BZDEN BR*

Rfat Ilgaz
Hak adam olduu kadar halkn da adam, hakszlklar karsnda belgeli, becerili
savunucumuz olan Emin Deer'in emek rn yaptyla babaaym.
Tandm, biraz da kendisinden rendiim kadaryla, yremizin bu sevilen adamn
sizlere de tantaym: M. Emin Deer 1927'de Kastamonu'da dodu. Orta renimini burada
yaptktan sonra Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi'nde yksek renimini bitirerek, 1951
ylnda Hakim Temen olarak Silahl Kuvvetler'de greve balad. 1960'da Milli Savunma
Bakanl Hukuk Mavir Yardmclna atanan Deer, 1968'de Hukuk Maviri oldu. Bu
grevinde Trkiye-ABD ilikilerinin bamszlmza drd glgeyi saptam, ABD'li
grevlilerin kendilerinden yksek rtbede olan subay ya da generallerimize kar stten
baklarn iine sindirememitir. Yardm mallarnn hukuksal statsn saptamak iin Yardm
Kurulu'ndan bir heyetle yaplan bir grmede, aka "Bu mallar zaten bizim, siz sadece
kullanc durumundasnz, bu koullarda aramzdaki 1947 szlemesi Dnda, bu mallarn
hukuksal stats aranmaz." dediklerini, tutum ve davranlaryla, veren insanlarn stten
kmser baklarn bugn bile anmsarken, o gnk acy duyumsadn sylemektedir. Ve
Trkiye-Birleik Amerika ilikilerini belgeleyerek almaya balamasnn bu olaya bal
olduunu zellikle vurgulamaktadr.
Silahl Kuvvetler'deki almalar sonucu, Gelibolu'daki kinci Kolordu Kdemli
Hakimliine atanan Deer 1971 ylnda bu grevden emekliye ayrlmtr.
M. Emin Deer, tank olduu ilikileri, belgesel bir almayla ClA KONTRGERLLA
VE TRKYE ad altnda yaynlad yaptla byk ilgi grmtr.
Deer, bu kez de yeni almalaryla emperyalizmin yardm ad altnda szlemelerle
bir lkeye nasl girdiini, ilgili lkeleri yerli ibirlikilerle her ynden gizli bir igale urattn,
iliki kurduu lkeleri blgesel karlar iin kullandn, emperyalizmin kendi belgelerine
dayanarak aklamaktadr. Bu balamda Trk dostu (!) olarak tannan Richard Perle'nin bir
syleideki szleriyle, Trkiye'nin Ortadou'da emperyalizmin bekiliine uygun grldn
ekinmeden syledii, yine bir baka Trk dostu (!) eski ABD Trkiye Bykelisi Mc
Ghee'nin Trkiye'nin srekli yardm isteini biraz alayc bir biimle syledikten sonra "bereket
ne Trkler kle, ne de Amerikallar aptald." szleriyle bize ders verdii anlalmaktadr.
Amerika i ve d siyasasn okuluslu irketlerin karlarna gre dzenlendii,
emperyalizmin smr ilkelerinin de bu irketlerce saptand, Rockefeller'in Bakan
Eisenhowera yazd 1956 tarihli bir mektup ve daha baka belgelerle deerlendirilmekte ve
Rockefeller'in bu mektubunda Trkiye'nin OLTAYA YAKALANMI BALIK olduu, bu nedenle
de yeme gereksinimi bulunmad aklanmaktadr.
Trkiye'nin, 1947'lerden bu yana emperyalizmin tuzaklarnda geen yar baml
yaam belgelerle anlatlmaktadr. Emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmann yolu, Deer'e
gre bu tuzaklara neden ve nasl drldmz renmeden bulunamaz.
Demek Orhan Veli'nin dedii gibi, rak iesinde deil de, bir de oltada balk olmak
var, bu usuz bucaksz smr dzeninde. Oltaya yakalanm baln yeme gereksinimi
yoktur! yle ya... Zokay yutan balk yemi neylesin!..
Gel gelelim danmanlar, zerlerine den ii yapacak Bakan Eisenhower
uyaracaklardr mektuplarla:
"birliine hazr yerli iadamlarna yardm arttrmal, buna dayanarak politik
etkilerinin artmas salanmaldr."
*
(*) Rfat Ilgaz 'in lmnden nce yazd son yazdr.
 Kimdir bu oltay yutturan? Ev sahibi olmak isteyen bir bezirgan m, klkuyruk bir kirac
m, sradan bir konuk mu, srtmzdan geinmeye kalkan bir snt m? Yardm, D yardm
diye bize bostan bekilii yaptrmaya kalkan akgz bir toprak aas da olabilir, hem
bostanmzdan, hem bekiliimizden yararlanmaya kalkan bir aalarn aas da olabilir.
Trk dostu bir ABD'li yle aklyor bu ilikiyi kitapta:
"En iyi yapacamz i, Trkiye'nin kendisini korumasn salamaktr. ok daha az
masrafl yaklamdr bu. Yeni emperyalizmin amac da budur. Yeni emperyalizm, ticaretin
bayra altnda genileyecek, yaylacak, sermayenin uluslararaslamas ile balayacak ve
azgelimi lkeleri igal altna alacaktr. Gvensizliini ve bamszln koruma, ekonomik
gelimesini yardm anlamasyla salayacak! Dost gl altnda, dostluk, zgrlk, eitlik
aldatmacalaryla...
Emperyalizm saldrlarla deil, dostluk trkleriyle girecek, yardm anlamalaryla
yerleecektir. Oyun byle aktan aa oynanp dururken azgelimi lkelerin siyasal
iktidarlar da kendi baarlaryla durmadan vneceklerdir.
Azgelimi memleketleri zendirmeli, destekli, denekler, bir verip yirmi almalsnz
ekimeleri, balar, az faizli D yardmlar derken giydirilmi canl sava aralar eki
glerin konulandrlma eylemleri, slerden yararlanma biimlemeleri...
Eer smr dzeninin Ortadou'da srp gitmesi gerekliyse yeni yeni blme
ynetme kurallar da uygulanmal ki emperyalizm tm kurallarnca uygulanm olsun."
Bu konuda biraz da Sakncal Piyademize kulak verelim. Smrmek mi gerekiyor,
bunun bir yolu daha var, ovenizm! yle diyor SAKINCALI PYADE'miz Uur Mumcu:
"ovenizm, emperyalist devletler iin birer ara olarak kullanlr."
"ovenizm kendi soyunu teki soylardan stn gren banaz ulusuluk anlamna
gelir. Bu banaz ulusuluk saldrgan siyasetlerin, ideolojilerin de temel kaynadr."
"Her ulusun devrimcileri ve sosyalistleri olduu gibi ovenleri de vardr. Almann da
vardr, kalyann da vardr... spanyol'un da vardr... Trkn de... Krdn de vardr!
ovenizmin bar getirdii ve adna servenlere klan uluslara yarar salad hi
grlmemitir. ovenizmin sonu hep kan ve gzya doludur."
"kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda Arap-Krt liderleri ngiliz stihbarat
Servislerince kullanldlar."
"1919 ylnda 10 Temmuz gn Lord Curzon'a gnderilen gizli telgrafta da Krtlerin
manda istedikleri bildirilmekteydi. ngilizler blgede bir Krt Devleti kurdurmak istiyorlard."
"Blge bir petrol blgesiydi, ngilizler Krtlerle bu nedenle ilgileniyorlard. Bu ama
Sevres Antlamas ile gerekleiyordu. 1925 ylnda Musul Sorunu da bu yzden patlak
vermitir."
"70'li yllarda da Irak'taki Krtler, ABD tarafndan destekleniyorlard."
"Her oven akm, baka bir oven akm dourur. Etki ve tepki kural en ok bu
alanlarda geerlidir."
"Krt sorununun ABD destei ile zmlenecei, ABD destekli Krt ovenizminin
blgede yeni sorunlar douraca da pek yaknda anlalacaktr!"
ABD'nin ovenizmden yararlanarak azgelimi lkeleri oluturan halklar, aznlklar
hatta dinleri, mezhepleri, tarikatlar birbirine kaptrp banbalar oluturmaya kalkrken,
bast dal kesmekte yine kendisinin getirdii okuluslu irketler oluturup smrme kuraln
geersiz duruma drmektedir. Ki bu okuluslu irketlerin de en banda petrol irketleri
gelmektedir.
lhan Seluk 26 ubat 1974 gnl yazsnda okuluslu irketlerin dnyay ynetirken
devletleri aan politik etkinliklerine dikkat ekmekte ve zellikle petrol irketlerinden baka
gelen yedisine 7 Kz karde adn takmaktadr.
lhan Seluk, Arap petrollerinin ardnda bu irketlerin bulunduunu, szgelii
ARAMCO'yu yedi kz kardein nn oluturduunu vurgulamaktadr.
9 Mart 1993... lhan Seluk "Pencere"sinden bakyor
"Btn Bat, Saddam'a kar birleti!"
Neden?
"Kuveyt'in petrol kaynaklarna el att iin!" "Biz durur muyuz! Bir koyup yirmi almak
iin tfek bana!" "Ortadou petrolnn gerek efendisi Bat zenginler kulbdr. Amerikan
askeri de bu nedenle krfezde nbet tutuyor."
Sakncallar adna Emin Deer kardeimiz de grev banda. Bir gz zokay yutan
balkta, bir gz Kltr Evi'nden kap Dar edilmi memleketlisinde. Bir savunucu olarak bu
hakszl da yle gslyor:
"ada Trkiye'nin aydnlamasna sekseni akn yaptyla katlan ada bir sanat
erine verilen bir onur belgesine saldr vardr. Bir hakkn, bir beldenin seilmi Belediye
Bakannca seilmi, o belde halknn onay ile verilmi bir hakkn geri alnmas olay ile kar
karya bulunuyoruz. Bu olay nedenleri ve sonularyla tartmalyz. Bahelievler Belediye
Bakan'nn bu karar her eyden nce, Trk aydnlanmasna kar bir sava almas
demektir. Burada cezalandrlan Rfat Ilgaz'n dnya grdr. te yandan bu olay Refah
Partisi'nin lke ynetimine geldiinde sanat bile ideolojinin emrine vererek, ada dnce
dahil her eyi kendi dnya grlerine gre dzenleyeceklerini gstermektedir. zetle
aydnlanmaya alan her kap kapanacak demektir. Rfat Ilgaz toplumsal elikileri ac bir
glmseyile dudaklardan insan yreine ve dncesine aktaran bir sava. O ad silinmez.
Silinmesi o yrenin kaznmaz ayb olur. Ona kulak verelim, hem de ge kalmadan:

"Kaldr ban kan uykulardan

Byle yrek, byle atardamar
Atmaz olsun!
Ses ol, k ol, yumruk ol!
Karayeller bana indirmeden atn
Sel sular bastn topra dnm dnm
Alp gtrmeden byk denizlere
abuk ol!"

Sakn ge kalm olmayalm. Hayr!

Tam a balamann doan gnler Szm geri alyorum, henz senden gemedi,
arkada!

"Tam a ie balamann doan gnler

Yrt otuzunda aldn diplomay
Alfabetik ocuk ol!"

Szm bitmedi daha. u dizelerimi de dinle. Sonra babaa kal Deer'li yazar
kardeimle:
"Bir bulut, ne zamandr stmzde
Yurt geniliinde bir bulut, kurun arlnda
Nilferler sularmzda aar mevsimsiz
Dolanr ayaklarmza boum boum
Yapraklarnda iri le sinekleri uua hazr.
Gz gz oyulmu gzlerimiz biz krz
Gz ukurlarmzda radarlar frl frl dner
Krz, el yordamyla yayoruz bu yzden
Yeni krler peydahlarz uyur uyanr
Ayak altnda ezile dursun karnca srleri
Ezenlerle bir olmu yayoruz ne gzel
izme onlardan, iindeki ayak bizden ne iyi.
Krz biz, kr uulara amz topramz
Ha dt, ha decek elik gagalardan
Mantar mantar alan tohumlar scakta
Gzlerimizi bir pula satp gemiiz bir yana
lmesini bilenlere yz evirmemiz bundan
Krz gzbebeklerimize mil ekilmi mil
Acmasz bir namlu akamzda souk
Tetikte kendi parmamz yabancnn deil."
 O LTA D A K B A L I K T R K Y E
"Biz askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam
etmeliyiz... Byk lde politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir ekonomik
yaylma plann Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulamak zorundayz... -
Yardmda- birinci gruba, bizimle dost olan ve bize uzun sreli askeri paktlarla balanm olan
lkeler girer. Bu lkelere yaplacak yardmlar ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte
olmaldr. OLTAYA YAKALANMI BALIIN YEME HTYACI YOKTUR. Bu noktada Dileri
Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm, -rnein TRKYE'YE- baz
hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp, mevcut
askeri paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -TRKYE gibi - dorudan doruya iktisadi yardm
da yaplabilir, ama bu bize uygun ve bal hkmetleri iktidarda tutacak ve bize dman
muhalifleri zararsz brakacak biim ve miktarda olmaldr.
Bunlarla balantl olarak zel sermaye yatrmlarm da ayarlamak gereklidir.
Hkmet, zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca yararlanmasn
bilmelidir. Bu yatrmlar yardmyla birok politik amaca ulalabilir.
Bu tip zel sermaye yatrmlar zamanla btn gayr meru muhalefeti ve politikamza
kar mukavemeti ortadan kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir.
Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahsi teebbs ve menfaat
evrelerini etkilemelidir.
Ayn zamanda ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve bylece
bu iadamlarnn, LGL LKENN EKONOMSNDE kilit noktalarn ele geirmeleri, buna
dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr."
Nelson A. ROCKEFELLERN
Bakan Eisenhowera yazd mektup'tan
DAVET*[*]
Drt nala gelip uzak asya'dan
Akdeniz'e bir ksrak ba gibi uzanan
bu memleket bizim!
Bilekler kan iinde
Diler kenetli, ayaklar plak
ve ipek bir halya benzeyen toprak,
bu cehennem, bu cennet bizim
Kapansn el kaplan
bir daha almasn
Yok edin insann insana kulluunu
Bu davet bizim
Yaamak bir aa gibi tek ve hr
Ve bir orman gibi kardeesine
bu hasret bizim.
Nzm Hikmet
EHTLER***
ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri,
mezardan kmann vaktidir!
ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri
Sakarya'da, nnnde, Afyon'dakiler
Dumlupnar'dakiler de elbet
ve de Aydn'da, Antep'te vurulup denler,
siz toprak altnda ulu kklerimizsiniz
yatarsnz al kanlar iinde.
ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri,
siz toprak altnda derin uykudayken
dman ardlar,
satldk, uyann!
Biz toprak stnde derin uykulardayz,
kalkp uyandrn bizi,
uyandrn bizi!
ehitler, Kuvvay Milliye ehitleri,
mezardan kmann vaktidir!
Nzm Hikmet 1959

*
(*) Kuvvay Milliye Destan'ndan
*
(**) Nzm Hikmet, Btn Eserleri-iirleri, cilt 2, s.242, -Sofya Basks- 1967.
 GR
"eki g kkl bir ban gibi!.. bann ban keskin bir bakla kesebilirsiniz, ama
kkn karamazsnz. karmaya kalktnzda nelerle karlaacanz bilinmez!" [1]
22 Ocak 1993 gn TV-1'de haberleri izlerken iittiim bu szleri, Trkiye
Cumhuriyeti'nin Babakan sylyordu. nce bir aknlk geirdim. Acaba, gerek miydi?
Evet gerekti ve DYP Meclis Grubu'nda Demirel, dnceli ama kararl bir yzle
konuuyordu. Hemen Demirel'in birka gn nce, 18 Ocak gn ABD, ngiliz ve Fransz
Bykelilerinin olaan D ziyaretlerinde, eki G'n faaliyetleri ile ilgili toplant
kndaki yz ifadesini anmsadm. Deyim yerindeyse, zpkn yemi gibiydi. Ve hrslyd...
Sorular yantlarken syledikleri, gemite yaplan bir yanla iaret ediyordu.
O toplantda neler konuuldu bilinmiyor, ama apar topar gelen bykelilerin,
Trkiye'nin egemenlik haklarn incitici szler syledikleri dnlebilir. Konu, ncirlik
ss'nn, bizim iznimiz dnda kullanlmasnn yaratt tepki olmalyd.
Son birka ay iinde ve zellikle son gnlerde, eki G szlemelere aykr olarak,
Trkiye'nin bilgisi Dndaki uularla kamuoyunun ilgi oda oluyordu. [2] Demirel, o gn
Genelkurmay Bakanyla da konutu. ncirlik ss'nn Trkiye'nin iradesi ve bilgisi Dnda
kullanlmas da ilk kez olmuyordu. 1958'de Lbnan olaylar srasnda, ABD Deniz
Piyadeleri'nin ncirlik zerinden Lbnan'a aktarlmas, zamann muhalefeti CHP'nin lideri
smet Paa tarafndan eletirilmiti. Trkiye kamuoyu, Birinci Dnya Sava'na istemimiz
dnda girmemize ve Sevr'e kadar uzanan olaylara, Gben ve Breslaw adl iki Alman
kruvazrnn, bayramz asp Karadeniz'e alarak Sivastopol' bombalamasnn neden
olduunu bilmektedir. Trk kamuoyu ite bu bilin iinde ve kendi topraklarndan baka
lkelere yaplan saldry ulusal istence kar saygszlk sayd, ho grmedii iin, bu gibi
konularda ok duyarldr. Daha sonra U-2 casus uaklar olay, Krfez Sava srasnda da
ABD uaklarnn ncirlik ss'n kullanmalar gibi olaylara kar, kamuoyundaki ar duyarlk,
doal olarak siyasal iktidarlar g durumda brakmtr.
Hemen Demirel'in, bykelilerle yaplan toplantdan ktaki szlerini anmsadm.
"eki G korkuluk deil ya! Oraya getirildiine gre, geli amacna uygun
alacaktr, ne yapacan biliyorsunuz demektir. Buna batan izin vermisiniz! Biz izin
vermezdik." [*] Bu szler, elbet bir yandan da ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaz'a yantt.

1
smet nn, 1964'de ABD-Trkiye ilikilerinin bamszlmza drd glgeden yaknr
ve der ki: "Bamsz i politika d politika gdemez havanda su dversiniz. Zannetmeyin kolay itir.
(Kurtulmak iin) teebbs ettiinizde banza neler gelir bilemezsiniz."
2
eki G'n ncirlik ss'n denetim dnda kulland olaylar basna yansd kadar ile
unlardr
1- "Amerika'ya ait bir DC-130 ua gvenlik kuvvetlerinin bilgisi dnda Yksekova karayolu
pistine ini yapmtr. Eer, bundan sonra ad geen piste baka iniler olacaksa, bunun bildirilmesi..."
2- Yine Asayi Blge Komutanl'ndan Diyarbakr'daki Blge Valilii'ne bir baka yaknma:
"25.5.1991 gn saat 12.20'de ABD'ye ait bir chinok tipi helikopterin Boyunkaya ve Keneli
kylerine ve bu kylerin civarna zellikle ukur blgelerine inip kalkt, mteakiben ayn helikopterin
Nuh Peygamber blgesine indii ve Silopi istikametine gittii tespit edilmitir."
"...len saatlerinde Cudi Da Nuh Peygamber blgesinde zaman zaman inip kalkt grlen
ABD'ye ait ift pervaneli helikoptere Cevizdz'ndeki birliklerce blgemizde uarken, msaadeli ikaz
atei yaplm, helikopterin pilotlar yakalanarak ABD komutanna gtrlmtr. Gayrimuntazam
uuun sebebi sorulduunda, test uuu yapld cevab alnmtr.
3- Bunlar sadece birer rnek. Ancak Asayi Blge Komutanlndan Olaanst Hal Blge
Valilii'ne giden saysz yazlarn zeti yle:
"Mttefik kuvvetlere ait hava aralarnn yrrlkteki kurallar ihlali devam etmektedir."
(Yaln Doan-Milliyet Gazetesi, 3 ubat 1993.)
*
Gerekten Demirel 1967de U-2 casus uaklarnn uuuna izin vermemi. Haha ekiminin
Ve anlam u olmalyd. eki G'n ABD'li komutan, ne kural, ne de Trk hkmetini
dinliyor... te Demirel'in bardan taran bu olmal. Krsdeki Demirel, bu szleri bilinle ve
kararllk iinde sylediini anlatmak iin olsa gerek, szlerinin altn izercesine konumasn
yle srdrd:
"...Demirel, eki G'e ban dedi, diyeceksiniz..." TV'de gerisi gelmedi bu szlerin.
nce dndm ki, Demirel, her zamanki konuma biemi ile, "Demirel, eki G'e ban
dedi diyeceksiniz, bakn bunu yanl anlamayn..." diye srdrr ve enfes bir Aristo mant
ile szlerinin etkisini bir baka yne evirebilirdi. Bekledim, gerisi gelmedi...
Daha dorusu TV'deki blm burada kesildi!.. Basndan izlediimde rendim ki,
Demirel, "Evet eki G, ban badr" diye yinelemi! [3][**]

DNM NOKTASI MI?

Acaba Demirel, bu olay rnekleyerek, Trk-ABD ilikilerinde bir dnm noktas

olacak mesaj m vermiti? nk, eki G', yalnz u kadar personel ve uak, helikopter
olarak grmek ve onun devinimlerini nlemek sorunu zmez. nk, gerekte eki G,
Trkiye'deki ABD varlnn ban badr. Aslolan o ban kurutmaktr. Trkiye eer, deien
dnya koullarn da deerlendirerek Trk-ABD ilikilerini batan ele alabilirse, dze kn
yollan bulunabilir!..
Demirel'in, Karadeniz birlii Toplants'nda syledikleri daha da ilgintir:
"lkeler" diyor Demirel, "tek balarna kavgasn veremedikleri bir dnyaya kar
glerini birletirerek mcadeleye ynelmelidirler." [4]
Bu szler, yeni bir dneme alr m bilemiyorum? 1964 ylnn benzer bir olayn
anmsadm. 22-23 Aralk 1963'te Rumlarn, EOKA destekli giriimleriyle balayan, Kbrs
Trklerine ynelik soykrm saldrlar, zaman zaman sryor ve ABD'nin oyalayc
arabuluculuklar da sonu vermiyordu. smet nn babakand ve soruna zm arayan
Londra Konferans sonusuz kalmt. Trkiye, 1964'n Haziran ay balarnda Kbrs'a
kmaya karar verdi. Metin Toker, "Demokrasimizin smet Paal Yllar"nda der ki: "Benim
bildiim kadar, biz Kbrs'a kmaya ciddi olarak ilk defa 1964 yaznda azmettik. O
teebbsmz de, Johnsonun nl mektubuyla durdurulmutu... Trkiye'de yllarca
hissedilecek Amerikan aleyhtarlnn duygusal temeli budur." [5]
Toker'in, Trkiye'deki Amerikan kartlna koyduu tan, ABD'ye bir tr arka kmak
m bilemiyorum?
Toker'in, son deerlendirmesine katlmak iin, ABD'nin emperyalist emellerini
bilmemek, dnyann teki lkelerindeki ve bizdeki oyunlarn gzard etmek gerekir. Oysa
Toker, bu kansn yazdktan 15 sayfa sonra yle diyecektir:
"...Ksa zamanda anlald ki, Johnson da, smet Paa'ya tehis koymutu. Bu tehisin
gerei, Amerika'nn Trkiye'de smet Paa'nn yerini alacak bir babakan aramaya balamas
oldu. "...General Porter diye bir Amerikal general geldi. General Ankara'ya bizzat Bakan
Johnson tarafndan gnderilmiti. Grevi, smet Paa'nn 'hayr' dedii birtakm teklifleri,
Trkiye adna kabul edebilecek bir babakan aramakt... General Porter'in gelii gnlerinde

yasaklanmas istemini reddetmitir. imdi neden "eki G'" kovamyor? Bu sorunun yant bu
almadadr.
3
19 Ocak 1993 gnl Cumhuriyet Gazetesi.
** Demirel Cumhurbakan olarak bu kez 29 Haziran gnl Milliyet'teki aklamasnda,
ABD'nin Irak' 27 Haziran gecesi Hawk Fzeleriyle bombalamasna tepki gstermemesine; "Clinton'
kramadk, ngiltere, Almanya, Fransa ABD'den yana" sylemiyle zr arayacaktr. "Dn dndr,
bugn de bugn, ne diyelim!.." dememeli, bu yanlla dur demeliyiz!...
4
6 Mart 1993 gnl Cumhuriyet ve Hrriyet Gazeteleri.
5
Metin Toker, Demokrasimizin smet Paal Yllar, s. 195.
 [6]
ClA ajanlar da Trkiye'de bir anket yapyorlard..."
Toker'e gre aranan, ABD'ye "evet" diyecek bir adayd! Babakan aday!
Toker, aile ilikileriyle birlikte, 1950'lerden sonra deneyimli ve baarl bir gazeteci
olarak olaylarn i yzn ok iyi bilmesi gereken biridir. Bilir de...
Trkiye'de ABD kart grlerin duygusal temele dayanmadn da bilir elbet!
Kald ki, nn gibi bir ulusal kahramann drlmesi ve yerine ABD'ye 'evet' diyecek
bir babakan adaynn, ClA ajanlarnca aranmas olayna kar olmak, duygusallk diye mi
nitelenmeliydi? Yine nn, o tarihlerde aklanmayan ama, aklandnda toplumun genel
tepkisini eken Johnsonun, o ulusal benliimizi yaralayan mektubunu hemen (mektup
kamuoyuna aklanmadan) Time Dergisi'ndeki bir demeci ile yantlamt.
"ABD'nin sorumluluuna inanyordum, bunun cezasn ekiyorum demektir... Bat
ittifak yklr, yeni bir dnya kurulur, Trkiye bu dnyada yerini bulur." [7]
Bu szler de mi duygusallk tayordu? smet Paa ve duygusallk, yle mi?..
Trkiye, ABD'nin gerek yzn o zaman grmt. Grmt ve Trkiye'deki
Amerika artk kamuoyunda tartlmaya balanmt... ABD ite buna izin vermezdi. General
Porter ve CIA'nin teki ajanlar aradklarn buldular. Bu, Sleyman Demirel'di. 1965'lerden bu
yana, Trkiye'nin kaderi teslim edilmi olan Demirel'i bulmutu General Porter...
Ve ite 22 Ocak 1993 akam, eki G'e, "ban Ba" diyen de bu Demirel'di.
Demirel'in ABD'nin buna benzer baka davranlarna gemite de tepki gsterdiini
sonradan rendik. Ve her tepkisinde de cezalandrldn... 12 Mart'lar ve 12 Eyll'ler de...
Demirel, ite bu deneylerden getii iin bykelilerle konumasndan sonra sylyordu bu
szleri. Ge de olsa, gerekleri ancak halka anlatarak, halkla birlikte umar aranacann
bilinciyle... Biz en azndan byle yorumlamak istiyoruz. Bu yorumu hakl karacak olaylar
vardr. Trkiye'nin Ortadou politikasnda, Arap'larla ilikilerin scaklatrlmas, O'nun
zamannda atlan admlarla balatlmtr. U-2 casus uaklarna kar kmas, haha ekimi
konusundaki tutumu, koullar gerektirdiinde ABD'nin karlarna kar gelebilecei izlenimi
yaratmtr. 12 Mart ve 12 Eyll'lerdeki drlmesinde bu tutumlarnn pay olduu
kukusuzdur. Demirel, yle anlalyor ki, Trkiye iin byk sakncalar douracak konularda,
ABD'nin etkilerini geitirmeyi yeleyen bir tutum izlemitir. Prof. Dr. dris Kkmer, 15
ubat 1970 tarihli Milliyet Gazetesindeki bir yazsnda der ki: Demirel, kendine zg
deneyleriyle yeni bir denge kurmaya altnda, emperyalizmin baz sahalardaki oyunlaryla
uyumaz bir pratie girmitir. imdi Demirel'in ayann altndaki toprak kaymaktadr.
ABD oyunun, ancak kendi koyduu kurallara gre oynanmasn ister. Kural Dna
kan oyundan atlr. Demirel iki kez atlmtr oyundan.
Baka olaylar da var, Trkiye-ABD ilikileri tarihinde.
1974 Kbrs Bar Harekat sonunda ambargo ile cezalandrldk. Ama halkmz o
tarihlerde, ABD varln her noktada tartyordu. 12 Mart Muhtras'nn imzaclarndan Org.
Tama'n deyimi ile; "Sosyal gelime, ekonomik gelimeyi gemiti." Ve halk ABD yanllarn
satlm, kendine yabanc kiiler olarak gryordu.
Ama nedendir bilinmez, toplumsal tartmalar, toplumsal tepkiye dnt ve toplum
teden beri iinde rpnd sa-sol ayrmclna eklenen alevi-snni ayrmlamasnn
tepkileri ile altst oldu. Ve olaylar, Trkiye'yi 12 Eyll kskacna frlatt.
yle bir geriye dnp baktmzda, ABD'ye ne zaman kar ksak ya da etkisi
altndaki bir lkede kar klsa, ABD, bu kar ka izin vermiyor ve o lkeyi cezalandryor.
nk ABD, dnyay ynetirken statko'nun bozulmasn istemiyor.

6
Metin Toker, agy. s. 211.
7
Milliyet Gazetesi, 14 Haziran 1964
 ABD'nin kar neyi gerektiriyorsa, bizim gibi lkeler, o kar gzetmek zorundadr.
Bamszlk m gnmzde dnlemez! zellikle bizim kimi yneticilerimizce bile
"dnyann bugnk ortamnda modas gemi bir kavramdr. Karlkl bamllk vardr." Ve
bu bamllk ABD'nin karna alr.
Karlkl bamllk kavram da, ABD emperyalizmi'nin rndr. 1957 Aralk aynda,
Eisenhower ve Mc Millan, bir NATO Konseyi toplants ncesi bir tebli yaynlarlar. Bu
teblide denilir ki, "Hr dnya devletleri birbirlerine karlkl olarak baldrlar. Bir devletin
kendi kendine yetinmesi, artk gerilerde kalmtr. Ortak egemenlik, karlkl bamllkla
salanr." [8]
Clinton'n bakan seilmesinden sonra zal'n, "ABD, dnyann sorumluluunu
zerinde tayor, tayacak" szleri de, bu karlkl bamll anlatr. Bu tr iliki, teslimiyeti
beyinler yetitirir. Onlar iin de ABD'ye kar kmak yanltr. nk bamllmz tehlikeye
girer. te bu nedenle, ABD, Trkiye'yi 'oltadaki balk' gibi gryor. Ona gre, "Oltadaki
baln yeme ihtiyac yoktur." [9]
ABD'nin ulusal karlarn gzetmesi elbet doaldr. Hibir lke karlarn gzeten
siyasa izledii iin eletirilmez. Ancak, ABD ile iliki kuran lkelerin, kendi karlarn ABD'nin
karlarna balamalar ve politikalarn bu eksene oturtmalar yanltr. Rockefeller'in bu
szleri, bizim Trkiye-ABD ilikilerindeki yerimizi "Oltadaki baln yeme gereksinmesi olmaz"
szleriyle deerlendirmesi, siyasamzdaki yanll anlatyor.
Eer biz, ABD'nin Ortadou'daki karlarnn bekisi olma yerine, ABD'nin o
karlarna kar, ulusal karlarmz gz nne alarak bir siyasa saptam olsaydk, ABD'ye
bylesine baml kalmazdk... Oltadaki balk gibi grlmezdik.

ORTADOU VE ABD' NN IKARLARI

kinci Dnya Sava sonras ABD, Sosyalist Bloku epeevre kuatma savyla, "ulusal
karlarnn uluslararas karlara stn" olduunu da saklamadan, kendisinin "hr dnya"
dedii dnyann byk bir blmn etkisi altna ald. Zamann Dileri Bakan Dean Rusk
bakn ne diyor:
"Dnya ok klmtr. Toprak ile, su ile, atmosfer ile, bunlar kapsayan uzay ile,
yani dnyann tm ile ilgilenmeliyiz. [10] Ve ABD gerekten sadece yeryz ile deil, uzayla
da ilgilenmeliyiz. Bylece teki uluslara ve zellikle az gelimi lkelere, kar gelinemez bir
gcn egemeni olduunu anlatmaya alt. Johnsonun nl mektubundan sonra, ABD'ye
arlan nn'ye, Trkiye'nin uzaydan ekilmi fotorafn veren Bakan, "Gryorsunuz ya,
bahenizde gezerken bile fotorafnz ekebiliyoruz," szleriyle, politik espriyle kark
tehditte bulunmam myd? Yalnz dnya ile deil evrenle ilgilenmeye kalkan ABD'nin,
Ortadou ve Trkiye ile ilgilenmesi kadar doal ne olabilir? Bu nedenle Trkiye, Hr Dnya
liderlerinin hep gzetimi altnda olmutur. Trkiye, her eyden nce eski Sovyetler'le uzun bir
snr olan bir Ortadou lkesidir. Ayrca, laik bir toplum yapsnda slam lkesi olan Trkiye,
teki slam lkeleri iin ilgiyle izlenecek bir rnektir.
1947'de ABD ile balayan ilikiler zerine, Trkiye'ye gelerek, ABD iin hakkmzda
rapor dzenleyen Thornburg diyor ki: "Trkiye Arap dnyas tarafndan yakndan izlenen
sosyal ve ekonomik bir alandr. Bana bir Arap, 'ngiltere ve Amerika'nn gelime koullarn
takip bizim kapasitemiz dndadr. Fakat Trkiye'nin bugn yaptklarn biz yarn yapabiliriz,'
dedi." [11] Bu szlerin gerek anlam udur: 'Trkiye deneyi, Ulusal Kurtulu Sava temeline
dayaldr. Bizim etki alanmzdaki lkeler bunu rnek alacak olursa, dnyaya egemen olma
istencimiz boa kar. O lkelerde bamszlk rzgrlar esmesini nlemeliyiz. Baka trl bu

8
M. Fahri, Amerikan Harp Doktrinleri, s. 282
9
leride III. Blm'e baknz.
10
Harry Magdoff, Emperyalizm a, s.55.
11
Amerikan Yardm Hakknda Rapor, M.W. Thornburg.
gidiin n alnamaz.' ABD'nin Ortadou stats, ite bu temel zerine oturtulmutur.
Thornburg'a gre, Trkiye, Amerikan karlar ynnden byk nem tayan stratejik
bir yerde bulunmaktadr. Thornburg diyor ki: "Trkiye, Avrupa'nn stratejik Dou kalesi ve
Ortadou'nun Kuzey kalesi olmaktan daha nemli olarak Amerikan karlarnn byk bir
nem kazand yerde bulunmaktadr." [12]
ABD, Trkiye'ye ite bizim kendisi iin nemimizin bilinciyle gelmitir. Kendi ulusal
karlarnn kesitii bir noktada bulunduumuz iin gelmitir. Ve bizi ideallerinin, rf ve
adetlerinin etkisi altnda tutmay amalayarak, bizi kendi varolu mitimizden ayrmak, kendi
dmen suyunda bir eksene oturtmak iin gelmitir.
ABD, iki kutuplu dnyada, kendi dzen ve sistem anlayn, etkisi altndaki tm
lkelere benimsetme siyasas izlemektedir. Sovyetler'de sosyalist uygulamann yklmas
zerine, ABD dnyada tek g olarak kalmtr.
Ve tek g olmann gereklerini yerine getirmektedir. Nasl m? Dnyaya yeniden
dzen vereceini ekinmeden syleyerek.

YEN DN YA DZEN M?

Krfez Sava nedeniyle dnyann iine itildii krizin amac, Bush'un, savan ertesi
gn yaynlad mesajdadr. Bush, "ABD'nin dnyann dzeninden sorumlu olduunu"
vurguladktan sonra bu sava sonrasnda "dnyaya yeni bir dzen vermek" istediklerini
syledi. Bu sz, l frtnasnn esintileri arasnda kayboldu ve zerinde nedense yeterince
durulmad. Bush'un bu sznn arkasndan, "Bu yeni dzenden ne anlalacaktr?" sorusu
gndeme gelmitir. Bu szn anlamn deien dnya dengelerine gre deerlendirmek
gerekecektir. Ancak, "emperyalizmin srekli amac olan smrye bu dzende yer verilir mi?"
sorusu sorulamaz elbet. nk, kapitalizm iin smr, sistemin zorunlu bir sonucudur. "Yeni
Dnya Dzeni'nin", smrye kar konulacak engelleri nlemek bata olmak zere, gizli
soygunu srdrecek, Komnizm korkusu yerine, bir baka korku esi bularak, etki
alanndaki lkeleri, disiplin altnda, denetim altnda tutacak yntemler getirmek olduu
bilinmelidir.
Kennedy 1962'de;
"Yardm, dnyay denetleme yntemlerinden biridir." derken, "ABD'ye yanda
hkmetleri iktidarda tutmay, uluslararas irketlerin karlarna engel olacak giriimleri
nlemeyi, etki alanndaki lkelerin kalknma programlarn AID'nin nerileri ve MF, Dnya
Bankas yoluyla denetlemeyi, bu lkelerin ABD'ye olan bamllklarn artrmay srekli
klacak bir denetim"den sz etmitir.
ABD, Yeni Dnya Dzeni'nde bunlar kaybetmemek iin yeni yntemler gelitirecektir.
"Yeni Dnya Dzeni" derken amalar, bu yeni yntemlerdir. Yani eldekileri kaybetmemek
iin, deien dnya dengeleri karsnda yeni yntemler aramak!..

NN YEN YNTE M?

Souk Savan sona ermesi, Sovyetler'in dnya liderlii konumundan vazgemeleri

ile, ABD'nin liderlikte tek sz sahibi olmas gndeme geldi bir anda!.. Ancak, Sovyetler'in yeni
yaplanmalar daha dorusu dalmalar sonucu, ortaya yeni devletler kt. Dnya yeniden
yaplanmaya sahne oldu. Asl nemlisi, kinci Dnya Sava'nda tm kaynaklarn tketen iki
devlet, Almanya ve Japonya'nn atlmlar ve hele Dou Almanya ile Bat Almanya'nn
birlemesi, dnyada yeni g dengelerine hazrlk saylabilirdi. Son yllarda teknolojik ve
ekonomik konularda, Japonya'nn ABD'yi zorlad grlyordu. Birleen Almanya'nn da
ekonomik ve askeri alanda glenecei yadsnamazd. Avrupa Topluluu'nun, Dou Bloku
lkelerinin katlm isteklerini deerlendirecei ve Birleik bir Avrupa'nn da dnya dengesine
12
Thornburg Raporu, Ekler blmnde Ek. 8
etkili olaca gzard edilemezdi. Gerekten de yle oldu. Yeni devletler, yeni dengeler ve
yeni bir dzen ya da dzensizlik ortaya kt... te bu gelimeler daha balang
aamasndayken, teden beri dnya liderliinde tek sz sahibi olmak isteyen ABD iin,
deerlendirilmesi gereken nemde olaylar idi. Ve ABD, her koulda Sovyetler'in ortadan
ekilmeleriyle - ki, bu sonucun kapitalizmin sosyalist sistem zerindeki etkileriyle elde edildii
de dnlrse- eline geirdii dnya liderliini karmak istemezdi.
Sovyetler'in potansiyel bir tehlike sayld gnlerde, ABD, Bat'y yannda tutmay
baarmt. Bunun bir nedeni de, Almanya'nn yenilmi ve uzun yllar mttefiklerin
denetiminde Dou ve Bat olarak ikiye ayrlm bulunmas ve ayn konumda bulunan
Japonya'nn da, ABD etkisine ak bir siyasal yap iine ekilmesiydi. kinci Dnya Sava'nn
yengisi zerine kurulmu olan dengenin, Souk Sava dneminde srdrlmesi, potansiyel
Sovyet tehdidine balyd. Bu oluumun yaratt denge, teden beri Ortadou'daki yapay
dengeyi de belirlemekte ve ABD'nin bu blge zerindeki etkinliini glgelemekteydi. Souk
Sava yllarnda dnya liderlii, iki sper g arasnda, kendi egemenlik alanlar iinde ve
Dnda srekli bir yar getiriyordu. Sovyetler, sosyalist sistemi, dnya sistemi olarak
zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkelerde yaymak ve yerletirmek abas iindeydi.
Bu balamda, dnyann teki blgelerinde olduu gibi, Ortadou'da scak iliki iinde
olduklar lkelere yardm ediyorlard. Bu yardmn bir amac da bu blgede ABD etkinliinin
glgelenmesi olduu kukusuzdu. Ortadou'da bir ara Msr, daha sonra Suriye ve Irak,
giderek Yemen'in ikiye blnmesiyle Gney Yemen, dorudan Sovyet etkinlii altna girdiler.
Suriye ve Irak'n bugnk askeri gcnn temelinde Sovyet desteinin yatt bilinen bir
gerektir. Libya'nn kendine zg politikasnn da, Sovyet desteine dayand ya da bir ilgin
dengeye oturtulmak istendii bilinir.

ORT ADOU DENG ES VE KRF EZ

Souk Savan sona ermesi ve Sovyetler'in bu lkelerden desteini ekmesiyle, ona

bal siyasa izleyenler bolukta kaldlar. Bu boluun uzun sre kalmas, politikann
kurallarna uymazd. Saddam, bu boluktan yararlanarak, teden beri stn g olma dn
gerekletirmeye kalkt. Amac, Ortadou petroln denetim altna, daha da ileri giderek
kullanm altna almak ve blgede lider olmak idi. Hrs, aklnn nnde olduu ve dnya
siyasasnn dinamiklerini bilmedii iin, daha adm att gn yenilmiti. Hem Ortadoulu
olmak ve hem de bu blgedeki kimlerin ve hangi nedenle gz olduunu grememek,
kendine ok gvenmenin de tesinde bir eydir ve bu nedenle de Saddam, byle bir davann
izleyicisi olmak ansna sahip deildir. Sava ve politika birbirinden ayrlamaz, belki ikisi
birbirinin devam olarak ayrlmaz btndr. Saddam'n ikisini de bilmedii anlalmtr.
Bu almada inceleyeceimiz, belgelerden ve uygulamalardan anlalaca gibi,
ABD, Ortadou'yu tam bir denetim altnda tutmak istemitir. Hele, Sovyetler'in ortadan
ekilmesiyle, gemiteki en byk engel ortadan kalkt iin, bu blgedeki etkinliinin engeli
de yok olmu iken, Saddam'n ortaya knn anlamszl srtmyor mu? Acaba bu,
Saddam'n Ortadou'nun dinamiklerini bilmediini mi gsterir yoksa oyuna geldiini mi? Hem
Ortadou'nun dinamiklerini bilmemek, hem de gcne ok gvenmek, Saddam'n yenilgisini
batan hazrlad. Bu, bir grtr. Ancak olayn ardnda Saddam'n oyuna gelmesi de sz
konusudur. Krizin bandan bu yana, Saddam'n ABD'nin oyununa geldii sylenmektedir.
yle ya da byle, oyunun sahnelenmesi ve gelimesi izlendiinde, deien Dnya dengeleri
karsnda ABD'nin, Dnya'ya yeni bir dzen verme ve bu dzenin koruyuculuu
grnmnde Dnya'ya hkmetme amacnn bulunduu grlr. Bush'un, hava savann
balad gn, amacn "Dnya'ya yeni bir dzen vermek" olduunu belirten demecinin baka
trl yorumu dnlemez.
Savaa atekesle son verilmesiyle, ABD yetkililerinin ve Bakan'nn demeleri bu
konuyu daha da somutlatrd. Ama, daha sava srerken, ABD Savunma Bakan'nn 'Dnya
jandarmal' konusunda syledikleri de, ABD'nin gelecekteki hedeflerini ve nasl bir yeni
dzen dndklerini gstermeye yetiyordu.
 ABD, teden beri elinde tuttuu 'Dnya jandarmal'n yeni yntemlerle srdrecekti.
ABD, ite oyunla ya da Saddam'n politika ve g ilikisini bilmeden, Ortadou'yu
eline geirme frsatn yakaladn sanarak, ortaya kard krizden yararland. Dnya'da tek
lider olduunu, eer jandarmalk gerekiyorsa, bunun kendilerinin liderliinde yaplabileceini
gstermek istedi. Gsteri baarlyd, ama 'Yeni Dnya Dzeni'ni tek bana kurabilecek
miydi?
Bu olaydaki tutumu ile, politikasna kar kan herkesin sonunun byle olacam da
gstermek istedi. Bunda da baarl oldu. Bu baary srmenin, ABD ekonomisinin
dzelmesine bal olduu unutulmamak!
Aradan geen iki yllk srede, dnyann baka lkelerinde kan anlamazlklarda,
ABD karna aykr olan yerler iin, Birlemi Milletler'den karar kararak ie kart.
rnein, Somali olay. Ama Bosna-Hersek iin ayn duyarl gstermedi!
Ortadou'da yeni dengeler aranrken, "eki G" adyla konulandrd, bizdeki
ABD slerinden yararlanan bir askeri gcn korumasnda, Krt Devleti'nin ekirdeini
oluturdu. Trkiye'nin, Irak'n, Suriye ve ran'n istememelerine karn!..
ABD, tm bu olaylarla, dnyaya u mesaj veriyor: Yeni Dnya Dzeni de benden
sorulur! Clinton'un yemin trenindeki u szleri unutulmamal; "akarmz olan her yere, her
eye karrz," diyordu Clinton.
Yeni dzen, eskisinin devam m olacak? Bugn iin gerek kendi askeriyle, gerekse
szlemelerle bamllatrd lkelerin askerleriyle, dnyada tek askerel gtr ABD.
Baml lkeler yneticileri ve askerleri de tarihsel bir dnm noktasndadrlar. Bamllktan
bamszla gemenin zamandr. ABD emperyalizminin bu en zayf an karlmamaldr.

YANLI TAN KURTUL U TARH BLNC GEREKTR R

te byle bir ortamda Demirel'in szleri, yanltan dn iin yeni bir uyann
balangc olabilir mi diye dndm!
Umudum, 12 Eyll'le susturulan toplumun silkinmesi, kendine gelmesidir. Bunun iin
gemii bilmek, iki kutuplu, iki sper gl dnyada, ABD'nin emperyalist siyasasnn nasl ve
hangi lkelerde uygulandn renmek gerekir elbet.
Bu alma, tek kutuplu bir Dnya'ya, yeni bir dzen vermek isteyen Dnya
jandarmasnn, gemiten gnmze, Dnya'ya ve Trkiye'ye nasl baktn belgelerle
sergilemeyi amalamtr. nk gemii ve o gemiteki olaylar bilmeden gelecee yn
veremeyiz... Dn yaplan yanllar bugn dzeltemesek bile, yinelememek ve gelecei
kurarken, o yanllardan kurtuluun yollarn aramak iin bilgili; dorular yaratmak ve
yaatmak iin de bilinli olmak gerekir.
Buna, Tarih Bilinci de deniliyor.
Eer Mustafa Kemal'in u szlerini yreimize ve bilincimize ileyebilirsek, eki
G'n kkn karabiliriz! Demirel'in dedii gibi, kkn karmadan da, kurtulamayz.
"Temel ilke, Trk ulusunun onurlu ve erefli bir ulus olarak yaamasdr. Bu, ancak
tam bamsz olmakla salanabilir. Ne denli zengin ve gnenli olursa olsun, bamszlktan
yoksun bir ulus, uygar insanlk karsnda uak durumunda kalmaktan kendini
kurtaramaz."*[13]
"Yabanc bir devletin koruyuculuunu istemek insanlk niteliklerinden yoksunluu,
gszl ve beceriksizlii aa vurmaktan baka bir ey deildir. Gerekten bu aalk
duruma dmemi olanlarn, isteyerek balarna yabanc bir ynetici getirmeleri hi

13
(*) Petrol zengini Arap lkeleri'ni dnelim. Bunca zenginlie karn Bat'nn emrinden
kabilirler mi?
dnlemez."
"Oysa, Trk'n onuru ve yetenekleri ok yksek ve byktr. Byle bir ulus, tutsak
yaamaktansa yok olsun daha iyidir." "yleyse, ya bamszlk, ya lm."**[14]

14
(**) Sylev (Nutuk), Atatrk, nc basm, s.10.
 BLM I
Y E N E M P E RYA L Z M

Bu garip deimeleri birbirlerine dlarndan o derece zt olaylar zincirleyen eylerin,

bu hayret verici nizamn sadece tesadfi sebeplerle anlatmak kabil deildir.
Birbirlerinden uzak olaylar rasgele yaklatrlrsa, aralarnda hibir ballk mnasebeti
yok gibi grnr; fakat eer bunlar, birbirlerini takip edilerindeki ekle gre tetkik
edilirlerse, grlr ki, her biri kendinden ncekine balanmakta ve vadeler birbirini
takip ederek seri tamamlanmaktadr.
Albert Sorel, Avrupa ve Fransz htilli, ev. Nahit Srr rik'ten aktaran Prof. Dr. Emre
Kongar, Toplumsal Deiim Kuramlar ve Trkiye Gerei, s. 18.
BR
"Daha soylu ve daha erkek insanlardan doan, daha yksek insanlklar nnde, alak
uygarlklarn ve rmekte olan rklarn ortadan kalkmas, Tanrnn snrsz tasarsnn
bir parasdr.. Amerikan fabrikalar, Amerikan halknn kullanabileceinden daha
fazlasn yapmaktadrlar. Amerikan topra tketebileceinden fazlasn karyor.
Tutacamz yol bizim iin izilmi bir yazgdr, Dnya ticareti bizim olmaldr, olacaktr.
Ve bunu anamzn (ngiltere) rnek olduu biimde yapacaz. Btn yeryznde
Amerikan rnlerinin datm noktalan olarak ticaret karakollar kuracak, okyanusu
ticaret filomuzla kuatacak ve byklmzle orantl bir donanma meydana
getireceiz. Ticaret karakollarmzn evresinde bizim bayramz dalgalandran ve
bizimle ticaret yapan, kendi hkmetlerine sahip byk smrgeler kurulacak,
kurumlarmz ticaretin kanatlar altnda bayramz izleyeceklerdir."
Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s.79.
K
"Biz, egemen bir hkmetin egemen olduu topraklar zerindeki mlkleri ve insanlar
kendi tasarrufu altnda bulundurma hakkna tam manasyla el atmaya kalkmyoruz...
Sadece, uluslararas, zel yatrmc iin cazip artlar yaratlmasnn, onlar hesabna,
akll ve basiretli bir politika olacan dnyoruz. Dolaysyla, yardm
grmelerimizde ve dorudan yardm mzakerelerimizde, zel yatrmn neminin
belirtilmesi iin, her zaman ve mmkn olan her yerde Eliliklerimiz aracl ile
yetkilileri etkilemeye alyorum"
ABD Dileri

YEN EMPER YALZ M

"Savan (kinci Cihan Sava'nn) sonucu ne olursa olsun, (Amerika) hem Dnya
sorunlar, hem hayatnn her vehesinde btn frsat, sorumluluk ve tehlikeleriyle birlikte, bir
emperyalizm siyaseti srdrecektir... ngiltere bu atmadan (kinci Cihan Sava'ndan)
yardmmz sayesinde yenilmeden ksa bile, ekonomik bakmdan o kadar skntya
urayacak ve prestiji o kadar sarslacak ki, dnya politikasnda uzun sredir kurduu
stnl koruyamayacaktr. ngiltere, olsa olsa, Amerika'nn ekonomik kaynaklaryla askeri
ve deniz gcnn arlk merkezini tekil ettii yeni bir Anglo-Saxon emperyalizminin kk
bir orta olabilir. Aslnda, Kba ve Filipinleri igalimiz ve geen (Birinci) Cihan Sava'na
katlmamzla son eyrek yz yldr izdiimiz ynden aynlmamz mmkn deil." [1]
Bu szler, 10 Aralk 1940'ta sylenmi. Emperyalist siyasasn, yeni boyutlara tama
kararnn bu aklamas, ABD Ulusal Endstri Konferans'nda, Konferans Bakan Dr. Vingel
Jordan taralndan yaplyor. Bu tarihte ABD daha savaa girmemitir ama emperyalizm,
sava sonras ynn imdiden izmek gerektiini, bir politika konferansnda deil, endstri
konferansnda vurguluyor. Nedeni, bu aratrmamzn da konusudur. Yani emperyalizmin
zdr bu neden. Mantdr, o mantn dayand nesnel ortamdr. nk yeni

1
Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 143.
emperyalizm, ticaretin bayra altnda genileyecek, yaylacak, sermayenin
uluslararaslamasyla balayacak ve az gelimi lkeleri igal altna alacaktr. Gvenliini ve
bamszln koruma, ekonomik gelimesini yardm anlamasyla salama savlaryla; dost
gl altnda, dostluk, zgrlk, eitlik aldatmacalaryla gelecektir.
Nedir smrgeciliin bu biem ve yntem deiiklii ile geldii yeni smrgecilik, yeni
emperyalizm? Nedir?...
imdi, bugn Dnya'y penesinde tutan gerein, nasl doduunu ve gelitiini
grelim.
nce, nedir Yeni Emperyalizm, bakalm, nedir gizli igalle Dnya'y smren ve
yneten olgu? Nedir?
Emperyalizm, askersel igalli smry, Ulusal Kurtulu Savalar'nn yaygnlamas
nedeni ile srdremeyeceini anlam ve kinci Dnya Sava sonras yeni bir yntem
gelitirmitir. Emperyalizm, bu kez dostluk ve yardm anlamalaryla gelmitir. Hem de,
geldii lkenin tm alanlarn denetlemenin yol ve yntemlerini anlamalarla salayarak!
Bunun bir baka ad, "Dolayl gal"dir. galci yntemin, ulusal bir direni bilinci yaratmasna
karn, bu dolayl igal, deil halkn, politika ile uraan ou kiinin bile ayrdn
varamayaca bir gizli igaldir.
te ABD, dnyann az gelimi ya da gelimekte olan lkelerine ve Trkiye'ye, bu
yntemle yerlemitir. Biliyorum, bu "yerlemitir" szcne kimileri dudak bkecektir.
Ancak, Trkiye'nin ve benzeri lkelerin, 1950'lerden bu yana geirdii evreler dikkate
alndnda, bu "yerleme" szcnn yerinde olduu grlr.
ABD, kinci Dnya Sava ncesi, Byk Britanya bata olmak zere, Fransa,
Hollanda, Belika gibi lkelerin igalci smrgeciliinden ok, Byk Britanya'nn,
uluslararas finans rgtleri -Bankalar- eliyle D ticarette elde ettii egemenlii gelitirmeyi
uygun grmtr. Harry Magdoffun George S. Moore'dan aktard u deerlendirme
grmz dorular. Birleik Devletler Bankalarnn, 19'uncu yy.'da ngiltere'nin byk mali
kurumlarnn uluslararas finans alannda oynadklar role hazrlanmalar ok doaldr. First
National City Bank'n Genel Mdr Moore, bunun "ulusal devletin doumundan bu yana
grlmedik uluslararas bir bamlla gidi" yarattn da syler.
Avrupa Finans Kapitalinin (Alman ve ngiliz bankalar ve bunlarn ubeleri kanalyla)
Gney Amerika ekonomik ilikilerindeki etkinliini National City Bank'n bir yetkilisi, 1915'te
yle aklar; Bankalarn ube atklar lkelerde, kaynak gelitirmesi iin kredi saladklar,
kamu hizmetlerini ve yatrmlar finanse ettikleri, hammaddeler iin, kendi endstrileri iin
pazar yarattklarn belirttikten sonra der ki:

"ngiliz ve Alman paralar, bu lkelere rahata yatrlmtr. ngiltere ve Almanya, son

yirmi be yl iinde, Arjantin'e, Brezilya'ya ve Uruguay'a yaklak olarak drt milyon
dolar yatrmlar ve bunun sonucu olarak da, ikisi birlikte bu lkenin toplam
ticaretinin yzde 46'sn ellerine geirmilerdir." ABD zel giriiminin ticaret yoluyla
smr stratejisi bu grlerden domutur.

Yeni emperyalizmin (yeni smrgecilik) altyaps, dnya kapitalizminin genileme,

yaylma ve ticaretin uluslararas nitelie dnmesi sreci ile balamtr. Sanayi Devrimi ile
hammadde gereksiniminin ulusal snrlar Dndan karlanmas zorunluluu, endstrilerin
birlemesi ve hammadde kaynaklarnn arattrlmas ve yeni alanlar kefedilmesine yneltti.
Harry Magdoffun The Business History Review Spring 1959'dan aktard gibi:

"Doal maddeler ileyen endstriler bata olmak zere, biroklar hammaddelerini

kendi kontrollerine almlard. Baka bir deyile, i ekonomisi endstrilemiti. Belli
 bal endstriler, byk dikey btnlemeye gitmiler, merkezi giriimler haline gelmi
birka firmann hkimiyeti altna girmilerdir. [2]

Bu birleme ulusal planda olduu gibi, uluslararas planda da olmutur. nk, ok

sylendii gibi, kapitalin milliyeti yoktur. Byk sermayenin douu ya da sermayenin
enternasyonallemesi smrgecilik siyasasnda nemli bir aamadr. Ticaretin uluslararas
aamasnda, yabanc kapitalle ibirlii yapan yerli irket ve iadamlar kanalyla, az gelimi
lke ekonomilerinin denetimi ve ynlendirilmesi ulusallktan kmtr. Bu olgu, uluslararas
ticaretin yeni pazarlara alma srecine denk gelir. Bu sreci, kredi ve bor verme ya da
yardm anlamalar izler, ite bu mekanizma, yeni emperyalizmin gizli igal yntemidir.
zetle, sanayi devrimi hammadde kaynaklarnn denetimi, endstrilerin birlemesi,
ticaretin enternasyonallemesi, yeni pazarlara alma... Ve yeni emperyalizm! Trkiye'ye
gelen, ekonomik ve sosyal sorunlarmzla ilgili raporlar dzenleyen ve bize kalknma
stratejileri neren her uzmann, "ar sanayiyi brakn, siz Avrupa'nn yiyecek ve tahl tarlas
olun" nerileri ite bu sistemin nerileridir. Bylece hammadde kaynaklar emperyalizmin
hizmetine ve denetimine sunulacaktr.
Hammadde kaynaklarn denetleme, yeni pazarlar, az gelimi lkelerin zel
giriimleriyle (komprador burjuvazi) ibirlii yaplarak salanr.

"Byk emperyalist tekeller, geri kalm lkeleri hafif sanayiye yneltmek yoluyla da
(Thornburg, 1948 tarihli raporunda Karabk Demir elik Fabrikalar'nn, Krkkale Silah
Fabrikalar'nn tasfiyesini neriyor ve Trkiye'nin tarm ve hafif sanayi ile kalknacan
belirtiyordu/notumuz) yeni bir smrye girimiler ve yerli kompradorlarla smr
ortaklklarn kurmulardr. [3]

Bu yolla, o lkelerdeki sosyal ve ekonomik gelimeler de denetim altna alnr. Bu

lkelerin art deeri uluslararas irketlere akar. Hanerliolu'na gre:

"Kendi lkelerini smrten yerli kompradorlarn emperyalist burjuvaziden aldklar kr

pay, greceli olarak bir dilenciye verilen sadaka lsndedir. Ak bir deyile, yerli
komprador burjuvazi, bir sadaka karlnda, emperyalistlerle ortaklklar kurarak kendi
yoksul halkn smrmektedir." [4]

Bu gerei, sosyalist sistemin dalndan sonra tarttmz kimileri, "iyi ama

bugnk geldiimiz noktay bu ilikilere borluyuz, biraz gelimi isek ve gelimeyi
srdrecek dzeyde isek, bunun yararlar da gzard edilmemelidir." yantn verdiler.
Bu yant, Orhan Hanerliolu'nun u deerlendirmesi ile karlayalm:
"Ama" diyor Hanerliolu,"... bu sadaka, komprador burjuvaziye kendi yoksul halknn
yaama dzeyi ile llemeyecek stnlkte ok yksek bir yaama dzeyi
salamaktadr!" [5]
Gemi yllara bakarak lkemizde, greceli de olsa bir gelime gzlenebilir. Ancak, bu
gelimenin karl i ve d borlardr.[*] Ve bu borlar, bizim ocuklarmz deyeceklerdir.
Onlara, borsuz ve ada uygarlk dzeyini yakalam bir lke yerine borlu, sorunlu ve
2
Harry Magdoff, agy. s.39.
3
Orhan Hanerliolu, Felsefe Szl, Cilt 7, s.298, Yeni Smrgecilik maddesi.
4
Orhan Hanerliolu, agy., s. 299.
5
Orhan Hanerliolu, agy. s.298.
* borlar: (1992 sonunda) 175 trilyon 155 milyar TL.,
Di borlar: (1992 sonunda) 54,7 milyar dolar, her iki borta da faizler haritir
baml bir lke ve sistem brakmann aybn unutmayalm!
Grlyor ki, her gelimilik kendinden daha geri olan kesimin srtndaki yktr. Az
gelimi lkenin ibirliki burjuvas, kendi hakln; onun bal olduu emperyalist sistem ise,
ikisini birden smrr. Bu gerek hibir zaman deimez. Sosyalist sistem ayakta iken de
byleydi, bugn de byledir, yarn da byle olacaktr.
Prof. Benham, "Az Gelimi lkelere Ekonomik Yardm" adl yaptnda der ki:
"Yoksul lkelere yardm ederken, kendi krlarmz artrdmz bilmek houmuza
gider." [6]
Yeni emperyalizm bu smr arkn, kendi denetimindeki uluslararas finans
kapitalin, AID, MF, Dnya Bankas, Konsorsiyumlar gibi rgtleriyle dndrr.
Emperyalizmin kan iin her yol merudur. Dean Rusk, "Birleik Devletlerin, ulusal karlar,
uluslararas karlara feda edildii iin deil, uluslararas karlar dier uluslara zorla kabul
ettirdiine" ilikin eletirilere yant verirken; bunun ABD'nin Dnya liderliinin sonucu
olduunu savunarak, 'kanmzca' diyor, "bu eletiri bizim ve uluslararas hukukun gl
olduunun kantdr." [7]
Bu yantn altnda yatan, ABD'nin kendi gcne ve idealizmine olan gvenidir. "Biz
haklyz, nk glyz" demek istiyor Dean Rusk.
Uluslararas irket karlar, ulusal kardr ABD'nin. Rockefeller de, "Standart Oil iin
iyi olan, ABD iin de iyidir," der. Claude Julien, "zel karlar ve ulusal kar birbirine bal
olduuna gre, bu karlarn birbirine karmalar/mdahaleleri de birbirine bal olmaldr,"
der ve Dnya Bankas Bakan Eugene R. Blok'un u aklamasn aktarr:

"Bizim d lkelere yardm programmz, Amerikan zel teebbslerinin yararnadr. Bu

programlar balca u yararlar salar:
- D lkelere yardm, Amerikan mallar ve hizmetleri iin doyurucu ve dorudan pazar
salar.
- D lkelere yardm, Amerikan irketleri iin yeni pazarlarn denizar geliimini
hzlandrr.
- D lkelere yardm, yardmdan yararlanan lkelerin ekonomisini, serbest teebbs
sistemine yneltir; bu sayede de Amerikan firmalar geliebilir."

Claude Julien yle srdrr: "Doyurucu ve dorudan pazar, yardmdan yararlanan

lkeleri, aldklar kredinin ortalama yzde 80'ini Amerika'dan satn alnacak mallara ayrmaya
mecbur eden -anlama- hkmne bal olarak alr." [8]

EMPE RYALZMN KRESEL RGT LEN

Dnya Bankas Bakan'nn yukarda zetlenen szleri, Banka'nn, uluslararas

sermaye hareketlerini dzenlerken hangi amaca hizmet ettiinin sylemidir. zetle ama, az
gelimi lkeleri belli bir dnya gr altnda toplamak ve Dnya'ya, emperyalist sistemin
rahata ileyecei bir dzen vermektir. Bunun en salam yolu, o yaamn "olmazsa olmaz"
paradan geer.
te yeni emperyalizmin en byk silah budur. Para, para, para...
kinci Dnya Sava sonunda, ABD, uluslararas sermaye hareketlerine yn vererek
dnyaya egemen olunacann bilinciyle, uluslararas bir rgt kurma gereini duydu. nce,
uluslararas ekonomik dzenin parasal sorunlar iin, Bretton-Woods Antlamasn salad.

6
Orhan Hanerliolu, agy. s.299.
7
H. Magdoff, agy. s.55.
8
Claude Julien, Amerikan mparatorluu, s. 275.
44 lkenin katld bu antlama ile nce elindeki alln stoklarn deerlendirerek, parann
uluslararas deerini altn kambiyo standardna balatt. Daha sonra Dolar, altnn yerine
geti. Dikkat edilirse bugn, ABD Dolar nezle olsa, teki para birimleri komaya girecek
nerdeyse. Mark', Yen'i, Sterlin'iyle Dnyay hkmeden sermaye, Dolar'a baml klnmtr.
ABD Dnya ekonomisini ilk kez bu antlamayla denetime ald.
Daha sonra Dnya Bankas, MF ve AID gibi kurulularla -evrensel finans sistemi
yoluyla- az gelimi lkelerin kaynaklarn; hangi ekonomik alanda alacaklarndan, yatrm
plan ve programlarna dein her noktay kontrol etmeye balad. Bu denetim ylesine
kapsamldr ki, yardm alan lkenin i ve d politikasn da ynlendirmektedir.
Bylece Dnya Bankas, MF, AID gibi dolara dayal ve tm ABD tarafndan kontrol
edilen, evrensel finans kapitalin bu kurulularyla, yeni emperyalizm, etki alanndaki lkeleri
her noktada denetlemenin yolunu bulmu oldu.
Yeryznn, dahas uzayn bile kaynaklar, ancak emperyalist sistemin retim arklar
iin ayrlmtr.
Yeni emperyalizm bunu ibirlii szlemeleriyle salamtr. Bylece az gelimi
lkelerin yeralt ve yerst kaynaklar, insan emei bu politika yoluyla yeni emperyalizmin
emrindedir.
Ve bu sistemin savunmas da, NATO'su, CENTO'su, SEATO'su ile salanmak
istenmitir. Bylece savunma -az gelimi lkelere- yaptrlmaktadr. Bu kresel gcn
komutas ABD'dedir. Yeni emperyalizm bylece, kresel karlarnn bekiliini kendi
denetimine ald az gelimi lke ordularna yaptrmaktadr.

IKARI MERULATIR AN TOPLUM

ABD'nin, bu kresel g ve smr politikasna yn veren dnce ve eylem sistemi

neye dayanr? Bir lke nasl olur da dnyay bylesine denetleyebilir? Bu gcn itici motoru
nedir?
Bu sorularn yant, ABD'nin kurulu ve var olma felsefesinden karlabilir. nk
kurulu evresinde toplumlar, belli bir felsefe ve ilkeler erevesindeki birlemelerle oluur. Ve
o ilkeler, o toplumun tarih iinde var oluunun temeli olup, geleceine yn verir. Buna
toplumlarn tarih iinde merulatrlmas denir. 'ABD'nin bu kurulu, var olu ve gelecee
uzanan merulama ilkeleri nelerdir?' sorusunun yant, O'nun politikasnn kaynadr elbet.
Ve o ilkelerin birincisi ve sonuncusu "kar"dr.
kar, her varlk iin ona yn veren bir gerektir ama Amerikan toplumu iin, ncelikli
yaamsal nemdedir. Nedeni, o toplumun varolu ve kuruluunun sosyal kaynann, bu
ilikiye dayanmasdr. Bundan yz yl nce bir Amerikan Ulusu yoktu. Amerika'nn kefi ile
bu yeni ktaya balayan gler, bugnk kuaklarn ana ve babalarn oraya; Avrupa'da
bulamadklarn arayp bulmak iin tad. Yeni bir lkeye, yeni umutlarla geldiler. Hibir
eyleri yoktu, ama o lkede her ey vard. Yaamak iin almak, doay yenmek
gerekiyordu. Asillerin smrsnden, kendileri gibi olmak iin katlar. Zenginlik en byk
zlemleriydi. Zengin olmak istediler ve daha ok zengin olmak iin de yollar aramaya
baladlar'.
Tek itici gleri karlaryd. O karlar iin birletiler ya da kavga ettiler. Yeni
dnyann geni ve bakir topraklarn paylatlar balangta ama zamanla gller, gszleri
kovdu topraklarndan.
Ve ite Amerikan Ulusu, bylece kar temeline oturtulan birlemeyle gerekleti.
Bugne uzanan gelimesinde, Dnya'ya egemen olma istencinde ve hrsnda, hep o tek
szck itici g oldu; 'kar'... Tarih iinde, o toplumu merulatran, o insanlar balayan
karlar oldu.
Ve yenisiyle, eskisiyle emperyalizm de kar zerine kurulu deil mi?.. 'Daha ok kar
salamak iin de, genileme ve yaylma gerekmez mi? te, yeni emperyalizmin itici gc!..
imdi, Amerikan Ulusu denilen karclar toplumunun, kurulu ve smrgecilie adm
atnn evrelerini izleyelim.

SMRGECLKT EN YEN E MPERYAL ZME

Smrgecilik, genel olarak bir ulusun, baka uluslar ya da topluluklar, siyasal ve

ekonomik egemenlii altna alarak yaylmas ya da yaylmay istemesi olarak tanmlanr.
Smrgecilik, yeni emperyalizm ncesi, gl lkelerin gszlerin toprakalt ve
toprakst servetlerine el konulmasndan da te, smrgeletirilen lke insanlarnn, emek
glerinin de smrlmesi, o insanlarn klelik dzeninde yaatlmasyd. rnein in'i
smren lkeler, in'in anghay lokantalarnn kaplarna, "Buraya kpekler ve inliler
giremez" levhalarn asarak, inli'yi kleden de aa grdklerini belgelemilerdir. Asgari
cret Kenya'da yerliler iin 6 dolar iken, Avrupallar iin 209 dolardr. Kuzey Rodezya'da
yerlilere 5 dolar, Avrupallara 229 dolar olarak denmesi bunun somut rnekleridir. Uygar
olduunu, ele geirdii lkelere zgrlk ve uygarlk getirdiini syleyen Bat, ile budur. Ve
Bat uygarl, zenginlii, ite o insanlarn gzyalar, smrlen emekleri ve canlar ve
kanlar pahasna elde edilen art deerden de te, varlklarnn talanna dayanr.
rnein,. Byk Britanya'nn az gelimi smrgelerine 1862'de yatrd 3,6 milyon
frank, 1870'te 20 milyon, 1885'te 30 milyon franka ykseliyor.
Fransa ikinci plandadr. Daha sonra, Belika, Hollanda, Amerika, Japonya Dnya'nn
geri kalm blgelerini, daha da geri kalmalar pahasna smr yarna gemilerdir. [9]
Az gelimi lkeler yoksullarken, kleleirken, Avrupa stn insanlar (!) toplumu
olarak Dnya'ya stten bakmaya balar. te bu stten bak, bir yerde faizme dnm,
dnyann bana bela olmutur.
Bat uygarl, bir yerde, Mehmet Akif Ersoy'un diliyle, bu nedenle "tek Dii kalm
canavar"n eseridir. Birinci ve kinci Dnya Savalar, Dnya'nn yeniden paylalmas iin
karlmtr. Ancak, kinci Dnya Sava sonras Dnya, askersel igalli smrye veda
etmi ve yeni bir smr dzeni, az gelimi lkeleri gizli igalle ele geirme dnemi
balamtr. Bu yeni dnemde, Byk Britanya'nn yerini ABD alm, sava sonras sfrdan
balayan Almanya ve Japonya toparlanarak Dnya pazarlarndaki paylarn aramaya
balamlar, ksa srede yeni bir pazar elikisi domutur. Belikal ekonomici Ernest
Mandel;

"Btn insanlarn potansiyel olarak yararlanabilecei muazzam servetlerle sefalet,

israf ya da insansal ve teknik kaynaklarn noksan istihdam arasndaki ztlk, Dnya
lsnde hibir zaman bugnk kadar aka smrlmemitir."

diyor. Mandel'e gre,

"eer insanlar doa zerindeki baarlarn teki hemcinsleri ile paylamay ve ayn
bilimsel yntemlerle adaletle dnyay yeniden kurmay beceremezlerse, retken
gler, nkleer sava gc haline gelebilir." [10]

te yeni emperyalizm, bu olasl grmekle kalmam, dolayl saldr sayd karna

kar klar nlemenin yollarn da bulmutur. Az gelimi lkelerdeki karlarn, o lkelerin

9
Orhan Hanerliolu, Felsefe Szl, cilt 6, s. 149-151.
10
O. Hanerliolu, agy. cilt 6, s.150.
insanlar ve askerleriyle salamaktadr. "Az gelimi lkeler, kendi ordularnn igali
altndadr" sylemi bu gerei anlatr. Bu yle bir uygulama ki, bir yandan igalci yntemin
halkta yaratt toplumsal tepki nlenmekte, te yandan bu gerei gren halkn, kendi
ordusuna olan gveni sarsld iin, toplumun birlik duygusu paralanmaktadr. Ordu ve halk
birbirinden koparlmaktadr. Toplumun gvenlik gleriyle, toplum birbirine drlmektedir.
Yeni emperyalizm, gizli igal altna ald lkeleri, yalnz ekonomileriyle deil, kendi
ideolojisini alayarak eittii o lkenin insanlar ve kendi ajanlaryla, her ynden denetimi
altna almtr. Gerekte ekonomik bamllk, i ve d siyasada da bamlla yol amtr.
Ve zellikle az gelimi lke ordular da emperyalizmin denetimindedir. nk, ordular ulusal
ordu deildir, ordular "hr dnya"y savunma grnts altnda, emperyalizmin karlarn
savunmaktadr. Ve ulusal lekteki bir sorunun zmnde, ordularnn eli kolu bal kalmas
gibi bir tehlike ile kar karyadrlar.
Bizim Kbrs bunalmnda olduu gibi... Bir szlemenin gereini yerine getirseniz bile
cezalandrlrsnz. 1975'teki ambargo ite bunun somut rneidir. Ordunuzun silah ara ve
gereleri belli bir kaynaa bal olduundan, lojistik ikmal yapamazsnz. Sizi kendine muhta
etmitir. Szlanp durursunuz. Bakaldrmaya giritiinizde, smet Paa'nn deyimiyle,
"banza neler geleceini" bilemezsiniz. 12 Mart'lar yetmez, 12 Eyll'lerle terbiye etmeye
kalkar yeni emperyalizm.
Ama medyalar eliyle, btn dnyaya, gnn her saatinde ABD'nin zgrlk,
demokrasi ve insan haklar savunucusu ve 'zgr Dnya'nn gvenlik dayana olduu imaj
yaylr. Dnya'nn sorumlusu odur ama "sorumlulua inanmann cezasn ekersiniz"
sonunda. Yeni emperyalizm dzeninde, emperyalizmin ezdii lkeler insanlarnn uyanmas
nlenmekte, Ulusal Kurtulu Savalar, nkleer patlamalardan daha korkun olarak
nitelenmektedir.
Yeni emperyalizm, halklarn gerei grp savama bilincine ulancaya dek
srecektir anlalan... ABD'nin kresel ihtiras o gne dein artarak Dnya'y smrecektir!

KAPTALZM VE A MERKAN ULU SU'NUN DOU U

Emperyalizmin mant nedir?" sorusunun yant, "zenginlemenin zenginlemesidir"

olur. Yani, kapitalin srekli bymesidir. nk kapital, olduu gibi kald srece klr.
Kapitalizm, art deerden yoksun kaldnda erir, yok olur. Kapitalist bir ekonomide, iveren
daha ok kazanmak iin, en az cretle en ok i saati, dolaysyla en ok kr etmek ister. Ve
bu balamda, giderek tekelleme sreci balar. Kapital, yeni smr alanlarna alr.
Bulamadnda da kendi kurumlarn smrr ki, bu dnem giderek gszlemesine yol
aar. Bu nedenle, emperyalizm, kapitalizm iin bir tercih sorunu deil, kapitalist bir toplumun
yaama biimidir. nk, reten fabrikalarn rnlerine pazarlar, artan rnler iin D
pazarlar gerekli olduu kadar, retim iin de hammaddeye gereksinim vardr. Bu zincirleme
gereksinimler, kapitalizmin i dinamiidir ve bu olgu kapitalist toplumu emperyalist olmaya
iter.
zetle kapitalizm, emperyalizme alan dnlmez bir yolun badr. te kapitalist
sistemle gelien sanayi devrimi, sanayilemi lkeleri Smrge mparatorluu kurmaya
zorlam olup bu olgu sistemin nlenemez sonucudur.
Avrupa'nn smrge imparatorluu kurduu dnemin banda Amerika, Byk
Britanya'nn smrgesidir. 1776'da utkuyla sonulanan Kurtulu Sava sonunda
bamszlna kavuan Amerika, ksa srede yeni toprak kazanmlar ve i savala birlii
salad. 1870'lere doru ekonomide grlen hzl gelime Amerika'nn gelecekteki
hedeflerine yol gsteriyordu. sava srasnda Kuzey ve Dou'da sanayi geliti. Ar
metalrji, sanayideki gelime, demiryolu ve karayollarnn lkeyi a gibi sarmas, Kayalk
Dalar'ndan karlan deerli madenler, yeni eyaletlere kaynaklk etti. Bunlar yaratanlar,
Avrupa'dan yeni lkeye abuk zengin olmak umudu ve ihtirasyla gelenlerdi. lkenin el
srlmemi zengin kaynaklarn, liberalizmin ilkeleriyle ilediler ve bylece ortak bir iliki ve
kara dayal Amerikan Ulusu olutu... Bu insanlar arasndaki bileke kar ilikisiydi. O kar,
daha ok kazanmak, zenginlie zenginlik katmakt. nsanlar ve toplumlar her eyden daha
ok, daha gl bir bala birletiren kar ilikisi... Bu iliki, te yandan elikiyi de
beraberinde tar. Gl insanlarla gszler arasnda, o bileke eliki olur. te kapitalist
sistem, bu elikiyi artrabildii lde smrr ve zenginleir.
ada emperyalizm, Amerika'nn kuruluuna ve birleik devlete dnmesine etken
olan bu iliki-eliki zerine oturdu...
Amerika'y var eden iliki, Amerika'y dnyann egemeni olmaya iten g oldu...
Prof. Dr. Trkkaya Atav'n, Amerikan Emperyalizminin Douu adl eseri, bugn
dnyay avucunun iine alna dleri gren tek sper gcn, emperyalist sisteme nasl
girdiini ve nasl gelitiini belgeleriyle sergilemektedir.
Amerikan politikasnn itici gc, zenginleme, genileme yoluyla bunalmlar nleme,
bylece demokrasiyi zenginlikle yalatmadr. Amerikan idealinin temeli, ite bunu salayan
kavramlardr. Zenginleme iin genileme, genilemenin salanmas iin dnyay
denetleme... Ve elbet nce, kendi yakn evresini denetim altna alma...

MONROE DOKTRN

ABD, Fransz Devrimi sonras Avrupa'daki karmaadan uzak kalmay yelemi ve

ngiltere'nin yardm arsna srt evirmitir. Gelimeler, Gney Amerika zerinde Avrupa'nn
emperyalist istemlerine dur denilmesini gerektiriyordu. te Monroe Doktrini bu koullarda
olutu. Bu, Amerikan emperyalizminin kara dayal ilk dzenlemesidir. ABD, bu doktrinle
arka bahesini gvenlie alm -ya da doru deyimiyle, kendine ayrm- Avrupa'nn
blgedeki smrgecilik giriimlerini nlemitir.
O yllarn nder ABD'li politikaclarndan Gustave Koerner, Monre Doktrini'ni
"Amerika'nn kar" olarak niteliyor ve bunun, gelecee ynelik yeni politikalara k
tutacan yle vurguluyor:

"Gerek Monroe Doktrini, lkemizin kardr; bu karn ne olduu, nasl korunaca

ve ileri srlp srlmeyecei, hibir gelenek, program doktrin ya da rnek tanmadan,
o zamanki koullar deerlendirilerek kararlatrlacaktr. Zaten (bugne kadar da) biz
hep byle hareket ettik." [11]

GZL GALN DNAM

Bu deerlendirmenin yerindelii, o gnden bugne gelien olaylarla dorulanmtr.

Koerner'in dedii gibi, "Amerika'nn uygulamalar hibir gelenek, program, doktrin ya da
rnek tanmaz." Koullar ABD'nin kar iin neyi gerektiriyorsa o yaplr. Nasl m? Bu
sorunun yantlarndan birini Dean Rusk'n bir kongre konumasnda bulabiliriz. Dean Rusk,
"yardm grlerimizde ve dorudan yaplan mzakerelerde zel yatrmn nemini belirtmesi
iin her zaman ve mmkn olan her yerde eliliklerimiz araclyla yetkilileri etkilemeye
alyoruz," der. [12]
Gerektiinde lkelerin bandaki adamlar, rvetle elde eder ve karlarn onlarn
yardmyla savunurlar. Eski bir ClA ajan Philip Agee, "ClA GNL" ADLI itiraflarnda,
Uruguay'daki "anti-komnist siyasal almalarn Krsal Eylem Birlii lideri ve 1960-61'de
devlet bakan olan Benito Nordome kanalyla srdrlen harekt" olduunu yazar.
Grlyor ki Devlet Bakan'n elde etmilerdir Uruguay'da. Filipinler'de Marcos, ran'da ah
Rza Pehlevi, Vietnam'da Kao-Ki, ABD'nin karlarn lkelerinde temsil eden, koruyan

11
Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 7-8.
12
Harry Magdoff, agy. s. 165.
liderlere rnektir. Philip Agee, "Polisteki balant ajanlarmzla solculara sorgular srasnda
ikence yaptrdk" der. [13] Rvetle elde edilen polislerden de, "Benim polisler her
zamankinden iyi alyorlar," diye sz eder!
Uruguay'n kokumu bir lke haline getiriliini anlatt anlarna gre, Philip Agee, bir
hayli paral ajann emniyet rgtnde kullanldn yazar.
Bata Emniyet Mdr Albay Rodrigez gelir. Agee der ki:
"Merkezin emniyet rgt iindeki eitli grevlilerle iliki kurmas Emniyet Mdr
iin sr deildir; bunlar 'resmi' balant almalar olarak tanmlanr. te yandan merkez, terfi
ettirilerek imdi Soruturma Dairesinde drdnc ya da beinci derecede bir greve atanan
eski Haberalma ve Balant Dairesi Mdryle gizli iliki kurmutur. Mfetti Antonio Piri/
Costagnct, emniyet rgt iinde merkezin paral ajandr ve stlerinin bilmemesi gereken
ileri ekinmeden yerine getirir. Emniyet Mdr'yle teki polis yetkililerinin bilmemesi
gereken duyarl ileri, merkez bu ajana vermektedir. Piriz ayrca, grevler ve halk arasndaki
huzursuzluklarla ilgili hkmet planlan, siyasetin deimesi ihtimali ve emniyet rgt iindeki
personel atamalar konusunda deerli bilgiler salamaktadr." [14 ]
Bu gizli ilikilerin nasl kurulduunu Bissel Raporu'ndan renelim. Amerika'nn etkisi
altna ald lkelerdeki ajanlarn, "hep bir Amerikal, dahas resmi grevli bir Amerikal ile
iliki kurduklarn" aklayan rapora gre, bu ajanlarn seiminde, "Birleik Amerika
Doktrini'ne inandrlan ve eitilen o lkelerin yurttalarndan daha fazla yararlanlmaldr.
Bylece, o lkelerin yurttalarnn kurduu rgtler eliyle Gerekletirilen olaylara
Amerika'nn kart anlalamaz."[14/1]
Bissel Raporu'nda, "Balca grevimiz" diyor, "mttefik bulmak -hem kii hem rgt-
onlarla iliki kurmak, onlarn ayn ilkeler iin almalarn salamaktr... Ancak byle masum
programlar bile, ABD hkmeti tarafndan deil de resmi olmayan kurulularca (rnein AID,
Amerikan Vakflar, Eisenhower Vakf, Ford Vakf gibi ya da o lkenin zel giriimcileri ve
rgtleriyle/notumuz) yrtld vakit daha baarl olur."[14/2]
Bu yntem gizli igal'in baarsdr. Bu igalde, Rockefeller'in yntemi uygulanr.
Ekonominin musluklarn ele geiren yerli ve yabanclarla ortaklk kurmu zel giriimciler
eliyle, siyasal sisteme egemen olunur.
Gizli igal'in i dinamii ite bu yerli ibirlikilerdir.
Bayran ticareti izlemesi, ticaret gemilerinin sava gemileriyle egdm, ticaret
yoluyla az gelimi lkelerin ekonomik yaplarn ele geirmek, yeni emperyalizmin gizli igal
yntemi uygulamasdr. Ve bu yntem, szlemeler, antlamalarla geliir! Parlamentolarn
onayndan geer, yasalar... O andan sonra artk ABD ile kar ortaklnz(!) kurulmutur.
Karlkl ibirlii iine girmisinizdir. ABD, blgenizde, "kendi ulusal karlarnn (ABD'li
uluslararas irketlerin) korunmasn" Dnya bar iin nemli saydndan, "Karlkl
birlii"ne inandrr sizi. Szlemeler dikkatle, diplomatik dilin gizini zerek okunursa,
korunan karn emperyalizmin kar olduu anlalr. rnein, Trkiye-ABD arasnda
imzalanan 1959 tarihli Karlkl birlii Antlamas'nda, "ABD Hkmetinin Trkiye'nin istiklal
ve tamamiyetini kendi milli menfaati ve Dnya sulhu iin hayati telakki ettii" yazldr.
Grlyor ki, ABD, bizimle kar iin ibirliine girmi. O'nun ulusal kar smrye dayanr.
ABD, ite o kar iin, bizi, Perle'nin dedii gibi, Ortadou'da "Beki" yapmak istiyor (aada
63 ve izleyen sayfalara baknz.) Sanrsnz ki, bu ibirlii iin ABD yardm size akacaktr.
ABD emsiyesi sizi gvenlie alacaktr. smail Cem, "Trkiye'de Geri Kalmln Tarihi" adl
incelemesinde (s. 337-339) "DP (Demokrat Parti) Hkmetinin ve zellikle Celal Bayar'n
NATO'ya girdiimizde yalnz gvenliimizin garantiye alnacana deil, ekonomik skntlarn
da giderileceine" inandn yazar. Dahas Bayar'a gre, "smet Paa da, bu grtedir."
13
Agy. s. 458.
14
P.Agee, ClA Gnl, s.482.
14/1
Aktaran Attil lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.81.
14/2
Attil lhan, agy. s.82.
 Trkiye politikasna yn verenlerin dnyay yorumlamay, zmsemeyi brakn,
dnyaya bakmay bile bilmedikleri grlyor.

TANRISAL BUYR UK: G EN LE ME V E YAYILMA

Amerika'da devleti kuran felsefe, kara dayal ticaret ve sanayi burjuvazisinin dnya
grdr. Devletin olumasna kaynaklk eden bu gr elbet, onun i ve d siyasasn da
ynlendirecektir. Ynetimin en belirgin zellii, bu nedenle i evreleriyle resmi evrelerin
uyumunu arayan bir sistem oluudur. Dolaysyla, politikalarn oluturulmasnda da ynetim,
her zaman i evrelerinin etkileri ne aktr. evreleri, gerekirse ynetime bask yaparak,
stediklerim yaptrrlar.
rnein, Standart Oil irketinin kurucusu William Rockefeller, 1893'deki Brezilya
htilali'ni nlemesi iin, Cleveland Hkmetine bask yapar ve ihtilalin nlenmesini salayan
giriimi hazrlar. Torun Rockefeller de, Bakan Eisenhower'a yeni emperyalizmin smr
politikasnn ilkelerini dikte edecektir.
ili'de Allende'ye kar gerekleen darbeyi ITT'nin ynlendirdii belgelenmitir. ClA
ve ITT'nin elbirlii ile Pinochet darbesi gerekletirilmitir.
nk, sistem gerei, "irketlerin karlar, Amerika'nn ulusal karlar" demektir. Ve
bu karlarn korunmas iin Amerika, genilemek zorundadr. Bu O'na tanrsal istencin
izdii kaderdir.(!) Papaz ve yazar Josiah Strong der ki:

"Nfus stnl ve ardndaki zenginlikten gelen gle birlikte, ei grlmemi bir

enerjiye sahip olan bu rk, -diyelim en geni zgrlk, en saf Hristiyanlk, en yce
uygarln temsilcisi- kendi kurumlarm btn insanla kabul ettirebilmek iin zellikle
saldrgan nitelikler gelitirecek, btn dnyaya yaylacaktr... Bu gl ulus,
Meksika'y, Orta ve Gney Amerika'y, denizdeki adalar, Afrika'y ve gerisini ele
geirecektir."1 [15]

Bu amaca ulamak iin en byk rk olan Anglo-Sakson-Amerika rknn dili olan

ngilizce bir 'Dnya Dili' olmaldr. Bylece, Dnya Anglo-Saksonlara alacaktr.
Genileme kuramclarndan biri de, Kaptan Alfred Thayer Manan'dr. Mahan,
genileme teorisini, ahlaksal bir eksene oturtma abasyla der ki:
"Amerika, Bat Uygarlnn koruyucusu olarak, insanln iyilii iin almal."
Grlyor ki, bugn "Hr Dnya'y koruma" gdsnn kayna, emperyalist
dnceyi douran o gemie dayanyor.
Mahan, uzak denizlerde sler kurulmasn ve ticaret ve sava filolarnn egdml
olarak dolamalarn nerir. Uzak lkelerde karakollar ve sler kurulmas, gemilere "kmr
alabilecekleri, onarm yapabilecekleri, dinlenebilecekleri yerleri bulmak, ulusun denizlerdeki
gcn gelitirmek isteyen hkmetin grevidir," Mahan'a gre. [16]
Mahan der ki:

"lkenin refah iin, gzler yalnz ie deil, Da da evrilmeli... Artan retime pazar
beklerken, retim gcn kabul ettirmek ve rnlerle pazarlar birletiren halkay, yani
[17]
ticareti geniletmek sonsuz amatr..."

15
Prof. Dr. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 34.
16
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 45-47.
17
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 48.
 1870-1896 aras gelitirilen bu dnceler eyleme hemen geirilemez. Ve eyleme
dnmekte gecikince 1896'da Turner, teden beri savunduu genileme, demokrasi ve
zenginlik ilikisini Atlantik Monthly'de yaynlad yazda bir kez daha aklar. O'na gre:

" yz yldan beri Amerikan hayatnn temel gerei yaylma olmutur. Canl bir d
politika, iki okyanusu birbirine balayan bir kanal, deniz gcmzn kabul edilmesi ve
uzaktaki adalarla komu lkelerde Amerikan etkisinin yaylmas istei bu hareketin
devam edeceini gstermektedir. [18]

Da alma birden gereklemez, geciktike de, bunalm ekonomiyi etkiler. Topluma

yn veren evreler, basn yoluyla kamuoyu yaratma abasndadrlar. Washington Postta
kan bir yazda 1890'lann Amerikas yle anlatlr:

"Yeni bir bilincin -gllk bilincinin- ve onunla birlikte gcmz gsterme isteinin
bize egemen olduu anlalyor... Ar tutku, kar dknl, toprak al, gurur,
yalnzca arpma istei, adna ne derseniz deyin, yeni bir duygu bize canllk veriyor...
Ormanda kan tadn duymak gibi halkn aznda bir imparatorluk tad var. Bu gelime
yeniden domu olan Cumhuriyetin uluslararasnda yerini silahla alarak bir
imparatorluk siyaseti gtmesi demektir." [19]

Ve Senatr William Frye "Pazar bulmalyz, yoksa ihtilal olur." szleriyle sarsmak ister
toplumu. 1893'de Hawaii igal edilir. ABD Emperyalizmi, ilk adm kta dna atmtr artk.
Yol almtr!..
Kaptan Mahan, bu olay deerlendirirken gelecee yle iaret eder:

"Bu tek bana bir olay deil, ilerde baka olaylara yol aacak olan bir ilke, bir
siyasettir... Hawaiinin ilhak, yeterli bir igdyle balantsz, geliigzel bir aba deil,
fakat bir ulusun gelimesinde kendi gerekliliine inandran bir ilk meyve ve bir
iarettir." [20]

Newyork niversitesi eski tarih profesr Braun bu olay, "Amerika ve dnya

politikasnda bir dnm noktas" olarak alklar.
Daha sonra Kba'ya mdahale edilir. Neden mi? Senatr, Beveridge'ye gre, "Tanr
yeryznn en stn rk" olan "Amerikan halkn, dnyann yeni batan douuna nderlik
edecek halk olarak semitir." Kennedy "Amerikallar istediklerinden deil, kader byle
istedii iin Dnya zgrlk kalelerinin nbetisidirler." derken, Beveridge'nin ruhunu
canlandryordu. Burada, Senatr Beveridge'nin 22 Nisan 1898'deki szlerini ve
dncelerini, gelin bugnlere iaret eden konumasnn bir blmnden izleyelim!
"...Daha soylu ve daha erkek insanlardan doan daha yksek insanlklar nnde,
alak uygarlklarn ve rmekte olan rklarn ortadan kalkmas Tanrnn snrsz
tasarsnn bir parasdr... Amerikan fabrikalar, Amerikan halknn
kullanabileceinden daha fazlasn yapmaktadrlar; Amerikan topra tketebildiinden
daha fazlasn karyor. Tutacamz yol bizim iin izilmi bir yazgdr, dnya ticareti
bizim olmaldr, olacaktr. Ve bunu anamzn (ngiltere) rnek olduu biimde
yapacaz. Btn yeryznde Amerikan rnlerinin datm noktalan olarak ticaret
karakollar kuracak, Okyanus'u ticaret filomuzla kuatacak ve byklmzle orantl

18
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 53.
19
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 51-52.
20
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 65.
 bir donanma meydana getireceiz. Ticaret karakollarmzn evresinde bizim
bayramz dalgalandran ve bizimle ticaret yapan, kendi hkmetlerine sahip byk
smrgeler kurulacak, kurumlannz ticaretin kanatlar altnda bayramz
izleyecektir." [21]
Amerika'nn "kendi hkmetlerine sahip smrgeler" politikas ite bu szlerle
balamtr. Askerlerin deil, ideolojilerin igaline dayal smrge politikasdr bu.
Senatr O. H. Platt da, "topraklarmzn her genilemesi nnde durulmaz byme
yasasna uygundur," der.
1890'larda sylenen bu szlerden yola kan ABD, 1950'lerde Dean Rusk'n diliyle,
"Dnya ok klmtr, toprak ile, su ile, atmosferle ilgilenmeliyiz," diyecektir. [22]
Bakan Truman'n 1946'da Kongre'ye yollad mesajda syledikleri de,
Amerikallar'n yarm yzyl sonra babalarnn izinden gittiini gsterir. Truman,

"Dnya'nn en kuvvetli devleti olarak zerimize den sorumluluktan kanamayz.

Btn gcmz, btn imknlarmz, btn enerjimizi halkn ve hkmetin mantn
ve inisiyatifini bir tek dev iin seferber etmeliyiz. Milletleraras olaylarn gelimesine
ABD'nin en byk lde etki yapmasn salamalyz. Amerika dnyaya almaldr."
derken ite o gemiten gelen ihtiras temsil ediyordu! [23]

Bunlarn tm, ABD emperyalizmini douran kar+g=genileme ve yaylma

kuramnn; zenginlik ve etkinlik iin dnyay ele geirme amacnn, Amerikan politikasnda,
temel e olduunu gsteriyor.
Son bakan Clinton'n, "karlarmz, ulusal karlarmz koruyacaz, karmz
neredeyse biz oradayz," szleri, Kaptan Mahan'n "uzak lkelerde sler kurmalyz,"
szleriyle ayn anlama gelmiyor mu? kinci Dnya Sava sonras ABD'nin Atlantik'te,
Pasifik'te, Ortadou'da ve Hint Okyanusu'nda kazandklar sler, Kaptan Mahan'n,
"gelimemi lkelerde sava karakollar kurulmas ve gemiler iin lojistik ikmal sleri
salanmas" nerisinin gereklemesi deil midir?
Ya Amerika'nn gvenlii iin Mdahale Hakk Teorisi'nin babas kimdir? Prof. Atav'e
gre:

"...Amerika, Theodore Roosevelt'in nderliinde hem Latin Amerika'da, hem de Uzak

Dou'da mdahalelere hazrlanyordu. nce Bat kresine bakalm. Bakan Roosevelt
Monroe Doktrini'nden bir 'netice-i lazime' (corollary) kard. Bu, Monroe Doktrini'nin bir
paras olmamakla birlikte, Orta ve Gney Amerika'da herhangi bir devlet toplumsal ve
siyasal yap bakmndan Amerika'nn gvenini kazanmayacak olursa, Amerika gibi
'uygar bir ulusun' mdahale edecei inancn yaymaya alt ve siyasetini bu ynde
uygulad." [24]

"Ak Kap Politikas"nn ekonomik bamlla yol atn bir Amerikal tanktan
dinleyelim. Tarihi Williams, Amerikan D Politikas adl kitabnda yle vurguluyor:

"Endstri bakmndan gelimi bir ulus, daha zayf bir ekonominin gelimesinde
denetleyici ve tek yanl bir rol oynar ya da oynamaya alrsa, o zaman daha gl

21
Prof. Dr. T. Atav, agy. s.79.
22
Harry Magdoff, agy, s.55.
23
M. Fahri, Amerikan Harp Doktrinleri, s.179.
24
Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy. s. 139.
 lkenin siyaseti; tam ve ak olarak belirtilince, yalnzca bir imparatorluk siyaseti olarak
tanmlanabilir. Ortaya kan imparatorluk daha zayf olan lkenin gnbegn genel
valiler tarafndan ynetilmesini ya da gelimi lkeden, gittike artan sayda gmen
gelmemesi anlamnda gayri resmi bir imparatorluk olabilirse de, gene de bir
imparatorluktur. Daha zayf ve yoksul olan ulus, tercihlerini, gl toplumun dorudan
doruya ya da dolayl olarak saptad snrlar iinde yapar." [25]

EMPE RYALZM KADER OL MAM ALI

Grlyor ki, Amerika iin genileme ve yaylma, kimine gre tarihsel kader, -Darwinci
gr- kimine gre Tanrsal bir isten-irade-buyruk... Kimi kez de "insanla, zgrlk, eitlik"
gtrme grevi... Ve emperyalizm, Amerika'nn varolu-kurulu felsefesinin, dnyay alglama
ve yorumlama ynteminin, ksaca kapitalist sisteminin doal, zorunlu, yaamsal sonucu...
Yeni emperyalizm, gizli gleriyle, ak ve zora dayal smr sistemiyle, dnyann
son yarm yzyldr katlanmaya zorland bir sistem.
Bu sistemden kurtulmann mant ve yolu onu tanmakta aranmaldr...
Emperyalizmle kar ilikisi kurulabilir mi? Tarihi Williams'a gre hayr. Peki, O'ndan
kurt ulunabilir mi? Evet... retici glerin nayak olacaklar bir devrimle...
O gne dein, toplumlarn smr dzenine kar kacak bilin ve gc salamalar
iin allmaldr.
Emperyalizm kader deil, kapitalist sistemin sonucudur. Ve bugnlerde kapitalist
sistem dnyay yeniden ele geirmektedir.
Yine de, gelecee umutla bakmamz iin ok neden var gibi geliyor. nsanl toptan
kleletirmek olana bulunamamtr. Yoksa Dnya'nn sonu gelmi demektir. Klelik ve
zillet elbet insanln kaderi deildir, ayb da olmayacaktr.
Oysa, genelde emperyalizmin, zelde ABD'nin yaps, felsefesi ve politikas eer
inceleme zahmetine katlanlsa, renilir ve ona gre politika saptanr, tuzaklara dlmezdi.
Gecikilmi midir? Elbette! Ama bu, her eyin bittii anlamna gelmez. Mustafa
Kemal'in Ulusal Kurtulu Sava'na balarken Dnya'ya haykrd ilkelerden yola karak,
bugnden, evet bugnden balayarak, bu tuzaklardan kurtulmann yollarn aramalyz.
Emperyalizmin yenilmezliini dnmeyelim. Gemite bir tek biz yenmitik. Bugn
neden yenmeyelim?

