BRACO KOVAEVI

DRUTVENA ULOGA PRAVA

(Uvod u sociologiju prava)

1
 DRUTVENA ULOGA PRAVA
(Uvod u sociologiju prava)
Braco KOVAEVI

Izdava:
Defendologija centar za bezbjednosna, socioloka
i kriminoloka istraivanja, Banja Luka

Za izdavaa:
Dr Duko Vejnovi

Recenzenti:
Prof. dr Nikola Poplaen
Prof. dr Ostoja uki
Prof. dr Slobodan Nekovi

2
 DR BRACO KOVAEVI

DRUTVENA ULOGA PRAVA

(Uvod u sociologiju prava)

Defendologija centar za bezbjednosna, socioloka

i kriminoloka istraivanja, Banja Luka
Banja Luka, 2010.

3
 SADRAJ

Predgovor ....................................................................................................... 7
1. DRUTVO I PRAVO: SOCIOLOGIJA PRAVA ................................ 9
Pojam i predmet sociologije prava .................................................. 11
Izvori i nastanak sociologije prava .................................................. 12
Sociologija prava i druge nauke ...................................................... 15
2. DRUTVENE NORME ...................................................................... 19
Pojam i struktura drutvenih normi ................................................. 21
Vrste drutvenih normi .................................................................... 24
Obiaji ....................................................................................... 25
Moral ......................................................................................... 29
3. PRAVO I SOCIJALNA KONTROLA ............................................... 33
Pojam prava i pravne norme ........................................................... 35
Prirodno pravo i pozitivno pravo .................................................... 38
Pravne i moralne norme .................................................................. 41
Socijalna funkcija prava .................................................................. 43
4. EKONOMIJA, POLITIKA, KULTURA I PRAVO .......................... 47
Ekonomija i pravo ........................................................................... 49
Ideologija, politika i pravo .............................................................. 51
Kultura i pravo ................................................................................ 56
5. DRUTVENA MO I PRAVO ........................................................... 59
Pojam i teorijska shvatanja moi ..................................................... 61
Porijeklo i vrste moi ...................................................................... 70
Struktura i funkcije moi ................................................................. 75
Izvori, ograniavanje moi i pravo .................................................. 77
6. DRUTVENE GRUPE I PRAVO ...................................................... 79
Politike partije ............................................................................... 81
Interesne grupe ................................................................................ 84
Drutveni pokreti ............................................................................. 88
7. DRAVA I PRAVO .............................................................................. 93
Drava i dravna organizacija ......................................................... 95
Vlast: legalitet i legitimitet .............................................................. 99

5
8. PRAVNA DRAVA I PRAVO ........................................................... 107
Pravo i pravna drava .................................................................... 109
Demokratija ................................................................................... 110
Pluralizam i civilno drutvo .......................................................... 112
Javnost, javno mnjenje i participativna politika kultura .............. 115
9. TOTALITARNA DRAVA I PRAVO .............................................. 117
Pojam totalitarne drave ................................................................ 119
Totalitarne drave .......................................................................... 121
Staljinizam .............................................................................. 121
Socijalizam ............................................................................. 123
Faizam ................................................................................... 125
Nacizam .................................................................................. 128
Totalitarna drava i negacija prava ............................................... 131
10. GLOBALIZACIJA I PRAVO ........................................................... 133
Globalizacija ................................................................................. 135
Globalizam, novi svjetski poredak i pravo ................................... 136
Literatura: preporuka za daljnje itanje .................................................. 143

6
 PREDGOVOR

Pravo je veoma bitan element politike legitimizacije vladavine u drtvu

i znaajan instrument normativne kulture, te nije ni udo to je Ruso rekao
da najjai nije nikad dovoljno jak da uvijek bude gospodar, ako ne pretvori
svoju snagu u pravo, a poslunost u dunost.
Od antikog doba, rimskog posebno, pa do danas, raspravljalo se i na
razne naine raspravlja o prirodi, ulozi i funkciji prava u drutvu. U tom
periodu su se pojavile mnogobrojne kole, teorije i pravci koji su pravo
posmatrali sa svog teorijskog stajalita. Pretean dio njih je pravo posmatrao
kao jurisdiktiki fenomen.
U ovoj knjizi smo nastojali da pravo posmatramo kao socioloki
fenomen, odnosno drutveno determiniranu pojavu i, u tom smislu, se ona
moe shvatiti kao svojevrstan uvod u posmatranje prava kao drutvene pojave.
Zato je, prije svega, namijenjen studentima ali ga, naravno, mogu koristiti i
svi zainteresovani.

