-DUK Eki Ve Divn Lgati't Trk'te

-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi

Mehmet Vefa Nalbant*
"Ekler, dil denen canl organizmann bir paras olarak zaman
iinde fonetik ve semantik deimeye urayabilirler. Genellikle
kalplama ve kullanl zellii ile ortaya kan semantik deimeler,
dilin ifade imknlarn geniletir. Geni bir corafyada ok sayda
insan tarafndan konuulan dillerde, bu hadiseler daha yaygndr.
Trkede de eklerdeki semantik deimelerin saysz rneklerini
gryoruz. Mesel, Eski Trkenin gelecek zaman eki " -ga / -ge",
Bat Trkesinde hem fonetik yapsn deitirmi hem de gelecek
zaman, geni zaman, istek, emir bildiren ok fonksiyonlu bir ek
hline gelmitir." 1

Timurta'm zerinde durup rnek verdii - g a / -ge eki gibi -

DUK eki de Trkenin geliim sreci iinde farkl ilevlerde
kullanlmtr. Trkenin ilk dnem eserlerinden balamak zere
yazl tm metinlerde kolaylkla tespit edebildiimiz bu ekin menei
nedir? Eski Trke dneminden itibaren bu ek tarih lehelerde nasl
bir gelime seyri izlemitir? -DUK eki bir fiil ekim eki olarak sadece
1. oul ahs ekinin ekiminde mi kullanlmtr yoksa bu ek
yapsnda bulunan ok edatnn etkisiyle btn ahslar iin kullanlan
zaman eki + edat grnmndeki bir ek midir?

Btn bu sorulara cevap verebilmek iin nce bu ekin menei

konusunda yaplan deerlendirmeleri gzden geirmek
gerekmektedir.Bu ekin menei konusunda bilim adamlar farkl
grler ileri srmlerdir. Bu bilim adamlarndan Brockelmann -
DUK ekini mene olarak - t fiilden isim yapma eki ile uk edatnn
birlemesine balarken 2 , Ramsted ve Kotvvitcz ise - D U K ekini

*. A Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal

Aratrma Grevlisi
1
Timurta, Faruk Kadri, Eski Trkiye Trkesi, stanbul niversitesi Yay.,
2. bask, st. 1981, s. 126-128
~ Brockelmann, C.; Osttiirksche Grammatik Der Islamischen Litteratur-
Sprachen Mittelasens, Leiden, 1954, s.261
194 A M. Vefa Nalbant

Moolcadaki dag, Tunguzcada dig ekillerine dayandrmaktadrlar.

Ramsted ekin sonunda grlen / k / f o n e m i n i DUK eklinden getirir
ve bu eklin eski bir okluk eki olduundan sz eder. Ramsted bu
aklamalarnn yannda / k / foneminin - s A K (art), -DUK ( gemi
zaman) ve - y u k (emir) ekillerinde bulunduuna da dikkat eker. 3
Trkedeki eklerin bitiim teorisine gre belirli baz
kelimelerden ksalma yoluyla olutuklarn ileri srp, bu teori
nda ekleri tahlil eden Kuznetsov, grlen gemi zaman ekleri -
DI ve - D U k eklerini tke- fiiline dayandrmakta ve - D I ekinin - D U k
ekinden gelitiine inanmaktadr. Kuznetsov'un bu iki ek iin yapt
etimoloji yledir: tke- >tk>t,4
-DUK ekinin menei ile ilgili olarak yaplm dikkat ekici
aklamalardan biri de inasi Tekin'e aittir. Tekin - m a olumsuzluk
eki ve - D U K eki ile ilgili olarak kaleme ald yazsnda bu eklerin
kkenini Toharcaya dayandnnaktadr. Tekin'e gre - D U K eki
Toharcadaki " ma te ok" biiminden -maduk biimine gelmitir.
Tekin'e gre ma te ok ekli, Eski Trk yaz dili teekkl etmeden ok
nce -ma-t ok biimine gelimi ve daha sonra sondaki ok
pekitirme edat ekleerek -maduk ekline girmitir. Eski Trke
dneminde - m a olumsuzluk edat olarak tamamyla benimsenince -
maduk ekinden - d u k mstakil bir ekmi gibi tabii olarak ayrlm ve
olumlu fiil kklerine getirilerek bildiimiz - D U K eki ortaya
kmtr. 5
-DUK ekinin kkeni ile ilgili bu grlerin nda ekin Eski
Trkeden balamak zere tarih lehelerdeki durumuna bakmak
gerekmektedir:
Eski Trkede fiil ekimini kuran baz eklerin daima ekil ve
zaman, bazlarnn ise hem isim-fil eki hem de ekil ve zaman eki
olarak kullanld grlmektedir (-DI, -Ayin, -Ar, -sAr vb.). Baz