25
Prof. Dr. T. Atav, agy. s. 143.
 BOLUM II
A B D O RTA D O U V E T RK Y E

BR*
"Basra Krfezi'nin ulama ak tutulmas asndan da Trkiye kritik bir noktadadr. Ki
bu konuda Trkiye'nin yaratabilecei alternatifler zaten inceleme altndadr. Msr, Sudan,
Somali, Kenya ve Umman'daki sleri birbirine balayan su yollarnn kesitii nokta olan
Dou Akdeniz eer Trkiye ntr bir yol seerse tehdit altnda kalr."
Wohlstetter Doktrini'nden
K*
"zellikle Dou Trkiyenin nemi artt. nk ittifak iinde insan fazlas olan tek lke
Trkiye. Cepheye birbiri ardndan dizi dizi insan srlebilir, Avrupallar bunu yapmakta Kore
Sava'ndan bu yana isteksiz. Dou Trkiye'de yaplmasna balanan yeni sler de, bu
balamda ok nem tayacak. Bu sler her ne kadar kt zerinde Basra Krfezi ile
irtibatlandrlmyorsa da mstakbel bir kriz annda byk hizmetleri geecek."
Prof. Eliot Cohen
ABD Donanma Akademisi Stratejisi retmeni-1986
*
Bunun bir avantaj da su. Trkiye Dndaki NATO yelerinin Krfez'e tahsisli
birliklerini Krfez'e yakn bir ste konulandrmalar eitli siyasal sorunlara yol aar. Oysa
Trkiye'nin Trk birliklerini konulandrmak iin Krfez'e yakn bir s aramasna gerek yoktur,
nk zaten en yakn s Trkiye'nin kendisidir."
Wohlstetter Doktrini'nden
ABD emperyalizmi teorisyenlerinin deiik yer ve zamanlarda rettikleri bu kuramlara
gre, ABD iin nemimiz, "insan fazlasnn dizi dizi cepheye srlebilecei" ve bizdeki slerin
gerekte emperyalizmin Basra Krfezi ve Gney Bat Asya'daki karlarnn korunmasnda
kullanlaca dncesidir.
Burada Ek:6'da yer alan Perle ve Burt'la yaplan bir syleideki u szleri de
belleimizde tutarak deerlendirme yaplmas gereini okuyucunun dikkatine sunmalym.
"Bir tek Amerikan askerini Trkiye'de tutmak, bize 90 bin dolara mal oluyor. Oysa bir
tek Trk askerinin Trk Hkmetine maliyeti 6 bin dolardr, " diyor Perle, Byle ucuz bir insan
deposudur ABD'nin gzndeki Trkiye.
Perle ve Burt'a gre Ortadou'daki rolmz ABD'nin karlarnn bekiliidir.
Bu alma, ite bu gerein belgelerini sunuyor.
(*) Bir, ki, numaral aktarmalar Ufuk Gldemir'in "evik Kuvvetin Glgesinde" adl
yaptndan alnmtr.
BU VATANA NASIL KIYDILAR*

nsan olan vatann satar m?

Suyun iip ekmeini yediniz.
Dnyada vatandan aziz ey var m?
Beyler bu vatana nasl kydnz?

Onu didik didik didiklediler,

Salarndan tutup srklediler,
Gtrp kfire: "Buyur..." dediler.
Beyler bu vatana nasl kydnz?

Eli kolu zincirlere vurulmu,

Vatan rlplak yere serilmi,
Oturmu gsne Teksasl avu.
Beyler bu vatana nasl kydnz?

Gn gelir ark dzne evrilir,

Gn gelir hesabnz grlr.
Gn gelir sualiniz sorulur:
Beyler bu vatana nasl kydnz?

Nzm Hikmet 1959

(*) Nzm Hikmet, iirler 1951-1963, Btn Eserleri, cilt 2, Sofya Basks-1967.
 ORT ADOU'DA EMPERYALZ MN BE KS OLMAK

nce u haberi okuyalm: "Demirel'e iletilen ABD karar." Hrriyet Gazetesinde, 13

Mart 1993'de yaynlanan Erturul zkk'n haber/yorumu, byle balyor ve yle sryor:

"ABD'nin Ankara Bykelisi Barkley, geen pazartesi gn Babakan Demirel'in

nne ABD Hkmetinin Ermenistan'a yardm kararn koyuyor. ABD'nin yardma
balamas, Trkiye'nin endie ile bekledii bir karard. nk ABD byle bir
operasyonu balatnca, dnyann btn medyalar bir anda bu olaya yneliyor. O
nedenle Demirel, 'Yardm edecekseniz eit davrann, Azerbaycan'a da yardm edin'
diyor. ABD, bu tavsiyeyi dinleyecek mi? imdi Ankara'da bunun cevab bekleniyor!"
Ne denli irkin bir durum deil mi? Bu, bamsz bir lkeye emperyalizmin
dayatmasdr. Bamszl ile vnen bir lkenin babakanna, kendi halknn ve
yetkili organlarnn, her eyden nce insan haklarna ballklar nedeniyle
onaylamayacaklar bir karar dayatmak ve onun uygulanmasn beklemek... Buna,
ancak karndan baka bir ey gzetmeyen emperyalizmin mant izin verir. [*]

Bu mantk, bizi kendi kararlarnn uygulaycs grerek aalamaktan haz duyar.

nk bu mantk, kendi aalnn rtlmesi iin abalar...
ABD, eer bizi Ortadou'da beki gibi grmeseydi, bizi kapkulluuna layk
grmeseydi, bu irkinlii sahneleyebilir miydi?
Bu haber/yorum, yllar nce okuduum bir syleiyi anmsatt. Ve hemen o yayn
aradm.1[1]
nce bir blm, bir soruya verilen yanttan balayarak yeniden okudum. O yant
aada:

"Bizim Trkiye'ye Ortadou'da herhangi bir rol almas iin bask yapmamz sz konusu
deildir... Ama Trk Hkmeti isterse karar verir ve rol alr."

Bu szler Richard Perle'n, M. Ali Birand'n bir sorusuna verdii yanttan alnmtr.
Bu szleri okuduktan sonra, "Amerika'nn bize neden, hangi hakla rol vermeye kalkaca ya
da vermeyecei zerine" dnce yrtlmesi doaldr. yle de dnlebilir: "Neden, ABD
bize rol versin?" Dahas isyan da edilebilir. [*]

*
19 Mart 1993 gnl Cumhuriyet'teki bir haber, yeni ABD ynetiminin bize bak asn
netletiriyor. ABD ynetimi "Trkiye'den, Erivan'la diplomatik iliki kurulmasn" istemi! Ayrca, imdiye
dek sadece demiryolu kullanlrken, Bill Clinton ynetiminin istemi zerine, yeni bir kamyon yolu
yaplacakm! Anlalan bizi bize brakmaya niyetleri yok...
1
Mehmet Ali Birand, Richard Perle ve Richard Burt'la Sylei, Milliyet Gazetesi, 24 Nisan
1983.
*
Eski Milli Savunma Bakan Hasan Ik 1981 ubat'nda bir deme vererek u
deerlendirmeyi yapmtr:
-"Galiba Darda Trkiye'nin Ortadou'da zellikle de Krfez Blgesi'nde yeni ilevler
stlenmesini isteyenler var. Ve bununla yetinilmiyor, Trkiye'nin bunu hi talep beklemeksizin
kendiliinden yapmas yeleniyor." Baka yorumlar da yaplyordu.
-"Belki de" deniliyordu, "ABD ve Bat, Trkiye'nin bu kadar tepki gstereceini
hesaplamamt. imdi ortal sakinletirmek, giriimlerini kabul edilebilir bir grnme sokmak ve en
ucuz biimde gerekletirmek iin zaman kazanyorlar." ABD Genelkurmay Bakan Orgeneral David
Jones, askeri harcamalarla ilgili raporunu biz byle bir merak iindeyken Kongre'ye sundu. General,
Krfez konusuna yle girdi:
-"ABD'nin Bat Avrupa, Kuzeydou Asya ve Gneybat Asya'da karlar vardr. ABD'nin
 ABD, bize Ortadou'da bitii rol Perle'n diliyle aklyor. Bekilik... Bunu dolayl bir
dille anlatyor, politikac diliyle!.. Amacn szcklerin ardna saklayarak. Diyor ki:
"ran'la Trkiye arasnda ok nemli farklar var. Sizi Ortadou'da beki gibi bir duruma
sokma abasnda deiliz." Bu sylemle de, baklay azndan karyor. Daha nce, bir baka
soruyu yantlarken, "ama" demiti, "Trkiye isterse rol alabilir." Daha sonra da, bu yantyla,
bu roln bekilik olduunu sylyor. Ve ABD, zkkn haberinde akland gibi, ald
karar uygulatmaya kalkarak, bu roln bize verildiini vurguluyor!
Richard Perle ve Burt'le syleinin TSK'ya degin deerlendirmeleri, bugn bile, ABD-
Trkiye ilikileri ynnden olduu kadar, emperyalizmin kresel amalarna da k tutacak
deerdedir.
ABD asndan ilerini iyi bilen ve usta bir tartmac ve diplomat olan bu ikilinin
szleri, sylei arasnda kimi szcklere ykledikleri anlamla daha da nem kazanm!.. Bu
syleide, o sralar Dou Anadolu'da yaplan hava slerine, Amerikan askerlerinin
yerletirilmesine Trkiye'nin izin verip vermeyecei tartlm. Mehmet Ali Birand'n Dou
Anadolu'da gnn koullarna gre, "son derecede ileri teknolojiye gre" yapldna iaret
ettii bu slere, Trkiye'den ok ABD'li askerlerin yerletirilecei kansn ieren sorusuna,
Burt'n yant udur:

"Btn bu yaplarn, Amerikan askerlerinin oraya gelmesini salamaya ynelik olduu

kavram bir noktay gzden karyor. O da, bizim amzdan en iyi yapacamz i
Trkiye'nin kendisini korumasn salamaktr. ok daha az masrafl bir yaklamd!
bu.." [*]

Bu szler, ilk bakta ABD'nin bizim savunmamz iin besledii iyi duygularn
aklamas gibi alglanabilir. Ancak, ABD'nin emperyalist felsefesi ve Trkiye'de bulunuunun
nedeni dnldnde, bu szlerin gerei yanstmaktan uzak olduu; ikilinin, konular belli
bir amala birbirine kartrdklar ve her zaman yaptklar gibi kendilerince nemli olanlar
gizlemeyi baardklar grlyor. Bu sorudan nce, bir baka soruya verilen yantta
sylenenleri burada yineliyorlar. Syledikleri udur:

"Askeri ynden Trkiye'nin oynayabilecei rol, kendi snrlar iinde askeri gcn
artrmak, kendi neminin boyutlarn gelitirir. Trk gcnn snrlar dna
tarlmasn deil, eer Trkiye kendi snrlar iinde gl olursa NATO yararlanr ve
Atlantik Tekilat glenir."

Bu szle, ABD bize, "sen iine bak, kardeim. nce kendini glendir. Bu sleri
kullanmak senin harcn deil," demek mi istiyor? Bir anda byle bir anlam karabilirsiniz,
ama tarihin yapln yaayarak grdkten sonra, bu szlerin bir eyleri gizlemek amac ile
sylendii anlalyor. Gazeteci hakl olarak soruyor. "Bu sler neye yarayacak?" Konuu

gvenlii Bat Avrupa ve Kuzeydou Asya'daki mttefiklerine sk skya bal olduu iin ve onlar
Gneybat Asya'daki petrol kaynaklarna bal olduklarndan, bir blgedeki ABD stratejisi br blgeler
tarafndan desteklenmelidir..."
Teoman Erel, Milliyet Gazetesi, 23.2.1981
*
ABD Donanma Akademisi Stratejisi Blm Prof.larndan Eliot Cohen, bir Paris
konumasnda, Dou Anadolu'daki sler iin der ki: "zellikle Dou Trkiye'nin nemi artt. nk
ittifak iinde insan fazlas olan tek lke Trkiye, cepheye birbiri ardna dizi dizi insan srlebilir.
Avrupallar bunu yapmakta Kore savandan bu yana isteksiz. Dou Trkiye'de yaplmasna
balanlan yeni sler de bu balamda ok nem tayacak. Bu sler her ne kadar kt zerinde Basra
Krfezi ile irtibatlandnlmyorsa da mstakbel bir kriz annda byk hizmetleri geecek." (Aktaran Ufuk
Gldemir evik Kuvvetin Glgesinde, s.38)
kuku iinde. "Bamza bir bela almayalm," dncesi egemen. Soru ok ak ama... Yant
ak deil, dahas biraz da sulayc... Sulayarak konunun zerine gidilmesi nlenmek
istenmi!..
Bu slerin neye yaradn, lkemde NATO D alanlar kapsayan bir strateji iin
hazrlanldn, 1990'larda ve gnmzdeki Krfez Krizleri srasnda grdk. Anlalyor ki,
ABD 1980'lerden balayarak, Ortadou'ya ilikin gelecee ynelik stratejik planlarna uygun
dzenlemelere balam. "Acil Mdahale Gc", "evik G" derken, "eki G"ler iinmi
bu slerin kurulu amac.
Bu planlarn iinde, Trkiye'nin btnlne ynelik olanlarn bulunup bulunmadna,
olaylarn ak izlenerek yant aranmaldr. Syleideki, "Trkiye'nin kendini korumas ve
askerinin glenmesi" vurgusuyla saklanan, ABD'nin askeri varlnn, Ortadou ile ilgili
planlar iin bu slerden yararlandrlmas gerei olmasdr. Bu hazrln o gnler iin
olmas, yani zaman, sz konusu deildir. ABD'nin Ortadou'daki karlar iin, 1980'lerden bu
yana nce bir "acil mdahale gc", sonra "evik g" ad ile anlan ve herhangi bir sorunda
blgeye akp ABD'nin blgesel ve giderek kresel karlarm koruyacak sistemi gelitirmeye
balamtr. eki G, ite bu sistemin parasdr. Ama Perle ve Burt ikilisi bunu gizlemek
isterler.

GNE YDOUDA YEN SL ER

Perle daha sonra, "Dou Anadolu'da bir savunma boluu olduunu, bu boluun
hava destei ile doldurulmas gerektii"ni syler. Derki:

"Sovyetler'in Kafkasya'da yirmi tmenleri var. Bu sler, onlar bir saldr kararndan
caydrc olacaklardr. Dolaysyla bu slerdeki uaklar savunma grevi yapan uaklar
olacaklardr. Trkiye'nin dousunda Amerikan mevcudiyeti kolay i deildir. Bununla
birlikte, eer Sovyetler NATO'ya kar bir tehdit tekil ediyorlarsa, o zaman ittifakn bu
blgesinde mevcut olan hava boluunu doldurmu oluyoruz."

Bu szlerin ABD'nin Ortadou'ya ynelik planlarnn gizlenmesi iin sylendiini

grmek iin, olaylara dikkatle bakmak yetecektir. Ayn syleide, Perle, Trkiye'nin savunma
gc zerine ABD Senatosundaki konumasn da anlatr. zetle, "Trk ordusunun savunma
gc ok zayftr." der. Sorulmaz ki, ya da bizler dnmeyiz ki, "hani ABD bizim ulusal
gvenliimiz ve ulusal btnlmzn korunmas iin yardm ediyordu. O tarihte, 35 yldr
koruyucu bir yardm emsiyesi altndaydk. 'Yardm ede ede mi bizi bu duruma drdler?"
te asl yant aranacak soru budur.
Perle, Dou Anadolu'daki slerin kullanlmas konusunda der ki: "Trkiye'nin
dousundaki slerin kullanlmasyla ilgili eilimimiz tamamen savunma niteliindedir." Der
ama, hemen bunu izleyen tmcesiyle de, bu yantn gerei saklama amal olduu anlalr.
"Dolaysyla, amacmz savunma olmakla birlikte, Sovyetler niyetimizin deimeyeceinden
emin olmadklarndan, buna gre hareket etmek gereini duyacaklar ve bu durum da
caydrcl yaratacaktr."
Perle, slerin Trkiye'nin savunmasna katk olduunu vurgulamay srdrr.
Birand'n bir sorusu zerine Burt, "Trkiye'yi Ortadou'da beki gibi bir duruma sokma
abasnda deiliz, stratejimiz bu deil," der. Der, ama, bu yant M. Ali Birand' inandramaz.
M. Ali Birand sorusunu yineler. Soru ok aktr. Der ki: "Bana bu slerin evik Kuvvet
tarafndan kullanlmayacam, buraya Amerikan askeri ylmayacam, Trkiye'ye NATO
grevi Dnda, Ortadou'ya ynelik ve bu gnn dnda, daha deiik ve aktif bir rol verilme
niyetinde olmadnz (tabii Trkiye kabul eder veya etmez) syleyebilir misiniz?"
Soru ok aktr, ama Burt'n yant yine kaamaklarla doludur.
 "Byle bir durumda her olasl dnmek gerek..." diye sze balar Burt. "Trkiye'nin
byle bir rol oynayamayacan savunmak istemiyorum. Bu karar, Trk Hkmeti
tarafndan verilecek bir karardr. Bizim Trkiye'ye Ortadou'da herhangi bir rol almas
iin bask yapmamz sz konusu deildir..."

Birand'n istedii yant alm olduu anlalyor. ABD, bize Ortadou'nun bekiliini,
yani Ortadou'daki karlarnn bekiliini yaptrmak istemektedir. Bu szlerden kan anlam
budur bize gre. O gnden bu yana gelien kimi olaylarda, bizi istedii gibi kullanamamtr
ama politikasnn bu olduu anlalyor. Her ne kadar Burt, "...bask yapmamz sz konusu
deildir. Esasen politikamz da bu deildir" dese de...
Burt ve Perle'n savunma dedikleri, Ortadou'daki Amerikan karlarna kar
giriilecek, dorudan ya da dolayl saldr sayacaklar giriimleri nleyecek ak ve gizli
eylemlerdir. Ulusal Kurtulu Hareketlerini, sosyal uyanlar engellemektir. Savunulacak ey,
Amerikan karlardr. Burt ite bu nedenle,

"Sizi beki gibi bir duruma sokma niyetinde deiliz." diyor. Ancak, soru zerine de, "biz
bask yapmayz, ama Trk hkmeti isterse karar verir ve rol alr"

diye, bekiliin bizim kararmza bal olduunu da zenle vurguluyor.

Amerika'nn gerek amacn bilerek, bu lkeyle olan ilikilerimizi, diplomatik szlerin
anlamn, gerek yaamdaki deneylerle saptayarak dzenlememiz gerekir. Diplomasinin
kaypak ve oynak szlerinin arka yzn anlamadan kurulan ilikiler, ite bir ulusu byle beki
yapar ve durumunuz aka yznze kar sylenir.

TRK ASKER UCUZA MAL OLUR

Bu syleinin bize ders olmas gereken bir baka yn daha var. Perle, bu blgenin
Trk askerinin korumasna neden verildiini de anlatyor. Bu anlatan, ABD askerine verilen
deer ile Trk askerine verilen deerin ltne k tutmakta ve elbet, bekiliin de deerini
gstermekte... Perle'e gre, Trkiye'nin alaca rol ok daha az masrafldr. "Bir tek Amerikan
askerini Trkiye'de tutmak" diyor, Perle: "bize 90 bin dolara mal oluyor. Oysa bir tek Trk
askerinin Trk Hkmetine maliyeti ylda 6 bin dolardr." Bu lte gre, acaba bir Trk
generali kaa mal olur? ABD eer utanmasa ya da biz biraz daha vurdumduymaz olsak,
kendisince bilinen bu deerlendirmeyi de aa vurur. Ve biz O'nun dostluuna deer veririz.
Bu aalayc lt, sorumlularn sorumsuzluuna iletirim.
Grlyor ki, ABD'nin bize bitii rol, ucuza geldii iin krldr kendi asndan.
Oltaya yakalanm baln deeri ne ola ki... ABD ite bu nedenle bizi, bir sava ya da krize
dein ve krizin ilk gnlerinde, caydrc bir e olarak kullanmak istiyor. Ne de olsa ucuza
geliriz. Uluslararas trstlerin karlarn ucuz bir beki ile korumak, yeni emperyalizmin
dehasdr.
McGhee'nin bizim iin syledikleri ilgintir. Bizim srarla yardm yardm diye
rpnmz deerlendirirken eski bykeli "Ne var ki" diyor, "Trkiye bir kukla, Amerika'da
enayi deildir." Bu da bir deer bimedir. McGhee'nin bitii deer de bu szlerin ardndaki,
ite o bir tek Trk askerinin Trk lirasyla llen deeridir, ABD'nin bize bitii deer budur:
Ac; ac ama gerek!
Perle ve Burt'n, Trk Silahl Kuvvetleri'ne, lkesini korumas iin yaptklar neri
zerine olsa gerek, Birand soruyor: 'Yardmda Trkiye-Yunanistan oran ve kstlama
hakknda ne dnyorlar?" kili, orana kardr grnte. Trkiye'nin gereksinmeleri
Yunanistan'a gre fazla olduu iin kardrlar. Birand sorar: "Trk ordusunun gc
konusunda kongreye verilen mesaj nedir?" Byle bir aklama, yani Trk ordusunun zayfl,
dolaysyla NATO gney kanadnn en byk gszlk iinde olduu, kar tarafa
(Sovyetler'e, notumuz) sylenmi olmuyor mu?" Perle u yant veriyor: "Doru... ama
demokrasinin cilveleri..."
Ya "gizli toplantda ne konuuldu" hakkmzda? Birand bunu da soruyor. "Yine Trk
ordusunun durumunu anlattm. Artk o kadarnn Darya szmamas gerektiinden dolay
kapal oturum istedik," der Perle! [*]
zetle, ABD asndan, TSK'nn durumu i ac deildir. ou kez syledikleri gibi
hantaldr, ara, gere ve silah ynnden yetersizdir. Gizli oturumlara konu olacak baka
durumumuz var m bilemiyoruz? Ama tm bunlar deerlendirerek, bu duruma nasl
geldiimizi, emperyalizmin tuzaklarndaki yllarmz dnmenin de, grevimiz olduunu
biliyor muyuz acaba?
Burada bir parantez aalm ve 1978'de NATO Bakomutan Org. Haig'in
deerlendirmesini aktaralm. Gnaydn Gazetesi'nin 1 Kasm 1978 tarihli saysndaki habere
gre:
"NATO Bakomutan Haig; bugn kan MS'ye**[* *] verdii demete, "...ambargo
sonunda TSK'nn etkinlik ve yeteneklerinde byk bir d grldn belirtmitir. Haig,
'TSK'nn NATO savunmasnn nemli bir paras olduunu, ambargonun bu kuvvetlerin
salayaca potansiyel sava gcne yansdn' ileri srmtr." Perle'n, "Trk Ordusu
zayf dedii tarih 1983... Haig'in yetersiz' dedii tarih ise 1978'dir... Haig, NATO
Bakomutan! Anlalan o ki, ABD bizimle dalga geiyor olmal! Ya da hi ciddiye almam,
almyor da!
Biraz dnelim. Demek ki 1947'lerden bu yana yaplan yardmlar (!) 45 yl sonra
ordumuzu yetersiz noktaya getirmi! Peki bu nasl yardm imi ki, bir Ulusal Kurtulu Sava
vermi ulusun ordusu, bylesine yetersiz duruma dm? Bu sorunun tek yant vardr !
Trkiye, yardm tuzana drlmtr. Yardm ancak emperyalizmin karlar iin yaplr,
Trkiye'yi glendirmek iin deil.*[***] Ve Trkiye'nin glenmesi de emperyalizmin iine
gelmez. Bu duruma bilinli programlarla getirildik. Biz uyurken yalar bast da diyemeyiz ki...
Perle, aslnda unu sylyor. Bu zayf halinizle bu iin altndan kalkamazsnz. O
nedenle biz Dou Anadolu'ya gelelim. Nasl olsa geleceiz ama, sizin izninizle gelirsek, zorla
gelmi saylmayz. Bir yandan bunu demek istiyor, te yandan da, gryorsunuz ya, bu ordu
zayftr, Ortadou'daki karlarmz iin Trkiye'de slenmemiz gerekir. Burt ve Perle'e gre,
byle bir Trkiye ancak bekilik yapabilir...

BR ABD'L GZ YLE 1977'LERDE TRK ORDUSU

Nedendir bilinmez, 1977 ylnn Kasm aynda, Trk basnndan saklanan bir gezi
dzenlenir. Bu geziyi, Yank Dergisinin 8 Kasm 1977 tarihli saysnda kan "Trkiye Kurban"
balkl haberle rendik. NATO Genel Karargh'nn dzenledii bu geziye Trkiye dndaki
NATO lkelerinin gazetecileri arlr. Yank Dergisi de, bu gazetecilerin yazlar ve
deerlendirmelerinden yola karak, haberi; "Trkiye Kurban" bal ile verir. Gezinin
yapld tarihte, iki buuk yllk ambargo sryordu. lkenin 70 sente muhta olduu
dalgalanyordu. Seimler yaplm, sosyal demokratlar tek bana hkmet kuracak kadar
milletvekili karamadklarndan, hkmet, halkn kar olduu Milliyeti Cephe'ye verilmiti.

*
1983 Yardm Yasas'nn, ABD senatosundaki grmelerinin bir blm gizli oturumda
yaplm. Perle, bu toplantlardaki konumalarla ilgili soruyu byle yantlyor.
*
* Askeri ve Savunma konularna ilikin yayn yapan bir dergi.
*
** Ufuk Gldemir, Sisav'n 1982'de dzenledii "1980'lerde NATO" konulu bir toplantda
konuan, ABD'li nl stratejist Prof. Wohlstetter'in u szlerini aktarr: "Trkiye'yi Trkler'e bayldmz
iin deil, son tahlilde Bat'nn petroln koruduu iin glendirmeliyiz." (evik Kuvvetin Glgesinde,
s.50.
Terr trmanyordu. Ambargo nedeni ile ABD, parasn pein verdiimiz ara ve gereleri bile
yollamyordu. Bunun kendi yasalar ve szlemeler asndan hakl olduunu
savunuyordu.2[2] Elbet, TSK'nn bundan zarar grmedii sylenemezdi. te bu koullarda
gerekletirilen bu gezinin anlam zerinde yeterince, durulmad. 1978 balarnda hkmet,
AP'den istifa edenler ve bamszlardan 11 yenin desteiyle, sosyal demokratlara geti.
Trkiye'de gvenlik ve savunma konularnda ABD'ye bamllk tartlr oldu.
NATO'lu gazetecilerin gezisi ile ilgili sosyal demokratlarn yeni savunma ve gvenlik
kavramlarn, Truman Doktrini ile girdiimiz yardm emsiyesinin tartmasn ieren bir
yazmz yaymland. Mays 1978 tarihli Tartma Dergisinde yaymlanan bu yazy, yllardr
sren yardm masalnn ne anlama geldiini akladmz gnden bugne, hibir deiiklik
olmadn ve yardmn getirdii bamlln srdn belgelemek iin aynen aktaracam.
Ama nce bir baka belgeye bakalm.
1977'de Trkiye kurban idi. 1983'te de Perle'e gre de yle. Bir de ara dnem var.
1980'de, ABD Savunma Bakanl'nn en st grevlerinden birinde bulunmu 'mstear'
ismini kullanan bir yetkili, US Armed Forses Journal'de yaymlanan yazsnda, "Trkiye'nin
yok olan kredisi daha da ok, askeri tehizat almna gidecek" demektir. "Trkiye'nin iirilmi
ve tahamml edilmez kuvvet yapsn desteklemek, ayakta tutmak iin, daha fazla gayret
gerekecek demektir, " diyor.
Yaznn 1-7 Eyll 1980 tarihli Yank Dergisinde yaynlandn da syleyelim. Yaznn
kimi blmlerini okuyucunun deerlendirmesine brakarak aktaryoruz.

"Trk Ordusu ok byk deiiklikler geirmitir. Simdi birbiri pei sra ekonomik
oklar geirmi bir subay kadrosuna sahiptir. Bu kadro gittike daha fazla politize
olmutur. Ordu kendini genellikle radikallemi genlikten ayr tutamamtr.
Bnyesindeki erat iinde deiik etnik ve deiik snf gerginliklerini kontrol altna
alamamtr. Daha kts Amerikan yardmnn kesilmesinden sonra ie
yararllndan ve ehliyetinden oluturmu olduu grnmn byk apta
kaybetmitir. Trk ordusu, Kbrs'a mdahalesinden dolay kesilen Amerikan yardm
olmasa ve Trkiye'nin ekonomik krizinden etkilenmese de nemli problemlerle kar
karya kalmak zorundayd. kinci Dnya Sava'ndan sonra Trkiye hibir ekilde (ne
insan gc bakmndan, ne de tehizat bakmndan) muhafaza edemeyecei bir
kuvvet bnyesi oluturmaya almtr. Bu, Trkiye'nin gerek tehdide muhatap
olmad anlamna gelmektedir."

Burada ksa bir ara verelim ve u blm bir kez daha okuyalm.
Ne diyordu sayn mstear? "Bu, Trkiye'nin gerek tehdide muhatap olmad
anlamna gelmektedir..."
Bu almada zaman zaman deindiimiz bir grmz doruluyor yaznn bu
tmcesi. "ABD, bizi Sovyet tehdidi ile korkutarak kullanyor" demitik. "ABD, bize kendi
karlarnn korumasn yaptryor" demitik. Doruyu grdmz anlalyor. Bu gerei
ulusa grmeliyiz artk. ABD, ulusal onurumuzla oynuyor. Bizi, eski bir halk deyimindeki gibi,
"ngiliz sicimiyle balam." Bamszlmz koruturken(!) bamllatrldk. smet Paa'nn
gvendii "sorumluluk"*[*] bu mu olmalyd!.. Gvenilemeyeceini anladnda da i iten
gemiti. Bugnlere ABD emsiyesi altnda geldik. Yazdan bir blm daha okuyalm. Bakn
ABD'siyle, NATO'suyla, Bat bir savata bize yardma gelecek mi?
"Trkiye Merkezi Blge'den gelecek sembolik destei hesaba katabilir. Avrupa'daki
tm tahsis edilmi Kara ve Hava Kuvvetleri esas itibariyle ilk hattaki Sovyet zrhl kuvvetlerini

2
131. sayfaya baknz.
*
smet Paa, Johnsonun mektubu zerine, "ABD'nin sorumluluuna gveniyordum,
aldanmm demek ki" demiti.
ve hava kuvvetlerini durdurabilecek durumda deildir. Amerika bile, ancak snrl bir hava
destei salayabilir. NATO'nun gney kanadna gnderilecek Amerikan Deniz Piyadeleri ve
dier birlikler ne Sovyetler'in Trkiye'ye saldrmas muhtemel kuvvetlerine kar hazrlkldrlar
ne de Sovyet zrhl kuvvetlerine kar tehiz edilmilerdir.
Bununla birlikte iki nesil boyunca Amerikan ve NATO askeri danmanlarnn
belirttikleri gibi, bu tehdit Trkiye'nin altndan kalkamayaca bir kuvvet bnyesini beslemeye
almasn hakl klmaz. Bunun neticesinde Trkiye daha gl deil, daha zayf olmutur."
Bu satrlar okuyunca dost ac syler de diyemeyiz. Neden yeterli yardm etmiyorsun
da diyemeyiz. Ama kendimize diyeceklerimiz vardr. Grlyor ki, yardmla geldiimiz nokta
budur! Biz yeni bir ulusal savunma, yeni bir ulusal strateji saptamalyz. Bylece bu yardm
aybndan kurtulmann admn atabiliriz.
Srdrelim okumay ve subaylarmz nasl grlyor bakalm: "Trkiye elindeki snrl
usta subaylarn ve astsubaylarn ok byk kuvvet bnyesi iinde eritmek durumunda
kalmtr. Trkiye'nin en iyi birlikleri bile genellikle yetenekli liderlikten ve en temel teknik
ehliyetten mahrumdur. Tamir edilebilir tehizat ounlukla ya paslanmaya ya da tahrip
olmaya terk edilir. Trkiye'nin lojistik ve destek kuvvetlerinin birou en temel askeri ilevleri
bile yapabilecek durumda deildir. Trkiye'nin piyadesi ve kk birlik eitimi son derece
iyiyse de, topyekun eitimi yok seviyesinde zayftr." Ya askeri tehizatmz, ABD yardmna
dayal ara ve gerelerimiz, paramzla aldklarmz naslm? Hani bizi yardmla destekliyordu
ya... Bakalm neler yaplm?
"Trkiye hibir zaman askeri tehizatn kaynaklaryla dengeli hale getirememitir.
Trkiye, kuvvet yapsn ayakta tutacak sayda tehizata sahip deildir. Sonra Trkiye'nin
askeri tehizatnn ou sava performans hakknda phe yaratacak kadar eskidir. Bunlar o
kadar eitlidir ki, yedek para ve lojistik ynnden byk sorunlar yaratrlar. yle ki, n hatta
bulunan Trk tehizat bile genellikle ksmen son ekonomik krizden nce kullanlmaz
haldeydi."
Bir an iin dnelim. Trkiye gerekten Sovyet tehdidi altnda idiyse ve Sovyetler
gerekten Ortadou'daki ABD etkinliini tehdit ediyor ve Trkiye NATO iin bir kalkan grevi
yapyorsa, Silahl Kuvvetleri'nin bu zayf durumu ile bu grev yaplabilir mi? Elbet, bu sorunun
yant olumsuzdur. O halde, ABD'nin bizi kresel karlarnn en nemli halkalarndan biri ve
kilit noktas olan Ortadou bekiliine layk grdn sylemek yanl olmaz.
nk nitelii, Pentagon'da mstear olan kiice 1980'de, Perle ve Burt'un dilinden
1983'lerde belirtilen ordu, malzeme ve parasal ynden Sovyetler'le ba edemez. Ama
Araplarla ba edebilir... Krfez'deki karlarn koruyabilir. u halde, ABD bizi, dalan
CENTO'nun silahl gc yerine oturtmu olmuyor mu?
Evet bir ah ran' gibi kullanamad. Nedeni, Cumhuriyetin temelindeki Ulusal Kurtulu
Felsefesi... O'nu ykamad bir trl. Ama, bizi bekiliine layk grdn de saklamyor!
Yeter ki, politikann dilini bilelim.
Politikacnn gerek amacn, st rtl bir biemle anlatt konusunda, Chicago
niversitesi Uluslararas likiler Krssnde profesr olan Hans J. Morgenthau'ya kulak
verelim.

" politikada olduu gibi, d politikada da en karakteristik zellik, d politikalarn Da

vurulan ve ifade edilen mahiyetleri ile -g iin giriilmi bir mcadele olan- gerek
mahiyetlerinin farkl oluudur... Yani izlenen D politikann siyasal hedefi, ideolojik
farkllamalar ve rasyonalizasyonlarla rtlmeye ve gzlerden saklanmaya allr."

te Perle ve Burt'n szlerini bu lye vurduk!.. Bylece, Trkiye'ye Amerika'nn

bakn bir yetkilinin dilinden bir kez daha saptamaya altk.3[3]
Yukardaki szleri, hibir ey eklemeden, sorumlularn sorumsuzluuna brakyoruz.
nk, bu gerekler ok yazld. Bunlar yazanlar, gemite mahkemelerden kurtulamad. u
yukarda okuduklarmzn onda birini yazan kii TCY'nin 133'nc maddesine gre sorgulanr
ve hkm giyer. Ama ABD'li mstear yazabilir ve o mstearn yazdklar yaymlanr, su
olmaz. T.C.Y.'nin 133'nc maddesine gre:

"Devletin emniyeti veya dahili ve harici veya beynelmilel siyasi menfaatleri icabndan
olarak gizli kalmas lazm gelen malumat... istihsal eden... on be seneden aa
olmamak zere ar hapse" hkm giyer.

Ve elcevap ABD'li mstearn yazdklar bunlara degindir. Ama, yasann bu

hkmn, bu yaptrm ona uygulayamayz.
imdi, Mays 1978 tarihinde Tartma Dergisinde yaynlanan "Yardm ve Ulusal
Savunmamz"a degin yazmz okuyalm.

ULUSAL SAVUNMA KAVRAMI YA DA SAVUN MA

DARBOAZINDAK TRK YE* [ * ]

"Yeni Ecevit Hkmeti, lkemizin iine itildii kaostan kurtulmas iin bir dizi nlemler
uygulamaya balad. Kanmzca bunlar iinde en nemlisi; D politikada grlmektedir...
Finans Kapital'in uzants ekonomik yapnn doal sonucu olarak, Trkiye'nin i siyasasnn
da, emperyalizmin denetiminde olduunu gren hkmet, d siyasay Kemalist bir yntemle,
gereki bir yaklamla ele ald. Bu arada d gvenliimizin en nemli blm olan D
gvenlik ve savunma konusuna da ayn yaklamla eildi.
"Babakan Ecevit, Ulusal Gvenlik konusuna eilme yntemini yle aklyor:
"Bir lkenin savunma gc, yalnz sahip olduu asken ara ve gerelerle, hatta
ordusunun byklk ve etkinlii ile llemez. Bir lkenin ekonomisi de savunma ve gvenlii
asndan ok byk nem tar."
"1975 ubat'ndan bu yana uygulanan ABD ambargosunun sonular ve Silahl
Kuvvetlerimizin sava gc zerinde yaplan tartmalar, NATO Bakomutan Aleksandr
Haig'in ikide bir, "Ambargo Trk Silahl Kuvvetlerinin sava gcn yar yarya azaltt"
demeleri anmsanrsa, Babakan Ecevit'in dile getirdii gerek, daha ok nem kazanr.
Haig'in szleri konuya yzeysel bakanlarn, "Ak olsun adama, ABD generali ama,
bakandan da, senatodan da daha gereki ve Trk dostu, gerekleri sylemekten
ekinmiyor" dedirtebilir. Ancak gerek, bir baka deyimle, bu szlerin ardnda yatan gerek
bakadr. nk hem NATO bakomutan, hem de ABD'nin generali olan bu kii bu szler
yerine, silahl kuvvetlerimizin ara-gere ve silah desteini salamay neden dnmez de,
dnya kamuoyu nnde, sava gcmzn azaldn yineler durur. NATO Bakomutan
olarak, NATO'nun Gney Dou kanadndaki bu aksamay ABD senatosunu etkileyecek
biimde somut neriler ve davranlar ortaya koyacakken, neden ayn szleri yineler durur!..
"Elbet bylesine etkili bir tavr taknma yerine, sk sk sava gcmzn azaldn
sylemenin bir baka nedeni olmaldr!..
"Haig'in seslendii kitle, birincil derecede Trk Silahl Kuvvetleri'nin sorumlular m
acaba? Yoksa Trk kamuoyu mu, dnya kamuoyu mu? Acaba bu szlerin ardnda yatan
gerek, asl sylemek istedikleri de unlar m? "Trk Generalleri, Trk halk gryorsunuz ki,
ABD yardm etmezse, Silahl Kuvvetlerinizin ikmali aksyor. Bu nedenle Kbrs, Trk-Yunan

3
Bu sylei yaptn Ekler blmndedir. Ek 6.
*
Mays 1978 tarihli Tartma Dergisinde yaymlanan yazmz.
ilikileri ve Ortadou siyasasn bizim nerilerimiz dorultusunda dzenleyin, daha fazla
direnmek, stn Sovyet sava gc karsnda sizi zor durumda brakr." Haig bunlar m
sylemek istiyor? Bizi bu dnceye gtren nesnel koullar da var. Gerekten, NATO Genel
Karargah'nn davetlisi olarak geen sonbaharda, Trk-Sovyet snrnda incelemeler yapan
NATO lkeleri gazetecileri (Trkiye NATO lkesi olduu halde, bu geziye Trk basn
arlmamtr): "stn Sovyet sava gc karsnda Trk Silahl Kuvvetleri tutunamaz.
Ambargo Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcn azaltm" diye yazdlar. Anlalan Haig, sk
sk syledii szlerinin istenilen etkiyi salamadn grm ve basnn desteini istemi idi.
"Hemen belirtelim ki, Silahl Kuvvetlerimizin sava gc azalmsa, bu sonu sadece
ambargoya balanamaz. Trkiye 30 yl nce (12 Temmuz 1947 anlamas ile) Sovyet
tehdidine kar ulusal varln ve gvenliini korumak iin Truman Doktrini kapsamna girmi
ve ABD otuz yl sreyle bizi hep Sovyet tehdidine kar koruduu sav ile lkemizde sler
kurmu, ikili ilikilerini giderek younlatrmtr. Trkiye halkna, ABD yardmnn nemi,
yardm almazsak halimizin harap olaca anlatlmtr yllardr. Bu koullar altnda srdrlen
30 yllk lojistik sava destei, gerekten kuzey komumuza kar savunmamz salama
amacna uygun olsayd, son birka yln ambargo eylemi, sava gcmz, Haig'in ve
NATO'yu gazetecilerin syledii biimde etkilemezdi. Otuz yllk destein bir iki ylda
kecei dnlebilir mi? u halde, savunma destei yerine unutulmu olduumuz
anlalyor. Ama, bizim savunmamz deilmi. Bu gerek, ge de olsa anlalmtr.
"1978'e bu koullarla ve yeni bir siyasal kadro ile girdik. ABD, 1950'lerden beri
sregelen teslimiyet politikas yanllarn, Haig ve baka elerle etkiliyordu. Ama Trkiye'de
1978'le birlikte ynetimi devralan siyasal kadro ve bu kadronun lideri "karar ve irade
adam"nn gereki ve onurlu bir siyasa uygulayaca anlalyor. Ve Ecevit Babakan olur
olmaz, Trkiye halknn onurunu dillendirerek, "ABD'ye Kbrs konusuna karmamasn
tavsiye ederim" dedi ve yeni bir siyasal tavr gsterdi. Bu gven ve onur dolu szlerin
deerini anlayabilmek iin, ABD'nin askeri ve ekonomik yardm ile ulusal savunmasn ve
ulusal gvenliini ve bu arada ekonomik gelimesini salama abasnda olan lkelere ve
zellikle bize, yllardan beri hangi gzle baktn ve Uygulad emperyalist siyasann ana
izgilerini yanstan belgelere gz atmada yarar grerek bu incelemeyi hazrladk.
"Hemen syleyelim ki, bu incelemede ana eksen olan, Rockefellerin Eisenhower'a
yazd mektup olacaktr. Mektuba gre, "Trkiye oltaya yakalanm balktr ve yeme
gereksinmesi yoktur."
"Ecevit'in szleri ve eylemleri, yeni siyasal kadronun kararlar, Trkiye'nin oltadan
kurtulma aamasna balang olacak m? Koullar emperyalizmin denetiminden
kurtarlabilirse!.. Evet.
Trkiye Kurban
"Dou Trkiye'nin NATO tarafndan ne derecede savunulaca mehuldr. Bu
blgenin iskna elverili olmamas ve nispeten az bir ekonomik deer tamas nazar dikkate
alnarak, NATO, madenlerin bulunduu ksm hari, Trk topraklarnn 1/3'nn gzden
karlmasna karar verecek, ancak ondan sonra, Bat'nn menfaatlerinin sz konusu olduu
lkeyi, ciddi ekilde savunmaya giriecektir. Bu durum muhtelif hava slerinin bulunduu
yerlerden de aka anlalmaktadr. Dou Trkiye'deki askeri altyaplar, bu konuda pek az
bir ey ifade etmektedir. Geriye, nemli cephane depolar ve uaklarn bulunmad,
zerinden zor geilen yollarn ve sadece bakmsz birka klann bulunduu bir blge
kalmaktadr."1[4]
"Bu satrlar, Hollandal bir gazetecinin Kasm 1977'de, NATO lkeleri gazetecileri ile
birlikte, Trk-Sovyet snrndaki gzlemleri sonucu sylediklerinden aktarlmtr. Konu, Trk
Silahl Kuvvetleri ile ilgili olaylar, geree yakn ller iinde verdiini savlayan bir dergide
ele alnm ve Hollandal gazetecinin szleri u balk altnda sunulmutur:

4
Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.
 "Trkiye muhtemel bir Sovyet saldrs karsnda, NATO tarafndan nasl
savunulacak?" Bu soruya cevap arayan, NATO'nun eitli kararghlarnda yetkililerle
konuan ve Trk-Sovyet hudut blgesini gezen, bir Hollandal gazeteci kendi kendine yle
sordu:
"Yoksa NATO, Dou'nun te birini genel sava stratejisi iinde kurban m edecektir?"
Hollandal gazetecinin grlerini aktaran derginin konu ile ilgili bal buradan alnm
olmal... "Trkiye Kurban!" Hollandal gazetecinin szlerini, dergi biraz daha ayor ve bir
gerei aklyor: "Trkiye Kurban". Ancak derginin eksik brakt bir noktay, biz, tm
plakl ile vurgulayalm. Trkiye, kapitalizme-emperyalizme kurban edilmek isteniyor.
Ankara ya da NATO in nemli Olan...
"Hollandal gazeteciden aktarlan gerekleri, Trk-Sovyet snrnda gzlem yapan
baka gazeteciler de sylediler, yazdlar. Yazlanlar, basnmzn bir kanadnca kamuoyuna
aktarld. Bu gezinin ve Trkiye'nin savunmasyla ilgili ayrntlarn, bylesine dnya
kamuoyunda tartlmasnn nedenlerine ilikin grlerimizi ilerde aklayacaz. Ancak u
kadarn syleyelim ki, NATO lkeleri gazetecilerinin gezisi ve syleneler, Silahl Kuvvetlerin
sivil ynetime, ambargonun kaldrlmas konusunda etkisini salamaya ynelik olabilir. Evet,
NATO'lu gazetecilerin bizi byle bir yoruma gtren sorularn yineleyelim: "Trk ordusu bir
Sovyet taarruzunu karlayabilir mi?" Ve hemen soralm. Gazeteciler, Trkiyemiz asndan
olumlu yant vermedikleri bu soruyu madem sordular ve NATO Bakomutan Aleksandr Haig
neden ikide bir, madem "Ambargo Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcn yzde elli azaltt"
der!..
"Gazetecilere gre, Dou'daki Trk Komutan "Ruslar buraya ayak atamazlar" der!..
Ama, Hollandal gazetecinin kukularn giderememitir bu szler. Hangisi dorudur? Yaznn
son paragraf konuya bir aklk getirmekte ama hem bu yaz hem de bu aklk, ac, ok ac
gerekleri de vurgulamaktadr.
"Gazeteci, konuyu NATO lkeleri savunma uzmanlarna sormu ve kendince
merakn gidermiti:
"NATO lkelerinin savunma uzmanlar, bir yandan dounun te birini kurban eden,
dier yandan doudaki Trk Komutanna buralara Ruslar'n ayak atamayacaklarn syleten
forml akladlar. Bu, 'Kzlordu'nun Trkiye'ye girecei ok mahdut igal yollarna
yneltilmi, yeterince atom silahnn hazr bekledii anlamna gelmekteydi.' Hollandal
gazeteci, 'Mahalli halk, gmenler ve Ankara iin pek az nem tayan fakir iftileri dnen
yoktur"2[5] dedi.
"Kzlordu'nun girebilecei igal yollarn bekleyen atom silahlar!.. Trk
Komutanlarnn gvencesi bunlar olmal demeye getiriyor gazeteci. Ama, peinden hemen
ekliyor: "Mahalli halk, gmenler ve Ankara iin pek az nem tayan fakir iftileri dnen
yok!.."
"Bu, bizim Dmzda ama insan yrei tayan bir batl aydnn vurgusu. Ac ve kat
gerei, bir rpda syleyiveren Batl aydnn vurgusu!..
Bir Gezi ve Gerekler
"Trkiye'nin savunmas yllardr tartlr. zellikle son iki yldan bu yana, ABD
ambargosu balayal, zaman zaman NATO iinde de, "Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gc
azalyor temasyla tartlr durur. 1977 Kasm'nda NATO lkeleri gazetecileri, Trk-Sovyet
snrnda bir inceleme gezisine arldlar. Gezi, bat basnnda geni yanklar yaratan baz
konularn tartlmasna neden oldu. Bylece baz gerekler, yllardr halkmzdan gizlenen
konular, tama yakn boyutlaryla ilk kez gndeme getirildi.
- Trk-Sovyet snrndaki gerekler,

5
Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.
 - Ambargo gerei ve sonular,
- ABD'nin bizimle ilgilenmesinin ardnda kendi kar, Ortadou'daki emperyalist
istemlerinin bulunduu gerei,
- Bir sava halinde topraklarmzn 1/3'n, NATO'nun gzden kard gerei,
vurguland, tartld. Otuz yln gerei idi bunlar ama, bugne dein tm boyutlar ile
tartlmamt!..
"Tm bu gerekler ve bunlarla ilgili bakalar, yetkililerce kamuoyundan gizlenmeye
alld iin, yllardr artan bir younlukla tehlikeli boyutlara ulatlar. NATO'nun bizi, bizim
halkmz ve topraklarmz deil, ABD emperyalizminin karlarn savunduu sylenir
yllardan beri!.. ABD'nin; okuluslu irketlerin karlar dorultusunda, Ortadou
politikasndaki etkinliini salamak iin Trkiye'de sler kurduu sylenir, yazlr.
Gerektiinde, bize dosta deil, dmanca davranaca anlatlmaya allr. "AMBARGO" bu
davrann somut rnei olarak gsterilir. Yllardr yurtsever aydnlar, dili sz, eli kalem
tutanlar syler, yazarlar bu gerekleri. Sylerler, yazarlar ama, yetkililerden dinleyen olmaz.
Kafalar, beyinler; bunlar syleyenlerin "Moskof Ua" olduu yolunda koullandrlmtr.
Ama bakn, bugn ayn szleri, NATO'nun savunma uzmanlar sylyor, Bat'nn gazetecileri
yazyor. Ve artk bu szler ilgi gryor, tartlabiliyor lkemizde! Dinlenecek ve
deerlendirilecek szlerin dardan gelmesi mi asldr diyelim bilemiyoruz? Yabanclar
sylerse, yazarsa gerekler daha m etkili oluyor?
"Ve NATO'lu gazetecilere teekkr edelim. Onlar hangi amala getirilmi ve
konuturulmu olsalar da teekkr edelim.
Temeldeki eliki
"NATO'lu gazeteciler syleyinceye kadar, ambargo, NATO'nun bizi ne kadar
savunaca ve benzeri konulara bylesine ilgi gsterilmezdi. Bu nedenle de, yllardr bir
gerek, Trkiye-ABD ilikilerinin temelinde yatan gerek ve temel eliki, Trkiye ile ABD
arasnda ortak bir kar olamayaca gerei grlmedi. Ortak kar bir yana, Trkiyemizin
giderek ABD'ye daha ok bamllat ve o oranda da smrnn younlat
grlemedi!.. Bugn grlebildi mi ya da grlm olsa bile, bu elikinin giderilmesi iin
nlem alnmas dnlyor mu bilemiyoruz...
"Bir temel grmz hemen belirleyelim: inde bulunduumuz bunalmn
karmakark olmu ekonomik, sosyal ve doal olarak politik sorunlarmzn, gereki ve
ulusal onura dayal zm, ancak bu elikinin giderilmesine baldr. nk ABD'ye gre,
"Trkiye Oltadaki Balktr".3[6] u halde, kaderimizi oltay elinde tutan izecektir.
"Bu nedenle, oltadaki balk olmaktan kurtulamadka, en azndan kurtulmaya karar
vermedike, oltay elinde tutann izdii kaderimize kar kmamz bounadr.
"NATO lkeleri gazetecilerinin tartt gerekleri bizim de tartmamz ve NATO'lu ve
NATO D yardmlar ve ABD ile iinde bulunduumuz durumu deerlendirerek bir k yolu
bulmamz gerekecektir. NATO'lu gazetecilerin tartt konuyu, eer bu kez de zme
ulaacak boyutlaryla tartmazsak ve buradan "Trkiye'nin genel siyasas ve buna gre
savunmas nasl olmaldr?" sorusuna gereki bir yant bulamazsak, geleceimizin
karanlklara gmleceini bilmeliyiz. Bugn bir gerek tm plakl ile ortaya kmtr.
NATO, Trkiye'yi ancak kendi savunma ve sava stratejisi iinde, Hollandal gazetecinin
deyimiyle "Bat'nn karlar sz konusu olduu lde" savunur. Bu stratejinin ana izgilerini,
Bat'nn, daha dorusu ABD emperyalizminin karlar izmektedir. Bu savunma stratejisine
gre Trkiye'nin te biri kuzeyden gelecek saldrya kurban edilecektir. Neden mi?
Emperyalizmin karlar iin. Buna karn ABD, Trkiye'ye yardm da kesmitir. Onunla da
kalmam, uygulad ambargo ile, lojistik ynden ABD-NATO standartlarna gre donatlm
ordunun ara ve gerelerinin ikmalini de aksatmtr. in garibi, NATO'nun ABD'den atanm
Bakomutan, durmakszn sava gcmzn azaldn sylemektedir.
6
Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektup Ek 5'te
 "ABD, bir yandan Trkiye'ye ambargo uygulayarak, Silahl Kuvvetlerimizi zor durumda
brakrken, te yandan komumuz Yunanistan' silahla donatyor, ara, gerele besliyor. Bizi,
arlk Rusyas ile olan kt ilikilere karn, 1945 sonras birka yl Dta tutulursa, Kurtulu
Sava'nn balangcndan bu yana, ilikimizin nemli saylacak derecede bozulmad,
kuzey komumuz Sovyetler Birlii'ne kar, szm ona savunma hazrl ile oyalarken,
Yunanistan' bize kar kkrtmakta ya da en azndan desteklemektedir. te yandan,
tehlikenin hep kuzeyden gelecei tehdidi ile de, 17 yldr giderek artan bir younlukla bozulan
Trk-Yunan ilikileri zellikle nemsenmemeye allmaktadr. lgin olan, Trkiye, NATO
Anlamasna olan ball ve ABD'yle olan ilikilerini tartmaktan da ekinmektedir.
"Trkiye hangi nedenle bylesine bir zveri iindedir? NATO idealine, emperyalizme
hizmeti neden stlenmitir?
"Acaba bu zveri NATO idealine (emperyalizme) hizmet yeterli bir gvence veriyor
mu? Ayn dergi, bu soruya da yeterli aklk getiren, bir inceleme yapm.
Bu incelemede deniyor ki;
"NATO'nun Avrupa'daki taktik nkleer bombalar tartma konusu. Bunlarn says
binleri buluyor. Bazlar klasik bombalardan, stratejik nkleer bombalardan daha da byk."
"Bir zamanlar bu konudaki Amerikan stnl oktan yok oldu. Sovyetler,
Avrupa'daki Amerikan nkleer gcn hedefleyen taktik nkleer silahlar yerletirdiler.
Bylece hasl olan denge bir sava vukuunda Avrupa'da baskn tarznda saldr gereini
ortaya kard. Bu da hzl bir trmanmaya yol aacakt."
"Tm mttefikleri, bu arada Trkiye'yi huzursuz klan en nemli nokta bu taktik
nkleer silahlarn hangi hallerde ve nasl kullanlaca hakknda ak seik bir kurala sahip
olunmamas. Sadece, hangi hedeflere kar kullanlabilecekleri hakknda biraz fikir var."
"Gerekirse bu bombalar geni tank ve piyade topluluklarna kar da kullanlabilecek.
Ama bunlar, Trkiye'nin doudaki savunmasnda kullanlabilecek mi? Daha dorusu, Trkiye,
kullanlmas Amerikan askeri ve siyasi makamlarnn kararlarna bal bir silaha ne derecede
gvenebilecek?.."4[7]
"zellikle son yllarn deneyleri ambargo, Kbrs Sorunu gibi konularda taknlan tavr,
Trkiye Halk'nn ne ABD, ne de NATO tarafndan savunulmayacan ve kullanma karar
bizde olmayan nkleer silahlara gvenilmeyeceini gstermitir. stelik bu silahlarn
Trkiye'de bulunuu, lkemizin bir atom savanda ilk hedef saylmas gereine alyor.
"Ve NATO'lu gazeteciler, Trkiyemizin olas bir Sovyet saldrsna kar
savunulamayacan sylyorlar!.. Hem de otuz yllk ABD yardmna karn. Bu durum bizim
bir sorunu, "Trkiyemizin Savunmas" bir baka deyimle "Ulusal Savunma-Ulusal Gvenlik"
sorununu sre geirmeden, gerekleri tm plakl ile ele alarak, zme balamamz
gerektiini ortaya koyuyor.
Emperyalizm ve Ulusal Savunma Ulusal Gvenlik
"Olas bir Sovyet saldrsna kar; savunmamzn glenmesi iin TRUMAN
DOKTRN kapsamna girdiimiz yln zerinden tam otuz yl gemi. Otuz yl sonra, hl,
Trkiyemizin "kuzey komusuna" kar nasl savunulacam tartyoruz. Bunca yardma (!),
bunca savunma desteine karn!.. Bu durum, bylesine nemli bu konuda (Trk savunma-
ulusal gvenlik kavramnn saptanmasnda) ulusal karlar yerine, emperyalist nerilere gre
batnn karlarnn nde tutulmasndan kaynaklanmaktadr.
"Gerekte, Trkiyemizin savunmas ya da gerek deyimi ile "Ulusal Savunma-Ulusal
Gvenlik" denilince akla ne gelir? Bu sorunun yant "Trkiye'nin dnyadaki yeri nedir,
nerededir, ada ve gereki siyasas ne olmaldr?" sorular yantlanarak bulunabilir.
"nk evremizdeki lkeler ve dnya siyasasna egemen lkelerle ilikilerimizin

7
Yank Dergisi, 14 Kasm 1977.
boyutlar belirlenmeden, sper gler ve lkeler arasndaki ilikilerin kar dengesi iinde
nasl boyutland bilinmeden, dnyadaki yerimiz ve buna gre ulusal siyasamz
saptanmadan, "ulusal gvenlik ve ulusal savunma" kavram gelitirilemez. Ancak bundan
sonra, lkemizi kime kar ve niin savunacamz belirleyebiliriz. u halde, lkeler ve
sistemler arasndaki denge, kar dengesi komularmzla ilikiler belirlendikten ve buna gre
dnyadaki yerimiz saptandktan sonra, tehlikenin ne olduu, nereden geldii ve gelecei
belirlenebilir. Ulusal gvenlik ve ulusal savunma kavram ondan sonra saptanabilir. Son otuz
ylda siyasamzn ve savunmamzn byle bir temele oturtulduu sylenebilir mi? NATO
iinde oluumuz savunmamzn, gvenliimizin ulusal karlara gre deil, NATO'nun daha
dorusu ABD'nin karlarna gre saptanmas sonucunda alyor!.. Ve ABD'nin ideolojik
dman bizim iin de dman saydyor. Bu nedenle bize, tehlikenin ve saldrnn hep
kuzeyden gelecei sylenir yllardr. Trkiyemize kuzey komusundan da tehlike gelebilir
ama, tehlikenin sadece orda olduu varsaym yanltr. Son yllarda giderek artan bir
dmanlk kampanyas ile halkn bize kar dmanca duygularla besleyen bat komumuz
Yunanistan'n emperyalizmin denetiminde, bir kez daha saldrya kalkmayacan neden
dnmeyelim? Hele giderek artan bir silahlanma abas, NATO Askeri Kanad'ndan
ekilmesine karn, artrlarak srdrlen ABD yardm ile, Trkiyemiz aleyhine bozulmak
istenen, sava gc dengesini de gre gre...
"Ve neden sormayalm!.. ABD diplomatlarm istenmeyen adam sayan, patronu olduu
NATO'nun askeri kanadndan ekilen Yunanistan'a, ABD deil ambargo uygulamak, yardm
artrrken, bir dediini iki etmeyen Trkiye'ye kar ambargoyu, Silahl Kuvvetlerimizin sava
gcn drmek iin uygulam olmaz m?
"Hemen son otuz yl, Trkiye halkna saldrnn sadece bir yerden -kuzeyden-
gelecei sylendi ve askerimiz hep bu, kuzey saldrs iin hazrland. Ama gryoruz ki, otuz
yl sonra baladmz noktadayz. Hem de Amerikan emperyalizmine verdiimiz bunca
dne karn, savunmamz askdadr. Bir baka gerek daha var. Son otuz yln, on be
ylnda, Trkiye ayn balama -NATO-iinde, ayn dmana kar savamaya hazrlanan,
bal komusu Yunanistan'la giderek eitlenen ve artan bir anlamazlk dzeyine girmitir.
1964, 1967 ve 1974'lerde tam kez de souk tavafn, scaa dnmesi bir an sorunu
haline gelmitir. Teoride, ayn tehdit odana kar savamaya hazrlananlar, bir trl zme
balanmayan anlamazlklar iindedirler... Ve iin garibi, bu anlamazlklarn ardndaki el,
emperyalizmin kanl elleri grlmyor. Tpk 57 yl nceki gibi!.. Yunanistan 1919'larda,
emperyalizmin o gnlerdeki aababalarnn kkrtmasyla Trkiye'ye, Osmanl
mparatorluunun son yllarn frsat bilerek saldrmt. Mustafa Kemal'in nderliinde,
Yunan askerleri ile birlikte, emperyalist emeller de denize dklmt. Sevr'de dikte
ettirilenler Lozan'da bylece yrtlmt. Ne yazk ki, bugn Amerikan emperyalizmi, yine Trk-
Yunan ilikilerini bozarak smrmekte ve bunlar emperyalizmin Ortadou politikasnda bir
e olarak kullanmakladr. 1920'lerde, Anadolu topraklarndaki Yunan ktalarn kendi kar
iin oynatan eller, bugn Kbrs'taki Yunan ve Rum karlarn koruma perdesi ardnda,
Ortadou siyasasn kurmaktadrlar. Ve bu nedenle blgede gl bir Trkiye istemezler. Bu
nedenle, savunmamz ulusal karlara gre deil, kendi karlarna gre biimlerler. Bu
nedenle ekonomimiz bata olmak zere i ve d siyasamz denetlerler, ekonomik ynden
kalknmamz istemezler.
Sonu
"Demokratik Sol", programnda izdii ilkelere uygun, gereki ve tam bamszlk
ilkesine dayal yeni bir ulusal gvenlik ve savunma kavram oluturma abasnda.
"Bu amala bir komisyon kuruldu. Ama yllardr teslimiyeti politika ile koullandrlm
kafalar, "Ulusal Savunma" denilince akna dndler. Ulusal Savunma olmaz o kafalara
gre. Milliyetilii ABD'nin gdmnde bir ulus olmakta gren kalemler, "Ulusal Gvenlik"'ve
"Ulusal Savunma", kavramna saldryorlar. Onunla da kalnmyor. Mart 1978 gnl bir
gazetede Genelkurmay Eski Bakanlarndan Semih Sancar'n "Ulusal Savunma Yoktur,
Ulusal saldr vardr" szleri ile, ulusal savunma konusunda yeni hkmetin, gr, karar ve
programna kar garip ve ad grler ile, konuya glge drlmeye alld. Bu szler
neden sylendi? Acaba Trkiye'nin oltadaki balk olmaktan kurtulmas istenmiyor muydu?
"Ambargo, Kbrs sorunu, ABD yardm, Ortadou sorunlar, yeni hkmetle birlikte
ABD yetkililerinin Trkiye-ABD arasnda kurduu trafik kprs ve en son Rockefeller'in
ziyareti, olaylar izlerken ister istemez bir "acabalar" zinciri yaratyor.
"O Amerika Birleik Devletleri ki, kapitalizmin genel kar olmayan hibir konuya
eilmez ve o kara aykr gelimelere de sempati beslemez!..
"O Rockefeller ki, Eisenhower'a yazd mektupta "Standart Oil iin iyi olan ABD iin
de iyidir" diyor ve az gelimi lkelere yaplan yardmda zel amacm; o lkeler"...
ekonomisinin kilit noktalarn ele geirmek" olduunu vurguluyor.5[8]
"Rockefellerin, yirmi iki yl nce zamann ABD Bakanna nerdii D siyasa ilkeleri
adm adm uygulanmtr gnmze dein. Dnyann geri braktrlm yrelerindeki halklar,
emperyalizmin szde kalknmaya yardmc "AID", "Ekonomik birlii", "Kalknma in
Birleme" vb. programlaryla daha ok smrmlerdir. Smr arkn grerek halkn
uyaran, ii snfna k tutan aydnlar, halk ncleri, isyanc saylarak yok edilmilerdir ve
sosyal uyann ekonomiyi at (Tama 12 Mart ncesi, sosyal gelime, ekonomik
gelimeyi geti, tedbir alnmal demiti) yerlerde de, 12 Mart'larla, kurulu dzeni srdrmeyi
denemilerdir.
"Trkiyemizi "Oltaya yakalanm balk" diye niteleyip, ABD gdmndeki az gelimi
lkelere rnek gsteren Rockefeller neden geldi, ulusal gvenliimizi ve ulusal savunmamz
yeniden ve bamszlk ilkesine uygun bir tutumla ele aldmz bu gnlerde, pepee
lkemizde konaklayan teki ABD yetkili ve yetkisizleri arasnda bilemiyoruz?*[9] Ama, hep
Eisenhower'a yazd mektuptaki u szler taklyor aklmza."... Dileri Bakanl ile ayn
fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm rnein Trkiye'ye, baz hallerde dnlenin tam
tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp mevcut askeri paktlar
zayflatabilir..."
"Ama grlen o ki, Trkiye 1960'lardan bu yana geri dnlmesi g sarp yollardan
geerek gelmitir. Dzen deiiklii programyla sosyal muhalefetin en gl ve salkl
rgt olan demokratik sol, lkemizin emperyalizmin, "Savunma Yardmlar", "Ortak
Savunma Kavramlar" vb. oyalayc programlaryla iine itildii savunma darboazndan
karlmas ve alar boyu bamsz yaam halkmzn onuruna ve ada gereksinmelere
uygun bir Ulusal Gvenlik ve Ulusal Savunma potasna oturtulmasn salamada kararldr.
"Otuz yl nce girdiimiz siyasal yanlgdan, otuz yl sonra ulusal gerekilikle
klabileceine inanyoruz. Trkiyemizin ulusal gvenlie att admlar gvenle ve saygyla
selamlayalm."
Mays 1978

KADERN AI MI? EMPERYALZM N TUZAI MI?

Otuz yl sonra, otuz yllk yanlgdan kurtulabilecek miydik? Dorusu o satrlar

yazarken, Trkiye'nin tuzaklardan kurtulmasn istiyorduk elbet, ama umudumuz yoktu.
Toplum, iine itildii kmazn ayrdnda deildi. Emperyalizmin dayatt sisteme kar
kmak, bamsz ve balantsz ulusal bir politika izlenmesini istemek, komnizme ar
olarak niteleniyor ve ar cezalarla sulama nedeni oluyordu.
Yardmla girdiimiz bor tuza, ekonomimizi tutsak etmiti. Baml ekonomi, baml
i ve D politikaya alyordu... Ve bu arada, ulusal gvenliimizin korucusu olarak
baktmz ordu, yalnz silah ara ve gere ynnden deil, stratejik savunma ynnden de

8
Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektup Ek 5'te.
9
(*) 1978 ylnn Nisan aynda, ilerinde Rockefellerin da bulunduu heyetler gelmi, bir dizi
incelemeler yapmlardr.
emperyalizme baml klnmt. Bu gerei gren ve kar kanlar "yasad gr
benimsemi" sicili ile ordudan atlyordu. Ordu iin kimlerin gvenilir olduunu, karlkl
Gvenlik Anlamas*[10] gereince ABD saptyor olmalyd. Bamszlk ilkesinden karlkl
bamlla kayan bir politikann sonucuydu bulunduumuz nokta!.. Grlyor ki her yandan
baml ve 70 cente muhta bir lkeydi, 1977 seimlerine giren Trkiye.
5 Haziran 1977 seimleri, 12 Mart ncesi ve sonras gelien ve halk kitlelerini,
demokratik kitle rgtlerini de arkasna alan sosyal muhalefet iin, hkmet olma yolunu
amt. Beklenen, CHP'nin tek bana hkmet kurmasayd. Seim ncesi, ABD
diplomatlarnn halkn nabzn yokladklarna ilikin haberler toplumun ar tepkisiyle
karlat. CHP'lilerin toplantlarna, siyasal ve ekonomik iktidarlarn desteindeki "faist
saldrlar" nlenmiyordu. CHP Genel Bakam Ecevit'e, zmir ili Havaalan'nda gizi bugne
dein zlemeyen -daha dorusu zlmeyen- bir suikast giriimi oldu. Ecevit'e suikast
giriimine kalkan bir polis memuruydu ve kulland silahn ClA'nn elinde bulunanlardan
olduu sylendi.
ABD'nin CHP'nin seimlerden baarl kmamas iin alt kans topluma yerleti.
1971 ili seimlerinde de, ITT kanalyla Allende'nin baars nlenmeye allmt.
abalar baar salayamad denilemez. CHP, 216 milletvekili ile birinci parti oldu,
ama salt ounluu salayamad. 1978 balarna dein, nce bir CHP Hkmeti kuruldu. Bu
hkmet gvenoyu alamad iin Demirel, kinci MC'yi kurdu. CHP'nin 1978 balarnda
kurduu hkmet, ite bu birinci ve ikinci MC'nin kadrolarna yerletirdii militanlarla
almaya balad...
CHP Hkmeti, AP'den istifa ettirilmi bamszlardan(!) 11 bakan adaynn destei ile
kuruldu. Bu oluumun sosyal demokratlara kurulmu bir byk tuzak olduu sonradan
anlald.
CHP Hkmeti, MF, Dnya Bankas ve Uluslararas Finans kapitalin teki
tuzaklarnda rpnd durdu... Ama 1965'lerde balayan "Kendi gvenliimizi, kendimiz
dnmeliyiz, ABD'ye gvenerek ulusal gvenlik salanamaz," gr, Babakan Ecevit,
Milli Savunma Bakan Esat Ik'n szcl ile yaama geirilmek istendi. Ecevit, tuzaklar
iinde rpnrken, bor para bulmak iin almad kap brakmad bir gn, svire'de ABD
iin, "glge etmesin, baka bir ey istemem" deyiverdi.
12 Eyll'n kaldrm talaryd bunlar. ABD elbet affetmeyecekti.
Yeni bir ulusal savunma konsepti, ABD'nin dmen suyundan kmak demekti ve elbet
gnn koullar iinde olanakszd. Ama 1950'lerden bu yana ilk kez bir Milli Savunma
Bakan, "Bir ulusun gvenlii anlamalara braklamaz," diyordu. Milli Birlik Komitesi yesi
Cemal Madanolu'nun 1967lerde syledii "ulusal ordu" zlemi dile getiriliyordu. Ve elbet,
1964'lerde nn'nn, "yeni bir dnya kurulur..." szleri zerine, ClA'nn destei ile ulalan
sonu, -zaten szde 11 bamsz milletvekili ile kurulan - hkmeti de bekliyordu... 12
Eyll'n kurtarc (!) Komutan Kenan Evren'in 1978'lerde bir darbe plan yaplmasn
emrettii4[11] renildiinde, ABD'nin vakit kaybetmedii anlald.
nk ABD, ulusal karlar gerei, etkisine ald lkelerde sosyal uyan istemez.
Oysa toplum, 27 Maysn yaratt ortamda dncelerini aka tartmaya balamt.
Ve halkmz, ABD'nin lkedeki varln da tartyordu srekli. Toplumda tartma
geleneinin olmamas, ABD'nin btn tartmalar kendi karlar iin sakncal bulmas ve
kontr-gerilla gerei, tartmalar atmaya dntrd. Bireysel tartmalar topluluklar
arasnda atmalara giderek terre dnt.
Terr, giderek toplumsal atmalara dnt, Sivas ve Malatya'da topluma yneldi
ve Kahramanmara'ta bir kent'i 3-4 gnde altst etti. atma snni-alevi elikisine

10
(*) leride 109 ve izleyen sayfalara baknz.
11
M. Ali Birand, 12 Eyll 004, s. 30.
oturtuldu. Daha sonra, orum'da snni-alevi yurttalar arasnda Mays 1980' de balayan
huzursuzluk, giderek silahl atmayla sonuland!
Polis bu olaylar nleyemedi. 1980'lere doru toplumda her birey can gvenliinden
kukuluydu. MF, Ecevit Hkmeti'ne yz vermedi. 1979 Senato Ksmi Seimlerinde yenik
den CHP, Hkmeti brakt. Demirel bir kez daha babakand.
Ama, ABD ona da scak bakmyordu. Gemiteki U-2 casus ua, Haha ekimi.
Bakan Ford ve Carter'la tartmalar, O'nun tam olarak dmen suyuna giremediini
gsteriyordu. 24 Ocak kararlar uluslararas kapitalizmin yeni bir tuza olarak dayatld. yle
ki, bu ekonomik sistem, ancak askersel disiplinle uygulanabilirdi...
Her ey askerin, 1980 ylna girerken verdii muhtrann gndeme getirdii askerin,
ie karmasnn yollarn ayordu.
12 Eyll'e hzla kouyorduk.
12 Eyll, 12 Mart ncesi ve sonras olaylar yeniden deerlendirilerek yazlmaldr.
Trkiye'nin, Truman Doktrini'ne girdii tarihten bu yana gelien olaylar deerlendirilerek
yazlmaldr.
12 Eyll'le hesaplamann yolu buradan geer. 12 Eyllle hesaplamak iin 12 Eyll,
ncesi ve sonrasyla sorgulanmal, yarglanmaldr.
Emperyalizmin tuzaklarndan kmann/kurtulmann n koulu budur nk. Bunun
iin de, ABD'nin Trkiye'deki varln tartarak balanmaldr.

ABD, ORTADO U VE TRKYE

Ortadou ve Akdeniz, teden beri Bat Dnyas ve ABD iin jeostratejik nemde bir
blgedir. Rockefeller Kardeler Fonu olarak bilinen ve ABD ekonomik politikasnn ilkelerini
saptayan rgte hazrlanan 1952 tarihli bir raporda deniliyor ki:
"Asya, Ortadou ve Afrika milliyetilii, Sovyet Bloku'nun tahrikleriyle ykc bir g
haline gelecek olursa, Avrupa'nn petrol ve dier hammadde ikmal kaynaklar tehlikeye
girebilir."5[12] u halde, blgeyi gvenlik altna almak iin blge lkeleriyle ilikiler kurmak ve
yaamsal nemdeki kaynaklar bylece gvenceye almak gerekir.
Bu nedenle, Ortadou, emperyalizmin ilgi odadr ve bu blgeyi kendi etki alan
iinde tutmaldr. W.W. Rostow, Senato D Ekonomik likiler Alt Komitesi'nin Kasm
1956'daki toplantsnda der ki:
"yleyse bir yanda Bat Avrupa'nn sanayilemi devletleri ve Japonya'y, te yandan
Asya'nn, Ortadou'nun ve Afrika'nn az gelimi blgelerini makul bir ahenk ve birlik
erevesi iinde kapsamna alacak bir hr dnya koalisyonu kurulmasnn balca ulusal
karlarmz olduu aktr."6[13] Ve ABD'nin global politikas, etki alanndaki -nfuz
blgesindeki- lkeleri ve evrelerini ite "makul bir ahenk" iinde tutarak dnya egemenliine
adm atmaktr.
kinci Dnya Sava'ndan nce, Ortadou petrol yataklar iletme hakknn yzde
10'dan az ABD firmalarna, yzde 72'si ngiltere'ye ait iken, 1960'larda ABD paynn yzde
59'lara kt Harry Magdoff un Emperyalizm a adl yaptnda belirtiliyor. ABD Dileri
Bakanl Siyasi ler Mstear Eugene V. Rostow diyor ki: "... Sava sonras tarihi birok
ynden Fransa'nn, Belika'nn, Hollanda'nn daha nce ellerinde tuttuklar gvenlik
mozaiklerini Amerikallara terk etmeleri sreci olmutur."7[14]
US News Dergisinin 22 Mart 1971 tarihli saysnda ABD Savunma Bakanl,
Trkiye'nin nemini yle vurguluyor:
12
Harry Magdoff, Emperyalizm a, s. 71.
13
Harry Magdoff. agy. s. 72.
14
Harry Magdoff. agy. s. 57.
 "Trkiye ve Yunanistan'n Bat iin byk nemi, askeri potansiyellerinden ok,
stratejik konumlarndan gelmektedir... Daha da nemlisi, ABD'nin Ortadou ve Hint
Okyanusu'ndaki stratejik kartandr. Bu karlar, Trkiye ve Yunanistan', Amerika iin
zellikle hayati klmaktadr."8[15]

ABD N TR KYE'NN NEM

George McGhee, ABD'nin Trkiye eski Bykelisi, Ortadou ve Trkiye uzman,

ksaca deneyimli bir diplomat... McGhee'nin Ortadou ve Amerikan politikasn odaklatrd
anlarnn bir blm Trke olarak yaynland. "ABD-TRKYE-NATO-ORTADOU" adl
yapt, Truman Doktrini ve ABD-Trkiye ilikileri zerinde yetkili ve olaylarn iinde yaam,
Trkiye-ABD ilikilerini belli bir strateji ile ynlendirmi bir diplomatn anlarna dayal olduu
iin nemli. Bu almada nemli bir sorunun yantn da buluyoruz. McGhee'ye gre,
"Trkiye deerli stratejik mevkii ve askeri gc"n kullanarak Ortadou'da nemli rol alm bir
lkedir. Yapta yazd nszde, NATO Eski Genel Sekreteri Peter Carrington, "George
McGhee" diyor "... kendisi dikkati eken bir ABD Bykelisiydi ve Trkiye'nin zgr dnya
asndan tad jeopolitik ve politik nemi anlayacak ileri gre sahipti." Trkiye ile ilgili
deerlendirmesinde; "Trkiye'nin ortak savunmamza katlmasnn Bat iin nemini
kavryabilen (ya da emperyalizmin dnya politikasn yeterince bilmeyen/notumuz) devlet
adamlarnn var olmasn" Bat iin ans sayan Carrington der ki:
"Trkiye'nin Bat komularyla olduu gibi, dier Ortadou lkeleriyle de zel ilikileri
ve balan vardr. Dman Trkiye ya da tarafsz bir Trkiye, savunma durumumuzu da
gerekten byk zorluklara iter, stratejimizin inandrcln zayflatrd."9[16] Bu satrlar
Trkiye'nin, Bat'nn ve zellikle ABD'nin karlar iin ne denli nemli bir lke olduunu
anlatyor. Eisenhower 1953'te "Dnya'da Ortadou'dan daha ok stratejik nemi olan blge
yoktur." derken, hi kukusuz blgenin ve elbet Trkiye'nin emperyalizm iin nemini
vurguluyordu. Bu ilginin, blgenin zengin ve el srlmemi maden yataklar ve petrol
rezervine dayand gizlendi. nceleri aka sylenmedi. ABD, Ortadou'ya ynelik ilgi
nedeninin, komnizmin blgede yaylmasn nlemek, blgede istikrarn/statkonun
korunmas olduunu sylyordu... nk blgedeki statko, kinci Dnya Sava sonras
izilen yapay snrlara ve ad sistemlere dayalyd. srail devletinin, emperyalizmin u beyi
olarak Filistin topraklan zerine kurulmas, Ortadou'ya ilikin politikann bir parasdr.
Sosyal ve siyasal bakmdan Ortaa karanlnda yaayan Arap kabilelerini uratracak bir
uygulamann yaratt bunalm, o gn, bugn artarak srmekledir. Ve Ortadou artk, petrol
rezervi ve maden kaynaklaryla ABD Emperyalizminin emrindedir. Statnn bozulmas, bu
kaynaklarn smrlmesini tehlikeye atar. Ve ABD, Ortadou'daki smry engelleyecek
her eye kardr. Bunun ad da, istikrar korumaktr. Yani emperyalist smry korumak...
Bunun iin de ABD, Ortadou'nun savunmasn zerine almak zorundadr. Neden? Bu
sorunun yant, McGheenin anlarnda veriliyor. Daha dorusu kitap batan sona bu soruya
yant olarak kaleme alnm nerdeyse!

"ORTADOU SAVUN MASINI N MANTI I"

McGhee anlarna byle balyor. "Ortadou Savunmas'nn Mant." Ve konuya,

"Dnyann ilgisi son yularda Basra Krfezindeki sekiz yl sren ran-Irak Sava'nn da
katksyla yine Ortadou'nun savunmas zerinde younlamay srdrmektedir," diye
srdryor. u halde, Ortadou tarih iinde olduu gibi; bugnde emperyalizm iin ok
nemli bir ilgi odadr. ABD'li stratejistlere gre, dnyann en nemli stratejik blgesi olan
Ortadou'da, Trkiye, tarihinden gelen bir misyonla, ar Petro'dan bu yana, Ruslarn bu
blgeye inmesine engel olan bir kalkandr. "te" diyor McGhee, "Trkiye'nin Ortadou
gvenlii asndan nemi en bata 600.000 kiilik ordusuna, sonra da halknn demokrasiye
birlik iinde adanmlna dayanmaktadr. Tabii, ayn zamanda lkenin corafi mevkiinden
15
Trkiye in Devrim Dergisi, 23 Mart 1971.
16
George McGhee, ABD-TRKYE-NATO-ORTADOU, s. 9.
de kaynaklanmaktadr," dedikten sonra.
"galci Sovyet birliklerinin karadan Ortadou'ya ve Basra Krfezi'ne inebilecei tek
yol, Trkiye, ran ve Irak'n kuzeyindeki da geitleridir." sylemiyle Trkiye'nin nemini
vurguluyor.
Bu szler, Trkiye'ye yardmn gerek dayanan gsteriyor. Trkiye, emperyalizmin
smr ana bir kalkandr. Bu nedenle de yardm edilmelidir. ABD'nin nde gelen
stratejistlerinden Rutsel, Kaplan ve Goblenz'e gre de, "Trkiye, Ortadou'da ideal bir aratr.
nk Trkiye bu blgede, Birleik Devletler stratejisinin gelimesine aktif olarak katlan ve
Yakn Dou/Ortadou sahnesinde Amerika'nn yzn gldren tek devlettir." (William
Rutsel, Mortan A, Kaplan ve C.G. Goblenz'in ortak yaptlar. "ABD D Siyaseti" adl kitaptan
alnt.)11[17]
Trkiye'ye Bat Savunmas'nda verilen rol ite budur. Bir ara,, bir kalkan!.. O nedenle
de, Trkiye, son yllara dein, ekonomik ynden ilgi oda olmamtr. nk, bir Sovyet
saldrs karsnda, kuvvetlerin Toroslar'a ekilmesi planlandndan 'Trkiye'ye yaplacak
yatrm boa gidecektir. Dou ve Gneydou Anadolu'nun kaderine terk edilmiliinin
ardnda, o blgenin, -emperyalizmin karlarna gre dzenlenmi gvenlik konsepti
nedeniyle- igalciye terk edilmesi plan bulunmaktadr demek yanl olmaz. Bunlar ABD'nin
karlarna uygundur, ama Trkiye'nin ulusal karlaryla eliir. Trkiye, eer Kemalist bir
bilinle Ulusal bir Savunma Konsepti hazrlam ve benimsemi olsayd, Ortadou'da hem
emperyalist etkileri krar, hem de saygn bir lke olurdu. Byle bir politika, kalknmaya destek
olaca gibi, blgeleraras eitsizlie bal bugnk sosyal ve siyasal sorunlarn domasn
nlerdi.
McGhee'nin anlarndan kardmz sonu udur: Ortadou'yu savunmann mant,
ABD'nin karlarn gvenceye almaktr. Ve bu politika, gemite Sovyet yaylmacln
nleme grntsyle perdelenen asl amacn, gemite, bugn ve gelecekte gnmzde
Basra Krfezi'ni gvenceye almak amacna gre gelitirilmektedir. McGhee aka
sylemiyor ama, uygulamada, Trkiye bu kez eki G'e g katarak, "arac" olmay
srdrmektedir. Son Krfez Bunalm ve Irak Sava, ABD'nin blgede, kendinden baka
hibir lkenin, dnyann en nemli stratejik blgesinde at oynatmasna izin vermeyeceinin
gstergesidir.
ABD, blgede kendisince salanan istikrar srdrme kararndadr. Yani
Ortadou'daki yapay snrlar, Ortaa kalnts eyhlik, emirlik ve krallklar desteklemekte,
bu lkelerdeki sosyal uyan, bataki bu ad sistemlerle nlemektedir.
yle bir soruya verilecek yant, ABD'nin gerek yznn grlmesine yardmc olur.
Acaba, kinci Dnya Sava sonras, savan yorgunluu ve Avrupa'daki peykleri nedeniyle
ba dertte olan Sovyetler, Trkiye ve ran' ap, Ortadou'ya, Basra Krfezi'ne iner miydi?
Bu soruya ileride yant arayacaz ama, 1945-1947 yllarnda Trkiye'nin, Sovyetler'in
Boazlar ve Dou Anadolu'ya ynelik istemlerini tek bana karlad ve bu arada
Sovyetler'in ran'daki birliklerini ektii dnlrse, byle bir olasln gereklemeyecei
sylenebilir. Ve o iki yl (1945-47) gstermitir ki, bir ulus ancak kendi z varlna gvenerek
tehlikeleri gsler. Eer biz blgenin zellii ve Trkiye'nin karlarna uygun bir anlayla
tarafsz kalabilseydik, emperyalizmin Ortadou politikasndan denge esi olurduk.
Carrington'un szlerini anmsayalm. "... Tarafsz bir Trkiye..." diyordu, NATO Eski
Genel Sekreteri "savunma durumumuzu da, d politikamz da gerekten byk zorluklara
iter, stratejimizin inandrcln zayflatrd..."
Bu gerek grlebilse ve ona gre politikalar oluturabilseydi, bugnk zorluklarla
karlalmayabilirdi!.. Biz yine McGhee'ye kulak verelim:
"... Sovyetler, Trkiye'yle srdrdkleri sinir savann bir paras olarak Kara
Kuvvetlerini de Trkiye'ye doru srm, ayrca Trk kylarnn 45 mil anda deniz
17
Prof. Dr. Trkkaya Atav, Amerika-NATO ve Trkiye, s. 245-246.
manevralarna balamt. Trkler, Sovyet basks karsnda kaya gibi dikildiler. Montr
Antlamasnn gereklerini yerine getirdiklerini, antlamann artlarna zaman zaman
fanatizme varan bir tutkuyla uyduklarn, Trk karlarn bile ikinci plana ittiklerini syleyerek
direndiler. Ankara ayrca, ulusal adan Sovyet nerisi Trkiye'nin egemenlik haklaryla ve
gvenliiyle tutarl deildir ve bu haklar snrlandramaz,' dedi." Bu deerlendirmenin
gsterdii gerek, kinci Dnya Sava sonras, bizim Sovyet tehdidi ile babaa
brakldmzda. McGhee, bizim o zaman gerek bir ulusal bilinle tehlikeyi gslediimizin
anlaldn sylyor.
Truman Doktrini mi? te O, Ortadou'ya ABD emperyalizminin yerleme pratiklerinin
teorisidir,*[18]
McGhee, Truman Doktrini'ne 23 Austos 1946'da ABD Kuvvet Komutanlarnn
ortaklaa alnm bir kararndan klarak ulaldn yazar.
"ABD Kuvvet Komutanlar Ortadou'ya ynelik Sovyet eylemlerini 'Sovyet de facto,
coraf-politik kontroln yayma yolunda hesapl bir Sovyet politikas' olarak nitelendirdiklerini
bildirdiler ve Trkiye'nin Dou Akdeniz ve Ortadou'da en nemli unsur olduu sonucuna
vardlar. ABD'nin Trkiye'ye yardmnn ana mant artk ortaya km durumdayd ve
ngiltere'yle grtkten sonra, ABD blgede daha byk sorumluluk stlenmeye hazr
olduu yolunda gvence verdi."13[19] Grlyor ki, ABD, 1946'da Trkiye'nin kendi karlar
iin nemini kavram ve yardma bu amala karar vermitir. Grnrdeki ama, Sovyetler'in
Ortadou'ya ynelik planlarn nlemek ve Trkiye'yi kullanmaktr. Mc Ghee der ki: "...
ngilizler Ortadou politikalarnn apas olarak Trkiye'yi kullanmaya karar verdiler..." Bizim
iin ne aalayc bir niteleme... ngilizler "apa" olarak, ABD "ara" olarak kullanr.
McGhee'yi okumay srdrelim:
"Kuvvet Komutanlar Trkiye'yi Dou Akdeniz ve Ortadou'da Sovyet saldrganlna
doal bir engel olarak nitelendirirken, Vietnam Sava srasnda ok nlenen Domino
Kuram'na benzer bir olaylar dizisini ngrmekteydiler. Yani eer Trkiye Sovyet basklarna
kar durabilir, Bat'dan direniine yardmc olacak ihtiyalarn salayabilirse, tm Ortadou
lkelerinin de komnizme kar direnme kararllklar daha glenecekti. Yok eer Trkiye
bar iindeyken boyun eerse, tm Ortadou lkeleri de hzla Sovyet boyunduruuna
girerdi." Raporun son cmlesi de ok arpcyd: "Rusya, Trkiye'yi bar dneminde emip
yutabilirse, bizim Ortadou'yu savala savunma yeteneimiz tmyle yok olur."14[20]
Dolaysyla, Kuvvet Komutanlar ABD'nin amalarn yle gryorlard: Birincisi,
Trkler'in Sovyet basksna direnme istek ve yeteneklerini artrmak, ikincisi de, Trkiye'nin
kendini savunma konusundaki askeri potansiyelini daha iyiletirerek bu topraklara olabilecek
saldrlar durdurma ve geciktirme yeteneini en st dzeye karmak.
Anlalan, Trkiye kobay olarak kullanlyor. Trkiye, ABD'nin karlar asndan
gerekten ok nemli, yaamsal bir konumdadr. Bizim bu gerein bilinciyle, Trkiye-ABD
ilikilerini dzenlememiz ve politikamz asl gcn bizde olduunu dnerek saptamamz
gerekirdi. O zaman Trkiye bugnk noktaya gelmezdi.

18
(*) 1957de Eisenhower, bu pratii kendi adyla anlan bir doktrinle somutlatrm ve
Kongre'ye sunduu bir mesajla "Sovyetler'in Ortadou'ya szmalarnn nlenmesi iin Ortadou'nun
denetiminin tam olarak ABD'ye ait olduunu" Dnya'ya duyurmutur. Bu mesajn da Rockefeller
Grubunun nayak olduu "Dolayl Saldn" teorisine dayal olduu anlalmaktadr. Eisenhower, ayrca
bu mesajla, Ortadou lkelerinden isteyenler iin zel yardm programlan gelitirildiini de aklam,
DOU BLOKU YELERNDEN ORTADOU'YA YNELK BR KARIMA (mdahale) olursa, ABD
Silahl Kuvvetlerinin kaytsz kalmayacan duyurur. Gerekten 1957deki Ortadou krizinde (Kissinger
bu krizin kendilerince younlatnldn anlarnda aklyordu) ABD Lbnan'a asker karmtr.
Lbnan o gn, bugn krizden kabilmi, Ortadou huzura kavuabilmi deildir. Bu gerei, eki
G'n lkemizdeki konulanmasna izin verenlerin dikkatine sunarm.
19
McGhee, agy. s. 50-51.
20
McGhee, agy. s. 50-51.
 Grlyor ki, emperyalizmin tuzaklarn biz kendi bilgisizliimiz yznden, elimizle
kurmuuz.

STKRAR-BU NALI M-I KAR

Emperyalizmin szlnde istikrarn anlam, ABD'nin karlarnn korunmasdr. Bu

arada kar olan blgede ya da lkede ynetimin biimi nemsenmez, insan haklar ihlalleri
olabilir. Bir lkede kral olmu, diktatr olmu, ABD nemsemez, dahas byle lkelerde bir
adam elde etmek ve o kanalla toplumu denetlemek daha kolaydr ve ucuza gelir. Yeter ki
bunlar, ABD'nin karlarna engel olmasn. Ve asl nemlisi, ABD iin ykc aamaya
gelmemesi kouluyla bunalmlar da olmaldr. Byle lkeler arasnda, dk seviyeli silahl
atmaya kadar uzanan bunalmlar olmaldr. Bu bunalmlar zmszle gtrlr.
Bylece ABD, o lkelerin politikalarna etken olur, dahas ibirliki snflar eliyle, politikalarn
ynlendirir.
rnein, 1960'lardan bu yana bir trl zlemeyen Kbrs sorunu, ksa bir sre
iinde zlebilir miydi? Ya da gereki bir deyimle, "ABD, Kbrs bunalmnn hemen
zmn istiyor mu?"
Bu soruyu, yllardr oynanan oyunun kurallarna ve sonularna bakarak, "hayr" diye
yantlyoruz. Kbrs bunalm, ABD istemeden zmlenemez ve ABD bunalmn srmesini,
srdrlmesini istemektedir.
Bir an iin sorunun zmlendiini varsayalm. Kbrs bunalm zmlense ve
Kbrs'ta iki toplumun bar iinde yaamasn salayan bir dzen kurulsa ve ayrca Trk-
Yunan anlamazl da giderilse, Ortadou'da ABD'nin hakemliine gerek kalmayacaktr.
Rockefeller'in Eisenhower'a yazd mektubu incelerken greceimiz gibi; "Trkiye'nin
gelimesi, onun bamszlk eilimini arttrr." ABD bunu ister mi? Elbet istemez. nk byle
bir Trkiye, gelime yolunda att admlar, bamsz bir D siyasa ve artan gcyle,
Ortadou'da stnl elde etmenin yollarn arayacaktr. Trkiye, Ortadou'da bir g
olacaktr ve bu sonu emperyalizmin karlar iin tehlikelidir. Oysa ki Ortadou,
McNamara'nn 1967'de vurgulad gibi, ABD iin yaamsal nemdedir. McNamara, bir
meclis komitesinde Ortadou, Trkiye, Yunanistan ve ran'n, ABD iin nemini u szlerle
anlatr:
"Yakn ve Ortadou, Birleik Devletler asndan tad stratejik nemi devam
ettirmektedir. nk bu blge siyasi, askeri, ekonomik karlarn birletii kavaktr ve nk
Ortadou petrol Bat iin hayati nem tamaktadr. Bundan tr, bu blgenin istikrarl ve
srekli bir kalknma iinde olmasnda bizim ok byk karmz vardr (bunun gerek anlam,
bu lkeler ancak ABD'nin karlar gerei ve o kadar,(kullanlabilirler/notumuz)." McNamara
yle srdryor:
"Yunanistan, Trkiye ve ran ile olan ittifak ilikilerimizi devam ettirmekte de byk
karlarmz vardr. Zira bu lke, Sovyetler Birlii, scak deniz limanlar ve Ortadou'nun
petrol yataklar arasnda yer almaktadr."15[21]
Evet, Ortadou emperyalizm iin, "siyasal, askeri ve ekonomik karlarn birletii
kavaktr."
O nedenle, Ortadou'da sorunlarn zmlemi, anti-emperyalist bir savatan sonra
kurulduu iin, emperyalizme kar bir odak olan gl bir Trkiye, emperyalizm iin elbet
gzard edilemeyecek bir tehlikedir. Carrington'a gre, tarafszlmz bile ABD iin
tehlikelidir. Byle bir tehlikeyi daha balangta grmek, gelimesini nlemek, i ve d
bunalmlar iinde brakmak, ABD iin, ABD'nin gvenlii ve karlar iin gereklidir. inde
rpndmz bunalmlar ve sorunlara, rnein Kbrs sorununa bir de bu adan baklmaldr.