7
 LITERATURA:
PREPORUKA ZA DALJNJE ITANJE

143
 Ayres U. R., Nesigurna sutranjica izazov Vama koji odluujete,
Zagreb, Globus, 1981.
Arendt H., Totalitarizam, Zagreb, Politika kultura, 1996.
Arent H., Izvori totalitarizma, Beograd, Feministika izdavaka kua
94, 1998.
Arent H., O nasilju, Beograd, 2002.
Aristotel, Nikomahova etika, Novi Sad-Sremski Karlovci, 2003.
Aristotel, Politika, Beograd, 1960.
Aron R., Demokratija i totalitarizam, Novi Sad-Sremski Karlovci,
1997.
Bai A., Leksikon temeljnih pojmova politike, Sarajevo, 1994.
Baki-Mufti J., Sistem ljudskih prava, Sarajevo, Magistrat, 2002.
Balandije ., Politika antropologija, Beograd, 1997.
Basta D., Politika u granicama prava, Beograd, 1984.
Basta D., Pravo i sloboda, Novi Sad-Sreski Karlovci, 1994.
Basta D., Pravo pod okriljem utopije (Ernst Bloh i tradicija prirodnog
prava), Beograd, Rad, 1988.
Bek U., Rizino drutvo, Begrad, Filip Vinji, 2001.
Berlin I., etiri ogleda o slobodi, Beograd, Filip Vinji, 1992.
Berns D.S., Politii ideali, Ni, Gradna, 1993.
Bloh E., Prirodno pravo i ljudsko dostojanstvo, Beograd, 1977.
Bovan B.S.,Paradigmatski koreni sociologije prava: osnovi bioloke
teorije prava, Beograd, 2004.
Brzezinski Z., Velika ahovska tabla, Podgorica, CID, 1999.
Castells M., Mo identita, Zagreb, Golden marketing, 2002.
Castells M., Uspon umreenog drutva, Zagreb, Golden marketing,
2000.
Cerroni U., Politika teorija i socijalizam, Zagreb, kolska knjiga,
1976.
Cottorrell R., Sociology of law: an introduction, London, Butterorth,
1992.
ukovi M., Diktatura, nacija, globalizacija, Beograd, 2002.
avoki K., Makijaveli, Novi sad, 2008.
avoki K., Mogunosti slobode u demokratiji, Beograd, 1981.
avoki K., O neprijatelju, Beograd, 1989.
avoki K., Pravo kao umee slobode ogled o vladavini prava,
Beograd, 1994.
omski N., Kontrolisana demokratija, Podgorica, CID, 1999.
omski N., Novi militaristiki humanizam (Lekcije sa Kosova),

