdur. Ancak bu tip
alt sahas iin geni ve dz bir alan gereklidir.

Toprak st tipi alt sahalar gevek zemin toprak kaymas ve deprem kua olan
yerler iin uygun deildir.

29
2.2. Ak Yer Tipi Trafo Merkezi Donanmlar ve zellikleri
2.2.1. G Trafosu

Transformatrler elektrik enerjisinin gerilimi ve akm deerlerini frekansta deiiklik

yapmadan ihtiyaca gre deitiren elektrik makinesidir.

Transformatrler santrallerde retilen elektrik enerjisini ykselterek, ehir merkezleri

yaknnda veya iinde bulunan indirici trafo merkezlerinde ise drr. Trkiyede iletim
gerilimi 380kV olup indirici merkezlere bu gerilimle tanr. ndirici merkezlerde 380/154
kV transformatr ile sistemin balants yaplr. Genelde bu transformatrler 150-250MVA
gcndedir. Bu merkezlerdeki 154 kVa drlen enerji belli blgelere kadar iletim
yaplarak YG/OG indirici merkezlerindeki yldz/yldz ve yldz/gen bal 154/34,5kV,
154/10,5kV trafolar kullanlarak gerilim OG seviyesine drlr. Burada kullanlan trafolar
nominal gleri 25-50-100MVAdr. OG. sarglarnn yldz noktalar 20 ya da 60 ohmluk
ntr direnci zerinden topraklanr. Bu direnlerin grevleri; besledikleri 34,5 veya 10,5 kV
fiderlerde oluacak faz toprak arzalarnda arza akmlarn snrlamaktr.

Resim 2.1: 100 MVA 154/36kV g trafosu

G trafolarnda 25 gerilim kademesi ayar olup, yk altnda deitirilir. Plakasnda

verilen primer ve sekonder anma akmlarnn zerinde belli bir sre (dakika, saat gibi) ar
yklenebilir. Bu sreler, imalat srasnda verilmitir. Ar ykleme esnasnda scaklk
kontrol yaplmaldr. Trafolarda yaltma, soutma elaman olarak ya ve gaz
kullanlmaktadr. Gaz izoleli transformatrler halen Trkiyede kullanlmaya
balanmamtr.

G trafolar ile daha fazla bilgi iin G Trafolar modlne baknz.

30
2.2.2. Kumanda Elemanlar (alterleri)

Ak alt sahalarnda orta gerilim ve yksek gerilim sistemlerinde enerji hatlarnn

ama ve kapama gibi ilemleri yapan kumanda elamanlar kesiciler ve ayrclar
kullanlmaktadr.

Bu iki kumanda eleman temel olarak ama ve kapama ii yapmalarna ramen

yaplarnda ve kullanldklar yer ve kullanm ekillerinde byk farkllklar gstermektedir.

2.2.2.1. Ayrclar

Orta ve yksek gerilim sistemlerinde yksz iken ama ve kapama ilemini yapar.
Ama ve kapama ilemi gzle grlmektedir. Devreyi topraklama ilemi iinde kullanlr.

Kullanm yerine gre eitleri unlardr.

Hat ayrcs

Bara ayrcs

Toprak Ayrcs

By-pass ayrcs

Transfer ayrcs

Bara blmleyici ayrclar

Resim 2.2: 154/36 kV trafo merkezinde kullanlan ayrclar

Yap bakmndan yksek gerilim trafo merkezlerinde kullanlan ayrclar dner

izolatrl ayrclar kullanlr. Yap olarak hareketli kontaklara bal izolatrlere kendi ekseni
etrafnda istenen alarda dnebilen ayrclardr. Dahili ve harici tipleri vardr. En ok harici
tipleri vardr. Yksek ve ok yksek gerilimli trafo merkezlerinde kullanlr. 60, 154, 380kV
gerilimlerde kullanlan dner izolatrl ayrclar iki tipte yaplr.

Trafo merkezlerinde kullanlan ayrclarn kontaklarn alp kapanmas iin yaplan

kumanda ekli ise elektrik motoru veya ve basnl hava kumanda edilir.

Ayrclar iin daha geni bilgiye ayrclar modlnden ulaabilirsiniz.

31
2.2.2.2. Kesiciler

Yksek gerilimli ve byk akml alterlerde, yk akmn ve ksa devre akmlarn

kesmeye yarayan cihazdr. Yksek gerilim iletim hatlarnda oluan ksa devrelerde ve yk
altnda ama ve kapama yapan cihazdr.

Kesiciler faz kumandal veya tek faz kumandal olabilir.

Orta ve yksek gerilimlerde yk altnda yani devreden akm ekilirken sratli ve

emniyetli ama ve kapama yapabilen alterlerdir. Dahili ve harici olarak imal edilir.

Kesiciler arkn sndrld ortama gre deiik tipte imal edilir. Bunlar:
Haval kesiciler

Yal kesiciler

Gazl kesiciler

Vakumlu kesiciler
Orta ve yksek gerilim trafo merkezlerinde en fazla gazl kesiciler kullanlmaktadr.
Bunun temel nedeni, ama ve kapamalarda oluan arkn hzl kesilmesi ve yangn
tehlikesinin olumamasdr. Kesicilerle ilgili daha geni bilgi kesiciler modlnden elde
edebilirsiniz.

a) b)
Resim 2.3: a) 154kV SF6 gazl kesici b) 154kV haval kesici

32
2.2.3. Koruma Elemanlar

Yksek gerilim alt tesislerinde, enerji nakil hatlarnda yksek arza akmlarnn ve
gerilimlerinin meydana getirecei s ve dier olumsuz etkilere kar koruyucu veya haber
verme grevini yapan devre elemanlarna koruma elamanlar denir.

Yksek gerilim enerji iletim hatlarnda ve trafo merkezlerinde kullanlan koruma

elemanlar unlardr:
Sigortalar

Parafudur

Kukonmazlar

Kesiciler

Toprakl ayrclar

Koruma iletkeni

Topraklama

Koruma rleleri

2.2.3.1. Sigortalar

Yksek gerilim ebekelerinin herhangi bir noktasnda meydana gelen arzann, arzal
iletme elemann zerindeki koruma eleman tarafndan arzann dier ksmlara yansmasn
nleyerek daha byk arzalarn meydana gelmesini nler.

2.2.3.2. Parafudur

Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici amas gibi
manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim oklarnn etkisini nler.
Ayrca iletim hatlarnda meydana gelen yryen dalgalarn tahrip etkisini nleyen cihazdr.

Devrede iletkenler ile toprak arasnda balanan ve her trl elektrik cihazn geici
ar gerilimlere kar koruyan elemandr.

33
 Resim 2.4: 154kV parafudurlar

2.2.3.3. Kukonmazlar

Yksek gerilim enerji hatlarn tayan direklerde bulunan traverslerdeki izolatrlerin

balant yerinin st ksmn ku konmas veya yuva yapmas istenmez. Bu nedenle
traverslerin bu ksmna kularn konmas iin U veya V eklin de bir kukonmaz malzemeleri
montaj edilir ve aras apraz bir ekilde galvanizli ince balama teli ile balanr. Aksi hade
ku pislikleri izolatrleri ksa devre ederek toprak arzasna sebep olur.

2.2.3.4. Kesiciler

Daha nceki konularda anlatld.

2.2.3.5. Ayrclar

Daha nceki konularda anlatld.

2.2.3.6. Koruma letkeni

rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar zerine
ekip topraa aktarma grevini grr. Koruma teli hava hatlarnn stnde direklerin
tepesine koruma teli iin imal edilmi kk izolatrlerle irtibatlandrlarak ekilir.

2.2.3.7. Topraklama

letme akm devresinin bir noktasnn veya tesisin akm tamayan iletken ksmlar
ile toprak arasnda iletken bir balant yapmaya topraklama denir. Bina yaknnda ve iletim
hatlarnn yaknna kazlan ukurlara bakr veya galvanizli ubuk veya levhalarn gmlmesi
ile elde edilir. Topraklama devresi, elektrik tesislerinde oluan arza durumunda ksa devre
akmlarn insan hayatn tehlikeli olmayacak yoldan gemesini salar.

34
 Topraklama eitleri ise;
Koruma topraklamas

letme topraklamas

Yldrma kar topraklama

zel topraklama olarak eitleri bulunmaktadr.

Resim 2.5: Trafo merkezlerinde bina topraklama iletkeni

2.2.3.8. Koruma Rleleri

Trafo merkezleri ve enerji iletim hatlarnda eitli arzalar olabilir. Bu arzlar ksa
devre, istenilmeyen yksek gerilimler vb. Arzalar sonucunda meydana gelebilecek
tahribatlar nlemek iin yksek ve orta gerilim tesislerinin korunmas gerekmektedir. Enerji
iletim hatlarnda ve trafo merkezlerinde oluan arzalar haber vermek iin kullanlan rlelere
koruma rleleri denir. Rlelere arzalar sesli veya kl devre elemanlar araclyla bildirir.
Bazlar da bildirim yapmadan ayarladklar byklklere gre devreleri aar. ebekelerde
oluan arzalarn etkili ve ekonomik bir ekilde nlenmesi iin rleler, devre ac elemanlar
ve bildirim sistemleri ile beraber kullanlr.

35
 Resim 2.6: Koruma rleleri yerleimi

Trafo merkezlerinde ve enerji iletim hatlarnda kullanlan koruma rlelerin eitleri:

Sekonder ar koruma rlesi

Diferansiyel koruma rlesi

Toprak kaa koruma rlesi

Bucholz rlesi

Mesafe rlesi

Is kontrol rlesi

2.2.4. zolatrler

Enerji nakil hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin, direklere tespitine yarayan,

iletkenleri hem tamaya hem de toprak ile direi iletkenlere kar izole etmeye yarayan
ebeke malzemelerine izolatr denir. Trafo merkezlerinde izolatrler iletkenleri tama ve
ayrca balantlarn tespitinde de kullanlr.

zolatrler elektrik akmna kar direnci yksek ve yksek derecedeki scakla

dayankl porselen, cam, epoksi reineden yaplr.

Yapl tiplerine gre izolatrler:

Mesnet izolatrler

Zincir izolatrler

Geit izolatrleri
36
 Resim 2.6: zolatrler

2.2.5. Bara Dzenei

Resim 2.7: Bina iinde kullanlan baralar

Ayn cins gerilimlerin toplanp datld nitelere bara denir. Baralar elektrik
enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanlan nitelerin birbiriyle irtibatn salayan
iletkenlerdir. Bara malzemeleri bakr ve alminyumdan olmak zere deiik metallerden
yaplr:
Bakr ve alminyum lama

Bakr ve alminyum boru

elik zl (St-Al) alminyum iletken

Lama eklindeki baralar ounlukla i tesislerde, boru ve iletken baralar ise d

tesislerde kullanlr. tesislerde kullanlan baralar, faz srasn belirlemek, malzemelerin
oksitlenmemesi nlemek ve akm younluunu artrp soutmay salamak amacyla deiik
renklere boyanr. R- Sar, S-Yeil, T-Mor baralar boyanr.

37
 Bara zerindeki enerji klar (fiderler) sayesinde mterilere datlr. Baralar
yaplarna gre snflandrlr. Tek bara sistemi, transfer bara sistemi, ift bara sistemi, kare
bara sistemi, bara sistemi. Datm kesiminde en ok kullanlan tek ve transfer bara
sistemi incelenecektir.

Bu bara sistemi tek bir baradan ibaret olup ayrc ve kesici az kullanldndan
ekonomiktir. Fakat fider kesicilerinde bakm yaparken enerji kesilmesi sz konusudur. Bunu
nlemek iin bakm srasnda kesici yerine geen by-pass ayrcs konur. Fakat by-pass ayrc
ile besleme srasnda devre korumasz kalr.

2.2.6. l Aletleri

Trafo merkezinde kullanlan l aletleri her fider iin ayr ayr balanarak gerekli
deerleri kaydetmeye ve trafo merkezinde bulunan mesul tablocuya haber vermek iin
kullanlr. Kullanlan l aletleri akm ve gerilim trafolar ile beslenmektedir. Bu l
aletleri trafo merkezi iindeki panonun zerinde ve ayrca gerekli olduunda gerekli cihazn
yannda bulunan panolarda bulunur. Trafo merkezinde kullanlan l aletleri unlardr:

1. Ampermetre, 2. Voltmetre, 3. Wattmetre, 4. Cosinsfimetre, 5. Aktif saya,

6. Reaktif saya, 7. Trafo iin ya basnc 8. Mesafe rlesi, 9. Buchzoll rlesi,
10. Diferansiyel rle

Resim 2.8: l aletleri

Kullanlan l aletleri ibreli olduu gibi saysal olarak da kullanlabilir. Ayrca yeni
kurulan trafo merkezlerinde ise l aletlerinin daha ok kaydedici zellikte olmas da tercih
edilir.

38
2.2.7. l Trafolar

Yksek gerilimde istenilen deerlerin llebilmesi iin l aletleri direk ebekeye

balanamaz. Yksek gerilime uygun deerlerde izolasyonu salamak ve uygun byklkte
cihaz imal etmek zordur. Bu yzden l aletlerinin ve koruma rlelerin devreye balanmas
iin yardmc elemana ihtiyalar vardr. Akm ve gerilim deerlerini istenilen deerlerde
tutan elemanlara l trafolar olarak adlandrlr. l trafolar akm ve gerilim trafolar
olarak ikiye ayrlr.

Akm Trafosu

Primer akmn belirli bir oranda dren ve primer akm arasndaki faz fark yaklak
sfr derece olan l transformatrdr. Devreye seri balanr.

Gerilim Trafosu

Yksek gerilimi istenen oranda dren ve primer ile sekonder gerilimleri arasndaki
faz fark yaklak olarak sfr derece olan bir trafodur. Gerilim trafosu devreye parelel
balanr.

Resim 2.9: Akm trafosu

2.2.8. Datm Panolar

retilen enerjinin kullanm yerlerine ulatrlmas ve datmnda belirli merkezler

oluturulur. Datm merkezleri olarak alnan bu yerlerden datmn kontrol ve gvenlik
konular nemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilii, iletimi ve datmnda kontrol (kumanda
) ve gvenlik konularnda ynetmeliklere uyulmas gerekmektedir. Kuvvet tablosu hem
kilitlemeli hem de butonlu olarak bir tesisin kumandasn salar. Tehlikeli durumlarda

39
butona baslmak suretiyle tesisin enerjisi kesildii gibi, kilitlenerek enerjinin kontrol istee
bal hale getirilir. Ampermetreler ve voltmetreler baralara balanan akm trafosu ve gerilim
trafosu ile balanmtr. Devreye start stop butonlar hem de rleler kumanda etmektedir. Bu
da enerji kesilmelerinde arzal yerin ayrlmasn salamaktadr. Panolarn yapmnda ke
bent, DKP sac kullanlr. Panolar kablo giri ve k yerleriyle kapak ksmlar ierisine toz,
amur, nem gibi maddelerin girmesini nleyecek ekilde yaplr. Panonun n yzne
konulacak mimig diyagramda her gerilim kademesi ayr renkte belirtilir. Renkler; 380 kV
kahverengi, 154 kV krmz, 66 kV kavunii, 34.5 kV mavi, 15 kV sar, 10 kV ve aa
gerilimler yeil, toprak siyah olur. Mimig diyagramlar; ana baralar 10 mm, fiderler 8mm
eninde ve 3mm kalnlnda fiberglas malzemeden yaplr. Kesici ve ayrc pozisyon
anahtarlar mimig diyagramlardaki baralar zerine yerletirilecek, ayrca baralarn kesitii
yerlerde 10 mm apnda ek iareti ile klarda 30*35*35 mm llerinde ok iareti vardr.
Tm panolar kendi kendisini tayacak tipte yaplr. Panolarda kullanlan btn cvata ve
somunlar paslanmaz elik (kadminyum kapl) yaplr.

Resim 2.10: Kumanda panolar

380 kV ve 154 kV kumanda panolarnda en fazla iki fidere ait cihaz bulunur. 30 kV ve
daha aa gerilimlerde ise 4 fidere ait cihazlar bulunur. Bunlar; mesafe, ar akm, tekrar
kapama, faz uyumazl, yardmc rleler vs. ve test kutulardr. 154 kV trafo fideri rle
panosunda da yalnz o fidere ait rleler bulunur. Bunlar; ar akm, tank koruma veya
diferansiyel, yardmc rleler, test kutular ve gerektiinde adaptr kutulardr. 30 kV ve daha
dk gerilimlerde, her rle panosunda en fazla fidere ait rleler bulunur. Panoda ar
akm rlesi, toprak rlesi, demantmetreli aktif ve reaktif saya, tekrar kapama, yardmc
rleler ve test kutulardr. eitli kablolarn balanaca panolarda topraklama baras
bulunur.

2.2.9. Yangndan Koruma Dzeni

Trafo merkezlerinde yangn tehlikesini oluturabilecek makinelerden birisi

transformatrlerdir. Bir de eski trafo merkezlerinde bulunan yal kesiciler yangn tehdidini
oluturuyorlard. Bu yzden trafo merkezlerinde yangn keleri oluturulur. Hazrda yangn
sndrc yangn tp ve gerekli dier malzemeler hazr bulundurulur. Ayrca trafo
merkezlerinde yangn bildirmek iin yangn bildirim tesisat da ayrca ekilir. letim hattnn
bulunduu alan ve alt sahasnda gerekli zamanlarda artk otlardan temizleyerek yangn olma
tehdidi ortadan kalkar.

40
2.3. Trafo Merkezi Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri
Ak alt sahal trafo merkezleri bir kumanda binas, orta gerilim elemanlarn
bulunduu bina ve ak alt sahasndan olumaktadr. Ak alt sahal trafo merkezleri geni
bir alana kurulduklarndan dolay ilk nce alann tmn kapsayacak geni bir tel rg
rlr ve gerekli grlen yerlere yksek duvarlar ina edilir. Ayrca ak alt sahas yani
yksek gerilim malzemelerin bulunduu alan tm gene tel kafes ile evrilir. Yksek
gerilimin bulunduu alana sadece trafo kumanda odasnda girilebilir. Gvenlik iin
elemanlar aras gerekli aklklar braklr. Ayrca gvenlik ve olabilecek hrszlklar iinde
giri kapsnda bir bina ile gvenlik elaman bulunur. Yangna kar gerekli yangn bildirim
tesisat kurulur.

Ak hava tesisleri grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimde kilitli olarak

yaplmaldr. itle evrilmi tesisler ierisindeki koruma dzenleri: Dolu duvarlar ve tel
kafes dzenlenir ve en az 1800 mm ykseklikte olmaldr. Tesisler ierisindeki koruma alan
tesisteki aygtlarn evresindeki koruma dzeni (rgl tel, parmaklk vb.) ile aygtlar
arasnda gvenlik aklklar braklmaldr. Ak hava tesislerinin evresi, zerinde yksek
gerilim tesislerine kar uyarma levhas bulunan ve ykseklii en az 1800 mm olan bir itle
evrilmelidir. Ak hava tesislerinin giri kaplarna dilli anahtar ya da gvenli anahtarlar ile
alan kilitler ve uyarma levhalar taklmaldr. Ak hava tesislerinde d itin ierisinde
gvenlik aklklar olan bir koruma alan braklmaldr. Dorudan doruya zemine konulan
aygtlarn d ite olan uzakl kk olamamaldr. Fakat tesis gerilimsiz duruma
getirilmeden alt alana girilemez. Her yan kapal tesis ve iletme aralar iin it yaplmas
gerekmez.

2.4. Ak Yer (Havada) Tipi Trafo Balantlar

Ak alt sahal trafo merkezleri projeleri ve balantlar tasarlandklarnda beslenecek
fider says ve gerilimin deerine gre projelendirilir. Gerekli balantlar kuvvetli akmlar
ynetmenliine gre yaplmaktadr. Eleman balantlarndan nce trafo merkezinde
kullanlacak elemanlar iin inaat yaplmas gerekmektedir. Kumanda binas, orta gerilim
binas ve direklerin yerletirilecek alanda temellerin yaplmas gerekmektedir.

41
 ekil 2.1: Ak alt sahas ekli

2.4.1. Ak Trafo Merkezi Proje ve emalar

Yandaki ekilde rnek verilecek bir trafo merkezinde kullanlacak elemanlar ve

balants gsterilmitir. Bu elamanlar aadaki gibi gsterilmitir:
Kesici

Akm trafosu

Ayrc

Trafo merkezinde kullanlan her kesicinin bir nne ve arkasna bir ayrc
yerletirilmektedir. Yandaki ekilde gsterilmi elemanlarn farkl ekillerdeki yerleimi de
aada gsterildii gibidir.

42
 ekil 2.2: Bir trafo merkezinde kullanlan eleman

ekil 2.3: Ayrc ve akm trafosunun yerleimleri

Aada bir trafo merkezine ait proje ve emalar verilmitir. Tek fidere ait bir trafo
merkezi emas ve elemanlarn balantlar aada gsterildii gibidir.

ekil 2.4: Tek fidere ait devre emas ve elemanlarn sembol

43
 ekil 2.5: ki adet g trafosu ile beslenen fiderin balant emas ve projesi

Yukardaki emada iki adet trafo fideri ve 1 adet hat fideri bulunmaktadr. emada her
kesiciden sonra ve trafodan nce bir parafudur yerletirildii grlmektedir.

ekil 2.6: ki adet g trafosu ile beslenen 5 fiderin balant emas ve projesi
44
 Yukardaki projeye bakldnda 2 adet trafo fideri ve 2 adet hat fideri grlmektedir.
Ayrca 1 adet bypass baras grlmektedir.

2.4.2. Trafo Merkezi Donanmlar Balant emalar

Elemanlarn balant emalar izilirken belirlenen1/501/100 leine gre izilir.

Balant emasnda elamanlar arasndaki mesafe dikkate alnr. Belirlenen emaya gre
gerekli malzemeler iin beton temeller oluturulur (G trafosu, kesici, ayrc, akm trafosu
vb). Aada trafo merkezleri ema ve projeleri verilen ekillerin balant emalar aada
verilmitir.

ekil 2.7: Trafo merkezinde elemanlarn yerleimi

45
ekil 2.8: Tek trafo merkezi emas ve elemanlarn balants

46
ekil 2.9: ki baral sistemin elemanlarn balants

47
ekil 2.10: 4 fiderli sistemin elemanlarn balants

48
2.4.3. Trafo Merkezinde Kullanlan letken ve Kablolarn zellikleri

Trafo merkezlerinde kullanlan kablolar kullanm yerine gre zellikleri

deimektedir. Bunlar:

l kumanda kablolar
Kk kesitli, sinyal iletiimleri iin normal iletme artlarna uygun olanlar kullanlr.
Ar iletme artlarnda allacaksa ya dayankl ve zel d klfl olarak imal edilen
kablolar kullanlr. nce ok telli bakr iletken kullanlr.
Yeralt iletken balantlar kablolar

Yeralt bakr kablolar genel olarak bakr ve alminyum iletkenli olarak protothen-x
yaltkanl kablolar kullanlmaktadr. Orta ve yksek gerilimlerde protothen-x yaltkanl
kablolar tercih edilir. Organik peroksit katksyla yksek molekll saf polietilenden imal
edilir.

Elektrik iletim ve datmnda kullanlan kablolar

Yksek gerilimli hava hat balantlarnda kullanlacak iletken hem enerji tamal hem
de mekanii olarak dayankl olmaldr. Gerilimlere gre kullanlacak iletkenleri
gruplandrrken aadaki kriterler gz nne alnr.
Alak gerilim iletkenleri
Alak gerilim iletkenleri bina ierisinde kullanlan iletkenlerdir. Kopmaya kar
dayankl ve elektriksel geirgenlii iyi olduu iin bakr iletken kullanlr.
Orta gerilim iletkenleri
Orta gerilim elektrik enerjisindeki datm hattnda ve balantlarnda kullanlan
iletkenler elik zl alminyum iletkendir. 3 AWG (Swallow) 1/0 AWG (Raven ) ve 3/0
(Pigon) tipi iletkenler orta gerilimde kullanlr.
ok yksek gerilim iletkenleri
lkemizde kullanlan 380kV trafo merkezlerinde kullanlan iletkenler bu gruba girer.
Bu iletkenler elik zl alminyum rgl iletkenlerdir. AWG veya MCM rail tipi elik zl
alminyum iletkenler kullanlr.