21
Harry Magdoff, agy. s. 153.
 BUNALIM ABD'NN I KARINADIR

Ortadou sorunu iinde Trk-Yunan ilikileri, Arap-srail anlamazl kadar nemlidir

ve zm bugnk koullar iinde ok gtr.
Ortadou'daki bunalm, ayrca bu lkelerin sava gereksinmeleri dolaysyla askeri
harcamalarn artrmakta, emperyalizme bamllk bu ynden de srmektedir. rnein, 7
ubat 1993 gnl Milliyet Gazetesindeki u haber, Krfez bunalmnn kimlere neler
saladn anlatyor. "Krfez Sava'ndan sonra Ortadou dnyann en byk silah
deposu..."
Haberin ayrnts yle sryor:
Bahreyn : 200 milyon dolar
Birleik Arap Emirlikleri : 1,2 milyar dolar
srail : 1,3 milyar dolar
Msr : 2,2 milyar dolar
Suriye : 2 milyar dolar
S. Arabistan : 25,6 milyar dolar
Trkiye : 6,2 milyar dolar
Umman : 594 milyon dolar
Bylece, kaynaklarn silaha yatran bunalm iindeki lkeler, ekonomik kalknmaya
zaman ve para ayramazlar. Bu lkeler, bir yandan okuluslu irketler iin pazar olurken, te
yandan hammadde kaynakl etmektedirler. Ortadou lkeleri, eer kendi ulusal karlar
iin istikrara ulamay baarrlarsa (ki, ulalmas zor bir hedeftir) elbet, petrol ve maden
kaynaklarn ulusal amalar iin altracaklardr. Bu nedenle, Ortadou lkelerinin, kendileri
iin istikrara kavumas nlenir. nk, bunalmn srmesinde emperyalizmin kar
bulunmaktadr. te yandan, az gelimi lkeler, emperyalizmin hammadde kayna olmak
zorundadrlar. Bu zorunluluu, Eisenhower, 1953 ylnda yle vurgular:
"... Hr halklara sadece asil bir dnce ile deil, fakat bir zorunluluk gerei bal
olduumuzu biliyoruz. Hibir hr halk, kendisini ekonomik olarak tecrid ederek, sahip olduu
herhangi bir avantajn uzun sre devam ettiremez ya da gvenlik iinde olamaz. Btn
stnlmze ramen, biz bile, iftliklerimizin ve fabrikalarmzn artk retimleri iin, dnya
pazarlarna ihtiya duymaktayz; ve bu iftlikler ve fabrikalar iin uzak lkelerden hayati
maddeler ve rnler getirtmek zorundayz. Bar ticaretinin ortaya kard bu karlkl
bamllk, kendisini sava zamannda ok daha fazla hissettirmekledir."16[22] ABD, bu
nedenle de Dnya egemenliine soyunmutur. nk bir baka Amerikal, Washingtonun
D Yardm Danman Clarence B. Randall yle der:
"Zamanla endstrimizin ya da savunma programmzn, acilen ihtiya duyaca belirli
bir nadide hammadde yatann, dnyann neresinde, hangi el atlmam blgesinde
kacan nceden kim bilebilir."17[23]
Byle bir hammadde kaynan karmamak iin Dnya'ya tmden elkoymak gerekir.
te global politikann bir baka gerekesi... Bylece az gelimi lkelerin gelimeleri de
nlenir. Nasl m? Ad geen eserde az gelimilik ve kapitalizm ilikisi yle deerlendiriliyor:
"Az gelimi kapitalizmlerin srekli ve gvenilir hammadde ikmalcileri olarak Dnya
pazarna entegre olmalar, nadir istisnalarla, tekelci kontrol merkezlerine srekli olarak
baml hale gelmeleriyle sonulanmaktadr ki, bu tekelci kontrol merkezleri, bu ballktan
doan pazar yaps ile, dokunulmazlk ve salamlk kazanmlardr. Kapitalist Dnya
pazarlarna entegre olunmas, az gelimi lkeler zerinde hemen her zaman ayn etkileri
yapmaktadr: 1) Bamszlk ve kendine gven gerektiren kalknma yolundan ayrlrlar ya da
bu yola hi giremezler; 2) Ekonomik olarak kendi kendine yeterliliklerini kaybederler ve
ihracata baml hale gelirler; 3) Endstri el yaplar, alclarn kabul ettikleri fiyatlar zerinden
belirli rnlerin ihracatnn gerektirdii ihtiyalara gre adapte olur ve bu, eitliliin ve
22
Harry Magdoff. agy. s. 253.
23
Hany Magdoff, agy. s. 25.
gelien ekonomik verimliliin gerektirdii kaynak elastikiyetini azaltr."18[24] Bu nedenle,
Ortadou bunalmlar zlmemelidir. Bunalmlar ve istikrarszlk, ABD'nin istikrar anlay
iin gereklidir.
Teresa Hayter'a gre "Emperyalizmin yardm ykc bunalmlar geitirmek iin
kullanlr." Bunalmlar zmek iin deil. nk bunalmn zlmesi, yeni bir durum ortaya
karr, staty deitirir. Eer emperyalizmin kar, statnn deitirilmesinde deilse,
bunalm zlmez "geitirilir", dahas bunalmlar artrlr.*[25] Bunun iin elbet g, siyasal-
askersel g gereklidir. Bu gcn siyasal gerekler gzetilerek kullanlmas, gc kullanan
baarl klar. Siyasal gerekilik, gcn dengeli kullanl, o gc kullanann " kar"na gre
alglanr ve deerlenir.
ABD, 1990'lara dein, Dnya'ya yn veren sper devletlerden biri olarak, Sovyet
diplomasisi ile yar iindeydi. Kendisinin etkileyecei -nfuz alanndaki- lkelerde statko'yu
korumak o lkelerdeki sosyal devinimleri nlemek ya da denetim altnda tutmak istiyordu...
nk, sosyal deiimin kapitalist sisteme kar tepkilere neden olacan biliyordu.
Demokrasi, insan haklar vb. ada insann ve toplumun sorunlar, onun etkisi altndaki
lkelerde, sadece konuulur ama yaama geirilmesi geciktirilirdi...
Ve ABD, Dnya'da kendi karn salayan statkoyu "kuvvet stnl yaratarak"
korumann yol ve yntemini gelitirmitir. Dnemin ABD Dileri Bakan Dean Acheson 1951
'de kuvvet-g ve politika ilikisini yle deerlendirir:
"Kuvvet pozisyonuna gre hareket etmek zorundayz. Bu kuvveti yarattmz zaman,
kanaatime gre, uluslararas durum hzla deimeye balayacaktr..."19[26]
L. Pera ise, statko ile kuvvet/g ilikisini deerlendirirken der ki:
"Bizim d politikamz, bizim tarafmzdan tek ynl bir siyaset kuvvetine
dayanmaktadr. Dnya'da statkoyu koruyabilmek iin bu siyasetin zorunlu olduunu kabul
ediyoruz.20[27] Bu nedenle de ABD, dmanla karlaabilecei her noktaya "kuvvet ymak,
her noktay her an denetim altnda tutmak ve statkoyu korumak" zorundadr.
"Stats quo/statko politikasnn amac, tarihin belli bir anndaki gler dalmnn
devamn salamak ve korumaktr." diyor Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika adl
eserinde ve srdryor grlerini:
"Bu ynyle statko siyasetinin uluslararas politika alannda yklendii fonksiyonun,
iileri alannda tutucu bir siyasetin yklendii fonksiyon gibi olduu sylenebilir."21[28]
Peki, o tarihin belli an hangi andr, ne zamandr? Morgenthau der ki: "... ou kez bir
savan sona erdii ve gler dalmnn bar antlamas hkmleri iinde modifiye edildii
andr."
Morgenthau'nun dedii gibi, statkonun saptand, "tarihin o belli an", kinci Dnya
Sava sonras, Yalta'da yaplan paylamn (ki, Churchill'in anlarndan renildiine gre,
Rooseveltle anlatktan sonra Stalin'le babaa saptanan Dou Avrupa ve Balkanlar'n
kaderinin) Potsdam'da onayland andr.

24
Harry Magdoff, agy. s.254.
25
(*) ABD'nin gerektiinde bunalm politikalar izledii Kissinger'in u itiraf ile saptanmtr.
Kissinger Ortadou'ya degin anlarnda der ki:
"Ortadou politikamz Sovyetler'in Msr'dan kovulmasyd. Bylece Ortadou'da meydana
gelen eitli bunalmlarda, rnein rdn bunalmnda ve Svey'teki fze bunalmnda Sovyet
nfuzunun ne denli snrl olduunu gsterebilmek iin son derecede kkrtc bir tutum izledik...
1973'de her eyden nce Arap Birleik Cephesi'ni paralamay amalyorduk. Ayrca, Avrupallarn
Japonlarn bu diplomasiye karmalarn salamay amalyorduk. Ve tabii Sovyetler'i de diplomatik
arenann dnda tutmak istiyorduk." Aray, Haftalk Dergi, 5.9.1981, ktibas, say 22.
26
M. Fahri, A.H.D. s. 62.
27
M. Fahri, agy. s. 62.
28
Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika, C. 1, s. 48.
 Dnya'y altst eden 6 yllk sava bitmi ve savan utku kazanm (muzaffer
galipleri) yeni bir dzen vermek zere, Dnya'y aralarnda paylamlardr. Bu statkonun
bozulmas, yeni bir dalmaya dein istenmez. Souk sava, ite bu statnn srdrlmesini
salamtr.
ngiltere, sava sonras eski gcn kazanamayacan anlam ve Ortadou'da
nfuz blgelerini yava yava ABD'ye terk etmitir. Trkiye ve Yunanistan, ilk nce terk
edilen alanlardr. Trkiye, kinci Dnya Sava balarnda, ngilizlerle yaplan anlama
sonucu, ngiliz nfuz blgesine girmi saylr. yle ki, Doan Avcolu'nun yazdna gre,
1973'de aklanan Churchill'in el yazs bir belgeden, ngiltere, Polonya'nn tamamn
Rusya'nn nfuz blgesi olarak Stalin'e sunar. Romanya'nn yzde doksannn, Bulgaristan'n
yzde 75'inin, Yugoslavya ve Macaristan'n yzde 50'sinin Rusya'ya brakld anlalr.
Churchill, Trkiye zerinde pazarla yanamamtr. nk, ngiltere, Akdeniz'in tamamn
kendi alan olarak ayrmtr. Buradan karak Churchill'in, 1939'dan sonra, Trkiye'den
kendisini sorumlu tuttuu anlalyor. Avcolu, "Akdeniz'in egemenliini elinde tutan
Churchill'in, Trkiye'yi kendi nfuz alan iinde sayd aktr. Nitekim, 1943"te de, ABD'ye
Trkiye'nin askeri politik ve ekonomik bakmdan ngiliz nfuz blgesi olduunu kabul
ettirmeyi" baardn yazar.22[29]
Trkiye'nin Truman Doktrini ile ABD nfuz alanna terk edilii de ngiltere'nin izniyle
olmutur. McGhee, anlarnda yazdna gre, "ngiltere, Trkiye'yi tayamayacan ABD'ye
1946'da bildirir." Trkiye'nin kaderi bu tarihten sonra, ABD'nin elindedir artk.
Churchillin Boazlar sorunu ile ilgili ikili oyunu, Rusya'nn, sava sonras bu sorunla
bizi zorlamas ile sonulanr. Paylamda, Bat nfuz blgesinde braklan Trkiye'nin bu
zorlamalar sonucu, "Truman Doktrini'ne sarlmasnn altyaps m hazrland?" diye
dnmeden edemiyor insan!..
Evet, sava sonras stat bylece saptanr. "Tarihin o an"nn belirledii staty
koruma da, O'nu belirleyenlerin sorumluluundadr, elbet. Onlar da karlar neyi
gerektiriyorsa yle yapmlardr.
Rusya, nfuz alanlarn yalnz ideolojik deil, askersel yntemlerle de igal etmitir.
Bakaldrmalara izin vermemitir. Macaristan ve ekoslovakya olaylar, bunun somut
rnekleridir. Bat ne yapmtr bu igaller zerine? Sadece szle kar kmtr. nk,
oralar Sovyetler'in nfuz blgesidir.
Ya giderek Bat'nn sava ncesi elinde tuttuu tm nfuz blgelerini ele geiren
ABD, krk yldr sren bu etkinlii nasl salamtr, statkoyu nasl korumutur? Yardm
antlamalaryla, Karlkl birlii ve Gvenlik Antlamalaryla, ikili ve ok ynl antlamalarla
elbet! Ayrca denetimi altndaki finans kapitalin evrensel rgtleriyle, lkeleri gizli igali altna
almtr. "Az gelimi lkeler, kendi ordularnn igali altndadr," deyimi, bu dnemi anlatan
en anlaml sylemdir. Evet ABD, nfuz alanna ald lkelerdeki igalini, o lkelerin
ordularyla salamtr.
Ve bu statkonun bozulmamas iin de her eit yolu geerli saym, bu lkelerde de
statkonun -kurulu dzenin- deimesine izin vermemitir. Buradaki snr, "sosyal
gelimenin, ekonomiyi gememesidir." Sosyal gelimeler, ekonomik gelimeleri getii an,
staty srdrecek yeni bir ynetim i bana geirilir. Bu asker olabilir, sivil ynetim, krallk,
diktatrlk olabilir. ABD iin nemli olan statkonun deimemesidir. Dileri eski
bakanlarndan hsan Sabri alayangil; smail Cem'le 1974 ylnda yapt bir grmede der
ki:
"Amerika bir memlekette demokratik idare olmu, oven idare olmu, faist idare
olmu, ona hi bakmaz. Amerika, o memleketin kendisine ne lde tabi olduuna, kendi
politikasna ne lde satelit (uydu) haline gelebildiine bakar."23[30] ABD'nin evrensel

29
Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, C.3, s.1555-1597.
30
smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart, c. 2, s. 317.
politikas, emperyalist bir sistem politikasdr ve kar temeline oturur. ABD'de partiler deiir
-zaten iki parti esasna dayal bir sistemdir- ama ABD'nin dnyaya egemen olma, teki
lkelere sz geirme ve smrme ilkesi/politikas deimez. nk ABD'de politikann
erevesini evrensel soygun irketleri izer. Ve bu politika kar temeline oturtulmutur.
"G eklinde tanmlanan kar kavram ve anlayp..." diyor Morgenthau;
"... Gzlemcinin entelektel bir disiplin tamasn, siyasete konu olan eyleri rasyonel
bir dzen iinde ele almasn, bylece siyaseti kuramsal olarak anlalabilir klmasn
gerektirir.''24[31] Dikkat edilirse ABD, her koulda ulusal karlarn ne srmekte ve her eyi
karlar iin yaptn savunmaktadr ve elbet kendi asndan hakldr.
O nedenle diyoruz ki, ABD'nin bugnn ve yarnn deerlendirebilmek iin iyi
dnmeliyiz. Max Weber de, "nsann eylemlerini fikirler deil, karlar (maddi ve manevi)
dolaysz olarak etkilemektedir,"25[32] demektedir.
zetle, politikann arac ve amac kardr. Ve ABD'nin son Bakam Clinton,
"karmz gerektirdii her yerde oluruz," derken, ABD politikasnn ana ilkesini dile getiriyor.

GLOBAL POLTKA -YE N DNYA DZ EN

Bu koullarda 'Yeni Dnya Dzeni'nin, emperyalist amalar asndan, eskisinden ok

deiik olacan dnmek d kurmak olur. Dahas, eskiden Sovyetler'in kar kacan
varsayarak ya da kar kt konularda, dengeci bir politika gdlrken, tek kutuplu
dnyada, ABD "tek buyurgan" olmutur. Ve bizim gibi, stratejik nemi olan lkelerle olan
ilikilerinde gsterdii dikkati eskisi kadar duyarllkla gstermeyebilir. nk, teden beri
amalad, dnyaya toptan sahip olma idealini gerekletirmek iin, hibir engel (elbet
bugn iin) kalmamtr.
ABD, Sovyetler'in dalmasyla, teden beri amac olan global politikay, rahatlkla
izleme olanana kavutu. Evci ABD, kinci Dnya Sava sonras, Avrupa emperyalist
lkelerinin terk ettii smrge lkeleri ve blgeleri birer birer ele geirirken, Dnya'ya toptan
egemen olmann teorisini de gelitiriyordu. Dnya'y, komnizmin igalinden kurtarma
savnn ardnda yatan, ite bu global egemenlik politikasyd. ABD jeopolitikilerinin Dnya
egemenliine ilikin teorileri, ABD'nin Dnya'ya toptan sahip olma isteminin balangcyd.
"Kenar Kuak" kuramclarndan, Yale niversitesi Uluslararas likiler Profesr
Nicholas Spykem'a gre: "Kenar Kuak blgesine egemen olan devlet, Avrupa ve Asya'ya
egemen olur. Avrasya'ya -Avrupa ve Asya'ya- egemen olan da Dnya'ya sahip olur."26[33]
Peki, 'kenar kuak' lkeleri hangileridir? Trkiye, Irak, ran, Pakistan, Afganistan,
Hindistan, Kore... NATO'nun ve bir zamanlar bu kuak lkelerinin ABD'nin zorlamasyla iine
girdikleri CEN-TO ve SEATO gibi antlamalar zincirinin, emperyalizmin Dnya egemenlii
aralar olarak kurulduklar anlalmyor mu?
ABD bu kuram, iki ayr politika gderek uygulamaya kalkmtr.
ABD'nin D ilikilerinde uygulad iki politikasna ilikin J. Burnham'n grlerine
bakalm. ABD'nin sava teorisyenlerinden Burnham'a gre, "bunlardan biri gizli ve resmi
olmayan, teki ak ve resmi politikadr. Ak politikaya gre, "ABD, sosyalizmin gelimesini
durdurmak, onu tutmak, nlemek gereini ilan etmitir. Ve bunu eitli anlamalara temel
yapmtr. Birlemi Milletler'in rolne inanmaktadr ve ona saygldr."
Gerekten incelendiinde, antlamalarn, "komnizmin yaylmasnn ve "hr dnya"
statsn bozmasnn nlenmesi iin, Birlemi Milletler Antlamas'nn esas amalarna
hizmet edildii" savlanarak, o lkenin ekonomik ve askersel gereksinmelerinin karlanmas

31
Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika, s. 5.
32
Hans J. Morgenthau, agy. s. 10.
33
Prof.Dr. Trkkaya Atav, Amerika, NATO ve Trkiye, s. 244.
amacnn szlemelerde ve antlamalarda yer ald grlr.
ABD ite gerek amacn, -Dnya egemenliine ynelik amacn - bu perdenin
arkasnda gizlemektedir. "ABD'nin bu amaca ynelik politikas gizlidir saldrgandr ve
kurtarma politikasnn btn niteliklerine, amalarna sahiptir." diyor J. Burnham.
Ya Birlemi Milletler'in yce amalar? Birok belgede grld gibi, Amerika'nn
karlar ile elimedii srece, ona da saygldr.
Ancak, ABD'nin resmi azlarndan kan aklamalara dikkat edildiinde,
szlemelerin resmi dili ardndaki gizler zlebilir. Yeter ki, gerekleri arama ve bulma
istenci olsun ve konulara diyalektik bir gzle baklabilsin.
rnein, u "Karlkl Gvenlik" ve "Karlkl birlii" antlamalarndaki "karlkl"
szcnn ne anlama geldiini aratralm. Karlkl gvenlik ve ibirlii iin, her ynden
eit lkeler bulunmaldr ncelikle. Eer bu szlemeye imza koyanlardan biri gl, teki
zayfsa ve zayf glden yardm alyorsa, bu karlkl ibirliinden zayf yararlanyor
denilebilir mi? Az gelimi bir lke, kendisinden ve ortak dman (!) Sovyetler'den binlerce
kilometre uzaktaki ABD'nin gvenliini nasl salayacaktr? u halde, bu karlkl savunma
bir aldatmacadr. Asl savunulan, o az gelimi lke de deildir, ABD'nin karlardr. ABD'nin
de "kar" olmadan, byle bir ibirliine kalkmas sz konusu olamayacana gre, bu
karlkl alveriten ABD'nin gerek kar nedir?
Amerika iin kar, ulus olma eyleminin altyapsdr. Bireyler arasndaki birleme
bilincinin itici gcdr. zetle Avrupal gmenlerin birleerek ulus olma bilincidir. Bu altyap
ksaca kar'dr. Bireylerin bilincinden, toplumun bilincine gemitir. Bu nedenle, tarihin
derinliklerinden gelen teki uluslara gre, kar, Amerikan toplumunda daha ndedir.
Toplumun rgtleniinde de kar, birletirici etken olmutur. Toplumsal deer yargs
kar'dr ABD'de.
Uluslararas szlemelerde de, bu kavram nde gelir. Karlkl gvenlik ve ibirlii
antlamalaryla korunan ABD'nin kardr. ABD'nin, o lkedeki ya da blgedeki, giderek
Dnya'nn herhangi bir yerindeki kardr. Evrensel irketlerin karlardr. nk, ABD'nin
binlerce mil uzandaki ev sahibi lke, nasl ve hangi yntem ve gle, ABD'nin kendi
topraklarnda karlaaca bir tehlikeyi nleyebilir. Kald ki o, az gelimi bir lkedir ve kendi
sorunlar iin ABD'den yardm istemitir. Ve ite bu koullarda ABD, yardm szlemesini,
"Egemen eitler"in birbirlerinin gvenliini koruyaca" tezi zerine oturtmaktadr. lk bakta,
o kk lke, kendisine ar bir ykmllk getireceini dnmeden szlemeyi imzalar.
Oysa, bu imza O'na, kendi lkesindeki ABD karlarn koruma ykmll getirmektedir.
Bunun iin nce, eilim kurumlarndan balayarak, tm sistemi ve toplumun genel eilimleri
ABD ideolojisine gre biimlenecektir. Ve emperyalizm aleyhine hibir davrana yaam
hakk tannmayacak, giderek toplum kendi ideolojisine, var olu felsefesine yabanclaacak,
toplumsal rme ve kokuma balayacaktr.
te yandan, o lkenin ABD'de ne askeri vardr ne de sleri. Ama ABD, lkede hem
asker bulundurur, hem de sler kurmutur. Neden? Szde o lkeyi koruyacaktr. Neye kar?
Uluslararas komnizme kar! Bu savla gelir, yerleir ve o lkeyi denetlemeye balar. Yeralt
ve yerst zenginliklerini smrr. Yerli sermaye ile kurduu ortaklklarla ekonomisinin kilit
noktalarm ele geirir ve ekonomisine etken olan politikalar ynlendirir. Byle bir lke, artk
ABD'nin gizli igali altndadr. Bu gizli igali gren ve topluma anlatanlar en ar sulamalarla
izlenirler, tutuklanrlar. yle ki, medya aracl ile, halk dman olarak gsterilirler.
Demokrasi ve insan haklarn savunmak bile su saylr. Bunun en somut rnei Trkiye'de
yaanmtr, yaanmaktadr. 1985'te salt demokrasi ve insan haklarn gndeme getiren
aydnlar, zamann Cumhurbakan Kenan Evren tarafndan vatan hainlii ile sulanmlar ve
bu sulama ihbar sayldndan bildiriyi hazrlayanlar Ankara Skynetim Mahkemesi'nde
yarglanmlardr. nk yneticiler, tek dnya grne gre biimlendirilmilerdir. Temelde
onlar sulayan dnya gr ABD ideolojisine dayanr. Burada Podol Raporunu anmsamak
gerekir.*[34]
ABD ite bu yntemle, yerletii lkenin gvenlik glerine, szlemelere yerletirilen
szcklerle karlarn koruma grevi verir. Byle bir lkenin ulusal bir gvenlik sistemi
yoktur. Emperyalizmle hibir ynden kar ilikisi olmayan, temekle elikisi bulunan lke, bu
gerein ayrdnda olmadndan, emperyalizmin evrensel karlarnn koruyucusu olan,
szde savunma rgtlerine girdiinde, kendi ulusal karlarna deil, emperyalizmin evrensel
karlarna hizmet eder. Emperyalizm, yerli ibirlikileriyle de ekonomik karlarn korur ya da
o lkenin ekonomisini ynlendirir. Uluslararas finans kapital rgtlerine hkmeden sistemin
ksr dngsnde bocalayan lke, k yolu arar durur. Ve her araynda da, deiik roller
iinde ve deiik kimlikte engellerle karlar. O ksr dngden klamayaca inancna
kaplr. k yolu bulmak iin uraanlar baar salayacaklarna inandklarnda da,
karlarnda kendi lkelerinin gvenlik glerini bulur. Asker grev almtr bu kez. Sistemi,
statkoyu korumak iin grevlidir.
Toplumu bu ksr dngden kurtarmak iin, emperyalist sistemin nasl ilediini bilmek
ve onu boa karacak bilinle ie balamak gerekir.

34
(*) Richard Podol adl bir AID uzmannn raporundan aaya aktaracamz blm,
emperyalizmin Trk brokrasisine nasl yn verdiini ve ABD yardmnn amalarm vurgulamaktadr.
Richard Podol, Trkiye'de, brokrasimizle ilgili olarak rapor hazrlam ve bu raporu ABD'ye
sunmutur. u cmleler bu rapordan alnmtr
'Yirmi yldan fazla bir zamandr Trkiye'de faaliyette bulunan Amerikan yardm program bir
zamandan beri meyvelerini vermeye balamtr. nemli mevkilerde Amerikan eitimi grm bir
Trk'n bulunmad bir Bakanlk ya da bir ktisadi Kamu Kuruluu hemen hemen kalmamtr. Bu
kimseler halen bulunduklar rgtte "ilerici g" niteliini tamaktadr. Genel mdr ve mstearlk
mevkilerinden daha byk grevlere ksa zamanda gemeleri' beklenir. AID btn gayretleri bu gruba
yneltmelidir.
"Geni lde Trk idarecilerini indoktrine etmek gerekir. Burada zellikle orta kademe
yneticiler zerinde durmak yerindedir. Ama bunlara yeni davranlar kazandrmakta: Bu grubun
yalan gelecekte yksek sorumluluk mevkilerine geecekleri dnlrse, btn gayretlerin bu kimseler
zerinde toplanmas mantk asndan dorudur."
Raporun geni bir zeti, 17-19 Austos 1975 tarihlerinde Cumhuriyet Gazetesinde Yaln
Doan tarafndan verilmitir.
 BLM III
OKULUSLU RKETLERN TUZAINDA
O LTA D A K B A L I K T R K Y E

"okuluslu irketlerin hkmetlerinden uygulanmasn istedii politika tek bir

formlde zetlenebilir. Standart Oil'in gvenliinin salanaca bir dnya.
Daha ideolojik terimler kullanlrsa bunun anlam 'hr dnya'nn korunmas ve
snrlarnn mmkn olduu zaman ve yerde geniletilmesidir. Bu ise 'Truman
Doktrini'nin 1947 ylnda kabul edilmesinden beri ABD politikasnn aa
vurulmu amac olmutur. Bu madalyonun dier yz antikomnizmdir. Bu
durumun gerekli bir tamamlaycs da dnya lsnde byk bir askeri
makinenin kurulmas ve srekli klnmasdr.
Bugn dnyada grlen tm nemli mcadele, okuluslu irketlerin en fazla
alana sahip olma alna dayanmaktadr."
Swezzy, Baran ve Magdoff,
ada Kapitalizmin Bunalm, s.139.
 OKULU SLU RKETLER VE ABD D SYASASI * [ * ]

Siyasa/Politika genelde, "Devlet ilerine katlma ve devlet etkinliklerinin biim, ama

ve ieriini belirleme ii" olarak tanmlanr. Marks gr politikay, "Snfl toplumda, snf ve
partilerin devlet ynetimini eline geirmek, kendi snfsal karlarn devlet erevesi iinde ve
devlet yardmyla gerek topluma, gerekse dier devletlere kabul ettirmek iin, snflarn
verdii rgtl mcadeleyi ieren sosyal bir fenomen" olarak tanmlar.1[1]
Uluslararas irketlerin alma ve dnyay ynetmede, ABD siyasasn nasl etkiledii
bilindiinde, tanmn yerinde olduu grlr. Richard I. Barnet ve Ronald E. Mller'in
"Evrensel Soygun -okuluslu irketlerin Gc-" adyla dilimize evrilen yaptlarnda,
irketlerin gc ve etki alanlar yle anlatlr: "
"Evrensel irketlerin bandaki adamlar, Dnyay bileik bir btn olarak ynetmeye
kalkan, ilk rgt, teknoloji, para ve ideoloji sahibi insanlardr. Tarihte, eski zamanlarn
evrensel tasarlar peinde koan insan ya kendini aldatyordu ya da mistiin biriydi... Dnya,
askeri istilalarla ynetilebilecee benzememekte, ama bu d (emperyalizmin kresel
amalar/notumuz) yaamaya devam etmektedir."2[2]
Barnet ve Mller, okuyucu karsna; uluslararas irketlerin rgtlenilerini,
ileyilerini ve dnyaya yayl biim ve yntemlerini belgesel bir inceleme ile akladklar
yaptta, bu szlerle karlar. Yapt, evrensel irketlerin, hkmetlerin politikalarn nasl
etkilediklerini belge ve olaylarla aklyor. David Rockefeller, 1952 ylnda Detroit ktisatlar
Kulbnde, "son anketlerden birine gre her be renciden nn, byk irketlerin devlet
idaresinin dizginlerini Kongre ve hkmetin elinden aldna" inandklarn belirterek bu
gerei vurgular. Bu szler ve uygulamadan kan sonu udur: Dnyann dev irketlerinin
yneticileri, askersel istilalarn -yaylmalarn- baaramadklarn baaran insanlardr... nk
bu yolla gelenler, toplumdaki bireyleri ve giderek toplumu iten ele geirme yntemini
uygularlar. rgtleriyle, kendi ideallerini empoze ederek! Bunun ad, "gizli igal"dir... Ve ABD,
ite bu yntemi, evrensel ticaretin kurallar ve evrensel irketlerle uyguluyor. ABD iin ulusal
kar, evrensel irketlerin kardr. nl Morgan, "ABD iin iyi olan, Morgan firmas iin de
iyidir" derken, bu gerei vurgular. Ve bu gerek de siyasa/politika kavramna ilikin Marks-
Leninci tanmn doruluunu gsterir.
imdi, okuluslu irketlerin ABD siyasasn nasl ynlendirdiine ilikin bir rnei
izleyelim.

ROCKEFELLE R MPARATORL UUNUN GC

1956 ylnda, ABD'nin o gnk bakan Eisenhower'a, Nelson A. Rockefeller bir

mektup yazar. Bu mektubu deerlendirmeye gemeden nce, ABD'de iktidar kavgalarnn
okuluslu irketler arasnda yrtld ve bu irketlerin ABD D siyasasnn
saptanmasnda byk lde etkili olduklar gereini unutmayalm. Her parti ve bakanla
birlikte, gl gruplardan biri ynetime etkili olur. Eisenhower'la birlikte, ABD bakanlk
katnda Rockefeller Grubu etkili olmutur. Daha nce (Truman dneminde), Morgan
firmasnda olan nbet, Eisenhower'la Rockefeller Grubuna gemitir. Ocak 1956 tarihli bu
mektup, dnyay smren irketlerin, ABD siyasasna ne lde etkili olduklarn, devlet

*
lhan Seluk, 26 ubat 1964 gnl Cumhuriyet Gazetesindeki yazsnda, okuluslu
irketlerin devletleri aan politik etkinliklerine dikkat ekmekte ve zellikle petrol irketlerinin bata
geldiini vurgulamaktadr. Seluk, petrol irketlerinden bata gelen 7sine 7 Kzkarde adn takm
olup bunlar: Standart Oil Of New Jersey, Royal Dutch Shell, British Petroleum, Gulf Oil, Texas Co.,
Standart Oil Of California ve Socony-Mobil olarak sralandrlmtr. lhan Seluk, Arap Petrollerinin
ardnda da bu irketlerin bulunduunu, rnein ARAMCO'nun bu 7 Kzkarde'ten nn birleerek
kurduu bir rgt olduunu yazmaktadr.
1
Marks Leninci Felsefe Szl, s.223.
2
Richard I. Barnet ve Ronald E. Mller, Evrensel Soygun, s.17/2.
bakanlarn etkiledikleri ve ABD siyasasnn irketlerce -ve elbet o irketlerin karlar ile
genel kar dengesi gzetilerek- saptandn kantlamaktadr. Rockefeller bunu yle
vurguluyor: "Standart Oil Trst iin iyi olan ABD iin de iyidir." nk, evrensel irketin
kar, ulusal karla edeerdir!
te bu nedenle, Rockefeller de, Eisenhower'a yazd mektupta buradan karak,
ABD'nin evrensel smr siyasasnn kresel ilkelerini dikte ediyor.
Mektubun nasl ve niin yazld ve etki nedeni, Rockefeller'in kimlii ve ABD
politikasndaki yeri bilinmeden yeterince anlalamaz. Bu mektubu deerlendirmeye
gemeden nce, Nelson Rockefeller kimdir? Amerika gibi bir devletin politikasna yn
verecek bakana, akl verme gcn nereden, nasl almtr? Bu sorularn yantn arayalm.
Nelson Aldrich Rockefeller, Amerika'nn ilk petrol trst Standart Oil Company'nin
kurucusu John Rockefeller'in torunudur. Rockefeller Ailesi petrol krallndan baka dallarda
da, ABD ve dnya ekonomisinde etkendir. Bankaclk bunlarn banda gelir. Ve elbet bu
ekonomik g, aileyi politikada da etken klmtr.
Nelson Rockefeller, 1940'larda Dileri Bakanl Latin Amerika leri Dairesi
Bakanlna getirilir. Latin Amerika'da, ABD karlarn ok iyi koruduu iin nce, Uzmanlar
Komitesi Bakan, 1944'de Dileri Bakan Yardmcs, 1950'de Uluslararas Kalknma
Danma Kurulu Bakan, 1954'te Bakan Eisenhower'n Badanman olur.
Rockefeller'in ykselii, elbet salt yeteneklerine dayanmyor. Yetenek art ekonomik
g ve ABD karlarn en iyi korumak. Forml ok basit...
Standart Oil iin iyi olan ABD iin de iyidir. Ksaca, bizim deyimimizle, iyi bir tccar gibi
dnyor politika retirken!
Bu felsefeyi Turgut zal da benimsemitir. Dikkat edilirse, devleti tccar kafas ile
ynetmek ister. Yalnz ABD ile bizim yap ayrlmz gzard ederek. ABD tccar gibi
dnyay smryor, bizim smrdmz ise kendi halkmz...
Mektubun son paragrafndaki szler, Rockefeller mparatorluunun snr tanmayan
gcn gsterir.
"Yeni politikann -mektubun ba taralmla ilkeleri aklanan politika/notumuz-
yrtlmesinden sorumlu olan sizin ve alma arkadalarnzn Asya'da ve
zellikle Ortadoudaki pozisyonlarmz kuvvetlendirici tedbirlerin alnmas
zorunluluuna artk inanm olmanz ve zerinde durduum ana sorunun,
ncelik tannmas gereken eitli ynlerini tekrar ele almaya karar vermeniz en
byk arzumdur."
Mektubun slubu, -biemi- gzden kamamaldr. Bu mektup, Rockefeller Grubunun,
Bakan Eisenhower'a dikte ellii politika ilkeleridir. Dikkat edilirse, "... artk inanm olmanz
ve... tekrar ele almaya karar vermeniz..." biimindeki szler bir bakana yazlyor. Bu
szlerden karlacak bir baka anlam, konunun bakanla daha nce uzun uzun tartld,
bakann bu nerilere yatknlk gstermedii, daha sonra iin yazd bir neriye
dntrlddr. Rockefeller Grubu, bu mektupla, ABD Emperyalizmi'nin strateji ve
taktiklerini saptamaktan te, evrensel soygunun iyzn aydnlatyor. Yardmla gelen
bamlln, az gelimi lkelerdeki bamszlk bilincini yok etme yntemlerini sralayan
mektup, ABD'nin global siyasasnn ve smr ilkelerinin de kant oluyor.
Petrol mparatoru Rockefeller'in, Ortadou'ya ve bu arada zellikle Trkiye'ye dikkat
ekii, bizden sz ederken, "oltaya yakalanm baln yeme ihtiyac yoktur. Bu noktada
Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim. Geniletilmi iktisadi yardm -rnein Trkiye'ye- baz
hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani bamszlk eilimini artrp, mevcut askeri
paktlar zayflatabilir," deyii, gnmze kadar uygulanan, ABD'nin Trkiye siyasasn
inceleyenlere k tutmaldr. Rockefellerin mektubu, ABD'nin Trkiye'ye bak asnn da
belgesidir. Bu a saptanmadan gnmzn sorunlarna gereki bir zm bulunamaz.
ABD'nin bizi Ortadou'da ara olarak kullandn, bekilik rolne uygun bulduunu grdk.
McGhee'nin, "ngilizler Ortadou politikalarnn apas olarak Trkiye'yi kullanmaya karar
verdiler,"3[3] derken, bizim teden beri emperyalizmin oyunca olduumuz gibi aalayc bir
biemi yelemesi nasl yorumlanmal?
Bu gereklerin bilinmesi, uydu siyasasn terk edip, kiilikli bir politika saptanmasna
yardmc olacaktr.
Rockefellerin mektubu, bizim iin daha da nem tayor. Bizden sz ederken verdii
rnek, aalayc olmann da tesinde, bamszlmza ve ulusal kimliimize ynelik... Bu
rnek, Lozan' tanmayan ABD'nin, bizi "uygar uluslar" iinde grmek istemediine ilikin
tavrnn srdn gstermiyor mu?
Zaman zaman sorduumuz kimi sorularn yantn bulamayz! nk o sorulara neden
olan olaylarn altyapsn bilmeden, gerei ve doruyu bulmak gtr. rnein;
ABD, 1975'lerde yardm neden kesti? Ambargonun uygulanmasnda, sadece
Trkiye'nin Kbrs politikas m etken olmutur? 1975'lerde sk sk yinelenen, "NATO'nun
dou kanadnn yeterince savunulamayaca, Trk Silahl Kuvvetleri'nin sava gcnn
zayflad" hem de NATO Bakomutan'nca sylenip dururken, ABD, neden ambargoyu
yl boyunca srdrmtr? Sylendii gibi, Yunan lobisinin etkisinde mi kalnmaktadr, yoksa
olaylarn ardnda baka gerekler mi vardr?
Bunlarn ve benzeri sorularn yantn, gecikmi de olsak, bugnden balayarak
aramalyz. Engelleri amak iin, kendi zgcmzden baka dayanamz olmadnn
bilinciyle. Bu gcn kayna Amasya Tamimi'ndedir. Ve Amerika, ite bu nedenle bizdeki
ulusal kurtulu bilincini ldrmek ister. Sosyal uyan ve bamszlk eilimi nlenmelidir. Bir
ulusal kurtulu utkusu zerine kurulmu Cumhuriyeti, ABD iine sindirememi ve ABD'nin
Trkiye'ye bak hep kukucu olmutur. nk, Ulusal Bamszlk Savas sonunda
kurulmu olan bu devletin D politikas, antiemperyalisttir.
ABD'nin bizi bu temelden koparma giriimi tam baarya ulaamamtr. Zaman
zaman ne denli arptlmak istense de, temeldeki salamlk ve kurulutaki Kemalist ilke
yklamamtr. Lozan' tanmayan ABD'de4[4] Kemalist Trkiye yllarca eitli etkinliklerle
protesto edilmi, Kemalist rejimin mutlaka yklaca ve Milliyeti Trk Hkmetinin
hedeflerine asla varamayaca ileri srlmtr."
Ve Trkiye'yi yrngesine katan ABD, bu amac da gz nnde tutarak bize yardm
elini uzatmtr (!)

ASKER PAKTLAR VE ULU SAL KURT ULU HAR EKETLER

Rockefeller, szn ettiimiz mektubunda, ABD'nin etki alanndaki lkeleri gruba

ayryor. Her grup lkeye kar nasl davranlmas gerektiini belirlemeden, evrensel
soygunun politik programn ana ilkeleriyle sralyor. Mektupta iaret edildii gibi, askeri
paktlarn asl amac, ulusal uyanlar nleyerek, ekonomik yaylmann yollarn aacak
olmasdr. imdi mektubu okuyalm!
"Biz askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam
etmeliyiz. nk bu paktlar, herhangi bir komnist saldrsn ve ulusal hareketleri
nlemekte faydal olacaklardr. Bundan baka Asya ve Ortadou'daki pozisyonlarmz
her ynden salamlatracaklardr."
Dikkat edelim, Rockefeller, askeri paktlara neden nem vermektedir? Onun, askeri
paktlardan bekledii yararlarn banda, Ulusal hareketleri -ulusal uyanlar, ulusal kurtulu
savalarn -nleme amac gelmektedir. "Ekonomik yararlar", "Asya'da ve Ortadou'daki
pozisyonlarn salamlamas" daha sonra dnlyor. Rockefeller grubunun, ulusal kurtulu
hareketlerine kar oluu, bu hareketlerin gelimesi sonucu, okuluslu irketlerin karlarnn

3
McGhee, ABD-Trkiye-NATO-Ortadou, s. 32.
4
Prof. Dr. T. Atav, Amerika, NATO ve Trkiye, s. 170-174.
engellenecei kukusundan domaktadr. zellikle doal kaynaklarna el srlmemi olan
Asya ve Afrika'daki uyan, ABD endstrisi iin ok nemli olan stratejik ve sper stratejik
maddelerin, ABD'ye akn nleyecek, bu maddeler en azndan bugnk kadar rahat ve
ucuza salanamayacaktr.
Rockefeller konuyu yle vurguluyor:
"u nemli gerei gzden uzak tutamayz: Magnezyum, krom, kalay, inko ve elbet
tabii kauuumuzun tamam, bakr ve petrolmzn nemli bir ksm, kurun ve
alminyumun te biri, denizar lkelerden gelmektedir. En nemlisi, ABD tarafndan
kurulmu askeri paktlardan herhangi birinin etki alannda bulunan Asya ve Afrika'nn
az gelimi blgelerinden gelmektedir. Sper stratejik maddelerin, bu arada
uranyumun durumu da yukardakiler gibidir."
Rockefellere gre, askeri paktlarn teki yarar, "ekonomik yaylma"nn
kolaylatrmasdr. Bu amala askeri paktlar ekici bir biime sokmak, gerekirse biimlerinde
deiiklik yapmak ve "askeri paktlara ekilmek istenen lkelere geni lde ve akllca" -bu
akllca szcn ileride aklyor Rockefeller- ekonomik yardmlar yaplmasn, bu
yardmlarn daha dikkatli ve elastiki biimde olmasn neriyor. Baz lkelerin askeri paktlara
ekilmelerinin (bu deyime dikkat edilmelidir) gerei vurgulanyor. Rockefellere gre "onlar
iin ayr bir plan uygulanmaldr." lk aamada, yani yardmn ilk aamasnda "herhangi bir
koul ne srlmemelidir." kinci aamada ne srlecek, politik ve askeri koullarn kabul
ettirilmesinin yolu bylece alacaktr. Rockefeller'in, "ok zel durum" dedii, ABD iin, o an
nemli olan, lkenin "nfuz alan"na alnmasdr. Byle bir lkeye yaplacak yardm, "oltaya
gelmeyen baln yemlenmesi" anlamn tar. Ne yaplp edilecek ve o lke kazanlacaktr.
Rockefeller her lkenin o an iin oltaya gelmeyeceini de biliyor. Msr oltaya ge gelmitir;
ama bugn yardm bizden ok alr...
En iyisi Rockefeller'in grn tam olarak okuyalm.
"Bu askeri paktlar salamlatrmak ve geniletmek iin Marshall Plan'nn Avrupa'da
bize salad kadar ya da ondan daha byk lde, politik ve askeri nfuz
garantileyecek genilikte bir ekonomik yaylma plann Asya, Afrika ve dier az
gelimi blgelerde uygulamak zorundayz. Bunun iin az gelimi lkelere yaptmz
ekonomik yardmlarn byk ksm askeri paktlarmza hizmet etmek zere kurulmu
olan kanallardan akmaldr. Bu ise bizi askeri paktlar cazip hale sokmaya gtrmelidir.
Zorunlu hallerde bu paktlarn biimlerinde belirli deiiklikler dnlmelidir. Baka bir
deyile, askeri paktlarn ekonomik ynn mmkn olduu kadar belirgin hale
getirmeliyiz. Bizim askeri paktlarmza ekmek istediimiz lkelere geni lde ve
akllca yardmlar yapmalyz. Fakat bunu imdiye kadar yaptmzdan daha dikkatli
ve elastiki bir biimde yapmak gerekmektedir. ok zel durumlarda herhangi bir art
bile komamalyz. kinci dnemde, hem politik, hem de askeri art ve taleplerimizi
kabul ettirme yolu alm olacaktr."
Rockefellerin iaret ettii ama udur: Marshall Yardmnn Avrupa'da salad
nfuzdan daha byk lde "politik ve askeri nfuz garantileyecek genilikte bir yaylma
plannn, Asya, Afrika ve dier az gelimi blgelerde uygulanmas zorunluluu!.."
Bu yaylmann uygulama ilkeleri, az gelimi lkelerin durumuna gre, elbet deiik
olmaldr. Bu ilkeleri incelemeden nce bir noktay iaretleyelim. ABD'nin uygulad
siyasann genel izgileri izlendiinde, ABD siyasasnn saptanmasnda, Rockefellerin
nerdii ilkelerin etkisi daha iyi anlalacaktr. Hele, "ekonomik yardmn nasl yaplacana"
ilikin nerilere bakldnda, mektubun nemi, yorumu gerektirmeyecek lde
belirmektedir.
Yukarda da deindiimiz gibi, Rockefeller sz edilen mektubunda az gelimi
lkeleri gruba ayryor. Birinci gruba, ABD ile dost olan ve uzun sreli salam askeri
paktlarla balanm olan antikomnist hkmetlerin iktidarlarda olduu lkeler girmekte. O'na
gre, bu lkeler oltaya yakalanm balktrlar ve bu nedenle de YEM'e gereksinme
duymazlar.
 OLTADAK BALIK: TRK YE

Trkiye gibi lkeler bu grup iindedirler. Bunlara yaplacak yardmda ncelik, askeri
alana tannmaldr. Ekonomik yardm akllca, dikkatli ve elastiki yaplmal ve ABD'nin dmen
suyundaki hkmetleri iktidarda tutmaya yaramaldr. imdi Rockefelleri izleyelim:
"Birinci grup lkeler, bizimle dost olan ve bize uzun sreli salam askeri paktlarla
balanm antikomnist hkmetlerin iktidarda olduu lkelerdir. Bu lkelere yaplacak
yardmlar ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte olmaldr.--OLTAYA
YAKALANMI BALIIN YEME HTYACI YOKTUR; bu noktada Dileri Bakanl ile
ayn fikirdeyim, geniletilmi iktisadi yardm -rnein Trkiye'ye - baz hallerde
dnlenin tersi sonular verebilir. Yani BAIMSIZLIK eilimini artrp, mevcut askeri
paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -Trkiye gibi- dorudan doruya iktisadi yardm da
yaplabilir, ama bu, bize dman muhalifleri ZARARSIZ brakacak BM ve
MKTARDA olmaldr."
Trkiye gibi lkelere dikkatlice yaklalmal ve oralarda bamszlk eilimini artracak
tutumlara izin verilmemelidir. Bu uyar, bizim bu ilkeler iinde neleri gslemek zorunda
brakldmz dnerek deerlendirilmelidir. Dickson Raporu'ndaki, Atatrk'n milli
politikasnn ateledii bamszlk rzgrlarnn (elbet 27 Mays Anayasasnn yaratt ortam
ve ivme ile) 12 Mart'larda ve 12 Eyll'lerde nasl sndrlmek istendii ve 12 Eyll'n, nasl
bir ylgn toplum yaratt gz nne alnrsa, son yarm yzyldr iinde rpndmz
tuzaklar grebiliriz.
imdi, yemden Rockefellerin mektubuna dnelim. Rockefeller diyor ki: Bu tip lkelere
(Trkiye gibi) dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir ama, bu ancak bize uygun ve
bize bal hkmetleri iktidarda tutacak ve bize dman muhalifleri zararsz brakacak biim
ve miktarda olmaldr." Yani daha nce syledii gibi; "akllca, dikkatli ve elastiki."
Trkiye-ABD ilikileri dikkatle incelendiinde, bu szlerin adm adm uygulandn
grrz. ABD bize askeri yardmda bulunur. Szde kuzey komumuzdan gelecek tehdide
kar savunmamz glendirmek iin! Ama zaman zaman ve zellikle 1970'lerde ABD'li
yetkililerin ve NATO Bakomutan Amerikal Org. Haig'in "Trk Silahl Kuvvetlerinin malzeme,
ara, gere ve silah ynnden i ac durumda olmad" sylemlerinin anlam nedir?
Bu konuda Senatoya verilen bir rapora gre: "Trkiye'nin ekonomik sorunlar, kinci
Dnya Sava standartlarna bile uymayan kalabalk bir ordu, modas gemi gemilerden
olumu bir donanma ve ancak yzde 50'si hareket yetenei olan hava kuvveti brakmtr."
te ABD! Bamszlmz ve ulusal btnlmz korumak iin sndmz ABD
ve 1947'lerden 30 yl sonra, yardmla geldiimiz noktann grnts...
Rapor, Trk ordusunun savunma gcn de deerlendiriyor. Okuyalm. "Bir Sovyet
tecavz karsnda Trk Ordusu ancak, arazinin etinliinden yararlanarak, bir 'arac
oyalama sava "verebilecektir."*[*] Mc Ghee de, bize Sovyetler karsnda barikat rol
vermiti.5[5]
Kasm Yargc'nn haberine gre, sz geen Amerikan raporu zerine Haig,
Trkiye'ye srpriz bir ziyaret yapar ve durumu yerinde denetler. (!)
1977 Kasm aynda NATO lkelerinin gazetecileri NATO Genel Karargh tarafndan,
Dou Anadolu'da bir inceleme gezisine arlrlar. Gezi sonunda gazeteciler izlenimlerini;
TSK'nin silah, ara-gereleri ynnden, olas bir Sovyet saldrs karsnda
tutunamayacan, ortak gr olarak yazarlar.6[6]
Bu gezinin izlenimleri, nce dnya basnnda yankland, sonra bize yansd. Ama ne
idi? O sralar sk sk NATO yetkilileri ve Org. Haig'in ikide bir yineledii, "Trk ordusu hantal

*
(*) Milliyet Gazetesi, 19 Nisan 1979, Kasm Yargc'nn Londra'dan yollad haber.
5
Mc Ghee, agy. s. 20.
6
Bu konu aada incelenecektir.
ve ara-gere ynnden yetersiz" szlerinin ardnda yatan, "ABD olmasa, Trk ordusu bu
malzemeleri bile bulamaz, Trkiye bize muhtatr" sylemine hakllk kazandrmakt
anlalan.
Grlyor ki ABD, yardm ettii lkeler ordularn glendirmez, yardmn amac, o
ordularn glendirilmesi deildir. te, yardmn "akllca" ve "dikkatlice" yaplmasnn nedeni
budur. Asl ama, ABD'nin "hr dnya"daki egemenliini pekitirmektir. Nasl m? Yant
ABD'li bir yazardan alalm: Ovid Demaris "Kirli ler mparatorluu" adl yaptnda:
"Marshall Plan, savan yknt haline getirdii bir Avrupa'ya iktisadi yardm
salamtr, bunun yansra in hindinin de Franszlar askeri bakmdan desteklemi
ve Kore Sava'nda "SAVUNMA DESTE" yaratmtr. Eisenhower yllarnda ABD,
savunma emsiyesini, in'i ve Rusya'y evreleyen krk iki lkenin zerine amtr." ...
"1960'larda resmi mttefikler yerine kar ayaklanmalara arlk verildi. Aalk
diktatrler ve rm cuntalar, KTSAD YARDIM'la ayakta tutulmaktayd. Bunlar
devrimci topluluklarn balattklar bakaldr eylemlerine kar, kurulu dzeni
koruyorlard." der. 7[7]
1960'l ve 70'li yllarda, ABD yardm alan lkelerin tmne yakn ounluu askeri
ynetim altndadr. 1960 sonras az gelimi lkelerde ABD tipi zgrlk demokrasiler (!)
askeri ynetimlerle yerlemitir. Nerede, ABD yanls hkmetlerin iktidarda tutunmas
zorluklarla kar karya ise, dolaysyla ABD karlar, daha dorusu okuluslu irketlerin
karlar tehlikeye girmise, orada askerler ynetime el koymutur. ABD Meclis D likileri
Komitesi Bakan'nn 20 Mays 1965 tarihinde syledii u szler, konuya tam bir aklk
kazandryor.
"D yardmlar eletiren herkesin karsna, Brezilya Silahl Kuvvetleri'nin Goulart
Hkmeti'ni devirdii ve bu glerin demokrasi ilkeleri ve ABD taraftar olma ynnde
koullandrlmalar gerei dikilmektedir. Bu subaylardan birou, AID program
erevesinde, Birleik Devletlerde eitilmilerdi. Demokrasinin, Komnizmden daha iyi
olduunu biliyorlard."8[8]
Ovid Demaris de sz edilen yaptnda der ki:
"ran Babakan Muhammed Musaddk, 1952'de petrol alanlarnn milliletirilmesinin
lkenin yararna olacana karar verdii zaman, ClA onu hemen bilindii gibi yerinden
yrtverdi. Musaddk' deviren, ah' destekleyen ordu, Amerika tarafndan eitilmi
ve donatlmt."9[9]
Az gelimi lkelerde Silahl Kuvvetler, ulusal gvenlik adna, demokrasinin
savunuculuunu da stlenir. Az gelimi lke askerlerinin belirli gnlerde verdikleri demeler
ve yaymladklar mesajlarda, "demokrasinin glenmesi ve korunmas konusunda Silahl
Kuvvetlerin azimli ve kararl olduklar" vurgulanr. Oysaki, demokrasi halkn her kesiminin ve
zellikle ii ve emeki ynlarnn ynetime etki ve katklar ile glenir ve korunur.
Silahl Kuvvetlere, "demokrasinin glenmesi ve korunmas" grevini vermek; halkn,
zellikle okuluslu irketlerle elbirlii edilerek smrlen emekilerin, ii ve kyllerin
smrye kar klarn nlemek; gerek deyimi ile demokrasiyi nlemektir. Askerin
desteindeki ynetim, herhalde ve hibir zaman demokrasi olamaz. Demokrasi askerin
nclnde de kurulamaz.
te yardm, emperyalizmin yardm, Rockefellerin deyimiyle, "ABD D politikasnn
nemli elerinden biri" olan ABD yardm; bu amala, az gelimi lke askerlerini de,
ABD'nin karlar dorultusunda kullanma amacyla yaplr. Hem de az gelimi lke
askerlerine, silah, sava ara ve gerecinden ok, "battaniyeler, izmeler, niformalar, elektrik
jeneratrleri..." gibi eyler vererek eer deyim yerinde ise, ocua oyuncak vererek
kandrmak gibi, aalayc bir gzle baklarak...

7
Ovid Demaris, agy. s. 188.
8
Harry Magdoff, agy. s. 156-157.
9
Ovid Demaris. agy. s. 211.
 Bu konuyu bir de, Ovid Demaris'ten izleyelim:
1952'deki Musaddk'n petrol alanlarn milliletirme giriimiyle ilgili bunalm ve
olaylara nasl el konulduunu; Temsilciler Meclisi Yurtd ler Komitesi nnde, 1954'de
Tugeneral George C. Stewart, yle anlatr:
"... bu bunalm patlak verip de her ey kmek zereyken, her zamanki kriterlerimizi
bozduk ve yaptmz daha baka eyler arasnda, orduya hemen olaanst durum
gereince battaniyeler, niformalar, izmeler, elektrik jeneratrleri ve salk malzemesi
verdik; bunlar ordunun ah' desteklemesini mmkn klacakt... Ellerindeki silahlar,
iine binilen kamyonlar, sokaklardan geirilen zrhl arabalar ve kontroln saland
radyo balantlar, hep askeri yardm program yoluyla verilmiti. Eer bu program
olmasayd, belki de bugn Amerika Birleik Devletleri'ne dost olmayan bir hkmet
iktidarda olacakt."10[10]
Ayn konuda, Rockefeller'in grlerini incelediimizde, okuluslu irketlerin ve
ABD'nin, dmen suyuna giren lkelere ve kiilere verdii deeri de saptam oluruz. Nelson
A. Rockefeller:
"Dnyann geni blgelerini kapsayan az gelimi lkelerde, sermaye, tehizat, idari
personel ve teknik uzman eksiklii en nemli meseledir. Btn planlamalarmzda, bu
gerei daima hesaba katmak zorundayz. Askeri pakt ve tedbirlerin gerekliliine
inanyorsak, bunlarn faturasn da demeye hazr olmak gerekir," der ve srdrr.
Emperyalizmin alarn nasl rdn izleyelim!
"Dncelerimin pratikteki en somut rnei, hatrlayacanz gibi bizzat megul
olduum ran tecrbesidir. Ekonomik yardm harekete geirerek ran petrolne el
koymay baardk ve bu lkenin ekonomisine yerletik. ran'da ekonomik
pozisyonumuzun kuvvetlenmesi, bu lkenin D politikasnn kontrolmz altna
girmesini ve zellikle Badat Pakt'na ye olmasn salad. Halihazrda ran ah,
elimize danmadan hkmetinde herhangi bir deiiklik yapmaya bile cesaret
edememektedir."
Evet, iktidarda ABD desteiyle oturan ah, ve benzeri lkeler liderleri (!) ABD elisine
danmadan bakan bile atayamazlar! Emperyalizm onlar maa gibi kullanr. Ve ii bittiinde
de frlatr atar. Gney Vietnam'n ABD yanls, Rockefeller'in deyimi ile, "ABD'ye uygun ve
bal hkmetinin" Babakan Kao-Ki, Vietnam'dan karlm, O'nu kullanan Amerika
desteini ekince, Amerika'da barmenlik yapmtr. Adnan Menderes, Demokrat Parti ile,
Trkiye'de ABD yanls -Rockefellerin deyimi ile "ABD'ye uygun ve bal hkmet"
olmutu!.. 1958 ekonomik bunalmndan, ABD yardmyla kalknma giriiminin sapland
kmazdan kurtulmak iin "... gerekirse Sovyetler'den yardm alrz" dedii gn kaderini izdi.
ABD, oltadaki balk sayd lkelerde, kendisine yanda kiileri iktidarda tutmak ister, ama ii
bittiinde de frlatr atar!.. nk maalar, ii bittiinde frlatp atlr!..
Oltadaki bala da yem gerekmez. nemli olan, oltada balk olmamaktr.

PROPOG AND A ARACI OLA RAK YARDIM

Rockefeller mektubunda, askeri paktlarn, olabildikleri lde ekonomik yardma da

arac olabileceini, ama yardmdaki bir baka ve gerek amacn, az gelimi lkelerin
ekonomilerinin kilit noktalarn ele geirmek olduunu vurgular.
ABD yardm zerine, Kennedy ve teki bakan ve yetkililer de ok ey sylemilerdir.
rnein Kennedy, yardm yle tanmlar: "D yardm ABD'nin dnyay denetleme ve
etkileme amac olan ve kesinlikle kecek ya da Komnist bloka geebilecek lkelerin
glendirilmesini salayan yntemdir."
Bu szler, olguya yzeysel bakla yaklaanlarn, yardm, kar gzetilmeden az
gelimi lkelerde halkn refahna katk, zgrlk demokrasiyi koruma ve kurtarma gibi,

10
Ovid Demaris, agy. s. 211.
insancl bir amala yapldna inanmalar iin sylenmi olmal. Gerekten bu szler, siyasal
bilince erimemi toplumlar, yardmn iyi niyetle, art niyet tamadan, uluslararas
komnizmin etkisinden koruma amacyla yapldna inandrabilir. Propagandann amac da
budur. ABD, yeryznde zgrlklerin koruyucu meleidir, hem de hibir karlk
beklemeden! Ancak gerek byle midir? Gerei Rockefeller'in mektubundan reniyoruz.
Rockefeller mektubunda konuyu yle dile getiriyor:
"... yaplacak geni iktisadi yardmlarda, ABD'nin karlk beklemeden yardm ettii ve
ibirlii yapmak isteinde samimi olduu intiba yaratlmaldr. Elimizdeki btn
propaganda olanaklaryla durmakszn, az gelimi lkelere yaplan Amerikan
yardmnn karlksz bir yardm olduunu, art niyet tamadn btn kafalara
sokmal, bu konuda HBR MASRAFTAN EKNMEMELYZ. Bu arada
ANTKOMNST almalarmza, ideolojik almalarmza ara vermemeliyiz."
ABD, ite bu plan uygulamtr. Bunun iin, az gelimi lkeler liderleri ve aydnlar
zerinde kurulacak etkinliklerle, yardmn gerek amacnn ne karlmas nlenir. Bunun
iin hibir masraftan kanlmamaldr. Gerekirse, kar gruplar ya tasfiye edilirler ya da
ntralize... Bu almalarda gvenilecek olanlar, zel giriimcilerdir. nk onlar, nce kendi
karlarn dnrler. ABD'ye kar kanlar, nce kendilerinin karlarn engelleyeceklerdir.
Bu nedenle az gelimi lkelerin zel giriimcileri ile ibirlii ilkesine dayanarak, yardmn
gerek nitelii gizlenebilir. Kimlerin kar kt, kimlerin tasfiye ya da ntralize edilecei de
onlar kanalyla saptanr. ABD bu yolla da, ayn lkenin insanlarn birbirleri iin ajan olarak
kullanmaktadr.

YARDIM VK EKONO MNN KLT NO KTALARI

ABD, ikinci Dnya Sava ncesi, Dnya'ya almada ge kaldndan, ekonomik

smrye ak kap siyasas ile balamt. Ak kap siyasas, bugn de ABD D
politikasnn nemli bir esidir. in'in Avrupallarca smrlmesinden kendisine pay isteyen
ABD, Dileri Bakan John Hay eliyle, 1899'da nfuz blgelerine ilikin bir nota gnderir.
Buna gre "Her lke, teki lkelerin karna sayg gsterecek. Avrupa'l ve Amerika'llar
tarafndan ynetilen bir komisyon in limanlarna girite gmrk vergilerini alacaktr. Avrupa
buna yanamaz. Bu arada; Boxerler isyan olur ve uluslararas bir ordu kurulmas nerilir.
Bunu frsat sayan ABD, John May eliyle, 1900'de ikinci bir nota yollar. ABD, uluslararas
Orduya, "... in'in toprak ve ynetim btnln korumak ve btn dnya iin in
mparatorluu'nun btn blgeleriyle tarafsz ve eitlie dayanan bir ticaret ilkesi
srdrlmesi..." koullaryla katlacaktr. ABD bu politikayla in'e girer ve bir Konsorsiyum
kurulur. in Hkmeti, demiryollar yapmn bu konsorsiyuma brakr. Bakan Taft, "Benim
hkmetimin deimeyen amac, Amerikan sermayesini in'in kalknmasnda kullanlmasn
tevik etmek olmutur," diyecektir.11[11]
ABD'nin in ak kap politikas, 1949'da in Devrimi ile sona ermitir. ABD, kinci
Dnya Sava sonras D yardm, bu ak kap politikas dorultusunda srdrmtr. Ve
bylece yardm alan lkeye, yardmla birlikte kendi karlarnn bekiliini yaptrmay kabul
ettirmitir.
Bylece,
- Smrgelememi blgelerde ticaret ve yatrmlarn yollarm amak;
- Smrgeletirilmi blgelerde, ABD sermayesine de eit ticaret ve yatrm hakk
tannmas iin smrgeci lkelere bask yapmak;
olana salanmtr.
ABD, bunu ok gizli de yapmamaktadr. Temsilciler Meclisi D likiler Komitesi'ne
verilen bir raporda, "Uluslarn kalknmalar, kendi karlarmza uygun olduunda desteklenir,"

11
Claude Julien , Amerikan mpatorluu, s. 195-196.
sylemi bu gerei yanstr.12[12]
Eisenhower, 1953'deki yllk raporunda unlar syler:
"D politikamzn ciddi ve ak amac, yabanc uluslardan yatrmlar iin uygun bir
ortam yaratlmasn salamaktr." 13[13]
Uygun ortam, "ABD'nin karlarna uygun koullarn varl"dr elbet.
Bu siyasann nasl uygulandm ve yeni emperyalizmin ilkelerini, Dileri Bakan
Dean Rusk'un bir Kongre Komitesi'nde yapt 1962 tarihli konumadan izleyelim:
"Biz, egemen bir hkmetin egemen olduu topraklar zerindeki mlkleri ve insanlar
kendi, tasarruf altnda bulundurma hakkna tam mansyla el atmaya kalkmyoruz...
Sadece uluslararas, zel yatrmc iin cazip artlar yaratlmasnn, onlar hesabna,
akll ve basiretli bir politika olacam dnyoruz. Dolaysyla, yardm
grmelerimizde ve dorudan yardm mzakerelerimizde, zel yatrmn neminin
belirtilmesi iin, her zaman ve mmkn olan her yerde eliliklerimiz aracl ile
yetkilileri etkilemeye alyoruz."14[14]
Dnya, bu szlerin uygulamasna tank oldu son yllarda. Emperyalizm deiik bir
yntemle de olsa, smr arkm dndrmenin yollarm buluyor. arkn nasl kurulduunu ve
iletildiini Rockefeller'dan izleyelim.
"Bunlarla (yani ABD'ye bal hkmetleri iktidarda tutacak ve ABD ye dman
muhalifleri zararsz brakacak biim ve miktarda yaplacak ekonomik yardmla /yazarn
notu) bantl olarak zel sermaye yatrmlarn da ayarlamak gereklidir,"
diyen Rockefellere gre:
"Hkmet zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca
yararlanmasn bilmelidir. Bu yatrmlar yardmyla birok politik amaca ulalabilir."
Mektuptaki sraya gre bu politik amalar unlardr:
"-Bu tip zel sermaye yatrmlar zamanla btn gayri meru muhalefeti ve Amerika'nn
politikasna kar mukavemeti ortadan kaldrabilmeli ve ntralize edebilmelidir.
- Ayrca ABD'yi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahs teebbs ve
menfaat evrelerini etkilemelidir.
- Ayn zamanda, ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve
bylece bu i adamlarnn, ilgili lkenin ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri,
buna dayanarak politik etkilerinin artmas salanmaldr."
Ekonominin kilit noktalarnn ele geirilme nerisi, yaratlacak kar guruplar kanal ile
politik etkinlii arttrma ve emperyalizmin karlarna gre ynlendirme, ok uluslu irketlerin
karlarn gvence altna alma amac tar. nk kapitalist bir yapda, smr ve
emperyalizm bir tercih sorunu deildir. Sistemin doal sonucudur. Bu nedenle smr
arknn dnmesi iin, her trl nlemi almak ve az gelimi lkeler zerindeki a iyi rmek
gerekir. Rockefeller'in nerisi, bu an, smr ann gerekten beceri ve zenle gerilme
yntemlerini sergiliyor.
Ekonominin kilit noktalarn ele geiren yerli iadamlar kanal ile, ekonomik yap ve
giderek styap kurumlar da ele geirilmi olacaktr. te yandan, brokraside de ke
balar ele geirilir. rnein, ABD'li AID uzman Podol'un Cumhuriyet Gazetesi'nde
yaynlanan raporuna gre; "Trkiye'deki brokratik kademeler ve nemli kilit noktalar,
Amerikan eitimi grm, gvenli brokratlarca igal edilmitir." ABD, bunlarla da devlet
brokrasisini ynlendirme abasndadr. te ahtapotun kollaryla sarlm azgelimi lkeler!
Ancak, ABD iini salama almay savsamaz. ClA Gizli Hizmetler Direktr Richard
BSSEL bir raporunda azgelimi lkelerdeki devinimlerim yle anlatr: "Birleik Amerika

12
Harry Magdoff, agy. s. 160.
13
Hany Magdoff, agy s. 162.
14
Hany Magdoff, agy s. 164.
doktrinine inandrlan ve eitilen o lkenin yurttalarndan daha fazla yararlanlmaldr...
Yabana lkelerin yurttalarna ideallerimiz anlatlarak, eitilerek ve devaml i nerilerek,
casuslua atlmalar iin zendirilmelidir... Ancak bunlar lkelerinin karna ters ilerde
kullanlmamaldr (nk hainlikleri ortaya kar ve yararlanlamazlar/notumuz) Amerikaya
sadk kalmalar salanmaldr.*[*]
Bir lkenin insann, kendi lkesinde casus olarak kullanmak... te yeni
emperyalizmin irkin surat. Sevr'i, Lozan'a yeleyenler, kinci Cumhuriyetiler, Kemalizm
ld diyenler, Resmi Tarih ve Resmi deolojiye kar kma savnn ardnda Trkiye
Cumhuriyeti'ne kar kanlar; sivil toplum tartmas gibi sosyal ve bilimsel bir doruya ve
geree brnerek giritikleri tartmada, kime ve neye hizmet ettiklerinin ayrdnda mdrlar?
Eer yleyse yazk!.. Elbet Trkiye sivil toplum yapsna gemek zorunda. Ancak bunun iin
var olu, kurtulu ve kurulu felsefesinden kopmas m gerekir? O temelden kopunca
toplumun bolukta kalacann bilincinde olanlarn oyunudur bu tartmalar. Bu gerei,
grebilecek yerde olanlarn grmemeleri, ya da grmezden gelmelerinin anlam BSSEL
RAPORU'nda sakldr.
ABD, koullar gerektirdiinde hkmetlere yardm kesmesine karn, emperyalizmin
denetimindeki finans kapitalin evrensel organlar (MF, Dnya Bankas ve benzeri organlar)
yardm, zel giriimcilerden esirgememektedir. Maliye eski bakanlarndan Cihat BLGEHAN,
1977 Ekim aynda, Dnya Bankas ve MF den eli bo dnerken, Ko Grubu, Dnya
Bankas'ndan yirmi milyon dolarlk kredi alyordu.
Yardmn zel kesime yaplmasnn gerek amac, kapitalizmin ideolojik yaylmas ve
bu yolla, ideolojik kavgann az gelimi lkelerde srdrlmesidir.
Trkiye'nin, Truman Doktrini kapsamna girmesinden bu yana geen, yarm yzyla
yakn sreci dikkatle incelenirse, ABD'nin bu politikay bizde aksatmadan uygulad grlr.
Zaman zaman, bu politikaya kar klar olmam, bamszlk eilimleri toplumun genel
istencine dnmemi deildir. Ama her keresinde, ABD nlem almay baarm ve
"politikasna kars oluan direnii ortadan kaldrabilmeyi" baarmtr. Rockefellerin "gayri
meru muhalefet" dedii, ABD karma kar gelen, o lkenin ulusala birimleridir. Buradaki
meruluk ve gayri meruluk lt, ABD karma uygun olmak ya da uygun olmamaktr.

YARDIM VE T ARAFSIZ LKELE R

Rockefeller, ikinci grup lkeleri, "tarafsz" bir politika gden ya da o eilimde olan
lkeler olarak gsteriyor ve onlarla ilgili nerilerini yle sergiliyor:
"kinci grup, tarafsz bir politika gden veya o eilimi gsteren lkeleri kapsamaktadr.
Bu durumda devlet yardmlar ve kredilerin arl, bu lkelerde bizim iin gerekli
ekonomik koullarn yaratlmasna kaydrlmaldr. Bu koullar, zamanla bizim iin
almal ve bu lkelerin bize bal askeri pakt ve birliklere kendiliklerinden girmelerini
salamaldr. Bu politikann TEMEL hedefi bu lkelerle ekonomik ilikilerimizin
artrlmas sonucunda yerli ekonominin kilit noktalarn ele geirmektir."
Bu lkelere yaplacak yardmn arl, ABD giriimcileri iin ekonomik koul
yaratmaktr. Rockefellere gre burada da ama: ekonominin kilit noktalarn ele geirmektir.
Bylece bu lkelerde -de, ABD idealizmi ve politikasn benimseyen evreler yaratlr.
Grlyor ki, ekonomi hereyin badr. Bir lkeye hkmetmek, ancak ekonominin kilit
noktalarn ele geirmekle olanakldr...
Rockefellere gre;
"Bu lkelerdeki zel yabanc sermaye yatrmlarn tevik etmeyen hkmetlere kar
olan grup ve kiiler desteklenmelidir. Bylece bu lkelerdeki yeni politikamzn temelini
salam bir ekilde atabiliriz. Bu gruba giren lkelerin en nemlisi Hindistan'dr."

*
Attila lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.95.81.
 The Economist Dergisi Hindistan'la ilgili uygulamaya u rnei vermektedir:
"Hindistan'n kendi arzularyla AID'nin arzular birletii anda, ortaya herhangi bir
mesele kmamaktadr. rnein daha fazla gda yardmna karlk Hindistan'n
hammadde ve yardmc maddeler ithalatnn liberallemesini kabul etmesi gibi." 15[15]
Ancak ABD, her lkeyle yapt szlemeye "egemen eitlik ilkesine dayanarak" ya da
"egemen eitler olarak" gibi, szlemelerin eitler arasnda yapld grn yerletirir. Bir
yanda ekonomik, askersel ve politik olarak dnyay ynettiini ve Tanr'nn ulusuna bu
misyonu verdiini syleyen bir lke; te yanda "bana kalknmam iin yardm et" ya da
"gvenliim ve bamszlm iin yardmn gerekli" diyen lkeler, ve egemen eitlik... Bu
eitlik, Anatole France'n Fransz Devrimi'nin eitlik ilkesine kar syledii u szleri
anmsatyor:
"Kanun, o muhteem eitlii ile kpr altnda uyumay, sokaklarda dilenmeyi ve ekmek
almay fakirler iin olduu kadar zenginler iin de yasaklamtr."
steyenin verenle eitlii ne kadarsa, szlemelerdeki eitlik de o kadardr.
ABD'nin emperyalist emelleri ve dnyay ele geirme, milliyetilii ve bamszlk
eilimlerini ezme politikasnn z, asl nc grup lkelerle ilgili nerilerde vurgulanyor:
- Bu lkelere yaplan zel sermaye yatrmlar artrlmal.
- zel propagandalarla ekonomik yardmlar hzlandrlmal. Ve dikkat edilsin, bu
lkelerden eski smrgeci egemenlerin ilikisini kesmek iin:
- Smrge idarelerine kar savaan yerli iadamlar desteklenmeli...
ABD, bu lkelerde baka smrgeci lkelere kar oluan yada gelien anti -
emperyalist politikalar, iadamlar eliyle destekliyor. Bylece, o lkelerde ekonominin kilit
noktalarn daha balangta ele geirmeyi planlyor.
"... Bu tip lkeleri desteklemememiz halinde, onlar yumuatc etkimizin tmn
kaybedebileceimizi bilmeliyiz. Eer bunlar yaplmazsa bu lkelerde bamszlk ileinden
yle kuvvetli bir milliyetilik doabilir ki, bu smrge lke yalnz eski smrc lkenin
kontrolnden kmakla kalmaz, bizim de kontrolmzden kabilir."
Rockefeller buna bir de rnek veriyor, Belika Kongosu. Rockefeller'in Kongo'yu
rnek verii rastlant deildir. Kongo, smrge Afrika'snda, bamszlk kavgasn bilinle
veren bir lkedir. Belika ynetimindeki Kongo'da, Kasawubu ve Lumumba gibi liderler,
bamszlk bilincini gelitirdiler. Birleik Cephe lideri Lumumba'y uzun sren kavgalardan
sonra, smrgeciler ikenceyle ldrd. Kongo'daki bamszlk kavgasnn yaylmasndan
kayg duyan ABD, seyirci kalamazd. ABD Dileri Bakanl Afrika lerinden Sorumlu
Bakan Yardmcs Suttertvvight yle der:
"Birleik Amerika iin, Afrika'daki kilit nitelii tayan blge ve mevkilerin olaanst
bir nemi vardr... Bu bizim dnya apndaki stratejimizin gereklemesine hizmet eden
yatrmlar olarak dnlmelidir."16[16]
22 Temmuz 1960 tarihli saysnda Wall Street Journal unlar yazar:
"Sam Amca'nn Afrika'ya yardm program yepyeni bir dneme girildiini
gstermektedir. imdiye dek Amerika, Afrika'daki yeni devletlerle olan meselelerini
Avrupal mttefiklerinin kanalyla zmeyi uygun grmt. Bilindii gibi Avrupal
mttefiklerin, bu yeni Afrika devletleriyle sk balar vardr ve bu devletler dne kadar
Avrupal mttefikler tarafndan idare edilmekteydi. rnein: Gana, ngiltere ile Mali
Federasyonu Fransa ile Kongo Belika ile balyd vs.. Fakat artk Kongo olaylaryla
Birleik Amerika Afrika ilerine ve dorudan doruya karmak zorunluluunu
17[17]
duymutur..."

15
Harry Magdoff, agy. s. 161.
16
M. Fahri, agy. s. 331.
17
M. Fahri, agy. s. 330.
 YARDIM VE POLTK ETK NLK

Rockefeller, birinci gruba ilikin uygulama yntemlerini yle zetliyor: ncelikle,

yardmn zel giriimci yatrmlarna verilmesini ve hkmetlerin zel giriimcileri
desteklemeleri iin allmasn nerdikten sonra, nlemleri yle sralyor:
- Bu tip zel sermaye yatrmlar, zamanla btn gayri meru muhalefeti ve
politikamza kar mukavemeti ortadan kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir.
- Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl olan btn ahsi teebbs ve
menfaat evrelerini etkilemelidir.
-te yandan, ABD ile ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm artrmal ve bylece
bu iadamlarnn, ilgili lkenin ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri buna dayanarak
politik etkilerinin artmas salanmaldr.
Bu, yeni emperyalizmin yerli ibirlikileri eliyle, bir lkenin politikasn eline geirme
yntemidir... ABD, ite bu uygulamay evrensel planda srdrm ve etki alanndaki lkeleri,
gizlice igal etme yntemi gelitirmitir. nk bu yolla toplumlar iten ele geirmeyi
baarmtr. Bu uygulamann bir ad da, "toplum desteini kazanmak"tr.
ABD, bir lkede hkmetleri etkileme gl ekerse, deiik yntemler uygular.
nce hkmeti deitirme yollarn arar. Kukla hkmetler kurdurmay dener. Dr. Hfz
Topuz, Afrika'da Nkrumaizm balkl bir yazsnda:*[*] "ou yerde kukla hkmetler ibana
getirilir," diyor. Vietnam'da Kao-Ki, ran'da ah Rza Pehlevi, Endonezya'da Suharto,
Filipinler'de Marcos, bu tiplerin rnekleridir.
1960 sonras, Trkiye'deki sosyal uyan ve Johnsonun mektubu zerine smet
nn'nn, "Yeni bir dnya kurulur..."**[**] mesajnn huzursuzluu, ABD'yi Trkiye'de de
araylara yneltti. Demirelin ABD'nin gvendii bir kii olarak sahneye k, oyunun
Trkiye'de de oynandna kanttr. Ancak, gizde kalm kimi olaylar, Demirel'in, ABD
politikasna tam uyum salayamadn gsterir.
Byle durumlarda ABD askeri yntemleri de dener. Sisteminin arad sivil kiiyi
buluncaya dek. Trkiye'de bu aray, 1980'ler sonras Turgut zal'la somut rneine
kavumutur.
ABD'nin bir lkede en ok istemedii, halkn gerekleri grmesi ve sosyal uyantr.
te yardmn bir baka amac, bu sosyal uyan nlemek iin, toplumun, ABD'ye yakn
kesime dayanarak desteini salamak, anti-emperyalist gelimeleri bylece engellemektir.
Claude Julien, ABD'nin tm iletiim aralarn, Amerikan deolojisini yaymak amacyla
kullandn; Amerika'nn insancl, demokrat ve hr dnyann lideri olduu imgesini yaratmak
iin abaladn rnekleriyle sergiler.
Ayrca ABD her lkede, zellikle tutucu milliyeti evreleri kullanr. Gazete ve
dergilere kaynak salar.
Julien'e gre: "Amerikan TV irketlerinin hibir lkenin ulaamayaca mali olanaklar
vardr. Rportajlar, seri programlar, ocuk yaynlar yaplmakta ve bunlar da, btn dnyada
ikinci kez satlmaktadr. Amerikan kart sanlan lkelerde bile (rnein Fransa'da) ulusal TV
hergn, (1960'larda/notumuz) byk oranda Amerikan imajlar yaynlamaktadr."18[18]
1990 ve 1991 Krfez Krizi'nin savaa giden yollar, ayn yntemle, dnyaya ABD'nin
haklln empoze etmitir. Hele sava sras CNN TV sinin, sava her cepheden, dakika
dakika yaynlamas ve olaylarn, dnyay saran heyecan iinde yorumlarla sunulmas, iletiim
aralarna egemen olann gcn gsterir. ABD, ite bu yntemle dnyay etkilemekte ve

*
Cumhuriyet Gazetesi, 16.1.1966.
*
(**) Milliyet Gazetesi, 14.6.1964.
18
Claude Julien, agy. s. 374.
gcnn snrsz olduu imgesine dayanarak toplum desteini salamaktadr.
Propaganday yalnz kendisi yapmaz. Szlemelere koyduu hkmle, yardm alan
lkeye, kendi propagandasn yaptrr. Nasl m? En somut rnek, bizimle yaplan 12
Temmuz 1947 Antlamas'nn 3. maddesi 2. fkras hkmdr. Bu hkme gre:
"Trkiye hkmeti, bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii
hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr."
Burada hemen Kba ile ilgili Platt Deitirgesi'ni anmsayalm. ABD Kongresi'nin
kabul ettii yasay, 12 Haziran 1902'de Kba Parlamentosu Anayasaya eklemiti. Biz de,
Kongre Yasas hkmn 5123 Sayl Yasa ile kabul ettiimizi unutmayalm. Bu olguya
Trkiye'de bir kii kar kmtr: Mehmet Ali Aybar!..
Bu hkmn, zellikle Demokrat Parti dneminde nasl uyguland, 1950-1960
dneminin sosyal ve siyasal olaylar incelendiinde grlr. Celal Bayar'n, "Trkiye Kk
Amerika olacaktr" szleri, Turgut zal'n dilinde, "Amerika gibi Trkiye" sylemine dnr.
Bu tr yknmelerin kimlik bunalmndan kt aktr. Bu yknmelerin devlet
bakanlarnca yaplmas, ayrca deerlendirilmesi gereken olgudur. Emperyalizmin nerelere
kadar szmay baardn gsterir. Trkiye halk, Ulusal Kurtulu Sava ile kazand ulusal
kimliini, Truman Doktrini ile girdii ABD'nin koruyucu emsiyesi altnda yitirmi, girdii bir
byk bunalm iinde, o kimlii arama abasndadr. O kimlii buluncaya dein de,
emperyalizmin tuzaklarndan kamayacaktr. nk, gerek ulusalc bir dnya gr,
tuzaklar ve yanllar grr, tuzaklardan kurtulmann yollarn aratrr. Karlkl gvenlik ve
ibirlii ya da yardm szlemelerinin nasl bir bamllk yarattm, toplumun kendine olan
gvenini ykan hkm ve uygulamalarn niteliklerini anlayabilir.
Emperyalizmle yaplan szlemelerin bamszlmz ipotek altna aldn
syleyenler; gemite komnist olarak nitelenmi ve yalnz mahkemelerce deil, topluma
egemen glerin ve elbet ABD propagandasnn (moda deyimiyle medyann) etkisiyle halkn
gznde de kk drlmeye allmtr. Yllar sonra gerekler toplumun byk bir
kesimince grlp anlalmaya baladnda da, sistemin, yani emperyalizmin iimizde
kurduu sistemin kendini; mttefiki yerli i birlikileri eliyle savunmasyla karlalmtr.
Halkmza, yitirdii kimlii aramaya bile izin verilmiyor; toplum olarak ulusal kurtulu bilincine
o kimliimizi bularak ulaacamz iin, tuzaklardan kmamz nleniyordu. yle ki, smet
Paa bile, "Daha bamsz, kiilikli D politika izleyemediini" bir yksek dereceli parti
toplantsnda yaknarak anlatr ve:
"Peygamber edasyla size dnyalar vaaderler, imzay attnz m ertesi gn
gelmilerdir. Ondan sonra skebilirsen sk... Gitmezler. Ancak bu meselenin stne vakit
geirmeden eilmek lazm. Yoksa ne bamsz d politika, ne bamsz i politika gdlr,
havanda su dersiniz. Fakat zannetmeyin ki, kolay itir.... Teebbs ettiimizde bamza
neler geleceini kestiremem..." diyecektir 19[19]
Yardmn, "bamszlk ve zgrlmz, ABD olmadan koruyamayacamz
temeline oturtulduu, 'yardmn amac ve mahiyeti hakknda devaml ve tam yaynla'
emperyalizmin propagandas yaptrlarak, toplumun kendine olan gveninin yklmak istendii
ve bylece bamllatrldmzn ayrdna varlmas deiik yntemlerle srekli nlenmitir.
Dnce suu (TCY'nin 141, 142. maddeleri ile) yaratlmas, rgtlenme hak ve
zgrlnn snrlanmas, bunlardan sadece birkadr. ABD bu yntemle, bizim kendisi iin
yapacamz propaganda ile Trk toplumunun desteini salamakla kalmam, gerekleri
grmemiz de engellenmitir. ABD yararna propaganda yapanlar, syleye syleye kendi
szlerinin etkisi altna girerler. Bu, yeni emperyalizmin dahiyane bulularndan biridir.
Szlemelere uyulmaktan kanlmaz. Peki uyulmazsa ne olur? Cezalandrlrsnz. Yalnz
uymadnz iin deil, smet Paa gibi, tuzaklarn ayrdna vardnzda da
cezalandrlrsnz.

19
M.kr Ko, Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama, s.165-166. 140
 ANLAMAYA U YMAYA N CEZ ALAN DIR ILIR

Unutmamak gerekir ki, ABD bu geree uymayan ya da politikasn, ABD'nin izdii

rotadan ayran hkmetlere yaama hakk tanmaz. nk, The American Journal Of
International Law Nr.l. 1952 tarihli bir Kongre Yasas'nn 511 numaral paragrafnn (a) ve (b)
hkm bunu gerektirir. Okuyalm bu hkm:
"(a) Birleik Amerika hkmetlerinin imzalam olduu ikili veya ok tarafl anlama ve
szlemelerde, askeri taahhtleri yerine getirmekten u veya bu sebeple kanan lkelere
hibir ekilde iktisad yardm yaplmaz."
"(b) Birleik Amerika Devletlerinin gvenliini artrmaya hizmet etmeyen hibir iktisad
ve teknik yardm yaplmaz." 20 [20]
Bu hkm grdkten sonra, bu tuzaktan kurtulmadan, ABD, Kbrs sorununda neden
bizi yalnz brakyor, neden ambargo uyguland diye yaknmann ne kadar yersiz olduu
anlalmyor mu? Oysa szlanma yerine, szlemeler tuzandan kurtulmann yollar aranmal
deil mi?
Rockefeller'in nerilerinin zetini anmsayalm. Deniliyordu ki; "Ekonominin kilit
noktalarn ele geirerek, politik etkinlii salamak gerekir." Ekonomi ve politika el ele, her
ikisi de zel giriimin denetiminde olmal...
1978'lere dek, yani CHP'nin hkmet kurmasna kadar, ABD'nin izdii ekonomik
rotadan (kimi sanayi kurulular dnda) klmad. Ancak CHP, deiik bir ekonomik
programla, ekonomiyi yeniden dzenleme*[*] amacnda olduunu syleyerek oy ald. Halk
Sektr, KUP ve Ky-Kent Projeleri, kooperatifilikle kalknma gibi romantik planda kalacak
bir ekonomik model amalyordu. Bu elbet, ABD'nin Trkiye ile yapt anlamalara dayal
beklentilerine aykr idi**[**]. nk bu tr bir model nerisi, neri olarak kalsa bile, ABD'nin
karna kar bir politika oluturma abas nedeniyle, CHP'nin hedefe alnmas iin yeterliydi.
Ve gerekten de yle oldu...
ABD'li Profesr Boldwin bu konuda diyor ki: "... hkmetin, zel sermayenin kart bir
politikay izlemesi durumunda, hkmeti izledii politikadan caydrmak zere Dnya
Bankas'nn zm, (politikasn deitirmesi iin antaj yaparak) bor vermeyi
reddetmektir..." 21[21]
Bu yntem bizde de baaryla uygulanmtr. 1978'de lkede daha bamsz bir
politika izlemek savyla hkmet kuran CHP, bu uygulamann sarmalnda bitirilmek
istenmitir. ABD bu yntemle, ekonomiye komuta edenlerden yararlanarak, toplum desteini
arkasna alan gcn nnde durulamayacan gstermitir bizlere... 1978-1979'da,
bamszla adm atmann deil, bamszl dnmenin cezalandrldn yaayarak
grdk. Dnya finans rgtlerine verilen emirle, krediler kesildi. 70 sente muhta bir
ekonomik dzen devralan Ecevit Hkmeti, kredi salamak iin rpnd durdu... Ama hangi
kapy aldksa, bize emperyalizmin rgtlerine gitmemiz syleniyordu. Kredi alnamad.
Terr krlardan kentlere, sokaklara indi. Ve ite iadamlar, ekonominin kilit noktalarn
ellerinde tutanlar, ilanlarla rgtlerinin basklaryla, toplumun CHP'ye verdii krediyi sfra
indirmeyi baardlar. Ecevit Hkmeti 22 ayda bitirildi...
Bu tarihsel olay, yntemin bizdeki en somut rneidir. Bu kadarla da kalmad. CHP'ye
ynelik eletiriler srd. 12 Eyll'den sonra Trkiye'de, Sosyal Demokrasi'nin bir trl
rgtlenemeyii, 12 Eyll sisteminin sol gre at savan da eseridir... nk, 12 Eyll'

20
M.Fahri, agy. s. 332.
*
(*) Sovyetlerin kredisiyle skenderun Demir-elik Seydiehir Alminyum kurulular ve
Romanya'nn destei ile Krkkale'de kurulan Ortaanadolu Petrol Rafinerisi bunlardandr.
*
(**) Thornburg Raporu'ndan balayan etkileme, szlemelerle zorunlu uygulamaya
dnmtr.
21
H. Magdoff, agy. s. 188.
yaratanlar, ABD'nin ideolojik eitiminden gemilerdir.
Trkiye'de "sol" denilince tyleri diken diken olanlar, ABD ideolojisiyle yetimi
kafalardr.
Ama unutmayalm, yukarda grdk ki, ABD bu adam yetitirme iinde bizi
kullanmtr. Hem de kendi Kongre Yasas'na gre yaplan szleme uyarnca kardmz
yasadan yararlanarak...

TOPLUMUN K END DE ERL ERNE YABANCILAMASI

ABD'ye toplum destei salamada bizler yardmc oluyoruz demek ki! Kanmzca
emperyalizmin bu tr igalci yntemden de, kukla hkmetlerle ynetim trnden de
tehlikelidir. nk bu yntemle toplum, kendi deer yarglarndan koparlmakta, kendine ve
tarihine yabanclatrlmaktadr. Sonu toplumsal btnlk yerine, anarizme kadar uzanan
toplumsal paralanma...
Bazen, "toplumun desteini kazanmak da gereklidir" diyor, Pentagon'un nl
kuramclarndan A.Lindsay ve yle srdryor: "Toplumun destei saland lde, o
topluma kendi gr ve ideolojiimizi empoze edebiliriz. Ancak bundan sonra o lkedeki -
reformcu da olsa- partizan hareketini (yani halkn bilinlenmesine ynelik iten deitirme ve
dnmleri ,ya da ayaklanmalar / notumuz) kolaylkla bastrmak ve ezmek mmkn
olur."22[22]
Trkiye'nin, iinde rpnd tuzaklarda geen son yllarn olaylar, bir de bu adan
ele alnp incelenmelidir. nceleri, sac-solcu ya da faist-komnist ikileminin yaratt
kamplama, alevi- snni atmalarnn, 1980'lerden sonra da Krt-Trk ayrmclna varan
atmalarn kaosu; gnmzde Cumhuriyeti-Osmanlc, 1.Cumhuriyeti 2.Cumhuriyeti,
laik-antilaik ikilemi ile yeni bir toplumsal paralanmaya yneli... Trkiye eer, bu gemi
yarm yzyl, bir toplum ve tarih bilinciyle inceleyip nedenlerini aratrmazsa; bunalmlar
iinden kamayacamz, rmlk, kokumuluk iinde yuvarlanacamz bilinmelidir.
Grlyor ki. her lkenin ilerici devinimleri; o lkedeki ibirlikilerle el ele verilip
toplumun deer yarglar deitirilerek Amerikan ideolojisi dorultusunda bir dnya gr
yaratlp ezilmektedir.
O lke bu aamadan sonra, ABD dorultusuna girmitir. Artk Amerika'ya ve
emperyalizme kar olmak, kurulu dzenin deimesini istemek, halkn karn ne almak
sutur. Halktan yana olanlar, srekli biimde halkn gznden drlmeye allr. Halk
cephelere blerek, ulusal birlii paralayp smr arkn ibirliki burjuvazi eliyle iletmek
yeni emperyalizmin yntemlerinden biridir. 1970'lerdeki Milliyeti Cephe harekeli, bu
yntemin uygulamalarndan biri olduu, aklamaya gerek kalmayacak biimde
anlalmaktadr. Toplumu milliyetiler ve solcular olarak ikiye ayranlarn kimin denetiminde
olduu da! Bunun gibi, Alevi-Snni, Krt-Trk, laik-antilaik ayrmlarna da dikkat edilmeli,
emperyalizmin tuzaklarnda yrdmz yadsnmamal ve bunun smrye hizmet olduu
bilinmelidir. nk smr dzeni, dostluk ve yardm ad altnda iler bu aamada!..
Bylece, Dtan ve dnyann gz nnde geen, ayplanacak ve knanacak bir
saldr yerine, daha az masrafla, fakat daha etkin bir sonu alnr. Ve byle bir toplum, kolay
kolay kendine gelemez artk. Bunalmlar birbirini izler. Sorunlarn zm iin getirilen
neriler, yeni bunalmlar yaratr. Trkiye'mizin iinde rpnd bunalmn kkeninde,
emperyalizmin tuzanda geen yarm yzyln etkilerinin bulunduu gzard edilmemelidir.
Ayrca D saldrnn, topyekn sava ideali yaratarak, igalciye kar halkn her
kesiminde tam bir birleme ve btnleme yaratmasna karn; bu yeni yntem, halk ksa
zamanda birleemeyecek biimde paralayarak, ayn lkenin "tasada ve kvanta ortak"
olmas gereken insanlar birbirine dman edilirler. Bu da, emperyalizmin parala-egemen ol

22
M.Fahri, agy. s.308-309
ilkesine uygun bir yntemdir. Trkiye'nin bugnk duruma nasl getirildii aratrlrken, yarm
yzyla bu adan da baklmaldr.
Bir toplumun desteini salayarak, Amerikan ideolojisinin yerletirilmesinde trl
anlama biimleri vardr. "Dostluk ve Yardm
Antlamalar" "Ekonomik birlii Antlamalar" vb. "Kalknma in ttifak" ad altndaki
ekonomik szmalar, etkili yntemlerdendir.
lerici ve gelimi lkeler dzeyine ulama abasnda bulunan, gelime yolundaki
lkeler, kalknma programlarnn hazrlanmas iin danman ararlar... Plan ve programlarn
finansman iin, paraya gereksinirler. Gelen danmanlarn nerdikleri planlarn
gereklemesi, ii, gl-dev firmalarn almasna baldr. Bunlarn tm de Dnya Bankas,
Uluslararas Para Fonu (MF). Konsorsiyumlar vb. kurumlaryla emperyalizmin
denetimindedir.
Bu kurumlar ve uygulamalar, ekonomik szmay ve yaylmay kolaylatran, yabanc
bankalara ve dier kurumlara kapy amak iin, az gelimi bir lke zerinde, siyasi baskda
bulunma olanan elde etmekte kullanlan deerli aralardr.
Eer ekonomik szma, siyasal basklarla salanamaz ise, deiik koullar altnda,
yetkililerin rvetle satn alnmas ya da bankalar ve devlet kurumlar tarafndan bor
verilmesi daha uygundur. Daha gelimi lkeler iin ise, ittifaklar ve kar gruplar meydana
getirilmektedir.
Grlyor ki, emperyalizm yerlemek istedii lkeye girebilmek iin, siyasal baskdan,
rvetle adam satn almaya kadar her yolu denemektedir.

LETM AI VE KA MUOYU YAR ATMA

ABD, az gelimi lkelerde, her trl yntemle, kendi ideolojisi dorultusunda

kamuoyu yaratmaktadr. Bunlardan biri, anlamalara zel hkmler konularak uygulanan
yntemdir. Az gelimi lkeler, bu anlamalar gerei olarak, Amerikan ideolojisini yayma
zorunda kalrlar.
Yeni smrgeciliin bir baka uygulamas, "Kalknma in ttifak" adl programla Latin
Amerika'da grlr.
Gney Amerika iin uygulanan "Kalknma in ttifak" daha sonralar, "lerleme iin
Birleme Program"na dnr. Kalknma iin ttifak'n vg dolu bir analizinde, William
D.Rogers, Arjantin ve ili'deki seim kampanyalarna. ABD'nin nasl kartn anlatmaktadr.
Bu ebeke, "yava yava kurulmu ve sonradan emperyalizmin sadk bendeleri olacak
subay, mhendis ve teknisyenlerin ABD'de yetitirilmesi yoluyla" pekitirilmitir. Ayrca ABD,
Latin Amerika'da, kamuoyunu koullandrmak iin, basn, televizyon ve sinema stnde de
ok salam bir denetim sistemi kurmutur.
Kamuoyunu yaratmada, toplumlar belli bir ynde etkilemede, ada basn ve
yaynn en etkin silahlardan biri olduu yadsna bilir mi? Bu etkin silah elbet, emperyalizmin
emrinde ve hizmetinde kullanlmaktadr.
ABD, sinemas, televizyonu ve Dnya'y a gibi sarm ajanlaryla, her gn daha da
ileri her saat Dnya'ya, Dnya olaylarn, bir lde her lkenin kendi i olaylarn, ABD gz
ile gstermekte ve emperyalizmin deer yarglarna gre deerlendirerek sunmaktadr.
ABD, ayrca bir kltr imparatorluu da kurmutur. Kitlelerin etkilenmesi ve eitiminde
kitabn, gazete ve dergilerin rol bilinir. Ekonomik ve askeri ynden dnyann yarsn saran
bu imparatorluk, asl etkinliini kitaplarla, dnyaya, bilimsel ve sosyal gerekleri bozarak
yayd kitaplarla da srdrmektedir. Bu alan da ClA kadar etken bir rgt de United States
nformation Agency (USIA)'dr. Bu rgtn, sadece 1964 ylnda bu tr kitaplara yksek
cretler deyerek, profesrne kadar sahte yazar bulduu, Josan Epstern'in yazd gibi,
"uydurma ve keyfi deerler sistemi" kurarak, niversite retim yeleri, bilginler ve yaz ileri
mdrlerini kulland bilinmektedir." 23[23]
Bylece basn, radyo - televizyonu, sinemas ve dnyann her yerine dalm
iadam, profesr ve rencisi, sivil ve askeri danmanlaryla emperyalizm, Amerikan
ideolojisini, gnn her saatinde Dnyann her yerinde ilemekte, yaygnlatrmaktadr.
Bunlar ve benzeri yntemlerle, az gelimi lkeler, olaylar ABD gz ile grecek
dzeye getirilmekte, Amerikana bir kamuoyu yaratlmaktadr.
Emperyalizm grlyor ki, ne edip etmekte, kendi grlerine yanda bulmann
yollarn amaktadr. "Hkmetlerin, toplumsal basklar karlayacak yeterli bir ekonomik
gelime salayamamalar, yksek nfus art ve ehirlere olan devaml gn yaratt
ehirsel blgelerin, giderek daha ok g merkezi haline gelmeleri ve bu blgelerde yaayan
kitlelerin demagojik tahriklere yatkn olmalar"24[24] sonucu toplumsal gerginlikler, toprak ve
servet dalmndaki eitsizliklerin ortaya kard istikrarszlklar, ciddi gvenlik sorunlar
dourduunda; sorunlara ABD ideolojisini benimsemi kadrolar ve nderler yoluyla zmler
aranmaktadr.
"Bu kadrolar nasl yetitirilir, Amerikan ideolojisi nasl alanr?" sorularnn yant
aranrken; karmza parann ve propagandann engin ve etkin gc kar.
Bugne alan yollarda, emperyalizmin gizli ve ak propagandalaryla yrdmz
bilir ve ABD'nin bize Thornburg Raporu'nda belirtilen "kendi ideallerini ve ananelerini
alama" amacn gz nne alrsak, yanllarmz saptayabilir ve dn yollarn
aabiliriz.25[25]
Gnmz Trkiye'sinin moda tartmas Lozan' yadsyp, Sevr'i alklama, Atatrk'n
kurduu, Mdafaay Hukuk temeline dayal Ulusal Kurtulu Sava utkusu zerine oturtulan
Cumhuriyet'i ykp, kinci Cumhuriyet kurma abalar, ancak emperyalizmin ideolojisine
hizmet etmektir. nk, hibir ideoloji, Cumhuriyet'in temelindeki Mdafaay Hukuk
felsefesinin yerini tutamaz. Bir ulusun, emperyalizmi topraklarndan kovmas gibi tarihsel bir
eylem zerine kurulu Cumhuriyet'i, demokrasiye gei adna ykmak (sanki Kemalist eylem
demokrasiye karym gibi) Mustafa Kemal'in deyimiyle, "gaflet ve dalalef'ten de te
"hyanettir." Bu gibi savlarn ardnda, ulusal kurtulu hareketlerini kendi ideolojisi iin tehlikeli
bulan emperyalizmin, gizli yntemleri bulunduunu bilmeliyiz. Ve kim olursa olsun hangi
makamda bulunursa bulunsun, bunlarn hainliklerine engel olmalyz. Kald ki, ne Mustafa
Kemal ve ne de Cumhuriyet'i kuran kadro, demokrasiye kardr. Ama, halkn istencine
dayal bir ynetim kurmaktr. Atatrk devrimlerinin amac budur. Elbet, bunun iin de
toplumun bamsz dnebilecek bir yapya kavumas gerekirdi. 1920'lere dein halk olma
bilincine erimemi bir mmet toplumunun (Tanr'nn sonra Padiah'n kulu olan toplumun)
demokrasiye geiindeki engelleri, eilim ve ada deer yarglaryla amak gerekiyordu.
Laiklik ile bu yolu aan en nemli ilkedir. Byle bir yolu amak giriimi bile, o kadronun
amacndaki doruluu belgeler. Laik dnce ile halkn zgr istence kavuabilme yolu
almtr. Bunun kolay bir yol olduu sylenemez. Bugn bile bu doruyu gremeyenler
vardr. 1920'ler Trkiye'sini, 1990'larn deer yarglaryla lmek, sorgulamak bir zamanlar
moda olan, "M.Kemal isteseydi sosyalizmi kurard ama o faizmi yeledi" sylemi kadar
yanltr. Unutulmasn ki, Mustafa Kemal, o gnlerin koullar iinde yaplabileceklerin en
iyisini yapmtr. Bu gnn; "1920'lerde yanl yapld" sylemi, Ulusal Kurtulu kavgasn ve
o kavgann kadrosunu yadsmak iindir.
Bunun emperyalizme hizmet olduunu gzard edemeyiz. nk ABD'nin, kendi
kurtuluundan bu yana kar olduu en nemli konu ulusal kurtulu hareketleri'dir. Ve, ABD
idealizmi'nin amac da, bu yolu aacak ya da vecek eylem ve dncelere kar dnce
retmektir.

