Muh302u-Mali̇yet Yöneti̇mi̇

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 3034

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1984
MALYET YNETM
Yazarlar
Prof.Dr. Ali KARTAL (nite 2, 3, 6, 7)
Do.Dr. H. Erdin GNDZ (nite 4, 5)
Do.Dr. Adnan SEVM (nite 1, 8)
Editrler
Prof.Dr. Ali KARTAL
Do.Dr. Adnan SEVM
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM
Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs

Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmclar
Do.Dr. T. Volkan Yzer
r.Gr. Orkun fien
Grafik Tasarm Ynetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman

Funda Grbz
Grafikerler
Ayflegl Dibek
Hilal Kkdaaflan
Aysun fiavl
zlem Ceylan
Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Maliyet Ynetimi
ISBN
978-975-06-1692-1
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 250.000 adet baslmfltr.

ESKfiEHR, Ocak 2013
indekiler iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ ix
Maliyet Ynetimine Girifl........................................................ 2 1. NTE

MALYET YNETM KAVRAMI................................................................... 3
Maliyet Ynetiminin Evrimi .......................................................................... 4
Maliyet Ynetiminin fllevleri........................................................................ 5
Maliyet Ynetiminin Amalar ...................................................................... 5
FNANSAL MUHASEBE VE MALYET YNETM....................................... 6
MALYET YNETMN ETKLEYEN FAKTRLER...................................... 11
Kresel Rekabet ............................................................................................ 12
Hizmet Sektrnn Bymesi...................................................................... 12
Bilgi Teknolojisindeki Geliflmeler ................................................................ 13
retim evresindeki Geliflmeler................................................................... 14
Kstlar Teorisi.......................................................................................... 15
Tam Zamannda retim.......................................................................... 15
Bilgisayarla Btnleflik retim .............................................................. 15
Mflteri Odakllk........................................................................................... 16
Yeni rn Gelifltirme .................................................................................... 17
Toplam Kalite Ynetimi................................................................................ 17
Zaman ............................................................................................................ 17
Etkinlik ........................................................................................................... 18
SSTEM YAKLAfiIMI VE MUHASEBE BLG SSTEM.................................. 19
DSPLNLER ARASI BAKIfi AISI LE MALYET YNETM ..................... 20
Esneklik Gereksinimi .................................................................................... 21
Maliyet Bilgilerinin Davranflsal Etkisi.......................................................... 22
fiLETMELERDE ADAfi MALYET VE YNETM MUHASEBECSNN
ROL.............................................................................................................. 22
Teknik ve dari Personelin Konumlar......................................................... 22
Muhasebe Mdr ........................................................................................ 23
Finans Mdr .............................................................................................. 23
PLANLAMA, KONTROL, SREKL GELfiME VE KARAR ALMA N
BLG RETM.............................................................................................. 23
Planlama ........................................................................................................ 23
Kontrol ........................................................................................................... 24
Srekli Geliflme ............................................................................................. 24
Karar Alma..................................................................................................... 25
MUHASEBE VE ETK DAVRANIfi................................................................. 25
Etik Davranfln Faydalar .............................................................................. 25
Ynetim Muhasebecileri in Etik Davranfl Standartlar ........................... 25
BELGELENDRME.......................................................................................... 27
Ynetim Muhasebesi Sertifikas (CMA)........................................................ 27
Kamu Muhasebesi Sertifikas (CPA)............................................................. 28
Denetim Sertifikas (CIA).......................................................................... 28
zet ............................................................................................................... 29
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 31
Yaflamn inden ........................................................................................... 32
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 32
iv indekiler
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 33

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 34
2. NTE Maliyet Davranfllar ve Tahmin Yntemleri ........................ 36

FAALYET HACMNDEK DEfiKLKLER KARfiISINDA
MALYET DAVRANIfiLARI............................................................................. 37
Deiflken Maliyetler....................................................................................... 39
Sabit Maliyetler .............................................................................................. 40
Karma Maliyetler ........................................................................................... 41
Yar Sabit Maliyetler ...................................................................................... 42
MALYET TAHMN FONKSYONU .............................................................. 43
MALYET TAHMN FONKSYONUNU OLUfiTURMA YNTEMLER ......... 44
Endstri Mhendislii Yntemi .................................................................... 45
Muhasebe Yntemi ....................................................................................... 45
En Yksek ve En dflk Noktalar Yntemi ................................................ 46
Dalm Grafii Yntemi............................................................................... 48
Regresyon Analizi Yntemi .......................................................................... 49
Regresyon Analizleri Varsaymlar.......................................................... 51
Belirlilik (Determinasyon) Katsays....................................................... 51
Tahminin Standart Hatas (Se)................................................................ 52
rnekleme Hatalar ve Regresyon Katsaylar....................................... 53
zet ............................................................................................................... 55
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 56
3. NTE Maliyet - Hacim - Kr Analizi................................................. 60

MALYET - HACM - KR - ANALZLERNE GRfi..................................... 61
Maliyet - Hacim - Kr - Analizi Kavram ..................................................... 61
Maliyet - Hacim - Kr Analizlerinin Kullanld Yerler.............................. 61
Maliyet Hacim Kr Analizi Varsaymlar ...................................................... 62
BAfiABAfi NOKTASI VE MALYET HACM KR GRAFKLER ................... 62
Baflabafl Noktasnn Hesaplanmas............................................................... 62
Baflabafl Noktasnn rn Birimleri Cinsinden Hesaplanmas.............. 62
Baflabafl Noktasnn Satfllarn Tutar Cinsinden Hesaplanmas ............ 63
Baflabafl Noktas ve Hacim Kr Grafikleri ................................................... 64
Baflabafl Grafii........................................................................................ 65
Hacim-Kr Grafii ................................................................................... 65
MALYET HACM KR ANALZLER LE LGL ZEL KAVRAMLAR ........ 67
Hedeflenen Net Kr Analizi.......................................................................... 67
Gvenlik Pay ve Oran ................................................................................ 67
Maliyet Yaps Analizi.................................................................................... 68
Faaliyet Kaldrac ..................................................................................... 70
KRI BELRLEYEN ETKENLERDEK DEfiMELER .................................... 70
Sabit Maliyetler ve Satfl Hacminde Deiflme .............................................. 71
Deiflken Maliyetler ve Satfl Hacminde Deiflme....................................... 71
Sabit Maliyet, Satfl Fiyat ve Satfl Hacminde Deiflme............................... 72
Deiflken Maliyetler, Sabit Maliyet ve Satfl Hacminde Deiflme ............... 73
Satfl Fiyatndaki Deiflme ............................................................................. 74
indekiler v
OK RNL DURUMDA MALYET HACM KR ANALZ..................... 74

zet................................................................................................................ 77
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 78
Yaflamn inden............................................................................................ 79
Maliyet Ynetimi Arac Olarak Bteler .............................. 82 4. NTE

GRfi .............................................................................................................. 83
BTE VE BTELEME ............................................................................... 83
BTELERN HAZIRLANMASI ..................................................................... 84
Bte Dnemleri .......................................................................................... 85
Bteleme Sreci ......................................................................................... 85
BTE UYGULAMA RNE ..................................................................... 86
RNEK........................................................................................................... 86
Bteleme Srecinin Bileflenleri................................................................... 87
Satfl Btesi ........................................................................................... 88
retim Btesi ........................................................................................ 90
Direkt lk Madde ve Malzeme Btesi .................................................. 92
Direkt flilik Btesi .............................................................................. 95
Genel retim Giderleri Btesi .............................................................. 96
Pazarlama, Satfl, Datm ve Genel Ynetim Giderleri Btesi........... 99
Satlacak Mamullerin Maliyeti Btesi .................................................. 101
Yatrm Btesi ....................................................................................... 103
Nakit Btesi ........................................................................................... 103
Proforma (Btelenmifl) Gelir Tablosu ................................................. 107
Proforma (Btelenmifl) Bilano ............................................................ 107
zet................................................................................................................ 110
Okuma Paras .............................................................................................. 112
Maliyetlerin Kontrol ve Standart Maliyetler Yoluyla 5. NTE

Sapma Analizi .......................................................................... 116
GRfi .............................................................................................................. 117
fiLETMELERDE KONTROL SSTEMLER VE STANDART MALYET
KAVRAMI ....................................................................................................... 117
STANDART MALYETLEME SSTEMNN KONTROL AMACIYLA
KULLANILMASI.............................................................................................. 118
Standart Maliyetlerin Belirlenmesi................................................................ 119
Standartlarn Snflandrlmas ....................................................................... 120
Direkt lk Madde ve Malzeme Standartlar .................................................. 121
Direkt flilik Standartlar .............................................................................. 122
Deiflken Genel retim Maliyeti Standartlar .............................................. 123
DEfiKEN MALYETLERN SAPMA (FARK) ANALZ N GENEL BR
MODEL........................................................................................................... 124
DREKT LK MADDE VE MALZEME SAPMALARI ....................................... 126
vi indekiler
Direkt lk Madde ve Malzeme Fiyat Sapmas.............................................. 126

Direkt lk Madde ve Malzeme Miktar Sapmas ........................................... 128
DREKT fiLK SAPMALARI ....................................................................... 130
Direkt flilik cret Sapmas ......................................................................... 130
Direkt flilik Verim (Sre) Sapmas............................................................. 131
GENEL RETM MALYETLER VE ESNEK BTELER .............................. 133
GENEL RETM MALYET SAPMALARI...................................................... 135
Deiflken Genel retim Maliyeti Bte Sapmas......................................... 136
Deiflken Genel retim Maliyeti Verim Sapmas ........................................ 137
Sabit Genel retim Maliyeti Bte Sapmas ................................................ 138
Sabit Genel retim Maliyeti Kapasite Sapmas ........................................... 139
zet................................................................................................................ 141
Okuma Paras .............................................................................................. 145
6. NTE Yatrm Merkezlerinin Baflarsn lme ve Transfer

Fiyatlamas................................................................................ 148
YNETM BAfiARISINI LME.................................................................... 149
Yatrm Getiri Oran ...................................................................................... 149
Artk Gelir ...................................................................................................... 153
Ekonomik Katma Deer (EVA) .................................................................... 155
Satfllarn Getiri Oran.................................................................................... 157
Dengeli lm Kart Teknii ...................................................................... 157
TRANSFER FYATLAMASI............................................................................. 160
Maliyete Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi.......................................... 160
Pazar Fiyatna Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi ................................ 161
Pazarlk Usulne Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi............................ 162
kili Transfer Fiyatlamas............................................................................... 163
VERG UYGULAMASI AISINDAN TRANSFER FYATLAMASI .................. 163
Transfer Fiyatlandrmas Uygulamas Kapsamna Giren
Mkellefler ve fllemler ................................................................................. 164
Transfer Fiyatlandrmasnda liflkili Kifli Emsallere Uygunluk lkesi .......... 165
Emsal Fiyatn Tespitinde Kullanlabilecek Yntemler ................................ 166
Geleneksel fllem Yntemleri ................................................................. 166
flleme Dayal Kr Yntemleri ................................................................ 167
Transfer Fiyatlandrmas Kapsamnda stenecek Belgeler .......................... 167
Yllk Belgelendirme ............................................................................... 167
Peflin Fiyatlandrma Anlaflmalar ........................................................... 167
zet................................................................................................................ 169
Kendimizi Snayalm .................................................................................... 170
indekiler vii
Karar Alma Srecinde Geerli Maliyetlerin Kullanlmas 7. NTE

ve Fiyatlama Kararlar............................................................. 174
KARAR SREC LE MUHASEBE TEKNKLERNN LfiKLER .................. 175
Stratejik Planlama Kararlar ile liflkileri ....................................................... 176
Ynetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri ........................................................ 176
Faaliyetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri...................................................... 176
ALTERNATF SEM KARARLARINDA KARfiILAfiILAN TEMEL
MALYET KAVRAMLARI .............................................................................. 177
Geerli Maliyetler .......................................................................................... 177
Ek Maliyetler ................................................................................................ 178
Frsat Maliyeti ............................................................................................... 178
Batmfl Maliyetler ........................................................................................... 179
ALTERNATF SEM KARARI RNEKLER .................................................. 179
zel Bir Sipariflin Kabul Edilip Edilmemesi Karar..................................... 179
Bir rn Hattnn retimine Son Verip Vermeme Karar........................... 181
Makine ve Donatmn Yenilenmesi Karar ................................................. 183
retme ya da Satn Alma Karar................................................................... 185
FYATLAMA KARARLARI .............................................................................. 187
Fiyatlama Kararlarnda Etkili Olan Faktrler ............................................... 188
Maliyetler ................................................................................................. 188
Mflteriler ................................................................................................. 188
Rakipler.................................................................................................... 189
Olaan rnlerin Fiyatlandrlmas .............................................................. 189
Tam Maliyetleme Yaklaflm.................................................................... 190
Deiflken Maliyetleme Yaklaflm ........................................................... 191
Maliyet Temeline Uygulanacak Yzdenin Tespiti ve Uygulanmas..... 192
Belirlenen Fiyatlarn Pazar Koflullarna Ayarlanmas ............................ 193
Yeni rnlerin Fiyatlandrlmas ................................................................. 194
Pazarn Kayman Almaya Ynelik Fiyatlandrma Stratejisi ................ 194
Pazara Nfuz Etmeye Ynelik Fiyatlandrma Stratejisi ......................... 195
Hedef Maliyetler ve rn Fiyatlandrlmas ................................................. 195
zet................................................................................................................ 197
Stratejik Maliyet Ynetimi ..................................................... 202 8. NTE

STRATEJ VE STRATEJK YNETM ........................................................... 203
STRATEJK MALYET YNETM KAVRAMI ............................................... 204
STRATEJK MALYET YNETMNE LfiKN TEMEL KAVRAMLAR .......... 208
Stratejik Konumlandrma .............................................................................. 208
Maliyet Liderlii Stratejisi ........................................................................ 208
Farkllafltrma Stratejisi............................................................................. 209
Odaklanma Stratejisi ............................................................................... 209
Stratejik Konumlandrma ........................................................................ 209
Deer Zinciri Kavram................................................................................... 210
rgtsel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Srcleri) ............................... 211
Operasyonel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Srcleri) ........................ 212
viii indekiler
DEER ZNCR ANALZ ............................................................................ 214

Balantlarn Kurulmas ............................................................................ 214
Tedariki Balantlarn Kurulmas ................................................................ 216
Tedarik Maliyetlerinin Ynetimi............................................................. 217
Faaliyet Temelli Tedariki Maliyetlemesi............................................... 217
Mflteri Balantlarn Kurulmas ................................................................... 219
Mflteri Hizmeti Maliyetlerinin Ynetimi ............................................... 219
Faaliyet Temelli Mflteri Maliyetlemesi .................................................. 220
RN YAfiAM SEYR MALYET YNETM................................................ 221
rn Yaflam Seyri Yaklaflmlar .................................................................... 221
Pazarlama Yaklaflm ............................................................................... 221
retim Yaklaflm..................................................................................... 222
Tketim Yaklaflm .................................................................................. 223
Etkileflimli Yaklaflm ...................................................................................... 223
Gelirlerin Artrlmas................................................................................ 224
Maliyetlerin Azaltlmas ........................................................................... 225
Stratejik Maliyet Ynetiminde Hedef Maliytelemenin Rol ........................ 227
TAM ZAMANINDA RETM SSTEM VE TEDARK ................................... 229
Tam Zamannda retim Sisteminin Stoklar zerindeki Etkileri................. 230
Tam Zamannda retim Sisteminde Fabrika Yerleflim Plan ...................... 230
Tam Zamannda retim Sisteminde alflanlarn Yetkilendirilmesi .......... 231
Tam Zamannda retim Sisteminde Toplam Kalite Ynetimi.................... 232
TAM ZAMANINDA RETM SSTEM (JIT) VE
STRATEJK MALYET YNETM ZERNE ETKLER ............................... 232
Tam Zamannda retim Sisteminde Genel retim
Maliyetlerinin zlenebilmesi .......................................................................... 232
Tam Zamannda retim Sisteminde rn Maliyetlemesi .......................... 233
Tam Zamannda retim Sisteminde Siparifl ve Safha
Maliyeti Uygulamas ..................................................................................... 234
Tam Zamannda retim Sisteminde Geriye Dnk
Maliyletleme ................................................................................................. 234
STRATEJK MALYET YNETMN BTNLEYEN YAKLAfiIMLAR.......... 234
Hedef Maliyetleme ....................................................................................... 236
rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi ............................................................... 237
Transfer Fiyatlamas ..................................................................................... 238
Kyaslama (Benchmarking) ......................................................................... 239
Kaizen Maliyetleme ....................................................................................... 240
Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bteleme ............................................... 241
Tam Zamannda retim Sistemi ................................................................... 242
evre Maliyetleri .......................................................................................... 243
Toplam Kalite Maliyetleri.............................................................................. 243
Entelektel Sermaye .................................................................................... 244
Dengeli Puan Kart ...................................................................................... 245
zet................................................................................................................ 246
Yaflamn inden............................................................................................ 250
nsz ix
nsz
Yirminci yzyln son eyreinde ortaya kan kreselleflme olgusu erevesin-
de; ekonomik, sosyal, politik, kltrel, ekonomik ve teknolojik geliflmeler parale-
linde tketici ihtiyalarnda meydana gelen deiflim, iflletmelerin ifl yapma biimi-
ni de derinden etkilemifltir. nceleri yerel piyasalarda faaliyet gsterme abasn-
da olan iflletmeler, bu geliflmeler sayesinde ortaya kan aralar yardmyla maksi-
mum mflteri memnuniyeti felsefesiyle kresel piyasalarda faaliyet gsterme aba-
sna giriflmifllerdir. Bu kapsamda kresel pazarlarda rekabeti olabilmek ve srd-
rebilirlii salayabilmenin kriterleri de deiflmifltir. Maksimum mflteri memnuni-
yeti ve buna bal olarak kalite, maliyet ve hz konularnda salanacak baflarnn
ne kt bu srete, iflletmelerin ynetimi ile ilgili gereksinim duyulan bilginin
yapsnda ve ieriinde de nemli deiflik ihtiyac ortaya kmfltr. Bu ihtiya, ifl-
letme ile ilgili taraflarn bilgi gereksinimini karfllayan muhasebe bilgi sisteminin
yapsnda ve kulland aralarda da deiflimi gerekli klmfltr.
nceleri iflletmelerin belirledii kriterlere gre tasarlayp rettikleri ve sattklar
rnler, artk mflteri gereksinimlerine gre tasarlanp retilen ve zamannda tes-
lim ile satfl sonrasndaki destekleri de kapsayan bir sre ierisinde deerlendiril-
meye bafllanmfltr. Maliyet art kar eflittir satfl fiyat anlayfl yerini satfl fiyat eksi
maliyet eflittir kar anlayflna terk etmifltir. Bu erevede yalnzca retim srecini
kapsayan retim maliyetleri, deer zinciri kapsamnda ele alnarak, rnlerin tasa-
rmndan satfl sonras hizmetleri de kapsayan stratejik bir bakfl asyla ele alnma-
ya bafllanmfltr. Bu kapsamda ortaya kan; Hedef Maliyetleme (Target Costing),
rn Yaflam Seyri Maliyetleme Sistemi (Product Life Cycle Costing), Transfer Fiyat-
lamas (Transfer Pricing), Kyaslama (Benchmarking), Kaizen Maliyetleme (Kaizen
Costing), Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bteleme (Activity Based Costing and
Budgeting), Tam Zamannda retim (Just-In-Time), evre Maliyetleri (Enviromen-
tal Costing), Toplam Kalite Maliyetleri (Total Quality Costing), Entelektel Serma-
ye (Intellectual Capital), Dengeli Puan Kart (Balanced Scorecard), Geriye Dnk
Maliyetleme (Backflush Costing), Deer Mhendislii (Value Engineering), Dei-
flim Mhendislii (Reengineering), Simltane Mhendislik (Simultaneous Enginee-
ring), Esnek retim Sistemleri (Flexible Manufacturing Systems), Kalite Fonksiyon
Gerimi (Quality Function Deployment), Kstlar Teorisi (Theory of Constraints)
gibi kavramlar, iflletme yneticilerinin iflletmeleri rekabeti kresel pazarlarda ba-
flarya ulafltrmann en nemli anahtarlar haline gelmifltir.
Bu geliflmeler erevesinde muhasebe bilgi sisteminin yapsnda ortaya kan
deiflim gereksinimi, i bilgi kullanclarnn bilgi gereksinimini karfllayan maliyet
ve ynetim muhasebesinin de finansal bilgilerin yannda finansal olmayan bilgile-
ri de reten ve yneten Maliyet Ynetimi kavramn n plana karmfltr.
Bu geliflmeler kapsamnda, Kitaptan yararlanacak renciler ve dier kesimle-
rin ihtiyalar da dikkate alnarak hazrlanan ve Maliyet Ynetimi adn verdii-
miz bu kitap 8 niteden oluflmaktadr.
Birinci nitede konular, Maliyet Ynetimine Girifl bafll altnda ele alnmfl
ve maliyet ynetimine iliflkin genel bilgilere yer verilmifltir. kinci nite Maliyet
Davranfllar ve Tahmin Yntemleri, nc nite Maliyet-Hacim-Kar Analizi ,
drdnc nite Maliyet Ynetim Arac Olarak Bteler, beflinci nite Maliyet-
lerin Kontrol ve Standart Maliyetler Yoluyla Sapma Analizi, altnc nite Yatrm
Merkezlerinin Baflarsn lme ve Transfer Fiyatlamas, yedinci nite Karar Al-
ma Srecinde Geerli Maliyetlerin Kullanlmas ve Fiyatlama Kararlar bafllklar
altnda incelenerek, sekizinci ve son nite de; maliyet ynetimine stratejik bakfl
asyla Stratejik Maliyet Ynetimi bafll altnda ele alnmfl ve stratejik maliyet
ynetimini btnleyen yaklaflmlara yer verilmifltir.
Kitabn hazrlanmasnda katk salayan ve emei geenlere teflekkr eder, ki-
tabn baflta renciler olmak zere, ilgilenenlere faydal olmasn diliyoruz.
Editrler
Prof.Dr. Ali KARTAL
Do.Dr. Adnan SEVM
1
MALYET YNETM
Amalarmz
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;
N
Maliyet ynetimi kavramn tanmlayabilecek,
N
Finansal muhasebe ve maliyet ynetimi iliflkisini aklayabilecek,
N
Maliyet ynetimini etkileyen faktrleri sralayabilecek,
N
Sistem yaklaflm ile muhasebe bilgi sistemini iliflkilendirebilecek,
N
Disiplinler aras bakfl as ile maliyet ynetimini ele alabilecek,
N
flletmelerde adafl maliyet ve ynetimi muhasebecisinin roln aklayabilecek,
Planlama, kontrol, srekli geliflme ve karar alma iin bilgi retimini aklaya-
N
bilecek,
N
Muhasebeciler iin etik davranfllarn nemini kavrayabilecek,
Ynetim muhasebecileri iin geerli olan belgeleri sralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Muhasebe Bilgi Sistemi Maliyet Muhasebesi Bilgi Sistemi
Faaliyet Temelli Ynetim Ynetim Muhasebesi Bilgi Sistemi
fl Ahlak Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemi
Srekli Geliflme Karar Alma
Deer Zinciri Kurumsal Kaynak Planlamas
Mflteri Memnuniyeti (ERP) Sistemi
indekiler
MALYET YNETM KAVRAMI

FNANSAL MUHASEBE VE MALYET
YNETM
MALYET YNETMN ETKLEYEN
FAKTRLER
SSTEM YAKLAfiIMI VE MUHASEBE
BLG SSTEM
Maliyet DSPLNLER ARASI BAKIfi AISI LE
Maliyet Ynetimi Ynetimine Girifl MALYET YNETM
fiLETMELERDE ADAfi MALYET VE
YNETM MUHASEBECSNN ROL
PLANLAMA, KONTROL, SREKL
GELfiME VE KARAR ALMA N BLG
RETM
MUHASEBE VE ETK DAVRANIfi
BELGELENDRME
Maliyet Ynetimine Girifl
MALYET YNETM KAVRAMI

flletmelerde ynetim kavram ile fiil maliyet karfllafltrmalarna dayanan maliyet
kontrol kavram afllarak maliyetlerin etkilenmesi bir baflka deyiflle maliyet
ynetimi noktasna ulafllmfltr.
Maliyet ynetimi kavram zellikle 90l yllardan bu yana literatrde ve uygu-
lamada yaygn olarak kullanlmaya bafllanmfl olup henz ortak ve net bir tanm
mevcut deildir. Bu konu ile ilgili eflitli grfller mevcuttur. Bu grfller flnda
maliyet ynetimi, yneticiler ve dier ilgililerin ksa ve uzun vadede kendi planla-
ma ve kontrol ifllevlerini icra ederken ortaya kan maliyet gstergeleri ile perfor-
manslarn lmek amacyla kullanlmaktadr. zetle maliyet ynetimi iflletmenin
sreleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin etkilenebilmesi amacyla dzenlenmesi
olarak tanmlanabilir. Bir baflka deyiflle maliyet ynetimi, maliyet ynetimi bilgi-
sisinin bir bilgi deer zinciri ierisinde gelifltirilmesi ve kullanm olarak da tanm-
lanabilir. Bir baflka flekilde maliyet ynetimi kavram, rn maliyetlerini doru
olarak saptamak, iflletmedeki sreleri gelifltirmek, israf nlemek, maliyet etmenle-
rini tanmlamak, faaliyetleri planlamak ve iflletmenin stratejilerini oluflturmak
iin faaliyetlerin ynetimi ve kontrol olarak da tanmlanmaktadr.
Maliyet ynetimi kavram, maliyet muhasebesine gre daha genifl kapsaml bir
kavramdr. Maliyet muhasebesi tarih maliyetlere odaklanrken maliyet ynetimi
maliyetlerin planlanmas, ynetimi, dflrlmesine odaklanmaktadr. Burada mali-
yet muhasesinin stlendii rol, gerekleflen fiil bilgilere odakland iin gerekiz
olarak deerlendirilmemelidir. nk; planlama, uygulama ve kontrol srecinde
deiflen koflullardan dolay bir geri bildirim mekanizmasnn iflletilmesi gerekli ol-
makta bu uygulamalarn gelifltirilmesi ve iyilefltirilmesi iin planlarn gzden gei-
rilmesi ve dzeltilmesine katk salamaktadr.
Kreselleflme olgusu ve teknolojik geliflmelere bal olarak, yeni ya da mevcut
mamullere yeni zellikler katma abalar da rekabeti amanszlafltrmfltr. retim ve
hizmet endstrileri snrl zellikleri olan nispeten az eflitlilie sahip seri retim-
den mflteri tatminine nem veren esnek retime dnflmfltr. Yneticiler birim
maliyetleri dflren ok miktarlar retmee deil; mflterinin istedii zellikleri ta-
flyan kaliteli, zamannda teslim edilmifl mamuller retmeye ve teslimden sonra da
gerekli hizmetlerin gtrlmesine odaklanmaya bafllamfllardr. Rekabet olanan
artrmak endiflesiyle artrlan bu faaliyetlerden hangilerinin aslnda mflteri asn-
dan bir deer ifade etmediini tespit etmek maliyet ynetiminin grevidir.
4 Maliyet Ynetimi
Maliyet Ynetiminin Evrimi

Gnnzde kresel pazarlarda artan rekabet koflullarnda ortaya kan belirsizlik-
leri, karmaflay ve riskleri elimine etmek amacyla etkin bir ynetim gereklilikten
ziyade bir zorunluluk hline gelmifltir. Bu zorunluluun temel koflullarndan birisi
ve en nemlisi doru, gvenilir, zamanl, tam bilgilere sahip olmaktr. Bu bilgile-
rin iinde maliyet bilgisi hayati bir neme sahiptir. nk maliyetler, en nemli ve-
rimlilik lsdr. Bu nedenle maliyetler doru tanmlanmal, doru llmeli ve
mamullerle doru flekilde iliflkilendirilmelidr.
Gemiflten gnmze maliyet bilgisinden yararlanma sreci ele alndnda,
esas itibaryla 4 evreden bahsetmek mmkndr. fiimdi bu evreleri ele alalm.
1. Evre: 1900 - 1920 yllar arasn kapsar. Bu dnemde maliyet bilgileri fazla
nemsenmemektedir. Salkl mamul maliyetleri hesaplanamamakta finansal sis-
temle btnlk ancak fiziksel stok saymlar ile salanabilmekte ve kontrol de bu-
nun tesine geememektedir.
2. Evre: 1920 - 1960 yllar arasn kapsar. Bu dnemde zellikle ABDde
nemli ekonomik geliflmeler ortaya kmakmfl ve Henry Ford seri retimle re-
tim srelerinde bir devrim yaratmfltr. Bu sayede iflletmeler birden ok mamul
reterek mamul eflitlemesine gitmifl, seri retimle birlikte retim miktarn ok
fazla artrarak mamul fiyatlarnn ucuzlamasna neden olmufltur. fl gcne dayal
bu retim srelerinde gereklefltirilen radikal devrim, maliyet bilgisinin nemini
gndeme taflmaya bafllamfltr. Bu aflr refah dneminin sonunda yine ABDde
bafllayp btn dnyay saran nl 1929 yl ekonomik krizi sonras muhasebe bil-
gisinin yaflamsal nemi herkes tarafndan anlafllmfltr. Bu evre iersinde muhase-
be bilgisine dayal olarak kontrol sreleri gelifltirilmeye bafllamfltr. Bu gelenek-
sel yntemler erevesinde retilen mamuln maliyeti, zellikle fiyatlama konula-
rnda nem kazanmfltr.
3. Evre: Bu evre, 1960-1980 yllarn kapsayan Btnleflik Bilgi Sistemleri ev-
residir. Bu evrede; mamullerde ve retim srelerinde geliflen teknolojiye paralel
olarak deiflimler olmufl ve retim sreleri bilgisayar yazlmlar araclyla yne-
tilmeye bafllanmfltr. Karmaflklaflan retim sreleri ifl gcnn niteliini deiflti-
rirken sermaye younluu gerektiren teknoloji retilen mamuller ile direkt iliflkisi
olmayan genel retim maliyetlerinin toplam maliyet iersindeki payn artrmaya
bafllamfltr. retim maliyetleri iersinde endirekt maliyetlerin paynn artmas, bi-
rim maliyet hesabnda eflitli merkezlerde katlanlan maliyetlerin nasl datlaca
ve mamullere doru bir yklemenin nasl yaplaca tartflmalarn da beraberinden
getirmifltir. Bu tartflmalar, geleneksel maliyetleme sistemlerinin daha salkl he-
saplamalar yapmas, yneticilerin performanslarn ortaya koyan fnansal gsterge-
lerin daha gvenilir ve adilane olmas iin yaplmfltr.
4. Evre: 1980lerden gnmze kadarki bu sre, Maliyet Ynetimi Sistemle-
ri Evresi olarak da adlandrlabilir. Bu evrede; ynetsel faaliyetlerle retim faali-
yetleri btnlefltirilmifllerdir. Bu evrede, koordine edilmifl bir ynetim nem ka-
zanmfltr. Teknoloji, insan davranfllar ve bilgi sistemleri iliflkilendirilerek btnsel
bir anlayfl sz konusu olmufltur. Bununla birlikte, hacim bazl uygulamalardan zi-
yade, faaliyetler uzun vadeli stratejik amalarla iliflkilendirilmifltir. Bu dnemde ar-
tk tartflma konusu olan, maliyetlerin nasl datlacandan ziyade maliyetlerin na-
sl azaltlacadr. Btn dikkatlerin odak noktas, deer yaratmayan faaliyetlerin
neler olduunun belirlenmesidir. Deiflen mflteri kavram ve teknolojiyi dikkate
alan bu sistemde performans deerleme kriterleri, hem finansal hem de finansal
1. nite - Maliyet Ynetimine Girifl 5
olmayan kriterlerdir. Bu ynyle maliyet ynetimi bilgi sisteminin rettii bilgiler,

yalnzca muhasebeyi deil, ifllemenin tm ifllevlerini ilgilendirmektedir. Btn
blmlerin baflars iflletmenin tamamnn baflarsn getirir anlayfl terkedilerek
topyekn baflar zerine odaklanlmfltr.
Maliyet Ynetiminin fllevleri

Maliyet ynetimi bilgi sisteminin ifllevlerini 4 ana bafllk altnda toplamak mm-
kndr.
Stratejik Ynetim: Uzun vadeli rekabet gcnn artrlmas, uzun vadeli
salam ve iyi belirlenmifl stretejileri gerekli klar. Bu stratejilerin belirlenme-
si iin maliyet bilgisine gereksinim vardr. Uzun vadeli dflnme, hzla dei-
flen koflullar altnda mflteri ihtiya ve taleplerinin yn konusunda da tah-
minler yapmay gerektirir. Bu bakfl as, maliyet bilgisini fnansal olan ve
olmayan tm ynleriyle ele almay gerekli klar. Bu erevede, iflletme kay-
naklarnn stratejik amalara ynlendirilmifl olup olmad byk nem tafl-
maktadr. Stratejik dflnme ayn zamanda yaratc olmay ve btnsel d-
flnmeyi ifade etmektedir. Bir baflka deyiflle sorunlarn belirlenmesinde, ta-
nmlanmasnda ve zmnde olaylara ok ynl bakmay ifade etmekte-
dir. Olaylarn yalnzca bir pazarlama sorunu olarak grlmemesi, iflletmede-
ki tm ifllevler asndan uzmanlk bilgisi ve becerilerine sahip takmlarn, efl
zamanl koordineli ve btnsel olarak alflmasn gektirir. Bu btnsel yak-
laflm, dinamik ve rekabeti ortamn ortaya kard bir zorunluluktur. Mfl-
teri gereksinimlerinin karfllanmas ve iflletme kaynaklarnn en etkin ve ve-
rimli biimde kullanlmasna ynelik stratejiler, temel baflar kriterlerine
odaklanan maliyet ynetimi bilgi sisteminden elde edilen bilgilerle flekillen-
dirilir. Bu stratejiler baflarya giden yolun da planlardr.
Planlama ve Karar Alma: Fiyatlama, tedarik, retim planlamas gibi yine-
lenen kararlar iin bilgi retmek, satn alma ya da kiralama kararlar gibi sk
verilmeyen ancak etkileri uzun dnemli olarak ortaya kan kararlar iin
maliyet ynetimi bilgisine gereksinim duyulmaktadr. Bu balamda btele-
rin yaplmas iin de yine maliyet ynetimi bilgisi gereklidir.
Ynetim ve Faaliyet Kontrol: Faaliyet kontrol, retim yneticisi gibi or- Maliyet ynetimi bilgi
ta dzey yneticilerin, ustabafl gibi alt dzey yneticilerin ve alflanlarn, sisteminin ifllevlerini;
stratejik ynetim, planlama
faaliyetlerini izlemelerini ifade etmektedir. Ynetim kontrol ise orta kade- ve karar alma, ynetim ve
me yneticilerin, st kademe yneticiler tarafndan deerlenmesidir. Etkin faaliyet kontrol ve finansal
tablolarn hazrlanmas
bir performans deerlemesi yapabilmek amacyla etkin olmayan ve verim- olarak sralamak
siz faaliyetler ile isabetli olmayan kararlar ortaya koyabilmek amacyla ma- mmkndr.
liyet bilgisine byk lde gereksinim vardr.
Finansal Tablolarn Hazrlanmas: Bu ifllevde ynetim, ortaklardan kredi
verenlere, kamudan devlete kadar bilgi gereksinimi iinde olan tm bilgi kul-
lanclarnn bilgi gereksinimlerini karfllar. Hazrlanan bu finansal tablolardan
hem i bilgi kullanclar hem de dfl bilgi kullancalar faydalanabilmektedir.
Maliyet Ynetiminin Amalar

Herhangi bir maliyet ynetim sistemindeki temel ama, ynetime zamanl, doru,
gvenilir ve amalara uygun bilgi sunmaktr. Bu bilgiler, mamullerin ve hizmetle-
rin retiminde ve tedarikinde iflletme kaynaklarnn etkin ve verimli kullanlmasn
salamaktadr. Ayrca iflletmenin kalite, maliyet, hz ve karllnn gelifltirilmesi iin
rekabeti ynn gelifltirmeyi de hedeflemelidir.
6 Maliyet Ynetimi
Bir baflka ifade ile maliyet ynetimi bilgi sisteminin temel amac, kresel dnya
pazarlarnda kalite, maliyet, zaman ve ifllevsellik ynyle rekabet edebilir mamul ya
da hizmet retiminde, kaynaklarn etkin ve verimli kullanm iin yneticilere yol
gsterecek bilgileri tedarik etmektir. Bu erevede iflletmenin btn ifllevlerinin y-
netimine ynelik olarak hem finansal hem de finansal olmayan bilgileri reten ma-
liyet ynetimi bilgi sisteminin amalarn afladaki gibi sralamak mmkndr:
Maliyet etmenleri vastasyla olabildiince doru bir mamul ve hizmet mali-
yetlemesi yapmak,
Mamul ya da hizmetlerin yaflam seyri performansnn deerlemesini yapmak,
Sre ve faaliyetleri doru anlamak ve deerlendirmek,
Faaliyetlerin etkinlik ve verimliliini belirlemek,
Maliyetleri kontrol etmek ve ynetmek,
Maliyet yaplarnn en elveriflli duruma getirmek,
Performans deerlemesine olanak salamak,
Geliflen teknolojilerin biimlendirdii yeni ortamlar ile uyum salamak,
rgtsel stratejilerin uygulanmasna yardmc olmak.
SIRA SZDE Maliyet ynetimi kavramn nasl aklarsnz?

SIRA SZDE
1
FNANSAL MUHASEBE VE MALYET YNETM
D fi N E L M flletmelerleD ilgili
fi N E Lbilgi
M ihtiyac iinde olan bilgi kullanclarnn bilgi gereksinimle-
rini karfllayan ve nemli bir iflleve sahip olan Muhasebe Bilgi Sistemi, Finansal
S O R U Muhasebe Bilgi S O RSistemi
U ve Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemi olmak zere iki alt sis-
temi iermektedir. Bu iki sistemi birbirinden ayran en nemli farkllk, bilgi gerek-
sinimi iindeki bilgi kullanclardr.
DKKAT DKKAT
fiekil 1.1
N N
SIRA SZDE Bilgi
Muhasebe SIRA SZDE
Sistemi ve Alt Muhasebe Bilgi Sistemi
Sistemler
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Kaynak: Hansen,
D. R. ve Mowen, M. Finansal Muhasebe Maliyet Ynetimi
M. (2006). Cost Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi
KManagement:
T A P K T A P
Accounting &
Control, Fifty. Ed.,
pp.3-5. Maliyet Muhasebesi Ynetim Muhasebesi
TELEVZYON TELEVZYON Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi
Finansal muhasebe bilgi sistemi; yatrmclar, bankalar ve dier kredi kuru-

NTERNET N T E R N E T mflteriler, kamu, devlet, sendikalar vb. nc kifli ve kuru-
lufllar, tedarikiler,
lufllardan oluflan dfl bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacn karfllamaktadr. flletmenin
evresindeki bu dfl bilgi kullanclar, hisse senedi almak ya da satmak, vergi mat-
rahn belirlemek, kredi vermek, tahvil karmak ve mevzuatla ilgili dier kararla-
rn alnmasnda finansal bilgilere gereksinim duymaktadrlar. Dfl bilgi kullancla-
rn gereksinim duyduu bu bilgileri kullananlarn ok eflitli kifli ya da kurum ve
kurulufllar olmas ve ok yksek dzeyde gvenilir olmas gereklilii nedeniyle fi-
nansal muhasebe bilgi sistemi; aka ve net olarak tanmlanan muhasebe kuralla-
r ve biimleri ya da Genel Kabul Grmfl Muhasebe lkeleri (Generally Accepted
Accounting Principles - GAAP)ne uygun olarak tasarlanmfltr.
Maliyet ynetimi bilgi sistemi, iflletme ile ilgili kararlarn alnmas ile ilgili ola-
rak i bilgi kullanclar iin bilgi retir. Bu balamda, yneticilerin iflletmelerini
etkin ve verimli bir flekilde ynetebilmeleri iin gelir ve maliyetler gibi gereksinim
duyduklar finansal bilgileri ve ayn zamanda verimlilik, kalite ve hz gibi kritik ba-
flar faktrlerine ait finansal olmayan verileri de reten bir bilgi sistemidir. Bir bafl-
ka deyiflle Maliyet ynetimi bilgi sistemi, esas itibaryla ynetimin amalarna
ulaflmasnda gereksinim duyulan tatmin edici bilgileri i bilgi kullanclarna
sunma ile ilgilenmektedir. Maliyet ynetimi bilgi sistemi, zellikle rn, mflteri,
tedariki ve dier nesnelerle ilgili maliyetlerin belirlenmesi ve planlama, kontrol,
srekli geliflme ve karar alma iin yneticilere faydal olan bilgileri tanmlar, top-
lar, ler, snflandrr ve raporlar. Maliyet ynetimi kavram, geleneksel sistemle-
rinden ok daha genifl bir anlama sahiptir. Geleneksel maliyet sistemlerindeki gibi
yalnzca retilen mamullerin maliyetlerinin belirlenmesi ile ilgilenmez. Ayn za-
manda yaflam seyri, kalite ve sre verimlilii gibi maliyetleri yneten faktrleri de
dikkate almaktadr. Bu nedenle maliyet ynetimi bir iflletmenin maliyet yapsnn
derinlemesine anlafllmasn gerekli klmaktadr. Yneticiler, mamul, hizmet, mfl-
teri, tedariki ve dier nesnelerin maliyetlerinde olduu gibi ksa ve uzun vadeli
faaliyetlerin ve srelerin maliyetlerini belirlemeli ve ayn zamanda bu maliyetle-
rin nedenlerini ve kaynaklarn da derinlemesine incelemedirler.
Faaliyetlerin ve srelerin maliyetleri finansal tablolar zerinde grnmezler.
Ancak, bu maliyetlerin ve bunlarn altnda yatan nedenlerin bilinmesi srekli gelifl-
me, toplam kalite ynetimi, evre maliyet ynetimi, verimlilik artfl ve stratejik ma-
liyet ynetimi gibi konularla uraflan iflletmeler iin byk neme sahiptir.
Her ne kadar bir ayrm yaplsa da bu muhasebe bilgi sistemleri arasnda srekli
ve ok yakn iliflkinin olduu da hibir zaman gzden uzak tutulmamaldr. rnein;
maliyet ynetimi bilgi sistemi alfltrlrken, finansal muhasebe bilgi sisteminden ifl-
letme dflndan tedarik edilen girdilerin maliyet bilgileri gerekirken, ayn zamanda da
retim sreci iinde oluflan retim maliyetine ynelik maliyet verilerine de finansal
muhasebe sistemi iinde, stok deerlemesi ya da kr lm amalaryla ihtiya du-
yulacaktr. Baflka bir deyiflle birinin kts dierinin girdisi fleklinde kullanlarak, dai-
ma bu iki muhasebe bilgi sistemi birbirleriyle iliflki iinde bulunacaklardr.
Maliyet ynetimi, hem maliyet muhasebesi hem de ynetim muhasebesi bilgi
sistemlerini kapsar.
Maliyet muhasebesi, hem finansal hem de ynetim muhasebesi iin maliyet
hedeflerini karfllamak iin alflr. Maliyet muhasebesi, finansal muhasebe amac-
na ynelik olarak ele alndnda, maliyetleri genel kabul grmfl muhasebe ilke-
lerine gre ler ve ykler ve finansal tablolara yanstr. Maliyet muhasebesi, ifllet-
me ii amalar dorultusunda kullanldnda ise rn, mflteri, hizmet, proje, fa-
aliyet, sre ve ynetimin ilgilenebilecei dier detaylar hakknda maliyet bilgisi
salar. Salanan maliyet bilgisi kontrol, planlama ve karar alma amacyla nemli
bir destek rol oynar. Ayrca maliyet muhasebesi, iflletme ii amalar dorultusun-
da kullanldnda, bu bilgilerin genel kabul grmfl muhasebe ilkeleri ya da mev-
zuatla ilgili dzenlemelere uygun olma zorunluluu da yoktur.
Ynetim muhasebesi, zellikle maliyet bilgileri ile birlikte dier finansal ve fi-
nansal olmayan bilgilerin planlama, kontrol, srekli geliflme ve karar alma amacy-
la nasl kullanlmas gerektiiyle ilgilenir. Ynetim muhasebesi, pay sahipleri ve
mflterilerin deerini artrmak amacyla kaynaklarn etkin ve verimli kullanmn
amalamaktadr. Porsche, Stihl, DaimlerChryseler gibi dnya klasndaki firmalar,
ynetim muhasebesini ayr bir disiplin olarak ele almakta ve finansal muhasebe-
deki kadar hatta daha fazla personel istihdam etmektedir.
8 Maliyet Ynetimi
flletme ii bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacn karfllayan maliyet ynetimi sis-

teminde ama; mamul tasarm, mamul gelifltirilmesi, pazarlama, fiziksel datm
vb. tm iflletme faaliyetlerinin ynetilmesi dorultusunda iflletme ynetimince ge-
reksinilen ek ve detayl maliyetlerin salanmas, planlama ve kontrol faaliyetleriy-
le ilgili finansal muhasebeden elde edilemeyecek fakat hedef maliyetleme rne-
inde olduu gibi, yeni bir mamul iin mamuln tm yaflam seyri gz nne al-
narak gelecee ynelik maliyet, gelir vb. verilerin salanmas olmaktadr. Bu ak-
lamalardan da grld gibi, iflletmeyi dolaysyla maliyetleri ynetebilmeleri
iin iflletme iinde kullanlmak ve iflletme dfl raporlanmak zere hazrlanmfl bil-
SIRA SZDE SIRA
giler dflnda SZDE ve iinde bulunulan durumun zelliine uygun zel bilgilere
detayl
gereksinim duyulmaktadr. Bu bilgilerin salanmas iin finansal muhasebe bilgi
D fi N E L M sisteminden ayr olarak Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemine gereksinim duyulmak-
D fi N E L M
ta ve bu maliyet ynetimi bilgi sistemi de kendi iinde Maliyet ve Ynetim Mu-
hasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet Kontrol Sistemi olmak zere iki alt sistemden
S O R U S O R U
oluflmaktadr.
DKKAT Maliyet Ynetimi

D K K Bilgi
A T Sistemine gereksinim duyulmakta ve bu maliyet ynetimi bilgi sis-
temi de kendi iinde Maliyet ve Ynetim Muhasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet Kontrol
Sistemi olmak zere iki alt sistemden oluflmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Maliyet ynetimi bilgi sisteminin daha iyi anlafllabilmesi amacyla finansal mu-
AMALARIMIZ hasebe bilgi sistemi ile maliyet ynetimi bilgi sistemlerinin toplam muhasebe bilgi
AMALARIMIZ
sisteminin birer paras olduu vurgulanmaldr. Ne yazk ki, maliyet ynetimi bil-
gi sisteminin kapsam da genellikle finansal muhasebe bilgi sisteminin gereksinim-
K T A P K Tierisinde
lerinin btn A P ele alnmaktadr. Hem maliyet ynetiminin hem de finan-
sal muhasebenin raporlar ou kez, esasen finansal muhasebe gereksinimlerinin
raporlanmasn desteklemek iin oluflturulan ayn veri tabanndan elde edilmekte-
TELEVZYON dir. BirokT Eiflletme,
L E V Z Y O Ni bilgi kullanclarnn gereksinimlerini tam olarak karfllamak
amacyla bu veri tabann geniflletmeye ya da ek veri tabanlar oluflturma gereksi-
nimi duymaktadr. rnein, yatrmclar bir iflletmenin toplam karll ile ilgilenir-
ken, yneticiler rnlerin karlln ayr ayr bilmek isterler. adafl bir muhasebe
NTERNET NTERNET
bilgi sistemi, iflletmenin hem toplam karll hem de rnlerin karlln ayr ayr
belirlemek zerine tasarlanmaldr. Buradaki en nemli anahtar ve kritik nokta,
muhasebe bilgi sisteminin farkl amalara ynelik olarak ihtiyalar karfllayacak
veri ve bilgileri salayacak esneklik ve zellikte olmasdr. Bu balamda; zellikle
son dnemlerde srekli geliflme, mflteri odakl yaklaflm, srelerin ynetimi, stra-
tejik maliyet ynetimi gibi konularn ne kmas ile birlikte yukarda fiekil 1.1de
muhasebe bilgi sistemi ve alt sistemlerine iliflkin yapmfl olduumuz snflandrma-
nn yeniden tasarlanmasna ynelik deerlendirmeler yaplmaya bafllanmfltr. Bu
erevede; maliyet ynetimi bilgi sisteminin alt sistemleri olan maliyet muhasebe-
si bilgi sistemi ve ynetim muhasebesi bilgi sistemleri maliyet ve ynetim muha-
sebesi bilgi sistemi ve faaliyet kontrol sistemi olarak ele alnmaya bafllanmfltr.
Bir baflka ifade ile afladaki yap ortaya kmfltr.
fiekil 1.2
adafl Geliflmeler
Muhasebe Bilgi Sistemi Iflnda Muhasebe
Bilgi Sistemi ve Alt
Sistemlerinin
Tasarm
Finansal Muhasebe Maliyet Ynetimi
Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M. (2009).
Cost Management, 6
Maliyet ve Ynetim th. Ed., p.6.
Muhasebesi Bilgi Sistemi Faaliyet Kontrol Sistemi
Mamul yaflam seyrinin ksalmas, mflteri ve faaliyet odakl yaklaflm, teknolo-

jik geliflmeler, kalite, maliyet, hz, sfr hata, tam zamannda retim vb. unsurlarn
ne kmas ve nem kazanmasna paralel olarak Maliyet Ynetimi Bilgi Siste-
minin alt sistemlerini Maliyet ve Ynetim Muhasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet
Kontrol Sistemi olarak ele almak daha doru bir yaklaflm olarak grlmektedir.
Bu erevede Maliyet muhasebesi bilgi sisteminin amalarn afladaki gibi s-
ralamak mmkndr:
Mamul ve hizmetlerin maliyetler ile ynetimin gereksinim duyduu dier
nesnelerin maliyetlerini hesaplamak,
Planlama ve kontrole yardmc olmak,
Karar almaya olanak salamak.
Baflka bir deyiflle maliyet muhasebesi bilgi sistemi, hem finansal muhasebenin
hem de ynetim muhasebesinin gereksinim duyduu bilgileri retmektedir. Finan-
sal muhasebenin kts olan bilano ve gelir tablosu gibi finansal raporlarda yer
alacak olan maliyet bilgilerinin oluflturulmasnda, genel kabul grmfl muhasebe
ilkeleri ve eflitli dzenlemeler dikkate alnmakla birlikte; bu bilgiler, i bilgi kul-
lanclarnn alacaklar kararlarda kullanlmak zere sunulacaksa bu ilke ve dzen-
lemelere uyma zorunluluu sz konusu olmayacaktr. rnein; bilanoda yer alan
stoklarn ve gelir tablosunda yer alan satlan mamullerin maliyeti, o mamullerin
retimi iin katlanlan ve objektif belgelere dayanan fiil maliyetleri ifade etmekte-
dir. Ancak bir sipariflin kabul edilip edilmemesi ile ilgili karar vermek durumunda
olan bir ynetici, belgelere dayal olmakszn tahmini verilerden hareketle olufltu-
raca maliyetlerle fiyatlama yapabilmektedir.
Maliyet muhasebesi bilgi sisteminde maliyetlerin maliyet taflyclarna yklen-
mesi gereklefltirilir. Bu ykleme bir taraftan finansal muhasebe bilgi sisteminde
stok deerleme ve kr lm iin kullanlrken te yandan da sz konusu mali-
yetler ynetsel konularda kullanlr. Bazen finansal muhasebe ilkelerine gre be-
lirlenen maliyetlerin ynetim kararlarnda kullanlmasnda, yneticileri yanltc so-
nulara gtrmesi sz konusu olabilir. Byle durumlarda maliyet muhasebesi bil-
gi sisteminden iki farkl amaca ynelik maliyet hesaplamas uygulamasna gereksi-
nim duyulabilmektedir. Maliyet ynetimi bilgi sisteminin bir alt sistemi olarak Fa-
aliyet kontrol sisteminde ise daha ok maliyetlerin azaltm ve faaliyetlerin etkin-
liini arttrmak zere, hangi faaliyetlerin nasl yerine getirilmesi konular zerinde
dikkatlerin younlafltrlmas sz konusu olmaktadr.
Maliyet bilgileri ile birlikte finansal ya da finansal olmayan dier bilgilerin plan-
lama, kontrol ve karar alma amalaryla nasl kullanlmalar gerektii ise Ynetim
10 Maliyet Ynetimi
muhasebesi kapsamnda ele alnmaktadr. Maliyet bilgileri i bilgi kullanclarnn

planlama, kontrol ve karar alma gibi amalarna ynelik ise daha nce de dein-
diimiz gibi, belli ilke ve kurallara uyma zorunluluu yoktur. Bununla birlikte hat-
ta baz muhasebe ilkeleri irdelendiinde, bunlara sadk kalnarak hazrlanan rapor-
larn baz ynetsel kararlarn alnmasnda yanlglara neden olabilecei ifade edil-
mektedir. Bu nedenle muhasebenin, yneticinin gereksinimlerine uygun bilgi sa-
lamas esnasnda, bu kurallara hi bal kalnmamasn istemek daha doru bir
yaklaflm olabilecektir.
rnein, retme ya da satn alma kararlarnn alnmasnda mamul ya da hiz-
metlerin birim maliyetleri verilecek kararlarda kullanlacaksa finansal tablolarda
yer alan tarihi bilgilere dayal fiil maliyetlerin ele alnmasnda ziyade, finansal tab-
lolarda gsterilemeyen alternatif maliyetler, tahakkuk etmemifl faizler, karfllk ay-
rlmamfl amortisman maliyetleri vb. maliyetleri de dikkate almak salkl kararla-
rn alnmas asndan byk nem taflmaktadr. Bununla birlikte yeni mamul ge-
lifltirme kararlarnda, mamuln gelifltirilmesi ile ilgili arafltrma gelifltirme, tasarm
maliyetleri gibi retim ncesi maliyetlerin ve retim maliyetleri ile birlikte retim
sonras test, satfl ve datm, satfl sonras destek gibi yaflam seyri maliyetlerinin be-
lirlenmesi de ynetim muhasebesi kapsamnda ele alnmaktadr.
Maliyet ynetiminin alt Faaliyet kontrol sistemi, baflary dllendiren ve ynlendiren temel faali-
sistemi olan Faaliyet yet etkenlerini de izleyerek, uygun maliyet bilgileriyle btnlefltiren ve karar s-
Kontrol Sistemi,
yneticilerin planlama ve relerine ok daha geliflmifl ve doru bilgiler sunan maliyet ynetimi bilgi sistemi-
kontrol faaliyetlerine iliflkin nin bir alt sistemidir. Bu alt sistem sayesinde maliyet ynetimi bilgi sistemi, ifllet-
baflarmlarn deerlemeye
ynelik olarak; doru, menin stratejik amalarn gereklefltirebilmesi amacyla doru kararlarn verilme-
zamanl ve gvenilir geri sine yardmc olan uzun vadeli hem finansal hem de finansal olmayan kritik bafla-
bildirim salamak zere
tasarlanmfl bir alt r faktrlerini tanmlayan, zetleyen ve raporlayan bir bilgi ve karar destek sistemi
sistemdir. haline gelmifltir. Faaliyet kontrol sistemi, iflletmenin uzun vadeli stratejik amalar-
n destekleyen farkl ve yeni mamul tasarmlar, mflteriler, tedarikiler gibi konu-
lar ele alarak ayrntl bilgiler retmektedir.
Faaliyet kontrol sistemi, srekli geliflme ve mkemmelleflme amacyla deer-
lendirilmesi gerekli frsatlar ile tehditlerin ve gl ve zayf ynlerin neler olduu-
nun arafltrlmasna odaklanr. Bu amala gereklefltirilmesi gereken faaliyetlerin
neler olduunu planlar ve bu planlarn gerekleflmelerini kontrol etmektedir. fllet-
me faaliyetlerinin planlanmas ve kontrolnde maliyet bilgisine duyulan gereksi-
nim byk neme sahiptir, ancak yeterli bir unsur deildir. Bu tek kritere bal ye-
tersizlii ortadan kaldrmak amacyla faaliyet kontrol sistemleri mflterilere sunu-
lan deeri gelifltirmeyi hedeflemektedir. Mflteriye sunulan deer, planlama ve
kontrol faaliyetlerini de ieren ve deer zincirini kapsayan, genifl ve kapsaml bir
bilgilendirme sistemine gereksinimi ortaya koymaktadr. Bu balamda, deer zin-
cirinin her aflamasnda maksimum mflteri memnuniyeti esas olup, deer yaratma-
yan faaliyetlerin elimine edilip, deer yaratan faaliyetlerin ne karlmas gerek-
mektedir. Deer zincirini btnleyen en nemli kriterlerden birisi de zamandr.
Dnya klasndaki iflletmeler deer zincirindeki tm halkalar ksaltmak suretiyle
deer yaratmayan faaliyetlerin elimine edilmesini salamfllar ve bu sayede kalite,
maliyet ve hz geninde baflary yakalamfllardr. Mflteri memnuniyetini maksi-
mum dzeyde tutabilmek amacyla deer zincirinin her aflamasnda onun karll-
n maksimize etmek gerekmektedir. Faaliyet kontrol sistemlerinin en nemli ama-
larndan biri de, bu erevede kar maksimizasyonunu salamaktr. Kar maksimi-
zasyonun salamann bir yn elde edilecek gelirlere bal iken dier boyutu da
maliyetlere dayanmaktadr. flletmelerin karlarn maksimize edebilmelerinin yeg-
ne yolu ise kalite, maliyet ve hz geninde optimizasyonu salayarak, farkndalk

yaratmak ve kresel rekabet ortamnda liderlii elde etmektir.
Finansal muhasebe maliyet ynetimi iliflkisini aklaynz? SIRA SZDE SIRA SZDE
2
MALYET YNETMN ETKLEYEN FAKTRLER
D fi N E L M D fi N E L M
Maliyet ynetimini etkileyen bafllca faktrleri gnmz iflletmelerinin iinde bulun-
duu adafl iflletme evresinde ele almak gerekmektedir. Bu erevede maliyet y-
netimini etkileyen faktrleri iinde barndran adafl iflletme evresi S O R Uile geleneksel S O R U
iflletme evresini ifllevler itibaryla afladaki gibi karfllafltrmak mmkndr.
DKKAT DKKAT
fiekil 1.3
Geleneksel flletme evresi adafl flletme evresi adafl flletme
N N
SIRA SZDE evresi ileSIRA SZDE
retim Geleneksel flletme
lek ekonomisi Kalite, mflteri tatmini evresinin
Rekabet Karfllafltrlmas
Standardizasyon Fonksiyonellik
Dflk retim miktar Kaynak: Blocher,
Yksek retim miktar
Ksa retim sreci E.J, Chen, H.K.,
retim Sreci Uzun retim sreci Cokins, G.,
Stok ve dier
K mamule
T A P deer K T A P
Yksek nihai mamul stoku Lin,T.W., (2001)
katmayan faaliyetlerin eliminasyonu Cost Management:
Robatlar, esnek retim sistemleri A Strategic
Montaj hatt otomasyonu Emphasis,
retim Teknolojisi BtnleflikT Eteknoloji
L E V Z Y Ouygulamalar
N T E LThird
EVZYON
Yaltlmfl teknoloji uygulamalar Ed., New York:
Tam zamanl retim ve stoklama The Mc Graw -
Makine odakl, Bireysellik Hill Inc.
flilik Becerileri
Dflk seviye beceri Yksek seviye beceri takm alflmas
NTERNET NTERNET
Sfr hata
Kalite Kabul edilebilir hata dzeyi
Kalite takmlar
Pazarlama
Az eflit ok eflit
rn
Uzun rn yaflam seyri Ksa rn yaflam seyri
Youn olmak
Pazar Kresel
Yerel
Ynetim ve Organizasyon
Finansal+Finansal olmayan baflar
Bilgi eflidi Finansal baflar lt
lt
Hiyerarflik yap, Ynetim ve A tabanl organizasyon yaps
Yn. Org. Yaps
kontrol Takm alflmas
Uzun dnem odakl kritik baflar
Ksa dnem odakl ksa dnem ltleri uzun dnem mflteri odakl
Ynetim Oda
baflar ltleri retim sonras hizmetlerde
odaklanma
1980li yllardan gnmze kreselleflen dnyadaki rekabet basks, snrlarn

kaldrlmas (serbestleflme), hizmet sektrndeki hzl ve srekli byme, bilgi ve
retim teknolojilerindeki geliflmeler ekonominin doasn deifltirmifl, birok hiz-
met ve retim endstrisinde ifl yapma biimlerinin nemli lde deifltirmesine
neden olmufltur. Bu deifliklikler srayla, yeniliki ve uygun maliyet ynetimi uy-
12 Maliyet Ynetimi
gulamalarnn gelifltirilmesini teflvik etmifltir. rnein, faaliyet temelli muhasebe

bilgi sistemleri gelifltirilmifl ve birok iflletmede uygulamaya konulmufltur. Bunun
yannda, maliyet ynetimi bilgi sistemleri, yneticilerin mflterilere daha iyi hizmet
sunmas ve mflteri deeri yaratmada kullanlan ifl srelerini daha iyi ynetebil-
SIRA SZDE mek zerine SIRA SZDE
odaklanmfl ve yaygnlafltrlmfltr. flletmeler, rakiplerinden daha az
maliyetle daha fazla mflteri deeri yaratarak rekabet stnl salayabilirler. Y-
D fi N E L M
neticiler rekabet stnl salamak ve bunu srdrebilmek amacyla zaman te-
D fi N E L M
melli performans, kalite ve verimlilii gelifltirmeyi hedeflemektedirler. Bu
balamda muhasebe bilgisi, bu tr stnlkleri elde etmeye yardm edecek biim-
S O R U S O R U
de retilmelidir.
DKKAT Yneticiler rekabet

D K K A Tstnl salamak ve bunu srdrebilmek amacyla zaman temelli
performans, kalite ve verimlilii gelifltirmeyi hedeflemektedirler. Bu balamda muha-
sebe bilgisi, bu tr stnlkleri elde etmeye yardm edecek biimde retilmelidir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Kresel Rekabet
AMALARIMIZ TaflmaclkAMALARIMIZ
ve iletiflim sistemlerindeki nemli ve hzl geliflmeler, birok hizmet ve
retim iflletmesi iin kresel bir pazar yaratmfltr. Yaklaflk 20-30 yl nce iflletme-
ler Japonya, Fransa, Almanya ve Singapurda dier iflletmelerin rettikleri rn ve
K T A P hizmetlerden K haberdar
T A P deillerdi. Bu iflletmeler, kendi pazarlar corafi snrlarla
ayrldndan birbirlerinin rakipleri deillerdi. Ancak kreselleflme ile birlikte, hem
kk hem de byk iflletmeler kresel rekabetin sunduu frsatlardan etkilen-
TELEVZYON mektedirler.
T E Lrnein;
E V Z Y O N Oklahoma menfleili kk bir firma olan Stillwater Designs
Avrupada nemli pazar payna sahiptir ve Kicker hoparlrlerin retimini oun-
lukla Asyal reticilere fason olarak yaptrmaktadr. lek byklnn dier
ucundaki byk firmalar olan Procter&Gamble, Coca-Cola ve Mars gibi byk fir-
NTERNET NTERNET
malar indeki pazarlarn byterek gelifltirmektedirler. Gnmzde Japonyada
retilen otomobiller iki hafta iinde Amerikada pazara sunulabilmektedir. Ayrca
yatrm bankalar ve ynetim danflmanlar, dnyann dier ucundaki yabanc ofis-
ler ile video konferans teknolojisi ile efl zamanl olarak iletiflim kurabilmekte, top-
lantlar yapabilmekte ve ortak projeler yrtebilmektedirler. Taflmaclk ve iletiflim
alanndaki geliflmeler, yksek kaliteli rnlerin dflk taflma fiyatlar ile taflnmas
sonucunda btn firmalar iin bir avantaj salamaktadr. Bu yeni rekabet ortam,
yalnzca daha fazla maliyet bilgisi iin deil, ayn zamanda daha doru ve gerek-
i maliyet bilgisine olan talebi de nemli lde artrmfltr. Maliyet bilgisi maliyet-
lerin azaltlmas, verimliliin gelifltirilmesi ve retim hatlarndaki krlln artrlma-
s gibi konularda hayati bir rol oynamaktadr.
Hizmet Sektrnn Bymesi

Geleneksel sektrlerin nemi azaldka, hizmet sektr ekonomisinin nemi art-
mfltr. Gnmzde hizmet sektr, Amerika ekonomisi ve ifl gcnn yaklaflk
olarak drtte n oluflturmaktadr. Aralarnda muhasebe hizmetleri, taflmaclk
ve salk hizmetlerinin de bulunduu birok hizmet, Amerika tarafndan ihra edil-
mektedir. rnein; Amerikadaki byk Sertifikal Kamu Muhasebecisi (Certified
Public Accountant-CPA), birok geliflmifl ve geliflmekte olan lkelerde faaliyette
bulunmaktadrlar.
Uzmanlar, bu sektrn hizmet verimlilii arttka byklnn ve neminin
de artacan ve yaygnlaflmaya devam edeceini tahmin etmektedirler. Hava yolu
ve telekomnikasyon gibi birok hizmetin serbestleflmesi hizmet sektrnde reka-
beti artrmfltr. Bu rekabete ayak uyduramayan birok hizmet iflletmesi, hayatta kal-
maya alflmaktadr. Artan amansz rekabet planlama, kontrol, srekli iyilefltirme ve
karar alma iin doru maliyet bilgisine sahip olma konusunda sektrdeki ynetici-
leri daha bilinli hle getirmifltir. Bu nedenle, hizmet sektrndeki deifliklikler ye-
niliki ve ilgili maliyet ynetimi bilgi sistemlerine olan talebi artrmfltr.
Bilgi Teknolojisindeki Geliflmeler

Bilgi teknolojisindeki geliflmelere dayal olarak konumuzla ilgili temel alanda
geliflme kaydedilmifltir.
Bunlardan birincisi, btnleflik bilgisayar uygulamalaryla yakndan ilgilidir.
Bilgisayarlar, otomatik hle getirilmifl retim ortamlarnda faaliyetleri izlemek ve
kontrol etmek amacyla bilgisayarlar kullanlmaktadr. Bilgisayarlarn kullanlmas
sayesinde, karar almada gereksinim duyulan bilgilerin nemli bir blm elde edi-
lebilmekte ve yneticiler iflletmeden uzak bir yerde olsalar bile iflletmede olan bi-
ten hakknda bilgilendirilebilmektedirler. retim srecinde retilmekte olan srek-
li hareket eden retim hareketlerinin izlenmesi ve retilen mamul, kullanlan mal-
zeme, kusurlu mamuller ve mamul maliyeti gibi bilgilerin zaman ve mekn snr
olmakszn gerek zamanl olarak raporlanmas bilgisayarlar aracl ile mmkn
olabilmektedir. Sonu itibaryla bu tr btnleflik sistemler, muhasebe ve pazarla-
ma bilgi sistemi ile retim bilgi sistemini tam olarak btnlefltiren faaliyet bilgi sis-
temleri olarak ele alnr.
Bunun yan sra bilgi teknolojilerindeki geliflmelere paralel olarak dflk mali-
yetle edinilebilen kiflisel bilgisayarlarn kullanm, iflletmenin bilgi sistemleriyle ilifl-
kilendirilerek yneticilerin daha hzl iflletme verilerini analiz edip, zel raporlar
hazrlamak ve buna bal olarak da zellikle ynetim muhasebecilerinin karmaflk
rn maliyetlemesi, zel ynetim kararlar vb. alanlara iliflkin istenilen zel rapor-
larn istenildii an duyarllk analizi niteliinde hazrlama esneklii ve kolayl
salamaktadr. Dolaysyla gemifl dnemlere gre zerinde alfllmas gereken
daha fazla bilgi ve daha ayrntl zel rapor hazrlanmas fleklindeki karfllafllan g-
revlerin bu yeni geliflmelerle daha ucuza ve daha ksa srede yaplabilmesi mali-
yet ynetimi alannda nemli maliyet azaltm olanaklarn salamaktadr. Bu gelifl-
menin nihai zellii ise elektronik ticaret olanana dayal olarak, alc ve satcla-
rn daha dflk maliyet ve daha yksek kalite ve mflteri memnuniyeti ile bilgi
paylaflm hzlanmakta, maliyetler azalmakta ve zellikle deer zincirinin etkin y-
netimine olanak salamaktadr.
Kurumsal Kaynak Planlamas (Enterprise Resource Planning-ERP sistemi, bir
iflletmenin btn ifllevlerini btnlefltiren ve iflletmenin herhangi bir ifllevsel ala-
nndan dierlerine gerek zamanl olarak ulaflarak bilgi ve eriflim salayan merke-
z bir veri taban sistemidir. ERP, bu gerek zamanl veriler sayesinde yneticilere
iflletme blmlerinin ve srelerinin etkinliini ve verimliliini srekli gelifltirmeye
olanak salamaktadr. Srekli geliflmeyi desteklemek amacyla bilginin zamanl,
doru ve gvenilir olmas byk nem taflmaktadr.
Otomasyon ve entegrasyon hem bilgi miktarn hem de bilginin zamanlln
artrmaktadr. Yneticiler, karmaflk ve byk bir bilgi sisteminin rettii bilgileri
tam olarak deerlendirebilmek amacyla, bilgi sistemindeki verilere hzl ve etkin
bir flekilde ulaflmal ve bu verileri eflitli bilgi teknolojisi aralar yardmyla aykla-
yabilmeli ve analiz ederek amalara uygun hle getirebilmelidir. Bu, kullanlacak
bilgi teknolojisi aralarnn gl olmas gereini ortaya koymaktadr.
14 Maliyet Ynetimi
kinci temel geliflme, Kiflisel Bilgisayarlarn (Personel Computers-PC), evri-

mii Analitik Programlar (Online Analytic Programs-OLAP) ve Karar Destek
Sistemleri (Decision Support Systems-DSS) gibi bilgi teknolojisi aralarnn hazr
hle getirilmesidir. PC, iflletmenin bilgi sistemine balanty salayan bir iletiflim
arac olarak hizmet sunmaktadr. OLAP ve DSS ise yneticilere bu bilgileri kullan-
ma ve analiz etme olanaklar salamaktadr. PC ve destek yazlmlar, iflletmelerde-
ki tm yneticilerin kullanm iin uygundur. Genellikle PCler, aa bal bir termi-
nal gibi kullanlr ve yneticilerin bilgiye daha hzl eriflimine olanak salamak,
analiz yapmak ve rapor retmek amacyla iflletmenin veri tabanna yetkileri ere-
vesinde balanr. Bu aralar, retim maliyetlerinin doru hesaplanmasna yardm-
c olma noktasnda destek salamaktadr. Bilgi teknolojisi aralar yardmyla bu
gn maliyet muhasebecileri, Faaliyet Temelli Maliyetleme (Activity Based Costing-
ABC) gibi daha karmaflk retim maliyetleme sistemleri iin ynetsel ihtiyaca ce-
vap verecek esneklie sahiptirler.
ABC yazlm, evrim ii analitik yazlm olarak snflandrlr. OLAP uygulama-
lar bir iflletmenin temel bilgi sisteminden bamsz olarak alflmaktadr. Ancak ve-
ri tabanna balanarak, ayn zamanda bir ERP sistemindeki verilere de ulaflabil-
mektedir. ABC yazlm; maliyet tahmini, rn fiyatlandrma, planlama ve btele-
me gibi uygulamalar kolaylafltrmak amacyla, genellikle DSS yazlm ve dier
OLAP yazlmlar ile ara yzler oluflturmaktadr. Bu byk hesaplama kapasitesi ve
potansiyel, gereksinimlere gre kiflisellefltirilmifl ve zellefltirilmifl raporlarn olufl-
turulmasnda muhasebecilere byk destek salamaktadr. adafl bir maliyet y-
netimi sisteminin artan duyarll ve bilgi teknolojileri sayesinde birok iflletme, ifl-
letme iinde oluflturulan finansal raporlarn byk ksmnn elimine ederek, nem-
li maliyet tasarrufu salama olanana kavuflmufltur.
nc temel geliflme, Elektronik Ticaret-e-Ticaret (e-Commerce)in ortaya
kmasdr. E-Ticaret, bilgi ve iletiflim teknolojileri kullanlarak yrtlen bir ifl yap-
ma biimidir. nternet zerinden yaplan ticaret, elektronik veri deiflimi ve bar
kodlama e-ticarete iliflkin rneklerden birkadr. nternet zerinden yaplan tica-
ret, satclar ve alclarn bir araya gelmesine ve farkl blge ve koflullardan ifllem-
lerin yrtlmesine izin verir. Bu sayede iflletmenin ykn azaltarak, sanal bir r-
gt olarak grev yapmasna olanak salar. Elektronik Veri Deiflimi (Electronic
Data Interchange-EDI), telefon hatlarn kullanarak bilgisayarlar arasnda belge
deiflimini iermektedir ve yaygn olarak satn alma ve datm gibi faaliyetlerde
kullanlr. EDI, ticaret yapanlarn veri ve bilgi paylaflm maliyetleri azaltr ve mfl-
teri iliflkilerini gelifltirir. Bu sayede daha gl rekabeti bir pozisyon salanmfl
SIRA SZDE SIRA SZDEZinciri Ynetimi (Supply Chain Management-SCM)nin ayrl-
olur. EDI, Tedarik
maz bir parasdr. SCM, ham madde almndan retim, depolama, datm, toptan-
D fi N E L M
clk ve perakendecilie
D fi N E L M
kadar mamul ve hizmetlerin ynetilmesi olarak ifade edi-
lebilir. EDI ve SCMnin ortaya kfl, farkl tedariki ve mflterilerin iflletmeye olan
maliyetlerinin belirlenmesinin ve deer zincirindeki dfl faaliyet maliyetlerinin be-
S O R U
lirlenmesininS OneminiR U
artrmfltr.
DKKAT Bilgi teknolojisindeki

D K K A T geliflmelere dayal olarak maliyet ynetimi ile ilgili temel alanda
geliflme kaydedilmifltir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
retim evresindeki Geliflmeler
Kstlar Teorisi (Theory of Constraints ve Tam Zamannda retim (Just-In-Time-
AMALARIMIZ JIT) gibi retim ynetimi yaklaflmlar; kaliteyi artrmak, stoklar azaltmak, artk ve
AMALARIMIZ
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
fireleri elimine etmek ve maliyetleri dflrmek iin iflletmelere olanak salamakta-

dr. retim otomasyonu da benze sonular salamaktadr. Bu sonulara ulaflmak
amacyla, geliflmifl retim teknolojisi ve maliyet ynetimi ile ilgili uygulamalarn
etksi byk nem taflmaktadr. retim maliyetleme sistemleri, kontrol sistemleri,
maliyet datm, stok ynetimi, maliyet yaps, sermaye btelemesi, deiflken ma-
liyetleme ve dier birok muhasebe uygulamalar retim evresindeki bu geliflme-
lerden etkilenmektedir.
Kstlar Teorisi
Kstlar Teorisi (Theory of Constraints, retim ve retim dfl faaliyetleri srekli
iyilefltirmek amacyla gelifltirilmifl ve kullanlan bir yntemdir. Btn kaynaklarn
snrl olduunu kabul ederek bafllayan bir dflnce sreci olarak tanmlanmak-
tadr. Ancak baz kaynaklar dierlerinden daha nemlidir. Bir kst olarak adland-
rlan en kritik snrlayc faktr, ilgi oda hline gelmektedir. Bu kstn ynetilme-
siyle performans gelifltirilebilir. Kst ynetilmek amacyla tanmlanmal ve yararla-
nlmaldr (rnein, performans kst konusunda maksimize edilmelidir). Dier tm
eylemler, yararlanma kararna tabi klnr. Son olarak, performans gelifltirmek iin
kst ykseltilmelidir. Kst elimine edilinceye kadar bu sre tekrarlanr. Daha son-
ra bu sre, artk kritik snrlayc faktr hline gelen kaynak ile yeniden bafllar. Bu
yntemi kullanarak maliyetler azaltlabilmektedir.
Tam Zamannda retim

Bir talep ekme sistemi olan Tam Zamannda retim (Just-In-Time-JIT) sistemi,
yalnzca mflteriler tarafndan talep edilen miktarda ve gerekli olduunda bir r-
n retmek iin aba harcanmas felsefesine dayanmaktadr. Mflteri sipariflleri ile
llen talep, tm retim sreci boyunca rnleri eker. Her bir ifllem sadece ta-
kip eden ifllem talebini karfllamak iin gerekli olan retimi gereklefltirmektedir.
Bir sonraki sreten gelecek retim talebi sinyalini alncaya kadar retim gerek-
lefltirilmez. retimde kullanlmak zere gereksinim duyulan ve malzemeler ve par-
alar tam zamannda iflletmeye tam zamannda ulafltrlr.
Tipik olarak bir JIT, stoklar geleneksel retim sistemlerinden ok daha dflk
dzeylere, teorik olarak ise nemsiz dzeylere indirir. JIT, kalite kontrol vurgu
yapar ve retimin rgtlenmesi ve gereklefltirilmesi ile ilgili temel deifliklikleri
oluflturur. Esas itibaryla JIT, retim stok maliyetlerini azaltarak ve dier ekonomik
sorunlar ele alarak srekli geliflme felsefesine odaklanr. Stoklarn azaltlmas, da-
ha retken alanlara yatrm yapmak amacyla kullanlabilecek finansal kaynak sa-
lamaktadr. Kalitenin artrlmas, iflletmenin rekabet yeteneini gelifltirir ve rekabet-
i yapar. Sonu olarak JIT, iflletmeye kalite ve verimlilik zerine daha ok odak-
lanma ve ayn zamanda retim maliyetlerin azaltlarak yaratlacak kaynaklarn da-
ha doru alanlarda deerlendirilmesine olanak salar.
Bilgisayarla Btnleflik retim

retim ortamnn otomasyonu, iflletmelere stoklar azaltma, retim kapasitesini ar-
trma, kalite ve hizmeti gelifltirme, iflleme ve retim sresini azaltma, kty ve ve-
rimlilii artrma olana salamaktadr. Otomasyon, bir iflletmenin en nemli reka-
bet stnlklerinden birisidir. retim tesislerinin otomasyonu, genellikle JITi takip
ederek, kalite ve verimliliin artrlmas gereksinimi karfllamaktadr. Otomasyonun
birok iflletmede artmas nedeniyle, rekabeti basklar dier firmalar da ayn flekil-
de otomasyonu artrmaya zorlamaktadr. Hatta birok retim firmas iin otomas-
yon hayatta kalma ile efl deer olarak deerlendirilmektedir.
16 Maliyet Ynetimi
Eer bir iflletmede otomasyon uygulamasna bafllanmflsa, bu ayn zamanda

Bilgisayarla Btnleflik retim (Computer-Integrated Manufacturing-CIM) siste-
minin kurulumu anlamna gelebilmektedir. CIM sistemi afladaki flu zellikleri
bnyesinde arndrr:
Mamullerin tasarm Bilgisayar Destekli tasarm (Computer Assisted Design-
CAD) aracl ile yaplr,
Bilgisayar Destekli Mhendislik (Computer Asisted Engineering-CAE) ta-
sarmlar test etmek amacyla kullanlmaktadr.
Mamuller bilgisayar kontroll robotlar ve makineleri kullanan Bilgisayar
Destekli retim (Computer Asisted Manufacturing-CAM) sistemi kullanla-
rak retilmektedir.
Bilgi sistemi otomatik olarak alflan eflitli bileflenleri birbiri ile btnlefltirir.
CAMn bir tr de Esnek retim Sistemi (Flexible Manufacturing System-
FMS) dir. Esnek retim sistemleri, bir ana bilgisayar (mainframe) kontrolnde ro-
botlar ve dier otomatik ekipmanlar kullanlarak, bir mamul grubunu bafltan sona
retebilmektedir. Ayn ekipman seti ile eflitli rnler retme yetenei, esnek re-
tim sistemlerin en byk stnl ve avantajl ynn ortaya koymaktadr.
Esnek retim sistemleri olarak da adlandrabileceimiz bilgisayarla btnleflik
retim sistemlerine dayal olarak, bir anlamda otomasyon adacklarndan oluflan
retim hcrelerinde, mflterilerden alnan taleplerin retilmesi iin tedarikilerden
ham madde ve malzemelerin temini ve hatta retim sonucu mflterilerle iliflkilere
kadar balant kurulmasn salayan teknolojik geliflme iinde maliyet, zaman, pa-
zarlama, kalite avantajlar salanmaktadr.
Mflteri Odakllk
flletmeler rekabet avantaj oluflturmak amac ile mflteriye deer katma zerine
odaklanmaktadrlar. Muhasebeciler ve yneticiler; mamulleri ve hizmetleri tasarla-
mak, gelifltirmek, retmek ve onlar mflterilere teslim etmek amacyla gerekli olan
faaliyetlerin tmn Deer Zinciri (Value Chain) olarak ele almaktadrlar. Sonu
olarak buradaki kritik konu, bir sre ya da faaliyetin sz konusu mflteri iin
nemli olup olmaddr. Maliyet ynetimi sistemi, genifl bir bakfl asyla rn ka-
litesi, evre performans, yeni rn gelifltirme ve teslimat performans gibi eflitli
faaliyetleri mflterilerle iliflkilendirerek izlemelidir. Mflteriler artk, rn ya da hiz-
metin teslimat performansn rnn bir paras olarak ele almaktadr. flletmeler,
yalnzca teknolojik ve retim terimleri ile deil, ayn zamanda teslimat hz ve ce-
vap verme asndan da rekabet etmelidir.
flletmeler dfl mflterileri ile birlikte ayn zamanda i mflterilere sahiptir. Bir ifl-
letmenin personel ifllevi, dier blmlerin ifllevlerini yerine getirebilmelerinde on-
lara hizmet etmek amacyla vardr. Muhasebe blm, retim ifllevini yerine getiren
retim yneticileri iin maliyet raporlarn oluflturur. Mflteri odakl muhasebe b-
lmleri, bilgilerin zamannda ve anlafllabilir olmasna gre kendi performansn de-
erlendirir. Eer bilgi kullanclar raporlar istenen zelliklerde bulmazsa, raporlar
geersiz olur. Bu da muhasebe blmnn performansn etkileyen kritik bir bafla-
r faktrdr. Zira i bilgi kullanclar, muhasebe blmnn i mflterisidir.
Mflteri odakllk konusuyla ilgili geliflmelere bal olarak, maliyet ynetimi
aralarndan biri olarak hedef maliyetleme karflmza kmaktadr. Geleneksel sis-
temde satfl fiyatn belirlemek iin maliyet art kr forml geerli iken gnmz
adafl evre koflullarna bal olarak hedef pazar payna ynelik fiyat eksi arzu
edilen kr eflittir pazar pay hedef maliyetine ulafllmakta ve eer hedef maliyet n-
gr retim maliyetine uygun ise retime bafllanabilmektedir.
Yeni rn Gelifltirme
Esas itibaryla mamul maliyetlerinin byk ksm, yeni rnleri tasarm ve geliflti-
rilmesi aflamasnda ortaya kmaktadr. Yeni rn gelifltirme kararlarnn firmann
deer zincirinin dier halkalar zerindeki etkilerinin nemi artk yaygn olarak ka-
bul grmektedir. Bu dflnce; hedef maliyetleme ve faaliyet temelli ynetim gibi
yeni rn gelifltirme ile ilgili daha karmaflk maliyet ynetimi prosedrleri iin bir
gereksinimi ortaya koymaktadr.
Hedef Maliyetleme (Target Costing), rn yaflam seyrince rn tasarmlar-
nn toplam maliyet etkisini deerlendirmek iin yneticileri teflvik etmekte ve ay-
n zamanda maliyetleri azaltamada tasarm deiflikliklerine yn vermektedir. Fa-
aliyet Temelli Ynetim (Activity Based Management) ynetim, yeni rn gelifl-
tirme srecindeki faaliyetleri tanmlar ve onlarn maliyetlerini deerlendirir. Fa-
aliyet tabanl ynetim, katma deer yaratmayan faaliyetleri belirlenmesi ve daha
sonra bunlarn btn yaflam seyri maliyetlerini dflrecek flekilde eliminasyonu-
na olanak salayacak bilgileri yneticilere sunarak hedef maliyetlemeye katk
salamaktadr.
Toplam Kalite Ynetimi