49
 a) b)
Resim 2.11: a) Yksek gerilim kablosu b) letkenlerin elemanlara balants

2.4.4. Trafo Merkezine Enerji Giri ve k ekilleri

Trafo merkezlerinin drc ve ykseltici olma durumuna gre iletkenlerin giri ve

k balants deimektedir. Ayrca kullanlan iletim hatlar yeralt ve hava hatt olarak iki
ekilde giri ve k balants yaplmaktadr.

Hava hatt ile giri ve k yapacak iletkenler direklerle ve izolatrler yardmyla

tanr.

alt sahasna aada belirtilen ekilde enerji iletim hatt girii yaplmaktadr.

Resim 2.12: letim hattnn giri ve k ekil 2.13: letim hattnn balants

Yukardaki ekil incelendiinde direklerle tanan enerji iletim hatt ilk nce
durdurucu direklerle trafo merkezi alt sahasndaki akm trafosuna balanr, sonra bu
balantdan sonra ayrcya oradan kesiciye balanr. Kesiciden alnan iletim hatt ayrcya
oradan da g trafosuna balanr.
50
 Resim 2.13: Hava hatt ile enerjinin binaya girii ve bina ii balants

Yeralt iletim hatt ile balant yaplacak ise; balant yaplacak alana doru kanal
alr ve ilerine gerekli kesitlerde iletim hatt denir, bina ierisindeki baralara balant
yaplr. Kablo kanallar mimari planda belirtilen yerlerde kazlr, gerekli grlen yerlere
beton kanallar yaplabilir.

Resim 2.14: Yeralt kablosunun yerleimi ve bina iine balants

Yeralt kablolu olarak tesis edilecek elektrik ebekesinin projesinde, kablo gzergh,
kablo kanal ebatlar, kablo tertibi ve deme ekli, menhollerin planlar, AG datm
kutular (boxlar) ve aydnlatma direklerinin yerleri, keifler, birim fiyat kitabnda standart
kablo kanalna ve montaj kalemlerine ek olarak denecek pozlara ait miktarlar
(derinletirme, geniletme, tuvenan, kaplama, menhol, muhafaza, malzemeleri vb.)
detayl olarak yer alacaktr. Bu izim ve planlar, l/2000'lik imar planlarnda,
gsterilecek, detayl gsterilememesi durumunda 1/1000lik imar plan ve krokilerde
gsterilecektir.

Yeralt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden

olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.

51
 Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek
iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar
soyulmaldr. Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk
elastik silikon ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz.
Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular
nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas
durumunda antimanyetik malzeme kullanlmaldr.

YG. kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar, kabloya
su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini nleyecek
tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir.

Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr. Ekler,

mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn nlemeli ve iyi bir elektrik
iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir.

Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve

zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz ya da borular iine alnmaldr. Tek
damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka oluturmamaldr.

Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna ya da duvarlara tutturulan delikli
tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi
tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm
kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala
denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm
kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar
yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve
orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise
en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr.

Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en
kk aklk 7cm'den az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda kablolar
arasnda aklk gerekmez.

Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn
birbirlerine yaklamalar ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az 30
cm olmaldr. Bu aklk daha kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan
levha, yarm bz ya da borularla korunmaldr.

52
 UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Okulunuzun bulunduu ilde ak alt Gezeceiniz trafo merkezi ak alt
sahal trafo merkezi olup olmadn sahal olmaldr.
aratrnz.
Kullanlan malzemeler hakknda
Trafo merkezinin gezimi iin gerekli gerekli modlleri inceleyiniz.
izin bavurunuzu retmeninizle
yapnz.

Trafo merkezinin gerilim, besledii

g, fider says ve proje emas
bilgilerini sorumlu kiiden sorarak
kaydediniz.

Trafo merkezine giderek aada

Gerilim altnda inceleme
istenilen bilgileri yannza
yapacanzdan dolay cihazlara
kaydediniz.
dokunmaynz.
G trafosu
Kumanda Alan ierisinde arkadalarla
elemanlar(alterleri) akalamaynz.
Koruma elemanlar
Projeye bakarken elemanlarn
zolatrler sembollerine dikkat ediniz.
Bara dzenei
l aletleri Mesul tablocuya merak edilecek
l trafolar konular hakknda nceden sorular
Datm panolar hazrlaynz.
Yangndan koruma dzeni
Sorular sorarken arkadalarnza da
Yukarda belirtilen elamanlarn sra vermeyi unutmaynz.
balant ve teknik zelliklerini
kaydediniz.

Elemanlarn yerleimlerini projeye

bakarak gzlemleyiniz.

Kullanlan iletkenler hakknda bilgi Arkadalarnza saygl olunuz.

edininiz.
Trafo merkezinin topraklama
Balantlarnn nasl yapldn ynetmenliine gre dendiine
kontrol ediniz. gzlemleyiniz.

Kumanda binasnda bulunan

kumanda panolarnn yerleimi yeralt
53
 kablolar ile balantlarn kontrol
ediniz.

Trafo merkezlerine iletim hatlarnn

giriinin nasl yapldn inceleyiniz.

Akm trafosunun, gerilim trafosunun,

ayrclarn ve kesicilerin alt sahasna
yerleimi ve iletken balantlarn
inceleyiniz.

G trafosunun soutma eklini ve

buing balantlarn gzlemleyiniz.

Aadaki ekilde bir trafo merkezi Yandaki model atlye imknlar ile
modl elde etmeye alnz. oluturunuz.

Bu model sayesinde trafo merkezine

gitmeden nce n bilgileri elde
edebilirsiniz.

Elemanlarn balantlarnn nasl

yapldn gzlemleyebilirsiniz.

Paralar dikkatli bir ekilde yerine

monte ediniz.

Balant srasna dikkat ediniz.

Yukardaki model sayesinde gerekli
balantlar kendi atlyenizde yapma Malzemeleri aldnz yere tekrar
imknn bulacaksnz. dzenli bir ekilde braknz.
Topraklama sistemini aadaki gibi letken balantlarnda
balaynz. kullanacanz iletken alminyum
zl olmaldr.

Vida balantlar iin kullanacan

anahtarlar uygun olanlar seiniz.

Diree bal iletkenlerle hat tkacn

balaynz.

54
 Ayrcy hat tkacna balaynz.

letken balantlarnn gevek

olmadn kontrol ediniz.

Gvenlik tedbirlerini alnz.

Yukardaki resimde grld gibi

elemanlar yerine montaj ediniz.

Kesici ve ayrc balantsn

inceleyiniz.

Kesici ve transformatr balantlarn

yapnz.

55
 Yukardaki balantlar yaptktan
sonra balantlarn gevek olmadn
kontrol ediniz.

retmeninize yapm olduunuz

balanty gsteriniz.

Malzemeleri dzgn skerek

aldnz yere dzgn bir ekilde
braknz.

56
 LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.

1. Ka eit ak alt sahal trafo merkezi vardr?

2. Ak alt sahal trafo merkezleri .kv kadarki gerilimde kurulur.
3. Arazinin dz olmad yerlerde kurulan trafo merkezine ne denir?
4. Trkiyede enerji iletiminde kullanlan gerilim kademelerini yaznz.
5. Ak alt sahal trafo merkezindeMVA gcnde g trafolar kullanlr.
6. Ak alt sahasnda kullanlan ayrc eitlerini yaznz.
7. Ak alt sahsnda kullanlan kesici eitlerini yaznz.
8. Parafuduru tanmlaynz.
9. Topraklama eitlerini yaznz.
10. Yksek gerilim hatlarna direklerin zerine ku konmamas ve yuva yapmamalar iin
.. kullanlr.
11. Trafo merkezinde kullanlan koruma rlelerini yaznz.
12. zolatrlerin hangi malzemelerden yaplr.
13. Yapl eitlerine gre izolatrleri yaznz.
14. Baralar hangi malzemelerden yaplr?
15. tesislerde kullanlan baralar, faz srasn belirlemek, malzemelerin oksitlenmemesi
nlemek ve akm younluunu artrp soutmay salamak amacyla deiik renklere
boyanr. R- ., S-., T-. baralar renkleri ile
boyanr.
16. Baralar yaplarna gre eitlerini yaznz.
17. Trafo merkezlerinde kullanlan l aletlerinden 5 tanesini yaznz.
18. Yksek gerilimi istenen oranda drmek ve l aletlerini balamak iin kullanlan
elemana ne denir.
19. Kumanda panolar zerinde bulunan rleleri yaznz.
20. Aada balant emas verilen ak alt sahasnn istenilen ksaltmalarn anlamlarn
yaznz. VT, ES, DS, SA, TR

57
DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

58
 RENME FAALYET3

RENME FAALYET3

AMA
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine
uygun ve hatasz olarak, bina tipi trafo merkezinin donanm eitlerini hatasz olarak
seebilecek, bina tipi trafo seebilecek ve yerine montajn yapabilecek ve bina tipi trafo
balant ekillerini hatasz olarak yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Bina tipi trafo merkezinde kullanlan g trafosu, ayrclar, kesiciler,
izolatrler, baralar hakknda aratrma yapnz.

Etrafnzda kurulmu olan bina tipi trafo merkezlerini aratrnz ve geziniz.

Yksek gerilim ve orta gerilim malzemeleri satan firmalarla grerek katalog

elde etmeye alnz.

Topraklama ynetmenliini elde ediniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam ve ak alt sahal trafo merkezi malzemelerin
satld irketleri gezmeniz gerekmektedir. Bina tipi trafo merkezinin montajn yapan
firmalarla grerek n bilgi elde edebilirsiniz. linizde bulunan TEDA kurumuna giderek
trafo merkezleri hakknda n bilgi edininiz.

3. BNA TP TRAFO MERKEZ VE

DONANIMLARI
3.1. Bina Tipi Trafo Merkezi eitleri
Bina tipi trafo merkezleri ehir veya kasabalarda zemini dayankl, estetii bozmayan
yerlere alaltc trafo merkezi grevini yapmak iin kullanlr. Orta gerilimi alak gerilime
drmek iin 400kVA gcnden byk trafolarn montaj edildii alanlardr. Bu tipi trafo
merkezleri kapal bir bina veya kapal mahfazal meknda kurulur. Gvenlik tedbirleri
alnm ve d etkilerden etkilenmeyecek ve ehir estetiini bozmayacak ekilde tasarlanr ve
kurulur. Yeni kurulan bina tipi trafo merkezleri yeralt kablolar ile enerji iletim ve datm
yaplabilecek ekilde projelendirilir. Uygulama da bina tipi trafo merkezleri; kule tipi, kk
tipi trafo merkezleri olarak iki gruba ayrlr.

59
3.1.1. Kule Tipi Trafo Merkezi

3.1.1.1. Tanm

Direk tipi trafo merkezinin kurulmasnn zor ve sakncal olduu yerlerde kurulan tip
trafo merkezleridir.

3.1.1.2. Yaps

Kule tipi trafo merkezinde trafo donanmlar kule eklindeki beton veya satan bir
yap ierisine kurulur. Kulenin tabanna ve raylar zerine trafo monte edilmitir. Kule
zerinde braklan aklk ve alttaki zgaralar yardmyla trafo doal bir hava akm ile
soutulmaktadr. Kule tipi trafo binasnda enerji girii hava hattndan yaplacaksa kule
ykseklii hava hatt direk boyuna eit olmas gerekmektedir.

Resim 3.1: 34.5 kV havai hat girili kule tipi indirici merkezleri

3.1.1.3. zellikleri

Beton veya metal mahfazal olarak yaplr. Direk tipi trafo merkezinin kurulumun
uygun olmad yerlere kurulur. Alan bakmndan az yer kaplamaktadr. nk Kullanlan
g trafosu bir ayak taban zerinde hatta yakn yere kurulabilmekte ve dier malzemeleri ise
trafo ayaklarnn altna kurulabilmektedir. Fabrikada gerekli montaj yaplabildikleri gibi
ayrca kurulabildikleri alanda da malzeme montaj yaplabilmektedir. Kule tipi trafo
merkezinin ihtiyac bittiinde sklp ihtiya olabilecek alana tanabilir. Kurulduklar
yerlerde grnt kirlilii oluturmamak iin gerekli zen gsterilebilir.

3.1.1.4. Standartlar

Kule tipi trafo merkezi 1000 kVA anma gcne kadar (1000 kVA dahil) datm
trafolarnn kullanld ve 34,5/0,4 kV gerilim standartlarda kurulur.

Trafo merkezler; fabrikada yaplm bir beton ya da metal muhafaza iinde tm

tehizat (OG/AG datm trafosu, OG hcreler, AG pano, arza gsterge dzeni ve dier
yardmc donanmlar) fabrikada montaj ve test edilmi olarak komple temin edilecektir.
60
 Trafo merkezinde kullanlacak btn malzeme ve tehizat aadaki Trk Standartlar
(TS) Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (IEC) Standartlar ve dier standartlarn
yrrlkteki en son basklarna uygun olarak imal ve test edilecektir.

TS STANDART IEC, EN,ISO

NUMARASI STANDART
NUMARASI STANDART ADI
TS EN 61330 IEC 61330 OG/AG Prefabrik Transformatr Merkezleri
TS 3033 IEC 60529 Mahfazalarn koruma derecelerinin snflandrlmas
IEC 60787 Transformatr korumas iin Y.G. sigortalar seimi
uygulama klavuzu
TS 822 Galvanizli Dz ve Oluklu Saclar
TS 914 inko kaplama (scak daldrma ile)
ISO Scak daldrma galvaniz kaplamalar
459,1460,1461
ISO 4998 Srekli bantta scak-daldrma galvanizli karbonlu yap elik
saclar
TS 4313 ASTM D 3359 Boya ve vernikler-Bantla metalik yzeylere yapma
derecesinin tayini
ISO 4628/3 Boyalar ve vernikler-Boya kaplamalarn bozulmasnn
deerlendirilmesi
Blm 3: Paslanma derecesinin tayini.
TS 3367 IEC 60439-1 Alak Gerilim Anahtarlama ve Kontrol Dzen Gruplar
Blm:1
TS 500 Betonarme yaplarn hesap ve yapm kurallar

TS 2093 IEC 68-2-11 Tuzlu sis deneyi

TS 267 IEC 60076-1 G Transformatrleri
TS 5248 IEC 60298 Anma Gerilimi 1 kVdan 52 kVa kadar olan AA Metal
Mahfazal Anahtarlama ve Kumanda Tesisleri
Tablo 3.1: Standartlar tablosu

E deer veya daha stn baka standartlar kabul edilebilir. Trafo merkezinin tasarm
ve imalinde yrrlkte olan;
"Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii"
"Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii" hkmlerine gre kurulacaktr.

3.1.1.5. Kurulduu Yerler

Yerleim alanlar ierisinde olduu gibi yerleim alanlarn dna da kurulabilir. Direk
tipi trafo merkezlerinin kurulmasnda saknca olan yerlerde kurulur. Ak alanda
kurulmaktadr. Eer havai hat ile balant yaplacaksa gerekli balant iin trafo ykseklii
ayarlanabilir. Ayrca kye ait tketicilerin beslenmesi iinde kye yakn yerlere kurulabilir.

61
3.1.1.6. Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri

Trafo merkezinin girii kilitli bir kap ile kapal olacak. Btn malzemeler kapal bir
kk iinde olduundan dolay topraklanmas gerekmektedir. Trafo yerde monte edilmi ise
etraf tel rg ile kapatlmaldr.

Blmlerin, yeter byklkte, basnca dayankl, menteeli, da doru alan ve

kilitlenebilir kaplar bulunacaktr. Kaplar burulma, erilme ve kasntya kar dayankl,
salam bir yapda olacak ve kapal konumda ieriye gemesini nlemek iin kasa zerinde
geni yzeylere dayanacaktr. Kaplar almay engellemeyecek ekilde alacak ve yaklak
90 ile 120 alarda ak konumda kalmasn salayan, rzgr basncna dayankl,
durdurma dzeni ile donatlacaktr.

Kapal durumda iken kaplar ve kap kilitleri dardan sklemeyecektir. Trafo kk,
aada belirtilen iaret plakalar, tehlike ihbarlar, balant emalar, kullanma ynergesi ve
amblem ile donatlacaktr. Plaka, levha ve yazlar kolayca grlebilecek ve okunabilecek
yerlerde bulunacaktr. Plaka ve levhalar paslanmaya kar dayankl malzemelerden
yaplacak ve paslanmaz vidalar veya perinle tutturulacaktr. Yazlar okunakl olacak, yaz
ve ekiller d etkilerle silinmeyecek ve solmayacaktr.

Muhafazann her kaps zerinde:

lm tehlikesi levhas

Tehlike ve yaklamann yasak olduunu belirten uyar yazs ile gerekli

gvenlik tedbirleri alnmaldr.

3.1.2. Kk Tipi Trafo Merkezleri

3.1.2.1. Tanm

Anma gerilimi 36 kV'a kadar OG ring ebekelerinden, AG datm ebekelerini

beslemek iin, 630 kVA ya da 1000 kVA anma gcnde, fabrikada monte edilmi veya
ihtiya halinde betonarmeden yaplm OG/AG datm transformatr merkezlerine kk tipi
trafo merkezleri denir. Kk tipi datm transformatr merkezleri, ehir ierisinde uygun
byklkte yer bulma gl ve evreye uyum salama amac dikkate alnarak kk
hacimli olarak kurulur.

3.1.2.2. Yaps

Gerilim deerine bal olarak;

17,5 kV anma gerilimine kadar,

36 kV anma geriliminde, olmak zere beton ya da metal mahfazal olmak zere,

iki tip olarak kurulur.

62
 Metal Kkler

Metal mahfazalar, ara blmeleri, kaplar ve havalandrma panelleri en az 2 mm

kalnlkta scak daldrma galvanizli hazr elik saclardan yaplmtr. Galvanizli elik saclarn
inko kaplama arl (bir metre kare dz sacn her iki yzeyine kaplanan toplam inko
miktar);
TS 822'ye uygun, anma deeri 381 g/m-maks.( nokta deneyi ortalamas 275
g/m) ya da ISO 4998'e uygun Z275 snf ( nokta deneyi ortalamas 275
g/m) sa kullanlr.
elik saclarn birletirilmesinde, elektrik ark ya da oksijen kayna kullanlmayacak,
birletirme ileminde galvanize zarar vermeyen yntemler ile salar monte edilir.

Mahfazann toprak seviyesinden itibaren 10 cm yksekliindeki blm ift

komponentli poliretan akrilik bazl boya ile boyanr.

Metal mahfazalarn ats s yaltml olarak imal edilir.

Metal mahfazalarn i ve d yzeyleri malzeme listesinde aksi belirtilmedike RAL

7032 renginde reine bazl toz boya ile kaplanacaktr. Boya kalnl 65 15 olacaktr.
Tank blmnn toprakla temas eden yzeyleri bitm-lateks emlsiyonu ile kaplanacaktr.

Resim 3.2: Metal kk tipi trafo merkezi l

Beton Kkler
Betonarmeden yaplm trafo merkezlerine denir. Bunlar sabit tesisler olarak da
adlandrlr. Gvenlik ve estetik adan dier trafo merkezlerinden daha ok tercih edilirler.
Fakat kurulum aamasndaki maliyeti dier trafo merkezlerine ynlendirmektedir. 10-25
MVAe kadarki ykleri beslemede kullanlabilmektedir.

63
 Beton mahfazalarn d yzeyleri silikon bazl d cephe kaplama malzemesi ile
kaplanr. Trafo blmnn toprakla temas eden yzeyleri bitm-lateks emlsiyonu ile
kaplanacaktr.

Resim 3.3: Beton kk tipi trafo merkezi

3.1.2.3. zellikleri

Kk tipi trafo merkezleri 400kVA den byk glerin beslenmesi iin orta gerilim
kademesini alak gerilim kademesine drerek drc tip trafo merkezi olarak kurulur.
Btn malzemeler kapal bir alan iinde bulunmas gerilim malzemelerinin insan ve canl
temasn engeller. Hava artlarna bal olmadan gerekli kontroller yaplabilir. Hava
artlarna bal olarak elektrik kesintileri en az dzeyde olur. ehir iindeki trafo merkezleri
hava hatt ve ayrca yeralt kablolar ile datm yapabilme olana mevcuttur.

3.1.2.4. Standartlar

Kapsamdaki kk tipi transformatr merkezleri ve merkezde kullanlacak btn

malzeme ve tehizat aadaki Trk Standartlar (TS), Uluslararas Elektroteknik Komisyonu
(IEC) Standartlar ve dier standartlarn yrrlkteki en son basklarna uygun olarak imal ve
test edilmi malzemeler kullanlr.

Edeer veya daha stn baka standartlar kabul edilebilir.

Kk tipi transformatr merkezlerinin tasarm ve imalinde yrrlkte olan;

"Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii"

"Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii" hkmlerine uyulacaktr.

64
 STANDART STANDART STANDART ADI
NUMARASI NUMARASI
(TS) (IEC, EN, ISO)
TS 61330 IEC 61330 OG/AG Prefabrik Transformatr Merkezleri
TS 3033 IEC 60529 Mahfazalarn koruma derecelerinin
snflandrlmas
IEC 60787 Transformatr korumas iin Y.G. sigortalar
seimi uygulama klavuzu
TS 822 Galvanizli Dz ve Oluklu Saclar
TS 914 inko kaplama (scak daldrma ile)
ISO 1459,1460,1461 Scak daldrma galvaniz kaplamalar
ISO 4998 Srekli bantta scak-daldrma galvanizli
karbonlu yap elik saclar
TS 4313 ASTM D 3359 Boya ve vernikler-Bantla metalik yzeylere
yapma derecesinin tayini
ISO 4628/3 Boyalar ve vernikler-Boya kaplamalarn
bozulmasnn deerlendirilmesi
Blm 3: Paslanma derecesinin tayini.
TS 2093 IEC 68-2-11 Tuzlu sis deneyi
TS 267 IEC 60076-1 G Transformatrleri
TS 5248 IEC 60298 Anma Gerilimi 1 kVdan 52 kVa kadar olan
AA Metal Mahfazal Anahtarlama ve
Kumanda Tesisleri
TS 3367 IEC 60439-1 Alak Gerilim Anahtarlama ve Kontrol Dzen
Gruplar Blm:1
TS 500 Betonarme yaplarn hesap ve yapm kurallar
Tablo 3.2: Standartlar listesi

alma Koullar
Malzeme listesinde aksi belirtilmedike, sipari konusu trafo kkleri aada
belirtilen alma koullarnda bina dnda (harici) kullanma uygun olacaktr.

Ykselti : 1000 m
Ortam scakl (C)
En az : -25
En ok : 40
24 saat ortalama : 35
Ortam kirlilii : Var
En yksek gne nm : 500 W/m
Bal nem (%)
En ok : 95
En az : 60
Ortalama : 80

65
 Buzlanma : Snf 10, 10 mm
Yer sarsnts
Yatay ivme : 0.5 g
Dey ivme : 0.4 g
Sistem topraklamas : Dorudan ya da diren zerinden toprakl

Trafo kklerinin koruma dereceleri ve korozyona dayanm zelliklerinin tasarmnda;

ya artlar, hzl scaklk deiimi ve bunun neden olaca youma, gne nmnn
etkileri gz nne alnmaldr.

3.1.2.5. Kurulduu Yerler

ehir merkezlerine ve ky benzeri tketim merkezlerinin iine kurulabilmektedir.

Sabit kurulacak tesislerde kk tipi trafo merkezleri tercih edilir. Birka blgenin beslenmesi
ve gerekli datm kontrol iin kk tipi trafo merkezleri kurulur. Kk tipi datm
transformatr merkezleri, ehir ierisinde uygun byklkte yer bulma gl ve evreye
uyum salama amac dikkate alnarak, olabildiince ykseklii az ve kk hacimli olarak
kurulur.

3.1.2.6. Emniyet ve Gvenlik

Kk tipi trafo merkezleri kapal alan oluturduklarndan dolay sadece kapsnn

gvenli bir ekilde kapal olmas gerekir.

Blmlerin, yeter byklkte, basnca dayankl, menteeli, da doru alan ve

kilitlenebilir kaplar bulunacaktr. Kaplar burulma, erilme ve kasntya kar dayankl,
salam bir yapda olacak ve kapal konumda ieriye gemesini nlemek iin kasa zerinde
geni yzeylere dayanacaktr. Kapal durumda iken kaplar ve kap kilitleri dardan
sklemeyecektir. Trafo kk, aada belirtilen iaret plakalar, tehlike ihbarlar, balant
emalar, kullanma ynergesi ve amblem ile donatlacaktr. Plaka, levha ve yazlar kolayca
grlebilecek ve okunabilecek yerlerde bulunacaktr. Plaka ve levhalar paslanmaya kar
dayankl malzemelerden yaplacak ve paslanmaz vidalar veya perinle tutturulacaktr.
Yazlar okunakl olacak, yaz ve ekiller d etkilerle silinmeyecek ve solmayacaktr.