23
Claude Julien agy S. 300 - 310.
24
H.Magdoff. agy. s. 156.
25
Thornburg Raporu yaptn Ekler blmndedir.
 Bu gnlerde, 1920'leri ve devrimleri yerenlerin ilikileri aratrldnda, retilen eletiri
ve nerilerin ardndaki etkenler bulunabilir.
Biz Cumhuriyetiler'e den grev, Ulusal Kurtulu Utkusu zerine kurulu
Cumhuriyet'i ylmadan savunmaktr.
ABD az gelimi lkeler iin, zel programlar da hazrlar. Higher Education Dergisi'nin
Nisan 1960 saysnda, "Eitimin uluslararas hedeflerin ele geirilmesinde ana amalardan
biri olduuna" iaret edilmektedir. Attila lhan'n "Bat'nn Deli Gmlei" adl yaptnda
aklad "Bissel Raporunda" da: Yabanc lkelerin yurttalarna ideallerimiz anlatlarak
eitilerek ve devaml bir i nerilerek casuslua atlmalar iin zendirilmelidirler" denildii
grlr. Bissel Raporunda, "Balca grevimiz mttefik bulmak, - hem kii, hem rgt -
onlarla iliki kurmak, ayn ilkeler iin almalarna salamaktr" deniliyor. Bu yolla, ilgili
lkede gerektiinde operasyonlar yaplacana iaret edildikten sonra:
"Bunun bir rnei, ilerde lkesinde etkili bir siyasi lider olaca tahmin edilen
politikaclar bulup Amerika'y tanmalar iin uygulanan programlardr. (Bilmem bu
programlar iinde zayflama krleri ya da salk kontrolleri var mdr/notumuz) Ancak byle
masum programlar bile ABD hkmeti tarafndan deil de resmi olmayan kurulularca
yrtld vakit daha baarl olabilmektedir." 26[26]
ABD- ayrca az gelimi lke aydnlar iin de, zel programlar hazrlar. Bunlarla da
aydnlara kendi ideolojisini benimsetme ve o aydnlarn lkelerindeki kltr almalarn
ynlendirmeye almaktadr.
Kennedy'nin ilgin buluuyla, az gelimi lkeler iin yetitirilmi zel eitim
misyonerleri yolland. Bar Gnllleri adyla gelen bu grevliler, Amerikan ideolojisini halka
alama program uygulamak amacndaydlar. Bir yandan da o lkelerin sosyal eilimlerini
saptayacaklar, ilerdeki programlarda uygulanacak almalarn alt yapsn oluturacaklard.
Bunlar ada misyonerlerdi.

TOPLUM YAPISINI RENMEK

Bar gnlllerinden istenen, Amerikan ideolojisinin propagandasn yaparak;

Saturday Review Dergisindeki, "Bar gnllleri bu ii baarabilecekler mi?" balkl yazda
belirtildii gibi, "Bir Mslmann Mekke'ye ynelmesi gibi, bir insann Washington'a
bakmasn salayacak ideali bulmaktr." 27[27]
zetle, Bar Gnllleri, emperyalizmin ideolojisini, gnderildikleri lkelerin insanlar
ile yakn ilikiler kurarak, aile yapsnn iine girerek yaymakla grevlendirilmilerdir. Bu
amac gerekletirmek iin, Bar Gnllleri, zel eitimle yetitirilmiler arasndan
seilmilerdir. yle ki, Trkiye'ye gelecek olanlara Trk gibi dnme ve davranma,
Hindistana gideceklere Hintli gibi Arjantin'e gideceklere Arjantin'li gibi davranma yetisi
kazandrlmaya allmtr. rnein, kye giden bir grevli, yer sofrasnda yemek
yiyebiliyor, kyllerle ky meydannda sohbet ediyor, tarlada alyordu. Bylece gnlk
yaam paylaarak, kurulan sosyal iliki iinde, yrenin sosyal yapsn, insanlarn tepkilerini
saptadlar. Ve gerei gremeyen insanmzda da, "yahu bu insanlar bizimle kaynayorlar,
bunlar bizden biri gibi, Amerika bize yakn olabilir" imgesi yaratlmak istendi.
ABD, bylece eitim ve kltr emperyalizmi'ni iimize girerek yrtmtr.
Bar Gnllleri politikasnn neden ve niini John F.Kennedynin Michigan
niversitesi'nde yapt u konumasnda aklanmtr:
Azgelimi ilkelere iktisad, asker ve kltrel yardmlar yapyoruz. Btemizden
byk paralar harcyoruz. Buna ramen, dost ve mttefik lkelerdeki halklar,
Amerikallar sevmiyor. Bunda, phesiz, milletimizi oralarda temsil eden, sivil - asker

26
Attila lhan,Bat'nn Deli Gmlei s. 82.
27
Prof. Trkkaya Atav, Amerika, NATO ve Trkiye,s. 236
 grevlilerin davranlarnn byk etkisi olmaktadr. ok kez, bu grevliler, bu lkeler
ve insanlar hakknda, nceden hazrlanmadklar, doru ve salam bilgi sahibi
bulunmadklar iin, yerli halkla aralarnda abucak atmalar oluyor. nsanlarn dilleri,
dinleri, gelenekleri, kltrleri bizlerinkinden farkldr. Onlara saygl olmak, bu
farkllklar renmek, aslnda Amerika'nn faydasnadr. Dnnz, SSCB, hem
bizim kadar para harcamyor, yardm yapmyor, hem de iliki kurduu lkeler genleri
arasnda bizden fazla sempati topluyor. Bu engeli yenmek, yardm ettiimiz halklarda
Amerikan halkna sevgi toplamak iin, yeni bir yaklama ihtiyacmz vardr.
Kuracamz yeni bir rgt ile bu grevi, kolej ve niversiteli genlerimize vermek
istiyoruz. Bu, ayn zamanda, sizlere yeni bir i kapsnn almas demektir.28[28]
Bakan, "yardm edilen halklarda Amerikan halkna sevgi toplamak iin... o insanlara
dilleri, dinleri, gelenek ve kltrlerindeki farkllklar bilinerek" yaklalmasn neriyor. Bylece,
Amerika'ya kar duyulan olumsuz tepkinin giderilmesi amac tand anlalyor.
Ancak bar gnllleri, bir ajan gibi altklarnn saptanmas sonunda, aa kan
gizli grevleri nedeniyle lkelerine geri dnmlerdir. Ama bar gnllleri, altklar srece
verdikleri raporlarla, asl grevlerini aksatmadan yapabildiler. Toplumun her kesimiyle ilgili
bilgi ve belge toplayabildiler.
Ve ABD bu bilgileri, baka bilgi ve belgelerle, ilgili lke uzmanlarnn yardmyla
deerlendirmi her lke iin gelitirdii formlleri uygulamaya koymutur.
Emperyalizm, iine girdii toplumu her ynden denetimi altna almak istediinden,
deiik rgtlerle o toplumu etkilemeye ve bunun iin de, toplumun eilimlerini saptamaya
nem verir. rnein, nl Ford Vakf'nn, Trk bilim adamlarna deiik konularda anket
yaptrd bilinmektedir. Bu anketlerde sorulan sorular, o toplum yapsn tanmaya ve
emperyalizmin ngrd programlarn uygulanmas iin, veriler elde etmeye yarayacak
yantlar salamak iin hazrlanmtr. yle ki, sorulara yant verilmemesi bile, toplumun o
kesimine konulacak tan iin nemlidir.
Hacettepe niversitesi Nfus Etdleri Enstits'nde, kentlerde ve krsal kesimde
yaplacak nfus planlamas iin hazrlanan anket sorular, bu savmza rnek olacak
niteliktedir. Sorular, kentler iin ayr, krsal kesim iin ayr ierikte hazrland gibi, kadn ve
erkekler iin de ayr ayr ieriktedir. Ve o sorularla, Trk insannn sosyal anatomisi
karlmak istenmitir. Kasaba ve kylerin sosyal yaplar kadar, kentlerin ve kylerin erkek ve
kadnlarnn sosyal ve ruhsal yaplarnn da zmlenmesine yarayacak sorular sorulmutur.
Bu sorulardan bir ksm bizim sosyal ahlak ve inan yapmz gerei yantlanamayacak
niteliktedir. zellikle kadnlara, ky kadnlarna sorulanlar, rnein cinsel iliki srasndaki
korunma yntemleri arasnda, "Erkein dar aktmas, geri ekme, Dar aktmay hi
duydunuz mu?.. Dar aktma hakknda daha ok ey renmek ister misiniz?" (Kadn in
Soru: 173, Erkek in Soru: 181) gibi sorulara, kadnlarmzn yzde doksanndan yant
alnamayaca bilinmektedir. Ama bu sorularn yantlarnn alnamamas bile, o evrenin
sosyal ve o insanlar'n ruhsal yapsnn saptanmas iin nemlidir.
ABD bunlar niin yapyor? Bizim iin mi? Bu soruya "evet" yant vermek, ABD'nin
"karlarndan gayr bir ey dnmediine" ilikin kendi deer yarglarn yadsmak demektir.
ABD bylece, toplumun en kk birimi olan ailenin sosyal yapsn ve bireylerin
ruhsal niteliklerini saptayarak, toplum desteini, bu en kk birimden balayarak ele
geirmeyi hedeflemitir. Kendi etki alanndaki uluslar, bylece belli bir altyap iinde
tutabilmenin yollarndan biri ve en nemlisidir bu yntem.
ABD YARDIMI ve AHTAPOTUN KOLLARI
Yukardaki rnekler, ABD yardmnn uygulama yntemlerini sergilemektedir. ABD
Savunma Bakan Robert Mc. Namara'nn, 1967 ylnda, Amerikan Kongresi'nde yapt
konumann bir baka blm, az gelimi lkeler askeri personelinin yetitirilmesindeki
ama ve program, ayrntlaryla sergiledii iin ok ilgintir.
28
kr Ko , Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama.
 Mc Namara bu konumasnda; az gelimi lkelerin yetenekli bularak, ABD'ye
eitilmeleri iin seip gnderdikleri subaylarla ilgili grlerini yle aklar: "Birleik
Devletlerdeki ve yabanc lkelerdeki askeri okullarmzda, eitim merkezlerimizde eittiimiz
subaylar, Amerikallarn ne yapmak istediklerini ve nasl dndklerini gayet iyi bilen
kimseler olup, liderlik mevkiinde bulunmalarnn ne kadar nemli olduunu belirtmeye ayrca
gerek duymuyoruz." Bakan ayn espri ile srdrd konumasnda, "ayrca byle
kimselerden dost edinmenin deeri llemeyecek kadar fazladr," 29[29] der.
Bu szler, az gelimi lkeler ordularnda, Amerikan ideolojisine gre yetimi
personelin, ayrca ABD yetkilileriyle, dostluk ilikileri iinde olduklarn da belirtmektedir.
Bylece bu askerlerin ekonomik, sosyal ve siyasal eilimleri, gl ve zayf ynleri, belli
olaylar karsndaki tepkileri renilir. Ve nerede, nasl kullanlacaklar saptanr. Bu askerler
hazr kuvvet'tir artk. ABD'nin dostudurlar. Bu dostluun bir dier ad da, ya da az gelimi
lke iin gerek ad, satlmlk ve ibirlikiliktir.
Demek ki, ABD yardmnn gerek amac, az gelimi lke sorunlarnn zmne
yardm deildir. O lkeyi, ekonomik ynden olduu kadar, kendilerinin o lkeye yolladklar
elemanlarla, lke subaylarndan ve sivil brokratlarndan eitim iin seilerek ABD'ye
yollanan ve Amerikan ideolojisine gre yetimi asker ve sivil nderlerle denetim altnda
tutmaktr.
Amerika bu forml sadece Gney Amerika'da m uyguluyor? Elbette hayr! Dnyann
neresinde Amerikan kar varsa, orada ayn oyunlar oynanmakta, kadrolar ClA'nn
yetitirdii brokratlarla doldurulmaktadr. Ve Amerika, kar olmayan yerde yoktur.
Amerika'nn bu uygulamay Trkiye'de de yrtt artk biliniyor. 12 Mart ve 12
Eyll'e varan gelimelerde lkc komando adyla olay karanlarn nereden ve kimden g
aldklar, ne kadar gizlense de anlalabilmektedir. Mc Namara'nn, yardmn amalarn
sralarken belirttii ve kendilerinin yetitirdiini syledii "yerli yar-askeri gler", Trkiye iin
lkc - komandolar olmaldr. ABD yardm adyla bir yandan toplum desteini salarken, bir
yandan da "yar - askeri glerin" eitimini yaptrmaktadr. Bylece, genlik ve halk
blnm, ayr kamplar yaratlmtr.
te ABD yardmnn sonular!..
Bugn tm plaklyla ortaya kan gerek udur: ABD, yardm ettii her lkeye, bu
arada elbet Trkiye'ye, kendi kar iin kendi ideolojisinin yaylmas amacyla gelmektedir.
Evet, yardm szcnn ardndaki gerek, ABD'nin yardm adyla yabanc lkelere szmas,
bu lkelerin Silahl Kuvvetlerinden balayarak, halkn gnlk yaam ve ekonomisine kadar,
tm yaamn denetim altnda tutmas, dnyada Amerikan ideolojisini egemen klma, ok
uluslu irketler eliyle az gelimi lkeleri smrme hrsnn sonucudur.
Kendi ideolojisine kar, yani emperyalizme ve smrye kar olabilecek her trl
dn ve eylemi ezmeyi Tanrsal bir grev sayan bu korkun dev, yeni emperyalizmin temel
ilkelerini 22 Mays 1947 tarihli Yunanistan ve Trkiye'ye Yardm Kanunu ile bize kabul
ettirmitir.
Bu Yasann 3. maddesi incelendiinde, her paragrafnn "yardm" ad altnda, lkemizi
ve halkmz ahtapot'un kollar gibi sard anlalr. 30[30]
Bylece ABD, her lkede, kredi vererek, irketleri eliyle zel giriimleri destekleyerek;
askeri yardm ad altnda, az gelimi lkelerin asker - sivil nderlerini kendi ideolojisine gre
yetitirerek, ekonomik yardm yoluyla ekonomik yaama ve her trl yollardan ii
kurulularna szarak tam bir egemenlik kurmutur. Her noktada bulunan ABD, ideolojisini,
girdii topluma kabul ettirmeyi amalamakta, halklarn uyanmasn bunun iin
istememektedir. ABD bu nedenle, her ileri ve halk eyleme, giriime, uluslararas
komnizmin eylemi gz ile bakar, baktrr ve dahas bunlar ayaklanma sayar. Az gelimi

29
Harry Magdoff, agy. s. 155.
30
Ekler Blm, Ek.l'e baknz
lke askerini, polisini ve teki gvenlik grevlilerini, sivil brokratn, bu ideoloji dorultusunda
politik bilin vermek iin eitir.
Bylece toplum kendi znden koparlmaktadr.
Yardmla gelen ABD, toplumu kendi deer yarglarna yabanclatrp toplumsal birlii
paralamakta ve smr dzenini srdrmektedir.
 BLM IV
ABD NEDEN TRKYE'DE

"nsan-doa, insan-insan elikileri bir toplumun sahip olduu teknoloji ve

ideoloji dorultusunda zme doru gider. Bu anlamyla ideoloji, teknolojinin
nasl kullanldn belirleyen e olmaktadr."
"Bir toplum kendi iindeki teknolojik gelimeler yolu ile deitii zaman,
ideolojisi de bu teknolojik gelimelere paralel olarak oluur. Bu durumda
ideoloji toplumsal deimenin bir sonucu olarak ele alnabilir. Toplum Dardan
teknoloji ithal ediyorsa, genellikle bu teknolojiye uygun ideoloji de ithal eder.
Kimi durumlarda ise, bir ideolojinin benimsenmesi gdml toplumsal
deimenin balatcs olur."
Prof. Dr. Emre KONGAR
Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, s.23
 ABD NED EN TR K YE'D E?

"ABD neden Trkiye'dedir?" sorusunun yant, "ABD, Dnya'nn teki lkelerinde

hangi nedenle bulunuyorsa, bizde de o nedenle bulunuyor" olmaldr. Ancak, Ortadou'nun
emperyalizm iin nemi gz nne alndnda, Trkiye'deki varl ayr bir deerlendirmeyi
gerektirecek nemdedir. ABD gemite, Dnyay Sovyet etkisinden kurtarmak ve korumak
iin lkelerle ilgilendiine inandrmak istemitir. Kendisinin "Hr Dnya" olarak niteledii
uluslarn, demokratik ve bamsz-zgr olmalarn amalad savndadr. Bu tr sylemler
elbet genel politika sylemleridir. Gerekte, ABD'nin gznde Dnya ok kktr. Bu
nedenle de Dnya ile ilgilenmelidir. dealizmini Dnya'ya yaymaldr. nk ABD'nin kaderi,
onu Dnya liderliine karmtr. Eski Genelkurmay Bakanlarndan General Tailor, "Birleik
Amerika hr dnya lideri olmak kaderinden vazgeemez" derken, ABD'nin gcnden emin ve
teki lkelere ne denli yukardan bakn yanstmtr. Bakan Eisenhower de, "Hr dnyay
savunma azmimizden birey kaybetmediimizi ve etmeyeceimizi belirtmeliyiz" diyerek,
Dnya'ya dzen verme mitinin kendilerine ait olduunu vurgulamtr.1[1]
ABD, kendilerine Dnya'y dzene sokma mitosunun Tanr tarafndan verildiine
inanr. u szler bunun somut kantdr. Eisenhower'n rakibi Bakan aday Stevenson,
"Tanr, bize zgr dnyann liderliinden hi de aa olmayan bir grev yklemitir," der.2[2]
Bakan Kennedy, lmnden nce, Mezamir'deki szleri, Dallas'taki konumasna
aktaryor. "Tanr ehri korumazsa, bekinin beklemesi botur." Robert Kennedy de,
"Gezegenimizin manevi ynetiminde hakkmz vardr." szleriyle, Tanr'nn kendilerine tinsel
bir grev verdiini anlatyor.
Mc Kinley, Filipinler'i fethe giderken, "... onlar kalkndrmak, uygarlatrmak ve
Hristiyanlatrmak" amacnda olduklarn sylyordu... 3[3] Gerekte bu szler, 'evrensel
soygun'un rtleridir. ABD bu soygunu Tanr adna yapyor(!) demek ki!..
Bu szlerin bir baka anlam da udur: ABD, Dnya'nn jandarmaln stlenmitir,
istediini yapabilir. zni de Tanr'dan almtr!
Ve bakn, ABD Trkiye'ye hangi amala gelmi. Bunu nl bir uzmann, Max Weston
Thornburg'un "Trkiye'ye Yardm, Niin?" adl raporundan okuyalm. Thornburg, raporunun
sonunda diyor ki:
"Eer Cumhurbakan smet nn'nn 12 Temmuz Beyannamesi, tek parti
diktatrlnn sonu anlamna geliyorsa ve eer bakanlarn son zamanlarda zel giriimi
destekleyecekleri sylemleri yerine getirilecekse ve eer Trkiye bizden yardm bu vaat ve
aklamalarn altnda isterse, o zaman yalnz sermayemizi deil, fakat ayn zamanda
hizmetlerimizi, geleneklerimizi ve ideallerimizi plase edecek ve elden gitmesine izin
verilemeyecek bir yatrm frsat doacaktr."4[4 ]
ABD, istememiz halinde bize yardm edecek. Bunun anlam udur: Gvenliimizin
korunmasn istediimiz ABD, onurumuzu ayaklar altna alrsak yardm edebilecek!.. ABD
bylece, Mustafa Kemal'in bu ulusa verdii onuru ykmak istiyor. Ve bununla da bitmiyor, asl
sonraki amalar nemli... Neden mi? Bu durumda, yalnz sermayeleriyle deil, idealleri ve
gelenekleriyle gelecekler... Asl nemlisi, sralanan koullarla geldiklerinde de, bir daha elden
karmak istemeyecekleri bir frsat yakalam olduklarnn aka belirtilmesi. Bizi kendi
geleneklerini ve ideallerini alayarak z kimliimizden soyutlamak ve kendimize
yabanclatrmak istiyorlar... te ABD tuzann en by burada.
ABD'nin neden, oyun stn oyun sergileyerek bizi tam bir uydu yapmak istedii
1
M.Fahri, agy. s. 26
2
Clade Julien, agy s. 43
3
Claude Julien s. 42-43.
4
Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni, s. 558 ve zel arivimden yaptn Ekler Blmnde, Ek
3'e baknz.
anlalmyor mu? "Bir daha elden gitmesine izin verilmeyecek bir yatrm" olduumuz iin...
Ac, acnn da tesinde bir gerek... Ulusa, bu gerein ayrdna vardmz gn,
tuzaklardan kurtulmann yollarn bulabiliriz.
ABD emperyalizmi Birinci Dnya Sava'ndan nce, daha ok arka bahesi ile (Latin
Amerika) ve Okyanusya'daki adalarla ilgiliydi. Ve bu ilgisini bir byk aabey misyonu iinde
dayanma ve gvenlik anlamalaryla koruma esprisine dayandryordu. Bu politikann
korunan lkelere nelere mal olduunu u belgeden izleyelim. Guetamala eski bakanlarndan
Juan Jose Arevvalo, Washington'un bu dayanma ve gvenlik anlamasn "Bu anlama
Latin Amerika'daki yirmi devlet iin bir gvenlik aldr," diye niteleyip tanmladktan sonra J.J.
Arevvalo konumasn yle srdrr:
"Birleik Amerika, bizim Cumhuriyete birka defa ar yaralar at. Topraklarmz
ehirlerimizi bombalad. Hem de harp falan ilan etmeden. lkemize askeri karmalar yapt,
bakanmz ve insanlarmz ldrd. Ama btn bunlarn ne nemi var efendim, USA bizim
aabeyimiz, son otuz yl iinde lkelerimizin btn servet kaynaklarn skp gtrd. USA,
bizim kardeimiz! Bizim devletimiz, onlarn iftliidir. Btn imtiyazlar hep kendisinde toplar.
Bizlere gelince, onun kk kardeleri: Yirmi tane plak ve gen kk karde: Evet bizler,
aabeyimize gereken saygy gstermekle ykml ve grevli olarak, topraklarmzn
rnlerini ve lkelerimizin servetlerini, ona, saygdeer aabeyimize vermekle devliyiz."5[5]
Onurlu bir haykrtr bu.
Oysa biz, bu haykrtan otuzbe yl sonra, Ulusal Kurtulu Sava vermi bir ulus
bilincini unutarak, gvenliimizin ve bamszlmzn korunmas iin, Truman Doktrini
kapsamna girmek iin rpmyorduk. Bir Kongre Yasas'n, ABD Cumhurbakan'nn
istemiyle bizim yasalarmzda deiiklik yapmay, Yunanistan ve Trkiye'ye Yardmla ilgili
Kongre Yasas'nn ilgili maddesi ile kabul ettik. Bunu 1947 Anlamas'n incelerken
greceiz.
ABD'nin arka bahesi ile ilgilenmesi, balangta Latin Amerika'y Avrupa
Emperyalizmi'nden korumak grnts altnda balamt. Avrupa, Amerika'nn ilerine
karmayacakt. Amerika'da, Avrupa'nn ilerine burnunu sokmayacakt. ABD, daha sonra
Monroe Doktrini'ni, "Ulusun byd, g ve kaynaklan ktada egemen bir konuma getii
iin, bunun O'na, herhangi bir devlete ya da btn devletlere kar aa yukar sarslmaz bir
g kazandrdn belirterek "1895'deki Dileri Sekreteri Richard Olney'in dili ile
geniletiyordu.6[6] Bylece ABD, Latin Amerika'y smrgeletirmeye balad. Artk Bat yarm
kresinde her sorun ABD'den sorulacakt!
Ve ABD, Birinci Dnya Sava'ndan sonra, arka bahesindeki smr, dzeninin
arklarm evirmeye yetmediinden, Dnya'ya almaya balar. Artk Dnyay dzenlemeye
karar vermitir. ABD, kendi idealizminden ve liderliinden ylesine emindir ki, nce nl
Wilson Doktrini ile Dnyaya uygun grd dzenin ana izgilerini aklar.

AMER KAN DEALZM V E YEN EMPERYALZ M:

Birinci Dnya Sava'ndan sonra arka baheden Dnyaya alma ve etkin olma yolu
aranmaya baland. teden beri Dnyaya yaylma ve genileme yolunda frsat kollamakta
olan ABD, Wilsonun nl 14 maddelik bar ilkesi(!) ve "Manda" siyasas ile yaylma,
genileme ve kendi idealizmini-Amerikan idealizmini - Dnyann her yerinde egemen klma
istei ile yola kt.
Bu politika yeni dzenlemelerle, kinci Dnya Sava sonras uygulanmaya baland.
Ve Dnyann byk bir kesimi son krk yl, ABD'nin smr anda ve tuzanda geirdi.
Yeni emperyalizm, bu dnemde dostluk ve yardmlama antlamalar ile geldi.
Emperyalizmin asl amac deimemiti. Deien, yntemi idi. Ne yazk ki, az gelimilik,

5
M.Fahri, agy.s. 58.
6
Prof. Trkkaya Atav, Amerikan Emperyalizminin Douu, s.9.
bunun nasl bir tuzak olduunun anlalmasn nledi. yle ki, nn gibi, Ulusal Kurtulu
Sava'nn komutan ve Lozan'n baarl diplomat bile, Lord Curzon'un her zaman yineledii
uyarlarna karn, "ABD'nin sorumluluuna inanyordum, yanlmm demektir."*[*] diyecek
kadar gerekleri gremedi. Sovyetlerin dalmas ile girilen yeni dnemde, ABD, Krfez
Olay'n bir rnek bask olarak sergiledi. Irak olaylar ile Dnya'ya yeni dzenin nasl
salanaca rneini gstermek istedi. zetle, ABD kendi idealizmini Dnya'ya dayatt. Yeni
Dnya Dzeni, artk karsnda hibir g kalmad iin, ABD karnn her yerde, ABD'nin
gc ile korunmas demekti. Dahas, uygulamaya bakarak denilebilir ki, J3M'de peine
takarak, Somali'de olduu gibi insancl yardm grnts altnda eylemli igal ya da Irak
rneindeki gibi, tepeden inme ve ezme yntemi uygulanyor. te Yeni Dnya Dzeni'nin
zeti budur!.. Ama, ABD'nin - daha dorusu ok uluslu irketlerin karn korumaktr. Baka
bir ey deil!..
Ancak, emperyalizm, ne denli acmasz olduunu her gn medyann o engin gc ile
gizlemektedir. ABD'nin yeni Bakan Clinton da, 20 Ocak 1993 gn yemin ederken,
"ABD'nin karlarna ters dtnde mdahaleden kanmayz" diyerek, ABD idealizminin
ne olduunu bir kez daha vurgulamtr.
ABD'nin, balangcndan bu yana hi deimeyen emperyalist emellerini kendi
belgelerinden saptayalm.
Bakan Eisenhower, 1953 ylma ilikin yllk raporunda unlar syler:
"D politikamzn ak ve sarih amac, yabanc lkelerde yatrmlar iin uygun bir
ortam yaratlmasn salamaktr."7[7]
nk nemli olan ABD zel sermayesinin, teki lke ekonomilerine egemen
olmasdr. ABD'nin bu politikasnda AID (Uluslararas Kalknma Tekilat) en etken
durumdadr. Bakan Kennedy bu konuda, ABD yardmnn uzun erimli etkilerini yle anlatr:
"thalat yaplar" D yardmn etkisi altnda bulunan lkelere rnek olarak Taiwan',
Kolombiya'y, srail'i, ran' ve Pakistan' gstermi ve yle demitir: "Bu lkeler bir zamanlar
sadece Avrupa lkelerinin pazarlar idiler. Amerikan mallarna, hnerine ve Amerikan tarz
almaya almann, yeni doan lkelerin zevklerine ve arzularna verdii yn zerine ya da
yardmmz kesildiinde, mallarmza olan talep ve ihtiyacn devam edecei ve ticar ilikilerin
yardmn son bulmasndan sonra da uzun sre devam edeceine ok az dikkat edilmitir."8[8]
Kapitalist sistemin ABD'deki gelimesi, ABD'yi tm emperyalist sistemin liderliine
ykseltti. Bu sonu. Amerikan ideolojisinin tm Dnya'ya egemen klnmas iin, teden beri
var olan emperyalist sistemin yaygnlamasna yol at ve Dnya, son krk yl bu uygulamaya
tank oldu. Harry Magdoff, Emperyalizm a adl yaptnda, ABD'nin Dnya liderliini nasl
rgtlediini yle anlatr:
"Sava sonras emperyalist sistemin rgtlendirilmesi, sava sonuna doru kurulmu
bulunan uluslararas kurumlar aracl ile saland: Birlemi Milletler, Dnya Bankas ve
Uluslararas Para Fonu ki, her birinde, eitli nedenlerden tr, ABD lider durumundayd. Bu
sistem, UNRRA'nn faaliyetleri, Marshall Plan ve Washington'un kontrol ve finans ettii baz
ekonomik ve askeri yardm programlar ile glendirildi." H.Magdoff bu rgtleniin amacn,
Dean Rusk'n szleriyle yle aklar.
"Birleik Devletlerin, Ulusal karlar, uluslararas karlara feda ettii iin deil, fakat
ulusal karlarn dier uluslara zorla kabul ettirmeye' almakla eletirildiine dikkat eken
Dileri Bakan Rusk, bu eletiriye cevap verirken, dolayl olarak ABD liderliinden beklenen
eylere de deinmitir. Bu eletiri Dileri Bakan tarafndan reddedilmemektedir. Tersine,
bu durumdan tr kendisi kvan duymaktadr: "Kanmzca bu eletiri bizim ve uluslararas

*
(*) Johnson'un mektubu zerine TIME dergisine verdii deme, 14.06.1964 tarihli Milliyet
gazetesi.
7
Harry Magdoff, agy. s. 162.
8
Hany Magdoff, agy. s. 173.
hukukun gl olduunun bir kantdr." diyen Rusk, ABD D politikasnn muhteris emellerini
yle zetlemektedir:
"Ancak, sadece Kuzey Amerika ile Bat yarm kresi ile, ya da Kuzey Atlantik
topluluu ile srlandrlm savunma taktiklerinin artk gven ve refah salamayacan
biliyoruz."9[9] Dean Rusk'n u szleri ABD'nin snrszlna inand gcne gvenerek
ihtirasnn nerelere uzanmak istediinin gstergesidir:
"Dnya ok klmtr. Toprak ile, su ile, atmosfer ile, bunlar kaplayan uzay ile,
yani dnyann tm ile ilgilenmeliyiz."10[10] Ve Trkiye, ABD'nin gzndeki bu kck, ama
Dnya'nn ok nemli bir stratejik noktasnda bulunduu iin, dikkati zerine eken lke,
emperyalizmin ilgi ve etki alanna girdi. Ama grnte ABD, Trkiye'ye kendiliinden
gelmedi. ABD'yi, Trkiye'ye biz ardk.(!) Dnya'da emperyalizme kar ilk Ulusal Kurtulu
Sava'n vermi, zgrlne ve bamszlna kskan bir ulusun ocuklar olarak ardk,
hem de "ulusal btnlmz ve zgr ulus olarak varlmz srdrebilmek iin" yardm
isteyerek ardk. Ve ite ABD, Trkiye'ye gelirken bizim bu isteimizi 1947 tarihli Kongre
Yasas'nn ilk paragrafnda belgeleyerek. "Ben Trkiye'nin ulusal btnln ve
bamszln korumak iin yardm yapacam" diye bararak geldi! te ABD'yi bu kongre
yasasna dayal anlamayla ardk. Byle bir yasaya dayal anlamay imzalamann aybn
tayoruz yarm yzyldr. Hem de tarihin amaz yargsna aldrmadan.
O ayb 1947'de iledik. Bu tarihten 17 yl sonra 1964'de nl Johnson Mektubu, bu
aybn yzmze indirilmi amar deil miydi? Ondan sonra sarslarak, kapldmz
tuzaktan kurtulmaya altk. Kurtulmak istedike yeni tuzaklara dtk. 12 Martlar ve 12
Eylllerin karanlnda kaldk. nk emperyalizmin tuzaklarnda yrdmzn ayrdnda
deildik. 27 Mays Anayasasyla getirilmek istenen, ada hukuk ilkelerine dayal
demokratik sisteme neden kar ktk? O sistemi gelitirip ada bir dzen yaratacamz
yerde, 12 Eyll Sistemi ile toplumu tam bir sk dzene aldk. Bu dzenin, bizim karmza
deil, emperyalizmin Ortadou'daki, karlarna hizmet ettiini dnmeden...
Trkiye Cumhuriyeti'nin Ulusal Kurtulu Savann i dinamii olan "Mdafaa-y
Hukuk" felsefesine, tam bamszlk lksne dayand unutuldu. Unutturuldu demek daha
doru olur. nk, hamiliine -koruyuculuuna- sndmz (Tanrm ne utan verici) ABD,
ne ulusal savamz tand, ne de Lozan'! imdilerde moda olan kinci Cumhuriyet, Lozan
m, Sevr mi tartmalaryla, 12 Eyll'n getirdii yozlamann yeni almlarn izliyoruz!..
te bu ortamda, Babakann "eki G' skp atamazsnz, ' nk bir ban gibi
kk salmtr" szleri ile ac geree bir kez daha arptk. Babakan Demireli, bu yrekli
tans nedeni ile kutlamal m? Demirel, olaylara deiik aklamalar getiren mant ile yeni
bir aklama getirebilir mi? Bilemiyorum! Uzun yllar sonra ilk kez, en yetkili azdan gerek
durumumuzun ak bir dille anlatlmas elbet ok nemli. Bunun deerini bilmeliyiz. Bu szler,
sadece bir umarszlk sylemi saylmamal... Bir uyar olarak da alglanmal! Babakan,
emperyalizmin iimize kk saldn sylyor ve bundan kurtulmann, yle bir kalemde kesip
almakla olmayacan, bunun yarataca sorunlar sarmalnn hesap edilmesi gerektiini
anlatyor.
Demirel emperyalizmin tuzaklarnda yrdmzn ayrdnda: Evet, "ABD iimize
kk salm." alayangil, 1974'de smail Cemle yapt bir syleide, "ClA yapar, organik
balaryla yapar. Benim istihbarat efimle, kendisi farkna varmadan. ClA benim altm oyar.
Elinde imkn var yabanc adamn. Girmi enfiltre benim iime. Onun iin hi amam.
Aramam da: Bulamam ki..."11[11] Bu szlerden, 12 Mart'n yaratt burukluk nedeniyle
szlanma tesinde kan sonu udur: Tam bir teslimiyet. Ama yle anlalyor ki, Demirel
daha o yllarda tuzaklarn ayrdnda olmal. Ancak Kurtulu dncesi gelimemitir. imdi
sanrm, tuzaklardan kurtulmadka, bir yere ulaamayacamz anlalm olsun ki, kkleri

9
Harry Magdoff, agy. s. 55
10
Hany Magdoff, agy. s. 55
11
smail Cem, Tarih Asndan 12 Mart, nc Basm, Cilt 2, s.299. 164
ok derinlerdeki bu ban, usta bir cerrah mahareti ile karmann yollarn aramaya
balayalm.

ABD TUZ AINA D MEK

imdi, ABD ile 1947'de nasl iliki kurulduunu grelim. Trkiye'yi emperyalizmin
tuzana iten ve Truman Doktrini olarak tarihe geen yasay ve szlemeyi okuyalm.
Yasann gerekesi olan aaya aktardmz szler, belki bizi kendimize getirebilir, bizi
uyandrr:
Neden mi? Okuyalm, anlayalm!..
ABD'nin Trkiye'ye neden ve nasl yardm ettiini belgeleyen yasa u szlerle balar:
"Madem ki Trk ve Yunan Hkmetleri, Birleik Devletler Hkmeti'nden, milli
btnlklerini ve hr milletler olarak mevcudiyetlerini idame ettirebilmek iin, gerekli mal ve
dier yardmlar acil olarak talep etmilerdir."12[12]
te bu szler, sanki Mustafa Kemal'i yadsrcasna, Lord Curzon'un "bugn
reddediyorsunuz, hibir eyiniz yok, kalknmak isteyeceksiniz ve birgn bize geleceksiniz.
Bugn reddettiklerinizi o gn kabul edeceksiniz." szlerini dorularcasna, ulusal onurumuza
indirilmi tokat deil mi? Bir ulus nasl olur da, ulusal btnlnn ve zgrlnn
korunmasn, bir baka ulusun yardmna, bir baka ulusun ellerine brakr? Tarihini
yadsrcasna emperyalizme snr?
ABD emperyalizminin gemi uygulamalarnn tarihini bilseydik byle br yanlla
dmezdik sannn. Lord Curzon'un uyarsndan ders alabilmek iin biraz da tarihi bilmek
gerekiyor elbet.
u rnek ABD'nin baka uluslara bak asn gstermeye yetmektedir: Platt
Deitirgesi.
ABD'nin, Latin Amerika ve Karayib'lerdeki emperyalist amalarn "byk aabey"
edas ile yrtmeye altn grmtk. Kba ile ilikilerinde Platt Deitirgesi olarak
anlan bir olay, bu aabeyliin boyutlarn gstermesi ynnden ok ilgintir. ABD
emperyalizminin, etki alanndaki lkelerin yasalarn deil, anayasalarn bile deitirecek
kadar i ilerine kartnn belgesi, bu Platt Deitirgesi'dir. Bu deitirge, "Kba'nn
gvenliinin ve bamszlnn ABD tarafndan korunacana ve Kba'da ABD slerinin
kurulacana ilikin bir Kongre Yasas'dr ve bu Kongre Yasas, ABD'nin istenci
dorultusunda Kba Anayasas'na eklenmitir. Kba nce bu olaya direnir, ama ABD'nin
basks sonucu 12.6.1902'de, Kongre yasas'nn u hkmlerini Anayasas'na ekler:
"Kba Hkmeti, baka devlet ya da devletlerle Kba bamszln tehlikeye
sokacak smrge ya da askeri amalarla s, ya da toprak verecek anlamalar
yapmayacaktr. ABD, Kba bamszln korumak amacyla Kba'ya mdahale
edebilecektir."13[13]
Deitirge bununla bitmiyor. u hkm, ABD'nin kendi amalarn gerekletirmek
uruna, baka uluslarn onurunu hie sayacak kertede stnlk kompleksi iinde olduunu
gsteriyor.
"Amerikann Kbay askeri igal altnda bulundurduu zamanki ilemleri meru
saylacak ve bu ilemler sonunda kazanlm haklar korunacaktr."14[14] Bu yz kzartc olaya
Kbal zenci politikac Juan Cualberto Gomez, 1901'de bakn nasl tepki gsteriyor:
12
Trkiye ve Yunanistan'a Yardm Hakknda Kongre Kanunu, Ekler Blm,!.
13
Prof. Dr. Trkkaya Atav.....Amerikan Emperyalizminin Douu, s. 113.
14
Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy. s.113. (Yeryznde bir rnei daha grlmemi bu olay,
elbet ABD iin bundan sonraki uluslararas ilikilerde taknaca tavra kaynaklk edecektir. Ve bizimle
yaplan 1947 Anlamas ve Dolayl Saldr Doktrini'ne dayal szleme ile, bu tutumun srdrld
grlmektedir.)
 "Bamszln ne zaman tehlikeye girdiini ve bylece onu korumak iin ne zaman
mdahale etmek gerektii kararn Birleik Devletler'e brakmak, gece ya da gndz
diledikleri zaman, iyi ya da kt niyetle girebilmeleri iin evimizin anahtarn teslim etmek
demektir." 15[15]
Ya bizde hangi politikac kar kmtr. Bildiimiz, kar kn tek yazl belgesi
vardr. Do. Dr. Mehmet Ali AYBAR'n Zincirli Hrriyet Dergisindeki yazlar.
Denilecektir ki, biz ABD'ye neyi braktk, neyi teslim ettik? ABD bize, bizim iin yardm
etmiyor mu? Gerei saptamak iin, bizim 5123 Sayl Yasa ile kabul ettiimizden i hukuk
saylan 22 Mays 1947 tarihli Kongre Kanunu'nu okumay srdrelim:
"Amerika Birleik Devletleri Kongresinin Senatosu ve Temsilciler Meclisi tarafndan
kanunlatrlmtr ki, bir baka kanunun hkmleri ile atmadka Cumhurbakan, Birleik
Devletlerin karna uygun mtalaa ettii zamanlarda Yunanistan ve Trkiye'ye, bu
hkmetlerin talebi zerine ve kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla, yardmda
bulunabilecektir." Yardmn temel koullarn saptayan bu madde, altn kaln izgilerle
izeceimiz u ilkeleri tamaktadr:
"Yardmn hangi koullarda verileceini ve nasl kullanlacan, koullarn ABD
Cumhurbakan saptar. Cumhurbakan Yardm Birleik Devletlerin karlarna uygun
grd zamanlarda ve sre iin verir."
Hibir yorumu gerektirmeyecek aklktaki bu hkmn anlam udur. Asl olan ABD'nin
kardr. Bu nedenle, ABD kendi karna uygun grmedii an yardm keser ya da yardm
alan lke, ABD karn tehlikeye sokarsa onu cezalandrr.* Ve Yeni Dnya Dzeni'nin
patronu ABD'nin yeni bakan Clinton'un syledii gibi, "kar tehlikeye girdii an, o lkenin
i ilerine karr," Gerekirse, Irak rneinde olduu gibi bana bela olur. Bunalmlar,
basklar birbirini izler, ABD'nin cezalandrma sreci balamtr nk. Trkiye, 1947'de
Truman Doktrini kapsamna girdikten yllar sonra, yardmn bir tuzak olduunu ok ge de
olsa anlamtr. Ancak emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmann her rpn, yeni ekonomik,
sosyal ve siyasal bunalmlara uzanm ve tuzaktan kurtulmak isteyenler cezalandrlmlardr.
Bir lkenin byle bir konuma girmesinde, her eyden nce kendi yneticilerinin ve
giderek halknn sorumluluu vardr. Ve bu sorumluluk batan, yani ilikinin balad tarihten
balar. Bu sorumlulua dmemenin yolu tarih bilincinden geer. Siyasal gerekilik
bilincinden geer ve karlarn yart uluslararas siyasann g ve kar dengesine bal
olduunu bilerek, siyasa oluturulmamasna dayanr.
Bir lkenin yneticilerinde byle bir uygulama bilinci yoksa, ite o zaman, gl
lkenin siyasal izgisinde taklr kalrsnz. Bunun tuzak olduunun ayrdna vardnzda da
i iten gemitir. te o zaman oltada balk olursunuz...
Tam bamszla giden yoldan, oltaya nasl takldk? imdi onu grelim.

TRUMAN DO KTRNNE DO RU

ABD - Trkiye ilikileri, kinci Dnya Sava srasnda, "dn Verme ve Kiralama
Yasas" erevesinde balamtr. Trkiye, bu ABD Yasas'na gre 1945 ylna dein,
ABD'den bor ve askeri malzeme almtr. 23 ubat 1945 gn yaplan anlamaya gre,
askeri yardm sava sonuna dein srecektir. Ancak sava sona erdiinde, kullanlmayan
malzemeler geri verilecektir. Sava sona erer, yardm kesilir. Truman Doktrini ile yeniden
balar.
Trkiye-ABD ilikilerinde, emperyalist sistem iinde Trkiye'ye verilmek istenen rol
ite bu 1947 Antlamasyla balar. Doan Avcolu, Trkiye'nin Dzeni adl yaptnda,
Potsdam Konferans'nda, Stalin'in Trkiye ve Boazlarla ilgili isteklerini kabul eden ABD ve
ngiltere'nin olas suskunluu sonucu, "Trkiye'nin Sovyet tehdidi ile kar karya
15
Prof. Dr. Trkkaya Atav, agy s. 114.
brakldn" belirttikten sonra der ki:
"Rusya'nn arlk zamanndan beri Boazlar Meselesinin ikili (kendi ifadelerine gre
Karadeniz devletleriyle Trkiye arasnda) yaplmasnda srar ettiine gre, Potsdam Karar,
Stalin iin bir zaferdir. Bu karara dayanarak, Moskova - Trkiye'ye ikili grmelere girimek
iin bask yapmaya, notalar yadrmaya balad."1[16]
Avcolu'na gre, ABD, "Marshall Yardm'ndan da, Trkiye'nin yararlanmasn
istemez. Bu tutumundan, Ortadou'yu etki -nfuz - alanna almak ve sler kurmak iin
'Trkiye'ye byk ihtiya duyduu zaman' vazgemitir."
1945-1947 yllar, Trkiye ile Sovyetler arasndaki ilikiler ok gergindir. Sovyet
yaylmacl, Sovyetlerle snr komusu-ortakl olan lkelerde byk bir tehdit yaratyordu.
Bu uygulamann Potsdam'daki pazarlk-paylamla ilgili olup olmad konusu aydnlanm
deildir. Ancak, sava sonras, dnyann iki kutba ayrld ve ABD ile Sovyetlerin kendi ilgi
alanlarndaki lkelerle ilgili giriimlerinde, birbirlerine karmadklar dnlrse, pazarln
boyutlar karlabilir.
Bu nedenle, 1945-1947 aras Sovyetlerle Trkiye arasndaki gerginlie, Byk
Britanya ve ABD'nin ilgisiz kalmalar ve Sovyet tehditlerine kar bizi, "Sovyetlerle
sorunlarnz aranzda grn" sylemleriyle oyalamalarnn nedeni de anlalm deildir. O
iki yl sresince Sovyetler, Boazlarn statsn deitirmekten gayr, Trk - Sovyet snrnn
yeniden dzenlenmesini, Kars ve Ardahan'n kendi snrlar iine katlmasn istiyorlard.
Feridun Cemal Erkin'in anlarndan aktard u blmle, Avcolu, Potsdam
Konferans'n yle deerlendirir:
"Yalta'da, Sovyet nerilerini lke Dileri Bakanlarnn incelemesi kabul edilir.
"Feridun Cemal Erkin, en bata Trkiye'yi ilgilendiren bir sorunun, Trkiye'nin Dnda
zlmeye kalklmasn yle yorumlar."
Kk memleketlerin kaderleri bakmndan bakalarna ait en kutsal haklar, kapal
toplantlarda tasarruf hakkn kabullenen birka byk devletten kurulu Direktuar'dan daha
tehlikeli bir ey dnlemez.
"Potsdam Konferans'nda, Direktuar, Boazlar konusundaki grlerini Bykler'in
Trkiye'ye ayr ayr bildirmelerini kararlatrr. Ayr ayr bildirmenin, ayr ayr grme
anlamna m geldii pek anlalmaz. Trk Dileri Bakanl Genel Sekreteri, Potsdam'da
ABD Cumhurbakan tarafndan ileri srlen ve Byk Britanya tarafndan da desteklenen
forml, belirsiz, bellisiz ve tamamyla uygunsuz idi der. Erkin'e gre, "Stalin Potsdam'da 1)
Montreux'nn deitirilmesi ve 2) Deiikliin Trkiye ile babaa tartlmas sonucunu elde
etmitir."2[17]
Bu forml, Feridun Cemal Erkin'in dedii gibi. ".... belirsiz, bellisiz, uygunsuz" mudur?
Yoksa bir oyunun, bizi emperyalizme ynlendiren iki yl sreli bir oyunun ilk perdesi midir?
nk, Avcolu'nun, Prof. Edward Weisband'dan aktard u ilgin gzlem ve
deerlendirme, zerinde dnlmeye deer sorulara alyor. "Boazlar sorunu birka yldr,
Trkiye'nin Dnda ngiltere, Rusya ve ABD liderleri arasnda grlmektedir. Sorunu ilk
ortaya atan da, Kasm 1943 sonunda Tahran Konferans'nda, Churchill'dir. Tahran'da
Roosevelt ve Stalin, Trkiye'nin savaa girmesi konusunda srar edilmemesi iin anlamaya
varnca, Trkiye'yi ille savaa sokmak isteyen Churchill, Ankara Hkmeti'ni Boazlar rejimini
deitirmekle tehdit etmeyi nerir. Churchill, hatta Stalin'in Boazlar rejimini deitirmeye,
Trkiye'yi savaa katlmaya zorlayarak kalkmasn ister! Bu konuda Prof. Edward
Weisband unlar yazar: Tahran'da Trkleri, ceza olarak Boazlar'n statsn
deitirmekle tehdit etmeyi neren Stalin deil, Churchill'dir. Churchill sorunu ortaya atnca,
Stalin de ister istemez anakkale Boaz'nn rejimi hakknda soru sormutur. Stalin:

16
Doan Avcolu, Trkiye'nin Dzeni, s.542.
17
Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, S. 1977
 - 'ngiltere'nin artk bir itiraz olmadna gre, bu rejimi biraz gevetmek hi de fena
olmaz,' demitir.
Churchill buna da 'peki' diyerek, Boazlar rejimini deitirmeye, Trkiye'yi savaa
katlmaya zorlayarak kalkmasn istemitir. Stalin, bu kez:
- 'Aceleye gerek yok...' cevabn verip, bu sorunu 'yalnz' genel deyimler iinde
tartmakla ilgilendiini belirtmitir. Churchill, 'Rus gemilerini btn denizlerde grmeyi
hepsinin umut etkilerini' de sylemitir. Stalin ise:
- 'Lord Curzon'un daha baka fikirleri vard,' diye hatrlatmtr. 3[18]
Bu Lord Curzon, smet Paa ile Lozan'da tartan ve O'na, "bir gn bu aldklarn geri
vereceksin" diyen ngiliz diplomatdr. Ve Lozan' unutmam ki, "Boazlar sorunu Tahran'da
tartlrken, Churchill'in nerisine kar Stalin "Aceleye gerek yok. Lord Curzon'un baka
fikirleri var" der.
Montr Antlamas zerindeki tartmada, Trkiye nce yalnz braklr. Notalar gelir,
gider. 8 Austos 1946 tarihli Sovyet notasna kar. "Montr Antlamas'nn Trkiye ile
Sovyetler arasnda deil, anlamann taraf olan devletlerin de hazr olaca bir konferansta
ele alnabileceine ilikin Trkiye gr" Erkin'e gre, Anglo amerikanlarca da desteklenir.
Feridun Cemal Erkin, bunu Potsdam'a kar bir deiiklik olarak yorumlarsa da, "l
karardan sonra Anglo amerikanlardaki bu deiiklik Trkiye'den, zellikle Sovyetler Birlii'ni
ilgilendiren bir karara yalnz bana kar koyma sorumluluunu zerine almasn istemek
anlamna geliyordu" der.
Sovyetler karsnda yalnz braklmz ve sonunda Truman Doktrini'ne snmz
bir oyun muydu? diyoruz. Hele Stalin'in, "Lord Curzonun daha baka fikirleri var" yantn
okuduktan sonra.
Sovyet tehdidine kar destek istediimiz ABD de ie karmak istemez, ama
Bykelilii kanal ile u bildirimi yapar: Bildirim de, "Trk milletinin gsterdii cesaret ve
azmin hayranlkla izlendii, ABD'nin, Birlemi Milletler Yasas'nn inenmesine izin
vermeyecei" belirtilir.4*[19]
Avcolu der ki: "O gnlerde Trkiye hakknda asl sz sahibi ngiltere"dir. Trk
Dileri Bakanl, 1939 ngiliz ittifakn tazeleme yolunda aba gsterir. Bu abalardan
sonu alnmaz. nn, Saraolu ve Erkin arasnda bir toplant yaplr. Bu toplantda Erkin'in,
"Trkiye, ancak kaderini Amerika ve Byk Britanya'ya balamak yoluyla esenlie
kavuabilir," nerisi onaylanr. 5[20]
Evet bu toplant, Cumhurbakan ve Lozan'n Ba Delegesi smet Paa'nn
bakanlnda yaplmtr. Ve Trkiye, "esenlie kmak iin" kaderini ngiltere ve Amerika'ya
balamay kabul eder. Bu tarihsel bir yanlgdr ve Lord Curzon'un 1923'de Lozan'da
sylediklerinin gereklemesidir. Lord Curzon, smet Paa'nn, kapitlasyonlar konusundaki
direniini kramaynca der ki:
"Aylardan beri mzakere ediyoruz. Arzu ettiklerimizin hibirini alamyoruz.
Vermiyorsunuz, anlay gstermiyorsunuz. Memnun deiliz sizden. Ama ne reddederseniz
cebimize atyoruz. Memleketiniz haraptr. Yarn geleceksiniz. O zaman bu cebimize
koyduklarmzdan her birini birer birer karp size vereceiz." smet Paa'nn yant udur:
"Biz bunlar behemal alacaz. Biz bunlar alalm. Siz imdi verin sonra gelirsek,

18
Doan Avcolu, agy. s. 2978
19
Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi. Cilt, 3, s. 1572 (*) "Boazlar sorunu Trkiye ve
Sovyetler arasnda notalarn gelgitleriyle tartlrken Truman ynetiminin Sovyet istemlerinin ABD
gvenliine hedef olmad grnde" olduu yllar sonra D Politika Enstits'nn Dergisinde de
ileri srlmtr. ( D politika Say. 4, S. 8)
20
Doan Avcolu Milli Kurtulu Tarihi s. 1573
istediinizi yapn."6[21] Evet emperyalizm, 1947 Antlamasyla Lord Curzon'un dediini
yapyordu. nn, emperyalizme snarak, smet Paa'nn aldklarn, geri veriyordu. Bu elbet
tarihsel bir yanlgyd. Ve smet Paa, bu yanlgnn 1964 ylnda ayrdna ancak varacak,
"yanlmm demektir" diyecektir.
Tarih bilinci yanlgya izin vermemeliydi. Lozan Antlamasndan sonra New
Conventional Gazetesi'nde yer alan u satrlardaki yargnn gerekletirildiini
grmemeliydik.
"Gerekte Trkiye, teorik bakmdan bamsz bir hkmet oldu. Lakin bu ticaret ve
sanatta kabiliyetsiz ve sermayeden yoksun halk, bilenlerce malumdur ki, bu bamszln
mr pek ksa olacak ve eski durumu bir bakas zerine alacaktr."7[22]

TRKYE'Y K M KOR UYACAK?

Peki ABD, Trkiye'yi koruyacak m idi? Kime kar, nasl koruyacakt? Avcolu, D
Politika retim yesi ve yazar Prof. Ahmet kr Esmer'den aktard grlere ve Prof.
Nihat Erim ile Kim Philby'nin anlarna dayanarak der ki: "ABD, bizi ne Sovyet tehdidine kar
korudu, ne de koruyacakt..." Avcolu'na gre, ABD Dileri Bakan Byrnes'in anlarnda,
"1946 Sonbaharnda, ABD'nin Trkiye'ye askeri yardm yapamayaca, ancak az da olsa
ekonomik yardm yapabilecei" yazldr. Anlalan o ki, Trkiye, Stalin'le babaa
braklmtr.
Amerika'nn gerekten yardma gelemeyeceinin baka tanklar da var. Prof. Nihat
Erim, San Fransisko'daki Trk Delegasyonu arasnda bir grevlidir. Molotofun Haziran
1945'teki istekleri zerine ABD ve ngiltere'nin tutumuyla ilgili deerlendirmesi Prof. Ahmet
kr Esmer'in aadaki grlerine kouttur:
Bizi kimin elinden nasl kurtardlar? Rus basks ard, fakat savaa varacaksa, bu
noktaya 1945 ve 1946 yllarnda varlabilirdi. Ondan sonra durum deiti. Rusya, igali
altnda bulunan ran'dan bile, 1946'da askerlerini geri ekmek zorunluluunda kald.
Rusya'nn Trklerden isteklerini, silah kuvvetiyle almay tasarladna dair, herhangi bir kant
yoktur. Eer Rus: ya, basksn savaa kadar gtrseydi, Trkiye yalnz bana da sava
kabul edecekti, ve 1945'teki tutumlarna baklacak olursa, ne mttefiki ngiltere, ne de imdi
kurtarcl ile vnen Amerika yardma koacakt."8[23]
Amerika'nn ve ngiltere'nin, Trkiyeyi en g gnlerde Stalin'le babaa
braktklarnn bir baka tan Prof. Nihat ERM'dir. Prof. Erim, San Francisco Konferansnda
iken edindii, konuya ilikin izlenim ve gzlemlerini YN Dergisi'ne yazd "Trkiye'nin D
Politika Sorunlar" balkl anlarnda yle anlatr:
"Trkiye derhal ABD'ye bavurdu ve dedi ki, Stalin'in isteklerine hayr diyeceim.
Bana yardm edebilir misiniz?' Hasan Saka bakanlndaki kurulda ben de vardm. Amerika
bize, 'savatan yorgun ktk, herkes terhis edilmek istiyor. Onbin mili ap size yardm
olanaksz. Ruslarla, anlan' dedi. Dnte Londra'ya uradk. Dileri Bakan Eden ile
grtk. Ondan da ayn cevab aldk. Eden, nerdeyse birliklerimizde isyan kacak, anlan'
diyordu. O tarihlerde, Harriman Moskova'da bykeli idi. Ankara'da kendisi anlatt. "Batl
diplomatlar toplanp, sabaha kadar Rus ordularnn snr amasn beklemiler..."9[24]
Yine o gnlerde, ngiliz Entelijans Servisi'nin nde gelen kiilerinden olan Kim Philby
anlarnda, "deil, 1945-1947 arasnda Trkiye'yi Sovyet tehdidinden korumak, Truman
Doktirini'nden sonra bile, Trkiye'nin korunmasnn dnlmediini bir Sovyet igali olursa,
gerilla sava hazrl yapldn" yazar ve der ki:
"Anglo amerikan plannn byle bir sava patlar patlamaz Trkiye'yi kendi kaderine
21
evket Sreyya Aydemir, kinci Adam, 1. cilt, s. 235-236
22
evket Sreyya Aydemir, agy. s. 236.
23
Doan Avcolu, agy. cilt 3 s. 1385.
24
Prof. Nihat Erim, Trkiye'nin D Politika Sorunlar, Yn, s. 156.
terk etmek olduu, Trklere aklanamazd. Kesin olarak inanlyordu ki, Trkler bu planlar
hakknda en kk bir kuku duyarlarsa, Bat'ya kar gvenleri kalmayacaktr." 10[25]
Bu deerlendirmeler, Trkiye'nin Sovyet tehdidi karsnda kaderi ile babaa
brakldn gsterir. Ve Trkiye Cumhuriyeti 1947 ylnn 22 Mays'nda kabul edilen Kongre
Kanunu kapsamna (5123 sayl yasa ile yrrle giren Yardm Antlamas ile) girer.
Lord Curzon hakl kmtr. Trkiye, emperyalizmin tuzandadr artk. Ve elbet New
Conventionaldeki"... bu bamszlk pek ksa olacak ve eski durumu bir bakas zerine
alacaktr" kehaneti gereklemitir.
Bu kanunun giri blmnn, bizim ulusal kimliimiz ile badamayan bir anlatm
tadn yukarda grmtk.
imdi bu yasann uygulamas olan 12 Temmuz 1947 Antlamasnn giri blmn
okuyalm. Ve bu teslimiyet belgesini tarihin yargsna brakalm.
"Trkiye Hkmeti, Trkiye'nin hrriyetini ve bamszln korumak iin ihtiyac olan
gvenlik kuvvetinin takviyesini temin ve ayn zamanda ekonomisinin istikrarn muhafazaya
devam maksadyla Birleik Devletler Hkmetinin yardmn istediinden; ve "Birleik
Devletler kongresi, 22 Mays 1947 de tasdik edilen kanun ile, Birleik Devletler Bakan'na,
Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliliine uygun artlar
dairesinde, byle yardmda bulunmak yetkisini verdiinden;
Yardmn, ABD'nin karlarna uygun olduu srece yaplaca da antlamayla kabul
edilmitir.
Bu anlamay imzalarken, Amasya Protokol'ndeki u ilkeyi de mi unuttuumuzu
sylemeliyiz bilemiyorum? lkemizin drt yan emperyalizmin igali altnda, Mustafa Kemal'in
deyimiyle, "btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm"
olduu bir gnde bile, Amasya'dan btn dnyaya yle sesleniyorduk:
"Ulusun bamszln yine ulusun azim ve karan kurtaracaktr." Amasya Protokol ile
dnyaya byle haykran bir ulusun, tam bamsz bir Cumhuriyet kurduktan sonra,
emperyalizme snmas, tarihin yargsnda aklanamayacaktr sanrm.
Trkiye'nin "zgrln ve bamszln korumak iin" umutlarn ABD yardmna
balayanlara, Amasya Protokol'nn bu tarihsel uyarsn anmsatyoruz.
Sivas Kongresi'nde bu tezle, yani mandaclarn (gdmclerin) teziyle, Amasya
Protokolndeki ilkeyi savunanlarn tezi arpt. Gdmcler yenildi. Ve gerekten,
emperyalizme kar ulusal bamszlmz, ulusun azim ve karar ile kurtarld.

MUSTAFA KE MAL VE A BD GENER AL

Sivas Kongresi'nde gdmclerin yenilgisi zerine, Amerikan Hkmetinin temsilcisi

olarak Dou illerimizde incelemeler yapan General Harbor, Mustafa Kemal ile konuur.
General Harbor'n sorusu ve Mustafa Kemal'in yant, bu gne de k tutmas ynnden ok
ilgintir.
General Harbor, Mustafa Kemal'e sorar: "Ulusa dnlebilen her trl giriim ve
zveride bulunduktan sonra da, baar elde edilmezse ne yapacaksn" Mustafa Kemal'in
yant udur:
"Bir ulus varln ve bamszln korumak iin, dnlebilen giriim ve zveriyi
yaptktan sonra, mutlaka baarr. Ya baaramazsa demek, o ulusu lm saymak demektir.
yle ise, ulus yaadka ve zverili giriimlerini srdrdke baarszlk sz konusu
olamaz."
Bugn" tam bamszlk yoktur, karlkl bamllk" vardr, ABD bir Dnya devletidir,

25
Kim Philby'nin Hatralar, Milliyet Gazetesi, 6 Nisan. 1968
ona entegre olmalyz. Bizimle kurmak istedii stratejik ibirliine hayr dememeliyiz," diyen
yetkisizlere ve umutlarn ABD yardmna balayanlara Mustafa Kemal'in, General Harbor'a
verdii yant anmsatyoruz. Bilmem ki, emperyalizme entegre olmu beyinler bu szlerin
anlamn kavrayabilirler mi? nk bunun iin, tarih bilinci ve salkl bir kiilik gerekir.
Ne yazk ki Trkiye'nin son yarm yzyl, olaylara tarih bilinciyle eilen kiiliklerin
ezildii ya da yok edildii yllardr...
Mustafa Kemal ile General Harbor, Sivas'ta konuurlar. O srada Mustafa Kemal,
Ulusal Direnii rgtlemektedir. lkede, yer yer ulusal boyuta ulaacak direniler vardr. Hem
emperyalizm, hem de onun denetimindeki stanbul Hkmeti, bu direnilere kardr. Ve
General Harbor, emperyalizm adna; bu direnii ulusal bir davaya dntrecek, silk-i
askeriden tecrit edilmi - askerlikten ayrlm, -ferd-i millet- ulusun bir bireyi olmu Mustafa
Kemal'le konuur.
Mustafa Kemal General Harbor'u etkilemitir. Bu szlerin sylendii gnlerdeki
Trkiye ile, 1945'lerden sonraki Trkiye'nin kar karya bulunduu tehlikeleri dnerek,
1947 Antlamas'n tarih deerlendirecektir diyoruz.
Bugn yle geriye baktmzda, 1947'den bu yana geen sre, Mustafa Kemal'i
hakl karmtr. Ulusal siyasamzn ilkelerini kendimiz saptamadka, Kbrs sorununun
zm de, bu anlama dnda kalamaz. nk Kbrs sorununu Ortadou siyasasndan
soyutlayarak dnmek nasl olanak d ise, Kbrs'n ABD emperyalizmi iin nemini
grmemek de o kadar yanltr. Bu nedenle, "Trkiye Cumhuriyeti baka bir antlama ile hak
sahibi olsa bile, Kbrs'a ancak ABD'nin izni ile kabilir, "sylemi", ABD Hkmeti'nin Kbrs
siyasasn izmektedir. Bu siyasann ilkelerini, aslnda, biz yllarca nce kabul etmi
bulunmaktayz. Bu nedenle Johnspn'n, "sen benim iznim olmadan, benim verdiim silah,
ara ve gereleri kullanamazsn" uyarsn, bu uyarnn bizim yanlgmza dayandn
bilmeden eletirmek, gerei grmemektir. Biz 1947 Antlamas ile bunun dayanan
kendimiz vermiiz.
Yardmn ana ilkelerini saptayan Kongre Yasas'na gre, ABD yardmla birlikte,
yardm alan lkelerin, i ve d siyasalar ve ekonomileri zerinde tam bir denetim kurmutur.
Truman Doktrini'yle ilgili 12 Temmuz 1947 Antlamas'nn ilgili maddeleri
incelendiinde nasl bir tuzaa drldmz daha iyi anlalr. rnein:
"Madde2: Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi bulunduu gayeler
urunda kullanacaktr. Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini
mmkn klmak iin, bu Hkmet Misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl
ve ileyii hakknda rapor, malmat ve mahede eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve
yardm salayacaktr."*[*]
"Madde3: Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti, Trk ve Birleik Devletler
Milletlerine bu anlama gereince yaplan yardm hususunda tam bilgi temini iin ibirlii
yapacaklardr."
Bu maksatla ve iki memleketin gvenlii ile kabili telif olduu nispette:
1-Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerine, bu yardmn kullanln serbeste
mahede etmelerine ve bu mahedelerini tam olarak bildirmelerine msaade edilecektir ve
2-Trkiye Hkmeti bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii miktar ve ileyii
hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr.**[*]

*
(*) Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nin ABD Yardm Misyonu efince denetlenmesi
anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir.
*
(**) ABD emperyalizminin propagandasn yapma zorunluluu bu hkmle yklenilmitir. Bu
hkm, te yandan 5123 sayl yasann da hkmdr. Yani TBMM, ABD'nin propagandasn yapmay
yasa ile kabul etmitir.
 Bu antlamay okuduktan sonra, "yalnz Johnson deil, Lord Curzon da hakl
kmtr," demek ok ac veriyor insana. Ama bu kmazdan kurtulmak iin de, o acy ta
yreimizle duymak gerekmiyor mu?
 BLM V
S Z L E M E L E R N T U Z A I N D A YA D A
B A I M S I Z L I K TA N B A I M L I L I A - 1 -

"Ey Trk Genlii,

Birinci vazifen Trk stiklalini,
Trk Cumhuriyeti'ni Sonsuza dek korumak ve savunmaktr..
"... ktidara sahip olanlar gaflet ve dalelet ve hatta hiyanet iinde bulunabilirler..."
Gazi Mustafa Kemal ATATRK
BR
"Tam bamszlk elbette, siyaset, maliye, iktisat, adalet, askerlik kltr gibi her alanda
tam bamszlk ve tam zgrlk demektir. Bu saydklarmn herhangi birinde bamszlktan
yoksunluk, ulusun ve lkenin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksun olmas
demektir."
Gazi Mustafa Kemal ATATRK
(Sylev, s. 431)
K
"Bugn tarihsel ve ok byk bir mcadele karsnda bulunmaktayz... Szn
edeceim Avrupa, kendisiyle ilikisi olan lkeleri, kendi sermayesiyle tutsaklna alan
kapitalist Avrupa'dr. Avrupa sermayesi, Trkiye'nin yreini kendi avucuna almtr. Osmanl
Devleti, yapt her ileri atlmda bu penenin basksn duymaktadr. Bu gerei olaylarla
kantlayacam. Bu satrlar yazdm srada, Avrupa finans evreleri, Osmanllara yeni
borlar vererek onlar bir kez daha kskvrak yakalama abas iindedir."
Parvus Efendi
(Trkiye'nin Mali Tutsakl s. 232,236) Hazrlayan, Muzaffer SENCER, May Yaynlar

"Trkler ok gururludur. Devaml ithalatta bulunuyorlar ve bir trl o kahrolas gelime
programlarndan vazgemiyorlar...
Trkleri satn alabilmek iin Dnya Bankas Ergenekon'a*[*] seimlere kadar
Trkiye'ye "gnlk uygulamada" bulunulacan, ancak bunun iin de, gerekli koulun,
Trkiye'nin politikasndan vazgeerek kemerleri skmaya ynelmesi olduu bildirilmitir.
(Executive Intelligence Review Raporu'ndan)

*
MC Hkmeti'nin Maliye Bakan Ylmaz Ergenekon., Seimler de 1977 Seimleridir.
 SZLEMELER N TUZAIN DA

"Antlama Timurlenk kadar hunhar, mthi van kadar sefil ve kafataslar piramidi
stne oturan Cengiz Han kadar kepaze olan bir diktatrn zekice yrtt politikasnn bir
toplamdr. Bu canavar, savatan bkm bir Dnya'ya btn uygar uluslara onursuzluk
getiren bir diplomatik antlama kabul ettirmitir. Buna her yerde Trk Zaferi dediler. Ve eski
dnya parlamentolarn bunu kabule ikna ettikten sonra, byk sermaye gruplar, soukkanl
ticaret erbab ve giderek gya baz din temsilcileri bile, Trkiye'yi uygar uluslar masasnda
uluslararas bir konuk durumuna ycelterek, Amerika'y yksek lklerinden uzaklatrmada
birletiler.1[1]
Bu szler, 18 Ocak 1927'de ABD Temsilciler Meclisinde syleniyordu. Konuan
Temsilci Upshow idi. Konumann konusu olan kii, emperyalizme at savan utkusu
zerine bamsz bir Cumhuriyet kuran, Gazi Mustafa Kemal'di. Sz edilen antlama da, o
utkunun onayland LOZAN ANTLAMASI'yd. Suumuz ise, Kaptilasyonlarn kaldrlmas
konusundaki direnmemizdi. ABD Lozan'da temsil edilmedi, ancak gzlemci yollad. Bu yolla
kapitler haklarnn korunmasn salama abalar sonu vermedi. Ve bu nedenle de, ABD
Lozan' bir trl iine sindiremedi. te yukarya aktardmz szler, ABD kamuoyunun
tepkisini yanstr. Senatr King'de, 17 ubat 1927'de "...kaptilasyonlarn kaldrlmas, teki
antlamalarn inenmesidir" der ve konumasn yle srdrr: "Trkler cahil, fanatik ve...
nefret dolu insanlardr." Ama gerekte sergilenen, Amerika'nn ulusal kurtulu savalarna
kar bakdr. ABD, Trkiye Cumhuriyeti'yle diplomatik ilikiye de ok sonralar gemitir.
Uzun sre ve inatla Trkiye Cumhuriyeti'ni tanmay iine sindiremediini, uluslararas
platformlarda yinelemitir. Ve ilk iliki, geici bir antlamayla balatlmtr. Bu antlamann
tarihi 17 ubat 1927'dir. te, Senatr King bu anlamay bile, iine sindiremeyiin tepkisiyle
sylyor olmalyd o szleri.
Bilimsel evrelerde de, Trkiye'ye kar rgtl tepkiler vard. Harvard niversitesi
Siyasal Bilgiler Fakltesi Profesrlerinden Albert B.Hart "Trkler'in Avrupa'da ve uygar uluslar
evresinde yeri olmadn" yazyor. Senatrlere ve hkmet yetkililerine gnderilen 107
imzal bir ortak bildiri ile, "Kemalist rejimin mutlaka kecei ve milliyeti Trk Hkmeti'nin
hedeflerine asla varamayaca" ileri srlyordu.2[2]
Trkiye ve Amerika Birleik Devletleri arasndaki ilikiler deerlendirilirken, bu ilk
yllarn tartmalar asla gzard edilmemelidir. Bu ilikinin altyaps bilinmeden, bugnne ve
geleceine doru tam konulamaz. nk ne sosyal ve ne de siyasal ilikiler, onlara yn
veren etkenlerden soyutlanamazlar.
Bu satrlarn yazld srada, 12 Eyll sisteminin koruyucusu ZAL'n Cenaze treni
yaplyordu. 21 Nisan gn, saat 10.57'de TRT adna treni anlatan spiker Mehmet ALKA'n
u szlerini iim burkularak dinledim. Spiker, Amerikan Cumhurbakan Clinton'un basal
mesajn veriyordu. Clinton "Amerika'nn byk mttefiki Cumhurbakan zal'n kaybndan
duyduu znty "yanstmt. Dikkat edelim, Amerika'nn mttefiki Trkiye Cumhuriyeti
deil, zal'm. Bu Amerika, bundan 70 yl nce, Mustafa Kemal'e ve gen Cumhuriyet'e
saldran Amerika'dr. Ve bu szler CIA'nn Turgut ZAL'a baknn da bir baka biimle
anlatm deil midir? CIA'nn biyografik istihbarat raporunda "gelmi gemi en Amerikan
yanls Trk lideri," denilmiyor muydu?
Ne yazk ki Amerika, bu "en Amerikan yanls Trk lideri'nin" Cenaze Treni'ne "byk
mttefike" yakr dzeyde resmi bir kurul bile yollamad. Amerika'nn bu tavr, yalnz zal
iin deil bizim iin de dndrc olmaldr. Gemite, en Amerikan yanls baka liderlere
ne yapmsa ABD, bu kez de onu yapmtr. Bir Kao-Ki, bir ran ah, bir Marcos nasl bir
sonula karlamsa, zal iin de yle olmu anlalan. Emperyalizm insanlar kullanmasn
sever. Ve gerek udur ki, ii bitenler gzden der. Bu olaydan alnmas gereken ok nemli
1
Prof. Dr. T. Atav, Amerika,NATO ve Trkiye, s.172
2
Prof. Dr. T. Atav, Amerika NATO ve Trkiye, s. 171-174
dersler olduu gzard edilmemelidir.
Clinton'un szleri, ABD'nin bize bakn da yanstyor. Bize den grev bu bak
deitirmenin yollarn amaktr. Ama nasl?

ABD L E SICAK LKLERN BALANGICI

1927'den sonra da Amerika Birleik Devletleri'yle uzun sre yakn ilikiye girilmedi.
Amerika, anlalan Trkiye Cumhuriyeti'nin hedeflerine ulaamayn grmek istiyordu.
1940'lara dein de, bu soukluun srd anlalyor. Fakat kinci Dnya Sava iinde ve
sava sonras, gemiin acsn karrcasna yle bir yaknlama oldu ki, birbirimize
kenetlendik. imdi kopar koparabilirsen!
ABD ile 1940'lardan sonra ekonomik ve askersel alanlarla ilgili olmak zere, pek ok
antlama imzalanmtr. Bu antlamalar dikkatle incelendiinde, Trkiye'nin ulusal karlarn
koruyamad grlr.
Bunlardan biri, 23 ubat 1943 tarihlidir. Bu antlamaya gre, Trkiye'nin savunmas
iin, "ABD Hkmeti, Trkiye Cumhuriyeti'ne, ABD Cumhurbakannn devir veya tedarikine
yetki verecei savunma maddelerini, savunma hizmetlerini ve savunma bilgilerini" verecektir.
Szlemenin bu hkm, savunma sistem ve kavramnn ABD'nin deerlendirilmesine
brakldn gsterir. Nasl m? imdi, szlemenin 1. maddesini yineleyerek dikkatle
okuyalm ve soralm: ABD'nin verecei "savunma maddeleri, savunma hizmetleri, savunma
bilgileri" neleri ierir, neleri kapsar? Nelerdir bunlar, belli deil? ki lke arasnda ve ok
nemli, bizim gibi bir lke iin yaamsal nemdeki bir konuda, soyut kavramlar ieren bu
anlama ile ABD, ilk kez tuzan uzatyor!.. "Savunma bilgisi ve savunma hizmeti"
kavramlar bu ynden nemlidir. te yandan, dn Verme ve Kiralama" yoluyla verilecek
savunma malzemeleri nelerdir? Nitelikleri ve teslim zamanlar neden belirtilmemitir?
Buradaki ki "Savunma hizmeti" kavram zerinde durulmamtr bile o yllar da. Ama
antlamann ikinci maddesi okunduunda, hele yarm yzyla yaklaan ilikiler zinciriyle
birlikte deerlendirildiinde; ABD'nin, daha o tarihte bizden beklentileri olduu ve bu
kavramla onlar amalad anlalr. Okuyalm 2. maddeyi.
"Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti salayabilmekle vazifeli bulunduu ve msaade
edebilecei maddeleri, hizmetleri, kolaylklar veya bilgileri ABD'ye temin edecektir." Biz,
ABDnin verecekleri iin karlk deyeceiz.*[*] Ama ABD, 2'nci madde ile Trkiye'nin
gsterecei kolaylk ve hizmetler iin hibir ey demeyecektir. nk biz szlemeye gre
"...vazifeli" bulunuyoruz. ABD, bizim limanlarmz, havaalanlarmz, demiryollarmz
kullanacak ama karlk demeyecek. Dahas savunma malzemelerini, ABD Cumhurbakan
istedii an "Bat savunmas iin ya da ABD'nin iine yarayacan" ileri srerek geri
alabilecektir. Bu hkmn, bir siyasal bask nedeni olaca dnlmemitir. nk bir kriz ya
da sava halinde (bu antlama imzalandnda Trkiye ulusal savunma konsepti iindeydi)
ABD, Kbrs olaylarnda olduu gibi, "ya benim dediimi yaparsn ya da savunma
malzemelerini geri ver" dediinde tutulacak yol-tavr dnlmemitir. Anlan hkm aynen
yledir:
"TC Hkmeti ABD Cumhurbakan'nca tayin edilecei vehile, imdiki olaanst
hal son bulduu zaman, ibu anlamaya uygun olarak kendisine devredilmi olan savunma
maddelerinden yok edilmemi, kaybolmam veya kullanlmam olan veya ABD
Cumhurbakan tarafndan ABD veya Bat Yarm Kresi savunmasna elverili olduu veya
ABD'nin baka bir ekilde iine yarayaca tespit edilecek olanlar ABD'ye geri verecektir."3[3]
Bu antlama da, bundan sonrakiler gibi szde "egemen eitler" arasnda yaplmtr.

*
ABD ile 7 Mays 1946 tarihinde yaplan bir antlamaya gre 1 Eyll 1945 tarihine kadar
"dn Verme ve Kiralama Szlemesi"ne gre doan alacaklar tasfiye edilecek ve ABD'nin iine
yaramayan maddeler, Trkiye'ye braklacak, teki maddelerin bedelleri denecektir...
3
Haydar Tunkanat, kili Antlamalarn yz, s. 25
Ama koullar ABD'ce dayatlm, Trkiye hibir kar koul ileri srmemitir.
Sanrm, bu ilk nemli antlamada ABD bize, tam bir tam koymu olmal ki, sonraki
anlamalar daha da ar koullar ve Trkiye'nin, gelecei dnmeden verdii dnleri
iermektedir.
Burada bir noktaya daha parmak basmalyz. 23 ubat 1945 tarihli olup, ABD'nin
dn Verme ve Kiralama Yasas'na gre yaplan anlamalarn giri blmnde: "Trkiye
Cumhuriyeti'nin savunmasnn ABD iin yaamsal nemde" olduu kabul edilmitir. Ve
sanrm, bu kavramn anlam dnlm deildir. Yani "Trkiye'nin savunmas neden ABD
iin yaamsal nemdedir'/" diye sorulmamtr. Bunun bir tuzak olduu da grlmemitir bu
nedenle!..
Trkiye'nin Truman Doktrini kapsamna girmesinden nce, ABD'nin Trkiye'yi
Ortadou'da bir ileri karakol olarak kullanma hazrlklar, birbiri peine imzalanan
antlamalarla srdrlmtr.*[*
Ama Trkiye, yeni emperyalizmin en byk tuzaklarndan birine Truman Doktrini ile
girmitir.
imdi bu anlamay inceleyelim.

TRUMAN DO KTRN VE BAI MSIZLIK( ! )

Truman Doktrini olarak bilinen ve ABD'nin Ortadou ve Ortadou'da Trkiye

politikasnn ana izgilerini saptayan belgeye daha nce de deinmitik.
"Trkiye ve Yunanistan'a Yardm Kanunu" olarak adlandrlan (75-80 Sayl) Kongre
Kanunu, bizim ve Yunanistan'n ABD'ye "zgrlk ve bamsz varlmzn srdrlmesine
yardm edilmesi iin" bavurduumuzu belirten bir pragrafla balyordu. Bu paragraf ne
zaman okusam ya da usuma gelse, Kurtulu Sava ehitlerine kar utan duyarm.
Yasann 1. maddesindeki yardmn, "Cumhurbakan Birleik Devletler'in karlarna
uygun mtalaa ettii zamanlarda... kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla..." yaplaca
hkm tam bir kapitler nitelik tar.
Bu hkmn gerei, bu yardm yasasna dayal olarak yaplm olan 12 Temmuz 1947
Antlamasnn 4. maddesinde somut koul olarak yer almtr. Bu koullara uyulmamas
durumunda, ABD Cumhurbakan, anlan Kongre Yasas'nn 5. maddesinin 3 ve 4 numaral
fkralar uyarnca ilgili hkmeti uyarr ve / ya da yardm keser.
Ve Johnson, ite bu hkmn gereini, bizim antlama ile kabul ettiimiz - i hukuk
kural haline gelen - Kongre Yasas'na gre 1964 ylnda yerine getirmitir.
Johnson'un, Trk - ABD ilikilerinde bir dnm noktas olan bu mektubunun ilgili
blm yledir:
Ayn zamanda, yardm sahasnda Trkiye ve Birleik Amerika arasnda iki tarafl
antlamaya dikkatinizi ekmek isterim. Trkiye ile aramzda mevcut Temmuz 1947
antlamasnn 4'nc maddesi mucibince, askeri yardmn verili maksatlarndan gayr
gayelerde kullanlmas iin hkmetinizin Birleik Devletler'in muvafakatlerini almas icap
etmektedir. Hkmetiniz, bu art tamamen anlam bulunduunu muhtelif vesilelerle Birleik

*
(1). 27 ubat 1946 tarih ve 4882 sayl yasayla.kabul edilen 60 milyon dolarlk kredi
antlamas.
(2). 7 Mays 1946 tarihli dn Verme ve Kiralama Antlamasna Ek anlama.
(3). 6 Aralk 1946 tarihli antlamaya ek ve ABD'ye Trkiye'de mlk edinme olana tanyan
antlama. Bu antlama, TBMM'de 5002 sayl Yasa ile onaylanm olup, Yasann 2.md.sine gre "Bu
ek antlama gereince yaplacak gayrimenkul satnalma, tamir slah veya tevsi-geniletme-ileri,
Arttrma, Eksiltme ve hale Kanununa tabi olmakszn Maliye Bakanl'nca yaplabilir ve yaptrlabilir"
hkm TC Devleti'nin ABD'nin taeronu gibi almay kabul ettii anlamna gelir.
Devletler'e bildirmitir. Mevcut artlar altnda Trkiye'nin Kbrs'a yapaca bir mdahalede,
Amerika tarafndan temin edilmi olan askeri malzemenin kullanlmasna Birleik Amerika'nn
muvafakat etmeyeceini size btn samimiyetimle ifade etmek isterim.
5-6-1964, Lyndon B. Johnson
Bu mektuba tepki gstermesi gerekenler, yle sanrm ki, yneticiler olmamaldr.
Aydnlarn da tepkilerinde hakl olduu sylenemez. nk ABD, bir szlemeden doan
hakkn kullanmtr. Olsa olsa, biem -slup- zerinde durulabilir. 1947ylndan 1964 ylna
dein, bu antlamann bir bamllk anlamas olduunu ka kii deerlendirmitir? Hangi
rgt, hangi bilim adam (bilinen M.Ali Aybar dnda) bu antlamaya kar kmtr. I964'le
balayan dnemden sonra da, hangi politikac iten bir tutumla bu konuyu ulusal bir dava
olarak ele alm ve kovalamtr?
Bu sorulara, halkn her kesimini doyurucu ve inandrc yantlar bulunamaz. ABD'ye
kzmadan nce sorumluluumuzun bilincine ulaalm...
Asl nemli olan nokta, bu antlama ile, anlan Kongre Yasas'n i hukuk kural olarak
kabul etmemizdir.
Antlamann giri blmndeki ikinci paragrafa gre:
"Birleik Devletler Kongresi 22 Mays 1947'de tasdik edilen kanun ile, Birleik
Devletler Bakan'na, Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliine
uygun artlar dairesinde, byle yardmda bulunmak" yetkisi verdiine ilikin hkm ile yasay,
anlama metni iinde kabul etmi bulunuyoruz. Dolaysyla, o yasaya aykr bir durum
yaratanlarz. Bamllk bununla da kalmyor.

ABD'N N DENET M

Onunla da kalmyoruz. Yardm alan hkmet, Kongre- Yasas'nn 3/d maddesi

uyarnca:
"Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan talep edilecei zere, ibu kanun
uyarnca alman herhangi bir mal, bir senet veya malumatn gvenlii iin gerekli hkmleri
koymay" kabul ediyoruz.
Bu hkm, hkmet katna da ykmllk getiriyor, parlamentoya da. Trkiye-ABD
ilikilerinin boyutlarn dnrsek, ABD Cumhurbakan'nn, bize geni bir alanda "yardmla
ilgilidir" savna dayanarak, "u kural koy, u dzenlemeyi yap" diye emir vermesini bile kabul
ettiimiz grlr.
Bu hkm, aka kural koyma hakk gibi, egemenliin en tartlmaz elerinden
birinin zedelendiini gstermez mi? Ayrca, ABD Cumhurbakan bu hkme dayanarak yarg
yetkisine bile karabilir. Yani "u konuda szlemeye aykr davranan yargla" diyebilir.
Bu balamda, bir baka ve egemenlik hakkna aykr hkm de Kongre Yasas'nn 5.
maddesindedir. Hkm yledir:
"Cumhurbakan zaman zaman ibu kanun hkmlerinin yrtlmesi iin gerekli ve
uygun olabilecek kurallar koyabilir." Ve biz bu hkmleri, bize ne getireceini, bizden ne
gtreceini dnmeden pein pein kabul etmi bulunuyoruz. Bir baka lke Bakan'nn
koyaca kural kabul etmenin, bizim bamszlmza aka aykr olduunu gremeyiimizi
nasl anlatabiliriz. Tarihe kar, gelecek kuaklara kar stlendiimiz sorumluluun uurlar
bile izilemez...
Kongre Yasas'nn u 3. maddesini de okuyalm:
Madde: 3- bu kanun uyarnca yardm alnmasna takaddm eden bir art olarak
yardm isteyen hkmet:
(a) Yardmn etkili ekilde ve yardm alan lkelerin taahhtlerine uygun olarak
kullanlp kullanlmadn izlemek amac ile Amerika Birleik Devletleri memurlarnn lkeye
serbeste girilerini,
(b) Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerinin bu tip yardmlarn kullanlmas ile
ilgili olarak serbeste mahedelerde bulunmasna ve kapsaml malumat vermesine
msaade etmeyi,
(c) Birleik Devletler Cumhurbakan'nn rzas olmakszn, ibu kanun uyarnca
devredilen herhangi madde veya malumatn mlkiyet veya zilyedliini devretmemeyi, ne de
byle bir msaade olmakszn, yardm alan hkmetin subay, memuru veya grevlisi
olmayan bir kimse tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna veya byle bir
kimse tarafndan durumlarn aklanmasna msaade etmemeyi;
(d) Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan talep edilecei zere, ibu kanun
uyanma alman herhangi mal, bir senet veya malumatn gvenlii iin gerekli hkmleri
koymay;
(e) ibu kanun uyarnca bor, kredi hibe veya baka ekilde herhangi bir yardm
faslndan alnan paray, baka bir yabanc hkmet tarafndan kendisine verilmi bulunan
herhangi bir borcun ana parasn veya faizini demek iin kullanmamay;
(f) ibu kanun uyarnca yardm alan lkede, Birleik Devletlerin iktisadi yardmnn
amac, kayna, karakteri, kapsam, miktar ve gelimeleri hakknda ayrca tam ve devaml
olarak bilgi vermeyi kabul edecektir.
Bu hkm Trkiye'nin ABD'nin denetimine sokulduunu gsterir. rnein: Yardmn
ne biimde, nerede, nasl kullanldn yerinde incelemek amacyla ABD'nin memurlar hibir
koula bal olmadan lkeye serbeste girebilecekler. Trkiye bu memurlarn statlerini bile
saptama yetkisinde deildir. Bunlarn ajan olup olmadklarnda aratramaz. Nerede ve nasl
inceleme yapacaklar da belli deildir. Oysa ABD, ayn yasann 1/2 maddesi uyarnca,
FBI'nin onayndan gememi hibir sivil grevliyi gnderemez. Ayrca, asker personel
hakknda da, 19 Mays 1926 tarih ve (44) Stat. 5650 sayl yasa gereince onay alnr.
zetle, ABD buraya personel yollarken, kendi ulusal gvenliinin gereklerini yerine
getirir, ama T.C. Hkmetleri, gelen personel necidir? TC.'nin gvenliine aykr bir nitelik
tar m? (rnein bir Ermeni militan mdr, Trkiye aleyhine faaliyette bulunan bir rgtle"
ilikisi var mdr, yok mudur gibi) ulusal gvenliinin gerektirdii bir aratrma yapamaz...
Bu personel gelir, rtbesine ya da statsne bakmadan, lkemizde bizim statmze
gre daha st grevdeki memurlarmz denetleyebilir. rnein, yardmn ilk yllarnda,
Astsubaylar ya da kk rtbeli subaylar, uzman ve danman statsyle, bizim st rtbeli
subay ve generallerimize ders vermeye kalkmlardr.
ABD bu uygulamayla, yardm eden devlet statsnn stnln dayatmtr. Bunun
bir tr aalama olduunu kabul edelim.
Ve senatr King Robinson ile temsilci Upshowun szlerindeki irkinliin
sergilenmesine sahne olmann utancn yaayalm...
Bu maddenin bir baka hkm, ABD'nin yapaca, "ekonomik yardmn amac,
kayna, karakteri, kapsam ve miktar ile gelimeleri hakknda, ayrca tam ve devaml bilgi
verme" ykmll getirmesidir. Bylece ABD, bu szde yardm antlamas ile TC.'nin
asker ve sivil brokrasisinin, her noktada iinde olmakla kalmyor, ayrca bizden, yle ayrntl
rapor istiyor ki, emperyalizmin denetimi altna giriyoruz.
Bu antlamann Platt deitirgesinden daha ar hkmler tadm kabul edelim.*[*]
T.C. Hkmeti, 12 Temmuz 1947 Antlamas'yla, bu Kongre Yasas'nn bir Hukuk
Kural olarak kabul ettiini anlam olamaz m? Peki u hkmn altna imza koyarken de,
nasl bir tuzaa dldn de anlamamlar mdr o gnn yetkilileri?

*
Platt Deitirgesi iin s.l66'ya baknz.
 "Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi gayeler uruna kullanacaktr.
Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini mmkn klmak iin, bu
hkm misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl ve ileyii hakknda rapor,
malumat ve mahede eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve yardm salayacaktr."
Grlyor ki bu hkme gre Misyon efi, yani Yardm Kurulu Bakan, Birleik Devletler
Cumhurbakan adna (Kongre Yasas md. 5) Trkiye Cumhuriyeti'ni denetleyebilmektedir,
denetlemitir de! te T.C'nin bamszln ipotek altna alan anlama ve yasa!..

EMPE RYALZMN PRO PAG AND ASINI YAPMAK

Bir baka hkm, emperyalizmin propagandasn yapma ykml tar.

"Trkiye Hkmeti, bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii
hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr."
Yani, "Ey Trk ulusu, biz kendi ulusal varlmz ve bamszlmz koruyacak gte
olmadmz iin (Kongre Yasas'nn ilk iki paragraf ve 12 Temmuz Antlamas'nn birinci
paragraf) ABD'ye sndk, o da "Tanr, Ondan raz olsun (!), bizi krmad, yardm elini
uzatt..." diye balayacak ve her gn emperyalizmin nasl, ne lekte yardm ettiini
ulusumuza, halkmza anlatmak gibi, kendi kendimizi, ulusal kimliimizi ayaklar altna alan bir
alma iine sokulmu oluyoruz.
Ve ne yazk ki, biz uzun yllar bu ii baaryla (!) yaptk. Amerika en byk dost ve
mttefikimizdi bizim.(!)
te bir zamanlar ska sylenen, "Trkiye, Amerikasz olamaz. Trkiye, Amerika'dan
kopsun da Sovyetler'e mi snsn?" szlerinin kayna, bize bu hkme dayanarak yaptrlan
propaganda ykmlldr. Yllardr kendi kendimizi, ABD'siz olamayz koullanmas altna
almz!..
ABD bu Antlamayla ve daha sonra kapsamna girmekle vndmz NATO
Antlamas'yla, Trkiye'ye gelip yerlemitir. Ve 1954 Askeri Kolaylklar Antlamasndan
balayarak da, Trkiye'de nemli lde askeri varlk olarak konulanmtr.
Askeri varln, uzun sre bizi Sovyet saldrsna kar koruma gibi; yine
aalanmamz pahasna gizlemitir. Kar kan Trkiye yurtseverleri de, "Komnizme
hizmet ettikleri" savyla susturulmulardr.
Johnson'un nl mektubundan sonra balayan uyan bu anlamalarn (1954 ylnda
yaplan ve sonraki yllarda eklerle oaltlan Askeri Kolaylklar antlamalarnn) bir metinde
toplanmas almalaryla sonulanmtr. 1969 Ortak Savunma birlii Anlamas, bu
almalarn rndr. Ancak yeni bir hkm getirmemi, bamllmz pekitirilmitir.
1954 Askeri Kolaylklar Antlamas ile ilgili bir deerlendirmeyi bir tarih belgesi olarak
aaya aktaryoruz. Tabii Senatr Haydar Tunkanat'n (emekli hava albay) "kili
Antlamalarn yz" adl yaptndan, bu anlamalarn uygulamalarn da ieren bir
deerlendirmesini olduu gibi aktaryorum.
"23 Haziran 1954 tarihini tayan Askeri Kolaylklar Antlamas;
Trk topraklarnn, Amerikan Kuvvetleri tarafndan barta ve savata kullanlmas iin
gerekli msaadeyi vermekte ve savunma tesisleri ve kolaylklar adlar altnda, barta
Amerikallar tarafndan Trk topraklar zerinde s, tesis ve mevziler kurulmas ve bunlarn
Amerikan askeri ve sivil personeli tarafndan igal edilerek kullanlmas ve gerekli gvenlik
tedbirlerinin de yine kendileri tarafndan alnmas kabul edilmektedir. Bu s, mevzi ve
kolaylklarn kumandanlar da Amerikal olup, Amerika'ya baldrlar ve oradan aldklar
emirlere gre hareket ederler. Her ne kadar, bu s ve tesislere, mterek savunma tesisleri
deniliyorsa da; bu, Amerika'nn kendi gvenliini Trkiye'de kurduu bu tr Askeri s ve
tesislerle daha iyi salayaca nedeniyle, mttefiki olan Trkiye'nin de gvenliini dolayl
olarak etkileyecei dncesinden hareket edilerek, byle adlandrlmtr. Gerekte bu
tesisin Trkiye'nin gvenliini tehlikeye soktuu her geen gn biraz daha iyi anlalmaktadr.
Bu tesislerin sadece D gvenliini, Trk birliklerinin salamas ise; bunlarn mterek tesis
olarak gsterilmeleri yolunda inandrc bir gerek olamaz.
"Mterek kullanlan Adana'daki ncirlik Hava Meydannda da durum bundan farkl
deildir. Adana'daki ncirlik Hava Meydan hakknda 6 Aralk 1954 tarihli mterek talimatta,
Trk Hava Kuvvetlerinin bu meydan kullanmalar ylesine snrldr ki, ncirlik'teki, Trk
birlikleri kendilerini adeta yabanc bir lkede sanrlar. Trk Hava Kuvvetleri buraya sadece
eitim birlikleri gnderebilir. Bu nedenle o meydandaki Trk Kumandanna verilen unvan, At
Bombardman Okul K'dr. Konya ve Diyarbakr'daki Av Bombardman filolar, at iin bu
meydana geici olarak giderler. Trk ve Amerikallarn kullanaca ini pistleri, hangarlar ve
uak durak yerleri dahi ayrlmtr. Meydandan yaplacak Amerikan uular iin Trklerden
izin alnmaz ve gelecek uaklar hakknda bilgi verilmez. Bu meydandan ilmi uular ad
altnda yaplan keif uular ve bunlar yapan uaklar gizlidir, bunlarn yanna Trkler
sokulmaz, uular ve sonular hakknda Trk ilgililere bilgi verilmez.
"U-2 Keif uann Rusya'da drlmesinden nce, 1957 ilkbaharnda Hava Harp
Akademisi ile Adana ncirlik ssne yaptmz bir ziyarette, Meydann Amerikal Kumandan
bize, kantin ve gazinolar gezdirdikten sonra, burasnn, Amerikan Hava Kuvvetlerinin
nbetlee kullanda zellikle stratejik bombardman uaklarnn inip kalkmas iin yaplm
bir Hava ss olduunu syledi ve ilmi keif uularndan hi sz etmedi. Biz daha sonra,
oradaki Trk Meydan Komutanna, burada uu yapan, kanatlar ok geni ve tekerlekleri
olmayan planr gibi bir uak hakknda bilgisi olup olmadn sorduk, Trk Komutan cevap
olarak; evet, byle bir uak var, ve zaman zaman uuta yapyor, fakat, biz ne yaptn
bilmiyoruz. Amerikallar uutan biraz nce, hangardan karp pist bana getiriyorlar,
oradan havalanyor. ndikten sonra da hemen hangara sokuyorlar. Bizden kimseyi yanna
yaklatrmyorlar cevabn verdi.
"Mfreze 10-10 adyla, bu kefi uaklarnn uuta toplad bilgileri deerlendiren
birlikten, bizim kumandann haberi yoktu. Bir tesadf eseri bir gn sonra, bu ua bir keif
grevinden dnte meydana inerken grdk ve Amerikallar ua doruca hangara gtrp
kapattlar. 27 Nisan 1960'ta Adana'dan kalkarak Rusya zerinde drlen uak bunlardan
biri idi.
"27 Mays 1960 Devriminden sonra orann Trk Komutan, ilmi uularn da Trk
makamlarna haber verilmesi iin uu planlarnn kendisine bildirilmesini istemitir.
Amerikallar buna nce kar koymular, fakat sonra raz olarak, bir kasada saklanmak
artyla, ilmi uu planlarm vermilerse de, Trk - Rus snrna 100 kilometreden daha fazla
yaklamas yasak edilen bu tip uularda Amerikallarn ve ayrca Malta'dan ayn maksatlarla
kalkp Amerikallarla ibirlii iinde Trkiye'den geen ngiliz uaklarnn bu yasaklara
uymadklar da bir gerektir. nk, o tarihlerde ok ykseklerden uan bir ua ne
izleyebilecek bir radar ebekesi ve ne de ua nleyip geri evirebilecek bir av ua
Trkiye'de bulunmadna gre; kontrol da mmkn deildir. Ta ki, bu s ve tesisler
Trkeletirilsin ve yabanclarn bu tr uularna msaade edilmesin." 4[4]
H. Tunkanat, olaylarn iinde yaam, Kemalist bilinle alm bir yurtsever.
Gzlemlerinin doruluu, yaamla anlalmtr ama ABD'nin tuzaklarndan kurtulmamza
yetmemitir.

