PENGENALAN KEPADA KALKULUS KAMIRAN

Antiterbitan Dan Kamiran Tak Tentu

Katakan F(x) = 3x2

F (x) = 6x

6x ialah terbitan bagi 3x2

3x2 ialah antiterbitan (antidervative) bagi 6x.

Perhatikan bahawa jika F ( x) 3 x 2 5

F ( x) 3 x 2 10 F ' ( x) 6x
2
F ( x) 3x 2

F ( x) C bentuk umum antiterbitan bagi f (x) .

hasil kamiran tak tentu bagi f (x) .

Kamiran tak tentu bagi f (x) ditanda f ( x)dx F ( x) C

f (x) adalah yang di kamir, F(x) adalah hasil kamiran dengan C sebagai pemalar.

TEKNIK KAMIRAN TAK TENTU

Petua 1: Fungsi malar

Jika k adalah satu pemalar maka

k dx kx C

Contoh:

(i) 4dx 4 x C
(ii) 6du 6u C
(iii) 2 du 2 u C

1
Petua 2: Hukum Kuasa
Kamiran bagi satu pembolehubah dengan satu kuasa pemalar ialah

n x n 1
x dx n 1
C dengan n 1

Hukum ini digunakan kepada semua fungsi kuasa melainkan x-1.

Contoh:
x 2 1
(i) x 2 dx 2 1
C

x3
C
3
1
(ii) x dx x 2 dx
1
x 2 1
C
1
1
2
3
2x 2
= C
3

3
x 31
(iii) x dx
3 1
C

x 2 1
C 2 C
2 2x

Petua 3: Hukum Kuasa bagi n = 1.

1 1
x dx x dx ln x C

2
Petua 4: Kamiran bagi hasildarab satu pemalar dengan satu fungsi ialah hasildarab pemalar
dengan kamiran bagi fungsi tersebut.

kf ( x) dx k f ( x) dx dengan k adalah pemalar

Contoh:
3
(i) 3x dx 3 x 3dx

3 4
x C
4
3
(ii) 2 x 3 dx 2 x 2 dx
3
2 x 2 dx

2 5
( 2 ) x 2 C
5
4 5
x 2C
5
12
(iii) 5x dx = 5 x 12 dx

5 x 11
= C
11

5 x 11 5
= C C
11 11x11

Petua 5: Kamiran bagi hasil tambah atau hasil tolak bagi dua atau lebih fungsi adalah hasil
tambah atau hasil tolak kamiran fungsi tersebut.

[ f ( x) g ( x)]dx f ( x)dx g ( x)dx

3
Contoh:
3 3
(i) ( 2x 3x )dx = 2x dx 3xdx
2x 4 3x 2
= C
4 2
1 x 4 3 x2
= C
2 2
1 1
(ii) (2 x 2
x 2 x 2 )dx = 2
2x dx x 2
dx x 2 dx
3
2 x 3 x 1 2 x 2
= C
3 1 3
2
2 x3 1 2 x 3
= C
3 x 3

Petua 6: Fungsi Eksponen

kx
a kx
1. a dx k ln a C
kx e kx
2. e dx k
C

Contoh:
32x
(i) 32x dx = 2 ln 3
C

24t
(ii) 2 4t dt = 4 ln 2
C

1 x 1 x
(iii) 3e dx =
3
e dx

1 x
e C
3
2x
(iv) 5e dx = 5 e2 x dx

5 e2 x
= C
2

4
Petua 7: Fungsi Logaritma

1. log a (kx )dx x log a ( kx ) x log a e C

2. ln kx dx x ln kx x C

Contoh:

(i) log a (10x ) dx = x log a (10x ) x loga e C

(ii) log (3u)du

5 = u log5 (3u) u log5 e C

Contoh: Kamirkan yang berikut:

7 x2
(i) 7 x dx C
2

2
5
(ii) x 4 7 x 3 10e x dx

2 x 4 / 5dx 7 x 3dx 10 e x
x9 / 5 7 x 4
2 10e x C
9/5 4
10 x9 / 5 7 x 4
10e x C
9 4
4 3x
(iii) 4 3x dx = 3 ln 4
C