Srekli geliflme ve kayplarn eliminasyonu, kusursuz retimin iki temel ilkesidir.
Kusursuz retim, gnmz dnya standartlarnda rekabet ortamnda hayatta kal-
mak iin en nemli anahtardr. Aslnda, az kayp ve zelliklere gre retilen rn
ve hizmet retiminin dnya standartlarndaki iflletmelerle hedefleri ayndr. Yne-
ticilerin kusursuz rn ve hizmet retmede rgtlere olanak salayacak bir orta-
mn oluflturulmas iin aba harcad toplam kalite ynetimi felsefesi, gemiflteki
kabul edilebilir kalite yaklaflmnn yerini almfltr.
Toplam kalite felsefesi ile kalite zerine yaplan vurgu, rnlerin yan sra hiz-
metler iin de geerlidir. Boeing Havaclk ve Uzay Destei (AS), Boeing uaklar
iin bakm ve eitim destei salamaktadr. 1999dan 2003e kadar, AS nemli l-
de hizmet kalitesini gelifltirmifltir. 1998den 2003e kadar, mflteri memnuniyeti
ile ilgili anketlerde olaanst ve ok iyi yantlar yzde 23ten daha fazla art-
mfltr. Bakm hizmetlerinin zamannda teslim edilmesi yaklaflk yzde 95ti. Bir
program iin, geri dnfl sresi AS iin yaklaflk gn iken rakipleri ayn prog-
ram iin 40 gne kadar gtrebiliyorlard. Geliflen kalitenin bir sonucu olarak, AS
1999dan 2003e kadar zellikle pazar genifllemesinin bu dnem boyunca deifl-
memesi nedeniyle gelirlerini ikiye katlamfltr. fiirket ayrca hizmet kategorisinde
2003 Malcolm Baldrige Ulusal Kalite dln almfltr.
Buradaki mesaj ak ve nettir. Kalitenin srekli gelifltirilmesi hedefinin srdrl-
mesi, byk faydalar vadetmektedir. Maliyet ynetimi, kalite ile ilgili faaliyetler ve
kalite maliyetleri ile ilgili nemli bilgiler salayarak bu hedefi desteklemektedir.
Yneticiler, kalite ile ilgili faaliyetlerin hangilerinin deer kattn ve hangilerinin
deer katmadn bilmeye gereksinim duymaktadrlar. Ayrca kalite maliyetlerinin
neler olduunu ve zamanla nasl deifleceklerinin de bilinmesi iflletmelere nemli
rekabet avantajlar salamaktadr.
Zaman
Zaman, deer zincirinin tm aflamalarndaki ok nemli bir unsurdur. Firmalar,
rn ve sreleri yeniden tasarlayarak, kayplar elimine ederek ve deer katma-
yan faaliyetleri elimine ederek, pazar sresini dflrebilirler. Firmalar, rn veya
18 Maliyet Ynetimi
hizmetin teslim edilmesi, yeniden ifllenen rn ve malzemeler ve alt gruplarn ge-

reksiz taflnmas iin harcanan zaman azaltabilirler. Katma deer katmayan zama-
nn azaltlmas kalite artfl ile birlikte ortaya kmaktadr. Kalitedeki iyilefltirmeler
ile yeniden iflleme gereksinimi azalr ve katma deerli rnlerin retilmesindeki
zaman ksalmaktadr. Ayrca buradaki temel ama, mflteriye hzl cevap verebilme
zelliini artrmaktr.
Zaman ve rn yaflam seyri birbiriyle yakndan iliflkilidir. Gnmzde teknolo-
jik yenilik oran birok endstride artmfltr ve rnlerin mr ksalmfltr. Bu ba-
lamda yneticiler, deiflen pazar koflullarna hzl ve kararl bir flekilde yant ver-
mek zorundadrlar. Onlara bu hedefi gereklefltirmek iin salanan bilgiler hazr
olmaldr. Hewlett-Packard (HP), yeni rn gelifltirme btesinin yzde 50nin s-
tnde artmasnn alt ay gecikmesinden daha olumlu bir durum olduu sonucuna
ulaflmfltr. Bir baflka deyiflle 6 aylk bir gecikmenin % 50lik bir bte artflndan
ok daha olumsuz sonulara neden olaca ifade edilmektedir. Maliyet ve zaman
arasndaki bu korelasyon maliyet ynetim sisteminin bir parasdr.
Etkinlik
Kalite ve zaman nemli olmakla birlikte, finansal performansa karfllk gelen ge-
liflmeler olmadan bu boyutlarn iyilefltirilmesi yetersiz kalmaktadr. flletmeler iin,
dier kriterlerle birlikte etkinliin gelifltirilmesi de can alc bir konudur. Etkinliin
salanmas iin hem finansal hem de finansal olmayan kriterlere gereksinim du-
yulmaktadr. Maliyet ok nemli bir etkinlik lsdr. Verimlilik ls, deifl-
melerinin zaman ierisindeki maliyetlerdeki eilimleri srekli iyilefltirme kararla-
rnn faydasnn lmnn nemini ortaya koyabilir. Bu etkinlik lmnn de-
erinin olabilmesi iin, maliyetler doru flekilde tanmlanmal, llmeli, yklen-
meli ve ynetilmelidir.
ktnn retimi gereksinim duyulan girdilerle iliflkilendirilmelidir ve verimli-
likteki deiflimin btn finansal etkisi hesaplanmaldr. Faaliyet temelli maliyetle-
me ve kr balantl verimlilik lm, bu taleplere yant vermekte ve finansal et-
kinin hesaplanmasna katk salamaktadr. Faaliyet temelli maliyetleme, gelenek-
sel maliyet muhasebesi uygulamalarna gre, daha doru ve gereki maliyet
yklemesi salayan adafl bir yaklaflmdr. flletme faaliyetlerinin ve srelerin
ayrntl ve derinlemesine analiz edilerek, katma deer yaratmayan faaliyetlerin
elimine edilmesi, katma deer yaratan faaliyetlerin artrlmas ile etkinlikte ok
nemli artfl salanabilmektedir.
Etkinlik lmyle ilgili geliflmelere bal olarak, iflletmelerin baflarlarnn l-
mnde artk yalnzca finansal baflar kriterlerinin yeterli olmadn, ayn zaman-
da finansal olmayan baflar faktrlerinin de baflar lm raporlarnda yer almas
gerektii anlafllmaktadr. Baflka bir deyiflle, finansal baflar ltleri yan sra, rn
ya da hizmetlerin kalitesi, fiziksel datm, satfl sonras hizmetler, retim sreleri
ve mflteri tatmini vb. koflullarn da iine alnd finansal olmayan baflar faktrle-
rine de adafl iflletme evresinde ihtiya olduu ortaya kmfltr. Bu erevede
Dengeli lm Kartlar (Balanced Scorecard-BSC)nn gelifltirildii grlmekte-
dir. Bu ereve iinde baflar ltleri; finansal, mflteri, i iflletme sreci, renme
ve geliflme boyutlar olmak zere drt ana bafllk altnda toplanmaktadr. Dolay-
syla maliyet ynetiminin sadece finansal deil, ayn zamanda finansal olmayan
boyutlar de ele almas gerekmektedir.
Maliyet ynetimini etkileyen faktrleri sralaynz? SIRA SZDE SIRA SZDE

3
SSTEM YAKLAfiIMI VE MUHASEBE BLG SSTEM
Muhasebe bilgi sistemi, finansal nitelikli ifllemlerin kaydedilmesi D fiile
N Eilgili
L M bir yakla- D fi N E L M
flm olarak grlebilir. Bir iflletme tanmlad srelerin ayrntlarna bal olarak
basitten karmafla doru farkl sistemler gelifltirebilir. Tipik olarak S O R Ubir niversite S O R U
rencisinin finansal sistemi olduka basittir. Bu sistem, bankadaki bir hesap cz-
dan ve kredi kart ve czdandaki nakitten ibarettir. Bu sistemde yer alan bilgiler
DKKAT DKKAT
belki sradan bir deftere belki de bir hesaplama tablosuna kaydedilmektedir. ok
sayda belgenin ift tarafl kayt sistemine gre kaydedilmesine ve hesap planna
N N
gerek duyulmamaktadr. Bu erevede renci satn aldklarndan SIRA ve SZDE demelerden SIRA SZDE
sorumlu olmaktadr. Ancak sistem bydke ve birka alflan olan kk bir ifl-
letme de olsa yukardaki sistemin alflmad grlecektir. Bir kifli tm ayrntlar
takip edemez, birka kifli satfllarn yan sra satn almlar ve demeler iin sorum-
lu olabilir. Bu nedenle baz standart tekniklere gereksinim duyulacaktr.
Gnmzn adafl iflletmeleri iin sistem yaklaflm, liflkiselK T A Veri P Taban K T A P
Esasl Muhasebe Bilgi Sistemi yaklaflmdr. Afladaki fiekil 1.4te, geleneksel mu-
hasebe bilgi sistemi bir huniye benzemektedir. Finansal nitelikli ifllemler ortaya
ktka ispat edici belgeler toplanr. Bu belgeler veri zenginlii iermektedir. r-
TELEVZYON TELEVZYON
nein; bir satn alma siparifli belgesinde, malzemeyi talep eden, siparifl tarihi, mal-
zemenin fiyat, tr ve miktar yer almaktadr. Daha sonra bu satn alma siparifline
iliflkin veriler yevmiye defterine yalnzca tarih, hesap kodu ve ad ile tutar olarak
N T E Rkaydedilmeden
kaydedilir. Baflka bir deyiflle siparifle iliflkin yararl bilgilerin ou NET NTERNET
elimine edilir. Sonra, yevmiye defterindeki tutarlar byk deftere aktarlr ve bu
aflamada daha fazla bilgi elimine edilmifl olmaktadr. Son olarak da byk defter-
lerde yer alan tutarlar mizanlara aktarlr ve finansal tablolarda zetlenir ve dier
bilgiler yine elimine edilmifl olmaktadr.
liflkisel Veri Taban Esasl Muhasebe Bilgi Sistemi ise bu bilgelerin tamamn
korur. fiekil 1.4teki dikdrtgen, bu yeni yaklaflm temsil etmektedir. Burada iflle-
melere iliflkin tm veriler veri tabanna ERP yazlmlar aracl ile kaydedilir. De-
iflik bilgi kullanclar gereksinim duyduklarnda veri tabanna yetkileri ereve-
sinde ulaflarak, bu bilgilere eriflebilir ve istedikleri her trl raporu kendileri olufl-
turabilmektedirler. Bu bilgilerin kullanlmas ile bilgiler sistemden kaybolup gitme-
mektedir. Bu bilgiler hlihazrda farkl gereksinimler iin dier kullanclarn kulla-
nmna hazrdr. Bir satfl eleman alnan siparifl formu dzenlerse, sipariflin teslim
edilecei mflterinin ad ve adresi, siparifl edilen rn kodu ve ad, miktar, fiyat
ve tarihi veri tabanna girilir. Pazarlama yneticisi kr marjn belirlemek iin sipa-
riflin fiyat ve miktarna iliflkin bilgileri kullanabilir. retim yneticisi ise retim
planlamas iin rn tr, miktar ve teslim tarihine iliflkin bilgilere ihtiya duyabi-
lir ve veri tabanndan bu bilgilere ulaflabilmektedir.
20 Maliyet Ynetimi
fiekil 1.4
Geleneksel Muhasebe Bilgi Sistemi ile liflkisel Veri Taban Esasl Muhasebe Bilgi Sisteminin Karfllafltrlmas
fllemler fllemler
zel
Rapor
Yevmiye Kaytlar
Hesaplar zel
Rapor
Finansal
Raporlar
zel zel
Rapor Rapor
Kaynak: Hansen, D. R. ve Mowen, M. M. (2006). Cost Management: Accounting & Control, Fifty. Ed., p.10.
SIRA SZDE SIRA SZDE

Dfl raporlama esasl geleneksel muhasebe bilgi sistemi yaklaflmndan iliflkisel
veri tabanl muhasebe bilgi sistemi yaklaflmna doru kayan bu deiflimin teme-
D fi N E L M
linde yatan neden teknolojinin yaygn kullanmdr. Gnmzde hacim olarak k-
D fi N E L M
lmfl, ancak kapasite olarak glenmifl bilgisayarlar ve aa bal sistemler, ifllet-
me iinde ok eflitli kullanclarn birlikte kullanabilecekleri bir muhasebe bilgi
S O R U S O hle
sistemini hazr R U getirmektedir.
DKKAT ERP sistemi, iflletme

D K K A Tapndaki bir ok sistemi birbiri ile entegre etmekte, btnlefltirmek-
tedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
SAP, Oracle, PeopleSoft, JD Edwards, Axapta, Logo vb. gl ERP sistemlerinin
gelifltirilmesi ve yaygn kullanm, geleneksel yaklaflmdan btnleflik bir veri taba-
AMALARIMIZ n yaklaflmna geifli hzlandrmfltr. ERP sistemi, iflletme apndaki birok sistemi
AMALARIMIZ
birbiri ile entegre etmekte, btnlefltirmektedir. Bu durum Faaliyet Temelli Mali-
yetleme (Activity Based Costing-ABC) gibi maliyetleme sistemlerini dorudan etki-
K T A P lemektedir.K Bir T ERPA P sistemi, birok rgtsel birim ve srele ilgili hem finansal
hem de finansal olmayan bilgiye efl zamanl olarak eriflimi salar ve bu maliyet y-
netim sisteminin alt yapsn oluflturan ABC sistemi gibi sistemlerin benimsenmesi
TELEVZYON ve uygulanmasna
T E L E V Z Y Okatk
N salamaktadr.
SIRA SZDE Sistem yaklaflm ile muhasebe bilgi sistemi arasnda nasl bir iliflki kurulabilir?
SIRA SZDE
4
NTERNET NTERNET
DSPLNLER ARASI BAKIfi AISI LE MALYET
D fi N E L M YNETM
D fi N E L M
Gnmzn maliyet muhasebecisi, retimden pazarlamaya, datma ve mflteri
S O R U hizmetlerineS kadar
O R U iflletmenin deer zincirinin birok ifllevini anlamak zorundadr.
Bu gereksinim, zellikle iflletmenin uluslararas boyutta bir iflletme olmas durum-
da daha byk nem taflmaktadr. Gnmzde retim maliyetlerinin tanm deifl-
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE
mifltir. Maliyet muhasebecileri, geleneksel retim maliyeti yaklaflmn gelifltirerek,

SIRA SZDE
daha kapsaml bir yaklaflma taflmfllardr. Bu yeni yaklaflm, mamul maliyetlerinin SIRA SZDE
belirlenmesinde retim ncesinde tanmlanan tasarm, mhendislik, retim, da-
tm, satfl ve hizmet gibi deer zinciri faaliyetlerinin maliyetini de dikkate almakta-
dr. Maliyetin eflitli tanmlarn iyi renen, ksa ve uzun dnemde deifliklik gs-
teren maliyetleri analiz edebilen kifliler, karar almada bilgiyi etkili kullanabilmekte
ve salkl kararlar alabilmektedir. S O R U S O R U
Gnmzn maliyet muhasebecisi, retimden pazarlamaya, datmaDve K mflteri

KAT hizmetle- DKKAT
rine kadar iflletmenin deer zincirinin birok ifllevini anlamak zorundadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Blmler aras ve analitik dflnme yetenei olan kifliler, sorunlar anlama ve
zme konusunda genifl bir bakfl asna sahip olurlar. Toyoto JIT retim sistemi-
nin yaratcs olan Taiichi Ohnonun JIT retim fikri iin Japon otomobil reticileri
Amerikaya 1956 gezi yapmfltr. Ohno, Amerikan otomobil fabrikalarn ve Ameri-
kan spermarketlerini gezmifltir. Buradaki etkileyici rnler ve sabit satfl ifllemleri
Ohnoyu etkilemifl ve ekilen rnler anlayfln ortaya karmasn
K T A P salamfltr. K T A P
Bu anlayfl, tam olarak hangi rnlere ne zaman ve nerede ihtiyacn olduunu or-
taya koyarak, retilecek rnler iin para ve malzemeleri ekme anlayfl ile To-
yota da JIT sisteminin domasna neden olmufltur. TELEVZYON TELEVZYON
Maliyet ynetiminin pazarlama, ynetim ve lojistik ile iliflki ierisinde olmasnn
nedeni; zamannda teslimin, yaflam seyrinin, siparifl alnmasnn ve ifllenme flekli-
nin maliyetleri etkilemesidir. Satn alma ve teslim flekli maliyetleri etkilemektedir.
NTERNET NTERNET
Satn alnan unsurlarn kalitesi ve tedarikilerin gvenilirlii de maliyetleri etkile-
mektedir. Eer iflletmenin tm blmleri ve ifllevleri arasnda, iletiflim, koordinas-
yon ve ifl birlii olmazsa, maliyetlerin ynetilmesi ok zor hatta olanakszdr.
SIRA SZDE SIRA SZDE
Esneklik Gereksinimi
flletmeler iin tek tip bir maliyet ynetim sistemi sz konusu Ddeildir.
fi N E L M
Bir iflletme
D fi N E L M
iin nemli olan maliyet unsurlar bir baflka iflletme iin nemli olmayabilir. Bunun
yannda, ayn iflletmede bir durum iin nemli olan maliyetler, baflka bir durumda
S O R U S O R U
nemsiz olabilmektedir.
Bir iflletme iin nemli olan maliyet unsurlar bir baflka iflletme iinDnemli
K K A T olmayabilir. DKKAT
Bunun yannda, ayn iflletmede bir durum iin nemli olan maliyetler, baflka bir durumda
nemsiz olabilmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Kr amac gtmeyen bir kuruluflun ynetim kurulu yelerinden birisi, kurulu-

flun muhasebecisine evsizler iin kullanlan bir binann deerinin bir baflka deyifl-
le maliyetinin ne olduunu sorduunda, muhasebecinin yant flu flekilde olmufl-
tur: Neden bilmek istiyorsunuz? Eer sigorta ettirmek iin soruyorsanz, yenileme
maliyeti; eer binay satmak iin soruyorsanz, binann cari piyasa
K T Adeeri;P eer bi- K T A P
lano iin maliyet gerekiyorsa, genel kabul grmfl muhasebe ilkelerine (GAAP)
gre fiili maliyet gereklidir. Grld gibi farkl amalar iin farkl bilgilere ge-
reksinim duyulur. yi bir maliyet muhasebecisi uygun cevabT Enermek
L E V Z Y O N iin soru- TELEVZYON
nun nedenini iyi analiz etmelidir ve iyi bir maliyet ynetimi sistemi bu cevaplarn
verilmesini kolaylafltrmaktadr.
flletmenin faaliyet gsterdii ifl evresinin iyi analiz edilmesi ve anlafllmas,
NTERNET NTERNET
maliyet ynetimi sisteminin tasarlanmasnda byk nem taflyan nemli bir kriter-
22 Maliyet Ynetimi
dir. Bu erevedeki ilk ayrm, hizmet ve retim iflletmeleri arasnda yaplr. nk;
baz retim firmalar mflterilere hizmeti vurgularken, baz hizmet firmalar da
rn kalitesini vurgulamaktadrlar. Perakendecilik bir baflka snflandrmadr ve
baflka sistemlere de ihtiyac gerekli klar.
Maliyet Bilgilerinin Davranflsal Etkisi

Maliyet bilgisi ntr deildir; arka planda durmaz ve sadece objektif olarak ne ol-
duunu yanstmaktadr. Maliyet ynetimi bilgi sistemi, ayn zamanda iflletmeyi fle-
killendirmektedir. flletme sahipleri gemifl tecrbelerine dayanarak bu bilgilerin
byk neme sahip olduunu ifade etmektedirler. Dier bilgilerin gz ard edil-
mesinin nemli olmadklarn gsterir. Gnmzn adafl muhasebecisi, deerle-
me konusunda uzmanlaflmaldr. Bu uzmanlk;
SIRA SZDE SIRAve
Maliyet SZDE
baflarlan kalite,
Katma deer yaratan ve yaratmayan faaliyetler arasndaki farkllaflma,
Verimliliin llmesi ve muhasebelefltirilmesi gibi yntemleri kapsamaktadr.
Bundan dolay; iflletme sahiplerinin, yneticilerin ve muhasebecilerin muhase-
be bilgi sistemi tarafndan doru sinyallerin gnderildiinden emin olmalar ve bu
S O R U S O R U olmalar byk nem taflmaktadr.
sinyallerin farknda
DKKAT flletme sahiplerinin,

D K K A T yneticilerin ve muhasebecilerin muhasebe bilgi sistemi tarafndan
doru sinyallerin gnderildiinden emin olmalar ve bu sinyallerin farknda olmalar b-
yk nem taflmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
SIRA SZDE Maliyet ynetimi ile dier disiplinler arasnda nasl bir iliflki vardr?
SIRA SZDE
AMALARIMIZ 5 AMALARIMIZ
fiLETMELERDE ADAfi MALYET VE YNETM
D fi N E L M MUHASEBECSNN
D fi N E L M ROL
K T A P Dnya klasndaki
K T A iflletmeler,
P mflteri desteinde snr tanmayan iflletmelerdir. On-
S O R U lar pazarlarn S Ove R Urnlerini iyi tanmaktadrlar. rn tasarm, retimi ve datm-
n gelifltirmek iin srekli olarak aba sarf ederler. Bu tr iflletmeler, kresel ortam-
TELEVZYON da en iyilerle
T E L Erekabet
V Z Y O N edebilecek durumdadrlar. Muhasebeciler de dnya klasn-
DKKAT DKKAT
da sfat ile nitelendirilebilmektedirler. Bu sfata layk grlen meslek mensupla-
r, donanml, zeki ve meslee iyi hazrlanmfl kiflilerdir. Onlar, yalnzca finansal
N N
SIRA SZDE bilgi tedarikSIRAetme SZDEve toplama konusunda eitilmifl ve yetifltirilmifl deiller, ayn za-
NTERNET NTERNET
manda kendilerini ispat etmifl ve ayakta durmufl kiflilerdir. Buna ek olarak, dnya
klasndaki muhasebecilerin, iflletmelerin faaliyet gsterdii lkelerin gmrk, ver-
gi ve dier mevzuatlar ile birlikte finansal muhasebe uygulamalarnda aflina olma-
lar gerekmektedir.
K T A P K T A P
Teknik ve dari Personelin Konumlar
Bir iflletmedeki maliyet ve ynetim muhasebecisinin rol, takm alflmalarna des-
TELEVZYON
tek salamaktr. Maliyet ve ynetim muhasebecileri, iflletme faaliyetlerinin temel
TELEVZYON
hedefler dorultusunda yrtlmesinden sorumlu olan kiflilere destek verirler. Bir
iflletmenin temel hedefleri iin dorudan sorumlu yneticiler, teknik personeli
olarak adlandrlrlar. Genelde, retim personeli konumundaki yneticiler, iflletme-
NTERNET nin rn ya Nda
T E Rhizmet
NET retme ve satfl faaliyetlerine katk salamaktadrlar. Doal
olarak destek birimleri olarak ve iflletmenin temel hedefleri iin ancak dolayl des-
tek veren kadrolar, teknik personel olarak adlandrlr.
Temel misyonu lazer yazc retmek ve satmak olan bir iflletmede, retim ve
pazarlama mdr yardmclar, fabrika mdr ve montajclar teknik personelidir.
Finans ve insan kaynaklar mdr yardmclar, maliyet muhasebecisi ve satn alma

mdr de idari personel kadrolar olarak ele alnmaktadr.
retim iflletmelerinin temel hedeflerinden biri retmektir ve dorudan retime
katk salayanlar teknik kadrolarnda yer alr. Kontrolr ve maliyet muhasebeci-
leri gibi ynetim muhasebecileri de iflletmede nemli bir etki yaratmasna karfln,
iflletmedeki retim personeli yneticileri stnde hibir yetkiye sahip deildir.
Teknik personel kadrolarndaki yneticiler, retimi etkileyen kararlar alan ve po-
litikalar belirleyen kiflilerdir. Muhasebeciler ancak, muhasebe bilgilerini tedarik
ederek ve yorumlayarak politikalarn oluflturulmas ve kararlarn alnmas iin
nemli olan bilgileri sunarlar. Bununla birlikte muhasebeciler, karar alma srele-
rinde proje takmlarna katlmaldrlar.
Muhasebe Mdr
Muhasebe mdr tm muhasebe blmlerini denetler. Ynetim muhasebesinin
rgtn iflleyiflinde nemli bir role sahip olmas nedeniyle, muhasebe mdr
genellikle st ynetim ekibinin bir yesi olarak grlr ve planlama, kontrol ve
karar alma faaliyetlerine katk salar. Muhasebe mdr, hem i hem de dfl bilgi
kullanclarnn bilgi gereksinimlerini karfllama sorumluluuna sahiptir. Bu so-
rumluluk, i denetim, maliyet muhasebesi, finansal muhasebe, analiz, tasarm ve
i kontrol kapsayan sistem gelifltirme alflmalar, bteleme destei, ekonomik
analiz ve vergilerle dorudan ilgilidir. SIRA SZDE SIRA SZDE
Muhasebe mdrnn rgt iindeki yeri ve grevleri iflletmeden iflletmeye
deifliklik gsterebilir. Baz iflletmelerde, i denetim blmD dorudan
fi N E L M
finansal
D fi N E L M
mdr yardmcsna; benzer flekilde sistem sorumlusu da dorudan finansal m-
dr yardmcsna veya hatta baflka bir personel mdr yardmcsna bal ola-
bilmektedir. S O R U S O R U
Muhasebe mdrnn rgt iindeki yeri ve grevleri iflletmeden Diflletmeye

K K A T deifliklik DKKAT
gsterebilir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Finans Mdr
flletmelerde finans mdr, parasal ifllerin yrtlmesinden sorumludur. Finans
mdr zellikle sermayenin etkin ve verimli olarak ynetilmesi, nakit, kredi, ya-
trmlar ve yatrmc iliflkilerini ynetir. Finans mdr ayrca deme ve tahsilatlar-
dan da sorumlu olabilir. Finans mdr finansal mdr yardmcsna bal olabilir.
K T A P K T A P
flletmelerde adafl maliyet ve ynetim muhasebecisinin stlendii SIRA
rol nedir?
SZDE SIRA SZDE
6
PLANLAMA, KONTROL, SREKL GELfiME
T E L E V VE
Z Y O NKARAR TELEVZYON
D fi N E L M
ALMA N BLG RETM D fi N E L M
Maliyet ve ynetim muhasebecisi, i ve dfl bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacna kar-

fllamak amacyla gereksinim duyulan bilgileri raporlamaktan sorumludur.
S O R U Bu so- S O R U
NTERNET NTERNET
rumluluk planlama, kontrol ve dier karar alma faaliyetlerinde yneticilere yardm
edecek bilgilerin toplanmas, kaydedilmesi ve raporlanmas srecini kapsamaktadr.
DKKAT DKKAT
Planlama
N N
SIRA SZDE
Planlama, belirli bir amaca ulaflmak iin gelecekteki eylemlerin ayrntl form- SIRA SZDE
lasyonu olarak tanmlanan bir ynetim faaliyetidir. Bu nedenle planlama, hedefle-
rin oluflturulmas ve bu hedeflere ulaflmak iin gerekli yntemlerin belirlenmesini
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
24 Maliyet Ynetimi
gerekli klmaktadr. Bir iflletme, rnlerinin genel kalitesini artrarak, ksa ve uzun
dnem krlln artrma hedefine sahip olabilir. flletme, rn kalitesini artrarak,
kayplar ve yeniden ifllemeyi azaltabilir; mflteri flikyetlerinin saysn ve garanti
karfllama miktarn azaltabilir; kalite kontrolne tahsis edilen kaynaklar azaltarak
krll artrabilir. Bu amala, retime alnan ham madde kalitesini gelifltirmek, ka-
liteli kontrol dngleri kurmak ve hatalarn nedenlerini zerinde alflarak ve on-
lar azaltmak ve tedarikilerle ifl birlii iinde olmak gerekmektedir.
Kontrol
Kontrol, planlanan uygulamalarn izlenmesi ve gerektiinde dzeltici nemler al-
ma sreci olarak tanmlanabilir. Kontrol genellikle geri bildirim kullanlarak salanr.
Geri bildirim, gerekte bir plan uygulamak iin atlan admlar deerlendirmek ve-
ya dzeltmek iin kullanlabilecek bilgilerdir. Yneticiler, geri bildirimlere dayana-
rak uygulamaya devam etme, planlar ile uyumlu baz dzeltici nlemleri alma ya da
yeniden planlama yapma gibi kararlar verebilir. Geri bildirim, kontrol ifllevinin
nemli bir boyutudur. Muhasebe burada da bir kez daha nemli bir rol oynamakta-
dr. Planlanan (btelenen) veriler ile fiil verilerin karfllafltrlmasyla geri bildirim
salayan muhasebe raporlarna performans raporlar denir. fiekil 1.5te Austos
ay iin btelenen satfllar ve satlan mamul maliyeti ile fiil tutarlarn karfllafltran
bir performans raporunu yer almaktadr. Planlanan tutarlardan sapmalar, kr arttr-
yorsa olumlu, kar azaltyorsa olumsuz olarak nitelendirilir. Bu performans ra-
porlar ynetsel eylemler zerinde nemli bir etkiye sahip olabilir. Ancak bunlarn
gereki ve ynetim planlarn destekleyici olmalar byk nem taflmaktadr. Ge-
lir ve harcama hedeflerinin mmkn olduunca fiili verilere yakn olmas nemlidir.
fiekil 1.5
Performans ES A.fi. PERFORMANS RAPORU

Raporu rnei
01.01.2013-31.01.2013 DNEM
BTE UNSURU FL BTELENEN SAPMA SONU
SATIfiLAR 4.850.000 5.000.000 (150.000) OLUMSUZ
SATIfiLARIN MALYET 2.900.000 3.000.000 100.000 OLUMLU
Srekli Geliflme
Dinamik bir evrede, firmalar rekabet gcn koruyabilmek veya rekabet avanta-
j elde etmek amacyla srekli olarak performanslarn iyilefltirmek zorundadrlar.
Srekli geliflme, eskisinden ve rakiplerinden daha iyisini yapma hedeflerine sahip-
tir. Srekli geliflme, mflterilere deer teslimatnda devaml iyilefltirme arayfl ola-
rak tanmlanmaktadr. Uygulama asndan bakldnda, srekli geliflme; kayplar
azaltarak, kaliteyi arttrarak ve maliyetleri dflrerek genel etkinlii ve verimlilii
artrma yntemlerinin arafltrlmas anlamna gelir. Maliyet ynetimi, gelifltirme yol-
larn belirlemeye yardmc olan ve daha sonra uygulanacak olan geliflme yntem-
lerini raporlayan bilgileri salayarak, srekli geliflmeye destek salamaktadr. Ma-
liyet ynetimi ayrca bir kontrol sistemi gelifltirerek ve gelifltirilen bu sistemdeki iyi-
lefltirmeleri srdrerek nemli bir rol oynamaktadr.
Karar Alma
Karar alma, rekabeti alternatifler arasndan seim yapma sreci olarak tanmla-
nabilir. Eer alternatifler hakknda bilgiler toplanr ve yneticilere uygun hle ge-
tirilirse, salkl kararlar alnabilir ve iyilefltirilebilir. Muhasebe bilgi sisteminin en
nemli rollerinden biri, karar almay kolaylafltran bilgileri salamaktr. Bu yaygn
ynetsel ifllev, hem planlama hem de kontroln nemli bir parasdr. Bir ynetici
plan yapmadan karar alamaz. Yneticiler, belirlenen hedefleri gereklefltirmek
amacyla, farkl hedefler ve yntemler arasndan seim yapmaldr. Bu balamda,
ok saydaki birbirini rten planlardan yalnzca biri seilebilir. Benzeri deerlen-
dirmeleri kontrol ifllevi ile ilgili olarak yapmak mmkndr.
Maliyet ve ynetim muhasebecileri hangi ifllevler iin bilgi retmektedir?

SIRA SZDE SIRA SZDE
7
MUHASEBE VE ETK DAVRANIfi
fl etii, ifl ortamnda neyin doru veya yanlfl olduunu renmek D fi N E Lve
M doru ola- D fi N E L M
n semektir. fl etii, ifl ortam iin davranfl bilimi olarak tarif edilebilir. Kiflisel etik
davranfl ilkeleri; baflkalarnn refah iin endifle, baflkalarna sayg,
S O R Ugven ve d- S O R U
rstlk, adalet, iyilik ve baflkalarnn zarar grmesini engellemektir. Muhasebeciler,
yneticiler, mhendisler ve hekimler gibi meslek mensuplar iin etik davranfl il-
DKKAT DKKAT
keleri; objektiflik, tam aklama, gizlilik, gerekli zen ve kar atflmasn-
dan kanma gibi kavramlar kapsayacak flekilde sralanabilir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Etik Davranfln Faydalar
fl etiine dikkat edilmesi, iflletmelere ok nemli faydalar salayabilir. flletmeler,
gl etik kurallar yardmyla mflteri ve alflan ball oluflturabilirler. Etik uy-
gulamalarnn gzlemlenmesiyle ileride doabilecek yarg maliyetlerinden kan-
labilir. flletmeler genellikle uzun vadeli alflmalar ve ifl birlikleri
K iin
T A drst
P ve adi- K T A P
lane deme yaparlar. Ayrca, mflteri deerini kardan ncelikli tutan, drst ve
saygl flekilde ticari faaliyet gsteren bir iflletmenin baflarl ve sorumlu iflletme ol-
ma olasl olduka yksektir. Bu grfller etik ve finansalT Eperformans
LEVZYON
ile ilgili TELEVZYON
1997de Amerikada ve 2002de ngilterede yaplan alflmalar tarafndan destek-
lenmifltir. Her iki alflma da etik konulara nem veren iflletmelerin gzle grlr
bir flekilde daha iyi bir performansa sahip olduklar ortaya konulmufltur.
NTERNET NTERNET
Ynetim Muhasebecileri in Etik Davranfl Standartlar
rgtler ve meslek birlikleri genellikle yneticiler ve alflanlar iin etik kurallar
veya davranfl standartlar olufltururlar. 2002 Sarbanes-Oxley Yasasna tabi tm ifl-
letmeler etik kurallar oluflturmak zorundadr. 2003 ylnda Deloitte & Touche LLP
ve Corporate Board Member dergisi tarafndan yaplan bir arafltrma, ele alnan r-
gtlerin % 83nn resm etik kurallar oluflturduunu, % 98inin etik ve uyum
programnn kurumsal ynetimin nemli bir paras olduunu kabul ettiini ve %
75inin etik kurallara uyumun izlenmesi gerektiini ortaya koymufltur. Ynetim
Muhasebecileri Enstits (The Institute of Management Accountants-IMA), yne-
tim muhasebecileri iin etik standartlar oluflturmufltur. Ynetim muhasebecileri, bu
mesleki kurallara tabidir ve bu standartlara aykr eylemlerde bulunamayacakla-
r ve rgtlerindeki baflkalar tarafndan yaplan eylemlerden muaf tutulamaya-
caklar tavsiye edilmifltir. Bu standartlar ve nerilen etik atflma zmleri, fiekil
1.6da sunulmufltur. Burada yer alan kurallar, befl ana grupta toplanmfltr. Bunlar;
yetkinlik, gizlilik, btnlk, objektiflik ve etik atflmann zmdr.
26 Maliyet Ynetimi
fiekil 1.6
Ynetim Ynetim Muhasebecileri in Etik Davranfl Standartlar

Muhasebecileri I- Yetkinlik
in Etik Davranfl Ynetim muhasebecilerinin sorumluluklar:
Standartlar 1. Bilgi ve yeteneklerini srekli gelifltirmeyle, mesleki yetkinlii uygun bir seviyede
tutmaktr.
2. lgili yasa, ynetmelik ve teknik standartlara uygun olarak mesleki grevleri icra
etmektir.
3. Tam ve anlafllr raporlar hazrlamak ve ilgili ve gvenilir bilgilerin uygun anali-
zinden sonra neriler sunmaktr.
II- Gizlilik
Ynetim muhasebecilerinin sorumluluklar:
1. Yasal olarak yaplmas zorunlu olmadka, yetkiniz dflndaki ifl konularnda el-
de edilen gizli bilgilerin iffla edilmesinden kanmaktr.
2. fl konusunda elde edilen bilgilerin gizliliini ilgili astlara bildirmek ve gizliliin
srdrlmesini salamak iin faaliyetlerini izlemektir.
3. Etik dfl, yasa dfl veya nc taraflar araclyla ifl konusunda elde edilen giz-
li bilgileri kullanmaktan kanmaktr.
III-Btnlk
1. Olas atflma ile ilgili tm taraflara tavsiyelerde bulunmak ve gerek veya olas
kar alflmalarndan kanmaktr.
2. Etik flekilde grevlerini yrtmek iin yeteneklerini zarar veren herhangi bir faali-
yette kullanmaktan kanmaktr.
3. Eylemlerini etkileyecek herhangi bir hediyeyi, iyilii ve ikram kabul etmemektir.
4. rgtn yasal veya etik hedeflerine ulaflmasn aktif veya pasif olarak bozmaya
alflmaktan kanmaktr.
5. Mesleki snrllklar veya yarglama sorumluluunu veya bir faaliyetin baflarl
performansn engelleyecek dier kstlar anlatmak ve tanmaktr.
6. Olumlu bilgi ve mesleki yarg veya fikirleri olduu kadar, olumsuz bilgileri de an-
latmaktr.
7. Meslein itibarn sarsan herhangi bir faaliyeti desteklemekten kanmaktr.
IV-Objektiflik
1. Adil ve nesnel flekilde bilgileri anlatmaktr.
2. Raporlar, yorumlar ve sunulan nerilerin istenilen kullanclarn anlayfln etki-
lemesi beklenebilecek ilgili tm bilgileri tamamen aklamaktr.
V-Etik atflmann zm
Etik davranfl standartlarnn uygulanmasnda, ynetim muhasebecileri etik dfl
davranfllarn belirlenmesinde veya etik alflmalarn zmnde sorunlarla karflla-
flabilirler. nemli etik sorunlarla karfllaflldnda, ynetim muhasebecileri byle bir
atflmann zm zerine rgtn politikalarn takip etmelidir. Eer bu politika-
lar etik atflmay zmezse, ynetim muhasebecileri afladaki eylem konularn dik-
kate almaldr:
1. Sorun st ynetime dahil olmad srece en yakn amir ile byle sorunlar tartfl-
maktr ve st ynetime dahil olduu durumda sorunu daha st dzey ynetime
sunmaktr. Sorun ilk olarak sunulduunda, tatmin edici bir zme ulafllamaz-
sa, daha st ynetim dzeyine gndermektir.
2. st dzey ynetici ceo veya efldeeri ise, kabul edilebilir inceleme yetkisi denetim
komitesi, yrtme komitesi, ynetim kurulu veya ortaklar gibi gruplardadr. s-
tn dahil olmadn varsayarak, st dzeylerle temasa geilmeye sadece stn
bilgisi ile bafllanmaldr.
3. Eylemlerin olas anlayfllarn kavramak iin tarafsz bir danflmanla birlikte giz-
li tartflmayla ilgili kavramlar aa kavuflturmaktr.
4. Eer etik atflma i gzden geirmenin tm dzeylerini tkettikten sonra hl
varsa, ynetim muhasebecisinin rgtten ayrlmaktan ve rgtn uygun temsi-
linde bilgilendirici duyuru ibraz etmekten baflka yapacak bir fleyi yoktur.
5. Yasal durumlar dflnda, yetkililer veya rgt tarafndan istihdam edilmemifl bi-
reylere sorunlarn anlatlmas uygun deildir.
Ynetim muhasebecileri iin etik davranfl standarlarnn uygulamasn gster-

mek amacyla, finans mdr yardmcsnn blmn muhasebe personelinin son-
raki drt hafta iinde %20 azalaca konusunda, muhasebe mdr Derya Gve-
niliri bilgilendirdiini varsayalm. Ayrca, Derya Gvenilir neden olabilecek olas
kaos nedeniyle iflten karmalarn bahsedilmesinden kanlmas talimatn almfltr.
Hedeflenen iflten karmann biri, iyi bir arkadafl olan maliyet muhasebecisidir.
Derya gvenilir, iyi bir arkadaflnn nmzdeki hafta iinde yeni bir araba satn
almay planladn da bilmektedir. Derya Gvenilir, yeni bir zm bulana kadar
arkadafln bilgilendirebilir, bylece arkadaflnn harcama yapmasnn nne ge-
mifl olabilir. Arkadaflyla gizli bilgileri paylaflmak, Derya Gvenilir iin etik olma-
yan bir davranfl olacak myd? Bu durum, etik ikilemin bir rneidir. Arkadafl bil-
gilendirme, yetkilendirilmedike gizli bilgilerin iffla edilmemesi gereini ihlal ede-
cekti. atflmann zm, mdr yardmcsyla sohbet ederek zorluu aklayp
ve iflten karmalar aklamak iin izin almak kadar basit olabilir.
Ynetim muhasebecileri iin etik standartlarda yer alan hangi kurallar

SIRA mevcuttur?
SZDE SIRA SZDE
8
BELGELENDRME
Ynetim muhasebecileri iin mesleklerini icra etmede kullandklar eflitli belgeler
mevcuttur. Bu belgelerden ; Ynetim Muhasebesi Sertifikas (Certificate in
Management Accounting-CMA), Kamu Muhasebesi Sertifikas S O R (Certificate
U in S O R U
Public Accounting-CPA) ve Denetim Sertifikas (Certificate in Internal Audi-
ting-CIA). Her bir belge maliyet veya ynetim muhasebecisine belirli avantajlar
DKKAT DKKAT
sunmaktadr. Sertifika snav iin baflvuruda bulunanlarn zel eitim ve deneyim
gerekliliklerini karfllamalar ve sertifika alabilmek iin de yeterlilik snavnda bafla-
N N
SIRA SZDEmesleki ye-
rl olmalar gerekmektedir. Bylece, her belge de belge sahibinin SIRA SZDE
terlilii ile ilgili kant sunulmufl olmaktadr. Ayrca; her belgede de belge sahi-
binin unvann korumas ve meslei srdrebilmesi iin srekli mesleki eitimini
devam ettirmesi gerekir.
Ynetim Muhasebesi Sertifikas (CMA) K T A P K T A P

1974 ylnda Ynetim Muhasebecileri Enstits (The Institute of Management Ac-
countants-IMA), ynetim muhasebecilerinin zel ihtiyalarn karfllamak zere
Ynetim Muhasebesi Sertifikas (Certificate in Management T E Accounting-CMA)
LEVZYON TELEVZYON
gelifltirmifltir. Sertifikal Ynetim Muhasebecisi (Certified Management Accoun-
tant-CMA) yeterlilik snavn gemifltir, deneyim flartn yerine getirmifltir ve srek-
li eitimlere katlmaktadr.
N T E R N E T Snav drt
CMA sertifikas almak iin temel koflul yeterlilik snavn gemektir. NTERNET
ana bafllktaki konulardan oluflmaktadr. Bunlar; ekonomi, finans ve ynetim, fi-
nansal muhasebe ve raporlama, ynetsel raporlama, analiz ve davranfl bilimle-
ri, karar analizi ve bilgi sistemleridir. Konulardan da anlafllaca gibi, snav y-
netim muhasebesinin gerekliliklerini yanstmaktadr ve ynetim muhasebesinin di-
er muhasebe alanlarndan farkl olarak daha fazla disiplinler aras olduunun al-
tn izmektedir.
CMA programn oluflturmann esas amalarndan birisi tannmfl, mesleki disip-
lin ve kamu muhasebesi mesleinden ayr olarak bir ynetim muhasebesi disipli-
ni oluflturmakt. Kuruluflundan bu yana, CMA program ok baflarl olmufltur. Bir-
ok iflletme, CMA sertifikas edinmeleri iin personeline finansal teflvikler sala-
makta ve yeterlilik snav iin eitimlere gndermektedir.
28 Maliyet Ynetimi
Kamu Muhasebesi Sertifikas (CPA)

Kamu Muhasebesi Sertifikas (The Certificate in Public Accounting-CPA), en es-
ki muhasebe sertifikasdr. CMAnn aksine, CPA sertifikasnn amac, dfl denetiler
iin mesleki yeterlie iliflkin asgari dzeyde kant salamaktr. Dfl denetilerin so-
rumluluu, bir firmann finansal tablolarnda yer alan bilgilerin gvenirlii konu-
sunda gvence salamaktr. Mevzuata gre yalnzca Sertifikal Kamu Muhasebe-
cileri (Certified Public Accountants-CPAs)nin dfl denetilerin olarak hizmet ver-
melerine izin verilmektedir. lkemizde de bu ifllevi Yeminli Mali Mflavirler-
YMM yerine getirmektedir. SPAsler ulusal bir snav gemek zorundadr ve sna-
vn uyguland lke tarafndan lisans verilir. Kamu muhasebesi sertifikas, yne-
tim muhasebesi kapsamnda olmamasna karfln, birok ynetim muhasebecisi
CMA ile birlikte bu sertifikay da almaktadr.
Denetim Sertifikas (CIA)

flletme ii faaliyetlere ynelik olarak alflan muhasebeciler iin bir baflka sertifi-
kada Denetim Sertifikas (The Certificate in Internal Auditing-CIA)dr. 1974 y-
lnda bu sertifikann oluflturulmasna iliflkin nedenler, CMA programndakilere
benzemektedir. flletmelerin kontrol evresinin nemli bir paras olan i deneti-
ler, iflletme iindeki eflitli faaliyetleri denetler ve deerlendirir. denetiler, de-
netlenen blmlerden bamsz olarak iflletmelerin st ynetimlerine raporlama
yapmaktadrlar. denetim ifllevinin, hem dfl denetimden hem de ynetim muha-
sebesinden ayr olarak ele alnmasndan bu yana, ou i deneti zel bir sertifi-
kaya gereksinim duymaktadr. CIA statsn elde etmek iin, iki yllk ifl deneyi-
mine sahip olunmas ve teknik yeterlilii snamak amacyla tasarlanan kapsaml
yeterlilik snavnda baflarl olmak gerekmektedir.
SIRA SZDE Ynetim muhasebecilerine

SIRA SZDE iliflkin ne tr belgeler vardr?
9
lkemizde de ynetim muhasebecilerine iliflkin bu tr belgelendirme faaliyet-
D fi N E L M D fi N Egndeme
LM
leri yavafl yavafl gelmektedir.
Dier yandan lkemizde daha ok dfl bilgi kullanclarna ynelik bilgileri re-
S O R U ten deerlendiren
S O R Uve onaylayan Yeminci Mali Mflavirlik (YM) ve Serbest Muha-
sebeci Mali Mflavirlik (SMMM) belgeleri mevcuttur.
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A Maliyet ynetimi kavramn tanmlamak.
Sistemi, Finansal Muhasebe Bilgi Sistemi ve
1 Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemi olmak zere iki
flletmelerde ynetim kavram ile sonradan maliyet
alt sistemi iermektedir. Bu iki sistemi birbirin-
karfllafltrmalarna dayanan maliyet kontrol kav-
den ayran en nemli farkllk, bilgi gereksinimi
ram afllarak, maliyetlerin etkilenmesi bir baflka
iindeki bilgi kullanclardr.
deyiflle maliyet ynetimi noktasna ulafllmfltr.
Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemi de kendi iinde
Maliyet ynetimi kavram zellikle 90l yllardan
Maliyet ve Ynetim Muhasebesi Bilgi Sistemi ve
bu yana literatrde ve uygulamada yaygn olarak
Faaliyet Kontrol Sistemi olmak zere iki alt sis-
kullanlmaya bafllanmfl olup, henz ortak ve net
temden oluflmaktadr.
bir tanm mevcut deildir. Bu konu ile ilgili eflit-
Maliyet ynetiminin alt sistemi olan Faaliyet
li grfller mevcuttur. Bu grfller flnda mali-
Kontrol Sistemi, yneticilerin planlama ve kon-
yet ynetimi, yneticiler ve dier ilgililerin ksa
trol faaliyetlerine iliflkin baflarmlarn deerleme-
ve uzun vadede kendi planlama ve kontrol ifllev-
ye ynelik olarak doru, zamanl ve gvenilir
lerini icra ederken ortaya kan maliyet gsterge-
geri bildirim salamak zere tasarlanmfl bir alt
leri ile performanslarn lmek amacyla kulla-
sistemdir.
N
nlmaktadr. Maliyet ynetimi zetle iflletmenin
sreleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin etkelene-
A M A Maliyet ynetimini etkileyen faktrleri sralamak.
bilmesi amacyla dzenlenmesi olarak tanmla- 3
Maliyet ynetimini etkileyen bafllca faktrleri g-
nabilir. Bir baflka deyiflle maliyet ynetimi, ma-
nmz iflletmelerinin iinde bulunduu adafl ifl-
liyet ynetimi bilgisisinin bir bilgi deer zinciri
letme evresinde ele almak gerekmektedir. Maliyet
ierisinde gelifltirilmesi ve kullanm olarak da
ynetimini etkileyen bu faktrler; kresel reka-
tanmlanabilir. Bir baflka flekilde maliyet ynetimi
bet, hizmet sektrnn bymesi, bilgi tekno-
kavram, MY; rn maliyetlerini doru olarak
lojisindeki geliflmeler, retim evresindeki gelime-
saptamak, iflletmedeki ifllemleri gelifltirmek, israf
ler, kstlar teorisi, tam zamannda retim, bil-
nlemek, maliyet etmenlerini tanmlamak, faali-
gisayarla btnleflik retim, mflteri odakllk,
yetleri planlamak ve iflletmenin stratejilerini olufl-
yeni rn gelifltirme, toplam kalite ynetimi,
turmak iin faaliyetlerin ynetimi ve kontrol
zaman ve etkinlik olarak sralanabilir.
olarak da tanmlanmaktadr.
N
Gemiflten gnmze maliyet bilgisinden yarar-
Sistem yaklaflm ile muhasebe bilgi sistemini ilifl-
lanma sreci ele alndnda, esas itibaryla 4 ev- A M A
4 kilendirmek.
reden bahsetmek mmkndr.
Gnmzn adafl iflletmeleri iin sistem yakla-
Maliyet ynetimi bilgi sisteminin ifllevlerini; Stra-
flm, liflkisel Veri Taban Esasl Muhasebe Bilgi
tejik Ynetim, Planlama ve Karar Alma, Y-
Sistemi yaklaflmdr. ERP sistemi, bir sistem yak-
netim ve Faaliyet Kontrol ve Finansal Tablo-
laflm ile iflletme apndaki birok sistemi birbiri
larn Hazrlanmas olmak zere 4 ana bafllk al-
ile entegre etmekte, btnlefltirmektedir.
tnda toplamak mmkndr.
N
Maliyet ynetiminin temel amac, dnya pazarla-
Disiplinler aras bakfl as ile maliyet ynetimi-
rnda kalite, maliyet, zaman ve ifllevsellik ynyle A M A
5 ni ele almak.
rekabet edebilir mamul ya da hizmet retiminde,
Maliyet ynetimi yaklaflm, mamul maliyetleri-
kaynaklarn etkin ve verimli kullanm iin yneti-
nin belirlenmesinde retim ncesinde tanmla-
cilere yol gsterecek bilgileri tedarik etmektir.
nan tasarm, mhendislik, retim, datm, sa-
N
tfl ve hizmet gibi deer zinciri faaliyetlerinin
Finansal muhasebe ve maliyet ynetimi iliflkisini
A M A maliyetini de dikkate almaktadr. Gnmzn
2 aklamak.
maliyet muhasebecisi, retimden pazarlamaya,
flletmelerle ilgili bilgi ihtiyac iinde olan bilgi
datma ve mflteri hizmetlerine kadar ifllet-
kullanclarnn bilgi gereksinimlerini karfllayan
menin deer zincirinin birok ifllevini anlamak
ve nemli bir iflleve sahip olan Muhasebe Bilgi
zorundadr.
30 Maliyet Ynetimi
flletme sahiplerinin, yneticilerin ve muhasebe- N

A M A
Muhasebeciler iin etik davranfllarn nemini
cilerin muhasebe bilgi sistemi tarafndan doru 8 kavramak.
sinyallerin gnderildiinden emin olmalar ve bu fl etii, ifl ortamnda neyin doru veya yanlfl ol-
sinyallerin farknda olmalar byk nem tafl- duunu renmek ve doru olan semektir. fl
maktadr. etii, ifl ortam iin davranfl bilimi olarak tarif edi-
N
lebilir. Kiflisel etik davranfl ilkeleri; baflkalarnn
flletmelerde adafl maliyet ve ynetimi muhase- refah iin endifle, baflkalarna sayg, gven ve d-
A M A
6 becisinin roln aklamak. rstlk, adalet, iyilik ve baflkalarnn zarar grme-

Muhasebeciler de dnya klasnda sfat ile nite- sini engellemektir. Muhasebeciler, yneticiler, m-
lendirilebilmektedirler. Bu sfata layk grlen hendisler ve hekimler gibi meslek mensuplar iin
meslek mensuplar, donanml, zeki ve meslee etik davranfl ilkeleri; objektiflik, tam akla-
iyi hazrlanmfl kiflilerdir. ma, gizlilik, gerekli zen ve kar atflma-
Bir iflletmedeki maliyet ve ynetim muhasebe- sndan kanma gibi kavramlar kapsayacak fle-
cisinin rol, takm alflmalarna destek sala- kilde sralanabilir.
maktr. Maliyet ve ynetim muhasebecileri, ifl-
letme faaliyetlerinin temel hedefler dorultu-
sunda yrtlmesinden sorumlu olan kiflilere
N
A M A
Ynetim muhasebecileri iin geerli olan belge-
9 leri sralamak.
destek verirler. Ynetim muhasebecileri iin eflitli belgeler mev-
N
cuttur. Bu belgelerden ; Ynetim Muhasebe-
Planlama, kontrol, srekli geliflme ve karar alma si Sertifikas (Certificate in Management Acco-
A M A
7 iin bilgi retimini aklamak. unting-CMA), Kamu Muhasebesi Sertifikas

Maliyet ve ynetim muhasebecisi, i ve dfl bilgi (Certificate in Public Accounting-CPA) ve
kullanclarnn bilgi ihtiyacna karfllamak ama- Denetim Sertifikas (Certificate in Internal Audi-
cyla gereksinim duyulan bilgileri raporlamaktan ting-CIA)dr.
sorumludur.
Maliyet ve ynetim muhasebecileri yneticilere
planlama, kontrol, srekli geliflme, karar
alma ifllevlerinde kullanmak zere bilgi sunarlar.
Kendimizi Snayalm
1. rn maliyetlerini doru olarak saptamak, iflletme- 6. Afladakilerden hangisi maliyet ynetimini etkile-
deki sreleri gelifltirmek, israf nlemek, maliyet et- yen faktrlerden biri deildir?
menlerini tanmlamak, faaliyetleri planlamak ve ifllet- a. Kresel rekabet
menin stratejilerini oluflturmak iin faaliyetlerin yneti- b. Hizmet sektrnn bymesi
mi ve kontrol tanm afladakilerden hangisine aittir? c. Fiyatlarn ykselmesi
a. Maliyet muhasbesi d. retim evresindeki geliflmeler
b. Ynetim muhasebesi e. Mflteri odakllk
c. Faaliyet temelli maliyetleme
d. Maliyet ynetimi 7. Afladakilerden hangisi maliyet ve ynetim muha-
e. Finansal muhasebesi sebecilerinin bilgi rettii ifllevlerden biri deildir?
a. Planlama
2. Afladakilerden hangisi maliyet ynetimi bilgi siste- b. Teknoloji
minin ifllevlerinden biri deildir? c. Kontrol
a. Stratejik ynetim d. Sreklil geliflme
b. Maliyet muhasebesi e. Karar alma
c. Planlama ve karar alma
d. Ynetim ve faaliyet kontrol 8. Planlanan uygulamalarn izlenmesi ve gerektiinde
e. Finansal tablolarn hazrlanmas dzeltici nemler alma sreci olarak tanmlanabilen
kavram afladakilerden hangisinin tanmdr?
3. Afladakilerden hangisi maliyet ynetiminin ama- a. Kontrol
larndan biri deildir? b. Performans
a. Sre ve faaliyetleri doru anlamak ve deerlen- c. Karar alma
dirmek d. Planlama
b. Faaliyetlerin etkinlik ve verimliliini belirlemek e. Ynetim
c. Maliyetleri kontrol etmek ve ynetmek
d. Performans deerlemesine olanak salamak 9. Afladakilerden hangisi ynetim muhasebecileri iin
e. Dfl bilgi kullanclarna bilgi retmek etik standartlarda yer alan kurallardan biri deildir?
a. Gizlilik
4. Faaliyet kontrol sistemi afladaki sistemlerden han- b. Btnlk
gisinin alt sistemidir? c. Objektiflik
a. Maliyet ynetimi bilgi sistemi d. Etik atflmann zm
b. Maliyet muhasebesi bilgi sistemi e. Gvenilirlik
c. Ynetim muhasebesi bilgi sistemi
d. Finansal muhasebe bilgi sistemi 10. Afladakilerden hangisi Ynetim Muhasebesi Ser-
e. retim bilgi sistemi tifikas (CMA) alabilmek iin yaplan snavdaki konu-
lardan biri deildir?
5. Baflary dllendiren ve ynlendiren temel faaliyet a. Ekonomi, finans ve ynetim
etkenlerini de izleyerek uygun maliyet bilgileriyle b- b. Finansal muhasebe ve raporlama
tnlefltiren ve karar srelerine ok daha geliflmifl ve c. Vergi mevzuat
doru bilgiler sunan maliyet ynetimi bilgi sisteminin d. Ynetsel raporlama
bir alt sistemi afladakilerden hangisidir? e. Karar analizi ve bilgi sistemleri
a. Faaliyet kontrol sistemi
b. Performans deerleme sistemi
c. Ynetim muhasebesi bilgi sistemi
d. Maliyet muhasebesi bilgi sistemi
e. Maliyet ynetimi bilgi sistemi
32 Maliyet Ynetimi
Yaflamn inden Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
GZEM ZLD: Londra Polisi Sula Savaflmak in

Ylda 1 Milyar Dolardan Fazla Harcyordu, Olaylar
Faaliyet Temelli Maliyetleme (FTM) Analizi zd
1. d
2. b
Yantnz yanlfl ise Maliyet Ynetimi Kavram
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Maliyet Ynetimi Kavram
Londra polisi yllk tm silahl soygunlar ve hrszlklar- konusunu yeniden gzden geiriniz.
dan daha yksek bir miktar olan evrak ifllemleri iin yl- 3. e Yantnz yanlfl ise Maliyet Ynetimi Kavram
da 250 milyon dolar zerinde harcama yapmaktayd. konusunu yeniden gzden geiriniz.
Faaliyet temelli maliyetleme (FTM) analizi sonucunda 4. a Yantnz yanlfl ise Finansal Muhasebe ve Maliyet
harcamalarn yaps belirlenmifltir. Evrak ifllemleri; polis
Ynetimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
memurlar ve personelin formlar doldurmas, mektup
5. a Yantnz yanlfl ise Finansal Muhasebe ve Maliyet
yazm, bilgilendirme notlarnn gnderimi, evrak iflleri-
Ynetimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
nin kontrol gibi ifllemleri kapsamaktadr.
6. c Yantnz yanlfl ise Maliyet Ynetimini Etkileyen
2003 ylndan bu yana ngiltere ve Gallerdeki polis tefl-
Faktrler konusunu yeniden gzden geiriniz.
kilatlar yllk FTM alflmalar yapmakla ykml kln-
mfltr. Harcanan her bir pound terrle mcadeleden 7. b Yantnz yanlfl ise Planlama, Kontrol, Srekli
eitim faaliyetlerine kadar sralanan 60 ayr kategorinin Geliflme ve Karar Alma in Bilgi retimi ko-
birine datlmaldr. nusunu yeniden gzden geiriniz.
Londra polisi, ngilterenin yllk 12.8 milyon pound 8. a Yantnz yanlfl ise Planlama, Kontrol, Srekli
olan polis teflkilat harcamalarnn neredeyse 1/4 oran- Geliflme ve Karar Alma in Bilgi retimi ko-
na sahiptir. lke genelindeki evrak harcamalar yllk nusunu yeniden gzden geiriniz.
500 milyon pound civarndadr. 9. e Yantnz yanlfl ise Muhasebe ve Etik Davra-
Polis teflkilatnn genel mdr yardmcs Alan Gordon: nfl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Rakamlar bizim yllardr sylediklerimizi gstermekte 10. c Yantnz yanlfl ise Belgelendirme konusunu
ve evrak ifllerinin polis memurlarna byk bir yk ol- yeniden gzden geiriniz.
duunu ifade etmektedir aklamasn yapmfltr.
Polis teflkilatnn merkezi 7.000 adet gereksiz formu or-
tadan kaldrmfl birimlerdeki personelin ifl ykn ha-
fifletmeyi baflarmfltr.
Oracle, JP Morgan Chase ve Honda gibi pek ok flirket
birden fazla rn veya hizmet sunmaktadr. rnein,
Dell masast ve dizst bilgisayarlar ile sunucu hiz-
meti salamaktadr. Bilgisayar retiminde; tasarm, par-
alarn siparifli ve montaj olmak zere temel faaliyet
bulunmaktadr. Farkl rnler bu faaliyetin farkl bi-
imlerde gereklefltirilmesini gerektirmektedir. rne-
in, sunucular masast bilgisayarlara gre daha kar-
maflk bir tasarm, daha fazla para ve daha karmaflk
bir montaj alflmasna ihtiya duymaktadr.
Dell rnlerinin maliyetini lebilmek amacyla her bir
rnn faaliyetlerini ayr ayr maliyetlemeyi tercih et-
mifltir. Bu blmde faaliyet temelli maliyetleme sistem-
leri anlatlacak olup bu sistemlerin iflletmelerin fiyatla-
ma ve rn karmas kararlarnda nasl kullanlabilecei
zerinde durulacaktr. Ardndan, aynen Scotland Yard
rneinde olduu gibi, rn tasarm, sreleri ve ve-
rimlilik konusunda FTM sistemlerinin hangi ynlerden
yararl olduu ifade edilecektir.
Kaynak: Horngren, C.T., Datar, S. M., Foster, G., Rajan,

M., Ittner, C., (2009). Cost Accounting: A Managerial
Emphasis, 13 tn Ed. Pearson International Edition.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Sra Sizde 4
Maliyet ynetimi kavram zellikle 90l yllardan bu yana Gnmzn adafl iflletmeleri iin sistem yaklaflm,
literatrde ve uygulamada yaygn olarak kullanlmaya bafl- liflkisel Veri Taban Esasl Muhasebe Bilgi Sistemi yak-
lanmfl olup, henz ortak ve net bir tanm mevcut deildir. laflmdr. ERP sistemi, bir sistem yaklaflm ile iflletme
Bu konu ile ilgili eflitli grfller mevcuttur. Bu grfller fl- apndaki bir ok sistemi birbiri ile entegre etmekte,
nda maliyet ynetimi, yneticiler ve dier ilgililerin ksa btnlefltirmektedir.
ve uzun vadede kendi planlama ve kontrol ifllevlerini ire
ederken ortaya kan maliyet gstergeleri ile performansla- Sra Sizde 5
rn lmek amacyla kullanlmaktadr. Maliyet ynetimi Maliyet ynetimi yaklaflm, mamul maliyetlerinin belir-
zetle iflletmenin sreleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin lenmesinde retim ncesinde tanmlanan tasarm, m-
etkelenebilmesi amacyla dzenlenmesi olarak tanmlana- hendislik, retim, datm, satfl ve hizmet gibi deer
bilir. Bir baflka deyiflle maliyet ynetimi, maliyet ynetimi zinciri faaliyetlerinin maliyetini de dikkate almaktadr.
bilgisisinin bir bilgi deer zinciri ierisinde gelifltirilmesi ve Gnmzn maliyet muhasebecisi, retimden pazarla-
kullanm olarak da tanmlanabilir. Bir baflka flekilde ma- maya, datma ve mflteri hizmetlerine kadar iflletme-
liyet ynetimi kavram, MY; rn maliyetlerini doru ola- nin deer zincirinin birok ifllevini anlamak zorundadr.
rak saptamak, iflletmedeki ifllemleri gelifltirmek, israf nle-
mek, maliyet etmenlerini tanmlamak, faaliyetleri planla- Sra Sizde 6
mak ve iflletmenin stratejilerini oluflturmak iin faaliyetle- Bir iflletmedeki maliyet ve ynetim muhasebecisinin ro-
rin ynetimi ve kontrol olarak da tanmlanmaktadr. l, takm alflmalarna destek salamaktr. Maliyet ve
ynetim muhasebecileri, iflletme faaliyetlerinin temel
Sra Sizde 2 hedefler dorultusunda yrtlmesinden sorumlu olan
flletmelerle ilgili bilgi ihtiyac iinde olan bilgi kullanc- kiflilere destek verirler. Maliyet ve ynetim muhasebeci-
larnn bilgi gereksinimlerini karfllayan ve nemli bir iflle- si, i ve dfl bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacna karflla-
ve sahip olan Muhasebe Bilgi Sistemi, Finansal Muha-
mak amacyla gereksinim duyulan bilgileri raporlamak-
sebe Bilgi Sistemi ve Maliyet Ynetimi Bilgi Sistemi ol-
tan sorumludur. Maliyet ve ynetim muhasebecileri y-
mak zere iki alt sistemi iermektedir. Bu iki sistemi bir-
neticilere planlama, kontrol, srekli geliflme, ka-
birinden ayran en nemli farkllk, bilgi gereksinimi iin-
rar alma ifllevlerinde kullanmak zere bilgi sunarlar.
deki bilgi kullanclardr. Finansal muhasebe bilgi sistemi
dfl bilgi kullanclarna, maliyet ynetimi bilgi sistemi ise
Sra Sizde 7
istisnalar dflna i bilgi kullanclarna bilgi sunmaktadr.
Maliyet ve ynetim muhasebecileri yneticilere plan-
Aflada finansal muhasebe bilgi sistemi ile maliyet yne-
lama, kontrol, srekli geliflme, karar alma ifllev-
timi bilgi sistemi arasndaki iliflki grlmektedir.
lerinde kullanmak zere bilgi sunarlar.
Muhasebe Bilgi Sistemi
Sra Sizde 8
Muhasebeciler, yneticiler, mhendisler ve hekimler
Finansal Muhasebe Maliyet Ynetimi
Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi gibi meslek mensuplar iin etik davranfl ilkeleri; ob-
jektiflik, tam aklama, gizlilik, gerekli zen ve
Maliyet Muhasebesi Ynetim Muhasebesi kar atflmasndan kanma gibi kavramlar kapsa-
Bilgi Sistemi Bilgi Sistemi
yacak flekilde sralanabilir.
Sra Sizde 3
Maliyet ynetimini etkileyen bafllca faktrlerini gnmz Sra Sizde 9
iflletmelerinin iinde bulunduu adafl iflletme evresin- Ynetim muhasebecileri iin eflitli belgeler mevcuttur.
de ele almak gerekmektedir. Maliyet ynetimini etkileyen Bu belgelerden ; Ynetim Muhasebesi Sertifikas
bu faktrler; Kresel rekabet, hizmet sektrnn by- (Certificate in Management Accounting-CMA), Ka-
mesi, bilgi teknolojisindeki geliflmeler, retim evresin- mu Muhasebesi Sertifikas (Certificate in Public Acco-
deki gelimeler, kstlar teorisi, tam zamannda retim, unting-CPA) ve Denetim Sertifikas (Certificate in
bilgisayarla btnleflik retim, mflteri odakllk, ye- Internal Auditing-CIA)dr.
ni rn gelifltirme, toplam kalite ynetimi, rekabet un-
suru olarak zaman ve etkinlik olarak sralanabilir.
34 Maliyet Ynetimi
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Atkinson, A. A., Banker, R. D., Kaplan, R. S. ve Young, Guan, L., Hansen, D. R. ve Mowen, M. M., (2009). Cost
M. S., (2001). Management Accounting, New Jer- Management, 6 th. Ed. China: South-Western Cen-
sey: UpperSaddle River, Prentice-Hall, Inc. gage Learning.
Banar, K. (Editr), Kartal, A., Sevim, A., Gndz, H. E., Gndz, H. E., (1997). Dnya Klasndaki flletmeler-
(2005) Maliyet Muhasebesi, Anadolu niversitesi de Bir Maliyet Ynetim Arac Olarak Faaliyetle-
Akretim Fakltesi Yaynlar. re Dayal Maliyet Sistemi ve Bir Uygulama, SPK.
Banar, K., Tam Zamannda retim Sisteminde Uygu- Yayn No:99, Ankara, Tisamat Basm Sanayi
lanan Maliyet Muhasebesi ve Baflarm Deerle- Grdal, K., (2007). Maliyet Ynetiminde Gncel Yak-
mesi, (1992) T.C. Anadolu niversitesi Sosyal Bilim- laflmlar, Berkay Ofset, Ankara.
ler Enstits, Baslmamfl Doktora Tezi, Eskiflehir. Grsoy, C. T., (1999). Ynetim ve Maliyet Muhasebe-
Barfield, J.T., Raiborn, C.A., Kinney, M.R., (1998). Cost si, Beta Yaynlar, kinci Bask, stanbul.
Accounting: Traditions and Innovations, Third Hacrstemolu, R., ve fiakrak, M., (2002), Maliyet Mu-
Ed., South Western College Publishing, Ohio. hasebesinde Gncel Yaklaflmlar, Trkmen Kita-
Bask, F. O., (2012). Rekabet Stratejisinde Maliyet bevi, stanbul.
Ynetimi, stanbul: Trkmen Kitabevi. Haftac, V., (2010). Ynetim Muhasebesi, 4. Bask,
Bilginolu, F., (1994). flletme Ynetiminde Yeni Bir Umuttepe Yaynlar
Kavram: Maliyet Ynetimi, Ynetim, .. .F. fllet- Hansen, D. R. ve Mowen, M. M., (2006). Cost Manage-
me ktisad Enstits Dergisi, Yl:5, Say:19, Avc- ment: Accounting & Control, Fifty. Ed., Thomson
ol-Basm Yayn , stanbul. South Western, USA.
Blocher, E.J, Chen, H.K., Cokins, G., Lin,T.W., (2001). Hilton, R. W., Maher, M.W., Selto, F. H., (2000). Cost
Cost Management: A Strategic Emphasis, 3 th Management: Strategies For Business Decisi-
Ed., New York: The Mc Graw - Hill Inc. ons, McGraw Hill International Edition.
Blocher, E.J., Stout, D. E., Cokins, G. (2010). Cost Ma- Horngren, C.T., Foster, G. ve Datar, S.M., (1997). Cost
nagement: A Strategic Emphasis, 5th Ed. Boston: Accounting, Prentice-Hall Series In Accounting.
Irwin McGraw-Hill Companies,Inc. Horngren, C.T., Datar, S.M., ve Madhav, V.R. , (2012).
Blocher, E.J, Chen, H.K., Cokins, G., Lin,T.W., (2002). Cost Accounting: A Managerial Emphasis, 14.th.
Cost Management: A Strategic Emphasis, Ed. Pearson Education Ltd.
McGraw-Hill Irwin, New York. Horngren, C.T., Datar, S. M., Foster, G., Rajan, M., Ittner,
Bursal, N. ve Ercan, Y. (Editr: Erdoan, M.), (2000). C., (2009). Cost Accounting: A Managerial Empha-
Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir: Anadolu niversi- sis, 13 tn Ed. Pearson International Edition.
tesi, flletme FakltesiYaynlar, No: 2. Horngren, C.T., Sundem G.L. ve Stratton, W.O, (1996).
Bykmirza, H.K., (2009). Maliyet ve Ynetim Muha- Introductionto Management Accounting Upper
sebesi: Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklaflm, Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
Ankara: Gazi Kitabevi, 14. Basm. Kaplan, S.R.- Atkinson, A.A., (1998). Advanced Manage-
Collier, P. M., Accounting For Managers: Interpre- ment Accounting, Third Edition, Prentice Hall Inc.
ting Accounting Information For Decision-Ma- Karakaya, M., (2007). Maliyet Muhasebesi, Gelifltiril-
king, John Wiley & Sons, West Sussex, 2003. mifl 3. Bask, Ankara: Baran Ofset
Dobbins, K. R., Quality Cost Management For Pro- Karcolu, R.,, (2000), Stratejik Maliyet Ynetimi:
fit, Quality Costs: Ideas and Aplications a Col- Maliyet ve Ynetim Muhasebesinde Yeni Yakla-
lection of Papers, American Society For Quality flmlar, Aktif Yaynevi, stanbul.
Control, 1984 . Kartal, A. (2001). Ynetim ve Maliyet Muhasebesi II,
Drury, C., (2004). Management and Cost Accounting Eskiflehir, Birlik Ofset Yaynclk.
(6th), Thomson Learning. Kartal, A., Bozok, S., (2011). adafl flletme evrele-
Erden, S.A., (2004). retim Ortamlar Maliyet Yne- rinde Maliyet Ynetimi, Afyon Kocatepe niver-
tim Sistemleri liflkisi ve Stratejik Maliyet Yne- sitesi ..B.F. Dergisi (C.X III,S I)
tim, Trkmen Kitabevi, stanbul.
Kaygusuz, S.Y., Dokur, fi., (2012). Ynetim Muhase-

besi, Dora Basm Yaym
Lin, T., (2005) Cost Management: A. Strategic Emp-
hasis, 3 th. Ed., The Mc Graw Hill Inc., Newyork
Sevgener, A. S. ve Hacrstemolu, R., (1998). Ynetim
Muhasebesi, stanbul: Nihad Sayar Eitim Vakf.
Sevim, A., (1999). Toplam Kalite Ynetiminde Bir
Ara Olarak Toplam Kalite Maliyet Sisteminin
Kurulmas, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar;
No:1102.
Sevim, A., (Mart 2002). Stratejik Kar Ynetiminde a-
dafl Bir Ara: rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi,
Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi, Cilt:4, Say:1.
Sharman, P.A., (December 2003).German Cost Acco-
unting Strategic Finance
Statement on Management Accounting No. 1C, (1983).
Standards of Ethical Conduct for Management Ac-
countants, Institute of Management Accoun-
tants, Montvale, NJ. The Standards of Ethical Con-
duct are reprinted with permission from the Institu-
te of Management Accountants.
fiakrak, M., (1997). Maliyet Ynetimi: Maliyet ve Y-
netim Muhasebesinde Yeni Yaklaflmlar, Yasa
Yaynlar, stanbul.
stn, R. ,(1994). Maliyet Muhasebesi: Tekdzen He-
sap Plan Uygulamal, stanbul: Bilim Teknik Ya-
ynevi.
stn, R., (1996). Ynetim Muhasebesi, Bilim Teknik
Yaynevi, stanbul.
Verschoor, C.C., (October 1997). Principles Build Pro-
fits, Management Accounting
Yk, S., (2007). Maliyet Muhasebesi: Ynetim A-
sndan, Gzden Geirilmifl 6. Bask, zmir: Birleflik
Matbaaclk
Yk, S., (2007). Yneticiler in Muhasebesi: Y-
netim Muhasebesi, zmir: Birleflik Matbaaclk.
http://www.deloitte.com/US/corpgov (E.T. 11.05. 2004)
http://www.ibe.org.uk (E.T. 11.05. 2004)
2
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
Faaliyet hacmindeki deifliklikler karflsnda maliyetleri snflandrabilecek,
N
Maliyet tahmin modelini aklayabilecek,
Maliyet tahmin yntemlerini kullanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Sabit Maliyet Geerli Faaliyet Alan
Deiflken Maliyet Regrasyon
Karma Maliyet Korelasyon
Yar Sabit Maliyet Determinasyon Katsays
indekiler
FAALYET HACMNDEK
DEfiKLKLER KARfiISINDA
MALYET DAVRANIfiLARI
Maliyet Davranfllar ve
Maliyet Ynetimi Tahmin Yntemleri MALYET TAHMN FONKSYONU
MALYET TAHMN
FONKSYONUNU OLUfiTURMA
YNTEMLER
Maliyet Davranfllar ve
Tahmin Yntemleri
FAALYET HACMNDEK DEfiKLKLER KARfiISINDA

MALYET DAVRANIfiLARI
Belirli bir amaca ulaflmak iin katlanlan fedakrlklar toplam olarak tanmlayabi-
leceimiz maliyet, iflletmenin faaliyet hacmiyle iliflkisine gre; deiflken, sabit, kar-
ma ve yar sabit olmak zere drt ana bafllk altnda toplanabilir. Faaliyet hacmi-
nin artflna ve azalflna bal olarak artan ve azalan maliyetler deiflken maliyet-
lerdir. te yandan faaliyet hacmindeki deiflmelerden etkilenmeyen maliyetler de
sabit maliyetlerdir. Bunun yannda bnyesinde hem deiflken hem de sabit mali-
yet davranfl biimi ieren karma maliyet ve belirli aralklarla ani deifliklikler gs-
teren ve kendine zg geerli alan iinde sabit maliyet davranfl gsteren yar sa-
bit maliyet trleri de vardr.
Maliyetler iflletmenin faaliyet hacmiyle iliflkisine gre hangi davranfl

SIRAflekilleri
SZDE iinde yer SIRA SZDE
alabilir? 1
Sabit, deiflken, karma ve yar sabit olmak zere bu drt maliyet davranfl pek
ok iflletmede grlr. Maliyetlerin bu drt trnn karflm bir iflletmenin maliyet
S Osrecinde
yaps olarak adlandrlr. Bir iflletmenin maliyet yaps, karar alma R U byk S O R U
etkiye sahip olacandan, maliyet ve ynetim muhasebesi asndan nemli bir ko-
nudur. Bu maliyet yapsnn ksa dnemde matematiksel fonksiyon D K K Aolarak
T ifadesi DKKAT
ise flu flekilde olacaktr (fiekil 2.1).
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
38 Maliyet Ynetimi
fiekil 2.1
Maliyet (y) Maliyet (y)
Ksa Dnemde
Deiflik Toplam y=a+bx-cx2
Maliyet y=a+bx
Fonksiyonlar TM TM
TSM TSM
Hacim (x) Hacim (x)

Sabit Verimlilik Artan Verimlilik
Maliyet (y)
y=a+bx+cx2 TM
TSM
Hacim (x)
Azalan Verimlilik
fiekil 2.1de grld zere eer verimliliimiz sabit ise baflka bir deiflle fark-
l retim dzeylerinde birim deiflken maliyette bir deifliklik olmuyorsa toplam
maliyet fonksiyonumuz iin sabit verimlilik durumundaki flekli izebiliriz. Ancak
gerek yaflamda faaliyet hacmindeki deiflikliklere bal olarak birim deiflken ma-
liyetlerimiz belirli bir noktaya kadar artan verimlilikle azalacak (fiekil 2.1in ikinci
grafiinde grld zere) ve belirli bir noktadan sonra da azalan verimlilik du-
rumunda grld gibi birim deiflken maliyetler artacaktr.
rnein, direkt hammadde bir deiflken maliyet rneidir. Belirli bir noktaya
kadar direkt hammadde alm arttnda miktar iskontosu nedeniyle birim maliyet-
ler azalacaktr. Ancak belirli bir noktadan sonra ise depolama maliyetleri artacan-
dan durum tersine dnerek azalan verimlilik koflullarna ulafllacaktr. O hlde ger-
ek yaflamda her ne kadar artan ve azalan verimlilik baflka bir deiflle erisel fonk-
siyonlarla karfllaflma olaslmz ok yksek olsa da geerli faaliyet alan olarak
fiekil 2.2
adlandrabileceimiz belirli
bir faaliyet alan iinde, bu
Geerli Faaliyet Maliyet (y)
fonksiyonlarn davranfl sa-
Alan TM Geerli faaliyet alan TM
Fonksiyonu liflkisi bit verimlilie ok yakn
olacaktr. Bu nedenle ge-
erli faaliyet alan iinde
maliyet davranflnn doru-
sal olduunu kabul etme-
miz mmkn olabilecek ve
TSM bu da aklamalarmz ko-
laylafltracaktr. Bu iliflkiyi
Hacim (x) fiekil 2.2de gsterebiliriz.
2. nite - Maliyet Davranfllar ve Tahmin Yntemleri 39
Geerli faaliyet alan ise iinde maliyet davranfllarnn deiflmedii bir faaliyet
alan olarak ifade edilebilir. Baflka bir deyiflle bu alan iinde sabit verimlilik sz ko-
nusu olup maliyet fonksiyonu dorusal bir iliflki arz etmektedir. Bu nitede bun-
dan sonraki aklamalarmz dorusallk varsaym altnda yaplmaktadr. Aksi be-
lirtilmedii srece birim deiflken maliyet ve toplam sabit maliyet dolaysyla mali-
yet yaps dorusal iliflki iinde cereyan edecektir.
Maliyet davranfl niin geerli faaliyet alan iinde dorusal kabul edilebilir?
SIRA SZDE SIRA SZDE
2
Deiflken Maliyetler
Faaliyet hacmindeki deiflmelerle dorudan doruya iliflkili olan deiflken maliyet-
ler, faaliyet hacmi arttnda artar ve faaliyet hacmi sfr olduunda sfr olurlar.
rnek olarak traktr reten bir iflletmeyi ele aldmzda, her S O Rbir U traktre bir S O R U
radyatr takldndan, traktr retimi arttka retim artflna paralel olarak radya-
tr kullanm da artacaktr. Radyatrlerin birim maliyetinin 250 T olduunu dfl-
DKKAT DKKAT
nrsek deiflik retim dzeyindeki toplam radyatr maliyetlerinin birim baflna sa-
bit ve retim miktaryla doru orantl olarak arttn grrz. fiekil 2.3 deiflken
N N
maliyet davranflnn grafiksel bir sunumunu gsterir. SIRA SZDE SIRA SZDE
retilen Traktr Says (Birim) Radyatr Birim Maliyeti (T) Toplam Radyatr Maliyeti
250 250 62.500
500 250 125.000
K T A P K T A P
750 250 187.500
1000 250 250.000
1250 250 T E L E 312.500
VZYON TELEVZYON
fiekil 2.3
NTERNET Deiflken Maliyet

NTERNET
y
Davranfl
312500
u
r us
250000 o
td
ye
187500 ali
m
ken
125000 e ifl
D
62500
x
250 500 750 1000 1250 retilen traktr says (br)
Toplam deiflken maliyet dorusal olduundan, birim deiflken maliyete ulafl-

mak iin toplam deiflken maliyetin retim miktarna blnmesi gerekir. Birim de-
iflken maliyet ayn zamanda deiflken maliyet dorusunun eimini verdiinden
iki nokta arasndaki maliyetlerdeki farkn (y 2y 1), hacimdeki farka (x2x1) oranla-
masyla da ayn sonuca ulaflmak mmkn olacaktr. Deiflken maliyetlere iliflkin
rnekler ise direkt hammadde, direkt iflilik, iflletme malzemeleri, satfl eleman ko-
misyonlar vb. dir.
40 Maliyet Ynetimi
Sabit Maliyetler
Faaliyet hacmindeki deiflmelerden etkilenmeyen maliyetlere sabit maliyetler de-
nir. Bu tr maliyetler, faaliyet hacmi ne kadar artarsa artsn faaliyet hacmine bal
olmayan ve srekli toplam olarak sabit kalan maliyetlerdir. rnek olarak aldmz
traktr retimi yapan iflletmenin, fabrika binasn yllk 1.000.000 Tye kiraladn
kabul edersek toplam kira bedeli olan 1.000.000 Tnin bir yl iinde retilen trak-
tr saysna bal olarak deiflmeyeceini syleyebiliriz. fiekil 2.4te sabit maliyet
davranflnn grafiksel sunumu grlyor.
fiekil 2.4
Sabit Maliyet
Davranfl
Toplam sabit maliyet dorusu