JOHNSON'IN MEKTUBU VE UYANI

Bu antlamalar, 27 Mays sonras, 27 Mays Anayasas'nn getirdii zgrlk

ortamnda, toplumun aydn kesiminde tartlmaya balam ve bu tartmalar, Silahl
Kuvvetleri de etkilemiti. zellikle, gen kadro ve ABD'ye gidip gelen ve yurtsever duygularla
Trkiye - ABD ilikilerine bakan kesim, Kemalist ilkelere ters uygulamalar iine sindiremiyor,
k yolu aryordu. Bu konuda zellikle Doan AVCIOLU'nun yaynlad YN
4
Haydar Tunkanat kili Anlamalarn yz, s.288-290.
DERGS'nin etkisi unutulmamaldr. Bu arada Kbrs olaylar nedeniyle, Trkiye,
soydalarna kar giriilen soykrmn nlenememesinden duyulan ulusal tepkiyi de gz
nne alarak, Kbrs'a asker karma karar ald. ABD, kendi asndan, 1947 antlamasna
dayanarak, bize verilen ABD askeri yardm malzemelerini, kendisinden izin almadan
kullanamayacamz, Bakan Johnson'un mektubu ile duyurdu, daha dorusu "kulamz
ekti."
te bu olay Trkiye-ABD ilikilerinde bir dnm noktas oldu!
Ve bylece, 1947 Antlamasnn bamllk belgesi olduunu anlayabildik. Johnsonun
mektubu bizim uykudaki aymazlarmzn uyanmasn salamt. Lozan'da gen Trkiye'nin
bamszlk belgesini imzalatan smet Paa, 1947 antlamasna yanl baknn faturasn
dyordu. 1947 antlamasn, o tarihte niversite'de Doent olan M. Ali AYBAR, Zincirli
Hrriyet'in 5 ubat 1948 gn saysnda bakn nasl deerlendiriyor.
"... Amerikan yardmn, bir kere bizi imdiden istiklalimizden mahrum edecei ve
Amerikan himayesi altna koyaca iin istemiyorum. Yardmn artlar malum: Amerikan
Cumhurbakanndan tutun da derece derece ta Amerikal radyo ve gazete muhabirlerine
kadar birtakm yabanclar, yardmn yerinde kullanlp kullanlmadm kontrol etmek
bahanesiyle bizim iilerimize mdahale edeceklerdir."
Evet, M.Ali AYBAR byle diyor, ama gerekten bir ulusal kahraman olan ve Lozan'da
Lord Curzon'la bir diplomat ustal ile pazarlk eden smet Paa, ABD yardm daha dorusu
1947 antlamas zerinde bakn ne diyor: "Byk Amerika Cumhuriyeti'nin memleketimiz ve
milletimiz hakknda beslemekte olduu yakn dostluk duygularnn yeni bir rneini tekil
eden bu sevinli olay her Trk candan alklamaldr."5[5]
smet Paa yanldn, ancak 1964'te anlayacaktr, Trkiye'ye de anlatmaya
alacaktr, ama i iten gemitir. Emperyalizmin oyunlar yeni tuzaklarla srecektir.
Johnson'un mektubu zerine, smet nn'nn, "Amerika'nn sorumluluuna
inanyordum, yanlmm demektir, yeni bir Dnya kurulur, Trkiye bu Dnya'da yerini bulur
szleriyle gsterdii tepki, yurt yzeyinde ve elbet Silahl Kuvvetler'de de, byk yanklar
yaratt. Ordu'nun gen kadrosu hakl kmann sevinciyle, komutanlarn, nn'nn szlerini
kant gstererek etkilemeyi baardlar. lk uyar Hava Kuvvetleri'nden geldi. Ve Genelkurmay
Bakanl, ABD-Trkiye arasndaki antlamalarn "ulusal karlarmz etkileyen ve sorunlar
yaratan" hkmlerinin gzden geirilmesini istiyordu. Bu konuyu ieren ve Genelkurmay
Bakam Org. Cevdet Sunay imzal, 27 Ekim 1964 tarihli yazy aaya olduu gibi
aktaryorum.6[6]

GENELKURMAY BAKANLII KARARGHI ANKARA

Gp.P.P: 0050.7-64/P.A.
KONU: Askeri Kolaylklar (27 Ekim 1964)
KARA KUVVETLER KOMUTANLII'NA
1. Kuzey Atlantik Pakt Antlamasnn 3'nc maddesine dayanlarak TRK ve
AMERKAN Hkmetleri arasnda 23 Haziran 1954 tarihinde NOTA teatisi suretiyle yaplm
olan Askeri Kolaylklar Antlamas ve buna istinaden imzalanan ek Antlamalarda,
AMERKA'llara fazla tavizler verilmesi ve AMERKA'llarn verilen tavizleri istismar etmesi
dolaysyla milli menfaatlerin haleldar edildii ve tatbikatta birok glklerle karlald
Hava Kuvvetleri Komutanlnn 4 Eyll 1964 gn ve PL.PROG: 3954-251-64/PL. sayl
yazlar ile bildirilmekte ve Antlamann imzaland tarihten bu yana Hava Kuvvetleri Silah
sistemlerinde, meydan tesis ve kolaylklarnn kullanlmalarnda byk deiiklikler olmas

5
A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 217.
6
zel arivimden.
dolaysyla mezkr Antlamann yeniden gzden geirilerek revizyona tabi tutulmas teklif
edilmektedir.
2. Ad geen Antlama tekmil Silahl Kuvvetleri ilgilendirdiinden, bu Antlamann
Kara ve Deniz Kuvvetleri Komutanlklarnn, kendi sahalarna giren hkmlerinde,
yaplmasn uygun grdkleri deiiklik veya ilaveler hakknda mtalalarnn alnmas uygun
grlmtr. Bu sebeple Kara ve Deniz Kuvvet Komutanlklarnn esbab mucibeli mtalalar
ile tekliflerinin bildirilmesini raca ederim.
DAITIM:
Gerei:
K.K.K.lna mza
Dz.K.K.lna CEVDET SUNAY
Bilgi: Genelkurmay Bakan

Bu emir, ok gizli kaytlayd ama Silahl Kuvvetlerde yankland ve almalar, daha bir
coku ve bilince kavutu. Ama gizlilik kayd, almalar ABD'nin renmesini engelleyemedi.
Haydar TUNKANAT'n "kili Anlamalarn yz" adl yaptndan aktardmz aadaki
belge, ABD'nin almalar rendiini ve Trk Genelkurmay'nn sorgulamaya baladn
gsteriyor.
"22 Kasm 1965 tarihli Gizli Belge:
"Washington'daki Ordu Karargh Dairesi'nin stihbarat Bakan Yardmcs Ofisi
bal olan bu belge ; Gizli damgasn ve 1-A iaretiyle belirtilen en ileri bir ncelik derecesi
tamaktadr.
"stenilen bilgilerin acele renilerek en ge 20 Aralk 1965 tarihine kadar
Washington'a ulatrlmas emrediliyor.
"Belgenin, 1. STENENLER ksmnda, Trk Genelkurmaynn Avrupadaki Amerikan
slerinin verilmesiyle (ilgili hkmete nasl verildii/notumuz) ilgili artlar aratrmakta
olduu, bilgi olarak verildikten sonra:
"a. Byle bir teebbsn gerek olup olmad,"
"b. Avrupa'daki Amerikan slerinin verili artlarn renme hareketini kimin
balatt,"
"c. Bu hareketin sebeplerinin bildirilmesi"
"Ankara'daki Amerikan Kara Ataesinden isteniyor. Bilgi iin ClA (Amerikan Merkezi
stihbarat Tekilat)'ya ve Yunanistan'daki Amerikan Kara Ataesine ve ARMA adl tekilata
veriliyor. Yol gstermesi veya klavuzluk iin, Atina'daki SORUTURMA MERKEZ'ne,
(Burasnn Trkiye'den Yunanistan'a gidip gelen Yunan asll ajanlarn veya kimselerin
sorguya ekildikleri yer olmas muhtemeldir/Haydar Tunkanat'n notu) Birer kopya
gnderilmitir."7[7]
Trkiye uyanyordu artk. Bu arada Dickson Raporu, Trkiye'ye ABD'nin nasl
baktnn bir baka kant olarak toplumu sarst. ABD'nin iyzn renmeye balamtk.
Ulusa uyanyorduk! Ama, Amerika da peimizi brakacaa benzemiyordu. Bu sorgulama
bunun kantdr.
ABD bu uyan ho grmedi, ama isteklerine istedii biimde yn vererek, 1969
Ortak Savunma birlii Antlamas'nn, nceden kazand ayrcalklar elden karmadan
imzalanmasn salad. Bu belge, 1954 Antlamas ve eklerinin deiik anlatmlarla

7
H. Tunkanat, agy. s. 297, 300.
yinelenmesinden baka bir ey deildir. Silahl Kuvvetler'deki gen kadronun, bamllktan
kurtulma abalar bo kt.
Bu antlamayla ilgili deerlendirmelerimizi, 1969 ylnda Milli Savunma Bakanl
Hukuk Maviri iken, Bakanlk katna sunduum yazl gr ve komisyonlarda, Bakanlk
gr olarak savunduum dncelerle ortaya koymutum. Komisyonlardaki grme
srasnda, ABD'ce hazrlanan taslakta ze ilikin hibir deiiklik salanamad.
Yaptn ekler blmnde tam metin olarak yer alan, MSB'lna sunulan grte, zet
olarak:
-Antlama taslandaki kimi hkmlerin, T.C.nin egemenlik haklarn zedeleyecei,
olumsuz sonular yarataca;
-Ortak Savunma tesisleri olarak adlandrlan s ve tesislerin, kurulu nedenleri,
geniletilmesi ya da faaliyetten alkonulmalar, iletilmeleri, bilgilerin toplanmas ve
deerlendirilmesi ve gerektiinde harekt emirlerinin verilmesinde, Trkiye'nin hibir
fonksiyonunun olmad, karar ve uygulamann tam olarak ABD'nin yetkililerinde bulunduu;
-Trkiye'nin silahl bir saldrya urayaca varsaymyla kurulduu savlanan tesislerin,
gerekte. ABD'nin karlar iin kurulduklarnn anlald,
-Tesislerin Trkiye'ye ait olduu syleminin de bir aldatmaca olduu, eer yle
olmasayd, ii bittiinde ABD'nin bunlar TSK'ya bedeli karlnda vereceinin antlamada
yer almamas gerektii,
-Bunlar iletmenin zel bilgi ve deneyim istedii, oysa Trk personelin byle bir bilgi
birikimi olmad, bu nedenle, iletmenin tarafmzdan denetleneceine ilikin hkmn de
aldatmay amalad, kald ki, Trk Askeri'nin tesislerde gvenlik bekisi gibi grld,
tesislerde asl ilevin, ABD'li komutann emrindeki yerde bulunduunu blme de Trk
Askerinin giremeyecei, aklanmtr. Sonuta, "Bu koullar altnda, Trkiye'nin gerek lke
btnl, gerek egemenlik haklarn korumak bir yana, anlamann bunlar tehlikeye
drmekte;" olduu belirlenmitir.
Bu grlerimizi, komisyon toplantlarnda da savunmu isek de, sonu alnamam
ve taslak geldii gibi kabul edilmitir.

EIS ENHO VVER DO KTRN VE DOLAYLI SALDI RI ANLA MASI

Hani bir sz vardr "drt bir yandan balanmak" anlamnda. ABD-Trkiye ilikilerinde
tek bir ba yoktur, saysz balar vardr. ABD bizi drt bir yandan balamtr. Onlardan biri
de, 7480 Sayl Yasa'yla 1960 tarihinde yrrle giren, 28 Temmuz 1958 tarihli Londra
Antlamas'na gre 5 Mart 1959'da imzalanan antlamadr. Antlama, "Trkiye Cumhuriyeti
Hkmeti ile ABD Hkmeti Arasnda birlii Antlamas" adyla anlr.
Bu anlama ile bir kez daha "Ulusal btnlmzn, ABD'nin ulusal karlar ve
dnya sulhu iin nemi vurgulanarak, bizim gvenliimizin ABD Cumhurbakannn ngr
ve kararna verildiini gryoruz.
Antlamann giri blmnden paragraf birlikte okuyalm:
"24 ubat 1955 tarihinde Badat'da imzalanan Karlkl birlii Paktnn 1'inci
maddesi gereince bu Antlamay imzalayan taraflarn emniyet ve mdafaalar iin ibirlii
yapmay kararlatrdklarn ve yine ayn ekilde yukarda zikri geen Beyannamede ifade
olduu zere, Amerika Birleik Devletleri Hkmeti'nin dnya sulhu nefine*[*] emniyet ve
mdafaalar iin ibu Beyannameye katlan hkmetlerle ibirliinde bulunmay kabul ettiini
nazar itibara alarak;

*
Burada sz edilen sulh, Pax Amerikano'dur. "Dnya sulhu" ABD'nin istedii ve dayatt
bartr nk. Elbet ABD karlarna uygun sre ve biimde...
 Karlkl ibirlii Pakt azalarnn yukarda zikri geen Beyannamede mterek
emniyetlerini korumak ve dorudan doruya veya bilvasta tecavze mukavemet etmek
hususundaki azimlerini beyan etmi olduklarn nazar itibara alarak; Amerika Birleik
Devletleri Hkmeti'nin 24 ubat 1955 tarihinde Badat'da imzalanm olan Karlkl birlii
Pakt'nn balca komitelerinin almasna itirak ettiini de kaydederek... ABD, nceki
antlamalar da buraya aktaryor. Nedeni, herhangi bir anlama u ya da bu biimde
tartmaya alrsa, burada yinelenerek yaama geirilmi olacaktr. Bu bir tuzaktr, ancak
tuzak olduunu anlamak iin yurtsever bilin gerekir.
Bununla bitmiyor, gvenliimizin nasl bozulaca, antlamann birinci maddesinde ele
almyor ve deniliyor ki:
"Trkiye Hkmeti tecavze mukavemete hazrdr. Trkiye'ye kar tecavz
vukuunda, Amerika Birleik Devletleri Hkmeti, talebi zerine Trkiye Hkmeti'ne yardm
etmek iin, karlkl olarak zerinde antlamaya varlabilecek**[*] ekilde ve Ortadou'da sulh
ve istikrar idameyi istihdaf eden Mterek Karar Sureti'nde derpi edildii vehile, Silahl
Kuvvetlerin kullanlmas da dahil olmak zere Amerika Birleik Devletleri'nin Anayasas'na
uygun her trl harekete giriecektir." ***[*]8[8] Bu hkmn yaln anlatm udur Trkiye
Hkmeti, bir tecavze (ki, bu biraz sonra aklayacamz gibi dolayl saldr'dr ve
Rockefeller Raporuna gre iten deiim ve dnmleri de ierir) uradn ABD'ye
ulatrlrsa (rnein bir sol darbe yaplrsa, bu szlemenin arad saldrdr) ABD, kendi
ideolojik gvenlii iin Trkiye'yi igal edebilir.
Szlemenin 4. maddesi 28 Temmuz 1958 tarihli Londra Deklerasyonu'na yollamada
bulunuyor. Londra Deklerasyonu, 14 Temmuz'da Irak'ta Baas Partisi'nin gerekletirdii
darbe zerine 15 Temmuz'da ABD'nin Trkiye'ye bilgi vermeden Lbnan'a, ngiltere'nin 17-
18 Temmuz'da rdn'e asker indirmeleri zerine yaplan toplantda hazrlanmtr. Bu eylem,
Eisenhower'n 5 Ocak 1957 tarihinde Kongre'ye sunduu "Ortadou'da ngiltere ve
Fransa'nn terkettii nfuz blgelerinde ABD'nin yer almas ve bu blgelerdeki Sovyet
szmalarnn, gerekirse Amerikan askeri varl ile nlenmesi" kararnn uygulamaya
konulmasdr. Irak htilali'nin bir ara, Trkiye Cumhuriyeti'nin o dnem sorumlularnca askeri
karma ile nlenmesi bile dnlmse de, byle bir servene atlnmas nlenmitir.
te Trkiye ile de, ABD'nin uygun grd staty bozacak eylemleri ve sosyal
uyan nleme amacyla bu szleme imzalanmtr.
Antlamann 2'nci maddesi, ABD'nin o tarihe kadar yaplan antlamalar ve bundan
sonra yaplacak anlamalar da kapsayan bir anlatm ierir ve yine bizim ulusal bamszlk
ve btnlmzn korunmasn bir kez daha, ABD yardmna balar.
zetle ABD, bizi bir kez daha bu antlama ile balam olmaktadr. Ayrca,
antlamann 4. maddesi ile ABD'nin ortak gvenlik iin ngrd nlemleri alma
ykmlln kabul ediyoruz. Bu maddenin hkm ile, 1947 Antlamas daha da
geniletilmektedir.
Eisenhower Doktrini daha sonra, yeni eklemelerle Johnson Doktrini'ne dnecektir.

JOHNSON DOKTR N

teden beri sivil ve asker kesimdeki brokrat kademe -yardm programlar

erevesinde- Amerika'da eitilen ve bylece Amerikan ideolojisini benimseyen grevliler
elindedir. Bu nedenle kamu kesimi ve dahas zel kesimde, hizmetin hazrlanndan
balayarak, her noktada emperyalizmin etkileri ve yntemleri bu grevlilerce

*
(**) Daha sonra yaplacak, byk bir olaslkla gizli bir anlamadan sz ediliyor.
* (***)
Gvenliimiz yalnz ABD Cumhurbakan'na braklmyor. ABD Anayasas'nn da
kapsamna almyoruz. PLATT DETRGES gibi.
8
Dstur, 40. Cilt, s. 1024.
uygulanmaktadr. Bunlar nceki blmlerde aklanmtr.
1961 Anayasas'nn getirdii zgrlk ortamda, lke sorunlarnn daha gereki ve
bilimsel adan deerlendirilmesi, 1961 Anayasas'nn sosyal bir dzeni ieren hkmlerinin
bir zlem ve istem olarak kitleleri sarmas karsnda, ABD, Trkiye'deki uyantan daha ok
kukulanmaya balad. nk, daha 1956 yllarnda Rockefeller Grubunun hazrlad bir
raporda yer alan, nce Eisenhower Doktrini'ne ve sonra Johnson Doktrinine kaynaklk eden
grler incelendiinde grlr ki, az gelimi lkelerdeki reformcu dnce ve eylemleri,
ABD, kendisi iin sakncal bulmaktadr. Bu raporu birlikte okuyalm.
"Bizim gvenliimizi sadece ak saldrlar tehdit etmiyor. Bu ak saldrlar yannda,
ondan daha tehlikeli, fakat saldr grnnde olmayan baka cins tehditler de vardr. Bu
tehditler; ierden yaplmak istenen deitirme ve dnmlerdir. Bu maskeli saldrlar, bazen
i harp eklinde, bazen ihtilalci hareket eklinde, bazen demokratik akmlar ve reform
hareketi biimlerinde karmza kmaktadr. Bu anlamda Yunanistan bize birinci rnei,
Vietnam ikinci rnei ve nihayet Orta Dou olaylar nc rnei verdi."
"Bizim amacmz, bu ve buna benzer akmlar nlemek olmaldr. Bu akmlar,
dikkatleri zerine ekecek dereceye geldiklerinde, o vakit bizim izlememiz gereken iki yol
vardr. Gerek bizim, gerekse komnist olmayan dier dnya devletlerinin gvenliini
salamak iin; mahalli kuvvetler ve akmlar tarafndan skk durumda braklm olan dost
hkmet ve rejimlere silahl yardmlar yapmak zorunluluunu duymalyz. Bu zorunlulukla
yaplacak askeri mdahale ne klasik askeri stratejiye uymakta ne de geleneksel diplomatik
mdahaleye benzemektedir." "Bu askeri mdahalenin kendine zg bir biimi ve nitelii
vardr."9[9]
Johnson Doktrini daha sonra bu ilkeler zerine Prof. Rostow tarafndan kurulacaktr.
Bu grler, Galula'nn "Ayaklanma Kuram'na"da kaynaklk edecektir. ok uluslu
irketlerin az gelimi lkeleri, bu yolla da etkiledikleri grlyor.
Bilindii gibi, emperyalizmin, zellikle ABD Emperyalizmi'nin en byk dman,
ulusal kurtulu eylemleridir. Johnson Doktrinini kuranlardan Prof.Restow'a gre, "btn ulusal
kurtulu hareketleri komnist olmaya mahkmdur. Bu sebeple ezilmelidir. Bunlarn
nlenmesi, ABD'nin dnya yznde duruma el koyabilmesine baldr". John Mc. Dennot,
kuramn aklamasnda, "teorinin ilk hedefi ve koulu. ABD'nin az gelimi lkelerdeki
hegemonyasnn artrlmasdr," demekte ve yle srdrmektedir grlerini:
"Ulusal kurtulu hareketlerinde, gerilla metodlarna bavurarak silaha sarlan
milliyetiler yok edilmelidir. Silaha sarlmakla onlarn aln yazs izilmitir. sterse,
antikomnist fikirlerle bile yola klm olsun."
ubat 1966'da Gney Vietnam Devlet Bakan ve Babakann Honolulu'da
karlarken yapt konumada Johnson unlar syler: "Eer komnist mtecavizler
Vietnam'da kazanrlarsa, Kurtulu Sava dedikleri mdahale yoluyla, Kore'de ak tecavz,
Filipinler, Yunanistan ve Malezya'da ayaklanmalar 'Trkiye'de tecavz tehdidi" veya
dnyann herhangi bir yerinde seimlerle elde edemediklerini, yapabilecekleri inancna
saplanacaklardr." .
u halde, ulusal kurtulu hareketleri ezilmelidir. Ulusal kurtulu dorultusunda,
emperyalizme kar kma eilimindeki her eylem nlenmelidir. Eylemciler isterse,
"antikomnist fikirlerle yola km olsunlar."
Burada bir noktay vurgulayalm. Bu tarihte, Trkiye'de sonradan "anarik olaylar"
olarak nitelenecek bir olay yoktu, Peki, Johnsonun szleri arasndaki "Trkiye'de tecavz
tehdidi" ne amala sylenmitir? Johnsonun ileri grll m vardr? Yoksa bu szler
uygulanacak bir plan m aklamaktadr?
ABD'nin bir gerei, 1961 Anayasas'nn sosyal dzeni ngren niteliinin halkn

9
M. Fahri, agy. s. 297-298.
zlemi olduu gereini, saptadn bilmeliyiz.
Johnson belki de, "Trkiye'de tecavz tehdidi" szleriyle bu zlemi knamaktayd.
Dickson Raporu da ayn dorultuda, Trkiye'deki uyann gelecekteki etkilerini ve alnacak
nlemleri sergilemekte deil miydi?
Johnsonun szleri, o zaman basnmzda da yankland. Zamann ana muhalefet
partisi (CHP) Genel Sekreteri Blent ECEVT, Kim dergisine yle diyordu:
"Bakan Johnson'a bu vesileyle unu da hatrlatabilmek yerinde olurdu. Bu anlay ve
tutumla Amerika, mttefiklerinde ve Kurtulu Sava veren veya kendi ilerinde hrriyet
mcadelesi yapan topluluklarda ya da herhangi bir i meseleyle karlaman lkelerde, gven
deil, ancak bir huzursuzluk ve tehlike unsuru olabilir."
Ve Trkiye, ne yazk ki o tarihten sonra huzursuzluklar iine itilmi, giderek, huzur ve
gven halka aranan tek dava olarak dayatlmtr. Johnsonun szlerinin, 12 Mart'larn ve 12
Eylllerin habercisi olduunu, ok ge ve ok ac deneylerle rendik.

ABD SLER NCRLK 1993

nce bir haber bal: "Amerikal kovulmaktan korkuyor!" yi mi? Birden

aryorsunuz. Amerikal Trkiyeden kovulmaktan korkuyormu! Elbet yalnz "yi mi" diye
sormazsnz, "ne iyi" dersiniz, "Amerikal'y korkutmaya balamz". Bu szlerde ne denli
ciddilik aramal bilemiyorum. Ama ABD'li Savunma Komisyonu Bakan Patricia Schroeder'in
bizimle alay ettii gibi bir kanya kaplmadm desem yalan olur. Syleinin tmn
okuduumda da yanlmadm anladm. ABD bizimle dpedz alay ediyordu. Haber 10
Nisan 1993 gn Milliyet Gazetesinde yaynland. Gkhan EREN, ABD'nin Savunma
Komisyonu Bakan ile Trkiye'ye gelii ve slerle ilgili bir sylei yapar. Haber'in alt bal
yle. "Trkiye'nin ABD sleriyle ilgili yeni mzakere yapmak istemesinden tedirgin olan
ABD, Kongre yesi ve Savunma Komisyonu Bakan Demokrat Partili Particia Schroeder'i
Ankara'ya yollad."
Gkhan EREN, Schroeder'e sorar: "Trkiye'yi ziyaretinizin amac nedir?" Schroeder:
"Biz Trkiye de dahil olmak zere, askeri slerimizin bulunduu btn lkeleri ziyaret ederek
ihtiyalar nedir, bunu renmek istiyoruz. Trk yetkililer, Trkiye'de bulunan ABD sleri ile
ilgili olarak tekrar mzakereye balamak istediklerini belirttiklerinde, biz telaa kapldk,
'acaba bizi lkeden atmak m istiyorlar' diye dndk."
Daha sonra sorulan bir soruya verilen yant, bu szlerin ciddiye alnmamas
gerektiini gsteriyor. Schroederin EREN'in, eki G'le ilgili sorusuna verdii yant
doyurucu deildir. Gkhan EREN soruyu yle yineler: "ncirlikteki ABD glerine gvensizlik
var, ncirlik'ten kalkan ABD askeri uaklarnn PKK terristlerini besledii eklinde
dedikodular kt, bu konuda herhangi bir grme yapacak msnz? Schroeder'in yant
ABD'nin bize bakm da ele veriyor. Diyor ki : "Dorusu bizim hayal gcmz o kadar geni
deil, Biz hibir zaman bu tr dedikodularn nereden kaynaklanm olabileceini
kefedemedik, nk oradaki grevimiz tamamyla ak. Irakl Krtleri Saddam'dan korumak.
Bunun Dnda gizli bir planmz yok. Belki de, bizim ncirlikteki komutanlarmz, bu konuya
aklk getirmekte geciktiler. Bunu da reneceiz." Bayan Bakan'n son tmcesi ilgintir.
"Ama, ABD niye bu blgede daha fazla kargaalk yaratmak istesin."
Daha nce de deindiimiz gibi, szlerin diplomatik zrhn kardnzda "karlan
kargaann" amaca ulamak iin yettiini syledii anlalr, Bayan Bakan'n. PKK'ya yardm
ettiini ise, ne yadsyor, ne de kabul ediyor. Trkiye'de politik sorun yaratan eki G'n,
szlemelere aykr ve belgelenmi uularndan, ABD Savunma Komisyonu Bakan'nn
bilgisiz olmas dnlemeyeceine gre, demek istedii udur: "Bu bizim gizli planlarmzn
kapsamndadr, fazla ileri gitmeyin." Evet, biz bu szleri, gemiteki kimi olaylar nedeniyle
karlatmz tavrlara bakarak byle yorumluyoruz.
Bayan Bakan, ncirlikle ilgili u deerlendirmeyi de yapar: "ncirlik ss zaten son
derecede nemli bir konuma sahip. Herhangi birinin slerin yerini deitirmek gibi bir plan
yaptn zannetmiyorum." Grlyor ki, Schroeder gerektiinde ok ak konuabiliyor. Bu
szlerin arasndaki gerek de udur: Kimse ncirlik'e dokunamaz. nk ncirlik'in stats
1954'de saptanmtr ve incelendiinde grlecektir ki, ABD bu tarihte elde ettii dnleri ve
ayrcalklar hi yitirmemitir. 1954 Antlamas ise, byle ar sonular douracak bir konuyu
ieren anlamalarda gsterilen dikkat ve grmelerle deil, nota alveriiyle yaplmtr.

BR BAI MLILIK BELG ES 1980-SE A

Trkiye'nin 1940'larda girdii emperyalist tuzaklarndan biri de, 1954 Askeri

Kolaylklar Antlamas ve bunun uzantlardr. Bu uzantnn sonuncusu 1980 Savunma ve
Ekonomik birlii Antlamas (SEA)dr. Antlama 29 Mart 1980'de imzalanmtr, 5 yllktr.
Ama sre sonunda, ABD, "mttefiki zal"*[*] eliyle uzatm, yeni dzenleme iin, her yl
ertelete ertelete bugne gelinmitir. ABD'nin zal iin "En byk mttefikimiz "deyii elbet
bouna deildi! SEA gibi bir bamllk belgesi zerinde alacak tartmalar nlemek ve
bylece toplumsal tepkiye neden olmamak, emperyalizmin politikalarna alet olmaktan baka
nedir ki?
ABD neden," Turgut zal'n lm byk kayptr" demitir?
Ufuk GLDEMR'in zal'a ilgili deerlendirmesine gre: "zal, daha iktidarnn ilk
gnlerinden itibaren, Amerika'nn Trkiye'de ibanda kim olursa olsun bildiini okumaya
devam edecei deerlendirmesini yapm ve bunun zararlarn azaltmann tek yolunun ABD
ile kaytsz artsz iyi geinmek olacan dnmtr."10[10]
Elbet bu da bir politikadr ama bunun ad teslimiyetiliktir. Ve ite ZAL'n karsnda
olduu ve bittiini syledii, Kemalist tutuma taban tabana zttr. Ve elbet Kemalist tutum yok
edilmedike de, zalvari politikalar toplumun geni bir kesiminde tepkiyle karlanacaktr.
27 Mays sonras ve zellikle Johnsonun mektubu zerine Trkiye-ABD ilikileri
zerine balayan tartmalarn Silahl Kuvvetler'e yansmas sonucu, Antlamalarn ele
alnmas Silahl Kuvvetler'de nce karlm ve 1964'de balayan almalar sonunda, Askeri
Kolaylklar Antlamas," Ortak Savunma ve birlii Antlamas" olarak yinelenmitir.
Antlama, 26 Mart 1976'da bu kez "Savunma birlii Antlamas" adyla yinelenmi, ABD bu
anlamay Senatodan geirmemitir. Bu dnem, Trkiye'ye ambargo uyguland dnemdir.
1976 Antlamas, kamuoyuna, s kavramnn yaratt tepkiyi nlemek iin olsa gerek, "tesis"
olarak sunulmu ve "Savunma amacyla kurulan tesisler, Trk Silahl Kuvvetleri'nin kendi
tesisleridir? Tesisler Trk Komutan'n ynetimindedir. Trk Makamlarnn denetimindedir"
sylemiyle aklanmtr. Oysa bu aklamalar geree aykryd ama yneticiler kamuoyu
basks ile, ABD'nin dmen suyu arasnda kalmlard.
1980 Antlamas da, 1954 antlamasnn yinelenmesi olan nceki antlamalardan
ayr bir hkm getirmi deildir. Haber'in verilii bile, hibir deiikliin olmadn anlatmaya
yeter.
30 Mart 1980 tarihli Milliyet Gazetesinde, Nilfer YALIN, anlamay yle sunar: "12
s'te ABD'ye savunma nlemlerine katlma izni verildi" Haber'e gre: Trkiye ile ABD
arasnda yaplan yeni Savunma Ve Ekonomik birlii Anlamas (SEA) 29 Mart 1980'de
Ankara'da imzalanr. Anlama TBMM'ye gizli blmleriyle birlikte sunulur. ABD, 12 Eyll'e yol
amak iin, asker'in gnln almak istemi olmal. Yoksa, bizim ABD'nin kendi ss
olduunu bile bile, slerden yararlanmas iin "savunma nlemlerine katlma" izni vermeye
gcmzn yetmeyeceini bir halk deyimiyle "dnya alem bilir." Bu aklama, gerekler
karsnda bizim, kendimizle alay etmemiz gibi bir sonu dourmaz m? Byle bir aklama
ayrca, bizi dnyann gznde kk drme deil midir?

*
Turgut zal'n lmnde, Clinton mesajnda, "ABD'nin en byk Mttefiki Turgut zal'n
lm byk kayptr" demiti.
10
Ufuk Gldemir - Texas Malatya, s.95
 nk dnya ABD'yi de biliyor, Trkiye'yi de... Ve szlemelerin mantm da!
Sadece tek bir kavram zerinde dnmek bile yeter, byk yalan anlamaya. u,
"Ortak Savunma" kavramdr bu!.. ABD ile biz neyin ortak savunmasn yapacaz? Hangi
ortak karmz vardr? Eer yle ise, yani ortak kar ve yararlarmz varsa ve ABD,
Trkiye'nin de yararlarn bu ortaklk iinde dnyorsa, bizi neden bekiymiiz gibi
gryor? Silahl Kuvvetlerimizin modernizasyonu iin "elden gelen her trl gayreti
gstereceini" (Szleme Md. 3) sylerken, ABD'nin karlar ile ilgili hkmlerde neden "...
gre yrtlecektir" (rnein, Temel anlama, md. 4 son paragraf, Md.5/2, 3, 4 ve 5.
paragraflar, 7. md. ve benzeri hkmler) eklinde kesin hkm tamaktadr.
ncelendiinde grlecektir ki bu anlama da, ncekiler gibi, Trkiye'nin
bamllatrlmasndaki zincirin halkalarndan biridir.
Bu anlama yrrle girdikten sonra Haziran 1980'de Demokrat Gazetesi ile
yaptm bir syleiyi (o gnlerde 12 Eyll'e giditen balayarak bu gnleri de ieren
programlara iaret etmekden te, bamszlmzn nasl ipotek altna alnd maddeler
yorumlanarak akland iin) aynen aktaryorum:

ORT ADOU VE SE A-1980

"Demokrat-1: Ortadou'da genel gelimeler nda ABD'nin Trkiye'den bekledii

nelerdir?
"M.Emin Deer-1: Sorunuzu yantlarken Ortadou'nun nemi zerinde durmak
gerekecektir. Bilindii gibi, Ortadou, dnyann en nemli stratejik maddesi olan petrol
yataklarnn bulunduu blgeyi denetim altnda tutan stratejik bir yerdir. Ortadou petrol
yataklarnn bulunuundan nce de emperyalizm iin nemli bir blge idi. Ancak ada
gelimenin en nemli maddesi olan enerjinin bugn iin petrole dayal yn nedeni ile
nemini daha da arttrmtr.
ABD Emperyalizmi (bugn emperyalizmin geirdii bunalm nedeni ile Bat ile
birleerek srdrlen emperyalizm) Ortadou'yu petrol yataklar nedeni ile denetimde tutmak
istemektedir. ABD zel sektr, byk lde iletme hakkna sahip olduu petrol
yataklarnn elden kmasn istemez. Bir yl ncesine dein ran, Trkiye ve Arap
Yarmadasn iine alan stratejik bir genden sz edilirken, ran'n slam devrimle
emperyalizmden kopuu, Afganistan olaylar ve slam dnyasndaki kprdanmalar, ABD
emperyalizminin Ortadou'daki gvenlik halkalarn param para etmitir. 1965 ylnda ABD
Dileri Bakanl'nn kard Bltenin 695.sayfasnda yle denilmektedir:
"Ancak sadece Kuzey Amerika ile ya da bat yarm kresi ile ya da Kuzey Atlantik
Topluluu (NATO) ile snrlandrlm savunma taktiklerinin artk gven ve refah
salamayacan biliyoruz.
"Dnya ok klmtr, toprak ile, su ile atmosfer ile, bunlar kaplayan uzay ile, yani
dnyann tm ile ilgilenmeliyiz."
"Bu szler, emperyalizmin deimez ilkesini vurgulamaktadr. Birincisi, emperyalizm
dnya egemenlii kurmak istemektedir. kincisi, birincisine bal olarak ya da bu amac
gerekletirmek iin kurduu gvenlik rgtlerinin yetmezliini ve yeni gvenlik kuaklar
kurmak gerektiini vurgulamaktadr.
ABD'nin Trkiye ile ilgilenmesi sadece Trkiye'nin kendi konumu dolaysyla deildir.
Ya da gayri milli ibirliki burjuvazinin deyimi ile, "ABD bizi dost olarak grd" iin bizimle
ilgilenmemektedir. Bizim gvenliimiz, bizim gelimemiz, bizim ada uygarlk dzeyine
ulamamz iin de bize yardm etmemektedir. Eer gayri milli burjuvazinin syledikleri doru
olsayd, otuz yldr yardm gren Trkiye'nin Silahl Kuvvetleri bugn yeniden yardma
muhta durumda kalmazd. Eer halka yutturmak istedikleri yalan deil gerek olsa idi,
Trkiye ekonomisi iflas iinde olmazd. Eer ABD bize, bizim karmz n plana alarak
yardm etmi olsa idi, ambargo uygulamazd. Ve eer ran olaylar ve Ortadou'daki
emperyalizm aleyhine gelimeler olmasa idi, ambargonun kaldrlmasn daha ok beklerdik.
ABD Emperyalizmi, son gelimeler karsnda Trkiye'nin yeniden kazandrlmas zerinde
durmaktadr. Ama bu demek deildir ki, Trkiye'ye Trkiye iin yaklalmaktadr. ABD,
Ortadou'da kaybettii ran'n yerini onun kadar dolduracak (bu noktann zerine basarak
yineliyorum. nk Trkiye hibir zaman ah'n ran' kadar ABD'nin buyruunda olmamtr)
ve Basra Krfezi'ni bylece denetlemeye olanak salayacak bir Trkiye istemektedir. Batl
basndan rendiimiz kadar ile Trkiye-Msr ve srail geninin ABD Emperyalizminin
Ortadou'daki yeni gvenlik geni olmas istenilmektedir.

SE A VE MODEL ARAYI LAR I

"te tam bu srada Savunma ve Ekonomik birlii Anlamas (SEIA) gndeme

gelmitir.
Ve ayrca Trkiye'de, Anayasa ve rejimi, ABD'nin gvenlik halkasnn zincirlerini
paralamayacak bir gvenceye alacak biimde deime nerileri gndemdedir.*[*] Aslnda
Anayasay deitirme nerileri 1965'ten bu yana hep gndemdir. Ancak rejime ynelik oluu,
1979 balarndan beri fsltlar halinde konuulurken bugnlerde gndeme geirilmitir.
"Anlald kadar ile, getirilmek istenen sistemin ilk amac bir trl susturulamayan
toplumsal muhalefeti ortadan kaldrmaktr.**[* *] nk 1950'lerde ve 1960'larda gizlilik iinde
srdrlen Trki-ye-ABD likileri ve sohbetlerde kararlatrlan s ve tesis verme ilikileri,
Trkiye'de bu topran her noktasna sahip kan toplumsal muhalefetin gelimesi ile artk
kapal kaplar ardnda yrtlememektedir. Trkiye'de hkmetler artk bu tr ilikileri kamu
oyuna aklamak zorunda kalmaktadrlar. ncelendiinde grlecektir ki, yeni Trkiye-ABD
Anlamas'nda, yani SEIA'da, Trkiye lehine hibir gelime yoktur, ama Trkiye Hkmeti, bu
anlamay kamuoyuna aklamak zorunda kalmtr. Bu sonu, Trk Solu'nun zaferidir. te
Trkiye'deki rejim deiiklii de, Trkiye'de solun belini krmay bu nedenle amalamaktadr.
Toplumsal muhalefeti daha balangcnda ezme giriimi demek olan 12 Mart baarya
ulaamamtr, Anayasa deiikliine karn ulaamamtr. O halde sadece Anayasa'y
deitirmekle yetinilmemelidir. Rejimi de deitirmek gerekmektedir. te Demirel'in gayri milli
burjuvazi adna, emperyalizmin direktifleri dorultusunda uygulad taktiin amac budur.
Utanmadan aklanan, lkeyi Bat sermayesine ama giriimlerini, lkeyi emperyalizmin
denetimine verme giriimleri ile tamamlamak! nk sermaye, girdii yerde kendisi iin
gvenlik isteyecektir. Bu gvenlii elbet kendi dncesi ve denetimi dorultusunda
salamak ister. Bat sermayesine alan Trkiye'nin, gvenlik ynnden de emperyalizmin
denetiminde olmas kadar doal bir sonu yoktur.
"Bir de u noktay vurgulamak gerekir: ABD, Ortadou'da kendi kendine yetebilecek
bir Trkiye'nin gelimesini istememektedir. nk byle bir Trkiye, Ortadou'da g
dengesini altst etmekle kalmayacak, tm gelimekte olan geri braktrlm lkelerin lideri
durumuna geecektir. O nedenle Trkiye'nin kendisine srekli baml kalmasn
ngrmektedir.
"Ksaca ABD, Ortadou'daki karlarnn bekiliinde, srekli kendisine baml,
karlar iin kullanabilecei bir Trkiye modeli oluturma abasndadr.
"Demokrat-2: Bu anlama Trkiye'ye ne gibi haklar tanmakta Trkiye asndan ne
gibi sakncalar tamaktadr?
"M.Emin Deer-2: Trkiye-ABD likileri, kinci Paylam Sava srasnda balam ye
1947 Anlamas ile ilk kez resmi kimlie brnmtr. 1950 sonras hkmetleri de,
Trkiye'yi tam anlam ile emperyalizmin tuzana atmlardr. Denilebilir ki, Trkiye 30 yldr

*
O gnlerde Yeni Forum Dergisi ve Tercman Grubu, 1982 Anayasas'nn ilkelerini ieren
almalar iindeydi.
*
(**) Bu ama gereklemi ve 12 Eyll suskun ve tepkisiz toplum yapsn yerletirmitir.
*
emperyalizmin tuzandadr. Kanmzca ABD'nin- 1947 ylnda salad ve 1950lerden sonra
gelitirdii yarara -kara- dayal ilikiler, ABD karlar asndan hibir saknca
yaratmamtr. ABD, Trkiye'de 1975'lerden nce nelerden yararlanyorsa, 1975'lerden sonra
gizli de olsa ayn eylerden yararlanmtr. Bunlarn ABD'ye dayanan resmi aklamalar her
zaman yaplmaktadr. Yalnz 1975'den sonra ABD'nin Trk Silahl Kuvvetleri ile olan
ilikilerinde bir gerileme olmutu. Kanmzca anlama; bu gerilemeyi durdurmay, ondan da
te ilikileri, NATO'nun, Ortadou'daki gelimeler asndan stlenecei grevleri de
kapsayacak biimde gelitirmeyi amalamaktadr. Anlama bir temel ve tamamlayc
anlama metni ile uygulama anlamalar demeti halindedir.
"Anlamalarda "iki hkmet arasndaki gven ve ibirliini arttrmak amac ile" deyimi
sk sk kullanlmakta, "egemen eitlik"ten sz edilmekte ve "dnya barna bylece katkda
bulunulduu" vurgulanarak barn, yeterli bir savunma dzeni ile salanabilecei ileri
srlmektedir. Temel anlamann giri blmnde, "... Kuzey Atlantik Antlamas alannn
gvenlik ve savunmasna ilikin ykmllklerin bilinci iinde..." deyimi ile nceki
anlamalarda olmayan yeni bir kavram getirilmitir. Bu kavramn ak anlam udur: "ABD,
Trkiyedeki sleri, bu anlamaya dayanarak herhangi bir Ortadou Harekt'nda
kullanabilecektir.*[*] Bu anlama, ABD'ye bu hakk vermektedir. nk Ortadou'daki
gelimeler Kuzey Atlantik Andlamas alannn gvenlik ve savunmasn tehlikede sayacak
nitelikte grlebilir. NATO'nun son toplantlarnda bu konu dile getirilmitir.
"ABD, bu anlamaya dayanarak Trkiye'deki sleri daha rahat ve kolaylkla
kullanacandan, herhangi bir Trkiye Hkmeti, slerin ve teki ABD tekilatlarnn
kullanlmasn engelleme grnts iinde olmayacaktr. nk, NATO Bakanlar Kurulu yada
NATO'nun yetkili organlar Arap Yarmadas'ndaki, ran'daki ya da Basra Krfezi'ndeki
herhangi bir olay "Kuzey Atlantik Antlamas alannn gvenlik ve savunmas" iin sakncal
grd an, Trkiye bu karara uymak zorundadr. Kanmzca, anlamann getirdii en ar
ykmllk ve bamllk burada yatmaktadr.**[**] Ve ABD'nin Trkiye'den beklentilerinin en
nemli blm de buradadr.
"Doal olarak ulalan bu nokta, gelecekteki Trkiye Cumhuriyeti Hkmetleri'nin elini
kolunu balamaktadr."*[***]
"Temel anlamann birinci maddesindeki hkm, gemi uygulamalar ve biraz sonra
sunacam bir belge ile birlikte deerlendirildiinde daha iyi anlalr. "Bu hkme gre:
"Taraflar ekonomik ve sosyal gelimelerini artrmak iin egemen eitlik ve karlkl
yarar temeline dayanarak ibirliini srdreceklerdir."
"imdiye kadarki uygulamalar gstermitir ki, bu karlkl ilikiden Trkiye hibir yarar
salamamtr. Eer salam olsayd, NATO yetkilileri, "Trk Silahl Kuvvetleri'nin
savaamaz durumda olduklarn" sylemezlerdi. Eer salam olsayd, otuz yldr yardm
gren Trk ekonomisi bugnk bataa saplanamazd. "Egemen eitler" deyimlerinin de ne
anlama geldiini gemi uygulamalarda grdk. Johnsonun nn'ye yazd mektuptaki
direktif ve ambargo olaylar, egemen eitlik szcklerinin aldatma olduunu gstermitir.
Sosyal ve ekonomik ilikilerin amac ise, bizim resmi bir yaynmzda, Ortadou
Amme daresi Enstits'nn "T.C. Devlet Tekilat Rehberi 1972'de" yle
vurgulanmaktadr:**[****]
"Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmann, ancak btn dnyaya amil bir
hrriyet davas iinde mmkn olabilecei inanc ile az gelimi memleketler halklarna,

*
Gerekten, 1990 ABD Krfez krizi srasnda sleri kulland gibi, imdi de kullanmaktadr.
**
ABD, 1990 Krfez Bunalm srasnda NATO lkelerini yanna alm ve sleri bylece
kullanmtr.
***
Gerekten yle olmu ve Krfez krizinde ve eki Gii'n son faaliyetlerinde ABD ncirlik
ssn istedii gibi kullanmak istemitir, kullanmtr.
****
Bu belge, AD'nin kurulu ve varolu amacn gsterir.
kendi kaynaklarn gelitirmek, hayat standartlarm iyiletirmek ve sorumluluklarm anlam
idareler kurmalarn salamak zere salam plan ve programlara dayanan iktisadi kalknma
iin kendi kaynaklarn harekete geirme abalarna sosyal ve iktisadi alanlarda, ABD'nin
dier grevli tekilat arasnda, yardmda bulunmaktr."
"Temel anlamann 2. maddesindeki u hkm, anlamann ne lde ciddiyet ve
geree dayandn anlatmaya yeter.
"... salam bir savunmann salam bir ekonomiye dayand gereini kabul ederek."
"Yalnz savunma deil, bir lkenin tm varlnn salam bir ekonomiye dayand
gerektir. Ancak Trkiye'nin, ABD Emperyalizminin tuzanda geen otuz yl sonra ulat
bugnk durumda, iflas etmi bir ekonomi ile savunmann hangi lde salam olaca
gerekten dnlmeye deer. u halde diyebiliriz ki, savunmamz hibir zaman salam
olmayacaktr. Ya da salam olmak iin bir destee gereksinilmektedir. Bu destek de,
emperyalizmin desteidir. ABD emperyalizmi ise, destei hangi koullarda yapacan
yukarya aktardmz Devlet Tekilat Rehberi'nden alnm olan, AID'nin kurulu amacn
belirleyen szlemeyle bize kabul ettirmitir.
"Bize yaplacak yardmn amac bellidir: Birleik Amerika'daki hr messeseleri
yaatmak!..
"Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak iin, Trkiye'de, "... sorumluluklarn
anlam idareler kurulmasn salamak ... gerekir,", Bu sorumluluun kime ve nereye kar
olduu bellidir. Ama, Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmaktr. Yani tekelleri
yaatmaktr. Emperyalizmin tekelleme dneminde tekellere yardmc olmaktr.
ABD, Ne Kadar Ciddidir?
"Anlamann 3. maddesi, "... iki hkmet arasndaki karlkl gvenlik ibirliinin
glendirilmesi amac ile Birleik Devletler Hkmeti... savunma malzemesi, hizmetleri ve
eitimi salamak iin elinden gelen her trl abay gsterecektir," hkmnn gerek anlam
ile deerlendirilmesi yle olabilir: Bu hkm gayri ciddidir. amzda her eyin nasl ve
hangi yntemle yaplacann saptanmas yaplrken, bir lkenin savunmas ile ilgili bir
konuda, "elinden gelen abay gsterecektir" eklindeki bir szleme hkmnn, baka trl
nitelenmesine olanak yoktur.
"Yani Trkiye Cumhuriyeti, Birleik Amerika Devletleri'ne "benim savunmam iin
unlar unlar gereklidir" diyecek. Evet Trkiye, bu szlemeye dayanarak, ABD'den
isteyecektir, hakl olarak isteyecektir. Ama ABD, "elinden geldii kadar" istenenleri vermeye
alacan syleyecektir. Gemite olduu gibi, bu kez de "Ben seni ok seviyorum dostum,
sen yle aslansn, byle kaplansn ama abama karn sonu alamyorsam kusur bende
deil. Kongreye sz anlatmak g. Ben bu szlemenin hkm gerei elimden gelen abay
gsteriyorum" diyecektir. Szleme ite bylesine ok nemli konuda ciddiyetten uzak
hkmler tamaktadr.
"... Yardm salamak zere elinden gelen her trl gayreti gstermeyi taahht eder,"
ibaresi bir nolu tamamlayc anlamann 1. maddesinde de vardr. Yukarda da deindiimiz
gibi, bunun anlam aktr. ABD, istedii zaman, istedii kadar ve kendi istedii eyleri
verecektir. Vermek istemedikleri iin tekrar, "elimden gelen abay gsteriyorum, ama
olmuyor" diyecektir. Bylesine gayri ciddi ibareler bulunan szlemenin, Trkiye Byk Millet
Meclisi'nin onayndan gememesi gerekir.
"Biz, TBMM'deki parlamenterlerin, ulusal onura indirilen bu amardan ders alacaklar
inancndayz.
"Szlemelerdeki en ilgin ve komik ya da gayri ciddi deyimlerden birisi de udur:
"Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, ABD Hkmeti'nin belirli Trk Silahl Kuvvetleri tesislerinde
mterek savunma tedbirlerine katlmasna izin verir."
"Oysa yardm, anlamaya gre ulusal savunma iin deil, ortak savunma iindir.
Ortak savunma iin bile, TSK'nn modernizasyonu gerekir. te ABD bunun iin bize yardm
edeceini szleme ile kabul etmi grnyor. Ama "elinden geldii kadar." Bu durumda,
Ortak Savunma'nn da bir aldatma olduu anlalmyor mu?
"Bu, gerek anlamda byk bir aldatmacadr, bir milletin onuru ile alay etmedir.
Herkes bilmektedir ki, Trkiye'deki s ve tesisler ABD kurululardr. Bunun da tesinde,
szlemenin teki hkmleri ile bu hkm tam bir eliki halindedir. imdi bunlar saptayalm.
sler ve Tesisler ABD'nindir
"3 numaral tamamlayc anlamann tm incelendiinde u sonular kar:
"Tesisler ve sler ABD'nindir. Neden mi? Eer bunlar TC'nin iseler ve biz onlara
kullanmak iin izin veriyorsak, szleme sonunda ya da szlemenin bozulmas halinde, TC
Hkmeti'ne verilmesi sz konusu olan kullanma hakk nedir? 3 numaral tamamlayc
szlemenin 7. maddesinin 2 numaral paragraf: "Bu tr tanmaz mallarn Birleik Devletler
tarafndan kullanmnn sona ermesini mteakip kullanm hakk Trkiye Cumhuriyeti
Hkmeti'ne geecek ve eer varsa bakiye deeri, gemi uygulamalar dikkate alnarak
karlkl mutabakat ile tespit edilecektir..." Yani ABD, kulland ara ve gereci Trkiye
Hkmeti'ne satacaktr. Bundan nceki szlemelerde bu hkm daha akt. Bu kez
biimsel bir davranla, szde bu tesisler ve mallar, "Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nindir,
Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, ABD Hkmeti'ne kullanmak hakk ltfetmitir" sylemiyle
byle bir izlenim verilmek istenmitir.
"Yalnz ara ve gerele kalmyor paras denecek konular. Ayn maddenin son
cmlesi yledir: "sz konusu mallara, temel tesisat sistemleri ve binalara srekli olarak
eklenmi veya yerletirilmi dier sabit eya da dahil olacaktr."
"imdi sormak gerekir. Bu tesisler, TC Hkmeti'nin deil miydi? Biz kullanm hakkn
ABD'ye vermemi mi idik? O halde, hangi nedenle szleme sonunda bu malzemeyi parasn
deyerek bize devrediyorlar? Evet bu soru sorulmal ve yant alnmadan da bu szleme,
parlamentodan gememelidir.
" numaral anlamann 9. maddesi, NATO Savunma Planlar amalar
dorultusunda ncirlik ve Sz konusu faaliyetlere hizmet eden muayyen sivil ve askeri hava
alanlarnn kullanma hakkn da kapsamaktadr. Yine bu faaliyetlerle ilgili olarak gemilerin
Trkiye'nin herhangi bir limanna (szde, hkmetin izin verecei) girme hakkn da
tanmaktadr.
"Uygulama aamalar incelendiinde, ABD s ve tesislerinin kimin mal olduu, hangi
amaca gre ve kimlerin emri altnda alt daha iyi anlalmaktadr.
ABD Bayra Aldatmacas
"ncelikle bir konuyu altn izerek vurgulamak istiyoruz. Hani u sa basnn,
"tesislerde bundan byle Trk Bayra dalgalanacaktr," safsatas var ya, ite bu konu,
tesislerde Trk Bayra dalgalanmas bir hikyedir, bir aldatmadr.
" numaral tamamlayc anlamann 3. maddesinin 5 numaral paragraf, "tesisteki
Birleik Devletler Kuvvetleri'nin kararghnda Amerikan Bayra ekilebilir," hkmn
tamaktadr.
"Zaten her tesisteki ve steki asl unsur, o tesisin can damar olan yer Amerikan
personelince iletilen yerdir. Yani bu yer Sinop Tesisi'ndeki Dinleme Yeri'dir. Yani bu yer
Pirinlik Tesisi'ndeki Gzleme ve Dinleme Yeri'dir. Yani bu yer, ncirlik ss'ndeki her trl
istihbarat ve harekt merkezleridir. Ve bu yerlere Trk personel giremez. Bu yerlerin
iletilmesi dorudan doruya ABD personeline aittir. Trkiye Hkmeti, emperyalizme kar
gani gnll olduu iin buralar ABD'ye terketmitir. 3 numaral tamamlayc anlamann 3.
maddesi Trk Komutan'nn gvenlik konularn kapsayan bir yetki iinde olduunu, Birleik
Devletler subaynn ise, "kendi kuvvetleri ve mnhasran bunlar tarafndan kullanlan tehizat,
malzeme ve yerler zerinde komuta ve kontrol icra ederek ayn zamanda bunlarn gvenliini
salayacak, faaliyetlerin ve bu anlamann ruhuna ve hkmlerine uygun yrtlmesini
salayacak" demektedir. Ayrca, iki komutann ibirlii edecekleri de vurgulanmaktadr.
Ancak bu ibirliinin de; "... tesisteki faaliyet ve teknik iletmenin hkmlerine uygun olarak"
yrtlmesi dorultusunda olaca vurgulanmaktadr.
Trk Askeri Gvenlik Bekisidir
"Bu szlerin anlam udur: Gvenlik konusunda, yani tesisin d gvenlii konusunda
kukuya den ABD, Trk komutana, "gvenlik sala" diyecektir. Ancak, Trk komutan,
tesisin ana unsurunun iletilmesinden sorumlu olmayaca iin, ABD'li komutana herhangi bir
konuda sz syleyemeyecektir. Bu grmz, ayn maddenin 2 ve 3 numaral paragraflar
dorulamaktadr.
"Hele bilgilerin paylalmas ile ilgili bir madde var ki, teknolojik gelimemiz ve
dzeyimiz gz nne alnrsa, 3 numaral anlamann 2. maddesinin 2. paragrafnn nasl
uygulanaca ancak o zaman anlalr.
"Tesisteki ara ve gerecin her zaman en son teknolojik gelimeye gre
deitirilmesinin de sz konusu olduu bu szlemede, Trk personelin yetitirilmesi de,
ABD'ye ve onun keyfine braklmtr. 3 numaral anlamann 2. maddesinin birinci paragraf
bu konuyu dzenler. Denilmektedir ki: "Bu ibirliinin amalarna uygun ekilde Birleik
Devletler Hkmeti, Trk personelinin eitimine imkan salayacaktr."
"Peki, ne miktar personele, ne lde, ne zaman imkn salayacaktr. Yani ABD'nin
keyfi istedii zaman istedii kadar personele bu imkn salanacak, dolaysyla ABD, tesisleri
istedii gibi kullanacaktr. Ve biz, yetimemi personelimizle denetleme olanandan bile
yoksun olacaz.
ABD'li Mteahhit ve Yarg Hakk
"Bu anlama ile ABD'li mteahhit deyimi gndeme gelmekte. ABD'li mteahhidin,
ABD'li iilerin ve bunlarn yaknlarnn (kaynvalideleri ve kaynbiraderleri gibi) NATO
kolaylklar Antlamas hkmlerine gre sululuklar halinde yarglanmalar ABD
makamlarna ait olacaktr.
"Yeryznde ilk bamszlk sava vermi bir ulusun ocuklarna, emperyalizmin s
ve tesislerinin kaplarnda nbet bekletmek kanmzca utanlarn en bydr. Kendilerine,
"Atatrkym" diyenlerin, bu halkn yzne bakacak yerleri yoktur.
"Uygulama Anlamalar'ndan incirlik Tesisi - gerekte ss - ile ilgili blm ABD'nin
imdiye kadar elde etmedii yeni haklar elde etmesini salamaktadr.
"ncirlik Uygulama Anlamas'na ek "Adana Askeri Terminal Kontrol Sahas inde
Hava Trafik hizmetlerine Ait Usuller" balkl anlamann tanm maddesi yledir: "Adana
Terminal Kontrol sahas, Merkezi incirlik Tac'nn oluturduu yar ap 50 deniz millik saha
olup, ncirlik Hava ss'n ve Adana Sivil Hava Alann ierir." Bunun anlam udur.
"Gerektiinde, 50 deniz millik yar apl alan iinde ABD her trl askeri nemli alr ya da
aldrr." nk sz konusu olan bu yar apl dairenin merkezindeki ssn gvenliidir.
"rnein, gvenlie aykr olduu gerekesi ile sanayi tesislerini durdurabilir. Her trl
hasad engelleyebilir, ulam durdurabilir.
"Altna, egemen eitler szckleri ile imza koyduumuz belge ite bylesine bir
bamllk belgesidir.
"Tesislerden elde edilecek bilgiler hakknda ABD'nin verecei aylk raporlar, bu
raporlarn neleri ierdiini bilecek teknik personeli ABD yetitirmedii srece ABD'nin keyfine
tabi olacaktr.
"ABD istedii personeli, istedii zaman Trkiye'ye sokabilecektir. stedii malzemeyi
sokabilecektir.
"Ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, Trkiye halknn tm kararllk ve bilincine karn,
byle bir anlamay imzalam, parlamentoya sunabilmitir.
"TBMM'ye den tarihi grev, bu bamllk anlamasn, hkmetin suratna arpmak
olmaldr. imdi gerek milliyeti ve Atatrklerin kimler olduu daha iyi anlalacaktr.
"Bu arada Trkiye yurtseverlerine, devrimcilerine ve solcularna den tarihsel bir
grev vardr. Anayasa deiikliinin ardnda, Trkiye'nin bamlln gizlemek amac
yattn, bu bamllk szlemesinin tpk Sevr Antlamas gibi yrtlarak, emperyalizmin ve
onun uaklar gayri milli -ibirliki- burjuvazinin suratna arplacan halkmza anlatmak,
ii snfnn Trkiye'nin bamszlk kavgasnda, Trkiye'nin demokratlamas kavgasndaki
yerini inanla anlatmak... Trkiye aydnn, Trkiye genliini, Trkiye emekisini yeni
grevler beklemektedir. Emperyalizm, tm dnyada olduu gibi, Trkiye'de de yenilecektir.
Kavga ne kadar uzun ve g de olsa zafer yine emeki halkn olacaktr."
Byle demitik 1980 Haziran'nda! Ama emperyalizm, 12 Eyll'le bizi bu kez tam bir
cendereye ald. Ve cenderenin burgularn da gvendii ellerle teslim etti. 1980'ler ncesi
yanl ve saptrlm aamalar da olsa, devingen bir toplum olan Trkiye, sinmi, rkek ve
konuurken duraksayan, hak aramaya bile korkan insanlardan oluan bir yapya
dnmtr.
te bu noktaya, o tuzaklarda yryerek geldik. Tuzaklardan kurtulmak iin de, o
tuzaklara nasl dtmz bilmemiz gerekir.
 S Z L E M E L E R N T U Z A I N D A YA D A
B A I M S I Z L I K TA N B A I M L I L I A - I I -
Statkonun, tarihin belli bir annda, glnn istenciyle belirlendii kabul edilir. Yeni
Dnya Dzeni iin, Ortadou'da ite "tarihin o belli bir an" Krfez krizi ile girilen dnem
olmutur. Ortadou'nun, yeni dnya dzenindeki yerine gre, Trkiye'nin rol, deimemi
grlyor. Dahas, bugn topraklarna konulanm "eki G"n eylemleriyle
Ortadou'daki emperyalist gidie ister istemez yataklk ederek, tarihin kendisine uygun
grmeyecei bir roln iindedir Trkiye!..
Trkiye, bu noktaya nereden, nasl ve ka ylda geldi?.. Bu alma, bu soruya yant
aramaktadr. Nereden geldiimiz belli... Bir Ulusal Kurtulu Sava'ndan geldik. Nasl
geldiimiz de belli; emperyalizmin gdmnde geldik. Ka ylda... derseniz yarm yzylda!..
Tuzaklar iinden geerek geldik! Bamsz bir ulus olmann onurunu, bamlla brakarak
geldik!..
O bamlln belgesel yksn izlemek istersiniz sanrm.
O yky bilmeden, bamszlk arayna balayamayz... Onun iin izlenmelidir bu
servenin yks...

EMPE RYALZM KA RAR VE RR UYGUL ATIR

nce Abramowitz geldi. Hep byle olmutur. Trkiye'yi ilgilendiren nemli bir sorun
sz konusu ise, ve Trkiye'nin direnci krlmak isteniyorsa, o gn iin ynetim sorumluluu
olmayan bir ABD'li gelir... zlemitir Trkiye'yi, dostlarn!.. Ksa bir gezi iin kmtr yola.
Geerken de urayvermitir. 1983 Genel Seimlerinden nce de, Kissinger'den tutun da,
Richard Perle, A.Haig'e" dein bir srs gelmiti. Birisi de Bakan Reagan'dan mektup
getirmiti Kenan EVREN'e. Geli nedenlerini aklamyorlard, ama belliydi. zal, onlarn
adamyd, seim ansnn elinden alnmasn istemiyorlard. Geldiler, etkilediler ve baardlar.
Askere dzenlettikleri 12 Eyll sistemini, adamlarna teslim ettiler!
Abramowitz da yle oldu. Birden karmza dikiliveriini anlayamadk. Tarih, 11 Mart
1993'd... Kendisi, "bir ajans iin bilgi topladn, Trkiye'yi de iki yldr zlediini" syledi.
Ama bir fslt dolat evrede. Abramowitz diyesiymi ki, "Amerika bu Nevruz'da kan grmek
istemiyor..."
stemiyor anladk, biz de istemiyoruz. Kardeimize silah ekmek kolay m? Biz de
istemiyorduk, ama ya PKK saldrrsa ne yapacaktk? "Patron kan grmek istemiyor" diye
halkn krlmasna m gz yumacaktk? Ya da o topraklar terkedip kacak mydk?
Yeni bir sorun kabilirdi, eer olaylar beklenenin ve umulann dnda gelimeseydi.
nk Abdullah CALAN (APO) birka gn nce aklad yeni programna gre, terr
byk kentlere ve turistik yerlere tayacakt. Devlet de buna gre nlem almt.
APO ite bu ortamda umulmadk bir dzenlemeyle, hem de gerilla giysilerini karp
sivil elbiseyle, yeni ve politik bir ataa geti ve dnya basn nnde, "15 Nisan'a kadar ate
kes ilan ettiini, Nevruz 1993'n kansz geeceini" duyurdu. Anlalan, o da talimat almt.
APO'nun bu giriimi nceden, belli odaklar adna haber / yorum gazetecilii yapan
Cengiz andar ve smet mset aracl ile akland. Toplum pek inand denilemez,
inanlmas zordu ama zor olan gerekleti. Ve Nevruz 93, gerekten kansz kutland.
Demek Abrainowitz bouna gelmemiti. Patronun bir bildii varm ki, "kan
istemiyorum", diye "haber salm." demek ok zor, ama gerek! ABD, Ortadou'da Yeni
Dnya Dzeni'ni yerletiriyordu. Yllardr blrbirine drd Krt airet bakanlarn bir
iaretle bartryordu. Ortadou'da yeni bir s, yeni bir ban ba alyordu. Krt sorunu,
Krt Devleti'ne dnmenin eiindeydi. APO'nun ardndaki g ortaya kmt sonunda.
ABD'nin boyu grnmeye balamt artk...
Bu olaydan nce bir baka olay daha gzlemledik son gnlerde. Bunlar da birbirini
izledi. lki 13 Mart 1993 tarihli Hrriyet Gazetesi'nde Erturul zkk'n haber / yorumunda
yer ald. Haberin zkk tarafndan verilmesi kadar, balk da ok arpc ve dndrcyd.
"Demirel'e letilen ABD Karar..." Baln altndaki haber yle sryordu. "ABD'nin Ankara
Bykelisi Barkley, geen pazartesi gn Babakan Demirel'in nne, ABD Hkmeti'nin
Ermenistan'a yardm kararn koyuyor. ABD'nin yardma balamas, Trkiye'nin endieyle
bekledii bir karard..."
lk anda ne var bunda denilecektir. Bu kararn uygulamas, bizim hava limanlarmz,
hava yollarmz, bizim karayollarmzn kullanlmasna bal. Karde ve dost Azerbaycan'la
savaan Ermenistan'a yardmn ulamasna izin vermek i ve d politikada bizi g duruma
drr. Hkmet bunu dnmek zorundadr: Daha da te, "Kars Ermeni topradr" savna
da destek verir, giderek!
zkk'e gre Demirel, "Azerbaycan'a da yardm ederseniz, eitlik salanr, izin
verilir," demi. zkk, "ABD bu tavsiyeyi dinleyecek mi? imdi Ankara bunu bekliyor" diyor!..
Ankara'nn beklentilerine yant 19 Mart'ta geldi... ABD, bu kez buyurgandr. "Erivan'la
diplomatik iliki kurun. Karayolunu da an... yol yapmna yardm edelim" demi Bili Clinton...
Son gnlerin bu ac olay, zerinde dnlecek gereklerdir. Bamlln hangi
aamasnda bulunduumuzu, bamszlmz ne zaman ve nasl ipotek ettiimizi
dnmeliyiz?! Bu olay da, bizim dmzda karara balanm, biz, bize sorulmadan alman
kararlar uygulayacak myz? "Niin ve neden? Bize sorulmamtr karar alnrken." Bu tutum,
szlemelere uygun mudur? Hani "egemen eitlik", nerede?
Emperyalizm karar alr, biz uygular myz?*[*]
Eer yleyse, bu, bamszlkla badar m?
Bu olaylar balang deildir elbet, son da olmayacaktr.
1947'lerde girdiimiz ABD yrngesinde, 1950'lerden sonra giderek artan bamlln
bir aamasdr geldiimiz nokta...
Ksa bir sre nce, Demirel "eki g, bann badr, asl bann kkn skmek
gerekir" demiti.
Anlalan Demirel, snavdayd. Yeni Dnya Dzeni'nde emperyalizme ne denli uyum
salayacakt... Bu olayla denek tana m ekiliyorduk?..
1964'deki Kbrs bunalm srasnda, Kbrs'a asker karma karar zerine, zamann
Bakan Johnsonun nl mektubuyla da uyarlmtk.
1974 Kbrs Harekt'ndan sonra da, ABD bizi ambargo ile yl cezalandrmt...
Parasn dediimiz malzemeleri bile yollamamt. 1978'lerde ulusal savunma istediimiz ve
Kbrs'a karken szn dinlemediimiz iin bunalmlar younlat ve 12 Eyll'e geldik. 12
Eyll bir tarihsel dnm noktasyd. O tarihten sonra, ABD, Trkiye'de szn geirecei bir
dzen kurdu... Ve Turgut zal buldu... Sistemi ona emanet etti. Bir dedii iki olmad, zal
dneminde.
12 Eyll ve sonras, emperyalizmin tuzaklar daha da artt. Anayasa'syla; yeni
dzenin kurumlaryla, Trkiye'ye bamszlk eilimi kaybettirilmeye alld...
Bir yerde yanllk yapmtk anlalan. Bu noktaya o yanltan geldik... O yanla
tarihin hangi dneminde dtk? Bu sorunun yant olacak belgelerin bir blmn geen
blmlerde inceledik. Ve grdk ki, bu yanlla kinci Dnya Sava sonras, emperyalizmin
ne olduunu, emperyalistin kim olduunu bilmeden dmz!..

*
Bu kararlara uymann sonular bizi g duruma soktu. Azerbaycan'da Elibey'e yaplan
darbe ve APO'nun yeni saldrlar emperyalizmin tuzanda olmann ac sonulandr.
 lk yanllk, 1947 Truman Doktrini kapsamna girite yaplm ve ilk tuzaa o tarihte
dmz. Bu tarihten sonra, ABD ile yaplan ve birbirini izleyen anlamalar tuzanda geen
yarm "yzyl, bamszlktan bamlla geiin de tarihidir. Bu yarm yzyln yaayan tarihi
bilinmeden, yanllar bir bir saptanmadan tuzaklardan kurtulamayacamz bilinmelidir.
"Bu tuzaklara neden dtk?" sorusunun bir baka yant, ne yazk ki "bilgisizlikten"
olacaktr.
Neden "bilgisizlik", neden, neler bilinmiyordu? Dnyaya tek pencereden baklyordu.
Emperyalist devlet olarak bata ngiltere, Avrupa devletleri grlyordu. yle ki, smet Paa
bile, Johnsonun politik sayg duvarn aan mektubuna kar, "Amerika'nn sorumluluuna
inanyordum, yanlmm demektir" diyebiliyordu. Bu szler, ABD'nin emperyalist olduunu
bilmemenin kantdr. Yalnz bilmemenin de deil, emperyalizmin ne olduu, emperyalistin
kim olduunu aklayan grlere yer ve deer vermeyisin de belgesidir bu szler.
Ne yazk ki bu szler, bir dnemin dnce yaps ve dnya grnn de
gstergesidir.

LK TUZAK, NCE IMF YLE TANITIK

Oktay Akbal'n 1946'da yaynlanm bir yk kitab vardr. Toplumsal bozukluun

balangcn simgeler bana gre yaptn ad... Ekmek bizim iin doyumun bir simgesidir.
"nce Ekmekler Bozuldu" der Akbal... Bu deyim bende hep, bir rmenin balangcn
artrr. nce ekmeklerin bozulduu bir dzende, daha sonra herey rr.... Herey
yozlar, toplum giderek kendi znden kopar...
Bu nedenle, toplumsal rmenin balangcn ve etkinliini anlatabilmek iin, ben de
nce IMF ile tantk, IMFye girdik diye balamak istiyorum.
Ya da nce IMF vard!..
Trkiye'nin IMF yelii ile Truman Doktrini kapsamna alnmas, ilgin bir rastlant,
birer gn ara ile gerekletirilmitir. 11 Mart 1947'de IMF'ye ye olan Trkiye'nin, 12 Mart
1947'de Truman Doktrini kapsamna alnaca dnyaya duyurulmutur.
Trkiye bu tarih dnemecini alklarken, bir yurtsever kar kmtr, bu tarihsel
yanlgya! Mehmet Ali Aybar'dr bu yurtsever. Bunun, bamszlmz yok edecek bir byk
yanl olduunu Zincirli Hrriyet'te yazmtr.
O gnlerdeki bilgisizliin belgelerini, Yaln Doan'n, "MF Kskacnda Trkiye" adl
yaptndan alalm.
Trkiye 1947lerde ne Bretton Woods'u ne de IMF'yi bilir. yle ki, IMFye yelikle ilgili
yasa tasars TBMM Ticaret Komisyonu'nda grlrken, Hazine Genel Mdr Sait Naci
Elgin, konu zerinde saat sre ile yelere aklama yapar. saat sonunda, Komisyon
yelerinin tepkisi udur: "Siz iyi anlattnz, ama biz anlayamadk, bir kez daha anlatn." [1]
Tasar TBMM'de grlrken, Ankara Hukuk Fakltesi ktisat Dersi Profesr Yusuf
Kemal Tengirek'in konumas daha da ilgintir.
Tengirek derki: "... ticaretin genilemesine mani olan eylerin kaldrlmasn ikisi de
(ngiltere ve Amerika) istiyor. Yani hep ticaret, ticaretin iyi yaplmas... Fakat bana sorarsanz,
deseniz 44 devlet en zeki adamlarn gndermiler, bunu kabul etmiler, sen burada ne
urap duruyorsun. Cevabm udur: Bu anlamalarla balanmada Trk Milletinin stiklali,
Trk Milletinin Hrriyeti mevzuu bahistir." [2] (Tutanak Dergisi 1947, S. 159)
Bu szleri okuduunuzda, Tengirek'in bamszlmz ipotek altna alan bu
szlemeye kar ktn sanrsnz. Ama bakn, sonra ne diyor Tengirek. O'na gre iki

1
Yaln Doan, MF Kskacnda Trkiye, s. 61.
2
Yaln Doan, agy. s. 64.
nemli nokta vardr bu konuda. Biri lkenin zgrl, teki kambiyo rejimi'dir. yle
srdrr konumasn. "Bence bu iki mhim noktann ikisi itibariyle de milletleraras para
sandna veya fonuna iltihk etmekliimize mani bir cihet yoktur. (Bravo sesleri). Emniyetle,
huzurla iltihak edebiliriz. [3] (T. Dergisi, 1947. C.4, S. 159)
Bir baka ye, Tokat Milletvekili Nazm Poroy, sz alr, der ki: "... zannederim ki,
meclisimizin ilk gnnden beri iki parti arasnda en tatl mzakere bu olmutur (hem iktidar
partisi CHP, hem de muhalefetteki DP'nin dnya grlerini yanstr bu szler/notumuz).
Memlekette Bretton Wodds mukaveleleri hakknda hibir esasl malumat intiar etmemitir
(...) Ama birka byk devletin tesiriyle, nfuzuyla filhakika yaplan bu mukavelelerin gayesi
dnyann iyiliine rahatna, terakkisine matuftur." [4]
Bu zet konumalardan sonra, tasar TBMM'de o gn bulunan 305 yenin, 305 oyu
ile kabul edilir. Ama oy verenlerin hibirisi neye oy verdiklerini anlam deillerdir demek
yanl olmaz. Konumalar bunu anlatyor. Bu 305 bilgisiz ve bilinsiz oyla Trkiye'nin yarm
yzyldr iinde rpnd bir tuzaa ynelinmitir!

TUZAK, KURULU

MF ve Dnya Bankas, birlikte alrlar ve her ikisi de ABD Emperyalizmi'nin, kinci

Dnya Sava sonras Dnya Dzeni'nin kurumlardr. Daha sonra bunlara ABD'nin bir baka
kurumu eklenir: AID...
Bu kurulu, hemen "Yardm", "D Yardm" kavramlarn artrr. Gerekten bu
kurulular, o dnemde, 1990'lara dein Dou Bloku Dndaki dnyann, ekonomik nabzn
kontrol eden kurululardr. Ve ABD'li yetkililerin de belirttikleri gibi, ABD D politikasnn
temel aralarndan en nemlisi olan yardm, bor ya da kredi, bu kuruluun elindedir.
Bakan Kennedy 1961'de bu gerei yle vurgular:
"D yardm, Amerika Birleik Devletleri'nin dnyay denetleme ve etkileme arac olan
ve kesinlikle kecek ya da komnist bloka geebilecek lkelerin glendirilmesini salayan
bir yntemdir." [5]
ABD, D yardm yoluyla, gerekten dnyay tam bir denetime almtr. stemedii
hkmetleri drr, ya da istedii hkmetleri, halka karn ibanda tutar. Muhalefeti ezer
(Rockefellerin nl mektubunu ve Dickson raporunu anmsayalm). zetle yardm, yardm
alan lkenin bamszlna kar en byk engeldir, tuzaktr.
Trkiye, yardmn kurallarnn isteyenin ve verenin ortak istenciyle deil, veren yanca
belirlendiini, ilk kez Trkiye ile ABD arasnda imzalanan bir Ticaret Anlamas'nn
uygulamasnda grr. ABD, Trkiye'ye traktr verecektir. nk, Dnya Bankas adna
ekonomik durumumuzu inceleyen Banka Komisyonu, raporunda bize "Tarmsal Kalknma
Program" nermitir. Traktr Anlamas yaplr, traktrler gelir. Trkiye, traktrleri pamuk
tarmnda kullanacaktr. ABD Bykelisi, Dileri Bakan'n uyarr... Gerekten szleme
incelendiinde, traktrlerin pamuk tarmnda kullanlamayaca anlalr. Adnan Menderes
kplere biner. Dileri Bakan F. Ltfi Karaosmanolu istifa eder. Oysa, kusur O'nda deildir.
Kusur, 1947'lerde ilenmeye balanm, Traktr Szlemesiyle yaama gemitir.
Trkiye'de, 1950 ylnda devlet paras ve yabanc sermaye ile zel giriimciyi
desteklemek zere, "Trkiye Snai Kalknma Bankas" Dnya Bankas'nn nerisiyle kurulur.
Banka, zel sanayinin kurulmasn ve yerli sermayenin sanayi kurulularna katlmasn
salayacaktr. Trkiye Bankas Genel Mdr Macit Duruz, "Bankann zel bir kurulu
olmasna Amerika'llarca zel bir dikkat gsterildiini" syler.
Zaman iinde grlmtr ki, emperyalizmin kurumlarnca, kredi almas ya da

3
Yaln Doan, agy. s. 64.
4
Tutanak Dergisi, Cilt: 4, s. 167, Y.Doan, agy. S. 65.
5
Teresa Hayter, Emperyalizmin Yardm, s. 5.
yardm edilmesi, o konuda yeni koullara balanmaktadr. rnein, 1968 ylnda Trkiye'nin
elektrik enerjisi iin istenen krediyi veren Dnya Bankas, TEK (Trkiye Elektrik Kurum)
Yasas'nn karlmasn ve TEK'in % 8 kr salamasn n koul olarak kabul ettirmitir. O
gn bugn, elektrie yaplan zammn dayana ite bu n kouldur. [6]
Trk Liras'nn ABD Dolarna gre deerlendirilmesi-yani deerinin
drlmesi/devalasyonlar da IMFnin istekleriyle bantldr.
Yaln Doan'a gre, IMF'nin devalasyon nerilerinin benimsenmesi, az gelimi
lkelerde sanayilemeyi engellemektedir. Devalasyon lke iinde maliyetleri ykseltmekte,
kt olan sermayenin yatrma dnmesi glemektedir. Bylece MF reeteleri, yurt iinde
sanayilemeyi nlemektedir.
Srekli devalasyonlarla demeler dengesi salanamamakta, aklar srekli
artmaktadr. Giderek gelir dalm da bozulmakta, fiat artlarn nlemek iin cretlerin
snrlandrlmas, toplumsal dengesizliklere/patlamalara neden olmaktadr. Ve bu
uygulamalardan sadece byk zel kurulular ve mlk sahipleri kazanl kmaktadr.
zetle, Yaln Doan'a gre, "MF nlemleriyle az gelimi lkelerdeki sermaye
snfnn karlar arasnda dorudan bir balant bulunmaktadr." [7]
Thornburg raporundan balayarak, Trkiye hakknda hazrlanan her raporda,
Trkiye'nin liberal ekonomik dzene gemesi nerilir... Ancak, KT'lerin zelletirilmesi bir
trl salanamaz ve hibir politikac da bu konuda, kesin bir sz vermemitir, Turgut zal'a
dein. Turgut zal'n siyasete soyunurken, Trkiye'deki Amerikan makamlarna kesin sz
verdiini, Ufuk Gldemir, Texas-Malatya adl yaptnda yle yazar:
"zal, ABD'nin Trkiye Bakonsolosu Newberry'nin Ortaky'deki konutunda Trkiye
Bykelisi Hupe ile konumaktadr. Bykeli, gayet ak ve net olarak planlarn sorar.
zal'n o gn syledii u szler, Gldemir'in aktardna gre, "Hupe'nin belleinde 1989'a
kadar diriliini korumutur." zal derki:
"Kaplar sonuna kadar aacaz. steyen istedii yere yatrm da yapacak, mlk de
alacak, ticaret de yapacak. Serbest piyasann olmad yerde demokrasi de olmuyor. Ancak
serbest piyasa ve rekabet anlay geliirse demokrasi geliiyor. Bakn,
Bat'da serbest piyasa olmayan demokrasi var m? Bu dediklerimiz gerekletirilirse
Trkiye, Ortadou'nun Amerikas olur." [8]
Turgut zal, bylece ABD vizesini alr ve Trkiye'yi tam anlamyla emperyalizmin
dmen suyuna sokacana sz verir. Ve szn de tutar. Demokrasi kltr yeterli deildir,
ama "ABD iin en iyi Trk"tr.
Trkiye, 24 Ocak Kararlar'yla girdii 12 Eyll'de, IMFnin tam anlamyla
denetimindedir artk. 1978'de ve 1979'da Ecevite kapatlan kaplar, 24 Ocak kararlar ile,
gelecei ABDni bilgisi iindeki 12 Eyll ynetimi iin almtr.
Ekonomik kmazdan kar yol arayan Trkiye, yeni kmazlara girecektir... Ama
ancak emperyalizmin arad "sorumlulua sahip" hkmetlerin kurulaca dneme de
kaplar almtr...

AID YA DA TUZAK NDE TUZA K

nce bir belge:

"Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmann ancak btn dnyaya amil bir
hrriyet davas iinde mmkn olabilecei inanc ile, az gelimi memleketler halklarna,
kendi kaynaklarn gelitirmek, hayat standartlarn iyiletirmek ve sorumluluklarn anlam
6
Yaln Doan, agy. s. 75.
7
Y. Doan, agy. s. 83.
8
Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s. 50.
idareler kurmalarn salamak zere salam plan ve programlara dayanan iktisadi kalknma
iin kendi kaynaklarn harekete geirme abalarna sosyal ve iktisadi alanlarda ABD'nin
dier grevli tekilat arasnda yardmda bulunmaktr." [9]
Bu belgeyi okuyanlar yle dnebilirler: - Az gelimi lkelerin kendi kaynaklarn
gelitirmek, - hayat standartlarn iyiletirmek iin, yaplacak yardmda, art niyet aranmal
mdr? Bu sorunun yant, belgenin dikkatle incelenmesi sonunda, "evet, aranmaldr"
olacaktr. nk amacn, o lkeyle ilgili olmad, "Birleik Amerika'daki hr messeseleri
yaatmak" olduu anlalr. Belgeye gre, bu da ancak, "btn dnyay kapsayan bir hrriyet
davas iinde" olanakldr.
Burada, "Birleik Amerika'daki hr messeseler", "hr dnya" ve "hrriyet davas"
kavramlarnn gerekte hangi anlama geldiine dikkat etmek gerekir.
Ve daha sonra, "sorumluluklarn anlam idareler kurmalarn salamak"tan ne
anlalmas gerektii zerinde durulmaldr.
Ancak ondan sonra, AID'nin ve ona dayal 'yardmlarn ne olduu, gerek anlamda
"tuzak iinde tuzak" olduu anlalabilir:
Bu konuda geree k tutan, uzman bir tan izleyelim. Dnya Bankas'nca finanse
edilen "Az Gelimi lkelere Yardm Programlar" hazrlamakla grevli iken, bir raporunun-
emperyalizmin karlarna ters dmesi nedeniyle- reddedilmesi zerine, yazd
"Emperyalizmin Yardm" adl yaptnda, Teresa Hayter, "yardmn nasl bir bamllk
yaratt"n belgeleriyle anlatr.
Evet, "az gelimi lkelerin sorumluluunu anlam idareler kurmalarn salamak
iin..." yaplmaktadr yardmlar.
Ve bu sorumluluk ABD'ye kardr, emperyalizme kardr. Bu, "sorumluluunu
anlam idareler"'in amac, "Birleik Amerika'daki hr messeseleri yaatmak"tr. Kapitalizm,
kr ve smr dzeni olduuna gre, yardm yolu ile alnan borlarn tmnn denmesi iin,
yardm edilen lkenin sistem iinde, hrriyeti sistem iinde (!), yani kapitalist / emperyalist
sistem iinde kalmas gerekir. Dolaysyla, borlarn denmesini tehlikeye sokan,
"milliletirme", "sosyalist" ya da "milliyeti" politikaya ynelme gibi yap deiikliine izin
verilmez.
ABD yardmnn az gelimi lkelerdeki sonular ortadadr. Latin Amerika'ya yaplan
yardm, Kalknma in birlii Programlar vb. almalar, bu lkelerin ABD'ye daha ok
baml olmalar sonucunu dourmutur. Yalnz o kadar m? Teresa Hayter'den izleyelim:
"... Yardm ancak, emperyalist glerin yar-smrge lkeleri smrmeye devam
edebilmek iin katlandklar fedakrlk olarak grlebilir. Etkileri bakmndan yardm, kapitalist
lkelerdeki reformlara benziyor. Smrc snflar temel karlarn srdrmek iin zorunlu
olan en kk miktar gzden karyorlar. 'Resmi yardmn' salanmas, nc dnya
hkmetlerinin gemi alacaklar zerinden daha byk apta zel kr ve faiz transferlerini
hogr ile karlamalarn salayacaktr." [10] Peki bu yardmlar hkmetleri zorluklardan
kurtarr m? Elbet hayr. Teresa Hayter'den izleyelim.
"Bu yardmlar, karlatklar ekonomik glklere baz ksa vadeli zmler bularak,
byle hkmetleri ayakta tutmaya yarayabilir. nc dnya lkelerinde yardma ve yabanc
zel yatrmlara baml, emperyalizmin mttefiki bir snfn yaratlmasn, desteklenip
korunmasn da salar." [11] Yardm, az gelimi lkeler zel giriimcilerinin, ABD'nin
uluslararas irketleriyle ilikiler kurmak, gelitirmek, ABD idealizminin bylece o lkelerde
kklemesini salamak amacn tar. Yardm alan lke, sre iinde yalnz ABD'nin dmen
suyuna girmekle kalmaz, kendi ulusal kimliine de yabanclatrlr.

9
TODAE Yayn, Devlet Tekilat Rehberi, s. 872.
10
Teresa Hayter, agy. .11.
11
Teresa Hayter, agy. s. 12.
 Rockefeller'in mektubu, bu saptamann doruluunu kantlar. Ama o "mttefiklerle"
ekonominin ve giderek politikalarn kilit noktalarn ele geirmektir.
Yardm'la kurulan tuzaklar T.Hayter'den izlemeyi srdrelim:
"Yardm alan lkeler asndan, yardmn baka olumsuzluklar da vardr. rnein,
yardm veren lkeler iin yararl, alan lkeler iin zararl bir takm tedbirlerin benimsenmesinin
salanmas adna, dorudan bir rvet olarak kullanlabilir. Bilinli yada bilinsiz olarak, halk
kitlelerinin yoksullamasna yol aan projelerde kullanlabilir, ou zaman da lkenin
srtndaki bor ykn arlatrarak bamlln perinler. Bir bakma yardm, emperyalist
lkelerde vergi veren kiilerin uluslararas irketlere dedii bir denek eididir. En ak bir
rnek, yardm veren lkeden yaplacak ithalata bazen de, ABD'nin yapt gibi dnya
pazarlarna srm olmayan mallara bal yardmlardr. Bal yardmla finanse edilen ithal
mallar ou zaman, baka yerlerden alnabilecek olanlardan ok daha pahaldr. Yardm
nc dnya lkelerinden, giderek artan miktarlarda transfer edilen kr ve faizleri de ksmen
finanse eder. Emperyalist glerin zel irketlerinin rnleri iin, deniz ar pazarlar
geniletilebilir; ayrca, yol, liman, eitim kurumlar gibi kolaylklar salayarak ve nc
dnyann kendi kaynaklarn bu eit projelere harcatarak, sz konusu irketlerin krlarn
arttrmaya da yarayabilir." Yardm ad altnda girilen tuzaklarda bakn daha neler var:
"Smr kapnn ekere bulanp yutturulmasn amalayan bir rvettir yardm. Ama
bunun Dnda kapitalist sistemi srdrme grevini daha karmak biimlerde de baarabilir.
htilalci deiimlere kar daha dayanakl ve direnli bir sosyal ve ekonomik sistem kurma
abasnda da kullanlabilir.[*] htilalci potansiyeli drecei kansyla; zaman zaman nc
dnya lkelerinin zellikle vergi, eitim, hatta toprak reformu gibi belli reformlar
benimsemeleri yardm iin art koulmutur. Yardm zgl koullara balanarak, sistemin
daha dzgn ilemesini salamak iin de kullanlabilir. Bylece, borlar geri denebilecek,
krlar dar karlabilecek ve ithalat zerindeki engeller kaldrlabilecektir. Yardm, ykc
bunalmlar geitirebilmek iin de kullanlabilir."[12]

YARDIM KO ULS UZ VERLMEZ,

N KOUL; "NERLEN POLT KAYI UYGULAMAK."