145
 Beograd, 2000.
omski N., Profit iznad ljudi, Novi Sad, Svetovi, 1999.
omski N., Svetski poredak, stari i novi, Beograd, Studentski kulturni
centar, 1998.
omski N., ta to, u stvari, hoe Amerika, Beograd, 1999.
Daglas M. Nej S., Osobe koje nedostaju: kritika drutenih nauka,
Beograd, Samizdat B92, 2003.
Demokratija i ljudska prava, Sarajevo, 2002.
Derida ., Sila zakona: mistini temelj autoriteta, Novi Sad, Svetovi,
1995.
Dragievi A.Dragievi D., Doba kiberkomunizma, Zagreb, Golden
marketing, 2003.
Del Val A., Islamizam i Sjedinjene Drave: alijansa protiv Evrope,
Beograd, Slubeni Glasnik, 1998.
Del Vekio ., Pravo, pravda, drava, Beograd, 1998.
Dimitrijevi V., Neizvesnost ljudskih prava, Sremski Karlovci-Novi
Sad, 1993.
Domenak . M, Ideje za kraj ovog veka, Beograd, Knjievne novine,
1991.
ordano K., Ogledi o interkulturnoj komunikaciji, Beograd, 2001.
uki O., Filozofski temelji morala i prava, Banja Luka, Filozofski
fakultet Univerziteta u Banjoj Luci, 2002.
uri M., Ideja prirodnog prava kod grkih sofista, Beograd, 1959.
Encensberger H.M., Nemaka, Nemaka... Beograd, BIGZ, l980.
Enciklopedija politike kulture, Beograd, Savremena administracija,
1993.
Eperson R., Nevidljiva ruka: uvod u istoriju zavere, Beograd, Plavi
krug, 1999.
Finis D., Prirodno pravo, Podgorica, 2005.
Friedrich C. Z. Brzezinski Z., Totalitarian Dictatorship and Autocracy,
Cambridge, 1956.
Fuler L., Moralnost prava, Begrad, Pravni fakultet, 2001.
Galbrajt D., Anatomija moi, Zagreb, 1987.
Gams, Drutvena norma, pojava nastanak i znaaj, Beograd, 1990.
Gehlen A., ovjek i institucije, Zagreb, 1994.
Gidens E., Odbegli svet. Kako globalni poredak preoblikuje nae
ivote, Beograd, 2005.
Gidens E., Posledice modernosti, Beograd, Filip Vinji, 1998.
Gidens E., Sociologija, Beograd, Ekonomski fakultet, 2003,

146
 Globalizacija - argumenti protiv, Beograd, CLIO, 2003.
Globalizacija i tranzicija, Beograd, Insttut drutvenih nauka, 2001.
Globalizacija, mit ili stvarnost, Beograd, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, 2003.
Goati V., Ideologija i drutvena stvarnost, Beograd, 1979.
Grabovek B., Mirovni pokreti, Beograd, 1987.
Grami A., Filozofija istorije i politika, Beograd, Slovo Ljubve,
1980.
Grami A., O dravi, Beograd, Radnika tampa, 1979.
Gurvi ., Sociologija prava, Podgorica, CID, 1997.
Gurvitch G., Sociologija, t.I-II, Zagreb, Naprijed, 1966.
Hantington S., Sukob civilizacija, Podgorica, CID, 1998;
Haralambos M, Uvod u sociologiju, Zagreb, Globus, l990.
Hart H.L.A., Pojam prava, Podgorica-Cetinje, 1996.
Hasanbegovi J., Topika i pravo, Podgorica, 2000.
Hasanbegovi J., Zablude o pravnoj normi (pravna norma nije
zapovest?), Beograd, 2006.
Hejvud E., Politike ideologije, Beograd, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, 2005.
Held D., Demokratija i globalni poredak, Beograd, Filip Vinji,
1997.
Held D., Modeli demokracije, (Protektivna i razvojna demokracija),
Zagreb, 1990.
Hobs T., Levijatan, Beograd, 1960.
Hofman B., Unutranji terorizam, Beograd, Narodna knjiga Alfa,
2000.
Horkheimer M., T. Adorno, Dijalektika prosvjetiteljstva, Sarajevo,
Veselin Maslea, l974.
Horkheimer M., Pomraenje uma, Sarajevo, Veselin Maslea, l963.
Igliar A., Teme iz sociologije prava, Ljubljana, 1997.
Ili M., Quo vadis svete, Beograd, Filip Vinji, 2000.
Ivanovi M., Religioznost i kriminalitet, Beograd, Institut za
kriminoloka i socioloka istraivanja, 2008.
Jering R., Cilj u pravu, Beograd-Podgorica, 1998.
Jovanovi A., Teorijske osnove ekonomske analize prava, Beograd,
2008.
Jugoslovenska teorija, filozofija i sociologija prava u prolosti i danas,
(Zbornik), Beograd, Dosije, 1997.
Kant I., Kritika istog uma, Beograd, 1958.

