Snimanje i

reprodukcija zvuka
Digitalni vs. analogni audio
Digitalno snimanje i reprodukcija

- skraeno za ATiDA2008/2009
Uvod u
digitalno snimanje zvuka

Teorija poznata od 20-tih god. XX veka

Praktini razvoj omoguen tek 70-tih god.

ekalo se na razvoj tehnologije

Zvuk je po prirodi analogni signal

Uho ga percipira kao analogni signal

Zato digitalizacija?

Zato se zvuk snima i prenosi digitalizovan?
Prednosti digitalnog audia

Izrazito poboljanje vernosti reprodukcije

Manja izoblienja i bolji odnos signal/um

Trajniji zapis i presnimavanje bez gubitaka

Kvalitetniji prenos i mogue dodatne obrade

Regeneracija nema nagomilavanja uma

Zatitno kodovanje visok kvalitet prenosa

ne zavisi od broja (de)modulacija i kvaliteta veze

Multipleksiranje

za ekonomian prenos: TDMA, CDMA

za snimanje: stereo i viekanalni zapis

ifrovanje kriptozatita
Analogni vs. digitalni audio

Osporavanje kvaliteta digitalnog audia

digitalna tehnologija prevazilazi analognu

analogni audio: dugo, istrajno i predano usavravan

Objektivne injenice

digitalni snimci mogu zvuati neprirodno

mogu biti toliko beumni i kliniki isti

preterano korienje tehnikih mogunosti

prevelika dinamika

primetna regulacija

nametljiva reverberacija


Digitalizacija audio signala

Diskretizacija po vremenu i amplitudi

odmeravanje amplitude u ekvidistantnim
trenucima (period odmeravanja T)

kvantizacija zapis odmeraka pomou n bita

dinamiki opseg deli se na 2n intervala irine A

razlika kvantizovanog i analognog odmerka do A/2

sa n = 16 bita greke kvantizacije se ne uju

Kolika je frekvencija (perioda) odmeravanja?

Koliki je odnos signal/um kvantizacije?
Frekvencija audio odmeravanja

Broj odmeraka audio signala u sekundi

fs = 1/T

Teorema o odmeravanju

fs 2 fmax

poveanjem fs reprezentuje se sve iri opseg fmax

ujni opseg audio signala je do fmax = 20 kHz

CD standard: fs = 44,1 kHz

44.100 odmeraka analognog audia u sekundi

(oko se zavara sa 24 statike slike u sekundi)

Koriste se jo: 48 kHz, 96 kHz i 192 kHz
 Spektar diskretnih signala
X(f )

images f max 0 f max f

TX ( f )
X ( f +2 f s ) X ( f + fs) X( f ) X ( f fs) X ( f 2 f s )
... ...
2 f s fs fs 0 fs fs 2 fs f

2 2
images TX ( f ) aliasing
... ...
2 f s f s f s 0 f s f s 2 fs f

2 2
 umovi uz
audio signal
um kvantizacije
Termiki um
Granulacioni um
 4

3
2
1
0
-1
-2
-3
-4

4
3
2
1
0
/ -1
vreme(t
)
: -2
-3
-4
SNRq = 6 n [dB]
qd - um kvantizacije
4
3 qd qd qd
2
1
0
vreme(t
-1 )
qd qd
-2
qd
-3
-4
Uticaj uma kvantizacije na
dinamiki opseg

SNRq = (6n + 2) dB (priblino taan izraz)

n = 8 50 dB dovoljno za govor

n = 16 98 dB dovoljno i za muziku (teorijski)

Poveanjem broja bita postie se eljeni SNRq

dovoljno je potisnuti um ispod praga percepcije
i ispod nivoa ostalih umova

Energetski se dodaje na neizbeni termiki um

n = 16 < 98 dB kao profi analogni snima

gore treba izbei klipovanje, dole je i granulacioni um

n = 20 ili 24 122 ili 144 dB (brz i precizan A/D)
Termiki um

Prisutan u analognim i u digitalnim ureajima

javlja se dok struja savladava otpornost

donja granica dinamikog opsega

Efektivna vrednost E = 4k T R f

Bolcmanova konstanta k = 1,38 10-23 J/K

Apsolutna temperatura T = 290 K (=170C)

Otpornost u kolu R (reda k)

Frekvencijski opseg f (treba filtrirati na audio opseg)

Nivo uma N [dBV] = 198 + 20 log R + 20 log f

nije zanemariv = 198 + 30 + 43 = 125 dBV
Granulacioni um i diter

um kvantizacije nije uvek stohastiki

Male amplitude i uzak spektar um je deterministiki

harmonici se javljaju posle NF predfiltra

njihove replike dospevaju u ujni opseg

sinusoide razliite za pola kvantnog nivoa dovode do pojave
harmonijskih izoblienja veih za 10 dB

Neprijatan zvuk granulacioni um
lii na drljanje um mirgl papira

Posebne intervencije u A/D konvertorima

diterovanje ini neujnim granulacioni um

razmrdavanje signala razbija harmonijsku strukturu
 Snimanje i
reprodukcija
Digitalne tehnike
snimanja i reprodukcije zvuka
 Analogni Analogni
signal signal
(levi) (desni)