"Yardm" diyor Teresa Hayter, "...hibir zaman mali kaynaklarn artsz transferi
olmamtr. ou kez yardmn koullar dorudan doruya ve aka, yardm veren
hkmetin karlarna hizmet eder."[13]
Gelimekte olan lkelerin genel ekonomi politikalaryla ilgilenen mali kurulularn
politikalarnda, art koma ya da "lavarage" zorunludur. Bu kurulular Dnya Bankas, MF ve
AID'dir. Teresa Hayter'in bu konudaki tan ok salam; Dnya Bankas'nn yllk
raporlardr.
1966-1967 Yllk Raporu'na Dnya Bankas Genel Mdr George Woods'un
konumasndan alnan "nsz", bu konuda gerek bir kanttr.
"... Her lke ekonomik bymeyi ynlendirecek itici glerin ve koullarn ortaya
kmasn salayacak iyice dnlm bir dizi politika tedbirini isteyebilir. te ye
lkelerimizle gittike daha ok tarttmz konu bu olmaktadr. Gnlk ekonomik kararlar
ynetecek temel politikalar. Politikalar ve politika deiiklikleri hakknda konuurken
bakalarnn iine burnumuzu sokmuyoruz; ibirlii yapyoruz. Hatta zaman zaman da
ynetim konseylerinde terazinin onlardan yana ar basmas iin zerinde anlatmz
politikalara gerekli son destei salyoruz.[14]

*
12 Eyll Sistemi gibi sistemler.
12
Teresa Hayter, agy. s.12.
13
Teresa Hayter, agy. s. 20.
14
Teresa Hayter, agy. s. 64.
 Bu szler, bankann, yardm alan lkenin gnlk politikalarna dein, her yn ile
genel politikalarn ynlendirdiini gsteriyor. "Eer, politikalarn saptanmasnda ibirlii
salanrsa son destek (sonuna kadar destek olmal / notumuz) salanyor."
Teresa Hayter bu konudaki uygulamay yle aklyor: Yardm iin proje ve program
seimi nemlidir. nceleme bu aamadan balar. Ancak, "... hkmetin genel ekonomi
politikas, proje seiminden ok daha nemlidir. yleyse yardm bu politikay etkilemek iin..."
kullanlr. [15]
Yardm alan lke, politikalarn bu kurulularn nerilerine gre dzenlemeye
baladnda, bamszln ipotek altna vermi demektir. nk Hayter'e gre, "yardm
kurulular bir hkmetle anlaamazsa ve hkmetin politikasndan da honut deilse,
yardm vermemeye, verdii yardm kesmeye ya da azaltmaya karar verir." [16] rnein Dnya
Bankas ve MF ve AID, gemite Kba'ya, Goulart ynetimindeki Brezilya'ya, ll'a
ynetimindeki Arjantin'e, Ailende ynetimindeki ili'ye yardm kesmi ve bu lke
hkmetlerini cezalandrmtr.
Bu kurulular, kimi lkelerde bir politikacy tutarak, O'nun kanalyla politikalara yn
verirler. Ya da hkmetle anlaarak genel politikann deitirilmesinde yardmc olurlar. Kimi
kez de, izlenecek politikalar iin neriler vererek, hkmetin kendi politikasn oluturmasn
izlerler...
"Ancak" diyor, Teresa Hayter: "IMF'nin politika nerdii artk gizlenemiyor, ama Dnya
Bankas'nn ve AID'nin politika nerdii ok az bilinir. Politika benimsetmek iin yaptklar
grmeler byk bir gizlilik iinde yrtlmektedir ve bu hassas bir konudur." [17]

KAL KIN MA PROGRAMI YARDI MI YOL UYLA DEN ETM

Teresa Hayter'e gre, "Kalknma Yardm" alabilmek iin, her-eyden nce

kalknmadan ne anlalmas gerektii bilinmelidir. Yardm isteyen lke, kalknma
programlarn, yardm verecek kuruluun genel eilimini bilerek hazrlamaldr. rnein,
Dnya Bankas'nn ya da benzer bir kuruluun benimsemedii bir proje ile
bavurulmamaldr. Yukarda sz geen yllk raporda, Kalknma Program konusu
ilenmekte ve yardm isteyen lkelerin "... Dardan kaynaklanan telkinlere kar an duyarl
olmamalar gerektii" belirtilerek, telkinlere tepki gsterecek lkelerle "... ekonomik bymeyi
amalayn ortaklk meyva vermeyecek" denilmektedir. [18]
Rapora gre, ncelikle "... Hedefler zerinde anlaml bir uzlamaya varlabilirse ve
ortaklar pragmatik, mesleki bir yaklam benimserlerse, bir kalknma plannn kapsam ve
nitelii zerinde de gr birliine varlabilir... bu konuda zaman zaman yaplan danmalar,
kalknma programlarnn altnda yatan ana varsaymlar ve bunlar gerekletirmek iin gerekli
politika tedbirleri zerinde anlamay salayacak bir forum olacaktr." [19] te bu danmalar
srasnda, ilgili rgt, o lkede nasl bir ekonomik program/politika uygulanaca konusunda,
etken olmann yollarm arar ve bulur. Ve yardm isteyen lke politikas, kurumca nerilen
genel politika esas alnarak ynlendirilir.
"Deniz Ar Kalknma Kurumu'nun (bir baka ve Latin Amerika iin kurulmu yardm
kuruluu) (OD) Etkili Yardm Konferansnda, neriler karsnda nceleri "egemenlie aykr"
grlen ynlendirmelerin, daha sonra aklc bulunduu sylenmitir. Bunun gerek anlam,
ite zaman zaman yaplan danmalarn etkinliinde aranmaldr." diyor Teresa Hayter. [20]
Dnya Bankas'na gre yardmn ana amac ve hedefi: lkelerin ekonomik performansn
gelitirmek" olarak gsterilir. Ve denilir ki: "Buna da ancak iini bilen bir ekonomist yardmc
15
T. Hayter, agy. s. 22.
16
T. Hayter, agy. s. 23.
17
T. Hayter, agy. s. 26-27.
18
T. Hayter, agy. s. 66.
19
T. Hayter, agy. s. 66-67.
20
T. Hayter, agy. s. 66.
olur. Ve ekonomistin de yararl olabilmesi iin... yardm edilecek lkeyi ok iyi bilmesi,
toplumsal ve kurumsal alt yapy deerlendirebilmesi, bymenin ana engellerini ve zorunlu
n koulunu tanmas" gerekir.
Bu nerilerin gerek anlam, "bymeden" ne anlalmas gerektii, bir baka
deyimle, bymeye bankann verdii anlam ile, ilgili lkenin neyi amalad, neyi yapmak
istedii arasnda uyum bulunup bulunmamasndan karlabilir. rnein, Trkiye'nin yllarca
tarm lkesi olmas istenmi ve bizim sanayi yatrmlarmz desteklenmemitir. Bizim sanayi
yatrmlarna ynelmemiz, daha dorusu ekonomik politikamz, Banka ya da AID ve MF
asndan, "bymenin ana engelidir." Kredi alabilmek iin "zorunlu n koul" da tarm alan
Dnda yatrm yapmamaya ilikin olarak, bu kurumlarn ne srdkleri kouldur. Yardmn
verilmesi iin "n koul"a "ana engel" kmamas gerekir.
Eer, n koul bir ana engelle karlarsa, elbet kredi almaz ya da yardm verilmez.
Dnya Bankas, MF ve benzeri uluslararas kurulular uzun yllar, bizim tarm
sektrne yatrm yapmamz nermilerdir. Ancak, bir yandan bu nerilerin Trkiye'de
yeterince ciddiye alnmamas ve srarla sanayileme politikas izlenmesi nedeniyle olsa
gerek, tketim mallar konusunda sanayilemeye kar klar azalmtr. [21Ya da F/16
projesi gibi, paralarn birletirilmesinde ucuz iilikten yararlanma dncesiyle, teknolojik
gelimeye dayanmayan bir ynteme izin verilmektedir.
Trkiye'nin teknolojik geriliinin temelinde ezberci eitim-retim sistemi yatar.
Aratran ve eletiren dnce yasa, zellikle 12 Eylln temel sistemi olmu ve niversite
ezberciler yatana dntrlmtr. Son yllarda uluslararas irketlerce yerli ortaklarn
otomotiv sanayiine yatrmlar, Rockefellerin nerilerine uygun bir dzenden baka birey
olmadn gsteriyor... Kald ki bu tr ortaklklar, sadece otomotiv sanayiinde deildir.
Trkiye'deki sanayi sektrnn hemen hemen tmne yakn, uluslararas dev irketlerin
ortaklardr. Ve demokratikleme projelerinin, gerekte "bu irketlerin karlarn
engellemeyecek kadar demokratikleme"yi ierecei unutulmamaldr.
Harry Magdoff a gre "Dnya Bankas, kendi asndan basit ve dorudan bir kontrole
bavurmaktadr. Bu kontrol yle iler. Her hangi bir iyi bankac gibi, borlunun gvenilirlii
aranr. Eer bir lkenin mali politikas ve genel politikas gvenilir deilse: (bir baka deyimle,
sistem olarak kapitalist sistemle tam uyumlu deilse,/-notumuz) bor istemi reddedilir. Daha
nce de grdmz gibi, "Dnya Bankas antaj niteliinde politikalarla, ilgili lkenin
politikalarn deitirmeye kadar gidebilir." diyor Prof. Boldwin [22]. Ya da kurulu da, ilgili
lkeye srt evirir.
Ve, bu kuruluun yz evirdii bir lkeye, baka bir banka ya da uluslararas baka
bir kurulu, ne yardm eder ne de kredi verir. O lke artk yalnz kalmtr.
Trkiye'nin 1978-79 CHP Hkmeti dnemi ve ili'nin Allende'nin Bakan olduu
dnem, bunun en somut kantdr. Yaln Doan'n, Zafer Baak'tan aktard rneklere gre,
1964'de Brezilya'ya, 1966'da Pakistan'a, 1967'de Endonezya'ya politik nedenlerle, bata

21
Attil lhan'n, Aydn Kymen'den aktard u satrlar 1970'ler ortalarndan balayarak
tketim mallan sanayilemesine ses karlmamasnn nedenlerine k tutmaktadr; (A.lhan-Batnn
Deli Gmlei. S. 121) "... eskiden uluslararas kapitalizm geri kalm lkelerin hep geri kalmalarn, hi
sanayilememelerini isterdi. Ama bugn artk sanayilemelerini istemektedir. Ancak ada anlamda,
yatrm mallan sanayileri kurarak, yerli teknolojilerini gelitirerek sanayilemelerini deil fakat kendi
rettii makine ve tehizatn kullanlmasna olanak salayan, kendisinin ulam olduu teknoloji
seviyesinde artk ulalmasn gereksiz bulduu, rnein tketim mallan sanayilerin kurulmas ynnde
sanayilemelerini istemektedir. (...) Tabii ki bundan krl kan, bir kilogramlk dokuma tezghnda
salanan kazan ayn arlktaki pamuk ipliinden salanan kazanca oranla daha fazla olduundan
uluslararas kapitalizmin kendisi olmakta, bunun yannda geri kalm lkelerin sanayileme
masallaryla uyutulmalan salanmakta ve bylece 'dnya ticaretini kstlayc ynde' giriimlerde
bulunmalar da denebilmektedir."
22
H.Magdoff, agy. s. 188.
ABD olmak zere, D yardmlar durdurulmutur. [23]
Burada yardmn kesilmesinin ardndaki gerek sebep, bu lkelerin genel
politikalarnn Birleik Devletler politikasna ters olmas kadar, ABD nerilerinin
dinlenilmemesidir.
Harry Magdoff'un Raymond F.Mikesell'den aktard u blm konuya gereki bir
k tutmaktadr:
"Hereye ramen, herhangi bir baka banka, Kalknma Bankas (Latin Amerika
lkeleri Kalknma Bankas gibi) Dnya Bankas gibi, finansmann uluslararas sermaye
piyasasndan temin etmek zorunda olduundan, salam bir bor verme politikas uygulamak
ve bylece ABD Hkmeti'nin ve kamu oyunun gvenini kazanmak zorundadr. Dolaysyla
bu bankann izleyecei politika, Dnya Bankas'nn izleyecei politikadan farkl
olmayacaktr."[24]
ABD'nin yalnz askersel ynden deil, ekonomik alanlara da, etkin olan gc; az
gelimi ya da gelimekte olan lkelerin, emperyalizmin izdii kadar izgisi iinden
kamadn gstermektedir.
Yardm ya da kredi salama almalarnn tmnde ana koul, "ncelikli ve ana
politikalarn" saptanmasdr.
Bir baka program, "Koordine Edici Kalknma Yardm" ad altoda uygulanr. Bir az
gelimi lkenin, ihracat gelirlerindeki d nlemek iin kendi projesini uygulamas
srasnda ek finansman gereksinimi olabilir. Bu durumda finansman, u koullarda verilir:
"(i) D (shortfail) ncesinde, ihracat tahminleri ve bunun altnda yatan politika
paketleri konusunda ortak bir gre varmak iin ye, Kuruma danmtr:
(ii) Danma ve d arasndaki srede Kurum, zerinde anlamaya varlan politika
tedbirlerini gz nnde tutmad iin Tasan'dan yararlanamayacan yeye bildirmemitir;
(iii) Gerek ihracat, tahminin altna dmtr ve dn bykl cari projeksiyon
dneminde nceki ortalamalarn zerindedir." [25]
Dikkat edilirse, "politika paketleri", "politika tedbirleri" yardm alan lkeye dayatlan
nerilerdir. Dolaysyla, yardm ancak bu kurumlarn uygun grecei (Lavarage) politik
performans elde edildii srece salanacaktr.
Koullar bunu gsterir. Yani yardm, emperyalizmin o lkede etkinlii salandnda
verilir ve srdrlr.
Kennedynin daha nce de ilediimiz szn anmsayalm. "D, yardm, ABD'nin
dnyay denetleme ve etkileme aracdr." diyordu.
Teresa Hayter'in Andrew M.Kamarck'n bir incelemesinden aktard blm,
uluslararas ekonomik politikay belirleyen bu kuruluun, (Dnya Bankas, AID ve MF), az
gelimi ye lkelerin, uluslararas evrelerce, gerekte ABD'ce kabul edilebilecek/politik
nlemlere ynelmesi halinde, yardm edebileceklerini gstermektedir.
Yukarda da deindiimiz gibi... Bu nlemlerin alnmas iin de, lkeyi inceleyecek
uzmanlarn o lke hakknda hereyi bilmesi gerekir. Bunun iin de yardm edilecek lke ile
ilgili aratrmada, lkenin ekonomik performans deerlendirilirken, cevaplandrlmas
gereken zel sorular kesin kes unlarn ounu ierecektir:
"a) retimin ve gelirin bymesi ne durumdadr?
b) Kalknma iin harekete getirilen kaynaklarn kapsam nedir ve milli tasarrufun,
gayrisafi milli haslaya (GSMH) oran byyor mu?
23
Yaln Doan, agy. s. 69.
24
H. Magdoff, agy. s. 189.
25
T. Hayter, agy. s. 66.
 c) Var olan mali kaynaklar ne lde etkin olarak kullanlmaktadr?
d) Toplumsal ve kurumsal yap, kalknma ile ne lde uygunluk gstermektedir?
e) Nfus art sorunu var mdr? Varsa, nedir ve hkmet bu sorunu zmek iin ne
gibi abalar harcyor; ya da aba harcyor mu?
f) Kalknmaya, rnein savunma ile karlatrldnda yeterince nem veriliyor mu?
g) lke, parasna ve tasarruflarnn gelecekteki deerlerine duyulan gveni
korumakta ne lde baarldr?
h) thalat kapasitesinin art-hz nedir, yani ihracat ve teki dviz gelirleri ne hzla
artmaktadr?
i) lke, ithalat harcamalarnda ne lde ksnt yapabilmektedir?
j) demeler dengesi ve D borlar nasl srdrlyor; rnein, lke, devlete ve
devlet giriimlerince alnan borlar etkili bir yolda izliyor ve denetliyor mu?
k) lkenin kalknma ve mali politikas ne lde dengeli?
"Dikkat edilecek nokta, bu listede, zel olarak bir kalknma planndan sz
edilmeyiidir. yi bir kalknma plan, bu etmenlerin tmn ierir. Bu sorularn her birinden
yksek puan alan bir lkenin, yeterli bir kalknma plan da mutlaka vardr; byle bir plan, bir
dizi uygun mali ve ekonomik politikay ierir, onlarn yerine gemez..." [26]
Bylece, bir lkenin tm sosyal ve ekonomik yaps, deyim yerindeyse sosyo-
ekonomik toporafik-haritas karlmakta ve bu kuruluun eline, lkelerin sosyal ve
ekonomik potansiyelleri, yeralt ve yerst zenginlikleri vb. tm zellikleri gemektedir.
Bu projeler, Bankann ilgili birimlerince deerlendirilir. Ve bunlara dayanlarak, o lke
iin zel politik nlemler gelitirilir. Teresa Hayter, "Banka" diyor, "bor vermeye ya da
vermemeye karar verebilir, o kadar. (Byle bir karar da/notumuz); .... kukusuz bu lkeyi ya
da tekilerini Bankann onaylayaca politikalar benimsemeye itebilir... Bankaya gre ideali...
mmkn olduu kadar ok lkenin, Bankadan bor alabilecek hale gelmesini...
salamaktr..." [27]
Bankann gerek amac, kendi politikasn (H. Magdoff un Raymond F. Meksellden
aktard gibi, ABD'nin uygun grd politikay) az gelimi ya da gelimekte olan lkelere
kabul ettirmektir. Andrew M. Kamarck'n incelemesindeki aklamada; banka "... hkmetin
kalknma plann deerlendirmeli, byle bir plan yoksa da kendi tam ve ak bir kalknma
stratejisi... hazrlamaldr." deniliyor. Teresa Hayter'e gre de: "Banka, ilgili hkmetle pek az
n tartma yapt halde, her konuda kararlarn nceden verdii ve grmelerde, yalnzca
hkmete kendi zmlerini benimsetmeye kararl olduu izlenimini uyandryor." [28]
Bylece, grlyor ki, emperyalizm az gelimi ya da gelimekte olan lkelerin
istencini, kendi istenci iinde eritiyor ve lkeleri bu yolla da igal ediyor.

AID VE SORU MLULUKLARINI ANLAMI DARELER

"AID ekonomik yardmn, yalnzca desteklenen lkenin snrl sermaye ve teknik

kaynaklarna eklemeler yaparak deil, ayn zamanda lkenin politika ve programlann
etkileyerek de kalknmay tevik edebileceini, giderek daha ok kavramaktadr. Yardmn
potansiyel lavarage rolnn daha ok bilincine vardka, lavarage' daha etkili uygulamak iin
eitli teknikler gelitirilir." [29]
Bu satrlar, AID misyon grevlilerinden G.Ranis ve J.Nelson'undur ve AID'nin bir
26
T. Hayter, agy. s. 71.
27
T. Hayter, agy. s. 81.
28
T. Hayter, agy. s. 81.
29
T. Hayter, agy. s. 100.
yaynndan T.Hayter tarafndan aktarlmtr. Yazarlar, AID yardmnn, ilgili lke politikasn
ve programlarn etkileme konusunda giderek artan eitli etkinlikler yapldm anlatyorlar.
Yazdaki bir tmce amac daha iyi vurgulamakta:
"Uzun vadede, yardmn etkileme potansiyeli, kaynak aktarmndan daha nemlidir."
szleri, yardmla, destekleme paravan ardnda, lkeler sosyal, siyasal dahas kltrel
ynden ABD'nin gdmne sokulmaktadr. Bir baka deyimle, ABD ideolojisini yerletirmektir
gerek ama!
Lavarage szcn daha nce de grmtk. Lavarage, ilk anlamda etkileme ve
inandrma olarak alglanabilen bir szck. Ama Teresa Hayter, bu szcn uygulamada
daha kapsaml olduunu anlatyor ve diyor ki:
"Lavarage etkileme ve inandrmann da tesinde, aka yardm, lkenin belirlenmi
eylemi ile artlandrmaya varr. Lavarage, olumlu ya da olumsuz olabilir; belli koullar
gereklemedike yardm verilmeyebilir, ya da lkenin ekonomik performans, belirli
standartlara ularsa ek yardm salanabilir. Olumlu Lavarage'a bazen 'tevik edici
programlara'da deniliyor." [30] "Lavarage, uygulamasnda AID program kredileri sistemini
kullanr," diyen Teresa Hayter, "program kredisi alan lkelerin, ABD ile zel anlama
imzalamas gerektiini" szlerine ekliyor. "ou kez" diye srdryor. "... Bir yllk bir sreyi
kapsayan anlamada, krediyi alan hkmetin benimsemek zorunda olduu ekonomik ve
toplumsal politikalar zerinde bir dizi genel ve zel koul vardr. Bu koullar, AID ile, ilgili
hkmet arasnda imzalanan ayrntl ve gizli bir Bor Szlemesi'nde ve daha genel olarak
Gaye Mektubu'nda toplanr." [31]
Elbet byle bir ilikinin sonucu bellidir. ABD, o lkede etkinliini giderek artracaktr.
Podol Raporu [*]'nu anmsayalm. Richard Podol, bir AID uzmandr ve Trkiye brokrasisini
inceleyerek AID'ye bir rapor sunmutur. Bu raporda, "Trkiye Brokrasisinin nemli oranda
indoktrine edildiini, almalarn orta kademe zerinde younlatrlmas gerektiini" yazar.
Byle bir alma sonucu, AID'nin bizim gibi lkeleri etkilemesi zor olmasa gerek.
Podol'a gre "nemli mevkilerde Amerikan eitimi (dikkat edilirse, Amerikanda eitim grm
deil de, Amerikan Eitimi deniliyor, elbet iki deyim anlam yklemesi ynnden bir deildir
/notumuz) grm bir Trk'n bulunmad bir bakanlk ya da ktisadi Kamu Kuruluu hemen
hemen hi kalmamtr. [**]
smet Paa'nn 1964'lerde syledii szleri bir kez daha anmsayalm. ABD ile ili
Dl oluumuzun zararlarn ve bamszlmzn nasl zedelendiini anlatrken, der ki:
"teklifler hazrlayacaklar, yapabilirler mi bunu. Hepsinin etrafnda uzman denen yabanclar
dolu. fal etmeye alyorlar. O da olmazsa, ii srncemede braktrmaya alyorlar.
Muvaffak olamazlarsa kar tedbir alyorlar. Bir grev veriyorum. Neticesi bana gelmeden
Washington'un haberi oluyor." Bu szlerden, ABD'li uzman klkl ajanlarla, brokrasideki
Trk klkl ajanlarn, Amerikan eitimi grm Trk'lerin birlikte altklar birimlerde,
egdmn ABD yararna iledii anlalyor. Bu nedenle de, bizim istencimiz, emperyalizmin
istencinde eritilmitir diyoruz. Harry Magdoff da diyor ki:
"... ABD yetkilileri yardm alan lkenin bu konudaki btn kararlarna kartklar gibi,
en gvenilir ABD taraftar yetkililerle (ou kez AID yardm ile ABD'de eitim grm ve
yetitirilmi olanlarla) ittifaklar kurmaya alrlar, lkeye danmanlar ve teknisyenler

30
T.Hayter agy. S. 101
31
T. Hayter, agy. s. 103
*
Podol Raporu iin S.lll'e baknz.
**
23 Eyll sonras, ABD'nin onayn alan 12 Eyll Sistemi'nin emanet edildii zal iin Ufuk
Gldemir, Texas-Malatya adl yaptnda, "Biz ClA'nn zal Biyografisini bizzat grmedik, ama bunu
gren bunu gren bir kaynan aktardna gre. zal, bu dokmanda "gelmi gemi en Amerikan
yanls Trk" olarak takdim edilmitir" diye yazyor. (Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s.85-86)
yerletirirler." [32]
Teresa Hayter'e gre: "AID'nin zerklii ok kstldr, kararlarn Washingonun onay
ile yrrle koyabilir. AID'nin yardm alan lkedeki misyonu ise, resmen ABD'nin o lkedeki
elisine baldr." [33]
AID, ancak ABD'nin genel politik hedeflerine uygun, siyasal buyruklar ieren
programlar destekler. Ve AID'nin destei iin, lkenin nasl yneltildiine baklmaz. rnein,
gemite Arjantin, Brezilya, ili ve Uruguay askerlerce ynetilirken ABD yardmndan yoksun
kalmamlardr. Dahas eski bir Dileri grevlisi olan Simon G. Hanson'dan, Teresa
Hayter'in aktard aadaki satrlar, AID yardmnn, lkelere ABD karsnda boyun
edirme yntemi olduunu aklyor.
Eski bir Dileri Grevlisi olan Simon G. Hanson Brezilya zerine yazd bir yazda
yle diyor:
"Mr. Rusk, 'lerleme in birlii rgtnn temel izgisi Amerika'da gndeme
alnmtr,' diyor. Ama eer ibirliinin baarsn belirleyecek olan bu gndemde (rnein
Brezilya'da) demokratik hkmetin bertaraf edilmesi, byme hznn drlmesi, ii
sendikalarna indirilen ldrc darbe, yoksullarla zenginler arasndaki uurumun
derinletirilmesi, halk kitlelerinin yaama dzeyindeki hza d, ortaya kan ibirliinin
temel izgisini oluturuyorduysa, [*] ilk bataki ibirlii kavram ok yanl anlalm demektir.
Ve eer bu gndemde, karar verme yetkisinin ackl bir ekilde Washington'a teslim edilmesi
ve ne olursa olsun ve lata apndaki deneylere ne kadar aylan olursa olsun, yatrmlarn
amalarnn kam zoruyla kabul ettirilmesi, ibirliinin zn oluturuyorduysa, hi bir Latin
Amerika lkesi Punta del Este'de hem bunu bilip, hem de ibirliine katlmay kabul
edemezdi; ve: Brezilya'nn karar verme yetkisi, zellikle yabanc yatrmclar yararna yok
edilmitir. rnein Brezilya'nn Light and Power Company, ITT, American and Foreign Power
Company gibi firmalarn, kr ve zarar bildirmeleri, Brezilyallarn rza gsterdikleri bu boyun
eiin canl antlar olmutur.

TRKYE NE KADAR BAI MSIZDI R?

Trkiye, 1946 ylnn 7 Eyll'nde ilk kez devalasyonla tant. Bretton Woods
Anlamasn imzalamtk. Babakan Recep Peker "Trk Lirasnn deeri zerinde, nl
ngiliz iktisat Keynes'in Bretton Woods'ta syledii gibi, devalasyon yapmamz gerekir"
diyordu. Devalasyon szc halk arasnda "Develi Hasan" olarak biraz alay konusu
olacakt. Ama kimse, enflasyon-devalasyon gibi szcklerin yaammzda bu denli etken
olacam dnemezdi o gnlerde.
1947 ylnn 11 Mart'nda da IMF'ye ye olduk. Trkiye, uluslararas para kurumlarnn
oyunca olmaya adm atyordu. yle ki gn gelecek, bu rgtlere danmadan hibir
ekonomik ve elbet ou kez politik karar alamayacaktk.
te yandan, yardm ya da kredinin ancak, gerek AID'nin gerekse teki kurumlarn
onayladklar program ve projelere verildii gzetilirse; sonuta bu kurulularn iktidardaki
hkmete gvenoyu vermeleri yada vermemeleri anlamna gelmez mi? Daha nce de
grdmz gibi, belli politikalarda anlalamazsa hkmetlerin drld, dahas
askersel darbeler gerekletirildii de dnldnde, bamszln nasl glgelendii ve
bir daha gerek anlamda bamszla kavumann ne denli zor olduu anlalmaz m?
Dahas, Teresa Hayter'e gre, AID'nin program kredileri, ABD Dileri Bakanlnca
gerekletirilmektedir.

32
Harry Magdoff, agy. s. 183.
33
Teresa Hayter, agy. s. 106.
*
Dikkat edilirse 12 Eyll'de Trkiye'de gerekletirecekler tpatp bu programa uygundur. Bu
programn ancak bir askeri darbe sonucu gerekletirilebilecei dnlerek, lke belli bir program
iinde 12 Eyll'e tamtr. Bu nedenle 12 Eyll' nlemeye kimsenin gc yetmedi, yetmezdi!'
 Bu balamda da elbet ABD, o lkedeki AID misyonu kanalyla, ilgili lkenin i ilerine
karmaktadr. [*]
zetle, uluslararas para, kredi ve yardm kurulular eliyle ABD, az gelimi ya da
gelimekte olan lkelerin her noktasnda, nl halk deyimiyle, "Hazr ve nazrdr."
Uluslararas kurulular ve ABD'li irketler adna zaman zaman risk aratrmalar yaplr.
Bunlardan "Standart and Poor," Ekonomik istihbarat rgt yetkilileri son gnlerde
Trkiye'de boy gsterdiler. Cumhuriyet Gazetesinin 21 Mart 1993 gnl haberine gre,
ekonomik durumumuzun incelenmesi iin gelen "Standart and Poor" yetkilileri, yeni bir
deerlendirme yapmaktadr. 2 Nisan gnl Hrriyet'te, "Standart and Poor Heyeti'nin zel
sektrle temas ettikleri" haberi yer ald. Habere gre, "deerlendirme sonunda bugn bbb
olan puanmz derse, D bor kaynaklarndan bor alamayan hkmet finans dar
boazna girecek"... Bilinmez ki, yeni oyunlara hazrlk m yaplyor! Trkiye 1979'larda da
ayn dar kalba sokulmutu.
Ve ite bu nedenlerle ABD'nin denetimindeki lkeler, gerek anlamda bamsz ve
egemen deillerdir.

RNEK BR OLAY

"yi ama Sayn Babakan, henz size iletmeye frsat bulamadm bilgileri onlar
istiyorlar."
Bu szler, 1978'de DPT Mstear Bilsay Kuru'a aittir ve Babakan Ecevit'e
sylenmitir. Dnya Bankas Bakam McNamara, Ecevit'in hkmet kurmasndan sonra bir
kurulla Trkiye'ye gelmitir. Birlikte gelen uzmanlar, Bilsay Kuru'tan, yeni Be Yllk
Kalknma Plan hakknda bilgi isterler. Kuru, kesinlememi program zerinde tartmak
istemez. Uzmanlarn ikayeti zerine, Babakann, "niin uzmanlar geri evrildi" sorusunun
yantdr yukardaki satrlar.1[34]
Bamszlk ve egemenlik ilkelerine titreyen bir brokratn hakl tepkisidir bu szler,
ama 12 Eyll'e uzanan yolun kaldrm talarndan birisi daha denmitir bylece.
Benzer bir olay da 1958'de geer. Trkiye, IMFye verecei Niyet Mektubu'nda
kalknma hzm % 6 olarak gstermek ister. Trkiye Masas efi Sturc, bunu kabul etmez.
Tartmalar srer epeyce, sonunda Trkiye bu normu koymaktan vazgeer. 4 Austos 1958
kararyla, nceki neriler dorultusunda kurtarlamayan, bor batana ramen ekonomiyi
kurtarmak iin*[**] yeni kararlar alnr. Yeni zamlar, yeni kredi politikalara uygulanr. Dolar 9
TL. olarak saptanr.
Trkiye yeni bir MF tuzana girmitir. lgin bir rastlantdr belki; ama 1958'de
nerilen ve uygulanan politikalar, 1960 htilali ile sonulanm ve bir MF uzman Trk, Kemal
Kurda, Maliye Bakanl'na IMFdeki grevinden getirilmitir. Kemal Kurda, IMF'ye "siz
gelmeyin, ben gerekeni yaparm" dedii iin (Yaln Doan'a gre) ne Sturc, yada bir baka
MF uzman Trkiye'ye gelmez.

*
George Mc Ghee, ad geen yaptnda, "... ABD'nin ar Trk taleplerine kar kendini
korumasn gerektirmi, Trkiye'nin alaca yardm, doal olarak, mmkn olan en yksek miktara
karma ve koullarn da elden geldiince yumuatma istei, Trkiye'yi bir kukla ABD'yi de enayi
durumuna drmeden salanmaya allmtr..." dedikten sonra, ABD ile Trkiye arasndaki
sorunlardan en nemlisine syle deinin
"Bu tr bir dizi sorun da, krk yldr sren ABD askeri ve ekonomik yardm nedeniyle birtakm
ABD yetkililerin Trkiye'nin i olaylarna karma zorunluluundan kaynaklanmtr." der. En yetkili
kalemden kan bu satrlar, ABD'nin ilerimize kartnn kantdr. (G. McGhee, agy, s.280-281)
34
Yaln Doan, agy. s.74.
**
1956'ya doru Trkiye ekonomisi, ulusal gelir artndaki gerileme, fiat artlar ve borlar
yznden sknt iine girmitir. D satm 250 milyon dolarn altnda kalmtr. Bu, Cumhuriyet tarihinin
kinci Dnya Sava dahil en kt dnemidir. Ve bu noktaya, o ok vlen yardmla, MF reeteleriyle
gelinmitir.
 1967-70 arasnda MF Trkiye'ye dadanr, her yl gelir. 1969'da devalasyon basks
giderek younlar. Vehbi Ko'un 4 Mays 1969'da, "Ekonomide yle bir gidi var ki, 1946'dan
bu yana zerinde titrediimiz demokrasi dzeni tehlikededir"2[35] szleri neredeyse 12 Mart
1971'in habercisi olmutur.
Dnya Bankas nerileriyle, 1968'de TEK Yasas ve Merkez Bankas Kurulu yasalar
kabul edilir.
Bugn yarm yamalak da olsa, ilemeye balayan Sermaye Piyasas'nn kurulmas, ilk
kez, MF tarafndan 1969'larda gndeme getirilir. Yaln Doan'a gre, MF, Trkiye'nin
ekonomik yapsn istenilen boyutlarda, gelecee hazrlamaktadr:
"Ancak 1960'larn sonlarna doru MF Trkiye'de sermaye piyasas yasas,
bankaclk kesiminin dzenlenmesi, yabanc sermaye yasas ve Merkez Bankas yasasnn
hazrlanmas gerekliini dile getirir. stelik bunu da sk sk yinelerdi. Merkez Bankas
sisteminden hangi zel bankaya, ne lde kredi verilecei ancak zel toplantlarda
kararlatrlyor, belli zel bankalar aka kayrlyordu. Ve bu, IMF'nin istekleri
dorultusunda geliiyordu. Bu isteklerin yerine getirilmesine karn, MF konunun yasalara
balanarak rayndan kmamas ynnde srarl davranyordu. te, bu amala, bu
yasalarn hazrlanmasna olanak salayacak, merkezi Trkiye'de olan bir Proje Ofisi
kuruldu."3[36]
1970'de % 66'lk bir devalasyon olur. 12 Mart'a ok yaklalmtr artk. Bu kez de
Kemal Kurda'n IMFden 27 Mays'ta gelii gibi, 12 Mart'la birlikte Dnya Bankas'ndan Atilla
Karaosmanolu gelir. [*]
Ve Karaosmanoluda, IMFye tpk Kemal Kurda gibi "gelmeyin" diye yazar. [**]
Yaln Doan'a gre burada ilgin bir olay gzlenir. IMFnin lkelere politik bask yapmad
sylentisini yadsyan bir olaydr bu ve "Haha yasa" konusundaki ABD basksna
katlmasdr. yle ki 12 Mart'n neredeyse bir gerekesi olacak kadar sansasyonel olaylara
neden olmutur, haha konusu. ABD Adalet Bakan, John Mitchell'in, "Trkiye'ye ekonomik
ceza verilmelidir," sz o dnemde yaplanlara k tutacak niteliktedir.
12 Mart gelir, geer. Kbrs olaylar, ABD Ambargosu, 1977 seimleri ncesi,
Trkiye'yi 70 cente muhta bir noktaya getirir. Trkiye, 1946'lardan bu yana genelde
ounlukla IMFnin, Dnya Bankas'nn ve AID'nin nerilerine uymutur. Ama krizden krize
dm, bor batana batmtr. [***]
1978 ve 1979'lar Trkiyesi, CHP hkmeti'yle MF, Dnya Bankas arasnda bunalml
gel-gitler dnemidir. Bat ve Zenginler Kulb, Trkiye iin yatrm toplantlar yapar.
Guadeloupe'deki toplant da sonusuz kalr. nk ABD, "Trkiye, MF ile anlamadan tek
kuru alamaz" koulunu ne srmektedir.[****]

35
Yaln Doan, agy. s. 113.
36
Yaln Doan, agy. s. 114.
*
Dahas 12 Mart ncesi ordu hareketinin iinde bir kii olarak, Karaosmanolu'nun bize
nerildiini ve 10 Mart'ta Hava Kuvvetleri'nde komutanlarn emriyle hazrlanan Hkmet listesine bir
arkadamzn srar ile girdiini dnrsek ABD'nin bu hareketin de iinde bulunduu sonucu kar.
**
12 Eyll'de ise, IMF'nin ve Dnya Bankas'nn bir gvenilir adam, Turgut zal
ibandadr.. MF Avrupa Masas efi Wiltom 15 Eyll gn zal' arar ve der ki "Siz iin banda
iseniz biz endie deil sevin duyarz Mr. zal sizin adnz bizim iin yeterlidir." Emin laan, 12
Eyll zal Ekonomisi'nin Perde Arkas, s. 67.
***
Borlar: Hazine ve D Ticaret Mstearlnn Balca Ekonomik Gstergeler adl
kitapna gre: 1992 sonu itibariyle 175 trilyon 155 milyar TL.(Faizler hari)
D Borlar: Hazine ve D Ticaret Mstearlnn D Borlar Blteni'ne gre: 1992 yl sonu
itibariyle 54,7 milyar Dolar (faizler hari)
****
Yaln DOAN, "Ambargo kaldrlrken... Amerikan Hariciyesi'nin Trkiye'ye devalasyon
nerdiini ve MFle anlamay salk verdiini" yazyor. kr Elekda'n ABD Dilerine "IMFye
syleyin devalasyon nerisinden vaz gesin" dediinde, onlarn, 'biz de devalasyon nerecektik',
 Bir yandan da, Trkiye zel giriimcileri ve rgtleri paral ilanlarla, zaten g
durumdaki hkmeti 1979 baharnda, daha da ypratmaya alyorlard. ili'deki Pinochet
Darbesi ncesine benzer olaylar yaanmt. Yine o gnlerde Allende-Bllende
benzetmeleriyle bir yandan da orduya ar karlmaktayd.

12 EYLL'E DORU TRK YE GER E

1977 sonlarnda kurulan Ecevit Hkmeti, 1978 ubat'nda devalasyona gider;

faizleri artrr, personel giderlerindeki art % 2'yle snrlar. nk IMFye gidecektir. Bu
almalardan sonra, Vural Gsava Bakanlnda oluturulan kurul, Woodword'un
karsna kar. MF Trkiye masas efidir Woodword. Trk heyeti, "Biz, siz nermeden
gerekenleri yaptk" demek istemitir. lk d krkl Woodword karsnda yaanr.
Woodword'u aamazlar. Yaln DOAN, uzmanlarn bizi dinledikten sonra "siz bu programla,
ancak piknie gidebilirsiniz" diye alay ettiklerini yazar. Kurul srarldr. Direnirler ve niyet
mektubu onaylanr. Bu onayda bile, ABD'nin destei vardr. MF de, Yrtme Kurulu Direktr
Yardmcs William Dale devreye sokulur ve mektup bu "siyasal baskyla" onaylanr. Ama
MF, Ecevit Hkmeti'nin programm zayf bulmutur.
Yaln DOAN mektubun onaylanmasnn, MF deki politika deiiklii ile ayn
zamana denk geldiini ve bu politikann "Dnya Bankas ve IMFnin bundan byle uluslarst
(supra-national) Merkez Bankas ve Planlama rgt gibi alacaklarn yazar ve mektubun
onayna karn, Ecevit'in kredi beklentisinin gereklemediini ekler.4[37]
Neden mi gereklemez. nk, "Uluslarst Planlama rgt" olarak bu kurullar,
Trkiye'nin kalknma stratejisine teden beri kardrlar. Ve Ecevit'in bu stratejiden
sapmayacan saptamlardr. lgili bankalara elaltndan, "Trkiye'nin istikrar program
ekonomiyi dzle karmaz ve gemi yllar borlarn deme potansiyeline sahip deildir."
sylemi szdrlr. Ve uluslararas bankalar da, kredi musluklarn kapatrlar.
Bu noktaya birden gelinmi deildir, ncesi vardr. Bu karara geliin ncesini grelim.
Dnya Bankas, MF ve benzeri Uluslararas kurulular, uzun yllar, bizim sanayie,
ar sanayie deil, tarm sektrne yatrm yapmamz nermilerdir. Ancak, Trkiye'nin bu
nerileri yeterince dikkate almamas ve zellikle Sovyetlerle yaplan anlamalarla ar
sanayie nem verilmesi (skenderun Demir-elik, Seydiehir Alminyum Kurulularyla, Orta
Anadolu Rafinerisi vb. gibi kurululara ynelinmesi) nedeniyle olsa gerek, bu konudaki bask
giderek yn deitirir. Bu kez de "siz ar sanayie deil, hafif sanayie nem verin," nerisiyle
kar karya braklrz.
kinci MC'nin toplumda yeterli destek bulmamas sonucu, Ecevit'in yeniden hkmet
kuracann anlalmas zerine, 1977 sonlarnda, Dnya Bankasndan bir uzman gelir. Ad
Kemal DERV'tir. Attila LHAN, Dervi'in nceleri bir ara, Ecevit'in danman olduunu
yazyor. Dervi, azgelimi lkelere Diskin bir kalknma programyla gelir. Trkiye ile ilgili bir
de rapor hazrlamtr. Basna szdrlan bu rapora gre:
"Trkiye'nin sanayileme stratejisinde deiiklik yapmak gerekmektedir. Bu lde
byk bir ticaret a ile sanayileme sorununu zmek olanakszdr. Onun iin kimya, temel
makina ve imalat, maden ileme gibi ar sanayilerde gelime beklemek gereki deildir.
Kaynaklar ihracata ynelik hafif sanayi dallarna kaydrlmaldr. Ar sanayiden gelime
beklenmemelidir.5[38] Dervi, Dnya Bankas'nn Ecevit'in Ekonomik Program'n renmek
ve ne yapmas gerektiini O'na duyurmak iin gelmitir. Yani uluslararas kurullar, Ecevit'e
tan koymak isterler. Ne dnyor, ne yapacak? Trkiye, Ecevit dneminde sanayileme
hzn kesecek mi? Bunca borca ve skntya karn, kredi darboazn aabilmek iin,
kendisinden istenilenlere "evet mi diyecek "hayr"m? Bir aratrmadr Dervi'in yapt!

dediini ekliyor, (agy. s. 161-162)

37
Y. Doan, agy. s. 146-150.
38
A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 259.
Neden gerek grlmtr bu aratrmaya, bu sorulara neden yant aranr? Bu nedenler'in
yantn ok salam bir tanktan, daha dorusu bir belgeden alalm.
"Trkiye Maliye Bakan Ylmaz Ergenekon geen hafta, Dnya Bankas ve
Uluslararas Para Fonu (IMF)'ndan emir almak zere Washington'a geldi. Buna gre Dnya
Bankas'nn ifadesiyle "Trkiye'nin kronik ve kaotik bor durumunun" dzelmesi iin bir
kemerleri skma politikasnn uygulanmas gerekmektedir... Chase Manhattan Bankas'nn
yetkililerinden biri, Para Fonu'nun nerilerinin iki ana noktada toplandm ileri srm ve
bunlardan birinin yzde 75 orannda bir devalasyon ile tm ithalatn kesinlikle durdurulmas
olduunu belirtmitir." "Yzde 75 orannda bir devalasyonu yorumlayan bir baka
NewYorklu bankac da "elbette yzde 75ik bir oran gerekiyor. Oran'n etkili ve ykc olmas
lazm... Tm ithalatn durmas lazm. ayet raz olmazlarsa, biz kendilerini ibirliine
zorlarz... Biz bankaclar Trkiye'nin durumundan endie ediyoruz" diyor. Son zamanlara
kadar Trkiye, genellikle sadece tketim mallarnda bir ithalat kstlamasna gitmitir. Oysa
imdi Trkiye'nin hammadde ve yatrm mallar ithalatn kstlamas istenmektedir ki, bu da
ciddi bir biimde Trkiye'nin gelime hzn ve byk bir hrsla balatt sanayilemeyi
engelleyecektir. 1970'te de retimi durdurmulard." 6[39]
Amerika'da, i evrelerine ekonomik ve siyasal analizler yapan irketlerden biri de
"Executive Intelligence Review"dir. i ekonomik casusluktur bir bakma... Bu kuruluun
Trkiye ile ilgili olarak, 1977'lerde hazrlad rapordan alnan yukardaki satrlar, "bu nedenin"
yantn vermektedir. Rapor'un, 1977 seimlerinden nce, Ylmaz Ergenekon'un Maliye
Bakan olarak Washington'a gidii ve yardm istemleri zerine hazrland anlalyor. imdi
bu rapordan bir blm daha okuyalm:
"Dnya Bankas, kredileri keserken sorunu Kbrs'a balam ve Carter de ayn
ekilde askeri yardm ile Kbrs sorununu birletirmitir. Dnya Bankas'nn kredisini kestii
projelerden biri de Afin-Elbistan santraldr ki, bu, hkmetin Dou Trkiye'yi
kalkndrabilmek iin gerekli grd bir dnm noktasn tekil etmektedir." [*]
"Seimlerin 5 Haziranda yaplmas kararlatrldktan sonra Babakan Demirel'in
Dnya Bankas'nn nerilerini kabul etmesinin bir siyasi intihar anlamna geleceini banka
evreleri bile kabul etmilerdir."
"Trkleri satn alabilmek iin Dnya Bankas, Ergenekon'a, seimlere kadar
Trkiye'ye "Gnlk uygulamada" bulunulacan, ancak bunun iin de, gerekli koulun
Trkiye'nin politikasndan vazgeerek kemerleri skmaya ynelmesi olduu bildirilmitir."7 [40]
Grlyor ki, bizim gibi lkeler girdikleri tuzaktan kamyorlar. Ya bu nerileri benimseyerek,
politikanz buna gre izeceksiniz, bylece yeni tuzaklara gireceksiniz, ya da direndiinizde,
yalnz kalacaksnz.
Biz, bu yalnz kaln bir belgesini daha grelim. Ecevit'e sunulduu sylenen Dnya
Bankas uzman Kemal Dervi'in raporunda bakn ne neriliyor:
"... fiat engelini amas da, ancak drdnc plan dneminde srekli olarak
devalasyon yaplmasyla gerekletirilmelidir. Tek bir devalasyon yapmak are deildir...
Trkiye bugn ancak byk teknoloji gerektirmeyen hafif sanayi alanlarnda rekabet
edebilecek durumdadr. Bunu da devalasyon salayabilir." 8[41] Excutive Intelligence
Review'de ilgin bir gzlem ve deerlendirmeye de yer verilmi, Bir NewYorklu bankacnn u
szleri, bize duyulan fkenin ve gelecee ilikin planlarn gerekesini oluturmuyor mu?
Kalknma hzmz kesmeyiimize ve srekli sanayie, ar sanayie eilmemize kzan bu
NewYorklu bankac yle demi:

39
Attila lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 382-394.
*
Dou Trkiye'nin kalknmasn istemiyor anlalan. Neden mi? Bu sorunun yant gnmzde,
yaammzn bir paras olarak gzler nndedir. ABD'nin Krt politikasnn biimlenmesidir.
40
Attila lhan, agy. s. 384.
41
Attil lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s.259.
 "Trkler ok gururludur. Devaml ithalatta bulunuyorlar ve bir trl o kahrolas gelime
programlarndan vazgemiyorlar." Yksek dzeydeki bu NewYorklu bankacnn Executive
Intelligence Review'ya verdii zel deme'ten alman u szler, bu bankacnn 1978'lerden
sonra Ecevit'e uygulanan programn ana izgilerini verdii gibi, 12 Eyll'n habercisi deil
midir?
"SORU- Maliye Bakan ve ileri gelen Trk iadamlar daha geenlerde buradaydlar.
Ne oldu?
"CEVAP- Biz onlarla grtk. Biz derken Para Fonu, Dnya Bankas ve burada,
New-York'taki bankaclar kastediyorum. Onlara, Kbrs'ta taviz verdikleri takdirde durumu
gzden geireceimizi syledik. Yardm konusunu Kbrs sorunu ile birletirdik. Trkler bu
nerilerimize ok gcendiler. Hibir ey sylemediler. Yani gerekten hibir ey demeden,
yle oturup bizi dinlediler, fakat ok kzmlar ve gcenmilerdi. Hibir teklifimizi
cevaplandrmadlar. Bence, Amerika'nn bu konuyu Kbrs'a balamas ok yerinde bir
davrantr.
"SORU- Peki Trkler ne yapacak?
"CEVAP- Ben falc deilim, ama bizimle ilikilerini koparacaklarm sanmyorum, hatta
koparmayacaklarndan eminim. Seimlerden sonra durumun zmleneceine inanyorum,
hem ksa bir srede. Trkler bir ibirliine zorlanabilir. Bir oldu bitti ile kar karya
braklabilirler. [*]
"SORU- Ne demek istiyorsunuz?
"CEVAP- Seim sonularndan nce bir ey sylemek zor. Seim sonularna kadar
bir speklasyonda bulunmak istemem. Fakat daha nce de sylediim gibi, bir ibirliine
zorlanabilirler. Ve nerilerimizi kabul edebilirler. 10/1[42] [**]

ECEVT H KMET'NE KURULAN TUZAK

Ecevit Hkmeti'nin niyet mektubu onaylanr ama krediler gelmez. Grnte Ecevit
Hkmeti, toplumun, byk sermayeyi de kapsayan byk bir kesiminden destek alarak
kurulmutur. Ancak, ardndaki kitle desteine, snflar aras denge kurarak ve bu dengeyi
salkl tutarak dayanabilirdi. Bunun iin de, bir yandan ii ve emeki kesimlerin sorunlarna
eilirken, te yandan, byk sermayenin istemlerini gerekletirecek ve bu dengeyi
koruyacakt. Dorusu bu ok g bir denge hesabyd. MF ve Dnya Bankas beklenen
kredilere yeil k yakm olsayd, sermaye kesimi 1979 ortalarndaki k yapmazd belki
de. Ama kredilerin gelmeyii, iadamlarn tedirgin etti. TSIAD olayn perde arkasn
renmek iin ABD'ye bir kurul yollad. Kurul dnnde verdii raporla, uluslararas
kurulularn hkmet'e gvenmediini belirtti. Byk sermaye de, Ecevit'e greceli desteini
ekecekti.
Hkmet olma ncesinden balayan aratrmalar sonulanm ve CHP arlkl
hkmet'in kaderi izilmiti. Atlantik tesinde kurulan tuzaklara taklan hkmetin
drlmesi iin, ierdeki tuzaklarn sklatrlmas gerekirdi. Bunun da kimi koullar hazrd,
kimi koullar da sahneleniyordu. Ama hkmeti asl toplum karsnda ykmak ve toplum
desteinden yoksun brakmak gerekti. te bunun bir adm da TSAD tarafndan 1979
Mays'nda atld... Ama nce, TSAD'n ABD dn gizli kaydyla tuttuu tutanaklar
grelim. Yaln DOAN "MF KISKACINDA TRKYE" adl yaptnda, bu tutanaklardan
nemli aktarmalar yapar. Biz bu aktarmalardan bir blmn okuyalm.
Sturc'le yaplan grmenin zetidir: (MF Trkiye Masas sorumlusu)
"Trkiye iin byk pazar gerekir. Byk pazar batdr. Doudan aldnz makinalar

*
"Bir oldu bitti" 12 Eyll'n haberi deil midir?
42
Attila lhan, agy. s.391
**
Bu ibirlii 24 Ocak kararlaryla gereklemitir.
eskimitir. Bunlarla ihracat yapamazsnz. Trkiye bamsz bir politika yrtmektedir. Fakat
politik etkisi ne olursa olsun, bamsz dnya ile ibirliinin ekonomik etkisi, Trkiye iin kt
olur. Trkiye'nin Bat'dan kopmamas iin hereyi yapmak gerek. (...) Trkiye ok hata yapt.
MF Trkiye'ye para vermeyecek. Petrol fiyat hala ok ucuz. Rasyonel dnmeniz lazm.
Hibir ey karlksz verilmez. Hediyenin bile bir fiyat vardr. Verimlilik artna dikkat edin.
(...) Avukat yetitireceinize niversitelerde, tccar yetitirin. [*] Trkiye halen ihtiyac olan
sermayeyi getiremiyor. AET iini sadece Yunanistan' dnerek ele almayn. nemli olan
Avrupa ile btnlemektir. (...) Trkiye'nin nce parasn gerek deerine oturtmas lazm.
Trkiye'nin zayf deil, kuvvetli pazara ihtiyac var. Bu da Bat pazardr. Bunu Yugoslavlar
bile grd ve baarya ulat. (TSAD Heyetinin 10-14 Ekim 1978 tarihlerinde ABD'de
Yaptklar Temaslarn Tam Metni, Gizli Belge, s. 4)." "TSAD'n grme tutanaklar
sryor. Bakalm bu kez Wood-Word TSAD'a ne sylemi:
Woodword ve Hauvonen ile grme: "Uzun dnemde Trkiye'nin potansiyeli var.
Fakat ksa vadede sorun ok ciddi. Trkiye'deki baz gelimeler IMF'yi sukutu hayale uratt.
MF Dnya zerinde ok az lkeyle Trkiye kadar ok ciddi bir ilikiye girmitir. (...) Hkmet
yaplmas gerekenleri yapmyor. lk yaplmas gereken i ihracatn gelimesini imkan dahiline
sokacak artlarn gelitirilmesidir. hracat krl hale getirmek lazm. Onun iin devalasyon
bir lettir. (...) D bankalar sanayi rnleri ihracat rakamlarnza bakyorlar. D finansman
evrelerini henz memnun edecek tedbirleri almadnz. Yeni tedbirler almanz gerekiyor. Bu
tedbirleri almazsanz, arkasndan iflas gelir, (ayn tutanak, s. 5)."
"MF Uzmanlaryla yaplan grmelerden sonra Dnya Bankas uzmanlaryla
grmelere geilmitir: Dnya Bankasyla grme:
"Yksek kalknma hznz var. Yksek hz koyup, sonra da demeler dengesini
kuramazsnz. hra edecek neyiniz var? nemli olan etkili devalasyon. Hkmetiniz bunu
yapmyor. Halbuki Mc Namara'ya sz vermiti. (...) Trkiye'nin rekabet edebilecei ok
alanlar var. Neden bunlar yapmyorsunuz? Balk a gibi, gmlek retimi gibi. Devalasyon
olmadan Trkiye kurtulmaz. Devalasyon olunca, halkn alm gc der, siz de ihracat
yaparsnz. Trk sanayi % 30 kapasite ile alyor. Demek ki, siz tesisleri yanl
kurmusunuz. Daha kk kapasite kurmalydnz. Neden bu kadar yatrm yapp kaynak
israf ettiniz. (...) Trkiye'nin kuraca sanayiler imento, seramik, cam, st, peynir. Bunlar
satn, daha ok para kazanrsnz. Batdan en iyi teknolojiyi alyorsunuz. Bu hatadr. Emek
youn teknoloji gelitirin [**] Batdan teknolojisi stn makinalar almayn. Pahal gelir size.
Brezilya, Meksika, Hindistan' rnek aln (Ayn gizli belge, s.7).
"TSAD'n zetlenen toplant tutanaklarna eklenecek herhangi bir yorum yoktur.
zel toplantda tutulan bu tutanaklar ok ak biimde Trkiye'nin Bat'nn gzndeki yerini
ortaya koymaktadr. Ecevit ktidar kredi gelecek diye hesap zerine hesap yaparken,
verilmi olan Niyet Mektubunun hibir anlam kalmad kesinlik kazanmtr. Ayn gezide
TSAD Heyeti Carter Ynetimi ile de grm, bu grmelerin tutana da, yine bir belge
halinde Maliye Bakan Ziya Mezzinolu'na, Devlet Bakan Hikmet etin'e iletilmitir.
Babakan Ecevit'e ise, TSAD'n bakan Feyyaz Berker Ankara'da tm bu tutanaklar kendi
gzlemlerini de anlatarak, vermitir."
"imdi tutanaklarn bu blmne gelelim." ABD Dileri Bakanl ve Carter'n
Yrtme Ofisi Yetkilileriyle Grme:
Kongre Trkiye'ye sempati beslemiyor. (...) ABD Kbrs konusunda Camp David
*
lgin bir neri tccar yetitirmek. Yaptn dzeltme almalar srasnda C. Bakan Turgut
zal'n lm nedeniyle, C. Bakanl Badanman Bykeli Kaya Toperi 19 Nisan 1993 gn
TRTnin Gnaydn Trkiye Programnda saat 08.10'da zal'la ilgili u ansn anlatt. "Kuveyt'e
Bykeli olarak atandmda O, Babakan yardmcsyd. Bana 'Trkiye deiecek orada grevinizi
bir tccar gibi yapacaksn dedi' Bu szlerini hi unutmam." Bu an zal'n dnya grne uygundur.
Ama devlet ve d ilikiler tccar zihniyetiyle ynelemez.
**
Bu satrlar bizim kalknma ve gelime abalarmzn bu kurulularca ho grlmediinin ve
onlarn dediklerini yapmadka da, kredilerin almayacann somut kantdr.
Olayndaki gibi taraf olmak istemiyor. (...) Batda ok para var. Fakat bankalar sadece
Trkiye'yi sevdikleri iin para vermez. Btn dnyada MF etkili bir organdr. Trkiye'nin
istikrar nlemleri hakknda dnyada iyimser bir hava yok. (...) Beyrut yaanmaz bir yer haline
geldi. Onun yerini stanbul almal. Biz ABD Dileri Bakanl olarak bunu tercih ederiz.
Fakat Trkiye'de istek yok. Kbrs, Lefkoe, Atina, Beyrut'taki firmalar ekmek iin yar
halinde. Trkiye ise, ne bankalar ve ne de iadamlarn ekmeyi dnyor. (...) Artk
ABD'nin Trkiye'ye yardm iin ayraca fonlar yok. ABD istese de, Trkiye'ye 2 milyar dolar
yardm yapamaz. Carter 50 milyon dolar vermek iin ok gayret sarfetti. Kongre komisyonlar,
bankalarn ilemlerini dikkatle izliyor. Eski takntlarnz vermeden yeni para imknsz. Yeni
para iin bozulan itibarnzn onarlmas art. (...) Orta Dou'da byk bir inaat pazar var.
Arap-srail Bar devam ettike, Orta Dou'da byk bir inaat pazar ortaya kacak. (...)
Turizmde ve tekstilde pazar edinebilirsiniz. Ama, uzun zaman alr ve tecrbe iidir. (...)
Trkiye yaramaz bir ocuktur. nk, tketim toplumudur. Ecevit politik olarak baarldr.
Ancak, nemli olan ekonomidir ve ekonomide de ok deil, ama biraz baarl olmak
zorunludur. (...) Bizim ABD sermayesini yollayabilmemiz iin, sizin istemeniz lazm.
Mevzuatnz ok iyi. Ama, gelen tersleniyor. Babakanla bal bir ofis yabanc sermayeden
sorumlu klnmal. (...) Trkiye'de enflasyon u anda % 50. Buna Trkiye ok fazla
dayanamaz*[*] (Ayn belge. s. 9-10) Bu alntlardan sonraki gelimeleri yine Yaln
Doan'dan alalm:
"Bu tutana okuyunca, hem Ecevit dnemini, hem de ondan sonraki dnemi ve
alnan kararlan anlamak ok daha kolaylamaktadr. Bir dnemi aklamaktaki nemi
asndan TSAD'n bu gizli tutanaklar tarihsel niteliktedir. Bunda hi kuku yoktur." "Bu
gezi sonrasnda, i evreleri ile Ecevit Hkmeti arasnda ipler kopmu, taraflar birbirini
sulamaya girmitir."10[43]
Not: Alntlarla ilgili dipnotlar yazarndr.
TSIADn Ecevit Hkmetinden umudunu kesmesine neden olan aratrmas,
ierde, hkmet'e kurulacak yeni tuzaklarn dayanaklar olur. Aslnda ABD, Ecevit
Hkmeti'ne hibir zaman scak bakm deildir. Her eyden nce, Ecevit'in srtnda 1974
Kbrs karmas ve haha ekimi sorunu vardr. ABD, bunu asla affetmi olamaz. Hkmet
kuracann anlalmas zerine yaplan aratrmada, keye skm olan Trkiye'nin
sorumluluunu alacak Ecevit; bu bunalml dnemde, acaba, kimi nerilere evet der mi,
yoksa eski tavn m srdrr? Bunun aratrmasdr. Kukuyu gvene evirmek zorsa da,
ABD, kimi dnler koparabilirim dncesinde olmaldr diyoruz. Ama Ecevit'in kredilerin
gelmeyii ve ald tm kaplarn yzne kapanmasndan duyduu tepki ile "keye
sktrmayn, duvarlar ama olana vardr, ama sorumluluk duygumuzdan dolay bunu
yapmayz" szleri, ABD'nin O'na duyduu kukuyu arttrmtr. Washington'a gre Ecevit,
istenildii lde sert bir anti-komnist deildir. ClA'nn notu da yledir. "Tarafsz ya da lml
bir Bat kart!..."11[44]
Mays 1979'da Warren Cristopher Trkiye'ye gelir. 10 Mays'ta ABD-Sovyet Salt II
anlamas imzalanacaktr. Cristopher, Ecevit'ten Sovyetler'in bu anlamaya uyup
uymadklarnn denetlenmesi iin U-2 uaklarna izin verilmesini ister. Ecevit'in buna
yaklam Cristopher'e ters gelir. Der ki: "Eer bu isteimiz reddedilirse, Trk-Amerikan
ilikilerinin tonu deiir ve unu da iyi bilin ki, beklediiniz yardmlar gereklemeyebilir."
Ecevit'in, bu szler zerine taknd tavr gerekten gurur vericidir. Bamsz bir
lkenin Babakanna yarar bir tutumla ayaa kalkar ve der ki:
"Mademki siz yardm ile bu uular arasnda bir iliki bir ba kuruyorsunuz, bana bu

*
lerde Excutive Intelligence Review adl bu kuruluun raporundan yaplan alntlarda da
grlecei gibi, uluslararas kurulular, bizim geleceimizi belirlemiler, kaderimizi izmiler.
43
Yaln Doan. agy. s. 157-160.
44
M. Ali Birand, 12 Eyll 04.00. s. 97.
grmeyi kesmekten baka bir ey kalmyor."12[45] [*]
Bu szler Ecevit hkmeti iin anlarn alnacan gsterir. Cristopher Washington'a
vardnda, bu szleri iiten Carter'in Badanman Zbigniew Brezinski "Bu adamla bir yere
varlamaz" diyecektir. Ecevit'in sonu gelmitir artk. Bunalmlar artrmaldr. teden beri terr,
yokluklar ve trl sorunlarla bunalm olan hkmet, ilgin bir rastlant(!) Mays ortalarna
doru TSAD'n ilanlaryla sktrlmaya balanr.
Bu ilanlardan, hkmet'in ekonomik programndan hangi odaklarn honut olmadm
anlayabiliriz:
"... iddetle ihtiya duyduumuz D kredilerle, uyguladmz ekonomik sistem
birbirine ok yakndan baldr. Pazar ekonomimizden gitgide uzaklaan bir anlayla, ne Bat
Dnyas'nda hak ettiimiz yeri, ne yeter kredileri, ne de yatrmlara gerekli D sermayeyi
bulabiliriz."
Ta Thornburg raporunda beri neriyordu ABD, "hr teebbsle kalknmay" deil mi?
Demek ki maya tutmutu bu neriler. Trkiye istenilen yola giriyordu. Bir blmn daha
okuyalm ilanlarn:
"... Zorlayc nlemlerle retim artmaz. Olsa olsa ekonomik yap arplr. Giderek rejim
deiir. Hr teebbsn zayflamas, hrriyeti demokrasinin zayflamasdr. Hr teebbsn
yok olmas ise, politik, ekonomik, sendikal, dnsel, btn hrriyeti demokrasinin de yok
olmasdr."
Ne gzel deil mi? Hrriyeti demokrasi... ama 'kimin iin bu hrriyet' diye sormayn.
Bu hrriyeti demokrasi "hr teebbs'n istedii fiatla mal satmas" iindir. 141, 142 ve 163
m? Onlara dokunmayn, onlar tabudur. Hrriyet iinde fiatlar saptanr ancak. Dnceye
zgrlk tanmak tehlikelidir.
Bir baka ilanda da demokrasiden ne anlald yle vurgulanyor.
"... demokratik toplumumuzun reten - verimli reten - temel gcnn hr teebbs
olduunu artk anlamalyz. Ekonomimizi bir yasak mevzuat a iinde boan, kiinin
teebbs evkini kran, kiiyi yanl ynlere sevkeden ar mdahaleci ve gven sarsc
zihniyet bunalmn asl sebebidir." 13[46] Kissinger ne diyordu. "Ortadou'da krizi arttrdk", krizi
arttrmak da bir politikadr. Bu yntem Trkiye'de bu tarihten sonra bilinle ve yasalarmzn
yasaklamalar gzard edilerek uygulamaya balanmtr. Trkiye hr giriimcileri adna
verilen ilanlar, hkmeti eletirmenin de tesine geiyor. Hkmeti, sistemi deitirecek
manivelalar kullanmakla suluyor. Ancak, kendisi de tartma gtrmeyen bir aklkla, o
tarihte yrrlkte olan TCY'nin 141. maddesi kapsamnda bir su ilemi oluyor. Ama,
Trkiye'de bu maddeler yalnz solcular iin iletildiinden, savclar nedense, TUSAD'n
iledii sulan gremediler, ya da grmek istemediler. "Oysa TSAD aka 'sosyal bir
snfn, teki sosyal snflar zerine tahakkm kurmak' suunu iliyordu. Ayrca dernek olarak
da siyaset yapma yasana aykr iler iindeydi.
1977 seimlerinden sonra, Trkiye'ye gelen ve Bakan Carter'n temsilcisi olarak
"Gelimekte olan lkelerde Demokrasi Sorunlar" panelinde konuan Prof. W.Rostow'un,
Trkiye'nin geleceine ilikin szleri ilginti. Rostow diyordu ki:
"Trk demokrasisi ilerde ok olaanst durumlarla karlaabilir... Fakat Trk
demokrasisini glendirecek ve salayacak kuvvetler durdurulmaz gibi grlyor."
Bu szlerin 12 Eyll'e iaret ettii, gn gelince anlald.
1978 sonlarnda da, Genelkurmay Bakan ve 12 Eylln lideri Org.Evren'in,

45
M. Ali Birand, agy. s. 98.
*
Ecevit'in tavr elbet onur vericidir, ama gerekidir diyemeyiz. nk ABD yardm koula
baldr ve o koul ne yazk ki, bizi smsk balamtr. Bu grmz geen sayfalarda aklanmt.
46
A. lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 357-358.
Genelkurmay Bakanlnda kurduu bir zel ekibe, "Bu aamada Silahl Kuvvetlerin
mdahalesine gerek var mdr, varsa mdahalenin temeli ne olmaldr, aratrlsn?" emriyle
grev verdii, sonradan aklanmtr.14[47]
imdi bu bilgilerin nda Newyork'lu Bankacnn szlerini bir kez daha okuyalm.
"Geenlerde, Yunanl bir diplomatla yaptmz sohbette yakn bir gelecekte
Trkiye'de Ordunun ynetime el koyaca iddiasyla karlatk. Yunanl diplomat bize,
Demirel'in Para Fonu'nun emirlerini yerine getirmediini, bu bakmdan ancak ordunun
ynetimi ele almasyla Para Fonu'nun istedii ekonomik tedbirlerin alnabileceini syledikten
sonra, 'oynanan oyun, 1967 ylnda Yunanistan'da baaryla gereklemi ve NATO
tarafndan planlanm askeri darbe hareketine ok benzemektedir." 15[48]
Bu szlerin yer ald "Excutive Intelligence Review"un Raporu 1977 seimlerinden
nceki bir srece rastlar. O tarihte, Trkiye'de MC hkmeti vardr ve ynetimde sol bir gr
yoktur. Ama Atlantik tesi gler kaderimizi izmiler bile; bir askeri darbenin n hazrlklar
bitmi, sra uygulama aamasna gelmi! imdi, Rostow'un szlerini daha iyi anlyoruz deil
mi?
Bunlar, 12 Eyll' ve sonrasn, dahas gnmz de, bu szlerin nda
deerlendirebilmek iin sraladk. Emperyalizmin kaderimize nasl egemen olduunu bilmeli
ve yeni tuzaklara dmemenin ve gdmden kurtulmann yollarn aramalyz ki,
bamszlmz ve onurumuzu koruyabilelim. Baka trl, dn Carterin temsilcisinin iaret
ettii gelecei, yarn emperyalizmin bir baka temsilcisi gsterecektir.
Rostow'un szleri zerine Cumhuriyet Gazetesinde yaynlanan bir yazm o gnlerin
olaylarna gereki bir tan koymas ve gelecee k tutmas nedeniyle buraya aktaryorum.

T RK Y E 1 9 7 7 V E S O N R A S I
1977 Austos balarnda stanbul'da, ktisat Fakltesi Mezunlar Cemiyeti'nce,
Gelimekte olan lkelerde Demokrasi Sorunlar konulu bir Panel dzenlendi. Panelde,
Carterin danman olarak tantlan, Prof. Rostow, lkemizin gelecei ile ilgili ilgin
aklamalarda bulundu. 1[49]
Prof. Rostow ok iyi bir Trke ile yapt uzun konumasnda, Trk Demokrasisi
ilerde ok olaanst durumlarla, hatta ciddi tehlikelerle kar karya gelecektir der. "Fakat"
diye srdrr szlerini... Fakat Trk demokrasisini glendirecek ve salayacak kuvvetler
durdurulmaz gibi grlyor.
Prof. Rostomun bu ok ilgin szleri, acaba, ok kesin bir yargy m, ya da verilmi bir
karar m yanstmaktadr?
Dikkat edilirse Rostow'un, Trk Demokrasisi ciddi tehlikelerle kar karya gelebilir
biiminde bir olasl deil; ciddi tehlikelerle kar karya gelecektir diyerek, kesin bir
yargy belirttii grlr. Bu szler zerinde dnrken, insan ister istemez, ABD'nin
Carter'dan nceki bakanlar ve ilgililerince sylenenleri; rnein Ford'un ... yardm yoluyla
ilikili olduumuz lkelerin i ve D ilerine karabiliriz. deyiini, Dickson Raporu'nu, 12
Mart'a uzanan yoldaki emperyalist etkileri anmsyor. Ve yine Johnson'un, Honolulu'da,
Gney Vietnam Devlet Bakan'n karlarken yapt aklamalar, 1974 Mart'nda Sisco'nun
M. Ali Birand'a syledikleri canlanyor anlarda.
Bu nedenle Rostowun szleri ve uyarlar zerinde nemle durmak, iyi
deerlendirmek gerekiyor.
ABD'nin, sznn ve etkisinin geerli olduu lkeleri etkilemek iin bu lkelerdeki

47
M.Ali Birand, 12 Eyll 04.00. s.30.
48
Atilla lhan, Bat'nn Deli Gmlei, s. 392.
49
Cumhuriyet Gazetesi, 4 Austos 1977.
sosyo-politik, (zellikle anti-emperyalist uyanma ve) gelimeler zerine, zaman zaman
deiik yntemlerle uyard dnlrse, Rostow'un szlerinin bir uyar, Trkiye'nin yakn
geleceine ilikin baz tasarlarn bir n habercisi olduu sylenebilir. 2[50]
1977 ylma umutla giren, genel seimlerin kara yazgsn ak'a evirecek bir sonuca
ulaaca umuduyla giren Trkiye halk, 1977 ylnn son eyreinde tam bir kaos iinde
buldu kendini...
Bu kaostan nasl ve ne zaman kacamz bilinemiyor ama can gvenlii bata
olmak zere, isizlik, hayat pahall ve 2'nci MC'nin, 1'inci MC dnemi savrukluunun
yaratt ekonomik bunalma are bulmak iin ald szde nlemlerin yaratt ortam, snfsal
elikiyi giderek herkesin grebilecei biimde somutlatrmaktadr.
Ekonomik kmaz
Bugn, iinde rpndmz kaos, Trkiye'mizin 1950'lerden gnmze kadar izledii
kalknma modelinin iflasn simgeler. 50'lerden sonra emperyalizm; ok uluslu irketlerle yerli
burjuvazi arasndaki balamann sonucu kurulan Karma irketler yoluyla; ekonomiyi tam
bir denetim altna alm; lkeyi iine ittii israf ve tketim ekonomisiyle smrmektedir.
Tekelci kapitalizmin ekonomimiz zerindeki denetimi; ikili anlamalarla, ekonominin genel
dzenlenmesi, planlama ve brokratik etkiler Dnda arpk sanayimizi de kapsamaktadr.
Emperyalizm'in bu denetimi, sermaye katlmas, kredi yoluyla destekleme, patent hakk ve
benzeri yollarla kurulmu olup, gbreden tarm ilalarna, traktr, yol yapm aralar, borudan
takm tezgahlarna, effaf banttan pile, boya sanayine, mukavvadan motora, kolonyadan
mendile, hesap makinasn-dan fotoraf malzemesine kadar binlerce tketim mal, yar mamul
ve yatrm malnda3[51] grlebilir.
ABD emperyalizminin patenini tayan bu kalknma modelinin; (AID Yardm, Dnya
Bankas, Uluslararas Para Fonu (MF) kredileri, ve teki uluslararas emperyalizme bal
kurulularn kredileriyle) kalknma abalarnn Kk Amerika Byk Trkiye olma
zlemlerinin ulat nokta, ite bu kaostur. Bu sakat yolla kalknamayacamz syleyenlere
yllar yl, komnist, blc denildi, kt gzle bakld. Bilimsel gereklere uygun kalknma
yolu nerenlere, Komnistler Moskova'ya gitsinler denildi. Yeryznde yalnz tketime
dnk, emperyalizmle ekonomik btnlemeye dayanan karma irketler eliyle kalknabilmi,
rettiini kendi halkna satarak kalknabilmi bir lke bulunmad gerei grlmedi.
Grlmektedir ki, ok uluslu irketlerle ibirlii yapp, bir lde kendine ayrd deerin
byk bir blmn uluslararas irketlere aktarma, deer aktarm (ki, gzle grlr biimde
kr transferi-tekelci fiat mekanizmas ve ucuz igc) yoluyla, halkn smren yerli ticaret ve
montaj sanayii burjuvazisinin semirmesi ve bymesine karn; ekonomi retken amaca
ynelmedii iin, ekonomik gelime olmamaktadr, olmayacaktr da!..
Bu tr bir modelle, her mahallede bir ya da iki milyoner (belki de milyarderler)
yaratlr[*], ama, bir lke halknn tm gereksinmelerini, sosyal adalet lleri iinde
karlayacak kalknma olamaz.
Ayrca bu model, bal olduu kampn, kapitalist sistemin genel bunalmlardan da
etkilenecei ve bunalmlar, smr dzeninin gerei olarak daha ok yanstaca iin, sk sk
50
Allende'nin 1970 seimlerini kazanmas zerine, Chicago'da yaplan gizli toplantda, Ailende
deneyimin, ABD'nin sznn geerli olduu lkeler iin disiplinsizlik rnei saylaca ileri srlerek,
bu deney Bat demokrasilerine, zellikle, talya ve Fransa'ya kt rnek olacaktr. ili deneyimini
kesinlikle durdurmak gerekir kararna varld halde, Kissinger, bu karar u szlerle gizlemiti:
Durumu dikkatle izliyoruz, fakat bu anda, byk bir Kuzey Amerika etkisini salayacak nitelikte
deildir.
Aslnda' bu szlerin bir baka anlam u idi: Gn geldiinde gerekli giriimde bulunulacak.
Kuzey Amerika'nn etkisi grlecektir. Gerekten de yle olmu gizli toplantda alnan karar 11 Eyll
1973 gn uygulanmtr.
51
Tekelci Sermaye ile e, Tm ktisatlar Birlii Yaynlan, No 8 sayfa 40.
*
Trk parasnn deer yitirmesi sonucu bugn Trkiye'nin %90'n nerdeyse milyoner saylr.
Ama bu %90nn %70'i yoksuldur.
darboazlara, ekonomik kmazlara da girer.
Bu bilimsel gerek lkemiz iin de geerlidir. [**]
ABD tipi kalknma modeli, 1958'lerde, ilk byk bunalmn yaam ve bunu 27 Mays
hareketi izlemitir. 1969-1970 bunalm ve ekonomiyi kurtarma nlemleri de 12 Mart'la
dmlenmitir. zellikle, 12 Mart dneminde, emperyalizmin denetimi, topramza
ekeceimiz rnn seimine kadar uzanm, 1973 seimlerinden sonra Ecevit'in, elverdii
lde bamsz bir politika izleme giriimi, ambargo ile sonulanm, kapitalist blokun, petrol
fiatlarna yaplan zam sorunuyla artan yeni bunalmna, MC'nin savruk ekonomi politikas da
eklenince, 1958 ve 1970'lerden daha ar bir bunalma atmtr lkeyi.
te Rustow, tam bu ortamda konumu, demokrasimizin gelecei ile ilgili kesin
yargsn aklamtr.
Latin Amerika Gibi
ABD, benzer bir kalknma modelini, 1958'lere kadar Latin Amerika'da uygulamtr.
Ancak, bu uygulamadan o lkeler halk deil, o lkelerin ticaret ve sanayi burjuvazisi krl
km, bunlar saladklar krlar, ekonomik adan verimli yatrmlara yatracaklarna, ya
verimsiz tketim alanlarna yatrmlar ya da yurtdna transfer etmilerdir. 4[52]
Bylece, egemen snflarn emperyalizmle ibirlii iinde, uyguladklar yntemin,
Latin Amerika lkelerinin kalknmalarn salayamayaca belli olmu ve 1958'lerde balayan
gizli bir durgunluk aamasna girilmitir. Modelinin Latin Amerika'daki baarszl
emperyalizmi yeni yntemler aramaya itmitir.
Daha sonra, biimsel ynden deiik, fakat znde emperyalizmin smr ilkesine
dayal bir yntemle, Kalknma in birlii Program yrrle konulmusa da, sonucu
etkili olmam, emperyalist (kapitalist) sistemin srekli hastal sonucu birbirini izleyen
bunalmlarla snf elikisi daha keskin ve belirgin boyutlarla ortaya kmtr. elikilerin
snfsal bilinci uyarmas ve ynlarn smr dzenine kar kmaya balamasyla, Latin
Amerika'daki devrimci abalar ehir ve kr gerillas tipi savama dnmtr.
te bu noktada, uluslararas tekelci kapitalizm ile btnleen, yerli burjuvazi,
karlarn korumak iin, emperyalizm ile ekonomik, ideolojik, politik ve hatta askeri g
ynnden tam bir ibirliine girmitir. Bu arada, ABD'nin gerilla tipi devrimci savamlara
kar, bunlar nlemek iin Kontr-Gerilla (zel Sava) teorileri gelitirdii, ve bu teorinin
pratiini, Latin Amerika'da uygulamaya konulduu grlmektedir. 1960'lar ve sonras Latin
Amerika'da grlen askeri darbeler, hr dnyann szde zgrlk ve demokrasi havarisi
ABD'nin, kimi kez dorudan kimi kez de dolayl yardmlaryla gereklemitir. ABD, Latin
Amerika'da, kendi lkelerini istila etmi olan Silahl Kuvvetlerin kurduu askeri hkmetleri
besler ve destekler. ABD'nin gelitirdii kurama gre Silahl Kuvvetler demokrasiyi
korumaktadr. zel giriimi, emperyalizmin karna hizmet eden, halknn uyanmasn,
dnce, eylem ve rgtlenme zgrln boan burjuva demokrasisini!.. Bylece, Silahl
Kuvvetler devlet yaps iinde bilimsel tanmlama" dorultusunda yerini alrken, smr ark
daha rahat ilemektedir.
Trkiye'nin Gelecei
Trkiye, 1975'lerde balayan ekonomik darboazlarda, zamannda gerekli nlemler
alnamad iin, 1977'lerde daha ok skm, ibirliki yerli burjuvazi, ge de olsa,
bunalmdan kn yollarn aramaya balamtr. Ancak alnan nlemler sonucu, bunalmn
faturas her zaman olduu gibi, emeki halk ynlarna detilecektir. Grlen odur ki, ilk kez
bunalm daha kesin sonulara ulaacak, sosyal uyan ynlarn siyasal bilincini artracaktr.
Sosyal uyan ve ekonomik bunalmlar, giderek, snfsal elikiyi daha ok

**
1979 ylnda iinde rpndmz ve daha da arlaan bunalm, sistemin doal sonucudur.
Bunalmdan kn yolu sistem deiikliinden geer.
52
Latin Amerika'da Devrim, s.38. 268
belirleyecek; ii snfnn ve emeki halk ynlarnn smry nleme abalar ve
ekonomiye katklar orannda, ulusal gelirden pay istemeleri sonucunu douracaktr. Bu
sonu, egemen evrelerin karna kar olduu iin, lkemiz yeni bir siyasal bunalma
sokularak, rejimi, demokrasiyi korumak, daha da te kurtarmak ad altnda, oyunlar
sahnelenebilir. lkemiz ve teki geri braktrlm ve ABD sznn getii lkelerdeki gemi
deneyler, bizi byle bir yoruma gtrmektedir.
Profesr Rostow'un szlerini bu adan deerlendiriyoruz.
Carterin temsilcisi olarak, Gelimekte Olan lkelerdeki Demokrasi Sorunlar
panelinde konuan Rustow, lkemizdeki durumu yorumlarken sorduu, kendi aralarnda
uyumu olmayan partilerin kurduu hkmetlerin, D borlar gibi byyen bir istikrarszlk
lksyle nasl baa kabilecei sorusunun yantn hemen vermekte, ve Trk
Demokrasisinin ok olaanst ciddi tehlikelerle kar karya geleceini sylemektedir.
Rostowun iaretledii tehlikeler, D borlarn ve ekonomik istikrarszln yarataca
bunalm sonucu, sosyal uyann snfsal elikiyi daha ok keskinletirecei gereidir.
Rustow, bu elikiyi ve uyan tehlikeli bulmaktadr, anlalan.
Rustow, bu gerei vurguladktan sonra, demokrasinin karlaaca bu olaanst
durum ve tehlikeler karsnda, Demokrasiyi glendirecek ve salayacak kuvvetlerin
durdurulamayacan da belirtmektedir.
Rostowun syledii, demokrasiyi glendirecek ve salayacak kuvvetler nelerdir
acaba?
ABD tipi demokrasinin, zel giriime, emperyalizmle btnlemi ibirliki burjuvaziye
dayand, az gelimi lkelerdeki rejim bunalmlarna Silahl Kuvvetler'in denetiminde (bizde
12 Mart, ili'de 11 Eyll 1973 ve Latin Amerika lkelerindeki rneklere bakarak) zmler
arad dnlrse, Rostow'un neleri iaretledii anlalr.
Rostow'a gre, ayaklanma kuram dorultusunda halkn uyanmas, ii snfnn
bilinlenmesi tehlikelidir. Bu tehlikeden kurtuluun yolu, demokrasiyi kurtaracak glerin ie
el atmasndan geer! Rustow bunu sylyor.
Bu yolla belki ibirliki burjuvazi byyebilir ve emperyalizm yararlanr ama,
bunalmlar birbirini izlerler!..
Trkiye'mizin iine itildii bunalmdan, halk ynlarnn ve ii snfnn, bilimsel
deerleri kendisine klavuz seerek kmasn, 12 Mart ncesi provokasyonlara
gelinmemesini; tm demokratik rgt ve glerin oynanmak istenen yeni oyunlara
gelmeyecek bir tutum iinde olmalarm beklemek, Trk Devrimi'nin bunalml yllarnn son
bulmasn isteyenlerin hakk olduu inancndayz.
Ankara, 20 Eyll 1977
Bu satrlarn yazld tarihte, Trkiye 2. MC ile ynetiliyordu. Ama 12 Eyll'e
yaklaldnn iaretleri verilmiti. 1978'de CHP, hkmet sorumluluunu devrald... Ve 22
aylk, tuzaklar iinde geen sre sonunda 1979 Senato Ksm seimlerine gelindi. Seim
CHP'nin yenilgisiyle sonuland.
Ecevit, 1979 Senato Ksm Seimlerinde, CHP'nin yenilgisi zerine, hkmetin
istifasn verdi. Demirel Babakand artk! Ve 24 Ocak Kararlar dayatld. MF (gerekte ABD)
istediini yaptrmt. Ancak 24 Ocak Kararlar'nn yeterli olmad, Haziran 1980'de yeni bir
devalasyona doru yol alnd bilinir. 12 Eyll'e az kalmtr. 12 Eyll'le, 27 Mays'tan beri,
giderek daha ok politize olan, hak arama abasn, yanllar yaplsa da srdren topluma
yeni bir dzen dayatlacaktr. Demokratik hak ve istemleri toplumsal zleme eviren sosyal
uyan nleyerek, 24 Ocak kararlarnn getirdii, toplumun varsl kesimi Dndaki geni
ynlar iin, varsllar yararna bir soygun dzeninin, siyasal sistem olarak yerletirilmesi
salanacaktr.
yle bir sistem kuruldu ki, bugn tm abalara karn, 12 Eyll sisteminin bir ta bile
kprdatlamamaktadr. nk 12 Eyll' hazrlayanlar, Trkiye'nin bu sistemle 2000'li yllara
ulamasn hedeflemitir. Demokratikleme abalaryla oyalanarak 2000'leri bulacamz
dnyorum. nk, 12 Eyll sistemi yklmadka, demokratikleme abalar yeterli sonu
vermeyecektir.
yle bir dnce gelitirilebilir mi?
12 Eyll sistemi, Sovyetler'e, -Komnizm'e- kar savunma sylemiyle getirilmemi
miydi? Sovyetler ve sistemi ktne gre, Trkiye'nin demokratiklemesi neden
engellensin?
Bu dncenin, gerein grlmesini engelledii kansndayz. nk gerekte ABD,
Sovyet tehdidi ile, bizdeki sosyal uyan ve ekonomik gelimeyi [*] denetim altna almak
istemitir. Emperyalizm iin asl tehlike buradadr; ekonomik gelime ve sosyal uyantadr.
zellikle bizim gibi, Ulusal Kurtulu Savarnn grkemli utkusuna sarlan bir ulusun,
dizginlenebilmesi nemlidir. Ne diyordu Rockefeller, "... ekonomik yardm, onlardaki
bamszlk eilimini arttrr, -Trkiye gibi - dnlenin tersi sonular yaratr..."
Bu gerek, zellikle gnmzde, daha ok gndemde tutulmaldr. Bir yandan Kazak
petrolnn Akdeniz'e aktarlmas ve Trk devletlerle ilikilerin getirecei dnlen
ekonomik canllk; tamamlanmakta olan GAP projesi ve Trkiye'nin potansiyel gelime
istemleri, hrs... demokratikleme... Elbet Trkiye'yi Ortadou'da lider durumuna itecektir.
ABD ite bunu istemez... ABD yada genel deyimiyle emperyalizm iin, "denetim altnda
borlu bir Trkiye en iyi Trkiye'dir."
Bu nedenle "Trkiye'nin demokratiklemesi de ksteklenmelidir," dncesi n
plandadr.
Ve elbet bamszlmz, egemenlik haklarmz da srekli denetimdedir

EGE MEN V E BAI MSIZ OL MANIN KO ULLAR I

Gnmz dnyasnda, uluslarn ve devletlerin birbirleriyle ilikilerinin giriftlii,

kimilerine gre [**], bamszlk ve egemenlik kavramlarnn eski anlaya gre
uygulanmasna engeldir (!) Ve gnmzde asl olan, "karlkl bamllktr." Bunun yani
karlkl bamlln, emperyalizmin bir kavram olduunu nceden de grmtk. lgintir
bu kavrama, bu politikaya, ngiliz Mareali Montgomery yle kar kar:
"Amerika Avrupa devletlerinin smrgecilik politikalarn desteklerken, te yandan bu
devletlerin Asya ve Afrika'daki nfuzlarn krmaya almaktadr."15[53]
Montgomery, Britanya mpatorluu'nun marealidir. Ve bu szlerin sylendii 1957'de
ke gemise de, mparatorluun mareali gemi zlemiyle emperyalist amalarn
gizleyemiyor. Demek istedii, "karlkl bamllk ilkesi bizim karlarmz da korumal deil
mi? Oysa ABD bizim karlarmza engel oluyor." Bu koullarda bizim gibi gelimekte olan ya
da azgelimi lkeler iin "karlkl bamllk," tam anlamyla bamszla giden yol demek
deil midir?
Karlkl bamllk kavram, 1957 Aralk aynda, bir NATO Konseyi toplantsndan
nce yaynlanan teblide yer alr.
"Hr dnya devletleri birbirlerine karlkl olarak baldrlar.
Bir devletin kendi kendine yetmesi artk gerilerde kalmtr.

*
New Yorklu Bankacnn dilinden emperyalizmin saldrsn anmsayalm. "Trk'ler ok
gururludur. Devaml ithalatta bulunmuyorlar ve bir trl ve KAHROLASI GELME
PROGRAMLARINDAN VAZGEMYORLAR."
**
rnein Turgut ZAL, bu grtedir.
53
Aktaran M.Fahri. Amerikan Harp Doktrinleri, s. 282.
 Ancak karlk bamllk sayesinde hr devletler arasnda ibirlii salanabilir ve ortak
gvenlik kurulabilir. ABD ile ngiltere, bu esas temel zerinde anlaarak bundan byle buna
gre faaliyet yrteceklerdir."16[54]
Bu politikann, emperyalist bir politika olduunun ak olmas bir yana, emperyalist bir
lkenin yksek rtbeli bir askerinin azndan da aklamas karsnda, bizim gibi bir lkenin
politikaclarnn karlkl bamll savunmasna ne demeli bilemiyorum. Gaflet mi, delalet
mi, yoksa hiyanet mi?
Bunu tarihin yargsna brakmadan deerlendirmeli deil miyiz?
u halde, u gerei saptayalm. Her eyden nce karlkl bamllk doktrini
kapsamnda isek bamsz saylr myz?
Emperyalizmin isteklerine, dahas Kongre Yasas'na gre "yasa karmak
sorumluluu sonucu, yasama yetkisini gerektiinde ABD Bakan'nn nerisini gz nne
alarak kullanma ykmll altndaki parlamentomuz, egemenliin en nemli noktasnda,
bamsz karar alabilecek midir?" [*] sorusunun yant da olumsuzdur.
"Ulusal savunmamzla ilgili konularda bamsz karar alma ve uygulamada, egemenlik
hakkmz tam kullanabilir miyiz? "sorusunun yant da olumlu deildir!
Kbrs olaylarnn 1964 ve 1974'lerdeki sonular, bu konuda da, ABD
emperyalizminin glgesi altnda olduumuzu gsterir. Kald ki tm savunma planlarmz
"ortak gvenlik ve savunma" kavramna gre hazrlanmtr.
Byle bir durumda "bamszlk ve egemenlik" kavramlar ss olmaktan baka nedir
ki?
Yarg yetkisi de NATO Antlamas'na gre snrldr.
Hans J. Morgenthau'ya gre "bamszlk bir lkenin belli bir toprak paras iinde
kanun yapma konusundaki hukuksal otoritesinde bamsz olma ve dier lkelerle
uluslararas hukuk karsnda eit bulunmadr."
Konumumuzu bu lee gre deerlendirelim.
zetle ekonomik yaants ve politikas, emperyalizmin kurulularnca ynlendirilen ve
denetlenen, parlamentosu ABD'nin ya da MF, Dnya Bankas gibi kurulularn isteklerine
gre yasa karma ykm altnda bulunan, genel olarak i ve d politikasn" tek bana
saptayp uygulayamayan bir lkenin, tam bamsz ve egemen bir lke olmas ne kadar
olanakl ise, Trkiye o kadar bamsz ve egemendir.
Ve topraklarnda konulandrlm emperyalist bir lkenin askerleri, kendi emir ve
komuta zinciri iinde hareket ediyorlarsa; ve devletin yarg sistemi Dnda kalmlarsa,
egemenlik hakk tartmal saylmaz m?
Bu noktaya nasl geldik? Nerede, ne gibi yanllar yaptk. Bize, bugn den grev
nce bu sorular yantlamaktr. Ta ki, yeni yanllara dmeyelim. Ve bugnk kmazdan
kurtulmann yollarn ulusal kurtulu bilinciyle arayalm, bulalm.
Bu grevi bize, tarih bilincinin verdiini de unutmayalm.

54
Aktaran M.Fahri, agy. s. 282.
*
rnein eki G konusunda ters bir karar kmamas iin ABD Dileri Bakam
Christopher 12-13 Haziran 1993'de Trkiye'ye geldi. Ve eki G'n sresi uzatld.
 SON SZ'DEN NCE*
(*) Trkiye'nin son yarm yz yllk gemii ve bu gemiin hazrlad gelecei, 12
Eyll'n yks yazlmadan anlalamaz. Bu nedenle daha son szmz sylemedik...

IKI YOLU AILIR MI? YADA 12 EYLL, NN

"Trkiye'nin 1970'lerde, snfl ve demokratik nitelii kazanmas, Cumhuriyetimizin

dnm noktalarndan birini oluturur. Bu geliim en bata, bu noktaya ulamay amalayan
devleti-sekinci cephenin amacna vard iin zlmesine yol at.........
....nk Trkiye Cumhuriyeti ordusu, sermaye snfyla organik ba iinde deildi...
Aslnda, btn bu deiikliklerin yalnzca snfsal gelime boyutuna indirgenmesi
olanakszdr. dinamiin gstergesi olan snflamann yanndaki ideolojik oluumlar, ok
byk bir oranda, d dnyann dorudan ve dolayl etkileri sonunda ortaya kmtr."
Prof. Dr. Emre KONGAR
Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, s.395,397.
TARHN TEKERLENDEK TA

Evet
hep byle olmutur.
Tarihin tekerleine konulan ta
alp atmak istediinde
onlar, yzler, binler
Elleri krlmtr.
Gel gr ki
knlan on el, yz
yz el, bin
bin el yzbin olmu
Frlatp atmlar ta!
Ve tekerlek hzla dnmtr.

Tekerlein dnnden rkenler.

Yine yerletirdiklerinde ta
Ustalkla hem de
Tekerlein durduunu gren
Yzbinler uyanr.
Ve yzbinler, milyon
milyonlar, on milyon olur.
Taa uzanr elleri
Anlalan hep byle olmayacak
Ta tuttuklarnda bu kez
Bir daha konulmasn diye
Tarihin tekerleine
Bana alacaklar
yerletirenin.
Ve
hi mi hi durmayacak
tekerlek
Dnecek
sonsuza dek!
12 Eyll 1981
M. Emin DEER
 12 EYLL, NN?

Trkiye, 12 Eylle hangi koullarda ve hangi amala itildi? nk, toplumbilim'e gre,
salkl bir toplumda sosyal olaylar, toplumun i dinamiklerine gre oluur ve geliir. Bir
baka deyile, toplumsal deiim ve dnmn itici gc, o toplumun i dinamikleridir. Oysa
12 Eyll, ncesi ve sonrasyla, Cumhuriyet'in i dinamiklerine ters bir oluum ve geliim
gstermitir. [*]
Bu nedenle u soruyu hep sormuumdur: "12 Eyll, neden, niin karlmtr,
Cumhuriyet Trk iyesinin karsna?" Neden, Trkiye byle bir sarsntya itildi ve
Cumhuriyet'in temelindeki ilkeler, hem de, o ilkelere sahip klma grnts altnda
inendi?
Ve devlet, kuruluuna ters bir yrngeye oturtuldu? te bunun iin sormalyz: 12
Eyll, neden geldi ve geliini hazrlayan koullar nasl oluturuldu? Bu sorulara gereki ve
salkl yant verilmedii srece, baka 12 Eyll'lerle karlamayacamz sylenemez.
Bu sorulara yant ararken, nce rnek bir ClA almasn grelim.

URUGU AY L ABO RATUVARI

"imdi giderken, iinde bulunduum duygular, buraya geldiim pazar gn

O'Grady'nin dairesinden Pocitos Plaj'ndaki kalabal seyrederken duyduum heyecan,
iyimserlik ve gvenden ne kadar farkl... bu hkmetin halini grdke, bu eyleri neden ve
ne diye yaptmz, desteklediimizi sormaktan kendimi alamyorum."
"Bir zamanlar, aydn, demokratik devrimlere rnek olarak gsterilen URUGUAY, imdi
bir KOKUMULUK VE YETERSZLK rnei." [1]
12 Eyll'den beri ne zaman iine itildiimiz kmaz dnsem, usuma hemen, Philip
Agee'nin bu szleri taklr. Agee bu szleri, Uruguay'daki baarl almalar nedeniyle bir st
dereceye ykseltilerek baka bir greve atanp, Uruguay'dan ayrlrken syler.
Ya Uruguay nceleri nasld? Onu da, yine Agee'nin gnlnden renelim. Agee,
Uruguay'daki grevine balamak iin geldii gne ilikin izlenimlerini yle anlatr:
"...geldiimde, ulusal kalknma yolunda, burada dev admlar atlm olduunu grdm.
Dardan baknca modern, toplum iin sosyal yardmlar salayan devletin evresinde
rgtlenmi, blnmez bir btn olarak grnen URUGUAY'da, teki Latin Amerika
lkelerine zg ortak yanlara rastlanmyor. Burada, ar yoksulluk iinde yaayan bir kenara
itilmi halk kitleleriyle, kydaki byk fidanlklar ve dalk blgedeki iftilik arasnda doal
ayrlklar yok. Devaml bunalmlar iinde yaanmyor, dzen salamln koruyor; cehalet,
militarizm ve nfus art gibi sorunlarla karlalmyor." Agee'nin notlarna gre, Uruguay
Latin Amerika'nn en yksek ulusal gelir dzeyine ulam (kii basma ortalama 700 dolar) bir
lkedir, 1960'larn bana dek. Ve bu nedenle;
".....yirminci yzyl iinde siyasete askerlerin karmad, siyasal dzenin
salamlna rnek tekil eden bir lke olup, Latin Amerika'nn "sviresi" diye adlandrlmaya

*
Deiim nlenemez bir doa yasasdr. Prof.Dr. Emre KONGAR'a gre, deiim ideoloji ve
teknoloji'nin etkisi altndadr. "Kimi durumlarda bir ideolojinin benimsenmesi (ya da toplumun kendi
dinamiklerine ters ideolojik etkiler altna alnmas/notumuz) gdml toplumsal deimenin balatcs
olur" Prof. Dr. Emre KONGAR,agy. s.23.
1
Philip AGEE, ClA Gnl, Cilt2, s.670-672'.*
* P.AGEE, ClA emrinde uzun yllar baaryla alm ve dllendirilmi bir ajandr. almalar
sonucu zellikle Uruguay'n iine itildii rml gzlemlerken bir pimanlk iine der. ClA'nn
pis ilerini, 2 ciltlik ClA Gnl adn verdii anlarnda yazar. Ve elbet ClA'nn hedefi haline gelir.
gerekten hak kazanm" [2]tr.
Agee'nin bu dnceleri, gzlemlerine ve elbet rgtn kendine verdii bilgilere
dayanr. Bu dnceleri dile getirdii tarih, 18 Mart 1964'tr. Bu tarihten 2 yl 5 ay 6 gn
sonra Uruguay'dan ayrlrken, iki yl ncesinin, o "demokratik devrimlere rnek lke"sinin, O
"Latin Amerika'nn sviresi" olan Uruguay'n yerinde yeller esmektedir. Agee'nin anlarndaki
nitelemeye gre, "Uruguay kokumuluk ve yetersizlik" rneidir. te Agee'ye o bata
aktardmz soruyu sorduran bu gzlemleridir. Sorar kendine:
"...bu eyleri neden ne diye yaptk..."
Dikkat edilirse, bu szler byk bir pimanln sylemidir. ClA, yani Amerika,
Uruguay', O, Latin Amerika'nn svire'si olan rnek lkeyi neden bu duruma itmitir.
Neden, "aydn ve demokratik devrimlere rnek olan" lkeyi kokumu bir dzene,
umarsz bir konuma itmitir? Bu sorulara verilecek yant, bizim iine itildiimiz kmazda,
kimlerin hangi nedenle parmaklan olduuna k tutacaktr. Aslnda, bu sorularn yant kendi
iindedir. AGEE, gerekte sorunun yantn da veriyor, ama bilinci, yantn ne olduunu
saptamaya yetmiyor olmal, ya da geldii noktadaki vicdan elvermemekte. Ve o tarihte daha
zeletiriye de hazr deildir. nk, o kokumulukta kendisinin de sorumluluu vardr.
Bilin altnda bunun utanc yatmaktadr.
Sorunun yant, Uruguay'n "demokratik devrimlere rnek" sorunsuz bir lke olarak,
ABD'nin nerdiklerini deil, kendi iradesiyle/istenciyle sistem dna karak, kendine zg bir
geliim gstermesi ve sorunlarn kendi kendine zen bir dzen kurma ve evrimlemeye
kalkmasndadr. Bu demektir ki, Uruguay, Monroe Doktrini'nin uygulama snrlar dna
kmtr ve byle giderse, toplumsal dinamikler, dzenin, ABD'nin istenci Dnda
deimesine ynelecektir. Bu da, bamszlk dncesini gelitirecektir. [*] Bamszlk
dncesini gelitirmi lkeler, ABD'nin etkinlik alanndan karlar. Bunun teki lkeler iin
kt rnek olaca bellidir. u halde, sistem Dna kma eilimindeki, byle bir lkede
sosyal, ekonomik ve elbet siyasal yaam rtecek bir alma yaplmaldr. te, Agee'nin
"biz bu ileri neden yaptk" dedii "iler" bu sonucu hazrlamtr.
yle bir soru soranlar kacaktr: "ABD, neden byle bir lkeyi rtsn?, "ABD,
Dnya Bankas ve AID'nin amac, lkelerin kalknmasna yardm etmek deil mi?" gibi safa
bir soruyu da sorabiliriz. Geen blmlerde, kendi belgelerinden rendiinize gre, ABD bir
Dnya devletidir, dahas "Dnyann lideridir" ve bu nedenle "Dnya Jandarmas"dr. Sistem
iindeki lkelerin, kendisinin dayatt dzen anlayndan kmasna izin vermez. Byle bir
durumun sistemi sarsacan bilir. Ticari ve ekonomik karlar asndan yararl olmayacam
dnr. nk ABD iin nemli olan, ulusal-uluslararas irketlerin- karlar iin, ABD
ideolojisinin dnyann her yerinde egemen olmasdr. Bylece, "ticaretin bayra izlemesi"
salanabilir. Bylece, sistemin aksaksz ilemesiyle, evrensel irketler kazanlarm ABD'ye
aktarrlar.