147
 Karbonije ., Pravna sociologija, Novi Sad-Titograd, 1992.
Kaufman A., Pravo i razumevanje prava, Beograd-Valjevo, 1998.
Kelzen H., ta je pravda, Beograd, 1998.
Kosik K. , Dijalektika krize, Beograd, Mladost, l983.
Kovaevi B., Civilno drutvo (u Bosni i Hercegovini), Banja Luka,
Pravni fakultet-Centar za publikacije, 2003.
Kovaevi B., Drava, pravna i totalitarna, Banja Luka, Pravni
fakultet, 1999.
Kovaevi B. Kneevi M., Ekologija i ekoloka kriza, Banja Luka,
Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, 2009.
Kovaevi B., Medijski rat i genocid, Banja Luka, Glas Srpski,
1996.
Kovaevi B., Neofaistiki svjetski poredak, Banja Luka, Pravni
fakultet-Centar za publikacije, 1994.
Kovaevi B., Od utopije do totalitarizma, Novi Sad, Svetovi,
1995.
Kovaevi B., Politika manipulacija, Banja Luka, Pravni fakultet,
l994.
Kovaevi B., Rat, Novi Sad, Svetovi, 1995.
Koev A., Fenomenologija prava, Beograd, 1984.
Kraljevi, Teorijski domet pomjeranja prava prema sociologiji,
Beograd, IGAM, 2004.
Krea M., Meunarodno javno pravo, t.I, Beograd, 2007.
Kriza i globalizacija, Beograd, Institut drutvenih nauka, 2009.
Kriza i obnova prava, Beograd, 1999.
Kriza pravnog sistema, Beograd, 1990.
Kulji T., Teorije o totalitarizmu, Beograd, 1983.
Lask E., Filozofija prava i krai spisi, Sremski Karlovci-Novi Sad,
Izdavaka knjiarnica Zorana Stojanovia, Titograd, CID, 1991.
Laski H., Sloboda u modernoj dravi, Beograd, 1985.
Legradi R., Sociologija prava, Beograd, 1968.
Lukacs, Etika i politika, Zagreb, 1972.
Luki R., Obavezujua snaga pravne norme i problem objektivnog
prava, Beograd, 1995.
Luki R., Pravna drava poreklo i budunost jedne ideje, Beograd,
1991.
Luki R., Sistem filozofije prava, Beograd, 1995.
Luki R., Sociologija morala, Beograd, Nauna knjiga, 1982.
Luki R., Teorija drave i prava, Beograd, 1976.

148
 Luki R. Kouti P.B., Uvod u pravo, Beograd, Pravni fakultet,
2004.
Luki B., Pravo i etika, Zagreb, 1995.
Marcuse H., ovjek jedne dimenzije, Sarajevo, Veselin Maslea,
1968.
Markovi D.., Socijalna ekologija, Beograd, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, 2005.
Markuze H., Kultura i drutvo, Beograd, BIGZ, 1977.
Maritain J., ovek i drava, Zagreb, kolska knjiga, 1990.
Markovi B.S., Naela demokratije, Markovi .M., Pravna drava,
Beograd, 1998.
Medison., Federalistiki spisi, Beograd, Radnika tampa, 1981.
Miovi V., Globalizacija i novi svetski poredak, Beograd, 2001.
Mil D., O slobodi, Beograd, 2007.
Milainovi R.M., Teror Zapada nad svetom: savremeni inioci
razaranja i podinjavanja suverenih zemalja i naroda, Novi Sad,
Veternik, s.a.
Milosavljevi Lj., Pod/sticanje slobode (Novovekovna misao o
drutvu), Ni, 2008.
Miri J., Interesne grupe i politika mo, Zagreb, 1973.
Mitrovi D., Drava, pravo, pravda, pravnici, Beograd, 2009.
Mitrovi D., Pravna teorija, Beograd, 2007.
MitroviM.M. Bovan S.B., Osnovi sociologije i sociologije prava,
Beograd, Slubeni glasnik, 2009.
Monteskje ., O duhu zakona, t. I-II, Beograd, 1989.
Moral i ekonomija, Beograd, Institut drutvenih nauka, 2008.
Moralnost i drutvena kriza, Beograd, Institut za pedagoka
istraivanja, 1995.
Moskovisi S., Doba gomile, t.I-II, Beograd,1997.
Mumford L., Mit o maini, Zagreb, l986.
Mur B., Drutveni koreni diktature i demokratije (vlastelin i seljak u
stvaranju modernog sveta), Beograd, Filip Vinji, 2000.
Muron ., Ljudska prava, Beograd, 1998.
Musollini B., O korporativnoj dravi, Beograd, 1937.
Nekovi S., Ogranieni suverenitet, aak, Visoka kola, 2007.
Nekovi S., Sociologija, Ni, Univerzitet u Niu-Fakultet zatite na
radu, 2009.
Nekovi S., Sociologija, bezbednost i reforme u Srbiji, Beograd,
Institut za politike studije, 2006.