Mahfazann her kaps zerinde:

lm tehlikesi levhas

Tehlike ve yaklamann yasak olduunu belirten uyar yazs

le gerekli gvenlik tedbirleri alnmaldr.

3.2. Bina Tipi Trafo Merkezi Donanmlar ve zellikleri

Bina tipi trafo merkezinde kullanlan elamanlar aada belirtilmitir:
G trafosu

66
 Bara elemanlar

zolatrler

Koruma dzenei

Kumanda elemanlar(alterler)

Topraklama dzenei

Modler hcreler

AG panolar

Trafo merkez aydnlatma sistemi

Trafo bina havalandrma sistemi

Yangn sndrme dzeni

Bu elemanlar btn bina tipi trafo merkezinde bulunmaktadrlar.

3.2.1. Bina Tipi G Trafosu

Orta gerilim ebekelerinde kullanlan fazl, en yksek gerilimi 36 kV'a kadar, anma
gc 2.5 MVA'dan 25 MVA'ya kadar olan g transformatrlerini kapsar.

G trafosu ya doldurulup montaja hazr vaziyette bulunur.

Temini istenen g transformatrlerinin tipleri ve zellikleri bu artname ile ekindeki

Malzeme Listesi ve/veya Garantili zellikler Listesi'nde belirtilmitir.

67
 Resim 3.4: Bina tipi g trafosu

3.2.1.1. zellii

Bu artname kapsamndaki g transformatrleri yaa daldrlm, harici tipte

olacaktr.
Elektriksel zellikler
Sarg says :2
Faz says :3
Anma frekans : 50 Hz
Anma gleri (Malzeme Listesine gre)
ONAN soutmal (MVA) : 2.5 - 4 - 5 - 6.3 - 10 - 16 - 20
ONAN/ONAF soutmal (MVA) : 10/12.5 - 16/20 - 20/25
Anma gerilim oranlar (kV) : 33/15.8 - 33/10.5 - 33/6.3 - 15.8/6.3
Kademe deitirici
Tipi (Malzeme Listesine gre) : Bota veya yk altnda
Kademe deitiricinin bulunduu
Sarg : YG sargs
Ayar snf : Sabit ak (TS:SAA, IEC:CFVV)
Ayar kademe gleri : Btn kademelerde anma gcne eit
Kademe says ve gerilim ayar sahas : (Malzeme Listesinde aksi belirtilmedike)

Tipi Sarg anma gerilimi Gerilim ayar sahas kademe says

Bota 15,8 Kv 2 x %2,5 5
33 kV 30-31,5-33-34,5-36 kV 5
Yk altnda 33 kV 6 x %1,52 13
8 x %1,25 17
Tablo 3.3: Kademe says ve gerilim ayar sahas

68
 Scaklk art limitleri
Sarglarda : 60 K
st ya seviyesinde : 55 K
Balant grubu : Malzeme Listesine gre
Dyn 5 veya YNyn 0
Yaltm dzeyleri
Anma gerilimi (kV) : 6.3 10.5 15.8 33
En yksek sistem gerilimi (kV) : 7.2 12 17.5 36
Anma yldrm darbe dayanm gerilimi (kV-tepe) : 60 75 95 170
(1.2/50 s)
ebeke frekansl dayanm gerilimi (kV-etken) : 20 28 38 70
(1 dakika sreli)
Ar gerilim altnda alma
Transformatrler,
anma geriliminin %105'ine eit gerilimde anma akmnda,
anma geriliminin %110'una eit gerilimde bota, srekli olarak almaya uygun
olacaktr.

Not: Scaklk art limitinin, % 5'lik ar gerilim altnda botaki kayplarn

artmasndan dolay hafife almas dikkate alnmayacaktr.

Geici ar ykleme
TS 3215/IEC 354'e uygun olacaktr.
Kayplar, botaki akmlar, empedans gerilimi ve ses gc dzeyleri (maksimum
deerler)

Anma Botaki Botaki Ykteki Empedans Ses gc

gc kayplar,Po akmlar,Io kayplar,Pk gerilimi,Uk dzeyi,LWA
(MVA) (kW) (%) (kW) (%) (dB)
2.5 3.8 1.1 24 6 73
4.0 5.5 1.0 33 6 77
5.0 6.5 0.9 38 7 78
6.3 7.7 0.9 45 7 80
0.0 11.0 0.8 63 7 84
12.5 10.0 0.5 65 10 79
16 12 0.45 80 10 80
20 14 0.4 95 10 83
25 16 0.4 110 10 85

Not: Anma gc, ONAN/ONAF transformatrlerde ONAF gcdr.

69
Anma gerilimi (kV) 6,3 10,5 15,8 33
Gerilim altndaki blmler arasnda 130 170 220 390
(mm)
Gerilim altndaki blmler ile 105 140 180 320
topraklanm blmler arasnda
(mm)
Tablo 3.4: Havadaki en kk gvenlik aklklar

Toleranslar
Sipari kapsamndaki transformatrlerin deney sonucunda bulunan deerleri, malat
tarafndan garanti edilen deerlerle aada belirtilen toleranslar iinde ayn ise,
transformatrlerin bu artnameye uygun olduu kabul edilir.

Toplam kayplar : + %10

Botaki kayplar : + %15
Ykteki kayplar : + %15
Bota deitirme oran : %0.5
(btn kademelerde)
Ksa devre gerilimi (Uk) : %10
(anma akmnda)
Botaki akm : %30
Toleranslar, aksi belirtilmedike, ana kademedeki ve anma deerlerindeki
toleranslardr.

3.2.1.2. Standartlar

Bu artname kapsamndaki transformatrlerin tasarm, imalat ve deneyleri, aada

belirtilen Trk Standartlar (TS) ve Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (IEC)
Standartlarnn yrrlkteki en son basklarna uygun olarak yaplacaktr.

TS IEC
267 60076-1 G Transformatrleri
10901 60076-2 G Transformatrleri Scaklk Art
10902 60076-3 G Transformatrleri Yaltm Seviyeleri ve yaltm(dielektrik)
deneyleri
10903 60076-4 G transformatrleri- Basamaklar ve balantlar
10904 60076-5 G transformatrleri- Ksa devreye dayanm yetenei
803 60214 Yk altnda kademe deitiriciler
595 60137 1000 Volttan yukar alternatif gerilimlerde kullanlan geit
izolatrleri
(buingler)
623 60296 Elektrik kesicileri ve transformatrler iin yaltkan yalar
3215 60354 Yal g transformatrlerini ykleme kurallar
8711 60551 Transformatr ve reaktrlerin grlt seviyelerinin lm

70
 - 60722 G transformatrleri ve reaktrlerin darbe gerilimi ve ama-
kapama darbe gerilimi deneyleri iin klavuz.

DIN42504 Teil 1 Anma gerilimi 123 kV'a kadar, 50 Hz, anma gc 2000-10000 kVA
bota veya ykte kademe deitiricili, fazl, yal g transformatrlerinin
karakteristikleri

DIN42508 Teil 1 Anma gerilimi 123 kV'a kadar, 50 Hz, anma gc 12500-80000
kVA, bota veya ykte kademe deitiricili, fazl, yal g transformatrlerinin
karakteristikleri

Transformatrlerin imalatnda kullanlan tm malzeme ve yardmc donanm da ilgili

IEC ve/veya TSE standartlarna uygun olmaldr.

E deer veya daha stn baka standartlarn kullanlmas durumunda bunlarn

ngilizce ya da Trke kopyalar teklifle birlikte verilecektir.

Ykselti : Malzeme Listesinde aksi belirtilmedike 1000 m

Ortam scakl
en ok : 45C
en az : -40C
24 saat iinde ortalama : 35C'nin altnda
Ortam hava kirlilii : Ar
Buzlanma : Snf 10, 10 mm
Rzgr basnc : 700 Pa (34 m/s rzgr hz)
Yer sarsnts
Yatay ivme : 0.5 g
dey ivme : 0.4 g
Sistem koullar
En yksek sistem gerilimi (kV) : 7.2, 12, 17.5, 36
Topraklama : Dorudan veya diren zerinden toprakl ntr
sistemi
Sistemin grnen ksa devre gc
7.2, 12, 17.5 kV'ta : 500 MVA
36 kV'ta : 1000 MVA

3.2.1.3. Soutma ekilleri

Transformatrlerin soutulmas tanka bal yal radyatrlerle salanr, soutma

sistemi malzeme listesine gre ONAN veya ONAN/ONAF tipte olacaktr. ONAN/ONAF
soutmal transformatrler, doal soutma (ONAN) durumunda, zorlamal soutma (ONAF)
durumundaki anma gcnn %80'ini salayacak ekilde tasarlanacak ve altrlacaktr.

Radyatrler sklebilir tipte ve tanka flanlarla balanm olacak ve ya giri

klarn kesecek vanalarla tehiz edilecektir. Bylece her grup radyatr, transformatr
devre d edilmeden veya tanktaki ya seviyesi drlmeden sklp taklabilecektir.
71
 Radyatrler tam-vakuma dayanacaktr. Her radyatrde kaldrma iin kancalar, ya ve
hava boaltma tapalar bulunacaktr.

Transformatrde, radyatrlerden herhangi birinin sklp alnmas halinde, belirtilen

scaklk artlarn gemeden artnamedeki ONAN ve ONAF tam g deerinde srekli
olarak almay salamak zere yedek bir radyatr bulunacaktr.

Radyatrler almada titreimler ve ya szntlar olmayacak ekilde tasarlanacaktr.

ONAN/ONAF soutmal trafolarda zorlamal hava dolam iin ilave edilecek
vantilatrler bina dnda altrmaya uygun, tam mahfazal ve d etkenlere kar korunmu
olacaktr. Pervaneler, yanllkla dokunmay nlemek zere, aralklar 25 mm'den byk
olmayan galvanizli bir tel kafes iine alnacaktr.

Vantilatrler ve tahrik motorlar yksek verimle ve dk grlt dzeyinde

alacaktr. Her vantilatr motoru, termik rle ile tehiz edilmi bir kontaktrle
altrlacaktr.

Vantilatr kumanda panosunda elle/otomatik kumanda iin seici anahtar

bulunacaktr. Otomatik altrmada, soutma tehizatnn balatma ve durdurma kumandas,
st ya scaklk termometresi vastasyla yaplacaktr.

Kumanda sisteminde yerinden ve uzaktan kumanda iin aadaki gstergeler ve

tehizat bulunacaktr;

Elle/otomatik kumanda seici anahtar pozisyonu

Soutma sistemleri serviste lambas
Bir veya daha fazla vantilatr servis d lambas
altrma ve durdurma butonlar

Kumanda ve koruma tehizat, transformatr tankna tutturulmu bir kumanda dolab

iinde bulunacaktr.

3.2.2. Bara Dzenei

Bara ayn gerilim ve frekanstaki elektrik enerjisinin topland ve datld nitedir.

Baralar elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanlan nitelerin birbiriyle
irtibatlarn salayan iletkenlerdir.

Bina tipinde kullanlacak baralar TSE standartlarna uygun olarak imal edileceklerdir.
Keskin ular yuvarlatlacaktr.

Lama baralar, akm tama kapasitesini ykseltmek, izolatrlere gelen tepe

kuvvetlerini azaltmak bakmndan dik olarak yerletirilecek ve bara balantlarnda
kullanlan izolatrler, kelepe ve dier malzemelerin montajnda gerekli hassasiyet
gsterilecek, baralarn kvrlmasnda keskin kelerden kanlacaktr.

72
 Bara irtibatlarnda devaml olarak yeterli temas basnc salanacak civatalar
taklmadan nce yzey temizlenecek ve ek yerlerinde hava rutubet bulunmayacaktr.

rtibatlarda kullanlan tm elik paralar ve cvatalar kadyimun kapl veya

galvanizlenmi olacaktr.

Bina tipi 36 kV sistemlerde baralar A faz krmz, B faz sar, C faz mavi olacak
ekilde boyanacaktr. Boyann azami yapma ve dayankllnn temini iin metalin temiz
boyanacaktr.

Resim 3.5: Bina tipinde kullanlan baralar

Alminyum lama baralar (120x10mm2 , 100x10mm2, 80x10mm2, 50x10mm2) ETIAL-

7E malzemesinde kalitesinde, kimyasal bileim limitleri uygun olmaldr.

Resim 3.6: Baralar

z direnci : 0.02848 ohmmm2/m

Kopma dayanm : 6-8 kg/mm2
Uzamas : %40-%50
Sertlii : 25-35 Brinel
Lama yzeyleri dzgn ve przsz, iziksiz ve apaksz olacaktr.

Baralar en az ek yaplacak ekilde yerletirilecektir ve ekler TEDAn uygun

grecei ekilde olacaktr.

Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan baralar tek bara sistemi ve ift bara sistemi
olarak iki ekilde karmz kmaktadr.

73
3.2.3. zolatrler

Orta gerilim alt sahasnda ve bina tipi trafo merkezinde elektrik hatlarnda kullanlan
iletkenlerin direklere tespitine yarayan, iletkenlerin hem tamada hem de toprak ile dier
iletkenlere kar izole etmeye yarayan ebeke malzemelerine denir. Yksek derecedeki
scakla dayanan porselen, cam ve epoksi reineden yaplr. Bina tipi trafo merkezlerinde
kullanlan izolatrler bara ve iletkenlerin tanmas, balants ve enerji iletim hatlarna
balantsnda kullanlr. Yapl tiplerine gre mesnet, zincir ve geit olarak yaplr.

a) b)
Resim 3.7: a) Bina i izolatrler b) Bina d izolatrler

3.2.4. Koruma Dzenei

Mahfaza, gerilimli blmlere eriilmesine ve temasa, hareketli blmlere

dokunulmasna, toz ve suya kar IEC 60529'a gre IP 23 koruma derecesini salanacaktr.

Transformatr blm :Transformatr blm; ilgili artnamelerinde boyutlar

verilen 1000 kVA anma gcnde, 3 fazl transformatrn ynetmeliklerde yer alan hususlar
dikkate alnarak yerletirilmesine uygun boyutlarda olacaktr. (Transformatr blmnde
genleme depolu, hermetik veya kuru tip trafo kullanlabilecektir. Bu nedenle bu trafolardaki
en byk boyutlar dikkate alnacaktr.) Blmn, transformatrn kk iine yerletirilip
karlabilecei boyutlarda tek veya ift kanatl bir kaps bulunacaktr.

Transformatrden olabilecek ya szma veya akntlarnda, yan mahfaza dna kp

topraa karmamas iin gerekli tedbirler alnacaktr. Teklif sahipleri yan dar atlmasn
salayacak tedbirleri ve gerekiyorsa atk ya toplama ukuruna ait resimleri teklifleriyle
birlikte vereceklerdir. Transformatr ray eksenleri arasndaki aklk 630 kVA iin 670 mm,
1000 kVA iin 820 mm olacak; ray tespit cvatalarnn konumlar ayarlanabilir olacaktr.

Orta gerilim blm: Orta gerilim blm ring ebeke anahtarlama tesisinin
yerletirilebilecei byklkte olacak, kumanda ve kablo balantlarnn kolayca yaplmasn
salayacak byklkte ift kanatl kaps bulunacaktr. OG blmn, terleme nedeniyle
meydana gelecek su damlalarndan korumak iin atda gerekli nlemler alnacaktr.

74
 Orta gerilim ring fiderlerinin kablo kesitleri imalattan nce Alc tarafndan
belirlenecektir. Kk temel resimlerinde kablolar iin braklmas gereken kanal veya
delikler gsterilecektir. Kablolarn tanka giri rakorlar ieriden sklebilir kapaklarla su
geirmez ekilde kapatlacak, rakorlarn kablo montajndan sonra da su geirmezlii
salanacaktr. Ayrca kablolarn sabitletirilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.

AG datm blm: AG blm, AG panosu ve AG kablo balantlarnn

yerletirilebilecei boyutlarda olacaktr. Blmn ift kanatl kaps bulunacaktr. Terleme
nedeniyle meydana gelecek su damlalarndan korumak iin, gerekli nlemler alnacaktr.

AG kablo kesitleri imalattan nce alc tarafndan belirlenecektir. Kk temel

resimlerinde kablolar iin braklmas gereken kanal veya delikler belirtilecektir. Kablolarn
tanka giri rakorlar ieriden sklebilir kapaklarla su geirmez ekilde kapatlacak,
rakorlarn kablo montajndan sonra da su geirmezlii salanacaktr. Ayrca kablolarn
sabitletirilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.

.
Resim 3.8: Koruma dzenei

aret plakalar ve tehlike ihbarlar: Trafo kk, aada belirtilen iaret plakalar,
tehlike ihbarlar, balant emalar, kullanma ynergesi ve amblem ile donatlacaktr. Plaka,
levha ve yazlar kolayca grlebilecek ve okunabilecek yerlerde bulunacaktr.

Trafo ve ksa devre koruma elemanlar da panoda bulunur. Gerekli olan koruma iin
balantlara dikkat edilecektir.

3.2.5. Kumanda Elemanlar ( alterler )

Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan kumanda elamanlar kesici ve ayrc olarak
iki gruba ayrlr.

Kesici: Orta gerilimli byk akm alterlerde, yk akmn ve ksa devre akmlarn
kesmeye yarayan cihazdr. Yap olarak faz kumandal olarak yaplr. Yk altnda akm
ekilirken sratli ve emniyetli ama ve kapama yapabilen alterlerdir. Kesicide arkn
sndrlmesi iin SF6 gazl olarak imal edilenler tercih edilir.

75
 Resim 3.9: Bina iinde kurulmu kesici

Kesicilerin, kumanda mekanizmasna yakndan elle kumanda verilecei veya elle

kurulabilecei gz nnde bulundurularak yerletirilmeleri yaplr.

Kesiciler 3 fazl kumanda mekanizmas ve btn yardmc donanm ve malzemelerle

birlikte komple nite olarak temin edilir.

Ayrc: Orta ve yksek gerilim sistemlerinde yksz iken ama ve kapama ilemini
yapar. Ama ve kapama ilemi gzle grlmektedir. Devreyi topraklama ilemi iinde
kullanlr.

36 kV ve daha aa gerilimde 3150Ae kadar olan ayrclar kutuplu nite halinde

bak, kontak ve terminalleri monte edildikleri asileri, klavuz ve mesnetleri kontrol ve
kumanda ksmlar, izolator ve dier izolasyon malzemeleri, mekanik ve elektromekanik kilit
tertibat ve dier yardmc donanm ile birlikte komple nite olarak kurulur.

Resim 3.10: Bina iinde kullanlan ayrclar

76
 Ayrclar kullanldklar merkezin zelliine, projelere gre yatay veya dey monte
edilecektir. Ancak hangi pozisyonda monte edilirse edilsin, baklar hem mekanik rijitlii,
hem de ksa devrede daha fazla skmay salayacak, zati arlk, ufak darbeler, titreimler
ve rzgr tesiri gibi sebeplerle alma meydana gelmemeli ve ayrca kontak temaslar da
muntazam olmaldr.

3.2.6. Topraklama Dzenei

Topraklama sistemi ilgili standartlar ve ynetmeliklere uygun olarak yaplr. Btn

tehizatn asilerinde topraklama iletkeni balantsna uygun, sktrmal tipte ve
standartlarda belirtilen apta bir topraklama civatas bulunacak ve toprak sembolyle
iaretlenir.

Topraklama iletkeni bakr olacak ve iletken kesiti, en az 35 mm olmak kouluyla,

akm younluu 160 A/mm deerini amayacak ekilde hesaplanr.

Resim 3.11: Topraklama balants

Genel olarak tanmas gereken akmn neden olduu termik ve mekanik zorlamalar
dikkate alnarak, topraklama sisteminin sreklilii salanr.

Topraklama devresinin d topraklama sistemine balants iin, topraklama

devresinin kolayca grlen ve eriilen bir noktasnda, topraklama direncinin llmesine
olanak salayacak ekilde tasarmlanm, en az 12 mm apnda ve 40 mm uzunlukta bakr
bir topraklama terminali/baras bulunur.

Metal mahfazalar ve ara blmeleri, beton kklerin elik iskeleti, kapak ve kaplar,
ana devreye ait tehizatn asileri, transformatr tank, AG panosu ereve ve mahfazas,
kablolarn metal siperleri ve topraklanmas gereken btn metal paralar dorudan veya
metal yap blmleri araclyla koruma topraklamas sistemine balanr.

77
3.2.7. Modler Hcreler

SF6 gaz ile yaltlm metal mahfazal hcre (MMH-gaz): Fiderlere ait anahtarlama
elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6
gaz ile yaltlmtr.

Kompakt tip ring ebeke anahtarlama nitesi (RMU): OG/AG datm

transformatrlerinin OG ring ebekelerinden beslenmesi ve korunmas ile OG ring ebekede
anahtarlama iin kullanlan ayn yapda birden fazla giri/k fiderlerinin bulunduu
kompakt ring niteleridir. Fiderlere ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama
ayrclarnn gerilim altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6 gaz ile doldurulmu ortak bir
kazan ierisinde olacaktr.

SF 6 gaz ile yaltlm metal mahfazal modler hcre (MMMH-gaz): Her bir fidere
ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim altndaki aktif blmleri
ve baralar SF 6 gaz ile doldurulmu bir kazan ierisinde olacaktr. Her hcre bir tip fider i
temsil eder. Baralar zel kablo konnektrleri ile birletirilerek yan yana dizilebilir. Birden
fazla hcrenin baralar birletirilerek OG ebekelerin beslenmesi ve korunmas iin
tesisler/niteler oluturulur.

SF6 gazl anahtarlama elemanlarn ieren metal-enclosed yapda modler niteler:

Yk ayrclar, kesici, ayrclardan oluur. niteler ehir ebekelerin OG/AG datm
merkezlerinin OG blmnde ve OG tketici veya datm merkezlerinde 36kV'a kadar
kullanlr. SM6 - 36 serisi teknik karakteristiklerine ek olarak kolay tesis ve iletme
zelliklerinin yan sra can gvenlii ile ilgili standartlara da uygundur.

a) b)
ekil 3.1: a) Modler hcre b) Modler hcrenin devreye balants

78
 Modler hcreler 750-1500 mm genilik (hcre tiplerine gre) 2250 mm ykseklik
1400 mm derinlik (taban oturma yzeyi). Bu kk boyutlar alan problemi olan tesislerde
veya kk transformatr kklerinde tesis etme kolayl salar. Kablo balants hcrenin
n blmnden yaplr. Btn kontrol ilemleri, basit ekilde hcrenin n tarafndan
gerekletirilir. Ayrca hcrelere amaca uygun olarak akm ve gerilim transformatrleri ve
gerekli malzemeler yerletirilebilir. Modler hcre birimleri aada verilen standart ve
artnamelere gre tasarlanr.

IEC 298, 265,129,694,420 ve 56 ilgili TSE standartlar

Dolap tipi modler hcreler (MMMH-gd): Hcrelerde kullanlacak baralar,

anahtarlama ve ayrma elemanlar (yk ayrclar, kesiciler, topraklama ayrclar) SF 6 gaz
iinde bulunur.

Yk ayrcl giri-k hcresi: Standart fider aadaki tehizatlardan oluur.

Baralar

Yk ayrcs

Kablo terminallerini ksa devre eden ve topraklayan topraklama ayrcs

Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii

buing

1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr (dii buinglere uygun)

Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontrolunu salayan
gerilim kontrol prizleri

79
 ekil 3.2: Modler hcre

Yk ayrc + sigorta bileii koruma hcresi : Standart fider aadaki

tehizatlardan oluur:

Baralar,
Yk ayrcs+sigorta bileii
Sigortalarn kaynak ve yk tarafn ksa devre eden ve topraklayan iki ayr
topraklama ayrcs, (NOTa baknz)
3 () adet akm snrlayc YG sigorta,
OG/AG datm trafosunun zati korumalar iin atrma bobini ve yardmc
kontaklar
Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii
buing,
1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr, (dii buinglere uygun),
Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontrolunu salayan
gerilim kontrol prizleri

Malzeme listesinde istenmi ise;

Transformatrn primer korumas iin ar akm ve toprak koruma rlesi

(toroidal tip akm trafolar/akm alglayclar ile birlikte)

NOT: Yk ayrcs+sigorta bileiinde sigortalarn kaynak ve yk taraflarn ksa

devre eden ve topraklayan iki ayr topraklama ayrcs bulunacaktr. Sigorta deitirme
ilemi srasnda operatr hibir tehlikeye sokmayacak tasarma sahip olmas kouluyla
sigortalarn sadece bir tarafndan topraklanmas da kabul edilebilecektir.