80L VE 90' LI YILLAR DA TR K YE

12 Eyll ncesi Trkiye, ite Agee'nin Uruguay'dan ayrlrken izdii tablodaki gibiydi.
lke sosyal, siyasal ve ekonomik alanda tam bir karmaa iindeydi. Toplum bir i sava iine
itilmek zereydi. Giderek can derdi ne km, "huzur ve gven" aranan tek dava olmutu.
David Galula'nn nerisi uygulanyordu. Galula der ki: "Bir askeri mdahaleyi hakl klabilmek
iin, ayaklanmay bastrmakla grevli olan tarafn enerjisi, kendisinin halk tarafndan
sevilmediini rtebilecek kadarsa (yani bekleyebilecekse, 12 Eyll ncesi gibi
sabredecekse/notumuz) bu takdirde 'Sulh ve sknun' aranan bir dava haline gelmesine

2
Philip Agee,agy. s.443
*
Bu konuda Rockefellerin Eisenhower'a yapt uyary anmsayalm. Rockefeller, "Ekonomik
gelime bamszlk eilimini arttrr" diyordu.
kadar bekleyebilir."3[3] 12 Eyll ncesi Trkiye'nin iine itildii kmaz, Agee'nin anlarnda yer
alan Uruguay'nla gibidir.
Ve bu nedenle 12 Eyll'n, srekli "huzur ve gven salamak ve bir daha lkenin
1980 ncesi konuma dmesini nlemek" iin yapld sylendi. Bu sylem, 1982
Anayasas'nn kabulne ve yrrle giriine, dahas 1983 seimlerine dein dillerden
drmeyen bir slogan oldu. lk bildiri, lkenin, harekat gerekletirenlerce nasl grldn
gstermesi bakmndan nemlidir. nk, lkeyi nasl grdklerini aklamalar, nasl bir
dzen kuracaklarnn da gstergesiydi. Bu bildiri, daha sonra Blent Ulusu Hkmeti'nin
program olarak sunuldu.
Bu nedenle, lkenin harekttan nce ne durumda bulunduunu bu programdan
renelim:
"Milli Gvenlik Konseyi'nin deerli yeleri,
"Hkmetimizin grev ald Eyll 1980 Trkiye'sinin iinde bulunduu durumu ana
hatlar ile tasvir edersek, grevimizin tarihi yeri ve nemi ortaya kacaktr.
"- 12 Eyll ncesi dnemde, Trk devletinin otoritesi zedelenmi ve varl ciddi
tehlikelere maruz kalmtr.
"- Devlet dzeni tm kurumlar ile birlikte felce uramaya yerini fiil bir anari ortamna
terketmeye balamtr.
"Mill btnlmz salayan btn unsurlar yozlamaya uram, mezhep, dil ve
siyasi gr farkllklar ideolojik adan ve kastl olarak istismar edilerek vatandalar
dman kamplara itilmilerdir.
"Anari, terr ve blclk hareketleri Trkiye'yi hi i savan eiine getirecek
boyutlara ulamtr.
"Yasama organnn faaliyeti ok yavalam, baz durumlarda tamamen durmutur.
Anayasa'nn ngrd kuvvetler ayrl yasama,yarg ve yrtme organlar arasnda baz
hallerde adeta kuvvetler atmas haline dnmtr.
"- Devlet memurlarnn, iilerin, retmenlerin ve polis mensuplarnn bir ksm
gruplara ayrlm; tarafszlk iinde grevlerini yapmak yerine, ideolojik ulara alet edilmi
veya alet edilmeye zorlanmlardr.
"- Atatrk ilkeleri bir tarafa braklm, yeni nesiller Atatrk milliyetiliinden, milli uur
ve lklerden habersiz kalarak, yabanc ideolojilerin etkisine terkedilmitir.
"- Cumhuriyetimizin temel ilkelerinden olan laiklik prensibi ihlal edilerek eriat
dzeninim getirmeye ynelik tertiplere yeltenilmitir.
"- Devlet ve millet hayatndaki bu k, ekonomik ve sosyal alandaki sorunlar ve
darboazlar daha da hzlandrmtr. Sratle artan nfus, shhatsiz ve hzl ehirleme
hareketi, gittike artan oranda isizlik, eitim sisteminin yapsndaki arpklk, milli kltr
deerlerinin yozlamas, sosyal yapdaki dengesizlikleri bytmtr.
"- 1977 ylnn ortalarndan sonra hzlanan enflasyon, mteakip yllarda yzde yze
yaklaan oranlara ykselmi, sosyal ve ekonomik dnem uygulamasnda, ilk defa olarak
kalknma hzmz nfus artmz karlayamaz seviyeye dmtr. Ocak 1980'den itibaren
uygulamaya konulan istikrar tedbirlerinden ksa srede olumlu sonular alnmtr. Ancak bu
tedbirleri tamamlanmas iin gerekli vergi kanunlar ve alma hayatm dzenleyen mevzuat
yenilikleri, yasama organnn ilememesi ve siyasi istikrarszlk sebebiyle
kanunlamamtr.[*]

3
D.Galula, Ayaklanmalar Bastrma Hareketleri, Teori-Pratik, s.107.
*
Zaten 24 Ocak Kararlan ancak bir askeri ynetim altnda uygulanabilirdi. Bunun politikadaki
ad, ekonomilerin militaristletirilmesidir. Emperyalizmin dayatt politikalarn askerler eliyle
 "te byle olaanst zor artlarn bulunduu bir ortamda varl tehlikeye girmek
zere olan Devletin, glkler yenilerek dzle karlmasnda nemli bir grev de
Hkmetimize verilmitir. Bu erefli grevi yerine getirebilmek iin Devletin ve idarenin
ilemesindeki ana tkanklk noktalarn amak gereklidir. [4]
1980'ler Trkiyesi'ne byle girildi. 12 Eyll, sorunlara, halkn etki ve katks Dnda
zm arad, bulduu sanlarak da sistem kurumlatrd. Peki, 1990'lar Trk iyesinin sosyal,
ekonomik ve siyasal sorunlar nelerdir? Trkiye, terr nleyebilmi, can gvenliini salam
ve en nemlisi lkeyi i savatan kurtarabilmi ve devletin birliine ynelik tehlikeler
savuturabilmi midir? Yaadmz gnlerdeki kar karya bulunduumuz toplumsal
sorunlara baktmzda; 12 Eylln hibir soruna zm getirmediini, lkenin bugn de 12
Eyll hazrlayan ortama benzer bir konumda bulunduunu ve sorunlar sarmalnda yeni
bunalmlara srklendiimizi grrz. Bu nedenle, 12 Eyll'n lkeyi blnmenin, i savan
ve ekonomik kmazlarn eiinden dndrd savlarnn, gerekle ilikisini kurmakta
glk ekilmektedir.
Peki, 12 Eyll ne yapmtr? Ne yaptn Anayasa'dan balayp o dnemde karlan
yasalara ve dayatlan kurumlara bakarak saptayabiliriz. 12 Eyll'n huzur ve gven iin,
toplumu, demokrasi yerine disiplinli bir yapya dntrmeyi amalad grlyor. 12 Eyll
liderlerinin "bize zg demokrasi" dedii sistem, Milli Gvenlik Kurulu'nun denetimindedir. 12
Eyll'n bize zg Anayasa's ve bize zg demokrasi'si, ABD'nin gvendii ellerle kuruldu
ve gvendii ellere teslim edildi. 24 Ocak Kararlar'nn mimar olan, Turgut zal'a ...CIA'n
zal biyografisine gre "Gelmi gemi en Amerikan yanls Trk lideri"ne [*]...nce
Babakan ve sonra Cumhurbakan olarak. [**]
Milli Gvenlik Kurulu'nun denetiminde; ama emperyalizmin gvendii bir liderin
ellerinde bir Trkiye, elbet, ABD'nin karlarnn korunmas ynnden ok gvenlidir. Trkiye
bylece, zal'n sk sk yineledii "2 binli yllara tanacaktr." ada bir demokrasinin,
olmazsa olmaz olan hak ve zgrlklerin, devletin denetimine verildii, suskun ve sinmi
insanlarn toplumu; devlet terrnn topluma gzda verdii, D ve i bor batanda
skm, eski ve yeni yneticilere ilikin yolsuzluklarn her gn bir yenisiyle karlalan,
toplumsal rmle ve kokumulua doru srklenen bir Trkiye.. Ve bu elikilerin
ortasnda, umarsz, srekli tketime itilen, daha ok borlanan, hak ve zgrlklerinin
verilmesini bekleyen insanlar, bizim insanlarmz...
Oysa, 12 Eyll ncesi olaylarnn temelinde, toplumun eitlik, zgrlk, temel haklarn
gvence altna alnmas, haka paylam gibi, ada toplumlarn ortak istemleri vardr.
Toplum o amaca ulaamad. O amaca giden yoldaki tuzaklara takld. zetle halkmzn
istedii, insan haklarna ve hukukun stnlne dayal bir demokrasi iinde gelimeydi.
Byle bir sistem, ancak halkla birlikte ve halkn elele vererek kuraca ve her trl tehlikeye
kar koruyaca bir sistem olabilirdi. te buna izin verilmedi. stenmeyen, halkn
uyanmasyd.
Toplum yle bir depremle sarsld ki, demokrasiden korkar olduk. Toplum, bu

uygulanmas bu yolla salanr.

4
1 Ekim 1980, Resmi Gazete.
*
Ufuk Gldemir, Texas-Malatya, s.85-86.
**
Son dzeltmeler yaplrken Turgut ZAL'n lmyle boalan ankaya'ya, 12 Eyll'le
hesaplaacan ve Trkiye'yi insan haklarna, hukukun stnlne dayal bir sisteme
kavuturacan syleyerek hkmet sorumluluunu alan, Demirel aday oldu. Bu almalarda, iinde
bulunduumuz sistemin Trkiye'nin demokratiklemesini istemediine sk sk deindik. Demirel verdii
szlerden mi kayor? Ayrca, 4 ve 5 Mays tarihli gazete haberlerine gre, Demirel, uydu kanalyla -
zal'n yapt gibi - ABD'ye ynelik ve salt yabanc basnn arld bir basn toplantsnda
"niyetini/adayln Trkiye'den nce ABD'ye aklam". Anlalan, Babakan olduu 1965'lerdeki gibi,
nce ABD'ye gven vermek gerekiyor. Ne de olsa dn dndr, bugn de bugn... Belki de Demirel,
patrona bu yolla, 12 Eyll sistemiyle Trkiye'yi 2 binli yllara ben de tarm" demek istedi. Bilindii gibi,
Demirel,12 Eyll ncesi, iktidarnda, "27 Mays Anayasasyla memleket idare edilemez" der dururdu.
Sonucu yaayarak reneceiz.
sarsntya, zgrlklerin arlnn neden olduu sylemiyle karlat. Can derdi ne kt,
ve zgrln ne olduunu renemeden, yemden bir askersel disiplin altna alndk.

BR TAR H DNE MEC , 12 EYLL

Trkiye, 1946'da balayan ok partili dzene geme abalarnn belli aamalarnda -

1950'deki siyasal iktidarn seimle deitirilmesinden sonra-her on ylda bir, zm, askere
braklan bunalmlara girdi. Gerekte ama, bunalma zm bulmak olmadndan, zm
araylarnda, bunalmn gerek nedenleri zerinde durulmad. Dolaysyla zmler de kalc
olmad. Oysa bunalmlarn nedenleri aratrlmal ve sosyo-ekonomik ve politik zmler,
halkla birlikte oluturularak, bunalmn almasna allmalyd. Kanmzca, Trkiye'nin
bunalma giriinin birincil nedeni; Cumhuriyet'in kuruluundaki ideolojik temelin, tam
bamszlk ve laiklik ilkesinin bir yana braklmas, emperyalizmin gdmnde yeni sistem
araylardr.
Trkiye'nin, 1940'larda balayan, D ilikilerindeki yanlln altnda emperyalizmin
ne olduunu bilmemek yatmaktadr. Bu nedenle ABD ile 1947'lerde balayan ilikilerin,
bamllk ilikileri olduu dnlmemi ve giderek younlaan ilikiler, Trkiye'yi 12 Eyll'e,
yldan yla artan bunalmlar iinde tamtr. Dolaysyla 12 Eyll Trkiye'de 1940'lardan
80'lere uzanan ilikiler zinciri halkalarndan biridir. Bu arada, 27 Mays'n, 12 Mart ve 12
Eyll'den ama ve sonular ynnden ayrldn saptamalyz. 12 Eyll'n, 27 Mays
Anayasas'na kar alan ve sistemin, Dickson Raporu'nda iaret edilen ilkelerini iptal eden
bir kar devrim olduunu gzard edemeyiz. Bu nedenle 12 Eyll'n 27 Mays Anayasas'nn
getirdii zgrlk ve haklar Trk toplumuna uygun grmeyen felsefesi bile, bu iki tarih
olaynn birbiri ile badamayan temellere dayandn gsterir. Bunlardan biri, 27 Mays ak'
simgeler, 12 Eyll ise kara'y...
Bu nedenle, 12 Eyll' sorgularken, Trkiye'nin ABD emperyalizminin gdmnde
geen yllarn, sosyal ve ekonomik olaylar, nesnel llerle deerlendirmeden nedenlerini
ve sonularn tartamayz.
12 Eyll' sorgularken ve deerlendirirken, bu gereklerden yola kmak, yeni
bunalmlara dmemek iin gereklidir.
Trkiye'nin 12 Eyll'den bu yana amaz ve ncelikli gndemi, bu tarih olayn
tanmak, anlamak, sorgulamak ve yarglamak olmaldr. Trkiye'de yeni ve ileri ekonomik ve
sosyo-politik tarihsel bir srece, ancak 12 Eyllle hesaplatktan sonra girilebilir.
ncelendiinde grlecektir ki, 12 Eyll, Trk Devrimi'nin nne karlm en byk
engeldir. Trk Devrimi, 1920'lerdeki Kemalist hareketle; yeni ve ada topluma dnm
yolunda byk bir ivme kazanmtr. Ancak, kinci Dnya Sava sonras, toplumsal deiim
ve dnm, emperyalizmin ilgi odana ekildi. nk Trk toplumu Ulusal Kurtulu
bilinciyle demokratikletiinde kazanaca yeni ivmeler, Ortodou'da emperyalizmin
karlarna engel olabilirdi. Emperyalizmin az gelimi lkeler iin hazrlad programlar
vard. Ancak Trkiye iin, daha zel alma ve program gerekirdi. Ama toplumun i
dinamiklerine uygun deiim ve dnm engellemekti elbet. Ulusal Kurtulu bilincine
Cumhuriyet Trkiye'sinin, i dinamiklerine dayal toplumsal deiim ve dnmn, karma
engel sayan ABD emperyalizmi, bu nedenle benzer lkelerde uygulad yntemden ayr bir
yntemi lkemizde uygulam ve 12 Eyll'n geli koullar hazrlanmtr. u halde, 12
Eyll'le hesaplarken, bu engelin nasl hazrlandn, nasl bir tuzaa dntrldnz
saptamalyz. Bu saptama yaplmadan, 12 Eyll anlalamaz, yarglanamaz ve
hesaplalamaz. Dolaysyla, Trkiye yeni bir tarihsel srece giremez.
u halde, ilk sorumuz, "12 Eyll nedir, Trkiye bu tarih dnemecine nasl itilmitir?"
olmal ve bu sorunun yant, nesnel ve gereki yant bulunmaldr. Bu yant, yeni sorulara
alacak ve bylece 12 Eyll'n, 1980 ncesi iine itildiimiz koullarda nlenip
nlenemeyecei konusu tartlacaktr. nk 12 Eyll, belli bir amala hazrlanm ve
sonuta o ama gerekletirilmi, sosyal denge, da baml burjuvazi yararna
deitirilmitir. Bu arada emeki ynlarla geni halk kesimlerinin, hak ve istemleri
snrlanm, devletin insan iin deil, insann devlet iin var olduu ne karlarak, "gl
devlet" ve "otoriter ynetim" kurulmutur. 12 Eyll, 1982 Anayasas ve o mantkla karlan
yasalarla kurumlatrlmtr. nsan Haklar, hukuk devleti ve yarg bamszl gibi,
gnmzde demokratik bir hukuk devletinin dayana olan evrensel ilkeler, ii boalm
kavramlar olarak, 12 Eyll Anayasas'nda yer almtr. Kanmzca bu anayasa yrrlkte
kald srece 12 Eyll, tm kurumlaryla bir sistem olarak yaayacaktr.
12 Eyll sorgulanrken, "Bu Anayasa deitirilebilir mi? Trkiye demokratikletirilerek
2 binli yllara tanabilecek mi?" sorularna da yant aranmaldr.
"Bu anayasa deitirilebilir mi?" Bu soruya hem 'evet', hem de 'hayr' yant verilebilir.
ncelikle bu Anayasa ve bu sistem, iktidarlara yn veren gler istemedike deitirilemez.
Bu Anayasa deitirilmeden de toplumumuza adaln yolunu aacak devrimsel ivme
verilemez, ya da o devrimsel ivme, anayasaya ve engellere karn yakalanabilir; elbet bunun
faturas baka olur. O nedenle bkmadan yineliyoruz ki, 12 Eyll tartlmal, dahas
hesaplalmaldr. Bylece, 12 Eyll'n Trkiye'yi sonu belirsiz bir karanlktan dndrdne
ilikin, ilk bakta doru gibi grlen yargnn, ancak bu tarih olaynn ardndaki gerekler
grldnde; yanll anlalacak, deerlendirmeler de, gerek yerini bulacaktr. nk 12
Eyll, Trkiye'nin emperyalizmini tuzaklarnda geen yllarnn sonucudur, Emperyalizmin
izdii kaderidir. Bu kader almal ve sorunlar halkn katklaryla zlmelidir. Bu gerek
kitlelere anlatldktan sonra, ancak, demokratik istemler dorultusunda yeni bir dzen iin,
toplumsal oydalk (konsenss) salanabilir.

12 EYLL VE YE N B R TOPLU M YAPI SI

Bu tarih dnemecini anlamak iin, her eyden nce, "12 Eyll'e nasl gelindi?"
sorusuna yant bulunmas gerekir. ncelendiinde grlr ki, 12 Eyll ncesi Trkiye'nin iine
itildii kaos, toplumun i dinamiinden kaynaklanan, sosyal gelimenin ve deiimin sonucu
deildir. 27 Mays ile girilen dnemde, sosyal gelimelerden kayg duyan Atlantik tesi
glerce, yeni oyunlar sergilenmitir. Dtan destekli burjuvazinin egemenlii paylamak
istememesi ve halk ynlarnn rgtl istemlerini engelleme abalar dorultusunda, 12
Mart'la girilen araylar, yeterli sonu vermemi; olaylarn ivmesi saptrlarak, 12 Eyll'le
noktalanmtr. Trkiye, 12 Eyll'e oyun iinde oyunlarla itilmitir.
[*]
Dickson Raporu'nda , bu oyunun nerede baladna ve nerelere kadar
uzanacana iaret etmitir.
Dickson Raporu'nda dikkati eken nemli ana ama vardr. Bunlardan biri raporda
u szlerle yeralr: Bu sebeple herkes mttefiktir ki; bu tehlike muhalefetin tedrici ekilde
paralanmasn ve btn arzulanmayan sonularyla birlikte sol ve sol eilimlerin benzeri bir
birlik yaratmasn nlemek zere, boulmasn tahrik eder ve hatta bizi buna zorlar [**] kinci
ama, yle aklanr:
Dier taraftan ok messir, tarafszlatrma abalarnn daha baaryla
uygulanmasnn mterek gayretlerle salanmas gerekli grlmektedir... rejime sadk
olmayan devlet memurlar ve subaylardan en tehlikelileri bir program dahilinde tasfiye
edilmek zere tesbit edilmektedir. [***] Ve nc ama,

*
Dickson Raporu 1966 ylnn Temmuz aynda, Tabii Senatr Haydar TUNKANAT tarafndan
Cumhuriyet Senatosu'nda aklanmtr. Dickson, 1963-1966 yllarnda Trkiye'deki ABD Yardm
Kurulunda grev yapm ClA ajan bir albaydr.
**
Trkiye'nin dnce ynnden paralanml, hem sa, hem de sol partilerin, birlemek bir
yana birbirlerine dman gibi davranmalar dnlrse, plan ustalkla uygulanm demektir.
***
"Rejime sadk olmayan" sylemi, ABD ideolojisini benimsemeyen anlamndadr. Podol
raporunu anmsayalm. "Geni lde Trk idarecilerini indokrine etmek gerekir". Yani "Amerikan
ideolojisini benimsetmek gerekir" deniliyordu.
 27 Mays'n getirdii Anayasa'nn baz maddeleri, Tabii Senatrlk Messesesi ve
benzeri dier problemler gibi kanuni sistemin baz hukuk aykrlklarnn dzeltilmesi usl ve
imkanlar da rejimin gelecekteki emniyetini garanti edecek bir tedbir olarak
dnlmektedir.[*]
Bu amalara ulamak, nce 12 Mart'ta denendi. Amalar tam gereklemedii iin, 12
Eylle tandk. Ve 12 Eyll, bu amalarn tmnn gerekletirildii bir sistem kurdu.
12 Eyllle girilen dnemi deerlendirebilmek iin, getirilen sistemi irdelemek, ada
insan haklar ve demokrasinin deer yarglar ile ele almak; bylece toplumun, 27 Mays'la
balayan demokratikleme ve gelime abalarndan saptrlarak, nereden nereye getirildiini
grmek gerekir.
12 Eylle tan koyarken, her eyden nce Trk Devrimi'nin Kurtulu Sava ve
Kemalist ilkelerden ald kazanmlar ile elien, uygulamalar dikkati eker. 12 Eyll'n ilk
uygulamalarnda 23 Nisan'n bayram olmaktan karlmas olayn ele alalm. 23 Nisan gibi,
Anadolu htilali'ni baaran ulusun setikleriyle kurulan Ulusal Meclis'in al tarihinin; ulusun
padiaha ve dnyaya kafa tuttuu bir tarih dnemecinin, bayram olmaktan karlmas, ne bir
rastlantdr, ne de "gaflet ve delalettir"
Bunun gibi, Ulusal Kurtulu Sava rgtlenmesinin temelindeki Anadolu ve Rumeli
Mdafaay Hukuk Cemiyeti/rgt'nden doan Cumhuriyet Halk Partisi(CHP)'nin kapatlmas
ve zellikle tarihsel deerdeki arivinin yok edilmesi, hibir gerekeyle savunulamaz ve
balanamaz. nk, bu ve benzeri uygulamalar, Ulusal Kurtulu Sava'nn yadsnmasna
hizmet eder.
Ayrca, retim birliinin bozulmas, Trk-slam Sentezi gibi, ada ve sosyal zden
yoksun bir uygulama ile, eitim ve retimin aa yabanclatrlmas; znden saptrlmas,
Cumhuriyetin kurulu ilkelerinden soyutlanmas, toplumsal yozlamaya kap amtr. 12
Eyll'de gdlen bir baka ama, kuaklarn ada dnce ve bilimsel deer yarglar ile
yetimelerini nlemek, kendini yenileyen, gelien ve deien bir toplum yerine; ylgn, korkak
ve Dardan ynlendirilen bir toplum kurmak idi. 12 Eyll bu amac da gerekletirmitir.
Dikkat edilirse bu gnlerde, Cumhuriyeti kurulu dnemi koullarndan, Ulusal
Kurtulu Sava/Anadolu htilali kaynandan ve ilkelerinden soyutlayarak; tartmay, "Sevr
mi, Lozan m?" noktasna getirip, toplumsal birlii paralama plan ustalkla ve bilinle
uygulanmaktadr. 1993'e girerken balatlan ve bugnler gndeminin odak noktas olan,
Birinci -kinci Cumhuriyet tartmalar da, Cumhuriyeti, temelindeki KURULU mitosundan
koparma plannn son aamasdr. [**] te bu noktada bize den grev, bu plan bozmaktr.
12 Eyll'le hesaplamann bir baka ve bata gelen gerekesi de budur.
Bu arada bir ilgin sulama daha yaylmaktadr. Bu, Osmanl mparatorluu'nun
yklmasnn sorumluluu olup, 1900'lerde sorunlar iinde rpman imparatorluun, iinde
bulunduu koullar ve emperyalizmin igalindeki lkenin kmaz gzard edilerek, Mustafa
Kemal'e ykletilmektedir. Bu konuda kendini "radikal sol" sayan kanatla, Krt rgtler ve
slamc kesimin grlerindeki koutlua dikkat edilmelidir. Ama, Mustafa Kemal'i ve
eserlerini yadsmak, bu yolla da Trkiye Cumhuriyeti'ni kurulu felsefesinden koparmaktr.
Aslnda, emperyalizmin gdmne girdiimiz 1950'lerden bu yana, ynetim
sorumluluu; topluma kuruluu dorultusunda ivme kazandracak olan yaratc kiilere
braklmamaya allmtr. Dnen ve retenler deil, emredileni yapan, emperyalizmin
karn dnen grevliler ne karlmtr. Bunun somut rnei, nl Podol Raporunda dile
getirilmitir.

*
27 Mays Anayasa's deitirilmi ve 12 Eyll' kurumlatran yasal dzenlemeler yaplmtr.
"Yasa d gr benimsedii" savlanarak subaylar; zel filemelerle memurlar tasfiye edilmitir.
**
Bu konularn tartld bir Panelin Cumhurbakan Turgut zal tarafndan ynetilmesi, bu
konulara daha ok dikkat toplamtr. Ama asl zerinde dnlecek nokta, zal'n yeminine ters
den durumudur.
 Podol, "Trk idarecilerinin indoktrine edilmesi (Amerikan ideolojisinin
benimsetilmesi/notumuz) gerektiine iaret eder ve "yirmi yllk AID almalarnn olumlu
sonularnn alnmaya balandn, nemli yerlerde Amerikan eitimi grm Trklerin
bulunduunu" belirtir.
Peki, Trk brokratlarna, ABD ideolojisini benimsetinceye kadar, ABD eli kolu bal
m beklemitir? Elbet hayr! nceki blmlerde grdk ki, ABD 1950'lerden sonra, Trkiye'nin
ynetim yapsnn iinde, uzman ve danmanlar yollayarak yer almtr. kili anlamalarla
salanan bu uygulama yoluyla, ABD, iimize brokrasinin beyninden balayarak her
kademeye girmitir. Dostluk maskesi ile girmi ve smr arkn nce kendi personeli ile
dndrmtr. Bu yolla, ayrca ABD, Trk ynetim sisteminin gl ve zayf ynlerini,
personelin niteliini yerinde saptamtr. Elbet bu grevliler, zel yetitirilmi kiilerden
seilmilerdir. zel grevliler, zel aratrmalar yapmlar ve bizi iimizden ynlendirmenin
yntemlerini saptayacak raporlar hazrlamlardr.
Londra niversitesi Ortadou Krss'nde grevli bir profesrn gzlemlerini
izleyelim:
"1950"lerden buyana eitli vesilelerle memleketinizi ziyaret ettim, her defasnda
Trkiye'deki Amerikan personel saysnn arlacak derecede arttn grdm.
Bakanlklarn hemen hepsinde Amerikal mavirlerin bulunduunu grdm... Bu beyler,
altklar dairelere ait meselelerde sizlerden daha yetkili, daha iddial ve daha heyecanl
grnyorlar, Onlarn heyecanm anlamak kolay, fakat asl izah g olan, sizin yle bir
duruma hangi sebeple izin verdiiniz." [5] Bu szler, o gnleri en ac, ama gerek boyutu ile
yanstyor. Sanayi, Adalet, Dileri, Gmrk ve Tekel Bakanlklaryla Ulatrma Bakanl
Dnda her bakanlkta, 5-15 uzman ve danman nitelii ile alan ABD'li bulunmaktadr o
tarihlerde. Ve bu uzmanlarn aylklar, szde bize yaplan teknik yardmdan denmektedir.
Yn Dergisi'ndeki aklamaya gre: ABD'nin Trkiye'ye yapt rnein, be milyon
dolarlk teknik yardmn 4 milyonu, bu personele aylk olarak denmektedir. Geriye kalan 1
milyon dolar da, ABD'de AID programna gre eitilen (Podol raporunda sz edilen)
personele, Trk memurlarnn eitimine harcanmaktadr.
Grlyor ki, ABD, yardm olarak verdiklerini, buradaki rnee gre, be milyon
dolarn, kendi emperyalist amalan iin kullanmaktadr. Bir baka deyimle, bir elinden teki
eline aktarmaktadr. Bu aklama, yardmn kime yararl olduunun somut kantdr. Teresa
Hayter, 'Yardm ancak emperyalist glerin, yan smrge lkeleri smrmeye devam
edebilmek iin katlandklar fedakrlktr" demektedir. Ayrca Hayter'a gre yardm; "nc
dnya lkelerinde yardma ve zel yatrmlara baml, emperyalizmin mttefiki bir snfn
yaratlmasn destekleyip korunmasn salar." [6]
Burada elbet Rockefellerin Eisenhower'a yazd mektuptaki neriler de
unutulmamaldr.

VESAYET DEMOKRAS S

1980'ler Trkiyesi'nde ise, ynetimin ana birimlerinde ABD'ye vatandalk balar ile
bal "prenslere" yer verilmitir. "En Amerikan yanls Trk" olan OZAL, ynetimin ana
birimlerini ABD yurtta da olan Trklere emanet etmitir! Anayasa Hukuku retim grevlisi
Prof. Dr. Server Tanilli, "Vesayet Demokrasisi" adn verdii bugnk sistemi yle
deerlendirir:
"Amerika, Trkiye'de bir vesayet demokrasisi istiyordu. Ucuz emek cenneti kurulacak;
askeri operasyondan sonra da iktidar bir merkez partisine emanet edilecekti. erideki
ibirliki sermayenin, demokrasi ve ii snf dman teki gerici ortaklarnn da istedii de
bir bakma buydu... Yeni bir ereve gerekiyordu; ilerici, aklc ve bilimci dncenin nne

5
Yn, Haftalk Dergi, 15 Temmuz 1965, say 172. 5/1) 5 nolu dipnottaki dergi.
6
Teresa Hayter, Emperyalizmin Yardm, s. 11-11
ar engeller koyacak... temel hak ve zgrlkler budanacak yeni bir ereve...
Emperyalizmin karlar otoriter bir rejimi gerektiriyordu, Trkiye'de..."*[*]
te 12 Eyll, bu felsefenin uygulamaya konulmasdr. Ve koruyucular, Okyanus'un
teki yakasna uzanr. Bu vesayet demokrasisinde, halkn rgtlenmesi, dncenin
aklanmas ve hak arama gibi ada demokrasinin genel ilkeleri de bulunmadndan,
toplumsal istencin biimlenmesi ve derlenmesi de gtr. Toplum tam bir cendereye
alnmtr.
12 Eyll ncesi, sorunlarn konumaya, tartmaya ve zm aramaya balayan
Trkiye toplumu, bugn ylgn ve tartmaya kuku ile yaklamaya alan bir yapdadr. te,
12 Eyll byle bir toplum yaratmay amalamtr. nk, byle bir toplumu ynlendirmek
kolaydr. zetle ama, emperyalizme baml bir toplum yaratmaktr. Yneticileriyle, ibirliki
sekinleriyle baml bir toplum; ABD'li gibi dnen ve davranan bir toplum yaratmak!...
12 Eyll' sorgularken, Trkiye'deki ABD emperyalizminin etkinliinin gzard
edilemeyeceini sylemitik. Biliyorum, "Komplo Teorisi" diye dudak bklecektir, bu gre.
Kimileri de, "ABD neden bizimle urasn, bizim sorunlarmzdan, Atlantiin tesindeki
ABD'ye ne?" diyebilir. Bu grler de saygndr, ama konuya uzaktan bakanlarn grleridir,
sadece. Gerei, belgeleri ile inceledikten sonra, inanyorum ki, bu gr sahipleri de bize
hak vereceklerdir.
sterseniz nce Allende dneminin ili Genel Kurmay Bakan olan, General Prots'un
u grlerini okuyalm:
"una inanyorum ki, ne Ailende, ne de iktidardaki partiler, bizim silahl Kuvvetlerimize
ve genellikle ili'li askeri adamlarn kafasna, Kuzey Amerika'nn (ABD) ne kadar derinden
nfuz ettiini anlamadlar." [**]
Elbet savmzn baka tanklar da var. imdi de bir bilim adamnn, Prof. Maurice
Duverger'nin szlerine kulak verelim. Duverger bilindii gibi. Fransa'nn dnyaca nl bir
siyaset bilimcisidir.
Bu nl bilgin, 10.4.1974 tarihli Cumhuriyet Gazetesi'nde yaynlanan "Avrupa'nn
Bamll" balkl yazsnda, ABD'nin Avrupa'y etkisi altna almakla kalmadn, ayrc
Amerikan tipi bir toplum yaratma abasn u szlerle vurgulamaktadr:
"Parann krall rejimi, gittike Amerikan toplumundan farksz bir toplum yaratmakta
ve bamszlk isteinin geerliliini yitirmesine yol amaktadr.
Sonu olarak Avrupa'nn bamszl mmkn deilse, btn Avrupa devletleri,
Amerikan Bayrana birer yldz daha eklemelidirler. Hi deilse bu ekilde
Cumhurbakan'nn seiminde ve azlinde de sz sahibi olmak olanana kavuurlar..."
Duverger'ye gre "Avrupa'da her ey Amerikan dzeninin istedii biime girmitir."
Avrupa, asrlarn, kltr ve uygarlk ve devlet dzeninde dnyaya rnek olmu bir kt'a
ve ABD'nin etkinlii:
ABD neden kendi deyimi ile "Hr Dnya"y etkisi altna almak ister? Prof. Duverger,
bu "hr dnya" deyiminin de gerei yanstmadn, gerekte bunun bir tr bamllk
olduunu anlatmaktadr. Evet, 1990'lara dein Sovyet tehdidine kar olmak savyla ABD,
Hr Dnya'ya (!) kendi dzen anlayn yerletirmeye alm ve bunu byk lde
baarmtr da! Nasl m?
Bir lkeyi, zelliklerine gre hazrlanan programlarla, kendi kurulu ve varolu

*
Prof. Dr. Server Tanilli, Nasl Bir Demokrasi stiyoruz, s.73.
**
(20 Mart 1977 tarihli Bayrak Gazetesi) ili'de faist darbenin ardndan lkeyi terkeden
Ailende dneminin Genelkurmay Bakan, Allende'nin sa kolu olan General Prost da, darbeden bir yl
sonra, Arjantin'de arabasna bomba konularak ldrlr. Bu szler, lmnden sonra bulunan
anlarndan alnmtr.
mitosundan ayrarak, zne yabanclatrarak, lkenin i dinamiklerini saptrarak,
bamllatrmak suretiyle! te ABD emperyalizminin program!..
Bu programlarn nasl gerekletii, belgeleriyle incelendiinde grlr ki, Dnya son
otuz ylda, Latin Amerika'da Uzak Asya'da, Afrika'da, Yunanistan ve ne yazk ki Trkiye'de bu
programn uygulanmasna tank olmutur.

BUGNL ERN PROGRAMI

ABD, Uruguay'da demokratik devrimlere rnek bir uygulamay i dinamiklerden nasl

saptrmsa, bizde de Cumhuriyet, i dinamiklerinden saptrlarak devrimci ivme yozlatrlm
ve toplumsal sorunlarn, halkn katklar ile zmlenmesi benzer yntemlerle nlenmitir. Bu
uygulama dn olduu gibi, bugn de gndemdedir. Ve ilgin olan, halkn demokratik
istemlerini gerekletirme programlaryla ynetime getirilen koalisyonun nne, engeller
karlarak, demokratikleme ve ekonomik programnn gerekletirilmesi nlenmektedir!
Ayrca, toplum 1980 ncesinin karmaasna almtr. Dahas, Gneydou olaylar 1980
ncesinin olaylarndan daha da ar sonulara gebedir ve ne yazk ki, ne yneticiler ve ne de
halk ve halkn gz, kula ve dili olan rgtler demokrasiye ancak evrensel smr
sisteminin verdii izin lsnde geebileceimizin ayrdna varm deillerdir.
Bu bir gaflet midir? Bir ynyle 'evet' denilebilir. Ancak bu gaflete bugn girmedik. Bu
gafletin temelleri 1947'lerde atld, yaptalar 1950lerden sonra dendi. Bu gafletten
uyanmak gerektiini birka kez grdk. Johnson'un mektubu ile alan gzlerimiz ne yazk ki,
Dickson Raporu ve 12 Mart'larla kapatlmak istendi. Ve 12 Eyll ile susturulduk. 12 Eyll, bu
suskunluun 2 binli yllara dein srdrlmesini amalamt. Ama, susan toplum olmay
iine sindiremeyen halkmzn bir blm, Trk Devriminin verdii i dinamizmin etkisi,
ada toplumlardaki gelimeyi grmenin etkileimi ile, sorunlarn sivil grnml bir askeri
sistemle zlemeyeceini gryor. nk amzda toplumsal sorunlar, halkn katks ile
kurulacak bir demokratik sistemle zlebilir. Gecikmi de olsak toplum, 1991 seimlerinde
demokratik sisteme sahip kma istencini gsterdi. Bu nedenle 1991 seimlerinde,
demokrasiyi tm kural ve kurumlaryla kuracaklarn ve 12 Eyll'le hesaplaacaklarn
syleyen partilere oy verdi [*]. Bunun gerek anlam, toplumda her kesimin 12 Eyll sistemini
deitirme ve ondan kurtulmak istemesidir. Trkiye, 12 Eyll sistemi iinde kaldka
zgrle kavuamayacan, smrden kurtulamayacan anlamtr. yle ki, 1980
ncesi, 1961 Anayasas'na kar olanlar bile, amalar deiik de olsa, nce zgrlk iin,
bugn demokrasi ve insan haklar savunucusu olmulardr. Onlar bu noktaya getiren, ite
halkn eilimidir, deiim ve dnm istemidir. Ve halkmz, demokratik haklarna
dayanarak, 12 Eyll' aacan, hesap soracan syleyen yneticileri semi ve onlar
etkilemeye balamtr. Toplumda bir paralanmlk vardr, ama her para, olaylar kendi
dnya gr asndan deerlendirir, zm arar, yeter ki o paralar, btnne zarar
vermeden zm retebilsinler.
Burada, zgrl isteyen islamc gr yanllarnn kendi sistemleri kurulduunda,
"kendi zgrlk, anlaylarna dnecekleri" sylemi gzard edilmemelidir, insan haklar
kavram, bu kavrama snarak iktidar planlarca uygulanmayacak, slam haklar kavram ile
yer deitirecektir. Demokrasiye, insan haklarna inanan ada toplumun inas nnde, bu
eliki bir sorun olarak durmaktadr. Ama demokrasiyi, gerek demokrasiyi savunanlar, insan
haklarm savunanlar amalarndan dnemezler.
Bu arada demokratikleme abalarnn ksa srede sonu vermesi beklenmemelidir.
Bir sosyal dengeler rejimi olan ada demokrasilerde, toplumun her katman kendi gc ve
desteki glerin oran lsnde, isteklerini gerekletirebilir. Trkiye gibi, emperyalizmin
tuzaklarndaki bir lkede, sorunlarn salt lkenin kendi dinamikleriyle zleceini beklemek

*
Sorunlarmz demokrasi ve hukuk ilkeleri iinde zme sz vererek kurulan koalisyonun,
szlerini yerine getirebilecei kukuludur. Demokratikleme ve hukuk devleti sylemleri
gerekleecee benzememektedir.
de doru deildir. Halkn politika Dna itildii, toplumun i dinamiklerinin devre d
brakld bir ortamda, topluma deiim diye dayatlanlar, elbet halkn karyla badamaz.
Unutmayalm ki, Cumhuriyet'in kurulu mitosuna aylar deiim programlar halkn karlarna
kardr ve baka dinamiklere baldr. Ve byle programlarn, yeni engeller ve tuzaklar
olduunu da bilelim.
Bu nedenle atlan admlarn, doru yolda ve tuzaklara taklmadan yol almaya yetecek
gte olmas gerekir. Bunun iin de nce, rgtl ve sivil bir toplum olmay baarmalyz ki,
bu abaya halkn katksn salayabilelim.
O zaman "demokrasi, gerek demokrasi nasl gerekleir?" sorusuna, "halkn azim ve
kararna baldr" yantn verebiliriz. Ama bu "azim ve kararn" eyleme geirildiinde de ne
gibi tuzaklarla karlalaca, geen yllarn rneklerine bakarak bilinmeli ve tuzaklara
dmemenin ve kurtulmann yollar aranmal ve bulunmaldr.
Trkiye'de, 1993 balarnda gelien olaylara bakarak fazla iyimser olunamayaca
grlebilir. nk su uyur, emperyalizm uyumaz. Yeni yeni tuzaklarla karlaabileceimizi
dnerek adm atmalyz.
Trkiye elbet demokratiklemelidir, demokratikleecektir. Ve elbet, halkn her
kesiminin katks ve ada llerin benimsenmesiyle.
Yeni bir anayasay, toplumsal konsenss/oydama ile hazrlama almasnda,
burjuvazinin n srada yer almas anlamldr. O almalar dikkatle incelendiinde, halkn
istem ve zlemlerine gizli tuzaklar tad grlr. Bu almalar medya aracl ile topluma
sunuldu. Bylece, burjuvazinin de, yeni bir Anayasa ile, i barn kurulmas ve salam bir
toplumsal yap iin herkesin kabul edecei bir sistem nerdii yayld. Bir de Anayasa tasla
akland.
Bilmem, ABD'nin staty korumak iin dnd nerileri kapsar m bu taslak? Eer
kapsyorsa, bu anayasa nerisi toplumsal gelimelere gre, kimi deitirmelerle -emekiler
ve halkn emei ile geinen kesimlerine dn verilmi gibi grnerek- yasallaacak demektir.
Bu ve benzeri almalar, avuntudan te bir anlam tamaz. nsan haklarna ve hukukun
stnlne dayal bir demokratik dzen ieren almalarla deiimi yakalamak; toplumun
bugnk yaps, emperyalizmin tuzandaki durumumuz gz nne alndnda
gereklemesi g bir ama gibi geliyor.
u halde ne yapmal? Bu tuzaklardan kurtulmak ve ada bir toplum yapsna
kavumak iin ne yapmal?
nce, 12 Eyll ile hesaplalmal, 12 Eyll yarglanmal ve tasfiye edilmelidir. Ama
bunun iin, daha da nce, emperyalizmin tuzaklarndan kurtulmal ve kendi kendimize
ayaklarmzn stnde durmay baarmalyz. Bunun ok g, ama gereklemesi gerekli bir
ama olduunu unutmayalm.
Yeter ki, bir "ulusal kurtulu bilinci ve ruhuyla" ayaa kalkp, sorunlarmz ele almasn
bilelim. rnek mi aryorsunuz? Dnyada ilk rnei verilen Ulusal Kurtulu Davamzn
zmnde olduu gibi, kendi kaynamza, toplumu demokratik atlmlara itecek i
dinamiimize dnmesini bilelim. Sadece bilmekle yetinmeyelim, tm istencimizi o kaynaa
dnmek iin kullanalm. Biz, dnyaya emperyalizmin yenilebileceini gstermi bir ulusuz.
Bunun bilincinde olalm.
nk, ancak bylece kendi benliimize kavuur ve bu tarih bilinciyle 12 Eyll' aar,
yeni ve ada deerlerle ulusal deerlerimizin sentezine dayal bir sistem kurabiliriz.
Bunun iin de, 12 Eyll' nedenleri, niinleri ve sonularyla ele alp
deerlendirmeliyiz. Ksaca 12 Eyll'le hesaplamalyz!..
 EKL ER

1 -Yunanistan ve Trkiye'ye Yardm Salamak in Kanun (22 Mays 1947 Tarihli

Kongre Kanunu)
2-12 Temmuz 1947 Tarihli Trkiye-ABD Anlamas
3-26 Mart 1976 Tarihli Trkiye-ABD Savunma birlii Anlamas
4-30 Mart 1980 Tarihli Trkiye ABD Savunma birlii Anlamas
5 - Rockefellerin Eisenhower'a yazd 1956 Tarihli mektup
6 - Richart Perle ve Richart Burt'le Yaplan Rportaj
7 - Kimi rgtler Bu Kavramlarla lgili Bilgiler. NATO, CENTO -Yalta Konferans -
Potsdam Konferans
8 - Trkiye'ye Ne in Yardm? Max Veston Thornburg
9- Trkiye-ABD Ortak Savunma ve birlii Anlama nerisi Hakknda MSB Hukuk
Mavirliinin Gr
 EK:1

YUN ANST AN VE TRKYE'YE YARDI M SALA MAK N KANUN

(Kamu Kanunu 75 -80 Kongre )

(Blm 81.1. Oturum)(S.938)
Madem ki Yunan ve Trk Hkmetleri, Birleik Devletler Hkmetinden, Ulusal
btnlklerini ve zgr uluslar olarak varlklarn srdrebilmek iin gerekli mal ve dier
yardmlar ivedi olarak istemilerdir.
Mademki, bu uluslarn, ulusal btnlkleri ve varlklar Birleik Devletlerin ve btn
hrriyet sever halklarn gvenlii bakmndan nemli olup, u srada yardmn alnmasna
baldr;
Madem ki, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, bir taraftan Yunanistan ve dier
taraftan Arnavutluk, Bulgaristan ve Yugoslavya snrnda hkm sren zmlenmemi
artlarn ciddiyetini tesbit etmi olup, olaanst durum karsnda, halen komisyonun
yapmakta olduu tahkikatn sonucu olarak meselenin bu safhasnn btn mes'uliyetini
deruhte edebilecektir;
Mademki, Gda ve Tarm Tekiltnn Yunanistan'daki misyonu, Yunanistan'n mali ve
iktisadi yardm almas zorunluluunu tesbit etmi ve Yunanistan'n uygun Birlemi Milletler
teekkllerinden ve Birleik Devletler ve Birleik Krallk Hkmetlerinden yardm talep
etmesini tavsiye etmitir;
Madem ki, Yunanistan ve Trkiye'ye yardm salanmas, Birlemi Milletler
Antlamasnn ama ve prensipleriyle ahenk halinde, hrriyete ve btn Birlemi Milletler
yelerinin bamszlna katkda bulunacaktr;
Madde: 1. Amerika Birleik Devletleri Kongresi'nin Senatosu ve Temsilciler Meclisi
tarafndan kamulatrlmtr ki, bir baka kanunun hkmleriyle atmadka,
Cumhurbakan, Birleik Devletlerin karlarna uygun mtala zamanlarda Yunanistan ve
Trkiye'ye bu hkmetlerin talebi zerine ve kendisinin tayin edecei kayt ve artlarla
yardmda bulunabilecektir.
2. Bu memleketlere bor verme, kredi, hibe ve dier ekillerde mali yardmda
bulunmak sureti ile.
1. Birleik Devletler Hkmetinde grev alan ahslar bu memleketlere yardmda
grevlendirilen personele uygulanacak deiik 25 Mays 1938 tarihli kanunun (52 stat 441)
hkmleri, deiik ekliyle, bu paragrafta tayin edilen ilgili personele de uygulanabilecektir.
u artla ki, Federal Tahkikat Brosunca (FBI) hakknda tahkikat yaplmam hi bir sivil
personel, bu kanunun gayelerini tahakkuk ettirmek zere Yunanistan ve Trkiye'de
grevlendirilemez.
3. Birleik Devletler Askeri Kuvvetlerine mensup snrl sayda ahslar, sadece
mavir olarak, bu memleketlere yardmda grevlendirme; grevlendirilen personele
uygulanacak, deiik 19 Mays 1926 tarihli kanunun (44. Stat 565) hkmleri, deiik
ekliyle, bu paragrafta tayin edilen ilgili personele de uygulanabilecektir.
4. (A) mal, hizmet ve bilgileri, bu memleketlere transfer ederek ve imal edip veya
baka bir ekilde tedarik edip transfer ederek, (B) bu memleketlerin personeline eitim ve
retim salamak sureti ile. [*]

*
Yaptn, metin blmnde gsterilen ABD belgelerinde, aka belirtildii gibi, az gelimi
lke insanlarnn indoktrine edilmeleri -Amerikan ideolojisini benimsemeleri- ABD'nin nde gelen
amacdr. Personel eitimi bu ama iin gerekletiriliyor.
 5. dari masraflar ve bu kanunun hkmlerinin uygulanmas dolaysyle ortaya
kacak personel tazminat masraflar da dahil, gerekli masraflar karlamak ve demek
sureti ile, [*]
Madde: 2 (a)- Madde 4 (a)'da belirtilen mar Finansman Kurumu avanslarndan
meblalar ve madde 4 (b) de verilmi olan yetki sayesinde tahsisler, ibu kanunun
gayelerinden her hangi birisi iin, Hkmetin herhangi bir dairesine, ajansna veya bamsz
kuruluuna tahsis olunabilir. Bu ekilde tahsis edilen herhangi bir mebln avans olarak
veya deme olarak kullanlmas mmkn olacaktr ve daire, ajans veya bamsz kuruluun
istei zerine, bu gaye iin tahsis edilmi veya mevcut uygun tahsislere fonlara veya
hesaplara kredi alabilecektir.
(b) bu kanun gereince Trkiye'ye ve Yunanistan'a yardm salamak iin Bakann
avans demeye ihtiyac olursa (Peyment in advance) bu demeler, bahis konusu
memleketlerdeki bu gaye iin alm hesaplara verilecektir. Kredi verilecektir.)
Bu hesaplardan temin olunacak meblalar, bu ifadenin (a) fkrasnda ngrlen
tahsislerde olduu gibi, alman deme karlnda yardm temin edecek hkmet
dairelerince, ajanslarna bamsz kredi olarak verilmesi salanacaktr. Byle bir tahsisin
deme olarak kullanlmayan ksm, harcanana kadar elde tutulacaktr.
(c) (a) fkras veya (b) fkras altnda bir tahsisin her hangi bir ksm deme olarak
kullanld zaman, demenin miktar, demenin alnd mali yl ve onu takibeden mali yl
iinde mukaveleler tanziminde veya dier ilerde kullanlabilecektir. Herhangi bir daire, ajans
veya bamsz hkmet kuruluu, 1. maddenin (4) (A) paragraf uyarnca transfer edilen
herhangi bir maddenin iadesinin lzumsuz olduuna karar verirse, onun denmesi zmmnda
alman meblalar, muhtelif gelirler (receipts) olarak hazineye dahil edilecektir.
(d) (1). Maddenin (4) (A) paragraf uyarnca Trk ve Yunan Hkmetlerine salanan
herhangi mal ve hizmetler iin mar Finansman Kurumu tarafndan avans olarak verilen veya
(4) (b) maddenin kapsam altnda salanan meblalardan deme yaplmazsa,
Cumhurbakan bu Hkmetlerden avans deme talep edebilecektir.
2. Hibir daire, ajans ve bamsz hkmet kuruluu 1. maddenin (a) ve (b) fkralar
kapsamna giren tahsislerden avans veya tediye almadka, bu maddenin (4) (A) paragraf
uyarnca ne Yunanistan'a ne de Trkiye'ye herhangi mal veya hizmet salayamyacaktr.
Madde: 3-bu kanun uyarnca yardm alnmasna takaddm eden bir art olarak,
yardm isteyen hkmet:
(a) Yardmn etkili ekilde ve yardm alan lkelerin taahhtlerine uygun olarak
kullanlp kullanlmadn izlemek amac ile Amerika Birleik Devletleri memurlarnn lkeye
serbeste girilerini; (b) Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerinin bu tip yardmlarn
kullanlmas ile ilgili olarak serbeste mahadelerde bulunmasna ve kapsaml malmat
vermesine msaade etmeyi, (c) Birleik Devletler Cumhurbakannn rzas olmakszn, ibu
konun uyarnca devredilen herhangi madde veya malumatn mlkiyet veya zilyedliini
devretmemeyi, ne de byle bir msaade olmakszn, yardm alan hkmetin subay, memuru
veya grevlisi olmayan bir kimse tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna
veya byle bir kimse tarafndan durumlarn aklanmasna msaade etmemeyi; (d) Birleik
Devletler Cumhurbakan tarafndan, byle herhangi bir maddeden faydalanlmasna
msaade etmemeyi; (d) Birleik Devletler Cumhurbakan tarafndan telip edilecei zere,
ibu kanun uyarnca alnan herhangi mal, bir senet veya malmatn gvenlii iin gerekli
hkmleri koymay; (e) ibu kanun uyarnca bor, kredi hibe veya baka ekilde herhangi bir
yardm faslndan alnan paray, baka bir yabanc hkmet tarafndan kendisine verilmi
bulunan herhangi bir borcun ana parasn veya faizini demek iin kullanmamay; (f) ibu
kanun uyarnca yardm alan lkede, Birleik devletlerin iktisadi yardmn amac, kayna,
karakteri, kapsam, miktar ve gelimeleri hakknda ayrca tam ve devaml olarak bilgi

*
te bu maddelerdeki hkme gre, bunun bedelini de o lke der.
vermeyi, kabul edecektir.
Madde: 4-(a) Baka bir kanun hkm engel olmad takdirde, mar Finansman
Kurumu bu maddenin (b) fkras uyarnca bir tahsis yaplana kadar, ibu kanun hkmlerinin
yrtlmesini salamak amac ile, Cumhurbakannn tayin edecei ekil ve miktarlarda ve
toplam 100.000.000 dolan gememek zere avanslarda bulunmakla yetkilendirilmi ve
grevlendirilmitir.
Madde: ^-Cumhurbakan zaman zaman ibu kanun hkmlerinin yrtlmesi iin
gerekli ve uygun olabilecek kurallar koyabilir; ve ibu kanun uyarnca kendisine verilen kudret
veya yetkileri kendisinin tayin edecei bir daire, ajans, bamsz kurulu veya memurlar
vastasyla kullanabilir.
Cumhurbakan, aadaki artlardan herhangi birini tahakkuku halinde, ibu kanunla
salanan yardm ksmen veya tamamen geri almakla grevlidir.
(1) Halklarnn ounluunu temsil eden Yunan ve Trk hkmetleri tarafndan talep
vak olursa.
(2) Gvenlik Konseyi veya Genel Kurul, Birlemi Milletler tarafndan alman
tedbirlerin veya salanan yardmnn, ibu kanun uyarnca salanan yardmlar gereksiz ve
arzulanmayan bir hale getirdiine karar verirse (ve Gvenlik Konseyinin bu karar ile ilgili
olarak Birleik Devletler vetosunu kullanmaktan feragat ederse),
(3) Cumhurbakan kanunun amalarndan herhangi birinin, dier herhangi bir
hkmetleraras kurulu tarafndan alnan tedbirlerle esasl surette gerekletirildiine veya
kanunun amalarnn tatminkr bir ekilde gerekletirilmesine imkn olmadna karar
verirse,
(4) Cumhurbakan 3. ksm uyarnca verilen garantilerden herhangi birini
uygulanmadna karar verirse [*],
Madde: 6-bu kanun uyarnca bir lkeye yaplan yardm, daha nce
Cumhurbakannca sona erdirilmedii takdirde, Temsilciler Meclisi ve Senatonun alacaklar
benzer kararlarla sona erdirilebilir.
Madde: 7-Cumhurbakan, ibu kanun uyarnca yardm alan Hkmetlerin bu fonlar
istimali dahil, masraf ve faaliyetler hakknda kongreye aylk raporlar sunacaktr. [**]
Madde: 8-bu kanun uyarnca yardm alan lkeye gidecek misyon bakam
senatonun tavsiyesi ve tasvibi zerine Cumhurbakan tarafndan tayin edilecek ve
Cumhurbakan tarafndan istenildii ekilde ibu kanunun yrtlmesi ile ilgili grevleri ifa
edecektir.
22 Mays 1947 de kabul edilmitir.

*
ABD Cumhurbakannn 1975 ubat aynda konulan ambargonun kaldrlmas ve Yardm'n
balamas iin, Kongreye ayda bir verdii raporlar, bu hkme dayanmaktadr. Bakan yardm'n
amaca uygun kullanlmadna karar vermi, yardm kesilmi, ambargo konulmutur.
**
Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nin ABD Bakan ve Parlamentosu tarafndan
denetlenmesi anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir.
 EK: 2

TRUMAN DO KTRN VE 5123 SAYILI Y ASA

Trkiye Hkmeti ile Amerika Birleik Devletleri Arasnda 12 Temmuz 1947 Tarihinde
Ankara'da mzalanan Trkiye'ye Yaplacak Yardm Hakknda Anlamamn Onanmasna
Dair Kanun.
Kanun No: 5123
Madde: 1-Amerika Birleik Devletleri tarafndan Trkiye'ye yaplacak yardmn eklini
tesbit iin Trkiye Hkmeti ile ABD Hkmeti arasnda 12 Temmuz 1947 tarihinde
Ankara'da imzalanann Trkiye'ye Yaplacak Yardm Hakknda Anlama onanmtr.
Madde: 2-Anlamann 2'inci maddesi gereince belirtilecek mali artlara ve 5 inci
maddesinde yazl ekillerden birine gre alnacak paralar veya Devlete mal edilecek
aynlarn kymetleri bir taraftan gelir btesine gelir, dier taraftan bte kanunlarna bal (A)
iaretli cetvellerin ilgili ksmlarnda alacak zel blmlere denek kaybedilir para ve mal
olduklarna gre nakden veya mahsuben harcanr.
Madde: 3-Bu kanun 12 Temmuz 1947 tarihinden itibaren yrrle girer.
Madde: 4-Bu kanunun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.
TRKYEYE YAPILACAK YARDIM HAKKINDA ANLAMA
Trkiye Hkmeti, Trkiye'nin hrriyetini ve bamszln korumak iin ihtiyac olan
gvenlik kuvvetlerinin takviyesini temin ve ayn zamanda ekonomisinin istikrarn muhafazaya
devam maksadyla Birleik Devletler Hkmetinin yardmn istediinden; ve
Birleik Devletler Kongresi, 22 Mays 1947 de tasdik edilen kanun ile, Birleik
Devletler Bakan'na, Trkiye'ye her iki memleketin egemen bamszlna ve gvenliine
uygun artlar dairesinde, byle yardmda bulunmak yetkisini verdiinden; ve
Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti byle bir yardm yaplmasnn
Birlemi Milletler Antlamasnn esas gayelerine ulamay salyaca gibi
mnasebetlerinde hayrl bir devre aarak, Trk ve Amerikan Milletleri arasndaki dostluk
balarm daha ok takviye edeceine kani bulunduklarndan:
Bu maksatla kendi Hkmetleri tarafndan usul dairesinde verilmi yetkileri haiz olan
ve aada imzas bulunan zevat u hususlar kararlatrmlardr:
Madde: 1-Birleik Devletler Hkmeti, Birleik Devletler Bakannn 22 Mays 1947
tarihinde tasdik edilen Kongre Kanunu'nu ve bunu deitiren veya buna ek kanunlar
hkmleri gereince yaplmasna msaade edebilecei yardm Trkiye Hkmetine
salyacaktr. Trkiye Hkmeti bu kabil herhangi bir yardm, bu anlama hkmleri
gereince fiilen kullanacaktr.
Madde: 2-Birleik Devletler Bakan tarafndan bu maksatla tayin edilen bir Trkiye
Misyonu efi, bu anlama gereince salanacak yardma mteallik meselelerde Birleik
Devletler Hkmetini temsil edecektir. Misyon efi bu Anlama gereince peyderpey
yaplacak muayyen yardmn kayt ve artlarn Trkiye Hkmeti temsilcileriyle danarak
tesbit edecektir. Ancak, yaplacak olan bu muayyen yardmn mali artlan, peyderpey, iki
hkmetin mutabakat ile evvelden tesbit edilecektir. Misyon efi, Trkiye Hkmetine, bu
anlama gereince salanan yardmn gayelerinin elde edilmesine yarayabilecek malmat
ve teknik yardm salyacaktr.
Trkiye Hkmeti yaplan yardm tahsis edilmi bulunduu gayeler urunda
kullanacaktr. Sorumluluklarnn icras srasnda grevini serbeste yapabilmesini mmkn
klmak iin, bu Hkmet Misyon efine ve temsilcilerine, yaplan yardmn kullanl ve
ileyii hakknda rapor, malmat ve mahade eklinde isteyebilecei her trl kolaylk ve
yardm salyacaktr. [*]
Madde: 3-Trkiye Hkmeti ile Birleik Devletler Hkmeti, Trk ve Birleik Devletler
Milletlerine bu anlama gereince yaplan yardm hususunda tam bilgi temini iin ibirlii
yapacaklardr.
Bu maksatla ve iki memleketin gvenlii ile kabuli telif olduu nispette:
1-Birleik Devletler basn ve radyo temsilcilerine, bu yardmn kullanln serbeste
mahade etmelerine ve bu mahadelerini tam olarak bildirmelerine msaade edilecektir,
ve
2-Trkiye Hkmeti bu yardmn amac, kayna, mahiyeti, genilii, miktar ve ileyii
hakknda Trkiye'de tam ve devaml yayn yapacaktr. [**]
Madde: 4-Bu anlama gereince Trkiye Hkmeti tarafndan elde edilen her madde,
hizmet veya malmatn emniyetini salamak azminde bulunan ve bunda ayn derecede
menfaattar olan Trkiye ve Birleik Devletler Hkmetleri, aralarnda grtkten sonra bu
uurda dier Hkmetin lzumlu addedebilecei tedbirleri, karlkl olarak alacaklardr.
Trkiye Hkmeti, Birleik Devletler Hkmeti'nin muvafakati olmadan, bu neviden
hi bir madde veya malmatn mlkiyet veya zilyedliini devretmeyecei gibi, ayn muvafakat
olmadan Trkiye Hkmetinin bir kimse tarafndan bu maddelerin veya malmatn
kullanlmasna veya bu malumatn bu sfata haiz olmyan bir kimseye aklanmasna ve bu
maddeler ve malmatn verildikleri gayeden baka bir gayede kullanlmasna msaade
etmiyecektir. [***]
Trkiye Hkmeti bu anlama gereince verilen herhangi bir ikraz (bor), kredi, hibe
veya dier ekillerdeki yabanc bir devlet tarafndan kendisine verilmi olan yardmlarn
haslatnn hi bir ksmn dier herhangi bir borcun anaparas veya faizininin denmesinde
kullanmayacaktr.
Madde: 6-Bu anlama gereince yaplmasna msaade olunan yardm ksmen veya
tamamen: 1- Trkiye Hkmeti isterse;
2- Birlemi Milletler Gvenlik Konseyininin (bu hususta Birleik Devletler Hkmeti
tarafndan yaplan yardmn devamm lzumsuz veya gayri matlup (istenilmez saylmas)
halinde ve
3- Yukarda anlan Kongre Kanunun 5'inci blmnde belirlenen teki herhangi bir
durumda ya da Birleik Devletlerin yararna uygun grmesi halinde nihayet bulacaktr.
Madde: 7-Bu anlama bugnden itibaren yrrle girecek ve her iki Hkmet
tarafndan tesbit edilecek tarihe kadar yrrlkte kalacaktr.
Madde: 8-Bu anlama Birlemi Milletler nezdinde tescil edilecektir.
Trk ve ngiliz dillerinde, iki nsha olarak, Ankara'da 12 Temmuz 1947 tarihinde
yaplmtr.
T.C. Hkmeti Adna ABD Hkmeti Adna
Hasan Saka Edwin C. Wilson

*
Bu hkm, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ABD Yardm Misyonu efince denetlenmesi
anlamna dein, trl biimde yorumlanabilir.
**
ABD emperyalizminin propagandasn yapma zorunluluu bu hkmle yklenilmitir. Bu
hkm, te yandan 5123 sayl yasann da hkmdr. Yani TBMM, ABD'nin propagandasn yapmay
bu yasa ile kabul etmitir.
***
Johnsonun nn'ye yazd mektubun dayana bu hkmdr.
 EK: 3
[* ]
TRKYE - ABD SAVUNMA BRL ANLAMASI

26 MART 1976

ABD ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmetlerinin, Birlemi Milletler Anayasas'nn

amalarna uygun olarak 51. maddeyle ngrlen ferdi ve mterek savunma iin, taraflarn
yekdierinin hkmranlk haklarna tam sayg gsterilmesine dayanarak, savunma ibirlii
gereini kabul eden taraflar, kendi lkelerininin gvenlik ve bamszlnnn yansra dnya
barm koruma isteklerini ve iki taraf NATO Antlamasna bal olduu srece, iki tarafl
savunma ibirliini srdrmek NATO Antlamasnn gvenlik ve savunmasyla ilgili
mkellefiyetlerini dikkat nazara alarak, NATO Antlamasnn nc maddesi uyarnca,
aadaki anlamay aktetmilerdir:
Madde 1-Taraflar. arasnda savunma ibirliini ngren bu anlama, taraflarn bir
dierinin mutlak hkmranlk hakkn tanyp sayg gstermesi esasna dayanmaktadr.
Madde 2-No. 1: Bu anlama iindeki savunma ibirlii NATO Antlamas iinde
gsterilen mkellefiyetler de snrlanmaktadr.
No. 2: Tesisler ve tesislerdeki faaliyetler Trkiye Cumhuriyeti tarafndan msaade
edilen maksatlar dnda kullanlmayacaktr.
Madde 3-No, 1: NATO Antlamasnn nc maddesiyle ve bu anlamayla ilgili
hkmler gereince Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ABD Hkmeti'nin, aadaki tesislerde
alnacak savunma tedbirlerini, yrrle koymasna msaade vermektedir: Haber alma
tesislerinde, karlkl kararlatrlm haber toplama sistem ve ebekelerinde, Kargaburun
stasyonu'nda, ncirlik Tesisi'nde.
No. 2: Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan tasvip edilen ve bu tesisler Dnda
kalan ABD tekilatlar ve tesislerinde komuta ve kontrol idaresi ve lojistik ve genel destek
teekklleri bu anlamann hkmlerine tbi olacaktr.
Madde4-No. 1: Bu anlamann nc maddesinin birinci paragrafnda belirtilen
tesisler, Trk Asker Kuvvetleri tesisleridir. Tesislerin komutan Trk olacaktr. Tesislerde
Trk Bayra dalgalanacaktr.
No. 2: Tesislerdeki faaliyetler ve teknik almalar Trkiye Cumhuriyeti tarafndan
tasvip edilmi gayelerle mtereken dzenlenmi programlar iinde yrtlecektir.
No. 3: Tesislerde ailelerin ikametghlar ve bununla ilgili yardm ve sosyal faaliyetler,
slerde teknik almalarn cereyan ettii blgelerden mmkn olduu nisbette ayr
tutulacaktr.
Madde5-No. 1: Tesis komutannn megul olaca hususlar, slerdeki teknik
almalar ve faaliyetlerin devamn salayacak olan kontrol bu antlamann drdnc
maddesinin ikinci paragrafnda belirtildii ekilde yaplacaktr.
Tesislerde Emniyet ve dare: ABD Hkmetinin altrd Trk sivil personelinin
Dnda kalan slerdeki Trk personeli iin mutlak komuta ve yardm ihtiyalar, o blgedeki
Trk makamlar ile ilikiler.
No. 2: Bu komuta yetkisini kullanmak iin de s komutan, btn tesis iin geerli
olacak direktifleri havi bir nizamname yaynyayalacaktr.
No. 3: Amerika Hkmeti en yksek rtbeli Amerikan subayn, her stteki Amerikan
Birlii komutan olarak tayin edecek ve bu Amerikal subay st komutam ile direkt temas

*
31 Mart 1976 gnl Hrriyet Gazetesi'nden alnmtr.
etme niteliini tayacaktr. Amerikan Bayra yksek rtbeli Amerikan subaynn bulunduu
genel kararghta dalgalanabilecektir.
No. 4: Yksek rtbeli Amerikan Subay: slerde Amerikan tabiiyetindeki personel
malzeme ve desteinin tesislerin idare ve kullanlndan, onlarn salk ve sosyal
durumlarndan mesul olacaktr. stlerdeki Amerikan malzemesinin kullanlnda
mesuliyetlerin ifas srasnda yksek rtbeli Amerikan subay bu anlamann yedinci
maddesinde belirtilen mterek kullanma dzenine riayet edecektir.
No. 5: s komutan ile yksek rtbeli Amerikan subay arasnda alma ilikileri ve
dzeni hususundaki mzakerenin esas, her ssn zellikleri dikkate alnarak ortaklaa
dzenlenecektir.
Madde 6-No. 1: Yetkili tesislerde kabul edilen teknik faaliyetler ve buna bal bakm
hizmetleri Trk ve Amerikan personeli tarafndan mtereken yrtlecektir. Bu maksatla
Trk makamlar, bu kabil faaliyet, hizmet ve almalar iin ihtiya olan btn gcn yzde
onbir ile yzde ellisini karlamak zere Trk personelini grevlendirecektir.
No. 2: stlerdeki personel kadrolar sadece Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan
tasvip edilen gaye ve grevleri ifa ile vazifelendirilecektir. nsan gcnn grev yapaca
mahallerin tesbiti ve dalm, mevcut standart dokmanlarnda belirtilen teknik zellikler ve
meslek ihtiyalar dikkate alnmak suretiyle mtereken kararlatrlacaktr. zel tesislerdeki
personel ihtiyalarn karlayacak Trk personeli miktar, taraflarn karlkl anlamalaryla
takriben yzde elli civarnda olabilecektir.
No. 3: Bu maddenin birinci paragrafnda bahsedilen yzde 50 oranndaki kadro
bulundurma hususuna Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti uymak istemedii takdirde, meydana
gelecek boluu kapamak maksadyla Amerikan makamlar Trklerin ortak almadaki
hakkn zedelemeksizin, Amerikan personelini grevlendirebilecektir. Trk personelininin
deitirilmesi gibi, tasarlanan her deiikliin douraca neticeler, ilgili Amerikan
makamlarna bir yl nceden bildirilecektir.
No. 4: Buna ilaveten, slerde teknik faaliyetlerde personel yetitirilmesi, karlkl
kabul edilmi programlardan slerde grev alan ve alacak olan Trk personelininin ABD'de
yetitirilmesi, Amerikan Hkmeti tarafndan karlanacaktr. Bu anlamann 19. maddesine
uygun olarak yetitirilme masraflar, Amerika Birleik Devletleri tarafndan karlanacaktr.
Madde 7-No. 1: Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti tarafndan her ssn gayesi, grevi
mahall ve mterek iletilmesine verilen yetki daha sonra karlkl olarak teferruatna
bilecektir. Her anlama askeri ve sivil personelininin savunmas iin gerekli grlen balca
malzemeler iin, yetki, verilmi miktarlar da iine alacaktr. Kabul edilen bu miktarlar ve
savunma malzemelerininin miktarnn artrlmas, ilgili Trk makamlarndan daha nceden
tasvip almay gerektirecektir.
No. 2: slerde Amerikallar hizmetinde grevlendirilen Trk sivil personeli de dahil
olmak zere, bu maddeninin birinci paragrafnda bahsi geen yetkilerin snrlar iinde
cereyan edecek deiiklikler, Amerika Birleik Devletleri Hkmetinin ilgili makamlar
tarafndan her ayda bir Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ninin ilgili makamlarna bir raporla
bildirilecektir.
No. 3: s topraklarnda tesisler ve bununla ilgili teekkllerde yeni binalarn inaas,
yklmas ve bu gibi emlakin cinsini deitirecek ekilde modernletirme faaliyetleriyle ilgili
olarak Trk makamlarnn nceden tasvibininin alnmas gerekmektedir.
No. 4: Birinci maddede tanmlanan balca malzemenin verim kapasitesini arttrmak,
modern iletme kapasitesini ykseltmek ve belli bal yeni malzeme getirilmesi daha nceden
Trk makamlarnn tasvibini almakla mmkn olacaktr.
No. 5: Dier eit inaat, ste bakm faaliyetlerini yeniletirmeyi gaye edinenin
deiiklikler daha nceden blgedeki balam imknlaryla yaplm olanlar hari olmak zere,
ilgili Trk makamlarnn nceden izin vermesini icap ettirecektir.
 Madde 8-No. 1: Taraflar arasnda yaplm 19 Haziran 1951 tarihli NATO Antlamas
Kuvvetler Stats hkmleri ve bu maddenin daha sonra gelen maddeleri gereince,
Amerikan kuvvetlerinin malzemeleri ve makul lde gda ve ihtiya maddeleri ve Amerikan
askeri kuvvetleri ve aileleri iin zel alm dkknlar, sivil Amerikal personel ve aile efrad
Trkiye'ye getirilip gtrlebilir.
No. 2: Trkiye'ye silah ve cephane ithali, Trk makamlarnn daha nceden tasvibi
alnmak ve karlkl kararlatrlan emniyet dzeni iinde yrtlecektir. Silah ve
cephanelerin gmrk ilemleri iin zel bir dzen tesbit edilecektir. Gizli nitelikteki malzeme
ve maddeler iin gmrk kontrol dzeni, taraflar arasnda gerekli mzakelerle tesbit
edilecektir.
No. 3: Balca malzemelerin Trkiye'ye ithaliyle ilgili olarak Trk makamlarnn
nceden haberdar edilmesini gerektirecektir.
No. 4: Bu anlama erevesinde faaliyetler ve slerin almas devam ettii srece,
slerdeki faaliyetleri iin gerekli olan silah cephane ve belli bal malzemeler, taraflarn yetkili
makamlar tarafndan nceden Trkiye'den karlmayacak ve NATO grevini tehlikeye
drecek bir tanma (nakil) yaplmayacaktr.
No. 5: Malzeme, gda maddeleri ve dierlerinin ithali, ihrac ve dahilde yer
deitirmesi, ilgili Trk makamlarna liste halinde bildirilecektir.
Madde 9-slere getirilecek olanlarla ilgili msaade nizamnamesi ilgili makamlarn
yetkilileri tarafndan karlkl olarak kararlatrlacaktr.
Madde 10-slerde daha nce programlanm bilgisayarlarn verimi de dahil olmak
zere, btn haber toplama malumat, karlkl varlan karar dzeni ynetmelii iinde iki
hkmet tarafndan btnyle paylalacaktr. lgili Amerikan ve Trk yetkili makamlar
mtereken bir haber alma (Entelijans) gelitirecek ve bu teknik, heber alma faaliyet ve
mesuliyetlerinde belli bal alma grevleri-ninin esas olacaktr.
Madde 11- Bu anlama ile almasna yetki verilen slerdeki faaliyetler gerek
slerde, gerek dier mahalli askeri kuvvetler ve sivil faaliyetlerin arasnda bir mdahaleye
sebep tekil etmeyecek ekilde koordine edilmesi ve can, mal kaybna yol amasndan
kanlmaldr. sler ve mahalli (O blgelerdeki) askeri-sivil tesisler arasnda herhangi bir
karklk vukubulduu zaman Amerikan ve Trk makamlar bu karkl ortadan kaldracak
gerekli tedbirlerin alnmasnda ibirlii yapacaklardr. [*]
Madde 12-No. 1: Bu anlama erevesi iinde Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti
tarafndan ABD Hkmeti'ne ayrlm arazinin kullanlmas, gerekli tadilat kolaylklar ve gei
haklar Amerika Birleik Devletleri'ne bedelsiz ve talepte bulunmakszn bu anlamann
yrrle girdii tarihten itibaren salanm olacak, ancak bu arazilerde Trkiye
Cumhuriyeti'nin arazi sahiplii, kullanlma, kolaylklar ve gei haklar ihll edilmeyecektir.
No. 2: Bu maddeninin hkmleri, bu anlama gereince ABD Hkmeti'ne salanan
baz hak ve kolaylklar yznden, zel arazi sahiplerinin ortaya kacak baz taleplerini
karlamak maksadyla Amerikan Hkmetini mkellefiyetten syrm (kurtarm)
olmayacaktr.
No. 4: Bu anlamann feshinde veya tesislerin faaliyetleri sona erdiinde bu
maddeninin ikinci paragrafnda bahsi geen mlk, Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti
temsilcilerine devredilecektir. Devredilen binalarda emniyet tertibat ve dier tehizat da
birlikte devredilecektir. lgili makamlar bu mal ve mlkn hediye deeri olup olmadn
karlkl kararlatracaklardr. Bu halde, iki hkmet arasndaki daha nceden yaplm
uygulamalar dikkate alnarak bakiye kymeti/deeri miktar karlkl anlama ile tespit
edilerek Amerikan Hkmeti'ne tazmini cihetine gidilecektir.

*
Bu hkmn son tmcesi, ABD'ye stlerin savunulmas perdesi arkasnda bamszlmza
ynelik davranlarda bulunma yetkisi vermektedir.
 No. 5: Bu anlama gereince Amerikan Hkmeti tarafndan veya ABD Hkmeti
adna Trkiye'ye ithal edilmi veyahut Trkiye'den temin edilen, malzeme maddelerine sahip
olma yolunda ncelik hakk, Trkiye Cumhuriyeti'ne verilecektir. Byle bir durum vukuunda
bahsi geen malzeme ve maddeler ABD Hkmeti tarafndan teslim edilecektir.
Madde 13-No. 1: Bu maddenin ikinci ve nc paragraf hari olmak zere bu
anlamann 19. maddesinin 1. paragrafnda ngrlen gayeye uyularak, mterek
kararlatrlan inaatlarn masraf, bakm ve faaliyetlerin masraf modernize tadilat, tamirat
ABD Hkmeti tarafndan karlanacaktr.
No. 2: ABD Hkmeti kendi personelinin masrafn deyecektir.
No. 3: Trk personelin ikamet barakalar, yemek yeme blmleri ve sosyal bakm
mnhasran Trk personeli tarafndan kullanlan binalarn bakm ve tamir masraflar Trk
Hkmeti tarafndan karlanacaktr.
No. 4: s hudutlar iinde kullanlmak maksadyla mahalli belediye hizmetlerinin
karlkl anlama ile mtereken temininden doacak masraflar, ABD Hkmeti tarafndan
karlanacakta".
Madde 14-Bu anlama maksadna hizmet edecek malzeme ve eitli tehizat iin
hizmetler, ve sivil iilere ABD Hkmeti tarafndan grlen ihtiya, azami lde Trkiye'den
temin edilmesine allacaktr. Bu prensibin uygulanmas iin taraflar birbirleriyle mzakere
edecektir.
Madde 15-Bu anlamann erevesi iinde grevlendirilmi ve Trkiye Cumhuriyeti
topraklan zerinde slenmi bulunan ABD askeri kuvvetleri ve sivil personel ve aileleri,
taraflarn imzaladklar 19 Haziran 1951 tarihli NATO Kuvvetler Stats Anlamasna tabi
olacaktr.
Madde 16-Trkiye'de mterek kullanlmas planlanm muhabere sistemi (Tropo
scatter and ne of sigt) zerinde taraflar anlaacaklardr.
Madde 17-Trk topraklan zerinde faaliyetleri NATO Savunma planna gre tesbit
edilmi uak filolarnn destek nitelerinin Trkiye'ye geli ve gidileri ve stlenmeleri,
mtereken kararlatrlan anlamalarla yrtlecektir.
Madde 18-Montreaux Antlamas'nn hkmleri sakl tutulacaktr.
Madde 19-No. 1: NATO Antlamas'nn nc maddesinde karlkl savunma
ibirlii ve Trk savunma birliim daha fazla gelitirmek zere ABD Hkmeti bu maddede
ngrlen programlar gereince, savunma aralarnn hizmetlerinin ve askeri teknik eitimin
temini iin gerekli finansman salayacaktr. Trk Hkmetine salanacak savunma destei,
yardm alan dier lkelere tatbik edilen genel artlara ve mkellefiyetlere uygun olacaktr.
No. 2: ABD Hkmeti, bu anlamann ilk drt yl iinde hibe, kredi ve dn olmak
zere bir milyar dolar tutarnda savunma malzemesini Trkiye'ye verecektir. Bu mebla, iki
hkmetin yetkilileri tarafndan kabul edilen yllk program erevesinde, bu drt yllk sre
iinde eit miktarlara blnmek suretiyle taksim edilerek denecektir. Baka hususta
anlamaya varlmad takdirde bahsi geen yekn miktarn yzde 25'ine tekabl eden 250
milyon dolar, tahsisat yaplm drt yl ncesinden hazr olacaktr. lk yl iin hibe miktar 75
milyon dolar olacak ve drt yl iinde toplam yekn hibe miktar 200 milyon dolardan az
olmayacaktr. Bu pasajda salanan krediler ve garantili borlarn faiz hadleri, dier NATO
lkelerine salanan yabanc askeri malzeme satlar ve garantili borlarn faizlerine uygun-
benzer olacaktr. Bu maddenin birinci paragrafnda kararlatrlan gayelere ilave olarak ABD
Hkmeti, Yabanc Askeri Malzeme Sat Kanunu iinde pein parayla sat, balam
hizmetleri ve yedek paralar, malzemeler ve Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'ne gnderilen
savunma malzemeleri ve bakm ilemleri iin teknik bilgiler, bunlarn miktar ve gnderilme
artlar karlkl anlamayla varlan bu anlama hkmleri sresince, Amerikan Hkmeti
tarafndan salanmak amacyla hazr olacaktr.
 No. 3: Bu anlama hkmlerinin tamamlanmasndan asgari bir yl nce ve bu
maddenin ikinci paragrafndaki savunma destek programnda ve 21'nci maddeninin birinci
paragrafnda kararlatrlm dier paragraflarda, taraflar dzenlenen usuller gereince, daha
sonraki devreler iin, savunma destek programlarnn tertiplenmesi hususunda mzakerede
bulunacaklardr. Bu mzakerelerin anlamaya varmas suya derse ve daha sonraki
programlarn, bir nceki programn hitamnda tatbikata girmesi mmkn olmazsa Trkiye
Cumhuriyeti Hkmeti, bu anlamann geerliini uzatmayabilir. Bu durumda 21'nci
maddenin 6'nc paragrafndaki hkmler, anlamadan ekilmi olup fesh etmek iin
uygulanacaktr.
Madde 20-No. 1: Bu anlama hkmleri iinde savunma ibirliinin uygulanmasn
salamak iin, iki hkmetin yetkili makamlar, bu anlamann metni ve ruhuna uygun olarak,
uygulanmas srasnda meydana gelecek anlamazlklarn zmlenmesinde sratle temas
ederek mzakerede bulunacaklardr.
No. 2: Hkmetlerin ilgili makamlarna sunulan anlamazlklarn iki aylk bir sre
iinde zmlenmemesi halinde, her iki taraf da, anlamazlklar halledilene kadar zel
faaliyetlerin durdurulmas iin 30 gnlk bir mhlet tanyacaklardr. Bu gibi hallerde, taraflar,
anlamazlk konusu olmayan faaliyetlerin tatil edilmemesini salayacaklardr.
Madde 21-No. 1: bu anlama iki tarafn kendilerini ilgilendiren hukuk usuln
tamamlanmasn mteakip tasviplerini belirten nota teattisinden sonra yrrle girecektir. Bu
anlama 4 sene yrrlkte kalacak ve 19. maddenin 3'nc paragrafndaki anlama
geerliliini uzatmak isteme halinde drt yllk yeni bir devre iin yrrlkte olacaktr.
No. 2: Bu anlama sresi iinde, taraflar muhtemel deiiklikleri getirmek maksadyla,
bir dieri ile istedikleri an mzakere edebileceklerdir.
No. 3: Taraflardan herhangi biri, bir yl nceden yaz ile bu anlamay feshedebilir.
No. 4: Drt yllk bu anlama sresinde taraflardan biri 19'uncu madde 3'nc
paragrafnda belirtildii gibi, gelitirecei savunma destek programnda bu anlama
hkmlerine riayet etmeyebilir veya etmeye muktedir olmad takdirde o taraf iki hkmet
arasnda mzakere arsnda bulunabilir. aylk sre iinde anlamaya ulalmad
takdirde arzu eden taraf 30 gn nceden yaz ile bildirmek kaydyla bu anlamay
feshedebilir.
No. 5: Bu anlamann uzatlmamas ya da feshedilmesi halinde, 19'uncu madde
altndaki savunma destek hkmleri fesh ve anlamann uzatlmas tarihinden itibaren
yrrlkten kalkm olacaktr. Bu durumda, bu tarihten nce yklenilmi savunma hizmetleri
ve malzemeler ile bunlarn sat kontratlarn salayacak fonlar durdurulmayacaktr.
No. 6: Fesh edilme veya bu anlamann uzatlmamas halinde, ABD Hkmeti fesh
edilme ve uzatlma tarihinden itibaren bir sene iinde geri ekilme ve fesih faaliyetini
tamamlamak ve bu sre iinde nizami bir ekili ve feshi salamak amacyla bu anlama
yrrlkte addedilecektir. [*]
Madde 22-ngilizce ve Trke dillerinde ve eit gereklikte Washington'da 26 Mart
1976 tarihinde ABD Hkmeti'ni temsilen Kissinger, Trk Hkmeti'ni temsilen alayangil
tarafndan hazrlanmtr.

*
Trkiye'miz iin yrrlkten kalkan anlama, bizim zararlarmza karn, ABD'nin karlar
asndan, ABD tarafndan yrrlkte saylmaktadr ve Trk Dileri Bakan, byle bir anlamay
imzalamaktan ekinmemitir.
 EK: 4
TRKYE CUMHURYET LE ABD ARASINDA 29 MART 1980
TARHNDE MZALANAN
SAVUNMA VE EKONOMK BRL ANLAMASI* [ * ]
SEA

TEMEL ANL AMA METN

"Trkiye Cumhuriyeti ile ABD hkmetleri,

Birlemi Milletler Yasasnn ama ve ilkelerine ballklarn yeniden teyit ederek;
Aralarndaki iliki ve ibirliinin demokrasi, insan haklar, adalet ve sosyal gelime
ilkelerine dayandn kabul ederek;
lkelerinin gvenlik ve bamszlklarn srdrme ve halklarnn hayat seviyelerini
ykseltme arzularn ifade ederek;
Btn alanlarda olduu gibi ekonomi ve savunma alanlarnda da ibirliinin, taraflarn
egemenliine tam sayg ilkesine dayandn kabul ederek,
Aralarndaki ekonomik ve buna ilikin bilimsel ve teknolojik ibirliine, bir yandan ikili
dzeyde dier yandan Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat'nn yeleri olarak devam etme ve
aralarndaki savunma ibirliini Kuzey Atlantik Antlamas erevesi iindeki ortaklar olarak
gelitirme isteklerini belirterek;
Dnya barnn glendirilmesine katkda bulunmaya kararllklarn teyit ederek;
Yeterli bir savunma dzeyinin srdrlmesi ilkesinin, dnya bar ve istikrarnn
korunmas iin nemli bir unsur tekil ettiini gz nnde bulundurarak;
Silahszlanma abalarnn hzlandrlmasna olan inanlarn ve bu srece katkda
bulunmaya karlkl isteklerini ifade ederek;
Sregelen dostluklarna dayanarak ve Kuzey Atlantik Antlamas alannn gvenlik ve
savunmasna ilikin ykmllklerinin bilinci iinde ve Kuzey Atlantik Antlamas'nn ikinci ve
nc maddelerine uygun olarak;
Aadaki hususlarda anlamaya varmlardr:
Madde 1: Taraflar aralarnda iki lkeyi ilgilendiren ekonomik, savunma ve bunlara
ilikin bilimsel ve teknik konular da ieren yakn ibirliini srdrecek ve gelitireceklerdir.
TC ve ABD hkmetleri, bu alanlardaki ibirliini devaml olarak gzden geirecekler
ve bu ibirliini gelitirmek iin gereken nlemleri saptayacak ve uygulayacaklardr.
Bu amalarla, dzey ve zaman her iki hkmet arasnda karlkl olarak
kararlatracak istiarelerde bulunulacaktr.
Madde 2: Taraflar, ekonomik ve savunma konular arasnda yakn ilikiler olduunu
ve salam bir savunmann salam ekonomiye dayand gereini kabul ederek ve Kuzey
Atlantik Antlamas tekilatnn yeleri olarak karlkl sorumluluklarm yerine getirebilmek
iin birbirlerine yardm etmek amacyla, Kuzey Atlantik Antlamas'nn ikinci maddesinde
ngrld zere aralarndaki ekonomik ibirliini, ticari, ekonomik, snai bilimsel ve

*
1-3 Mays 1980 tarihli Milliyet Gazetesi'nden alnmtr.
teknolojik ilikileri de kapsayacak biimde gelitirmeye azam lde aba gstereceklerdir.[*]
Bu amala, Birleik devletler hkmeti, Trkiye'nin kalknma abalarna, karlkl
mutabakata varlm mali ve teknik yardmlar salamak iin elinden gelen her trl abay
gsterecektir.
Madde 3: Kuzey Atlantik Antlamas'nn nc maddesi erevesinde, iki hkmet
arasndaki karlkl gvenlik ibirliinin glendirilmesi amacyla, Birleik Devletler Hkmeti,
TC Hkmetine karlkl mutabk kalnacak programlara uygun olarak, savunma malzemesi,
hizmetleri ve eitimi salamak iin elinden gelen her trl abay gsterecektir. Bu alandaki
ibirlii bir numaral Savunma Destei Tamamlayc Anlamasna uygun olarak
yrtlecektir.
Madde 4: Bu anlamann ikinci maddesinin ruhuna uygun olarak ve taraflarn elde
edecekleri karlkl yararlarn bilinci iinde TC ve ABD Hkmetleri, uygun savunma
malzemelerinin retiminde ve satn alnmasnda, ibirlii imknlarn aratracaklardr, taraflar
yukarda belirtilen Ekonomik ve Savunma birlii alanlarnda ortak yatrmlar tevik etmeyi
stleneceklerdir.
Bu amala Birleik Devletler hkmeti, savunma malzemesi ve tehizatnn-
Trkiye'de retiminin, bakmnn, onarmnn ve modernizasyonunun gelitirilmesini
amalayan karlkl mutabk kalnm abalarda ve TC Hkmetine yardm ve yeni savunma
retimi projelerinin gelitirilmesini ve savunma malzemesi alanndaki iki ynl ticareti tevik
edecektir.
Bu ibirlii 2 numaral Savunma Sanayii birlii Tamamlayc Anlamasna uygun
olarak yrtlecektir.
Madde 5: 1-TC Hkmeti, ABD Hkmeti'nin belirli Trk Silahl Kuvvetleri tesislerinde
mterek savunma tedbirlerine katlmasna izin verir.
2-Tesislerin faaliyetleri ve teknik iletilmeleri, karlkl mutabk kalnm amalara ve
programlara uygun olarak yrtlecektir.
3-Bu anlamann amalan iin Trkiye Cumhuriyeti topraklarnda bulunan veya
atanm Amerikan kuvvet ve sivil unsuruna ve bunlarn yaknlarna 19 Haziran 1951 tarihli
"Kuzey Atlantik Antlamas'na taraf devletler arasnda kuvvetlerinin statsne dair
szleme" uygulanacaktr.
4-Bu anlamada ngrlen savunma ibirliinin mul, Kuzey Atlantik
Anlamas'ndan doan ykmllkler ile snrl olacaktr.
5-Bu ibirlii 3 numaral Tesisler Tamamlayc Antlamasna uygun olarak
yrtlecektir.
Madde 6: Taraflarn egemen eitlii ilkesini dikkate alarak, anlama ve onun
tamamlayc anlamalar hkmlerinin karlkllk esasna dayal olarak yrtlmesi
amacyla, taraflar aadaki hususlarda mutabk kalmlardr.
a- Gvenlik yardm ve dier ilikin konular da dahil olmak zere, yetkili Birleik
Devletler askeri makamlar ile bilgi deiimi, ibirlii ve iki taraf da ilgilendiren dier savunma
konularnda irtibat idame ettirmek amacyla TC Hkmeti, ABD'deki Bykelilii
bnyesinde bir askeri irtibat brosu bulundurabilecektir.
b-Ayn ekilde Birleik Devletler Hkmeti de, TC Hkmetinin yetkili makamlaryla
benzer faaliyetlerin yrtlmesi iin Trkiye'de kendi kuruluunu bulundurabilir.
Madde 7: 1-Bu anlama ve ona bal tamamlayc anlamalar 5 yl sreyle geerli

*
Bunun bir aldatmaca olduunu atadan geen 13 yl gstermitir. ABD ne ekonomik, ne
teknolojik ve ne de snai bilimsel iliki kurmu ne de yardm etmitir. F-16 Projesi'nin amac bakadr.
nk her zaman olduu gibi bunlar "elinden geldiince" yapacaktr.
olacaktr. Taraflardan biri, bu ilk 5 yllk srenin bitiminden 3 ay nce, bu anlamann feshim
ihbar etmedii takdirde, taraflarn mutabakatyla yahut mteakip her yln bitiminden ay
nce, bu anlamann feshini ihbar etmedii takdirde, taraflarn mutabakatyla yahut mteakip
her yln bitiminden ay nce taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas suretiyle sona
erdirilinceye kadar, birer yl sreyle yrrlkte kalmaya devam edecektir. [*]
2-Bu anlama ve buna bal tamamlayc anlamalarn uygulanmas veya
yorumlanmas ile ilgili olarak anlamazlk ortaya kt takdirde, taraflar, meseleyi
zmlemek zere derhal istiarelere balayacaklardr.
3-Taraflardan herhangi biri gerekli grd takdirde yazl olarak, anlamann veya
buna bal tamamlayc anlamalarn herhangi birinin tdilini veya gzden geirilmesini
nerebilecektir. Bu durumda derhal istiarelere balanacaktr. ay iinde sonu
alnamazsa, taraflardan herhangi biri, 30 gnlk yazl bir bildirimle, anlamay veya
uyumazlk konusu tamamlayc anlamay sona erdirebilecektir.
4- Taraflardan birinin, dier tarafn anlama veya tamamlayc anlamalarn
hkmlerine uymad veya uyamad sonucuna varmas halinde, yazl olarak istiare
nerisinde bulunabilir ve bu istiareler derhal balar. 30 gn iinde bir sonuca varlamaz ise,
taraflardan herhangi biri 30 gnlk bir yazl bildirim ile bu anlamay veya bu anlamann
geerliliine halel getirmeksizin, tamamlayc anlamalardan herhangi birini sona erdirebilir.
Madde 8: Bu anlama ve buna bal tamamlayc anlamalar her iki tarafn kendi
hukuk usullerine uygun olarak, onaylarn bildiren notalarn teati edildii tarihte yrrle
girecektir.
Madde 9: Trke ve ngilizce rnekleri ayn derecede geerli olmak zere 29 Mart
1980 gn Ankara'da 2 nsha olarak yaplmtr.
[**]
1 No'lu Ta mamlay c Anlama
Madde 1-TC ve ABD Hkmetleri arasndaki Savunma ve Ekonomik birlii
Anlamas'nn nc maddesine uygun olarak, Birleik Devletler Hkmeti Trk Silahl
Kuvvetleri'nin modernizasyon ve idame programna ihtiyac olduunu kabul eder. ki hkmet
arasndaki gven ve ibirliini artrmak amacyla birleik Devletler Hkmeti, TC Hkmetine
savunma destei (Savunma malzemesi hizmetleri ve eitim) salamak ve mmkn
olabilecek en iyi koullar ile bu 5 yllk tedarik programn ieren modernizasyon ve bakm
programnn hedeflerine ulamas iin, TC Hkmetine askeri yardm salamak zere
elinden gelen her trl gayreti gstermeyi taahht eder.
Madde 2-Taraflar, uzun vadeli savunma planlamasnn, askeri kuvvet planlamasnn
ve modernizasyonun vazgeilmez bir unsuru olduunu gznnde bulundurarak. TC
Hkmetine, savunma destei ihtiyalarn Birleik Devletler kaynaklarndan karlamas iin,
salanabilecek kaynaklarn en etkin biimde kullanlmasn kolaylatrmak amacyla,
Ankara'da, bundan byle ortak komisyon olarak anlacak ortak bir Trk-Amerikan Savunma
Destei Komisyonu kuracaklardr.
Madde 3-Ortak komisyon yksek dzeydeki Trk ve Amerikan temsilcilerinden
oluacaktr ve bu komisyonun iki lkeden her biri general rtbesinde ortak bakanlar
olacaktr.
Ortak komisyonun alma usulleri ve idari dzenlemeleri karlkl anlama ile daha
ayrntl olarak saptanacaktr. Anlan usuller ve dzenlemeler ortak komisyonun iki lkenin
askeri rgtleri arasnda mevcut muhabere ve koordinasyon yollarn tamamlayc mahiyette
olacaktr.
Madde 4: Ortak komisyon, Trk makamlarnca, Trk Silahl Kuvvetleri'ne terattp

*
1980 tarihli bu anlama, ite bu hkme dayanlarak 2000'li yllara dek ABD istemedii srece
yrrlkte kalacaktr. Bizim istememiz mi? O'nu dikkate alan olur mu ki?
**
Milliyet gazetesi, 1-3 Mays 1980.
eden NATO grevleri gznnde bulundurularak hazrlanm olan savunma kalemleri
listesine istinaden:
a-eitli savunma kalemlerinin fiyatlarn ve zellikle hibe yardm, ihtiya fazlas
stoklan kredi veya kira, askeri yardm alan 3. lkelerden devir ve mmkn olabilecek dier
btn yollardan elde edilebilmesi olaslklarn dikkate alarak, dner be yllk tedarik
programlarnn dzenli uygulamas iin tavsiyeler gelitirecek,
b-Birleik Devletler kaynaklarndan salanabilecek askeri yardm dzeyini dikkate
alarak, Trk Hkmetinin verecei akal planlama verileriyle uyumlu biimde, 5 yllk tedarik
programlarna dayal, yllk tedarik program hazrlayacak,
c-Be yllk dner tedarik programna dayanan yllk tedarik programn Birleik
Devletler'den salanacak yllk askeri yardm miktar dahil, her iki hkmetin yetkili
makamlarna tavsiye edecek ve bu makamlar nezdinde destekleyecektir.
Madde 5: Ortak komisyonca tavsiye edilen dner be yllk tedarik programnn
uygulamas iin, Birleik Devletler Hkmet htiya fazlas savunma malzemesi salamaya
ve savunma tehizatn dn veya kira yoluyla vermeye alacaktr. Birleik Devletler
Hkmeti Amerikan Gvenlik Yardm Yasas'nda bulunan yllk yetki ve tahsislere bal
olarak, TC Hkmeti'ne askeri yardm salayacaktr. Ayrca, her iki lke, dier NATO
mttefiklerinin dner be yllk tedarik programnn gerekletirilmesine katksn tevik etmek
iin ibirlii halinde aba gstereceklerdir.
Madde 6: Nakit deme veya yabanc askeri satlar kredileri yoluyla salanan
savunma malzemeleri ve hizmetlerinin cretleri uygulanabilir. Amerikan mevzuatnn elverdii
en dk fiyat dzeyinde olacaktr.
Madde 7: Birleik Devletler Hkmeti savunma malzemelerinin TC hkmetine
teslimine yksek ncelik verecektir.
Madde 8: Bu Tamamlayc Anlama yrrle giriinden itibaren 5 yl sre ile geerli
olacaktr. Taraflardan biri, dier tarafa bir ilk be yllk srenin bitiminden 3 ay nce bu
anlamann feshini ihbar etmedii takdirde, taraflar mutabakatyla, yahut mteakip her yln
bitiminden 3 ay nce, taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas suretiyle sona erdirilinceye
kadar, birer yl sre ile yrrlkte kalmaya devam edecektir.
2 No'lu Ta mamlay c Anlama
TC ve ABD hkmetleri,
Aratrma, gelitirme, retim, tedarik ve lojistik destek alanlarnda, messir ibirlii
yoluyla, karlkl savunma yeteneklerini ve bir btn olarak Kuzey Atlantik ttifaknn
savunma yeteneini glendirmek arzusu ile,
Daha yksek bir savunma imalt yeteneinin, gl savunma gayretlerinin ayrlmaz
bir paras olduuna inanarak,
Kkl bir gvenlik ilikisinin ahenkli ekonomik ilikilerle desteklendii gereini
gznnde tutarak,
Ekonominin ve yeni teknolojilerin tatbikinin savunma konulan zerindeki artan etkisini
dikkate alarak,
NATO lkelerinin ileri sna ve teknolojik yeteneklerini gelitirmek ve srdrmek ve
mevcut kaynaklarn daha aklc kullanmn, tehizat ve hizmetlerin standartlatrlmasn ve
karlkl kullanlabilirliini, daha fazla bilgi teatisini ve daha uyumlu tedarik siyasetleri
izlenmesini salamak yolundaki abalarn nazar itibare alarak, aadaki hususlarda
mutabk kalmlardr.
Madde 1:1. Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ve ABD Hkmeti, savunma tehizat
retim ve bakm yeteneklerini artrabilmek ve silahl kuvvetlerinin kendi ve ortak savunmalar
iin ihtiya duyulan modern silah ve tehizat daha ekonomik ve verimli ekilde elde
edebilmeleri iin ibirliinde bulunacaklardr.
2. Bu amala, her iki hkmet de karlkl savunma malzemesi tedarikini ve savunma
alannda teknolojik bilgilerin karlkl akm kolaylatrmaya alacaklardr. Ayrca savunma
tehizat ve hizmetlerin tedariki iin piyasa imknlar salamaya ve savunma tehizatnn
ortak retimi ile savunma aratrma ve gelitirmesinde ibirliini artrmaya ve kolaylatrmaya
ve savunma teknolojilerinde bilgi alverii programlarn geniletmeye alacaklardr.
3. Bu tamamlayc anlama, konvansiyonel savunma tehizatnn aratrma,
gelitirme, retim, tedarik ve lojistik destei hususla- imaltnn gelitirilmesi ve NATO
ittifakna ait tehizat ve hizmetlerin rasyonalizasyon standardizasyon ve karlkl
kullanlabilirliinin artrlmas amac ile Trkiye Cumhuriyeti hkmetine sna mlkiyet haklar
salayacak veya mmkn olan hallerde hibir cret almadan veya herhangi bir NATO
lkesine uygulanan artlardan daha ar olmamak kayd ile bu haklar elde etmesi iin TC
hkmetine yardm edecektir.
2. Birleik Devletler hkmeti, mmkn olan lde ve karlkllk esas zerinden,
TC hkmetine kar aratrma, gelitirme masraflar ve tekrr etmeyen retim masraflar
hakknda taleplerinden feragat edecektir.
Madde 5: 1. Hkmetlerden her biri, bu tamamlayc anlamay kendi lkesindeki ilgili
sanayilerin dikkatine sunacak ve uygulanmas hususunda gereken ekilde yol gsterecektir.
Her iki hkmet, sanayilerin gizlilik dereceli bilgilerin gvenlii ve korunmasna ait mevzuata
uymasn temin iin gereken btn tedbirleri alacaklardr.
2. Bu Tamamlayc Anlamann uygulanmas, tam sna katlmay ierecektir. Buna
gre, hkmetler kendi tedarik ve ihtiya dairelerini, bu tamamlayc anlamann ama ve
ilkelerinden haberdar edeceklerdir. [*]
Madde 6: 1. Bu Tamamlayc Anlamann uygulanmasyla ilgili olarak verilen her trl
malzeme, plan, artname ve bilgiler bunlar veren hkmet tarafndan gvenlik nedenleriyle
gizlilik derecesine tabi tutulduu lde, dier hkmet de e den bir gizlilik derecesini
devam ettirecek ve gizlilik derecesi koyan hkmetin kullandklarna edeerde gvenlik
tedbirleri uygulayacaktr.
2. Bir hkmetten dierine, gizli kalmak art ile salanan bilgiler ya orijinal gizlilik
derecesinde kalacak veya dier hkmet tarafndan gerekli grlecek ekilde, bilgilerin
ifasnn nlenmesini temin edecek olan edeer bir gizlilik derecesi tayin edilecektir.
Arzu edilen korumay salamada yardmc olmak zere, hkmetlerden her biri,
verilen bu eit bilgileri, bilginin kaynan, bilginin bu tamamlayc antlamayla ilgili olduunu
ve gizli kaydyla verildiini gsteren bir ifadeyle iaretleyecektir.
Madde 7: Bu anlama, karlkl mutabk kalman programlar uyarnca uygulanacaktr.
Bu amala, her iki hkmet, yetkili makamlar ibirlii yapacaklardr. ki hkmet bu antlama
ekinde tanmlanacak programlan ve projeleri, Trkiye iin, mmkn olan en az masrafla
uygulama yollarn arayacaktr.
Madde 8: 1. Bu Tamamlayc Antlama balangta be yl sreyle geerli olacak ve
bunu mteakip sona erdirilmedii srece yldan yla yrrlkte kalmaya devam edecektir.
Antlama, ilk yrrllk sresinin veya herhangi bir yllk uzatmann sonunda, taraflardan biri
dierine, bu srenin sona ermesinden en az 90 gn nce sona erdirme hususundaki niyetini
yazl olarak bildirdii takdirde sona erdirilecektir.
2. Bu antlamann yorumlanmas veya uygulanmas hususunda anlamazlk
doduu takdirde taraflar meseleyi derhal zmek amac ile istiarede bulunacaklardr.
3. Taraflardan herhangi biri, yazl olarak bu antlamann gzden geirilmesini veya