Rsnen, M.; Materialien zur Morphologie der Trkischen Sprachen;

Helsinki; 1957, s. 202-203
4
Daha fazla bilgi iin bkz: Kuznetsov, . Petro; "Trkiye Trkesinin
MorfoEtimolojisine Dair", TDA Y-Belleten, 1995, s. 193-262
3
Daha fazla bilgi iin bkz: Tekin inasi; tikaknn Kesi, Trk Dilinde
Kelimelerin ve Eklerin Hayat zerine Denemeler, Simurg, 2001, s.43-58
 -DUK Eki ve Divn Lgati't-Trk'te 195
-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi
isim fiil eklerinin daha Eski Trke devresinde ekil ve zaman eki
durumuna gemelerinin sebepleri unlardr: 1. sim-fil eklerinin
hareket ifadesi tamas 2. sim fiil eklerinin zaman ifadesi tamas. 6

Kemal Eraslan gemi zaman ifadesi tayan, Trkenin

umum isim-fil eklerinden biri olan-DUK ekinin daima isim fiil
olarak kaldm, ancak grlen gemi zaman fiil ekiminin okluk 1.
ahsna tesir ederek bu ekimi kendisine benzettiini ifade etmitir. 7

Ek Eski Trkede sfat, isim ve yklem ismi tekil etmitir. 8

1 .sfat olarak kullanlmtr.

Kut bulmaduk mi dik tnlglar

iire kisre iitmedk at

2. sim olarak kullanlmtr.

Burhan kutna katlantuklannta

Tenri k birtk n

3.Yklem smi olarak kullanlmtr.

Sekiz ouz tokuz tatar kalmaduk

Karluk iine keJmedk

Eski Trkede kesin gemi zaman ekiminde - D U K ekline

rastlanlmamaktadr. Bunun yerine DI + ahs zamiri eklindeki
ekim ekli kullanlmtr. Eski Trke dnemi eserlerinde bu
zamann ekimi yledir. 1. tekil ahs {-DXm}, 2. tekil ahs {-DXh
ya da -DXg}, 3. tekil ahs {-DI}, 1.oul ahs {-DXmXz}, 2.oul
ahs {-DXnIzya da Dxglz} 3. oul ahs {-DI}.9

6
Eraslan, Kemal; Eski Trkede sim-Fiiller, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Yay., stanbul, 1980, s. 153
7
Eraslan, Kemal; age, s. 26
8
Gabain, A. Von; Eski Trkenin Grameri, eviren: Mehmet Akaln; TDK
Yay., Ankara, 1988, s.82
9
Daha fazla bilgi iin bkz: Tekin, Talat; Orhun Trkesi Grameri, Simurg
Yay., Ankara, 2000, s. 182-185; Talat Tekin Kitabnn ikincil son biimler
balkl blmnde {-DOk} ekli gemi zaman ekinden bahsetmekte ve bu
196 M. Vefa Nalbant