1000000
250 500 750 1000 1250 retilen traktr says

(br)
fiekil 2.4ten de grld zere sabit maliyetler toplam olarak sabit kalrken
birim baflna ise retilen birim says arttka azalacaktr. Eer rnek iflletmemiz bir
yl iinde sadece 250 traktr retirse birim baflna 4000 T sabit maliyet dflecektir.
500 traktr retildiinde ise birim baflna sabit maliyet 2000 T olacaktr. Sabit ma-
liyetlere rnek olarak emlak vergileri, amortismanlar, sigorta giderleri, kiralar vb.
verilebilir.
Tabii ki buradaki toplam sabit maliyetin, deiflmezliinin (sabit olmasnn) al-
tnda yatan iki gerei gz ard etmemeliyiz. Bunlardan biri zaman kavramdr. Biz
burada ksa dnem iin konufluyoruz. Uzun dnemde tm maliyet kalemleri dei-
flebilir. Dieri ise sabit maliyetlerin geerli faaliyet alan olarak adlandrlan belirli
retim snrlar iinde sabit kalaca gereidir. rnein, iflletmenin mevcut tesis-
leri asndan retim kapasitesi 100.000 birim/yl ise ve iflletme ynetimi retimini
100.000 birim/yldan daha yksee karmak istiyorsa bu durumda sabit kymet-
lere yeni eklemeler yapmak zorunda kalnacandan toplam sabit maliyetler do-
rusu deiflerek daha st dzeye kacaktr.
te yandan planlama amalaryla sabit maliyetler, iflletme ynetimince yneti-
lebilen ve ynetilemeyen sabit maliyetler olmak zere iki alt bafllk altnda incele-
nebilir.
Ynetilemeyen Sabit Maliyetler, Yapsal Maliyetler olarak da adlandrlan bu tr
maliyetler; tesislere, ara-gerelere yaplan yatrmlar ve iflletmenin temel organi-
zasyon yaps ile ilgili sabit maliyetlerdir. Sabit kymetlerin amortismanlar, bina
vergileri, sigorta, yneticiler ve retim personelinin maafllar ynetilemeyen sabit
maliyetlere rnek olarak verilebilir.
Sz konusu maliyetlerin temel karakteristikleri; (1) nitelik olarak uzun dnem-
li olmalar ve (2) bir iflletmenin krll ya da uzun dnem amalarn nemli bir
flekilde etkilemeksizin ksa dnemli bir zaman dilimi iinde sfr yaplamamalar
olmaktadr.
Ynetilen sabit maliyetler, Programlanmfl Maliyetler olarak da adlandrlan bu

tr maliyetler, belirli sabit maliyet alanlarnda yaplacak harcamalar iin ynetimin
yllk kararlarndan ortaya kan maliyetlerdir. Reklam, personel eitimi program,
arafltrma ve ynetim gelifltirme programlarna iliflkin harcamalar bu tr maliyetle-
re rnek olarak verilebilir.
Ynetilen sabit maliyetlerin temel karakteristikleri ise, (1) planlama dzeyi k-
sa dnem genellikle bir yl olmas ve (2) gerektiinde iflletmenin uzun dnemli
amalar zerinde minimum olumsuz etki ile ksa dnemde kslabilen maliyetler
olmasdr. rnein, yllk 250.000 T reklam giderlerine harcama yapmay planla-
yan bir iflletme, belirli bir ylda ekonomik durumunun iyi olmamas hlinde bu
alandaki planlad harcamalarn ksma yolunu tercih edebilir. Byle bir davran-
fln flphesiz yapsal maliyetlerin ortaya karaca etkilere gre daha az olumsuz
etkisi olacaktr.
Geerli faaliyet alan kavramna sabit maliyetler asndan baktmzda, zellik-
le ynetilen sabit maliyetler asndan ynetim muhasebesine byk grevler dfl-
mektedir. Dnem baflnda programlar belirlenir ve bteler hazrlanr. Takdir edi-
lecei gibi, ynetilen sabit maliyetlerin dzeyi mevcut retim kapasitesi iinde
planlanan programlarn gereksinim duyduu destee bal olacaktr. Faaliyetin
yksek dzeylerinde genellikle faaliyetlerin dflk dzeylerine gre ynetilen sa-
bit maliyetler asndan daha fazla destee gereksinim duyulacaktr. Bu tr durum-
larda ynetilebilir olmann salad esneklik son derece nemlidir.
rnein, retim artflna bal olarak eer satfllarn arttrlmas isteniyorsa rek-
lam giderlerinin dzeyi satfl artfl planlanmayan dneme gre daha yksek ola-
caktr. Bunun iin, sabit maliyetler faaliyet dzeyleri arttnda basamaksal olarak
yukarya doru ykselecektir. Bu durum fiekil 2.5te grlmektedir.
Ynetilen sabit maliyetler retim fiekil 2.5
dzeyindeki deifliklik gereksinimle-
Maliyetler (y) Sabit Maliyetler
rine karfl ok duyarl olmasna karfln, ve Geerli
Geerli Faaliyet Alan
ynetilemeyen sabit maliyetlerin ge- Faaliyet Alan
erli faaliyet alan ile iliflkisi mevcut-
tur. Daha nce de belirtildii gibi ifl-
letme tevsi yatrmlara gereksinim
duyduunda, mevcut tesisini geniflle-
tebilir ya da geniflletme zorunda kala-
bilir. Sonuta doal olarak ynetile-
meyen sabit maliyetler de uzun d-
nemde artabilir ve toplam sabit mali-
Hacim (x)
yet dorusu basamaksal olarak yuka-
rya doru ykselir.
Ynetilebilen ve ynetilemeyen sabit maliyetler arasndaki belirgin SIRA

farkllk
SZDEnedir? SIRA SZDE
3
Karma Maliyetler
Yar deiflken maliyet olarak da adlandrlan karma maliyetler, bnyelerinde hem
sabit hem de deiflken maliyet zellii ierirler. Karma maliyetlerin geerli faaliyet
S O R U uygun ifade-
alan ierisinde sabit ve deiflken olarak ayrmnn yaplp bu ayrma S O R U
si sz konusudur. rnein; bir makinay kiraladmz, kiralama anlaflmasna g-
re ayda 2500 T sabit ve kullandmz her saat baflna da 2 T deyeceimizi
DKKAT
ve il- DKKAT
gili ayda bu makinay 1500 saat kullandmz varsayalm.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
42 Maliyet Ynetimi
Makinann toplam aylk kullanm maliyeti; 2500 T sabit ve art (2 T1500 saat)
3000 T deiflken maliyet = 5500 T olacaktr. flletme kiralad makinay hi kullan-
masa bile ilgili ay iin 2500 T sabit maliyet gerekleflecektir ve kulland lde
de birim deiflken maliyeti birim baflna 2 T sabitken toplam deiflken maliyet fa-
aliyet hacmiyle orantl olarak artacak ya da azalacaktr. Bu sonulara gre de her
bir ay iin toplam maliyet dorusuna ulafllacaktr.
SIRA SZDE Yukardaki rnekte iflletmenin sz konusu makinay ilgili ayda 1500 saat deil de 2000 sa-
SIRA SZDE
4 at kullandn kabul ettiimizde toplam aylk kullanm maliyeti ne olacaktr?
D fi fiekil
N E L M 2.6 D fi N E L M
Dorusal maliyet fonksiyonu
Dorusal
varsaym altnda karma maliyet dav-
Maliyetler (y) y=a+bx
S Karma
O R U S O R U ranfln flekil 2.6da gsterebiliriz.
Maliyet Karma maliyetlere rnek olarak;
Fonksiyonu bakm onarm maliyetleri ve enerji
DKKAT DKKAT
maliyetleri verilebilir. rnein, ba-
Toplam km onarm maliyetleri, retim hac-
N N
SIRA SZDE Deiflken maliyet
SIRA SZDE
mi arttka gerek fazla mesai gerek-
Karma se bakm ve onarmlarda kullanlan
TSM para ve malzemeler artacandan
AMALARIMIZ Maliyet AMALARIMIZ
deiflken zellik gsterecektir. Di-
Sabit maliyet er yandan ise hi bakm onarm
K T A P K T A P yaplmasa dahi en azndan bakm
onarm personelinin maafllar de-
Hacim (x) neceinden, kullandklar makine
TELEVZYON TELEVZYON ve tehizatlarnn sabit amortisman
ya da kiras olacandan sabit mali-
yet ksm da var olacaktr. Bu nedenle bu tr maliyetlerin hibir zaman sfr olma-
s mmkn olmayacaktr ve faaliyet hacmindeki artfllarla da artfl olacaktr.
NTERNET NTERNET
Yar Sabit Maliyetler
Kademeli maliyet olarak da adlandrabileceimiz yar sabit maliyetler, faaliyet hac-
minin belirli aralklarnda birdenbire (aniden) deiflme gsterirler. Bu deiflim, be-
lirli aralklarda maliyetlerinin blnmezliine bal olarak ortaya kar. rnein,
bir ustabaflnn bir gnlk mesaisi iinde etkili olarak kontrol edilebilecei retim
miktarnn 500 birim olduunu kabul edelim. retimi bu 500 birimi aflaca flekil-
de planlad bir ortamda, yeni bir ustabaflnn da istihdam edilmesi gerekecein-
den, ilave 50 birim de olsa 450 birim de olsa yine de ilave bir ustabafl cretine ma-
ruz kalnacaktr. Bu rnekteki ikinci ustabaflnn cretinin blnebilmesi baflka bir
deyiflle retim artflna oranl olarak arttrlmas sz konusu olamayacandan bura-
daki geerli aktivite dzeyi 500 birim aflldnda sabit maliyet olan ustabafl creti
artarak bir st kademeye ulafllacaktr (fiekil 2.7A).
Uygulamada buradaki geerli aktivite dzeyleri yeterince genifl olduunda yar
sabit maliyet davranflnn sabit maliyet davranfl fleklinde olduu kabul edilir. Ak-
si takdirde sz konusu geerli aktivite dzeyleri olduka dar ise bu durumda yar
sabit maliyet davranflnn deiflken maliyet davranfl iinde olduu kabul edilir.
Deiflken maliyet davranfl fleklinde kabul edilebilecek yar sabit maliyeti flu flekil-
de rneklendirebiliriz. rnein, bir spermarkette alflan kasiyerlerin ortalama bir
saatte etkili olarak 20 mflteriye hizmet edebildiklerini varsayalm. Bu durumda ka-
siyerlere denen cret maliyetleri ile saat baflna hizmet edilen mflteri says ara-
sndaki iliflkiyi gz nne getirdiimizde, buradaki maliyetlerdeki artfla iliflkin ge-
erli aktivite dzeyi (20 mflteri) olduka dar olduundan her ne kadar maliyet
fonksiyonunda kademeler olsa da bu kademeler greceli olarak kk olduu iin
bu yar sabit maliyeti, deiflken maliyet davranfl fleklinde deerlemeye alabiliriz
(fiekil 2.7B).
fiekil 2.7
A. Ustabafl creti B. Kasiyer creti Yar Sabit Maliyet
Davranfl
Ustalk creti
Kasiyer creti
TSM
500 br 40 400
retim Miktar Saat Baflna Mflteri Says
Sramann yapld faaliyet hacmi Sramann yapld faaliyet hacmi
genifl, kabul edilen davranfl flekli ok ksa (dar), kabul edilen davranfl
Sabit Maliyet flekli Deiflken Maliyet
MALYET TAHMN FONKSYONU

Maliyetlerin davranfln en iyi flekilde bir matematiksel fonksiyonda grebiliriz. Bu
davranfln matematiksel fonksiyon olarak ifade edilebilmesi iin ise ncelikle dav-
ranfl en iyi ifade edebilecek bir bamsz deiflkene (hacim ls) ihtiyacmz
olacaktr. Bu deiflken belirlendikten sonra, daha nce belirttiimiz zere doru-
sallk varsaym altnda sz konusu maliyetin davranfl, Y = a + bX fleklinde ya da
TM = TSM + b(X) fleklinde ifade etmemiz olanakl olacaktr.
Burada (Y) baml deiflken olan toplam maliyeti (TM), (b) birim deiflken
maliyeti ve (X) ise bamsz deiflken olan faaliyet hacim lsn gstermekte-
dir. Maliyet davranfl doru denklemi fleklinde fonksiyon olarak ifade edildikten
sonra deiflik faaliyet hacimlerinde beklenen toplam maliyeti hesaplayabilmek iin
denklem zerinde (X) ile gsterilen faaliyet hacmi ls yerine beklenilen hacim
verileri konularak sz konusu faaliyet hacmi iin beklenilen toplam maliyet dee-
rine ulafllacaktr. Takdir edilecei gibi bu srecin son aflamas olarak hesaplanan
beklenen deerler ile fiilli deerleri karfllafltrp baflar raporlarnn hazrlanmas ve
dolaysyla kontrol srecinin tamamlanmas gerekleflecektir. fiimdi bu aklamala-
rmz rakamsal rnek zerinde flu flekilde gsterebiliriz.
rnein; bakm onarm blm yneticisi, blm iin maliyet davranfln en
iyi temsil eden faaliyet hacim lsnn direkt iflilik saati olduunu dflnmekte-
dir. Bu yneticinin aylk sabit maliyetlerinin 100.000 T, deiflken maliyetlerinin di-
rekt iflilik saati baflna 250 T/DS ve gelecek ay iin beklenen alflma hacminin
200 direkt iflilik saati olduunu kabul ettii varsaym altnda, nce maliyet fonk-
siyonunu oluflturalm.
44 Maliyet Ynetimi
Toplam Aylk Sabit Toplam

Bakm-Onarm = Bakm-Onarm + Aylk Deiflken
Maliyeti Maliyeti Bakm-Onarm Maliyeti
J N
Aylk Sabit K DS Baflna Beklenen W
= Bakm-Onarm + K Birim Deiflken Faaliyet W
Maliyeti K Maliyet Hacmi W
L P
Ya da;
TM = TSM + BDM (X)
Ya da;
Y = a + b(X) o da
TM = 100.000 + 250 (X) fleklinde gsterilecektir.
Blmn maliyet davranfln gsteren yukardaki maliyet fonksiyonu denkle-

mini kullanarak;
Planlanan 200 DSlik faaliyet hacmi iin beklenen toplam maliyet ise flu flyle
hesaplanabilir:
TM = 100.000 + 250 (200 DS)

= 100.000 + 50.000
= 150.000 T
Planlanan ay sonunda gerekleflen bakm onarm blm maliyetlerinin

160.000 T olduu varsaym altnda, hesaplanacak sapma ise flu flekilde olacaktr:
Sapma = Tahmini Maliyet - Fiili Maliyet

= 150.000 - 160.000
= (10.000) olumsuz sapma
SIRA SZDE Yukardaki maliyet fonksiyonu denkleminde planlanan faaliyet hacminin 300DS olduu
SIRA SZDE
5 varsaym altnda oluflacak sapma tutar ne olacaktr?
MALYET TAHMN FONKSYONUNU OLUfiTURMA
YNTEMLER
S O R U S O R U matematiksel fonksiyon olarak ifade edilmesinde kullanlabi-
Maliyet davranflnn
lecek yntemler temelde sezgiye ve saysal verilere dayal olmak zere iki ana
DKKAT
grupta toplanabilir.
DKKAT
Sezgiye dayal yntemlerde konuyla ilgili tecrbe, dflnce,
deneyim vb. kullanlrken, saysal verilere dayal yntemlerde ise konuyla ilgili
gemifle ynelik veriler kullanlr. Saysal verilere dayal yntemler ise kendi ara-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
snda En Kk Kareler Yntemi rneinde olduu gibi istatiksel, muhasebe yn-
temi ya da Endstri Mhendislii Yntemi rneklerinde olduu gibi istatistiki ol-
AMALARIMIZ
mayan uygulamalar
AMALARIMIZ
fleklinde karflmza kmaktadr.
Bu nitede bunlardan yaygn olarak kullanlan Endstri Mhendislii Yntemi,
En Yksek ve En dflk Noktalar Yntemi, Dalm Grafii Yntemi ve Regresyon
K T A P yntemleri Kele
Talnp
A P aklanacaktr. flletme yneticileri ou kez birden ziyade
yntemi ayn anda kullanmay tercih ederek, her bir yntemin dezavantajlarndan
kanmak ya da stnlklerinden yararlanmak isteyebileceklerdir.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Endstri Mhendislii Yntemi

retilen rnlerle ilgili teknik resimler, hareket zaman ettleri vb. alflmalara da-
yal olarak maliyet davranfllarnn belirlenip gelecek dnemler iin beklenen ma-
liyetlerin hesapland bir yntemdir. Baflka bir deyiflle bu yntemde retim fonk-
siyonuna dayal olarak girdi-kt iliflkilerinden hareketle belirlenen maliyet davra-
nfl gelecek faaliyet dzeylerine iliflkinin tahminlerin yaplmasnda kullanlr.
Bu yntem doru bilgiler veriyor olmakla birlikte uygulamasnn maliyetli ol-
mas ve ok zaman alc olmas alarndan bir takm dezavantajlara sahiptir. Ayn
zamanda Arafltrma gelifltirme, Pazarlama vb. bireysel maliyet kalemlerinin girdi-
kt arasndaki fiziksel iliflkiler asndan analizi pratik olmayabilmektedir.
Endstri mhendislii ynteminin dezavantajlar nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE

6
Muhasebe Yntemi
Muhasebe yntemi, gemiflteki muhasebe verilerine ve muhasebecinin deneyimi-
ne dayal olarak iflleyen bir yntemdir. Uygulanmasnda flu admlar izlenir:
flletmenin muhasebecisi, eitim ve gemifl deneyimlerindenS O R Uyararlanarak S O R U
belirli bir faaliyet dzeyinde (rnein, 3500 birim) oluflan maliyetleri sabit
ve deiflken olarak iki ana gruba ayrr. DKKAT DKKAT
fiekil 2.8
N N
SIRA SZDE A flletmesiSIRA SZDE
Maliyetler Toplam (T) Deiflken (T) Sabit (T) Tafllama
D. hammadde 24.500 24.500 Departman
Maliyetleri
D. iflilik 10.000 10.000 AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
Ustabafl creti 2.500 2.500
Amortismanlar 4.500 4.500
K T A P K T A P
denen kiralar 3.000 3.000
Temizlik malzemeleri 500
+_________ 500
+_________
+_________
45.000 35.000 T E L E V 10.000
ZYON TELEVZYON
Yukarda grld gibi 45.000 T olan tafllama departman toplam karma ma-
N T E R Niflletme
liyeti, 10.000 Tsi sabit ve 35.000 Tsi deiflken maliyet olmak zere ET muha- NTERNET
sebecisinin bilgi ve deneyimine gre iki gruba ayrld.
Birim deiflken maliyetin hesaplanmas iin 35.000 T olan toplam deiflken
maliyet, bu maliyetin gereklefltii faaliyet hacmi olan 3500 birime blnr.
fiyle ki;
= (i DMi )/X0
= 35000 T/3500 birim
= 10 T/birim
Toplam sabit maliyet (a), SM T10.000 olduundan Y=a+bX fleklindeki ma-
liyet davranfln gsteren toplam maliyet fonksiyonunu flu flekilde yazabiliriz.
TM = i SMi + [(i DM)/X0 ]X

TM = 10.000 + (35.000/3500) . X
TM = 10.000 + 10 X olacaktr.
46 Maliyet Ynetimi
Uygulamas kolay ve az maliyetli olan bu yntem, yntemi uygulayan kiflinin

kiflisel deneyim ve yargsna dayal olduundan subjektif olmaktadr. Ayn zaman-
da karma maliyetlerin sabit- deiflken olarak snflandrlmasnda gereki olmayan
sonulara ynlendirebilir. Ancak yneticilerin maliyet davranfllar konusunda bil-
gi edinmeleri asndan yararl olaca kuflkusuzdur.
En Yksek ve En Dflk Noktalar Yntemi

Bu yntemde izlenecek admlar flunlardr:
Faaliyet hacim lsn gsteren bamsz deiflkenlerin en dflk ve en
yksek noktalar tespit edilir. Sonra bu iki u noktalardaki gerekleflen top-
lam retim maliyetleri belirlenir.
fiekil 2.9
B flletmesi Fiili Toplam retim

Aylk retim Aylar (y) DS (x)
Maliyetleri (T)
Maliyetleri ve DS
Ocak * 100 50,000
fiubat 200 70,000
Mart 400 120,000
Nisan 300 100,000
Mays 300 110,000
Haziran 200 80,000
Temmuz * 600 150,000
Austos 500 130,000
Eyll 400 100,000
Ekim 200 90,000
Kasm 300 90,000
Aralk 500 110,000
n=12 x=4000 DS y = 1.200.000 T
fiekil 2.9dan grld zere bu rnekte faaliyet hacim ls olan aylk DS

incelendiinde en dflk noktann 100 DS ile Ocak aynda ve en yksek nokta-
nn da 600 DS ile Temmuz aynda gereklefltii grlr. Bu aylarda gerekleflen
toplam retim maliyetleri ise srasyla 50.000 T ve 150.000 T olarak tespit edilir.
Birinci admda belirlenen bu iki u noktann maliyet davranfln temsil etti-
i varsaylarak doru denkleminin eimi birim deiflken maliyeti verecein-
den, maliyetler arasndaki fark, faaliyet hacim lsndeki farka blnerek
bu maliyet davranflnn birim deiflken maliyeti hesaplanr. fiyle ki:
=
y2 - y1 Y 150.000 - 50.000
ya da - = = 200 T/DS
X2 - X1 X 600 - 100
Toplam maliyet fonksiyonunu yazabilmek iin biraz nce hesapladmz

birim deiflken maliyet yan sra sabit maliyete de ihtiyacmz olacaktr. Top-
lam sabit maliyet dorusu (Y) eksenini keseceinden, en yksek ya da en
kk faaliyet hacmindeki toplam maliyet rakamlarn kullanarak bu deeri
hesaplayabiliriz. fiyle ki:
TM = a + b (X)
600 DS iin en yksek nokta $ 150.000 = a + 200 (600) den

a = 30.000 T
Ya da
100 DS iin en dflk nokta $ 50.000 = a + 200 (100) den

a = 30000 T
Toplam maliyet fonksiyonundaki a ve b deerleri hesaplandna gre, ar-

tk maliyet davranflmz flu flekilde gsterebiliriz:
TM = 30.000 + 200 (X)
rnekte kullanlan ve hesaplanan bilgiler aflada fiekil 2.10da grafiksel olarak

grlmektedir.
fiekil 2.10
y=30.000+200(X) B flletmesi Maliyet

Y(Baml deiflken)
Davranfl
Geerli faaliyet alan
150.000 En yksek nokta
50.000 en dflk
nokta
30.000
Sabit maliyet
X
100 600 D..S (Bamsz deiflken)
Yntemin uygulanmas ok basittir. Fakat yntem sadece iki u noktay kullan-

dndan, temel (bazen kritik) dezavantaja sahiptir. Genellikle sz konusu iki nok-
tann faaliyet ve maliyetlerin tm noktalarnn geerli bir ortalamasn yanstamad-
durumlarda yaplan maliyet analizinde doru sonular alnmas mmkn olma-
yacaktr. Bu nedenle, noktalarn tamamn ya da ounu kullanan dier yntemler
En Yksek ve En Dflk Noktalar Yntemine gre daha gvenli olabilecektir. Bu
yntemin kullanm seildiinde, yneticinin yntemin kstlarn gz nnde bu-
lundurmas gerekir.
48 Maliyet Ynetimi
Dalm Grafii Yntemi

Dalm grafii yntemi, analizde gzlemlenen tm faaliyet dzeylerine ait maliyet
verilerini kullanyor olduundan, En Yksek ve En Dflk Noktalar Yntemine g-
re daha gvenlidir. En fazla kullanlan yntemlerden biri olan bu yntemde, yatay
eksende (X) faaliyet hacmi (DS, Makine saati, Direk iflilik maliyetleri vb.) ve di-
key eksende (Y) baml deiflken olan maliyetler gsterilir.
Bu yntemde gzlemlenen faaliyet hacimleriyle ilgili faaliyet hacminde gerek-
leflen retim maliyetleri X ve Y ekseni zerine iflaretlenip bunlarn kesifltikleri nok-
talar dzlem zerinde noktalar hlinde belirlenir. Bylece gzlem says kadar tm
noktalar dzlem zerinde iflaretlenmifl olur. Daha sonra bu noktalar en iyi temsil
ettiine inanlan bir doru izilir. Bu izilen dorunun Y eksenini kestii yer bize
davranfln renmek istediimiz maliyet fonksiyonunun sabit maliyet deerini (a)
verir. Gz karar ile izilen doru zerinde bulunan bir nokta belirlenerek bu nok-
tadaki toplam retim maliyetinden, sabit maliyet ksm karlr ve kalan deer sz
konusu noktann faaliyet hacim lsne blnmesiyle birim deiflken maliyet he-
saplanmfl olur. Bu amala fiekil 2.9daki deerler kullanlacak olursa;
fiekil 2.11
Dalm Grafii Baml deiflken

y
150.000 y=35.000+150(x)
100.000
50.000
35.000
x
100 200 300 400 500 600 DS
(Bamsz deiflken)
rneimizdeki deerler fiekil 2.11de grld gibi eksenler zerinde iflaret-

lenip bunlarn birleflimlerinin oluflturduu noktalar en iyi temsil edeceine inan-
dmz doru; bilgi, deneyim ve yetenee bal olarak izildikten sonra, bu do-
runun (Y) eksenini kestii yer bize fonksiyonumuzun sabit maliyet ksmn vere-
cektir. Bu noktasnn 35.000 T olduunu varsayyoruz. Toplam maliyet fonksiyo-
numuzun yazlabilmesi iin gerekli olan birim deiflken maliyet ise flu flekilde he-
saplanabilecektir.
Kullanlan 100 DSinde gzlemlenen maliyet 50.000 T

(fiekil 2.11de doru zerinde bir nokta)
(-) Sabit maliyet 35.000 T

100 DSinde toplam deiflken maliyet = 15.000 T
Toplam deiflken maliyet 15.000

Birim Deiflken Maliyet = - = - = 150 T/DS
Faaliyet hacmi 100 DS
Bu hesaplamalar sonucunda, toplam retim maliyetlerinin sabit ksmnn

35.000 T ve DS baflna dflen deiflken maliyetin de 150 T/DS olduunu syle-
yebiliriz. Bu durumda dalm grafii yntemine gre elde edilen dorusal mali-
yet fonksiyonumuz
TM = 35.000 + 150 (X) olacaktr.
Dalm grafii yntemi uzmanlaflmfl kiflilerin elinde son derece yararl bir
ara olabilir. Maliyet davranflna etkide bulunan grevler, kt hava koflullar, ar-
zalar vb. meydana geldiinde, analizci tarafndan hemen bu durum grlr ve il-
gili kifli gz karar ile izilen doru zerinde uygun dzeltmeler yapabilir. Tm
verilerin analizinde kullanlmas tekniin dier bir avantajn oluflturuyor olsa da
bu yntemde de yneticinin yeteneine bal kalndndan subjektif bir yntem
olmaktadr.
Dalm grafii ynteminin stn yn nedir? SIRA SZDE SIRA SZDE

7
Regresyon Analizi Yntemi D fi N E L M D fi N E L M
Regresyon, baml ve bamsz deiflken (ya da deiflkenler) arasndaki iliflkiyi
matematiksel olarak objektif bir flekilde ifade ederken korelasyon ise bu iliflkinin
derecesini ve ynn belirleyen istatiksel bir yntemdir. S O R U S O R U
Maliyet davranflnn matematiksel fonksiyon olarak objektif ifade edilmesinde

D KSZDE
SIRA KAT kullanla- D K SZDE
SIRA KAT
bilecek yntem hangisidir? 8
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Bir regresyon analizinde bamsz deiflken tek olduundaD buna fi N E L basit
M regres- D fi N E L M
yon denirken bamsz deiflken says birden fazla olduunda ise oklu regres-
yon ad verilmektedir. Regresyon analizinde temel felsefe, gzlemlenen
AMALARIMIZ
S O R U noktala- AMALARIMIZ
S O R U
rn oluflturulan regresyon dorusuna olan uzaklklarnn karelerinin toplamnn
minimum olduu doru denklemini veren (a) ve (b) deerlerinin objektif olarak
DKKAT DKKAT
saptanmasdr. K T A P K T A P
Daha nce de belirtildii gibi basit regresyon da baml deiflkenle iliflkilendi-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rilen sadece bir bamsz deiflken olmaktadr. Bu iki deiflken arasndaki iliflkiyi
T E
ifade etmekte de kullanlan (a) ve (b) parametreleri gerek yaflamdaL E V Z Y O N bilgisayar TELEVZYON
programlar araclyla elde ediliyor olsa da bunun altnda yatan mantk En Kk
Kareler Yntemi baflka bir deyiflle normal denklemler olmaktadr.
Bu nedenle burada ncelikle normal denklemler yardmyla N Tsz
E R Nkonusu
ET (a) ve NTERNET
(b) deiflkenlerinin nasl hesaplandn greceiz. K T A P K T A P
Sz konusu normal denklemler flunlardr:
XY = a x + x2 (1)
Y = n a + x
TELEVZYON TELEVZYON
(2) burada (n) gzlem saysn vermektedir.
fiekil 2.12deki verilerden yararlanarak toplam maliyet fonksiyonunun (a) ve (b)

deerlerini (1) ve (2) nolu denklemlere dayal olarak flu flekilde
N Thesaplayabiliriz.
ERNET NTERNET
50 Maliyet Ynetimi
fiekil 2.12
Normal Denklem X Y XY X2
Verilerinin
Hazrlanmas 5 50 250 25
10 70 700 100
20 120 2.400 400
15 100 1.500 225
15 110 1.650 225
10 80 800 100
30 150 4.500 900
25 130 3.250 625
20 115 2.300 400
10 80 800 100
15 100 1.500 225
50 200 10.000 2500
n = 12 x =225 y = 1305 xy = 29650 x2 = 5825
fiekil 2.12deki oluflturulan verileri (1) ve (2) nu.lu denklemlerde yerine koyarsak,
29650 = 225 a + 5825 (12)

3 ile arpyoruz.
1305 = 12 a + 225 (225)

355800 = 2700 a + 69900
(+/-) 293625 = (+/-) 2700 a (+/-) 50625

62175 = 19275
= 3,226 T/DS
Hesaplanan (b) deeri 2 nolu denklemde yerine konulursa sabit maliyet (a) flu
flekilde bulunacaktr:
1305 = 12 a + b(3,226 225)/725,85l

a = 579.15/12
a = 48.26 T olarak hesaplanr.
Sonuta denklemimiz;
TM = 48,26 + 3,226 (X) olacaktr.
En kk kareler ynteminin, maliyet fonksiyonunu oluflturan doru denklemi,

analistlerin kiflisel yarglarndan arndrlarak bu denklemin objektif elde edilme
olana salamakla beraber burada grld gibi biraz karflk hesaplamalar ge-
rektirmektedir. Ancak gnmzde tm bu hesaplamalar kolaylkla bilgisayarda ya-
plabilmekte bizlere ise sadece yorumlama ifli kalmaktadr. flin asln renmek ve
bilgisayar ktlarn daha salkl yorumlayabilmek iin yukardaki hesaplamalara
yer verilmifltir.
Regresyon Analizleri Varsaymlar

Regresyon analizi; dorusallk, normallik, bamszlk ve sabit deiflim varsaymla-
r altnda yaplmaktadr. fiimdi bunlar ksaca aklayalm. Ancak dorusallk varsa-
ymn daha nce akladmzdan burada sadece dier ne deineceiz.
Normallik varsaymna gre ana ktleden alnan rnek dalmnn normal ola-
rak dald varsaylmaktadr. Baflka bir deyiflle regresyon dorusu etrafnda yer
alan veri noktalarnn bu doru etrafnda normal olarak datld varsaylr. Bir-
ok durumda bu varsaym tutar. Bamszlk varsaym herhangi bir veri noktasnn
regresyon dorusundan olan sapmasnn dier veri noktalarnn sapmalarndan ba-
msz olduunu ifade eder. Bu durum seri korelasyon veya oto korelasyon olarak
adlandrlr ve bunun bir lm biimi Durbin-watson testleridir. Bu testler sapma-
larn istatistiki olarak tahmin edilmesine olanak verir. Sabit dalm varsaym, veri
noktalarnn regresyon dorusu etrafnda bir dzen iinde olduklarn kabul eder.
Aksi takdirde () deeri doru tahmin edilemez. Bunu anlayabilmenin en iyi yolu
veri noktalarn diyagram zerinde incelemektir.
Regresyon analizi varsaymlar nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE

9
Belirlilik (Determinasyon) Katsays
Daha nce belirtildii zere deiflkenler arasndaki iliflkinin derecesini korelasyon
katsays R ile leriz ve bunun da karesi belirlilik katsaysn verecektir. (Y) bal
S O R U tm % 100
deiflkeninde belirli ve belirsiz sebeplerden kaynaklanan deiflmelerin S O R U
baflka bir deyiflle 1 olacana gre, bundan belirsiz sebeplerden ileri gelen (akla-
namayan) deiflmelerin belirsizlik katsaysn kartrsak geriye Dkalan
K K A Tdeer belirli DKKAT
X sebebine iliflkin deiflmelerin korelasyonunu gsterecektir. Bylece tanmlanan
lye belirlilik katsays denir ve
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Aklanamayan deiflme
R2 = 1
Toplam deiflme AMALARIMIZ AMALARIMIZ
ya da
K T A P K T A P
(y y)2
= 1
(y Y ) 2 TELEVZYON TELEVZYON
fleklinde gsterilir.
R2 deeri 0 R2 1 arasnda yer alr. Bu deer sfr olduunda N T E deiflkenler

RNET ara- NTERNET
snda bir iliflki yok demektir. 1e ne kadar yaknsa deiflkenler arasnda o kadar iyi
iliflki var demektir. rnein; R2 = 0,95 olduunda, baml deiflken olan toplam
retim maliyetlerindeki deiflimin % 95inin bamsz deiflkene bal olarak deifl-
tii anlamn verir ki bu ok iyi bir iliflkinin varln kantlamfl olur.
fiimdi verilerimizi belirlilik katsaysn hesaplayacak flekilde dzenleyelim.
52 Maliyet Ynetimi
fiekil 2.13
Belirlilik retim
Katsays DS
Aylar
(x)
Maliyeti Y (YY)2 (YY )2 (XX )
Verileri
(Y)
Ocak 5 50 64,39 207,07 3452 189,06
fiubat 10 70 80,52 110,67 1501,5 76,56
Mart 20 120 112,78 52,12 126,5 1,56
Nisan 15 100 96,65 11,22 76,5 14,06
Mays 15 110 96,65 178,22 1,56 14,06
Haziran 10 80 80,52 0,27 826,5 76,56
Temmuz 30 150 145,04 24,6 1701,5 126,56
Austos 25 130 128,91 1,188 451,5 39,06
Eyll 20 115 112,78 4,928 39,06 1,56
Ekim 10 80 80,52 0,27 826,5 76,56
Kasm 15 100 96,65 11,22 76,5 14,06
Aralk 50 200 209,56 91,39 8326,5 976,56
2
(Y-Y)2=693,16 ( YY ) =17.406,12 ( XX )2=1606,22
rneimiz iin;
(yy)2
R2 = 1 - den
(y Y ) 2
693,16
= 1
17406,12
= 0,96 olacaktr.
SIRA SZDE Belirlilik eflitlii

SIRA katsays
SZDE X1 iin 0,40 ve X2 iin 0,85 olan bir iflletmede bamsz deiflken
10 olarak analizinizde kullanmak zere hangisini tercih edersiniz? Neden?
D fi N E L M
TahmininD Standart
fi N E L M Hatas (Se)
Gzlem noktalarnn regresyon dorusundan farklarnn karelerinin ortalamas
S O R U fleklinde ifade
S Oedebileceimiz
R U standart hata, hesapladmz (a) ve () deerlerine
dayal oluflturduumuz toplam maliyet denkleminin doruluk derecesini vermek-
tedir. Ayn zamanda bu denklemden elde edilecek tahminlerin belirlilik gven ara-
DKKAT DKKAT
lklar iindeki deerlerini hesaplamamz olanakl klar. fiyle hesaplanr:
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Aklanamayan dei me
Se =
n2
AMALARIMIZ ya da AMALARIMIZ
( Y Y1 )2
=
K T A P K nT A 2P
693, 16
=
12 2
TELEVZYON TELEVZYON
= 8, 32
NTERNET NTERNET
Burada n, daha nce belirtildii gibi gzlem saysdr. n-2 ise serbestlik derece-
sini vermektedir. Sz konusu regresyon denkleminden (a) ve (b) olmak zere iki
katsay olduundan, serbestlik derecesi n-2 fleklinde alnmaktadr.
Regresyon analizi varsaymlarnn var olduu koflullar altnda oluflturduumuz
regresyon (toplam maliyet) denkleminden elde edeceimiz tahmini maliyetlerle
burada hesapladmz Se = 8,32 deerini kullanarak belirli bir faaliyet hacmi iin
gven dzeyi aralk deerlerini hesaplayabiliriz.
TM = 48,26 + 3,226 (x) denklemimizde 35 DSlik planlanan faaliyet hacmi iin
belirlenen maliyetimiz,
TM = 48,26 + 3,226 (35 DS)

= 161,17 T olacaktr.
Bulunan bu 161,17 T beklenen maliyetin %95 gven Aral, 12-2 =10 ser-
bestlik derecesi ve tahmini standart hata deeri (Se) 8,32 kullandmzda aralk
deerleri;
161,17 2.228 (8.32) den

142,63 Y 179,70 T olacaktr.
Burada kullanlan 2.228 deeri, 10 serbestlik derecesi ve % 95 gven asndan

t tablosundan alnmfltr Ek1. Eer rneklem says rneimizdeki gibi 30dan az ol-
mayp fazla olsayd bu deer Z tablosundan alnacakt Ek2.
rnekleme Hatalar ve Regresyon Katsaylar

Bilindii zere oluflturduumuz regresyon dorusu, ana ktleden alnan rnekle-
re dayal olarak hesaplanan (a) ve () deerlerinin geerliliine bal olarak sa-
lkl olabilecektir. Baflka bir deyiflle bu (a) ve (b) katsaylarnn her birinin baml
ve bamsz deiflken arasndaki iliflkiyi ne kadar iyi temsil edebildiinin llme-
si gerekir. Eer hi iliflki yoksa () deerinin sfra eflit olmas demektir ki, bu du-
rumda bamsz deiflken ne kadar deiflirse deiflsin baml deiflkenin deeri
sabit ksm ile ayn olacak demektir. Bu problemin zmnde nemlilik testinin
yaplmas baflka bir deyiflle b= 0 ve alternatif hipotez 0 fleklinde ifade edilen
Null Hipotezinin kurulup zmlenmesi gerekir. Eer nemlilik testi, Null hipo-
tezini ret ederse baml ve bamsz deiflken arasnda nemli bir iliflkinin varl
kabul edilmifl olacaktr.
Bu hipotezin test edilmesi iin afladaki formln kullanlarak (b) katsaysnn
standart hatasnn hesaplanmas gerekir.
S =
Se
( x X )2

Daha nce Se deerini 8,32 olarak hesaplamfltk ve ( XX )2nin deerini de
fiekil 2.13ten 1.606,22 olarak formlde yerine koyarsak;
S =
8, 32 8, 32
= = 0, 207 olarak bulunacaktr.
1606, 22 40, 07
Ho: B=0
H1: B+0a gre t deeri flu flekilde hesaplanacaktr.
54 Maliyet Ynetimi
0
= = = 15.5845
3,2260
Sb 0,207
Tablo deeri ise 10 serbestlik derecesi (12 -2) ve % 95 gven dzeyinde t tab-
losundan bakldnda 2.228 olduu grlr. Hesaplanan t 15,58 > tablo deeri t
2.228 Sfr (Null) hipotezi ret edilir ve nemli (iyi) bir iliflki olduu anlafllr. Bunun
anlam, retim maliyetini aklamak iin DS deiflkeninin nemli, anlaml bir de-
iflken olduu fleklindedir. Toplam maliyet dorusu tahminlerde kullanlabilir.
10 serbestlik derecesinde ve % 95 gven dzeyinde
t 0,025 S = 3,226 2.228 (0,207)

= 2,76 S_ 3,68
Benzer flekilde t deeri (a) deeri iinde hesaplanabilir. (a) katsaysnn stan-
dart hatas,
2
1 X 1 351, 56
Sa = Se + = 8, 32 + = 4, 573
n ( x X )2 12 1606, 22
a0 48, 26 0
ta = = = 10, 553
Sa 4, 573
On serbestlik derecesine ve % 95 gven aralnda
a t 0.025 Sa = 48,26 2.228 (4,573)

Sa = 48,26 10,188
38,07 Sa 58,44 olacaktr.
zet
N
A M A
Faaliyet hacmindeki deifliklikler karflsnda ma- NA M A Maliyet tahmin yntemlerini kullanmak.
1 liyetler snflandrmak. 3
Maliyet davranflnn matematiksel fonksiyon ola-
Maliyetler, retim hacmiyle iliflkisine gre; deifl-
rak ifade edilmesinde kullanlabilecek metotlar
ken, sabit, karma ve yar sabit olmak zere drt
temelde sezgiye dayal ve saysal verilere dayal
ana bafllk altnda toplanabilir. Faaliyet hacminin
olmak zere iki ana grupta toplanabilir. Sezgiye
artflna ve azalflna bal olarak artan ve azalan
dayal metotlarda konuyla ilgili tecrbe, dfln-
maliyetler deiflken maliyetlerdir(DM). te yan-
ce, deneyim vb. kullanlrken saysal verilere da-
dan faaliyet hacmindeki deiflmelerden etkilen-
yal metotlarda ise konuyla ilgili gemifle ynelik
meyen maliyetler de sabit maliyetlerdir (SM). Bu-
veriler kullanlr. Saysal verilere dayal metotlar
nun yannda bnyesinde hem deiflken hem de
ise kendi arasnda en kk kareler yntemi r-
sabit maliyet davranfl biimi ieren karma mali-
neinde olduu gibi istatiksel ve muhasebe yn-
yet ve belirli aralklarla ani deifliklikler gsteren
temi ya da endstri mhendislii yntemi rnek-
kendine has geerli alan iinde sabit maliyet dav-
lerinde olduu gibi istatistiki olmayan uygulama-
ranfl gsteren yar sabit maliyet tr de vardr.
lar fleklinde karflmza kmaktadr. Bu nitede
N
A M A
Maliyet tahmin modelini aklamak.
bunlardan yaygn olarak kullanlan Endstri M-
hendislii Yntemi, En Yksek ve En dflk Nok-
2 Maliyet tahminleri, maliyet ve ynetim muhase-
talar Yntemi, Dalm Grafii Yntemi, Basit
besi uygulamalarnn ayrlmaz bir parasdr. Di-
Regresyon yntemleri ele alnp aklanmfltr.
er kullanm alanlar yan sra ancak maliyet tah-
minleri sayesinde maliyet azaltm ve kontrol
faaliyetlerin yerine getirebilmesi mmkn olur.
Maliyetlerin davranfln en iyi flekilde bir mate-
matiksel fonksiyonda grebiliriz. Bu davranfln
matematiksel fonksiyon olarak ifade edilebilme-
si iin ise ncelikle davranfl en iyi ifade edebi-
lecek bir bamsz deiflkene (hacim ls) ih-
tiyacmz olacaktr. Bu deiflken belirlendikten
sonra, daha nce belirttiimiz zere dorusallk
varsaym altnda sz konusu maliyetin davranfl
y = a+ bx fleklinde ya da TM = TSM + b(x) flek-
linde ifade etmemiz olanakl olacaktr.
56 Maliyet Ynetimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangi kavramla maliyet davranfl- 6. 5. Sorudaki verilerin fl altnda, sz konusu ifllet-
nn deiflmedii durum iliflkilendirilebilir? menin toplam sabit maliyeti afladakilerden hangisidir?
a. Artan Verimlilik a. 8000
b. Azalan Verimlilik b. 10000
c. Geerli Faaliyet Alan c. 12000
d. Deiflken Maliyet d. 14000
e. Karma Maliyet e. 16000
2. Afladakilerden hangisi Ynetilemeyen Sabit Mali- 7. 5. Sorudaki verilerin fl altnda, sz konusu ifllet-
yet rneidir? menin toplam 2500 birim retimi durumunda beklenen
a. Bina Vergisi toplam maliyeti afladakilerden hangisidir?
b. Programlanmfl Maliyetler a. 14000
c. Reklam Harcamas b. 16000
d. Eitim Harcamas c. 18000
e. Arafltrma Harcamas d. 20000
e. 22000
3. Toplam olarak deiflmeyen ancak birim baflna de-
iflken maliyet rnei afladakilerden hangisidir? 8. Analistlerin kiflisel yarglarndan arndrlan objektif-
a. Kira lik dzeyi en yksek yntem afladakilerden hangisidir?
b. flilik a. Muhasebe Yntemi
c. Hammadde b. En Dflk Noktalar
d. Elektrik c. Dalm Grafii
e. Yakt d. En kk Kareler Yntemi
e. Endstri Mhendislii Yntemi
4. Y = a + b(X) fleklinde yazlan bir fonksiyondaki ba-
msz deiflken afladakilerden hangisidir? 9. Afladakilerden hangisi Regrasyon Analizi Varsa-
a. Y ymlar arasnda yer almaz?
b. a a. Dorusallk
c. b b. Normallik
d. X c. Bamszlk
e. Toplam Maliyet d. Sabit Deiflim
e. Blflm
5. A flletmesine ait flu veriler derlenmifltir:
Aylar Karma maliyet retim miktar 10. Bamsz deiflken seimi srasnda afladakilerden
1 25000 3200 hangi Belirlilik Katsays deerine sahip olan deiflken
2 29000 3900 seilmelidir?
3 24000 3000 a. 0,90
4 23000 3100 b. 0,80
5 28000 4000 c. 0,60
En Dflk ve En Yksek Noktalar ynteminin kullanl- d. 0,45
d varsaym altnda, birim deiflken maliyet aflada- e. 0,30
kilerden hangisidir?
a. 4
b. 6
c. 8
d. 10
e. 12
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. c Yantnz yanlfl ise Faaliyet Hacmindeki Dei- Sra Sizde 1
fliklikler Karflsnda Maliyet Davranfllar konu- Sabit, deiflken, karma ve yar sabit.
sunu yeniden gzden geiriniz.
2. a Yantnz yanlfl ise Faaliyet Hacmindeki Dei- Sra Sizde 2
fliklikler Karflsnda Maliyet Davranfllar konu- Geerli faaliyet alan iinde maliyet fonksiyonunun dav-
sunu yeniden gzden geiriniz. ranfl sabit verimlilie ok yakn olduundandr.
3. a Yantnz yanlfl ise Faaliyet Hacmindeki Dei-
fliklikler Karflsnda Maliyet Davranfllar konu- Sra Sizde 3
sunu yeniden gzden geiriniz. Ynetilebilen sabit maliyetler zerinde ksa dnemde
4. d Yantnz yanlfl ise Maliyet Tahmin Fonksiyo- deifliklik yaplabiliyor olmasdr.
nu konusunu yeniden gzden geiriniz.
5. a Birim deiflken maliyet = (28000 - 24000) / (4000 Sra Sizde 4
- 3000) = 4 T/Br 2500 T + (2 TX2000 saat) = 6500 T
6. c TSM = Toplam Maliyet - Toplam Deiflken Ma-
liyet = 28000 - (4000x4) = 12000 T Sra Sizde 5
7. e TM = 12000 + 4(X) = 12000 + 4(2500) = 22000 T 150.000 - (100.000 + 250(300)) = (25.000 T) olumsuz
8. d Yantnz yanlfl ise Maliyet Tahmin Fonksiyo- sapma.
nunu Oluflturma Yntemleri konusunu yeniden
gzden geiriniz. Sra Sizde 6
9. e Yantnz yanlfl ise Maliyet Tahmin Fonksiyo- Bafllca uygulamasnn zaman alc ve maliyetli olmas
nunu Oluflturma Yntemleri konusunu yeniden belirtilebilir.
gzden geiriniz.
10. a Yantnz yanlfl ise Maliyet Tahmin Fonksiyo- Sra Sizde 7
nunu Oluflturma Yntemleri konusunu yeniden Maliyet davranflna etkide bulunan olaan dfl olaylara
gzden geiriniz. iliflkin maliyet dorusu zerindeki etkileri dzeltme ola-
na vermesi ve tm verilerin analizde kullanlmasdr.
Sra Sizde 8
Regrasyon yntemidir.
Sra Sizde 9
Dorusallk, normallik, bamszlk ve sabit deiflim
varsaymlar.
Sra Sizde 10
Katsays byk olan X2 seilmelidir.
58 Maliyet Ynetimi
Kaynaklar
Altu Osman: Maliyet Muhasebesi lkeler- Kartal, Ali: Estimating of Labor Costs With Scanning
Uygulamalar, M. Nihad Sayar Yayn ve Yardm Overseas Economic Environmental Variables,
Vakf Ya.No: 434-667, 10.bask, stanbul: a ofset Anadolu niversitesi BF Prof. Dr. lhan
Ltd.fiti, 1991. Cemalclarn Hatrasna Armaan, 1990, Sayfa
Bancroft, Gordan OSullivan, George: Quantitative 377-389.
Methods For Accounting and Business Studies, Kartal, Ali: Normal Distribution Approach To Cost
Third Edition, Berkshive, Mc GrawHill, 1933. Volume Profit Analyses Under uncertanity,
Belkaoni, Ahmed: Cost Accounting A Anadolu niversitesi Ktahya BF 15. Yl
Multidimentional Emplanis, Hisdale, Illinois, CBS Armaan, 1989, sayfa 207-214.
College Publishing, 1983. Kartal, Ali: Karar Srecinde Muhasebe Bilgilerinin
Bozok, Sinan: Ynetim Muhasebesi Ders Notlar, Matematiksel Modellerle Kullanlmas, Anadolu
Ktahya: 1978. niversitesi Ktahya BF Yll, 1992, Sayfa 83-97.
Blocher, E.I Chen, K. H. Cowins, G. Lin, T: Cost Kartal, Ali: Belirsizlik Dzeyinde Maliyet Hacim Kar
Management A. Strategic Emphasis, Third Analizlerine Normal Dalm Yaklaflm- Bir malat
Edition, Newyork: The Mc Graw Hill Inc., 2005. flletmesinde Uygulama Denemesi, Yaynlanma-
Bykmirza, Kamil: Maliyet ve Ynetim Muhasebesi mfl Yksek Lisans Tezi, Ktahya, 1985.
Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklaflm, 6. Bask, Kartal, Ali: Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir: zdemir
Ankara: Sel Ofset, 1999. Ofset, 2012.
Deakin; Edward B. Maher, Michael W.: Cost Kartal, Ali: Ynetim Muhasebesi, Eskiflehir: zdemir
Accounting, Second Edition, Homewood, Illiniois: Ofset, 2012.
Richard D. Irwin, Inc., 1987. Killough, Larry N. Leinininger; Wayne E.: Cost
Durury; Colin: Management and Cost Accounting, Accounting Concepts and Techniques For
Third Edition, London: Chapman&Hall, 1995. Management, ST. Paul, Minnesota: West Publishing
Garrison; Ray: Managerial Accounting, Concepts For Co., 1984.
Planning, Control, Decision Making, Plano, Texas: Sergener, Sait A: Ynetim Muhasebesi, M. . Nihad
Business Publications Inc., 1985. Sayar Yayn ve Yardm Vakf Ya. No: 423-656,
Hatipolu, Zeyyat Grsoy; Cudi Tuncer: Maliyet ve 2.Bask, stanbul 1988.
Ynetim Muhasebesi, stanbul: Bilmen Basmevi, stn, Rfat: Ynetim Muhasebesi, Eskiflehir: Bilim
1979. Teknik Yaynevi, 1985.
Heither, Lefl Ogan, Pekin Matulich, Serge: Cost
Accounting, 2nd Edition, Cincinnati; South-
Western Publishing Co, 1992.
Horngren; Charles T. Datar; Srikant M. Foster; George:
Cost Accounting A Managerial Emphasis,
Eleventh Edition, EnglowoodClifs, New Jersey
Pearson Education, Inc., 2003.
Horngren, Charles T. Sundem, Gary L. Stratton, William
O.: Introduction to Management Accounting,
Tenth Edition, Englewood Cliffs, New Jersey
Prentice - Hall, Inc. 1996.
Kaplan, Robert S. Atkinson, Anthony A.: Advanced
Management Accounting, Third Edition,
Englewood Cliffs, New Jersey Prentice - Hall, Inc.
1998.
3
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
MHK analizi kavramn ve kullanld yerleri aklayabilecek,
N
Baflabafl noktas ve MHK grafiklerinin salad kararlar ifade edebilecek,
N
MHK analizleri ile ilgili zel kavramlar aklayabilecek,
Kr belirleyen etkenlerin neler olduu ve kr zerindeki etlkilerinin niin in-
N
celenmesi gerektiini ifade edebilecek,
ok rnl durumda MHKnn nasl yapldn aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Maliyet Yaps Baflabafl Noktas

Gvenlik Pay Faaliyet Kaldrac
Gvenlik Oran Katk Oran
MHK Analizi
indekiler
MALYET HACM KR
ANALZLERNE GRfi
BAfiA BAfi NOKTASI VE MALYET
HACM KR GRAFKLER
Maliyet - Hacim - Kr MALYET HACM KR ANALZLER
Maliyet Ynetimi Analizi LE LGL ZEL KAVRAMLAR
KRI BELRLEYEN ETKENLERDEK
DEfiMELER
OK RNL DURUMDA
MALYET HACM KR ANALZ
Maliyet - Hacim - Kr Analizi
MALYET - HACM - KR - ANALZLERNE GRfi
Maliyet - Hacim - Kr - Analizi Kavram
MHK analizleri; maliyet-hacim iliflkileri ile hacim - gelir iliflkilerini bir arada ele ala-
rak hem sz konusu iliflkilerin hem de bu iliflkilerde deiflik nedenlerle ortaya -
kan deiflmelerin elde edilecek kr zerindeki etkilerini arafltran faaliyetler topla-
mdr. Baflka bir deyiflle MHK analizleri, etkinlik hacmi ile kr arasndaki iliflkileri
ortaya koyan kr fonksiyonunun ve bu fonksiyondaki parametrelerde belirlenen
deiflmelerin incelenmesini ierir.
flletmelerin kr fonksiyonunun sonucunu etkileyen temel faktrler; rnlerin
Fiyatlar, Faaliyet Dzeyi (ya da satfl hacmi), Birim Deiflken Maliyetler, Toplam
Sabit Maliyetler ve rn Satfl Karflm olmak zere bafllca befl bafllk altnda top-
lanabilir. flte MHK analizleri, burada sralanan faktrler arasndaki iliflkilerin ince-
lenmesini ieren bir analiz olmaktadr.
Bir iflletmenin krn etkileyen temel faktrler nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
1
Maliyet - Hacim - Kr Analizlerinin Kullanld Yerler
MHK analizleri; retim kararlar, fiyatlarn saptanmas, datm kanallarnn belirlen-
mesi, retmek ya da satn almak karar, alternatif retim yntemleri arasnda seim
ve sermaye yatrm kararlarn kapsayan pek ok ynetim kararlarnda
S O R Ukullanlabilir. S O R U
MHK analizinin kullanld yerler neler olabilir? SIRA SZDE SIRA SZDE
DKKAT DKKAT
2
rnein iflletme ynetiminin bir faaliyet dnemi sonucunda ncelikle net kr
oluflturan deiflkenlerin ne lde uygun olduu konusunda karara N Evarmas gere-
N N
D fi SZDE
SIRA LM DSIRA
fi NSZDE
ELM
kir. Daha fazla sabit maliyete yol aacak, fakat birim deiflken maliyetleri azalta-
cak otomatik bir makina m satn alnmaldr? ya da Ynetimin S O sabit
R U maliyetleri S O R U
AMALARIMIZ
azaltmak amacyla, maafll satfl elemanlarn yerine komisyon denen araclarn m AMALARIMIZ
alfltrlmas gerekir? fleklindeki sorular kendine sormas gerekecektir.
D K K A T vardktan
Ynetim, net kr oluflturan deiflkenlerin uygun olduu kanaatine DKKAT
K
sonra, mevcut net krn yeterli olup olmadn inceleyebilir. Net TkrA Pistenilen l- K T A P
N N
de yksek midir, Hisse baflna dflen krn arttrlmas gerekirSIRA mi, SZDENet kr ok SIRA SZDE
yksek mi, Ynetim, gelecekte krlar azaltacak rakip rnlerin geliflmesini cesa-
retlendirecek yksek derecede krlar m elde ediyor fleklindeki T E L E Vsorularn
ZYON cevap- TELEVZYON
larnn arafltrlmas gerekecektir. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
K N T ETR NA EPT KN T E TR NAE TP
TELEVZYON TELEVZYON
62 Maliyet Ynetimi
Maliyet Hacim Kr Analizi Varsaymlar

MHK analizleri kullanlrken eflitli varsaymlarn gz nnde tutulmas gerekmek-
tedir. Kabul edilen varsaymlar gereki olmayabilir. Ancak, nemli olan gereki
varsaymlardan ziyade kullanlabilir, faydal, hatal sonulara yol amayan ve basit-
lefltirilmifl bir aracn elde edilmesidir. Dier taraftan analiz sonularna dayanarak
belirli kararlar almak zorunda olan yneticilerin, analizin hangi varsaymlara da-
yandrldn bilmeleri ve sz konusu varsaymlarn kaldrlmas hlinde ne gibi
sonularla karfllaflacaklarn kestirebilmeleri gerekir.
SIRA SZDE MHK analizlerinin dayand varsaymlara niin gereksinme duyulur?

SIRA SZDE
3
MHK analizlerinin dayand varsaymlar afladaki gibi sralanabilir:
D fi N E L M TmD maliyetler,
fi N E L M sabit ve deiflken ksmlarna tam olarak ayrlabilecektir.
Sabit maliyetler, geerli faaliyet alan iinde deiflmeyecektir.
S O R U Deiflken
S O R maliyetler,
U hacimdeki deiflmeler ile ayn oranda deiflecektir.
Maliyetler ve gelirler gvenilir surette belirlenecek ve ayrca geerli faaliyet
alan iinde sz konusu deerlerin dorusal bir eilim gsterdikleri kabul
DKKAT DKKAT
edilecektir.
Birim satfl fiyatlar, faaliyet hacminin dzeyi ne olursa olsun, deiflmeyecektir.
N N
SIRA SZDE SIRA
Analiz SZDE dnem iinde, maliyet unsurlarnn fiyatlar deiflmeyecektir.
edilen
Etkinlik ve retkenlik deiflmeyecektir.
Analiz bir tek rn kapsayacak ya da verilen bir satfl karflmnn tm ha-
cim deiflmelerinde ayn kalaca varsaylacaktr.
Dnem bafl ve dnem sonu stoklarndaki deiflmeler, sfr ya da nemsen-
K T A P meyecek
K T kadar
A P kk olacaktr.
SIRA SZDE MHK analizlerinin dayand varsaymlarndan iki tanesini hatrlayabilir misiniz?
SIRA SZDE
TELEVZYON
4 TELEVZYON
BAfiABAfi NOKTASI VE MALYET HACM KR
D fi N E L M
GRAFKLER
D fi N E L M
NST OE RRN UE T Baflabafl NSNoktasnn

T EORRN UE T Hesaplanmas
MHK analizlerinin bir alt bafll olan baflabafl noktas, toplam gelirin toplam mali-
yetlere eflit olduu dzey olarak tanmlanabilir. flletme yneticileri, net kr ya da
DKKAT DKKAT
net zararn olmad noktadaki satfl miktarn ya da tutarn renmek iin ou
kez baflabafl noktasn kullanrlar. Kapasitenin bir yzdesi olarak da ifade edilebi-
N N
SIRA SZDE len baflabaflSIRA SZDEgenellikle satfl miktar ya da satfl tutar cinsinden ifade edilir.
noktas
SIRA SZDE
AMALARIMIZ Baflabafl analizi
SIRAMHK
SZDEanalizi ile efl anlamda kullanlabilir mi?
AMALARIMIZ
5
Baflabafl Noktasnn rn Birimleri Cinsinden Hesaplanmas
D fi N E L M D fi N E L M kr sfr olduu iin bu noktada toplam satfllar toplam mali-
K T A P Baflabafl noktasnda
K T A P
yetlere eflit olmaktadr.
S O R U S O R U
Toplam Satfllar = Toplam Maliyetler
TELEVZYON TELEVZYON
DKKAT
ya da DKKAT
(Birim Satfl Fiyat) (Satfl Miktar) = Toplam Sabit Maliyet + (Birim Deiflken Ma-
N N
SIRA
N T E RSZDE
NET liyet) (SatflSIRA
NMiktar)
N E T yazlabilir.
T E RSZDE
K T A P K T A P
3. nite - Maliyet - Hacim - Kr Analizi 63
Burada; Birim Satfl Fiyat : P, Birim Deiflken Maliyet : b ve Satfl miktar : X ola-
rak alnrsa,
(P) (X) = TSM + b (X) fleklinde olacaktr.

PX - bX = TSM
X (P-b) = TSM den
X = TSM/(P-b) bulunur.
Baflabafl noktas satfl miktar cinsinden hesaplanrken yukardaki formlden de

grld gibi toplam sabit maliyetlerin birim katk payna blnmesi yeterli ola-
caktr. Birim katk pay ise birim satfl fiyatnn birim deiflken maliyetleri aflan ks-
m olup bu tutar sabit maliyetlerin karfllanmas ve kra katkda bulunmas asn-
dan nem kazanmaktadr. Baflka bir deiflle katk paynn en nemli zellii, top-
lam katk pay tutarnn sabit maliyetleri aflan ksmndan net karn salanmas ol-
maktadr. Bu nedenle baflabafl noktasnda salanan toplam katk pay toplam sabit
maliyetlere eflit olacaktr.
Katk pay nedir? En nemli zelliini bir cmle ile ifade edebilir misiniz?
SIRA SZDE SIRA SZDE
6
rnek hesaplama iin bir endstri iflletmesinin retip satt rnnn satfl fiya-
D fi N E L M 160.000 T
tnn 12 T, birim deiflken maliyetinin 8 T ve toplam sabit maliyetlerinin D fi N E L M
olduunu varsayalm. flletmenin satfl miktar cinsinden baflabafl noktas;
S O R U S O R U
Baflabafl Noktas
Satfl Miktar = 160.000/(12-8) = 40.000 Birim olarak hesaplanacaktr.
DKKAT DKKAT
Baflabafl Noktasnn Satfllarn Tutar Cinsinden Hesaplanmas
Bu yntem birinci yntemin aksine her bir satfl tutarnn bir yzdesi olarak deifl-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ken maliyetler ile iliflkilidir. Baflabafl noktasnn satfllarn toplam tutar cinsinden
hesaplanmas birim satfl fiyatlar ve birim deiflken maliyetler verilmediinde da-
ha nemlidir. Ayrca zellikle iflletmelerin birden fazla rnAMALARIMIZ
retmesi ve deiflik AMALARIMIZ
rnlerin deiflik satfl fiyatlaryla satlmas nedeniyle baflabafl noktasnn satfllarn
tutar cinsinden belirlenmesi gerekmektedir.
K T A P K T A P
Baflabafl noktasnn bazen satfl tutar cinsinden hesaplanmas gerekli olabilir
SIRA SZDE mi? SIRA SZDE
7
rnein; masa ve sandalye reten bir iflletmede, retilen Tmasa
E L E V Zve
Y Osandalyele-
N TELEVZYON
D fi N E Lbirlikte
rin baflabafl noktasndaki saylar toplam bir anlam ifade etmemekle M masa D fi N E L M
ve sandalyelerin satfl tutarlar toplam cinsinden belirtilmesi doyurucu bir anlam
ifade etmektedir. Baflabafl noktasnn toplam satfl tutar cinsinden
S O hesaplanmasn-
R U S O R U
NTERNET NTERNET
da, formlmz afladaki flekilde olacaktr:
Baflabafl Noktas DKKAT DKKAT
Satfl Tutar (T) = Top. Sabit Maliyetler / Katk Oran ya da
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Baflabafl Noktas Toplam Sabit Maliyetler
Satfl Tutar (T) =
Top.Net Satfllar-Top.De.Maliyetler AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Top.Net Satfllar
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
64 Maliyet Ynetimi
Formlmzn paydasn oluflturan katk oran, satfl tutarnn yzde kann,

sabit maliyetleri karflladktan sonra kr salanabilmesi iin gerekleflmesi gereken
bir oran olmaktadr. Bu nedenle katk oran, satfllardan salanan her 1 Tnn sabit
maliyetlere ve kra olan katk deeri olarak tanmlanabilir.
rnek hesaplama iin; bir endstri iflletmesinin retip satt rnn toplam net
satfllarnn 480.000 T, toplam deiflken maliyetlerin 320.000 T ve toplam sabit ma-
liyetlerin 160.000 T olduunu varsayalm.
T %
Toplam Net Satfllar 480.000 100
Toplam Deiflken Maliyetler 320.000
Toplam Katk Pay 160.000 33,3
Satfl tutarnn % 33,3, 160.000 Tlk sabit maliyetleri karfllamakta ve net kr

elde edebilmek iin olmas gereken tutar oluflturmaktadr. Bu nedenle bu nokta-
da toplam katk pay toplam sabit maliyetlere eflit olduundan iflletme baflabafl sa-
tfl tutarna ulaflmaktadr.
Birim tutarlar zerinden katk oran ise flyle hesaplanr;
Birim katk Birim Satfl Fiyat - Birim Deiflken Maliyet

Oran =
Birim Satfl Fiyat
Grld gibi birim katk oran, satlan her birimin katk paynn, rnn bi-
rim satfl fiyatna blnmesi ile hesaplanmaktadr. fiimdi yukarda verilen formle
nceki verilerimizi uyguladmzda Baflabafl noktas satfl tutarn flyle buluruz.
Baflabafl Noktas 160.000 T

Satfl Tutar (T) =
480.000 - 320.000 T
480.000 T
= 160.000 T / 0.333
= 480.000 T ya da
Baflabafl Noktas 160.000 T

Satfl Tutar (T) =
12 T - 8 T
12 T
= 160.000 T / 0.333 = 480.0000 T
Baflabafl Noktas ve Hacim Kr Grafikleri

MHK analizi grafikleri, maliyet-hacim ve hacim-gelir iliflkilerini bir arada ele alan
ve deiflik nedenlerle bu iliflkilerde oluflan deiflmelerin kr zerindeki etkilerini
btn olarak bir dzlem zerinde gstermeye yarayan yararl ynetim aralardr.
Bu amala yararlanlan grafikler, Baflabafl Grafii ve Hacim-Kr Grafii olmak ze-
re iki bafllk altnda ele alnp incelenebilir.
Baflabafl Grafii
Baflabafl grafii, iflletmenin retim ya da satfl hacminin kr ile olan iliflkilerinin gra-
fik fleklindeki analizini ifade eder. Bu analizde; toplam sabit maliyet, toplam deifl-
ken maliyet ve toplam satfl geliri dorular yer alr. Bir baflabafl grafii, krn sfr
olduu noktay grafiksel olarak yanstmaktr.
retim hacmi 80.000 birim/yl, birim satfl fiyat 12 T, birim deiflken maliyeti 8 T
ve toplam sabit maliyetleri 160.000 T olan bir iflletmenin baflabafl grafii fiekil 3.1de
gsterilmifltir.
fiekil 3.1
800 Toplam Gelir Dorusu Baflabafl Grafii
Toplam Maliyet Dorusu

Net Kar
Baflabafl Noktas Toplam Katk Pay (taral alan)

480 ya da
40 Birim
Toplam Sabit Maliyet
480
Toplam Deiflken
Net zarar
160 Maliyetler
0 40 80 Satfl Hacmi (000) Birim
fiekil 3.1deki grafiin iziminde afladaki sra izlenmifltir;

Yatay eksende satfl hacmi, birim olarak gsterilir.
Dikey eksende toplam maliyetler ve toplam gelirler gsterilir.
Toplam deiflken maliyet dorusu, deiflik retim miktarlarnda oluflacak
deiflken maliyetler, noktalar hlinde belirlendikten sonra bu noktalarn bir-
lefltirilmesi ile elde edilir.
Toplam sabit maliyet dorusu, toplam deiflken maliyetler dorusuna para-
lel olarak izilir. Toplam sabit maliyet dorusu altnda kalan alan, toplam
deiflken maliyetler ile birlikte toplam maliyet alann oluflturur. Toplam ma-
liyetler alannn st snr, toplam maliyet dorusunu oluflturur.
Toplam gelir dorusu, deiflik satfl miktarlarnda elde edilecek gelirler, nok-
talar hlinde belirlendikten sonra bu noktalarn birlefltirilmesiyle elde edilir.
Toplam gelir dorusu, toplam maliyet dorusunu bir noktada keser. flte bu
kesiflme noktas da baflabafl noktasn oluflturur.
fiekil 3.1de izilen baflabafl grafiinin klasik baflabafl grafiinden stn olan y-
n, satfl hacmi ile elde edilen kr arasndaki iliflkide katk paynn nemini ve ro-
ln ak olarak gstermesi olmaktadr. fiekil 3.1de taral alann sabit maliyeti aflan
ksm kadar kr elde edildiinin farkna varlmaldr.
Hacim-Kr Grafii
Baflabafl grafii, hacim-kr grafii ad altnda, baflka bir biimde yeniden dzenle-
nebilir. Hacim-kr grafiinde, baflabafl grafiinde olduu gibi, toplam gelir ve top-
lam maliyet dorular grlmeyip, sadece bunlarn fonksiyonunu oluflturan kr
dorusu grlr. Bu grafik, esas olarak net kr hacmindeki deiflmelerin etkileriy-
le ilgilenen yneticiler tarafndan ye tutulmaktadr.
66 Maliyet Ynetimi
SIRA SZDE Hacim kr grafiini,

SIRA SZDEbaflabafl grafiinden ayran temel farkllklar nelerdir?
8
Baflabafl grafiinde kullanlan verilere dayanarak, bir retim iflletmenin hacim-
D fi N E L M kr grafii,D fiekil
fi N E 3.2
L M de izilmifltir.
fiekil 3.2
S O R U S O R U
Hacim - Kr y1=4x-160.000
Net Kr (000)
Grafii Baflabafl Noktas
DKKAT D K K A T 40.000 Birim
Net Kar
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
0
Net Zarar (000)
80 Satfl Hacmi (000) Birim

Net Zarar
(160)
K T A P K T A P
fiekil 3.2deki grafiin iziminde, afladaki sra izlenmifltir;

Yatay eksende satfl hacmi birim olarak gsterilir.
TELEVZYON TELEVZYON
Dikey eksende deiflik hacimler iin, net kr (ya da net zarar) tutar olarak
gsterilir.
Sfr satfl hacminde net zarar, toplam sabit maliyetler (rneimizde 160.000 T)
NTERNET tutar Nkadardr.
TERNET
Net kr dorusu, toplam sabit maliyetler tutar kadar (160.000 T) net zarar-
dan bafllayarak satfl hacmi arttka katk paynn (4 T) orannda ykselir. Bu
doru baflabafl noktasnda (40.000 birimde) satfl hacmi dorusunu kestikten
sonra, ayn eimle ykselecektir (Faaliyet hacmi birim olarak alndnda;
net kr dorusunun eimi katk payna, tutar olarak alndnda ise katk
oranna eflit olmaktadr).
Hacim-kr grafiinde satfl hacmi deiflmelerinin yannda ayrca, iflletme r-
nn birim satfl fiyatn, birim deiflken maliyetini ya da sabit maliyetindeki deifl-
melerin net krne flekilde etkileyeceini de izleyebiliriz. rnein; fiekil 3.3de bi-
rim satfl fiyatnn 12 Tdan 16 Tya ktn ve kiralarda da 50.000 Tlk bir artfl ol-
duu kabul ettiimizde, yeni net kr dorusu ve baflabafl noktas flyle olacaktr:
fiekil 3.3
Y2=8x-210.000
Verilerdeki
deifliklik sonucu
izilen hacim kr
270
Net Kr (000)
grafii Net Kar Dorular

26.250 Birim
80 y1=4x-160.000
Net Zarar (000)
0 Satfl Hacmi (000) Birim
(160)
(210) 40.000 Birim

Yeni Baflabafl Noktas 160.000 T + 50.000 T

(Birim Olarak) =
16 T - 8 T
= 26.250 birim
Katk payndaki 4 Tlk ve sabit maliyetlerde de 50.000 Tlk bir artfl sonucun-
da yeni baflabafl noktas 26.250 birim olarak hesaplanmfltr. Sabit maliyetler
160.000 Tdan 210.000 Tya ykseldii iin net kr dorusu; 210.000 Tlk net za-
rar noktasndan bafllar. Ayn zamanda katk payndaki 4 Tlk artfl, yeni net kr
dorusunun eimini de arttrarak, nceki net kr dorusuna gre daha dik olma-
sna neden olur. flletmenin eski satfl hacmi dzeyini (60.000 birim) koruduunu
kabul edersek, net kr 270.000 T olacandan, nceki duruma gre 190.000 T net
kr da artfl olacaktr.
MALYET HACM KR ANALZLER LE LGL ZEL

KAVRAMLAR
MHK iliflkilerinin analizinde sz konusu iliflkilerin daha ayrntl olarak anlafllma-
sna yardmc olacak; hedeflenen net kr analizi, gvenlik pay, maliyet yaps ve
faaliyet kaldrac konular burada ele alnp incelenecektir.
Hedeflenen Net Kr Analizi

Hedeflenen bir kr dzeyine ulaflmak zere gereksinilen satfl hacmini belirlemek
iin MHK denklemi kullanlabilir. rneimizdeki iflletmenin aylk 60.000 Tlk net
kr elde etmeyi amaladn varsayarsak, iflletmenin ne kadar satfl yapmas gerek-
tii sorusu flu flekilde cevaplanabilir:
Toplam Satfllar = Toplam Deiflken Maliyetler + Toplam Sabit Maliyetler + Hedef-

lenen Kr
12x = 8x + 160.000.- + 60.000.-

4x = 200.000
x = 55.000 birim.
Burada: Satlan rnlerin says X, Birim satfl fiyat 12 T, Birim deiflken mali-
yet 8 T, Toplam sabit maliyet 160.000 T ve Hedeflenen Net kr 60.000 T. Bu ne-
denle, iflletmenin ayda 60.000 Tlk hedefledii kra ulaflabilmesi iin 55.000 birim
rn satmas gerekmektedir.
70.000 Tlk hedeflenen kr dzeyine ulaflmak iin rnekteki iflletmenin gereklefltirmesi

SIRA SZDE SIRA SZDE
gereken satfl miktarn hesaplayabilir misiniz? 9
D fi N E L M
Gvenlik Pay ve Oran D fi N E L M
Gvenlik pay (GP), btelenen (ya da fiili) satfllarn baflabafl noktasndaki satflla-
r aflan ksm olarak tanmlanabilir. Sz konusu pay, bir organizasyonda
S O R U zararlar S O R U
bafllamadan nce satfllarn azaltlabilecei dzeyi tutar olarak belirtir. GP nn he-
saplanmasnda kullanlan forml flyledir:
DKKAT DKKAT
Gvenlik Pay = Toplam Satfllar - B.B.N. Dzeyindeki Satfllar
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Bir iflletmenin toplam satfllarnn 550.000 T ve BBN dzeyindeki satfllarnn
480.000 T olduunu kabul edersek sz konusu iflletmenin gvenlik pay;
K T A P K T A P
68 Maliyet Ynetimi
550.000 T - 480.000 T = 70.000 T olacaktr.
Buradaki 70.000 Tnn anlam, iflletmenin satfllarndaki azalma 70.000 Ty afl-

tktan sonra iflletme zarar etmeye bafllayacaktr fleklindedir.
Gvenlik paynn satfllara blnmesi suretiyle elde edilecek rakam ise gven-
lik orann verecektir.
Gvenlik oran = Gvenlik pay / Toplam satfl tutar
Gvenlik paynn hesaplanmasnda kullanlan bilgiler gvenlik oran formln-

de kullanlrsa,
Gvenlik oran = 70.000 T / 550.000 T

= %12.7 olarak bulunacaktr.
Buradaki %12.7 orannn anlam ise ilgili iflletmede satfllar %12.7 orannda azal-
d takdirde zararlar bafllayacaktr fleklindedir.
Gvenlik pay kullanlarak iflletmenin kr hesaplanabilir mi?
flletme, BBN nn zerinde yapaca her bir liralk satflndan katk oran kadar
bir kr salayacandan gvenlik paynn katk oran ile arpm iflletmenin krn
verecektir. Bu nedenle salanacak net kr:
Kr = Gvenlik Pay Katk oran olacaktr.
Bu eflitliimizi rneimizdeki bilgilere uygularsak;
Kr = 70.000 T %33.33333
= 23.333 T olacaktr.
Gvenlik oran ile Kr marj arasnda nasl bir iliflki vardr?
Gvenlik orannn katk oran ile arpm iflletmenin krnn satfllara oran olan
kr marjn verir. fiyleki;
Kr marj = Gvenlik oran X Katk oran

= 0.127 0.333333
= 0.042 ya da %4.24
Ya da
Kr marj = Kr / Satfllar
= 23.333 / 550.000
= 0.042 ya da %4.24 olacaktr.
Maliyet Yaps Analizi

Maliyet yaps, bir iflletmede sabit ve deiflken maliyetlerin greceli orann ifade
eder. Bir iflletmede sabit maliyetlere fazlaca yatrm yaplarak az iflgcyle retim
yaplyorsa bu iflletme sermaye youn iflletme olarak adlandrlr. Aksi durumda ise
emek youn iflletme olarak adlandrlacaktr.
SIRA SZDE Bir iflletmenin

SIRAsermaye
SZDE youn ya da emek youn olmasyla maliyet yapsnn nasl bir ilifl-
10 kisi vardr?
D fi N E L M SermayeD youn
fi N E L Mbir iflletmenin mi yoksa emek youn bir iflletmenin mi maliyet
yaps daha iyidir? Byle bir sorunun cevab iinde bulunulan koflullarla ok yakn-
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

dan ilgili olacandan hemen kesin bir cevap vermemiz mmkn olamayacaktr.
Konuyu aklamak iin aflada iki iflletmeye ait sunulan gelir tablolarn inceleye-
lim. (X) iflletmesinin yksek deiflken maliyet ve dflk sabit maliyetler, (Y) ifllet-
mesi iin ise aksi durum iinde olduu grldnden bu iflletmeler zt maliyet ya-
psna sahiptirler.
(X) flletmesi (Y) flletmesi

Tutar Yzde Tutar Yzde
Satfllar 100.000.- 100 100.000.- 100
(-) Deiflken Maliyetler 60.000.- 60 30.000.- 30
Katk pay 40.000.- 40 70.000.- 70
(-) Sabit Maliyetler 30.000.- 60.000.-
Net kr 10.000.- 10.000.-
Hangi iflletmenin en iyi maliyet yapsna sahip olduuna iliflkin sorunun ceva-
b, yneticilerin risk almaya karfl davranfllar, satfllar dzeyindeki yldan yla dal-
galanmalar ve satfllardaki uzun-dnemli trendleri kapsayan pek ok faktre ba-
ldr.
Eer gelecekte satfllarn 100.000 Tnn zerine doru artmas bekleniyorsa bu
durumda (Y) iflletmesi muhtemelen daha iyi maliyet yapsna sahiptir. nk (Y)
iflletmesinin katk pay oran daha yksektir ve onun krlar satfllar arttnda da-
ha hzl bir flekilde artacaktr. Dier yandan, eer 100.000 T maksimum satfl dze-
yini temsil ediyorsa ve satfllarn zaman iinde 100.000 Tdan aflaya dflecei bek-
leniyorsa bu durumda da (X) iflletmesi muhtemelen en iyi maliyet yapsna sahip
olacaktr. (X) iflletmesinin sabit maliyetleri daha dflktr ve daha dflk katk pa-
y oranna sahip olduundan satfllardaki dflflle ayn hzla katk pay kaybna u-
ramayacaktr.
rnein, her bir iflletmenin satfllarnda %10luk bir artfl olduunu varsayalm.
Yeni gelir tablolar afladaki gibi olacaktr:
(X) flletmesi (Y) flletmesi

Tutar Yzde Tutar Yzde
Satfllar 110.000.- 100 110.000.- 100
(-) Deiflken Maliyetler 66.000.- 60 33.000.- 30
Katk pay 44.000.- 40 77.000.- 70
(-) Sabit Maliyetler 30.000.- 60.000.-
Net kr 14.000.- 17.000.-
Beklediimiz gibi, satfllarda ayn tutarda artfla karfllk, (Y) iflletmesi daha yk-
sek katk pay oranna sahip olduundan net krnda daha byk bir artfla ulafl-
mfltr. Risk durumunda kriz koflullar sanayiyi durgunlua iterse yksek sabit ma-
liyetleri olan (Y) iflletmesi (X) iflletmesine gre ok daha hzl bir flekilde zararlar-
la karfl karflya kalacaktr. Ayn zellikle elveriflli koflullarda ya da sanayide bek-
lenmedik talep, satfllar arttrrsa (Y) iflletmesi dflk deiflken maliyetlere sahip ol-
duundan(X) iflletmesi ile mukayese edildiinde byk tutarlarda krlara ulafla-
caktr.
70 Maliyet Ynetimi
Faaliyet Kaldrac
Satfllarn verilen bir Faaliyet kaldrac, bir iflletmede sabit maliyetlerin kullanlma kapsamnn bir l-
dzeyinde satfl hacmindeki sdr. Yksek sabit maliyetler ve dflk birim deiflken maliyetlere sahip iflletme-
yzde olarak bir deiflmenin
krlar nasl etkileyeceinin lerde faaliyet kaldrac en yksek dzeydedir. Aksi durumda, dflk sabit maliyet-
bir ls olarak Faaliyet ler ve yksek birim deiflken maliyetlere sahip olan iflletmelerde faaliyet kaldrac
Kaldrac Derecesi kullanlr.
en dflktr. Eer bir iflletme yksek faaliyet kaldracna sahipse krlar satfllarda-
ki deiflmelere ok duyarl olacaktr. Satfllarda kk bir artfl krlarda byk bir
yzde artfl oluflturacaktr. Satfllarn verilen bir dzeyinde satfl hacmindeki yzde
olarak bir deiflmenin krlar nasl etkileyeceinin bir ls olan Faaliyet Kaldra-
c Derecesi afladaki formlle hesaplanr:
Faaliyet kaldrac derecesi = Toplam Katk pay / Net kr
Maliyet yaps bafll altnda kullanlan rnee ait veriler, faaliyet kaldrac de-
recesinin hesaplanmasnda veri olarak alnrsa;
Faaliyet kaldrac derecesi

X iflletmesi Y iflletmesi
40.000 T / 10.000 T 70.000 T / 10.000 T
4 7
Hesaplanan faaliyet kaldrac derecesi rakamlar, verilen bir yzde deiflme iin
(X) iflletmesinin net karnda drt kat ve (Y) iflletmesinin net karnda yedi kat bir
deiflme (artfl) bekleyeceimizi belirtir. Bunun iin, eer satfllar yzde 10 artarsa
(X) iflletmesinin net krnda drt kat ya da yzde 40 artfl ve (Y) iflletmesinin net
krnda da yedi kat ya da yzde 70 artfl bekleriz.
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
1x2 3x4 4+5
flletme Satfllardaki Faaliyet kal. Net krdaki Net kr Net krdaki Artfl Sonras
Artflyzdesi derecesi Artfl Yzdesi artfl net kr
X % 10 4 % 40 10.000 4.000 14.000
Y 10 7 70 10.000 7.000 17.000
Faaliyet kaldrac derecesi yksek olan (Y) iflletmesinin net kr satfllardaki ar-
tfl ayn oranda olmasna ramen (X) iflletmesine gre daha yksek bulunmufltur.
Grld gibi, faaliyet kaldrac detaylandrlmfl gelir tablolarn hazrlama gerek-
lilii olmakszn satfllarda deiflik yzde deiflmelerinin krlar zerinde ne kadar
etkiye sahip olacan hzl bir flekilde gsterebilen bir arac yneticilere salamfl
olmaktadr.
SIRA SZDE Satfllarda %10

SIRA luk bir azalma karflsnda (Y) iflletmesinin azalma sonras elde edecei
SZDE
11 toplam kr tutarn hesaplaynz.
D fi N E L M
KRI BELRLEYEN
D fi N E L M ETKENLERDEK DEfiMELER
MHK iliflkilerinin daha salkl olarak anlafllabilmesi iin sadece kr belirleyen et-
S O R U kenlerden biriS O olan
R U faaliyet hacminin deil de bunun yannda satfl fiyat, birim de-
iflken maliyet, sabit maliyet fleklindeki dier etkenlerin tmnn kr zerindeki
etkenlerinin incelenmesi gerekir. zellikle iflletmelerin rekabetin srekli artt bir
DKKAT DKKAT
ortamda faaliyetlerini srdrebilmeleri iin faaliyet hacminin yan sra kr etkile-
yen iflletme ii ve dfl tm dier etkenleri de hesaplamalara katmas daha gerek-
N N
SIRA SZDE i olacaktr.SIRA SZDE
K T A P K T A P
Kr belirleyen etkenlerdeki deiflmelerin incelenmesinde kullanacamz tm

veriler nceki kullandmz rneimizdeki verilerle ayn olup afladaki gibidir;
Birim %
Satfl fiyat 12 T 100
Deiflken maliyet 8T 0.666666
Katk pay 4T 0.333333
Sabit maliyet 160.000 T
Sabit Maliyetler ve Satfl Hacminde Deiflme

Sabit maliyetler her dnem iin sabit kalmayp sadece belirli bir srede ve geerli
faaliyet alan iinde sabit kalrlar. flletme ynetimi sabit maliyetleri kasden daha
krl retim bileflimlerini oluflturmak amacyla deifltirecek davranfllar iine girebi-
lir. rnein, iflletmede ifl gcnden tasarruf salayan ve sabit maliyetleri arttran
yeni makinalara yatrm gereksinimi doabilir. Ynetim, sabit maliyetlerde deifl-
meye yol aacak kararlar alrken bu deiflikliin net kr ve katk pay zerinde ya-
rataca etkileri belirleme ihtiyac duyar.
Hlihazrda 600.000 Tlk satfl yapmakta olan iflletmede ynetimin reklam gi-
derlerinde aylk 10.000 Tlk artfln aylk toplam satfllar 48.000 T arttracan tah-
min ettiini varsayalm. Reklam giderlerinde dflnlen artfl yaplmal mdr?
zm:
Beklenen toplam katk pay:
648.000 T %33.33333 (katk oran) 216.000 T
Hlihazrdaki toplam katk pay:
600.000 T %33.33333 200.000
Katk payndaki artfl 16.000
Sabit maliyetlerdeki deiflme:
Sabit maliyetlerdeki artfl 10.000
Net krdaki artfl 6.000
Yukardaki hesaplama sonucuna gre reklam harcamalarnda dflnlen artfln

yaplmas gerektii sylenecektir. Dikkat edilecei gibi buradaki analizde sonuca
gelir tablosu hazrlanmadan ulafllmfltr. Analiz srasnda deiflen duruma gre or-
taya kan maliyet ya da gelir rakamlarnn arasndaki farklardan yararlanlmfltr.
Yeni bir davranfl fleklinin uygulanmas hlinde sadece bu davranfl flekliyle dei-
flen maliyet ya da gelir rakamlarnn gz nne alnmasyla yaplan zmlemeler
farklara dayanan (incremental) analiz olarak adlandrlmaktadr. Burada kr belir-
leyen etkenlerdeki deiflmelerin incelenmesinde farklara dayanan analiz kullanla-
caktr. Bu tr analizin seilmesinin nedeni ise analizin gelir tablosu hazrlamadan
daha basit ve direkt sonuca gtryor olmas ve yneticinin kararndaki spesifik
etkenler zerinde dikkatini younlafltryor olmasdr.
Farklara dayanan analiz nedir? stnlkleri nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
12
Deiflken Maliyetler ve Satfl Hacminde Deiflme
Birim deiflken maliyet deifltiinde katk pay (ya da katk oran) ve baflabafl nok-
tas da deiflir. Birim deiflken maliyette meydana gelecek bir artfl, katk payn
azaltarak iflletmenin daha yksek bir satfl hacminde baflabafla ulaflmasna
S O R U ve kr- S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

72 Maliyet Ynetimi
larnn azalmasna neden olurken deiflken maliyetler azaldnda da katk pay ar-
tarak iflletme daha yksek bir satfl hacminde baflabafla ulaflmaktadr.
Hlihazrda aylk 50.000 birim maml satmakta olan rnek iflletmemizin yne-
timinin hammaddelerden bazlarn ikinci kalite kullanp kullanmama konusunda
dflndn varsayalm. kinci kalite hammadde kullanlmas hlinde birim de-
iflken maliyetler 8 Tdan 6 Tsna azalacak ve fakat satfllar 50.000birimden 45.000bi-
rime dflecektir. kinci kalite hammadde kullanlmal mdr?
zm; Deiflken maliyetlerdeki 2 Tlk bir azalma sonucunda birim satfl fiya-
t 12 T olduundan, katk pay 4 T dan 6 Tya ykselecektir.