52t
(iv) 52t dt = 2 ln 5
C

3x
(v) 2 e2 x dx = 2 3x
dx e2 x dx

2 3x e2 x
C
3 ln 2 2
3s 3s
(vi) ( 4e e) ds = 4e ds e ds

4 e3 s
es C
3

5
(vii) log 6 (3x )dx = x log6 ( 3x ) x log6 e C

(viii) ln u du = u ln u u + C

Contoh: Jika f (x) = x2 6 dan f(0) = 2, tentukan f(x).

f(x) = f (x)dx = (x2 6)dx
x3
= 6x C
3
Bila x = 0, f(x) = 2
0
6(0) C 2
3
C=2
x3
f ( x) 6x 2
3

Contoh : Diberi y 3x 2 4 x 3 dan pada x = 1, y = 2. Tentukan y.

y 3 x2 4 x 3dx
3 x3 4 x 2
3x C
3 2
x3 2 x 2 3 x C
Pada x = 1, 13 + 2(1)2 (3)(1) + C = 2
1+23+C=2
C=2
y = x3 + 2x2 3x + 2

KAEDAH KHUSUS KAMIRAN

Kamiran Cara Gantian

Melibatkan penggantian pembolehubah supaya kamiran asal boleh diubah kepada bentuk
yang lebih mudah, seterusnya menyelesaikannya dengan menggunakan hukum-hukum asas
kamiran.

6
Hint : Fungsi dalam bentuk asas berikut dapat diselesaikan menggunakan kaedah ini.

n
f ( x) f ' ( x)dx
f ( x)
e f ' ( x)dx gantikan f ( x) u
f ' ( x)
dx
f ( x)

Contoh:

2 x( x 2 1)1 / 2 dx katakan u x2 1
du
2x
dx
du
dx
2x
u3/ 2 2 3/ 2
u1 / 2 du u C
3/ 2 3
2
( x 2 1)3 / 2 C
3

Contoh:

x( x 2 1)1 / 2 dx katakan u x2 1
du
4x
dx
du
dx
2x

du 1 1 / 2 1 u3/ 2 1 2
u1 / 2 u du ( ) u3 / 2 C
2 2 2 3/ 2 2 3
1
( x 2 1)3 / 2 C
3

Contoh:
2
2x
xe dx katakan u 2x 2
du
dx
4x

du 1 u 1 1 2
eu e du eu C e 2 x C
4 4 4 4

7
Kamiran Bahagian Demi Bahagian

Kaedah ini adalah berasaskan hukum terbitan bagi hasil darab fungsi

d
f ( x) g ( x) f ( x) g ' ( x) g ( x) f ' ( x)
dx

f ( x) g ' ( x) g ( x) f ' ( x) dx f ( x) g ( x)
f ( x) g ' ( x)dx g ( x) f ' ( x)dx f ( x) g ( x)
f ( x) g ' ( x)dx f ( x) g ( x) g ( x) f ' ( x)dx .. (a)

u f ( x) v g ( x)
du dv
Katakan f ' ( x) g ' ( x)
dx dx
du f ' ( x)dx dv g ' ( x)dx

Gantikan ke dalam (a) udv uv vdu

Prinsip asas kaedah ini :

(i) memilih u dan dv daripada kamiran asal (tiada peraturan khusus)

(ii) pemilihan u dan dv haruslah memudahkan vdu

(iii) dari u, bezakan untuk mendapatkan du

dari dv, kamirkan untuk mendapatkan v

Contoh:
x u 2x dv e x dx
2 xe dx katakan
du 2dx v e x dx e x
uv vdu (2 x)(e x ) e x 2dx
2 xe x 2e x C

8
Contoh:
u ln x dv 6 x 2 dx
2
6x ln x dx katakan 1 x3
du dx v 6 x 2 dx 6 2x3
x 3
1
uv vdu (ln x)(2 x3 ) (2 x 3 )( )dx
x
3 2
(ln x)(2 x ) 2 x dx
3 x3
2 x ln x 2 C
3

Contoh:

3x3
ux dv e3 x 3dx
xe dx katakan
du dx v e3 x 3dx (kaedah gantian)
jika w 3 x 3
dw 3dx
dw
dx
3
dw 1 w 1 3 x 3
v ew e e
3 3 3
1 1
uv vdu x e3 x 3 e3 x 3dx
3 3
x 1
e3 x 3 e3 x 3dx
3 3
x 3x 3 1 3x 3
e e C
3 9

KAMIRAN TENTU

Kamiran tak tentu bagi f (x) ditanda f ( x)dx F ( x) C

Jika F ( x) C dinilai pada dua titik a dan b , di mana b a
maka [ F (b) C ] [ F (a) C ] F (b) F (a)