80
 Kesicili k hcresi: Standart fider aadaki tehizatlardan oluur:
Baralar
Ayrc
Kesicinin kaynak tarafn ksa devre eden ve topraklayan topraklama ayrcs
Kesici (Kesme ortam vakum)
Kablo terminallerini ksa devre eden ve topraklayan Topraklama Ayrcs (
NOT:1e baknz.)
3 () adet toroidal tip akm transformatr/akm alglayclar, (NOT:2ye
baknz)
Koruma rlesi, (NOT:3e baknz.)
Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii
buing
1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr, (dii buinglere uygun),
Ikl tip gerilim gstergesi ve faz srasnn hcre dndan kontroln salayan
gerilim kontrol prizleri
Hcrenin transformatr koruma hcresi olarak kullanlmas halinde trafonun
zati korumalar iin sinyal lamba kutusu, (yardmc rleleri ile birlikte)

Yk ayrcl bara balama/ayrma hcresi: Standart fider aadaki tehizatlardan

oluur:
Baralar
Yk ayrcs
Ana baraya giri ve k balantlarnda kullanlacak toplam 6 (alt) adet dii
buing
1 takm (3 adet) ana bara balama konnektr, (dii buinglere uygun)
Malzeme listesinde istenmi ise;
Yk tarafn ksa devre eden ve topraklayan topraklama ayrcs.

3.2.8. AG Panolar

G trafosunun alak gerilim k fiderinden sonra tketicileri besleyecek fiderlerin

balantsnn yaplmas iin kullanlan panolara AG panolar denir. AG panolar ierisinde;
alterler, akm trafosu, sayalar, sigortalar ve her faz iinde ayrca sigorta grubu ve alter
bulunmaktadr. AG panolar satan yaplr. Bar sayalarn ve akmlarn ektii deeri
grmek iin sayalar iin cam bir ekran, akm ve gerilim deerleri iin ise l aletleri
kapnn stne monte edilir. n yzeyleri kapal ve arka yzeyleri ak olarak imal edilir.

81
 Resim 3.12: AG panosunun baraya balants

Pano zemine ve birbirlerine cvatalarla balanacaklar. Panolarn zerinde kaldrma

halkalar bulunacaktr. Baralar paslanmaz vidalarla balantlar yaplacaktr. Panolar
topraklama hattna balanmaldr. AG datm panosu teknik artnameye uygun olacaktr.
Malzeme listesinde aksi belirtilmedike, panoda 1 adet ana giri kesicisi, 6 adet 3 fazl
besleme k ve 1 adet sokak aydnlatmas k tesis edilecek, ayrca i ihtiyata
kullanlmak zere yardmc klar bulunacaktr. Oluabilecek mekanik titreimlerin
sndrlmesi iin pano tespitinde gerekli nlemler alnacaktr.

3.2.9. Trafo Merkezi Aydnlatma Sistemi

OG Anahtarlama, transformatr ve AG datm blmlerinin ierisi ayr ayr

aydnlatlacaktr. Aydnlatma iin, AG panosundaki 220 V.AA gerilimle arj edilen malzeme
listesinde belirtilen yardmc servis gerilimine uygun bakmsz, kuru tip ak-redresr grubu
tarafndan beslenen zel aydnlatma lambalar kullanlacak ve ait olduu blmdeki
anahtarla kumanda edilecektir.

Ak- redresr grubu, AA gerilim kesildiinde btn lambalar ( i aydnlatma

lambalar ve arza gsterge lambalar) yanarken en az 4 saat sreyle besleme yapabilecek
kapasitede olacaktr.

Devrenin beslenmesi iin belirtilen i ihtiya kna aadaki devreler balanlr:

Her bir hcre iin 1 fazl g prizi , (10 A kapasitede)

aydnlatma devreleri

Balantlarda;
Priz devrelerinde en az 2,5 mm,

Aydnlatma devrelerinde en az 1,5 mm kesitli bakr iletkenli kablolar kullanlr.

Harici evre iin aydnlatma armatrleri 125w AA civa buharl lamba kullanlacak.

82
3.2.10. Trafo Bina Havalandrma Sistemi

Kkn havalandrma sisteminin tasarmnda; standartlarn belirtilen evre scakl ve

gne nm gibi d etkenlerle mahfaza ierisindeki transformatr, cihazlar, baralar,
kablolar ve akm tayan dier blmlerdeki g kayplar nedeniyle meydana gelecek
scaklk artlar dikkate alnacaktr.

Datm transformatrleri, soutmann yeterli olarak saland zel hcrelere

yerletirilir. Hcrede oluan sy, doal soutma yoluyla darya atabilmek iin
transformatrn altnda ve stnde yeterli byklkte havalandrma aklklar bulunmaldr.
Transformatr st ya ve sarg scaklk artlarnn standart ngrlen deerleri
10K'den fazla amamas,

AG datm panosu balant noktalar ve AG kablolar civarndaki scaklk

artlarnn 20 Knin stne kmamas salanmaldr.

ekil 3.3: Trafo binasnda havalandrma sistemi

Havalandrma sisteminin tasarmna ilikin hesaplar ve resimler teklifle birlikte

verilecektir. TS EN 61330a gre mahfaza snf, 10 olacaktr.

Trafo binasnn belirlenen yerlerine gerekli fan taklarak hava ak salanabilir.

Otomatik scakl takip eden bir kontrol devresi ile bu salanabilir.

Yangn sndrme dzeni: Yangn sndrme malzemeleri bir kede hazr

bulundurulmal ve gerekli zamanlarda kontrol salanmaldr. Duman dedektrleri ile yangn
bildirim tesisi kurularak oluabilecek yangn iin tedbir alnr.

83
3.3. Bina Tipi Trafo Montaj
3.3.1. Trafo Hcresi

a) zellii: Orta gerilimi alak gerilime dren g trafosunun yerletii alana denir.
htiyaca bal olarak sa ve betonarmeden yaplr. Kapal bir mekn olarak tasarlanr.
Kaplar trafonun rahat geebilecei ekilde tasarlanr. Kaplar darya alacak ekilde
monte edilir. Trafo yandan dolay oluabilecek yangn iin blm ierisinde bir yangn
tp bulundurulmaldr.

Resim 3.13: Trafo hcreleri

b) Standartlar : Transformatr blm; standartlarda boyutlar verilen 1000 kVA

anma gcnde, 3 fazl transformatrn ynetmeliklerde yer alan hususlar dikkate alnarak
yerletirilmesine uygun boyutlarnda olur.. (Transformatr blmnde genleme depolu,
hermetik veya kuru tip trafo kullanlabilecektir. Bu nedenle bu trafolardaki en byk
boyutlar dikkate alnr). Blmn, transformatrn kk iine yerletirilip karlabilecei
boyutlarda tek veya ift kanatl bir kaps bulunacaktr.

Transformatrden olabilecek ya szma veya akntlarnda, yan mahfaza dna kp

topraa karmamas iin gerekli tedbirler alnacaktr. Teklif sahipleri yan dar atlmasn
salayacak tedbirleri ve gerekiyorsa atk ya toplama ukuruna ait resimleri teklifleriyle
birlikte vereceklerdir.

c) Montaj ray zellii: Trafonun hcreye yerletirilmesi ve montaj iin kullanlan

paraya denir. Genellikle demir profilden yaplr. Boyutlar ise kullanlan trafonun gcne
gre deimektedir. Zemine daha nce vidalarla monte edilir sonra transformatr
yerletirilir. Transformatr ray eksenleri arasndaki aklk 630 kVA iin 670 mm, 1000
kVA iin 820 mm olacak; ray tespit cvatalarnn konumlar ayarlanabilir olmaldr.

84
3.3.2 Trafo Montaj

Trafoyu montaj yerine getirirken dikkat edilecek hususlar

Transformatrleri, yala dolu ve tekerlekleri sklm olarak tanrlar. Tama iin,

ounlukla zel bir ambalaj gerekmez. Sadece, buinglerin ve kapak zerindeki krlabilecek
paralar ahap bir sandkla korunmaldr.

Hava kurutucu olan transformatrlerde tama srasnda hava kurutucu transformatre

monte edilmemitir. Doldurma azna delikli conta konmutur. Transformatr kapann
altna devreye alrken hava kurutucusu olmayan transformatrlerde daima delikli conta
bulundurulmaldr. Tama srasnda oynamamas iin transformatr ara kasasna tespit
edilmelidir. Tamada gerekli zen gsterilmeli, ara 50km/saatten hzl seyretmemeli, ar
sarsntlardan kanlmaldr. Transformatrlerin indirilmesi ve yerlerine yerletirilmesi
srasnda da dikkatli olunmas, her trl hasar olaslna kar nlemlerin alnmas
gerekmektedir.

Transformatrler monte edilecei yere ulatnda gzden geirilmeli; tama srasnda

herhangi bir hasarn olup olmad kontrol edilmelidir. Boyas bozulan blgeler zaman
geirilmeden temizlenerek boyanmaldr. Kk ya kaaklar varsa, bunlar contal
balantlarnn hafife sktrlmasyla nlenebilir. Transformatrn indirildii yerdeki
ortam scakl gz nnde tutularak ya seviyesi kontrol edilmelidir; gerekiyorsa rutubeti
alnm ya eklenmelidir.

Trafo montaj ara gereleri

Trafo montaj esnasnda kullanlacak ara gereler aaya karlmtr.

Kaldra

Ak ve yldz anahtar takm

Matkap

Kaynak makinesi

Balant baralar

Balant vidalar ve klemensleri

Megger

Ya ( ihtiya halinde)

Balant papular

Balant kablolar

l aleti (Ohmetre)
85
 Trafo montaj ilem sras

Bina tipi trafo merkezinin trafo hcresine yerletirilecek trafo montaj ilemi aadaki
sraya gre takip edilecektir.
Ya dolu olarak tanan trafonun d grntsne baklr herhangi bir hasar olup
olmadna, boya kalkmsa bozuk olan yer boyatlr.

Ya kaann olup olmadna baklr. Ya kaa sz konusu ise civatalar

sklarak contalardan oluabilecek kaak nlenir.

Ya seviyesi kontrol edilir. Ya eksik ise ya tamamlanr.

Hava kurutucusu varsa, silikajel kontrol edilmeli; 2/3 kadar renksiz ise
deitirilmeli veya hava kurutucusu talimatnda aklanan yntemle
aktifletirilmelidir.

Hava kurutucusunun ya kabna, belirtilen seviyeye kadar ya doldurulur.

Transformatrler tama esnasnda tekerlekleri karlm olarak tanr. Bu

yzden tekrar tekerlekler taklr.

Vin yardmyla trafo hcresinin kapsndan trafo belirlenen raya yerletirilir.

Balantlara gemeden nce Megger yardmyla sarglarn birbirine ve kazana

gre yaltm kontrol edilir. Yaltm uygun olan trafo iin elektriksel
balantlara geilir.

Balantlar iin uygun anahtar ve takm alnz.

YG gerilim iletkenleri YG buingine balanr.

AG baralar da AG buing balantl pabulara balanr.

Bu balantlar yaplrken vidalarn gevek olmamasna dikkat edilir.

Trafoya koruma rleleri balants yaplr.

Topraklama iletkenini trafonun topraklama elemanna balants yaplr.

Trafo devreye alnr

Deerlerden anormal bir durum olup olmad kontrol edilir.

86
 Trafo montajnda dikkat edilecek hususlar

Montajdan nce gerekli gvenlik tedbirleri alnmaldr. Yukarda belirtilen ilem

basamaklar takip edilir. YG ve AG gerilim buinglerin balantlarna dikkat edilmelidir.
Yaltm yanda bir azalma varsa tamamlanmaldr. Tama esnasnda trafoya hasar
verilmemesine dikkat edilecektir. Trafo yerleim alan ve aralklar; kontrol aamasnda
kiilerin rahat geebilecekleri mesafe aralklar braklr. Boyas bozulmu yerler ihmal
edilmeden boyatlmaldr.

3.3.3. Bina Tipi Trafo Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri

Bina tipi trafo merkezlerinde gerekli kontroller ve bakm onarm iin yaplan gerekli
mdahalelerde personelin orta gerilime kar korunmas iin yaltm amac olarak izole hal
ve izole sehpas kullanlr. Bunlar :
zole Hal Kullanm
Tanm: OG kapal altlarda, hcrelerde ve panolarn bulunduu yerlerde yaplacak
almalarda toprakla yaltarak alann gvenliini salayan gvenlik malzemesidir.

Yaps: st dzeyi kaymayacak ekilde baklava dilimli olan veya trtkl ekilde olan,
elastomer ve yaltkan ( kauuk, poliretan vb.) malzemelerden imal edilmi en az 1 m
genilii olan haldr.

Teknik zellikleri
Hallar en az 1 m genilikte olmaldr.

Hallarn st yzeyi kaymay nleyici baklava dilimi veya trtkl olmal, ayrca
elastomer ve izole malzemeden retilmelidir.

Hallarn 3 mm kalnlkta olanlar 3 mm 40 kVa kadar olanlar minimum 4

mmlik et kalnlnda olmaldr.

Hallarda retim hatas olarak, hava kabarc, yrtk, atlak, iplik dokuma, , vb.
yaltkanl azaltc etkenler olmamaldr.

Hallarn 3 mm kalnlkta olanlar 30 kVluk, 4 mm kalnlkta olanlar 40 kVluk

test gerilimine dayankl olmaldr.

Hallar sya, neme ve aside kar dayankl olmaldr.

Resim 3.14: zole hal

87
 zole Sehpa Kullanma
Tanm: OG alt tesislerinde gerilim altnda yaplacak operasyonlarda, toprakla,
alan arasnda yaltkanlk salayan gvenli malzemesidir.

Yaps: Sklp taklabilir veya sabit 4 aya bulunan 50x50 cm veya 60x60 cmlik
platformdur. Sehpann platformu ve ayaklar tamamen yaltkan malzemeden imal edilmeli ve
iletme geriliminin iki kat yaltkanla sahip olmaldr. Montajnda kesinlikle ivi ve vida
gibi iletken malzeme bulunmamaldr.

Teknik zellikleri:
Sehpann platformu 50 x 50 cm veya 60 x 60 cm kare zeri kaymayacak ekilde
yivli olmal, emprenye edilmi aatan yaplm ise maksimum aralk 4 cmlik
zgara eklinde olmaldr.

Platformun aa olmas halinde 1. kalite kuru ( frnlanm ) tahtadan, budaksz,

aacn lifleri dorultusunda kesilmi ve her para bakalitli vernikten ( emprenye
edilmi) geirilmi olmaldr.

Sehpann her paras sya, neme ve suya kar dayankl olmaldr.

Tek para olmayan sehpalarn platform ve ayaklarn montajnda kesinlikle

iletken malzeme ( ivi, vida ) kullanlmamaldr.

Sehpa iletme geriliminin iki kat yaltma sahip olmaldr.

Sehpann zerine kldnda neresine baslrsa baslsn dengesi

bozulmamaldr.

Sehpann tasarmnda, ayaklarn d yan kenarlarndan geen dik dzlem ile

platformun kenar arasndaki mesafenin en az 4 cm olmasna dikkat edilmelidir.

Sehpann yere basan ularna kaymay nleyecek ekilde yaltkan pabular

giydirilmelidir.

Sehpa 85 kglk bir insan tayacak salamlkta olmal ve maksimum arl

da 5.5 kg gememelidir.

Sehpa zerine 85 kg bir kii ktnda platform merkezindeki esneme 2 mmyi

gememelidir.

88
 Resim 3.15: zole sehpas

Kilitleme Tertibat
Blmlerin, yeter byklkte, basnca dayankl, menteeli, da doru alan ve
kilitlenebilir kaplar bulunacaktr. Kaplar burulma, erilme ve kasntya kar dayankl,
salam bir yapda olacak ve kapal konumda ieriye gemesini nlemek iin kasa zerinde
geni yzeylere dayanacaktr. Hcrelerin nnde tel kafesli kaplar kullanlacaktr.

Resim 3.16: Kilitleme tertibat

3.4. Bina Tipi Trafo Balantlar

3.4.1. Trafo Bina Enerji Giri, k Balantlar

Trafo binalara elektrik enerjisi iletim hatt orta gerilim olarak giri yapar gerekli
hcrelerden getikten sonra alak gerilim olarak k yapmaktadr. Burada kullanlan
iletkenler ve balantlar havai hat veya yeralt hatlar ile gerekletirilmektedir.

Trafo Binasna Enerji Giri k ekilleri

Hava hatt ile: zolatrler yardmyla tanan iletkenler gerilim deerine

bal olarak hava aralklar braklarak bina dna monte edilen
izolatrler yardmyla bina ierisine alnarak orta gerilim barasna
balanr.

89
 Resim 3.17: Direk ile trafo binas arasndaki hava hatt balants

Ayrca izolatrler zerinde ark boynuzlar da kullanlmaktadr.

Yer hatt ile: Hava artlarndan etkilenmemek ve estetik adan daha

gzel bir grnt elde etmek iin, iletim hatlar ve trafo giri klar
gnmzde yeralt kablolar ile denme balanmtr. Hava hatlar daha
nce projelendirilmi ekilde kanallar kazlarak trafo binasnn bulunduu
alana getirilerek, bina iine tanr. eri alnan iletken orta gerilim
baralarna balanr. Balantdan sonra projeden belirlenen aamalardan
sonra alak gerilim ebekesine balanarak devresini tamamlar.

Resim 3.18: Trafo binasnn yeralt kablosu ile balants

Enerji Giri k letken zellii

Yeralt hatt ve hava hatt ile denen iletkenlerin zellikleri birbirine gre farkllklar
gstermektedir.

90
 Hava hattnda kullanlan iletken: Hava hatlarnda alminyum rgl
iletken kullanlmaktadr. Bakra gre daha hafif ve daha ucuzdur.
Alminyum rgl hava hatt iletkenlerin orta ksmna elik rgl teller
yerletirilerek kopma dayanm artrlmtr. Yani alminyum
iletkenliinden, elik tellerin mekaniksel dayankllndan
yararlanlmtr. Bu iletkenlerde, rgl alminyum iletkenlerde olduu
gibi damarlar tabakalar halinde ve bir eksen etrafnda sarlr. ki veya
daha fazla tabakal iletkenlerde katlar birbirine zt ynde sarlr. Orta
gerilimde kullanlan iletkenler 3 AWG (swallow), 1/0 AWG (Raven) ve
3/0 (Pigon) tipi iletkenler kullanlr.

Yeralt hattnda kullanlan iletken: Yeralt kablolar bakr ve

alminyum iletkenli olarak 1-15kV kadar protodur, 1-154kVa kadar
protothen- x yaltkanl kablo kullanlr. Yeralt orta gerilimde protothen-x
kablolar bilhassa tercih edilir. Protethen x enerji kablolarnda stn
vasfl bir yaltkan maddesidir. Organik peroksit katksyla yksek
molekll saf polietilenden imal edilir.

Bu kablolar bakr iletkenli apraz bal polietilen ( XLPE ) yaltkanl, bir veya
damarl, her damara bireysel olarak siperlenmi, PVC d klfl olarak temin edilecektir.

Enerji giri, k balant ilem sras:

Yeralt iletim hatt ile hava hatt balant ilem sras farkl olmaktadr.
Yeralt iletim hatt ile balant yapldnda aadaki ilem sras uygulanr.
o Projeye uygun iletkenin binaya giri yaplacak yeri tespit edilir.
o Duvarda delik veya yeraltnda kanal kazlr.
o Daha nceden ekilmi olan kabloyu yap iine alrken, boru iine
alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk elastik silikon ya da
benzeri bir madde ile doldurulmaldr.
o Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular
kullanlmaldr.
o O.G. kablolarna dahilde ve harite kablo bal taklr.
o Gerekiyorsa ek balants yaplr.
o Kablo balklar, kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde
olmaldr.
o Kanal st ve dier ksmlar kapatlr.

Hava hatt ile ekilmesi:

o Projeye uygun iletkenin binaya giri yeri tespit edilecektir.

o letkenin giri yapacak duvar ksm delinmelidir.
o Gerilime uygun boluk brakarak izolatrlerin destekleri
taklmaldr.
o zolatrler desteklere monte edilir.
o Direkten gelen kablo izolatre monte edilir.

91
 o Ark boynuzlar taklr.
o Balantlar tekrar kontrol edilir.
o Bina ii balants iin izolatr destei duvara monte edilir.
o zolatre iletken balants yaplr.
o Baralar montaj edilir.
o Krlan yerler gerekli malzeme ile kapatlr( imento veya al).
o Balantlar kontrol edilir.
o Malzemeler toplanr.

Enerji Giri, k Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar

letken balantlar ve montajlar yaparken aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

Temelleri salam ekilde tespit etmeden elektrik balantlar yaplmayacak.

Her ie balamadan nce gerekli gvenlik tedbirlerini alnz.

Hava hatt izolatrleri balarken, hava aralklarnn mesafesi hava artlar dikkate
alnarak braklmaldr. Nem, rzgr vb.

Kullanlan malzemeler dnya standartlar ve TSE standartlarna uygun olmaldr.

Vida balantlar gevek kalmamaldr.

AG kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal

kullanlmayabilir.

Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr.

Ekler, mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn nlemeli ve iyi bir
elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir.

Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve

zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz ya da borular iine alnmaldr.

Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka elik borular
nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas
durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr.

Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme
klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme gerilmesi bakr iletkenler iin 5
kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3 kg/mmyi gememelidir.

92
 Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir.
Bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu
nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir.

Ak havada denen kablolar olabildiince gne nlarnn etkilerinden

korunmaldr.

Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna ya da duvarlara tutturulan delikli
tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi
tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm
kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala
denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm
kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar
yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve
orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise
en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr.

Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en
kk aklk 7 cm'den az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda
kablolar arasnda aklk gerekmez.

3.4.2. Trafo Balantlar

3.4.2.1. Trafo balant kablo ve iletken zellikleri

Transformatr fiderleri iin 50 mm kesitli, bir fazl bakr iletkenli, XLPE yaltkanl
kablolarn (uygun boyda kablolar malat tarafndan temin edilecek, 7.2-17.5 kV'luk
RMU'lar iin 17.5 kV'luk kablo kullanlacaktr) balantsna uygun olan tam yaltlm ve
topraklanm fili tip yksek gerilim kablo konnektrleri (screened plug-in type separable
connectors) temin edilecektir.

Ring ebeke fiderleri iin, 240 mm iletken kesitine kadar, bir veya fazl, bakr
iletkenli, XLPE veya PVC yaltkanl kablolarn kkte kullanlmas ngrlen OG
anahtarlama tesisine balants iin gerekli tam yaltlm ve topraklanm fili tip kablo
konnektrleri kullanlacaktr.

Transformatrn AG datm panosuna balants, imalat tarafndan seilecek sayda

ve uygun boylarda, 240 mm2 iletken kesitli, tek fazl, bakr iletkenli, PVC veya XLPE
yaltkanl kablolarla malat tarafndan yaplacak ve AG panoya balantsndan sonra
gerekli sabitletirme dzenei temin edilecektir. Sabitletirme dzeneinde kullanlacak
malzemeler antimanyetik zellikte olacaktr.

Ntr hatt balants 120 mm2 iletken kesitli kablolarla yaplacaktr.

AG taraf ise alminyum baralar yardmyla gerekli balant yaplacaktr.

93
 Resim 3.19: AG ve OG iletkenlerin trafoya balants

3.4.2.2. Trafo Balant Yntemi lemi

Trafo binasnda bulunan g trafosunun balants yaparken izlenecek ilem sras

aadaki gibidir:
Balant iin gerekli anahtarlar hazr bulundurulacaktr.

OG iletkenine balant pabucu taklacaktr.

Gerekli izolatr bal taklr.

letkenin gevek kalmamas iin gerekli desteklere irtibat salanacaktr.

OG iletkeni trafonun OG buingine tespit edilir.

Uygulanacak skma basncna dikkat edilmelidir. nk buinglerde atlamalar

oluabilir.

AG baralarndan getirilen alminyum lamaya uygun ekiller verilir.

AG baras gerekli desteklerle sabit ettirilir ( Bunun iin izolatrler kullanlr).

AG buingine iletken balanr.

Vidalarn gevek kalmamasna dikkat edilir.