-DUK eki Karahanl Trkesi sahasnda ok ilek bir ek

deildir. Bu ek bu dnem eserlerinde genellikle sfat fiil eki olarak
kullanlmtr. Bu ekin fiil ekim eki olarak kullanmna sadece
DLT'de rastlanlmtr. (Ekin DLT'de fiil ekim eki olarak
kullanlmasna ilikin aklamalar yazmzn ilerleyen blmlerinde
yer almaktadr.)
Karahanl Trkesi dnemi eserlerinde - D i k ekinin ilk nsz
sedallk- sedaszlk uyumuna uyar. ki nl arasnda ki fonemi ise
sedallamaz:
Mm men me emdi sana keldiikiim
Menin klkm erdi b krkittkm (KB, 659)
Karahanl Trkesi dneminde grlen gemi zaman ekimi
(DLT'de grlen ve Ouz grbu leheleri iin verilmi - D U K ekli
rnekler dnda) u ekildedir:
1. tekil ahs {-DXm}, 2. tekil ahs {-DXn}, 3. tekil ahs {-DI},
1. okluk ahs {-DXmXz}, 2. okluk ahs {-Diniz}, 3. okluk ahs
{-DIya da -DilAr}."'
Harezm Trkesi eserlerinde -DUK ile yaplan fiilden isim
Rabguzi'de sk sk, Nehcii'l-Feradis'te ise seyrek grlr: saha ne
machm bold ann tmahl erdiiki (NF 239:7), kldukum ilemin
tevili."
Harezm Trkesi eserlerinde grlen gemi zaman ekleri
Karahanl Trkesi eserlerinde olduu gibidir. Karahanl Trkesi ile
Harezm Trkesi arasnda grlen gemi zamann ekimindeki en
nemli ayrlk Harezm Trkesi eserlerinde 1. okluk ahs ekiminde
DIulz eklinin yannda -DUK eklinin kullanlmaya balamasdr.

eki alm eylem adlarnn (3.tekil ve oul kiide ) yklem olarak

kullanldn ifade etmektedir. Tekin bu ekin bir rnekte de 1. tekil kii iin
kullanldn da sylemektedir, bkz. Tekin, Talat; s. 185
10
Haceminolu, Necmettin; Karahanl Tiirkesi Grameri, TDK Yay,
Ankara, 1996, s. 184-185. Ayrca bkz: Mansurolu Mecdut; "Karahanlca",
Tarihi Trk iveleri, TKAE Yay., Ankara, 1979, s. 141-182
" Eckmann, Janos; "Harezm Trkesi", Tarihi Trk iveleri, TKAE Yay.,
Ankara, 1979, s. 183-223
 -DUK Eki ve Divn Lgati't-Trk'te 197
-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi
Bugnk Dou ivelerinin kayna durumunda bulunan
aatay Trkesinde -DK sfat-fiil eki nadir kullanlm, daha ok -
GAn sfat-fiil eki ve bu ekle baka unsurlarn birlemesiyle meydana
gelen zarf-fil ekleri tercih edilmitir. -GAn sfat-fiil eki de, -DK
sfat-fiil eki gibi iyelik eki alr ve son ekim edatlar ile kelime grubu
meydana getirir.12
aatay Trkesinde grlen gemi zaman ise kk ve gvde
+d zaman iareti + iyelik eklerinden tremi ahs ekleri ile yaplr.
aatay Trkesinde bu zamann ekimi yledir:
Aldm /aldn/ald
Alduk/aldnz/aldlar13
Kpak Trkesinde "bu ek gemi zaman sfat-filidir.
Zamanla grlen gemi zaman 1. ahs okluk ekliyle karmtr.
Kpaka eserlerde sfat-fiil olarak kullanlna az rastlanlmaktadr.
EH'da geen -dke ve -dndan (< -dk--n-da) eklinde olanlar
yazar tarafndan, gemi zaman fiil eklinin sonuna gelen -ke ve -
nda ekilleri olarak tasavvur edilmitir."14
Keldke (EH, 153), kuya battnda kelge-men (EH, 153) vs.
Kpak Trkesinde grlen gemi zaman ise u ekilde
ekimlenmektedir:
Tekil ahslar: 1. ahs -m (-men), 2.ahs -n, 3. ahs-d
t
oul ahslar:/, ahs -k, -k, (-, -biz/-miz, -kler), 2. ahs -
hz / -niz / -huz / -hiiz (-iizler), 3. ahs -lar/ -ler
Aldm, aldn, ald, aldk /alduk /zd /, aldnz, aldlar15
12
zkan, Nevzat; "-Dik Sfat-fiil Ekinden Yaplm Zarf-fil Ekleri Ve
Gagavuz Trkesi'nde Bir Zarf Fiil Eki: -DcAAn (An)", 3. Uluslar Aras
Trk Dil Kurultay, 1996, TDK Yay., Ankara, 1999, s.891-900
13
Eckmann, Janos; aatayca El Kitab, eviren: Gnay Karaaa,
stanbul niversitesi Yay., stanbul, 1988, s. 120
14
Karamanlolu, Ali Fehmi: Kpak Trkesi Grameri; TDK Yay.,
Ankara , 1994, s. 142
15
Karamanlolu, Ali Fehmi; age, s. 120-122
198 M. Vefa Nalbant