45.000 birim 6 T 270.000 T
50.000 birim 4 T 200.000
Toplam katk payndaki artfl 70.000 T
kinci kalite hammadde kullanlmal mdr? fieklindeki sorunun cevab evet ola-
caktr. nk sabit maliyetler deiflmeyeceinden net kr, toplam katk paynda
artfl olan T70.000 tutarnda artacaktr.
Sabit Maliyet, Satfl Fiyat ve Satfl Hacminde Deiflme

Yine rnek iflletmemizin aylk satfllarnn 50.000 birim olduunu varsayalm. fl-
letme ynetimi satfllarn arttrmak iin birim satfl fiyatn 12 Tdan 11 Tya azalt-
may ve aylk 15.000 Tlk reklam harcamas yaparak toplam sabit maliyetlerini
160.000 Tdan 175.000 T ya arttrmay dflnmektedir. Ynetim kr zerindeki et-
kili olan faktrlerden olan satfl fiyat ve sabit maliyetlerde yaplacak deifliklikle-
rin satfllarn %40 arttracan tahmin etmektedir. Bu tr yeni bir davranfl flekli
yaplmal mdr?
zm: Birim satfl fiyatndaki 1 Tlk azalma, birim katk paynn 4 Tdan 3 T
ya azalmasna neden olacaktr.

50.000 birim %140 X 3 T 210.000 T
50.000 birim 4 T 200.000
Toplam katk payndaki artfl 10.000 T
Eksi: Artan reklam harcamas 15.000
Net krdaki azalma (5.000 T)
Hesaplama sonucunda iflletmenin net krnda 5.000 T azalma olaca grld-

nden cevabmz hayr olacaktr. Ayn durum, karfllafltrmal gelir tablolar hazr-
lanarak hesaplanacak olursa;
Hlihazrda Beklenen
Aylk 50.000 br. Aylk 70.000 br.
Toplam Birim Toplam Birim Fark
Satfllar 600.000 12 T 770.000 11 T 170.000
Deiflken maliyetler 400.000 8 560.000 8 160.000
Katk pay 200.000 4 210.000 3 10.000
Sabit maliyetler 160.000 175.000 15.000
Net kr (Zarar) 40.000 35.000 (5.000)
Yukarda hazrlanan karfllafltrmal gelir tablolarnda da grld gibi, iflletme

yeni davranfl fleklini kabul edecek olursa toplam katk paynda oluflan 10.000 Tlk
artfl, sabit maliyetlerde planlanan artfl olan 15.000 Ty karfllayamayacandan, mev-
cut durumundaki krndan 5.000 T zarar edilecektir. Bylece hlihazrda iflletme
40.000 T net kr elde ederken yeni davranfl karflsnda mevcut krndan 5.000 T
azalmayla karfllaflarak net kr 35.000 Tya dflecektir. Bu nedenle yeni davranfl
fleklinin kabul edilmesi doru olmayacaktr.
Deiflken Maliyetler, Sabit Maliyet ve Satfl Hacminde

Deiflme
Aylk 50.000birim satfl yapmakta olan rnek iflletmemizde ynetimin satfl eleman-
larna yapt aylk toplam 50.000 T deme yerine satlan birim zerinden satfl ba-
flna 1 T deme yapmay dflndn varsayalm. Ynetim byle bir uygulamay-
la satfllarnda aylk %20 artfl olacan dflnmektedir.
Satfl elemanlarna deme flekli deifltirilmeli midir?
zm: Satfl elemanlarna yaplan deme fleklinin deiflmesi doal olarak de-
iflken ve sabit maliyetleri etkileyecektir. Baflka bir deyiflle sabit maliyetler 50.000
T azalarak toplam olarak 160.000 Tdan 110.000 Tya dflecektir. Dier yandan de-
iflken maliyetler her birimde 1 T artacandan birim baflna 8 Tdan 9 Tya ka-
caktr. Birim deiflken maliyetlerdeki 1 Tlk artfl ise birim katk payn ters ynde
etkileyerek 4 Tdan 3 Tya azalacaktr.

50.000 birim %120 3 T 180.000 T
50.000 birim 4 T 200.000
Toplam katk payndaki azalma (20.000 T)
Komisyon deneceinden 50.000
Net krdaki artfl 30.000 T
Yeni davranfl flekline gre net krda 30.000 T artfl hesaplandndan sorunun
cevab evet olacaktr. Yine ayn sonuca karfllafltrmal gelir tablolar hazrlanarak
afladaki gibi ulaflabiliriz:
Hlihazrda Beklenen
Aylk 50.000 br. Aylk 60.000 br.
Toplam Birim Toplam Birim Fark
Satfllar 600.000 12 T 720.000 12 T 120.000
Deiflken maliyetler 400.000 8 540.000 9 140.000
Katk pay 200.000 4 180.000 3 (20.000)
Sabit maliyetler 160.000 110.000 50.000
Net kr (Zarar) 40.000 70.000 30.000
Yukarda hazrlanan karfllafltrmal gelir tablolarndan grld gibi, iflletme

ynetimi yeni davranfl fleklini kabul edecek olursa, hlihazrda 40.000 T olan net
kr 70.000 Tya ykselecek ve net krnda 30.000 Tk bir artfl olacaktr. Bu ne-
denle yeni davranfl fleklinin uygulanmas doru olacaktr.
74 Maliyet Ynetimi
Satfl Fiyatndaki Deiflme

Kr belirleyen etkenlerdeki deiflmelerle ilgili son olarak, aylk 50.000birim ma-
ml satan rnek iflletmemizin, normal piyasa fiyatlarnn altnda olmak kofluluyla
toptan 15.000birim satfl teklifi ile karfllafltn varsayalm. Ynetim bu teklifin ha-
lihazdaki satfllarn etkilemeyeceini dflnmektedir.
Eer ynetim bu tekliften net krn 22.500 T arttrmak isterse hangi tutarda bir
satfl fiyatn nermeli dir?
zm:
Birim deiflken maliyet 8T
Birim baflna arzulanan kr:
22.500 T / 15.000 birim + 1.5 T
Teklif edilmesi gereken birim fiyat 9.5 T
Bulduumuz bu 9.5 T rakamnn salamasn flu flekilde yapacak olursak;

Satfllar 742.500
(50.000 12) 600.000
(15.000 9.5) 142.500
Top.deiflken maliyet 520.000
(65.000 8)
Toplam katk pay 222.500
(-) Top.sabit maliyet 160.000
Net kr 62.500
50.000 br de kr 40.000
Fark 22.500
Dikkat edilecei gibi buradaki hesaplamada sabit maliyetler gz nne alnma-

mfltr. Bunun nedeni ise hlihazrdaki satfllar nedeni ile sabit maliyetler ierilmek-
te ve iflletme atl kapasitesini kullanmaktadr. Bunun iin ek satfl amacyla teklif edi-
len fiyat beklenirken sadece iflletmenin bu satfltan net krn ne kadar arttrmak is-
tedii konusu gz nne alnmaktadr. Teklif edilecek olan 9.5 Tlk fiyat, birim ba-
flna 8 Tlk deiflken maliyeti ve birim baflna 1.5 Tlk katk payn kapsamaktadr.
BBN sonrasndaki katk pay dorudan kra etkide bulunacandan 1.5 T 15.000
birim ek satfl toplam olarak istenen ek 22.500 T net kr artfln salayacaktr.
OK RNL DURUMDA MALYET HACM KR

ANALZ
flletmede tek rn retilmesi ya da satlmas durumunda, MHK analizi yaplmasn-
da glkle karfllafllmamaktadr. Fakat evremize baktmzda, birok iflletmenin
birden fazla rn retmekte ya da satmakta olduunu grrz. ok rnl durum-
da, ilk akla gelebilecek zm, her mamul iin analizleri ayr ayr yapmak olabilir.
Bunun iin de belirli bir dnemde deiflmeyip sabit kaldn kabul ettiimiz top-
lam sabit maliyetlerin, her bir mamule dflen paylarnn belirlenmesi gerekir. Bu
zm yolu gl nedeniyle muhtemelen tercih edilmeyecektir.
Bu koflullar altnda, ok mamul maliyet hacim kr analizi zmlemesi iin
afladaki forml kullanlabilir:
Q = (Toplam Sabit Maliyetler + Hedeflenen Kr) / Tartl Ortalama Katk Pay

Burada Q, iflletmece retilen ya da satlan rnlerin toplam miktarn gster- ok rnl durumda BBN
hesaplamasnda, iflletmenin
mektedir. Baflabafl noktasnn aranmas hlinde, pay sadece toplam sabit maliyet- mamullerinin sabit karflm
lerden oluflmaktadr. Denklemin paydas, retilen ya da satlan rnlerin katk oranlar tart olarak alnmak
paylarnn, sabit mamul karflm oranlaryla arpmlar toplamndan oluflmaktadr. suretiyle hesaplanan tartl
ortalama katk pay ya da
Baflka bir deyiflle iflletmenin mamullerinin sabit karflm oranlar tart olarak aln- katk oran formlmzn
mak suretiyle hesaplanan tartl ortalama, katk payn oluflturmaktadr. Toplam paydasn oluflturacaktr.
retim ya da satfl miktar (Q) ile, mamullerin sabit karflm oranlar arplarak, be-
lirlenen bir kr dzeyi iin, her bir mamulden gerekli retim ya da satfl miktar bu-
lunmaktadr.
rnein, A ve B olmak zere iki mamul imal eden bir iflletmede, mamullerin
birim satfl fiyatlarnn ve birim deiflken maliyetlerinin afladaki flekilde olduunu
kabul edelim.
A B
Karflm oran 1/3 2/3
Birim satfl fiyat, 25 T 15 T
Birim deiflken maliyet 10 T 6T
Birim katk pay 15 T 9T
Toplam sabit maliyet 4.950 T
Baflabafl noktasna ulaflmak iin, her iki mamulden retilmesi ya da satlmas

gereken miktarlar nelerdir? Sorusunun cevab flyle hesaplanacaktr:
Toplam Sabit Maliyet + Hedeflenen Kar

Qmiktar = (1)
Tartl Ortalama Katk Pay
4.950 + 0
= = 150 birim

15 1 + 9 2
2 2
Bulunan bu 450birim, A ve B mamullerinin toplamn ifade ettiinden her bir

mamule iliflkin baflabafl noktasna ulafltracak gerekli miktarlar elde etmek amacy-
la 450 birimi mamullerin sabit karflm oranlaryla arpmamz gerekmektedir.
QA = 450 1 / 3 = 150 birim A maml

QB = 450 2 / 3 = 300 birim B mamul
Ayn problemi satfl tutarlar asndan zmek istediimiz de ise formln pay-
das Tartl Ortalama Katk Pay oran olacaktr.
Toplam Sabit Maliyet + Hedeflenen Kar

Qtutar = (2 )
TartlOrtalama Katk Pay Oran
4.950 + 0 4.950
= = = 8.250 T
15 1 9 2 0.60
+
25 2 15 2
1
QA Tutar = 8.250 = 2.750 T
2
2
QB Tutar = 8.250 = 5.500 T
2
76 Maliyet Ynetimi
Demek ki bu iflletmede A mamul 2750 T ve B mamul 5500 T satfl tutarna

ulafltnda toplam satfllarmz 8250 T olacak ve BBNye ulafllacaktr. 1000 T kr
elde etmek iin her iki rnden retilmesi ya da satlmas gereken miktarlar neler-
dir? denildiinde ise (1) nolu formlde hedeflenen kr yerine 1.000 T yazldnda,
4.950 T +1.000
Qmiktar =
1
15 + 2 9
3 3
5.950 T
Qmiktar = = birim
11
QA = 541 1/3 = 180 birrim A mamul
QA = 541 2/3 = 361 birim B mamul
fieklinde sorunun cevab elde edilecektir.

zet
N
A M A
MHK analizi kavramn ve kullanld yerleri N
A M A
Kr belirleyen etkenlerin neler olduu ve kr
1 aklamak. 4 zerindeki etlkilerinin icelenmesi gerektiini ifa-
MHK analizleri; maliyet - hacim iliflkileri ile ha- de etmek.
cim - gelir iliflkilerini bir arada ele alarak, hem MHK iliflkilerinin daha salkl olarak anlafllabil-
sz konusu iliflkilerin hem de bu iliflkilerde dei- mesi iin sadece kr belirleyen etkenlerden biri
flik nedenlerle ortaya kan deiflmelerin elde olan faaliyet hacminin deil de bunun yannda
edilecek kr zerindeki etkilerini arafltran faali- satfl fiyat, birim deiflken maliyet, sabit maliyet
yetler toplamdr. MHK analizleri; retim kararla- fleklindeki dier etkenlerin tmnn kr zerin-
r, fiyatlarn saptanmas, datm kanallarnn be- deki etkenlerinin incelenmesi gerekir. zellikle
lirlenmesi, retmek ya da satn almak karar, al- iflletmelerin rekabetin srekli artt bir ortamda
ternatif retim yntemleri arasnda seim ve ser- faaliyetlerini srdrebilmeleri iin faaliyet hacmi-
maye yatrm kararlarn kapsayan pek ok yne- nin yan sra kr etkileyen iflletme ii ve dfl tm
tim kararlarnda kullanlabilir. dier etkenleri de hesaplamalara katmas daha
N
gereki olacaktr.
Baflabafl noktas ve MHK grafiklerinin saland
N
A M A
2 yerleri ifade etmek. ok rnl durumda MHKnn nasl yapldn

A M A
Toplam gelirin toplam maliyetlere eflit olduu 5 aklamak.
dzey, baflabafl noktas olarak adlandrlr. MHK ok rnl maliyet hacim kr analizi zmle-
analizi grafikleri, maliyet-hacim ve hacim-gelir mesi iin afladaki forml kullanlabilir:
iliflkilerini bir arada ele alan ve deiflik nedenler- Q = (Toplam Sabit Maliyetler + Hedeflenen Kr)
le bu iliflkilerde oluflan deiflmelerin kr zerin- / Tartl Ortalama Katk Pay
deki etkilerini btn olarak bir dzlem zerinde Burada Q, iflletmece retilen ya da satlan ma-
gstermeye yarayan yararl ynetim aralardr. mullerin toplam miktarn gstermektedir. Bafla-
N
bafl noktasnn aranmas hlinde, pay sadece top-
A M A MHK analizleri ile ilgili zel kavramlar akla- lam sabit maliyetlerden oluflmaktadr. Denkle-
3
mak. min paydas, retilen ya da satlan mamullerin
MHK iliflkilerinin analizinde; hedeflenen net kr katk paylarnn, sabit mamul karflm oranlaryla
analizi, gvenlik pay, maliyet yaps ve faaliyet arpmlar toplamndan oluflmaktadr.
kaldrac fleklinde incelenmesi gereken zel kav-
ramlar vardr.
78 Maliyet Ynetimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi kr fonksiyonunun sonucu- 6. Gvenlik oran 0,15, satfl fiyat 8 T/br ve birim de-
nu etkileyen temel faktrlerden bir deildir? iflken maliyeti 3 T/br olan bir iflletmenin kr marj afla-
a. Sabit maliyet dakilerden hangisidir?
b. rn satfl karflm oran a. 0,093
c. rn fiyat b. 0,010
d. Faaliyet dzeyi c. 0,015
e. Hammadde kalitesi d. 0,020
e. 0,030
2. Satfl fiyat 10 T/br, birim deiflken maliyet 4 T/br ve
sabit maliyeti 120.000 T olan bir iflletmenin miktar cin- 7. Faaliyet kaldrac derecesi 5 ve kr 50.000 T olan bir
sinden BBN afladakilerden hangisidir? iflletmenin satfllarnda %15 artfl beklenildiinde, artfl
a. 5.000br sonras kr afladakilerden hangisidir?
b. 10.000br a. 50.000 T
c. 15.000br b. 60.000 T
d. 20.000br c. 65.000 T
e. 25.000br d. 72.400 T
e. 87.500 T
3. kinci sorudaki problemin katk oran afladakiler-
den hangisidir? 8. ok rnl durumda MHK zmlemesinde kulla-
a. 0,20 nlan formln paydas afladakilerden hangisidir?
b. 0,30 a. Sabit maliyet
c. 0,40 b. Deiflken maliyet
d. 0,50 c. Katk pay
e. 0,60 d. Katk oran
e. Tartl ortalama katk pay
4. Kr dorusu fonksiyonu Y1 = 4X - 180.000 olan bir
iflletmede birim katk pay 2 T arttrldnda, miktar cin- 9. X ve Y olmak zere iki rn reten bir iflletmede s-
sinden yeni BBN afladakilerden hangisidir? rasyla karflm oranlar (1/4) ve (3/4), birim katk pay-
a. 10.000br lar 6 T ve 5 T ve toplam sabit maliyet 7506 T olduu
b. 20.000br varsaym altnda, X rnne ait BBN satfl miktar afla-
c. 30.000br dakilerden hangisidir?
d. 40.000br a. 125
e. 50.00br b. 176
c. 258
5. Toplam satfllarn 500.000 T ve BBN satfllarnn d. 296
280.000 T olduu bir iflletmenin gvenlik oran aflada- e. 358
kilerden hangisidir?
a. 0,25 10. Dokuzuncu sorudaki rnekte Y rnne ait BBN
b. 0,30 satfl miktar afladakilerden hangisidir?
c. 0,35 a. 594
d. 0,44 b. 625
e. 0,52 c. 729
d. 837
e. 1072
Yaflamn inden Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Bir belediyenin sokak ocuklarnn topluma kazandrl-

mas projesi ad altnda btesinde 50.000 T olduunu
varsayalm. Bu proje kapsamnda yaplacak faaliyetler-
1. e
2. d
Yantnz yanlfl ise MHK Analizlerine Girifl ko-
nusunu yeniden gzden geiriniz.
BBN = 120.000 / (10 - 4) = 20.000 birim
de (ocuk baflna) birim deiflken maliyetin 125 T ve 3. e (10 - 4) / 10 = 0,60
sabit maliyetlerin de 20.000 T olaca beklenmektedir. 4. c 180.000 / (4 + 2) = 30.000 br
Ynetim ayrlan bte rakam olanT50.000 Tnin tama- 5. d (500.000 - 280.00) / 500.000 = 0,44
men harcanmas hlinde hizmet verilecek ocuk says- 6. a 0,15x ((8 - 3) / 8) = 0,093
nn ne olacan ve bu btede %10luk bir azalma sz 7. e 5x %15 = 0,75 50.000 x 1.75 = 87.500 T
konusu olursa bunun hizmet edilecek ocuk says ze- 8. e Yantnz yanlfl ise ok rnl Durumda MHK
rindeki etkisini renmek istiyor. Buradaki rnekte de konusunu yeniden gzden geiriniz.
grld zere rendiimiz MHK analizi sadece kr 9. e 6(1/4) + 5(3/4) = 5,25
amal faaliyetlerde deil ayn zamanda kr amac ol- 7506/5,25 = 1430
mayan faaliyetlerde de kullanlabilmektedir. 1430(1/4) = 358 br
fiimdi MHK denklemini kullanarak belediye yetkilile- 10. e 1430(3/4) = 1072 br
rince renilmek istenen sorularn cevaplarn hesapla-
yacak olursak;
Btenin tamamnn harcand varsaym altnda eflitli-
imiz.
Bte tutar - Top. De. Maliyet - T. Sabit Maliyet = 0

Sra Sizde 1
50.000 - 125 X - 20.000 = 0
rnlerin fiyatlar, faaliyet dzeyi, birim deiflken mali-
125 X = 30.000 den X = 240 sokak ocuu
yetler, toplam sabit maliyetler ve rn satfl karflm.
Demek ki tm bte tutar harcanrsa hizmet edilecek
ocuk says 240 olacaktr. Sra Sizde 2
fiimdi de btedeki %10 azalmann hizmet edilecek o- retim kararlar, fiyatlarn saptanmas, datm kanalla-
cuk says zerine etkisini hesaplayalm. rnn belirlenmesi, retme ya da satn alma karar, alter-
natif seim kararlar, sermaye yatrm kararlar rnekle-
(50.000 X %90) - 125 X - 20.000 = 0
ri verilebilir.
125 X = 25.000
X = 200 sokak ocuu
Sra Sizde 3
Grld zere btedeki % 10 azalma, hizmet edile- Ama basitlefltirilmifl ve hatal sonulara yol amayan
cek ocuk says zerinde 40 ya da yzde olarak %16,6 bir aracn elde edilmesidir.
azalmaya sebebiyet verecektir. Baflka bir deyiflle hizmet
edilen ocuk saysndaki azalma oran btedeki azal- Sra Sizde 4
ma oranndan daha fazla olmaktadr. Tm maliyetler, sabit ve deiflken ksmlarna ayrlabi-

lecektir ve sabit maliyetler geerli faaliyet alan iinde
deiflmeyecektir.
Sra Sizde 5
Hayr. nk BBNsi MHK analizlerinin sadece bir alt
baflln ifade eder.
Sra Sizde 6
Birim katk pay, birim satfl fiyatnn birim deiflken
maliyeti aflan ksmdr. Toplam katk paynn sabit ma-
liyetleri aflan ksm kr vermektedir.
80 Maliyet Ynetimi
Kaynaklar
Sra Sizde 7 Altu, Osman: Maliyet Muhasebesi lkeler -
Hesaplamalarda birim satfl fiyatlar ve deiflken mali- Uygulamalar, M. Nihad Sayar Yayn ve Yardm
yetlerin verilmedii ya da birden ziyade rn retilip Vakf Ya.No: 434-667, 10. bask, (stanbul: a Ofset
satld durumlarda BBNnn satfl tutar cinsinden he- Ltd. fiti, 1991).
saplanmas nem taflyacaktr. Belkaoni, Ahmed: Cost Accounting A Multidimentional
Emplanis, (Hisdale, Illinois, CBS College Publishing,
Sra Sizde 8 1983).
Hacim Kr grafiinde toplam gelir ve maliyet dorular Bozok, Sinan: Ynetim Muhasebesi Ders Notlar,
grlmeyip sadece bunlarn fonksiyonunu oluflturan (Ktahya: 1978).
kr dorusu yer alr. Bykmirza, Kamil: Maliyet ve Ynetim Muhasebesi.
Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklaflm, 6. Bask,
Sra Sizde 9 (Ankara: Sel Ofset, 1999).
12X = 8X + 160.000 + 70.000 den cevap 57.500 birimdir. Deakin, Edward B. MAHER, Michael W.: Cost
Accounting, Second Edition, (Homewood, Illiniois:
Sra Sizde 10 Richard D. Irwn, Inc., 1987).
Bir iflletmede sabit ve deiflken maliyetlerin greceli Durury, Colin: Management and Cost Accounting
orann ifade eden maliyet yaps bize szkonusu ifllet- Third Edition (London: Chapman & Hall, 1995).
menin emek ya da sermaye youn olup olmad bilgi- Garrison, Ray: Managerial Accounting, Concepts For
sini salar. Planning, Control, Decision Making, (Plano,
Texas: Business Publications Inc., 1985).
Sra Sizde 11 Hatipolu, Zeyyat- Grsoy, Cudi Tuncer: Maliyet ve
Net krda azalma yzdesi = FKD Satfllarda azalma Ynetim Muhasebesi (stanbul: Bilmen Basmevi,
yzdesi = 7 %10 = 0.70 1979).
Azalma sonras ne tkr = 10.000 - (10.000 x 0,70) = T3.000 Heither, Lefl - Ogan, Pekin - Matulich, Serge: Cost
Accounting, 2nd Edition, (Cincinnati; South-
Sra Sizde 12 Western Publishing Co, 1992).
Yeni bir davranfl fleklinin uygulanmas hlinde sadece Horngren, Charles T. - Datar, Srikant M. - Foster, George:
bu davranfl flekliyle deiflen maliyet ya da gelir rakam- Cost Accounting A Managerial Emphasis,
larnn kullanlarak yapld zmlemeler farklara da- Eleventh Edition, (EnglowoodClifs, New Jersey
yanan (incremental) analiz olarak adlandrlr. Sonuca Pearson Education, Inc., 2003).
ksa yoldan basite ulaflma stnl salar. Horngren, Charles T. - Sundem, Gary L. - Stratton,
William O: Introduction to Management
Accounting, Tenth Edition (Englewood Cliffs, New
Jersey Prentice - Hall, Inc. 1996).
Kaplan, Robert S. - Atkinson, Anthony A.: Advanced
Management Accounting Third Edition,
(Englewood Cliffs, New Jersey Prentice - Hall, Inc.
1998).
Kartal, Ali: Belirsizlik Dzeyinde Maliyet Hacim Kr
Analizlerine Normal Dalm Yaklaflm - Bir malat
flletmesinde Uygulama Denemesi, Yaynlanma-
mfl Yksek Lisans Tezi, (Ktahya, 1985).
Kartal, Ali: Maliyet Analizleri ve Fiyatlama Kararlar,
Akretim Fakltesi Dergisi, Kfl 1997, Cilt 2,
Say 3, sayfa 84-95.
Kartal, Ali: Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir: zdemir

ofset, 2012.
Kartal, Ali : Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: zdemir
Ofset), 2012.
Killough, Larry N. - Leinininger, Wayne E.: Cost
Accounting Concepts and Techniques For
Management, (ST. Paul, Minnesota: West
Publishing Co., 1984).
Sergener, Sait A: Ynetim Muhasebesi, M. . Nihad
Sayar Yayn ve Yardm Vakf Ya. No: 423-656, 2.
Bask, (stanbul 1988).
stn, Rfat: Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: Bilim
Teknik Yaynevi, 1985).
4
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
Bte ve btelemenin tanmn yapabilecek,
N
Btenin kullanm amalarn aklayabilecek,
N
Btelerin hazrlanmasndaki aflamalar aklayabilecek,
Bteleme srecinin bileflenlerini aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Bte Bteleme
Bteleme Sreci Bteleme Dnemi
Katlml Bte Kabul Ettiren Bte
indekiler
GRfi
Maliyet Ynetimi BTE VE BTELEME
Maliyet Ynetimi Arac Olarak BTELERN HAZIRLANMASI
Bteler BTE UYGULAMA RNE
RNEK
Maliyet Ynetimi Arac
Olarak Bteler
GRfi
Yaflammz boyunca eflitli amalarmza ulaflabilmek iin belirli boyutlarda planlar
yapar ve daha sonra da bu amacmza ulaflabilmemizi salayacak flekilde bu plan-
larmz uygulamaya koyarz. Ancak oumuz bir plan yaptmzn farknda bile
deilizdir. rnein; nmzdeki dnemde elde edeceimiz gelirin tahmininin ya-
n sra yiyecek, giyecek ve barnma gibi en doal fiziki ihtiyalarmz karfllayabil-
mek iin, bu gelirden ne kadar pay ayrabileceimizi planlarz. Bu planlama iflle-
minin sonucunda, kimi zaman harcamalarmz belirli bir tutarda ksarak tasarruf
yaparz. Bu basamaklar dikkate aldmzda, gelirimizi nceden belirleyerek, har-
camalarmz planlayarak ve planlara uygun olarak harcamalar yapmaya alflarak
bteleme srecini belirli boyutlaryla yerine getirmekteyiz. Yafladmz toplumun
nemli ekonomik birimleri olan iflletmelerde kiflisel olarak bizlere benzer bir sre
sonrasnda, gelecekte kendilerine yol gsterecek ve geleceklerini aydnlatacak
planlar yaparken gelecekte yrtlmesi beklenen faaliyetleri, bu faaliyetleri yr-
tebilmek iin katlanacaklar fedakrlklar ve bu faaliyetlerin yerine getirilmesi du-
rumunda, gelecekteki finansal durumlarn ve faaliyet sonularn nceden grmek
isteyeceklerdir.
BTE VE BTELEME
Bte; iflletme ynetimi tarafndan belirlenen amalara ulaflabilmek iin yerine ge-
tirilmesi gereken faaliyetleri yrtebilmek amacyla nerilen plann saysal ve fi-
nansal ifadesidir ve ayn zamanda, bu plann uygulanmas srasnda yaplmas ge-
rekenlerin efl gdml (koordinasyonlu) flekilde yrtlebilmesinde yardmc bir
aratr. Bte; bir iflletmede yrtlen gnlk faaliyetlerin uzun dnemli stratejiler
ile efl gdmn salayan, ksa dnemli finansal, saysal ve resm planlardr. Y-
neticiler, bir sonraki dnemin amalarn btelerde ortaya koyarlar. Bteler, ifl-
letme planlarnn finansal ve finansal olmayan yanlarnn bir arada ele alnd, ge-
lecek dnemde izlenmesi gereken yol haritas gibidir. Btelerin finansal yanlarn-
da yneticilere gelecekle ilgili gelir, nakit akm, finansal durum ve faaliyet sonu-
lar aklanr. Bu nedenle, gemifl dnem iin fiil verilerle hazrlanan finansal ra-
porlara benzer flekilde, gelecek dnem iin nakit akm btesi, proforma bilano,
ve proforma gelir tablosu hazrlanr. Bu finansal bteler srecin nemli bilgileri-
ni kapsasalar da bteler ierisinde, retilecek veya satlacak rn miktar ve al-
flan says gibi finansal olmayan, anacak saysal olan bilgilerin aklanmas da sz
84 Maliyet Ynetimi
konudur. Bteler, bir iflletmenin planlanan faaliyetlerden bekledii finansal so-

nularn lmn de salar.
Bir iflletmede btelerin hazrlanmas srasnda yrtlen alflmalarn tamam
bteleme olarak tanmlanr. Bteleme; iflletmenin mflterilerini tatmin etmek ve
pazarda baflarl olmak iin ne yapmalar gerektiinin planlanmas ve kontrol edil-
mesi amacyla youn olarak kullanlan bir muhasebe aracdr.
flletmelerde bteler ;
Yllk faaliyetlerin planlanmasnda yardmc olabilmek,
Farkl blmlerdeki blm ii faaliyetlerin efl gdm (koordinasyonu) ve
blmler arasnda uyumu salayabilmek,
Farkl blm yneticilerine planlar iletilebilmek,
Yneticileri iflletmenin amalarnn baflarlabilmesi ynnde gdleyebil-
mek (motive edebilmek),
Faaliyetleri kontrol edebilmek,
Yneticilerin baflarsn deerlendirebilmek
amalar ile hazrlanmakta ve kullanlmaktadr.
Birok bte sistemi birbirinden farkl amalara yardmc olmaktadr. Bunlar-
dan bazlar birbirleri ile atflmaktadr. rnein; planlama ve motivasyon rolleri
birbirleri ile atflma hlinde olabilir. Baflarlamayacak veya baflarlmas zor bir he-
defin btede yer almas, yksek bir baflar dzeyine ulaflmay salamak iin mo-
tive edici olsa da planlama amalar asndan uygun deildir. Planlama ve moti-
vasyon asndan btelerdeki hedeflerin ulafllabilir olmas gerekir.
Ayrca, planlama ve baflar deerlemesi rolleri arasnda da bir atflma vardr.
Bteler, bte dneminden nceki bir zamandaki evre koflullar dikkate alnarak
hazrlanr. Performans deerlemesi, yneticinin fiil performans ile yneticinin fii-
len faaliyet gsterdii evre koflullarn yanstacak flekilde dzeltilen bteler kar-
fllafltrma sonularna dayandrlmaldr. Ancak, uygulamada birok iflletme, oriji-
nal bte dzenlenirken dikkate alnan evre koflullar deiflmifl olmasna ramen,
fiil performans ile orijinal bte hedeflerini karfllafltrarak yneticilerin perfor-
manslarn deerlendirmektedir. Bu da planlama ile performans deerleme rolleri
arasnda bir atflmaya neden olmaktadr.
BTELERN HAZIRLANMASI
flletmecilik dnyasnda bte gelifltirme sreleri birbirine tamamen benzeyen
ok az sayda iflletme bulunmaktadr. Buna karfllk, birok iflletmede btelerin
hazrlanmas srasnda yaplan ifllemler iki yaklaflmda ele alnabilir:
Kabul ettirilen bte,
Katlml bte.
Bu yaklaflmlar aflada aklanmaya alfllmfltr.
flletme st ynetimi Kabul Ettirilen Bte: Bu bte yaklaflm, yukardan aflaya doru bte-
tarafndan hazrlanan ve leme olarak da tanmlanmaktadr. Bu yaklaflmda st ynetim, btenin dzenlen-
orta dzey yneticileri
tarafndan uygulanmas mesi srasnda dikkate alnacak parametreleri belirler. Bu parametreler genel ve
salanankabul ettirielen zel parametreler olabilir. rnein; dviz kuru tahminini st ynetim belirleyerek
bte uygulamas, alt dzey
alflanlarn katlmn bte komitesine iletebilir. Kabul ettirilen bte yaklaflmnda, iflletme st yneti-
salayamad iin bu mi, bir btn olarak iflletmenin amalarna ve hedeflerine karar verdikten sonra,
kiflilerin amalara ynelik
abalarda bulunmalarn
bunlar orta dzeydeki yneticilere talimatlar araclyla iletir. Orta dzeydeki y-
engelleyebilmektedir. neticilerden de bu amalarn yerine getirilmesi istenir. Alt dzeydeki alflanlar ifl-
letmenin genel hedeflerinin belirlenmesinde ok kk katklar vardr. Ancak,
bu yaklaflmda en alt dzeyde alflanlarn katlm salanmad iin nemli g-
4. nite - Maliyet Ynetimi Arac Olarak Bteler 85
dleme sorunlar domaktadr. Btenin hazrlanmasna katlmayan alflanlar,

kendi btelerindeki hedeflere ve amalara ulaflabilmek iin youn bir aba iine
girmemektedir.
Katlml Bte: Bu yaklaflm, afladan yukarya doru bteleme olarak da flletme alflanlarnn
tanmlanmaktadr. Katlml bte yaklaflm, tm dzeylerdeki yneticilerin ve hat- tmnn bte hazrlanma
srecinde yer alabildii
ta baz durumlarda ynetici olmayanlarn, bte hazrlama srecinin iinde yer al- katlml bte
malar dflnce yapsna dayanr. Katlml bte yaklaflm iflletme iinde gelifltiri- uygulamasnda, bte
alflmalar en alt dzey
len iletiflim kanallarndan, efl gdmden ve gdlemenin salad olanaklar kul- yneticilerden bafllamakta
lanr. st ynetim genel bte ilkelerini ortaya koyarak bte srecini bafllatr ve ve en st dzey yneticilere
bteler iletilerek yapalan
daha alt dzeyde alflanlar kendi birimlerinin btesini gelifltirerek genel btenin alflmalarn en st
dzenlenmesine katkda bulunurlar. Bu yaklaflmda bte nerileri, ilk olarak en ynetimimde btnleflmesi
alt dzeydeki yneticiler tarafndan yaplmaktadr ve daha sonra bir st dzeyin salanmaktadr.
nerileri ile btnlefltirilmektedir ve btenin tamamland en st dzeye kadar

bu flekilde hazrlanarak devam etmektedir. Katlml bte yaklaflmnda, iflletme-
nin bir blmnden sorumlu yneticiler, bteleme srecine kendi blmlerine
iliflkin ilk verileri girdiklerinden, bu, iflletmenin alt dzeylerinde bteleme sreci-
ne karfl bir gven duygusunu ortaya karr. Ayrca, bu yaklaflm, bte tahminle-
rindeki doruluk orann artrr ve bteden sorumlu kiflileri, amalarn ve hedef-
lerin baflarlmas ynne dndrmektedir. Bu da bteleme srecinin gcn art-
rc bir faktrdr.
flletmelerde kabul ettirilen bte yaklaflm gemiflte olduka fazla kullanlmak-
tayd. Ancak, son yllarda birok iflletme, btelerin hazrlanmasnda yneticilerin
ve alflanlarn katlmn artrmaya alflmaktadr.
Kabul ettirilen bte ile katlml bte arasndaki farkllklar nelerdir?

SIRA SZDE SIRA SZDE
1
Bte Dnemleri
Bte dnemi olarak bir yln dikkate alnmas olduka ok grlen bir durumdur.
Ancak, ok sayda iflletme daha ksa sreler - rnein; bir ay, ay veya alt ay-
veya ok uzun sreler - rnein; iki yl, befl yl- iin de bte dzenlemektedir.
S O R U Ge- S O R U
nellikle bir yldan daha ksa dnemi kapsayan bte dneminde -rnein; ay
iine alan eyrek dnemlik btelerde- bir sonraki dnemin - bir sonraki ayn-
DKKAT DKKAT
btesi hazrlanr. rnein; Ocak, fiubat ve Mart aylarn kapsayan ilk eyrek d-
nemde, Nisan, Mays ve Haziran aylarn kapsayan eyrek dnemin btesi, elde
N N
edilen yeni bilgilere gre deifltirilebilir. Bu btelerde daha SIRA
sonra SZDE
yllk temelde SIRA SZDE
gzden geirilir. Bu bteleme sreci, srekli bteleme olarak tanmlanr. Bu bt-

eleme sreci ile bir bte dnemi bittiinde yeni bir bteAMALARIMIZ
dnemi sreye ekle- AMALARIMIZ
nerek, on iki aylk dnem temelinde btelerin her zaman hazrlanmas salanr.
Bylece, planlamann ylda sadece bir defa yerine getirilmesi gereken bir fonksi-
yon olmad da ortaya kmaktadr. Buna karfllk, btelemenin K T srekli
A P bir faali- K T A P
yet olduu, yneticilerin, srekli olarak gelecee bakmalar gerektii ortaya k-
maktadr ve gelecekle ilgili planlarn srekli gzden geirmeleri salanmfl olmak-
tadr. Bunun yan sra, fiili performans daha gereki hedeflerle T E L E V karfllafltrlabilir
ZYON TELEVZYON
duruma gelmifl olacaktr.
Bteleme Sreci
Btelerin hazrlanmas, iflletmenin yapsna ve uygulanmakta Nolan
T E R N stratejik
ET plan- NTERNET
lamann boyutuna baldr.
86 Maliyet Ynetimi
flletme bteleri flletmelerin btelerini hazrlamalar iin birok yol vardr. Afladaki aflamalar-
hazrlanrken temelde flu
aflamalar dikkate alnr: dan bazlar veya tm iflletmelerde bte hazrlama dneminde kullanlabilir:
lkelerin belirlenmesi lkelerin Belirlenmesi: flletmenin st ynetimi; stratejik direktiflerini, finan-
lk teklif
Birlefltirme ve
sal amalarn, eflitli varsaymlarn ve kaynaklara iliflkin snrlamalar, bu il-
dzeltmeler kelerle, iflletmenin alt dzeyindekilere iletir. flletmenin genel amacnn yan
Grflmeler ve sra btelerin dzenlenmesi srasndaki amalar aka ortaya konmaldr.
dzeltmeler
Ayrntl plan teklifi, ve Enflasyon, devalasyon, dviz kuru ve parite tahminleri, dfl ticaret ifllemle-
Onay ve uygulama. rinde beklenen deiflimler, rakiplerin durumu ve bte dneminde faaliyet-
lerde yaplacak deiflikliklerin tamam, mmkn olduunca aklanmaldr.
lk Teklif: Blm yneticileri, hedeflerini ve kaynaklarn aklayan ilk plan-
larn, bir teklif hazrlayarak sunar.
Birlefltirme ve Gzden Geirme: st ynetim her blmn ilk teklifini deer-
lendirir ve bir btn olarak iflletme plannn oluflturulabilmesi iin bunlar
birlefltirir.
Grflmeler ve Dzeltmeler: st ynetim blm yneticileri ile bir araya ge-
lerek, hedeflerde ve kaynaklarda yenilik yaplp yaplmamas gerektiini g-
rflr. Bu grflmeler sonrasnda eer gerek varsa konulan hedeflerde d-
zeltmeler yaplabilir.
Ayrntl Plan Teklifi: Blm yneticileri, daha nce zerinde tartfllan ve
tartflmalar sonrasnda dzeltilen hedeflere gre zerinde grfllen planla-
r hazrlar ve st ynetime sunar.
Onay ve Uygulama: st ynetim, blmlerden gelen ayrntl planlar, bir
btn olarak iflletmenin plan hline gelecek flekilde birlefltirir. Yaplan plan
gzden geirilir, eflitli grflmeler ile son flekli verilir. Btenin uygulayc-
s ve sahibi olarak bir st dzey ynetici atanr. Bte st ynetime onay
iin sunulur ve onaylanrsa plan uygulamaya geilir. Hazrlanan bte ifllet-
menin ynetim kuruluna ve ilgili birimlere datlarak uygulamaya koyulur.
st dzeyde bir yneticinin sahiplendii, iflletmedeki tm blmlerin katk-
laryla oluflan bir bte, bteden beklenenleri verecektir.
SIRA SZDE flletme bteleri hazrlanrken temel olarak hangi aflamalardan gemesi gerekir?
SIRA SZDE
2
st ynetimle daha alt dzeydeki yneticiler arasndaki karfllkl srekli etkile-
flim, her iki tarafnda bte gereksinimleri giderilinceye kadar devam eder. st y-
netim; rekabet, rnler ve pazarlar hakknda gncel bilgilerle donatlmfl btele-
S O R U S O R U salayarak uzun dnemli planlarn uygulamaya geirir. Ayn za-
rin hazrlanmasn
manda, blm yneticileri hedeflerin tanmlanmas srasnda st ynetimle ifl birli-
DKKAT i yaptndan,
D K Kblmn
AT ihtiyac olan kaynaklar elde etmifl olabilir.
BTE UYGULAMA RNE
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
fiimdi de bir rnek iflletme zerinde, finansal tablolar da ieren ayrntl bir bte-
nin nasl hazrlanabilecei ele alnacaktr. lk aflamada dikkate alnmas gereken
AMALARIMIZ bilgiler aflada verilmifltir. rnekte ilerledike ve gereksinim duyulduka ek bilgi-
AMALARIMIZ
lere de yer verilecektir.
K T A P RNEKK T A P
Bir bteleme srecine rnek verebilmek amacyla BERRAK TEKSTL SANAY VE
TCARET ANONM fiRKET zerinde durulacaktr. flletme, dier dokuma rnle-
TELEVZYON rinin yan Tsra
E L Ezelllikle
V Z Y O N niversite rencilerine ynelik olarak mont retmektedir.
NTERNET NTERNET
fiirketin sahibi Mustafa Sevak on drt yl nce iflletmeyi Eskiflehirde kurmufl ve ifl-
lerini byterek Eskiflehir Organize Sanayi Blgesinde byk bir iflyerinde reti-
mini devam ettirmektedir. retimde otomasyona nem verilmekte, bu amala ge-
rekli donanm salanmfl bulunmaktadr. lkenin her yerinden mflterilerin oldu-
u bilinmektedir.
Kurulduu dnemden itibaren aile flirketi olarak ynetilen ancak son dnemde
ynetim alannda da nemli geliflmeler gsteren iflletme, tm mflterilerine en iyi
rnleri sunmak iin youn aba harcamaktadr. Bu yndeki alflmalar srasnda
deiflik amalarla bteleme srecine de nem veren, st ynetim, afladaki bt-
elerin dzenlenmesiyle alflmalarn daha iyi yrtlebileceini dflnmektedir.
Bteleme Srecinin Bileflenleri

flletme fonksiyonel bir organizasyon yapsna sahiptir. Drt ayr sorumluluk mer-
kezi (blm) bulunmaktadr: retim, pazarlama, insan kaynaklar, finansman. Bu
sorumluluk merkezlerinin yneticilerinden kendi gider btelerini hazrlamalar is-
tenmektedir. Pazarlama blm yneticisinin kendi gider btesini hazrlamasnn
yan sra satfl hedeflerini de dzenlemesi istenmektedir. Gelecek dnem iin ifllet-
mede srasyla;
a. Satfllar btesi
b. retim btesi
c. Direkt ilk madde/ malzeme btesi
d. Direkt iflilik btesi
e. Genel retim giderleri btesi
f. Pazarlama, satfl, datm ve genel ynetim giderleri btesi
g. Satlacak mamullerin maliyeti btesi
h. Yatrm btesi
i. Nakit btesi
j. Proforma (btelenmifl) gelir tablosu
k. Proforma (btelenmifl) bilano
hazrlanacaktr.
fiekil 4.1
retim iflletmeleri
Direkt lk Madde ve Genel retim iin btenin temel
Malzeme Direkt flilik Giderleri tafllar
Btesi Btesi Btesi
Satfl, Pazarlama
retim Btesi Datm ve
Genel Ynetim
Giderleri Btesi
Satfllar Btesi
88 Maliyet Ynetimi
fiekil 4.2
Btenin
srecinin
bileflenleri Btenin Temel Tafllar Nakit Btesi
Proforma (Btelenmifl) Proforma (Btelenmifl)

Gelir Tablosu Bilano
Bu rnekle ilgili bilgilerden yararlanarak, eyrek ( aylk) dnemler ve bir b-

tn olarak tm yl iin her bir bte tek tek ele alnarak, gerekli aklamalar son-
rasnda aflada dzenlenmifltir.
Satfl Btesi
flletme btesinin Satfl btesi genel btenin hazrlanmasnda bafllang noktasdr. Satfl btesin-
hazrlanmasna; planlanan de gelecek dnem iinde satlmas planlanan rnlere iliflkin miktar, birim fiyat ve
rnlere iliflkin satfl
miktar, rnlerin satfl miktar ile birim fiyatn arplmas sonucu belirlenebilecek satfl gelirleri aklanr.
fiyatlar ve toplam satfl Genel btenin iinde yer alan; retim btesi, direkt ilk madde/malzeme bt-
gelirininyer ald satfl esi, direkt iflilik btesi, retilen rnlerin maliyeti btesi, satlan rnlerin ma-
btesi ile bafllanmaktadr.
liyeti btesi, pazarlama blm gider btesi ve nakit btesi; satfl btesine
bal olarak dzenlenir.
Satfl btesi ncesinde, eer mmknse, iflletme ii ve dfl evre koflullarnn
yan sra pazarlama arafltrmas yaplarak ve eflitli bilgi ve verilerden yararlanla-
rak satfllarn miktar ve birim fiyatlar tahmin edilir. Bu bilgiler sonucunda da satfl
btesi oluflturulur.
rnek iflletme olarak dflnlen BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afinin
Eskiflehirdeki iflletmesinde, bte dnemi olan 20.yy. dneminde; deiflik niver-
site amblemleri taflyan farkl boyutlarda afladaki miktarlarda mont satabilecei
(satfl hedefleri) dflnlmektedir:
I. eyrek dnem (Ocak, fiubat ve Mart aylar) 40.000 adet mont
II. eyrek dnem (Nisan, Mays ve Haziran aylar) 10.000 adet mont
III. eyrek dnem (Temmuz, Austos ve Eyll aylar) 30.000 adet mont
IV. eyrek dnem (Ekim, Kasm ve Aralk aylar) 50.000 adet mont
Toplam (yllk) 130.000 adet perde
flletme st ynetimi, satfllarda yl iinde fiyat farkllna gidilmeyeceini,
80T/mont olarak belirlenen birinci eyrek dnemin birim satfl fiyatnn dier tm
eyrek dnemlerde de satfl fiyat olarak geerli olacan belirlemifltir.
Satfl btesinin dzenlenirken iflletmenin zerinde durmas gereken en nem-
li unsurlardan bir tanesi de satfl tahminlerinde herhangi bir dzeltme yaplp ya-
plmayacadr. Yaplan satfl tahminlerinde artfl veya azaltc ynde bir dzeltme-
ye gidilebilir. Bu dzeltmelerde tm bteleri dorudan etkileyecektir. nk, sa-
tfl btesi tm btelerin bafllang noktasdr.
rnek iflletme iin bu yndeki dzeltmelerin yapld varsaylarak ve yukarda
verilen bilgilerden yararlanarak afladaki satfl btesi hazrlanmfltr. Btenin ha-
zrlanmas sonrasnda, satfllardan elde edilecek gelir dikkate alnarak ve nakit bt-
esinin hazrlanmas srasnda ihtiya duyulacak nakit girifllerine esas oluflturacak
flekilde satfllardan yaplacak tahmini nakit akfllar iin de bir tablo dzenlenmifl-
tir. Bu ynde bir alflma dzenlenirken iflletmenin satfl politikas dikkate alnma-
ldr ve bu politikayla efl zamanl olarak nakit satfl ilkelerinin de belirlenmesi ge-
rekir. ok doal olarak bu politika ve ilke, iflletmeden iflletmeye farkllk gstere-
bilir. Bu farkllklarda sonuta btelere yansyacaktr.
rnek iflletme olarak belirlenen BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afinin
yapt satfllardan elde edecei gelirlerin % 75ini satfllarn yapld dnemde tahsil
edilecei, geriye kalan % 25lik ksmnn da satfln yapld dnemden bir sonraki
eyrek dnem iinde tahsil edilebilecei varsaym ile satfllardan yaplacak tahmin
nakit akfllar tablo dzenlenmifltir. Yln baflnda da bir nceki yln son dneminden
bu dnemde tahsil edilmek zere 150.000 Tlik bir kalann olduu varsaylmfltr.
BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi NVERSTE MONTLARI SATIfi BTES

(1 Ocak/ 31 Aralk 20.yy. Dnemi)
BRNC KNC NC DRDNC
EYREK EYREK EYREK EYREK YIL AIKLAMA
DNEM DNEM DNEM DNEM
TAHMN SATIfi
40.000 10.000 30.000 50.000 130.000
MKTARI (adet)
(x) BRM
SATIfi FYATI 80.- 80.- 80.- 80.- 80.-
(T/adet)
SATIfiLAR
(SATIfi 3.200.000.- 800.000.- 2.400.000.- 4.000.000.- 10.400.000.-
GELRLER)
SATIfiLARDAN YAPILACAK TAHMN NAKT TAHSLATLARI

BRNC KNC NC DRDNC
DNEM DNEM DNEM DNEM
Cari eyrek
Cari eyrek
dnem satfllarnn
dnem
2.400.000.- 600.000.- 1.800.000.- 3.000.000.- 7.800.000.- % 75i (rnein;
satfllarndan
2.400.000 x 0,75=
tahsilatlar
1.800.000.-)
Bir nceki Bir nceki eyrek
eyrek dnemin satfllarnn
dnemden 1.000.000.- 800.000.- 200.000.- 600.000.- 2.600.000.- % 25i (rnein;
kalanlarn 3.200.000 x 0,25=
tahsilat 800.000.-)
flletme son eyrek
dnem yapt
SATIfiLARDAN satfllarn % 25ini
NAKT 3.400.000.- 1.400.000.- 2.000.000.- 3.600.000.- 10.400.000.- (1.000.000 Tyi) bir
TAHSLATLAR sonraki yln ilk eyrek
dneminde tahsil
edecektir.
90 Maliyet Ynetimi
SIRA SZDE flletmenin genel

SIRA btesinin
SZDE hazrlanmas ile ilgili hazrlanacak ilk bte olan satfl btesi ha-
3 zrlanrken satfl miktar ve birim fiyat tahmin edilirken hangi verilerden yararlanlmaldr?
retim Btesi
retilmesi gereken rn Satfl btesi dzenlendikten sonra, gelecek bte dneminde retilmesi gereken
miktarnn
S O R Uhesaplanabilmesi rn miktarlarn
S O R Ubelirlemek ve retimi organize etmek iin retim btesi hazrla-
iin; btelene satfl miktar
ile dnem sonu satfl miktar nr. retim btesi sadece miktar olarak dzenlenir. retim miktar, hem satfllar
toplanarak bulunan iin gereksinim duyulan hem de arzu edilen dnem sonu stok miktarlarn karflla-
D K K Adnem
sonutan, T bafl stok DKKAT
miktar karlacaktr.
yabilecek miktarda olmaldr. Bu miktarlarn bir ksm dnemin baflnda iflletmenin
stoklarnda varolan dnem bafl stok miktar ile de karfllanabilir. Bu durumda, ge-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
riye kalan miktarn retilmesi gerekir. retim btesinde; satfl miktar bilgileri, d-
nem bafl ve dnem sonu stok miktar bilgileri bir araya getirilerek gerekli olan
AMALARIMIZ
retim planlanr.
AMALARIMIZ
flletme ynetimi tarafndan dnem sonu stok politikas (birim miktar olarak)
belirlenir. Arzu edilen dnem sonu stok miktar, normal olarak iflletmenin retim
K T A P kapasitesi ve K retim
T A P hz birlikte dflnlerek, gelecek dnemdeki talebin zaman-
lamasnn ve miktarnn bir fonksiyonudur. Yneticiler stoklarnda ne kadar rn
bulunduracaklarna karar vermeden nce, elde stok bulundurmann maliyetini
TELEVZYON dikkate almaldrlar.
T E L E V Z Y O NAyrca, gelecek dnemin tahmin edilen satfl miktarnn belir-
li bir yzdesi kadar dnem sonunda stok bulundurmak istenebilir. Stok politikas-
nn seenekleri arasnda; sabit bir miktarda stok bulundurma, gelecekteki en yk-
sek talep dnemlerinde yaplacak satfl miktar kadar stok bulundurma veya tam-
NTERNET zamannda Nretim-stoklama
TERNET sistemi anlayfl ile sfr stok ile alflmak bulunmakta-
dr. Dnem sonu stok dzeyleri politikalar, iflletmenin sabit stok dzeyleri ile de-
iflken miktarlarda m retim yapacan ya da deiflken stok dzeyleri ile sabit
miktarlarda m retim yapacan belirler.
(+) Arzu edilen = Gereksinim (-) Beklenen

Birim olarak dnem sonu duyulan dnem bafl =retilmesi
satfllar nihai mamul stok toplam nihai nihai mamul gereken miktar
miktar mamul miktar stok miktar
Ayn zamanda stoklarn bykl, nakit akfln dorudan etkiler.

rnek iflletme olarak dflndmz BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET
Afi en son teknoloji ile mflteri siparifllerine gre retim yaptndan ok fazla sa-
yda nihai mamul stou bulundurmamaktadr. BERRAK TEKSTL SANAY VE T-
CARET Afi Eskiflehirdeki iflletmesinin politikalarna gre, her eyrek dnemin so-
nunda elinde bir sonraki dnem satfllarnn yzde befli (% 5) kadar nihai mamul
stou bulundurmak istemektedir. Bu bir nceki yldan da gelen bir politikadr.
Bu durumda planlanan yllk dnemin ilk eyreinde satfl miktar olarak 40.000
adet belirlendiine gre bir nceki yln son eyreinde dnem sonu stok miktar
olarak;
Bir sonraki dnem satfl miktar % 5 = Arzu edilen dnem sonu stok miktar
40.000 adet % 5 = 2.000 adet mont
bulundurulacaktr. Bir nceki dnemin dnem sonu stok miktar, bu dnemin d-

nem bafl stok miktar olacana gre, 1 Ocak 20.yy. tarihinde iflletmenin stoklarn-
da 2.000 adet mont bulunacaktr.
Her eyrek dnemin sonunda iflletmenin elinde bulunduraca stok miktar

flyle hesaplanabilecektir:
Arzu edilen dnem sonu stok miktar = Bir sonraki dnem satfl miktar % 5
Birinci eyrek dnem sonu stok miktar = 10.000 adet % 5 = 500 adet mont
kinci eyrek dnem sonu stok miktar = 30.000 adet % 5 = 1.500 adet mont
nc eyrek dnem sonu stok miktar = 50.000 adet % 5 = 2.500 adet mont
Drdnc eyrek dnem sonu stok miktar = 40.000** adet % 5 = 2.000 adet mont
Bir nceki bte dnemin dnem sonu stok miktarnn bir sonraki eyrein
dnem bafl stok miktarna eflit olduunu da unutmadan retim btesi flyle
dzenlenebilecektir.
BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi NVERSTE MONTLARI
RETM BTES
(1 Ocak / 31 Aralk 20.yy. Dnemi)
Birinci kinci nc Drdnc
eyrek eyrek eyrek eyrek Yl Aklamalar
Dnem Dnem Dnem Dnem
Tahmin
Satfllar
Satfl Miktar 40.000 10.000 30.000 50.000 130.000
Btesinden
(adet)
(+) stenen
Bir sonraki
Dnem
eyrek
Sonu Nihai
500 1.500 2.500 2.000 2.000 dnem
Mamul Stok
satfllarnn
Miktar
% 5i kadar
(adet)
=Gereksinim
Duyulan
40.500 11.500 32.500 52.000 132.000
Toplam Miktar
(adet)
(-) Dnem
Bafl Nihai
(2.000) (500) (1.500) (2.500) (2.000)
Mamul Stok
Miktar (adet)
Planlanan
retim
38.500 11.000 31.000 49.500 130.000
Miktar
(adet)
**Bir sonraki (20.yy.+1) dneminin ilk eyreinin btelenen satfl miktar
flletme altflar aylk dnemlerde bte hazrlamaktadr. BtelenenSIRA satflSZDE

miktar srasyla, SIRA SZDE
ilk alt iin 100.000 adet ve ikinci alt ay iin 350.000 adettir. flletme dnem iindeki sa- 4
tfl miktarlarnn % 5i kadar dnem sonu stou bulundurmak istemektedir. lk alt aylk
dnem baflnda stok miktar 2.500 adettir. Bu bilgilere gre ikinci aylk dnem iin retim
miktar ka adet olmaldr?
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

92 Maliyet Ynetimi
Direkt lk Madde ve Malzeme Btesi

Direkt ilk madde ve malzeme retimin gereklefltirilmesi iin iflletmelerde direkt ilk madde / malzemelere gerek-
btesi; miktar ve satn sinim duyulur. flletmede her dnem retimde kullanlacak madde / malzeme mik-
alma btesi olarak iki
blmdem oluflmaktadr. tarlar ile iflletmenin dnem sonu stok politikalar ile uyumlu olacak madde / mal-
retim btesitemel zeme miktarlarn karfllamaya yetecek kadar direkt ilk madde / malzeme satn aln-
alnarak hazrlanan miktar
btesinde, retim iin
maldr. Eer varsa, dnemin baflnda iflletmenin stoklarnda bulunan madde / mal-
gerekli olan ilk madde ve zeme de retimde kullanlabileceinden, alnmas gereken toplam miktarn iinden,
malzeme miktarna dnem dnem bafl stoklarnn karlmas gerekir. Direkt ilk madde / malzeme btesi iki
sonunda stokta olmas
istenen miktar eklenirken ksmdan oluflur. lk ksmda direkt ilk madde / malzeme miktar btesi oluflturu-
dnem bafl stok miktar lur. Btenin bu ksmnda, retim btesinden yararlanlarak, rnn iinde kulla-
karlarak sonuca ulafllr.
Tutar bilgisinin yer ald nlacak her madde/malzeme iin ayr olacak flekilde, retim iinde kullanlacak di-
satn alma btesinde ise rekt ilk madde / malzeme miktarlar belirlenir. Daha sonra, bu miktarlara, kabul
miktar ve birim satn alma
fiyat arplarak sonu elde edilen stok politikasndan yararlanlarak arzu edilen dnem sonu stok miktarlar ek-
edilir. lenir ve gereksinim duyulan toplam miktar bulunur. Bu toplamdan, varsa, dnem
bafl stok miktar karlarak, satn alnmas gereken toplam miktar belirlenir.
Direkt ilk madde / malzeme miktar btesi tamamlandktan sonra, direkt ilk
madde/malzeme btesinin ikinci ksm olan direkt ilk madde / malzeme satn al-
ma btesi dzenlenir. Btenin bu ksmnda, her bir madde / malzeme iin yine
ayr olarak, o madde / malzemeden satn alnacak miktar ile madde/malzemenin
birim fiyat arplarak, satn alma ile oluflacak direkt ilk madde / malzeme satn al-
ma maliyeti belirlenir.
(+) Arzu edilen (-) Beklenen

retim iin =Satn alnmas
dnem sonu ilk = Gereksinim dnem bafl ilk
gereken ilk gereken ilk
madde ve duyulan toplam madde ve
madde ve madde ve
malzeme stok miktar malzeme stok
malzeme miktar malzeme miktar
miktar miktar
rnek iflletme olarak belirlenen BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afinin

rettii standart montlarn iki metre (2 m./adet) zel kafle kumafltan retildii bi-
linmektedir. Bu durumda her eyrek dnemin retim miktar ile 2 metrelik direkt
ilk madde ve malzeme miktar arplarak dnemde retim iin gerekli olan miktar
bulunabilecektir. rnein; iknci eyrek dnemin retim miktar olan 11.000 adet
mont ile 2 m/adet arpldnda bulunan 22.000 metre, retim iin gerekli miktar
verecektir. Buna bir de dnem sonunda iflletmenin elinde bulundurmak istedii
stok miktar eklenerek gerekli toplam miktar bulunacaktr. flletmenin direkt ilk
madde ve malzeme asndan dnem sonu stok politikas; bir sonraki dnem re-
tim iin gereken direkt ilk madde ve malzeme miktarnn %10 kadar bulundur-
maktr. Ayrca, iflletmenin ambarnda 31 Aralk 20.yy. tarihinde 1.200 metre kafle
kumafl bulunmas gerektii belirlenmifltir. Yaplan pazar arafltrmalar sonucunda
tedarikilerden direkt ilk madde ve malzeme olarak kullanlan bezin metrekaresi
yl boyunca 10 T/metre fiyata alnabilecei ortaya kmfltr.
1 Ocak 20.yy. tarihinden bir nceki dnem olan (20.yy.-1) yln son eyrein-
deki dnem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoklar, 1 Ocak 20.yy. tarihindeki
dnem bafl direkt ilk madde ve malzeme stoklar olacaktr. Ayn stok politikasnn
(direkt ilk madde ve malzeme asndan dnem sonu stok politikas; bir sonraki
dnem retim iin gereken direkt ilk madde ve malzeme miktarnn %10 kadar
bulundurmaktr); bir nceki dnemde de izlendii varsaym ile iflletmenin 31

Aralk 20.yy.-1 tarihinde ambarndaki stoklarda 7.700 metre kumafl bulunmas sz
konusudur. Bu bilgi flyle hesaplanmfltr:
Bir nceki Dnemin Dnem Bafl Stok Miktar = Yeni Dnemin Dnem
Bafl Stok Miktar
Bir nceki Dnemin Dnem Bafl Stok Miktar = Bir Sonraki eyrek D-
nem retimi in Gereken Direkt lk Madde/Malzeme Miktar % 10
(Bir Sonraki eyrek Dnemretim Miktar 2 metre kumafl) % 10
(Birinci eyrek Dnem retim Miktar 38.500 adet mont 2 metre/adet) % 10)
Birinci eyrek Dnemde Dnem Bafl Stok Miktar =7.700 metre
Bu bilgilerden yararlanarak iflletmenin direkt ilk madde/malzeme btesi flu fle-
kilde hazrlanabilecektir:

DREKT LK MADDE VE MALZEME BTES
Dnem Dnem Dnem Dnem
Planlanan retim retim
38.500 11.000 31.000 49.500 130.000
Miktar btesinden
(x) Birim Baflna
Direkt lk Madde
2 2 2 2 2
ve Malzeme
Miktar (metre)
= retim in
Gereksinim
Duyulan Direkt
77.000 22.000 62.000 99.000 260.000
lk Madde ve
Malzeme Miktar
(metre)
Bir sonraki
eyrek
(+)Hedeflenen dnemde
Dnem Sonu retim iin
Direkt lk Madde 2.200 6.200 9.900 7.500(veri) 7.500 gereksinim
ve Malzeme duyulan direkt
Miktar (metre) ilk madde ve
malzeme
miktar x %10
= Gereksinim
Duyulan Toplam
Direkt lk Madde
79.200 28.200 71.900 106.500 267.500
ve Malzeme
Miktar
(metrekare)
94 Maliyet Ynetimi
() Dnem Bafl Direkt

lk Madde ve Malzeme (7.700) (2.200) (6.200) (9.900) (7.700)
Miktar (metre)
= SATIN ALINMASI
GEREKEN DREKT
LK MADDE VE 71.500 26.000 65.700 96.600 259.800
MALZEME MKTARI
(metrekare)
(x) Tahmini Satn Alma
Birim Maliyeti 10.- 10.- 10.- 10.- 10.-
(T/metrekare)
= DREKT LK
MADDE VE
715.000 260.000.- 657.000.- 966.000.- 2.598.000.-
MALZEME SATIN
ALMA MALYET (T)
flletme her ay satn ald direkt ilk madde / malzemenin bedelini deyebilir.
demelerin belirli oranlar dikkate alnarak belirli dnemlerde yapld da grl-
mektedir. eyrek dnemler hlinde btelenen direkt ilk madde / malzemenin sa-
tn alma maliyeti, iflletmede nakit kflna neden olacaktr. Tedariki veya satc ile
yaplan anlaflmalar gerei, bu bedelin tamam veya bir ksm kredili olarak satn al-
nabilir. Bu durum, nakit btesinin nakit kfllar blmnde ele alnacaktr. rnek
iflletme iin cari dnem satn almlarnn yzde sekseni (% 80i) almn yapld d-
nem, geriye kalan yzde yirmi (% 20) ise bir sonraki eyrek dnemde denecektir.
DREKT LK MADDE VE MALZEME SATIN ALIMLARI N NAKT DEMELER

nc Drdnc
Birinci eyrek kinci eyrek
eyrek eyrek Yl Aklamalar
Dnem Dnem
Dnem Dnem
Cari eyrek Dnem Cari eyrek
Satn Almlar in Dnem Satn
572.000.- 208.000.- 525.600.- 772.800.- 2.078.400.-
Yaplacak Nakit Almlar Tutar
demeleri (T) x % 80
Bir nceki
Bir nceki eyrek
eyrek
Dnem Satn Almlar (VER)
143.000.- 52.000.- 131.400.- 446.400.- Dnem Satn
in Yaplacak Nakit 120.000.-
Almlar Tutar
demeleri (T)
x % 20
DREKT LK MADDE
VE MALZEME SATIN
692.000.- 351.000.- 577.600.- 904.200.- 2.524.800.-
ALIMLARI N NAKT
DEMELER (T)
Direkt ilk madde ve malzeme btesi hazrlanrken yaplacak ifllemler

SIRAnelerdir?
SZDE SIRA SZDE
5
Direkt flilik Btesi
Direkt iflilik btesi; gereksinim duyulan direkt iflilik saatlerini (srelerini) ve Direkt iflilik btesi;
retim btesiyle belirlenen rn miktarn retebilmek iin direkt iflilerin normal retim miktar iin
S O RDirekt
U belirlenen toplam iflilik
sre alflmas sonras hak edilecek cretin btelenmesini ierir. ilk mad- S O R U
sresi ile saat baflna
de/malzeme kullanmnda olduu gibi direkt iflilik kullanm, iflilik ile kt ara- cretin arplmas yoluyla
dzenlenir.
sndaki teknolojik iliflki ile belirlenir. fliliklerin etkin ve verimliD kullanld
KKAT varsa- DKKAT
ylrsa teknoloji deiflmedii srece, belirli bir rnn ne kadar srede retilebile-
cei belirlenir ve bu sre ile retim miktar arplarak gerekli toplam sre bulunur.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Bulunan bu sre, saat baflna cret ile arplarak direkt iflilik giderleri btelenmifl
olur. Direkt iflilik btesinde kullanlan direkt iflilik saat creti, bir direkt ifliye
dnem iinde denecek saat creti ortalamasdr. Bu cret ortalama AMALARIMIZ olduundan, AMALARIMIZ
iflilere denecek cretlerdeki deifliklikleri de kapsamaktadr.
rnek iflletme olarak dflndmz BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET
Afinin Eskiflehir tesislerinde her bir mont retimi iin (3) direkt K iflilik
T A P saati gerek- K T A P
tii belirlenmifltir. Ayrca, her direkt iflilik saati iin alflanlara ortalama 5.-T cret
denmesi gerektii planlanmaktadr. BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET
Afinin direkt iflilik btesi afladaki gibi dzenlenebilecektir: TELEVZYON TELEVZYON
DREKT fiLK BTES

NTERNET NTERNET
Birinci eyrek kinci eyrek nc eyrek Drdnc Yl Aklamalar
Dnem Dnem Dnem eyrek Dnem
Planlanan retim retim

Miktar 38.500 11.000 31.000 49.500 130.000 btesinden
(x) Birim Baflna Mont Baflna

Direkt flilik (3) Direkt
3 3 3 3 3
Sresi (Direkt flilik Saati
flilik Saati)
= Toplam Direkt
flilik Sresi
115.500 33.000 93.000 148.500 390.000
(Direkt flilik
Saati)
(x) Saat Baflna
Direkt flilik
Maliyeti 5.- 5.- 5.- 5.- 5.-
(T/ Direkt flilik
Saati)
= DREKT
fiLK 577.500.- 165.000.- 465.000.- 742.500.- 1.950.000.-
MALYET (T)
96 Maliyet Ynetimi
SIRA SZDE flletmede btelenen

SIRA SZDEretim miktar 8.000 kilogramdr. Bir kilogram rn retmek iin
6 gerekli olan sre 5 saattir. flletmede ortalama direkt iflilik creti saat aflna 10.- lira ola-
rak planlanmaktadr. Bu verilere gre, btelenen direkt iflilik tutar ka liradr?
Direkt iflilik cret demelerini iflletmeler, mmkn olduunca iflilerin cret-

S O R U lerini hak ettikleri
S O R U dnemde derler. Bir baflka ifade ile her dnem iflletmenin di-
rekt iflilik btesinde gzken direkt iflilik maliyetleri, o dnem nakit kfln
gerektirecektir.
DKKAT DKKAT
Genel retim Giderleri Btesi
N N
SIRA SZDE Genel retim SIRA giderleri
SZDE btesi, retim ile ilgili tm endirekt unsurlarn beklenen
Genel retim giderleri
btesi dzenlenirken giderlerini gsterir. Direkt ilk madde / malzeme ve direkt iflilik btesinin tersine,
faaliyetlere dayal
maliyetleme dflncesi ile
AMALARIMIZ
genel retim unsurlar iin belirli bir girdi-kt iliflkisi yoktur. Bununla birlikte, ge-
AMALARIMIZ
hareket edilerek farkl nel retim giderlerinin iki tr maliyetten olufltuunu unutmamak gerekir. Bunlar-
dzeydeki faaliyetlerin
maliyetleri dflnlmelidir.
dan ilki, deiflken genel retim giderleridir. flletmenin faaliyet dzeyinde deiflik-
Baz
K faaliyetlerin
T A P maliyetleri likler olduunda,
K T A deiflken
P genel retim giderlerinde toplam olarak deiflmeler
deiflken maliyet zellii olabilmektedir. Buna karfllk birim baznda deiflken genel retim giderleri faali-
gsterdiinden faaliyet
dzeyindeki deiflmelerle yet dzeyindeki deiflmelerden etkilenmemektedir. Deiflken genel retim mali-
doru orantl olarak yetlerine rnek
Tdeifltii,
E L E V Zbazlarnn
YON ise T E L E V olarak;
ZYON endirekt madde / malzeme maliyetleri ve endirekt iflilik
sabit maliyet zellii maliyetleri verilebilir. Genel retim giderleri toplamn oluflturan ikinci alt gider
gstererek belirli dzeyde grubu, sabit genel retim giderleridir. Sabit genel retim giderleri, belirli bir faali-
deiflmedii grlmektedir.
yet dzeyi aralnda toplam olarak faaliyet dzeyindeki deiflikliklerden etkilen-
NTERNET memekte, bir N T Ebaflka
R N E T ifade ile sabit kalmaktadr. Birim olarak da faaliyet dzeyi ar-
trldnda, giderek azalmaktadr. Sabit genel retim giderlerine rnek olarak;
amortismanlar, emlak vergileri, makine sigorta giderleri verilebilir.
Bu bilgilerin fl altnda, aflada, BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi
Eskiflehir retim tesisleri iin genel retim giderleri btesi dzenlenmifltir. Genel
retim giderleri btesi dzenlenirken faaliyetlere dayal bteleme dflncesin-
den hareket edilmifltir. Bu nedenle, maliyet nesnesi olarak rn seildiinden fa-
aliyetler;
Birim dzeyindeki faaliyetler,
Yn dzeyindeki faaliyetler,
rn dzeyindeki faaliyetler,
Tesis ve genel alflmalar dzeyindeki faaliyetler,
olmak zere drt ana faaliyet alanna ayrlarak bte dzenlenmifltir.
Birim dzeyindeki faaliyetler; retilen rnn her bir birimi iin yerine getiri-
len faaliyetlerdir. Bunlar, bir birim rn retebilmek iin her seferinde yerine geti-
rilen faaliyetlerdir. Bir rnn montaj srasnda yaplan faaliyetler rnek olrak bu
faaliyet alanna rnek gsterilebilir.
Yn dzeyindeki faaliyetler; her bir rn ynnn retilmesi srasnda yerine
getirilen faaliyetlerdir. Bir baflka ifade ile rnlerin ynlar hlinde retilmesi du-
rumunda, her bir rn yerine, bir yn iin yerine getirilen faaliyetlerdir. lk mad-
de ve malzemenin ynlar hlinde alnmas ve yn hlinde kontrol edilmesi bu
faaliyet alanna rnek olarak gsterilebilir.
rn dzeyindeki faaliyetler; bir iflletmede farkl rn eflitlerinin retimini
desteklemek iin yerine getirielen faaliyetlerdir. Nihai rrnler iin zel kalite kon-
trol programlarnn dzenlenmesi bu faaliyet alanna rnek olarak gsterilebilir.
Tesis ve genel alflmalar dzeyindeki faaliyetler; bu faaliyetler retimin srek-

liliini salayan faaliyetlerdir. Fabrikann ynetilmesi veya fabrikann temizlii, g-
venliin salanmas bu faaliyet alannda verilebilecek rneklerdir.
BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi

NVERSTE MONTLARI
GENEL RETM GDERLER BTES
BRNC KNC NC DRDNC

DNEM DNEM DNEM DNEM
A. Birim
dzeyindeki
maliyetler:
retim Miktar
38.500 11.000 31.000 49.500 130.000
(birim)
- Endirekt lk
Birim retim
madde ve
9.625.- 2.750.- 7.750.- 12.375.- 32.500.- miktar baflna
malzeme
0,25T/birim
giderleri (T)
Birim retim
- Elektrik miktar 0,15
5.775.- 1.650.- 4.650.- 7.425.- 19.500.-
giderleri (T) T/birim
baflna
Birim
dzeyindeki
15.400.- 4.400.- 12.400.- 19.800- 52.000.-
toplam
maliyetler
B. Yn
dzeyindeki
maliyetler:
retim hattnn
alfltrlmas 30 13 24 40 107
(adet):
-Makineleri
alfltrma
retime
3.000.- 1.300.- 2.400 4.000.- 10.700.- baflna 100.-
hazrlama
T/alfltrma
maliyeti (T)
98 Maliyet Ynetimi
-Satn alma ve alfltrma

elleleme 3.600.- 1.560.- 2.880.- 4.800.- 12.840.- baflna 120.-
maliyeti (T) T/alfltrma
alfltrma
-Kalite kontrol
2.400.- 1.040.- 1.920.- 3.200.- 8.560.- baflna 80.-
maliyeti (T)
T/alfltrma
Yn
dzeyindeki
9.000.- 3.900.- 7.200.- 12.000.- 32.100.-
toplam
maliyetler
C.rn
dzeyindeki
maliyetler:
Yeni tasarmlar
2 2 2 2 8
(tasarm)
Tasarm Tasarm baflna
1.000.- 1.000.- 1.000.- 1.000.- 4.000.-
maliyetleri (T) 500.-T./tasarm
rn
dzeyindeki
1.000.- 1.000.- 1.000.- 1.000.- 4.000.-
toplam
maliyetler
D. Tesis ve
genel
alflmalar
dzeyindeki
maliyetler:
-Ustabafl
10.000.- 10.000.- 10.000.- 10.000.- 40.000.-
cretleri (T)
-Sigorta ve
emlak vergileri 3.000.- 3.000.- 3.000.- 3.000.- 12.000.-
(T.)
-Bakm-onarm
2.500.- 2.500.- 2.500.- 2.500.- 10.000.-
giderleri (T)
-Dflardan
salanan fayda
2.000.- 2.000.- 2.000.- 2.000.- 8.000.-
ve hizmetlerin
maliyeti (T)
Amortismanlar
9.000.- 9.000.- 9.000.- 9.000.- 36.000.-
(T)
Tesis ve genel
faaliyet
dzeyindeki 26.500.- 26.500.- 26.500.- 26.500.- 106.000.-
toplam
maliyetler
(A+B+C+D)
Genel
retim 51.900.- 35.800.- 47.100.- 59.300.- 194.100.-
Maliyetleri
Toplam
GENEL RETM MALYETLER N NAKT DEMELER

Dnem Dnem Dnem Dnem
Cari eyrek
DnemGenel
51.900.- 35.800.- 47.100.- 59.300.- 194.100.-
retim Maliyetleri
Toplam (T.)
Amortismanlar
EKS:
(9.000.-) (9.000.-) (9.000.-) (9.000.-) (36.000.-) nakit kflna
Amortismanlar (T)
neden olmazlar
GENEL
RETM
MALYETLER 42.900.- 26.800.- 38.100.- 50.300.- 158.100.-
N NAKT
IKIfiLARI
Pazarlama, Satfl, Datm ve Genel Ynetim Giderleri Btesi

retilen mamullerin pazarlanmas ve datm da olduka nemlidir. retim gider-
lerinin kontrol altnda tutulmas kadar ne kadar nemliyse pazarlama-satfl ve da-
tm giderlerinin de planlanmas ve kontrol altnda tutulmas da o kadar nemli-
dir. Ayrca genel ynetim giderleri de btelenmelidir. Pazarlama, satfl, datm ve
genel ynetim giderleri btesi pazarlama ve ynetim fonksiyonunun yerine geti-
rilmesinde ortaya kacak giderlerin tahminlerini kapsar. Pazarlama, satfl, datm
ve genel ynetim giderleri iin dzenlenecek bte, bte dnemi iinde retim
dflnda yerine getirilen dier faaliyetler nedeniyle katlanlmas sz konusu olabile-
cek dier giderleri kapsar.
Eer gider kalemlerinin says ok fazla ise pazarlama, satfl, datm ve genel
ynetim faaliyetleri iin ayr bteler de dzenlenebilir. Genel retim giderlerine
benzer olarak bu giderlerin bir ksm tam deiflken maliyet, bir ksm tam sabit
maliyet ve bir ksm da yar deiflken-yar sabit maliyet zellii gsterirler. Bu du-
rumda bte dzenlenirken giderlerin bu maliyet davranfllar dikkate alnmal-
dr. Yaplan ayrntl bte alflmalar, daha sonra bir genel tabloda (btede) bir
araya getirilerek pazarlama, satfl, datm ve genel ynetim giderleri btesi
oluflturulabilir.
Bu aklamlardasn sonra aflada BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi
Eskiflehir retim tesisleri iin pazarlama, satfl, datm ve genel ynetim giderleri
btesi dzenlenmifltir. Bu btedeki tm giderlerin karfllnn nakit olarak den-
mesi planlanmaktadr.
100 Maliyet Ynetimi

PAZARLAMA, SATIfi, DAITIM ve GENEL YNETM GDERLER BTES
eyrek eyrek eyrek eyrek
Dnem Dnem Dnem Dnem
Dnem Yl Aklamalar
A. Birim dzeyindeki
giderler:
Satfl Miktar(birim) 40.000 10.000 30.000 50.000 130.000
Birim satfl
- Satfl komisyonlar(T) 24.000.- 6.000.- 18.000.- 30.000.- 78.000.- miktar baflna
0,60 T/birim
Birim satfl
-Nakliye giderleri (T.) 20.000.- 5.000.- 15.000.- 25.000.- 65.000.- miktar baflna
0,50 T/birim
Birim dzeyindeki
44.000.- 11.000.- 33.000.- 55.000.- 143.000.-
toplam giderler
B. Mflteri dzeyindeki
giderler:
flletmelerin logolarnn
kullanlmas nedeniyle telif 6.000.- 6.000.- 6.000.- 6.000.- 24.000.-
hakk cretleri (T.)
Mflteri dzeyindeki toplam
6.000.- 6.000.- 6.000.- 6.000.- 24.000.-
giderler
C. Tesis ve genel faaliyet
dzeyindeki giderler:
-Satfl elemanlar cretleri (T.) 4.000.- 4.000.- 4.000.- 4.000.- 16.000.-
-Tantm ve reklam (T.) 6.000.- 6.000.- 6.000.- 6.000.- 24.000.-
-Bakm-onarm giderleri (T.) 2.500.- 2.500.- 2.500.- 2.500.- 10.000.-
-st dzey yneticilerinin

12.000.- 12.000.- 12.000.- 12.000.- 48.000.-
cretleri (T.)
Tesis ve genel faaliyet
24.500.- 24.500.- 24.500.- 24.500.- 98.000.-
dzeyindeki toplam giderler
(A+B+C) Pazarlama, Satfl,
Datm ve Genel Ynetim 74.500.- 41.500.- 63.500.- 85.500.- 265.000.-
Giderleri Toplam
Satlacak Mamullerin Maliyeti Btesi

Direkt ilk madde / malzeme, direkt iflilik ve genel retim giderleri bteleri ile ay- Satlacak rnlerin retim
rntl bilgiler sunulurken retilecek ve satlacak mamullerin maliyeti btesi ile maliyeti hesaplanrken
iflletmenin dnem bafl ve
zet maliyet bilgisi sunulur. retilecek ve satlacak mamullerin maliyeti btesi, dnem sonu nihai
retimde kullanlan direkt ilk madde/malzeme maliyeti, direkt iflilik maliyeti ve rnlerinin maliyetlerinin de
genel retim giderleri bteleri dikkate alnarak hazrlanr. Bu unsurlarn maliyet- dikkate alnmas gerekir.
leri toplam, dnem iinde gerekleflmesi beklenen maliyetlerin toplamn vere-
cektir. Bunlarn maliyetlerin bir ksm, belki de bir nceki dnemde tamamlanama-
mfl ve bu dnem tamamlanabilmesi amacyla iin zerinde retim ifllemleri yap-
lan yar mamuller iin katlanlmfltr. Bu nedenle, bu dnem retilecek mamullerin
maliyetini doru belirleyebilmek iin ve mamullerin stoklanabilir olmas gereini
de dikkate alarak, dnemin baflnda henz retimi tamamlanamamfl durumdaki
yar mamul stoklarnn maliyetine, dnem iinde gerekleflecek retim maliyetleri
eklenir. Bu toplam maliyetten, dnemsellik ilkesi gereince, dnemin sonunda
retimi henz tamamlanamamfl olan yar mamullerin maliyeti karlr. Bylece,
gelecek dnemde iflletmede retilecek mamullerin maliyeti toplam olarak belirle-
nir. Ancak, retim dngs ok ksa olduu iin rnek iflletmede dnem bafl ve
dnem sonu yar mamul stoklarnn bulunmayaca kabul edilmifltir.
Bu bilgi daha sonra, proforma gelir tablosu iinde de kullanlr niteliktedir.
Aflada, bir n hazrlk niteliinde olacak flekilde, birim retim maliyetinin na-
sl hesapland gsterebilmek iin bir tablo hazrlanmfltr. retim btesinden
20.yy. iin hem dnem bafl ve hem de dnem sonu nihai mamul stok miktar 2.000
adettir. retilecek bir adet montun tam retim maliyeti; T/adet olacaktr. Montun di-
rekt ilk madde/malzeme birim maliyeti; T/adet, direkt iflilik birim maliyeti; T/adet
olmaktadr. Tam maliyetleme ynetiminde direkt maliyetlerin yan sra tm genel
retim maliyetlerinin de rnn maliyetleri iinde dikkate alnmaktadr.
Birim Toplam
Miktar Birim
Maliyet Tr retim Maliyeti Aklamalar
veya Sre Maliyet
(Maliyet)
Direkt ilk madde/
Direkt lk Madde ve
2 metre 10.-T/metre 20-T malzeme
Malzeme Maliyeti
btesinden
3 direkt iflilik 5.-T/Direkt Direkt
Direkt flilik Maliyeti 15.-T
saati iflilik saati iflilik btesinden
Birim Dzeyindeki Genel retim
52.000.-T
Genel 0.40 T/adet 0.40T giderleri
130.000 adet
retim Maliyetleri btesinden
Yn Dzeyindeki Genel retim
32.100.-T
Genel retim ~ 0.25T/adet ~ 0.25T/adet giderleri
130.000 adet
Maliyetleri btesinden
rn Dzeyindeki Genel retim
4.000.-T
Genel ~ 0.030T/adet ~ 0.030T/adet giderleri
130.000 adet
retim Maliyetleri btesinden
Tesis ve genel
Genel retim
alflmalar 106.000.-T
~ 0.82T/adet ~ 0.82T/adet giderleri
Dzeyindeki Genel 130.000 adet
btesinden
retim Maliyetleri
Birim Toplam Tam
36.50T/adet
retim Maliyeti
102 Maliyet Ynetimi
Bu aklamalardan yararlanarak, aflada BERRAK TEKSTL SANAY VE TCA-

RET Afi Eskiflehir retim tesislerinde bte dneminde retilecek mamullerin ma-
liyeti btesi dzenlenmifltir.