94
3.4.2.3. Trafo Balantsnda Dikkat Edilecek Hususlar

malat tarafndan kablolarn RMU'ya balants yaplacak ve trafoya balantsndan

sonra gerekli sabitletirme dzenei temin edilecektir. Sabitletirme dzeneinde
kullanlacak malzemeler antimanyetik zellikte olacaktr. Ayrca nakliye srasnda bota
kalan kablolarn sallanarak kk ierisinde arpmalarna engel olacak nlem alnacaktr.

Kablolarn trafoya balants, trafo buingine uygun olarak, yaplacaktr.

Vida balantlarnn gevek olmamasna dikkat edilecektir.

3.4.3. Trafo Topraklanmas

3.4.3.1. Topraklama Elemanlarn zellii

Topraklanmas istenen makinenin, cihazn veya tesisin toprak ile iletken bir balant
salanmasna yarayan elemanna topraklama elektrotu veya sadece topraklayc denir.
Topraklayclar genellikle suni olarak yaplrlar baz zel hallerde tabii topraklayclardan
yararlanlr. Topraklayc daima yeraltna gmlr, bu bal topraklama iletkeni (veya
topraklama baras) aracl ile makine ya cihaza veya tesise balanr. Bylece topraklama
tesisinden gelen akm topraa geirilir.

Topraklaycnn tesisinde en nemli hususu elektrotun her yerinde toprakla iyi temas
etmesini salamaktr. mkn olduu taktirde topraklayc, zemin suyu ile temas etmelidir.
Buna karlk topraklayann dorudan doruya gl veya nehir suyuna konmas uygun olmaz.
Zira bu sularda maden tuzlar az olduundan bunlarn iletkenlikleri dktr. Kuru zeminde
killi ve benzeri topraklar dikkatle dvlerek sktrlr. Kumlu ve benzeri topraklar su ile
slatlr. Yaylma direncinin kk olmasn salamak amacyla topraklaycnn civarnda ta
ve akln bulunmamasna dikkat edilir.

Aada trafo merkezlerinde kullanlan trafo malzemeleri belirtilmitir.

erit topraklayclar: Bunlar en az 3mm kalnlnda ve 100 mm2 kesitinde

galvanizli demir eritten yaplr bundan baka yuvarlak iletkenler veya rgl tellerde bu
maksatla kullanlabilir. erit topraklayclar ok derine gmlmezler. Bu yzden yzey
topraklayc da denir.

ubuk topraklayclar: Bunlar ekseriya bir cm apnda elik borudan veya edeer
profil elikten yaplr ve zemine dik olarak aklr. ubuk topraklaycnn uzunluu 3-5 m
kadardr ve st ucu 50 cm kadar toprak altnda kalr. ubuk topraklayclar olduka derine
indiklerinden yazn zemin kurusa dahi topraklayc daima topraklayclk grevini yerine
getirir. Bu topraklayclara derin topraklayclar da denir.

95
 Levha topraklaycs: Levha topraklayc gemi yllarda ok kullanlan ve
gnmzde nemini tamamen kaybeden bir topraklayc eididir. Levha topraklaycda
belirli bir yaylma direnci elde etmek iin baka cins topraklayclara gre ok daha fazla bir
malzemeye ihtiya vardr. nk topraklayc levhann eritlere ayrld kabul edilirse
bunlar karlkl olarak akmn topraa gemesine engel olurlar. Onun iin topraklayc
levhaya tarak ekli vermekle ayn yaylma direnci saland halde levha zemine dik olarak
yerletirilir. Eer paralel olarak yerletirilirse ancak st yzeyi tesirli olur. Topran kmesi
ile levhann alt bolukta kalabilir.

Levha topraklayc ile levha arasnda boluk olmamal, toprak ile her yerde iyi temas
etmeli ve topran zgl direnci az olmaldr. Bunun iin topraklayc civarnda topraa
kmr tozu veya korozyona yol amayacak iyi bir tuz eriyii ilave edilir. Doldurulduktan
sonra toprak dvlerek sktrlr. Levha boyutlar istenen en kk yaylma direncine gre
tayin edilir. Genellikle levha topraklaycs 3 mm kalnlnda 1mm*1000 mm boyutlarnda
masif veya delikli galvanizli, bakr kaplamal satan yaplr. Bunun st kenar, donma
derinlik snr olarak kabul edilen derinliin 1 m altnda olacak ekilde yerletirilir. Levha
topraklaycsnn pahal olmas ve yaylma direncinin byk olmas gz nne alnrsa bugn
bunun yerine daha ziyade erit ve ubuk topraklaycnn kullanldn grrz.

3.4.3.2. letme Topraklamas Yapma

Elektrik tesislerinde iletme aralarnn aktif ksmlarnn topraklanmasna iletme

topraklamas denir letme topraklamas, iletme akm devresinin topraa kar potansiyelin
belli bir deerde bulundurulmasna yarar, bu nedenle iletme akm devresi ile toprak arasnda
direk bir balant yaplr. Bu yzden toprak, iletme akm devresinin bir ksmn tekil eder
ve zerinden akm geer. letme topraklamas, topraklanan noktay toprak potansiyelinde
tutar. Gerilim altnda bulunan tesis ksmlarnn iletme topraklanmasna balanmas ile
bunlar srekli ve geici olarak topraklanr. Bylece ar gerilimler nlenir veya
snrlandrlm olur. Koruma topraklamasndan yalnz hata halinde bir akm getii halde
iletme topraklamas zerinden arzasz durumda dahi bir akm geebilir. letme
topraklamas fonksiyon bakmndan koruma topraklamas ile yakndan ilgilidir. nk
koruma topraklamasnda bir fazl toprak temas devresini iletme topraklamas zerinden
tamamlayarak bir fazl toprak ksa devresine dnr.

letme topraklamasnda normal topraklama direncinden baka bir diren bulunmaz

ise buna dorudan(direk) topraklama, topraklama omik, endktif veya kapasitif bir diren
zerinden yaplrsa dolayl(endirek) topraklama denir.

Ynetmelik hkmlerine gre alak gerilim tesislerinde topraa kar gerilimin 250 V
zerine kmasna msaade edilmez. Bu nedenle ebekenin yldz noktas topraklanr.
220/380 V'luk bir alak gerilim ebekesinde yldz noktas topraklanrsa, her bir faz hattnn
topraa kar gerilimi 220 V olur. Yldz noktas topraklanmam olsayd, bir fazn toprak ile
temas etmesi halinde dier iki fazn topraa kar gerilimleri 380 V olurdu. Bu da
ynetmelie aykrdr. Transformatrlerin yldz noktalar direkt olarak veya sndrme
bobini zerinden topraklanmaktadr. Sndrme bobini yldz noktas ile topraklayc arasna
konur. Bir fazl bir toprak arzasnda arzasz fazlarn gerilimleri topraa kar deiimlerin

96
meydana gelmesini nlemek iin gerekletirilir. Dolaysyla ar gerilimlerin gelmesine
engel olunur.

Transformatrlerin yldz noktasnn direkt olarak topraklanmas yksek gerilim

tesislerinde iletme ve koruma topraklamasnn gerilim deeri 125 Vtur.

Resim 3.20: letme topraklamasnn trafoya balants

3.4.3.3. Koruma Topraklamas Yapma

Canllar tehlikeli temas ve adm gerilimlerine kar korumak amac ile tesislerin
iletme akm devresine ait olmayan, fakat yaltm hatas veya ark tesiri ile gerilim altna
girebilen ve canllarn temas edebilecei iletken ksmlarn topraa balamak iin yaplan
topraklama tesislerine "koruma topraklamas" denir.

Elektrik tesislerinin, makinelerin ve cihazlarn iletme akm devresi ile ilgili olamayan
madeni gvdeleri ve muhafazalar, daima tesisi kullanan kiiler tarafndan temas edilebilir.
Bunun gibi iletken ksmlar, gerilim altnda bulunan tesis ksmlarnn altnda
bulunduklarndan, yaltm hatas ile veya ark ve kaak akmlar tarafndan potansiyel altna
girebilir. Bu durumda hatal tesise temas eden veya tesisin civarnda bulunan alann hayat
tehlikeye girer. Sz konusu tesise ait iletken ksmlar topraklanacak olursa, tesisin durumuna
gre devre kesilir. Tehlikeli olan bu akmlar baka yollardan topraa iletilir veya hata
gerilimleri tehlike snrnn altnda tutularak tehlikeli durum nlenir.

Koruma topraklamas, temasa kar koruma olmayp daha ok tehlikeli temas ve adm
gerilimlerine kar korumadr. Koruma topraklamas sadece canllarn hayatn korumak iin

97
gerekletirilir. Buna karlk tesislerin ve iletme aralarnn korunmas iin iletme
topraklamas vardr.

Ynetmeliklere gre alak gerilim tesislerinde, topraa kar gerilimin 65 volttan

byk olduu tesislerde temas gerilimine kar koruma nlemlerinin alnmas ve her bir faz
hattnn topraa kar 250 volttan daha yksek gerilimde olmas art koulmutur.

Koruma topraklamas direncinin tayin edilmesinde, hata akmnn tesiriyle bunun

zerinde 65 volttan daha byk bir gerilim dm srekli olarak meydana gelmez. Hata
yeri sigortalarla, otomatik anahtarlarla yeteri kadar ksa bir zaman iinde otomatik olarak
kesip ayrlr. Bylece 65 volttan daha byk bir gerilim meydana gelmez ya da srekli olarak
kalmaz.

Yldz noktas topraklanm bir transformatr tarafndan beslenmi bir alak gerilim
ebekesine bal bir motor ve R fazndan toprak ksa devresi olmas halinde ksa devre
akmnn yolu gsterilmitir. Ayrca ar akm kesen cihazlarn kesme akmlarnn nominal
orann veren "k" katsaylar verilmitir.

3.4.3.4. Topraklama Balantlarnda Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklama sistemi ilgili standartlar ve ynetmeliklere uygun olarak yaplacaktr.

Btn tehizatn asilerinde topraklama iletkeni balantsna uygun, sktrmal tipte
ve standartlarda belirtilen apta bir topraklama cvatas bulunacak ve toprak sembolyle
iaretlenecektir.

Topraklama iletkeni bakr olacak ve iletken kesiti, en az 35 mm olmak kouluyla,

akm younluu 160 A/mm deerini amayacak ekilde hesaplanacaktr.

Genel olarak tanmas gereken akmn neden olduu termik ve mekanik zorlamalar
dikkate alnarak, topraklama sisteminin sreklilii salanacaktr.

Topraklama devresinin d topraklama sistemine balants iin, topraklama devresinin

kolayca grlen ve eriilen bir noktasnda, topraklama direncinin llmesine olanak
salayacak ekilde tasarmlanm, en az 12 mm apnda ve 40 mm uzunlukta bakr bir
topraklama terminali baras bulunacaktr.

Metal mahfazalar ve ara blmeleri, beton kklerin elik iskeleti, kapak ve kaplar,
ana devreye ait tehizatn asileri, transformatr tank, AG panosu ereve ve mahfazas,
kablolarn metal siperleri ve topraklanmas gereken btn metal paralar dorudan veya
metal yap blmleri araclyla koruma topraklamas sistemine balanacaktr.

98
 Resim 3.21: Topraklama hatt

Topraklama iin a ebeke sistemi kullanlacak ve ilgili yerlere ve an evre

noktalarna ve toprak alt kesime noktalarn azaltmak iin projelerine uygun olarak
topraklama kazklar aklacaktr. Topraklama ebekesinin toprak alt birleme noktalar
cvatal, klemens veya zel kaynakla yaplabilecektir. Toprak alt balant noktalar ziftle
kaplanacaktr. Yalnz bir cvata ile yaplan balant eklinde en aa M10 cvata
kullanlacaktr. Toprak alt klemensleri bakr olacaktr. Topraklama a ebekesinin cihazlara
ve elik yapya olan irtibat dorudan doruya ana ebekenin irtibat noktasnda kt
yaplmas eklinde olacaktr.

Toprak st tm cihaz irtibatlarnda kzl klemens kullanlacak, kroe

kullanlmayacaktr.

Topraklama ebekesinde kullanlacak iletken kesiti en az 95 mm2 rgl bakr iletken,

toprak ubuu ise kesintisiz 2,5 m boyunda minimum 22mm apnda 3m bakr elik
olacaktr. Cihazlar topraklama ubuklarna mmkn olduu kadar en ksa ve dz eklinde
balanacaktr.

3.5. Kuvvetli Akm Tesisler Ynetmenlii

Bu ynetmelik, elektrik kuvvetli akm tesislerinin kurulmasnn, iletilmesinin ve
bakmnn can (insan hayat) ve mal emniyeti bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin
hkmleri kapsar.

Aadaki tesisler bu ynetmeliin kapsamna girmez:

Elektrik Tesisleri ynetmelii kapsamndaki tesisler,
Elektrikle ileyen tatlara ilikin besleme ve cer hatlar,
Maden iletmelerindeki elektrik tesisleri.

99
 Ancak, elektrikle ilgili teki ynetmeliklerde kart bir hkm bulunmadka bu
netmelik hkmleri uygulanr.

lgili Trk Standartlar bu ynetmeliin tamamlayc ekidir. Ynetmelikte bulunmayan

hkmler iin EN, HD, IEC, VDE gibi standartlar gz nne alnr.

elimeler durumunda sralamaya gre ncelik verilir.

Herhangi bir tesisin bu ynetmelik kapsamna girip giremeyecei konusunda bir

kararszlk ortaya karsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn bu konuda verecei karar
geerlidir.

Bu Ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn Tekilat ve

Grevleri Hakknda Kanunun 28 inci maddesine gre hazrlanmtr.

Bu Ynetmelik yeni kurulacak tesislere ve kurulu tesislerde deiiklie urayacak

ksmlara uygulanr.

Bu Ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas yerel koullar nedeniyle

zorluklar, ya da teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl'na yaplacak gerekeli bavuru zerine, Bakanlk yalnzca o bavuru
iin sz konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir.

a) Trafolarla lgili Ynetmelik Maddeleri

nc Blm

Topraklamalar, Koruma Yntemleri, Sigorta, Minyatr Kesici ve Kesiciler

Topraklamalar ve Koruma Yntemleri

Madde 8-a) Topraklamalar ve endirekt temasa kar dier koruma yntemleri:

Elektrik kuvvetli akm tesislerinin topraklanmasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii hkmleri uygulanr. Endirekt temasa kar ebeke tiplerine gre
uygulanabilecek dier koruma yntemleri ve ebeke tip snflamalar iin Elektrik
Tesisleri Ynetmelii'nde belirtilen ilgili hkmler de gz nne alnr.
Sigorta, minyatr kesici ve kesiciler

Madde 9- Tesislerdeki elektrik donanmlarnn ar akmlara kar korunmas genel

kural olarak sigortalarla ya da kesicilerle yaplacaktr. Sigortalar minyatr kesiciler ve
kesiciler bulunduklar yerde ulalabilecek en byk ksa devre akmn gvenlikle
kesebilecek deerde seilmelidir. zerine tel sarlarak kprlenmi veya yamanm
sigortalar kullanlmamaldr.

Ar akmlara kar koruma dzeni, arza olduunda tehlike altnda kalan iletkenlerin
akmnn kesilmesini salayacak biimde yerletirilmelidir. Buna karlk topraklanm

100
sistemlerde, ar akmlara kar koruma dzeninin almas srasnda topraklama tesisleri
sistemden ayrlmamal; topraklama tesisleri direnci ykseltilmemelidir.

Bu tip aygtlarn kabul grm, tarafsz (akredite edilmi) laboratuarlardan alnm

btn tip deney raporlarnn bulunmas gereklidir.

Drdnc Blm
Kuvvetli akm elektrik aygtlar

Aygtlarn ark ve kvlcmlardan korunmas

Madde 10- Kuvvetli akm elektrik aygtlar, kullanlmalar ya da iletilmeleri srasnda

oluacak ark ve kvlcmlar, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olmayacak biimde yaplmal ya
da dzenlenmelidir. Bu durum kullanlan her aygt iin yrrlkteki TS'da (yok ise srasyla
EN, HD, IEC, VDE'de) belirtilen tip deneyleri ile dorulanm olmaldr.

Kesici, ayrc ve yk ayrclarnn konumlar

Madde 16- Kesiciler ve ayrclar ak konumlarnda her trl hava koullarnda,

devreyi tam ve gvenli bir biimde ayrm olmaldr. Burada ana kontaklarn konumlarnn
gzle grlmesi art deildir.

Bu aygtlarn ak ve kapal konumlar gvenli bir dzenle konum gstergesi ile fark
edilmelidir.

zellikle son konumlar yanlmaya yer vermeyecek biimde iaretlenmelidir.

Aygtlarn koruma topraklamasna balanmas

Madde 18- Kuvvetli akmla alan metal gvdeli elektrik aygtlarn ve koruyucu
kutularn topraklama iletkenine balamak iin bir dzen bulunmaldr.

Aygtlar zerindeki yazlar

Madde 19- Btn kuvvetli akm aygtlar, l transformatrleri, l aletleri ve

sigortalarla birlikte tm devre kesme aygtlar zerinde, bunlarn ilgili standartlarda belirtilen
iaretleme bilgilerini ak olarak gsteren silinmez ve bozulmaz, kolayca grlebilen ve
anlalabilen yazlar ya da iaretler bulunmaldr.

Beinci Blm
Elektrik Tesisleri
Tesislerin dzenlenmesi

Madde 20- Tesisler gerek iletme, gerekse onarm ve bakm iin ksa srede abuk ve
gvenle izlenebilecek biimde ak olarak dzenlenmelidir. Btn nemli tesis blmlerine
ve aygtlara kolayca ulalabilmeli, bunlar zorluk ekilmeden yerlerine konulabilmeli ya da
yerlerinden karlabilmelidir. Ayn tesiste deiik gerilim ve akm trleri bulunursa bunlarla
101
ilgili tesis blmleri olabildiince ayr gruplar halinde toplanmal ve yer bakmndan da
birbirinden ayrlmaldr.

Tesisler arza, onarm ve bakm nedeniyle eitli blmlerin devre d olmas

durumunda da iletmenin olabildiince kesintisiz srebilecei biimde blmlere ayrlarak
dzenlenmelidir. Devre d edilen tesis blmleri ya da aygtlar uygun ve kolayca
grlebilecek ayrma dzenleri ile gerilimsiz duruma getirilebilmelidir.

Tesisler yaplrken, gelecekteki genilemeler ve yapm ileri srasnda iletmenin

srecei gz nnde bulundurulmaldr.

Yanabilen gereler

Madde 22- Yanabilen gereler, yangn ve duman tehlikesi oluturmayacak biimde

dzenlenerek ya da yanmayan bir rt ile kaplanarak kullanlabilir. Elektrik tesisleri iinde
tesise bitiik konut vb. gibi blmler dnda, aatan yaplm gere kullanlmaz.

Konutlarda ve baka iler iin kullanlan yaplarda zellikle yal transformatrn

bulunduu blmler teki yap blmlerinden atee dayankl ve kabilecek bir yangnn
yaylmas nlenecek biimde ayrlmaldr. Tm kaplar mahal dna alacak ynde ve elik
satan yaplmaldr ve transformatrlerin i arzalarna kar hzla etkili olan koruma
dzenleri kullanlmaldr.

Aydnlatma

Madde 23- Btn tesis blmleri olabildiince gn ile iyi biimde

aydnlatlmaldr. Ayrca bu blmlere yeterli ve dzgn dalml elektrik aydnlatma tesisi
yaplmaldr. Elektrik aydnlatma tesisinden yararlanlamayan durumlarda manevra ve
denetleme yerlerinde tehlikesizce dolaabilmek ve gerekli almalar yapabilmek iin zel
aydnlatma tesisleri kurulmaldr.

Yaplan aydnlatma tesisi, YG. hcreleri ve AG pano odalarnda en az 250 Iux,

transformatr odalarnda en az 150 Iux aydnlk dzeyini salamaldr. Transformatr
merkezlerinde her bir mahalde yeterli sayda (en az bir adet) akmlatrl acil durum
lambas veya yeterli kapasitede akmlatr var ise akden beslenen aydnlatma lambalar
bulunmaldr. Sz konusu lambalar srekli insan bulunan yerlerde enerji kesintilerinde
otomatik devreye girecek ekilde yaplmaldr. Dier yerlerde lambalar uygun bir tedbirle
manuel olarak yanmaldr.

Demelerin yapl

Madde 24- Hareket eden makine paralar ve gerilim altndaki tesis blmlerinin
yaknndaki demeler, insanlarn kaymasn ve tkezlemesini nleyecek biimde
yaplmaldr. Bu olamyorsa gerilim altnda olan ya da hareket eden tesis blmlerine
dokunmay nlemek iin ayrca koruyucu nlemler alnmaldr. Yzey kaplamalar
tozlanmaya neden olmayacak malzemelerden yaplmaldr. Demede bulunan yksek

102
gerilim kanallarnn kapaklar herhangi bir arza srasnda oluan i basnla yerlerinden
frlamayacak ekilde monte edilmelidir.

Yksek gerilim tesislerinin bulunduu yerlerin baka iler iin kullanlmamas

Madde 25- Yksek gerilim tesislerine ayrlan ve iletilmekte olan yerler, gvenlik iin
gerekli olan (manevra ubuu, izole eldiven vb.) gerelerden baka eyalar depolamak iin
ya da baka bir amala kullanlamaz.

letme ve bakm aygtlar

Madde 26- letmede kullanlan (manevra ubuklar, sigorta pensleri, yaltkan

eldivenler, yaltkan sehpalar gibi) btn aralar standardnda belirtildii srelerde, yoksa
imalatnn ngrd srelerde denetlenip bakm ve onarm altnda bulundurulmaldr. Bu
denetlemeler kalc bir ekilde kayt edilmelidir.

Bir tesis blmnde eitli byklkte gerilimler bulunuyorsa, yanllklar nlemek

iin bu gibi aletlerin en yksek gerilime gre yaplm olan kullanlmaldr.

Bakm ve onarm

Madde 27- Tesislerin ve aygtlarn teknik belgelerinde belirtilen aralklarda bakm ve

onarmlar yaplmaldr. Yaplan bakm ve onarmlar kalc bir ekilde kaydedilmelidir.

Elektrik iletme aygtlarnn yerletirilmesi ve korunmas

Madde 28- Elektrik iletme aygtlarnn iletme, bakm ve onarmlar tehlikesizce

yaplabilecek biimde yerletirilmelidir. letme grevlilerinin alrken zerinde durduu
yerler ve geitler her zaman bo braklmaldr.

Elektrik iletme aygtlar ve koruma dzenleri, aralarnda 250 volttan fazla gerilim
bulunan blmlere ayn anda ve rasgele dokunulmasn nleyecek biimde tesis edilmelidir.

Elektrik iletme aygtlarnda yangn kmas ve yaylmas uygun dzenlerle

olabildiince nlenmelidir.

Yaltlm yksek gerilimli iletme aygtlarnda alak gerilimli blmler

Madde 29- Topraa kar yaltlm olarak kurulan yksek gerilimli makine ve
aletlerle temasta bulunan alak gerilimli devreler, grdkleri i ve dzenlenmeleri
bakmndan yksek gerilimli tesis blmleri gibi ilem grmelidir.

Bu madde zellikle doru akml seri makinelere, dorultmalara (redresrlere),

salara (kondansatrler) vb. uygulanr. Topraa kar yaltlm olarak kurulan makinelerin
yaknnda alrken, zellikle tanlabilir el lambalar, bklgen kablolar, vin zincirleri
vb.nin elle kullanlmasnda dikkatli olunmaldr.

103
 Akmlatrler ve bulunduu yerlerin havalandrlmas

Madde 30- Akmlatrlerin kullanlmas gerektiinde bakm gerektirmeyen veya

kuru tip akler olmas zorunludur. Aklerin kapasiteleri, besledikleri tketicilere iletmenin
gerei olan sre kadar yetebilecek ekilde olmaldr.

Kuru tip aklerin kullanld yerlerde havalandrma iin ek bir nlem alnmasna
gerek yoktur ve ayrca ak odas bulundurulmas gerekmez. Mevcut kurun asit
akmlatrlerin mrleri tamamlandnda yerlerine bakm gerektirmeyen veya kuru tip
akler tesis edilmelidir.

Kurun - asitli akmlatr odalarnn zellikleri

Madde 31- Kurun - asitli akmlatr odalar kuru haval, serin, sarsntsz olmal ve
olabildiince scaklk deimelerinin etkisinden uzak bulundurulmaldr. Akmlatrler ok
yksek ya da alak ortam scaklklarna kar korunmaldr.