Pojaava
Generator
Pojaava Blok ema
NF filtar
ditera
NF filtar
digitalnog
snimanja
S&H kolo S&H kolo
zvuka
AD konvertor AD konvertor

Multiplekser Procesiranje Modulacija

 Analogni Analogni
signal signal
(levi) (desni)

Pojaava Pojaava Blok ema

NF filtar NF filtar
digitalne
reprodukcije
S&H kolo S&H kolo
zvuka
DA konvertor DA konvertor

Demultiplekser Procesiranje Demodulacija

Potrebe snimaa i
reproduktora

Masovna proizvodnja audio snimaka

jednostavno, brzo i jeftino

plastine ploe i audio kasete

CD, DVD, disk raunara

Ureaj za reprodukciju

proizvod masovne potronje (jeftin)

Snimanje i reprodukcija u studiju

bazirana na magnetskim medijima
(disk raunara)
 v
Upisana talasna duina =
f

Promene audio signala u vremenu (t)
preslikavaju se du prostorne dimenzije (x)

perioda signala T preslikava se u

pri reprodukciji medij se kree u odnosu na ureaj

trajanje snimka srazmerno je koliini medija

Relativna brzina mora biti:

dovoljno velika da se za visoke f postigne
prihvatljivo za memorijski medij

konstantna greke amortizuje bafer (digitalno!)
Preslikavanje vremena u
prostor (t x)

x
Memorijski mediji

Signali: analogni ili digitalni

Mediji: trake ili diskovi

Zapisi: magnetni i mehaniki (optiki)

digitalni se mogu upisivati i u poluprovodnike

pokretni mediji (trake i diskovi) su jeftiniji

Trag: upisana fizika promena u mediju

irina i dubina, uz brzinu, definiu koliinu medija

irina i brzina trae kompromis kvaliteta i koliine

Kretanje: linearno (trake) i kruno (diskovi)
Digitalni formati snimanja

Magnetno (na disk ili na traku)

disk raunara dominantna tehnika snimanja

kasete s trakom ili otvorene trake sve ree

Mehaniko (optiko na CD ili DVD)

oitavanje laserskim snopom

dominira na masovnom tritu audio zapisa

jednostavnost masovne proizvodnje i niska cena

Potrebe: 48000162=1,536+Red.=2Mbit/s
Digitalni magnetni zapis na
traku

Upisivanje logikih 0 i 1

magnetie se do zasienja u jednu ili drugu stranu

magnetne estice Fe2O3 0,5 do 1 m

800-1000 bita na 1 mm trake

Potrebe:

44.100 x 16 = 700 kbit/s

48.000 x 16 = 768 kbit/s

Brzina trake do 76,2 cm/s

potrebe su na granici mogunosti

koristi se vie paralelnih tonskih tragova

suavanjem traga raste verovatnoa greke
 potrebno vie redundantnih bita
Magnetno snimanje na traku

Zapis sa rotacionim glavama

uz video zapis (70)

DAT: 2 kanala, 48kHz, kaseta: 73 54 10,5 mm

dugo bio standard za master snimke za CD

Zapis sa stacionarnim glavama

pogodan za viekanalni zapis, ali skup

DASH (Digital Audio with Stationary Head)

24 ili 48 kanala na 48kHz na traci irine 1/2
Magnetno snimanje
na hard disk

Posebni ureaji hard disc recorder

ima ADC i DAC zaokruena celina

moe se povezati i sa analognim audio sistemima

U okviru standardne PC konfiguracije

standardizovane HW&SW konfiguracije audio
snimaa (Mekinto)

SCSI spoljanji diskovi sa kontrolerima

fleksibilnost, prenoenje i arhiviranje
Optiko snimanje na
CD (kompakt disk)

Jeftina i brza proizvodnja za trite

velike serije zapisa se vre pomou kalupa

Za pojedinano narezivanje

drugaiji materijali

rezai kao posebni moduli ugraeni u PC

DVD (Digital Versatile Disc)

osim za video koristi se i za audio (razni formati)

DVD-A posebno prilagoen audio format za DVD

MP3 snimai i reproduktori

iroka individualna primena, diktafoni i sl.
Kompakt disk CD

Pojavio se 1982 (standard iz 1980)

Filips lansirao CD a Sony razvio sistem za korekciju greaka

44100x16x2 + redundansa = 4,32x106 bit/s

SNR > 90 dB, izoblienja < 4 x 10-3%

Trag: niz udubljenja/ispupenja u vidu spirale

irina 0,5 m, duina do 5 km

brzina v=1,25m/s, ugaona brzina 3,5 do 8 obrata/s

kapacitet do 74 minuta stereo muzike CD kvaliteta

reflektujui sloj nanesen preko traga (npr. Al)

Prenik 12 cm, unutranja spirala 46 mm

Providni sloj: titi zapis, oteenja su van fokusa
Principi audio CD zapisa 1/4
Principi audio CD zapisa 2/4
Principi audio CD zapisa 3/4
Principi audio CD zapisa 4/4