NVERSTE MONTLARI
SATILACAK MAMULLERN MALYET BTES
(31 Aralk 20.yy. tarihli)
I. Direkt lk Madde ve
Malzeme Maliyeti:
Dnem Bafl Direkt lk
Madde ve Malzeme Direkt lk Madde ve
77.000.-
Stoklarnn Maliyeti: (7.700 Malzeme Btesinden
metre x 10.-T/metre)
(+) Dnem inde Satn
Direkt lk Madde ve
Alnan Direkt lk Madde ve 2.524.800.-
Malzeme Btesinden
Malzeme Stoklarnn Maliyeti:
retimde Kullanlabilecek
Direkt lk Madde ve Malzeme 2.601.800.-
Stoklarnn Maliyeti:
(-) Dnem Sonu Direkt lk
Madde ve Malzeme Direkt lk Madde ve
(75.000.-)
Stoklarnn Maliyeti: (7.500 Malzeme Btesinden
metre x10.-T/metre)
retimde Kullanlan Direkt
lk Madde ve Malzemenin 2.526.800.-
Maliyeti
Direkt flilik
II. Direkt flilik Maliyetleri 1.950.000.-
Btesinden
III. Genel retim Maliyetleri 194.100.-
(I+II+III=) Dnemin retim
4.670.900.-
Maliyetleri Toplam
(+) Dnem Bafl Yar Mamul
-
Stoklarnn Maliyeti
(-) Dnem Sonu Yar Mamul
-
Stoklarnn Maliyeti
retilecek Mamullerin
4.670.900.-
Maliyeti
(+) Dnem Bafl Nihai Mamul retim btesinden ve
Stoklarnn Maliyeti 73.000.- yukardaki birim maliyeti
(2.000 adet x 36.50T/adet) tablosundan
Satlabilecek Mamullerin
4.743.900.-
Maliyeti
(-) Dnem Sonu

Mamul Stoklarnn retim btesinden ve
Maliyeti (73.000.-) yukardaki birim
(2.000 adet x maliyeti tablosundan
36.50T/adet)
SATILACAK
MAMULLERN 4.670.900.-
RETM MALYET
Satlacak rnlerin maliyeti ile kasdedilen nedir? SIRA SZDE SIRA SZDE
7
Yatrm Btesi
Yatrmlar, bir iflletmeye uzun dnemde duran varlk kazandrmak amacyla ya- Yatrmlar, uzun denemli
plr ve iflletmenin sabit sermaye unsurlarn aklar. Yatrmlar, uzun dnemli plan- sabit duran varlk
oluflturabilmek iin
lamay gerektirir ve tamamlanmalar birden fazla dnem srebilir. S O RBirden
U ok d- S O R U
yapldndan bir dnemden
nemde tamamlanacak yatrmlardan ilgili bte dnemine rastlayanlarn trleri ve fazla sreyi kapsayabilir.
Ancak, bu bte
yatrm tutarlar iin bte dzenlenir. DKKAT dnemindeki demeler
DKKAT
rnek iflletme olarak ele alnan BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi Es- dikkate alnmaldr.
kiflehir retim tesisleri iin gelecek bte dneminde birinci ve drdnc eyrek
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
dnemde, peflin olarak ikifler yeni dikifl makinesi almas planlanmaktadr.

NVERSTE MONTLARI AMALARIMIZ AMALARIMIZ
YATIRIM BTES
(1 Ocak/31 Aralk 20.yy. Dnemi) K T A P K T A P
Dnem Dnem Dnem Dnem TELEVZYON TELEVZYON
Dikifl makinesi
2.000.- 2.000.- 4.000.-
almlar (T)
N Tdnemlerde
Bu dikifl makineleri peflin olarak alndklar iin, nakit ilgili ERNET kfl NTERNET
olacaktr.
YATIRIMLAR (DKfi MAKNES ALIMLARI) N NAKT DEMELER
Dnem Dnem Dnem Dnem
Satn alnacak
dikifl
2.000.- 2.000.- 4.000.-
makineleri iin
nakit demeler Nakit btesi; iflletmenin
dnemler itibariyle nakit
girifl ve kfllar ile ortaya
Nakit Btesi kan nakit ann veya
fazlasnn belirlendii,
Nakit btesi, daha nceki aflamalarda gelifltirilen verilerin birou kullanlarak gereksinim duyulduunda
oluflturulur. yi dzenlenmifl nakit bteleri ile iflletmeler gelecekte karfllaflabile- finansman kaynaklarndan
cekleri olumsuz srprizleri nlemifl olacaklardr. Nakit noksan sorunu iflletmeler- elde edilen nakit girifllerinin
ve bu borlarn geri
de huzursuzluklara yol aar. Bir iflletmenin iki ay, ay, alt ay veya bir yl sonra- demeleri ile faiz
snda hangi nakit durumu ile karfllaflaca iyi koordine edilmifl bir nakit btesi ile demelerinin yerald
btedir.
104 Maliyet Ynetimi
belirlendiinde, nemli sayda belirsizlik ortadan kaldrlmfl olacaktr. Nakit bte-

si drt temel alt blmden oluflur. Bunlar;
i. Nakit giriflleri blm
ii. Nakit kfllar blm
iii. Nakit fazlas veya a blm
iv. Finansman blm
Bir iflletmenin nakit giriflleri ile nakit kfllar flu unsurlardan oluflabilir:
NAKT GRfiLER NAKT IKIfiLARI

Bir nceki dnem ve/veya cari dnem mamul Bir nceki dnemden eflitli nedenlerle kalan
satfllarndan tahsilatlar borlarn denmesi
(varsa) Hizmet satfllarndan Direkt ilk madde / malzeme iin demeler
(varsa) Dier faaliyet satfllarndan tahsilatlar Direkt iflilik iin demeler
Olaandfl gelirler Genel retim giderleri demeleri

Arafltrma-gelifltirme, pazarlama-satfl-datm
Duran varlk satfllarndan tahsilatlar
ve genel ynetim giderleri demeleri
Sermaye artfllar Dier faaliyetler iin demeler
Olaandfl faaliyetler iin demeler
Yatrmlar iin demeler

Devlet kurumlarna vergi ve sosyal gvenlik
demeleri
Kr pay demeleri
Nakit giriflleri blm; dnem bafl nakit dengesine, bte dnemi sresince
nakit girifli olarak kabul edilebilecek her trl unsurun eklenmesiyle oluflturulur.
En nemli nakit girifli kayna, satfllardan yaplan tahsilatlardr. Satfllardan tahsila-
tn rn satldnda peflin olarak yaplmas sz konusu olabilecei gibi, belirli ara-
lklarla yani vadeli olarak da satfl yaplabileceinden kimi zaman satfln yapld
dnemden sonra da tahsilatlar gereklefltirilebilir.
Nakit kfllar blm; dnem iin planlanan nakit demelerinden oluflur. Bu
demeler; satn alnan direkt ilk madde/ malzeme, direkt iflilik cretlerinin deme-
lerini, genel retim giderlerinin yan sra retim dfl faaliyetlerin giderleri iin yap-
lacak demeleri,vergi, sigorta ve kr pay demeleri gibi nakit kfllarn kapsar.
Nakit fazlas veya a blm ise mevcut nakit toplam ile nakit kfllar top-
lam blmleri arasndaki farktan oluflur. Nakit kfllar toplam mevcut nakit top-
lamnn zerinde ise bu durumda nakit a veya noksanndan sz edilir. Eer
bte dneminin sonunda bir nakit a veya noksan varsa, iflletme bir sonraki
dneme bafllarken belirli bir nakit mevcudu ile faaliyetlerine bafllamak isteyebilir.
Aslnda bu durum iflletmenin faaliyetlerini yrtebilmesi iin de nemlidir. Bu ne-
denle, iflletme yneticileri dnem iinde faaliyetleri yrtmek iin gerekli olan
nakdi oluflturacak flekilde, bir kaynaktan bor bulmaldrlar. Kaynak ounlukla
bankalar olmaktadr. Mevcut nakit toplam nakit kfllarnn zerinde ise bu du-
rumda nakit fazlasndan sz edilir. Eer iflletmede nakit fazlas sz konusu ise bu
fazlalk bir sonraki dnemin baflnda iflletmenin elinde bulunmas dflnlen nak-
di de aflyorsa, bu durumda iflletmenin daha nceki dnemler de almfl olduu
borlarn faizlerini ve ana paralarn geri demesi gerekir. Byle bir bor sz ko-
nusu deilse atl nakit, ksa vadeli yatrmlarda deerlendirilebilir.
Finansman blm ise, bte dnemi sresince oluflabilecek tahmin borlan-

malar ile geri demeleri ve faiz demeleri hakknda bilgi sunacaktr.
rnek iflletme olarak ele alnan BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARET Afi
Eskiflehir retim tesisleri iin gelecek bte dneminin nakit btesi flyle d-
zenlenebilecektir:
NVERSTE MONTLARI
NAKT BTES
(1 Ocak/31 Aralk 20YY Dnemi)
Birinci nc Drdnc
kinci eyrek
eyrek eyrek eyrek Yl Aklamalar
Dnem
Dnem Dnem Dnem
I. NAKT
GRfiLER:
Satfllardan yaplacak
Satfllardan Nakit tahmin nakit
3.400.000.- 1.400.000.- 2.000.000.- 3.600.000.- 10.400.000.-
Tahsilatlar tahsilatlar
tablosundan
(EKS):
II. NAKT
IKIfiLARI:
Direkt ilk madde ve
Direkt lk Madde ve
malzeme satn
Malzeme Satn
692.000.- 351.000.- 577.600.- 904.200.- 2.524.800.- almlar iin nakit
Almlar in Nakit
demeleri
demeleri
tablosundan
Direkt flilik
(+) Direkt iflilik
577.500.- 165.000.- 465.000.- 742.500.- 1.950.000.- Maliyetleri
demeleri
btesinden
Genel retim
(+) Genel retim
Maliyetleri in Nakit
Maliyetleri Nakit 42.900.- 26.800.- 38.100.- 50.300.- 158.100.-
demeleri
demeleri
tablosundan
(+) Pazarla-ma, Satfl Pazarlama, Satfl,
Datm ve Genel Datm ve Genel
74.500.- 41.500.- 63.500.- 85.500.- 265.000.-
Ynetim Giderleri Ynetim Giderleri
in Nakit demeler btesinden
(+) Yatrm
2.000.- . . 2.000.- 4.000.- Yatrm Btesinden
Harcamalar
NAKT
IKIfiLARI 1.388.900.- 584.300.- 1.144.2000.- 1.784.500.- 4.901.900.-
TOPLAMI
III. FNANSMAN: 2.011.100.- 815.700.- 855.800.- 1.815.500.- 5.498.100.-
Alnan Bor (Kredi)

Dnemde Borcun
(Ana Parann) Geri
denmesi
denen Faiz
Bor iin toplam
deme
Dnem sonu nakit
dengesi
106 Maliyet Ynetimi
Her ne kadar rnek olarak ele aldmz BERRAK TEKSTL SANAY VE TCA-
RET Afi Eskiflehir retim tesisleri iin dzenlenen nakit btesinde, iflletmenin na-
kit fazlas olmas nedeniyle herhangi bir kredi almaya ihtiyac olmamas normaldir.
Ancak, nakit btesinin finansman blmnn nasl dzenleneceini aklayabil-
mek amacyla deiflik bir iflletmeden rnek verilmifltir:
flletmede eyrek dnemler asndan afladaki nakit durumu sz konudur:
Dnem Dnem Dnem Dnem
NORMAL FAALYET
SONRASI NAKT 56.000.- 30.000.- 54.000.- 60.000.- 200.000.-
KALANI
flletme ifl yerini byltebilmek iin 2 Ocak 20.yy. tarihinde 100.000.-lira % 10

faiz oranyla banka kredisi almay planlamaktadr ve bu krediyi normal faaliyetle-
rinden ortaya kard nakit fazlas ile drt eflit taksitte yl iinde geri deyecektir.
Bu amala yaplacak dnemsel nakit kfllar da flyledir:
Birinci eyrek kinci eyrek nc eyrek Drdnc
Yl Aklamalar
Dnem Dnem Dnem eyrek Dnem
fl yeri byltme
inflaat iin 45.000.- 15.000.- 5.000.- 35.000.- 100.000.-
demeler
Bu durumda nakit btesinin finansman blm flyle dzenlenecektir:

Dnem Dnem Dnem Dnem
NORMAL FAALYET
SONRASI NAKT 56.000.- 30.000.- 54.000.- 60.000.- 200.000.-
KALANI
III: FNANSMAN:
Alnan Bor (Kredi) 100.000.- 100.000.-
Nakit kalan ve alnan
kredi sonras nakit 156.000.- 30.000.- 54.000.- 60.000.- (300.000.-)
durumu
() fl yeri byltme
(45.000.-) (15.000.-) (5.000.-) (35.000.-) (100.000.-)
inflaat iin demeler
() Dnemde
Borcun (Ana Parann) (25.000.-) (25.000.-) (25.000.-) (25.000.-) (100.000.-)
Geri denmesi
() denen Faiz* (2.500.-) (1.875.-) (1.250.-) (625.-) (6.250.-)
Dnem sonu nakit

83.500.- (11.875.-) 22.750.- (625.-) 93.750.-
dengesi
(+) Dnem bafl nakit (VER)

93.500.- 81.625.- 104.375.- 10.000.-
mevcudu 10.000.-
DNEM SONU
93.500.- 81.625.- 104.375.- 103.750.- 103.750.-
NAKT MEVCUDU
*Faiz hesaplamlar
EYREK
YILIN FAZ
DNEMDE YILLIK FAZ
eyrek Dnem HESAPLANCAK FAZ TUTARI
DENMEMfi ORANI
KISMI
ANA PARA
Birinci eyrek 100.000.- % 10 1/4 2.500.-
kinci eyrek 75.000.- % 10 1.875.-
nc eyrek 50.000.- % 10 1.250.-
Drdnc eyrek 25.000.- % 10 625.-
flletmenin dzenleyecei nakit btesinde hangi alt blmler yer alacaktr?

SIRA SZDE SIRA SZDE
8
Proforma (Btelenmifl) Gelir Tablosu
Satlacak rnlerin retim maliyeti btesi ile nakit btesindekiD fi verilerden
NELM yarar- Proforma gelirDtablosu;
fi N E L M
lanarak, iflletmenin bte dnemi sonuna kadar yerine getirecei tm faaliyetle- iflletmenin gelecek dneme
iliflkin btelenmifl faaliyet
rin sonularn, nceden dzenlenmifl ve bte hlinde sunulan S O Rfinansal
U sonu S O R U
sonularn satfllardan
tablosu araclyla grebilmek mmkndr. Proforma finansal sonu tablosu, bafllayarak net kr veya
zarara kadar gsteren
bte sreci iindeki anahtar programlardan birisidir. Bu finansal rapor, gelecek tablodur.
DKKAT DKKAT
dnemde faaliyetlerin ne kadar krl olarak yrtleceini nceden ortaya koyar.
Finansal sonu tablosu, bte hlinde dzenlendikten ve kabul edilerek onaylan-
N N
SIRA SZDE
dktan sonra, iflletmenin fiil baflarsn lebilmek iin bir kontrol arac olarak da SIRA SZDE
kullanlabilecektir.
BERRAK TEKSTL SANAY VE TCARETAMALARIMIZ

Afi AMALARIMIZ
NVERSTE MONTLARI
PROFORMA (BTELENMfi) GELR TABLOSU
K T A P K T A P
(1 Ocak / 31 Aralk 20.yy. Dnemi)
SATIfiLAR (Satfllar Btesinden) 10.400.000.-
(EKS): SATILAN MAMULLERN MALYET T E L E V Z(4.670.900.-)
YON TELEVZYON
(Satlacak Mamullerin Maliyeti Btesinden)
=BRT KR 5.729.100.-
(EKS): DER GDERLER: NTERNET NTERNET
a. Pazarlama, Satfl, Datm ve Genel Ynetim Giderleri 265.000.-
(Pazarlama, satfl, datm ve genel ynetim giderleri btesinden)
b. Faiz giderleri
(Nakit btesinden)
DER GDERLER TOPLAMI: (265.000.-)
NET KR 5.464.100.-
Proforma gelir tablosunun iflletmede kullanm amac nedir? SIRA SZDE SIRA SZDE
9
Proforma (Btelenmifl) Bilano
Bte dnemi iinde yerine getirilmesi gereken faaliyetler aynenD fi yerine
N E L M getirilmifl- D fi N E L M
se iflletmenin gelecek bte dnemi sonunda, hangi finansal durumla karfllaflaca-
n gsteren finansal rapora proforma (btelenmifl) finansal SdurumO R U tablosu de- S O R U
nir. Bu tablonun dzenlenebilmesi iin, bir nceki dnemin dnem sonu finansa
durum tablosu ile ifle bafllanr ve bu dnemin btelerinin iindeki verilerle finan-
DKKAT DKKAT
sal durum tablosu dzenlenerek ilgili bilgi kullanclarna aktarlr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
108 Maliyet Ynetimi

PROFORMA (BTELENMfi) GELR TABLOSU
(31 Aralk 20.yy. tarihli)
VARLIKLAR
I.DNEN VARLIKLAR
NAKT 5.498.100.- Nakit btesinden
Satfllar btesinden (Drdnc
ALICILAR 1.000.000.- eyrek satfllar:4.000.000.- x
%25)
Satlacak mamullerin malliyeti
LK MADDE VE MALZEME 75.000.-
btesinden
Satlacak mamullerin malliyeti
MAMULLER 73.000.-
btesinden
DNEN VARLIKLAR
6.646.100.-
TOPLAMI
II. DURAN VARLIKLAR
Bir nceki dnemin dnem
BNALAR 450.000.-
sonu bilanosu (450.000.-)
Bir nceki dnemin dnem
TESS, MAKNA VE
564.000.- sonu bilanosu (560.000.-) ve
CHAZLAR
yatrm btelerinden (4.000.-)
Genel retim giderleri
btesinden (36.000.-) ve bu
(-) AMORTSMANLAR (36.400.-)
dnem satn alanan dikifl
makinleri iin 400.-
DURAN VARLIKLAR
977.-600.-
TOPLAMI
(I+II.)TOPLAM
7.623.700.-
VARLIKLAR
KAYNAKLAR
III. KISA VADEL YABANCI
193.200.-
KAYNAKLAR
Birinci eyrek dnemdeki
dnem bafl mecudu 120.000.-
(VER) + Bu yln Direkt ilk
SATICILAR 193.200.- madde ve malzeme btesinden
drdnc eyreindeki almlarn
denmeyen ksm (966.000.-x
%20= 73.200.-)
IV. UZUN VADEL YABANCI

66.400.-
KAYNAKLAR
Dnem bafl bilanosundan
BOR SENETLER 66.400.-
(VER)
V: Z KAYNAKLAR
Dnem bafl bilanosundan
DENMfi SERMAYE 1.900.000.-
(VER)
DNEM NET KRI 5.464.100.- Proforma gelir tablosundan
Z KAYNAKLAR TOPLAMI 7.364.100.-

(III.+IV.+V.) TOPLAM
7.623.700.-
KAYNAKLAR
110 Maliyet Ynetimi
zet
N
A M A
Bte ve btelemenin tanmn yapmak.
N
A M A
Btelerin hazrlanmasndaki aflamalar ak-
1 3 lamak.
Bte; iflletme ynetimince belirlenen amalara
flletme bteleri temel olarak flu aflamalardan
ulaflabilmek iin yerine getirilmesi gereken faali-
sonra dzenlenmifl olur:
yetleri yrtebilmek amacyla nerilen plann sa-
a) lkelerin belirlenmesi,
ysal ve finansal ifadesidir. Bteler, bu plann
b) lk teklif,
uygulanmas srasnda yaplmas gerekenlerin efl
c) Birlefltirme ve dzeltmeler,
gdml flekilde yrtlebilmesinde yardmc
d) Grflmeler ve dzeltmeler,
bir aratr. Bteler; bir iflletmede yrtlen gn-
e) Ayrntl plan teklifi,
lk faaliyetlerin uzun dnemli stratejiler ile efl
f) Onay ve uygulama.
N
gdmn salayan, ksa dnemli finansal, say-
sal ve resm planlardr. Bteler, iflletme planla- A M A Bteleme srecinin bileflenlerini aklamak.
rnn finansal ve finansal olmayan yanlarnn bir 4
Bir iflletme: Gelecek dnem iin iflletmede afla-
arada ele alnd, gelecek dnemde izlenmesi
daki bteleri dzenleyebilir;
gereken yol haritas gibidir. Bir iflletmede bte-
a. Satfllar btesi
lerin hazrlanmas srasnda yrtlen alflmala-
b. retim btesi
rn tamam bteleme olarak tanmlanr. Btele-
c. Direkt ilk madde ve malzeme btesi
me; iflletmenin mflterilerini tatmin etmek ve pa-
d. Direkt iflilik btesi
zarda baflarl olmak iin ne yapmalar gerektii-
e. Genel retim giderleri btesi
nin planlanmas ve kontrol edilmesi amacyla yo-
f. Pazarlama, satfl, datm ve genel ynetim gi-
un olarak kullanlan bir muhasebe aracdr.
N
derleri btesi
g. Satlacak mamullerin maliyeti btesi
A M A
Btenin kullanm amalarn aklamak.
2 h. Yatrm btesi
flletmelerde bteler; yllk faaliyetlerin planlan-
i. Nakit btesi
masnda yardmc olabilmek,farkl blmlerdeki
j. Proforma (btelenmifl) gelir tablosu
blm ii faaliyetlerin efl gdm ve blmler
k. Proforma (btelenmifl) bilano
arasnda uyumu salayabilmek, farkl blm y-
neticilerine planlar iletilebilmek, yneticileri ifl-
letmenin amalarnn baflarlabilmesi ynnde
gdleyebilmek, faaliyetleri kontrol edebilmek,
yneticilerin baflarsn deerlendirebilmek kul-
lanlmaktadr.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi finansal kavramlarla akla- 5. Bir iflletme geen ay 60.000.-liralk satfl gereklefltir-
nan bir plan olarak tanmlanabilir? mifl ve bu ayda 90.000.- liralk satfl gereklefltirmeyi
a. Bte beklemektedir. flletmede satfllarn te biri (1/3) pe-
b. Dengeli karne flin olarak yaplmaktadr. Satfl gelirlerinin te ikisi
c. Nihai mamul maliyeti (2/3) satfllarn gereklefltiin ay izleyen ay tahsil edil-
d. Baflabafl noktas satfl miktar mektedir. flletmenin bu ay toplayaca nakit tutar ne
e. Fark analizi kadardr ?
a. 60.000.-
2. Afladakilerden hangisi iin bteler nemli bir b. 70.000.-
aratr? c. 80.000.-
a. Planlama ve maliyetleme d. 90.000.-
b. Yneltme ve sre analizi e. 100.000.-
c. Planlama ve kontrol etme
d. Yatrm yapma ve finansman kayna bulma 6. Afladakilerden hangi faaliyet gideri iin nakit k-
e. Satn alma ve satfl fl gerekmez?
a. lk madde ve malzeme maliyeti
3. Su dolumu yaplan bir iflletmede yarm (0.5) litrelik b. flilik maliyeti
su fliflelerinden, 20YY ylnda 40.000.000 adet retilmesi c. Elektrik giderleri
planlanmaktadr. flletme bir kullanmlk bu su fliflelerini, d. Bakm-onarm giderleri
bofl olarak iflletme dflndan satn almaktadr. flletmenin e. Amortisman Giderleri
elinde dnemin baflnda su fliflelerinden 55.000 adet bu-
lunmaktadr. Bir flifle iin satc iflletmeye 0. 10 lira de- 7. Bir iflletmenin Nisan ayna ait nihai mamul verileri
niyorsa ve iflletme dnem sonunda stoklarnda 100.000 afladaki verilmifltir. Bu veriler dikkate alndnda, bt-
adet su fliflesi bulundurmay planlyorsa, bu bte dne- ede kullanlacak dnem bafl nihai mamul stok miktar
minde satn alnacak flifleler iin satcya denecek top- ka birimdir?
lam ilk madde ve malzeme maliyeti ka liradr?
a. 4.100.000.- Dnem sonu nihai mamul stok miktar 800 birim
b. 4.004.500.- retim miktar 2.800 birim
c. 4.000.000.- Satfl Miktar 3.300 birim
d. 100.000.-
e. 55.000.- a. 700 birim
b. 4.100 birim
4. Afladakilerden hangisi bteleme srecinde, nor- c. 500 birim
mal olarak, ilk dzenlenmesi gereken btedir? d. 1.300 birim
a. Direkt ilk madde ve malzeme btesi e. 5.100 birim
b. Direkt iflilik btesi
c. retim btesi
d. Genel retim giderleri btesi
e. Satfllar btesi
112 Maliyet Ynetimi
Okuma Paras
8. ve 9. sorular u afladaki verilerden yararlanarak BTELER NEDEN NEMLDR?
cevaplandrnz: Yeni bafllayanlar da, zellikle gnmzde, ngrde
Bir retim iflletmesinde planlanan dnem bafl ve d- bulunmal ve plan yapmaldr
nem sonu stoklar flyledir: ASHEESH ADVANI, 15, Haziran 2009, Entrepreneur
Birok giriflimci bteleme nedeniyle bitap durumda-
Dnem bafl stok Dnem sonu stok dr. Yllk bir bte gibi eski moda bir fley zerinde a-
miktar miktar lflmak, insann hayal gcn yok eder ve esnekliini
Direkt lk Madde azaltr. Yine de, bteler gnmz iflletmecilik ortamn-
40.000 10.000
ve Malzeme da her zamankinden daha nemlidir.
Yar Mamul Bte yaplmasn nlemek iin ok sayda mazeret
8.000 8.000
Stoklar iflittim: Yeni ifle bafllayan bir iflletme iin bafllangta
Nihai Mamul nakit akfllarn tahmin etmek ok zordur. Byk bir
30.000 5.000
Stoklar mflterinin siparifli, iflletmenin gidiflatn deifltirebilir,
bu nedenle bte dzenlenmesindeki ama nedir? Ser-
flletmede bir birim nihai mamul retebilmek iin (3) maye piyasalarndaki deifliklikleri ngremiyorum, bu
birim direkt ilk madde ve malzeme kullanlmaktadr. nedenle ne kadar nakit ortaya kacan ve bunlar na-
sl harcayabileceimi bilemiyorum?
8. flletme dnem iinde 500.000 birim nihai mamul Tecrbelerime dayanarak sylemem gerekirse, bu ba-
satmay planlamaktadr. flletmenin retmesi gereken haneler, beyinlerinin sa taraf nedeniyle yaratcl n
mamul miktar ne kadar olmaldr? plana kmfl giriflimcilerin, beyinlerinin sol tarafyla fi-
a. 535.000 birim nansal planlama yaplmasn sevmedikleri gereini
b. 495.000 birim maskelemektedir. Eer yeni bir ifl yapmak zere tek ba-
c. 570.000 birim flnza yola ktysanz, kendinizi sorumlu tutacanz
d. 475.000 birim bir bte gelifltirmek zere kendinizi zorlamalsnz. Bu-
e. 505.000 birim na neden gsterilebilir:
1. Daha iyi bir ynetici olmanza yardmc olacak-
9. flletmede bte dnemi sresinde, eer 450.000 ni- tr: Eer gereince dzgn yaplrsa, bteler, n-
hai mamuln retilmesi gerekseydi, ka birim direkt ilk grme ve ynetme yeteneklerinizi denemeniz ve bu
madde ve malzeme satn alnmas planlanmalyd? yeteneklerinizin belirginleflmesi iin olaanst ya-
a. 1.350.000 birim rarl olacaktr. Ynetim kurullar, yneticileri sorum-
b. 1.360.000 birim lu tutmak amacyla bteleri kullanmaktadr. Yeni
c. 1.320.000 birim ifle bafllayan bir iflletmenin st dzey yneticisi, bt-
d. 1.330.000 birim elemeyi, iflletmenin ifl yapt srada iflleri srkle-
e. 1.410.000 birim yen etmenlerin doru olup olmadn denemek iin
kullanabilir. Bunu yapabilmenin en kolay yolu; yeni
10. Bte dnemi sresince oluflabilecek tahmini bor- baz mflterileri ve rn fiyatlarn iine alan bir ta-
lanmalar ile ana para geri demeleri hakkndaki bilgi- km varsaymlar ile yllk bir bte oluflturulmasdr.
ler, afladaki btelerden hangisinde yer almaldr? Daha sonra da en son sonularla bu varsaymlar ye-
a. Proforma bilano niden dzenleyerek yllk temelde her eyrek d-
b. Proforma gelir tablosu nem iin ngrde bulunmaktr.
c. Satfllar btesi 2. Para kazanmanza yardmc olacaktr: Melek ya-
d. Genel retim giderleri btesi trmclardan veya kurumsal yatrmclardan para ka-
e. Nakit btesi zandmda, birinci elden btelemenin nemini -
rendim. Yatrm kavramlar, genellikle, ynetimin
yatrmclara veya ynetim kuruluna yllk bir bte
sunmas gerektiini aklar. Bir iflletmenin btelere
karfllk fiili sonular da takip eden bir kltrnn

gelifltirilmesi, yatrmclarnzn beklentilerinin karfl- Sra Sizde 1
lanmas ve bu beklentilerin afllmasna yardmc olur. Kabul ettirlen bte; st ynetim tarafndan hazrlanan
3. Parasz kalmanz nler: Yeni ifle bafllayan bir ifl- ve orta ile alt dzey yneticilere uygulattrlan bir bte-
letmenin karfllaflaca bir numaral tehlike, parasz leme yaklaflmdr. Byle bir uygulama alt dzey alflan-
kalmaktr. Eer siz de birok giriflimci gibiyseniz, larn katlmn salamamaktadr. Katlml bte de ise
muhafazakr bir gerek ile sizi motive olmufl halde bteleme srecine iflletme alflanlarnn tamam kendi
tutan ve evrenizdekilere esin kayna olmanz sa- btelerini dzenleyerek katlmakta ve bylece bte a-
layan bir rya arasnda, bir o yana bir bu yana gider lflmalar en alt dzeyden bafllatlmfl olmaktadr.
gelirsiniz. Btenizi oluflturduunuz da, gelirlerle ve
giderlerle ifle bafllayn; bunlar tahmin etmek daha Sra Sizde 2
kolaydr. Bu ayaklarnz yere basmanz salar ve flletme bteleri hazrlanrken temelde flu aflamalar dik-
parasz kalma tehlikesini azaltr. kate alnr:
lkelerin belirlenmesi
lk teklif
Birlefltirme ve dzeltmeler
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Grflmeler ve dzeltmeler
1. a Yantnz yanlfl ise Bte ve Bteleme konu- Ayrntl plan teklifi,
sunu yeniden gzden geiriniz. Onay ve uygulama.
2. c Yantnz yanlfl ise Bte ve Bteleme konu-
sunu yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 3
3. b Yantnz yanlfl ise Direkt lk Madde ve Malze- flletmenin genel btesinin hazrlanmas ile ilgili hazr-
me Btesi konusunu yeniden gzden geiri- lanacak ilk bte olan satfl btesi hazrlanrken, satfl
niz. (40.000.000+100.000)= 40.100.000 (-) 55.000 miktar ve birim fiyat tahmin edilirken hangi verilerden
= 40.045.000 0.10 = 4.045.000.- Lira yararlanlmaldr?
4. e Yantnz yanlfl ise Satfl Btesi konusunu ye- Satfl btesi genel btenin hazrlanmasnda bafllang
niden gzden geiriniz. noktasdr. Satfl btesi ncesinde, iflletme ii ve dfl
5. b Yantnz yanlfl ise Satfl Btesi konusunu ye- evre koflullarnn yan sra, eer mmknse, pazarlama
niden gzden geiriniz. (90.000.- 1/3 = 30.000) arafltrmas yaplarak, eflitli bilgi ve verilerden yararla-
(60.000.- 2/3 = 40.000.-) (30.000.- + 40.000.- = nlarak satfllarn miktar ve birim fiyatlar tahmin edilir.
70.000.-) Bu bilgiler sonucunda da satfl btesi oluflturulur.
6. e Yantnz yanlfl ise Genel retim Giderleri Bt-
esi rnei ve Nakit Btesi konusunu yeni- Sra Sizde 4
den gzden geiriniz.
Birinci Alt Aylk kinci Alt Aylk
7. d Yantnz yanlfl ise retim Btesi konusunu
Dnem Dnem
yeniden gzden geiriniz. (3.300 +800 =4.100)
Satfl Miktar 100.000 350.000
(4.100 - 2.800 = 1.300)
8. d Yantnz yanlfl ise retim Btesi konusunu (+) stenen
yeniden gzden geiriniz. (500.000 +5.000 = Dnem Sonu 5.000 17.500
505.000) (505.000 - 30.000 = 475.000) Stok Miktar
9. c Yantnz yanlfl ise Direkt lk Madde Ve Malze- = Gereksinim
105.000 367.500
me Btesi Bte ve bteleme konusunu ye- Duyulan Miktar
niden gzden geiriniz. (450.000 3 = 1.350.000) (-) Dnem Bafl
2.500 5.000
(1.350.000 + 10.000 = 1.360.000) (1.360.000 - Stok Miktar
40.000 = 1.320.000) retim Miktar 102.500 362.500
10. e Yantnz yanlfl ise Nakit Btesi konusunu
yeniden gzden geiriniz.
114 Maliyet Ynetimi
Kaynaklar
Sra Sizde 5 A.Sait Sevgener, Cemal akc, Rstem Hacrstemolu,
Direkt ilk madde ve malzeme btesinin ilk ksmnda (1998), Ynetim Muhasebesi Uygulamalar, Alfa
direkt ilk madde/malzeme miktar btesi oluflturulur. Basm Yaym.
Btenin bu ksmnda, retim btesinden yararlanla- Cudi Tuncer Grsoy,(2009), Ynetim ve Maliyet Mu-
rak, rnn iinde kullanlacak her madde/malzeme hasebesi, Ekin Yaynevi.
iin ayr olacak flekilde, retim iinde kullanlacak di- Kadir Grdal,(2007), Maliyet Ynetiminde Gncel
rekt ilk madde / malzeme miktarlar belirlenir. Daha Yaklaflmlar, Siyasal Kitabevi.
sonra, bu miktarlara, kabul edilen stok politikasndan Kamil Bykmirza, (2012), Maliyet ve Ynetim Mu-
yararlanlarak arzu edilen dnem sonu stok miktarlar hasebesi: Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklafl-
eklenir ve gereksinim duyulan toplam miktar bulunur. m, 17. Bask, Gazi Kitabevi.
Bu toplamdan, varsa, dnem bafl stok miktar karla- Kerim Banar (Editr), Ali Kartal, Adnan Sevim, H. Erdin
rak, satn alnmas gereken toplam miktar belirlenir. Gndz, Maliyet Muhesebesi, (2005), Akretim
kinci ksmda, direkt ilk madde/malzeme satn alma Fakltesi Yaynlar.
btesi dzenlenir. Btenin bu ksmnda, her bir mad- Muzaffer Civelek, Azzem zkan, (2006), Maliyet ve
de/ malzeme iin yine ayr olarak, o madde/malzeme- Ynetim Muhasebesi, Detay Yaynclk
den satn alnacak miktar ile madde/malzemenin birim Necmettin Erdoan, Metin Saban, (2010), Maliyet ve
fiyat arplarak, satn alma ile oluflacak direkt ilk mad- Ynetim Muhasebesi, Beta Basm Yaym.
de/ malzeme satn alma maliyeti belirlenir. Nihat Kksavafl, (2006), Ynetim Asndan Mali-
yet Muhasebesi,
Sra Sizde 6 Rfat stn,(1999), Ynetim Muhasebesi: Tek Dzen-
Hesap Plan Uygulamal, Bilim Teknik Kitabevi.
retim Miktar 8.000 kilogram
Rfat stn, (1998), Ynetim Muhasebesi Problemle-
(x) Biri kilogram retim iin
ri: malat flletmelerinde zml Ynetim Mu-
gerekli direkt iflilik sresi 5 D..S/ kilogram
hasebesi Problemleri, Bilim Teknik Kitabevi.
(saati) (D..S.)
Ronald W. Hilton, Michael W. Maher, Frank H. Selto,
= retim iin gereksinim (2000), Cost Management: Strategies For Busi-
40.000 D..S.
duyulan sre ness Decisions, McGraw Hill International Edition.
(x) Direkt iflilik saat creti 10 .-lira/ saat Sait Y. Kaygusuz, fikr Dokur, (2012), Ynetim Mu-
= Direkt fliik Maliyeti 400.000.-lira hasebesi, Dora Basm Yaym.
Sleyman Yk,(2009), zml Maliyet ve Ynetim
Sra Sizde 7 Muhasebesi Problemleri, Altn Nokta Yaynlar.,
Bte dneminde satlacak rnlerin maliyetinin belir- Sleyman Yk,(2011), Ynetim Asndan Maliyet
lendii bu btede, dnem bafl nihai mamullerinin ma- Muhasebesi, Altn Nokta Yaynlar.
liyeti ile dnem iinde retilen mamullerin maliyeti top- Vasfi Haftac, (2010), Ynetim Muhasebesi, 4. Bask,
lamndan, dnem sonu mamullerin maliyeti dfllecektir. Umuttepe Yaynlar.
Yurdakul alda, (2011), Maliyet - Ynetim Muhase-
Sra Sizde 8 besi Uygulamalar, 8. Bask, Gazi Kitabevi.
Dzenlenecek nakit btesinde nakit giriflleri, nakit -
kfllar, nakit fazlas veya nakit a blmlerinin yan
sra finansman ihtiyac iin dzenlenen finansman alt
blmleri bulunmaktadr.
Sra Sizde 9
Proforma gelir tablosu, bte dneminde, iflletmenin
faaliyet sonularnn nceden belirlenmesi amacyla
kullanlmaktadr.
5
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
Kontrol sistemlerinin iflletmeler asndan nemini aklayabilecek,
Standart maliyetleri tanmlayabilecek ve maliyet kontrol amacyla standart-
N
larn nasl kullanlabileceini aklayabilecek,
N
Deiflken maliyetler iin sapmalarn neler olduunu aklayabilecek,
Direkt ilk madde ve malzeme sapmalarn hesaplayabilecek ve bu sapmala-
N
rn iflletmeler iin ne anlama geldiini anlatabilecek,
Direkt iflilik sapmalarn hesaplayabilecek ve bu sapmalarn iflletmeler iin
N
ne anlama geldiini anlatabilecek,
N
Genel retim maliyeti ile esnek bteler arasndaki iliflkiyi vurgulayabilecek,
Genel retim maliyeti sapmalarn hesaplayabilecek ve bu sapmalarn ifllet-
meler iin ne anlama geldiini anlatabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Standart Verim Sapmas
Sapma cret Sapmas
Miktar Sapmas Kapasite Sapmas
Fiyat Sapmas Bte Sapmas
indekiler
GRfi
fiLETMELERDE KONTROL
SSTEMLER VE STANDART
MALYET KAVRAMI
STANDART MALYETLEME
SSTEMNN KONTROL AMACIYLA
KULLANILMASI
Maliyetlerin Kontrol DEfiKEN MALYETLERN SAPMA
Maliyet Ynetimi ve Standart Maliyetler (FARK) ANALZ N GENEL BR
Yoluyla Sapma Analizi MODEL
DREKT LK MADDE VE MALZEME
SAPMALARI
DREKT fiLK SAPMALARI
GENEL RETM MALYETLER VE
ESNEK BTELER
GENEL RETM MALYET
SAPMALARI
Maliyetlerin Kontrol ve
Standart Maliyetler Yoluyla
Sapma Analizi
GRfi
retim, ticaret ve hizmet iflletmeleri srekli deiflen bir evrede faaliyetlerini sr-
drmektedirler. Bu faaliyetleri sonucunda baflarl olup olmadklar ve/veya bu fa-
aliyetlerden sorumlu olanlarn faaliyet sonularna etkisinin ne olduunun belir-
lenmesi iflletmeler iin nemlidir. Standart maliyetler bu amaca ulaflmak iin kulla-
nlan en nemli aralardan biridir. Birim rn iin belirlenen standart maliyetler,
retimin gereklefltirilmesinden sonra fiil maliyetlerle karfllafltrlarak sapmalar
belirlenecektir. flte belirlenen bu sapmalar karar alma amacyla kullanlacaktr.
Bu nitede aklanan standartlar her bir maliyet unsuru iin ayr ayr belirlen-
mektedir. Direkt ilk madde ve malzeme iin fiyat ve miktar sapmas, direkt iflilik
iin de cret ve verim sapmas hesaplanmaktadr. Deiflen genel retim maliyeti
sapmalar bte ve verim sapmas, sabit genel retim maliyeti sapmalar ise bte
ve kapasite sapmas olarak ele alnmaktadr.
fiLETMELERDE KONTROL SSTEMLER VE

STANDART MALYET KAVRAMI
flletmede oluflturulacak bir kontrol sisteminden elde edilecek geri bildirim (feed- retim gereklefltirilmeden
back) bilgileri yardmyla yneticiler, planlanan-amalanan performans ile fiil per- nce belirlenen ve olmas
gereken maliyetler standart
formans sonularn karfllafltrarak, iflletmenin arzulanan ynde faaliyet gsterip maliyet olarak tanmlanr.
gsteremediini belirlenmeye alflrlar. retim gereklefltirilmeden nce belirle-
Maliyet ynetiminde
nen ve olmas gereken maliyetler olarak tanmlanabilecek standart maliyetler standart maliyetlerle fiil
araclyla, fiil sonularn planlanan performanstan farkllk (sapma) gsterip gs- sonular karfllafltrlarak,
fiil sonularn
termedii belirlenebilir. Maliyet ynetiminde, nceden belirlenmifl bir miktara ve- planlanandan farkllk
ya tutara gre oluflan herhangi bir farkllk, sapma olarak tanmlanr. gsterip gsterilmedii
adafl iflletmelerde standart maliyetler, iflletme alflanlarnn ve faaliyetlerin kontrol edilir. nceden
belirlenen miktara (sreye)
kontrol edilmesi amacyla gelifltirilir ve kullanlr. Aslnda standart maliyetler yasal veya fiyata (crete) gre
muhasebe sisteminin bir paras olmak zorunda deildir. Ancak, retilecek rn- ortaya kan herhangi bir
farkllk, sapma olarak
lerin maliyetinin nceden belirlenebilmesi istenildiinde standart maliyetler kulla- tanmlanr.
nlacaktr. Bu da yevmiye ve byk defter kaytlarnn, istenildiinde, standart ma-
liyetlerle izlenebilecei anlamn taflmaktadr.
Aslnda yaflammz da niversiteye baflvurabilmek iin ortarenimde baflarl
olmak, bir aflnn yapldnda faydal olabilmesi iin belirli bir scaklkta korunmufl
olmas gibi, birtakm koflullar altnda srdrmekteyiz. Standartlar da gnlk yafla-
mmzda kimi zaman karfllafltmz normlardr veya bir lm sonradan hatrla-
118 Maliyet Ynetimi
yabilmek iin kullanlan llerdir. Muhasebede de standart kelimesi benzer an-

lamda kullanlmaktadr. Standart maliyet; nceden belirlenmifl ve iflletmede bir
amaca ulaflmak iin katlanlmas gereken (olmas gereken) fedkarln parasal
olarak ifadesidir. Standart maliyetler; retim ve/veya satfl gereklefltirilmeden n-
ce belirlenir. Standart maliyetler, finansal planlarn (btelerin) oluflturulmasnda
ve genellikle birim baflna maliyet tutarlarn ifade etmek iin kullanlr.
Standartlar ile bteler, genel olarak ayn anlamda kullanlabilir. ki kavram ara-
sndaki farkllk, standartlarn birim miktar veya tutar olarak, btelerin ise toplam
miktar veya tutar olarak aklanmasdr. Bir rnekle bunu aklamak gerekirse, bir
birim rnn iindeki direkt ilk madde ve malzemenin standart maliyeti 50.-T/adet
olabilir. Eer dnem iinde 50.000 adet rn retilecekse btelenmifl direkt ilk
madde ve malzeme maliyeti 2.500.000.- lira olacaktr.
SIRA SZDE Standart maliyetlerin

SIRA SZDEiflletmeler asndan nemi nedir?
1
STANDART MALYETLEME SSTEMNN KONTROL
AMACIYLA KULLANILMASI
Herhangi bir kontrol sisteminin temel unsuru vardr. Bunlar;
S O R U nceden S O Rbelirlenmifl
U veya standart performans dzeyi,
Fiil performans dzeyi, ve
DKKAT
Standart DKKAT
ile fiil performansn karfllafltrlmas yoluyla sapmalarn (farklarn)
belirlenmesidir.
Bu sistemin iflleyifli bir rnek zerinde ele alnabilir. Kalorifer kazanlarnda kul-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
lanlan termostat, sy denetleyen bir kontrol sistemidir. Oda scakl termostat
yardmyla kontrol edilebilir. Kalorifer kazann yakmak isteyen bir kimse, ilk ola-
AMALARIMIZ rak termostat nceden belirlenen dzeye veya standart bir s derecesine ayarla-
AMALARIMIZ
yabilir. rnein; bir apartman dairesinde oda ii scaklnn 22 derece olmasn is-
tiyorsanz, kazann termostatn standart olarak bu derecede s salayacak flekilde
K T A P ayarlamanzK gerekir.
T A P kinci aflamada, termostatta bulunan termometre ile kazann
fiil scakln lebilirsiniz. nc aflamada ise termostatn nceden belirlenen
veya standart s derecesi ile oda scakln karfllafltrarak, eer fiil scaklk nce-
TELEVZYON den belirlenenT E L E Vveya
Z Y O Nstandart s derecesinden farkl ise, termostat aracl ile kaza-
nn daha fazla ya da daha az s salamas yoluna gidebilirsiniz.
flletmelerde de kontrol sistemleri, termostat gibi alflrlar. lk olarak, standart
maliyetler oluflturulur. Standart maliyetler, kontrol sisteminde bir kyaslama ls
NTERNET NTERNET
olarak kullanlmaktadr. Bir iflletmede ok sayda rn retildiinde, maliyet yne-
ticileri, standart birim maliyetleri retimin toplam standart maliyetini belirlemek
iin kullanrlar. rnein; makine paras reten bir iflletmede standart birim direkt
ilk madde ve malzeme maliyeti 600.-T/birim ise ve iflletmede 4.000 para retilmifl
ise bu durumda 2.000 birimi retebilmek iin gerekli direkt ilk madde ve malze-
menin toplam maliyeti 2.400.000.- lira olmaldr.
kinci olarak, maliyet yneticileri retim srecinde oluflan fiil maliyetleri be-
lirler.
nc olarak da fiil maliyetler standart maliyetlerle karfllafltrlr. Fiil maliyet-
ler ile standart maliyetler arasnda oluflan herhangi bir fark, maliyet sapmas (far-
k) olarak tanmlanr. Maliyet yneticileri, daha sonra, maliyet sapmalarn, maliyet-
leri kontrol edebilmek iin geri - bildirim yoluyla kontrol sistemine raporla bildirir.
Yneticiler, amalanan duruma ne lde ulafllabildiini bu sapmalar yoluyla
belirleyebilirler. Eer faaliyetler amalanan ynde gelifliyorsa, fiil sonular stan-
5. nite - Maliyetlerin Kontrol ve Standart Maliyetler Yoluyla Sapma Analizi 119
dartlara yakn olmaldr. Aksi durumda, amalanan durumun gerekleflmeyecei

maliyet sapmalarndan anlafllacaktr. Yneticiler, bu sapmalarn nedenlerini arafl-
trarak, gereken dzeltici nlemleri alacaklardr.
Sapmalarn nedenlerini tm iflletmeler iin geerli olacak flekilde aklayabil-
mek olanakszdr. Sapmalarn nedenleri, iflletmenin byklne, trne ve re-
tim srecine gre deiflebilmektedir.
retim, hizmet, ticaret ve kr amac gtmeyen iflletmelerin tmnde standartlar
belirli llerde kullanlabilir. Standart maliyetlerin en ok kullanld sektr, re-
tim sektrdr. retim iflletmelerinde her retim hatt iin ayr olarak direkt ilk
madde ve malzeme maliyetleri, direkt iflilik maliyetleri ve genel retim maliyetle-
ri ile iliflkili olarak standartlar belirlenir.
Bunun yan sra standartlar ve standart maliyetler araclyla kontrol yntemi;
otomobil servis istasyonlar, karbratrn yerine yerlefltirilmesi, motor yann de-
ifltirilmesi ve benzeri ifllerin fiyatlarn belirlerken, o iflin tamamlanmas iin gere-
ken iflilik sre standartlarn dikkate almaktadrlar. Hastanelerde ise yiyecek, ama-
flrhane ve laboratuvar testleri iin, nceden belirlenen standart maliyetler vardr.
Standart Maliyetlerin Belirlenmesi

flletmelerde retim maliyetleri, retim gereklefltirilmeden nce belirlenirken
(standartlar oluflturulurken) afladakine benzer aflamalardan geilir:
Direkt ilk madde ve malzemeye iliflkin tahminlerin belirlenmesi: Mamuln
retiminde kullanlacak her bir direkt ilk madde ve malzemenin standart
maliyeti; (a) pazarda geerli satn alma fiyatlar dikkate alnarak ve bu fiyat-
larn beklenen deiflikliklere gre dzeltilmesi, (b) retimi tamamlanmfl bir
rnn iinde kullanlacak her bir direkt ilk madde ve malzemenin miktar-
nn tahmin edilmesi ile hesaplanabilir. flletmede satn alma blm, ilk
madde ve malzeme standart fiyatnn oluflturulmasnda yardmc olur. re-
tim blm yneticileri ve endstri mhendisleri de rn retebilmek iin
gerekli olan ilk madde ve malzeme miktarnn standardnn belirlenmesinde
yardmc olur.
Direkt iflilie iliflkin tahminlerin belirlenmesi: fliler alflmalarn yrtr-
ken, retim blm yneticileri ve endstri mhendisleri zaman etd ya-
parak, retimin her bir aflamas iin gereken direkt iflilik sresine iliflkin
standard belirlemeye alflrlar. Birok iflletmede ifliler kendi sre standart-
larn kendileri belirlerler. Muhasebeciler ise bu sreyi, dnemde geerli
olacak cret dzeyine ve sosyal haklara gre parasal olarak ifade ederek c-
ret standardn olufltururlar.
Deiflken genel retime iliflkin tahminlerin belirlenmesi: Deiflken genel
retim maliyetleri makineleri alfltrmak iin gerekli enerjinin maliyeti, en-
direkt iflilik maliyeti ile endirekt madde ve malzeme maliyeti gibi unsurlar
kapsar. flletmeler hangi genel retim maliyetlerinin deiflken nitelik tafld-
n regresyon analizi yoluyla belirleyebilirler. Birim deiflken genel retim
maliyeti standard, retim blm yneticilerinden ve muhasebecilerden gi-
derin nasl deifltii konusunda her yl gelen bilgilere dayanarak belirlenir.
Sabit genel retime iliflkin tahminlerin belirlenmesi: Her bir retim birimin-
de oluflmas beklenen sabit genel retim maliyetinin tutarn, retim blm
yneticileri ve muhasebeciler tahmin ederler.
Gzden geirme ve tahminlerin standartlara dnfltrlmesi: Maliyet yne-
ticileri ve i denetiler, yaplan tm tahminlerin anlaml olup olmadn, r-
120 Maliyet Ynetimi
nekleme yoluyla gzden geirirler. Gzden geirme sonrasnda, eer gerek-

li ise tahminlerde dzenlemeler yaplarak tahminler standartlara dnfltr-
lr. Gerekli deifliklikleri yanstabilmek iin, en az ylda bir kez, standartlar
zerinde gereken dzeltmeler yaplmaldr.
Onay: Tm standartlarn belirlenmesi sonrasnda, uygulamaya geilmeden
nce, standartlarn st ynetim tarafndan onaylanmas gereklidir.
SIRA SZDE Standart maliyetler belirlenirken hangi aflamalar izlenir?

SIRA SZDE
2
Standart maliyetlerin belirlenmesi srasnda kullanlan istatistiksel tekniklere ve
endstri mhendislii yntemlerine karfllk, maliyet standartlarnn oluflturulmas
bir bilimsel yaklaflm olmaktan daha ok bir sanattr. Standartlarn belirlenmesi bir
S O R U S Obaflka
ekip iflidir. Bir R U ifade ile standartlarn oluflturulmas, girdilerin fiyatlar ve mik-
tarlar zerinde sorumluluklar bulunan tm kiflilerin dflncelerinin ve uzmanlk-
DKKAT larnn bir araya
D K Kgetirilmesini
AT gerektirir. Bir retim iflletmesinde bu ekip iinde; ma-
liyet (ynetim) muhasebecisi, satn alma uzman, endstri mhendisi, retim bl-
m yneticileri ve insan kaynaklar yneticisi bulunmaldr. Ancak, bu ekipte ma-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
liyet (ynetim) muhasebecisinin ekip lideri grevini stlenmesi, sistemin baflarl
olmas iin nemlidir.
Standartlarn Snflandrlmas
flletmenin belirledii standartlara her zaman m yoksa bazen mi ulafllabildii; bu
K T A P standartlaraK ulafllmasnn
T A P mmkn olup olamayaca, her zaman tartflma konusu-
dur. Bu konuda yneticiler farkl grfllere sahiptir. Standartlarn gereki koflulla-
ra dayandrlmas gerekir. Baflka bir ifadeyle standart maliyetlerin ulafllmas ola-
TELEVZYON naksz veya T E Lok
E V Zzor
Y O N dzeylerde ya da tam tersine ok fazla aba harcamakszn,
kolaylkla afllabilecek dzeylere gre belirlenmesi bir sorun olarak karflmza k-
maktadr. Standart maliyetleri, retim srecinin kontrol edilebilmesinde kullanla-
bilecek bir l olmaktan karmamak ve alflanlar zerinde olumsuz bir etki b-
NTERNET rakmayacak N dzeylerde
TERNET belirlenmesi en gereki yaklaflmdr.
Standartlar; Standartlar;
deal standartlar,
Uygulanabilir
deal standartlar,
standartlar, Uygulanabilir standartlar,
olmak zere iki snfta olmak zere iki bafllk altnda ele alnabilir.
toplanabilir.
deal standartlar; sadece en iyi koflullar altnda ulafllabilen standartlardr.
Yneticiler bu standartlarn gdleyici etkisi olduu grflndedir. Bu yn-
de dflnen yneticiler, alflanlarn kendileri iin konulan bu tr standarda
hibir zaman ulaflamayacan bilmelerine karfllk, var olan standardn al-
flanlara bir hatrlatma olacan ve bu nedenle alflanlarn etkinliklerini ve
verimliliklerini srekli artrmak iin aba gstereceklerini savunurlar. Gn-
mzde az sayda iflletme ideal standartlar l olarak kullanmaktadr. Bir-
ok ynetici de tam tersine bir grfl ile ideal standartlarn en gayretli al-
flann bile gzn korkuttuu grflndedir. Daha da nemlisi, kontrol sis-
teminde ideal standartlar kullanldnda, standartlardan sapmalarn ok faz-
la anlam kalmamaktadr. Bunun da nedeni sapmalarn; kabul edilebilir,
normal verimsizlik unsurlarn da iermeleridir. Oysa kabul edilemeyen
anormal verimsizlikler yneticilerin dikkatine sunulmaldr ve bu verimsiz-
likler yok edilmeye alfllmaldr.
Uygulanabilir standartlar ise sk olmakla birlikte, baflarlabilir standartlar

olarak tanmlanabilir. Bu standartlar oluflturulurken, normal makine dur-
malar ve alflanlarn molalar gibi normal alflma koflullar dikkate alnr.
Bu standartlara ortalama yeterlilikteki ve verimlilikteki bir alflann abas
ile ulafllabilir. Bu standartlardan sapmalar, normalin dflndaki farkllklar-
dan olufltuundan, verimsizliklerin ortaya karlmasnda yneticilerin dik-
katini eker. Bu standartlar ayn zamanda nakit akfllarnn tahmininde ve
stoklarn planlanmasnda kullanlabilir. Buna karfllk, ideal standartlar
normal verimsizlikleri dikkate almadklarndan, nakit akfllarnn tahminin-
de ve stoklarn planlanmasnda kullanlamaz. Eer tahminlerde ve planla-
mada ideal standartlar kullanlmflsa gereki olmayan planlama ve tahmin
rakamlar ile karfllafllacaktr. Bu nitede, uygulanabilir standartlarn varl-
kabul edilecektir.
deal standartlar ile uygulanabilir standartlar arasndaki farkllk nedir?

SIRA SZDE SIRA SZDE
3
Direkt lk Madde ve Malzeme Standartlar
Daha ncede belirtildii gibi, yneticiler girdiler iin fiyat ve Dmiktar
fi N E L M
standartlarn D fi N E L M
ayr olarak hazrlamaldr. Direkt ilk madde ve malzeme iin birim fiyat standard;
eflitli indirimler -iskontolar karldktan sonra, direkt ilk madde
S O RveU malzemenin S O R U
en son maliyetini yanstmaldr. rnein; bir iflletmede (ES-035) koduyla tanmla-
nan bir direkt ilk madde ve malzemenin bir litresi (lt.) iin standart fiyat flu hesap-
DKKAT DKKAT
lama sonrasnda belirlenmifltir:
N N
Satn alma fiyat : SIRA SZDE4.-T/lt. SIRA SZDE
Satn alnan miktar : 5.000 lt.
+ Taflma (kamyon - tedarikiden fabrikaya) : 250.-T/5.000 lt. = 0,05T/lt.
+ Taflma iflilii : 125.-T/5.000 lt. = 0,025T/lt.
- Satn almadaki indirimler : (200.-T/5.000 lt.) = (0,04T/lt.)
Litre baflna standart fiyat : K T A P 4,035T/lt. K T A P
Burada dikkat edilmesi gereken bir konu da direkt ilk madde ve malzemenin
hangi kaliteye sahip olmas gerektiine, hangi parti byklkleri ile satn alnaca-
TELEVZYON TELEVZYON
na ve hangi ara ile fabrikaya taflnacana iliflkin bir standardn getirilmifl olma-
sdr. Ayn zamanda, satn alma anndaki indirimlere de yer verilmifltir. Eer her fley
planlanana uygun olarak geliflirse, (ES-035)) koduyla tanmlanan bir direkt ilk
madde ve malzemenin kg. standart fiyat 4,035-T/lt. olmaldr. N T E R N E T NTERNET
Direkt ilk madde ve malzeme birim miktar standard; retimi tamamlanmfl
bir birim rn iinde kullanlan her direkt ilk madde ve malzemenin miktarn
yanstmaldr. Bu standart, ayn zamanda, nlenemez atk, israf ve dier normal
verimsizlikleri de dikkate alarak, miktarn belirlenmesini salar. Miktar standar-
dna rnek olarak, bir birim rnn iinde kullanlan (ES-035) koduyla tanmla-
nan direkt ilk madde ve malzemenin standart miktar afladaki gibi belirlenmifl
olabilir:
Birim baflna direkt ilk madde ve malzeme miktar, kilogram olarak : 5,00 lt./birim
+ Atk ve israf, litre olarak : 0,25 lt./birim
+ Hatal rn iindeki direkt ilk madde ve malzeme, litre olarak : 0,25 lt./birim
= Birim rn baflna standart miktar, kilogram olarak : 5,50 lt./birim
122 Maliyet Ynetimi
retim iflletmelerinde, rnn iinde kullanlacak her trl ilk madde ve mal-
zemenin trn ve miktarn gsteren ilk madde ve malzeme listesi hazrlanr. Bu,
bir birim tamamlanmfl rnn temel ilk madde ve malzemesinin belirlenmesi iin
ok iyi bir kaynaktr fakat bu listedeki miktarlar atk, israf ve dier faktrler de dik-
kate alnarak yukarda gsterildii gibi, tam anlamyla dzenlenmelidir. Hatal
rn iindeki direkt ilk madde ve malzeme ise retimin herhangi bir aflamasnda
hatal bulunan rnn iinde yer alan direkt ilk madde ve malzeme miktarn ak-
lamaktadr. Bu direkt ilk madde ve malzemenin maliyeti de doru ve kaliteli re-
tilmifl iyi rnlere eklenmelidir.
Fiyat ve miktar standartlar oluflturulduktan sonra, tamamlanmfl bir birim r-
nn ((ES-026) koduyla tanmlanan direkt ilk madde ve malzemenin standart mali-
yeti flyle hesaplanacaktr:
5,50 lt/birim 4,035T/lt. = 22,1925T/birim
SIRA SZDE Direkt ilk madde ve malzeme standard nasl belirlenir?

SIRA SZDE
4
Direkt flilik Standartlar
D fi N E L M D fi Ntamamlayabilmek
Bir birim rn ELM iin gereken direkt iflilik standart sresi (genel-
likle birim baflna standart saat olarak tanmlanr), belirlenmesi en zor standarttr.
S O R U Direkt iflilikS Osre R U standardnn belirlenmesi iin izlenilen yaklaflmlardan birisi,
rnn retilebilmesi iin yrtlen her bir faaliyeti; itme, evirme ve tutma gibi,
daha alt vcut hareketlerine blmektir. Benzeri bu vcut hareketleri iin belirlenen
DKKAT
bir standart DzamanKKAT
izelgesi vardr. Bu zaman izelgesindeki sreler, hareketlere
uygulanabilir ve faaliyetin tamam iin gerekli toplam standart sreyi belirleyebil-
N N
SIRA SZDE mek amacyla SIRA bir araya getirilerek toplam direkt iflilik sresi bulunur. Dier bir
SZDE
yaklaflm ise iflletmede bulunan bir endstri mhendisinin, belirli grevler iin sa-
at tutarak, hareket ve zaman etd yapmasdr. Daha nce de belirtildii gibi, ge-
lifltirilen standart sre, farkl gereksinimler nedeniyle verilen molalar, temizlik s-
relerini ve makinelerin durma srelerini dikkate almaldr. Sonuta direkt iflilik
standart sresi afladakine benzer bir flekilde hesaplanabilir:
K T A P K T A P
Bir birim rn iin gerekli direkt iflilik sresi (saat olarak) 5.0 saat/birim
(+) Kiflisel ihtiyalarn ve molalarn sresi (saat olarak) 0.1 saat/birim
TELEVZYON (+) Temizlik
T E L E V Zve
Y Omakine
N durmalar iin sre (saat olarak) 0.5 saat/birim
(+) Hatal rnn iindeki direkt iflilik sresi (saat olarak) 0.4 saat/birim
= Bir birim rn iin standart direkt iflilik sresi (saat olarak) 6.0 saat/birim
NTERNET Direkt iflilik

N T E R Nfiyat
E T ve miktar standard, cret ve iflilik sresi kavramlar kullan-
larak aklanr. fl Kanunumuzda cret; genel anlamda bir kimseye bir ifl karfll-
nda iflveren veya nc kifliler tarafndan salanan ve para ile denen tutardr.
Direkt iflilik iin saat baflna standart cret, sadece saat baflna iflinin kazand
esas cret deil, ayn zamanda soysal ve sendikal haklar ile ifliliklerle ilgili dier
maliyetleri de iermektedir. Direkt iflilik maliyeti cret standard flu flekilde hesap-
lanabilir:
Temel saat baflna cret : 8.-T/saat

+ flveren sosyal sigortalar primi, temel cretin %19,5i : 1,56T/saat
+ flsizlik Sigorta Fonu, temel cretin %2si : 0,16T/saat
+ Sosyal ve sendikal haklarnn maliyeti, bu iflletme
iin temel cretin %30u : 2,40T/saat
=Direkt iflilik saati baflna standart cret : 12,12T/saat
Birok iflletmede uzmanlklarna, kdemlerine ve dier baz nedenlere bal

olarak iflilere fiilen farkl cret demeleri sz konusu olsa da belirli bir birimde
alflan tm ifliler iin bir tek standart cret belirler. Bu yaklaflm, standart maliyet-
lerin kullanmn kolaylafltrr. Bu durumda bu iflletmenin direkt iflilik standart sa-
at creti 12,12T/saat olarak kabul edilmelidir.
Direkt iflilik cret ve sre standard belirlendikten sonra, bir birim rnn
standart direkt iflilik maliyeti flyle hesaplanabilir:
6,0 saat/birim 12,12T/saat = 72,72T/ birim
flletmede birim mamul retmek iin standart sre 20 saattir. Ayn rn

SIRAiin btelenen sa-
SZDE SIRA SZDE
at creti ise 5.-T/saattir. Dnem iinde 6.000 birim mamul retilmesi durumunda btele- 5
nen toplam iflilik maliyeti ka liradr?
Deiflken Genel retim Maliyeti Standartlar

Genel retim maliyetleri, hem deiflken hem de sabit maliyet davranfl
S O R U gsterirler. S O R U
Aslnda, afladaki forml genel retim maliyeti toplamn bulmak amacyla sk-
lkla kullanlmaktadr.
DKKAT DKKAT
Y = a + b (X)
N N
Bu formlde; SIRA SZDE SIRA SZDE
Y = Tahmini toplam genel retim maliyetini (baml deiflken),
a = Tahmini sabit genel retim maliyetini,
b = Birim baflna tahmini deiflken genel retim maliyeti ykleme orann,
X = Ykleme (faaliyet) ls miktarn (bamsz deiflken)
aklamaktadr.
K T A P K T A P
Genel retim maliyetleri asndan bakldnda, deiflken genel retim maliye-
ti iin iki, sabit genel retim maliyeti iin de bir tane olmak zere, toplam stan-
darttan sz etmek mmkndr. Deiflken genel retim maliyeti standartlarnn il-
TELEVZYON TELEVZYON
kinde; maliyetlerin mamullere yklenmesini salayacak bir lnn belirlenmesi
dflnlr. Bu lnn miktarnn nceden belirlenmesi, deiflken genel retim
maliyeti miktar standardnn oluflturulmas anlamndadr.
Genel retim maliyetlerinin yklenmesinde l olarak rnein; N T E R Nmakine
ET reten NTERNET
bir iflletmede alflan iflilerden direkt nitelikte olnalarn alflma sreleri (direkt ifl-
ilik saati) gibi, kt lleri kullanlabilir. Sadece bir tr rnn tamamen bir ifl
blmnde retildii iflletmelerde bu tr llerin uygulanmas daha dorudur.
Ancak, bir ifl blmnde farkl trde rnler iin faaliyet yapldnda ve rnn
tamamlanabilmesi iin gerekli faaliyetlerin sadece bir ksmnn o ifl blmnde
gereklefltirilmesi durumunda, blmn kt asndan lsn belirleyebilmek
zor olmaktadr. Bu nedenle birok iflletme, direkt iflilik saatleri veya makine saat-
leri gibi, girdi llerini daha uygulanabilir bulmaktadr.
Deiflken genel retim maliyetleri standartlarnn ikincisi; birim deiflken genel
retim maliyeti ykleme orannn belirlenmesidir. Bu orann nceden belirlenmesi,
deiflken genel retim maliyeti fiyat standardnn oluflturulmas anlamndadr. Yk-
lemeyle ifade edilmek istenilen genel retim maliyetlerinin rne aktarlmasdr.
Genel retim maliyetlerinin rne aktarlabilmesi iin kullanlan ykleme oran ise;
genel retim maliyeti toplam tutarnn, belirlenen bir ykleme lsne (direkt ifl-
ilik saatleri, makine saatleri, direkt iflilik tutarnn belirli bir yzdesi, direkt ilk
madde ve malzeme maliyetinin belirli bir oran vb.) blnmesi yoluyla belirlenir.
124 Maliyet Ynetimi
Bir rnek vermek gerekirse eer deiflken genel retim maliyetlerinin rnlere
yklenmesinde makine saatlerinin (DS) kullanlaca kabul edilmiflse ve eer n-
ceden belirlenmifl genel retim maliyeti ykleme oran 9.-T/DS ise yukardaki r-
nekten de yararlanarak bir birim rn iin deiflken genel retim standart maliye-
ti flyle hesaplanacaktr.
6,0 D..S. 9-T/D..S. = 54.-T/birim
Bu hesaplamalardan sonra, direkt ilk madde ve malzeme fiyat ve miktar stan-
dartlarnn, direkt iflilik cret ve sre standartlarnn, deiflken genel retim mali-
yeti fiyat ve sre (verim) standartlarnn oluflturulmas iin gelifltirilen rnek, ifllet-
mede dzenlenecek bir standart maliyet kartna ifllenebilir ve bu kartn yardmy-
la kontrol sistemine topluca bilgi aktarlabilir. Standart maliyet kartnda, bir birimin
standart maliyetini hesaplayabilmek iin, standart miktar veya sreler ile standart
fiyat veya cretin arplmas gerektii kolayca grlmektedir. Yukarda verilen bil-
gilerden yararlanlarak aflada standart maliyet kart dzenlenmifltir:
Deiflken retim Maliyetleri in Standart Maliyet Kart rnei
(1) (2) (3)

Standart Miktar Standart Fiyat Standart Maliyet
veya veya (1)x(2)
GRDLER Standart Saat Standart cret
Direkt ilk madde
ve malzeme 5,50 lt/birim 4,035 T/lt 22,1925 T/birim
Direkt iflilik 6,0 saat /birim 12,12 T/saat 72,72 T/birim
Deiflken genel
retim maliyeti 6,0 saat/birim 9.- T/saat 54.- T/birim
Birim baflna
toplam deiflken
standart maliyet 148,9125 T/birim
DEfiKEN MALYETLERN SAPMA (FARK) ANALZ

N GENEL BR MODEL
Standartlarn miktar ile sre ve fiyat ile cret olmak zere, iki ana snfa ayrlmas-
nn temel nedeni; denen fiyat ve kullanlan miktarla ilgili kontrol kararlarnn, de-
iflik zamanlarda alnmasdr. rnein; direkt ilk madde ve malzeme iin denen
fiyat ile ilgili kontrol satn alma annda yaplmaktadr. Bunun aksine, kullanlan
miktar ile ilgili kontrol, belki de satn alma tarihinden gnler veya aylar sonra, ilk
madde ve malzemenin retimde kullanld zaman yaplmaktadr. Bunun yan s-
ra, denen fiyat ve kullanlan miktarla ilgili kontrolden sorumlu yneticiler farkl
kifliler olmaktadr. Bu nedenle bu kontroller birbirlerinden bamsz olarak ele
alnmaldr. Hibir ynetici, kontrol altnda olmayan maliyetten sorumlu tutula-
maz. Bu nedenle maliyetlerin fiyat kontrol dflncesinin, miktar kontrol dfln-
cesinden ayr olarak ele alnmas gerekir.
Maliyetlerin kontrolnde yneticilerin fiyat dflncelerini miktar dflncelerin-
den ayrabilmek iin, maliyetleri etkileyen bu iki unsur arasndaki farkll ortaya
koyan ve sapma analizi iin temel oluflturan genel bir model kullanlr. Maliyet
kontrolnde sapma; standart fiyatlar ve miktarlar ile fiil fiyatlar ve miktarlar arasn-
daki farkn maliyet tutaryla iliflkilendirilerek aklanmasdr. Genel anlamda,

eer fiil fiyat veya miktar, standart fiyat veya miktar aflyorsa; bu durumda,
olumsuz sapma (fark)dan sz edilmesi gerekir. Eer fiil fiyat veya miktar, stan-
dart fiyatn veya miktarn altnda ise bu durumda da olumlu sapma (fark)dan sz
edilmelidir. Deiflken retim maliyetleriyle ilgili olarak aflada aklanan model,
fiyat sapmalarn miktar sapmalarndan ayrr ve her bir farkn nasl hesaplanabi-
leceini gsterir.
Aflada, deiflken retim maliyetlerinin sapmalar iin nerilen genel model
aklanmaktadr.
1 2 3
Fiil Fiyat (FF) Cinsinden Standart Fiyat (SF) Cinsinden Standart Fiyat (SF) Cinsinden
Girdinin Fiil Miktar (FM) Girdinin Fiil Miktar (FM) ktlarn inde Kullanlmfl
Olmas Gereken Standart
Miktar (SM)
(FF x FM) (SF x FM) (SF x SM)
(1) (2) (2) (3)
FYAT SAPMASI MKTAR SAPMASI
(1) + (3)
TOPLAM SAPMA
Bu genel modelde konunun zerinde durulmas gerekmektedir. lk nemli

konu, deiflken maliyet unsuru olan, direkt ilk madde ve malzeme, direkt ifli-
lik ve deiflken genel retim maliyeti iin, ayn bafllkla tanmlanmasa da birer fi-
yat sapmas ve miktar sapmas hesaplanabilmektedir. rnein, fiyat sapmas; di-
rekt ilk madde ve malzeme asndan direkt ilk madde ve malzeme fiyat sapmas
olarak tanmlanrken direkt iflilik asndan cret sapmas ve deiflken genel re-
tim asndan da bte sapmas olarak tanmlanmaktadr. Buna benzer olarak, mik-
tar sapmas; direkt ilk madde ve malzeme asndan direkt ilk madde ve malzeme
miktar sapmas olarak tanmlanrken, direkt iflilik ve deiflken genel retim asn-
dan da verim sapmas olarak tanmlanmaktadr.
Deiflken retim maliyetlerinin sapmalarnn akland bu genel modelde
ikinci nemli konu; direkt ilk madde ve malzeme, direkt iflilik ve deiflken ge-
nel retim maliyetlerinin birbirlerinden farkl olup olmadna baklmakszn,
bu maliyet unsurlarna iliflkin miktar sapmalar ve fiyat sapmalarnn farkl kav-
ramlarla tanmlanmalarna karfllk, birbirleriyle tamamen ayn flekilde hesap-
lanmasdr.
nc nemli konu ise; sapma analizinin, fiilen bir girdi - kt analizi yaps-
n taflmasdr. Girdiler; kullanlan direkt ilk madde ve malzeme, direkt iflilik ve
deiflken genel retim maliyeti fiil miktarlarn veya saatlerini yanstrken; ktlar,
dnemin retiminde kullanlmas gereken direkt ilk madde ve malzeme, direkt ifl-
ilik ve deiflken genel retim maliyeti standart miktarlarn veya saatleri yanstr.
126 Maliyet Ynetimi
Kullanlmas gereken standart miktar veya kullanlmas gereken standart saat ile
kastedilen, dnem srasnda retilen rn miktar iin kullanlmfl olmas gereken
direkt ilk madde ve malzeme, direkt iflilik ve deiflken genel retim maliyetine
iliflkin miktarlardr. Bu miktar, faaliyetlerin verimliliine veya verimsizliine bal
olarak, fiilen kullanlmfl olmas gereken miktardan daha fazla veya daha az olabil-
mektedir.
SIRA SZDE Direkt ilk madde ve malzeme ile direkt iflilik sapmalar nelerdir?
SIRA SZDE
6
fiimdi de bu genel model dikkate alnarak fiyat ve miktar sapmalar deiflken
D fi N E L M D fi N E Lasndan
maliyet unsurlar M daha detayl olarak incelenecektir.
S O R U DREKT SLK
O R U MADDE VE MALZEME SAPMALARI
Direkt ilk madde ve malzemelerdeki sapmalarn hesaplanmas ve sapmalarn kul-
lanmn aklayabilmek iin, yukarda aklananlarla birlikte, baz yeni verilerden
DKKAT DKKAT
de yararlanlacaktr.
Yukarda, rnek iflletmede direkt ilk madde ve malzemenin birim standart ma-
N N
SIRA SZDE liyeti; SIRA SZDE
5,50 litre/birim 4,035T./litre = 22,1925T/birim olarak aklanmflt.

flletmenin dnem iinde 11.250 litre direkt ilk madde ve malzemeyi, taflma ve
ykleme maliyetleri ile miktar indirimlerini de ierecek flekilde, litre baflna 5,75 li-
K T A P ra deyerekK satn
T A ald
P belgelerden anlafllmfltr. Bu direkt ilk madde ve malze-
menin tm, 2.000 birim rn retmek iin kullanlmfltr. Bu nedenle depolarda
dnem sonunda bu direkt ilk madde ve malzemeden kalan herhangi bir stok bu-
TELEVZYON lunmamaktadr.
T E L E V ZKasm
Y O N ay iin hesaplanan direkt ilk madde ve malzeme fiyat ve
miktar sapmalar aflada aklanmfltr.
Direkt lk Madde ve Malzeme Fiyat Sapmas

NTERNET NTERNET
Direkt ilk madde ve Direkt ilk madde ve malzeme fiyat sapmas; retilen rnler iinde fiilen kul-
malzeme fiyat sapmas; lanlan direkt ilk madde ve malzeme miktar iin denen tutar ile oluflturulan stan-
fiilen denen direkt ilk
madde ve malzeme fiyat ile, dartlardan hareketle, ayn miktardaki direkt ilk madde ve malzemeye denmifl ol-
ayn miktardaki direkt ilk mas gereken tutar arasndaki fark ler. Bu fark, afladaki forml yardmyla da-
madde ve malzemeye
denmifl olmas gereken ha iyi anlafllabilir:
standart fiyat arasndaki
fark ler. (Fiil Fiyat Fiil Miktar) - (Standart Fiyat Fiil Miktar) = Direkt lk Madde/
Malzeme Fiyat Sapmas
Bu forml, daha basit bir hle getirilmek istenirse;
(Fiil Fiyat- Standart Fiyat) Fiil Miktar = Direkt lk Madde/

Malzeme Fiyat Sapmas
hlini alacaktr.
Baz yneticiler, daha basit ve dorudan sonuca ynelik olan forml tercih et-
mektedir. Yukardaki verilerden yararlanarak, direkt ilk madde ve malzeme fiyat
sapmas hesaplandnda;
(5,75T/lt. - 5,50T/lt.) 11.250 lt. = (2.812,5)T. bulunacaktr.