Kurun - asitli akmlatr odalar olabildiince don tehlikesinden uzak olmal, stma
gerei duyulmamaldr. Kurun - asitli akmlatr odalar hi bir ekilde ak ate ya da
kzarm cisimlerle stlmamaldr.

Kurun - asitli akmlatr birimlerinin birbirinden farkl biimde snmalar da

nlenmelidir. Dardan kolayca ulalabilen, rnein insanlarn gelip getii yollara ak
olan akmlatr odalarnn pencereleri sk rgl tel kafes ya da telli camla korunmaldr.

Kurun - asitli akmlatr odalarnda kaplar ve pencereler darya doru almaldr.

Kaplar, pencere ereveleri, duvarlar, tavanlar akmlatr yerletirilen deme ve dzlkler
elektrolit etkisine kar dayankl olmaldr. Gerektiinde bu etkiye kar koruyucu boyalar
kullanlmaldr.

Kurun - asitli akmlatr odalarndaki elektrik tesisleri iin nemli ve benzeri yerlere
ilikin iletken, kablo ve elektrik iletme gereleri kullanlmaldr. Bu yerlerde akkor telli
lamba ve su geirmez tip armatr kullanlmal, kvlcm yapabilen kollektrl vantilatrler
kullanlmamaldr.

Anahtar, priz vb. gibi iletme srasnda alevlenmeye sebep olabilecek, kvlcm karan
elektrik aralar akmlatr odalarnn darsna konulmaldr.

Kurun - asitli akmlatr odalarnda amonyak gibi zararl gazlar

bulundurulmamaldr.

Kurun - asitli akmlatr bataryas iin gerekli gerelerin konaca bitiik bir blme
olmal ve burada lavabo bulunmaldr.

Akmlatrlerin bulunduu yerler tercihen doal havalandrmann yeterli olabilecei

biimde yaplmaldr.
104
 Pencere, kap vb. ile havalandrma iin gerekli hava salanamazsa, akmlatr
tesislerinin byklne gre kvlcm yapmayan vantilatr, havalandrma borular ya da
kanallar vb. gibi yapay havalandrma dzenleri kullanlmaldr. Bu boru ve kanallar
elektrolit etkisine kar dayankl olmal, duman bacalarna ya da ateli (ocak, vb.) yerlere
ak olmamaldr.

Yap iindeki tesislerin yaplmas

Madde 35-a) Havadaki en kk aklklar:

1) Yap iindeki yaltm yetenei deneyleri yaplm balama (anahtarlama)

tesislerinde kullanlacak en kk aklklar, izelge - 1'de gsterilmitir.

izelge 1: Yap iindeki balama tesislerinde kullanlacak en kk gvenlik aklklar

A
Un Um ao a A1 A2 B C
(kV) (kV) (mm) (mm) H (mm)(mm) (mm) (mm)
(mm)
0,4 1 60 72 2500 72 102 172 500
3 3.6 77 95 2500 95 125 195 500
6 7.2 105 130 2500 130 160 230 500
10 12 140 170 2500 170 200 270 500
15 17.5 180 220 2500 220 250 320 500
30 36 320 390 2620 390 420 490 590
60 72.5 600 720 2900 720 750 820 920
154 170 1330 1600 3630 1600 1630 1700 1800

Un: Anma gerilimi (fazlar aras)

Um: zin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (fazlar aras),

ao: Gerilim altndaki paralarla topraklanm blmler arasndaki en kk aklk

olup, bu aklk (ao = 7,5 Um + 50mm)dir.

a: Gerilim altndaki paralar arasndaki (fazlar aras) en kk aklk

(a = 1,2 ao)

H: Geitler zerinde gerilim altndaki korunmam tesis blmlerinin zeminden en

kk ykseklii (H = ao + 2300 mm, en az 2500mm)

A: Ak ya da her taraf rtl tesislerdeki dolu duvar ve kaplar iin

gvenlik aklklar (ekil 2)

A1: letken olmayan rtler (sert kat vb.) iin A1 = a,

105
 A2: En az 1800 mm yksekliinde iletken rt (sa vb.) ya da "C"de akland gibi
hcre kapsnn arkasnda ayrca tel kafes ya da ta bulunursa A2 = a + 30 mm,

B: En az 1800 mm yksekliinde tel kafes dzenler ve tel kafes kaplar

kullanlrsa gvenlik aklklar (B = a + 100 mm) (ekil 2),

C: En az 1000 mm yksekliinde demir parmaklk ya da ykseklii 1800mm'den

kk tel kafes ve kap dzenleri kullanlrsa gvenlik aklklar (C = a + 200 mm, en az
500 mm) Fabrikada yaplm ve denenmi olan tesislerde yaltm yetenei istenilen deerde
ise, en kk (ao) ve (a) aklklarnn salanmas zorunlu deildir.

2) Asenkron alabilen ve yaltm gerilimleri ayn olan tesis blmleri arasndaki

aklklar en az izelge 1'deki (ao) deerlerinin 1,2 kat olmaldr.

Fabrikada yaplm ve denenmi olan tesislerde, yaltm yetenei istenilen deerde ise,
en kk aklklarn salanmas zorunlu deildir.

3) Gerilimleri farkl tesis blmleri arasndaki aklklar izelge 1'deki daha byk
gerilimlere ilikin deerlerin en az 1,2 kat olmaldr.

4) Aygtlarn ya da izolatrlerin balant noktalarnn topraa olan aklklar izelge

1 deki (ao) aklklarndan kk olursa aadaki (i ve ii)'deki hkmler uygulanmaldr.

i) Deney gerilimine gre boyutlandrlm olan aygtlar ve izolatrler, denenmi

balant yerlerine bunlara ilikin montaj talimatna gre balanmaldr.

ii) Yaltm yetenekleri rnein model deneyi ile dorulandnda, zellikle yaltc ara
paralarda ve yaltlm iletkenlerde daha kk aklklar kullanlabilir.

b) Geitler ve kaplar:

1) Geitlerin genilii:

Geit ve giri yerlerinin genilii, rahat hareket etmek ve gereleri tamak iin yeterli
olmaldr. Geit genilikleri izelge2'de verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda
dzenleri, ayrma noktalarnda bulunan arabal balama tesisleri gibi knt yapan paralar
geitleri daraltmamaldr.

Topraa kar gerilimi 250 volta kadar olan tesislerde izelge2'deki deerler 20 cm
kadar azaltlabilir.

Byk tesisler iin geni geitler salk verilir.

Tam kapal tesislerin arkasndaki montaj yerlerinin duvar ile akl en az 60 cm

olmaldr.

106
 nden mdahaleli tam kapal sistemler, basn boaltma dzeni varsa duvara tam
olarak dayandrlabilir.

2) Geitlerin ykseklii:

i) Kilitli elektrik iletme yerlerinde geitler zerindeki gerilim altndaki plak,

korunmam blmlerin yerden ykseklii en az izelge1'deki (H) kadar
olmaldr.

ii) Kilitli yap tipi elektrik iletme yerlerinde herhangi bir koruma dzeni yoksa,
topraklanm izolatr taban demirinin st kenar yerden en az 2300 mm ykseklikte
olmaldr.

3) Kilitli elektrik iletme yerlerinin klar ve kaplar:

i) k ve kaplar, tesis ierisinde bulunan ve tehlikeli durumlarda darya

k salayan yolun uzunluu 20 m'den fazla olmayacak biimde
dzenlenmeli ve koridorlarn her iki yanna da k kaps yaplmaldr.

Sabit merdiven ve kayma dzenleri kullanlabilir. Gerilimleri 60 kV ya da daha byk

olan yap iindeki tesislerde, tehlikeli durumlarda darya kmay salayan ve uzunluu 40
m'yi amayan k yollar kullanlabilir.

ii) Kap kilitleri, grevli olmayan kimselerin girmesini nleyebilecek fakat

tesisin ierisinde bulunanlarn buradan ayrlmasna engel olmayacak biimde
yaplmaldr.

Bu koul, yap giri kaplar ve tehlikeli durumlarda darya k salayan kaplar

dardan ancak gvenli anahtar (yuval deil) yardm ile alabilirse yerine gelmi saylr.

Bu kaplar dardan kilitlenmi olsalar bile, ierden anahtar kullanlmadan bir mandal
ya da benzer bir basit dzen ile kolayca alabilmelidir.

iii) Kap nndeki alan genel trafie aksa, kaplar atee dayankl ya da
yanmayan gerelerden yaplm olmaldr.

iv) Kaplarn serbest ykseklii en az 200 cm ve serbest genilii en az 70 cm

olmaldr.

iv) Havalandrma delikleri, gerilim altndaki blmlere dokunmay ve yabanc

cisimlerin ieriye girmesini nleyecek biimde yaplmaldr.

107
 izelge2: Yap iindeki tesislerde en kk genilikler (F)
Geit genilii
Geit ya da giri yerlerinin
kullanlma amac Geitin bir Geitin iki
tarafnda gerilim tarafnda gerilim
var. (mm) var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile altrma (manevra) F3= 1200 F4= 1400

c) Hcreler, balama dolaplar, tablolar vb.

Balama (alt) dolaplar, balama tablolar vb. tesis blmlerindeki tm gei ve giri
elektrik iletkenleri ok ak ve anlalabilir biimde balanmal ve kolayca zlebilmelidir.
Balant ular kolayca denetlenebilmelidir.

Her taraf kapal olan ve ykseklii 220 cm'den az olan hcreler, balama dolaplar,
balama ereveleri vb.'nin st blmleri kapal olmaldr.

d) Dokunmaya ve rasgele dokunmaya kar korunma:

1) Yap iindeki tesisler grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimlerde kilitli

olarak yaplmaldr.

2) Koruma dzenleri ile gerilim altndaki plak tesis blmleri arasnda izelge 1'deki
(A), (B), ya da (C) gvenlik aklklar braklmaldr.

2) Tesis blmlerinde alma srasnda alan kiilerin tesis blmlerinde alrken

korunmas iin tesisler koruma dzenleri uygulanabilecek biimde yaplmaldr.

Yukarda belirtilen koruma iin yaltkan levhalar kullanlmas halinde bunlar yanl
ilemlerde (arpma gibi) durumlar tehlikeli olarak deimeyecek biimde tespit edilmelidir.
Levhalar gerilim altndaki paralara dorudan doruya temas etmemelidir.

3) Arza etkilerine kar korunma:

zerine balama aygtlar taklan ereveler ve balama dolaplar yanc gerelerden

yaplmamaldr. Ara blmeler ve rtler de g tutuabilen ve nem emmeyen (almayan)
gerelerden yaplmaldr.

Yaltlm bara uygulamalarnda yaltkanlar burada belirtilen hususlara uygun

olmaldr.

a) Ksa devre etme ve topraklama:

108
 k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donatm hcre iindeki teki
aygtlar topraklamyorsa, gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamak
iin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler
braklmaldr. Hcrelere girmeden topraklama salanabilmelidir. Hcre kaps balama
srasnda ak olabilir.

b) Aydnlatma ve havalandrma:

Tesislerin aydnlk iddeti en az 250 lux olmal, nemi giderilmeli ve damlamalar

nlenmelidir. Aydnlatma ve havalandrma tesislerinin iletkenleri, olabildiince arktan
tehlike grmeyecek biimde yerletirilmelidir. Ayrca acil durum aydnlatmas yaplmaldr.

zerinde allmas ya da bakm yaplmas zorunlu olan tesis blmleri (lamba

armatrleri gibi) teknie uygun olarak ve dikkat edildiinde alanlar iin yksek gerilimli
tesis blmlerine hi bir dokunma tehlikesi bulunmayacak biimde kurulmaldr.

c) aretler ve uyarma levhalar:

Bara sistemleri, hcreler, klar ve teki nemli tesis blmleri yeter sayda ak ve
kolay okunulabilecek biimde iaretlenmelidir. Hcre sistemlerindeki iaretler, hcre
kaplarnn ak ve kapal oluuna gre kolayca grlecek ve kartrlamayacak bir biimde
taklmaldr.

plak iletkenler uygun biimde iaretlenmelidir. letkenlerin tantc renkleri TS 6429

da ngrld gibi olmaldr. Baralarn tamamen boyal olmasna gerek yoktur. Bu
Ynetmelikte istenilen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb. tesislere kolayca
okunulabilecek biimde yerletirilmelidir.

Yaltkan ubuk (stanka) ve kskalar, gerilim denetleme aletleri, topraklama ve ksa

devre etme dzenleri kolayca girilebilen kuru bir yerde saklanmaldr.

h) Manevralar srasnda ters beslemeyi nlemek ve gvenlii salamak bakmndan

manevra srasna gre kilidi zlen kilitleme dzenlerinin (Loop interlock) kullanlmas
tavsiye edilir.

i) Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei

sresini mteakip en fazla iletme gerilimi 36kV'a kadar (36kV dahil) olan,
yeni yaplacak yksek gerilim tesislerinde, ilgili standarda uygun bu standartta
ngrlen tm tip deneyleri yaplm, metal muhafazal tip
hcreler/anahtarlama ve kumanda tesisleri kullanlacaktr.

Ak hava tesislerinin yaplmas

Madde 36-a) Havadaki en kk aklklar:

109
 1) Ak havadaki tesislerde kullanlacak en kk aklklar izelge 3'te gsterilmitir.

2) Asenkron alabilen ve yaltm gerilimleri ayn olan tesis blmleri arasndaki

aklklar en az izelge 3'teki (ao) deerlerinin 1,2 kat olmaldr.

izelge 3'te kullanlan harflerin anlamlar:

Un: Anma gerilimi (fazlar aras),

Um: zin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (fazlar aras),

ao: Gerilim altndaki paralarla topraklanm blmler arasndaki en kk aklk (ao

= 7,5.Um +50mm, fakat en az 100mm)

a: Gerilim altndaki paralar arasndaki (fazlar aras) en kk aklk (a = 1,2 ao mm,

fakat en az 100 mm),

H1: Gerilim altndaki blmlerin zeminden en kk ykseklii (H1 = ao + 2400mm,

fakat en az 2500mm),

H2: Arazi, cadde vb. yerlerde gerilim altndaki blmlerin zeminden en kk

ykseklii (H2'ye ilikin deerler izelge8'den alnacaktr.),

A: D tel itlerle aygtlar arasndaki en kk gvenlik akl (A = ao + 1800 mm).

Bu aklk ierisinde 6 m'den daha az ykseklie gerilimli blmler konamaz.

B, C: Dorudan doruya zemine konulan yksek aygtlarla evrelerindeki koruma

dzenleri (engeller) arasndaki en kk aklk (ekil-4).

En az 1800 mm yksekliinde koruma dzenleri kullanlrsa B = ao + 100 mm, fakat

en az 600 mm olmaldr. En az 1000 mm Yksekliinde koruma dzenleri kullanlrsa C =
ao + 1250 mm olmaldr.

110
 izelge3.1: Ak hava anahtarlama tesislerinde kullanlacak en kk gvenlik aklklar

Un Um ao a A B C
(kV) (kV) (mm) (mm) H1 (mm) (mm) (mm)
(mm) H2
(mm)
3 3.6 100 100 2500 1900 600 1350
6 7.2 105 130 2500 1910 600 1360
10 12 140 170 2550 1940 600 1390
15 17.5 180 220 2580 1980 600 1430
30 36 320 390 2720 2120 600 1570
60 72.5 600 720 3000 2401 700 1850
154 170 1330 1600 3730 3130 1430 2580
220 250 1930 2320 4330 3730 2030 3180
380 420 3200 3840 5600 5000 3300 4450

3) Yaltm gerilimleri farkl tesis blmleri arasndaki aklklar, izelge 3'teki en

byk yaltm gerilimlerine ilikin (ao) deerlerinin en az 1,2 kat olmaldr.

4) Aygtlarn ya da izolatrlerin balant noktalarnn topraa olan uzaklklar,

izelge3 teki (ao) aklklarndan kk olursa aadaki gibi davranlmaldr:

Deney gerilimine gre boyutlandrlm olan aygtlar ve izolatrler, denenmi balant

yerlerine bunlara ilikin montaj talimatnamesine gre balanmaldr. Tesis gerilimsiz
duruma getirilmeden (B) ve (C) aklklar ile belirlenen alanlara girilemez.

b) Tesisler iindeki geitler ve geit yollar:

1) Geit ve benzeri yerlerin genilii:

Geit ve geit yollarnn genilii rahat almak ve gereleri tamak iin yeterli
olmaldr. Geit genilikleri izelge 4'te verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda
dzenleri, kumanda dolaplar gibi knt yapan paralar geitleri daraltmamaldr.

Byk tesisler iin byk geitler salk verilir.

2) Geitlerin ykseklii:

Koruma dzenleri it ve dierleri iin izelge 3'te verilen ykseklikler, tesislerin

bulunduu yerdeki olaan kar ykseklikleri, bunlarn koruma deerini nemli biimde
azaltmazsa, geerlidir.

111
 izelge 3.2: Ak hava tesislerinde en kk geit genilikleri (F)
Geit genilii
Geit ya da giri yerlerinin
kullanlma amac Geitin bir Geitin iki
tarafnda gerilim tarafnda gerilim
var. (mm) var. (mm)
Denetleme F1= 1000 F2= 1200
El ile altrma (manevra) F3= 1200 F4= 1400

i) Yrnlen yzeyler zerinde korunmam, plak ve gerilim altnda bulunan

blmlerin yerden ykseklii, evreleri itle evrilmemise en az
izelge3'teki (H1) kadar olmaldr (ekil-3).

ii) Tesisteki aygtlarn tanabilmesi iin gerilim altndaki blmlerle aygtn en

yksek noktas arasnda en az izelge 3'teki (a0) akl braklmal, fakat bu
aklk 500 mm'den kk olmamaldr.

iii) evresi bir koruma dzeni ile evrilmemi bir aygtn topraklanm bir izolatr
taban demirinin st kenar, btn gerilimlerde yerden enaz 2300 mm ykseklikte
bulunmaldr.

c) Dokunmaya ya da rasgele dokunmaya kar korunma:

1) Ak hava tesisleri grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimde kilitli olarak

yaplmaldr.

2) itle evrilmi tesisler ierisindeki koruma dzenleri: Dolu duvarlar ve tel kafes
dzenler en az 1800 mm ykseklikte olmaldr.

3) Tesisler ierisindeki koruma alan (ekil 4): Tesisteki aygtlarn evresindeki

koruma dzeni (rgl tel, parmaklk vb.) ile aygtlar arasnda izelge3'teki (B) ve (C)
gvenlik aklklar braklmaldr.

4) Ak hava tesislerinin d iti ve koruma alan

i) Ak hava tesislerinin evresi, zerinde yksek gerilim tesislerine kar

uyarma levhas bulunan ve ykseklii en az 1800 mm olan bir itle
evrilmelidir.

ii) Ak hava tesislerinin giri kaplarna dilli anahtar ya da gvenli anahtarlar ile
alan kilitler ve uyarma levhalar taklmaldr.

112
 iii) Ak hava tesislerinde d itin ierisinde izelge3'e gre gvenlik aklklar
olan bir koruma alan braklmaldr. (ekil 5, 6, 7'deki taranm alanlar)

Dorudan doruya zemine konulan aygtlarn d ite olan uzakl izelge3'teki (C)
deerinden kk olamaz. Fakat tesis gerilimsiz duruma getirilmeden taranm alana
girilemez.

iv) D it ile yanndaki aygt arasnda bir geit bulunursa, aygt ile d it arasnda (B1
+ F) ya da (C2 + F) akl braklmaldr.

5) Her yan kapal tesis ve iletme aralar iin it yaplmas gerekmez.

d) Ksa devre etme ve topraklama:

k hatlarn topraklayan topraklama donatm, hcre iindeki baka aygtlar

topraklamyorsa, topraklama ve ksa devre etme dzenlerinin balamaya ya da aygtlar
zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler braklmaldr.

e) Mesnetler, iletken donanmlar, izolatrler:

Mesnet ve portallarn dayanm hesab ile ak hava balama tesislerinde germe iin
kullanlan ekmeye zorlanan iletken donanmlarnn, izolatrler ve izolatr balant
paralarnn boyutlandrlmas hava hatlar iin uygulanan ilkelere gre yaplr.

d) Aydnlatma:

Tesislerin aydnlk seviyesi en az 60 lux olmaldr. Aydnlatma tesislerinin iletkenleri,

olabildiince arktan tehlike grmeyecek biimde denmelidir.

zerinde allmas ya da bakm yaplmas zorunlu tesis blmleri (lamba armatrleri

vb.) teknie uygun olarak ve alanlar iin yksek gerilimli tesis blmlerine hi bir
dokunma tehlikesi bulunmayacak biimde kurulmaldr.

g) aretler, uyarma levhalar:

Bara sistemleri, klar, transformatrler ve teki nemli tesis blmleri kolayca

okunabilecek ekilde TS 6429'da belirtilen biimde iaretlenmelidir.

Bu Ynetmelikte gerekli grlen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb.

tesislerde kolayca okunabilecek biimde yerletirilmelidir.

Transformatr merkezleri

Madde 37-a) Datm transformatrlerinin havalandrlmas:

113
 1) Transformatrlerin havalandrlmas iin gerekli nlemler alnmaldr.
Datm transformatrlerinin havalandrlmas iin zel koullar dnda
(kompakt transformatr merkezleri vb.) rnek bir ekil aada verilmitir.

Bu zmn uygulanamayaca yerlerde (zel koullarda) cebri veya zel doal

havalandrma yaplmaldr.

Hava girii kurangalez (havalandrmann ya ukuru vastasyla alttan yaplmas) ile

de salanabilir.

2) Doal havalandrma iin gerekli panjur boyutlarna rnek bir hesap ekli
aada verilmitir.
H: Transformatr tank yatay ekseni ile hava k panjuru yatay ekseni arasndaki
ykseklik fark (m)

P: Transformatrn toplam kayb (kW)

AL: Hava giri k panjurlar alan (m2) olmak zere:

AL = 0,188P/ h eklinde hesaplanr. Ancak k panjuru alannn hesaplanan (AL)

deerinden %10 byk olmas tavsiye edilir.

3) Cebri havalandrma yaplan yerlerde termostat kontrol gereklidir. Transformatr

odas ortam scakl 40 oC yi gememelidir.

4) Panjur tel kafesleri, yabanc madde ve canllarn girmesini engellemek iin en fazla
0,5x0,5 cm'lik gzlerden olumaldr.

b) Transformatr ya ukurlar:

Ya hacmi 1500 1.'ye kadar olan yal transformatrler iin, transformatrn

bulunduu blmde bu yan tmn alabilecek byklkte bir ya toplama haznesi
yaplabilir ya da uygun ykseklikte eii bulunan ve ya geirmeyen zemin bu amala
kullanlabilir. Ya hacmi 1500 1.'den fazla olan yal transformatrler iin transformatr
blmesinin altna (rnek ekildeki gibi) veya dna szdrmaz betonarme olmak kouluyla
ya ukuru yaplacaktr. Bu ukurun galvanizli elik zgarann altndaki ya toplanan
blmnn hacmi en az transformatr ya hacmi kadar olmal ve ya zgarasnn zerinde en
az 5 cm kalnlkta akl bulunmaldr.

Yapnn iindeki veya dndaki ya ukurlarnn kanalizasyon ebekesine, topraa,

akarsu, gl ve denize balanmas kesinlikle yasaktr.

c) Transformatr odalar:

114
 1) Transformatrler duvarlarla en az 60 cm mesafe olacak ekilde yerletirilmelidir.
Eer transformatrn tm boyu boyunca iki tarafl alan kap (kapaklar) var ise bu
mesafe (hava sirklasyonu salamas iin) 30 cm'ye indirilebilir. 36kV'a kadar
transformatrlerin en st noktas ile tavan arasnda en az 60 cm mesafe bulunmaldr.

Kompakt trafo merkezleri iin bu bent (c.1) geerli deildir. lgili standartlar ve zel
artnamelerde belirtilen koullara gre dzenlenir.

2) Transformatr odalarnda demede kademe bulunmas yasaktr. Odann i

yzeyleri toz yapmayacak bir malzeme ile kaplanmaldr. Tavanlara kesinlikle boya
yaplmayacaktr.

d) Transformatrlerin elektriksel balantlar tesadfen temas edilmeyecek ekilde

yaplacaktr.

e) Yap iinde kullanlan transformatrlerin yksek gerilim geit izolatrlerinin

elektriksel balantlarnn yaltm, uygulama gerilimine uygun bir malzeme veya gemeli tip
ile salanmaldr.

f) Transformatrler yeraltna, bodrumlara ve yksek katl yaplarn st katlarnda da

tesis edilebilir. Yeralt ve bodrumlardaki transformatrlerde, rutubet, havalandrma ve su
basknna kar nlemler alnmaldr.