Yukarda da grld gibi - D U K eki, Eski Trke ve

Karahanl Trkesinde (DLT hari ) sadece sfat fiil olarak baz
grevlerle kullanlm grlen gemi zaman ekiminde
kullanlmamtr. Harezm Trkesi eserlerinden balamak zere bu ek
bir sfat-fiil eki olarak I. oul ahs grlen gemi zaman ekinin
ekiminde kullanlm ve gittike yaygnlamtr.

Genel deerlendirmesini yaptmz bu ekin Karahanl

Trkesi eserlerinden Divn Lgati't Trk'te farkl bir durumu
vardr. Bu ek Divanda grlen gemi zaman eki olarak farkl bir
zellik gstermektedir. Kagarl Mahmut, kendi eserinde bu ek iin
baz aklamalarda bulunmutur: "ine varncaya dek Uygur, Argu,
iil, Yama, Toxs gibi Trk boylarnn byk bir ksm mazi
sygasnn J ve ^ ile bal olmasnda birlemilerdir. Bunlar mazi
sygasnda bard derler. Suvarlarla Kpaklardan bir takmlar ile
Ouzlar onlardan ayrlmlardr. Bunlar ^ yerine j l yahut , yahut
tok kelimelerde j , J li yahut ince ahenkli kelimelerde J getirirler. Bu
dilde mfret ve cemi sygas bir olur, aralar ayrt edilmez.

j l kelimelerde ya kurduk denir. "O yay kurdu demektir".

"Men ya kurduk'denir ki "Ben yay kurdum" demektir. Biz ya kurduk
"Biz yay kurduk".

l kelimelerde ol st saduk denir. "O st sad" demektir,

yine byle olar taka aduk denir ki"Onlar daa adlar" demektir.
Tok harfli kelimelerde ol an urduk denir ki "O onu dvd"
demektir. Men munda turduk sz de byledir, "Ben burada kaldm."
demektir.

d li kelimelere rnek: "ol keldk, biz keldk, olar ewge kirdk'

denir ki, "O geldi, Biz geldik, Onlar eve girdiler" demektir.

ekmeli (imaleli) kelimelerde "men anar tawar berdk", "Men

yarmak terdiik" denir ki "Ben ona para verdim", " Ben para
topladm" demektir. Grdn gibi burada mfretle cemi aras
ayrlmamtr.
 -DUK Eki ve Divn Lgati't-Trk'te 199
-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi
Ouzlarn birou birinci ahsn birinci sygasnda br
Trklerin bardm dedikleri yerde f yerine 3 getirerek barduk derler;
miifretle cemi arasn ayrmazlar, yalnz br Trklerle, kendisine
haber verilen mazi sygasnda birleirler ve "gitti", "geldi" yerine
barduk kel dk demezler. 16

Kagarl'nm verdii rneklerden, bir ksm Trk boylarnn

grlen gemi zaman ekimini farkl ekilde yaptklar
anlalmaktadr. Bu rneklerden hareketle - D U K ile ekimlenen
ahslar yle sralanabilir.

Tekil ahslar:

1.ahs: men ya kurduk /men munda turduk /men anar tawar

berdk /men yarmak terdk
2.ahs: Bu ahs iin rnek verilmemitir.

3.ahs: Ya kurduk/Ol st saduk /Olkeldk/Ol an urduk

oul ahslar:

1 .ahs: Biz ya kurduk / Biz aduk / Biz keldk

2.ahs: Bu ahs iin rnek verilmemitir

3. ahs: Olar taka aduk / Olar ewge kirdk

Kagarl'nm verdii bu rneklerden u sonular kmaktadr:

1. - D U k eki Ouz grubu lehelerine ait bir ektir. Fakat

Kagarl'nm gemi zaman iin saym olduu zellikler , XI. yzyl
sonrasna giren Ouzca metinlerle hibir ekilde tanklanmad iin,
Ouzcann XI. yzyldan sonraki geliiminde, bu zelliklerin yaz
dilini etkilemedii anlalmaktadr. 17