Bir retim iflletmesinde (SA) koduyla tanmlanan mamul retmekSIRA iin SZDE
(UB) cinsi direkt SIRA SZDE
ilk maddeden 4 kilogram kullanlaca ngrlmektedir. (UB) cinsi direkt ilk madde iin 7
standart birim fiyat 80.- liradr. Ayn madde iin fiil fiyat 85.- lira olarak gerekleflmifltir.
Dnem iinde 875 birim (SA) mamul retilmifl ve (UB) cinsi direktD ilk fi N E L M
maddeden 3.400 D fi N E L M
kilogram kullanlmfltr. (UB) cinsi direkt ilk malzeme ve malzeme maliyetinde fiyat sap-
mas ka liradr ve nasl bir sapmadr? S O R U S O R U
Fiil fiyat, standart fiyatn zerinde olduundan, bu sapma olumsuz bir sapma-
DKKAT DKKAT
dr. Bu olumsuz sapmann, satn alma ifllemi tamamlandktan hemen sonra, direkt
ilk madde ve malzeme depolardan retime gnderilmeden mmkn olduunca
N N
nce, yneticilere raporlanmas gerekir. Bu durumda daha SIRA sonrakiSZDEsapmalarn SIRA SZDE
oluflmas nlenebilir.
flletmede satn alma blm, satn alnan maddelerin denecek fiyatlar ze-
rinde kontrol yetkisine sahip olduundan, direkt ilk madde ve malzeme fiyat sap-
masndan sorumludur. Satn alnan partinin bykl, kullanlan taflma yntem-
leri, acil siparifller ve satn alnan madde ve malzemenin kalitesi,
K TdirektA P ilk madde K T A P
ve malzemenin fiyatnn kontrolnde kullanlan nemli faktrlerdir. Bu nedenle
satn alma blm standart maliyetlerin ilk oluflturulduu andaki faktrlerin, satn
alma anlaflmasnda yer almasn salamaya alflmaldr. Bu faktrlerden
T E L E V Z Y O N herhangi TELEVZYON
birisinde oluflacak bir fark, fiyat sapmasna neden olabilir. rnein; en kaliteli
madde ve malzemeyi satn almak yerine, ikinci kaliteli madde ve malzemenin sa-
tn alnmas, ikinci kalitedeki bir madde ve malzemenin fiyatnn daha dflk ola-
ca dflnldnde, olumlu bir fiyat sapmasna yol aabilir. Nflletmede
T E R N E T direkt ilk NTERNET
madde ve malzeme sapmasndan, kimi zaman satn alma blmnn dflndaki
baflka kifliler de sorumlu tutulabilir. rnein; retim planlar bazen acil siparifllerin
verilmesini veya taflmann karayolu yerine hava yolu ile yaplmasn gerektirebilir.
Bu durumlarda retim yneticisi sapmadan sorumludur.
Direkt ilk madde ve malzeme fiyat sapmas afladakine benzer bir rapor hazr-
lanarak st ynetime aktarlabilir:
.. flletmesi
Performans Raporu- retim Blm (Kasm 20Y0 Dnemi)
(1) (2) (3) (4) (5)
Fiyat Toplam Fiyat

Satn Satn alnan Standart Fark Saptamas
alnan fiil miktar Fiil Fiyat Fiyat (T/lt.) (T)
unsur (lt) (T/lt.) (T/lt.) (2) -(3) (1) x (4) Aklama
(ES.026) Olumsuz sapma
kodlu (Verilen acil
direkt ilk 11.250 5,75 5,50 0,25 2.812,5 ilk madde
madde ve sipariflleri
malzeme nedeniyle)
128 Maliyet Ynetimi
Direkt lk Madde ve Malzeme Miktar Sapmas

Direkt ilk madde ve malzeme miktar sapmas; retimde fiilen kullanlan direkt ilk
madde ve malzeme toplam miktarna karfllk oluflturulan standart birim miktar da
dikkate alnarak retimde kullanlmfl olmas gereken toplam miktar arasndaki far-
ka eflittir. Direkt ilk madde ve malzeme miktar sapmas; madde ve malzemenin fi-
ziki olarak kullanm ile ilgili olduundan, standart fiyat zerinden, paraya dnfl-
trlerek aklanr. Direkt ilk madde ve malzeme miktar sapmas, bir forml yar-
dmyla flyle aklanabilir:
(Standart Fiyat Fiil Miktar) - (Standart Fiyat Standart Miktar) = Direkt lk

Madde/Malzeme Miktar Sapmas
Bu forml, daha basit bir flekilde ifade edilmek istediinde flyle aklanabilir:
Standart Fiyat (Fiil Miktar - StandartMiktar) = Direkt lk Madde/Malzeme

Miktar Sapmas
Konuyla ilgili verilerden yararlanlarak, direkt ilk madde ve malzeme miktar

sapmas hesaplandnda;
5,50T/lt (11.250 lt. - 11.000 lt.*) = (1.375.-) lira bulunacaktr.

* (Fiil retim miktar Standart miktar) = (2.000 birim 5,5 lt./birim)
Fiil miktar, standart miktarn zerinde olduundan, bu sapma olumsuz bir sap-
madr. Direkt ilk madde ve malzeme miktar olumsuz sapmas, madde ve malzeme
retimde kullanlmaya bafllanld andan itibaren yok edilmeye alfllmaldr. Di-
rekt ilk madde ve malzeme, her bir rn iin hazrlanan rn aacndaki (reete-
sindeki) standart miktarlara uygun olarak depolardan ekilir. Standart miktarn
zerindeki direkt ilk madde ve malzeme, farkl renkteki bir madde ve malzeme is-
tek fifli ile depolardan istenir. Bu ifllem, retim devam ederken madde ve malze-
menin fazla kullanmna dikkati eker ve geliflmesi mmkn bir sorunun erkenden
kontrol altna alnabilmesi iin bir olanak salar.
Direkt ilk madde ve malzemenin fazla kullanm; makine hatalarndan, madde
ve malzemenin kalitesizliinden, alflann o konuda eitimli olmamasndan ve de-
netimdeki yetersizliklerden kaynaklanabilir. Genel anlamda, direkt ilk madde ve
malzemenin standartlarla uyumlu olarak kullanmn gzlemlemek retim blm-
nn grevidir. Bununla birlikte, satn alma blm, olumsuz miktar sapmalarndan
sorumlu tutulabilir. Eer satn alma blm fiyat standardn tutturabilmek iin da-
ha dflk kalitede direkt ilk madde ve malzeme satn almflsa, madde ve malzeme
retim hattnda kullanlmaya uygun olmayabilir ve normalinden daha fazla israfa
yol aabilir. Bu nedenle, retim blmnden daha ok, satn alma blm miktar
sapmasndan sorumlu olacaktr.
Direkt ilk madde ve malzeme miktar sapmas, afladakine benzer bir rapor ha-
zrlanarak st ynetime aktarlabilir:
.. flletmesi
(1) (2)
(3) (4) (5)
Kullanlmas Toplam
Gereken Miktar Miktar
Madde ve Standart Fiil Standart Fark Sapmas
Malzemenin Fiyat Miktar Miktar (kg.) (T)
Tr (T/kg.) (kg.) (kg.) (2) - (3) (1) x (4) Aklama
ES.026 Olumsuz sapma
kodlu (Birinci kalitedeki
direkt ilk 5,50 11.250 11.000 250 1.375.- madde yerine
madde ve ikinci kalitedeki
malzeme maddenin satn
alnmasnn yol
at normalin
stndeki fire)
Bu aflamaya kadar yaplan hesaplamalar, bir kere de genel model zerinde top-
lam sapmay dabulabilecek flekilde aflada aklanmfltr:
1 2 3
Fiil Fiyat (FF) Cinsinden Standart Fiyat (SF) Cinsinden Standart Fiyat (SF) Cinsinden
Girdinin Fiil Miktar (FM) Girdinin Fiil Miktar (FM) ktlarn inde Kullanlmfl Olmas
Gereken Standart Miktar (SM)
(SF x FM) (SF x SM)
(FF x FM)
(5,75 T/lt x 11.250 lt) (5,50 T/lt x 11.250 lt ) (5,50 T/lt x 11.000 lt )
64.687,5 T 61.875.-T 60.500.-T
FYAT SAPMASI MKTAR SAPMASI

2.812,5 T 1.375.-
Olumsuz Sapma Olumsuz Sapma
TOPLAM SAPMA
4.187,5 T Olumsuz Sapma
130 Maliyet Ynetimi
DREKT fiLK SAPMALARI

Direkt iflilik maliyetleri tutarnn, saat baflna denmesi gereken veya denen di-
rekt iflilik saat creti ile retim iin harcanmas gereken veya harcanan direkt ifl-
ilik srelerine bal olduu unutulmamaldr. Bu durumda, direkt ifliliklerle ilgili
iki adan sapma belirlenerek analiz yaplabilir. Bunlar; direkt iflilik cret sapma-
s ve direkt iflilik verim (sre) sapmasdr.
Eer iflletmede saat baflna cret deil de para baflna cret sistemi uygulan-
makta ise srenin retilen miktar ile ilgisinin bulunmamas nedeniyle bu durum-
da, sadece cret sapmasnn belirlenmesi sz konusu olacaktr.
Afladaki rnekte saat baflna cret dendii kabul edilmifltir. Direkt iflilik sap-
malarn hesaplayabilmek ve kullanmn anlatabilmek iin, bu nedenle yukarda
verilen standart maliyet kart rneinden ve yeni baz verilerden yararlanlacaktr.
Standart maliyeti kart rneindeki direkt ifliliklere iliflkin bilgiler flyledir:
Standart Maliyet Kart rnei

GRDLER Standart Saat (1) Standart cret (2) Standart Maliyet (1) x (2)
Direkt flilik 6.0 saat/birim 12,12 T/saat 72,72 T/birim
flletmenin insan kaynaklar blmnden elde edilen bilgiye gre, Kasm ay

iinde alfllan fiil sre toplam 11.500 direkt iflilik saatidir. flletmedeki bordro
zetlerinden elde edilen bilgiye gre; iflveren sosyal sigortalar primini, iflsizlik si-
gorta fonunu ve iflilerin sosyal, sendikal haklarnn maliyetini de ierecek flekilde,
direkt iflilik saati baflna ortalama fiil cret 14.- liradr. Tekrar etmek gerekirse, di-
rekt ifliler dnem iinde 2.000 birim rn retmifllerdir. Kasm ay iin hesaplanan
iflilik cret ve sre (verim) sapmalar aflada aklanmfltr.
Direkt flilik cret Sapmas

Direkt iflilik cret Hemen belirtmek gerekir ki direkt iflilik cret sapmas, direkt ilk madde ve
sapmas; retilen toplam
rn miktar iin iflilere
malzeme fiyat sapmasna benzer. Direkt ilk madde ve malzeme fiyat sapmas dik-
fiilen denen saat creti ile kate alndnda, fiyat kavramnn yerini cret, miktar kavramnn yerini de sre
ayn miktardaki rn kavramlar almaktadr. Bu durumda, direkt iflilik cret sapmas; retilen toplam
retebilmek iin denmifl
olmas gereken standart rn miktar iindeki emekleri karfllnda iflilere fiilen denen saat creti ile ay-
saat creti arasndaki fark n miktardaki rn retebilmek iin kullanlan emek karfllnda iflilere denmifl
ler.
olmas gereken standart saat creti arasndaki fark ler. Bu fark, afladaki forml
yardmyla daha iyi anlafllabilir:
(Fiil cret Fiil Sre) - (Standart cret Fiil Sre) = Direkt flilik cret
Sapmas
(Fiil cret - Standart cret) Fiil Sre = Direkt flilik cret Sapmas
hlini alacaktr.
Bu bilgileri, direkt iflilik cret sapmasn hesaplamak amacyla kullandmzda;
(14.-T/saat - 12,12T/saat) 11.500 saat = (21.620.-)T.
bulunacaktr.
Fiil cret standart fiyatn zerinde olduundan, direkt iflilik cret sapmasnn
olumsuz olduu aklanabilir. Birok iflletmede iflilere denen cretler ya sendi-
ka ile yaplan toplu ifl szleflmesi ya da st dzey iflletme ynetimince belirlenir.
Bunun dflnda, eflitli nedenlerle retimde gereksinim duyulduka, iflletme dfln-
dan veya retim tesisinin iinde baflka ifl birimlerinden geici bir sre ifl gc sa-
lanmas sz konusu olabilir. Dflardan veya dier ifl birimlerinden salanan bu ifl-
ilere, karfllkl anlafllan veya iflilerin kendi alfltklar blmlerdeki cretlerin
denmesi sz konusudur. Bu cret oranlar kimi zaman yksek kimi zaman da d-
flk olabilmektedir. Genellikle ifliliin iflletme iinde nasl kullanldndan kay-
naklandndan cret sapmalarndan, ou kez iflletme orta dzey yneticileri ve-
ya insan kaynaklar blm sorumludur.
cret sapmas; geliflen koflullara gre cret standartlarnn dzeltilmemifl olma-
sndan, yksek cretli kalifiye iflilere ifl yeri deifliklii nedeniyle dflk veya hak
ettiklerinden yksek cret verilmesinden kaynaklanabilir. Ayrca, kalifiye olmayan
iflilere yapabilecekleri ifllerin verilmesinden, bir sipariflin acil olarak yetifltirilmesi
iin farkl sayda farkl crette ifli alfltrlmasndan ve iyi retim planlamas yapl-
mamas nedenleriyle iflilerce yaplan fazla alflmalar karfllnda denen fazla a-
lflma cret primlerinin direkt iflilik cretlerine yanstlmfl olmasndan kaynakla-
nabilir.
Direkt iflilik cret sapmas afladakine benzer bir rapor hazrlanarak st yne-
time aktarlabilir:
.. flletmesi
(1) (2) (3) (4) (5)

Toplam
cret cret
alfllan Fiil Standart Fark Sapmas
fliliin Fiil cret cret (T/saat) (T)
Tr Sre (saat) (T/saat) (T/saat) (2) - (3) (1) x (4) Aklama
Olumsuz sapma
(A-21 no.lu sipariflin
Montaj yetifltirilmesi
iflilii 11.500 14.- 12,12 1.88 21.620.- nedeniyle yaplan
fazla alflma
cret demeleri)
Direkt flilik Verim (Sre) Sapmas

Direkt iflilik verim (sre) sapmas, iflilik sresinin retkenliini lmek amacyla
kullanlmaktadr. Bir baflka ifadeyle, belirli sayda rnn retilebilmesi iin fiilen
alfllan srenin, ayn sayda rn iin alfllmas ngrlen standart direkt iflilik
sresinden farkna, direkt iflilik verim (sre) sapmas denir. Her ne kadar sapma-
nn asl nedeni bu sreler arasndaki farktan kaynaklansa da fiil ve standart direkt
iflilik sresinin fiziksel bir miktar olmas, bu farkn muhasebelefltirilebilmesini ola-
naksz hle getirir. Bir iflletmede belirli sayda rnn retilebilmesi iin fiilen a-
lfllan srenin, ayn sayda rn iin alfllmas gereken standart direkt iflilik s-
resinden farknn parasal olarak ifade edilerek muhasebelefltirilebilmesi iin, farkn
standart cret ile arplmas gerekir.
132 Maliyet Ynetimi
flletme yneticileri iin direkt iflilik verim (sre) sapmas nem arzetmektedir.
Bunun nedeni, iflilik sresinin artan retkenliinin birim rn maliyetini azaltacak
nemli bir unsur olmasdr. Belirli bir srede daha fazla mamul retilmesi duru-
munda, rnn maliyetine iflinin maliyetinden daha dflk bir maliyet pay ekle-
necektir. Bu da toplam mamul maliyetini etkileyecektir. Maliyetlerin dflk olma-
s, iflletmenin rekabet gcn artracaktr.
Yukardaki veriler dorultusunda, rnek iflletmenin Kasm ayndaki direkt ifli-
lik verim (sre) sapmas flu formlle belirlenebilir:
(Fiil Sre Standart cret) - (Standart Sre Standart cret) = Direkt flilik
Verim (Sre) Sapmas
Bu forml, daha basit bir flekilde ifade edilmek istediinde flyle aklanabilir:
(Fiil Sre - Standart Sre) Standart cret = Direkt flilik Verim (Sre)
Sapmas
hline dnflecektir.
Yukardaki verilerden yararlanarak ve forml kullanlarak, iflletmenin direkt ifl-
ilik verim (sre) sapmas flu flekilde hesaplanabilir:
(11.500 saat - 12.000* saat) 12,12T./saat = 6.060.-T.

*(2.000 birim 6.0 saat/birim)
Direkt iflilik verim (sre) sapmas olumludur. nk fiil sre standart srenin
altnda gerekleflmifltir. Bir baflka ifadeyle 2.000 birimlik retimi direkt ifliler,
12.000 saatte retmeleri beklenirken, 11.500 saatte tamamlamfltr. Bu da direkt ifl-
ilerin ayn ifli olmas gerekenden daha ksa srede rettikleri, dolaysyla verimli
alfltklar anlamna gelmektedir.
Direkt iflilik verim (sre) olumlu sapmasnn nedenleri; iflilerin iyi eitilmifl ol-
malar ve yksek kaliteli madde ve malzeme nedenleriyle iflilerin rn kaliteli
hle getirebilmek iin ok zaman harcamamalar, hatasz ekipman ve ifl akfl ne-
denleriyle retim srecindeki zaman kayplar ve ifl akflndaki kesintilerin yaflan-
mamas, ustabaflnn yetersiz denetimi olarak belirlenebilir. Doal olarak, olumsuz
bir sapmann nedeni olarak, bunlarn tam tersi sralanabilir.
.. flletmesi
(1) (2) (3) (4) (5)

Toplam
alfllmas Verim Verim
Standart alfllan Gereken (Sre) Fark Sapmas
fliliin cret Fiil Sre Standart (saat) (T)
Tr (T/saat) (saat) Sre (saat) (2) - (3) (1) x (4) Aklama
Montaj Olumlu sapma
iflilii 12,12 11.500 12.000 500 6.060.- (Eitimli ifl gc ile
yerine getirilen
siparifl emri)
Direkt iflilik verim (sre) sapmasndan, genellikle retim blm yneticileri so-
rumludur. Bununla birlikte, dflk kaliteli madde ve malzeme, iflilerin fazla ifllem
sresine neden oluyorsa bu durumda sorumlu iflletmenin satn alma blmdr.
flletmede bir birim mamul retmek iin standart sre 5 direkt iflilik SIRA SZDEsaatidir. Dnem SIRA SZDE
iinde iflletmede 5.500 birim mamul retilmifltir. flletmede standart saat creti 10 lira, 8
fiil saat creti ise 11,50 liradr. flletmede fiil sre 27.000 saat olarak belirlenmifltir. Di-
rekt iflilik verim sapmas ka liradr ve nasl bir sapmadr?
Direkt ifliliklerle ilgili sapmalar bir kez de genel model zerinde

S O R Uaflada ince- S O R U
lenmifltir:
Bu aflamaya kadar yaplan hesaplamalar, bir kere de genel model zerinde afla-
DKKAT DKKAT
da aklanmfltr:
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1 2 3
Fiil cret (F) Cinsinden Standart cret (S) Cinsinden Standart cret (S) Cinsinden
Girdinin Fiil Sresi (FS) Girdinin Fiil Sresi (FS) ktlarn retilebilmesi in Gereken
Standart Sre (SS)
(F x FS) (S x FS) K T A P (S x SS) K T A P
14.-T/saat x 11.500saat 12,12T/saat x 11.500saat 12,12T/saat x 12.000saat

161.000.-T 139.380.-T 145.440,-
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
CRET SAPMASI VER SAPMASI
21.620,-T 6.060,-T
Olumsuz Sapma Olumlu Sapma
TOPLAM SAPMA
15.560,-T Olumsuz Sapma
GENEL RETM MALYETLER VE ESNEK BTELER

Direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri, direkt iflilik maliyetleri ile deiflken ge-
nel retim maliyetlerinin rnlerle iliflkisini kurmak kolaydr. Eer bir rn direkt
ilk madde ve malzeme olarak 35 kilogram demir kullanlmasn gerektiriyorsa ve
demirin kilogram standart fiyat 20.- lira ise bu durumda rnn standart direkt ilk
madde ve malzeme maliyeti 700.- liradr. Fakat bu rn retebilmek iin ne ka-
dar elektrik kullanlacan, makinelerin bakm giderlerinden ve amortisman pay-
larndan ne kadar gider verileceini, ne kadar ve ustabafl emei gerektiinin be-
lirlenmek gtr. Bu genel retim unsurlarnn maliyeti, retime endirekt olarak
yklenebildiinden, rn iin genel retim standartlarn oluflturmak, dier maliyet
unsurlarna gre daha zordur.
134 Maliyet Ynetimi
Birok iflletme genel retim maliyetlerini kontrol ederken, bir maliyet yneti-
mi teknii olarak esnek bteleri kullanrlar. Esnek bte; sadece bir faaliyet d-
zeyine dayanarak dzenlenmez. Esnek bte, iflletmenin faaliyet gsterebilecei
faaliyet hacmi araln kapsayan farkl faaliyet hacimleri iin dzenlenir. Genel
retim maliyeti esnek btesi, iflletmenin faaliyet hacmi aralnda geerli olan
genel retim maliyetlerini kontrol etmek iin kullanlan ayrntl bir plandr. Bu-
na karfllk, statik bteler ise sadece belirli ve planlanan bir tek faaliyet dzeyi-
ne gre dzenlenir.
Esnek bteler ve bu btelere dayanan genel retim maliyeti kontrol teknik-
leri, iflletmenin genel retim maliyetleri yapsnn basitlefltirilmifl grnflne daya-
nr. Bilindii gibi, genel retim maliyetleri deiflken ve sabit olmak zere iki ksma
ayrlr. Deiflken genel retim maliyetleri; direkt iflilik saatleri veya makine saatle-
ri gibi, faaliyet hacmine dayanan bir tek l ile doru orantl biimde toplam ola-
rak artan veya toplam olarak azalan maliyet davranfl gsterirler. Dier yandan sa-
bit genel retim maliyetleri, iflletmenin faaliyet dzeyindeki deiflikliklere gre,
belirli bir faaliyet aralnda toplam olarak artp azalmaz, deiflken zellik gster-
mez ayn kalr.
Esnek ve statik bte uygulamas afladaki rnek zerinde ele alnmfltr.
Bir retim iflletmesi, enerji maliyetlerini deiflken maliyet olarak kabul etmifl ve
makine saati baflna maliyet tutarnn 5.- lira olarak gerekleflmesi gerektiini belir-
lemifltir. Bu maliyet unsuru iin statik ve esnek bteler dzenlenirse afladaki du-
rum ile karfllafllacaktr:
STATK BTE ESNEK BTE
Faaliyet Hacmi 40.000 Mk.S. 36.000 Mk.S. 40.000 Mk.S. 50.000 Mk.S.
(makine saati)
Btelenen Enerji
Maliyeti (T) 200.000.- 180.000.- 200.000.- 250.000.-
Statik bte, iflletmenin Haziran ay iin ngrlen 40.000 makine saatlik faali-
yet hacmine dayanmaktadr. Bu makine saati miktar, 10.000 birim olarak retile-
cek retim miktarnn iinde her bir rn iin kullanlacak 4 makine saatine daya-
nr. Esnek bteler ise 36.000, 40.000 ve 50.000 makine saati olmak zere dei-
flik faaliyet hacmine dayanmaktadr.
Statik bteler ile esnek btelerin ayrm nemlidir. Yukarda verilen rnekte
iflletmenin Haziran ay iinde 9.000 birim rn rettiini, 36.000 makine saati kul-
lanldn ve oluflan fiil enerji giderinin 190.000.-lira olduunu kabul edelim. Bu
verilerle yaplacak bir analiz, enerji maliyetlerinin yeterince kontrol edildiini orta-
ya koyabilir mi? Yukarda dzenlenen btelerden hangisi bu soruya cevap vere-
bilmek iin daha faydaldr?
Statik btelerden yararlanan bir ynetici bu soruya afladaki karfllafltrmay
yaparak cevap verir:
Fiil Statik Bte ile Btelenen

Enerji Maliyeti Enerji Maliyeti Maliyet Sapmas
190.000.- T 200.000.- T 10.000.- T Olumlu Sapma
Ancak bu karfllafltrma sonrasnda flyle bir yorum yapmak da mmkndr:

retim blmnde alflanlar, Haziran ay iinde enerji maliyetlerini iyi bir flekilde
kontrol etmifller ve 10.000.- lira olumlu bir sapma ortaya kmfltr. Bu noktada ana-
liz sonucunun geerli ve doru olup olmad tartfllmaldr.
Yukarda yaplan bu analize iliflkin hata, yneticilerin 9.000 birimlik fiil faaliyet
dzeyinde oluflan enerji maliyeti ile 10.000 birimlik planlanan faaliyet dzeyinde
oluflmas beklenen maliyetin karfllafltrlmas nedeniyle ortaya kmfltr. Bu faali-
yet dzeyleri birbirinden farkl olduu iin, enerji maliyetlerinin de farkl olmas
doal bir sonutur.
Daha duyarl bir yaklaflm, 9.000 birimlik retim dzeyinde oluflan fiil enerji
maliyeti ile ayn retim dzeyinde oluflmas gereken enerji maliyetlerinin karfllafl-
trlmasdr. Bu retim dzeyinde 36.000 makine saati (birim rn baflna 4 makine
saati) kullanlmaldr. Yukardaki esnek btelerde de akland gibi, yneticile-
rin 36.000 makine saatlik faaliyet dzeyinde, 180.000.- liralk bir enerji maliyetinin
oluflmasn beklemeleri gerekir. Bu durumda, esnek btelere dayanan bir analiz
afladaki sonucu verecektir:
Fiil Esnek Bte ile Btelenen

Enerji Maliyeti Enerji Maliyeti Maliyet Sapmas
190.000.- 180.000.- Olumsuz Sapma
Yneticinin nne konulan yukardaki sonu, daha nce yaplan analiz sonu-
cu ile tamamen farkldr. Analiz sonucunda olumsuz bir fark ortaya kmfltr. Ener-
ji maliyetleri, verilen fiil faaliyet dzeyinde, olmas gereken maliyetlerden daha
byktr. Bu aklamalardan da anlafllabilecei gibi, esnek bteler, belirli bir fiil
faaliyet dzeyinde fiil ve standart maliyetlerin karfllafltrlmas srasnda daha do-
ru bir temel oluflturur.
GENEL RETM MALYET SAPMALARI

Genel retim maliyetinin deiflken ksm; direkt ilk madde ve malzeme maliyetle-
ri ile direkt iflilik maliyetlerinin analizinde kullanlan ayn temel formllerle ince-
lebilir ve kontrol edilebilir. Fiyat veya cret sapmasnn yerini deiflken genel re-
tim maliyeti bte sapmas, miktar veya sre sapmasnn yerini deiflken genel re-
tim maliyeti verim sapmas kavramlar alr. Bu nedenle yukarda standart maliyet
kartnda verilen deiflken genel retim maliyeti ile iliflkili veriler dikkate alnarak,
rnek iflletmenin deiflken genel retim maliyeti sapmalar aflada analiz edilmifl-
tir. Hatrlanabilecei gibi, standart maliyet kartnn deiflken genel retim maliyeti
ile ilgili blm flyledir:
Standart Maliyet Kart rnei-Deiflken retim Maliyetleri
GRDLER Standart Saat (1) Standart cret (2) Standart Maliyet (1) x (2)
Deiflken genel
retim maliyeti 6,0 saat/birim 9.- T/saat 54.- T/birim
136 Maliyet Ynetimi
flletmenin Kasm ayndaki fiil deiflken genel retim maliyeti toplam tutarnn
59.800.- liraya ulaflt bilinmektedir. Daha nceki aklamalardan, iflletmede direkt
iflilerin Kasm ay iinde alflt fiil srenin 11.500 direkt iflilik saati olduu ve
iflletmede ayn dnemde 2.000 birim rn retildii bilinmektedir.
Deiflken Genel retim Maliyeti Bte Sapmas

Deiflken genel retim maliyeti bte sapmas; deiflken genel retim maliyeti
standart ykleme oran ile deiflken genel retim maliyeti fiil ykleme oran ara-
sndaki fark ler.
Deiflken genel retim maliyeti bte sapmas afladaki forml yoluyla belirle-
nebilir:
(Fiil Ykleme Oran Fiil Sre) - (Standart Ykleme Oran Fiil Sre) = Deifl-
ken Genel retim Maliyeti Bte Sapmas
(Fiil Ykleme Oran- Standart Ykleme Oran) Fiil Sre = Deiflken Genel re-
tim Maliyeti Bte Sapmas
hlini alacaktr.
Yukardaki verilerden hareketle ve formlden yararlanarak, deiflken genel
retim maliyeti bte sapmas flyle hesaplanabilir:
(5,20*T/saat - 9,0T/saat) 11.500 saat = 43.700.-T.

(* 59.800.-T/ 11.500 saat)
Deiflken genel retim maliyeti fiil ykleme oran, standart ykleme orannn
altnda kaldndan, deiflken genel retim maliyeti bte sapmas olumludur.
Deiflken genel retim maliyeti bte sapmas, st ynetime raporlanrken afla-
dakine benzer bir tablo kullanlabilir:
.. flletmesi
(1) (2) (3) (4) (5)

Deiflken Genel Toplam
Fiil Standart retim Maliyet Bte
Fiil Ykleme Ykleme Bte Fark Sapmas
GM Sre Oran Oran (T/saat) (T)
Tr (saat) (T/saat) (T/saat) (2) - (3) (1) x (4) Aklama
Olumlu sapma
Deiflken (Deiflken
Genel retim maliyeti
retim 11.500 5,20 9,0 3,80 43.700.- unsurlarnn iyi
Maliyeti kontrol edilmifl
olmas)
Deiflken Genel retim Maliyeti Verim Sapmas

Deiflken genel retim maliyeti verim sapmas; dnemin deiflken genel retim
maliyeti fiil ykleme ls miktar ile standart ykleme ls miktar arasnda-
ki fark ler ve bu farkn parasal olarak ifade edilebilmesi iin, standart deiflken
genel retim maliyeti ykleme oran ile arplmas sonucu hesaplanr.
Deiflken genel retim maliyeti verim sapmas afladaki forml yoluyla belirle-
nebilir:
(Fiil Sre Standart Ykleme Oran) - (Standart Sre Standart Ykleme Ora-
n) = Deiflken Genel retim Maliyeti Verim Sapmas
(Fiil Sre - Standart Sre) Standart Ykleme Oran = Deiflken Genel retim
Maliyeti Bte Sapmas
hlini alacaktr.
Bu forml yardmyla ve eldeki verilerle, deiflken genel retim maliyeti verim
sapmas flyle hesaplanabilir:
(11.500 saat - 12.000 saat*) 9.0T/saat = 4.500.-T.

* 6,0 saat/birim 2.000 birim
Fiil sre, standart srenin altnda olufltuundan deiflken genel retim maliye-
ti verim sapmas olumludur.
Deiflken genel retim maliyeti verim sapmas, st ynetime raporlanrken afla-
dakine benzer bir tablo kullanlabilir:
.. flletmesi
(1) (2) (3) (4) (5)

Deiflken Genel Toplam
Genel Standart retim Maliyeti Verim
retim Ykleme Fiil Standart Verim Fark Sapmas
Maliyeti Oran Sre Sre (saat) (T)
Tr (T/saat) (saat) (saat) (2) - (3) (1) x (4) Aklama
Olumlu sapma
Deiflken (Standart srenin
Genel kolay ulafllabilir
retim 9,0 11.500 12.000 500 4.500.- olmas)
Maliyeti
Genel model yoluyla deiflken genel retim maliyeti sapmalarn, toplam sap-
may da verecek flekilde flyle aklayabiliriz:
138 Maliyet Ynetimi
1 2 3
Fiil Ykleme Oran (FO) Standart Ykleme Oran SO Standart cret (SO) Cinsinden
Cinsinden Cinsinden ktlarn retilebilmesi in Gereken
Girdinin Fiil Sresi (FS) Girdinin Fiil Sresi (FS) Standart Sre (SS)
(FO x FS) (SO x FS) (SO x SS)
(5,20T/saat x 11.500 saat) (9.0T/saat x 11.500 saat) (9.0T/saat x 12.000 saat)

59.800.-T 103.500.-T 108.000.-T
BTE SAPMASI VER SAPMASI

43.700.-T 4.500.-T
Olumlu Sapma Olumlu Sapma
TOPLAM SAPMA
48.200.-T Olumlu Sapma
Sabit Genel retim Maliyeti Bte Sapmas

Sabit genel retim maliyeti bte sapmas; dnem iinde oluflan (fiil) sabit genel
retim maliyetleri ile btelenmifl sabit genel retim maliyetlerinin tutarlar arasn-
daki fark yanstr. Bu durumda sabit genel retim maliyetleri bte sapmas afla-
daki forml yoluyla hesaplanabilecektir:
Fiil Sabit Genel retim Maliyeti(-)Btelenmifl Sabit Genel retim Maliyeti = Sabit
Genel retim Maliyeti Bte Sapmas
Bu formlde, btelenmifl sabit genel retim maliyeti tutar; btelenmifl stan-

dart sre ile standart sabit genel retim maliyeti ykleme orannn arplmas yolu
ile belirlenebilir. Aflada daha nce verilenlerden bamsz olarak verilen bilgiler-
den yararlanlarak, iflletmenin nce sabit genel retim maliyeti bte sapmas, da-
ha sonra da sabit genel retim maliyeti kapasite sapmas hesaplanacaktr:
Fiil Sabit Genel retim Maliyeti Tutar 84.000.-T.

Btelenen (Tahmini) Sabit Genel retim Maliyeti Tutar 75.000.-T.
Sabit Genel retim Maliyeti Tahmini Ykleme ls Toplam Miktar 15.000 D..S.
Sabit Genel retim Maliyeti Tahmini Ykleme Oran 5.-T./D..S.
Yl iindeki fiil faaliyetler sonucunda afladaki veriler elde edilmifltir:
Fiil Genel retim Maliyeti Ykleme ls 14.000 D..S.

Fiil retim in Kullanlmas Gereken Toplam Standart
Ykleme ls Miktar 9.000 D..S.
Bu verilerden yararlanarak ncelikle, iflletmenin sabit genel retim maliyeti

bte sapmas hesaplanmfltr:
Fiil Sabit Genel retim Maliyeti 84.000.-

(-) Btelenmifl Sabit Genel retim Maliyeti 75.000.-
= Sabit Genel retim Maliyeti Bte Sapmas (9.000.-)
Sabit genel retim maliyeti bte sapmas olumsuzdur. nk iflletme sabit ge-
nel retim maliyeti olarak btelenen tutarn zerinde maliyete katlanmfltr. Bt-
elenen sabit genel retim maliyetini belirlemek iin, bir faaliyet dzeyi saptama-
ya gereksinim duyulmadna dikkat etmek gerekir. Sabit genel retim maliyeti
bte sapmas, deiflken genel retim maliyeti bte sapmasna benzemektedir.
Sabit maliyetleri yneticilerin kolaylkla kontrol edemeyecei unutulmamaldr. Bu
nedenle sabit genel retim maliyeti bte sapmas, ynetime bir performans l-
s olarak yardmc olmaktan daha ok, ykleme lsndeki deiflikliklere dikkat-
leri ekmesi asndan nemlidir. Sabit genel retim maliyeti ve sapmalar, deifl-
ken genel retim maliyeti ile birlikte st ynetime raporlanr.
Sabit Genel retim Maliyeti Kapasite Sapmas

Kapasite; bir fleyi iine alma, sdrma snr, kapsama gc anlamndadr. flletme-
ler iin kapasite; rnlerini retebilmesi, satabilmesi ve ayn zamanda yaflamn s-
rekli klma gcne ulaflabilmesi iin kulland, insan ve insan dfl eflitli kaynak-
larn birleflmesi ile ifade edilebilen byklk lsdr. Bir retim iflletmesinin ka-
pasitesi o iflletmesinin mhendislerinin says ile llebilecei gibi, iflletmenin
rettii rnlerin miktar, retim sresi ve makinelerin, iflilerin alflma sreleri ile
de aklanabilir.
Sabit genel retim maliyeti kapasite sapmas; iflletmenin retim tesislerini kul-
lanmnn bir lsdr ve fiilen kullanlan kapasitenin btelenmifl kapasiteden
farkl olmas nedeniyle rn maliyetlerine yklenememifl veya fazladan yklenmifl
sabit genel retim maliyeti tutarn aklar. Bu da afladaki forml yoluyla buluna-
caktr:
Fiil retim in
Sabit Genel
Sabit Genel Tahmini Sabit Kullanlmas
retim Maliyeti
retim Maliyeti Genel retim Gereken Toplam
= Tahmini (-)
Kapasite Maliyeti Standart
Ykleme ls
Sapmas Ykleme Oran Ykleme ls
Toplam Miktar
Miktar
Bu formlden yararlanarak, rnek iflletmenin sabit genel retim maliyeti kapa-

site sapmas flyle hesaplanabilir:
Sabit Genel retim Maliyeti

Kapasite Sapmas = 5.-T/ D..S. (15.000 D..S. - 9.000 D..S.)
Sabit Genel retim Maliyeti Kapasite
Sapmas = 30.000.-T. Olumlu Sapma
140 Maliyet Ynetimi
Genel model yoluyla sabit genel retim maliyeti sapmalarn flyle belirleyebi-
liriz:
1 2 3
Yar Mamul Stoklarna Yklenen
Fiil Sabit Genel retim Esnek Btedeki Sabit
Sabit Genel retim Maliyeti
Miktar Genel retim Maliyeti
(9.000 DS x 5.-T/DS)
84.000.-T 75.000*.-T
36.000.000.000.-
BTE SAPMASI KAPASTE SAPMASI

9.000.-T 30.000.-T
Olumsuz Sapma Olumlu Sapma
TOPLAM SAPMA
21.000.-T Olumlu Sapma
* 15.000 D..S. x 5.-T/D..S.
SIRA SZDE Genel retimSIRA

maliyeti
SZDEsapmalar nelerdir?
9
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A
Kontrol sistemlerinin iflletmeler asndan ne- N
A M A
Direkt ilk madde ve malzeme sapmalarn he-
1 mini aklamak. 4 saplamak ve bu sapmalarn iflletmeler iin ne
flletmede oluflturulacak bir kontrol sisteminden anlama geldiini anlatmak.
elde edilecek geri bildirim (feed-back) bilgileri Direkt ilk madde ve malzeme fiyat sapmas; re-
yardmyla yneticiler, planlanan-amalanan per- tilen rnler iin fiilen kullanlan direkt ilk mad-
formans ile fiil performans sonularn karfllaflt- de ve malzemenin maliyeti ile olmas gereken
rarak, iflletmenin arzulanan ynde faaliyet gste- maliyet arasndaki farktr. Malzemenin standart
rip gsteremediini belirlenmeye alflrlar. re- maliyetinin fiil maliyetten fazla olmas durumun-
tim gereklefltirilmeden nce belirlenen ve ol- da olumlu; tersi durumda ise olumsuz sap-
mas gereken maliyetler olarak tanmlanabilecek madan sz edilir. Direkt ilk madde ve malzeme
standart maliyetler araclyla, fiil sonularn miktar sapmas, retimde fiilen kullanlan direkt
planlanan performanstan farkllk (sapma) gste- ilk madde ve malzeme miktar ile kullanlmas
rip gstermedii belirlenebilir. gereken standart miktar arasndaki farkn stan-
dart fiyat ile arplmas sonucu belirlenen tutar-
N
A M A
Standart maliyetleri tanmlamak ve maliyet kon- dr. Standart miktarn fiil miktardan fazla olmas
2 trol amacyla standartlarn nasl kullanlabile- durumunda olumlu; tersi durumda ise olum-
ceini aklamak. suz sapma sz konusu olacaktr.
Standart maliyet; nceden belirlenmifl ve ifllet-
mede bir amaca ulaflmak iin katlanlmas gere-
N
A M A
Direkt iflilik sapmalarn hesaplamak ve bu sap-
ken (olmas gereken) fedakrln parasal olarak 5 malarn iflletmeler iin ne anlama geldiini an-
ifadesidir. Standart maliyetler; retim ve/veya sa- latmak.
tfl gereklefltirilmeden nce belirlenir. Standart Direkt iflilik cret sapmas, belirlenen standart
maliyetler, finansal planlarn (btelerin) olufltu- cret ile fiil cret arasndaki farkn fiilen alfl-
rulmasnda ve genellikle birim baflna maliyet tu- lan sre ile arplmas ile belirlenir. Fiil cretin,
tarlarn ifade etmek iin kullanlr. standart cretten fazla olmas durumunda olum-
flletmelerde de kontrol sistemlerinde ilk olarak, suz; standart cretin fiil cretten fazla olmas
standart maliyetler oluflturulur. Standart maliyet- durumunda da olumlu sapmadan sz edilir.
ler, kontrol sisteminde bir kyaslama ls ola- Verim sapmas ise, fiilen alfllan sre ile stan-
rak kullanlmaktadr. Daha sonra, maliyet yne- dart sre karfllafltrlmas ve varsa ardaki farkn
ticileri retim srecinde oluflan fiil maliyetleri da standart cret ile arplmas youyla elde edi-
belirler. Son olarak da fiil maliyetler standart ma- lir. Fiil srenin standart sreden fazla olmas du-
liyetlerle karfllafltrlr. Fiil maliyetler ile standart rumunda olumsuz; standart srenin fiil sre-
maliyetler arasnda oluflan herhangi bir fark, maden fazla olmas durumunda da olumlu sap-
liyet sapmas (fark) olarak tanmlanr. Maliyet madan sz edilir.
yneticileri, daha sonra, maliyet sapmalarn, ma-
liyetleri kontrol edebilmek iin geri bildirim yo- N
A M A
Genel retim maliyeti ile esnek bteler arasn-
luyla kontrol sistemine raporla bildirir. 6 daki iliflkiyi vurgulamak.
N
Genel retim maliyeti esnek btesi, bir iflletme-
Deiflken maliyetler iin sapmalarn neler oldu- nin faaliyet hacmi aralnda geerli olan genel
A M A
3 unu aklamak. retim maliyetlerini kontrol etmek iin kullan-

Deiflken maliyet unsurlar ile ilgili temelde lan ayrntl bir plandr. Deiflken genel retim
sapmadan sz edilmektedir. Direkt ilk madde ve maliyetlerinin farkl faaliyet hacimlerinde artp
malzeme iin; miktar, fiyat ve toplam sapma he- azalaca esasna dayanan esnek bte uygula-
saplanmaktadr. Direkt iflilik iin ise cret, ve- mas, karar almada statik btelere gre daha
rim ve toplam sapma belirlenmektedir. Genel salkl sonular vermektedir. Sapma analizi ger-
retim maliyeti sapmalar olan bte, verim ve ekleflen deiflken genel retim maliyetleri ile
toplam sapma hesaplanabilir. btelenen genel retim maliyeti arasndaki ilifl-
142 Maliyet Ynetimi
kiye dayandndan, sapma analizi asndan es-

nek btelerin kullanlmas yneticilere daha an-
laml bilgiler sunmaktadr.
NA M A
Genel retim maliyeti sapmalarn hesaplamak
7 ve bu sapmalarn iflletmeler iin ne anlama gel-
diini anlatmak.
Deiflken ve sabit olmak zere iki ksmdan olu-
flan genel retim maliyetleri sapmalar; deiflken
genel retim maliyeti bte ve verim sapmas ile
sabit genel retim maliyeti bte ve kapasite sap-
masndan oluflmaktadr. Deiflken genel retim
maliyet bte sapmas, fiil ykleme oran ile
standart ykleme oranndaki farkn fiil sre ile
arpmna eflittir. Deiflken genel retim maliyeti
verim sapmas ise fiil sre ile standart sre ara-
sndaki farkn standart ykleme ile arplmas
fleklinde ifade edilmektedir. Fiil sabit genel re-
tim maliyeti ile btelenmifl sabit genel retim
maliyeti arasndaki fark bte sapmas olarak ta-
nmlanr. Sabit genel retim maliyeti kapasite
sapmas ise tahmini sabit genel retim maliyeti
ykleme ls toplam miktar ile fiil retim iin
kullanlmas gereken toplam standart ykleme
ls miktar arasndaki farkn tahmini sabit he-
nel retim maliyeti ykleme oran ile arpmdr.
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi sapmalar iin doru de- 4. Bir retim iflletmesi (AA) kod.lu rnnden 100 bi-
ildir? rim retmifltir. Bu miktarda rnn direkt ilk madde ve
a. Sapmalarn nedenlerini tm iflletmeler iin ge- malzeme ile direkt iflilik maliyetlerine iliflkin bilgiler
erli olacak flekilde aklayabilmek olanakldr. flyledir:
b. Sapmalarn nedenleri iflletmelerin byklne Direkt lk Madde ve Malzemeye liflkin Bilgiler:
gre deiflebilmektedir. Standart 200 kilogram, Standart toplam
c. Maliyet yneticileri maliyet sapmalarn geri bil- bilgiler: 3.00.-T./kilogramdan maliyeti: 600.-T.
gi olarak kontrol sistemine bir raporla bildirirler.
Fiil 220 kilogram, Fiil toplam
d. Eer faaliyetler istenen ynde geliflmiyorsa, bu
bilgiler: 2.85T./kilogramdan maliyeti: 627.-T.
durumu maliyet sapmalarndan anlamak mm-
kndr.
e. Sapmalarn nedenlerinin arafltrlarak gereken Direkt flilie liflkin Bilgiler:
dzeltici nlemlerin alnmas gerekir.
Standart 400 saat, 15.-T./ Standart toplam
bilgiler: saatten maliyeti: 6.000.-T.
2. Eer fiil direkt iflilik saat creti, standart direkt ifl-
Fiil 368 saat, 16.50T./ Fiil toplam
ilik saat cretinin zerindeyse ve fiil direkt iflilik
bilgiler: saatten maliyeti: 6.072.-T.
sresi, standart direkt iflilik sresini geiyorsa, direkt
iflilik maliyeti cret ve verim (sre) sapmas nasl ta-
nmlanr? Bu retim iflletmesinin bu dnem iin direkt iflilik mali-
yeti verim (sre) sapmas ka liradr ve nasl tanmlanr?
Direkt iflilik maliyeti Direkt iflilik maliyeti a. 480.-lira olumsuz
cret sapmas verim (sre) sapmas b. 552.-lira olumsuz
a. Olumlu sapma Olumsuz sapma c. 552.-lira olumlu
b. Olumsuz sapma Olumsuz sapma d. 480.-lira olumlu
c. Olumsuz sapma Olumlu sapma e. 72.-lira olumsuz
d. Olumlu sapma Olumlu sapma
e. Tanmlanamaz Tanmlanamaz 5. Afladaki hangi standart snfnda yneticiler bu
standartlarn gdleyici olduu grflndedir?
3. Afladakilerden hangisi direkt ilk madde ve malze- a. Olumsuz standart
menin fiyatnn kontrolnde kullanlan faktrlerden bi- b. Olumlu standart
risi deildir? c. Verimsiz standartlar
a. Satn alnan madde ve malzeme partisinin b- d. Uygulanabilir standartlar
ykl e. deal standartlar
b. Satn alnan madde ve malzemenin kalitesi
c. flletmedeki rn says 6. Bir retim iflletmesinde bir birim (YA) kod.lu ma-
d. flletmenin kabul ettii ve acil olarak retilmesi mul retebilmek iin (EA-29) cinsi malzemeden 40
gereken siparifller metre kullanlmas gerekmektedir. (EA-29) cinsi malze-
e. flletmede madde ve malzemelerin taflnmas iin me iin standart birim fiyat 6.-T/metredir. Dnem iin-
kullanlan yntemler de 9.000 birim (YA) mamul retilmifl ve 380.000 met-
re malzeme kullanlmfltr. Bu bilgilere gre direkt ilk
madde/malzeme maliyeti miktar sapmas ka liradr ve
nasl tanmlanabilir?
a. 20.000.-T. olumsuz
b. 20.000.-T. olumlu
c. 120.000.-T. olumsuz
d. 120.000.-T. olumlu
e. 36.000.-T. olumsuz
144 Maliyet Ynetimi
7. flletmenin faaliyet hacmi aralnda geerli olan ge- 9. Bir retim iflletmesinin bilgileri flyledir:
nel retim maliyetlerini kontrol etmek iin kullanlan
Standart Birim Miktar 20 kilogram/birim
ayrntl bir plandr aklamas afladakilerden hangi
Fiil Fiyat 30.-T./kilogram
kavram tanmlamaktadr?
Fiil Miktar 9.000 kilogram
a. Deiflken genel retim maliyeti bte sapmas
Fiil retim Miktar 460 birim
b. Deiflken genel retim maliyeti verim sapmas
Standart Fiyat 28.-T./kilogram
c. Sabit genel retim maliyeti kapasite sapmas
d. Genel retim maliyeti esnek btesi Bu bilgileri gre, iflletmenin direkt ilk madde ve malze-
e. Genel retim maliyeti statik btesi me maliyeti fiyat sapmas ka liradr ve nasl tanmlana-
bilir?
8. Bir retim iflletmesinin bilgileri flyledir: a. 18.000.-T. Olumsuz
b. 252.000.-T. Olumsuz
Standart Deiflken Genel retim Maliyeti
c. 12.880.-T. Olumlu
Ykleme Oran: 5.-T/direkt iflilik saati (D..S.)
d. 13.800.-T. Olumlu
retim Miktar 20.000 birim
e. 560.-T. Olumlu
Fiil Sre 40.000 D..S.
Fiil Deiflken Genel retim Maliyeti 220.000.-T. 10. Afladakilerden hangisi genel retim maliyeti sap-
Bu bilgileri gre, iflletmenin deiflken genel retim ma- malarndan birisidir?
liyeti bte sapmas ka liradr ve nasl tanmlanabilir? a. Kapasite Sapmas
a. 100.000.-T. Olumsuz b. Fiyat Sapmas
b. 200.000.-T. Olumsuz c. Miktar Sapmas
c. 110.000.-T. Olumlu e. Tutar Sapmas
d. 200.000.-T. Olumlu e. cret Sapmas
e. 20.000.-T. Olumsuz
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Okuma Paras

1. a Yantnz yanlfl ise Standart Maliyetleme Siste- Parker Pirin flletmelerinde Standart Maliyetleme
minin Kontrol Amacyla Kullanlmas konusu- Parker Pirin Dkm olarak bilinen Parker Hannifin
nu yeniden gzden geiriniz. fiirketinin pirin rnler blm; boru ve pirin d-
2. b Yantnz yanlfl ise Direkt flilik Sapmalar km paralar, vanalar, hortum ve hortum balant par-
konusunu yeniden gzden geiriniz. alar retimi ile dnya klasnda bir iflletmedir. Manage-
3. c Yantnz yanlfl ise Direkt lk Madde ve Malze- ment at the company uses variances from its standard
me Fiyat Sapmas konusunu yeniden gzden costing system to target problem areas for improve-
geiriniz. ment. flletmede ynetim sorun olarak belirlenen alan-
4. d Yantnz yanlfl ise Direkt flilik Verim (Sre) larda iyilefltirmeler yapabilmek iin standart maliyetle-
Sapmas konusunu yeniden gzden geiriniz. me sisteminden elde ettii maliyet sapmalarn kullan-
5. e Yantnz yanlfl ise Standartlarn Snflandrl- maktadr. Eer bir retim miktar sapmas satfllarn
mas konusunu yeniden gzden geiriniz. %5ini aflyorsa, sorumlu yneticiden sapmann nedeni-
6. c Yantnz yanlfl ise Direkt lk Madde ve Malze- ni aklamas ve belirlenen bu sorunu dzeltecei bir
me Miktar Sapmas konusunu yeniden gzden eylem plan nermesi istenir. Gemiflte, sapmalar, ge-
geiriniz. nellikle belirli bir siparifl tamamlandktan haftalar sonra
7. d Yantnz yanlfl ise Genel retim Maliyetleri ve ayn sonunda raporlanrd. Gnmzde sapma raporu,
Esnek Bteler konusunu yeniden gzden ge- sipariflin tamamland gnn ertesi gn ortaya konu-
iriniz. luyor ve haftalk olarak zet sapma raporlar hazrlan-
8. e Yantnz yanlfl ise Deiflken Genel retim Ma- yor. Daha sk yaynlanan bu sapma raporlar yneticile-
liyeti Bte Sapmas konusunu yeniden gz- re daha zamannda harekete geerek daha uygun ey-
den geiriniz. lemde bulunmalarn salyor.
9. a Yantnz yanlfl ise Direkt lk Madde ve Malze-
me Fiyat Sapmas konusunu yeniden gzden Kaynak: David Johnsen, Pervez Sopariwala, Standard
geiriniz. Costing Is Alive and Well At Parker Brass,
10. a Yantnz yanlfl ise Genel retim Maliyeti Sap- Management Accounting Quarterly, Winter 2000,
malar konusunu yeniden gzden geiriniz. pp. 12-20den alntdr.
146 Maliyet Ynetimi

Gnmzn adafl iflletmelerinde standart maliyetler, Direkt ilk madde ve malzeme iin fiyat ve miktar stan-
iflletme alflanlarnn ve faaliyetlerin kontrol edilmesi dartlar belirlenmelidir. Direkt ilk madde ve malzeme iin
amacyla gelifltirilir ve kullanlr. retilecek rnlerin birim fiyat standard; eflitli indirimler -iskontolar karl-
maliyetinin nceden belirlenebilmesi istenildiinde dktan sonra, direkt ilk madde ve malzemenin en son
standart maliyetler kullanlacaktr. flletmelerin faaliyet- maliyetini yanstmaldr. Burada dikkat edilmesi gereken
leri sonucunda baflarl olup olmadklar ve/veya bu fa- direkt ilk madde ve malzemenin hangi kaliteye sahip ol-
aliyetlerden sorumlu olanlarn faaliyet sonularna etki- mas gerektiine, hangi parti byklkleri ile satn alna-
sinin ne olduunun belirlenmesi nemlidir. Standart cana ve hangi ara ile fabrikaya taflnacana iliflkin bir
maliyetler bu amaca ulafllmas iin kullanlr. Birim rn standardn getirilmifl olmasdr. Direkt ilk madde ve mal-
iin belirlenen standart maliyetler, retimin gerekleflti- zeme birim miktar standard; retimi tamamlanmfl bir bi-
rilmesinden sonra fiil maliyetlerle karfllafltrlarak, var- rim rn iinde kullanlan her direkt ilk madde ve mal-
sa maliyet sapmalar belirlenir. Belirlenen bu sapmalar zemenin miktarn yanstmaldr. Bu standart, ayn za-
iflletmelerde amalara ne derecede ulaflldna ve dei- manda, nlenemez atk, israf ve dier normal verimsiz-
flik kararlar almak amacyla kullanlacaktr. likleri de dikkate alarak miktarn belirlenmesini salar.
Sra Sizde 2
Sra Sizde 5
Standart maliyetler belirlenirken nce direkt ilk madde ve
Toplam flilik Maliyeti =
malzeme, direkt iflilik, deiflken genel retim ve sabit
(retim miktar 6.000 birim Birim standart sre 3 saat)
genel retim maliyetlerini oluflturan unsurlara iliflkin tah-
minler yaplr. Daha sonra maliyet yneticileri ve i de- Saat creti 5.-T./saat = 90.000.-T.
netiler bu tahminleri gzden geirerek standartlar ayrn-
tl olarak belirlerler. Tm standartlarn belirlenmesi son- Sra Sizde 6
rasnda, son aflamada, uygulamaya geilmeden nce, stan- Direkt ilk madde ve malzeme maliyeti iin; direkt ilk
dartlarn st ynetim tarafndan onaylanmas gereklidir. madde ve malzeme maliyeti fiyat sapmas ve direkt ilk
madde ve malzeme maliyeti miktar sapmas hesaplana-
Sra Sizde 3 bilmektedir. Direkt iflilik maliyeti sapmalar ise direkt
deal standartlar; sadece en iyi koflullar altnda ulaflla- iflilik maliyeti cret sapmas ve direkt iflilik maliyeti
bilen standartlardr. Buna karfllk, uygulanabilir stan- verim (sre) sapmas belirlenebilmektedir.
dartlar sk olmakla birlikte, baflarlabilir standartlar ola-
rak tanmlanabilir. Uygulanabilir standartlar oluflturu- Sra Sizde 7
lurken normal makine durmalar ve alflanlarn molala- (Fiil fiyat 85.-T/kg. - Standart fiyat 80.-T/kg.)
r gibi, normal alflma koflullar dikkate alnr. Gn- Fiil Miktar 3.400 kg. = 17.000.-T. (Olumsuz) sapmadr
mzde kontrol sistemlerinde ideal standartlar kullanl-
dnda, standartlardan sapmalarn ok fazla anlam kal- Sra Sizde 8
mamaktadr. Bunun da nedeni sapmalarn; kabul edile- (Fiil Sre 27.000 saat - Standart Sre 27.500* saat)
bilir, normal verimsizlik unsurlarn da iermeleridir. Standart cret 10.-T/saat =5.000.-T Olumlu sapmadr.
Oysa kabul edilemeyen, anormal verimsizlikler yneti- *Standart Sre =Birim standart sre 5 saat/birim
cilerin dikkatine sunulmaldr ve bu verimsizlikler yok Fiil retim Miktar 5.500 birim= 27.500 saat
edilmeye alfllmaldr. Uygulanabilir standartlara orta-
lama yeterlilikteki ve verimlilikteki bir alflann abas Sra Sizde 9
ile ulafllabilir. Bu standartlardan sapmalar, normalin d-
Genel retim maliyeti sapmalar iki ana bafllkta ele al-
flndaki farkllklardan olufltuundan, verimsizliklerin
nabilir: Deiflken genel retim maliyeti iin; bte sap-
ortaya karlmasnda yneticilerin dikkatini eker. Bu
mas ve verim sapmas belirlenebilir. Sabit genel retim
standartlar ayn zamanda nakit akfllarnn tahmininde
maliyeti iin; bte sapmas ve kapasite sapmas hesap-
ve stoklarn planlanmasnda kullanlabilir. Buna karfl-
lanabilir.
lk, ideal standartlar normal verimsizlikleri dikkate al-
madklarndan, nakit akfllarnn tahmininde ve stokla-
rn planlanmasnda kullanlamaz.
Kaynaklar
A.Sait Sevgener, Cemal akc, Rstem Hacrstemolu, Sleyman Yk,(2011), Ynetim Asndan Maliyet
(1998), Ynetim Muhasebesi Uygulamalar, Alfa Muhasebesi, Altn Nokta Yaynlar.
Basm Yaym. Vasfi Haftac, (2010), Ynetim Muhasebesi, 4. Bask,
Cudi Tuncer Grsoy,(2009), Ynetim ve Maliyet Mu- Umuttepe Yaynlar.
hasebesi, Ekin Yaynevi. Yurdakul alda, (2011), Maliyet - Ynetim Muhase-
Feryal Orhon Bask, (2012), Rekabet Stratejisinde Ma- besi Uygulamalar, 8. Bask, Gazi Kitabevi.
liyet Ynetimi, Trkmen Kitabevi.
Kadir Grdal,(2007), Maliyet Ynetiminde Gncel
Yaklaflmlar, Siyasal Kitabevi.
Kamil Bykmirza, (2012), Maliyet ve Ynetim Mu-
hasebesi: Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklafl-
m, 17. Bask, Gazi Kitabevi.
Kerim Banar (Editr), Ali Kartal, Adnan Sevim, H. Erdin
Gndz, (2005), Maliyet Muhesebesi, Akretim
Fakltesi Yaynlar.
Muzaffer Civelek, Azzem zkan, (2006), Maliyet ve
Ynetim Muhasebesi, Detay Yaynclk
Mnir fiakrak, (1997), Maliyet Ynetimi Maliyet ve Y-
netim Muhasebesinde Yeni Yaklaflmlar, Yasa Ya-
ynlar.
Necmettin Erdoan, Metin Saban, (2010), Maliyet ve
Ynetim Muhasebesi, Beta Basm Yaym.
Nihat Kksavafl, (2006),Ynetim Asndan Mali-
yet Muhasebesi,
Reflat Karcolu, (2000), Stratejik Maliyet Ynetimi:
Maliyet ve Ynetim Muhasebesine Yeni Yakla-
flmlar, Aktif Yaynevi.
Rfat stn,(1999), Ynetim Muhasebesi: Tek Dzen-
Hesap Plan Uygulamal, Bilim Teknik Kitabevi.
Rfat stn, (1998), Ynetim Muhasebesi Problemle-
ri: malat flletmelerinde zml Ynetim Mu-
hasebesi Problemleri, Bilim Teknik Kitabevi.
Ronald W. Hilton, Michael W. Maher, Frank H. Selto,
(2000), Cost Management: Strategies For
Business Decisions, McGraw Hill International
Edition.
Sait Y. Kaygusuz, fikr Dokur, (2012), Ynetim Mu-
hasebesi, Dora Basm Yaym.
Selman Aziz Erden, (2004), retim Ortamlar Maliyet
Ynetimi sistemleri liflkisi ve Stratejik Maliyet
Ynetimi, Trkmen Kitabevi.
Sleyman Yk,(2009), zml Maliyet ve Yne-
tim Muhasebesi Problemleri, Altn Nokta Yayn-
lar.
6
MALYET YNETM
Amalarmz
N
Yatrm merkezlerinin baflarsn lmede kullanlabilecek yntemleri akla-
N
yabilecek,
N
Transfer fiyatlandrmas yntemlerini anlatabilecek,
Vergi uygulamas asndan transfer fiyatlandrlmasnda bilinmesi gereken
konular aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Yatrmn Getiri Oran Transfer Fiyat
Artk Gelir Ekonomik Katma Deer
Dengeli lm Kart
indekiler
YNETM BAfiARISINI LME

Yatrm TRANSFER FYATLAMASI
Merkezlerinin
Maliyet Ynetimi Baflarsn lme ve VERG UYGULAMASI
Transfer Fiyatlamas AISINDAN TRANSFER
FYATLAMASI
Yatrm Merkezlerinin
Baflarsn lme ve
Transfer Fiyatlamas
YNETM BAfiARISINI LME

Sorumluluk merkezleri, kontrol snrlarna bal olarak deiflik adlar altnda toplan-
makta ve farkl sorumluluk merkezlerinin baflarlarnn llmesinde de farkl ana-
lizlere gerek duyulmaktadr. fiyle ki; maliyet merkezleri sadece maliyet kontrol
yetkisine sahip sorumluluk merkezleri olduundan, bu merkezlerin baflarlar, be-
lirlenen maliyet standartlar ile gerekleflen maliyet tutarlarnn karfllafltrlmas
fleklinde olacaktr.
Kar merkezlerinde ise kontrol edilebilen deiflkenler iinde maliyetler yan sra
gelirler de olduundan, bu tr sorumluluk merkezlerinin baflarlarnn lmnde,
gelirle maliyetlerin karfllafltrlmas sonucunda elde edilen kr rakamlar n plana
kmaktadr. Dolaysyla kr merkezlerinde dzenlenecek katk payl gelir tablola-
r zerinde analizlerin yaplmas gerekmektedir.
Yatrm merkezleri yneticileri ise maliyetler, gelirler yan sra faaliyet varlklar
zerinde yaplan yatrmlar da kontrol yetkisine sahip olduundan, gelirler ve ma-
liyetlerin karfllafltrlmasndan elde edilen kr ile bu kr elde etmek iin kullan-
lan faaliyet varlklar arasndaki iliflkilere dayal olarak yatrm merkezinin baflars-
nn llmesi gerei aktr.
Gerek maliyet muhasebesi derslerinizden gerekse buraya kadar yaplan dier
muhasebesi derslerinizdeki aklamalardan, fiili maliyetlerle gelecee ynelik ma-
liyetlerin karfllafltrlmas ve gelir tablolarnn hazrlanp analiz edilmesi konusun-
da yeterli bilgiye sahip olduunuzdan, bundan sonraki aklamalarmzda yatrm
merkezi yneticilerinin baflarlarnn ne flekilde llebilecei konusu ele alnp in-
celenecektir. Yatrm merkezi yneticilerinin baflarlarn lmede kullanlan yn-
temleri de bafllca; Yatrmn Getiri Oran, Artk Gelir, Ekonomik Katma Deer, Sa-
tfllarn Getiri Oran ve Dengeli lm Kart Teknii yntemleri olmak zere befl
bafllk altnda toplayarak inceleyebiliriz.
Yatrm merkezi yneticilerinin baflarlarn lmede kullanlan yntemler nelerdir?

SIRA SZDE SIRA SZDE
1
Yatrm Getiri Oran
Yatrmn getiri oran (YGO) kapsam altnda rnn kr marjDile fi N E L M
devir hznn bir- D fi N E L M
likte ele alnmas gerekmektedir. Baflka bir deyiflle burada, krllk yannda bu kr
elde etmek iin kullanlan faaliyet varlklar zerinden devir hzS O deerinin
R U ne ol- S O R U
duu konusunun gz nne alnarak yatrm merkezinin baflarsnn llmesi ge-
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE
150 Maliyet Ynetimi
reklidir. nk burada sorumluluk merkezi yneticisinin baflarsnn belirlenmesi

srasnda, krll yannda ne kadarlk bir faaliyet varl ile ve ne derecede bu fa-
aliyet varlklarn etkin kullandklarnn birlikte gz nne tutulmas zorunluluu
vardr. Yatrmn getiri oran forml altnda yatan dflnceyi aklamak iin ise fle-
kil 6.1 den yararlanabiliriz.
fiekil 6.1
Yatrmn Sermaye Uzun Vadeli Cari

Getiri Oran Stoku Borlar Borlar
Formlnn
Altnda
Yatn
Dflnce
denen
Temett NAKT
Faaliyetlerin
karl,
kar marj x
Sabit Dier devir hz
Stoklar Faaliyetler olacaktr.
Varlk Varlklar
Alacaklar
fiekil 6.1de grld gibi, nakit havuzundan 1T ayrldnda, bu para stokla-

ra datlr. Stoklar daha sonra rn ya da hizmet hline getirilerek satlr ve buna
bal olarak mflteriden ileride tahsil edilecek olan Alclar Hesab arttrlr. Mflte-
riden tahsilat yaplmas zerine, sz konusu sisteme ifllemi bafllatan 1T, yolculuu-
na bafllamfl olduu nakit havuzuna geri dner. Bu 1T, mflteriden sattmz r-
nn ya da hizmetin maliyetinin zerinde ilave getirilerle (kr) iflletmeye geri gel-
mektedir. Bunun iin, satcnn kr en azndan burada sz edilen ek getiriler
(kar)le llebilecektir.
Fakat bir an iin dflndmzde, bir iflletmenin krllnn baflka bir faktre
de bal olacan greceiz. Burada, 1Tnin sistem iinde bir dnflnde ek geti-
rilerle geleceini ancak ayn 1Tnin sistem iinde mmkn olduunca birden ziya-
de olmak zere ok kere dnflm yapaca da gzden karlmamaldr. Bir d-
nem sresince sistem iinde 1Tnin gereklefltirdii dnflm devir hz olarak bi-
linir. Bu nedenle bir iflletmenin krll, rnn ya da hizmetin kr marj ile devir
hznn arpmyla elde edilecektir.
Bu iflleyifl bize afladaki yatrmn getiri oran formln vermektedir:

fiyle ki,
Yatrmn getiri oran = Kr marj Devir hz
Yatrmn getiri oran formln rendikten sonra flimdi de bu formlde yer

alan kr marj ve devir hz kavramlarna iliflkin flu aklamalarda bulunabiliriz:
Kar marj = Net faaliyet kr/Satfllar ve

Devir hz = Satfllar/Ortalama faaliyet varlklar
6. nite - Yatrm Merkezlerinin Baflarsn lme ve Transfer Fiyatlamas 151
Dolaysyla,
YGO = (Net faaliyet kr/Satfllar) (Satfllar/Ort. Faaliyet varlklar) olacaktr.
Burada aklmza formldeki satfllar sadelefltirmek gelebilir. Ancak byle bir sa-
delefltirme yapmamz, tek bir rakam hlinde elde edilen yatrmn getiri oran ze-
rinde, krllk ve devir hz-
nn etkilerinin ne derece- fiekil 6.2
de olduu konusunda bil- YGO= Net kar marj x Toplam Varlk devir hz Yatrmn
gi edinmemizi olanaksz Vergi sonras net faaliyet kar Satfllar Getiri Oran
= x
klacaktr. Ayrca bu dav- Satfllar Ortalama net varlklar (Dupont)
Formlnn
ranfl, kr marj zerinde Alm
Satfllar
dikkatleri toplama ve var-
lklarn devir hzn gz ar- SMM
-
d etme eilimine sebebi-
Faaliyet Toplam Net Kar
yet verebilecektir. Daha Giderleri Maliyetler
ak anlatmla belirli bir .
Gelir .
derecede kazanlan kr Vergileri
Net Kar
marj bir yneticinin bafla- Satfllar Marj
rsn lmede deerli bir
faktr olmakla beraber bu Kasa
faktrn tek baflna gz X Y60

nne alnmas faaliyet Alacaklar
Dner
varlklarndaki yatrmn Varlklar
zerinde yaplmas gere- Stoklar
Toplam
ken kontroln gz nn- Satfllar Varlk
Menkul Devir Hz
den karlmasna neden Kymet ve .
Dier .
olacaktr. Faaliyet varlkla-
+ Toplam
rnda bal olan aflr fon- Varlklar
Arsalar
lar aflr faaliyet giderlerin-
den dolay krllk zerin-
Binalar
de olumsuz etkiye sahip
Sabit
olabilir. Varlklar
Makine
O hlde yatrmn geti- Tehizat
ri oran formlnn ger-
Maddi
ek avantajlarndan biri, Olmayan
bu formln yneticiye gi- Duran
varlklar
derler, brt kr oran ve sa-
tfl hacminin kontrol ya-
nnda faaliyet varlklarna
yaplan yatrm da kontrol etmeye olanak salamak olmaktadr. Dupont modeli
olarak da bilinen YGOnn bnyesini oluflturan unsurlar ve bu unsurlar arasndaki
iliflkilerin detayl anlafllmas iin formln alm flekil 6.2de gsterilmifltir.
Yatrmn getiri oran formlndeki satfllar sadelefltirmek gerekir SIRA

mi? SZDE SIRA SZDE
2
YGO = Net kr marj Toplam varlk devir hz
Vergi sonras net faaliyet kar Satlar

=
Satlar Ortalama net varlklar
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

152 Maliyet Ynetimi
Formlde yer alan net faaliyet kr, faiz ve vergiler sonras krdr. Faaliyet var-
lklar ise; nakit, alacaklar, stoklar, sabit varlklar ve iflletmede retim amacyla kul-
lanlmak zere elde bulundurulan tm dier varlklar kapsayacaktr. Faaliyet var-
lklar kategorisinde yer almayacak varlklara iliflkin rnekler ise kiraya verilmek
zere elde bulundurulan fabrika binas ya da gelecekte kullanlmak amacyla elde
bulundurulan araziyi verebiliriz. Formlde kullanlan faaliyet varlklar temeli tipik
olarak yln bafllangc ve sonu arasndaki ortalama alnarak hesaplanacaktr.
SIRA SZDE SIRA ve

Net faaliyet kr SZDE
ortalama faaliyet varlklar kavramlar neyi ifade etmektedir?
3
YGO forml ile ilgili bir rnek vermek amacyla bir yatrm merkezi ile ilgili
afladaki verilerin olduunu varsayarsak;
S O R U Net Faaliyet
S O RKr
U 10.000.000T
Satfllar 100.000.000
Ortalama Faaliyet Varlklar 50.000.000
DKKAT DKKAT
Sz konusu yatrm merkezince gereklefltirilen YGO afladaki gibi hesaplanacaktr;
N N
SIRA SZDE YGO = SIRA SZDE
Krllk Devir hz
10.000.000 100.000.000
100.000.000 50.000.000
AMALARIMIZ
YGO =AMALARIMIZ
= %10 2
K T A P = %20
K T A P
Formlmzden de anlafllaca zere baflarsnn lmnde YGO kullanlan

bir yneticinin, satfllar arttrma, giderleri azaltma ya da faaliyet varlklarna yap-
TELEVZYON TELEVZYON
lan yatrmlar azaltma olmak zere temelde deiflken zerinde dikkatini yo-
unlafltrmas gerekecektir.
rnein, yneticinin giderlerini 1.000.000T azaltabildiini varsaydmzda, bu-
NTERNET na bal olarak
N T E Rfaaliyet
NET kr 10.000.000T dan 11.000.000 sna ykselecektir. Satfllar
ve faaliyetler varlklar deiflme gstermemifl olduundan,
YGO = (11.000.000/100.000.000) (100.000.000/50.000.000)

MAKALE MAKALE
= %11 2
= %22 elde edilecektir.
SIRA SZDE Yatrmn getiri

SIRAorann
SZDE arttrmak iin hangi deiflkenler zerinde dikkatlerin younlaflt-
4 rlmas gerekir?
D fi N E L M D fi merkezi
Bir yatrm NELM yneticisi iin faaliyet varlklarndaki yatrm kontrol etmek
amacyla yapmas gereken faaliyetler ise flu flekilde aklanabilir. Bu amala yneti-
S O R U ci modas gemifl
S O R Uve gereinden fazla stoklar elden karmaldr. Stok kontrolnde
her bir stok kalemi iin yeniden siparifl miktar, ekonomik siparifl miktar ve birta-
km istatiksel yntemler kullanlrken bu ifllemlerin etkin ve verimli bir flekilde ya-
DKKAT DKKAT
plabilmesi amacyla ayn zamanda bilgisayarlardan da yararlanmaldr. Bunun yan
sra tam zamanl stok ynetimi ve retimi ynetiminden de yararlanmaldr. Bu do-
N N
SIRA SZDE rultuda dier SIRAbirSZDE
rnek olarak da alacaklara yaplan yatrm kalemlerinden verilebi-
lir. fiyle ki, alacaklarn tahsil sresini arttracak satfl ve tahsilat politikalar uygulan-
K T A P K T A P
mak suretiyle bir faaliyet varl olan alacaklara yaplan yatrmn da minimuma in- Genel ynetim giderlerinin
datmnda keyf
dirilmek suretiyle devir hznn ykseltilmesi sz konusu olabilecektir. davranfllardan kanlmal,
Genel ynetim giderlerinden sorumluluk merkezlerine yaplacak datmlarda datm srasnda belirli bir
blme salanan hizmetin
keyf ya da n yargl davranld takdirde flphesiz ilgili sorumluluk merkezinin sz konusu blmn kendi
kr, dolaysyla da yatrmn getiri oran olumsuz olarak etkilenecektir. Baflka bir kendine salamas hlinde
deyiflle byle bir durum karflsnda yatrmn getiri oran formlnden elde edile- maruz kalaca tutar
aflmamasna zen
cek sonu gerek durumu gstermeyecektir. Bu nedenle genel ynetim giderleri- gsterilmelidir.
nin datmnda keyf davranfllardan kanlmal, datm srasnda belirli bir bl-
me salanan hizmetin sz konusu blmn kendi kendine salamas hlinde ma-
ruz kalaca tutar aflmamasna zen gsterilmelidir.
Ayn dflnce sistemi, iflletme st ynetimince blmlere yaplan varlk datm-
larna da uygulanmaldr. Tm iflletme faaliyetleri ile ilgili olan varlklar, bu varlk-
lardan blmler ak ve izlenebilir flekilde kazanlar salanmadka blmsel YGO
hesaplamalarnda blmsel faaliyet varlklarnn bir ksm olarak ele alnmamaldr.
Genel ynetim giderlerinden sorumluluk merkezlerine yaplacak datmlarn

SIRA SZDE blm ba- SIRA SZDE
flarlarn etkilemesi sz konusu olabilir mi? 5
Artk Gelir D fi N E L M D fi N E L M
Yatrm merkezi yneticisinin baflarsn lmede artk gelir yntemi kullanldn-
da, ama sz konusu yatrm merkezinin YGOsunu maksimum S Oyapmak
R U olmayp S O R U
artk gelir tutarn maksimum yapmak olmaktadr. Artk gelir ise yatrm merkezi-
nin elde ettii krn, sz konusu yatrm merkezinin faaliyet varlklar zerinden is-
DKKAT DKKAT
tenen minimum getiri orann arpmakla elde edilen tutar aflmas hlinde ortaya
kmaktadr.
N N
Bu aklamalar rakamsal bir rnek zerinde gstermek zere; SIRA ortalama
SZDE faaliyet SIRA SZDE
varlklar 100.000.000T, net faaliyet kr 20.000.000T ve istenen minimum verim
orannn %15 olduu bir iflletmeye ait artk gelir flu flekilde hesaplanacaktr:
Net Faaliyet Kr 20.000.000
Faaliyet varlklar zerinden
stenen minimum getiri K T A P K T A P
(100.000.000 %15) 15.000.000

Artk gelir 5.000.000
TELEVZYON TELEVZYON
Hesaplamadan grld gibi sz konusu yatrm merkezlerinin artk geliri
5.000.000T olarak belirlenmifltir. Bu yatrm merkezi yneticisinin baflars, yldan
yla artk gelir rakamnn ne kadar byk ya da kk olduuna dayal olarak tes-
NTERNET NTERNET
pit edilecektir.
Artk gelir ynteminde ama artk gelirin maksimize edilmesi olurken YGO
ynteminde ama YGOnun maksimize edilmesi olduundan, iflletmeyi bir btn
MAKALE MAKALE
olarak dflndmzde bazen iflletmenin toplam krn arttrabilecek ek alterna-
tif kararnda, srf YGOsunu azaltyor olmas nedeniyle ilgili yatrm merkezi yne-
ticisinin ek yatrm kabul etmemesi sz konusu olabilmektedir. Baflka bir deiflle
iflletmenin toplam krn artran fakat ilgili yneticinin YGOsunu azaltan bir yat-
rm, yneticinin baflarsnn YGOsuna gre llmesi hlinde ret edilebilmektedir.
Bu konuyu rakamsal olarak aklamak iin, yukardaki rneimizin verilerine
ek olarak, 25.000.000Tlik ek bir yatrm alternatifinin olduunu ve bu ek yatrm-
dan 4.500.000Tlik ek net kr salayacan varsayalm. Bu problemi nce YGO ve
daha sonra da artk gelir yntemlerine gre zelim ve sonular karfllafltralm.
154 Maliyet Ynetimi
Yatrmn Getiri Oranna Gre zm:
Mevcut Durum Yeni Proje Toplam

Ortalama varlklar (a) 100.000.000 25.000.000 125.000.000
Faaliyet kr (b) 20.000.000 4.500.000 24.500.000
YGO (b/a) % 20 % 18 % 19.6
Bu blmn yneticisinin baflars, YGO nna gre llyor olduundan, ek

projenin kabul halinde, sz konusu oran, %20 den %19.6 ya azalacandan hak-
l olarak ilgili ynetici yeni projeyi kabul edip uygulamaya sokmayacaktr.
Artk Gelir Yntemine Gre zm:
Mevcut Durum Yeni Proje Toplam

Ortalama varlklar (a) 100.000.000 25.000.000 125.000.000
Faaliyet kr (b) 20.000.000 4.500.000 24.500.000
Faaliyet varlklar zerinden
stenen minimum getiri
(a %15) (c) 15.000.000 3.750.000 18.750.000
Artk gelir (b-c) 5.000.000 750.000 5.750.000
Yukardaki hesaplamadan grld gibi, yatrm merkezinin baflarsnn l-

mnde artk gelir yntemi kullanlyor olduundan, ek projenin kabul halinde ifl-
letmenin artk gelir tutarnda 750.000T artfl yaratmaktadr. Bu nedenle, ynetici ye-
ni yatrm frsatn kabul etmede istekli davranacaktr. nk bu yntemle baflar
lmnde ama, YGOsunu maksimum yapmak deil artk gelir tutarn maksi-
mum yapmak olmaktadr.
SIRA SZDE Artk gelir ynteminin

SIRA SZDE YGO yntemine gre stn bir yn var mdr?
6
Artk gelir ynteminin dezavantaj, bu yntemin farkl byklkteki blmlerin
karfllafltrlmas srasnda ortaya kmaktadr. fiyle ki, sadece artk gelir tutarlarna
baklarak farkl byklkteki blmlerin baflarlar tespit edilmek istendiinde di-
S O R U erine gre Skat O Rkat U fazla faaliyet varl kullanlarak kk blmn elde ettii ar-
tk krdan biraz daha fazla artk kr elde etmifl olan byk blm baflarlymfl gi-
DKKAT
bi grlebilir. DKKAT
Bu aklamalarmza afladaki rakamsal veriler zerinde inceleyelim:
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE A Blm B Blm
Ortalama varlklar (a) 250.000.000 1.000.000.000
AMALARIMIZ Faaliyet kr (b)
AMALARIMIZ 40.000.000 155.000.000
Faaliyet varlklar zerinden 37.500.000 150.000.000
stenen minimum getiri
K T A P K T A P
(a %15) (c)
Artk gelir (b-c) 2.500.000 5.000.000
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
Yukardaki hesaplamadan da grld gibi B blm A blmnn iki kat

artk gelir tutarna sahip ancak B blmnn A blme gre drt kat faaliyet var-
l kullanarak A blmnn iki kat tutarnda artk gelir elde ettii grlecektir.
Bu nedenle A blmnn daha iyi ynetildii kanaatine varmalyz.
Artk gelir ynteminin herhangi bir dezavantaj var mdr? SIRA SZDE SIRA SZDE
7
Ekonomik Katma Deer (EVA)
EVA yeni bir kavram olmakla beraber aslnda alflma sistemi D fiolarak
N E L M artk gelir D fi N E L M
yntemine benzerdir. EVA nn artk gelirden fark sadece kr ve sermayeyi hesap-
lama fleklinden kaynaklanmaktadr. rnein, artk gelirde faaliyet S O varlklar
R U hesap- S O R U
lamada gz nne alnrken EVAda daha hassas davranlarak bu faaliyet varlkla-
rnn arlkl ortalama sermaye maliyeti ile iliflkisi iinde faaliyet varlklar hesap-
DKKAT DKKAT
lamalara dhil edilmektedir. Bylece daha salkl sonulara ulaflma olana elde
edilmektedir.
N N
Ekonomik katma deer, ksaca bir iflletmenin vergi sonras SIRA SZDE krndan,
faaliyet SIRA SZDE
toplam varlklarnn cari borlarn aflan ksmnn arlkl ortalama sermaye mali-
yetiyle (AOSM) arpm tutarnn karlmasyla elde edilmektedir.
Bu ifadeyi forml zerinde flyle gsterebiliriz:
EVA = Vergi Sonras Faaliyet Kr - [Arlkl Ortalama Sermaye

K TMaliyeti
A P (Top- K T A P
lam Varlklar - Dner Borlar)]
Bu yntemde, bir taraftan dneme ait baflar lm yaplrken ayn zamanda

TELEVZYON TELEVZYON
formlde yer alan arlkl ortalama sermaye maliyeti nedeniyle de piyasa beklen-
tilerine gre elde edilecek baflar deerinin dzeltilmifl olmas olana elde edil-
mektedir. Baflka bir deiflle EVAda AOSMnin kullanlyor olmas bu yntemin ge-
leneksel baflar lm yntemlerine gre stnln salamaktadr. NTERNET NTERNET
Formlde yer alan arlkl ortalama sermaye maliyeti, finans derslerinde daha ay-
rntl grdnz gibi, ksaca her bir sermaye kaynann (z kaynak ya da yabanc
kaynak) toplam kaynaklara oranlar ile kendi maliyetlerinin arpmlarnn
M A K A L E toplamlar MAKALE
olurken toplam varlklarn cari borlar aflan ksm ise flu flekilde hesaplanacaktr.
Toplam Varlklar - Dner Borlar = Duran Varlklar + Dner Varlklar - Dner Borlar
Ya da
Toplam Varlklar - Dner Borlar = Duran Varlklar + alflma Sermayesi
fleklinde gsterilebilir.
rnein, %20 faiz oran zerinden elde edilen 10.000.000T lik bir uzun vadeli
borcun vergi sonras maliyeti (%30 vergi oran varsaym altnda) %20 (1 - vergi
oran) iliflkisinden 0,20 (1-0,30) dan %14 olacaktr. Ayn iflletmenin 20 milyon
TLlk z kaynann olduunu ve z kaynak maliyetinin de %25 olduunu varsay-
dmzda, bu iflletmenin EVA formlndeki kullanacamz arlkl ortalama ma-
liyeti (AOSM) flyle hesaplanacaktr.
(%14 10.000.000) - (%25 20.000.000)
10.000.000 + 20.000.000
AOSM =
= 0, 213 ya da %21.3
156 Maliyet Ynetimi
O halde arlkl ortalama sermaye maliyeti %21.3 olan bu iflletmenin vergi n-

cesi faaliyet krnn 14 milyon TL, toplam varlklarnn 40 milyon TL ve dner bor-
larnn da 2.500.000T olduunu kabul ettiimizde, ekonomik katma deeri flu fle-
kilde hesaplayabiliriz.
EVA = Vergi Sonras Faaliyet Kr - [Arlkl Ortalama Sermaye Maliyeti (Top-

lam Varlklar] - Dner Borlar)
= 14 Milyon TL (1-0,30) - [(0,213 (40 Milyon TL -2.5 Milyon TL)]
= 9.800.000 - (0,213 37.500.000)
= 1.778.750
Bulunan sonucun (+) kmas yatrm merkezi yneticisinin baflarl olduu flek-
linde yorumlanacaktr. te yandan alternatif yatrm projelerinin deerlendirilmesi
halinde ise ekonomik katma deeri yksek olan projenin seilmesi gerei aktr.
Formlden de anlafllaca zere ekonomik katma deerin artrlmas vergi son-
ras faaliyet krnn yatrlan sermayenin maliyetini aflmas kofluluna bal olacak-
tr. Bu gerekten hareketle baflarlar EVA ya gre llen yneticilerin, dikkatleri-
ni ayn tutarda sermaye ile vergi sonras faaliyet krn daha fazla arttrma ya da ay-
n tutarda vergi sonras faaliyet krn elde etmek iin daha az sermaye kullanma-
ya ynelmeleri gerekecei anlafllmaktadr.
EVA uygulamasyla iflletme yneticileri kendilerini bir bakma iflletme sahibiy-
mifl gibi dflneceklerinden, mevcut faaliyet varlklar ile daha yksek getiriyi elde
edebilmek iin bir taraftan faaliyete dayal ynetim, rne deer katmayan faali-
yetlerin eliminesi, mflteri iliflkilerinin arttrlmas, personel eitimi vb. verimlilii
arttrc ifller yaparken dier taraftan da mevcut iflletme kaynaklarnn en iyi alter-
natif yatrm alanlarna yatrlmas stratejilerinin pefline dfleceklerdir. Bu uygulama
ayn zamanda daha sonra da aklanaca zere sorumluluk muhasebesi uygula-
masn finansal boyuttan faaliyete dayal sorumluluk muhasebesi boyutuna taflma-
s asndan da nem arz etmektedir. te yandan sistemin devamll ve baflarya
ulaflmas iin elde edilen pozitif EVA deerinden, hissedarlar ve alflanlar yan s-
ra yneticiler ve dier alflanlara da pay verilmesi gereidir.
EVAy muhasebe kuram asndan deil de deer baznda incelemek istedii-
miz takdirde, muhasebe erevesinden ekonomik ereveye geebilmek iin faali-
yet krnn sermaye unsurlar ve vergi karfll unsurlarla ilgili olarak muhasebe d-
flnda dzeltilmesi gerekmektedir. Dzeltilmesi gereken muhasebe kalemleri r-
nekleri arasnda; stok deerleme yntemleri, vergi ve yasal ykmllkler karfll-
, flerefiye deeri, marka, patent ve haklar, finansman giderleri, koflullu borlar ve
koflullu aktifler, amortisman rnekleri verilebilir.
Muhasebe dzeltmeleri sonucunda; dzeltilmifl EVA, biimlendirilmifl EVA ve
gerek EVA deerlerine ulafllacaktr. EVA hesaplamalarndaki dzeltmeye rnek
olarak dzeltilmifl net kr deerini elde etmek iin amortismanlarn kra ilavesi ya da
sermaye maliyeti hesaplamasnda, bor maliyetine finansman giderleri dhil edildi-
inden dzeltmede dnem krna finansman giderlerinin ilave edilmesi verilebilir.
Satfllarn Getiri Oran