Transformatrlerin yerine konulmas ve gereinde deitirilmesi durumlarnda arl

ve en byk boyutlar gz nnde bulundurulmal ve gerekli nlemler alnmaldr.

g) nsanlarn youn bulunduu paniin yaanabilecei tm yaplar, bodrumlar, yksek

katl binalar, hastaneler, tiyatrolar, al-veri merkezleri, okullar gibi yaplar bamsz olarak
yksek gerilimle enerjilendirildiinde ana bina iindeki transformatrler gvenlik asndan
kuru tip olmaldr.

h) Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei sresini
mteakip, primer gerilimi 36 kV'a kadar transformatrlerin (transformatrle ayrlmaz bir
btn oluturan donanmlar dahil) en byk dtan da (d) boyutlar; A (cm)
transformatrn boyu, B (cm) transformatrn eni, C (cm) transformatrn ykseklii olmak
zere; gc

630 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 170 cm, B = 135 cm, C = 195 cm;
gc 1600 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 210 cm, B = 185 cm, C = 245 cm;
gc 2500 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 230 cm, B = 215 cm, C = 265 cm'yi
aamaz.

e) Deprem ykleri:

Transformatr merkezlerinin yapmnda yatay deprem ykleri gz nne alnacaktr.

Deprem blgelerinde oluacak deprem ykleri F = C.W forml ile hesaplanacaktr. Burada:
115
 F: Her elemann arlk merkezine etki eden kuvveti (kg-kuvvet),

W: elik aksam veya elektrik tehizatnn ktlesi (kg-ktle),

C: 0,5 g'dir. (g = 9,81 m/sn2 olarak yerekimi ivmesidir)

Transformatr merkezlerindeki elik aksam ile elektrik tehizat yukarda verilen

forml ile hesaplanacak kuvvetlere dayanmaldr. zellikle izolatrler ve balant
noktalarnn davran tahkik edilmelidir.

Datm transformatrlerinin balama (alt) dzeni

Madde 38- Her datm transformatrnn alak gerilim kna termik manyetik
acl ana kesici konulmaldr. Ancak sekonder ksma konulacak ar akm rlesinin primer
taraftaki yk ayrcsn, bir ksa devre halinde sigortann kesme sresinden daha ge
uyarmas koulu ile (primer ksma sekonder korumal kesici konulmas halinde koulsuz)
elektrik retim-iletim- datm hizmetlerini yrten irketler alak gerilim ksmna ana kesici
koymayabilir.

Alak gerilim besleme hatlar klarna mutlaka koruyucu dzenler ve en azndan

yk altnda ama kapama yapabilen dzenler konulmaldr.

G transformatrlerinin st ve alt gerilim tarafndaki ebekelerden elektriksel olarak

ayrlmas
Madde 39- Her g transformatr, primer ve sekonder taraflarna sekonder korumal
kesici ile tehiz edilecektir. Bu kesicinin gerilimden ayrlmas iin gerekli dzenlemeler
yaplmaldr.

Sekonder taraftaki kesicilerin kesme gc ve mekanik dayanm transformatrn

baland alt gerilim baras ksa devre gcne gre boyutlandrlmaldr. Rleli kesicilerin
rleleri ve koruma devreleri, transformatrn arza ve ar yk akmlarna uygun olarak
seilmi olmaldr.

Transformatr merkezlerinde baraya giren tm hat fiderleri topraklanabilmelidir. Ak

ve kapal alan ring sistemlerde, bu topraklama dzeni bamsz alan topraklama
ayrclar olmaldr. Bu topraklama ayrclar hat gerilimli iken toprak temasn nleyecek
elektriksel ve/ veya mekanik kilitleme dzenlerini ihtiva etmelidir. Bu dzenler
salanamad takdirde hattn gerilimsiz olduunun anlalmas salanarak topraklama
ayrcs kapatlmaldr.

Kesicilerle kendi ayrclar arasnda kilitlenme dzenleri bulunmal, bu durumda

kesiciler kapal konumda iken ayrclar alp, kapatlamamaldr. Bu kilitlenme dzenleri
mekanik, elektriksel ya da mekanik - elektriksel tipte olabilir.

Primer ve sekonderde bulunan kesici, ayrc, akm transformatr bara ksa devre
akmna gre seilmelidir. Sekonder tarafta kullanlan ayn cihazlar transformatrn
116
 baland alt gerilim baras ksa devre akm gz nne alnarak seilmelidir. Her iki
halde de kesme akmnn dinamik zorlamalarna kar dayanabilmelidir.

G transformatr, ykseltici-indirici merkezler aras enerji iletiminde kullanlan

YG/YG transformatrdr.

Ar yke ve ksa devre akmlarna kar koruma

Madde 40-a) Anma gc 400 kVA'ya kadar (400 kVA dahil) olan datm
transformatrlerinin giri tarafna sigortal ayrc tesis edilerek transformatr korunmaldr.
Mmkn olabilen hallerde primerdeki sigortal yk ayrcs ile sekonderdeki ana alter
arasnda kilitleme dzeni salanmaldr.

Anma gc 400 kVA'dan byk datm transformatrlerinin besleme tarafnda rleli

bir kesici kullanlarak transformatr ksa devre ve ar yke kar btn kutuplarnda
korunabilecei gibi, anma gc 1600 kVA'ya kadar (1600 Kva dahil) olan datm
trafolarnda ksa devre kesme gc uygun sigortalar ile donatlm sigortal yk ayrcs
bileik cihazlar da kullanlabilir.

Ksa devre akmlarna kar korunma bulunmayan sadece yk akmnn alp

kapatld yerlerde, uygun anma akm ve ksa sreli dayanma akm zelliklerinde yk
ayrclar kullanlabilir.

b) 36 kV kademesine kadar trafo merkezlerinde, gerilim transformatrleri baraya

sigortal ayrc zerinden balanmaldr.

l transformatrlerinin snflar, enerji lm iin akm transformatrlerinde 0,5,

gerilim transformatrlerinde 1, koruma iin her ikisinde en az 3 snf olacaktr. Enerji
lm dndaki l aletleri iin l transformatrleri 1 snf olmaldr. Bu konuda ilgili
elektrik irketlerinin kurallarna da uyulmaldr.

24 kV'un stndeki gerilimlerde, 36 kV'luk sistemlerde gerilim l

transformatrlerinde balant faz-toprak aras olacaktr.

c) Bir transformatr merkezinden kan alak ve yksek gerilim hatlar ar akma

kar ayr ayr korunmaldr.

Deney yerleri ve laboratuvarlara ilikin hkmler

Madde 41- Deney yerleri ve laboratuvarlar, teki blmlerden tesis olarak ayrlmal
ve bu blmlere yalnzca zel izni olan kimseler girebilmelidir.

Yazl levhalarla ve baka zel yntemlerle grevlilerin korunmas salanmaldr.

Montaj ve yapm yerlerinde elektrik makinalar deneyleri, ancak deneyler sresince

geici olarak kullanlan tm koruyucu dzenler yeterli olursa ve dikkatsizlikle bu yerlere
yaklalmas nlenmek kaydyla yaplabilir.
117
3.6. Topraklamalar Ynetmenlii
a) lgili Ynetmelik Maddeleri

Topraklamalar bu talimata gre 3e ayrlmtr:

Koruma topraklamalar

letme topraklamalar

Hususi topraklamalar

Madde.15- Koruma topraklamas, normal olarak gerilim altnda bulunmayan ksmlar

arasnda tehlikeli olmayan tesisat ksmlarna geecek herhangi bir kaak akm sebebi ile bu
ksmlarla, nakil olan el ve ayakla dokunulabilir yaknlkta bulunan ve normal iletmede
gerilim altnda bulunmayan ksmlar arasnda tehlikeli bir gerilim husule gelmesine mani
olmak iin tesis edilir. (65 volttan yukar gerilimler tehlikeli gerilim addolunur.)

Koruma topraklamasna u ksmlar balanr.

Makine, transformatr ve aletlerin gvdeleri, aletlerin asileri, binalarn ulalabilir ve

nakil olarak yksek gerilim altnda olup yalnz i yapmak iin devre kesilmi bulunan tesisat
ksmlar, yksek ve alak gerilimli kablolarn kurun klf ve elik zrhlar, l
transformatrlerinin sekonder sarglar mevzu bahis kuvvetli akm tesisatna ait iletme ve
koruma topraklama sistemlerinin tesis sahasna dahilinde bulunan zayf akm ve alak
gerilim tesisat devrelerinin birer noktas yksek gerilim hava hatlarnn koruma telleri.

Kuvvetli akm tesisatnn bulunduu mahallere koruyucu translatr vastas ile giren
PTT tesisatnn fabrika tarafndan ksmi koruma topraklamasna balanacaktr.

Eer translatr yoksa zayf akm tesisat koruma toprana raptedilmi ksmlardan
4000 voltluk koruma bir tecrbe gerilimine gre izole edilmi olacaktr.

Not : Tesisatn dahilinde, kurun klflar, kablo balklarn ve irtibat kutularn iki
sebepten topraklamaldr. Biri normal bir iletmede tehlikeli bir gerilim farkn
gstermemelerini temin etmek, dieri arza halinde topraklama ile tam bir balant
salamaktadr. Kablonun demir klf topraklama naklinin bir ksm olarak itibar edilemez.
Zira elektriki mukavemeti ok fazladr. mar tarz dolaysyla kesiksiz bir nakil olarak kabul
edilemez.

Madde.16- Koruma topraklamas hatlar: Koruma topraklamasnn irtibat nakilleri

plak tel olacak ve izolatrler zerine edilmeyecekleridir. Koruma topraklamasnn
balanmas gerekir, muhtelif gerilim sistemlerine ait ksmlar mterek bir toprak hatt
vastasyla balanabilir.

118
 Madde.17-letme topraklamas: letme topraklamas normal olarak gerilim altnda
bulunan tesisat ksmlarna muvakkaten topraklamaya veya akm devrelerinin baz
noktalarn, ar gerilimleri nlemek veya zararsz hale sokmak iin daimi olarak
topraklamaya yarayan topraklamaya denir.

letme topraklamasna aadaki tesisat ksmlar balanr;

Ar gerilim giderici sistemin ntr noktas veya kutularndan biri (eer iletme
bakmndan byle bir topraklamaya ihtiya varsa) koruma teli ile taciz edilmi havai hatlarn
topraklama ayrclar madde 18 ve 28 deki haller mstesnadr.

Madde.18- letme topraklamas hatlar iletme topraklamalar topraklanan tesisat

ksmlarnn normal almalarnn temin edecek ekilde tertiplenmelidir. Bu itibarla iletme
topraklamasna balanacak her tesisat ksm iin 21. Maddede zikredilen ebatta bir toprak
nakli derpi edilecektir. Bunun istisnalar 4. Maddede zikredilmitir.

Jeneratrlerin ve g transformatrlerinin yksek gerilim sarglarnn ntr noktalar ve

kutuplarnn iletme rejiminde direk topraklamas 21. Maddeye uygun bir toprak nakli ile
yaplr. Bunun kesiti kendisine paralel bal maden ksmlarnn mevcudiyeti nazar itibari
alnmadan 21. Maddeye gre tayin edilmektedir.

Ar gerilim direncinin toprak nakilleri, bunlarn hemen civarnda en ksa yoldan

koruma topraklamasna balanmaldr. Eer topraklama noktasna doru madde 21 deki
artlara uygun en az iki yol mevcutsa ar gerilim gidericileri, gerilim transformatrlerin
kutuplar ve toprak teliyle mcehhez havai hatlarn topraklama ayrclar iin baka toprak
hatt ekmekten vazgeilebilir.

Yksek gerilim tesisatn haricinde bulunan ebeke ksmlarna balanm alak

gerilimli iletme topraklamalar hususi topraklama olmas dolaysyla, yksek gerilimli
tesisatn iletme ve koruma topraklamalarndan ayrlm olmaldr.

Madde.19- Koruma topraklamas ve iletme topraklamalarndan bir potansiyel fark

mevzu bahis olduu taktirde (bina ve ak hava istasyonlar gibi yksek gerilimli tesisatn
bulunduu mahaller gayri mtenaciz bir kl tekil ettii hallerde ) bu potansiyel farknn
meskr tesisatn dndaki ksmlara sirayet etmesini nlemek iin hususi topraklama
kullanlmas gerekir.

Her bir hususi topraklamaya u ksmlar balanacaktr.

a) Dahili veya ak hava tipi bir yksek gerilim tesisatna ait bir koruma ve iletme
topraklamalarnn tesir sahas haricinde de bulunan zayf akm ve alak gerilim gidericileri
ve bundan baka bir devrelere balanan ve bunlara kar en az 4000 volt muayene gerilimine
gre izole edilmemi cihazlarn muhafazalar,

b) Koruma teli bulunmayan havai hatlar tamirat dolaysyla devre harici edildii
mddete (elektrikli telleri mstesnadr)
119
 c) PTT idaresinin zayf akm hatlarnn ar gerilim gidericileri.

Madde.20-Hususi topraklamalarn hatlar:

Hususi topraklamalara ait irtibat hatlarnn dier btn toprak hatlarndan tamamyla
tefrik edilmesi lazmdr. Yksek gerilimli tesisatta bunlarn ve kendilerine balanm
bulunan tesisat ksmlarn koruma ve iletme topraklamalarna balanm bulunan tm tesisat
ksmlarna gre izole etmelidir.

Madde.21-Topraklama hatlarnn yapl:

Topraklama irtibat nakilleri zerine ne sigorta nede ayrc konulamaz. Bu nakiller

muhtemel toprak akmlarna tahamml edecek ekilde ebatlandrlmaldr.

Elektrodu topraklama noktasna veya tesisata balayan nakiller mmkn olduka

elektrodun madeninin cinsinden olmaldr. Bakrdan iseler kesitleri en az 16 mm olmaldr.
Eer bakrdan baka bir maddeden iseler kesitleri hi olmazsa ayn nakliyeti verecek ebatta
hesaplanmaldr. Gizli veya ulalmaz yerde bulunan nakiller en az 50 mm bir kesite sahip
olmaldr.

Topraklama noktasyla topraklanacak tesisatn muhtelif ksmlar arasnda, nakiller ya

bakrdan ya da hi olmazsa bakr kadar mr olan bir maddeden imal edilmi bulunmaldr.
Eer bakr kullanlyorsa nakilin kesiti 16 mm olacaktr. Eer baka bir maden kullanlyorsa
kesit bakr nakille elde edilecek nakliyatn aynn verecek ebatta olmaldr.

Topraklama nakilleri icap eden kontrolleri yapabilmek iin balanm olduklar tesisat
ksmlarnda gerektii zaman kolaylkla ayrlabilir durumda olmaldr. Bilimum irtibatlarn
mekanik bakmdan mrleri uzun ve nakliyatlar iyi olmaldr. Topraklanacak ksmlar,
topraklama noktasndan zaptedilen topraklama barasna balanmaldr.

Topraklama nakilleri ve irtibatlar kolayca tannabilecek ekilde olmaldr. Topraa

gml olmayan ksmlarda bu nakillerin kontroln salamak iin btn uzunluklar
boyunca ulalabilir olmalar ve binalarn yanabilen ksmlarndan ayrlm olacaklar bir
korozyon ile mekanik tahribata kar korunmu bulunmaldr.

mkn nispetinde iletme topraklamasna ait nakilleri keskin dirsekler yapmamas

temin edilmelidir.

Madde.22- Topraklanacak ksmlar ihtiva eden bina veya ak hava tipi tesisattan
itibaren toprak elektrotlarna kadar 24. Maddenin lzumlu kyld en az her yarm metre
kare iin elektrot ubuk balama hatt ekilmi olacaktr.

Binalarn hemen girilerinde veyahut ak hava tesisatna balandklar noktalarnda bu

hatlar sklmesi kolay bir balant ile taciz edilerek kontrol imkn salanm olacaktr. Bu

120
 talimatta binaya giri veya ak hava tesisatna balanm topraklama noktas tedbir
edilmitir.

Koruma topraklamalarnn btn topraklama noktalar ile iletme topraklamalarn

arasndaki irtibat emin, uzun mrl ve byk nakliyetli olmaldr. Buna mukabil hususi
topraklamalarn topraklama noktalar gerek birbirinden gerekse koruma ve iletme
topraklamalarnn topraklama noktalarndan ayr olacaktr.

Madde.23- Topraklama elektrotlar: Topraklama iin tercihen suni elektrot

kullanlacaktr. Bundan dolay binalar iinde veya ak hava istasyonlarnda bulunan tal
elektrotlarda daimi olarak zeminle iyi temas imkan balayanlar suni elektrotlarla birlikte
koruma ve iletme topraklamas olarak kullanlabilirler. Eer suni elektrotlarn yaplmas
fevkalade mkl olup toprak direnci 20 ohm dan az olan bir tabii elektrot temin etme
imkan bulunursa suni elektrot kullanmaktan kanlr.

Yksek gerilimli tesisatn koruma ve iletme topraklamalarnn tesis sahas haricinde

kalan alak gerilimli tesisat ksmlar iin toprak direnci 20 ohm dan az olmak art ile iyi
tabii elektrotlar iktifa olunabilir.

Madde.24- Elektrotlarn asgari yzeyleri : Koruma ve iletme topraklamalar iin

tesis edilen elektrotlarn macnuu messir yzeyleri en az mevcut yksek gerilimli
sistemlerin adedi kadar metre kare olmaldr. Eer ayn zamanda alak gerilimli sistemlerde
macnuu messir yzeyi en az bir metre kare artrlacaktr.

Gerek zayf akm ve alak gerilim tesisat devrelerinin hususi topraklama iin ve
gerekse koruma teli bulunmayan, devreden karlm yksek gerilim havai hatlarn
topraklanmas iin her vaziyette messir yzey en az 0,5 metre olan ayr bir elektrot tesis
edilecektir. Eer umumi telefon ebekesi ile bir balant mevcut ise bu balantya ait ar
gerilim gidericilerinin hususi topraklamas iin messir yzey en az 0,5 metre olan ilave bir
elektrot tesis edilecektir. Eer umumi telefon ebekesi ile bir balant mevcut ise bu
balantya ait ar gerilim gidericilerinin hususi topraklamas iin messir yzey en az 0,5 m
olan ilave bir elektrot tesis edilecektir. Her hususi topraklamann elektrotu ve toprak hatlar
birbirlerinden ve umumi koruma ve iletme topraklamasndan tamam ile ayr olacaktr.

Madde.25- Elektrotlarn gerilim dkl ve topraklama direnci beher metre kare

messir yzey bana 24. Maddeye gre tayin edilen topraklama direncinin deeri tek
kutuplu topraklama akm getii zaman toprak ile topraklama elektrotuna giden hat arasnda
50 volttan byk gerilim dm hasl etmeyecek kadar kk olmaldr. Burada topraklama
akmnn 5 amperden daha az olmad farz edilecektir.

Madde.26-Elektrot levhalar, borular veya eritlerle yaplr. Bunlar evsahaf

bozulmayacak maddelerden veya bu ie elverili madeni kitlerden yaplm olmaldr.

Bakr levhadan en az 2mm, demir salar ise en az 3mm kalnlnda olmaldr.

121
 Elektrotlar tekil edecek borular i ap 50mm ve uzunluklar da en az 2m
olacaktr.Bir elektrotu tekil eden mstakil borular birbirlerinden az 2m mesafeye
yerletirilecektir.

Bir elektrotu tekil eden eer bakrdan iseler en az 90mm olacaktr. En az 3mm
kalnlnda, eer demirden iseler kesitler 150mm den ve kalnlklar 5mm den az olmaz.

Madde.27-Elektrotlarn yerletirilmesi: Btn elektrotlar, tekmil yzeyleri akm

gemesine itirak edecek ekilde gmleceklerdir. Koruma ve iletme topraklamalarnn
elektrotlar ile hususi topraklamalarn elektrotlar birbirinden tamam ile ayrlm ve dierine
mmkn olduu kadar az tesir edecek ekilde yerletirilmelidirler. Ayn artlar hususi
topraklamalarn kendi aralarndaki durumunda da geerlidir. Elektrotlar mmkn mertebe
dikine gmlmeli ve yzeyleri iklime gre 80 ile 15cm derinde bulunmaldr.

Madde.28-Alak gerilim ebekelerinin topraklanmas: Alak gerilimli alternatif

akm tesisatnda sistemin ntr noktas 19.Maddeye gre yaplm bir topraklamaya
balanmak sureti ile dorudan doruya topraklanacaktr.

Bir sistemin ntr noktasndan kan ve ebekede topraklama iin kullanlamayan her
ntr hatt topraa nazaran gerilim altnda bulunan bir nakil gibi mteala olunmaldr.

Ntr vastas ile topraklanan alak gerilimli hava hatlarndan ntr naklinin kesiti faz
nakli kesitinin en az yarsna eit alnacaktr.

Ntr vastasyla topraklanan alak gerilim tesislerinde ntr hattna, enerji nakletmeyen
bir cmle aletlerin eitli ksmlar ile izoman hatas yk ihtimaline gre hususi koruma
tedbirleri alnmas icap eden btn hatlarn madeni klflar balanmaldr.

Madde.29-Bakm kontrolleri: Her topraklama tesisat kurulduundan tabii

tutulacaktr. Ulalabilir ksmlar ise bilahare vaziyete gre esasl bir surette iki veya drt
senede bir muayeneye tabii tutulacaktr. Bu muayenede toprak mukavemeti llecek ve
mahede edilen bilumum arzalar der hal giderilecektir.

Elektrotlarn iyi muhafazasna elverili olmayan zeminlerde bunlar ve irtibat hatlar en

az 10 senede bir alar kontrol edilecektir. Elde edilen bu kontrollerin ve buna gre yaplan
tadilat muntazam bir surette kayt ve muhafaza edilecektir.

122
 UYGULAMAFAALYET
UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler

Bina Tipi Trafo Malzemelerin Tespiti Montajdan nce gerekli gvenlik
Okulun bahesinde veya yaknn tedbirleri alnmaldr.
bulunan bir bina trafo merkezini
tespit ediniz. YG ve AG gerilim buinglerin
balantlarna dikkat edilmelidir.
Binann devre emasn gerekli
grevliden veya Yaltm yanda bir azalma varsa
retmeninizden isteyiniz. tamamlanmaldr.
eri girerken izole halsnn
yere serili olduunu Tama esnasnda trafoya hasar
gzlemleyiniz. verilmemesine dikkat edilecektir.
Bina ierisindeki aada
verilen elemanlarn zellikleri Trafo yerleim alan ve aralklar
yannza kaydediniz. kontrol aamasnda kiilerin rahat
o G trafosu geebilecekleri mesafe aralklar
o Bara dzeneinde braklr.
kullanlan iletken Boyas bozulmu yerler ihmal
o zolatrler edilmeden boyatlmaldr.
o Koruma devresi
o Ayrclar Meger ile buing sarglarn balant
o Kesiciler direnleri ve sarg ile gvde
o l Panosu ve direnleri llr.
kullanlan elemanlar
o Topraklama dzenei Trafo alan dar olduu iin gidi
o AG panolar ve gelilere dikkat edilmelidir.
kullanlan malzemeler
o Yangn sndrme Alan ierisinde kesinlikle
malzemeleri. akalamaynz.

Ayrc alma ve kapama durumu

Kesici nitesine gidiniz.
gsterildiinde ayrc yaknnda
nitenin kapal olduunu
bulunmaynz.
gzlemleyiniz.
Ayrc nitesine gidiniz. Geziyi retmen ve bina sorumlusu
nitenin kapal oluunu ile beraber yapnz.
gzlemleyiniz.
Ayrcnn kontaklarnn ak nceden bina tipi trafolar iin merak
ve kapal olup olmadn ettiiniz sorular yannzda
gzlemleyiniz. bulundurunuz.
Kesicinin ve ayrclarn bara
balant dzeneini Soru sorarken arkadalarnza da sz

123
 gzlemleyiniz. hakk veriniz.
Trafo nitesine geiniz.
Trafo iletme ve koruma
topraklamasn grnz.
Fider balantlarn grnz.
Gerekli deerleri alnz
(gerilim, akm, g, g
katsays, ksa devre yzdesi
vb.).
Trafoya enerjinin giri k
iletken balantlarn
gzlemleyiniz.
Trafo binasn terk ediniz.