2. - D u k ekli Ouz grubu lehelerinin hemen hepsinde ve (II.

ahslar hari) btn ahslarla kullanlmtr. Kagarl'nm da ifade

16
Kaarl Mahmud; Divn Lgati't -Trk, eviren: Besim Atalay, TDK
Yay., Ankara, 1992, C 11, s. 60-61
17
Korkmaz, Zeynep; "Kagarl Mahmud Ve Ouz Trkesi", Trk Dili
zerine Aratrmalar, TDK Yay., Ankara, 1995, s. 241-253
200 M. Vefa Nalbant

ettii gibi bu zamann ekiminde yukarda ad geen Trk boylar

teklik ve okluu ayrmazlar. Bu durum yazmzn banda ekle ilgili
olarak verdiimiz etimolojik tahlillerde yer alan ve -DUk ekinin
yapsn oluturan unsurlardan biri olan Ok edatnn (-DI+ok) bir
etkisi olarak deerlendirilebilir. Ekin btn ahslarla ekimlenmesi
ve ekimde belirleyici olarak eklerin deil zamirlerin kullanlmas da
Ok edatnn ekime bir etkisi olarak dnlebilir. 18

3. Bu ek Ouz grubu Trk lehelerinde nce btn ahslarla

kullanlm fakat Harezm Trkesi dnemi eserlerinden balamak
zere grlen gemi zaman I. oul ahs eki olarak genellemitir.

4. Ok edatnn Eski Trke'de birer zarf-fil olarak da

kullanlan ve yine Eski Trke'de artn ekiminde DLT'den -DUK
ile ilgili alnm rneklerde olduu gibi ahs eki almayan ve ahsn
zamirlerle belirlendii -sa(Eski Trkede -sAr) 1 9 ve yine Eski
Trke'de ayn zamanda zarf -fiil olarak kullanlan - d ekine 20

18
-DUk ekinin btn ahslarda kullanlmas ve yapsnda bulunan ok edat
bu ekin ouz grubu lehelerinde ahs fonksiyonunu yitirmi ve edatlam
bir ek olma ihtimalini dndrmektedir. Nitekim Trke'de ahs eki olarak
dnlen baz eklerin (Emir ikinci teklik ahs eki -gl )aslnda birer edat
olduklar bilim adamlar tarafndan ortaya konmutur. Bu konuda bkz:
Osman Fikri Sertkaya, "Bolsunl Tep Tediler", Uluslar Aras Tiirk Dili
Kongresi, 1988, Bildiriler, TDK Yay., Ankara, 1996, s. 135-142
19
Grlen gemi zamann I.oul ahsnda -DUk ekinin ilk nce Harezm
sahasnda grlmesi gibi (DLT Hari), artn I.oul ahsnda grlen -
sak'l ekiller de ilk olarak Harezm sahas eserlerinde tespit edilmitir.
20
Leyl Karahan -d / -di eklerinin bir zarf fiil olarak kullanldn ve hibir
ahs eki almadan, ahs ve kip ifadesi tamadan, iinde bulunduu kelime
vc kelime gnbnu cmlenin yklemine baladn dile getirmektedir. Leyla
Karahan Kktke ve Karahanl sahasndan bu durumla ilgili olarak u
rnekleri vermektedir: Trt bhndaki budunug kop baz kldm yaz
kldm kop maa krti iig kiii biriir (Drt taraftaki milleti hep tabi kldm,
dmansz kldm. Hep bana tabi olup ii gc beir.) Kltigin, Dou-10.
Ular kus imin tiizdi iinder iin (Keklik , sesine ahenk verip eini ard. )
Ktadgu Bilig Bilgi iin bkz. Karahan, Leyl; "Grlen Gemi Zaman Eki
-D/ -D'in Tarz Ve Balama Fonksiyonuna Dair "Tiirk Kiiltiirii
Aratrmalar Dergisi, 28, 1-2,1998, s. 335-341
 -DUK Eki ve Divn Lgati't-Trk'te 201
-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi
gelmesi, bu eklerin arasndaki paralellii ve ok edatnn ilev olarak
birbirine yakn eklere geldiini gsterir. -DUk ekinin gerek zarf-fil
olarak gerek ahs eki olarak kullanmnda art ekine benzerlii, ok
edatnn her iki ekle (ekimde hem art hem de - D U K ekleriyle
kullanlr) de kullanlmas, -DUK ahs ekinin -sAr art ekinde olduu
gibi zarf fiil eki olarak da kullanlabilen *DI zaman eki ile + ok
edatndan olutuunu dndrmektedir.