*
Ekonomik, snai ve askeri durumumuzla ilgili bilgileri verme ykmll Dnda,
bamszln glgelenmesi deil midir?
deitirilmesini nerebilir. Byle bir durumda, istiareler derhal balayacaktr. ay iinde
sonu elde edilmezse, taraflardan her biri 30 gnlk yazl ihbarla anlamay sona erdirebilir.
Madde 9: Bu Tamamlayc Anlama sona erdiinde, anlama ereveside imzalanan
mukavelelerin uygulanmas tamamlanmamsa, anlamann hkmleri, sz konusu
mukaveleler iin bunlar sona erinceye kadar geerli olmaya devam edecektir. Anlama sona
erdirildii takdirde, 1. maddenin 8. ve 9. fkralar ile VI. madde, anlamann yrrlk sresi
iinde verilen malzeme ve bilgiler ynnden geerli olmaya devam edecektir.
3 No'lu Ta mamlayc Antlama
Madde 1: 1. TC ve ABD Hkmetleri arasndaki Savunma ve Ekonomik birlii
Antlamas'nn V. maddesine uygun olarak TC Hkmeti aada belirtilen Trk Silahl
Kuvvetleri tesislerine katlmas iin Birleik Devletler hkmetine izin verir.
-Sinop (Elektromanyetik izleme).
-Pirinlik (Radar uyan uzay izleme).
-ncirlik (Hava harekt ve destek).
-Yamanlar (zmir). ahintepe (Gemlik), Elmada (Ankara), Karata (Adana),
Mahmurda (Samsun), Alemda (stanbul) ve Krecik (Malatya) Muhabere Tesisleri)
-Belba (Sismik bilgi toplama)
-Kargaburun (Radyo seyrseferi)
2. TC Hkmeti, ayrca, ABD'nin tesisler Dndaki idar ve destek tekilt ve
faaliyetlerine izin verir, anlan tekilt ve faaliyetler bu anlamann ilgili hkmlerine tabi
olacaktr.
3. cab halinde, bu tamamlayc anlamada belirlenen gerekler, bunlara ilikin
uygulama anlamalarnda ayrntlar ile dzenlenecektir.
Madde 2: 1. Ana gayesi istihbarat toplama, muhabere veya radyo seyrseferi olan
tesislerde teknik faaliyetler ve bakm hizmetleri Trk ve Amerikan personeli tarafndan birlikte
yrtlecektir. Taraflarca atanacak personelin datm ve Trk personelin eitim ihtiyalarda
dahil olmak zere, bu ibirliinin veheleri, iki hkmetin yetkili makamlarnca birlikte tesbit
edilecektir. Bu ibirliinin amalarna uygun ekilde. Birleik Devletler Hkmeti, Trk
personelin eitimine imkn salayacaktr.
2. Trkiye'deki bu istihbarat toplama tesislerinden elde edilen ilenmemi veriler de
dahil olmak zere, btn istihbarat bilgileri, iki hkmetin yetkili teknik makamlarnca
mtereken tesbit edilen dzenlemelere gre her iki hkmete paylalacaktr.
3. Trkiye'deki savunma muhabere sisteminin yetenek ve imknlarnda Trk Silahl
Kuvvetleri'nin istifadesini mmkn olduu kadar artrmak zere, karlkl mutabakatla,
dzenlemelere gidilecektir.
4. ABD ve Trk makamlar, tesisleri bu antlama ile izni verilen faaliyetleri ile dier
asker ve sivil tesislerin faaliyetlerinin birbirine mdahalesini ve cana ve mala zarar
verilmesini nlemek zere, istiare edeceklerdir.
5. Tesislerdeki teknik faaliyetlerle ilgili olup tesislerin grev yeteneklerini artracak
nitelikteki tehizatn modernletirilmesi, artrlmas veya ithali Trk hkmetinin n iznine tabi
olacaktr.
Madde 3: 1. ABD Hkmeti, her tesise, Birleik Devlet Kuvvetlerinin Komutan sfat
ile ve ayn zamanda Trk tesis komutan ile tek temas noktas olarak grev yapacak bir
subay atayacaktr. Trk Tesis Komutan ve bu ekilde atanan Birleik Devletler subay, kendi
kuvvetleri ve mnhasran bunlar tarafndan kullanlan tehizat, malzeme ve yerler zerinde
komuta ve kontrol icra ederek, ayn zamanda bunlarn gvenliini salayacaklar, faaliyetlerin
bu antlamann ruhuna ve' hkmlerine uygun ekilde yrtlmesini salamak iin yakn
temas ve ibirliini srdrecekler ve tesisteki faaliyet ve teknik iletmenin, bu antlama
hkmlerine uygun olarak yrtlmesini salamaktan sorumlu olacaklardr.
2. Birleik Devlet Kuvvetleri veya Birleik Devletler Kuvvetleri'nin mteahhitleri
tarafndan altrlan Trk sivil personel, kendi iverenlerinin denetim, sorumluluk ve
ynetimi altnda olacaklardr.
3. Trk tesis komutam, bu maddenin 1. fkras ile bu antlamann II. Maddesinin I.
fkrasna gre mutabk kalnm dzenlemelere uygun olarak, evre gvenlii de dahil olmak
zere, tesisin bir btn olarak gvenlik ve dzeninden ve mahalli Trk makamlar ile
ilikilerden sorumludur.
4. Tesislere giri, tesis komutannn denetimi altnda olacaktr. Birleik Devletler
Kuvvetleri ve sivil unsurunun ve bunun yan sra Birleik Devletler Kuvvetleri mteahhitlerinin,
bu mteahhitler yannda alanlarn ve alan Trk sivillerin ve bunlarn aralarnn tesise
girileri, yetkili Birleik Devlet makamlarnn talebi zerine yetkili Trk makamlarnca verilecek
standart bir tantma kart ile olacaktr. Anlan tantma kararlar bu anlama kapsamna giren
btn tesisler iin geerli olacaktr. Tantma kart verilmesini bekleyen ve geici grevli
personel, tesise, resm emirlere ve Birleik Devletler tantma kartna dayanarak gireceklerdir.
Yetki verilen yaknlar ve resm Trk veya Birleik Devletler tantma kartlar ile
girebileceklerdir. Tesislere giri iin gereken ayrntl uygulama dzenlemeleri, tesislere girie
ilikin usuller hakkndaki bir direktifte yer alacaktr.
5. Tesisteki Birleik Devletler kuvvetlerinin kararghnda Amerikan Bayra ekilebilir.
6. Tesis komutan, bu maddenin hkmlerine uygun olarak, tesisin btnne
uygulanacak ynergeler karabilir.
Madde 4: Ama, grev, konum, tesis plan, silah ve mhimmat miktarlar, ana
tehizat kalemleri kadrolar ve ABD kuvvet ve sivil unsur personel kadrolarna ilikin ayrntlar
karlkl mutabakatla tespit edilecektir. Bylece izin verilen kuvvet ve kadro miktarlarndaki
artlar, yetkili Trk makamlarnn n iznine tabi olacaktr. Birleik Devletler Hkmeti'nin
yetkili makamlar, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin yetkili makamlarna, Trk sivil personeli
de dahil olmak zere, tesislerden her birine atanm personel miktarlar ile grev tekiltlar
hakknda, ayda bir rapor vereceklerdir. Taraflar, personel atama ilemleri nedeni ile,
zaman zaman, izin verilen personel kadro miktarnn geici olarak alabileceini kabul
ederler.
Madde 5: 1. 19 Haziran 1951 tarihli "Kuzey Atlantik Anlamas'na Taraf Devletler
Arasnda Kuvvetlerin Statsne Dair Szleme" hkmleri uyarnca, Birleik Devletler
Hkmeti, kuvvetleri iin gereken tehizat ve makl miktarlarda yiyecek, ikmal maddeleri ve
dier eyalar, mnhasran Birleik Devletler Kuvvetleri, mensuplar, sivil unsuru ve yaknlar
tarafndan kullanlmak zere, Trkiye'ye ithal veya Trkiye'den ihra edebilir. Bu ithal ve
ihralar, ABD yetkilileri Trk yetkililerine manifesto ile bildirecektir.
2. Tehizat ana kalemleri ile silah ve mhimmatn Trkiye'ye ithali ve Trkiye iinde
kesin yer deitirmesi, yetkili Trk makamlarnn n iznine tabi olacak ve silah ve
mhimmatn Trkiye iinde yer deitirmeleri karlkl mutabk kalnacak gvenlik ve koruma
tedbirleri altnda yaplacaktr. Silah ve mhimmatn ve gizli nitelikteki tehizat ve malzemenin
gmrk denetimi iin zel usuller konacaktr.
3. Modernletirme sonucu deitirilmek zere belirlenecek tehizat da dahil olmak
zere, bir tesisin iletilmesi iin ihtiya duyulan silah ve mhimmat ile tehizat ana kalemleri,
n bildirim yaplmadan Trkiye'den kartlmayacaktr.
4. Taraflardan biri tesislerdeki faaliyetini sona erdirmeden veya kendi yeteneklerini
nemli lde azaltmadan nce her iki tarafn yetkili makamlar arasnda istiare
edeceklerdir.
Madde 7: 1. Bu anlamann amalarna uygun olarak TC Hkmeti tarafndan tahsis
edilmi slahat, tesisat, irtifak ve geit haklar dahil, devlet mlkiyetindeki arazi kendisinden
herhangi bir bedel istenmeksizin veya talebe yol amakszn Birleik Devletler Hkmeti'nce
kullanlmaya devam olunacaktr. Bu madde, bu arazi sahalarnn slahat, tesisat, irtifak ve
geit haklarnn mlkiyetinin Birleik Devletlere verildii eklinde yorumlanmayacak ve bu
antlamann amalarna uygun olarak Birleik Devletler Hkmetine belirli mlkleri salayan
mevcut zel kira mukavelelerinin hkmlerini etkilemeyecektir.
2. Bu Antlamann amalarna uygun olarak Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti'nce,
Birleik Devletler Hkmeti'ne tahsis edilen arazi sahalar zerinde, Birleik Devletler
tarafndan veya onun adna ina veya tesis edilen btn tanmaz mallar, topraa bal
mallar dahil olmak zere, ina veya tesis tarihlerinden itibaren TC Hkmetinin mal olacak
ve Trk yetkililerince Birleik Devletler Hkmetine ve onun personeline bu anlama
amalarna uygun olarak sz konusu mallar kullanma hususunda verilen yetiye halel
getirmeksizin, bu ekilde tescil olunacaktr. Bu tr tanmaz mallarn Birleik Devletler
tarafndan kullanmnn kafi sona ermesini mteakip, sz konusu kullanm hakk Trkiye
Cumhuriyeti Hkmeti'ne geecek ve eer varsa, bakiye deeri, gemi uygulamalar dikkate
alnarak, karlkl mutabakat ile tesbit edilecektir. Sz konusu mallara, temel tesisat
sistemleri ve binalara srekli olarak eklenmi veya yerletirilmi dier sabit eya da dahil
olacaktr.
3. TC Hkmeti, Birleik Devletler Hkmeti tarafndan veya onun adna bu
anlamann amalar iin Trkiye'ye ithal edilen veya Trkiye'de temin olunan her eit
tehizat, malzeme ve ikmal maddeleri, Birleik Devletler Hkmeti tarafndan elden
karld takdirde, mutabk kalnacak dzenlemelere uygun olarak ncelikle iktisap hakkna
haiz olacaktr.
4. Tesislerde yeni binalarn veya topraa bal dier mallarn inaas ve mevcut
binalarn temel yapsn deitiren ykma, skme, tadilt ve modernletirme yetkili Trk
makamlarnn n iznine tabi olacaktr.
Madde 8:1. Mnhasran Trkiye tarafndan yrtlen faaliyetler iin kullanlan veya
Trk personeli tarafndan kullanlan mahaller hari, tesislerin iletme ve bakm masraflar ve
tesislerde karlkl olarak mutabk kaimmi inaat, modernletirme, tdil ve onarm masraflar
Birleik Devletler Hkmeti'nce karlanacaktr.
2. Taraflardan her biri kendi personel masraflarm deyecektir.
3. Birleik Devletler Hkmeti'nce talep edilen ve TC Hkmeti'nce tesisin evresine
kadar gtrlmesi salanan mahalli kolaylklarn tesise iletilmesi masraflar Birleik Devletler
Hkmeti'nce karlanr.
Madde 9: 1. NATO savunma planlarn desteklemek zere, incirlik Tesisi'nde
konulandrlmasna izin verilen Birleik Devletler Rotasyon Filosu uaklarnn ve bunlarn
destek birliklerinin ve bu antlamann 1. maddesinin 1. ve 2. fkralar uyarnca izin verilen
faaliyetleri destekleyen uaklarn Trkiye'ye geli ve gidileri ile faaliyetleri, uygulama
antlamalarna uygun olarak yrtlecektir. Bu anlamalar ayrca aadaki hususlar
kapsayacaktr;
a. ncirlik Tesisi'nin ortak kullanm ve hava trafik kontrol hizmetlerinin salanmas
usulleri,
b. ncirlik'teki Rotasyon filosu uaklarnn eitimine ait usuller,
2. NATO planlarn destekleyen ilve eitime ait usuller tespit edilecektir. Bu eitimin
uygulanmas ayr protokoller yoluyla gerekletirilecektir.
3. Bu faaliyetleri destekleyen uaklar sz konusu faaliyetlere hizmet eden muayyen
asker ve sivil havaalanlarna ineceklerdir. Bu faaliyetlerle ilgili olarak hareket eden ikmal
gemileri TC Hkmeti'nce izin verilen Trk limanlarna gireceklerdir.
4. Birleik Devletler uaklarnn Trkiye'ye gelii, gidii ve tesisler aras uularn
kolaylatrmak iin bu anlamaya uygun hkmler getirilecektir.
 Madde 11: 1. maddenin 1. fkrasnda belirtilen tesisler yetkili Trk makamlarnn
denetimine tabidir. Sz konusu denetlemeler taraflarn yetkili makamlar arasndaki, karlkl
olarak tatminkr idar dzenlemelere dayanacaktr.
Madde 12: Bu anlamadaki hibir husus, TC Hkmeti'nin, olaanst durumlarda
mill varlm korumak iin, uluslararas hukuka uygun olarak, gerekli kstlayc tedbirleri
almak hususundaki doal hakkn haleldar edemez.
Madde 13: 1. Bu anlama, uyarnca yrrle giri tarihinden itibaren, be yl sre ile
geerli olacaktr. Taraflardan biri bu ilk be yllk srenin bitiminden ay nce, bu
anlamann feshim ihbar etmedii takdirde; taraflarn mutabakat ile yahut mteakip her yln
bitiminden ay nce taraflardan birinin fesih ihbarnda bulunmas sureti ile sona
erdirilinceye kadar birer yl sreyle yrrlkte kalmaya devam edecektir. [*]
2. Bu anlamann sona ermesi halinde, Birleik Devletler Hkmeti, hukuken sona
erme tarihini takip eden bir yl iinde, geri ekme ve tasfiye ilemlerini tamamlayacaktr. Bu
anlama sz konusu geri ekme ve tasfiye amac iin yrrlkte addolunacaktr.
Ekler
EK 1. Sinop Tesisi
EK 2. Pirinlik Tesisi
EK 3. ncirlik Tesisi
EK 4. Muhabere Tesisleri
EK 5. Lojistik ve dari Tesisler
EK 6. Muhabere ve Elektronik stihbarat.

*
ABD, bu hkmle anlamay kendi karna uygun grd srece yrrlkte tutacaktr.
 EK: 5
[*]
Bakana gizli mektup
Sevgili Bakanm,
Az gelimi lkeler iin daha akll ve cesur bir yardm program hakknda yapm
olduum teklifler dolaysyla Camp David'de cereyan eden uzun ve yorucu tartmalara tekrar
dnmeyi gereksiz bulurum. Bununla beraber, gereksiz siyasi olaylar, tartmalarmzn
verimsiz olmadn gstermitir. Bu bakmdan herhangi bir orjinallik iddias tamayan ve
fakat D politikamzn nemli sorunlarndan birini tekil eden mesele hakknda, yararl
olacana inandm grlerimi bildirmenin zaman gelmitir.
D politikamzn genel izgisi hakknda, hkmetle temelde hibir fikir ayrlmz
yoktur ve hibir zaman da olmad. En azndan herhangi bir insan kadar askeri paktlarn
nemini ben de kabul ediyorum. Fakat bunlarn, imdiye kadar Dileri Bakanl'nn
yapageldiinden daha baka bir biimde ele alnmas gerektii kansndaym. Tam da u
srada Ruslarn izledii aktif d politika sonucu, askeri paktlarn, gittike halklarn gznden
dmekte olduu gereini grmezlikten gelemeyiz. Geen iki yl boyunca askeri paktlar
politikamzn, ciddi darbeler yemi olduu gereini de grmek zorundayz. SEATO Pakt
bunun en belirgin rneidir. En nemli Asya lkeleri bu pakta girmeyi reddettiler.
En son askeri projelerimizin kaderi, evvelkilerden daha da kt oldu. rnein Badat
Pakt. Oysa bu pakt, Dullas, Amerikan diplomasisinin nemli bir baars, ngilizler de kendi
baarlar olarak ilan ettiler. Badat Pakt'nn, kat ve harita zerinde iyi bir grn arzettii
dorudur. Zira bu pakt, Orta Dou'-nun drt lkesini, bizim karlarmza uygun den tek bir
askeri pakt iinde toplamaktadr. Bu lkeler, komnist dnyann gney snr izgisi zerinde
bulunmaktadrlar. Ayrca, kymetli stratejik hammadde rezervlerine ve kalabalk insan gcne
sahiptirler. Badat Pakt yesi olan Trkiye, ayn zamanda NATO yoluyla bizim savunma
sistemimize balanmtr. Pakistan ise, ayn zamanda SEATO yesidir. Orta Dou'daki
birok Arap lkesi, Badat Pakt'nn kendi ulusal karlarna kar olduunu ileri srerek, bu
pakta girmemilerdir. Gerekten de yarattmz bu askeri paktlar, ne Gneydou Asya'da,
ne de Orta Dou'da arzuladmz hedeflere ulamamtr. nk, bu paktlar baarya
ulamalar iin hayati nem tayan baz lkeleri ilerine almaya muvaffak olamamlardr.
Btn bunlarla, bu askeri organizasyonlarn bizim iin bir deeri olmadn, kurutmamalar
gerektiini sylemek istemiyorum. Ben bu paktlar deil, onlarn kurulmasnda kullanlan yol
ve metotlar eletiriyorum. u mehur Standard Oil Trst iin iyi olan ABD iin de iyidir
tekerlemesini burada tekrarlamak istemiyorum. Fakat yine de, gerek Badat Pakt'nn,
gerekse SEATO lkelerinin ok deerli kaynaklarndan bizim yeterince yararlanamadmz
gereini gzden uzak tutamam. Ayrca, bu paktlar, bizim iin hayati nem tayan
kprbalarnn gvenliini dahi garanti altna alamamlardr.
kinci Dnya Sava'ndan sonraki Asya politikamzn baarszl; Rus yneticilerinin,
Hindistan, Burma ve Afganistana yaptklar ziyaretlerin ve Sovyetler'in bu blgede, byk
yatrmlar kapsayan ekonomik ibirliine gsterdikleri byk arzu ve teebbslerin
altnda incelenecek olursa, ok daha aklk kazanr. Bu gne dek maalesef etkili bir ekilde
kar koymay baaramadmz bu Rus admlar, btn Asya lkelerinin gelecei
bakmndan geni lde ekonomik ve politik sonular dourabilir. Bu yzden biz mevcut
askeri pakt ve antlamalar salamlatrmak yannda, yenilerini de kurmak istersek - bu cins
paktlarn eitli lkelerle olan ilikilerimizde zorunlu ve uygun bir biim olduunu kabul etmek
artyla - karmza kan yeni duruma uygun davran gstermekle ie balamalyz.
Bizim politikamz hem global, yani dnyann btn kara paralarn kapsayan, hem
de total olmaldr. Yani politik, askeri, ekonomik, psikolojik tedbirleri ve zel metodlar bir
btn iinde bir araya getirmelidir. Baka bir deyile, yaplacak ey, atlarmzn hepsini bir tek

*
Nelson A.Rockefeller'dan Bakan Eisenhower'a 1956'da yazlan mektup.
arabaya komaktr.
Grm daha iyi ortaya koyabilmek iin -yzeysel de olsa- d politikamza ait bir
ka ilkenin, Avrupa ve Asya'da nasl uygulandn tahlil etmee alacam.
Bilindii gibi, Avrupa'da ekonomik yardmla ie baladk. Marshall Plan olmasayd,
NATO'nun kurulmas mmkn olamazd. Marshall Plan'yla gerekletirilen ey, basknn her
eidinin kullanld koordine bir D politikay salamak oldu. Bu politika ise, umduumuz ve
planladmz gibi salam bir asker paktn kurulmasna gtrd.
Asya'daki abalarmz daha az baarl sonular verdi. Kanaatimce, bunun esas
nedeni, tek eyle aklanabilir. Kurulmasn arzu ettiimiz ittifaklar iin gerekli ekonomik
hazrlklarn nemini kmsediimiz bir dnemde, iddet ve bask anlay fazlasyla gze
batacak ekilde ortaya kondu. ttifaklarn askeri yn ok sivritildi.
Hayati nem tayan ekonomik grn, Dileri Bakanl'nca kmsenmesi,
SEATO ve Badat Paktlarnn kum stne ina edilmesine yol at. Bence bu kum imento
ile pekitirilmelidir. Bayran ticareti takibetmesi bir Amerikan geleneidir.
Bu akll gelenee ramen, biz btn enerjimizi SEATO'-nun askeri ynne harcadk.
ABD'nin an-Kay-ek ile birlikte Komnist in'e kar aaca bir savaa, SEATO yelerinin
katlacan tasavvur etmek, hemen hemen imknszdr. Bununla birlikte, Dileri
Bakanlmz byle bir tasavvurun hesab iindeydi.
Kanlmazln sizin de imdi bizzat kabul ettiiniz ekonomik tedbirlerin,
dncesizce atlan askeri admlar yznden neticesiz kald bir gerektir. Bu gerein,
hkmet adamlarmz tarafndan gittike grlmesi beni memnun etmektedir. Eer askeri
paktlarn ve kurulularn yollar, nceden ekonomik tedbirlerle dememise atlacak askeri
admlara itiraz edilmemesi gerekir.
Sayn Bakanm, biliyorsunuz ki; dnyann geni blgelerini kapsayan az gelimi
lkelerde, sermaye, tehizat, idari personel ve teknik uzman eksiklii en nemli meseledir.
Btn planlamalarmzda, bu gerei daima hesaba katmak zorundayz. Askeri pakt ve
tedbirlerin gerekliliine inanyorsak, bunlarn faturasn da demee hazr olmak gerekir.
Dncelerimin pratikteki en somut rnei, hatrlayacanz gibi, bizzat megul
olduum ran tecrbesidir. Ekonomik yardm harekete geirerek ran petrolne el koymay
baardk ve bu lkenin ekonomisine yerletik. ran da ekonomik pozisyonumuzun
kuvvetlenmesi bu lkenin d politikasnn kontrolmz altna girmesini ve zellikle Badat
Pakt'na ye olmasn salad. Halihazrda ran Sahi, elimize danmadan hkmetinde
herhangi bir deiiklik yapmaya bile cesaret edememektedir.
Ksaca sylemek gerekirse: Burada ileri srlen dnceler beni ve arkadalarm,
politik programmzn aadaki temel ilkelere oturtulmas zorunluluuna gtrd:
1. Biz, askeri paktlarmz kurmay ve salamlatrmay hedef alan tedbirlere devam
etmekteyiz. nk, bu paktlar, herhangi bir komnist saldrsn ve ulusal hareketleri
nlemekte faydal olacaktr. Bundan baka Asya'da ve Orta Dou'daki pozisyonlarmz her
ynden salamlatracaklardr.
u nemli gerei gzden uzak tutamayz: Magnezyum, krom, kalay, inko ve tabii
kauuumuzun tamam, bakr ve petrolmzn nemli bir ksm, kurun ve alminyumun
te biri, denizar lkelerden gelmektedir. En nemlisi, ABD tarafndan kurulmu askeri
paktlardan, herhangi birinin etki alannda bulunan Asya ve Afrika'nn az gelimi
blgelerinden gelmektedir. Sper - stratejik maddelerin, bu arada uranyumun durumu da
yukardakiler gibidir.
2. Bu askeri paktlar salamlatrmak ve geniletmek iin Marshall Plan'nn
Avrupa'da bize salad kadar, ya da ondan daha byk lde, politik ve askeri nfuz
garantileyecek genilikte bir ekonomik yaylma plann Asya, Afrika ve dier az gelimi
blgelerde uygulamak zorundayz. Bunun iin, az gelimi lkelere yaptmz ekonomik
yardmlarn byk ksm, askeri paktlarmza hizmet etmek zere kurulmu olan kanallardan
akmal-dr. Bu ise bizi, askeri paktlar cazip hale sokmaya gtrmelidir. Zorunlu hallerde, bu
paktlarn biimlerinde belirli deiiklikler dnlmelidir. Baka bir deyile, askeri paktlarn
ekonomik yann mmkn olduu kadar belirgin hale getirmeliyiz. Bizim askeri paktlarmza
ekmek istediimiz lkelere geni lde ve akllca ekonomik yardmlar yapmalyz. Fakat
bunu imdiye kadar yaptmzdan daha dikkatli ve elastiki bir biimde yapmak
gerekmektedir. ok zel durumlarda herhangi bir art ko-mamalyz. kinci dnemde, hem
politik hem de askeri art ve taleplerimizi kabul ettirme yolu alm olacaktr.
3. Bu ilkelerden hareketle, Amerikan iktisadi yardmnn yaplaca lkeleri grupla
toplamay teklif ediyorum. Ekonomik ibirliinin eitli biim ve metodlar, bu her grupta da
kullanlmaldr.
Oltadaki Balk Trkiye
Birinci gruba; bizimle dost olan ve bize uzun sreli, salam askeri paktlarla balanm
olan antikomnist hkmetlerin iktidarda olduu lkeler girer. Bu lkelere yaplacak yardmlar
ve alacak krediler ncelikle askeri nitelikte olmaldr. OLTAYA YAKALANMI BALIIN
YEME HTYACI YOKTUR. Bu noktada Dileri Bakanl ile ayn fikirdeyim, geniletilmi
iktisadi yardm, rnein TRKYE'YE, baz hallerde dnlenin tersi sonular verebilir. Yani
BAIMSIZLIK eilimini arttrp, mevcut askeri paktlar zayflatabilir. Bu tip lkelere -Trkiye
gibi- dorudan doruya iktisadi yardm da yaplabilir, ama bu ancak bize uygun ve bal
hkmetleri KTDARDA TUTACAK ve bize dman muhalifleri ZARARSIZ brakacak BM
ve MKTAR'da olmaldr.
Bunlarla bantl olarak zel sermaye yatrmlarn da ayarlamak gereklidir. Hkmet,
zel sermaye yatrmlarn cesaretlendirmeli ve onlardan akllca yararlanmasn bilmelidir. Bu
yatrmlar yardmyla bir ok politik amaca ulalabilir. Bu tip zel sermaye yatrmlar,
zamanla btn gayrimeru muhalefeti ve politikamza kar mukavemeti ortadan
kaldrabilmen veya ntralize edebilmelidir. Ayrca bizi desteklemekte kararsz ve sallantl
olan btn ahsi teebbs ve menfaat evrelerini etkilemelidir. Ayn zamanda ABD ile
ibirliine hazr yerli iadamlarna yardm arttrmak ve bylece bu iadamlarnn, ilgili lkenin
ekonomisinde kilit noktalarn ele geirmeleri, buna dayanarak politik etkilerinin artmas
salanmaldr.
kinci grup, tarafsz bir politika gden veya o eilimi gsteren lkeleri kapsamaktadr.
Bu durumda, devlet yardmlar ve kredilerin arl bu lkelerde bizim iin gerekli ekonomik
koullarn yaratlmasna kaydrlmaldr. Bu koullar, zamanla bizim iin almal ve bu
lkelerin, bize bal askeri pakt ve birliklere kendiliklerinden girmelerini salamaldr. Bu
politikann TEMEL hedefi, bu lkelerde ekonomik ilikilerimizin arttrlmas sonucunda yerli
ekonominin KLT noktalarn ele geirmektir.
Bu lkelerdeki, zel yabanc sermaye yatrmlarm tevik etmeyen hkmetlere kar
olan grup ve kiiler desteklenmelidir. Bylece bu lkelerdeki yeni politikamzn temelini
salam bir ekilde atabiliriz. Bu gruba giren lkelerin en nemlisi Hindistan'dr.
nc grup, daha smrge halinde olan lkeleri kapsamaktadr. Bu lkelere yaplan
zel sermaye yatrmlarnn arttrlmas iin gerekli ilemler sratle tamamlanmal, zel bir
program dahilinde bu lkelere daha fazla iktisadi yardm verilmelidir. Ayrca bu lkelerdeki
smrge idaresine kar savaan yerli iadamlar desteklenmelidir. Bu gruptaki lkeler iin
uygulayacamz politikann birinci aamasnda iktisadi yardm, yerli ortaklarla karma tesisler
kurmak eklinde olabilir.
Bu tip lkeleri desteklemememiz halinde, onlar yumuatc etkimizin tmn
kaybedebileceimizi bilmeliyiz. Eer bunlar yaplmazsa bu lkelerde bamszlk isteinden
yle kuvvetli bir milliyetilik doabilir ki, bu smrge lke yalnz eski smrc lkenin
kontrolnden kmakla kalmaz, bizim de kontrolmzden kabilir.
Bu grubun en nemli lkesi Belika Kongosu'dur.
 Her lke grubuna da yaplacak geni iktisadi yardmlarda, ABD'nin karlk
beklemeden yardm ettii ve ibirlii yapmak isteinde samimi olduu izlenimi yaratlmaldr.
Elimizdeki btn propaganda olanaklaryla durmakszn, az gelimi lkelere yaplan
Amerikan yardmnn karlksz bir yardm olduunu, ard niyet tamadn btn kafalara
sokmal, bu konuda HBR MASRAFTAN ekinmemeliyiz. Bu arada ANTKOMNST
almalarmza, ideolojik savaa ara vermemeliyiz. Bu lkelere yatrm yapan
kapitalistlerimiz, teknik eksperlerimiz ve dier uzmanlarmz az gelimi lkelerin milli
ekonomilerinin btn dallarna girmeli, onlar bizim karlarmza gre gelitirmelidir.
Bu lkelerdeki politik bakmdan gvenilir yerli iadamlarnn ulusal abalar da tevik
edilmelidir.
Btn bu tavsiyelerin hepsi uyguland takdirde; ABD'nin uluslararas prestijinin
btnyle artacana, ayrca gelecekte karlaacamz her trl askeri grevlerin yerine
getirilmesinin kolaylaacana phe yoktur. nk bylece mevcut askeri paktlar
salamlatrlm ve yeni bir ruhla doldurulmu olacaktr.
Aramzdaki yakn dostluk ve sempatiden emin olmasaydm ve bu fikirlerin, genel
politikamz salam ve doru bir temele oturtaca midini tamasaydm, size bu tafsilatl
mektubu yazmazdm.
D politikamzn arlk noktasnn, bir baka dzeye aktarlmasyla ilgili
dncelerimin hepsini, kabul etmek lazm ki, bu mektup erevesi iinde anlatma imkann
bulamadm. Yeni politikann yrtlmesinden sorumlu olan sizin ve alma arkadalarnzn,
Asya'da ve zellikle Orta Dou'daki pozisyonlarmz kuvvetlendirici tedbirlerin alnmas
zorunluluuna artk inanm olmanz ve zerinde durduum ana meselenin, ncelik
tannmas gereken eitli ynlerini tekrar ele almaya karar vermeniz, en byk arzumdur.
Gelecein tarihilerinin, ABD'nin kinci Dnya Savandan sonraki ikinci on yl iinde izledii
pasif d politika yznden, hr dnyann karanla boulduunu yazmalarna imkan
vermemeliyiz.
Derin sayglarmla. Nelson A. ROCKEFELLER
NOT: 1. ANT-Haftalk Dergi'nin 9 Mart 1969 tarihli 127nci saysndan alnmtr.
(Kaynak. H.O. Connor'un "Petrol mparatorluu" adl kitabnn Almanca basks s.275-280)
NOT: 2. Okuyucunun, Eisenhower ve Rockefellerin kimlikleri ve karlkl ilikilerinin
derinlii hakknda daha fazla bilgi edinmesi iin Amerikan Harp Doktrinleri isimli kitabn
148-164., sayfalan arasndaki blm okumasn salk veririz.
 EK: 6

KONU:

ABD YNETM VE T RK YE

KATILANLAR:

RCHA RT PE RLE, ( ABD SAVUNMA BA KANI YARDI MCISI)

RCHA RT BURT, ( ABD DI LE R BAK AM YARDI MCISI)

YNET EN:

M. AL BRAND

PERLE: Trkiye'deki sler, evik Kuvvet iin hazrlanmyor. Trkiye'de inaa

edilecek sler, Sovyetler'in ran'a olas bir saldrsnda son derece nemli caydrc rol
oynayacaktr.
BURT: Reagan ynetimi, Ermem katliamm kabul etmiyor. Trkiye, Ortadou'daki
roln kendi saptar. ran'n eski roln Trkiye'ye vermeye abalamak sz konusu olamaz.
Amerikan Dileri Bakan Yardmcs Burt ve Savunma Bakan Yardmcs Perle,
arkadamz M. Ali Birand'n sorularm Washington'da yantladlar. Birand'n sorulan ve Burt
ile Perle'nin verdii yantlar aynen yle:
BRAND- ran ve Afganistan olaylarndan sonra, Trkiye'nin blgedeki stratejik
neminin artt srekli ekilde ve srarla vurgulanyor. Trkiye'nin stratejik nemi eskiden
neydi, imdi nasl grlyor, buradan?
PERLE: Dou ile Bat, Varova Pakt ile NOTA arasndaki savunma ilikileri asndan
bakan kiiler iin, Trkiye'nin daima nemi vard. Afganistan ve ran olaylar, Trkiye'nin
stratejik nemi hakknda baka dnce sahibi olanlar etkiledi ve grleri deitirdi. Onlarn
gznde Trkiye'nin nemi artt. Yoksa jeopolitik adan olaylara bakanlar iin Trkiye daima
nemliydi.
BRAND: Szn ettiimiz olaylar blgede ok ey deitirdi...
PERLE: Bence Trkiye'ye kar tehlike artt. Sovyetler bugn daha rahat hareket
edebilecek durumdalar. Ani bir harekette bulunma kapasiteleri artt. Basra Krfezi'ni sarmak
Sovyetler'in tarihsel isteklerinden biriydi. Unutmamak gerekir ki, 1788'de Byk Katerina,
btn blgeyi ele geirebilmek iin Msr krfezinden inmeyi planlamt.
BRAND: Mr. Burt, sizin iin ran ve Afganistan olaylar, Trkiye'nin stratejik nemini,
blgedeki roln nasl etkiledi?
BURT: Bir yandan ah'n d, iilerin kat tutumunun gelimesi ve Bat'nn Basra
Krfezi'nden gelen petrole bamllnn srmesi, Brejinski'nin dedii gibi, Gneybat Asya'y
byk nemi olan startejik bir blge durumuna soktu. Bal iin son derece nemi artm bir
blge oldu. Trkiye'nin burada oynayaca bir rol var. Zira Trkiye corafya asndan tam bu
blgede bulunuyor. Bu roln ne olacam saptamak bizim yapacamz, bir ey deil. Bizim
gvenlik asndan kazancmz, bu blgede gl ve istikrarl bir Trkiye'nin bulunmasdr.
Trkiye gl olduka saldrgana kar caydrcl artar. Bu durumdan ok gvenlik yararl
kar. Trkiye'nin Ortadou'da askeri rol oynamas veya baka roller almas gibi konular,
Trkiye'nin NATO yelii ile tutarsz olur ve Amerikan yetkililerinin tartamayacaklar,
sadece Trkiye'nin saptayaca bir eydir.
BRAND: Mr. Perle, sizin grnze gre Trkiye, Ortadou'daki istikrara nasl
katkda bulunabilir?
PERLE: Trkiye, asker konularn dnda zaten Ortadou'da giderek artan bir rol
oynuyor. Ticaretini giderek arttrd gibi... Askeri ynden, Trkiye'nin oynayabilecei rol,
kendi snrlar iinde asker gcn arttrmakla, kendi neminin boyutlarn geniletir. Trk
gcnn snrlarn Dna tarlmasyla deil. Eer Trkiye, kendi snrlar dahilinde gl
olursa, bundan NATO yararlanr ve tm Atlantik tekilat glenir. Bu da Sovyetler Birlii'nin,
NATO Gneydou kanad yakalarnda maceralara girmesini engeller.
BRAND: Gzlemciler, blgedeki bu gelimeleri izliyor, Trkiye'nin Bat gznde artan
stratejik nemiyle ilgili, birdenbire artan konumalar dinliyor ve tam bu srada da 11
havaalannn modernizasyon anlamasyla karlayorlar. Bu modernizasyon kk bir i
deil. Son derece ileri bir teknik getiriliyor ve byk para harcanyor. Bu gelimeleri birbirine
ekleyince de, Trkiye'nin NATO sorumluluklar Dnda, daha geni bir perspektif iinde
Ortadou'da bir rol verilme hazrlndan kayglanlyor. Bu slerin daha baka grevler iin,
Trk ordusundan ok evik Kuvvet'in yararlanmas amacyla hazrland kukusu
douyor. Bu kuku ve kayglar geerli mi?
BURT: Bu sleri evik Kuvvet iin hazrlamyoruz. Bizim yaptklarmz, Trk
ordusunun blgede kuvvetli duruma girmesini salamaya yneliktir. Dou Trkiye, imdiye
kadar ok nemli olarak grlmemiti. zole olmutu. Trkiye'nin dousu, imdi blgedeki son
gelimelerden bu yana nemini arttrmtr. Btn bu yaplanlarn Amerikan askerinin oraya
gelmesini salamaya ynelik olduu kavram bir noktay gzden karyor. O da, bizim
amzdan en iyi yapacamz i, Trkiye'nin kendini korumasn salamaktr. ok daha az
masrafl bir yaklamdr bu. Bir tek Amerikan askerini Trkiye'de tutmak bize ylda 90 bin
dolara mal oluyor. Oysa bir Trk askerinin Trk hkmetine maliyeti ylda 6 bin dolar.
PERLE: sler yerinde olduu srece, bunun bir anlamaya konup konmamasnn o
derece bir nemi yoktur. Faaliyet gsteren bir sse sahip olmay, kat zerinde olup, faaliyet
gstermeyen bin sse tercih ederim.
BRAND: Mu ve Batman slerini mi kastediyorsunuz?
PERLE: Evet... Zira bu tesisler faaliyette olduu srece, Sovyetler Kafkasya'daki
tmenlerini harekta geirmek iin iki defa dnmek zorunda kalacaklardr. Sovyetler'in bu
blgede 19 tmeni ve Irak - Afganistan ve Trkiye'ye kar kullanabilecekleri birka yz ua
vardr. Bu kuvveti, sz konusu lkelere kar bir saldr mahiyetinde kullanmak iin keza iki
defa dnmeleri gerekir. Zira, NATO enfrastrktr tesisleri nedeniyle, bu blgenin kuvvetle
takviye edilmi olduunu gznnde bulundurmalar icap eder... Bu sler evik Kuvvet'in
yararlanmas iin hazrlanmyor. Plan bu deil. nk bunlar havaalanlardr. Lojistik destek
(cephane deposu) st deildir. Dolaysyla bu slerdeki uaklar savunma grevi yapan
uaklar olacakta-. Trkiye'nin dousunda Amerika'nn mevcudiyeti kolay bir i deildir.
Bununla birlikte, eer Sovyetler NATO'ya kar bir tehdit tekil ediyorlarsa o zaman ittifakn
bu blgesinde mevcut olan bir hava boluunu doldurmu oluyoruz.
BRAND: Bu ilerden kimlerin yararlanacan bana syleyebilir misiniz? NATO
lkeleri uaklar m yararlanacak?
PERLE: Evet, Trk, Amerikan, Alman, Yani NATO grevi erevesinde
yararlanlacak.
BRAND: Bu slerin Sovyetler Birlii'ne kar nasl caydrc olacam bana biraz daha
ayrntl ekilde anlatabilir misiniz?
PERLE: Sovyetler'in kolay kolay tedbiri elden brakmayan bir lke olmasdr.
Dolaysyla, Kafkasya'daki kuvvetlerini Gney ran'a, yani NATO'nun kuvvetli olduu bu
blgeye kaydrmalar halinde, istemedikleri bir risk alm olurlar ki, bunu hibir zaman
yapacaklarn da tahmin etmiyoruz.
BRAND: Yani blgede NATO yesi bir Trkiye var diye Sovyetler ran'a saldrmaz m
demek istiyorsunuz?
 PERLE: Sovyetler'in ran'a girmesiyle, bir NATO mttefikine saldrmas arasnda
byk fark vardr. NATO'nun imdiki gc srdke, Sovyetler'in bir NATO mttefiki olan
Trkiye'de dahil, NATO'ya ynelik bir harekta girmeleri dnlemez. Dolaysyla ran'a
kar da bir sava balatma veya askeri bir harekta geebileceklerini mit etmiyoruz. nemli
olan nokta, imdi NATO ittifaknn bir kanadnda asker bir zayflk mevcut. Bu bir boluktur
ve bu hem Trkiye, hem gneydou kanad, hem de ittifak iin tatsz bir durum ortaya
kartmaktadr. Bu nedenledir ki, biz Trk kuvvetlerinin modernletirilmesine byk nem
veriyoruz.
BRAND: Buradaki kuvvetlerin nitelii ne olacak?
PERLE: Trkiye'nin dousundaki tesislerin kullanlmasyla ilgili olarak eilimimiz
Jamamen savunma niteliindedir. Ancak
Sovyetler, biz onlara nasl bakyor isek, onlar da bizim yeteneklerimizi ayn derecede
dikkate almaktadrlar. Bir asker harekt erevesinde hava savunmalarn zayflatrlarsa,
Trkiye'deki slerin kendilerine kar nasl kullanlaca hususunda bir bilgi sahibi
olmayacaklar iin tereddt edeceklerdir. Dolaysyla amacmz savunma olmakla birlikte,
Sovyetler niyetlerimizin deimeyeceinden emin olamadklarndan, buna gre hareket
etmek zorunluluu duyacaktr ve bu durumda da, caydrcl yaratacaktr.
NATO'nun sorumluluk blgesinin geniletilmesi sz konusu deil...
BRAND: Sylediklerimiz bir adan NATO'nun sorumluluk blgesinin genileme
olasln da ortaya karyor mu?
PERLE: Hayr, hayr... NATO'nun sorumluluk blgesinin Dnda kuvvetlerini
konumlandrmas konusunda rgt iin olduka gl bir gr ayrl var. Ancak zerinde
herkesin anlat nokta, NATO'nun kendisine kar herhangi bir saldry durduracak gte
olmasdr. Bununla birlikte, Sovyetler Birlii'nin Basra Krfezi'nde yarataca bir savan,
NATO topraklarna sramas kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle, NATO'nun bu blgenin
istikrarna byk nem verdii gznnde tutulmaldr. Zaten bu yaklam NATO iinde eitli
grmelerde ve bildirilerde yer almtr. Bu adan, Dou blgesi savunmasz olan bir NATO
tehlikeli bir boluk ortaya kartmaktadr. Bu boluk, Sovyetler Birlii'nin bir sava gze
olmasna sebep olabilecek bir tahrik unsuru meydana getirebilir. Dolaysyla, eer Trkiye
zellikle douda glenirse, Sovyetler'in bir sava gze alma olasl azalr.
BRAND: Trkiye - ABD yaknlamas son yllarda ylesine boyutlara ulat ki, ok
kimse Amerika'nn Trkiye'yi, eskiden ran'n doldurduu role itme abasnda olduundan
kukulanyor. Ne dersiniz?
BURT: ran ile Trkiye arasnda ok nemli farkllklar var. Trkiye'yi Ortadou'da
beki gibi bir duruma sokma abasnda deiliz, stratejimiz bu deil. Bizim istediimiz, son
derece g ve hareketli bir blgede kendi pozisyonunu koruyabilmesini salamaktr.
Trkiye'nin asker politikasn biz ekillendirmeyiz, Trk hkmeti yapar bunu. Trk
yetkilileri bu konuda son derece srarl ve kararldrlar. Biz bu programn yrtlmesi iin
Trkiye'ye yardma hazrz.
BRAND: Bana bu slerin evik Kuvvet tarafndan kullanlmayacan, buraya
Amerikan askeri ylmayacam, Trkiye'ye NATO grevleri Dnda, Ortadou'ya ynelik ve
bugnknn Dnda daha deiik ve aktif bir rol verilme niyetinde olmadnz (tabii Trkiye
bunu kabul eder veya etmez) syleyebilir misiniz?
BURT: Byle bir durumda her trl olasl dnmek gerek. NATO blgesi Dnda
Bat gvenlik karlarn dikkate alan ve bizimle gayr resmi olarak ikili planda hareket eden
her mttefiimiz iin bu geerlidir. Trkiye'nin byle bir rol oynayamayacan savunmak
istemiyorum. Bu karar Trk hkmeti tarafndan verilecek bir karardr. Bizim Trkiye'ye
Ortadou'da herhangi bir rol almas iin bask yapmamz sz konusu deildir. Esasen
politikamz da bu deildir,
 ABD Ermeni soykrmm kabul etmiyor...
BRAND: Alt ay kadar nce, ABD Dileri Bakanl blteninin saysnda, Ermeni
kkenli bir memurumuzun hazrlad makalede, Ermenilerin soykrm tezine yakn grler
ilendi. Bundan ciddi ekilde rahatsz olan Trk hkmetinin giriimlerinden sonra,
bakanlmz bu makalenin ABD Dilerinin grn yanstmadn ve ABD Dileri
Bakanl'nn 1915'te cereyan eden olaylarn bir soylarm addedilemeyecek oranda mphem
olduunu belirtmesi ilgintir. Bu konudaki resm yaklamnz?
BURT: Olay biliyorum. Bizim tutumumuz sz konusu dergide sonradan yaynlanan
tavzihin (aklamann) ta kendisidir. Sadece unu sylemek istiyorum: Kiisel olarak bu
makalenin yazlm olmasndan zgnm. Makalenin yazlm olmas, gruplar arasnda
olumsuz etkileri grlen gelimeler neden olmutur. Bizim istediimiz, Ankara hkmetiyle iyi
ve istikrarl ilikilerin srdrlmesidir. Bunu yaparken, tabiatiyle Amerika'daki gruplar da
dikkate almak istiyoruz. Bu aamada, soykrm konusunda bir tartmaya girmek olumsuz
sonular douracaktr.
BRAND: Trkiye ile Yunanistan arasndaki asker yardmlarda Kongre'nin
uygulamay srdrd 7/10 orann ynetim olarak, son defa bir giriim yapp krmay
dnyor musunuz?
PERLE: Biz bu tip kstaslara kesinlikle karyz. zellikle Trkiye ile Yunanistan'n
gereksinmesinden ok. Yani 7/10 orannn zerinde. Bu oram biz sevmedik ve yarn da bunu
nermeyeceiz.
BRAND: Bu defa Kongre'deki ksnt giriimlerine kar yeterince aba harcadnz m?
PERLE: Evet, ok mcadele ettik, ancak baarl olamadk. Bizim bu defaki amacmz,
Kongre'ye Trk ordusunun gereksinimlerini en ak ekilde gstermek, ikna edebilmekti.
Byk oranda da ikna ettik saylr, zira geen yla oranla byk bir art salayabildik.
BRAND: Trk ordusunun durumunu Kongre'ye anlatrken yle rakamlar verdiniz ki,
bunlarn ak ekilde sylenmesi, Trk ordusunun zayfln, dolaysyla NATO gney
kanadnn ne byk gszlk iinde bulunduunu kar tarafa da sylemi olmuyor
musunuz?
PERLE: Doru, ancak demokrasilerin cilvesi de bu. Bir lde zararl olduu
dnlebilir. Ama Kongre'yi baka trl ikna etmenin yolu da yoktu.
BRAND: Bir de gizli oturum yaptnz Kongre'de. Onun nedeni neydi?
PERLE: Yine Trk Ordusunun durumunu anlattmz bir oturumdu. Artk o kadarnn
Darya szmamas gerektiinden dolay kapal oturum istedik.
BRAND: Yunanistan ile yaptnz grmelerde baarszlk durumunda, oradaki
slerin tanacan akladnz. Trkiye bu sleri alabilecek lkelerin arasnda m grlyor
sizin tarafnzdan?
PERLE: Bu konuda yorum yapmak istemiyorum, zira Yunanistan ile grmelerimiz
olumlu ynde sryor ve umarm yaknda bitecektir. Amerika ile Yunan ilikilerindeki
yumuama, Trk -Yunan ilikilerini de olumlu ynde etkileyecektir.
BURT: Anlama olmazsa, bu sler iin baka yerler arayacaz tabii. Ancak imdiden
bu konuda tartma yapmaya gerek yok.
Bir nokta unutulmamaldr ki, Amerika'nn hibir ss vazgeilmez deildir.
BRAND: Mr. Burt, bugnlerde Ankara, Atina ve Kbrs' ziyaret edeceksiniz, bunun
amac nedir? Yunanistan ile s anlamasnn son rtular m yaplacak? Kbrs
grmelerinde bir ilerleme bekliyor musunuz? Bu grmelerinizde Kbrs sorununun yeri ne
olacak?
BURT: Uzun sredir yapmay planladm bir gezi idi. Daha ok bu blgedeki
sorunlar dinlemek iin gidiyorum. Yunanistan ile grmeleri sonulandrma amacm
tadn pek syleyemem. Daha erken. ABD'nin Trkiye ve Yunanistan ile ikili ilikileri
grmelerimizde arlk kazanacak. rnein, Ege sorununu reneceim. Bizce Trkiye ile
Yunanistan' ayran sorunlar zmlenemez deildir, ancak diyalog gereklidir. Kbrs konusu
gndemin en arlk noktas olmasa bile, nemli bir yeri olacak tabii. Kbrs konusunda ben
bazlar gibi karamsar, yaknda, tkankln zlvereceini syleyebilecek kadar da saf
deilim.
BRAND: Teekkr ederim.
(24 Nisan 1983 Tarihli Milliyet Gazetesinden alnmtr)
 EK: 7

KM RGTLER VE KAVRAMLARLA LGL BLGLER

NATO
Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO-North Atlantic Treaty Organization) Siyasi-
askeri nitelikte bir uluslararas rgtlenme. II. Dnya Sava sonrasnda Batl lkeler ile
Sovyetler Birlii arasndaki anlamazlklarn artmas zerine, baz Bat Avrupa lkeleri,
Kanada ve ABD biraraya gelerek, 1949 ylnda, ksaca NATO olarak anlan Kuzey Atlantik
Antlamas rgt'n oluturdular. Essas itibariyle, askeri bir nitelik tayan rgtn kurulu
antlamasna gre, yelerden herhangi birisine kar giriilecek askeri bir saldr, rgtn tm
yelerine kar yaplm addedilecekti. 1966 ylnda Fransa, yeliini srdrmekle beraber
rgtn askeri kanadndan ekildi. 1974 Kbrs krizi sonrasnda da Yunanistan benzer bir
durum yaratt, fakat 1980'de yeniden eski statsne dnd. 1983 Mays'nda da spanya
rgte ye oldu. rgtn balca organlar: a) Onalt ye lkenin temsilcilerinden oluan ve
rgtn st dzey sorunlarnn ele alnd Kuzey Atlantik Konseyi b) rgtn en st
dzeydeki askeri organ olan Savunma Planlama Komitesi c) Oniki ye lkenin katld
Nkleer Planlama Grubu d) Sekreterya. Merkezi Belika'nn bakenti Brksel'de olan rgtn
16 yesi bulunmaktadr.
rgtn yeleri: Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, Federal Alman Cumhuriyeti,
Yunanistan, zlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, Portekiz, spanya, Trkiye,
Birleik Krallk ve ABD.
CENTO
Merkezi Antlama rgt (CENTO-Central Treaty Organization) 1950'lerin ortalarnda
kurulan Badat Pakt'nn devam niteliindeki bir blgesel siyasi rgtlenme. 24 ubat
1955'te Trkiye ile Irak arasnda imzalanan karlkl birlii Antlamas ile temelleri atlan
Badat Pakt, ksa bir sre sonra, Trkiye, Irak, ran, Pakistan ve ngiltere'nin dorudan,
ABD'nin ise gzlemci olarak katld bir blgesel rgtlenmeye dnmtr. Amac, ye
lkelerin gvenlik ve savunma konularnda ibirliini salamak olan rgtlenme, 1959'da
Irak'n ayrlmasndan sonra Merkezi Antlama rgt (CENTO-Central Treaty Organization)
adn almtr. Balca organlar Konsey ve Sekreterya olan rgtn merkezi Ankara idi.
1979'da ran'da Humeyni ynetiminin ibana gelmesi sonrasnda giderek fonksiyonunu
yitiren rgt faaliyetine son verdi.
Yalta Konferans, 1945 II. Dnya Sava srasnda ABD, SSCB ve ngiltere liderleri
olan Franklin D.Roosevelt, Josef Stalin ve Winston Churchill'in sava sonras dnyay
biimlendirdikleri toplant. 4-11 ubat 1945 tarihleri arasnda toplanan konferansta taraflar
eitli konulara ilikin grlerini dile getiriyorlar, baz konularda anlama salanrken baz
konularda da derin gr ayrlklar ortaya kyordu. Sovyetler, Uzakdou'da Japonya'ya
kar savaa katlmay kabul ediyorlar, buna karlk Gney Sakhalin ve Kuril adalar ile Port
Arthur deniz ss Sovyetler'e braklyordu. Almanya igal blgesine ayrlacakt.
Almanya'da alnacak sava tazminat konusunda gr ayrlklar bulunduundan bu
konunun karara balanmas sonraya braklmt. Polonya'nn dou snrlar iin 1919 Curzon
Hatt kabul ediliyor, bat snrlarnn tesbiti ise SSCB ile ngiltere arasndaki gr
ayrlklarndan dolay ileri bir tarihe braklyordu. Ayrca Polonya'da serbest seimlerin
yaplmas da kararlatrlmt. Kurulacak Birlemi Milletler rgt'nn Gvenlik Konseyi'nde
yer alacak srekli yelere veto hakk tannmas kabul ediliyor. 1 Mart 1945 tarihine kadar
Almanya ve Japonya'ya kar sava ilan eden lkelerin kurucu ye olmalar karara
balanyordu. Konferansn en nemli zellii, o anda ortak dmana kar birlikte hareket
eden bu lkelerin sava sonrasnda dledikleri dnya asndan birbirlerinden ne oranda
ayrldklarn gstermesi, ileride ortaya kacak baz atmalarn ilk sinyallerini vermesiydi.
Potsdam Konferans 1945 (Potsdam Conference, 1945) II. Dnya Sava srasnda
" Bykler"in yapt son nemli toplant. Konferansn topland 17 Temmuz tarihi
ncesinde, Almanya teslim olmu, ABD Bakan Roosevelt lm ve yerine Truman
gemiti. te yandan konferans srerken ngiltere Babakanl da Churchillden 'Atlee'ye
gemiti. Konferansta ele alnan konularn en nemlisi Almanya idi. Bu lkedeki btn Nazi
kurumlar ortadan kaldrlarak lke drt igal blgesine ayrlacakt. Taraflar Alman sava
sanayisinin bar ekonomisine yardm eder bir hale getirilmesine alacaklard. Alman
donanmasnn nemli bir ksmnn yokedilmesi ve sava sulularnn yarglanmas da alnan
kararlar arasndayd. Ele alnan konulardan birisi de Polonya-Almanya snryd. Sovyetler
Bat'ya doru ilerledikten sonra Curzon Hatt'n Polonya-SSCB ve Oder-Neisse Hatt'nda
Polonya-Almanya snr olarak belirlemiti. Toplantda ngiltere ve ABD bu uurlar
tanmaynca, konunun Almanya ile yaplacak bar antlamasna braklmas kararlatrld.
te yandan 1943'ten beri Mttefiklerle ibirlii yapan talya'ya nispeten ibirlii yapan
talya'ya nispeten yumuak bar hkmleri uygulanmas ve Avusturya'nn da drt devletin
igali altna girmesi grleri kabul edildi. spanya'nn Mihver devletleri ile ibirlii yapt iin
Birlemi Milletler'e alnmamas kararlatrrken, Sovyetler'in Boazlar'a ilikin talepleri ABD
ve ngiltere tarafndan kabul edilmeyince, her devletin kendi grn Trkiye'ye bildirmesi
zm kararlatrld. Berlin yalanlarnda bir kent olan Potsdam'da faaliyetlerini srdren
konferans 1 Austos 1945'te sona erdi.
 EK: 8
[* ]
TRKYE'Y E N N YARDI M? YAZA N : MAX VVESTON
THORNBU RG

Geen ilkbaharda Amerika, Trkiye'ye askeri yardm vaadetmekle Truman Doktrininin

Amerikan D siyasetinde bir ihtill yapt belliydi. Bu mnasebetle, zellikle iadamlar iin
ameli ehemmiyeti haiz baz sorularn cevaplandrlmas lzmd.
Bu sorular meyannda dost yabanc milletlere yardm olarak verilen parann
manaszca israf edilmediinin temini meselesi de vardr.
Siyasi hrriyetlerin idamesiyle ok yakndan bal olduuna Amerikallarn inand
hususi teebbse-ki bu hususi teebbs sayesinde bugn bakalaryla mtereken
kullanmaa hazr olduumuz servet meydana getirilmitir-hakikaten kymetli bir sistem
oluunu isbat etme frsat nasl verilebilirdi. Bu sualin cevabn Trkiye'de daha iyi
verebileceimizi zannediyoruz. Halen asker gayeler iin temin edilen yz milyon dolara
ilveten Trkiye'ye Amerika'dan yahut da Milletleraras Banka'dan birka yz milyon daha
istenecektir. Bu talep harpten harap olarak km milletlerin taleplerinden farkldr. Zira
Trkiye bu kredileri yardm ve kalknma iin ve fakat harp dolays ile yarda kalm olan
iktisad inkiafna tekrar hz vermek iin isteyecektir.
Bineanaleyh Trkiye'ye plase edeceimiz para, harp masraflarn karlamak iin deil
de, bir milletin yeni inkiaf uruna masruf olacaktr. u halde gayelerimizi mmkn olduu
kadar i adam zihniyetile tesbit edelim.
Trkiye Avrupann stratejik arki kalesi ve yakn arkn imal kalesi olmaktan daha
fazla bir ehemmiyet arzedip bu memleket Amerikan menfaatlerinin byk bir nem arzettii
bir yerde bulunmaktadr. Trkiye Arap dnyas tarafndan yakndan takip edilen itima ve
iktisad bir tecrbe sahasdr. Bana bir Arap: "ngiltere ve Amerika inkiaflarn takip etmek
bizim kapasitemiz haricindedir. Fakat Trkiye'nin bugn yaptn biz yarn yapabiliriz" dedi.
Dier taraftan Trkiye bugn siyas ve iktisad bir ak iindedir. Atatrk tarafndan bir
Cumhuriyet idaresinin iptidai bir esas olarak kabul edilen tek parti sistemi imdi gittike
kuvvet ve fikirlerinde gelime kaydeden bir muhalefetle karlanmaktadr. Cumhurbakan
nn'nn geen Temmuz aynda Halk Partisi Liderliinden ayrlp demokratik ananelere
uygun olarak iki parti sistemini takviye etmek hususunda aka bildirdii karar, Hkmetin
bundan sonra selahiyetini halktan alaca hakknda bir garanti olmamakla beraber bu
hususta mitler vaadetmektedir. Fakat bu halk Hkmeti ne yapacaktr? Bunun iktisad
yry ne olacaktr? Bir Amerikan mahidi iin bu hayat ehemmiyeti haiz bir sualdir. Zira
d bakmdan siyas hrriyet iki parti sistemi ile temin edilebilirse de bu hrriyetin esas,
devletin iktisad fonksiyonlarn geniletmeye devam etmesiyle de kaybolabiliyor.
Grnte bugn Trkiye'de Komnist faaliyetini gsterir pek az emare mevcut
olmakla beraber, bu faaliyetin burada da bulunmadna hkm vermek doru olmaz.
Trkiye'nin tekml nam altnda Devletin iktisad sahadaki faaliyetini daha fazla geniletmek,
memlekette komnist idealine hizmet eder. Bir memlekette komnist fikirlerin yaylmasna;
hibir ey i adamlar, iiler ve zrra zerinde messir, bir kontrola hakim olan ve sanayii
ierisine alan byk bir siyas brokrasi kadar yardm edemez. Eer Trkiye'nin vaziyeti bu
ise, o halde komnistler istikbale mitle bakabilirler.
u anda Trk halk tarihinin herhangi bir anndan daha fazla bahse konu ettiimiz bu
iktisad demokrasi meselesi zerinde megul olmaktadr. Trkiye, tarihine Zira bir millet
olarak balam ve bugn de asas itibariyle ayn karakteri tamaktadr. Yalnz 1923'-den
sonra Atatrk'n sahneye kmasyla sanayilemeye doru yol almtr. Devletin belli bal
istihsal vastalar zerinde kontrol icabettiren Devletilik prensiplerinin ilham menba, D
*
Yardmn amac, yaznn balndaki soruya verilen, en son paragraftaki yantta sakldr.
memleketler olmadn kabul etsek bile bu yol saltanat zamannda kapitlsyonlar ile
memleketin ecnebi istismarna kar bir mmeye emniyet tedbiri olarak alnd sylenebilir.
Devletilik, Atatrk tarafndan husus teebbsn mevcut olmad zamanlarda lzumlu
emtiann istihsali iin kurulmu bir devlet sanayii sistemi olarak dnlmtr. Hi kimse bu
sistemin mucip sebeplerinin yanl olduunu iddia edemez. Yalnz zaman getike bu sisi cm
btn iktisad faaliyetlerin eklen Hkmet tarafndan ve fakal esasnda parti tarafndan
kontrol manasm ifade etmitir. On seneden fazla bir zamandan beri bu vaziyet neticesi
olarak Trkler'de artk yeni kriteryumlar ve deien tekniklere iddetli surette ihtiya hasl
olduunu anlamlardr.
Amerikan yardmna bal artlar bu kadar ehemmiyetli klan i de bu dahili
teebbstr.
Trkiye'nin yeni bir istikamete doru ilerlemesi iin kap tamamiyle aktr. Maamafih
bu yolun cihetini tayin etmeden evvel Trkiye'de Devlet kartellerinin neler baardklarn ve
henz nelere dokunmadklarn tesbit etmek lzmdr.
Bu kartel sistemi halen faaliyette bulunan yz messeseyi ihtiva eder. Bunlarn
senelik sat yeknu da takriben 1 milyar Trk liras tutmaktadr.
Bu teekkllerin ou Ekonomi Bakanlnn kontrol altndadr.
Yardmc messeseler vastasile Smerbank ve Etibank imalt ve yeralt servetlerinin
inkiafiyle megul olmaktadr. Dier baz messeseler, btn yolcu ve yk nakliyatnn
ounu yapan deniz ticaret filosuna maliktir. Dier bazlar da ayn zamanda stl maddeler
istihsal eden ve satan eker trstleri iletmektedirler. Gmrk ve Tekel Bakanl eli altnda
da ttn, kibrit, alkoll ikiler, kahve, ay, tuz ve buna mmasil yksek derecede gelir getiren
maddelerinde tamamiyle bir Devlet monopol vardr.
Dier muhtelif Bakanlklar da araphaneler, orman revirleri, sat maazalar ve
Devlet iftlikleri iletmektedirler.
Smerbank'n en mhim messesesi Karabkteki Demir ve elik Fabrikalardr. Bu
messese 1939'da senede 150 bin metrik ton ilenmi elik istihsal edebilecek bir kapasiteyi
gz nnde tutmak suretiyle bir ngiliz firmas tarafndan tesis edilmitir. Bu messese
Trkiye'nin elik darln bir dereceye kadar azaltm ve harp iinde de bir bakmdan stratejik
bir nefes alma pay vermise de, iktisad bir tesis olmas bakmndan muazzam bir
muvaffakiyet-sizlik timsalidir. Demir madeni havzasndan 600 mil mesafede bulunan ve
kmr istihsal merkezi ile ihra limanndan uzak bulunan Karabk, en iktisad ekilde ileyen
bir elik fabrikasnn dahi aamyaca mkllerle yz yze olup bu fabrikann istihsalt fat
bakmndan ithal edilen elikle rekabete giriemiyecektir.
Hususi sermayenin itirak etmedii ve sadece Devlet parasyla alan bir devlet
teekklnde haddinden fazla mebu ve kfi dereceden tehiz edilmemi olan bir tek hattn
bu tesisin istihsal kapasitesinin ancak bir cz'n temin edebileceini grememekten
mtevellit ilenen hataya karlk ceza bir meyyide bahse konu olamaz. Bu tesisin mdafas
sadedinde birok mtalalar ileri srlm olmakla beraber bu messese, iktisad bir
faaliyete asker ve siyas mlhazalarn kartrlmasnn kanlma/ bir israf abidesi olarak
durmaktadr.
Zonguldaktaki Devlet Kmr faaliyetleriyle Etibank'n ilettii messeseler, Trkiye'de
elik imaln karakterize eden artc ehliyetsizlik farikalarm tamaktadr.
Kmr havzas geni olup malm olan ihtiyatla, uzun ve mreffeh bir sanayiin esasm
tekil edebilecek hacimdedir. Balca yedi mntkada kmr bidayette ecneb irketler
tarafndan olmak zere uzun senelerden beri istihsal edilmektedir. Devlet, toprak stnde
byk tesisler kurmu olmakla beraber, bunlarn ou istihsalle alkal cinsinden deildir.
Toprak altnda onsekiz bin ii iptida vastalarla ve sadece fena diye tavsir edilecek artlar
altnda almaktadrlar. Senede 4 milyon tonun aasnda olan kmr ihtihsali, o kadar
yksek bir maliyetle istihsal edilmektedir ki, Devlet btesinden yardm mevzubahis olmasa,
kmrn halk ve sna ihtiyalar in temin edilmesine imkn hasl olamyacaktr. Modern
tehisat ve metotlarla istihsal arttrlabilir ve maliyet fat da drlebilir. Bylece kmr
istihsali dahilde ve harite talebe uyar bir ekilde arttrlabilir. Senelerden beri bu ihtiya
anlalm ve kmr sanayiini kalkndrmak iin Amerikan mtehassslarnn yardmn
isteyen mtereddit bir plan hazrlanmtr. Dier taraftan siyas icaplar, istihsalin sadece
devamn istemektedir. Bu meselenin yegne hal aresi olan iktisad icaplar ise Devletin
yalnz bu sahadaki faaliyetine tatbik edilmekle deil, dier senelerdeki Devlet faaliyetlerine de
uygulanmak suretiyle bir netice verebilir.
Devlet faaliyetinin nc bir misali Adana civarndaki pamuk iplii ve mensucat
fabrikalarnda grnr.
Buradaki fabrikalar iktisad bakmdan nisbeten inkiaf etmi bu sahaya nazaran
Smerbank'n ge teekkl etmesi hasebiyle hemen hemen yar yarya devlet hususi
teebbs elindedir. Husus fabrikalar mamullerininin tamamn devlete satmak
mecburiyetindedirler. Her fabrika iin tesbit edilen fiat grnte iyi bir kr brakmakta ise de,
bu fiyat fabrikalarn hilahazr makina ve tehizatn yenileme veya fabrikann tavsii iin gerekli
masraflar karlayamamaktadr.
Bu sebeple ve Hkmet politikasnn istikbali hakkndaki phelerden dolay imalt,
imal kapasitesini geniletememektedir. Hilahazr pamuklu maddeler imalini, istihlk
ihtiyalarna nazaran az ve husus fabrika sahipleri de imal kapasitelerini
geniletmiyeceklerine gre, devlet halen yapmakta olduu gibi, kendi eliyle iletilen
fabrikalarn oaltlmas lzm geldiini iddia etmektedir. Bylece sosyalizm de kendi kendine
beslenmektedir.
nsan kendi kendine, gerekli fabrikalarn husus ahslar tarafndan yaplmasnn niin
tevik edilmediini ve bylece devletin, bu maksatla kulland paralarn niin ksmn
tamamlanm olan ve hayati nemi haiz olan sulama ebekelerinin tamamlanmasna ve
pamuu fabrikalara tayacak olan yollarn inasna sarfetmedii sualini sorabilir. Bu ekilde
mstehlik fiatndan alm fiat decek, imaltlarn geliri ykselecek ve devlet tarafndan
tatbik edilen yardm isteminin terkedilmesiyle de iktisaden kuvvetli olmayan teekkller
meydana kacaktr.
Yukardaki satrlarda, ancak devletin ilettii birka messeseye temas edilmi
olmakla beraber, bunlar sistemin umumu hakknda bir fikir vermektedir. Bunlar zeklar
yksek, tahsilleri esasl ve bir grup olarak Amerika'da kendi ilerini yapanlar kadar sanayii
faaliyetleri idare edebilecek kabiliyette insanlardr. Birer ahs olarak bunlar yalnz tecrbe ve
daha ehemmiyetli olan rasyonel gayeler bakmndan noksandrlar.
Devletin, iktisad faaliyet sistemine kar en kafi tenkit, bu sistemin inkiafna rehberlik
edecek hakiki iktisad prensiplerden uzak olmasdr. ktisad tesisler, teknik ve inaat
bakmndan iyi yaplmakta fakat nakliyat, elektrik kuvveti ve mtak maddelerin kullanlmas
gibi yardmc hizmetler bakmndan takviye edilmemektedir. Bu son bahsettiimiz hizmetler
husus bir teebbsn gznnde bulundurmas lzm gelen, aksi halde iflsa mncer olacak
noktalardr.
Dier taraftan ksa grl siyas veya asker dncelerin tesiri altnda ar sanayiin
zamanndan evvel inkiaf ettirilmesine allmasile, hakikatte sna inkiafn gerekli seviyeye
ykselmesine mani olunmutur.
Memleketin para ve kabiliyet bakmndan byk sanayii iktisaden ilerlemi Garp
Devletlerinde grlen en modern faaliyetlere benzer gsterili tesislere hasredilmitir.
Memleket menabiinin pek az bir ksm, gsterisiz olan ve fakat mreffeh mill bir
ekonominin istinat etmesi icabeden esasl ihtiyalara tahsis edilmitir. Birgn Trkiye elik
Fabrikalarna, muazzam imalthanelere, cesimyar amme ve amme binalarna malik
olacaktr. u kadar ki memleket yollara, sulama sistemlerine mektep ve amme shhati
servislerine ve inkiaf eden canl bir iktisad hayata malik olmadka, bu iktisad abideler zayf
esaslar zerinde kalm olacaktr. Burada Amerikan iktisad yardm programnn tercih
edilmesi lzm gelen belirli bir hedefini grmee balyoruz.
Trkiye'yi doyuran ve kzle ekilen kara sabanla, ngilizlerin ina ettii muazzam
Karabk Fabrikas arasndaki gedik ok byktr.
Sulanmayan, gbrelenmeyen ve nakliyat iin hemen hemen yolsuz olan
ukurova'dan, Akdeniz sahillerine kadar kz arabalarna bal olan pamuk tarlalar ile
yksek bir iktisad istihsal sevkiyesine malik olan Kayseri'deki mensucat fabrikalar
arasndaki gedik hakikaten cesimdir.
Zonguldak kmr havzasnn, yer stnde mevcut mkemmel marangozhaneler,
garajlar vesait farklar ile ayn havzann iktisad tekilatnn icap ettirdii basit fakat hayati
ehemmiyeti haiz teknik problemler arasnda derin bir uurum vardr. Tamamen veya ksmen
inkiaf etmi birok messeseler Trk iktisad hayatnn tahakkukunu istedii seviyeyi ve bu
seviyeye ykselmesinin mmkn olduunu gsterir mnferit birer iarettir. Yalnz bu mnferit
tesislerin meydana getirili eklinde kullanlan usul; bu tesisler arasnda kalan byk sahalar
doldurmak ve bylece birbirine bal salam bir iktisad bnye meydana getirmekte
kullanlamaz.
Bu gedii kapatmaa doru ilk adm galip bir ihtimalle, Amerikan Teknik yardm ile
Devlet tarafndan atlabilir. Byle bir adm, hakikaten faydal olacak amme tesisleri kurmaa
balamakla atlabilir.
Trk iktisadiyatnn inkiaf iin lzumlu artlardan biri, potansiyel ihtihsal sahalarm
potansiyel istihlk sahalarna ve harici piyasalara ihra limanlarna balayacak olan basit ve
fakat btn ildim deiikliklerine tahamml olan bir yollar ebekesidir. Trkiye'nin siyas
hudutlar arasnda yz tane "kk Trkiye'ler" vardr ki bunlarn herbiri dierlerinden tecrit
edilmi olup herbirinin istihsali, potansiyelinin te biri ile onda biri arasndadr.
Trkiye'nin bu kk Trkiye'leri bir araya getirilmedii takdirde azam ihtihsal
kapasitesine varamyaca bedihidir. Bu yaplmadka mill servete bir surplus ilve
edilmeyecek ve ayn zamanda hayat seviyesinde gze arpar bir inkiaf kaydedilemiyecektir.
Trkiye'de gze arpan dier bir noksan da sulama ebekelerinin mevcut olmaydr.
Potansiyel bakmda zengin olabilecek birok mntkalar sulama imkszl hesabyla bu
evsaf bulamamakta2dr. Byle mntkalarn bir ounda su mebzul olmakla beraber, suyu
iftinin ayana getirmek imknlar mevcut deildir. tima ve iktisad bakmdan Trkiye ile
kabili kyas olan dnyada pek az memleket vardr ki, umumiyetle shhat seviyesi diye kabul
edilen asgar seviyeden daha dun olabilsin. Trkiye'de tipik bir ehir ve bilhassa tipik bir ky
mahalle ekonomisin ne kadar iyi olursa olsun, amme helalarndan ve banyolarndan ve tabi
su menba olmad hallerde de iilecek sudan mahrumdur. Pislie ve btn hastalklarn
nakili olan kara sineklere, merkezi Hkmetin duvarlara ast shhat afileri haricinde hibir
ehemmiyet verilmemektedir.
Trkiye halknn, meydana getirilecek dier inkiaflardan faydalanabilmesini salamak
iin, her eyden evvel bir el temizliine ve dezenfekteye ihtiya vardr.
Henz zira Trkiye'de, cehaletin nisbeti kabark olmakla beraber, hkmet, halk
eitimi sahasnda birok eyler baarmtr. Yeni Trkiye'nin programnda halk eitimine ait
ksmn, bu ii tahakkukla tevcih edilmi olanlara ykledii mes'uliyet, ilk bakta baarlmas
imknsz bir cesamet arzediyor. Bununla beraber, bu sahada ok fazla iler baarlmtr. Bu
sahaya ayn dikkat sarfedilmee devam olunduu takdirde, okur yazar nisbeti ykselecek ve
programn mteakip safhalarnn tahakkuku terih edilecektir.
Yukarda ku bak olarak gzden geirdiimiz bu mevzular, bize Trkiye'de ahs
teebbsn inkiafndan evvel, Devletin baarmak mecburiyetinde olduu iler hakknda bir
fikir vermektedir.
Ksaca yaplacak iler, yollar, sulama ebekeleri, amme shhati tedbirleri ve binlerce
kyn malik olmad mektepler amaktr. Bu iler halk in Devlet tarafndan baarlmas
lzm gelen iler listesidir.
 Devlet fabrikalarndaki iiler iin, bedava mesken, giyecek ve yiyecek temini belki
siyas bir hal aresi olabilir. Fakat Trkiye'nin karlat itima ve iktisad meselelerin bir hal
aresi olamaz. Hr insanlarn bedava yemei ihtiyalar olmamaldr.
Trkiye tarafndan tatbik edilecek bir amme tesisleri program, halk arasnda yeni
iktisadi hayatn temelini tekil edebilirse de bu kfi deildir.
Emin esaslara dayanarak inkiaf eden bir zira iktisat, paralel olarak bir taraftan tam
bir zira inkiaf salamak dier taraftan da bu inkiaftan gerekli fayday temin etmek iin
ziraatla beraber inkiaf eden hafif sanayiin gelimesi ifti Hititlilerden tevars ettii bir demir
ubuk-yerine elik bir sapana muhtatr. Yine iftinin mahsullerini istihsal ve nakletmek iin
basit fakat modern vastalara ihtiyac vardr. Bu basit vastalarn ou Trkiye'de imal
edilebilir. Bazlar hariten para olarak ithal edilerek dahilde monte edilebilir.
Zira istihsalin iptida maddelerini ve fazla gda istihsalini kymetlendirmek iin, zira
inkiaf hafif gda maddeleri sanayii takip edecektir. Bu memlekette, dnya piyasalar ile
kolayca rekabet edebilecek meyve, sebze, et ve balk konserve fabrikalar kurulabilir. Trkiye
bu maddeleri istihsal etmek iin, ideal bir memlekettir. Ve kendisi yar a kalm bir kt'ann
merkezinde bulunmaktadr. naat malzemesi ve muhtelif yeni istihlk taleplerini karlamak
iin dier hafif sanayiin de kurulmasn icabettirecektir.
Bu iler nasl yaplacaktr:
Amerikallarn bu ileri nasl baaracaklar hususunda phemiz yoktur. Amerikallar,
Trkiye'nin de ayn usulle baaracam mit etmek isterler. Yani, bu ilerin Devlet faaliyetinin
geniletilmesiyle deil, fakat Trk halknn teebbs ve kabiliyetiyle baarlmasn ister.
Trkiye'nin kuvvet kayna Trktr. Bu geni potansiyelden ferd teebbsler ve ihtiyar i
kombinezonlar yolu ile istifade edilmesi keyfiyeti, Amerikallarn ferd teebbsne verdikleri
manarn ta kendisidir. Trk'n kendi kendine hafif sanayii kurmasnda Amerika'da muhtelif
eyler yapabilir. Bununla beraber, her eyden evvel, Trkiye'nin ilk olarak yapmas lzm
gelen bir vazife vardr. Bu, yeni sanayiinin kurulmas iin gerekli eraitin tahakkuk ettirilmesi
vazifesidir. imdiye kadar Trk Hkmeti, byle bir muhitin hazrlanmas iin bir ey yapm
deildir. Yalnz Hkmet dairelerinin en by deil, iktisad inkiafta en byk rol
oynayan ktisat Bakanlnda bile, husus teebbs problemleri ve potansiyelleri hakknda
tetkikler yapmakla tavzif edilmi bir tek ahs yoktur.
Mill sanayileme fikrim gsteren ve birbirini takip eden be senelik mill planlarda, 18
milyon Trk halknn birer ferd olarak memleketlerinin inkiafnda pasif bir rolden daha fazla
birey yapmaa davet ettiklerini gsterir bir tek sz yoktur. Bilakis bu planlarla devlet hususi
teebbse karma demektedir.
Bundan baka Hkmet, yanl ve salam olmyan bir vergi sistemini kabul etmi ve
keyfi fiat ve piyasa kontrolleri ile dviz kontrollar koymu ve devlet faaliyeti iin birok
istisnalar ve ruharar temin eden ithalt ve ihracat lisanslar sistemini kabul etmitir. Bu
brokrasinin meydana getirilmesinde kullanlacak bir usul olabilir. Fakat herhalde husus
teebbse lzumlu artlar yaratamaz. Birok Amerikalnn, bizim refahmz temin eden
prensipleri kabul etmeyen be senelik planlar niin destekleyeceimiz hususu ak deildir.
Ayn ekilde, husus teebbsn yer almad bir iktisad inkiaf programnda kendi husus
teebbsleriyle nasl yardm edeceklerini anlayamamaktadrlar. Bununla beraber, on seneyi
mtecaviz bir zamandan beri ilk defa olarak Trk Bakanlar amme muvacehesinde
memleketin kalknmasnda husus teebbsn de yer almam istediklerini iln etmilerdir.
Eer bu hakikatse ve nmzdeki Ekim aynda toplanacak Byk Millet Meclisi tarafndan
kabul edilecek bir programsa, bu takdirde, bizim yardm programmz yalnz Trklerin
ihtiyalarna deil ve fakat Amerikan prensiplerinin istediklerine de uygun bir program
olabilir.*
Hafif sanayi iin olduu kadar, ziraat ve amme tesisleri iin de, Birleik Amerika
mtehassslar temin edebilir. Trkiye'nin teknik meselelerine gerekli hal tarzlarn bulabilecek
mhendislere malik bulunmaktayz. Yeni istihsali meydana getirecek istihsal maddelerine ve
oalan itira kuvvetinin douraca istihlk talebini tatmin edebilecek istihlk maddelerine
malik bulunuyoruz. Birok Cenub Amerika memleketleri iin yaptmz gibi lzumlu
anlamalar vastasile, Trk husus teebbslerinin, Dolar ihtiyalarn tatmin etmek iin
gerekli mali menabie malik bulunuyoruz.
Milletleraras mar ve Kalknma Bankas* kredinin dier bir menbadr.
Bizde ayn zamanda, Trkiye'de husus teebbsn ileme tarzm gsterecek husus
sermaye ve tecrbe de mevcuttur. Bu sermaye ve tecrbemiz muhtelif faydal ekiller alabilir.
Mesel bize Trkiye kabiliyetli teebbs idarecileri gnderir ve Trkler'de bunlardan istifade
eder. Dier taraftan Trk teebbslerine ortaklk veya tesahup eklinde de yardm edebilir.
140 milyon Amerikal'nn, Amerikay meydana getirilerinde ve hala gelitirilmelerinde
kulland vastalar bunlardr. Biz bu vastalara malik bulunuyoruz. Ve nasl kullanacamz
da biliyoruz Eer bakalar ayn neticeleri istiyorlar ve bizim yardmmz talep ediyorlarsa
programlarm birlikte tetkik edebilir ve programlarnn ne ekil alabileceini kararlatrabiliriz.
Byle bir tetkikin neticesinde yaplacak yardm muazzam bir nakdi ikraz (bor) olmasa
da daha mreffeh bir Trkiye'nin inkiafna yardm edecektir. te bu esaslar dahilinde
Amerikann D iktisat politikas mana ifade edebilir.
phe yok ki bu faaliyetlerimizle emperyalizm ve dolar diplomasisinin tenkitlerini
zerimize celbedeceiz. Bununla beraber bizler ve dier milletler bu gibi cmlelere lzm
gelen cevab verme zamannn geldii kanaatndadrlar. imdiye kadar temin edilebilen
iktisad refahn en yksek seviyesine, Amerikann nasl eritiini gstermek dier milletler iin
de ayn seviyeyi teminde yardm etmek her halde emperyalizm demek deildir. Yalnz bizim
sistemimizi gsterme usulmz en muvaffak ekilde olmaldr.**
Bugn, belki dnyada, hibir memleket Trkiye ierisinde kapal bulunan potansiyel
servetler bakmndan ve bu servetlerin halkn hizmetine arzedilmesi bakmndan daha msait
eraite malik deildir.
Bu neticeyi douran sebepler meyannda 19 milyon Trk'n alkanl; cesareti ve
karakteri messir bir faktrdr, bununla beraber Cumhuriyetleri henz gentir. Ve daha
birok kararlar almak mecburiyetindedirler. Bu kararlar almak Trklere ait bireydir. Fakat
bizim de alacamz kararlar vardr. Bunlardan biri, bizden alnacak yardmn kullanlma
ekliyle alkaldr. Trkiye'nin durumu bu noktann ehemmiyetini artrmaktadr.
Eer Cumhurbakan smet nn'nn son 12 Temmuz beyannamesi, tek parti
diktatrlnn sonu manasna geliyor, ve eer Bakanlarn son zamanlarda hususi
teebbs destekleyecekleri vaadleri yerine getirilirse ve eer Trkiye bizden yardmn bu
vaad ve beyanatlarn tatbikat altnda isterse, o zaman yalnz sermayemizi deil, fakat
ayn zamanda hizmetlerimizi, ananelerimizi ve ideallerimizi plase edecek ve elden gitmesine
msaade edemiyeceimiz bir plasman frsat elde etmi olacaz.
Not: Yaz FORTUN Dergisi'nin Ekim 1947 Tarihinde kan saysnda yaynlanmtr.
zgn ad. "Trkiye'ye Ne in Yardm/Turkey Aid For What'dr. Bu eviri 1948 tarihli olup,
bana deerlendirmem iin rnek insan, yurtsever bir bilim adam olan Prof. Fehmi YAVUZ
getirmiti. Dili ok eski olmakla birlikte, zgn metin elimde olmadmdan olduu gibi
aktarmay uygun buldum.
 EK; 9
T.C.
M L L L S AV U N M A B A K A N L I I
ANKARA

HUK. M:

KONU: TRK YE CUMHURYET VE AMER KA BRL E K

DEVL ETLER

HK METLER ARASMDAM MTE REK TE DBRL ERL E

LGL ANLAMA HAKKINDA

HUKUK MAVRLN N GR

OCAK 1969

BAKANLI K KATINA

1- Anlamann l'inci maddesiyle "Karlkl ibirlii, taraflarn egemenlik ve eit

haklarna mtekabilen riayet edilecei" hkmnn,
Kuzey Antlantik Antlamasnn 3'nc maddesi'ne dayand;
"... taraflar, kendi hususi vastalarn gelitirmek ve birbirlerine karlkl yardmda
bulunmak... mnferit ve mterek mukavemet kudretlerini ideme ve tezyit etmek..." amacnn
tahakkukunu salayaca;
Antlamann dibacesinde "silhl bir tecavze kar koymak zere mterek
imkanlarn gelitirmekten sz edildii" halde;
Antlama tamamen ABD'nin Trkiye'de kurduu ve kuraca tesisleri esas almakta ve
TC Hkmetine tesislerin,
a) Kurulu,
b) Kurulu sebebi,
c) Geniletilme veya kaldrlma sebebi,
d) letme,
e) Bilgileri toplama deerlendirme,
f) Harekete geme,
konularnda, karar ya da karara itirak yetkisi tannmamaktadr.
..... anlamann muhtelif yerlerine serpitirilmi bulunan,
yukarda belirtilen konulardaki "TC Hkmetinin muvafakatinin alnaca" szleri, III.
maddenin (g) fkrasyla ilgili mutabakat zaptnda, hkmsz hale getirilmitir.
Bu hkmler hem Kuzey Atlantik Antlamasna hem de bu anlama tasarsnn I'inci
maddesinde gsterilen ve esasn Birlemi Milletler Yasas'ndan alan "... btn yelerin
egemen eitlii prensibi..." ne aykrdr.
 2- Kuzey Atlantik Antlamasnn 3'nc maddesinin uygulanmas amacn gden bir
anlamada;
a) T.C. Hkmeti, Kuzey Atlantik Antlamas blgesinde bulunmas dolaysyla,
mterek ya da mnferit savunma gcnn idame ve tezyidini isteyecek,
b) Bu istee ABD cevap verecek,
c) Hangi konularda ve nerelerde ne gibi savunma tesisleri kurulacana Trk
Genelkurmay lzum gsterecek, Trk Hkmeti karar verecek;
Ve ABD bu kararn uygulanmasnda yardmc unsur olacaktr.
nk burada, savunulacak lke Trkiyedir.
Trkiye'nin savunmasnda ise ilk ve son sz elbette Trkiye Hkmeti'ne aittir.
Anlama bu imkn kstlamakta ve hatta, mutabakat zaptyla ortadan kaldrlmaktadr.
3- Ayrca V. madde ile getirilen mali klfet, Trkiye'nin btesini tehdit eder
mahiyettedir.
4- Yine Vinci maddenin 3'nc bendinde, "bu anlamann amalar iin T.C.
Hkmeti tarafndan tahsis edilen arazi zerinde ABD tarafndan veya "onun namna" ina ve
tesis olunan ibaresi, "egemen ek"ler ilkesine aykrdr. Yukarda da belirtildii gibi savunulan
lke Trk lkesidir, buraya kurulacak tesisler (binalar, mtemilt ve iindeki btn
malzemeler) Trkiye Hkmeti'ne aittir.
5- 3'nc maddenin - b - fkras "mterek savunma tesislerinde ama, mahiyet,
mahal, sre ve .... nceden TC Hkmeti tarafndan tasvip olunacaktr" hkmn tayor.
Bu, yle bir hkm ki; TC Hkmeti kaytsz artsz ABD hkmetinin bu topraklardaki
kendi maksadn, Kuzey Atlantik Antlamas amac gibi gstererek kuraca her trl tesise,
kaytsz artsz evet demek zorunda kalacaktr. Kanaatmzca anlamann "eitlik ve
hkmranlk haklarn zedeleyen ve muhtemel bir sava, lkemizde karmak, anlamaya
taraf dier devletler lkelerini bylece savan etkilerinden kurtaracak artlan, olaylar
peinen kabul ettiimizi gsteren, sakncal hatta kabul edenleri tarih huzurunda mkl
durumda brakacak bir hkmdr.
a) nk anlamada, ama, akla kavumamtr.
b) Ama lkemizi korumak olduu halde, uygulama bu amaca karttr.
c) Tesislerin kurulu nedenini yerini kapsamn, ileyiini ve nihayet kullanma kararm
vermek.
TC Hkmetine ait deildir.
Burada ki "tasvip" (Madde 111/b) kaytsz artsz bir tasviptir, gelecek hkmetleri de
Trkiye'nin kaderinde menfi ynde, sz sahibi yapacak ekilde balanmaktadr. Fkrann;
tasvip, yerine "TC Hkmeti amac tespit, mul, mahiyet, mahal ve sreyi buna gre tayin
eder" eklinde deitirilmesi uygun olur.
6- Meyyidesiz hukuk kural yok saylr. Devletler hukuku genellikle meyyidesizdir,
lkin iki devlet arasndaki anlamann meyyidesiz olmas mmkn deildir. Anlama, da,
anlamann hkmlerine riayet olunmamas halinde ne yaplaca, meyyidenin ne olaca
gsterilmemitir.
7- VII. madde fkralar eliik hkmler tamaktadr. 2'nci fkra, l'inci fkra hkmnn
uygulanmas imkanm ortadan kaldrmakta "... ABD yetkili Trk makamlarna .... ithal edilecek
her trl silh ve mhimmatn cins ve miktar hakknda .... bilgi verecek" ve istedii silh ve
malzemeyi yukarda 4 ve 5'inci maddelerde izah ettiimiz gibi Trkiye'nin gvenliini
dnmeden yurda sokacaktr. Tehlikelidir ve kabul edenleri tarih huzurunda mkl
durumda brakr.
 8- IX'uncu madde, tesislerin mterek iletme ve kullanma esaslarna tabi olacaklar
hususundaki karlkl mutabakatla ilgili hkm;
a) Bu tesislerde, tesisi iletecek yetkili personel,
b) Tesislerdeki btn cihazlardan anlayan personel,
c) Karara itirak edecek ve kararda Trkiye'nin menfaatna deiiklik yapacak
personel,
bulundurabilecei takdirde; ileyecek bir hkmdr. Bu personeli de ABD'de
yetitireceine gre, IX. maddenin 2'nci fkras uygulama imkanndan mahrumdur.
9- X'uncu maddenin 2'inci fkras, ABD'nin Trkiye'de gerektiinde polis gc
bulundurmasna yetki verecek niteliktedir. Bu fkra kalkmaldr.
10- Komuta yetki ve sorumluluklaryla ilgili maddelerin, yukarda etraflca belirtilen
grler muvacehesinde ilemeyecei muhakkaktr.
Bilmeden hibir ey yaplamaz. Tesislerin iletilmesini, alnacak bilgilerin
deerlendirilmesini ABD yetkilileri yapacak olduktan sonra, komuta sorumluluuna itirak,
stelik bizi mkl durumda brakr.
11- Herhangi bir sebeple, anlama son bulursa, tesisler olduu gibi Trkiye
Cumhuriyeti Hkmetince braklmaldr. Bu sebeple XX. madde tadil edilmelidir.
12- XXI'inci maddenin maksad mphemdir. Mnferit savunma gayretine yardm
amacm gder gibi geliyor.
13- XXIFnci madde anlamazlklarn zm yolunu gstermekte ise de; getirdii
usuller dolaysyla bir anlamazln zmne dein, anlamazlk konusu esasen
sonulanacaktr.
Bu sebeple ilemeyecei muhakkak grlmektedir. Anlamazlklarn zm iin
abuk karar veren, pratik bir organn kurulmas arttr.
14- Bu haliyle anlamann;
Trkiye'nin gerek lke btnln gerek egemenlik haklarn korumak bir yana
tehlikeye drd dnlmektedir.
Buna dayanlarak hazrlanan prototip uygulama anlamasnn da ayn sakncalarla
milli karlarmza uygun olmadn arzederim.
M. Emin DEER
Hkim Yarbay Hukuk Maviri
 K AY N A K A
AKSOY, Muammer Prof. Dr., Atatrk Inda Tam Bamszlk lkesi, Yavuz
Abadan'a Armaan, SBF Yaynlar, 1969
AGEE, Philip-(Trkesi Mine ner), ClA Gnl, E Yaynlan, 1975
ATAV, Trkkaya Do. Dr., Amerikan Belgeleriyle Amerikan Emperyalizminin
Douu, Doan Yaynevi Eyll 1968
ATAV, Trkkaya Do. Dr., Amerika, NATO ve Trkiye, Aydnlk Yaynlan, kinci
Bask-1969.
AVCIOLU, Doan, Milli Kurtulu Tarihi 3 Cilt 1938'den 1995'e, stanbul Matbaas,
1974
AVCIOLU, Doan, Trkiye'nin Dzeni, Dn-Bugn-Yarn, 2. cilt Tekin Yaynlan, 10.
Basm 1976
AYDEMR, evket, Sreyya, Tek Adam, 3 Cilt, Remzi Kitabevi,1965
AYDEMR, evket, Sreyya kinci Adam, 3 Cilt, 1967
BARNET I. Richard-MULLER Ronald E., Evrensel Soygun-ok Uluslu irketlerin
Gc, Trkesi: Osman Deniztekin, E Yaynlan
BRAND M. Ali, 12 Eyll Saat: 04.00, Karacan Yaynlan 1984
BRAND M. AH, Diyet, Kendi Basm, 1979
CEM, smail, Tarih Asndan 12 Mart, Cem Yaynevi nc Basm, 1993
LAAN, Emin, 12 Eyll, zal Ekonomisinin Perde Arkas
DEMARIS, Ovid, Kirli ler mparatorluklan-Durty Business, (Trkesi: Lale Burak),
1976
DOAN, Yaln, MF Kskacnda Trkiye, 1946-1980, Toplum Yaynlan, 1. Bask,
1980
EFEND, Parvus, Trkiye'nin Mali Tutsakl (Yayma hazrlayan: Muammer
SENCER), May Yaynlan, 1. Basm, 1977
FAHR, M., Amerikan Harp Doktrinleri, Yn Yaynlan 1966
GLDEMR, Ufuk, Texas-Malatya, Tekin Yaynlan, 1. Basm, 1992
GLDEMR, Ufuk, evik Kuvvet'in Glgesinde Trkiye, 1980-1984, Tekin Yaynevi,
1986
HANERLOLU, Orhan, Felsefe Szl, 7. Cilt, Remzi Yaynevi
HAYTER Teresa, Emperyalizmin Yardm (AID AS IMPERLIALISM) Trkesi: Somay
zdemir, Yntem Yaynlar, 1. Basm, Aralk 1972
LHAN, Attill, Bat'nn Deli Gmlei, Karacan Yaynlar, 1981
JULIEN, Claude, Amerikan mparatorluu, evirenler: Tahsin SARA-Aysel
GLERCAN, Hitit Yaynlar, 1969
KO, M. kr, Emperyalizm ve Eitimde Yabanclama, Gven Matbaas, 1970
KONGAR, Emre Prof. Dr., Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei, Bilgi
Yaynevi, kinci Basm, 1979
MAGDOFF, Harry, Emperyalizm a-ABD'nin D Politikasnn Ekonomik Temelleri,
136
SAYFA SAYISI: 194
SAYFA: 194
ev. Doan AFAK, Odak Yaynlan, 1974
McGHEE, George, ABD-Trkiye-Nato-Ortadou, Trkesi: Belks ORAKI, Bilgi
Yaynevi, 1. Basm, 1992
MORGENTHAU, Hans J. Prof. Dr., Uluslararas likiler
SELUK lhan, Gzel Amerikal, Fahir Onger Yaynlar, sianbul, 1965
SNMEZOLU, Faruk Dr., Ansiklopedik Politika Szl, letiim Yaynlan
SVVEEZY-BARAN-MAGDOFF, ada Kapitalizmin Bunalm, Bilgi Yaynevi, Birinci
Basm,, 1975
TANILL, Server Prof. Dr., Nasl Bir Demokrasi stiyoruz?, Cem Yaynevi,
5.basm,1993
TODAE, Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Devlet Tekilat Rehberi, 1972
Basm
TOKER, Metin, Demokrasimizin smet Paal Yllar, 196-1965, Bilgi Yaynevi
TUNKANAT, Haydar, kili Anlamalarn yz, nc Basm, Tekin Yaynevi,
1975
TUNKANAT, Haydar, Amerikan Emperyalizmi ve ClA, Tekin Yaynevi, 1. Basm,
1987
STEFANOS, Yerasimos, Az Gelimilik Srecinde Trkiye, 3 Cilt, Trkesi: Babr
KUYUCU, Gzlem Yaynlan, kinci Basm, 1977

DERGL ER:

Trkiye in Devrim Dergisi Yank Dergisi Yn Dergisi KM Dergisi

GAZETELER:

Cumhuriyet
Demokrat
Hrriyet
Milliyet
Vatan
Bayrak

136
SAYFA SAYISI: 195
SAYFA: 195