149
 Neumann F., Demokratska i autoritarna drava, Zagreb, Naprijed,
1974.
Nizbet R., Konzervativizam, Podgorica, CID, 1999.
Obnova utopijskih energija (zbornik radova o drutvenim pokretima),
Beograd, 1987.
O demokratiji, Beograd, 1995.
Paukanis J.B., Opta teorija prava i marksizam, Sarajevo, 1958.
Pavlovi V., Poredak i alternativa, Niki, NIO Univerzitetska rije,
1987.
Pavlovi V., Potisnuto civilno drutvo, Beograd, Eko-Centar, 1995.
Paanin A., Etika i politika, Zagreb, 2001.
Pharo P., Sociologija morala (Smisao i vrijednosti izmeu prirode i
kulture), Zagreb, Masmedia, 2006.
Peujli M., Globalizacija dva lika sveta, Beograd, Gutembergova
galaksija, 2002.
Perelman H., Pravo, moral i filozofija, Beograd, Nolit, 1983.
Perovi S., Besede sa Kopaonika, Beograd, 2009.
Podunavac M., Politika kultura i politiki odnosi, Beograd, 1982.
Podunavac M., Politiki legitimitet, Beograd, Rad, 1988.
Politika i slobode, Beograd, Institut drutvenih nauka, 2003.
Platon, Drava, Beograd, 2005.
Preobraaji ideje prava, Beograd, 1991.
Priban J., Sociologie prava, Praha,2001.
Prava oveka, Beograd, Prometej, 1991.
Radbruh G., Filozofija prava, Beograd, 1998.
Ramone I., Geopolitika haosa, Beograd, Institut za geopolitike
studije, 1998.
Rener K., Socijalna funkcija pravnih instituta, Beograd, 1960.
Riard de D., Poslovna etika, Beograd, Filip Vinji, 2003.
Ritzer G., Suvremena sociologijska teorija, Zagreb, Nakladni zavod
Globus, 1997.
Romi M., Globalizacija i tranzicija, Banja Luka, 2007.
Rols D., Teorija pravde, Beograd-Podgorica, 1998.
Ruso .., Drutveni ugovor, Beograd, 1993.
Sadikovi ., Ljudska prava na udaru globalizacije, Sarajevo, 2006.
Simeunovi D., Terorizam, Beograd, Pravni fakultet, 2009.
Simi R.D., Poredak sveta, Beograd, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, 1999.
Singer P., Praktina etika, Beograd, Signature, 2000.