Nilai F (b) F (a) dikenali sebagai kamiran tentu

b
Kamiran tentu bagi f (x) dari a ke b , ditanda f ( x)dx F (b) F (a)
a

9
 3 3
2 x3 33 03
Contoh: x dx
0
90 9
3 0 3 3

Contoh:
1 1
1/ 2 1 4 x2
2 x x e x dx x3 / 2 ex
0 2 3 4
0

4 1
e1 0 0 1
3 4
4 1 1 1
e 1 e
3 4 12

Ciri-Ciri Kamiran Tentu

Antaranya :

b a
1) f ( x)dx f ( x)dx
a b

a
2) f ( x)dx 0
a

c b c
3) f ( x)dx f ( x)dx f ( x)dx ; abc
a a b

b b
4) f ( x)dx f ( x)dx
a a

b b
5) kf ( x)dx k f ( x)dx ; k pemalar
a a

b b b
6) f ( x) g ( x)dx f ( x)dx g ( x)dx
a a a

10
LUAS RANTAU

Kaedah mendapatkan luas rantau ialah dengan mendapatkan kamiran tentu bagi fungsi.

1) Luas bagi fungsi positif (keluk berada di sebelah atas paksi-x)

2) Luas bagi fungsi negatif (keluk berada di sebelah bawah paksi-x)
3) Luas antara dua keluk

*Lakaran graf adalah perlu bagi menentukan keluasan yang dicari.

f(x)

y=f(x)

x
a b

1. Luas Bagi Fungsi Positif

Luas rantau, A, di bawah keluk y f (x) dan di atas paksi-x dalam selang [a, b] ialah

b
A f ( x )dx F (b) F ( a )
a

11
 y

a b
0 x
A
y = f(x)

2. Luas Bagi Fungsi Negatif

Luas rantau, A, dibatasi oleh paksi-x, keluk y f (x) dalam selang [a, b] ialah

b
A f ( x) dx [ F (b) F ( a )]
a

y = f(x)

A y = g(x)

a b

3. Luas Antara Dua Keluk

Luas rantau, A, yang disempadani oleh keluk y f (x) dan y g (x) dalam selang [a, b]
ialah

b
A [ f ( x) g ( x)]dx
a

12
Contoh : Tentukan luas rantau keluk y = 3 + 2x dalam selang [2, 4].

4 4
2x2
A (3 2 x)dx 3 x
2
2
2
[12 16] [6 4]
18 u. p

y = f(x) = 3 + 2x
11

A
3

0 2 4 x

Contoh:

Tentukan luas rantau di bawah keluk y = 16 x2.

16

4 0 4 x

4
4
2 x3
A (16 x )dx 16 x
4
3
4
3
4 43
16(4) 16(4)
3 3
256
u. p
3

13
Contoh : Tentukan luas rantau antara keluk y = 4 2x dan paksi x dalam selang [1, 3].

4
A1

3
1 0 2 A2

y = 4 2x

Mencari luas A1 dan A2

2
2
2
A1 (4 2 x)dx 4 x x
1 1

[4(2) 2 ] [4(1) (1)2 ]

2

9
dan
3
3
2
A2 (4 2 x)dx (4 x x )
2 2

2
[4(3) 3 ] [(4(2) 2 )] 2

1

Oleh itu, luas rantau

A = A1 + A2 = 10 u.p.

14
Contoh : Tentukan luas antara keluk y = x2 dan y = 2x

Cari titik persilangan keluk y = x2 dan y = 2x, iaitu

x2 = 2x x2 2x = 0 x(x 2) = 0

x = 0 dan x = 2

2
A (2 x x 2 )dx
0
2
x3 2 23 8
x 2 2 [ 0 0] 4
3 0 3 3
4
u. p
3
y

y = x2

y = 2x

0 2 x

PENGGUNAAN KAMIRAN DALAM EKONOMI

Kaitan Kos Sut/Jumlah Kos dan Hasil Sut/Jumlah Hasil

dC
MC C ' (q) C (q) MCdq C ' (q)dq F (q) K
dq
Kos jangka pendek : terdapat kos tetap C (0) k
Kos jangka panjang : tiada kos tetap C (0 ) 0

dR
MR R' (q) R(q) MRdq R' (q)dq F (q) K
dq
Jika tiada output, jumlah hasil sifar R(0) 0

15
Contoh: MC 5q 2 7 , dapatkan fungsi kos jika kos tetap firma ialah 200.

5
C (q ) (5q 2 7)dq q 3 7 q K
3
5 3
C (q) q 7q 200
3

Contoh: R ' ( q ) 10 2q 3q 2 , dapatkan fungsi hasil dan fungsi permintaan.