Satfllarn getiri oran, daha nce akladmz yatrmn getiri oran formlnn
bir parasn oluflturmakta olup faaliyet krnn satfllara blnmesiyle hesapla-
nan bir finansal baflar lm aracdr. Bu nedenle burada zerinde daha fazla
durulmayacaktr.
Burada aklmza Hangi deerleme yntemi daha iyidir fleklinde bir soru gele-
bilir. Bu sorunun cevabn net olarak cevaplamamz mmkn olmayacaktr. n-
k bu finansal baflar lm yntemlerinin her biri iflletme baflarsnn farkl yn-
lerini gz nne almaktadr. Bu nedenle hibirinin dierinden daha iyi olduunu
syleyemeyiz. Ancak arafltrmalar genellikle iflletmelerin finansal baflar lm
amacyla bu yntemlerden birden fazlasn birlikte kullandklarn gstermektedir.
Hangi deerleme yntemi daha iyidir? SIRA SZDE SIRA SZDE

8
Dengeli lm Kart Teknii D fi N E L M D fi N E L M
Sanayi andan bilgi ana geilen gnmz iflletmelerinde, baflar lmnn
doru yaplabilmesi iin muhasebe sistemlerimizin iine yksek kaliteli rn ya da
S O R U S O R U
hizmetler, motive edilmifl ve becerili personel, yeterli i iflletme sreci, tatminkar
ve bal mflteri vb. faktrlere bal olarak oluflan gayri maddi varlklar ya da en-
telektel varlklarn da gzetildii bir yapnn dhil edilmesi zorunluluu
DKKAT ortaya DKKAT
kmaktadr.
Ancak byle bir yaklaflm iinde, finansal baflar ltlerini hesaplamak
SIRA SZDE nispeten
N N
SIRA SZDE
kolay olduundan, sadece arlkl olarak finansal baflar ltlerine yklenip finan-
sal olmayan baflar ltlerinin ksmi olarak ele alnmasnn da doru olmayaca
bir gerektir. Bu nedenle salkl bir baflar lmnde, finansal AMALARIMIZ
ve finansal olma- AMALARIMIZ
yan ltlerin tmnn dengeli bir flekilde ele alnp kullanlmas gerei aktr.
Byle bir sistem, modern muhasebe sistemleri anlayfln; o da baflar lm-
K T A P K T A P
nn, stratejinin belirlenmesi ve uygulanmas ile iliflkilendirilmesinin zorunluluu-
nu ortaya karmaktadr. Bu ise stratejik ynetim, insan kaynaklar ynetimi, pazar-
lama, retim, toplam kalite ynetimi, benchmarking vb. adafl ynetim uygula-
TELEVZYON TELEVZYON
malarnn byle bir baflar lm sistemiyle i ie konular olduunu gstermekte-
dir. Aksi takdirde salkl bir baflar lm yapmamz mmkn olmayacaktr.
Bu dorultuda bir iflletme organizasyonu iinde performans lm sisteminin
yaplandrlmas srasnda; NTERNET NTERNET
sel ve dflsal faktrlerin tanmlanmas
Kritik baflar faktrlerinin belirlenmesi
M A K Ave
Her bir kritik baflar faktryle ilgili performans llerinin L E hedeflerinin MAKALE
(standartlarnn) belirlenmesi
Belirlenen performans hedeflerinin organizasyonun tm dzeylerine so-
rumluluklaryla iliflkili olarak yaylmas
Elde edilen sonularn llmesi ve raporlanmas fleklinde sralayabilecei-
miz temel admlarn izlenmesi gerekecektir.
Bir kurumun baflarsnda, rakiplerin ve evrenin koflullarna uygun olarak gelifl-
tirilmifl zgn stratejisinin belirlenmesi ve bu stratejinin etkinlikle uygulanmas
flphesiz son derece nemli olacaktr. Fortune dergisinin bir arafltrmasna gre
158 Maliyet Ynetimi
Etkin olarak uygulanabilen stratejilerin oran %10u bile geememektedir. Bu ko-

nuda detayl bir arafltrma yapan R. Kaplan ve D. Norton, stratejilerin etkin olarak
uygulanabilmesinin nnde drt engel bulunduunu tespit etmifllerdir:
Vizyon engeli kurum hedefinin ve stratejisinin onlar uygulamakla sorumlu
alflanlar tarafndan yeterince anlafllmamfl olmas (alflanlarn sadece %5i
kurum stratejisini anlyor)
Operasyonel engel bteleme, yatrm planlamas gibi ynetim sistemlerinin
uzun vadeli stratejik yaklaflmlar ve renme odakl olmamas (iflletmelerin
%40 btelerini kurum stratejileri ile iliflkilendiriyor)
Ynetim engeli st ynetimin zamann gnlk sorunlar zmek iin kulla-
np stratejik dflnceye yeterince eilmemesi (yneticilerin %85 strateji ile il-
gili konulara bir ayda bir saatten daha az vakit ayryorlar)
nsan engeli insan kaynaklar ynetim ve teflvik sistemlerinin strateji ile ba-
lantsnn kurulmamfl olmas.
SIRA SZDE StratejilerinSIRA

etkinSZDE
olarak uygulanmas nndeki drt temel engel nedir?
9
Szkonusu arafltrma, flirket performans gstergeleriyle ilgili anahtar faktrlerin
en az aflada gsterildii gibi drt boyutta dengeli olarak ortaya konulmas gerek-
tiini vurguluyor.
S O R U Finansal S O Rboyut U
Mflteri boyutu
DKKAT Verimlilik
D K K Aboyutu
T
renme ve geliflme boyutu
Drt boyutta performans ltlerinin tespiti iin ise flu sorularn cevaplandrl-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
mas neriliyor: fiirketimiz hangi saysal hedeflere ulaflrsa ortaklarmz tarafndan
baflarl olarak kabul edilecektir, Vizyonumuza ulaflmak iin mflterilerimiz tara-
AMALARIMIZ fndan nasl AMALARIMIZ
alglanmalyz Mflterilerimizi tatmin etmek iin hangi srelerimiz-
de mkemmellii hedeflemeliyiz Vizyonumuza ulaflmak iin nasl bir kurumsal
renme ve geliflme modelimiz olmal?
K T A P K T A P
Bu sorularla balantl olarak her bir anahtar faktrlerle ilgili baflar ltlerinin
(bunlara rnek iin bkz: fiekil 6.3) ve her bir baflar ltyle de ilgili standardn
belirlenmesi gerekiyor. rnein, anahtar faktrmz mflteri tatmini, bununla ilgi-
TELEVZYON TELEVZYON
li baflar ltmzden biri datm sresi ve bu ltle ilgili standardmz 48 saat
fleklinde ifade edilebilecektir.
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
fiekil 6.3
Kritik Baflar Faktrleri Kritik Baflar Faktrleri ltleri Kritik Baflar
Finansal Faktrler Faktrleri ve
ltleri
Karllk Ana faaliyetlerden karllk, krllk eilimleri
Nakit akfllar, faiz karfllama, aktif devir hz, stok devir hz, ala-
Likidite
caklar devir hz
Kritik rn gruplarndaki satfl seviyesi, satfl eilimleri, yeni
Satfllar
rn satfllarnn yzdesi, doru satfl tahmini
Piyasa deeri Hisse senedi fiyat
Mflteriye liflkin Faktrler
Mflteri memnuniyeti Mflteri geri dnflleri ve flikyetleri
Bayilerin gc ve datm kanallar; rnein, her bir blgedeki
Bayi ve distribtrler
bayilerin says
Satfl performans trendi, Pazar arafltrmalar

Pazarlama ve satfl
faaliyeti
Teslimat zamanll Zamannda teslim performans

Kalite Mflteri flikyetleri, tamirat giderleri
sel fl Sre Faktrleri
Hatal rn says, iade says, hurda miktar, yeniden iflleme
Kalite
miktar
evrim zaman (hammaddeden bitmifl rne),
retkenlik
iflilik etkinlii, makine etkinlii
Esneklik Hazrlk zaman, evrim zaman
Arza sresi, operatrn tecrbesi, makine kapasitesi, bakm
Ekipmanlarn hazr oluflu
faaliyetleri
Gvenlik Kaza says, meydana gelen kazalarn etkileri
renme ve novasyon Faktrleri
Tasarm deifliklikleri says, yeni patentlerin says, arafltrma
rn inovasyonu
gelifltirme biriminin becerileri
Yeni rn zamanlamas Hedeflenen tarihin altndaki ya da zerindeki gn says
Beceri gelifltirme Eitim saatleri says, beceri gelifltirme dzeyi

alflan morali Personel devir hz, Personel flikyet says
Devir hz oran, eitim, deneyim, uyum
Yetkinlik (competence) salayabilme, finansal ve ifllemsel performans
lleri
Dengeli lm kartnda performans ltlerinin tespiti iin nerilen

SIRAtemel
SZDEkritik baflar SIRA SZDE
faktrleri nelerdir? 10
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
160 Maliyet Ynetimi
TRANSFER FYATLAMASI
Transfer fiyat, bir iflletmenin bir blmnn baflka bir blmne rnler ya da
hizmetler salamas halinde uygulanacak fiyat olarak tanmlanr. flletmenin b-
lmleri arasnda alm satm yapldnda, baflar deerlemesinde YGO ya da artk
gelir yntemlerinin kullanlmas srasnda, blmler arasndaki transfer fiyatnn ne
olmas gerei konusunda birtakm problemler ortaya kar.
rnein; maden kartma, sreleme ve retim olmak zere dikey bymeye
sahip bir iflletmenin var olduunu varsayalm. Maden blm, sreleme blm-
ne transfer edilecek olan hammaddelerin maden ocaklarndan karlmas iflini ya-
par. Srelemeden sonra sreleme blm srelenen maden cevherini retim
blmne sevk eder. retim blm ise srelenen maden cevherinden iflletme-
nin nihai rnn elde eder.
Bu rnekte maden karmadan sreleme blmne ve sreleme blmn-
den retim blmne olmak zere iki transfer mevcuttur. Bu transferlerde fiyat
ne olmaldr? Fiyat, transferi yapan blme bir miktar kr salayacak flekilde mi be-
lirlenmelidir? Sadece transfer anna kadar oluflan maliyetleri ierecek flekilde mi
belirlenmelidir? fleklindeki sorularn cevaplar ilgili yneticilerin baflarlarn l-
mek asndan son derece nemli olmaktadr.
Belirlenen transfer fiyat, sz konusu blmlerin iflletme iinde transferi yan s-
ra iflletme dflna satfl ya da iflletme dflndan alfl olanaklarnn olmas durumunda
daha karmaflk hal alacaktr. te yandan, transfer fiyat ile belirlenen fiyat ne ka-
dar yksek belirlenirse satc blmn baflarsn arttryor olurken alc blm a-
sndan ise aksine maliyet unsuru olarak maliyetlerini arttracak dolaysyla da ba-
flar derecesini azaltaca da bir gerektir.
Bu aklamalarn fl altnda, bir iflletmenin blmleri arasnda belirlenecek
olan transfer fiyat konusu, salkl baflar lm iin gerekli fakat gerekli olduu
kadar da olduka karmaflktr. Bir iflletmenin deiflik ksm ya da blmlerinin de-
erlendirilebilmesi iin gerekli veriler elde edilebilirse transfer fiyatlarn belirleme-
de kullanlacak genelde drt yaklaflm vardr. Bunlar;
Maliyete dayal transfer fiyatnn belirlenmesi
Pazar fiyatna dayal transfer fiyatnn belirlenmesi
Pazarla dayal transfer fiyatnn belirlenmesi
kili transfer fiyatnn belirlenmesi olmaktadr.
Maliyete Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi

Bu yntemde blmler arasndaki transferler, mal ya da hizmetlerin transfer anna
kadar oluflan maliyetleri zerinden yaplmaktadr. Sz konusu yntemin avantaj,
kullancs asndan kolayl olmasna karfln bu yntemin olduka nemli deza-
vantajlar vardr. Bu dezavantajlar ise ana bafllklar altnda flu flekilde toplayabili-
riz. Maliyete dayal transfer fiyat uyguland takdirde, aflamann sz konusu ol-
duu az nceki rneimizde, sadece iflletme dflna nihai satfl yapan blm kr el-
de eden blm olarak grlecektir. Dolaysyla ilk iki aflamadaki blm ynetici-
lerinin baflarsn lmede yatrmn getiri oran ya da artk kr yntemlerinin kul-
lanlmas mmkn olmayacaktr.
te yandan bir blmn oluflan maliyetleri kolaylkla izleyen blme artrlyor
olmas durumunda, maliyetleri oluflan tutarlar zerinden izleyen blme aktarlan
blm yneticisi asndan, maliyetlerin kontrol zerinde titiz davranma gerekli-
lii son derece az olacaktr. Bana bal olarak nihai blm yneticisinin blm,
daha nceki blm yneticilerinin maliyet kontrolne gereken zeni gstermeme-

lerinden dolay yksek maliyetlere sahip olacak ve baflars olumsuz ynde etkile-
necektir. Nihai blm yneticisi, haksz yere dflk artk kr ya da dflk yatrmn
getiri oranna bal olarak cezalandrlabilecektir.
Burada aklmza Uygulama asndan kolaylk avantaj olan bu yntemin deza-
vantajlarn nemli lde azaltabilir miyiz? fleklinde bir soru gelebilir. Bu soru-
nun cevabn ksmi olarak transfer fiyatlar maliyetlere dayal olarak uygulanan bir
iflletmede, fiili maliyetler yerine standart maliyetler zerinden transfer fiyatlar kul-
lanlrsa evet diyebiliriz. nk byle davranld takdirde bir nceki blmden
bir sonraki blme en azndan verimsiz alflmalarn sebebiyet verdii maliyet ar-
tfllarnn nne geilmesi olana elde edilecektir.
Uygulama asndan kolaylk avantaj olan Maliyete dayal ynteminSIRA

dezavantajlar
SZDE azalt- SIRA SZDE
labilir mi? 11
Pazar Fiyatna Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi
flletmenin blmleri arasndaki mal ya da hizmetlerin transferleri pazar fiyatna
gre yapld takdirde, sadece nihai blm deil daha nceki S Oblmler
R U de kr S O R U
merkezi haline geleceklerinden, her blmn yneticisinin baflarsn lmede fa-
aliyet sonucunda oluflan maliyetlerle sz konusu faaliyetleri gereklefltirmek iin
DKKAT DKKAT
kullandklar faaliyet varlklar ve elde ettikleri kr arasndaki iliflkilere dayal ola-
rak lmnn yaplabilmesi mmkn olacaktr. Ayn zamanda bu yaklaflm, y-
N N
neticilere transferlerin hangi fiyat snrlar iinde iflletme iindeSIRA SZDE gerektii
yaplmas SIRA SZDE
konusunda da nemli bilgiler vermektedir.
rnein, otomobil lastii ve otomobil montaj olmak zere iki blm olan bir
iflletmenin var olduunu varsayalm. Lastik reten blm bir otomobil lastiini
200T ye iflletme dflna satyor ve lastiin birim deiflken maliyeti 120.000T olsun.
Montaj blm iflletme dflndan bir otomobil lastiini 150Tye Ksatn T alabiliyor.
A P Eer K T A P
lastik blm, motor blmnn ihtiyac olan lastikleri salarsa iflletme iine satfl
nedeniyle birim deiflken maliyeti T100 olacak. Bu koflullar altnda hangi transfer
fiyatn uygulamamz gerekir? fleklinde bir soruyla karfllafltmzda afladaki ba-
TELEVZYON TELEVZYON
sit forml kullanabiliriz:
Transfer fiyat = Birim deiflken maliyet + iflletme dflna satfllar zerinden kay-
bedilen katk pay NTERNET NTERNET
Bu forml bize transfer fiyatnn, en azndan transfer edilen mal ya da hizmetlerin

birim deiflken maliyetleri ile iflletme dflna satfllardan vazgemenin sonucu olarak
satc blmn kaybettii birim katk payna eflit olmas gerektiiniM A Kifa
A Letmektedir.
E MAKALE
En azndan uygulamamz gereken transfer fiyatn belirlemede kullanabileceimiz

SIRA SZDE forml SIRA SZDE
nedir? 12
Verilen forml, rneimizdeki rakamsal verilere uygularsak lastik blmnn
montaj blmnce talep edilen fiyattan transfer yapmasnn uygun olup olmad-
n rahatlkla grebileceiz. S O R U S O R U
Transfer fiyat = 100T (retilecek lastiin birim deiflken maliyeti) + 80T (ifllet-
me dflna satfllardan vazgemenin sonucu olarak lastik blmnn kaybettii bi-
DKKAT DKKAT
rim katk pay: satfl fiyat 200T - birim deiflken maliyet 120T) = 180T
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
162 Maliyet Ynetimi
Burada hesapladmz transfer fiyatnn 180T olduunu grdkten sonra, lastik

blmnn iflletme dflna 200T satfla devam etmesinin ve montaj blmnn de
iflletme dflndan birimine 150T demek suretiyle lastik almasnn ve dolaysyla bu
koflullar altnda iflletme iinde transferin yaplmamas gerektii ak bir flekilde an-
lafllmaktadr.
Blmler arasnda transferin yaplmamasn gsteren bu hesaplama bize ayn za-
manda lastik blm yneticisinin baflarsn daha salkl hesaplama ve toplam ola-
rak iflletmenin krnn da daha yksek olmasna neden olmaktadr. nk, lastik b-
lm her ne kadar birim deiflken maliyetlerinde 20T azalma olmasna ramen 150T
yerine iflletme dflna satfla devam ettii takdirde kr daha yksek olacaktr.
Kar yksek olduu iin de artk kr ya da yatrmn getiri oran formlne g-
re baflars yksek olacaktr. Ayn zamanda da iflletme bir btn olarak daha yk-
sek kr elde edecektir. nk iflletme lastik blmnden yksek fiyatla iflletme d-
flna satfl yaparken ayn zamanda da montaj blmne dflk fiyattan lastik alma
olanana sahiptir.
Ayn rneimizi, lastik blmnn atl kapasitede alflyor olduu bir durum
iinde, montaj blmnn atl kapasite miktar kadar lastii lastik blmnden yi-
ne birimini 150T zerinden istiyor fleklinde dflnrsek cevabmz ne olacaktr?
fieklinde dflndmzde,
Yine formlmz gz nne alrsak;
Transfer fiyat = 100T (retilecek lastiin birim deiflken maliyeti) + 0T (iflletme

dflna satfllardan vazgemenin sonucu olarak lastik blmnn kaybettii birim
katk pay) = 100T
Sonu bize transfer fiyatnn en azndan 100T olmas gerektiini gstermekte-

dir. Byle bir sonuca ulaflmamzn nedeni ise lastik blmnn montaj blmn-
ce talep edilen lastikler kadar atl kapasiteye sahip olduu varsaymdr. Atl kapa-
site var olduu iin de iflletme dflna yaplacak satfllar nedeniyle kaybedilecek ka-
zan sfr olacandan en azndan olmas gereken fiyat bu koflullar altnda T100
olarak hesaplanmfltr.
Lastik blm transfer fiyat iin bu 100 TLyi kabul etmeli midir? fleklinde d-
flndmzde,
Montaj blm sz konusu lastii iflletme dflndan en dflk 150T ye alma ola-
nana sahip olduundan muhtemelen 100T ile 150T arasnda varlacak anlaflmaya
gre bir transfer fiyat uygulanacaktr. flte bu anlaflma konusu bizi az sonra akla-
yacamz pazarlk usulne dayal transfer fiyatlamas konusuna gtrecektir.
Pazarlk Usulne Dayal Transfer Fiyatnn Belirlenmesi

Buraya kadar yaplan aklamalardan anlafllaca zere, transfere sz konusu olan
ara malnn pazar fiyat (eer varsa) transfer fiyatnn st snrn ve birim deiflken
maliyeti de alt snrn oluflturacaktr. Pazar fiyatnn st snr olmasnn nedeni, al-
c blmn pazar fiyatnn stnde bir deme yaparak iflletme iinden ara maln
talep etmeyeceinden kaynaklanmaktadr. Birim deiflken maliyetin alt snr olma-
snn nedeni ise satc blmn atl kapasite koflullar altnda dahi olsa birim deifl-
ken maliyetin altnda satfl yapmas halinde zarar ediyor olmasdr.
Doal olarak alc blm mmkn olduu kadar Pazar fiyatnn altnda almaya
gayret sarf ederken satc blm de mmkn olduu kadar pazar fiyatna yakn bir
fiyattan satfl yapmaya alflacaktr. ou durumlarda,
flletme iinde satfllarda satfl ve ynetim giderlerinin azaltlabilme olana-

nn olmas,
Transferlere iliflkin birimlerin hacminin miktar iskontolarn salamak iin
yeterince byk olmas,
Satc blmn atl kapasiteye sahip olmas,
Alc blmce gereksinilen ara malnn iflletme dflndan herhangi bir kay-
naktan temin edilmemesi ya da edilmesinin sakncal olmas vb. durumlar-
da deiflken maliyet alt snr ve Pazar fiyat st snr olmak zere bu aralk
arasnda pazarla dayal yaplarak anlaflma bir btn olarak iflletmenin
menfaatine ynelik bir davranfl olacaktr.
kili Transfer Fiyatlamas

zellikle iflletme ii transfer olaslnn yksek olduu durumlarda, satc bl-
mn kr ya da yatrm merkezi olarak deerlendirilmesi ve alc blmn de karar-
larna flk tutacak maliyet verilerini salamas amacyla ikili transfer fiyat kullan-
labilmektedir. Bu yntemde satc blmde deiflken maliyete bir kr oran ekle-
mesi yaplarak yapay satfl fiyat belirlenir ve bu sorumluluk merkezi yneticisinin
baflars maliyet merkezi niteliinden kurtularak kr ya da yatrm merkezi olarak
llmesi olana salanr. te yandan alc blmde de yaplan transfer deiflken
maliyete dayal yaplr. zellikle bu yntemde, satc blm yapay satfl fiyat ze-
rinden, alc blm ise deiflken maliyet zerinden transfer yaptndan ikili trans-
ferler fiyatlamas ad verilmektedir.
Bu yntemden elde edilen faydalar ise flu flekilde aklanabilir;
Satc blmn baflars maliyet merkezi olarak deil kr ya da yatrm mer-
kezi olarak llr. Dolaysyla satc blm olumlu ynde motive edilir.
Deiflken maliyet uygulayan alc blmn yneticisi bu deiflken maliyeti
kararlarna flk tutmas asndan olumlu fayda salar.
Satc blmde zellikle atl kapasite olduunda, deiflken maliyet muhte-
melen Pazar fiyatndan dflk olacandan bu yntem alc blmn alflla-
rn iflletme iinden yapmasn teflvik edecektir.
Baflka bir deyiflle alc blm, iflletmenin deiflken birim maliyetlerinden afla
olmad srece, iflletme dflndan satn almay tercih etmeyecektir. Ancak istisnai
de olsa piyasa fiyat deiflken maliyetin altna da indiinde, alc blm yneticisi-
nin iflletme dflndan temine ynelmesinin sz konusu olabileceini de hatrda tut-
malyz.
kili fiyat uygulamasyla hem alc hem de satc konumundaki tm iflletme b-
lmlerinin; iflletmeyi bir btn olarak deerleyip genel iflletme amalar dorultu-
sunda koordinasyon iinde alflma olana ve bu konudaki kararlar da tek fiyat
sistemine gre daha byk esneklik salamaktadr.
kili fiyat ynteminden elde edilen faydalar zet olarak nedir? SIRA SZDE SIRA SZDE
13
VERG UYGULAMASI AISINDAN TRANSFER
FYATLAMASI
Trk Vergi Sisteminde, iflletme bnyesinde oluflan kazancn vergilendirilmeden or-
S O R engellenmesi-
taklara datlmas fleklinde ifade edilen rtl kazan datmnn U S O R U
ne ynelik nlemler mevcuttur. Bu nlemler; 21.06.2006 tarih ve 26205 sayl
R.G.de yaymlanarak yrrle giren 5520 sayl KVKnn transferDKKAT
fiyatlandrmas DKKAT
yoluyla rtl kazan datm bafllkl 13. maddesi ve 193 sayl GVKnn indiri-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
164 Maliyet Ynetimi
lemeyecek giderler bafllkl 41/5 fkrasyla iliflkilendirilerek daha kapsaml olarak

dzenlenmifltir. Uygulamann kolayl asndan yukarda saydmz kanun mad-
deleri dflnda konuya iliflkin afladaki dzenlemeler yaplmfltr:
27/11/2007 tarih ve 2007/12888 sayl Transfer Fiyatlandrmas Yoluyla r-
tl Kazan Datm Hakknda Krar
31/3/2008 tarih ve 2008/13490 sayl Transfer Fiyatlandrmas Yoluyla rt-
l Kazan Datm Hakknda Kararda Deifliklik Yaplmasna liflkin Karar
1 ve 2 seri numaral Transfer Fiyatlandrmas Yoluyla rtl Kazan Dat-
m Hakknda Genel Tebli
24/04/2008 tarih ve TF-1/2008-1 sayl Transfer Fiyatlandrmas Yoluyla r-
tl Kazan Datm Hakknda Sirkler/1
Transfer Fiyatlandrmas Uygulamas Kapsamna Giren

Mkellefler ve fllemler
Trkiyede tam ve dar mkellef gerek kifli ve kurumlarn tamam, transfer fiyat-
landrmas uygulamasnn kapsamnda deerlendirilmektedir. Bu gerek kifli ve
kurumlarn, iliflkili kiflilerle gerek yurt ii gerekse yurt dfl faaliyetleri ile ilgili ola-
rak yaptklar mal veya hizmet alm ya da satm ifllemleri transfer fiyatlandrmas
yoluyla rtl kazan datm erevesinde ele alnacaktr.
Kurumlar Vergisi Kanunu Ynnden transfer fiyatlandrmas yoluyla rtl ka-
zan datmndan sz edebilmek iin bir kurum tarafndan bir mal veya hizmet
alm ya da satmnn yaplmfl olmas, sz konusu kurumun bu mal veya hizmet
alm ya da satmn iliflkili kiflilerle yapmfl olmas, bu mal veya hizmet alm ya da
satmnda emsallere uygunluk ilkesine aykr olarak fiyat veya bedel tespiti yapl-
mfl olmas gerekmektedir. Buradaki kurum ifadesi sermaye flirketleri, kooperatif-
ler, iktisadi kamu kurulufllar, dernek veya vakflar ile bunlara ait iktisadi iflletme-
leri ve ifl ortaklklarn kapsamaktadr.
SIRA SZDE Kurumlar Vergisi Kanunu ynnden transfer fiyatlandrmas yoluyla rtl kazan dat-
SIRA SZDE
14 mndan sz edebilmek iin hangi koflullar aranr?
D fi N E L M D fi N Kanunu
Gelir Vergisi ELM Ynnden teflebbs sahibi tarafndan bir mal veya hizmet
alm ya da satmnn yaplmfl olmas, teflebbs sahibinin bu mal veya hizmet alm
S O R U ya da satmnS O iliflkili
R U kiflilerle yapmfl olmas, bu mal veya hizmet alm ya da sat-
mnda emsallere uygunluk ilkesi ne aykr olarak fiyat veya bedel tespiti yaplmfl
olmas halinde emsallere uygun bedel veya fiyat ile teflebbs sahibince uygulan-
DKKAT DKKAT
mfl bedel veya fiyat arasndaki iflletme aleyhine oluflan farklar iflletmeden ekilmifl
saylacaktr. Teflebbs sahibi ifadesi ticari ve zirai kazan ynnden gelir vergisine
N N
SIRA SZDE tabi gerekSIRA SZDE
kifliler ile adi ortaklklarn ortaklar, kolektif flirketlerin ortaklar, adi ve
eshaml komandit flirketlerin komandite ortaklarn kapsamaktadr.
Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarnn uygulamas bakmndan Transfer Fiyat-
landrmas Kapsamndaki fllemler ise flu flekilde aklanabilir;
Alm, satm, imalat ve inflaat, kiralama ve kiraya verme, dn para alnmas ve
verilmesi, ikramiye, cret ve benzeri demeleri gerektiren dier ifllemler her flekil-
K T A P K T A P
de mal veya hizmet alm ya da satm olarak dikkate alnacaktr. Ayrca bir gayri
maddi varln/hakkn satfl ya da lisanslanmas ifllemleri de mal veya hizmet alm
ya da satm kapsamnda deerlendirilmektedir.
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
Transfer Fiyatlandrmasnda liflkili Kifli

Kurum asndan iliflkili kifli;
Kurumlarn kendi ortaklarn,
Kurumlarn ya da ortaklarnn ilgili bulunduu gerek kifli ya da kurumlar,
Kurumlarn ya da ortaklarnn idaresi, denetimi veya sermayesi bakmndan doru-
dan ya da dolayl olarak bal bulunduu gerek kifli veya kurumlar,
Kurumlarn ya da ortaklarnn idaresi, denetimi ya da sermayesi bakmndan nfu-
zu altnda bulundurduu gerek kifli ya da kurumlar,
Ortaklarn efllerini,
Ortaklarn ya da efllerinin stsoy ve altsoyu, nc derece dhil yansoy hsmlar
ve kayn hsmlarn ifade etmektedir.
Gerek kifli asndan iliflkili kifli;
Teflebbs sahibinin efli, stsoy ve altsoyu, nc derece dhil yansoy ve kayn h-
smlar ile
Dorudan ya da dolayl orta bulunduu flirketler,
Dorudan ya da dolayl orta bulunduu flirketlerin ortaklar,
Dorudan ya da dolayl orta bulunduu flirketlerin idaresi, denetimi ya da serma-
yesi bakmndan kontrol altnda bulunan dier flirketler
liflkili kifli saylacaktr.
Gerek kifli asndan iliflkili kifliler kimlerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
15
Emsallere Uygunluk lkesi
D fi Nalm
Emsallere uygunluk ilkesi, iliflkili kiflilerle yaplan mal veya hizmet E L M ya da sat- D fi N E L M
mnda uygulanan fiyat veya bedelin, aralarnda byle bir iliflkinin bulunmamas
durumunda oluflacak fiyat veya bedele uygun olmasn ifade etmektedir.S O R U Emsalle- S O R U
re uygun fiyat veya bedel, aralarnda iliflkili kifli tanmna uygun herhangi bir iliflki
olmayan kiflilerin tamamen ifllemin gereklefltii andaki koflullar altnda oluflturdu-
DKKAT DKKAT
u piyasa ya da pazar fiyat olarak da adlandrlan tutardr.
Emsallere uygun fiyat ya da bedele ulaflmak iin ncelikle i emsal karfllafltr-
N N
maya esas l olarak alnacaktr. Bu flekilde kullanlan fiyat ya SIRAdaSZDEbedellerin bu- SIRA SZDE
lunmamas ya da gvenilir olmamas halinde dfl emsal karfllafltrmada esas alna-
caktr. Ama, en doru ve gvenilir flekilde emsallere uygun fiyat ya da bedeli tes-
pit etmektir.
emsal, mkellefin iliflkisiz kiflilerle yapt ifllemlerde kulland fiyat ya da
bedeli; dfl emsal ise iliflkisiz kiflilerin kendi aralarnda yaptklar
K T A P
karfllafltrlabilir K T A P
nitelikteki ifllemlerde kulland fiyat ya da bedeli ifade etmektedir.
emsal ve dfl emsal nedir? TSIRA

E L E VSZDE
ZYON T SIRA
E L E V SZDE
ZYON
16
Emsallere uygun fiyat ya da bedele ulaflmak iin karfllafltrlabilirlik analizi ya-
D fiile
plmaktadr. Karfllafltrlabilirlik analizi, kontrol altndaki ifllemler N Ekontrol
LM dfl ifl- D fi N E L M
N T E R N Eifllem,
lemlerin karfllafltrlabilir olmasn ifade etmektedir. Kontrol altndaki T birbir- NTERNET
leriyle iliflkili olan kifliler arasndaki ifllemleri; kontrol dfl ifllemS O Rise U birbirleriyle S O R U
herhangi bir flekilde iliflkisi bulunmayan kifliler arasndaki ifllemleri kapsamaktadr.
Kontrol altndaki ifllemler ile kontrol dfl ifllemler karfllafltrlrken
M A K Adikkate
LE alnma- MAKALE
DKKAT DKKAT
s gereken unsurlar afladaki gibidir:
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
166 Maliyet Ynetimi
Mal veya hizmetlerin nitelikleri,

fllev analizi,
Ekonomik koflullar,
fl stratejileri.
Emsallere uygunluk ilkesi asndan en gvenilir sonu, karfllafltrmalar sonu-
cunda ulafllan tek bir fiyat veya bedeldir. Bununla birlikte yaplan karfllafltrmalar
ve uygulanan yntemler sonucu tek bir fiyat veya bedelden ziyade birbirine yakn
birden ok sonucu ieren belli bir fiyat veya bedel aralna ulaflmak da mmkn
olabilmektedir. Emsal fiyat aral, ayn yntemin farkl karfllafltrlabilir kontrol d-
fl ifllem verilerine uygulanmasndan veya ayn verilere farkl transfer fiyatlandrma-
s yntemlerinin uygulanmasndan elde edilen deiflik emsal fiyatlarn oluflturdu-
u fiyat dizisini ifade etmektedir.
Emsal Fiyatn Tespitinde Kullanlabilecek Yntemler

Emsal fiyatn tespitinde kullanlabilecek yntemler iki ayr snflandrmaya tabi tu-
tulmufl olup bunlar; Geleneksel fllem Yntemleri ve flleme Dayal Kr Yntemle-
ri olmaktadr.
Emsallere uygun fiyata geleneksel ifllem yntemlerinden herhangi biriyle ulafl-
ma olana yoksa mkellef, ifllemlerin mahiyetine uygun olarak iflleme dayal kr
yntemlerini kullanabilir. Ancak, iflleme dayal kr yntemlerinin de emsallere uy-
gunluk ilkesi erevesinde fiyat ya da bedel tespitine olanak vermemesi durumun-
da mkellef kendi belirleyebilecei ve daha doru sonu verdiine inand bir
yntemi de kullanabilecektir.
Geleneksel fllem Yntemleri

Emsallere uygun fiyata, ncelikle geleneksel ifllem yntemleri kullanlarak ulafll-
maya alfllacaktr. Bu yntemler:
Karfllafltrlabilir Fiyat Yntemi: Yntem, bir mkellefin uygulayaca emsalle-
re uygun satfl fiyatnn, karfllafltrlabilir mal veya hizmet alm ya da satmnda bu-
lunan ve aralarnda herhangi bir flekilde iliflki bulunmayan gerek veya tzel kifli-
lerin birbirleriyle yaptklar ifllemlerde uygulayaca piyasa fiyat ile karfllafltrlarak
tespit edilmesini ifade etmektedir. Bu yntem, en ok uygulanan ve emsallere uy-
gunluk ilkesi tanm ile uyumlu olan bir yntemdir. Kullanm alan olarak ticari em-
tia alm, satm iflleri, lisans demeleri, borlanma ifllemlerinde faiz oran tespiti ifl-
lemleri rnek olarak verilebilir.
Maliyet Art Yntemi: Yntem, emsallere uygun fiyatn, ilgili mal veya hizmet
maliyetlerinin makul bir brt kr oran kadar artrlmas suretiyle hesaplanmasn
ifade eder. Makul bir brt kr oran, ifllemi yapan mkellefin bu mal veya hizmet-
lere iliflkin olarak iliflkisiz kiflilerle yapt ifllemlerde uygulad brt kr orandr.
Kullanm alan olarak hammadde ve yar mamullere iliflkin ifllemler, imal edilen
mallara iliflkin ifllemler, fason imalat ifllemleri, hizmet tedarik ifllemleri rnek ola-
rak verilebilir.
Yeniden Satfl Fiyat Yntemi: Yntem, emsallere uygun fiyatn, ifllem konusu
mal veya hizmetlerin aralarnda herhangi bir iliflki bulunmayan gerek veya tzel
kiflilere yeniden satlmas halinde uygulanacak fiyattan, makul bir brt satfl kr
dfllerek hesaplanmasn ifade etmektedir. Kullanm alan olarak daha ok mali-
yet bedeli tespitinde zorluk yaflanan mallara iliflkin ifllemler, farkl rnlerin sz
konusu olduu ifllemler, pazarlama ve datm faaliyetleri gibi iliflkili flirketin satn
ald maln iliflkisiz kiflilere satt ifllemler rnek olarak verilebilir.
flleme Dayal Kr Yntemleri

Emsallere uygun fiyata, geleneksel ifllem yntemleri kullanlarak ulafllamyor ise
iflleme dayal kr yntemleri ele alnr. Bu yntemler:
Kr Blflm Yntemi: Yntem, iliflkili kiflilerin bir veya daha fazla saydaki
kontrol altndaki ifllemlere iliflkin toplam faaliyet kr ya da zararnn, stlendikleri
ifllevler ve yklendikleri riskler nispetinde iliflkili kifliler arasnda emsallere uygun
olarak blfltrlmesini esas almaktadr. Kullanm alan olarak ifllemlerin birbirle-
riyle i ie getii ve balantl olduu veya her bir ifllemin ayr ayr ele alnmas-
nn zor olduu durumlar rnek olarak verilebilir.
flleme Dayal Net Kr Marj Yntemi: Yntem, mkellefin kontrol altndaki bir
ifllemden maliyetler, satfllar veya varlklar gibi ilgili ve uygun bir temele dayana-
rak tespit ettii net kr marjnn incelenmesini esas almaktadr. Bu yntemin uygu-
lanmas, maliyet art ve yeniden satfl fiyat yntemlerinin uygulanmasna ben-
zemektedir. Bu yntem ile dier yntemler arasndaki fark; dier iki yntemde
brt kr oran hesaplanrken bu yntemde net kr marjnn hesaplanmasdr.
Kullanm alan olarak taraflardan birine ait ifllemlerin karmaflk olduu alanlar, bir-
birleriyle iliflkisiz ok sayda faaliyet alan bulunan durumlar, taraflardan birisinden
gvenilir bilgi elde etme olanann kstl olmas hali rnek olarak verilebilir.
Ayrca bu son iki yntemin de sorunu zemedii durumda mkellefin, kendi
belirleyecei ve daha doru sonu verdiine inand bir yntemi de kullanabilme-
si olana salanmaktadr.
Transfer Fiyatlandrmas Kapsamnda stenecek Belgeler

Transfer fiyatlandrmas kapsamnda istenecek belgeler temelde Yllk Belgelendir-
me ve Peflin Fiyatlandrma Anlaflmasna liflkin Belgelendirme olmak zere ikiye
ayrlmaktadr:
Yllk Belgelendirme
Yllk belgelendirme kapsamnda belgeler ise kendi arasnda bafllk altnda ele
alnmaktadr:
Transfer Fiyatlandrmas, Kontrol Edilen Yabanc Kurum ve rtl Sermaye-
ye liflkin Form
Yllk Transfer Fiyatlandrmas Raporu
dare Tarafndan Talep Edildiinde braz Edilecek Belgeler
Peflin Fiyatlandrma Anlaflmalar

Peflin Fiyatlandrma Anlaflmas (PFA); iliflkili kiflilerle yaplan ifllemlere iliflkin trans-
fer fiyatlandrmasnn tespit edilmesinde belli bir sre iin uygulanacak yntemin
mkellef ile Maliye Bakanl Gelir daresi Baflkanl tarafndan anlafllarak belir-
lenmesini ifade etmektedir. Bu anlaflmalarn temel amac, mkelleflerin iliflkili ki-
flilerle yapacaklar mal veya hizmet alm ya da satmnda uygulayacaklar transfer
fiyatlandrmasna iliflkin olarak karfllafllabilecek olas vergi ihtilaflarnn nne
gemektir. Mkellef ile dare arasnda belirlenen yntem, yl aflmamak zere
anlaflmada tespit edilen sre ve flartlar dhilinde kesinlik taflyacaktr.
Peflin fiyatlandrma anlaflmasna iliflkin baflvuruda bulunan mkellef tek tarafl,
iki tarafl veya ok tarafl peflin fiyatlandrma anlaflmas talep edebilir. darenin, iki
tarafl ya da ok tarafl peflin fiyatlandrma anlaflmasna iliflkin talebi deerlendir-
mesi sonucu birden fazla lkeyi ilgilendirdiini tespit etmesi durumunda, ilgili l-
168 Maliyet Ynetimi
ke veya lkelerle anlaflma/anlaflmalar bulunmas flartyla bu anlaflmalar erevesin-

de deerlendirme yapmas mmkn bulunmaktadr.
Peflin fiyatlandrma anlaflmasnn kapsamna kurumlar vergisi mkellefleri gir-
mektedir. Tm kurumlar vergisi mkelleflerinin iliflkili kiflilerle yaptklar yurt dfl
ifllemleri ile ilgili olarak belirlenecek yntem konusunda dareye baflvurmalar
mmkn bulunmaktadr.
dare ile PFA anlaflmas imzalayan mkelleflerin, anlaflma kapsamndaki ifllem-
lerine iliflkin olarak Yllk Transfer Fiyatlandrmas Raporu hazrlamalarna gerek
yoktur.
Bu konudaki aklamalarmz sonlandrmadan ksaca Hazine Zarar ve Ceza-
lar konusunda flu aklamalarda bulunabiliriz;
Kurumlar Vergisi Kanununun 13 nc maddesinin yedinci fkrasnda, tam m-
kellef kurumlar ile yabanc kurumlarn Trkiyedeki ifl yeri veya daim temsilcileri-
nin aralarnda iliflkili kifli kapsamnda gereklefltirdikleri yurt iindeki ifllemler ne-
deniyle kazancn rtl olarak datldnn kabul hazine zararnn domas flar-
tna balanmaktadr.
Hazine zarar, emsallere uygunluk ilkesine aykr olarak tespit edilen fiyat ve
bedeller nedeniyle kurum ve iliflkili kifliler adna tahakkuk ettirilmesi gereken her
trl vergi toplamnn eksik veya ge tahakkuk ettirilmesini ifade etmektedir
Transfer fiyatlandrmas yoluyla rtl kazan datmnn tespit edilmesi duru-
munda, rtl kazan datan gelir/kurumlar vergisi mkellefi adna Vergi Usul
Kanununun ilgili hkmleri gereince cezal tarhiyat yaplacaktr.
zet
N
A M A
Yatrm merkezlerinin baflarsn lmede kulla- N
A M A
Vergi uygulamas asndan transfer fiyatlandrl-
1 nlabilecek yntemleri aklamak. 3 masnda bilinmesi gereken konular aklamak.
Sorumluluk merkezleri kontrol snrlarna bal Trk Vergi Sisteminde, iflletme bnyesinde olu-
olarak deiflik adlar altnda toplanmakta ve farkl flan kazancn vergilendirilmeden ortaklara da-
sorumluluk merkezlerinin baflarlarnn llme- tlmas fleklinde ifade edilen rtl kazan da-
sinde de farkl analizlerin gerekli olaca aktr. tmnn engellenmesine ynelik nlemler mev-
Yatrm merkezleri yneticileri maliyetler, gelirler cuttur. Bu nlemler ; 21.06.2006 tarih ve 26205
yan sra faaliyet varlklar zerinde yaplan yat- sayl R.G.de yaynlanarak yrrle giren 5520
rmlar da kontrol yetkisine sahip olduundan, sayl KVKnn transfer fiyatlandrmas yoluyla
gelirler ve maliyetlerin karfllafltrlmasndan elde rtl kazan datm bafllkl 13. maddesi ve
edilen kr ile bu kr elde etmek iin kullanlan 193 sayl GVKnn indirilemeyecek giderler
faaliyet varlklar arasndaki iliflkilere de dayal bafllkl 41/5 fkrasyla iliflkilendirilerek daha kap-
olarak yatrm merkezinin baflarsnn llmesi saml olarak dzenlenmifltir. Uygulamann ko-
gerei aktr. Yatrm merkezi yneticilerinin ba- layl asndan yukarda saydmz kanun mad-
flarlarn lmede kullanlan yntemleri de bafll- deleri dflnda, konuya iliflkin bilinmesi gereken
ca; Yatrm Getiri Oran, Artk Gelir, Ekonomik afladaki dzenlemeler yaplmfltr:
Katma Deer, Satfllarn Getiri Oran ve Dengeli 27/11/2007 tarih ve 2007/12888 sayl Transfer
lm Kart Teknii yntemleri olmak zere befl Fiyatlandrmas Yoluyla rtl Kazan Datm
bafllk altnda toplayarak inceleyebiliriz. Hakknda Karar
N
31/3/2008 tarih ve 2008/13490 sayl Transfer Fi-
A M A Transfer fiyatlandrmas yntemlerini anlatmak. yatlandrmas Yoluyla rtl Kazan Datm
2 Transfer fiyat, bir iflletmenin bir blmnn bafl- Hakknda Kararda Deifliklik Yaplmasna liflkin
ka bir blmne rnler ya da hizmetler sala- Karar
mas halinde uygulanacak fiyat olarak tanmla- 1 ve 2 seri numaral Transfer Fiyatlandrmas Yo-
nr. flletmenin blmleri arasnda alm satm ya- luyla rtl Kazan Datm Hakknda Genel
pldnda, baflar deerlemesinde YGO ya da ar- Tebli
tk gelir yntemlerinin kullanlmas srasnda b- 24/04/2008 tarih ve TF-1/2008-1 sayl Transfer
lmler arasndaki transfer fiyatnn ne olmas ge- Fiyatlandrmas Yoluyla rtl Kazan Datm
rei konusunda birtakm problemler ortaya - Hakknda Sirkler/1
kar. Belirlenen transfer fiyat, sz konusu blm-
lerin iflletme iinde transferi yan sra iflletme d-
flna satfl ya da iflletme dflndan alfl olanaklar-
nn olmas durumunda daha karmaflk hal ala-
caktr. te yandan transfer fiyat ile belirlenen fi-
yat ne kadar yksek belirlenirse satc blmn
baflarsn arttryor olurken alc blm asndan
ise aksine maliyet unsuru olarak maliyetlerini art-
tracak ve dolaysyla baflar derecesini azaltaca
bir gerektir. Bu amalar dorultusunda transfer
fiyatlarn belirlemede kullanlacak genelde drt
yaklaflm vardr. Bunlar;
Maliyete dayal transfer fiyatnn belirlenmesi, Pa-
zar fiyatna dayal transfer fiyatnn belirlenmesi,
Pazarla dayal transfer fiyatnn belirlenmesi ve
kili transfer fiyatnn belirlenmesi olmaktadr.
170 Maliyet Ynetimi
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi maliyet, gelir ve faaliyet var- 6. Bnyesinde finansal ve finansal olmayan baflar l-
lklarna yaplan yatrmlar kontrol yetkisine sahip bir tlerinin her ikisini de ieren yntem afladakilerden
sorumluluk merkezidir? hangisidir?
a. Maliyet Merkezi a. Yatrmn Getiri Oran
b. Gelir Merkezi b. Artk Gelir
c. Kar Merkezi c. Ekonomik Katma Deer
d. Yatrm Merkezi d. Personel Devir Hz
e. Gider Merkezi e. Dengeli lm Kart
2. Afladakilerden hangisi yatrm merkezi yneticile- 7. Afladakilerden hangisi dengeli lm kartnn isel
rinin baflarlarn lmede kullanlan yntemlerden biri ifl srelerine iliflkin kritik baflar faktrleri arasnda yer
deildir? almaz?
a. Yatrmn Getiri Oran a. Kalite
b. Artk Gelir b. retkenlik
c. Ekonomik Katma Deer c. Esneklik
d. Personel Devir Hz d. Gvenlik
e. Dengeli lm Kart e. Mflteri Memnuniyeti
3. Net faaliyet kr 10.000T, satfllar 100.000T ve faali- 8. Satc blmde deiflken maliyete bir kr oran ekle-
yet varlklar 50.000T olan bir iflletmede yatrmn getiri mesi yaplarak yapay satfl fiyatnn belirlendii transfer
oran afladakilerden hangisidir? fiyatlama yntemi afladakilerden hangisidir?
a. %5 a. Pazarla Dayal
b. %10 b. Maliyete Dayal
c. %15 c. Piyasa Fiyatna Dayal
d. %20 d. kili Transfer Fiyatlamas
e. %25 e. Satfla Dayal
4. Faaliyet varlklar 100.000T, net faaliyet kr 2.000T 9. Afladakilerden hangisi transfer fiyatlamasnda ger-
ve istenen minimum getiri oran %17 olan bir iflletme- ek kifli asndan iliflkili kifli arasnda yer almaz?
nin artk geliri afladakilerden hangisidir? a. Teflebbs sahibinin efli, stsoy ve altsoyu, n-
a. 1.000T c derece dahil yansoy ve kayn hsmlar ile
b. 2.000T b. Dorudan veya dolayl orta bulunduu flirketler,
c. 3.000T c. Dorudan veya dolayl orta bulunduu flirket-
d. 4.000T lerin ortaklar,
e. 5.000T d. Dorudan veya dolayl orta bulunduu flirket-
lerin idaresi, denetimi veya sermayesi bakmn-
5. Arlkl ortalama sermaye maliyeti %25, vergi oran dan kontrol altnda bulunan dier flirketler
%30, faaliyet kr 24.000.000T, toplam varlklarnn def- e. Kurumlarn kendi ortaklar
ter deeri 60.000.000T ve dner borlar 3.000.000T
olan bir iflletmenin Ekonomik Katma Deeri afladaki- 10. Afladakilerden hangisi iflleme dayal kr yntem-
lerden hangisidir? leri arasnda yer almaz?
a. 2.550.000T a. Kar Blflm Yntemi
b. 2.670.000T b. Yeniden Satfl Fiyat Yntemi
c. 2.720.000T c. Maliyet Art Yntemi
d. 2.800.000T d. Karfllafltrlabilir Fiyat Yntemi
e. 2.830.000T e. kili Fiyat Yntemi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. d Yantnz yanlfl ise Ynetim Baflarsn lme Sra Sizde 1
konusunu yeniden gzden geiriniz. Yatrmn Getiri Oran, Artk Gelir, Ekonomik Katma
2. d Yantnz yanlfl ise Ynetim Baflarsn lme Deer, Satfllarn Getiri Oran ve Dengeli lm Kart
konusunu yeniden gzden geiriniz. Teknii.
3. d YGO = Krllk Devir hz = (10.000/100.000)
(100.000/50.000) = 0,102=0,20 ya da %20. Sra Sizde 2
4. c Artk gelir=20.000 - (100.000 0,17) = 3.000T Byle bir sadelefltirme yaplmas, tek bir rakam halinde
5. a EVA = Vergi sonras faaliyet kr - (AOSM(Top- elde edilen YGO zerinde, krllk ve devir hznn et-
lam Varlk - Dner bor)) =24.000.000 (1-0,30) kisinin tam olarak anlafllmasn olanaksz klacaktr.
- (0,25 (60.000.000 - 3.000.000)) =2.550.000T
6. e Yantnz yanlfl ise Ynetim Baflarsn lme Sra Sizde 3
konusunu yeniden gzden geiriniz. Net faaliyet kr, faiz ve vergiler sonras krdr. Faaliyet
7. e Yantnz yanlfl ise Ynetim Baflarsn lme varlklar ise nakit alacaklar, stoklar, sabit varlklar ve ifl-
konusunu yeniden gzden geiriniz. letmede retim amacyla kullanlmak zere elde bulun-
8. d Yantnz yanlfl ise Transfer Fiyatlamas konu- durulan tm dier varlklar kapsayacaktr.
sunu yeniden gzden geiriniz.
9. e Yantnz yanlfl ise Vergi Uygulamas Asn- Sra Sizde 4
dan Transfer Fiyatlamas konusuna baknz. Satfllarn arttrlmas, giderlerin azaltlmas ya da faali-
10. a Yantnz yanlfl ise Vergi Uygulamas Asn- yet varlklarna yaplan yatrmlar azaltma olmak zere
dan Transfer Fiyatlamas konusunu yeniden temel deiflken verilebilir.
gzden geiriniz.
Sra Sizde 5
Keyfi yada nyargl davranlrsa flphesiz ilgili sorum-
luluk merkezinin kr, dolaysyla yatrmn getiri oran
olumsuz etkilenecektir.
Sra Sizde 6
Bazen iflletmenin karn arttrabilecek baz ek yatrmla-
rn srf yneticinin YGOsunu azaltyor olmas nedeniy-
le kabul grmemesi olaslnn ortadan kaldrlmas ar-
tk gelir ynteminin stnl olmaktadr.
Sra Sizde 7
Artk gelir ynteminin dezavantaj farkl byklkteki
blmlerin karfllafltrlmas srasnda ortaya kmaktadr.
Sra Sizde 8
Sz konusu yntemlerden her biri iflletme baflarsnn
farkl ynlerini gz nne aldndan genelde uygula-
mada birden fazla yntemin ayn anda kullanld g-
rlmektedir.
Sra Sizde 9
Vizyon engeli, operasyonel engel, ynetim engeli ve
insan engeli.
172 Maliyet Ynetimi
Kaynaklar
Sra Sizde 10 Altu, Osman: Maliyet Muhasebesi lkeler-Uygula-
Finansal faktrler, Mflteriye iliflkin faktrler, sel ifl s- malar, M. Nihad Sayar Yayn ve Yardm Vakf
releri ve renme - Inovasyon. Ya.No: 434-667, 10.bask, (stanbul: a ofset Ltd.fiti,
1991)
Sra Sizde 11 Atkinson, Anthony A.: Advanced Management Acco-
Ksmi olarak evet diyebilmek iin bu amala iflletmede unting Third Edition, (Englewood Cliffs, New Jer-
standart maliyet uygulamas kullanlabilir. sey Prentice - Hall, Inc. 1998)
Bancroft, Gordan-Bozok, Sinan: Ynetim Muhasebesi
Sra Sizde 12 Ders Notlar, (Ktahya: 1978)
Transfer fiyat = Birim deiflken maliyet + iflletme dfl- Belkoni, Ahmed: Cost Accounting A Multidimentio-
na satfllar zerinden kaybedilecek katk pay. nal Emplanis, (Hisdale, Illinois, CBS College Pub-
lishing, 1983)
Sra Sizde 13 Blocher, E.I-Bykmirza, Kamil: Maliyet ve Ynetim
Alc ve satc blmlerin iflletmeyi bir btn olarak deer- Muhasebesi. Tekdzene Uygun Bir Sistem Yak-
lendirip genel iflletme amalar dorultusunda ve koordi- laflm 6. Bask, (Ankara: Sel Ofset, 1999)
nasyon iinde alflma olana ve esneklii salamasdr. Chen, K. H.-Cowns, G.-Datar; Srikant M.
Durury, Colin: Management and Cost Accounting
Sra Sizde 14 Third Edition (London: Chapman&Hall, 1995)
Bir kurum tarafndan bir mal ya da hizmet alm ya da Deakn, Edward B.-Fertulu, Emrah: Transfer Fiyat-
satmnn yaplmfl olmas, sz konusu kurumun bu mal landrmas (retim flletmelerinde Uygulama),
ya da hizmet alm ya da satmn iliflkili kiflilerle ve bu (Ankara, Turhan Kitabevi,2008)
ifllemin emsallerle uygunluk ilkesine aykr yaplmfl ol- Foster, George: Cost Accounting A Managerial Emp-
mas gerekmektedir. hasis, Eleventh Edition, (EnglowoodClifs, New Jer-
sey Pearson Education,Inc., 2003)
Sra Sizde 15 Garrison, Ray: Managerial Accounting, Concepts For
Teflebbs sahibinin efli, stsoy ve altsoyu, nc dere- Planning, Control, Decision Making, (Plano, Te-
ce dhil yansoy ve kayn ksmlar ile dorudan ya da xas: Business Publications Inc., 1985)
dolayl orta bulunduu flirketlerin ortaklar, dorudan Grsoy, Cudi Tuncer: Maliyet ve Ynetim Muhasebe-
ya da dolayl orta bulunduu flirketlerin idaresi, dene- si (stanbul: Bilmen Basmevi, 1979)
timi ya da sermayesi bakmndan kontrol altnda bulu- Heitherh, Lefl-Horngren; Charles T.-Horngren, Charles T.
nan dier flirketler. Kaplan, Robert S.-Kartal, Ali: Karar Srecinde Muhase-
be Bilgilerinin Matematiksel Modellerle Kullanlma-
Sra Sizde 16 s, Anadolu niversitesi Ktahya BF Yll,
emsal, mkellefin iliflkisiz kiflilerle yapt ifllemlerde 1992, Sayfa 83-97
kulland fiyat ya da bedeli; dfl emsal ise iliflkisiz kifli- Kartal, Ali: Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir, zdemir
lerin kendi aralarnda yaptklar karfllafltrlabilir nitelik- Ofset 2012.
teki ifllemlerde kulland fiyat ya da bedeli ifade eder. Kartal, Ali: Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: zdemir
Ofset), 2012
Kse, Tun-Kllough, Larry N.
Ln, T: Cost Management A. Strategic Emphasis,
Third Edition, (Newyork: The Mc Graw Hill
Inc.,2005)
Leinininger, Wayne E.: Cost Accounting Concepts
and Techniques For Management, (ST. Paul, Min-
nesota: West Publishing Co.,1984)
Matulich, Serge: Cost Accounting, 2nd Edition, (Cin-

cinnati; South- Western Publishing Co,1992)
Maher, Michael W: Cost Accounting, Second Edition,
(Homewood, Illiniois: Richard D. Irwn, Inc., 1987)
Ogan, Pekin-OSULLIVAN, George: Quantitative Met-
hods For Accounting and Business Studies,
Third Edition, (Berkshive, Mc GrawHill, 1993)
Sundem, Gary L.-Stratton, William O: Introduction to
Management Accounting, Tenth Edition (Engle-
wood Cliffs, New Jersey Prentice - Hall, Inc. 1996)
Sergener, Sait A: Ynetim Muhasebesi, M. . Nihad
Sayar Yayn ve Yardm Vakf Ya. No: 423-656,2.Bas-
k, (stanbul 1988)
stn, Rfat: Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: Bilim
Teknik Yaynevi,1985)
7
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
Karar sreci ile muhasebe teknikleri arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,
Alternatif seim kararlarnda karfllafllan temel maliyet kavramlarn ifade
N
edebilecek,
N
Alternatif seim kararlar rneklerini aklayabilecek,
Fiyatlama kararlarnda maliyet verileri ne flekilde kullanldn anlatabilecek-
siniz.
Anahtar Kavramlar
Geerli Gelir Geerli Maliyet
Hedef Maliyet Ek Maliyet
Frsat Maliyeti Batmfl Maliyet
indekiler
KARAR SREC LE MUHASEBE

TEKNKLERNN LfiKLER
Karar Alma ALTERNATF SEM
Srecinde Geerli KARARLARINDA KARfiILAfiILAN
Maliyet Ynetimi Maliyetlerin TEMEL MALYET KAVRAMLARI
Kullanlmas ve
Fiyatlama Kararlar ALTERNATF SEM KARARI
RNEKLER
FYATLAMA KARARLARI
Karar Alma Srecinde
Geerli Maliyetlerin
Kullanlmas ve
Fiyatlama Kararlar
KARAR SREC LE MUHASEBE TEKNKLERNN

LfiKLER
Alnan kararlarn isabetli, verimli, ucuz ve uygulanmasnda geecek srenin k-
vaml olmas iin belirli bir srecin izlenmesi gerekir. zlenmesi gereken bu sre
ise karar srecini oluflturur. Karar srecinde yer alan bu admlar; problemin tanm-
lanmas, alternatif davranfl flekillerinin belirlenmesi, alternatiflerin deerlendiril-
mesi, en iyi alternatifin seilmesi, seilen alternatifin uygulanmas ve karar sonu-
larnn kontrol edilmesi fleklinde alt bafllk altnda toplanabilir.
Muhasebe zellikle ynetim muhasebesi iflletmeyle ilgili tm bilgileri toplayp
yneticilerin iflletmeyi ynetmeleri srasnda ihtiya duyduklar zamanda, istenildi-
i flekilde ve gerekli olduu kadar kendilerine sunulmasn salamaktadr. Bu ne-
denle zellikle ynetim muhasebesi, ynetimin deiflik dzeylerindeki kararlarna
bilgi salayan sistemin nemli bir paras olarak bu konudaki sorumluluunu ye-
rine getirebilmek amacyla birtakm ynetim muhasebesi tekniklerine sahiptir.
Bu tekniklerin iflletme ynetiminin gereksinmeleriyle iliflkilendirmesine rnek
vermek zere afladaki Tablo 7.1i inceleyebiliriz.
Stratejik Ynetsel Faaliyetsel Finansal Tablo 7.1

Planlama Kontrol Kontrol Raporlama Muhasebe
Tekniklerinin
Maliyet tahmin yntemleri x x x Ynetim
Bteler x x Gereksinimleriyle
liflkileri
Maliyet Datm Yntemleri x
rn- Maliyet- belirleme sistemleri x
Standart maliyetleme ve sapma analizi x x x
Maliyet-hacim-kr analizi x x x
Sermaye btelemesi, maliyet/kr analizi x x
Sorumluluk muhasebesi x x
Baflar deerleme yntemleri x x
Kt kaynak datm teknikleri x x
Stok ynetimi teknikleri x x
zel karar analizleri x x
176 Maliyet Ynetimi
Ynetim muhasebesi tekniklerinin ynetimin gereksinmeleriyle iliflkisini gste-

ren Tablo 7.1 incelenecek olursa muhasebe tekniklerinden elde edilen muhasebe
bilgilerinin, iflletmenin en st dzeydeki yneticisinden en alt dzeydeki ynetici-
sine kadar her dzeydeki kararlara flk tuttuu grlr.
Stratejik Planlama Kararlar ile liflkileri

Stratejik planlama, iflletmede uzun dnemli amalarn belirlenmesi ve bu amala-
ra ulaflmak iin gereksinim duyulan planlarn hazrlanmas olarak tanmlanabilir.
Stratejik planlama kararlar ile iflletmenin deiflen evre koflullarnda hayatnn s-
rekliliini salayabilmesi iin i ve dfl stnlk ve zayflklar gz nne alnarak
iflletmeyi sz konusu deiflen koflullara gre adapte etme ve dolaysyla mflterile-
rin gereksinme duyduu rnleri istenilen kalite ve nitelikte verimlilik kurallarna
uygun olarak retip pazarda yksek rekabet gcne ulaflma ifade edilmektedir. Bu
tr kararlar genellikle st dzeyde grev yapan yneticilerle ilgili olup nitelik ola-
rak iflletmenin hayatiyeti zerinde yksek etkiye sahip, karmaflk, tekrarlanmayan,
uzun dnemli ve genifl etki alanna sahip zellikler gsterir. Stratejik kararlara r-
nek olarak yeni rnlerin tantlp tantlmamas, yeni pazarlara girilip girilmemesi,
rn karflmnda deifliklikler yaplp yaplmamas vb. verilebilir.
Ynetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri

Ynetim kontrol kararlar, bir iflletmenin faaliyetlerini kontrol etmek iin temel ya-
py oluflturan kararlar ierir. Bu tr kararlarn baflarya ulaflabilmesi iin, bir yan-
dan stratejik kararlara uygun olmas ve dier yandan da faaliyetsel kontrol kararla-
rna klavuzluk etmesi gerekir. Ynetim kontrol kararlarnn stratejik kararlara uy-
gunluu, stratejik kararlara uyumlu olarak daha alt dzeyde, iflletme faaliyetlerine
iliflkin programlarn, standartlarn, btelerin ve deiflik kontrol aktivitelerinin d-
zenlenmesini gerektirecektir. Sz konusu aktivitelerle, iflletmenin faaliyetlerinde
kulland hammadde, malzeme ve iflilik fleklindeki kaynaklarn ekonomiklik ku-
rallarna uygun olarak salanmas ve retim srecinde etkin bir fleklinde kullanla-
rak verimlilik kurallarna uygun iflletme faaliyetlerinin yrtlmesi salanr.
Faaliyetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri

Faaliyetsel kontrol kararlarnda, stratejik planlamaya uyumlu olarak faaliyet kontro-
l kararlar srasnda alnan kararlarn iflletmenin daha alt dzeylerinde bireysel ifl-
lere ya da projelere uygulanmas sz konusu olmaktadr. Bu nedenle faaliyetsel
kontrol kararlar, ynetsel kontrol kararlarna gre daha ziyade teknik faaliyetler
zerine younlaflmaktadr. Ayn zamanda bu kararlar ynetsel kontrol kararlarn-
dan ayran dier bir zellik, faaliyetsel kontrol kararlarnn daha ziyade alt dzey
yneticilere iliflin kararlar olmalardr. Faaliyetsel kontrol kararlarna rnek olarak
retim srecinde hammadde kullanmn azaltmak ve depolama faaliyetlerinde d-
flk iflgc verimliliini arttrmak iin ne yaplmas gerektii, ynetim kontrol karar-
lar dzeyinde hazrlanan btelere uygun olmak retimde gereklefltirilecek mal-
zemelerin ekonomik siparifl miktarlar ile yeniden siparifl verme dzeylerinin belir-
lenmesine iliflkin kararlar verilebilir.
SIRA SZDE Muhasebe tekniklerinin

SIRA SZDE iflletme ynetimine sunduu bilgiler, alnan kararlarn iflletme
1 dzeyleriyle balantl olarak hangi ana gruplar hlinde toplanr?
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
7. nite - Karar Alma Srecinde Geerli Maliyetlerin Kullanlmas ve Fiyatlama Kararlar 177
ALTERNATF SEM KARARLARINDA KARfiILAfiILAN

TEMEL MALYET KAVRAMLARI
Kararlar deiflik alardan deiflik snflandrmalara tabi tutulabilir. Bunlardan alter-
natif seim kararlar, karar alcya iki ya da daha fazla davranfl flekli arasndan se-
im yapmay gerektiren kararlardr. ki alternatiften daha fazla alternatifi kapsayan
kararlar ise oklu alternatif seim kararlar olarak adlandrlrlar.
flletmelerde karfllafllan alternatif seim kararlarna rnek olarak afladaki ka-
rarlar verilebilir: flletme kendi bnyesinde bakm onarm blm kurmal mdr?,
Yoksa iflletme dflndan bakm onarm hizmeti salamaya devam m etmelidir?,
flletme retimde kulland paray kendisi mi retmeye devam etmelidir ya da
dflardan m almaldr?, Ykselen malzeme maliyetlerini karfllamak iin rn fi-
yatlar arttrlmal mdr?, Yoksa daha ucuz malzeme mi kullanlmaldr?
Alternatif seim kararlaryla ilgili ksaca bilgi verdikten sonra nitemizin bu
ksmnda alternatif seim kararlar konusunu ifllerken sk sk karfllaflacamz,
baz temel maliyet kavramlarna aklk getirmekte yarar olduuna inanmaktayz.
Bunlar; Geerli Maliyetler, Ek Maliyetler, Frsat Maliyeti ve Batmfl Maliyet kav-
ramlar olacaktr. fiimdi bunlar ksa ksa rnekler vermek suretiyle afladaki gi-
bi aklayabiliriz.
Geerli Maliyetler
Maliyet bilgisi karar almada gereksinilen bilgilerden en nemlilerinden birisi oldu-
undan, yneticilerin ifllerinin gerektirdii kararlar almalar srasnda hangi mali-
yet bilgilerine gereksinim duyduklarn bilmeleri gerekir. flte bu tr maliyetler, y-
neticinin almakta olduu kararlarla ilgili olduundan bunlara geerli maliyetler ad
verilmektedir.
Bir maliyetin alnacak kararla ilgili geerli olup olmadn belirlemek iin afla-
daki iki soruyu kendi kendimize sormamz yeterli olacaktr.
Sz konusu maliyet gelecee ynelik bir maliyet midir?

Alternatifler arasnda farkllklar gstermekte midir?
Yukardaki her iki soruya da evet cevab veriyorsak zerinde dflndmz

maliyet almakta olduumuz kararla ilgili olarak bir geerli maliyettir.
Geerli maliyetleri belirlemede kullanlacak kriterler nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
2
Maliyetin gelecee ynelik olmas zellii, alnacak kararla ilgili kapsanlan d-
nem iinde, meydana gelmesi (ortaya kmas) beklenilen nakit D fiakfllarn
N E L M ifade et- D fi N E L M
mektedir. rnein, bir satfl yneticisi satfl plan yaparken satfl plan dnemi iin-
de gerekleflmesi beklenen maafl, komisyon, seyahat giderleri ve S O dier
R U pazarlama S O R U
giderlerini gz nnde bulundurmaldr.
Bir maliyetin geerli maliyet olmas iin sadece gelecee ynelik olmas yeter-
DKKAT DKKAT
li olmamakta bunun yannda dier kriterimiz olan alternatifler arasnda farkllklar
gstermesi zelliine de sahip olmas gerekmektedir. Aksi takdirde gelecee y-
N N
SIRA SZDE
nelik maliyet, karar alternatifleri arasndaki seim zerinde herhangi bir etkiye sa- SIRA SZDE
hip olmayacaktr. rnein, bir sper market yneticisinin markette kullanmak
zere yazar kasa almay dflndn varsayalm. zerinde dflnlen yazar ka-
sa alternatifleri ikiye indirilmifl ve her ikisini de kullanacak personelin saat creti
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
178 Maliyet Ynetimi
5 T olaca beklenmektedir. Grld gibi burada yazar kasay kullanacak per-

sonelin creti her iki alternatifte de ayn olduundan sz konusu maliyet unsuru
gelecee ynelik olmasna ramen seim kararmzda geerli bir maliyet olmaya-
caktr. nk alternatifler arasnda maliyet farkll yoktur.
rneimizi biraz deifltirip yazar kasalardan birinin biraz daha geliflmifl olma-
s nedeniyle geliflmifl yazar kasa alnd takdirde bu makineyi kullanacak perso-
nelin saat cretinin 6 T olacan kabul edelim. Bu durumda iki alternatif arasn-
da personelin saat creti farkl olacandan, yazar kasalar kullanacak personelle-
rin cretleri sz konusu karar iin geerli maliyet olacaktr. Ksaca, gelecee y-
nelik olup alternatifler arasnda farkllk gsteren maliyetler geerli maliyetler ol-
maktadr.
SIRA SZDE MaliyetlerinSIRA

alternatifler
SZDE arasnda farkllklar gstermesi kavramndan ne anlafllr?
3
Ek Maliyetler
ki alternatif ile ilgili gelecee ynelik maliyetler arasndaki fark ek maliyet olarak
tanmlanr. Ayn flekilde iki alternatifle ilgili gelecee ynelik gelirler arasndaki
S O R U fark da ek gelir
S O Rolacaktr.
U Dier yandan geerli maliyetler bir bakma ek maliyetle-
ri de kapsadndan, geerli maliyet kavram ile ek maliyet kavram bazen ayn an-
lamda kullanlmaktadr. Fakat geerli maliyetlerin karar srecinde gz nne aln-
DKKAT DKKAT
mas gereken maliyetleri teflhis etmek amacyla ve ek maliyetlerin de geerli mali-
yetler arasndaki fark tutarn teflhis etmede kullanldn daima aklmzda tutmal-
N N
SIRA SZDE yz. nk SIRA SZDE
bu kavramlar arasnda fark vardr.
Yazar kasa rneimizi ek maliyetler asndan dflndmzde, yazar kasay
AMALARIMIZ
kullanacakAMALARIMIZ
personelin saat creti, yazar kasalardan biri alnrsa 5 T/saat ve dieri
alnrsa 6 T/saat olacandan ikisi arasndaki fark
K T A P (6 T - 5 T)
K olan
T A 1
P T/saat iflilik asndan bu alternatif kararda ek maliyet olacaktr.
SIRA SZDE Ek maliyetlerSIRA

nedir ve geerli maliyetlerle ilgili iliflkisi var mdr?
SZDE
TELEVZYON4 TELEVZYON
Dikkat edilecei gibi bu rneimizde alternatif bir seim karar vardr. nk
D fi N E L M iflletme iki Dfarkl
fi N Eyazar
L M kasadan birini semek durumundadr. Yazar kasalar kulla-
nacak olan personelin saat cretleri bu kararda bir geerli maliyet unsurudur. n-
NSTOE RRNUE T NST OE RRNgelecee
k bu maliyetler UE T ynelik olup alternatifler arasnda farkllklar gstermek-
tedir. Personele ait saat cretlerinin bu karardaki ek maliyeti 1 T/saattir. nk sz
konusu alternatiflere ait gelecekte meydana gelecek olan maliyetler arasndaki fark
DKKAT DKKAT
1 T/saat olarak hesaplanmaktadr.
N N
SIRA SZDE Frsat Maliyeti
SIRA SZDE
Alternatif seim kararlarnda, alternatiflerden en uygun olduuna inandmz biri-
ni setiimizde doal olarak dier alternatif (ya da alternatifler) reddedilmifl olaca-
ndan reddedilen alternatiften elde edilecek kazantan vazgeilmifl olunacaktr.
flte buradaki vazgeilen kazan seilen alternatifin frsat maliyeti olarak adlandr-
K T A P lr. O hlde;K frsat
T A maliyeti,
P reddedilen alternatif reddedilmemifl olsayd, kendisin-
den elde edilecek olan kazan fleklinde tanmlanabilir.
Burada hemen aklmza Frsat maliyetleri, muhasebe kaytlarnda yer almad-
TELEVZYON
na gre Tacaba bu maliyetler nemsiz midir? fleklinde bir soru gelebilir. Sz ko-
ELEVZYON
nusu maliyetlerin, muhasebe kaytlarnda gsterilmemeleri bu maliyetlerin nem-
NTERNET NTERNET
siz olduu anlamnda anlafllmamaldr. nk frsat maliyeti, karar almada gz

nnde bulundurulmas gereken bir maliyet unsurudur. Aksi takdirde bu durum
yanlfl alternatifin seilmesine neden olarak iflletmeyi nemli derecede kayba ura-
tabilir.
Frsat maliyeti muhasebe kaytlarnda yer almadndan bu maliyetler nemsiz

SIRA SZDE midir? SIRA SZDE
5
rnein bir iflletmenin elinde 150.000 T atl paras olsun ve Bu paray hazine
bonosuna m yoksa bankaya vadeli olarak yatrmas m gerekiyor? fleklindeki bir
karar verme aflamasnda olduunu varsayalm. Eer hazine bonosuna yatrma al-
S O Ralabilecei
ternatifi seilmiflse bu seilen alternatifin frsat maliyeti bankadan U faiz S O R U
geliri olacaktr.
DKKAT DKKAT
Batmfl Maliyetler
Batmfl maliyetler, bir karar ifllemi srasnda ilgili kararlardan etkilenmeyen maliyet-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
lerdir. Dolaysyla batmfl maliyetler, geerli maliyet niteliini taflmayan maliyetler
olmakta ve gelecee ynelik zellik ya da alternatifler arasnda farkllklar gster-
memektedirler. Bu tr maliyetler kararla ilgili olmadklarndan, AMALARIMIZ
bir karara ait bat- AMALARIMIZ
mfl maliyetlerin belirlenerek hesaplamalar dflna alnmas sz konusu karara ait
analizlerin kolaylafltrlmasna olanak salayacaktr.
K T A P K T A P
Geerli maliyetlerde olduu gibi batmfl maliyetler de sabit, deiflken ya da ya-
r deiflken nitelikte olabilir. retimin arttrlmasna iliflkin bir kararda sabit mali-
yetler batmfl, deiflken maliyetler de ek maliyet kabul edilir. Dier yandan tam ka-
TELEVZYON TELEVZYON
pasitede retimde bulunmasna karfln talebin karfllanamad bir durumda, satfl
fiyatnn arttrlmas kararnda, faaliyet hacminde bir deifliklik beklenmiyorsa bu-
rada hem sabit hem de deiflken maliyetler batmfl maliyet niteliini kazanacaktr.
Ancak hangi gider ya da maliyetin burada aklanan alternatif seim N T E R N Ekararyla
T ilgi- NTERNET
li maliyet snflamas niteliini kazanaca alnacak karar ile bu kararn koflullarna
bal olaca daima aklda tutulmaldr.
Bir karara ait batmfl maliyetlerin bilinmesi ilgili karara ait hesaplamalar niin kolaylafl-
SIRA SZDE SIRA SZDE
trr? 6
ALTERNATF SEM KARARI RNEKLERD fi N E L M D fi N E L M
zel Bir Sipariflin Kabul Edilip Edilmemesi Karar

S O R U S O R U
Belirli koflullarn var olduu durumlarda iflletme ynetimi bazen baz siparifllerini
toplam birim retim maliyetinin altnda dahi kabul etse toplamD krlarn
KKAT arttrabi- DKKAT
lir. Baflka bir deyiflle pazar koflullarna bal olarak retim kapasitelerinin atl oldu-
u durumlarda, piyasa fiyatnn altnda bir fiyatla baz zel tekliflerle karfllaflld-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
nda nasl davranlmas gerektii karar burada ele alnp aklanacaktr.
rnein, kol saati retmekte olan bir iflletmenin aylk retim kapasitesi 10.000
birimdir. Hlihazrda iflletmede 2000 birim /ay atl kapasite AMALARIMIZ
vardr. Dier yandan AMALARIMIZ
byk bir iflletme alflanlarna zel bir gnde datmak zere birimi 45 Tden 2000
birim kol saati satn alma teklifinde bulunmufltur. Kol saatlerinin piyasa fiyat ise
65 T/birimdir. flletmenin 8000 birim retim ve satfl durumundakiK T verileri
A P aflada- K T A P
ki gibidir:
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
180 Maliyet Ynetimi
Birim deiflken retim maliyeti 40 T/birim

Sabit genel retim maliyeti 20.000 T
Pazarlama satfl ve datm giderleri:
Birim deiflken pazarlama satfl datm giderleri 15 T/br
Toplam sabit pazarlama satfl ve datm giderleri 40.000 T
Satfllar (8000 br 65 T/ br ) 520.000
(-) retim maliyetleri:
Deiflken retim maliyeti ( 8000 br 40 T/ br ) 320.000

Sabit genel retim maliyeti 20.000 340.000
Brt satfl kr 180.000
(-) Pazarlama satfl ve da. Gid.