150
 Smit A., Bogatstvo naroda, Beograd, 1970.
Solenjicin A., Arhipelag Gulag 1918-1956, Beograd, Rad, 1988.
Staljin J.V., Pitanja linjinizma. Beograd, 1946.
Stankovi J., Osnovi opte sociologije prava, II deo, Stvaranje prava,
Beograd, 1988.
Stankovi J., Osnovi opte sociologije prava, I-III, Beograd, 2004.
Stepanov R. Despotovi Lj., Uvod u jurisprudenciju (Osnovni pojmovi
sistematike, teorije i sociologije prava), Novi Sad, Stylos, 2004.
Svitak I., Glavom kroz zid, Beograd, Mladost, 1986.
Svojina i slobode, Beograd, 1996.
tiglic D., Protivrenosti globalizacije, Beograd, 2004.
unji ., Otpori kritikom miljenju, Zagreb, 1989.
Tadi Lj., Autoritet i osporavanje, Beograd, 1987.
Tadi Lj., Filozofija prava, Beograd, 2006.
Tadi Lj., Nauka o politici, Beograd, Rad, 1988.
Tadi Lj., Ogled o javnosti, Beograd, Poenta, 1987.
Tadi Lj., Poredak i sloboda, Beograd, 1967.
Tadi Lj., Tradicija i revolucija, Beograd, 1972.
Thoreau H.D., O dunosti graanina da bude neposluan, Novi Sad,
1997.
Tomi Z., Struka i politika, Beograd, Dosije, 2003.
Touraine A., Postindustrijsko drutvo, Zagreb, Globus, l980.
Treves R., Sociologia del diritto, Torino, Einaudi, 1996.
Trevino A.J., The Sociology of Law: Classsical and Contemporary
Perspectives, Worth Pub, 1996.
Trkulja J., Osvajanje demokratije, Beograd, Dragani, 1993.
Turen A., Sociologija drutvenih pokreta, Beograd, 1983.
Vajs A., Razvitak civilizacije, Beograd, Narodna knjiga, 1965.
Valentini F., Moderna politika misao, Zagreb, kolska knjiga,
1982.
Van Doren C., Povijest znanja, Zagreb, Mozaik knjiga, 2005.
Vasiljevi M., Pravo, pravda, privreda (PPP),Beograd, Pravni fakultet
Univerziteta, Centar za izdavatvo i informisanje, 2009.
Veber M., Duhovni rad kao poziv, Sremski Karlovci-Novi Sad,
Izdavaka knjiarnica Zorana Stojanovia, 1998.
Veber M., Privreda i drutvo, t.I-II, Beograd, Prosveta, 1976.
Veera M. Urbanova M., Zaklady soiologie prava, Brno, 2002.
Vekio D.., Pravo, pravda i drava, Beograd, 1998.
Vidojevi M., etvrti Rajh: Amerika kao novi Rajh, Beograd,

151
 Metaphysica, 2006.
Vidojevi Z., Kuda vodi globalizacija, Beograd, Filip Vinji, 2007.
Viskovi N., Pojam prava: prilog integralnoj teoriji prava, Split,
1981.
Viskovi N., Teorija drave i prava, Zagreb, 2006.
Volerstin I., Opadanje moi SAD, Podgorica, CID, 2004.
Vraar S., Socijalna sadrina funkcije dravno-pravnog poretka,
Beograd, 1996.
Vrban D., Drava i pravo, Zagreb, Golden Marketing, 2003.
Vrban D., Sociologija prava: uvod i izvorine osnove, Zagreb, Golden
Marketing-Tehnika knjiga, 2006.
Vuini N., Osnovi ljudskih prava i sloboda, Podgorica,CID, 2001.
Vukadinovi G., Pravna drava, Novi Sad, 1995.
Vuleti V., Globalizacija mit ili stvarnost, Beograd, 2003.
Vuleti V., Globalizacija, Zrenjanin, Gradska narodna biblioteka,
2006.
Wesson R., Communism and Communist System, New Yersey, 1978.
Wittfogel K., Orijentalne despocije, Zagreb, Globus, 1988.
Zaslavski V., Neostaljinistika drava, Zagreb, Naprijed, 1985.
Zavadski S., Drava blagostanja, Beograd, 1975.
Zveki U., Poziv sudija, Beograd, 1985.
ii M., O dravi, Pritina, Novi svet, 1996.
ii M., O pravu, Pritina, Novi svet, 1996.

152
 Dr Braco Kovaevi

DRUTVENA ULOGA PRAVA

(Uvod u sociologiju prava)

Izdava:
Defendologija centar za bezbjednosna, socioloka
i kriminoloka istraivanja, Banja Luka

Za izdavaa:
Dr Duko Vejnovi

Grafiko oblikovanje:
Darko Domazet

tampa:
ART PRINT Banja Luka

Za tampariju:
Milan Stijak

Tira: 300

Objavljivanje knjige finansijski je podralo

Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade RS

153