R(q) (10 2q 3q 2 )dq 10q q 2 q 3 K

R(0) 0 10(0) (0)2 (0)3 K 0

K 0

R (q ) 10q q 2 q 3

10q q 2 q 3
p 10 q q 2
q

Contoh: Fungsi kos sut diberi KS 0.4q 5 . Kira tambahan dalam kos jika
pengeluaran ditingkatkan daripada 20 unit kepada 40 unit.

40 40 40
q2
C (0.4q 5)dq 0.4 5q 0.2q 2 5q 520 180 RM 340
20
2 20 20

Lebihan Pengguna dan Lebihan Pengeluar

Fungsi permintaan p f (q) menunjukkan harga, p, yang sanggup dibayar oleh pengguna
pada pelbagai kuantiti q.

Fungsi penawaran p g (q) menunjukkan harga, p, yang perlu dibayar supaya pengeluar
bersedia menawarkan pelbagai kuantiti q.

16
 P
ss : p = g(q)
C

Manfaat kepada pengguna bila

CS
membayar pada harga p0
P0 B D
PS
Manfaat kepada pengeluar bila
barang dijual pada harga p0
A
dd: p = f(q)

0 q
E
q0

CS (lebihan pengguna) = luas OCDE - luas OBDE

= luas BCD

q0 q0
= f (q )dq p0 q0 atau [ f (q) p0 ]dq
0 0

PS (lebihan pengeluar) = luas OBDE - luas OADE

= luas ABD

q0 q0
p0 q0 g (q )dq atau [ p0 g (q)]dq
0 0

17
Contoh: Fungsi permintaan satu barang adalah

1
p 20 q
2

Dapatkan lebihan pengguna pada harga pasaran p = RM5.

Penyelesaian :

Jika p = 5, maka q = 30

Oleh itu

30 30
1 1
CS 20 q dq 5(30) 20q q 2 150
0
2 4 0
1
600 (900) 150
4
225

Lebihan pengguna pada p = 5 (q = 30) ialah RM225.

Contoh: Fungsi penawaran satu barang adalah

1
p 10 q 2
5

Dapatkan lebihan pengeluar sekiranya harga seunit ialah p = RM15.

1
Jika p = 15, 15 10 q 2
5
2
q = 25
q = 5 atau 5 (abai)

1
p 10 q 2
5

15 PS

10

0 5 q
18
 5
1
PS 15(5) 10 q 2 dq
0
5
5
1 3
75 10q q
15 0

25
75 50
3
50
16.67
3

Lebihan pengeluar untuk mengeluarkan 5 unit barang ialah RM16.67.

Contoh: Fungsi permintaan dan penawaran pasaran ialah masing-masing

1
p 100 q 2
2
3
p 50 q 2
2

dengan p = harga per unit (RM) dan q = kuantiti (unit). Dapatkan lebihan pengguna
pada keseimbangan pasaran.

Penyelesaian:

Keseimbangan

1 3
100 q 2 50 q 2
2 2
2
2q 50

175
q5 , p
2

Lebihan pengguna

5
1 175
CS 100 q 2 dq 5
0
2 2
5
1 875
100q q 3
6 0 2
175 875 250
500
6 2 6

19
Contoh :

Fungsi permintaan dan penawaran satu barang ialah masing-masing

p 20 2q
1
p 5 q
2

dengan p = harga seunit (RM) dan q = kuantiti (unit). Dapatkan lebihan pengguna dan
lebihan pengeluar pada keseimbangan pasaran.

Keseimbangan pasaran, permintaan = penawaran

1
20 2q 5 q
2
5
q 15
2
q = 6, oleh itu p = 8
6
CS ( 20 2q ) dq 8(6)
0
6
20q q 2 48
0
= 120 36 48
= 36

Oleh itu CS ialah RM36.

6
1
PS 8(6) 5 q dq
0
2
6
1
= 48 5q q 2
4 0
= 48 30 9 = 9

Oleh itu PS ialah RM9

20