KAYNAKA
Arat, Reit Rahmeti, Kutadgu Bilig, Metin-I, TDK Yay., 3. bask,
Ankara, 1991
Banguolu, Tahsin; Trkenin Grameri, TDK Yay., 4. Bask, Ankara,
1995
Brockelmann, C.; Osttrksehe Grammatik Der Islamisehen
Litteratur-Sprachen Mittelasens, Leiden, 1954, s.261

Dankoff, R., Kelly, J.; Compendium Of The Turkic Dialeets, C. I, II,

III, Harvard niversitesi Basmevi, 1982

Eckmann, Janos; aatayca El Kitab, eviren: Gnay Karaaa,

stanbul niversitesi Yay., stanbul, 1988
;"Harezm Trkesi", Tarihi Trk iveleri, TKAE Yay.,
Ankara, 1979

Eraslan, Kemal; Eski Trkede sim-Fiiller, stanbul niversitesi

Edebiyat Fakltesi Yay., stanbul, 1980, s. 153
Ercilasun, Ahmet Bican; Kutadgu Bilig Grameri-Fiil\ Gazi
niversitesi Yay., Ankara, 1984

Ergin, Muharrem; Trk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., 19. Bask, stanbul,
1990

Gabain, A. Von; Eski Trkenin Grameri, eviren: Mehmet Akaln;

TDK Yay., Ankara, 1988, s.82
202 M. Vefa Nalbant

Haceminlu, Necmettin; Karahanl Trkesi Grameri, TDK Yay,

Ankara, 1996,
Karahan, Leyla; "Grlen Gemi Zaman Eki -DI/ -D'nin Tarz Ve
Balama Fonksiyonuna Dair " Trk Kltr Aratrmalar Dergisi,
28, 1-2,1998, s. 335-341
Karamanlolu, Ali Fehmi; Kpak Trkesi Grameri, TDK Yay.,
Ankara, 1994, s. 142
Kaarh Mahmud; Divn Lgati't-Tiirk, eviren: Besim Atalay,
TDK Yay., Ankara, 1992
Korkmaz, Zeynep; "Kagarh Mahmud Ve Ouz Trkesi", Trk Dili
zerine Aratrmalar, TDK Yay., Ankara, 1995, s. 241-253
Kuznetsov, . Peto; "Trkiye Tiikesinin MorfoEtimolojisine Dair "
TDA Y-Belletcn, 1995, s. 193-262
Mansurolu Mecdut; "Karahanlca", Tarihi Trk iveleri, TKAE
Yay., Ankara, 1979,
Osman Fikri Sertkaya, "Bolsund Tep Tediler", Uluslar Aras Trk
Dili Kongresi, 1988, Bildiriler, TDK Yay., Ankara, 1996, s. 135-
142
zkan, Nevzat; "-Dik Sfat-fiil Ekinden Yaplm Zarf-fil Ekleri Ve
Gagavuz Trkesi'nde Bir Zarf Fiil Eki: -DcAAn ( A n / ' 3.
Uluslar Aras Trk Dil Kurultay, 1996, TDK Yay., Ankara, 1999,
s.891-900
Rsnen, M.; "Materialien zur Morphologie der Trkischen
Sprachen", Helsinki, 1957, s. 202-203
Tekin inasi; tikaknn Kesi, Trk Dilinde Kelimelerin ve
Eklerin Hayat zerine Denemeler, Simurg, 2001
Tekin, Talat; Orhun Trkesi Grameri, Simurg Yay., Ankara, 2000
Timurta, Faruk Kadri, Eski Trkiye Trkesi, stanbul niversitesi
Yay., 2. bask, st. 1981, s. 126-128
 -DUK Eki ve Divn Lgati't-Trk'te
-DUK Ekli Grlen Gemi Zaman ekimi
Ksaltmalar
DLT: Divn Lgati't Trk
KB : Kutadgu Bilig
Yay. : Yaynlan
TDK : Trk Dil Kurumu
TKAE : Trk Kltrn Aratrma Enstits