Trafo Montaj Trafo kaldrala tanacandan vin

Ya dolu olarak tanan ve trafo balants iki defa gzden
trafonun d grntsne geiriniz.
baknz.
Herhangi bir hasar olup Tama esnasnda trafonun yaknnda
olmadna, boya kalkmsa birinin olmamasna dikkat ediniz.
bozuk olan yeri ayn renkte
boyatnz. Buinglere dikkat ediniz.
Ya kaann olup olmadna
baknz. Ya kaa sz Yerletirme esnasnda trafonun
konusu ise cvatalar skarak dengeli yerletirilmesi iin trafo
contalardan oluabilecek zemini temizlenmelidir.
kaa nleyiniz. Vida balantlarnda geveklik
Ya seviyesi kontrol ediniz. kalmamaldr.
Ya eksik ise ya
tamamlaynz. Uygun anahtar kullannz.
Hava kurutucusu varsa, hava
kurutucusu talimatnda nlk giymeyi unutmaynz.
aklanan yntemle
aktifletiriniz.
Hava kurutucusunun ya
kabna, belirtilen seviyeye
kadar ya doldurunuz.
Transformatrler tama
esnasnda tekerlekleri karlr.
Bu yzden tekrar tekerlekler
taknz.
Vin yardmyla trafoyu
hcresinin kapsndan,
belirlenen raya yerletiriniz.
Balantlara gemeden nce
megger yardmyla sarglarn
124
 birbirine ve kazana gre
yaltmn kontrol ediniz.
Yaltm uygun olan trafo iin
elektriksel balantlara
geebilirsiniz.
Balantlar iin uygun anahtar
ve takm alnz.
YG gerilim iletkenleri YG
buingine balaynz.
AG baralar da AG buing
balantl pabulara balaynz.
Bu balantlar yaplrken
vidalarn gevek olmamasna
dikkat ediniz.
Trafoyu koruma rleleri
balants yapnz.
Topraklama iletkenini trafonun
topraklama elemanna
balaynz.
Trafoyu devreye alnz.
Deerlerden anormal bir
durum olup olmad kontrol
ediliniz.
Deerlerde bir sorun yoksa
malzemeleri toparlaynz.

Enerji Giri ve k Balantlar Temelleri salam ekilde tespit

Yeralt letim hatt ile balant etmeden elektrik balantlar
yapldnda aadaki ilem sras yaplmayacak.
uygulaynz.
Her ie balamadan nce gerekli
Projeye uygun iletkenin binaya gvenlik tedbirlerini alnz.
giri yaplacak yer tespit
ediniz. Hava hatt izolatrleri balarken,
Duvarda delik veya yeraltnda hava aralklarnn mesafesi hava
kanal kaznz. artlar dikkate alnarak
Daha nceden ekilmi olan ayarlanacaktr.
kabloyu yap iine alrken,
boru iine alnz, kablo ile boru Kullanlan malzemeler dnya
arasndaki boluk elastik standartlar ve TSE standartlarna
silikon ya da benzeri bir madde uygun olmaldr.
ile doldurunuz.
Vida balantlar gevek
Mekanik darbelerin
kalmamaldr.
oluabilecei durumlarda elik
borular kullannz. Kablo ekleri mutlaka zel ek
O.G. kablolarna dahilde ve
125
 harite kablo bal taknz.
Gerekiyorsa ek balants
yapnz.
Kanal st ve dier ksmlar
kapatlr.
Bina ierisine alnan iletken
bina ierisindeki OG ve AG
baralarna balaynz.
Hava Hatt ile ekilmesi
Projeye uygun iletkenin binaya
giri yerini tespit ediniz.
letkenin giri yapaca duvar
ksmn deliniz.
Gerilime uygun boluk
brakarak izolatrlerin
desteklerini taknz.
zolatrleri desteklere monte
ediniz.
Direkten gelen kabloyu
izolatre monte ediniz.
Ark boynuzlarn taknz.
Balantlar tekrar kontrol
ediliniz.
Bina ii balants iin izolatr
desteini duvara monte ediniz.
zolatre iletken balantsn
yapnz.
Baralar montaj ediniz.
Krlan yerleri gerekli malzeme
ile kapatnz.(imento veya
al).
Balantlar kontrol ediniz.
Malzemeleri toplaynz.
Topraklama letkeninin ekimi
Binann yaknna ekilmi olan
topraklama iletkenin yerini
aksesuarlar veya ek kutularnda
yaplmaldr.
Ekler, mekanik bakmdan gvenilir,
iine su ve nem szmasn nlemeli
ve iyi bir elektrik iletkenliini
salamaldr. Ekler tesis edildii yere
uygun tipte seilmelidir.
Kablolarn koruyucu klflar ya da
yaltkanlar, bulunduklar yerlerde
zorlanmamal ve zedelenmemelidir.
Kablolar gerektiinde koruyucu bz
ya da borular iine alnmaldr.
Deme srasnda kabloyu ekmek
iin btn iletkenler bir araya
getirilip ekme klemensi ile birbirine
balanmaldr. En byk ekme
gerilmesi bakr iletkenler iin 5
kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3
kg/mm2 yi gememelidir.
Ak havada denen kablolar
olabildiince gne nlarnn
etkilerinden korunmaldr.
Kablolar duruma gre toprak iine,
kablo kanallarna ya da duvarlara
tutturulan delikli tavalara veya
merdiven raflara denmelidir.
Deliksiz yaplm tavalarla kablo
denmesi tavsiye edilmez. Toprak
iine yerletirilen kablolarn altnda
ve stnde yaklak 10 cm kalnlkta
elenmi kum bulunmaldr. Kablonun
zerindeki kumun zerine ve ayn
kanala denen AG ve YG kablolar
arasna tm kablo boyunca dolu tula
veya en az 6 cm kalnlkta beton
plaka veya plastik vb.
malzemelerden yaplm koruyucu
elemanlar yerletirilmelidir.
lk nce gerekli hesaplamay yapnz.
Gvenlik tedbirlerini alnz.
126
 tespit ediniz. Topraklama iletkeni bakr olacak ve
Balanty bina iine tamak iletken kesiti en az 35 mm olmak
iin topraklama devresine kouluyla, akm younluu 160
balaynz. A/mm deerini amayacak ekilde
Bina kenarndan ve bina hesaplanacaktr.
iindeki sprgeliklerin
zerinden iletkeni ekiniz( Genel olarak tanmas gereken
Projede belirtilen yerden) akmn neden olduu termik ve
letkeni duvara monte ediniz. mekanik zorlamalar dikkate alnarak,
Kaplar iletkene balaynz. topraklama sisteminin sreklilii
Ayrc ve kesici hcrelerini salanacaktr.
topraklama iletkenine
balaynz. Topraklama ebekesinin toprak alt
OG ve AG panosunu gvdesini birleme noktalar cvatal, klemens
topraklama hattna balaynz. veya zel kaynakla yaplabilecektir.
Toprak alt balant noktalar ziftle
Topraklama barasn trafo
kaplanacaktr. Yalnz bir cvata ile
odasna kadar deyiniz.
yaplan balant eklinde en aa
Uygun ekil vererek trafonun
M10 cvata kullanlacaktr.
topraklama vidasna
topraklama iletkenini Toprak st tm cihaz irtibatlarnda
balaynz. kzl klemens kullanlacak, kroe
Topraklama direncini meger ile kullanlmayacaktr.
test ediniz.
Ynetmeliklerde belirlenen
deerlerde ise ilem
tamamlanmtr.
Malzemeler toplanr.

127
 LMEVE
LME VEDEERLENDRME
DEERLENDRME

1. Bina tipi trafo merkezi eitlerini yaznz.

2. Kule tipi trafo merkezinin kullanld yerleri yaznz.
3. Kule tipi trafo merkezinin standartlarn yaznz.
4. TS267 standardnn ne amala kullanldn yaznz.
5. Bina tipi trafo merkezinde alnan gvenlik tedbirlerini yaznz.
6. Bina tipi trafo merkezinde bulunan blmleri yaznz.
7. Bina tipi trafo merkezi hangi ynetmenliklere gre kurulur?
8. Bina tipi trafo merkezinde kullanlan elemanlardan 5 tanesini yaznz.
9. Bina tipi trafo merkezinde kullanlan g trafosunun zelliklerini yaznz.
10. Bina tipi trafo merkezinde kullanlan baralarn renk ve anlamlarn yaznz?
11. Bina tipi trafo merkezinde kullanlan bara malzemelerini yaznz.
12. Bina tipi trafo merkezinde kullanlan alterleri yaznz.
13. Modler hcreleri tanmlaynz.
14. AG panolarn tanmlaynz. ?
15. Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan aydnlatma kablolarnn zelliklerini yaznz?
16. Bina tipi trafo merkezinde bulunan yangn sndrme dzenini yaznz.
17. Trafo montajnda kullanlan rayn zelliklerini yaznz.
18. zoleli halnn tanmn yapnz.
19. Yer altnda kullanlan iletkenlerin zelliini yaznz.
20. Kullanlan topraklama malzemelerini yaznz.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl deerlendirmeye geiniz.

128
 MODL DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME
1. Transformatr merkezleri kaa ayrlr?
2. Ak alanda kurulan trafo merkezlerinin zellikleri yaznz.
3. Trafo merkezlerinin kurulmasnda uygulanan ynetmenlikleri yaznz.
4. Direk tipi trafo merkezinde kullanlan g trafosunun zelliklerini yaznz.
5. Direk tipi trafo merkezinde kullanlan trafo platformunun zelliklerini yaznz.
6. Ak alanda kurulan trafo merkezleri panosunda kullanlan rlelerden 5 tanesi yaznz.
7. Ak alanda kurulan trafo merkezlerinde kullanlan izolatrleri yaznz.
8. Direk tipi lm panosunun grevini yaznz.
9. Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrc kolunu yaznz.
10. Ak alt sahal trafo merkezleri ka volta kadar tasarlanabilir?
11. Cihaz tipi ak alt sahal trafo merkezleri tanmlaynz.
12. Ayrcy tanmlaynz?
13. Koruma iletkenini tanmlaynz.
14. Akm trafosunu tanmlaynz.
15. Ak alt sahasnda kurulan iki adet g trafosu ile beslenen 5 fiderin balant
emasn iziniz.
16. Bina tipi trafo merkezlerinde kullanlan g trafolarnn g deerlerini yaznz.
17. SF6 gaz ile yaltlm modl tanmlaynz.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

129
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI

1 G trafosu, ayrc, sigortal ayrc, iletken, parafudur, izolatr, trafo platformu

2 36 kVluk gerilim 0,4kVa drrler. G olarak 25kVA, 50kVA 160kVA,
250kVA ve 400kVA olarak imal edilir.
3 Demir, beton direkler olmak zere ikiye ayrlr.
4 G deerlerine gre hesaplanr.
5 Gerekli korumay salamak ve hattan ekilen akm, g deerlerini kaydetmek
iin kullanlr. Ayrca alak gerilimin zerinde herhangi bir arza durumunda
enerjiyi kesmek iin kullanlr.
6 Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesiyle,
bylece sistemde, topraa kar oluacak gerilimin belirli deerleri amamasna
salanr.
7 Ana tank ierisine yerletirilen sarg ularnn dar kartlmas amacyla
kullanlan elamanlara denir.
8 Orta gerilim deeri 36kV, alak gerilim deeri ise 400V (0,4kV)tur.

130
 RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI
1 1-haz tipi alt sahas 2-Kiri tipi alt sahas 3-Toprak st alt sahas
2 36kV ile 800kV
3 Cihaz alt sahas
4 0,4kV-36kV, 36kV-154kV, 154kV-380kV, 36kV-380kV
5 2550-100MVA
6 a-Hat ayrcs, b-Bara ayrcs, c-Toprak Ayrcs, d-By-pass ayrcs,
e- Transfer ayrcs, f-Bara blmleyici ayrclar
7 1-Haval kesiciler, 2- Yal kesiciler, 3- Gazl kesiciler, 4- Vakumlu kesiciler
8 Parafudur: Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici
amas gibi manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl yksek gerilim
oklarnn etkisini nler.
9 1-Koruma topraklamas, 2-letme topraklamas, 3-Yldrma kar topraklama, 4-
zel topraklama
10 Kukonmazlar
11 1-Sekonder ar koruma rlesi, 2-Diferansiyel koruma rlesi, 3-Toprak kaa
koruma rlesi, 4-Bucholz rlesi, 5-Mesafe rlesi, 6-Is kontrol rlesi
12 zolatrler elektrik akmna kar direnci yksek ve yksek derecedeki scakla
dayankl porselen, cam, epoksi reineden yaplrlar
13 a-Mesnet izolatrler, b-Zincir izolatrler, c-Geit izolatrleri
14 Bakr ve alminyum lama, Bakr ve alminyum boru, elik zl (St-Al)
alminyum iletken
15 R- Sar, S-Yeil, T-Mor
16 Tek bara sistemi, Transfer bara sistemi, ift bara sistemi, Kare bara sistemi,
bara sistemi
17 1-Ampermetre, Voltmetre, Wattmetre, Cosinsfimetre, Aktif saya, Reaktif saya,
Trafo iin ya basnc, mesafe rlesi, buchzoll rlesi, diferansiyel rle
18 Gerilim trafosu
19 Mesafe, ar akm, tekrar kapama, faz uyumazl, yardmc rleler vs. ve test
kutulardr. 154 kV trafo fideri rle panosunda da yalnz o fidere ait rleler
bulunur. Bunlar; ar akm, tank koruma veya diferansiyel, yardmc rleler, test
kutular ve gerektiinde adaptr kutulardr.
20 VT= Gerilim trafosu, ES= Topraklama Ayrcs, DS=Ayrc, SA=Parafudur,
TR=Trafo

131
 RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 Kule tipi, 2-Kk tipi, 3- Bina tipi

2 Direk tipi trafo merkezinin kurulmasnn zor ve sakncal olduu yerlerde kurulur.
3 Kule tipi trafo merkezi 1000 kVA anma gcne kadar (1000 kVA dahil) datm
trafolarnn kullanld ve 34,5/0,4 kV gerilim standartlarda kurulur.
4 G Transformatrleri
5 Trafo merkezinin girii kilitli bir kap ile kapal olacak. Btn malzemeler kapal
bir kk iinde olduundan dolay topraklanmas gerekmektedir. Trafo yerde
monte edilmi ise etraf tel rg ile kapatlmaldr.
Blmlerin, yeter byklkte, basnca dayankl, menteeli, da doru alan ve
kilitlenebilir kaplar bulunacaktr. Kaplar burulma, erilme ve kasntya kar
dayankl, salam bir yapda olacak ve kapal konumda ieriye gemesini nlemek
iin kasa zerinde geni yzeylere dayanacaktr. Kaplar almay
engellemeyecek ekilde alacak ve yaklak 90 ile 120 alarda ak konumda
kalmasn salayan, rzgr basncna dayankl, durdurma dzeni ile
donatlacaktr.
Kapal durumda iken kaplar ve kap kilitleri dardan sklemeyecektir. Trafo
kk, aada belirtilen iaret plakalar, tehlike ihbarlar, balant emalar,
kullanma ynergesi ve amblem ile donatlacaktr. Plaka, levha ve yazlar kolayca
grlebilecek ve okunabilecek yerlerde bulunacaktr. Plaka ve levhalar
paslanmaya kar dayankl malzemelerden yaplacak ve paslanmaz vidalar veya
perinle tutturulacaktr. Yazlar okunakl olacak, yaz ve ekiller d etkilerle
silinmeyecek ve solmayacaktr.
Mahfazann her kaps zerinde;
lm tehlikesi levhas, Tehlike ve yaklamann yasak olduunu belirten uyar
yazs
le gerekli gvenlik tedbirleri alnmaldr.
6 Trafo blm, kesici blm, pano blm, ayrc ve bara blm
7 Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine gre
8 G trafosu, Bara Elemanlar, zolatrler, Koruma dzenei, Kumanda elemanlar
(alterler), Topraklama dzenei, Modler hcreler, AG panolar, Trafo merkez
aydnlatma sistemi, Trafo bina havalandrma sistemi, Yangn sndrme dzeni
9 Orta gerilim ebekelerinde kullanlmak fazl en yksek gerilim 36 kV'a kadar
orta gerilim ebekelerinde kullanlan anma gc 2.5 MVA'dan 25 MVA'ya kadar
olan g transformatrlerini kapsar.
10 A faz krmz, B faz sar, C faz mavi
11 Alminyum lama baralar (120x10mm2, 100x10mm2, 80x10mm2, 50x10mm2)
ETIAL-7E malzemesinde kalitesinde, kimyasal bileim limitleri uygun olmaldr.
12 Kesiciler, Ayrclar
13 Her bir fidere ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim
altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6 gaz ile doldurulmu bir kazan ierisinde
olacaktr. Her hcre bir tip fider i temsil eder. Baralar zel kablo konnektrleri
ile birletirilerek yan yana dizilebilir. Birden fazla hcrenin baralar birletirilerek
OG ebekelerin beslenmesi ve korunmas iin tesisler/niteler oluturulur.
132
14 G trafosunun alak gerilim k fiderinden sonra tketicileri besleyecek
fiderlerin balantsnn yaplmas iin kullanlan panolara AG panolar denir.
15 Priz devrelerinde en az 2,5 mm, Aydnlatma devrelerinde en az 1,5 mm kesitli
bakr iletkenli kablolar kullanlr.
16 Yangn sndrme ekipmanlar bir kede hazr bulundurulmal ve gerekli
zamanlarda kontrol salanmaldr. Duman dedektrleri ile yangn bildirim tesisi
kurularak oluabilecek yangn iin tedbir alnr.
17 Trafonun hcreye yerletirilmesi ve montaj iin kullanlan paraya denir.
Genellikle demir profilden yaplr. Boyutlar ise kullanlan trafonun gcne gre
deimektedir. Zemine daha nce vidalarla monte edilir sonra transformatr
yerletirilir. Transformatr ray eksenleri arasndaki aklk 630 kVA iin 670 mm,
1000 kVA iin 820 mm olacak; ray tespit cvatalarnn konumlar ayarlanabilir
olmaldr.
18 OG kapal altlarda, hcrelerde ve panolarn bulunduu yerlerde yaplacak
almalarda toprakla yaltarak alann gvenliini salayan gvenlik
malzemesidir.
19 Yeralt kablolar bakr ve alminyum iletkenli olarak 1-15kV kadar protodur, 1-
154kVa kadar protothen- x yaltkanl kablo kullanlr. Yeralt orta gerilimde
protothen-x kablolar bilhassa tercih edilir. Protethen x enerji kablolarnda stn
vasfl bir yaltkan maddesidir. Organik peroksit katksyla yksek molekll saf
polietilenden imal edilir.
Bu kablolar bakr iletkenli apraz bal polietilen ( XLPE ) yaltkanl, bir veya
damarl her damara bireysel olarak siperlenmi, PVC d klfl olarak temin
edilecektir.
20 erit topraklayclar, ubuk topraklayclar, levha topraklaycs

133
 MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 1- Direk Tipi, 2-Ak alt sahasnda kurulan, 3- Bina tipi Kurulan 4- Kule tipi, 5-
Kk Tipi
2 Hava yaltml trafo merkezleri, evre artlarnn dikkate alnmad ve yer
snrlamasnn olmad her yerde yaygn olarak kullanlmaktadrlar. AISler
800kVa kadarki yksek gerilimlerde tasarlanabilmektedir. AISlerin montaj
maliyetleri dktr. Ak alt sahal trafo merkezlerinin elamanlarnn her biri
tesiste monte edilir. Ancak elemanlarn ak alanda oluundan dolay, gerilim
altnda alma yapmak ve dokunmak tehlikelidir. Bu trafo merkezleri hava ve
evre etkilerine dorudan maruz kalmaktadr.
3 Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmeliine gre
4 Direk tipi trafolar orta gerilim deeri olan 36 kVluk gerilim 0,4kVta drr.
G deerleri olarak 400kVA kadar kurulur. htiyaca bal olarak 25kVA,
50KVA, 160kVA, 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir.
5 Demir direklerdeki direk tipi trafolarda kullanlan trafo platformu kebent
eklinde paralardan oluur. Beton direklerde ise gvdeye monte edilmi zel
kalplarla yaplm beton paradan oluur. Transformatr platformlar 160kVAlk
trafo ve 400kVAlk trafolarn monte edilebilecei ekilde iki tipte
projelendirilirler. Tip projede 160kVAlk trafolarn monte edildii platforma
kk tip platform, 400kVAlk trafolarn monte edildii platforma byk tip
platform denilmitir.
6 Sekonder ar koruma rlesi, Diferansiyel koruma rlesi, Toprak kaa koruma
rlesi, Bucholz rlesi, Mesafe rlesi, Is kontrol rlesi
7 Mesnet izolatrler, Zincir izolatrler, Geit izolatrleri
8 Grevi ise gerekli korumay salamak ve hattan ekilen akm, g deerlerini
kaydetmek iin kullanlr. Ayrca alak gerilimin zerinde herhangi bir arza
durumunda enerjiyi kesmek iin kullanlr.
9 Direk tipi trafo merkezlerinde kullanlan ayrclarn ama ve kapma ilemi iin
ayrc kolu kullanlr. Direk tipi trafolarda kullanlan ayrclarn emniyet mesafesi
fazla olduundan ama kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan
dzenin almas iin 30mm apnda ve 3 m boyunda galvanizli elik
malzemeden yaplm bir mekanizmadr.
10 36kV- 800kV kadar
11 Arazinin dz olmad yerlerde tesis edilen trafo merkezlerine denir.
12 Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama ilemi
yapabilen ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt
cihazdr
13 rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar
zerine ekip topraa aktarma grevini grr.
14 Primer akmn belirli bir oranda dren ve primer akm arasndaki faz fark
yaklak sfr derece olan l transformatrdr.

134
15

16 Direk tipi trafolar 400kVA kadar kurulurlar. htiyaca bal olarak 25kVA , 50kVA
160kVA , 250kVA ve 400kVA olarak imal edilir.
17 Fiderlere ait anahtarlama elemanlarnn ve topraklama ayrclarnn gerilim
altndaki aktif blmleri ve baralar SF 6 gaz ile yaltlmtr.

135
 KAYNAKA

KAYNAKA

BULUT Alaeddin, Transformatrler, Keban TEA Mdrl, Nisan, 1991.

YUNUSOLU Atilla, Orta Gerilim Enerji Hatlar Proje cilt-2, Ankara,

1995.

STNYURT Ali, Datm ebekeleri Malzeme ve Tehizat TEK

Dokmanlar, Ankara, 1983.

DENGZ Hsn, Enerji Hatlar Mhendislii, Ankara, 1991.

RGPL Zafer, Elektrobank, Ankara, 1997.

154/30 kVluk Mersin II. Trafo Merkezi Projesi TEA Dokmanlar,

Ankara.

Koruma Kontrol Teknisyeni El Kitab III, TEK Eitim yaynlar, Ankara.

ALTIN Mahir, Mustafa STNEL, Mehmet KIZILGEDK , Elektrifikasyon

Milli Eitim Yaynlar, Ankara, 2001.

YUNUSOLU Atilla, Orta Gerilim Enerji Hatlar Proje cilt-1, Ankara,

1995.

DEMR Mete, Kumanda, Teda Eitim Dokuman, Ankara.

Elektrik Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesi.

Elektrik Tesisler Ynetmelii.

TURAN Mehmet Selim, Orta Gerilim ebekelerin Projelendirilmesi Lisans

Tezi, Marmara nv. Teknik Eitim Fakl., stanbul, 1996.

AYTEN Bilal, Teknik Derleme, Ankara, 1996.

Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii

Kk Tipi Og/Ag Datm Transformatr Merkezleri (Rmu'lu Trafo Kkleri)

Teknik artnamesi, Ankara, TEDA Kasim-2003 Revize,

Orta Gerilim Sf6 Gaz Yaltml Metal Mahfazali Hcreler (Mmh-Gaz) Teknik
artnamesi, Ankara TEDA, ubat-2003 Revize

136
 Datm Trafolar letme ve Bakm El kitab, ABB Elektrik Sanayi A,
stanbul

TURAN Mehmet Selim, Gaz zoleleli Trafo Merkezlerinin Teknik Ve

Ekonomik Adan ncelenmesi Yksek Lisans Tezi ( Marmara nv. FBE),
stanbul, 2005.

www.abb.comtr

www.siemens.com

137