Deiflken paz. satfl ve da. Gid. (8000 br 15 T/br) 120.000
Sabit paz. satfl ve da. Gid. 40.000 160.000
Faaliyet kr 20.000
zel siparifl iin deiflken pazarlama satfl ve datm giderlerinin olmayaca

varsaym altnda sz konusu saatleri reten iflletme yneticisi, muhasebe md-
rnden normal piyasa fiyatnn altndaki bu 2000 birimlik zel sipariflin teklifinin
kabul ya da reddedilmesi konusunu inceleyen bir analiz yapmasn istemifltir. r-
neimizde deiflken pazarlama satfl ve datm giderlerinin olmayaca varsayl-
yor. nk zel siparifl iin ambalaj ve nakliyeye gerek olmayacaktr. Ayn zaman-
da bu analizde sabit genel retim maliyetleri ile sabit pazarlama satfl ve datm gi-
derleri gelecee ynelik olup alternatifler arasnda farkllk gstermeyeceklerinden
geerli maliyet olmayacaklardr. Burada sadece deiflken retim maliyetleri, gele-
cee ynelik olup alternatifler arasnda farkllk gstereceinden geerli maliyet
olacaktr. MHK analizinden hatrlyoruz ki baflabafl noktasndan sonra her birim ila-
ve satflta krmzda birim katk pay kadar olumlu artfl olacaktr.
Bu rnekte zel sipariflin fiyat satfl fiyat 65 Tden dflk olup 45 T/birim ol-
sa dahi bu tutar birim geerli maliyet olan birim deiflken retim maliyeti 40
Tden 45 - 40 = 5 T/birim byk olduundan sipariflin kabul ile iflletme krnda 5
T/br 2000 birim = 10.000 T toplam artfl olacaktr. Bylece zel sipariflin kabuly-
le daha nce 20.000 T olan kr 10.000 T artflla toplam 30.000 T olacaktr. O hlde
geerli maliyet ve gelir verilerine dayal olarak yaplan bu nicel analiz sonucu, zel
sipariflin kabul edilmesi nerilecektir. Bu konudaki karfllafltrmal hesaplamalar
aflada Tablo 7.2 gsterilmifltir.
Karar srecine ait verilen bilgilerden hatrlanaca gibi nihai karar vermeden
nce nicel hesaplama sonucunun nitel ynlerden de deerlendirilmesi gerekecek-
tir. Bu konudaki nitel faktrlere rnek olarak;
Hlihazrdaki mflterilerimiz, iflletmemizin baz mflterilerine normal piyasa fi-
yatnn altnda satfl yaptmz renebilir mi? konusu nemlidir. Eer bu konu
renilirse srekli mflterilerimizle iliflkilerimiz bozulacaktr. Bu nedenle dikkat
ederseniz rneimizde bir iflletmenin alflanlarna datmak zere bizden zel si-
parifl istediini syledik. Bu durumda saatleri kullanacak kiflilerin bizim zel fiya-
tmz renmeleri mmkn olmayacaktr.
zel siparifli kabul edilen mflterimiz, srekli mflterimiz olmay ve zel fiyat-
tan srekli alflverifl yapmay isteyebilir mi? Daha nce de belirttiimiz gibi atl ka-
pasite olmas hlinde bu zel durum sz konusu olabiliyordu. Aksi takdirde zel
durum ortadan kalkacaktr.
Tablo 7.2
zel Sipariflin Karfllafltrmal Analizi
zel Siparifl zel Sipariflin etkisi 2000 br zel Sipariflle

olmakszn 8000 br Toplam Birim birlikte
Satfllar 520.000 T 90.000 T 45 T 610.000 T

(-) Deiflken maliyet ve giderler
retim (40 T x 8000 br) 320.000 80.000 40 T 400.000
Paz. Satfl. Da. (15 T x 8000 br) 120.000 _ _ 120.000
Top. De. Maliyet ve gid. 440.000 80.000 40 520.000
Toplam katk pay 80.000 10.000 5 90.000
(-) Sabit maliyet ve giderler
retim 20.000 _ _ 20.000
Pazarlama satfl da. 40.000 _ _ 40.000
Toplam sabit maliyet.ve gid. 60.000 _ _ 60.000
Faaliyet kr 20.000 10.000 5 30.000
lkede yasalar, zel fiyattan satfl yapmay engellemekte midir? Eer byle bir
durum varsa yasalara aykr davranfltan cezai meyyide ile karfl karflya kalmamz
sz konusu olabilecektir.
flletmenin zel siparifli kabul etmesi hlinde, retim aralarnn aflr ypran-
mas sz konusu olacak m? fleklindeki sorularn cevaplar da nitel faktrler ola-
rak dflnlmesi gereken konular olacaktr. Rasyonel ynetici, nicel analizden
sonra yukarda rneklerini verdiimiz nitel faktrleri de gz nne aldktan sonra
konuyla ilgili kararn verecektir.
Bu zel siparifl kararn etkileyen nitel faktrlere iki rnek verebilirSIRA

misiniz?
SZDE SIRA SZDE
7
Bir rn Hattnn retimine Son Verip Vermeme Karar
flletme yneticileri zaman zaman bir rn hattnn retimine ya da satflna devam
edilip edilmemesi, yeni rn hattnn retime ya da satflna bafllanlp bafllanlma-
mas konusunda karar verme durumuyla karfl karflya kalrlar. BuS Otr
R Ukararlarda da S O R U
sz konusu rnlerin iflletmenin krna olan katks incelenir. Ancak byle bir ka-
rarda her bir rn hattnn deiflken maliyetleri ve her bir rn hatt iin ayrca
DKKAT DKKAT
dorudan doruya katlanlan sabit maliyetler dflnlmelidir. Baflka bir deiflle
rn hattnn eklenmesi ya da karlmas kararnda analiz, deiflken maliyet kav-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
ram erevesinde alnmakta ve katk pay kavram geniflletilerek direkt maliyetler
hem deiflken maliyetleri hem de her rn hattnda dorudan doruya ortaya -
kan sabit maliyetleri iermektedir. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Bir rn hattnn eklenmesi ya da karlmas kararnda katk paySIRA

ne flekilde
SZDE geniflleti- SIRA SZDE
lebilir? K T A P 8 K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
S O R U S O R U
NDTEKRKNAETT NDTEKRKNAETT
182 Maliyet Ynetimi
rnein; yeni greve atanan bir sper market yneticisi, sper marketin ge-
mifl yla ait gelir tablosunu incelemek ister. Kendisine marketin temel rn hatlar-
n gsterecek flekilde hazrlanmfl afladaki gelir tablosu verilir.
Tablo 7.3 Yiyecek Kozmetik Ev Aletleri Toplam
rn Hatlar
tibariyle Satfllar 200.000 80.000 120.000 400.000
Hazrlanmfl Gelir
Tablosu ( T) SMM(tm deiflken) 160.000 45.000 95.000 300.000
Brt kr 40.000 35.000 25.000 100.000
(-)Sabit maliyetler
Kira 6.000 6.000 6.000 18.000
Maafllar 16.000 10.000 14.000 40.000
Pazarlama ynetim gid. 12.000 12.000 12.000 36.000
Faaliyet kr (zarar) 6.000 7.000 (7.000) 6.000
Sper market yneticisi, gelir tablosunu incelediinde, geen yl ev aletlerine

iliflkin rn hattndan 7.000 T zarar edildiini grr ve zihninde eer geen yl ev
aletleri hatt satfltan kaldrlmfl olsayd acaba iflletmenin krlar toplam olarak
6.000 Tsinden 13.000 Tsna arttrlabilir miydi, fleklinde bir soru gelir.
Dikkat edilecei gibi buradaki ev aletleri rn hattn satfltan kaldrp kaldrma-
ma konusunda bir alternatif seim karar mevcuttur. Bu kararn alternatifleri ise ev
aletleri rnlerinin satflna devam etme ve ev aletleri rnlerinin satfln kaldrma
olmak zere iki alternatifimiz var.
lk bakflta ev aletleri rn hattnn satfltan kaldrlmas iflletme iin olumlu bir
davranfl gibi grnyor olmasna karfln ynetici muhasebe mdrnden ev alet-
leri rn hattnn satfltan kaldrlmas hlinde hangi maliyetlerin geerli maliyetler
olacann arafltrlmasn ister.
Sper market muhasebecisine gre;
Ev aletleri rnlerinin SMMnn tm deiflken maliyetler ve kanlabilir.
Ev aletleri rn hattna yklenen hlihazrdaki tm maafllar (14.000 T) ka-
nlabilir.
Kira maliyetlerinin hibirinden kanlamayacak.
Pazarlama ve ynetim giderlerinden 6.000 T tasarruf edilebilecek.
Tablo 7.4 Ev Aletleri Ev Aletleri Ek Maliyet ve

Geerli Maliyet Satfl Var Satfl Yok Gelirler
Analizi Tablosu ( T)
Satfllar 400.000 280.000 120.000 (-)
SMM(tm deiflken) 300.000 205.000 95.000 (-)
Katk pay 100.000 75.000 25.000 (-)
(-)Sabit maliyetler
Kira 18.000 18.000 -
Maafllar 40.000 26.000 14.000 (-)
Pazarlama ynetim gid. 36.000 30.000 6.000 (-)
Faaliyet kr (zarar) 6.000 1.000 5.000 (-)
rneimize iliflkin yukardaki bilgilerin flnda, alternatifler ve alternatiflerin

geerli maliyetlerini ve gelirlerini gsteren nicel hesaplamalar yapabiliriz.
Yukardaki bilgilerin fl altnda yaptmz analiz sonucunda, ev aletleri rn
hattnn marketteki satflndan vazgeilmesiyle iflletmenin toplam katk paynda
25.000 T azalma olurken maliyetlerden sadece 20.000 Tden kanlabilecektir. Bu
da net krda net 5.000 T azalma etkisi yaparak toplam faaliyet krnn 6.000 Tsn-
dan 1.000 Tsna dflecektir.
Sonuta iflletme 7.000 Tlk zarardan kurtulup bunun yannda 6.000 T krla
toplam 13.000 T kr beklerken faaliyet kr 1.000 T sna dflecektir. Bu nedenle
yaptmz nicel analiz sonucuna gre ev aletleri rn hattnn satflna devam
edilmelidir.
Daha nceki aklamalarmzda olduu gibi buradaki problemimizin zmn-
de de nihai karar ncesinde gz nne alnmas gereken baz nitel faktrler ola-
caktr. Dikkat edildiinde bunlardan biri rn hatt satfllarnn birbirinden bam-
sz olduu varsaymdr. Nicel analizimizi iflletmenin blmlerindeki satfllarn bir-
birinden bamsz olduu konusundaki varsayma dayal olarak yapmfltk. Ancak,
bir iflletmedeki herhangi bir rn hattnn karlmas ya da eklenmesi dier rn
hatlarnn satfllarn etkiliyorsa bu durumda mflterilerin potansiyel davranfllarnn
analiz iine katlmas zorunludur. rnein, damatlk elbise satfl yapan bir maa-
zada gmlek ya da kravat blm zararda olsa da satfltan kaldrmamz doru ol-
mayacaktr ya da akflam eve giderken bakkala uradnzda dier ihtiyalar yan
sra ekmek de almak istersiniz. Bu nedenle ekmekte fazla kr marj olmasa dahi
tm bakkallar mutlaka ekmek satmaya gayret edeceklerdir.
flletmede ev aletlerinin satflna devam edilip edilmemesi kararndaSIRA

zerinde
SZDE durulabile- SIRA SZDE
cek nitel faktr rnekleri neler olabilir? 9
Burada dikkat edilmesi gereken dier bir husus da bir rnD hattnn fi N E L M
retiminin D fi N E L M
ya da satflnn kaldrlmas durumunda bazen bu kapasite baflka bir amala da kul-

lanlabilir. rnein, baflka rnlerin satfllar arttrlabilir. flte byle
S O Ralternatifler
U var S O R U
olduunda bu alternatiflerden ortaya kacak geerli maliyet ve gelirlerin de anali-
ze dhil edilmesi gereidir. rnein, ev aletleri rn hattnn satflnn kaldrlmas
DKKAT DKKAT
hlinde kozmetik blmnden satfllarnn 25.000 T arttrabileceini, bu artfltan da
kra % 30 net katk pay salayacan varsaydmzda analizimizin nicel yn flu
N N
flekilde etkilenecektir: SIRA SZDE SIRA SZDE
T
Deiflme ncesi faaliyet kr (zarar) (1) AMALARIMIZ6.000 T AMALARIMIZ
Ev aletleri satfl kaldrldnda faaliyet kr (zarar) (2) 1.000
Kozmetik blmnn genifllemesinin net faaliyet krna etkisi
K T A P K T A P
(25.000 T % 30 katk pay oran) (3) 7.500
Kozmetik blm satfllarnn artfl sonucu net faaliyetleri (2+3) 8.500 T
Bir nceki nicel analiz sonucuna gre kr 6000 Tden 1000T Tye
ELEVZYON
azalrken prob- TELEVZYON
lem zerindeki kk bir deiflik ev aletlerinden elde edilecek yerin kozmetik b-

lmnn satfllarn arttraca varsaym altnda sonu olumlu ynde deiflmekte-
dir. Bu durumda kr 8.500 T olaca iin nicel analiz sonucumuz N T Eolumlu
R N E T yne d- NTERNET
nflmfltr.
184 Maliyet Ynetimi
Makine ve Donatmn Yenilenmesi Karar

flletme yneticileri, teknolojik geliflmeler sonucunda, kullanmakta olduklar maki-
ne ya da donatm elden kararak daha geliflmifl yenilerini almak durumuyla karfl-
laflabilirler. zellikle yenileriyle deifltirilmesi dflnlen makine ya da donatmlar
henz kendilerini amorti etmemifllerse byle bir karar daha zor verilir. Yeni makine
ya da donatmn alnmas hlinde elde edilebilecek verim artfl ve maliyet tasarruf-
lar nedeniyle ulafllacak kr atfllar sz konusu kararlarda nemli rol oynarlar.
SIRA SZDE Makine ya da donatm

SIRA SZDE yenileme kararlarnda teknolojik geliflmelerin etkisi ne flekilde
10 olur? Bir sabit kymet fiziki mrn doldurmadan ekonomik mrn doldurabilir mi?
D fi N E L M D fibir
N Enakliyat
LM
rnein, iflletmesinin geen yl satn ald benzinli kamyonetinin
yerine mazotlu bir kamyonet almay dflndn varsayalm. Sz konusu kam-
S O R U yonetlere aitS veriler
O R U ise afladaki gibidir:
Kamyonetler (000 T)
DKKAT DKKAT
Benzinli Mazotlu
Satn alma maliyeti 150.000 Fiyat 240.000
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
1. yl sonu defter deeri 120.000 Ekonomik mr 4 Yl
4 Yl sonra
Kalan amortisman dnemi 4 Yl hurda deeri 0T
1. yl sonu satfl deeri 70.000
Yllk faaliyet maliyetleri
K T A P K T A P
(Deiflken) 160.000 (deiflken) 90.000
Yllk gelir 275.000 Yllk gelir 275.000
TELEVZYON TELEVZYON
Yukardaki verilerden grld gibi mazotlu kamyonetin satn alnmas hlin-
de mazot fiyat benzin fiyatndan daha dflk olduundan yllk deiflken maliyet-
lerden tasarruf edilecek. Buna karfln iflletmenin elindeki benzinli kamyonetin da-
NTERNET N T E Ramortisi
ha 4 yl sonra NET tamamlanacak ve bugn satlmas hlinde defter deeri
(120.000 T) ile 1. yl sonundaki satfl deeri (70.000 T) arasndaki fark olan 50.000
T gelir tablosunda sabit kymet satfl zarar grlecektir. Baz yneticilere gre du-
rup dururken 50.000 T zarara yol aacak olan kamyonet yenileme dflncesi man-
tkl gelmeyebilir.
Buradaki problemimiz; flletme benzinli kamyoneti kullanmaya m devam et-
sin? Yoksa benzinli kamyoneti satp yerine mazotlu kamyonet mi alsn? olmakta-
dr. Alternatiflerimiz ise iflletmenin benzinli kamyoneti kullanmaya devam etmesi
ya da benzinli kamyoneti satp yerine mazotlu kamyoneti almas olmak zere iki
tanedir. Bu problemi zebilmek iin yneticinin nce problemle ilgili geerli ma-
liyetleri belirlemesi gerekmektedir.
Geerli maliyetlerimize ulaflabilmek amacyla batmfl maliyetleri ayrmalyz.
Benzinli kamyonetin alfl maliyeti, bir yl nce alnmfl bir kararn sonucunu ifade
ettiinden batmfl maliyet olacaktr. Ayn zamanda benzinli kamyonetin amortis-
man giderleri de tarih nitelikteki bir maliyetin kendisinden yararlanlan yllara b-
lfltrlmesini ifade ettiinden batmfl maliyet olacaktr. Dier yandan, kamyonet-
ten salanacak yllk gelir rakam gelecee ynelik olmakla beraber her iki see-
nek iin de ayn (275.000 T) olduundan sz konusu gelir unsuru ayn analizde
geerli gelir kalemini oluflturmayacaktr.
Sonu olarak analizimizde geerli maliyetler, mazotlu kamyonetin maliyeti ile

deiflken maliyetlerde yarataca tasarruflar ve benzinli kamyonetin satfl deeri ol-
maktadr.
rneimize iliflkin yukardaki verilerin fl altnda, afladaki alternatifler ve al-
ternatiflerin geerli maliyetlerini (ve gelirlerini) kapsayan nicel hesaplama tablosu-
nu hazrlayabiliriz.
Alternatifler (000 T)
Benzinli Mazotlu Ek Maliyet Gelir
Gelirler (275 T 4 yl) 1.100 1.100 0T
Deiflken maliyetler 280
Benzinli 160 T 4 yl 640
Mazotlu 90 T 4 yl 360
Mazotlu Kam.Amortisman 0 (240) (240)
Benzinli Kam.Amortisman (120) (120) 0
Benzinli Kam.Satfl 0 70 70
Kr 340 450 110
Yukardaki hesaplamamz ksa yoldan afladaki flekilde de yapabiliriz:
Mazotlu kamyonetin satn alnmas

hlinde deiflken maliyetlerde
salanacak tasarruf
(160.000 - 90.000) 4 yl 280.000 T
Mazotlu kamyonetin maliyeti (240.000)
Benzinli kamyonetin satfl deeri 70.000
Mazotlu kamyonetin net avantaj 110.000
Yukardaki hesaplamalarn sonucundan grld gibi mazotlu kamyonetin

satn alnmasyla iflletme nmzdeki drt yl iinde toplam krnda 110.000 T tu-
tarnda artfl salamfl olacaktr.
retme ya da Satn Alma Karar

Bir iflletmenin iflletme dfl kaynaklardan baz temel mamul paralarn satn almak
ya da sz konusu paralar kendisinin retmesi konusundaki kararlar, ou kez
retme ya da satn alma kararlar olarak adlandrlr. Bu nedenle bir retme ya da
satn alma kararnda iflletme yneticisi, rettii rne ait birtakm temel rn par-
alarn iflletme dflndan satn alma ya da iflletme iinde retme alternatifleri ara-
sndan seim yapar.
Ancak retim ya da satn alma kararlar sadece rn paralaryla snrlandrla-
maz. alflanlara verilen yemek, temizlik iflleri ve bakm onarm iflleri vb. ifller de
iflletme iinden ya da iflletme dflndan salanlmas asndan retme ya da satn
alma kararlar iinde dflnlr. Bir retme ya da satn alma kararnda, karar sz
konusu olan konu rn paras ya da hizmet olsun geerli maliyetler, analizde te-
mel unsur oluflturacaklardr.
retme ya da satn alma kararlarna hizmetler de konu olabilir mi?SIRA SZDE SIRA SZDE
11
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
186 Maliyet Ynetimi
rnein, buzdolab reten bir iflletme hlihazrda temel rn hatlarnn monta-

j srasnda kullanlan plastik yumurta raf parasn da retmektedir. flletmenin
muhasebe blmnden alnan bilgiye gre yumurta rafnn retimine ait veriler
flyledir:
Birim 4.000 Birim
T T
Direkt hammadde 3 12.000
Direkt iflilik 4 16.000
Deiflken GM 1 4.000
Sabit GM 10 40.000
Toplam 18 72.000
flletme, bir yan sanayi reticisi olan baflka bir iflletmeden ylda 4.000 birim al-
mak kofluluyla yumurta kaplarn birimini 15 Tden salayabilme teklifi alr.
Buradaki problemimiz, buzdolab reten iflletmenin retmekte olduu yumur-
ta kab parasnn retimini durdurup bu paray iflletme dflndan m satn alsn
yoksa retimine devam m etsin olmaktadr. Alternatifler ise parann iflletme iin-
de retimine devam etme ya da iflletme dflndan satn alma olmak zere iki tane-
dir. Bu problemi zebilmek iin alnacak kararda yneticinin yine geerli maliyet-
ler zerinde dikkatini younlafltrmas gerekecektir.
Bu kararda geerli maliyetlerimiz ne olacaktr? Yukardaki verilere baktmz-
da, ilk olarak yumurta kab parasnn iflletme iinde retilmesi durumunda karfl-
lafllan maliyetlerden biri olarak sabit maliyetleri gryoruz. Bu maliyetler karar-
mzda batmfl maliyettir.
Yumurta kabnn retimiyle ilgili deiflken maliyetler (direkt hammadde, direkt
iflilik ve deiflken GM), para iflletme dflndan alnd takdirde gerekleflmeye-
cekler ve alternatifler arasnda fark gsterdiklerinden, geerli maliyet olacaklardr.
Problemin zm iin afladaki analizi yapabiliriz.
Yumurta kab flletmede retme Satnalma

Fark
maliyetleri (4000br) (4000br)
D. hammadde 12.000 T _ 12.000 T
D. iflilik 16.000 _ 16.000 T
Deiflken GM 4.000 _ 4.000 T
Sabit GM 40.000 40.000 0T
Satn alma (4000br x 15 T/br) 60.000 (60.000)
Toplam maliyet 72.000 T 100.000 (28.000)
Birim baflna maliyet
18 T/br 25 T/br 7 T/br
(Toplam maliyet / 4000br)
Yukarda yaptmz hesaplama sonucunda, yumurta kabnn iflletme iinde

retilmesinin, iflletme dflndan alnmasna gre her bir biriminde 7 T ve toplam
olarak 28.000 T olumlu fark olduu grlmektedir. O hlde iflletme dfl teklif 15
T/br, iflletmenin birim retim maliyeti 18 T/br den dflk olsa bile kanamad-
mz sabit GM satn alma alternatifinin gerek maliyetini 25 T/bre kardndan
bu teklif kabul edilemeyecektir.
Frsat maliyeti konusu yukardaki analizimizi nasl etkileyebilir? Frsat maliye-

ti kavramna iliflkin aklamalardan hatrlanaca gibi reddedilen alternatif redde-
dilmemifl olsayd, kendisinden elde edilecek kazan frsat maliyeti olmaktayd. r-
neimize dndmzde, eer iflletme yukardaki hesaplamann sonucuna gre
yumurta kabn retmeyi kabul ederse iflletme dflndan alma karar reddedilen al-
ternatif olacaktr.
Yumurta kabn iflletme dflndan alma karar verilmifl olsayd ve iflletme iinde
oluflacak atl kapasiteyi bir baflka rn ya da para retiminde kullanma olana
varsa iflte bu atl kapasiteyi kullanma sonucunda elde edebilecei kazantan vaz-
gemifl olacakt. Bu vazgeilen kazan da frsat maliyeti olacaktr.
Ancak, eer reddedilen alternatif reddedilmemifl olsayd ve bu nedenle de elde
edilecek kazan yoksa bu durumda da frsat maliyetimiz sfr olacakt. fiimdi bura-
da Frsat maliyetinin sfr m yoksa belirli bir rakam m? olduunu bilebilmemiz
iin, reddedilen alternatif reddedilmemifl olsayd ortaya kacak atl kapasitenin
kullanlma olanann olup olmadn bilmemiz gerekiyor.
Biz buradaki analizimizde, hesaplamalarmz iine frsat maliyetinin katlabil-
mesi iin ortaya kacak atl kapasitenin kullanlacan ve buradan ylda 40.000 T
kr elde edilebileceini varsayalm.
Bu durumda kan frsat faaliyetinin daha nce yaptmz analizinin sonucunu
ne flekilde etkileyeceini flu flekilde gsterebiliriz:
flletme dflnda flletme dflndan

flletmede retme Satnalma Frsat Satnalma Frsat
maliyeti yok maliyeti var
4000 br yumurta
kabnn beklenen 72.000 T 100.000 T 100.000 T
maliyeti
Atl kullanmndan
_ _ (40.000)
beklenen kr
Beklenen net
72000 T 100.000 T 60.000 T
maliyet
Frsat maliyeti hesaplama sonucunu hangi ynde etkilemifltir? Frsat maliyeti

varsaym altnda, daha nce iflletme iinde retim onaylanrken flimdi iflletme d-
flndan satn alma alternatifinin daha iyi olduu grlmektedir. Zira beklenen ma-
liyet 72.000 Tden 60.000 Tye azalp 12.000 Tlk bir olumlu farka ulafllacaktr.
retme ya da satn alma kararlarnda karfllafllabilecek nitel faktrlere ait flu r-
nekler verilebilir:
flletme dflndan satn alnacak rnn kalite kontrol
Satcnn teklifini zamannda yerine getirebilme olasl
Mflterilerin iflletme dflndan alnacak paralarn kullanlarak retilen rne
karfl reaksiyonu
flletme dflndan satn alma alternatifine alflanlarn ve sendikann reaksiyo-
nu vb.
188 Maliyet Ynetimi
FYATLAMA KARARLARI
Fiyatlama kararlar iflletme yneticilerinin karfllaflt en nemli ve nemli olduu
kadar da karmaflk kararlardan biridir. Bu kararlar ynetimin hedefledii pazar pa-
y, yatrmlar zerinden bekledii getiri oran ve kr maksimizasyonu fleklindeki
iflletmenin btnn ilgilendiren stratejik uyum ierisinde bulunmaldr. nk bu
kararlar iflletmenin faaliyet hacmini, rn karflmn ve uzun dnemde istikrarl
krlln etkileyen niteliktedirler.
Fiyatlama kararlarnda aklmza ilk zm olarak ekonomistlerin gelifltirdikleri
fiyatlama modelleri gelebilir. Ekonomi derslerinizden hatrlayacanz gibi tekel ve
tam rekabet fleklindeki deiflik piyasa koflullarnda, iflletmenin toplam krlarn
maksimize edecek olan fiyat seviyesi, sz konusu kuramsal modeller yardmyla
belirlenebilir.
Ancak bu kuramsal modellerin zerine kurulduklar varsaymlar nedeniyle be-
lirsizlik ve karmaflkln ok fazla olduu koflullar altnda alflan iflletme ynetici-
lerince uygulanabilir olmaktan ok uzak olduu da bir gerektir. Bu nedenle ifllet-
me yneticileri, daha uygulanabilir fiyatlama modellerine ya da yntemlerine ge-
reksinim duyarlar. Uygulamada yaygn olarak karfllafllan yntemleri aklamaya
gemeden nce fiyatlama kararlarnda etkili olan faktrlerin neler olduuna ksa-
ca deinilecektir.
Fiyatlama Kararlarnda Etkili Olan Faktrler

Fiyatlama kararlarnda etkili Fiyatlama kararlarnda etkili olan pek ok faktr olmakla beraber biz bunlar bafl-
olan faktrleri bafllca; lca; Maliyetler, Mflteriler ve Rakipler olmak zere ana bafllk altnda toplayp
maliyetler, mflteriler ve
rakipler olmak zere ana inceleyebiliriz.
bafllk altnda toplayabiliriz.
Maliyetler
Normal koflullar altnda bir rnn maliyeti ya da en azndan baz maliyet unsur-
lar belirlenecek olan fiyatn tabann oluflturacaktr. Ancak bu ifademiz hibir za-
man rnn fiyatnn maliyetinin altnda saptanamayaca anlamna gelmemelidir.
nk zel koflullar altnda cari fiyat olarak kabul edilebilecek en dflk fiyat, zel
siparifl kararndan hatrlanaca gibi sipariflin kabulnden ortaya kacak ek mali-
yetler (deiflken maliyetler) olabilmektedir.
MHK analizlerinde de akland gibi deiflken maliyetlerin afllmasndaki her
hangi bir tutar dorudan doruya katk payn ve dolaysyla net kr arttrabilecek-
tir. Ksaca maliyet, yneticilerin fiyatlandrma kararlarnda bir bilgi kayna ve yol
gstericisi niteliinde olan bilgilerden en nemlilerinden biridir. Fiyatlama kararla-
r alnrken iinde bulunulan belirsizliin derecesi, maliyete dayal fiyatlama yn-
temleriyle elde edilen maliyet bilgileri nedeniyle azaltlabilir.
flletmenin maliyet rakamlar, rakiplerin maliyetleri konusunda baz ipular ve-
rebilir ya da rakiplerin fiyatlarnn ne tutarda olabileceini tahmin etmeye yardm-
c olabilir. Bunun yan sra, iflletme maliyetler zerindeki ilgili sektrdeki standart
kr marjlarndan hareket ederek fiyatlama kararlarn ksa srede alarak rnleri-
nin datm, kredi politikas vb. alanlarda rekabet stnln salayacak olan fa-
aliyetlere daha fazla zaman ayrabilir.
zellikle rn saylar olduka fazla olan iflletmelerde her bir rnle ilgili ola-
rak MHK analizlerinin detayl olarak yaplmas mmkn olmayabilir. flte byle du-
rumlarda, her bir rnle ilgili detayl MHK analizleri yapmadan en azndan dene-
me (tecrbe) kabilinden hedeflenen fiyata ulaflmada maliyetler hzl ve direkt bir
olanak salayacaktr.
Mflteriler
Normal piyasa koflullarnda, fiyatn gerek belirleyeni mflteriler olduundan, yneti-
cilerin daima fiyatlama kararlarna mflterilerinin bakfl asndan da yaklaflmalar zo-
runlu olmaktadr. Mflteri bir iflletmenin fiyatn yksek bulduunda rakip iflletme
rnlerine ynelebilir, ikame bir rn tercih edebilir ya da eer mmknse kendi
ihtiyac olan rn kendi retme yoluna gidebilir. rnek olarak tereya fiyatlar art-
tnda tketicinin margarin rnlerine ynelmesi ya da tereya tketimini ksmas
verilebilir. Ksaca, davranflnn nceden tahmin edilmesi g olmakla beraber bir r-
nn uygun fiyatnn belirlenmesinde mflterinin nemli rol bulunmaktadr.
Rakipler
Fiyat belirlemede gz nne alnmas gereken dier bir faktr de rakiptirler. zel-
likle kreselleflme konusunun gndeme geldii gnmzde, hemen hemen yok
denecek kadar az sayda iflletme rakiplerinin reaksiyonlarn yok sayarak fiyat be-
lirleyebilir. Fiyatlarn saptanmas srasnda, rakiplerin reaksiyonlar tahmin edilir-
ken iflletme yneticisinin kendi maliyetlerinden ziyade rakiplerinin maliyetlerinin
ne olduu zerinde dflncesini younlafltrmas gerekir.
fiphesiz, iflletmenin kendisinin maruz kald maliyetler, rakiplerinin maliyet-
lerini tahmin etmede yardmc olacaktr. Ancak geerli olan rakiplerin maliyetleri-
dir. Rakiplerin maliyetleri ve reaksiyonlar tahmin edilirken rakiplerin kullandkla-
r teknolojiler, tesis kapasiteleri, kapasite kullanm oranlar, faaliyet politikalar vb.
konularndaki bilgiler de bu tahminleri kuvvetlendirici ynde etkide bulunacaktr.
zetle, fiyatlandrma kararlarnda maliyet bilgisinin nemini kmsemek de-
il de bu tr kararlarn bofllukta alnamayacan belirtmek iin ou durumda fi-
yatlandrmada mflteri ve rakiplerin birleflik etkisinin maliyet etkisinden daha
nemli olabileceini syleyebiliriz.
Fiyatlama kararlarnda etkili olan, temel faktrlere iliflkin aklamalarmzdan
grld gibi fiyatlandrma kararlarnda ok sayda deiflkenin birlikte ele aln-
mas ve buna gre karara varlmas gerekmektedir. Maliyetler, fiyatlandrma karar-
larnda gz nnde bulundurulmas gereken faktrlerden sadece birini olufltur-
maktadr. Ancak dersimiz maliyet ynetimi olduu iin nceki derslerinizde ren-
diiniz maliyet kavramna genel fiyatlandrma ats altnda deiflik alardan baka-
rak fiyatlama kararlarnda ne flekilde kullanlabilecei konusu aklanacaktr.
Fiyatlama kararlarnda etkili olan faktrler nelerdir? SIRA SZDE SIRA SZDE
12
Olaan rnlerin Fiyatlandrlmas
flletmelerin rettii rnleri; gnlk rutin ifller iinde retilenD olaan
fi N E L M
rnler, ye- D fi N E L M
ni rnler ve zel koflullar altnda retilen rnler olmak zere ayr snf altn-
da snflandrabiliriz. Bunlardan zel koflullar altnda retilen rnleri,
S O R U zel bir si- S O R U
pariflin kabul edilip edilmemesi karar bafll altnda daha nce renmifltik. fiim-
di srasyla olaan rnlerin ve daha sonra da yeni rnlerin fiyatlandrlmas ko-
DKKAT DKKAT
nular ele alnp incelenecektir.
Olaan rnlerin fiyatlandrlmasnda, iflletmenin yaflamn srekli klmas ve
N N
SIRA SZDEtm retim
bymesini gereklefltirebilmesi iin satfl fiyatlarnn uzun dnemde SIRA SZDE
maliyetlerini ve satfl ynetim giderlerini kapsamas yannda hissedarlarn yatrm-
lar zerinden makul bir getiriyi de salayacak flekilde belirlenmesi konusu gz
nne alnmaldr.
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
190 Maliyet Ynetimi
Olaan rnlerin fiyatlandrlmasnda kullanlabilecek yntemlerden biri olan

maliyet art fiyatlandrma yntemlerinde bir maliyet temeli hazrlanr ve daha son-
ra hesaplanan bu maliyet temeline nceden belirlenen bir yzde eklenerek hedef-
lenen satfl fiyatna ulafllr. Maliyet art fiyatlama yaklaflmlarnda maliyet, rnlerin
birimleri, deiflken maliyetleme ya da tam maliyetleme olmak zere iki farkl yn-
tem iinde maliyetlendirilir. Burada her iki yntemden elde edilen verilerin mali-
yet art fiyatlandrma flekli iinde nasl kullanlabilecei gsterilecektir.
Tam Maliyetleme Yaklaflm

Tam maliyetleme yaklaflmnda fiyatlamada kullanlacak maliyet temeli, fiyat sap-
tanacak rnn direkt hammadde, direkt iflilik maliyetleri yannda retimle ilgili
olup direkt hammadde ve direkt iflilik maliyetleri dflnda kalan dier maliyet un-
suru olan genel retim maliyetlerini de kapsar. Satfl ve ynetim giderleri maliyet
temeli iinde yer almaz fakat bu giderler hedeflenen satfl fiyatna ulaflmak iin da-
ha sonra kullanlan yzde iine dhil edilir. Bu nedenle burada maliyet temeline
uygulanacak olan yzde, ynetim ve satfl giderlerini kapsayacak ve iflletmeye tat-
minkr bir kr salayacak flekilde belirlenmelidir.
SIRA SZDE Tam maliyetSIRA

yaklaflmnda
SZDE maliyet temeli nedir? Satfl fiyatna ulaflmada kullanlacak olan
13 yzde hangi unsurlar iermelidir?
rnek iflletmemizin olaan rnlerinden biri zerinde ok az deifliklik yapa-
rak retimine bafllad bir rnne ait fiyat belirleme aflamasnda oluunu varsa-
S O R U yalm. S O R U
Muhasebe blm yeni dizayn yaplan rne ait afladaki maliyet verilerini
tespit etmifltir:
DKKAT DKKAT
Birim ( T) Toplam ( T)
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Direkt hammadde 6
Direkt iflilik 4
Deiflken Genel retim mal. 3
Sabit Gen. r. mal.(10.000br) 7 70.000
Deiflken satfl ve yn.gid. 2
K T A P Sabit satfl
K veT Ayn.gid.
P 1 10.000
Tam maliyet yaklaflm altnda yukar da verilen verilerden hareketle hedef sa-
TELEVZYON
tfl fiyatn Thesaplayabilmek
ELEVZYON
iin;
Maliyet temeli belirlenecek ve bu maliyet temeline, arzulanan kr ile satfl ve
ynetim giderlerini kapsayacak olan bir yzde uygulanarak hedef satfl fiyatna
ulafllacaktr.
NTERNET N T E R Nyaklaflm
Tam maliyet ET altnda rnn birim maliyet temeli:
Direkt hammadde 6
Direkt iflilik 4
GM (3 T deiflken art 7 T sabit) 10
Birim toplam maliyet (maliyet temeli) 20 T/br
Hedeflenen satfl fiyatn hesaplayabilmek iin maliyet temeline uygulanacak

olan bir yzdeye ihtiyacmz olacaktr. flletmenin genel politika olarak maliyet te-
meline %50 ilave etmeyi kabul ettiini varsaydmzda hedef satfl fiyat flyle he-
saplanacaktr.
Birim toplam maliyet (maliyet temeli) 20

(+)Satfl ve ynetim giderleri ile arzulanan kr
Kapsayan yzde (maliyet temelinin %50) 10
Hedeflenen satfl fiyat 30 T/br
Deiflken Maliyetleme Yaklaflm

Deiflken maliyetleme yaklaflmnda, fiyatlamada kullanlacak maliyet temeli, r-
nn retim maliyetinden ziyade sadece rnle dorudan iliflkilendirilen deiflken
maliyetleri iermektedir. Bu yaklaflmdaki maliyet temelinde, deiflken retim ma-
liyetleri yannda deiflken satfl ve ynetim giderleri de yer alr. Maliyet temeli he-
saplamasnda hibir sabit maliyet unsuru yer almayacandan, maliyet temeline
eklenecek yzde, her bir birim iin arzulanan krn yan sra sabit maliyetleri de
kapsayacak flekilde belirlenmelidir.
rnek iflletmemizin maliyet verilerinden hareketle ilgili rnn satfl fiyatn bu-
labilmek iin deiflken maliyetlemeye gre maliyet temeli belirlenecek ve bu ma-
liyet temeline, arzulanan kr ve sabit maliyetleri kapsayacak olan bir yzde ekle-
nerek hedef satfl fiyatna ulafllacaktr.
Deiflken maliyet yaklaflm altnda rnn birim maliyet temeli:
Direkt hammadde 6
Direkt iflilik 4
Deiflken GM 3
Deiflken satfl ve ynetim giderleri 2
Toplam deiflken maliyet(maliyet temeli) 15 T/br
flletmenin satfl fiyatn hesaplamada, maliyet temeli olan toplam deiflken ma-
liyetlerin %100 nn toplam sabit maliyetleri ve arzulanan kr salayacan d-
flndn varsayalm. Bu bilgilerin fl altnda hedeflenen satfl fiyatmz flyle
hesaplanacaktr:
Birim deiflken maliyet (maliyet temeli) 15

(+)Sabit maliyetleri ve arzulanan kr kapsayan
Yzde (maliyet temelinin %100) 15
Hedeflenen satfl fiyat 30 T/br
Maliyet ilave fiyatlamaya iliflkin yukardaki tam maliyetleme ve deiflken mali-

yetleme hesaplamalarn karfllafltrdmzda, her iki yaklaflmn da maliyet ilave
hesaplamas yolunu kullandn grrz. Sz konusu yntemlerde, maliyet teme-
line ilave edilen yzdelerin kapsayaca unsurlar farkl olmaktadr. Ancak, hangi
yntem kullanlrsa kullanlsn sonuta ayn hedef satfl fiyat olan 30 T/br rakam-
na ulaflmaktadr.
Fiyatlamada deiflken maliyetleme yaklaflmnda maliyet temelinin sabit maliyet
unsurlarndan bamsz olarak ele alnmasndan dolay bu yntem tam maliyetle-
192 Maliyet Ynetimi
me yaklaflmna gre zel ya da olaan dfl koflullardaki fiyatlama kararlarna da-

ha yararl bilgiler sunmaktadr.
SIRA SZDE Fiyatlama daSIRA

tamSZDE
maliyet ve deiflken maliyetleme yaklaflmlarn karfllafltrnz. Sizce
14 zellikle zel fiyatlama kararlarnda hangi yntem yararl bilgiler sunabilir? Niin?
D fi N E L M D fi N E L M Uygulanacak Yzdenin Tespiti ve Uygulanmas

Maliyet Temeline
Maliyet ilave fiyatlandrma yaklaflmlarnda az nceki hesaplamalarmzdan hatrla-
S O R U naca gibi kabul
S O R Uedilen belirli bir maliyet temeli zerinden yzde uygulanarak sa-
tfl fiyatna ulafllmaktadr. Sz konusu yzde ise maliyet temeli yaklaflm gz n-
ne alnarak maliyet temeli dflnda braklan maliyet unsurlarn gz nnde tutmak
DKKAT DKKAT
ve yatrmdan arzulanan getiriyi salayacak flekilde belirlenmiflti. Satfl fiyatnn be-
lirlenmesinde kullanlacak oran maliyet temeli dflnda braklan maliyetleri tam
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
olarak iermezse ya da yatrmdan beklenen getiriyi salayacak flekilde olmazsa
hedeflenen satfl fiyat yanlfl belirlenmifl olacaktr. Bu nedenle maliyet temeline uy-
gulanacak olan yzdelerin doru olarak belirlenmesi son derece nemli bir faktr
olmaktadr. flte bu nedenle burada sz konusu yzdelerin her iki yaklaflma gre
ne flekilde bulunabilecei aklanacaktr.
K T A P
Birden ziyade deiflkenin fonksiyonu olarak belirlenen yzdelerin hesaplanma-
K T A P
snda, faaliyet varlklar zerinden gereklefltirilen verim oran olan yatrmn geti-
ri oran (YGO) kullanlabilir. YGOyu kullanarak maliyet temeline uygulanacak
yzde belirlenirken nce yatrmdan beklenen getiri oran belirlenir ve daha sonra
TELEVZYON TELEVZYON
beklenen getiri orann gereklefltirecek olan yzde, maliyet temelinin tam maliyet
ya da deiflken maliyet durumuna gre afladaki formller yardmyla hesaplanr:
NTERNET N Tmaliyet
(1) Tam E R N E T yaklaflmnda kullanlacak forml
Faaliyet varlklar Satfl ve ynetim

zerinden arzulanan + giderleri
Maliyet temeline getiri
uygulanacak yzde =
Hacim Birim rn maliyeti
(2) Deiflken maliyet yaklaflmnda kullanlacak forml
Faaliyet varlklar
zerinden arzulanan + Sabit maliyetler
Maliyet temeline getiri
uygulanacak yzde =
Hacim Birim deiflken maliyeti
(1) nolu forml kullanarak tam maliyet yaklaflmnda maliyet ilave fiyatlama
yntemlerine gre hedeflenen satfl fiyatn bulmak iin flyle bir rnek gelifltirebi-
liriz;
Bir iflletmenin belirli bir rnden yllk 50.000 birim retip satabilmesi iin
200.000 Tlk faaliyet varlklarna yatrma gereksinimi olduunu varsayalm. Sz
konusu rne ait dier veriler ise flunlardr:
Yllk satlan birim 50.000br

Gereksinilen faaliyet varlklar 200.000 T
Birim retim maliyeti (tam maliyet) 3,50 T/br
Satfl ve ynetim giderleri 40.000 T
Arzulanan YGO %28
(1) nolu formlde yukardaki verileri yerine koyarsak:
Maliyet temeline (%28200.000) + 40.000

uygulanacak yzde =
50.000 3,50
= 0.5485714 ya da %54.85714
Maliyet temeline uygulanacak yzde deeri olan %54.85714 maliyet temeli 3,50
T ile arplarak maliyete ilave edilecek tutar bulunur. Sz konusu tutarn maliyet te-
meli ile toplanarak da afladaki gibi hedeflenen satfl fiyatna ulafllacaktr. fiyle ki:
rnn birim maliyeti 3,50

(+)Maliyete ilave edilecek tutar
(%54.85714 3,50) 1.92
Hedeflenen satfl fiyat 5.42 T/br
rnek olarak ele aldmz iflletme sz konusu rne 5,42 T/br fiyat belirleyip
bu fiyattan satfl yaparsa faaliyet varlklarna yapt yatrm zerinden %28 orann-
da arzulad getiri oranna kavuflacaktr. fiimdi ifade ettiimiz cmlenin dorulu-
unu ya da salamasn grebilmek iin bir gelir tablosu ve ilgili rne ait YGOyu
hesaplayalm.
Btelenen Gelir Tablosu ve YGO Analizi
Satfllar (50.000br 5,42 T) 271.000

(-)SMM (50.000br 3,50 T) 175.000
Brt kr 96.000
(-)Satfl ve ynetim giderleri 40.000
Net faaliyet kr 56.000
Net faaliyet kr Satfllar

= YGO
Satfllar Ortalama faaliyet
varlklar
56.000 271.000

271.000 200.000
0.206642 1.355 = %28
Yukardaki YGO analizi hesaplamalarndan da grld gibi iflletme 200.000

Tlk faaliyet varlklarna yapt yatrm kullanarak sz konusu rnden bir ylda
50.000 birim retip bu rnleri 5,42 Tsndan satarsa YGO %28 olacaktr.
194 Maliyet Ynetimi
Belirlenen Fiyatlarn Pazar Koflullarna Ayarlanmas

Maliyet ilave fiyatlama yaklaflmlar hedeflenen satfl fiyatnn belirlenmesinde ol-
duka yararl olmasna karfln daha nce de belirttiimiz gibi maliyet faktr fiyat-
lar belirleyen unsurlardan sadece birisidir. Dolaysyla, fiyatlar belirleyen rakipler
ve mflteriler fleklindeki dier faktrlerin fiyatlamada gz ard edilmemesi iin be-
lirlenen fiyatlarn pazar koflullarna gre ayarlanmas gerekli olacaktr. Aksi takdir-
de, sadece maliyete dayal fiyatlama kat bir flekilde kullanldnda iflletmenin
uzun dnemde kr maksimizasyonu yerine daha az krlarla ya da baflarszlklarla
karfllaflmas sz konusu olabilir.
O hlde burada aklmza Maliyet ilave fiyatlama yaklaflmlarn kullanlabilir
hle getirebilmek iin iflletmelerce hangi hususlarn gz nne alnmas gerekir?
fleklinde bir soru gerekebilir. Bu konuda iflletmelerin bafllca afladaki u hususa
dikkat etmeleri zorunlu olmaktadr.
Rekabet koflullar, satfl arttrc abalar, paketleme ve uzun dnemli rn fark-
llafltrlmasn gereklefltirme becerisi fleklindeki maliyet dfl faktrler yneticiye
maliyet ilave fiyatlandrma yaklaflmyla belirlenen rakamdan daha farkl dzeyler-
de rnn fiyatlandrma olana salayabilir. rnein iflletmenin rekabet durumu
gl olduunda fiyatlar yukarya doru ekilebilir ya da fiyatlarn ykseltilmesi
rakiplerin rekabet durumunu glendirmeye olanak salayacaksa iflletme fiyatlar-
n aflaya doru ekebilir ya da rn farkllafltrmasna gidebilir.
Yeni rnlerin Fiyatlandrlmas

nitemizin nceki sayfalarnda akladmz maliyete dayal fiyatlama formlleri
iflletmelerin retim ya da satfllarnda deneyime sahip olduklar olaan rnlerin fi-
yatlanmasnda kullanlabilir. Ancak yeni rnlerin fiyatlarnn belirlenmesi duru-
munda flphesiz iflletme olaan rnlerin fiyatlandrlmasna gre daha fazla prob-
lemle karfllaflacaktr. nk yeni rnlerin maliyetleri, talepleri ve rakipleri konu-
sunda belirsizlik dzeyi olduka yksektir. flletmelerin bir ksmnn bu belirsizlik
dzeyini en aza indirebilmek iin yeni rnlerini hedef pazarn belirli blgelerin-
de deiflik fiyatlardan satfla sunduklar gzlenmektedir. Bylece yeni rnlerin fi-
yatlandrlmasyla ilgili baz bilgiler elde edilerek fiyatlama kararnn belirsizlik d-
zeyi azaltlmaktadr.
Yeni rnlerin fiyatlandrlmasyla ilgili rekabet, talep, fiyat vb. bilgiler deneme
niteliindeki satfllardan salandktan sonra iflletmenin uygulayabilecei iki ayr te-
mel fiyatlama stratejisi vardr. Bu fiyatlama stratejileri ise pazarn kayman alma-
ya ynelik (skimming) fiyatlandrma ve pazara nfus etmeye ynelik (penetration)
fiyatlandrma stratejileridir.
SIRA SZDE Yeni rnlerin

SIRAfiyatlandrlmasnda
SZDE kullanlan stratejiler nelerdir?
15
Pazarn Kayman Almaya Ynelik Fiyatlandrma Stratejisi
D fi N E L M D fi N E L M stratejisinde, rnn yeni olmasndan yararlanlarak rekabet
Bu tr fiyatlandrma
geliflmeden nce, ilk fiyat mmkn olduunca yksek tutarak ksa dnemde kr-
S O R U lar maksimizeS O etme
R U amalanr. Zaman iinde fiyat kademe kademe azaltlarak ilk
fiyattan ulaflamayan tketicilere ulaflma ve hizmet edilen pazarn geniflletilmesi
gereklefltirilir.
DKKAT DKKAT
Bafllangta fiyatn yksek tutulmasyla iflletme talep ve maliyet belirsizliklerin-
den korunabilir. Bu durum, arafltrma ve gelifltirme giderleri ile yatrm tutarnn
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
ilk yllarda byk oranda geri dnmesine olanak salar. Fiyatn zaman iinde
azaltlmas ykseltilmesine gre daha kolay olur ve fiyat azalmas yeni mflterile-
ri rne yneltir. Bu stratejinin uygulanmasnda karfllafllan temel problem ise fi-
yatn yksek tutulmasnn rakipleri sz konusu alana girme konusunda teflvik edi-
yor olmasdr.
Pazarn kayman almaya ynelik fiyatlama stratejisinin amac nedir?

SIRA Sakncal
SZDE yn ne SIRA SZDE
olabilir? 16
Pazara Nfuz Etmeye Ynelik Fiyatlandrma Stratejisi
Bu tr bir fiyatlama stratejisi, pazarn kaymann alnmasna ynelik fiyatlandrma
stratejisinin aksine bir uygulamay gerektirmektedir. Baflka bir Sdeiflle
O R U pazara n- S O R U
fuz etmeye ynelik fiyatlama stratejisinde, yeni rnn fiyat mmkn olduunca
dflk tutularak en ksa zamanda pazarn byk bir blmn ele geirmek ama-
DKKAT DKKAT
lanr. Bu stratejinin uygulanmasyla ksa srede byk retim ya da satfl hacmine
ulafllarak birim maliyetler dflrlebilir ve rakiplerin pazara girifli teflvik edilmemifl
N N
olunur ya da erteleme salanabilir. Yeniliki iflletme maliyetSIRA SZDE salayarak
avantaj SIRA SZDE
yksek pazar payna ulaflabilir ve zaman iinde fiyat yukarya ekilebilir.
Pazara nfuz etmeye ynelik fiyatlama stratejisinde karfllafllan
AMALARIMIZ
temel problem AMALARIMIZ
ise optimal olarak belirlenen bafllang fiyatn birim maliyetlerin altnda olabilme
olasldr. Bilindii gibi birim maliyetler bafllang dneminde yeni rnn reti-
mi iin retim hattnn dzenlenmesi ve nispeten dflk kapasite K T Akullanmndan
P K T A P
kaynaklanan maliyetlerden dolay yksek olacaktr.
Burada aklmza hangi fiyatlama stratejisinin daha etkili olduu sorusu gelebi-
lir. Cevabmz ise her iki yaklaflmnda iinde bulunulan koflullarla
T E L E V Z Ydeerlendiril-
ON TELEVZYON
mesi ve ondan sonra seimin yaplmas gerektii fleklinde olacaktr. Ancak tm fi-
yat belirleme ifllemlerinde olduu gibi her iki strateji iin de yeni rnle ilgili do-
ru bir talep tahmininin yaplmas ve pazarlama faaliyetlerine titizlikle eilinmesini
gerekmektedir. NTERNET NTERNET
Hedef Maliyetler ve rn Fiyatlandrlmas

Hedef maliyetler, mevcut retim olanaklar ve koflullar altnda hedef olarak belir-
lenen ve afllmamaya gayret edilen maliyetlerdir. Buraya kadar yaptmz akla-
malarda, bir rnn gelifltirildii, maliyetinin belirlendii ve fiyat belirlenip belir-
lenmez pazara sunulaca varsaymna dayalyd. Ancak baz durumlarda veri ola-
rak alnan belirli bir fiyat alan iinde satlmak istenen belirli bir rnn belirlenen
hedef maliyet snr iinde tasarlanmas ve maliyetlendirilmesi sz konusu olabilir.
Baflka bir deiflle, mevcut retim olanaklar ve koflullar altnda hedef olarak belir-
lenen maliyetlere uygun olarak rnn tasarlanp maliyetlendirilmesi durumuyla
karfllaflabiliriz. Bu durumda, beklenen maliyetlerin hedeflenen maliyetlere uygun
olana kadar rnn paralarnn yeniden tasarlanmas ve gerekirse rnn zellik-
lerinin deifltirilmesi ya da elimine edilmesi gerekebilir.
rnein mutfak aletleri reten bir iflletmenin tanesi 200 Tden satlmak zere bir f- RNEK
rn retmeyi dflndn varsayalm. Bir ylda 2.500 birim frn retebilmek iin
75.000 T yatrm yaplmas gerekmekte ve iflletme bu yatrmdan %15 getiri oran
arzulamaktadr. Sz konusu frnla ilgili satfl ve ynetim giderlerinin 25.000 T
olaca beklendiine gre bir frn retmek iin hedef maliyetimiz ne olacaktr?
196 Maliyet Ynetimi
zm:
Projelenen satfllar (200 T 2.500Br) 500.000

(-)Satfl ve yn.gid. 25.000
Yatrmdan istenen getiri
(75.000 T %15) 11.250 36.250
Toplam hedef maliyet 463.750 T
Bir tencere iin hedef maliyet = 463.750 /2.500Br =185,50 T/br
Yukardaki hesaplamann sonucuna gre iflletmenin frnlar sadece birim hedef

maliyet olan 185,50 T ya da bu rakamdan daha az beklenen maliyet olduu zaman
retmesi gerektiini syleyebiliriz. Grld gibi burada fiyat, yatrmn getiri
oran ve satfl-ynetim giderleri veri olarak alnp hedef maliyet belirlenmifl ve ye-
niden rn tasarmnn gerekli olup olmad arafltrlmfltr.
zet
N
A M A
Karar sreci ile muhasebe teknikleri arasndaki NA M A
Fiyatlama kararlarnda maliyet verilerinin ne
1 iliflkiyi aklamak. 4 flekilde kullanldn anlatmak.
Ynetim muhasebesi tekniklerinin ynetimin ge- Maliyet, yneticilerin fiyatlandrma kararlarnda
reksinmeleriyle iliflkisini gstermek zere, mu- bir bilgi kayna ve yol gstericisi niteliinde
hasebe tekniklerinden elde edilen muhasebe bil- olan bilgilerden en nemlilerinden biridir. Fiyat-
gilerinin, iflletmenin ynetim dzeyleriyle iliflki- lama kararlar alnrken iinde bulunulan belir-
lendirilmesi gerekir. nk bu bilgiler iflletmele- sizliin derecesi, maliyete dayal fiyatlama yn-
rin en st dzeydeki yneticisinden en alt d- temleriyle elde edilen maliyet bilgileri nedeniyle
zeydeki yneticisine kadar her dzeydeki karar- azaltlabilir. flletmenin maliyet rakamlar, rakip-
lara flk tutar. Bu adan bakldnda da karar- lerin maliyetleri konusunda baz ipular verebi-
lar; stratejik, ynetsel ve faaliyetsel kontrol ka- lir ya da rakiplerin fiyatlarnn ne tutarda olabile-
rarlar fleklinde ayrm ierisindedir. Her bir dze- ceini tahmin etmeye yardmc olabilir. Bunun
yin ihtiya duyduu muhasebe teknii bilgi ve yan sra, iflletme maliyetler zerindeki ilgili sek-
dzeyi farkllklar arz etmektedir. rnein stok trdeki standart kr marjlarndan hareket ederek
ynetimi teknii bilgileri daha ok ynetsel kon- fiyatlama kararlarn ksa srede alarak, rnleri-
trol ve faaliyetsel kontrol kararlaryla ilgili olmak- nin datm, kredi politikas vb. alanlarda reka-
tadr. bet stnln salayacak olan faaliyetlere da-
ha fazla zaman ayrabilir.
N
A M A
Alternatif seim kararlarnda karfllafllan temel
2 maliyet kavramlarn ifade etmek.
Alternatif seim kararlaryla ilgili temel maliyet
kavramlar; Geerli Maliyetler, Ek Maliyetler, Fr-
sat Maliyeti ve Batmfl Maliyet kavramlar olmak-
tadr.
N
A M A
Alternatif seim kararlar rneklerini aklamak.
3 flletme kendi bnyesinde bakm onarm blm
kurmal mdr? Yoksa flletme dflndan bakm
onarm hizmeti salamaya devam m etmelidir
iflletme retimde kulland paray kendisi mi
retmeye devam etmelidir ya da dflardan m al-
maldr, ykselen malzeme maliyetlerini karflla-
mak iin rn fiyatlar arttrlmal mdr, yoksa
daha ucuz malzeme mi kullanlmaldr?
198 Maliyet Ynetimi
Kendimizi Snayalm
1. Red edilen alternatif ret edilmemifl olsayd, kendi- 4. Bir iflletme yeni bir rnle ilgili afladaki verileri
sinden elde edilecek olan kazan afladakilerden han- toplamfltr:
gisidir?
Her yl retilip satlacak rn says 12.500br
a. Frsat Maliyeti
Birim retim maliyeti 30 T
b. Ek Maliyet
Tahmini yllk Satfl ve Ynetim Gideri 60.000 T
c. Batmfl Maliyet
Gereksinilen yatrm tutar 500.000 T
d. Geerli Maliyet
Arzulanan yatrmn getiri oran (YGO) %18
e. Brt Kr
flletme tam maliyete dayal maliyet art fiyatlama yn-
2. flletmede uzun dnemli amalarn belirlenmesi ve temini kullandna gre, maliyet temeline uygulanacak
bu amalara ulaflmak iin gereksinim duyulan planlarn oran afladakilerden hangisidir?
hazrlanmas afladakilerden hangisi ile ilgilidir? a. %20
a. Stratejik Planlar b. %25
b. Kontrol Planlar c. %30
c. Faaliyet Planlar d. %35
d. Ynetsel Kontrol Planlar e. %40
e. Taktik Planlar
5. Drdnc sorudaki bilgilerin fl altnda hedef satfl
3. flletme kullanmakta olduu torna tezghnn yerine fiyat afladakilerden hangisidir?
yksek devirli torna tezgah satn almay dflnmekte- a. 32 T
dir. Sz konusu makinelere iliflkin veriler flu flekildedir: b. 35 T
c. 38 T
Standart T. Yeni T.
d. 40 T
Orijinal maliyetler 40.000 60.000
e. 42 T
Birikmifl amortismanlar 10.000 -
Hurda deeri(flu an) 8.000 -
6. Afladakilerden hangisi tam maliyetleme yaklaflmn-
Yllk maliyet tasarrufu 15.000
da fiyat belirlemede maliyet temeli iinde yer almaz?
Ekonomik mr 5 yl 5 yl
a. D. Hammadde
Yksek devirli tornann satn alnmasnn salayaca b. D. flilik
net avantaj afladakilerden hangisidir? c. De. GM
a. 15.000 T d. Sabit GM
b. 23.000 T e. De. Satfl Gideri
c. 25.000 T
d. 31.000 T 7. Afladakilerden hangisi deiflken maliyetleme yak-
e. 34.000 T laflmnda fiyat belirlemede maliyet temeline uygulana-
cak yzde hesaplamas iine dahil edilir?
a. Sabit GM
b. Deiflken GM
c. D. Hammadde
d. D. flilik
e. De. Satfl Gid.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

8. Tam maliyet temeli 20 T, deiflken maliyet temeli 15 1. a Yantnz yanlfl ise Alternatif Seim Kararla-
T olan bir iflletmede deiflken maliyet temeline uygula- rnda Karfllafllan Temel Kavramlar konusunu
nan yzde %100 olduu varsaym altnda hedef satfl fi- yeniden gzden geiriniz.
yat afladakilerden hangisidir? 2. a Yantnz yanlfl ise Karar Alma Sreci ile
a. 15 T Muhasebe Tekniklerinin liflkileri konusunu
b. 20 T yeniden gzden geiriniz.
c. 25 T 3. b Maliyet tasarrufu (15.0005yl) 75.000
d. 30 T (-)Yeni torna alm (60.000)
e. 35 T Eski torna hurda deeri 8.000
Yeni tornann net avantaj 23.000 T
9. Mevcut retim olanaklar ve koflullar altnda hedef 4. e Marj=((%18500.000)+60.000)/(12.50030)=
olarak belirlenen ve afllmamaya gayret edilen maliyet 0,40 ya da %40
afladakilerden hangisidir? 5. e 30+(0,4030)=42 T
a. Hedef Maliyet 6. e Yantnz yanlfl ise Fiyatlama Kararlar konu-
b. Batmfl Maliyet sunu yeniden gzden geiriniz.
c. Olas Maliyet 7. a Yantnz yanlfl ise Fiyatlama Kararlar konu-
d. Geerli Maliyet sunu yeniden gzden geiriniz.
e. Ek Maliyet 8. d 15(15%100)=30 T
9. a Yantnz yanlfl ise Fiyatlama Kararlar konu-
10. 100 T/br den satlmas dflnlen bir rn iin, re- sunu yeniden gzden geiriniz.
tim miktar 1.500br, gereksinilen yatrm tutar 50.000 T, 10. d Tahmini satfllar (1001500) 150.000
Satfl ve Ynetim Giderleri 3.000 T ve arzulanan getiri (-)Satfl giderleri 3.000
orannn %15 olduu varsaym altnda hedef birim ma- Arzulanan getiri(50.0000,15) 7.500 10.500
liyet afladakilerden hangisidir? Toplam hedef maliyet 139.500
a. 75 T Birim hedef maliyet= 139.500/1.500br=93 T/br
b. 80 T
c. 87 T
d. 93 T
e. 99 T
200 Maliyet Ynetimi

Stratejik planlama, ynetsel kontrol ve faaliyetsel kon- Teknolojik geliflme sonucunda elimizdeki sabit kymet
trol olmak zere ana grup altnda toplanabilir. fiziki olarak ok iyi alflyor olsa bile ekonomik olarak
kullanlmas olanaksz olabilir. rnein, yeni gelifltiri-
Sra Sizde 2 len sabit kymet elimizdeki mevcut sabit kymete gre
Sz konusu maliyet gelecee ynelik bir maliyet mi- ok daha az enerji tketiyor olabilir.
dir? Alternatifler arasnda farkllklar gstermekte mi-
dir? fleklinde iki soruya evet cevab alnmaldr. Sra Sizde 11
Evet rnein, bakm onarm hizmetinin iflletme dfln-
Sra Sizde 3 dan alnp alnmamas karar sz konusu olabilir.
Maliyetler alternatifler arasnda fark gstermiyor baflka
bir deiflle her iki alternatifte de ayn tutardadr anlam Sra Sizde 12
anlafllr. Maliyetler, mflteriler ve rakipler olmak zere bafllca
ana bafllk altnda toplayabiliriz.
Sra Sizde 4
ki alternatifle ilgili gelecee ynelik maliyetler arasn- Sra Sizde 13
daki fark ek maliyettir. Ek maliyetler bir bakma geer- Tam maliyet yaklaflmnda maliyet temeli fiyat saptana-
li maliyetleri kapsamakla beraber ayn anlam ifade et- cak rnn d.hammadde, d.iflilik, ve genel reti mali-
memektedirler. yetlerini kapsar. Maliyet temeline uygulanacak yzde
ise ynetim ve satfl giderleri ile iflletmeye tatminkr bir
Sra Sizde 5 kr salayacak flekilde belirlenir.
Hayr. Frsat maliyetine iliflkin iflletme varlk ya da kay-
naklar zerinde deiflme olmadndan muhasebe kay- Sra Sizde 14
dna konu olmamaktadr. Fakat alnacak kararlar asn- Fiyatlamada deiflken maliyetleme yaklaflmnda mali-
dan son derece nemlidirler. yet temelinin sabit maliyet unsurlarndan bamsz ele
alnyor olmasndan bu yntem tam maliyetlemeye g-
Sra Sizde 6 re zel ya da olaan dfl koflullardaki fiyatlama kararla-
Bu tr maliyetler kararla ilgili olmadklarndan hesapla- rna daha yararl bilgiler sunacaktr.
ma dflna alnrlar ve analizlerin basitlefltirilip kolaylafl-
masna olanak salarlar. Sra Sizde 15
Pazarn kayman almaya ynelik ve pazara nfus et-
Sra Sizde 7 meye ynelik fiyatlandrma stratejileridir.
Hlihazrdaki mflterilerimiz, iflletmemizin baz mfl-
terilerine normal piyasa fiyatnn altnda satfl yapt- Sra Sizde 16
n renebilir mi, zel sipariflin kabul edilmesi hlin- Pazara yksek fiyatla girip ksa srede krlar maksimi-
de retim aralarnn aflr ypranmas sz konusu ola- ze etme amalanr. Bu flekilde talep ve maliyet belirsiz-
cak m? liklerinden korunabilir. nemli sakncas ise rakiplerin
sz konusu pazara girmesini teflvik etmesidir.
Sra Sizde 8
Katk pay kavram deiflken maliyetler yan sra her
rn hattnda dorudan doruya ortaya kan sabit ma-
liyetleri de iererek geniflletilmektedir.
Sra Sizde 9
Bakkaln ekmek satmas, damatlk elbise satan maaza-
nn kravat satmas nitel faktrlere rnek verilebilir.
Kaynaklar
Altu Osman: Maliyet Muhasebesi lkeler- Killough, Larry N. - Leinininger; Wayne E.: Cost
Uygulamalar, M. Nihad Sayar Yayn ve Yardm Accounting Concepts and Techniques For
Vakf Ya.No:434-667, 10.bask, (stanbul: a ofset Management, (ST. Paul, Minnesota: West
Ltd.fiti, 1991). Publishing Co., 1984).
Belkaoni, Ahmed: Cost Accounting A Sergener, Sait A: Ynetim Muhasebesi, M. . Nihad
Multidimentional Emplanis, (Hisdale, Illinois, Sayar Yayn ve Yardm Vakf Ya. No: 423-656,
CBS College Publishing, 1983). 2.Bask, (stanbul 1988).
Bozok, Sinan: Ynetim Muhasebesi Ders Notlar, stn, Rfat: Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: Bilim
(Ktahya: 1978). Teknik Yaynevi, 1985).
Bykmirza, Kamil: Maliyet ve Ynetim Muhasebesi.
Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklaflm 6. Bask,
(Ankara: Sel Ofset, 1999).
Deakn; Edward B. - Maher, Michael W.: Cost
Accounting, Second Edition, (Homewood, Illiniois:
Richard D. Irwn, Inc., 1987).
Durury; Colin: Management and Cost Accounting
Third Edition (London: Chapman&Hall, 1995) .
Garrison; Ray: Managerial Accounting, Concepts For
Planning, Control, Decision Making, (Plano,
Texas: Business Publications Inc., 1985).
Hatipolu, Zeyyat - Grsoy; Cudi Tuncer: Maliyet ve
Ynetim Muhasebesi (stanbul: Bilmen Basmevi,
1979).
Heiter, Lefl - Ogan, Pekin - Matulich, Serge: Cost
Accounting, 2nd Edition, (Cincinnati; South-
Western Publishing Co, 1992).
Horngren; Charles T. - Datar;Srikant M. - Foster; George:
Cost Accounting A Managerial Emphasis,
Eleventh Edition, (EnglowoodClifs, New Jersey
Pearson Education, Inc., 2003).
Horngren, Charles T. - Sundem, Gary L. - Stratton,
William O: Introduction to Management
Accounting, Tenth Edition (Englewood Cliffs, New
Jersey Prentice - Hall, Inc. 1996).
Kartal, Ali: Karar Srecinde Muhasebe Bilgilerinin
Matematiksel Modellerle Kullanlmas, Anadolu
niversitesi Ktahya BF Yll,1992, Sayfa 83-
97.
Kartal, Ali: Maliyet Analizleri ve Fiyatlama Kararlar,
Ak retim Fakltesi Dergisi, Kfl 1997, Cilt 2,
Say 3, sayfa 84-95.
Kartal, Ali: Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir: zdemir
Ofset, 2012.
Kartal, Ali: Ynetim Muhasebesi, (Eskiflehir: zdemir
Ofset), 2012.
8
MALYET YNETM
Amalarmz
N
N
Strateji ve strateji ynetim kavramlarn aklayabilecek,
N
Stratejik maliyet ynetimi kavramn tanmlayabilecek,
N
Stratejik maliyet ynetimine iliflkin temel kavramlar aklayabilecek,
N
Deer zinciri analizini stratejik maliyet ynetimi ile iliflkilendirebilecek,
N
Tam zamannda retim sistemi ve tedarik konusunu aklayabilecek,
Tam zamannda retim sisteminin stratejik maliye ynetimi zerine etkilerini
N
aklayabilecek,
Stratejik maliyet ynetimini btnleyen yaklaflmlar aklayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Strateji Maliyet Etmeni
Stratejik Ynetim Hedef Maliyetleme
Stratejik Maliyet Ynetimi Kaizen Maliyetleme
Deer Zinciri Faaliyet Temelli Maliyetleme ve
rn Yaflam Seyri Bteleme
Tam Zamannda retim Toplam Kalite Maliyetleri
Konumlandrma Kyaslama (Benchmarking)
Odaklanma Dengeli Puan Kart
indekiler
STRATEJ VE STRATEJK YNETM
STRATEJK MALYET YNETM
KAVRAMI
STRATEJK MALYET YNETMNE
LfiKN TEMEL KAVRAMLAR
DEER ZNCR ANALZ
RN YAfiAM SEYR MALYET
Stratejik Maliyet YNETM
Maliyet Ynetimi Ynetimi
TAM ZAMANINDA RETM
SSTEM VE TEDAR
TAM ZAMANINDA RETM
SSTEM (JIT) VE STRATEJK
MALYET YNETM ZERNE
ETKLER STRATEJK MALYET
YNETMN BTNLEYEN
YAKLAfiIMLAR
Stratejik Maliyet Ynetimi
STRATEJ VE STRATEJK YNETM

Strateji, iflletmenin uzun dnemli ama ve hedeflerini belirleme ve bu amalara
ulaflabilmek amacyla kaynaklarn kullanma ve tahsis etme becerisi olarak tanm-
lanabilir.
Bir baflka ifade ile Strateji, iflletmenin evresiyle olan iliflkilerini dzenleyen
ve rakiplerine stnlk salayabilmek amacyla potansiyel kaynaklarn kullanma
giriflimidir.
Strateji, iflletmenin i kaynaklar ve yetenekleriyle dfl evrenin frsat ve teh-
ditleri arasnda efl gdm salamaktr.
flletme ynetimi, iflletmenin amalarna ulaflmas iin yaplmas gerekli faali-
yetlerin planlanmas, organizasyonu, koordinasyonu, uygulanmas ve kontrol
olarak tanmlanabilir.
flletmeler iin strateji, ok nemli bir kavramdr. flletmeler iin faaliyetlerin
srdrlebilirlii asndan kararlar stratejik olarak byk nem taflmaktadr. ster
retim ister ticaret ister hizmet iflletmesi olsun. Strateji ama tayiniyle ilgili olduu-
na gre, stratejiye sahip olmayan bir iflletme amalarn aka ve kesinlikle sapta-
yamaz, ama saptamak iin gerekli hesaplar yapamaz ve bylece yeni giriflimleri-
ne nc olacak kurallardan yoksun kalr. Stratejik hedefleri olmayan iflletmelerde
finansal ve befler kaynaklar ekonomik bir flekilde kullabilecek staretejik analiz ya-
plamamas nedeniyle kaynaklar etkin ve verimli kullanlamaz.
Stratejik adan ynetim, etkili stratejiler gelifltirmek, uygulama ve sonularn
deerlendirilmesine ynelik kararlar ve faaliyetlerin btnl olarak tanmlan-
maktadr.
Stratejik ynetim de iflletmenin evresi ile iliflkilerinin dzenlenmesi ve hedef
belirleme ile ilgili faaliyetlerin planlanmas, organizasyonu, uygulanmas, koordi-
nasyonu ve kontrol edilmesidir.
Bu erevede stratejik ynetim; iflletmenin rakipler, pazar, piyasa, rnler,
mflteriler, araclar, tedarikiler vb. gibi dfl evresini analiz ederek, iflletmenin ge-
lecei ile ilgili hedefleri belirler ve kararlar alr.
Stratejik ynetim; strateji gelifltirme, uygulama ve uygulama sonularn de-
erlendirme ve kontrol etme ile iliflkili karar ve faaliyetlerdir. flletmenin gelecei-
ni ilgilendirmesi ve iflletmeye yn vermesi nedeniyle stratejik ynetim st yneti-
min grevidir. Stratejik ynetim gelecek ile ilgilidir ve iflletmenin uzun dnemli
amalar ile ilgilidir. Stratejik ynetim, hiyerarflik yap iinde koordinasyon salar.
204 Maliyet Ynetimi
Strateji ile st ynetimde hedefler oluflturulmakta ve iflletme iinde amalar hiye-

rarflisi oluflturarak, farkl birim ve kademelerin birbirinden bamsz ama belirle-
mesini nlemekte ve iflletme iinde btnlk ve efl gdm salar.
flletmelerin gelecekteki stratejileini belirleyen ve stratejik ynetimin zellikleri-
ni de afladaki gibi sralamak mmkndr:
Stratejik ynetim dorudan st ynetiminin icra edecei bir ifllevdir.
Stratejik ynetim, iflletmenin amalaryla toplumun yararlarn bir btnlk
iersinde ele alr. Bu adan stratejik ynetim dfl evresine karfl sosyal so-
rumluluk taflr.
Stratejik ynetim iflletmeyi bir sistem olarak grr. Bu yzden bir btn ola-
rak iflletmeyle ilgilenmesi yannda onu oluflturan paralarla da ilgilidir.
Stratejik ynetim, iflletmeleri ak sistem olarak tanmlar. flletmeler iinde
bulunduklar evreyle karfllkl etkileflim hlinde olduundan, stratejik y-
netim evreyi olduka yakndan takip eder.
Stratejik ynetim, iflletme kaynaklarnn etkin ve verimli bir flekilde kullan-
m iin urafl gsterir.
Stratejik ynetimin odak noktas gelecektir. Stratejik ynetimde bilinmeyen
ve grnmeyen gelecekte istediimiz olaylarn oluflmas iin flimdi, bugn
nelerin yaplaca belirlenir.
Stratejik ynetim, alt dzey yneticilere rehberlik eder.
Stratejik ynetim, stratejik maliyet ynetimiyle iliflkili bir ynetim ifllevidir. Stra-
tejik ynetim, iflletmenin dfl evresiyle ilgili teflhis ve zmlemeleri kapsar ve de
uzun vadede iflletmenin ne olacayla ilgili sorular cevaplandrr. Stratejik yne-
tim, srdrlebilir bir rekabeti pozisyon gelifltirme srecidir. Bu srete; mamul-
ler, pazarlama teknikleri ve kanallar, retim yntemleri ve dier uzun vadeli ko-
nularla ilgili alternatifler deerlendirilirken, isabetli stratejik kararlar alabilmek iin
stratejik maliyet ynetimi bilgisine gereksinim duyulmaktadr. Stratejik Maliyet
Ynetimi; planlama ve karar verme, operasyonel kontrol ve finansal tablolarn ha-
zrlanmas gibi nemli ynetim ifllevinin gereksinim duyduu bilgi akfln da
salamaktadr.
Sonu itibaryla stratejik ynetim, evre dinamiklerini esas alan ve srekli dei-
flen evreye uyum salamay hedefleyen bir ynetim anlayfldr. Bu kapsamda y-
neticiler, kaynak edinme ve kullanmna ynelik iflletme kararlar ile stratejik karar-
larda yardmc olacak; gncel, z ve ifllenmifl bilgiye srekli gereksinim duymak-
tadr. Gereksinim duyulan bu bilginin kayna ise Stratejik Maliyet Ynetimi dir.
SIRA SZDE Strateji ve stratejik ynetim kavramlarn nasl aklarsnz?

SIRA SZDE
1
STRATEJK MALYET YNETM KAVRAMI
D fi N E L M D fi N Eynetimi
Stratejik maliyet LM yaklaflm, strateji kavramnn nemindeki ykselifle pa-
ralel olarak geliflme gstermifltir. Muhasebe bilgilerinin nemli rollerinden biri de
S O R U iflletme stratejilerinin
S O R U gelifltirilmesi ve yerine getirilmesine katkda bulunmaktr.
Stratejik maliylet ynetimi, iflletmelerin stratejik pozisyonlarn srekli gelifltir-
mek ve maliyetlerini dflrmek iin maliyet ynetim tekniklerinin uygulanmasdr.
DKKAT DKKAT
Stratejik maliyet ynetimi hem ksa dnemde hem de uzun dnemde finansal
amalar maliyet avantaj iin ynetmektir. Bir firmann maliyet yapsnn aka
N N
SIRA SZDE anlafllmas,SIRA SZDE
srdrlebilir rekabet avantaj aramada yararl olur. Stratejik maliyet
ynetimi, stratejik unsurlarn daha n planda tutulduu, kesin, net ve biimsel ola-
rak, maliyet zmlemelerine dayanan bir maliyet ynetimidir. Buna gre maliyet
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
8. nite - Stratejik Maliyet Ynetimi 205
verileri, srekli ve gl rekabete dayal avantajlar kazanmak iin kullanlr. Her ifl-
letmenin stratejisi dierlerinden farkl olduu iin, her iflletme almfl olduu zel
stratejilerini destekleyecek farkl maliyet ynetim sistemine sahip olmaldr.
zetle Stratejik Maliyet Ynetimi; rekabet avantaj salamak amacyla mali-
yetlerin, ksa vadede olduu kadar ayn flekilde uzun vadede de stratejik olarak y-
netilmesidir. Bir baflka flekilde de stratejik maliyet ynetimi; iflletmenin stratejik
pozisyonunu iyilefltirmekle birlikte efl zamanl olarak maliyetlerin de azaltlmas-
na ynelik maliyet ynetim tekniklerinin uygulamas olarak tanmlanabilir.
Bir baflka ifade ile Stratejik maliyet ynetimi, maliyet muhasebesinin ilk uy-
gulamalarndan gnmze kadar geirdii evrimi ifade etmektedir. Stratejik mali-
yet ynetimi, ileri maliyet muhasebesi uygulamalarnn gnmzdeki karflldr.
Stratejik maliyet ynetiminin temel zellikleri afladaki gibi sralanabilir.
Stratejik maliyet ynetimi taktiin bir parasdr.
Stratejik maliyet ynetimi; alflanlarn deer sistemlerini, inanlarn ve pro-
jeksiyonlarn dikkate almaldr ve teflvik edici unsurlarla desteklenmelidir.
Stratejik maliyet ynetimi, ncelikle st ynetimin daha sonra iflletmenin
stratejik iflletme birimlerini yneten yneticilerin sorumluluudur.
Stratejik maliyet ynetimi, ilgililer tarafndan deiflime karfl yaplan diren-
menin stesinden gelmeli ve kk geliflmeleri kabul etmemelidir.
Stratejik maliyet ynetimi, bilgi teknolojisinin desteine ihtiya duymaktadr.
Stratejik maliyet ynetimi, ayrntl bir problem tanmlamas esasna dayan-
drlmaldr.
Stratejik maliyet ynetimi, etkin proje ynetimini gerektirir.
Stratejik maliyet ynetimi, geleneksel ynetim muhasebesindeki gibi ifllet-
menin drt duvar arasnda kalmakszn veya iflletmenin snrlarna bal ol-
makszn maliyetleri dflrmeyi amalarken ayn zamanda da iflletmenin
stratejik pozisyonunu glendirmeyi amalamaktadr.
Stratejik maliyet ynetiminde bir takm oluflturulmaldr.
Stratejik maliyet ynetimi srecinde sebatkrlk anlayfl hakim olmaldr.
Ksa vadede bile baflar hissinin yneticilere ve alflanlara verilmesi, spesi-
fik ve net amalar zerinde mutabk kalnmasna baldr.
Geleneksel ynetim muhasebesinde performans deerlendirmesi yaplrken
baz nemli ltler ihmal edilerek tamamen finansal veriler esas alnmak-
tadr. Oysa stratejik maliyet ynetiminde; mflteri tatmini, esneklik ve yeni-
lik gibi finansal olmayan veriler de dikkate alnmaktadr.
Ynetici ve dier alflanlar, istisnai bir performans durumunda derhl dl-
lendirilmelidir.
Tecrbeli yneticiler iyi bir rnek teflkil etmelidir.
flletme, kolektif bir renme sistemi olarak grlmektedir.
Gemifl yllarda stratejinin, maliyet ynetimi konusunda uygun bilgi retebilen
yaklaflmlar bir disiplin olarak gerektiinden, stratejik maliyet ynetimi nemini gi-
derek artrmfltr.
Stratejik maliyet ynetimi, kreselleflmenin sonucunda geliflen rekabet ortamla-
rnn giderek younlaflmas ve iflletmelerin bu ortamlarda ayakta kalabilmeleri iin
nemli bir unsurdur. flletmelerin temel amalarndan olan varln srdrme ilke-
sinin de gereinin yerine getirilmesi iin nemlidir. Stratejik maliyet ynetimi ile
birlikte, iflletmelerin daha uzun vadede daha youn rekabet koflullarna dayankl-
l artmfl olur.
206 Maliyet Ynetimi
En temel amac uzun vadede iflletmeyi kresel pazarlarda rekabeti yapmak

olan stratejik maliyet ynetiminin dier amalar afladaki gibi sralanabilir:
Kaynaklarn tketimi ile ilgili olarak pazara ynelik rn ve sre bilgileriy-
le birlikte strateji planlama ve kontrol srelerini desteklemek,
Maliyetlerin etkili bir biimde ynetimini iflletmenin dfl evresini ve etmen-
lerini dikkate alarak efl gdml hareket etmek,
Dflk maliyetlere ulaflarak, maliyet nderlii ya da pazara stn rn sre-
rek farkllafltrma stratejisiyle rekabet etme gcn ykseltmek,
Uzun vadeli maliyet planlama ve ynetim problemlerini azaltmak,
flletmenin gelecei iin gerekten nemli sorunlara younlaflma,
Genelde heterojen kaynaklardan maliyet bilgileri kullanarak maliyet muha-
sebesi disiplini ile rekabet avantaj salamak,
flletmenin stratejik konumunu geniflletmek ve efl zamanl olarak maliyet
azaltmn hedeflemek.
Kaynaklarn tketimi ile ilgili olarak pazara ynelik rn ve sre bilgileriy-
le birlikte strateji planlama ve kontrol srelerini desteklemek,
Maliyetlerin etkili bir biimde ynetimini iflletmenin dfl evresini ve etmen-
lerini dikkate alarak efl gdml hareket etmek,
Dflk maliyetlere ulaflarak, maliyet nderlii ya da pazara stn rn sre-
rek farkllafltrma stratejisiyle rekabet etme gcn ykseltmek,
Uzun vadeli maliyet planlama ve ynetim problemlerini azaltmak,
flletmenin gelecei iin gerekten nemli sorunlara younlaflma,
Genelde heterojen kaynaklardan maliyet bilgileri kullanarak maliyet muha-
sebesi disiplini ile rekabet avantaj salamak,
flletmenin stratejik konumunu geniflletmek ve efl zamanl olarak maliyet
azaltmn hedeflemek.
Stratejik maliyet ynetimi, deer yaratan ya da yaratmayan faaliyetlere iliflkin
maliyetlerin snflandrlmas; performans, ifllev ya da rn kalitesindeki bozulma-
nn mflteriye yansyp yansmayaca zerine odaklanr. Eer, herhangi bir faali-
yetin eliminasyonu, mflteri tatmini zerinde o rn ilgili olumsuz bir etkisi yoksa
faaliyet, deer katmayan bir faaliyettir. rnein; gereksiz hazrlk zamanlarnn,
uzun depolama srelerinin ortadan kaldrlmas ya da asgari dzeye ekilmesi
mflteri tatmininde bir azalmaya neden olmazken, boyama paketleme gibi temel
srelerin ortadan kaldrlmas mflterileri tatminini olumsuz etkileyecektir.
Stratejik maliyet ynetimi, ynetim muhasebecilerinin heyecan duyacaklar
bir kavramdr. Stratejik maliyet ynetimi, bir iflletmeninin stratejik konumunu ge-
lifltirip, ayn zamanda maliyetleri de azaltan bir maliyet ynetimi teknii olarak ta-
nmlanmaktadr. Stratejik maliyet ynetimi, iflletmelerin kresel rekabetten srekli
olarak haberdar olmas gerektii zerinde younlaflmas bakmndan son derece
nemlidir. flletmeler, gelifltirdikleri stratejilerine katk salayan, maliyet azaltm
abalar sonucunda; kalite, maliyet, mflterilere hizmet ve esneklik konusunda re-
kabet edebilir durumda olmaldr.
Stratejik maliyet ynetimi kavramn anlamak amacyla ynetici ve muhasebe-
ciler, direkt ifliliklerin otomasyon ve teknolojik geliflmeler nedeniyle, toplam ma-
liyetler iindeki paynn genel retim maliyetlerine gre daha az bir paya sahip ol-
duunun farkna varmaldrlar. Direkt iflilik maliyetleri, geleneksel maliyet datm
yntemleriyle belirlenenden ok daha az, yaklaflk %10luk bir paya sahiptir.
Bir rn ya da hizmetin retilmesi aflamasnda ortaya kan faaliyetlerin deer-
lendirilmesi, stratejik maliyet ynetiminin en nemli ynn oluflturur. Faaliyet te-
melli maliyetlemenin kullanlmasyla yneticiler, retim ya da hizmet sreci hak-

knda tam bilgi sahibi olmaktadrlar. Bu bilgiden yneticiler, katma deer yaratan
faaliyetler ve bu faaliyetlerin maliyetlerinden haberdar olmaktadrlar. Faaliyetlerin
llmesi, sre ierisindeki ifllemlerin says, arafltrma ve gelifltirme gibi faaliyet-
lerin llmesi ya da hizmet verilen mflteri saysnn tespit edilmesi gibi kriterle-
rin belirlenmesini salayabilir. Sonu olarak, bir rne deer katan faaliyetler, de-
er katmayan faaliyetlerden ayrt edilmelidir. Bu, yant sresi, mflteri hizmet say-
s, kalite gibi finansal olmayan nitelikteki bilgiler, faaliyetlerin performansn l-
meye yarayan aralardr. Bu aralar, stratejik maliyet ynetiminin nemli unsurla-
rdr ve adafl ynetim muhasebesi persfektifini, geleneksel anlayfltan ayran en
nemli kriterlerdir.
Deer katmayan faaliyetlere eliflkin maliyetlerin ortadan kaldrlmas, daha ok
maliyet asndan rekabette saldrganl benimsemifl firmalar tarafndan ortaya ko-
nulmufltur. Stratejik mailiyet ynetiminde hesaplanan maliyetler geleneksel yn-
temde hesaplanandan daha dflk olabilmektedir. Bunun nedeni ise, bu yntemin
hedef maliyetleme, kaizen maliyetleme, kalite maliyetleri, tam zamannda retim,
rn yaflam seyri maliyetleme, benchmarking, faaliyet temelli maliyetleme, ren-
me erisi gibi dier yntemleri uygulamas ve bunlardan faydalanmasdr.
Maliyet ynetimi, stratejik karar almada hayati bir rol oynamaktadr. Maliyet bil-
gisi stratejinin seiminde ve formule edilmesinde olduu kadar varolan stratejik
pozisyonun srdrlebilirliinin deerlendirimesinde de kritik bir yere sahiptir.
Gnmzde, geleneksel rn maliyetlemesi sistemleri snrl kalmaktadr ve ge-
reksinmleri karfllayacak dzeyde deildir. Bu nedenle gnmz kresel rekabet
ortamnda alnacak salkl kararlar iin yarar salamaktan uzaktr. rnein, ifllet-
meler uzun vadedeki rekabeti pozisyon ve karllklarn etkileyecek kararlar alr-
lar. Stratejik planlama ve karar alma rn maliyetlerine dayal olduundan, mali-
yet bilgisine ok daha fazla gereksinim duyulur. Ayrca, stratejik ynetim hedefle-
rinin desteklenmesi iin de mflterilere, tedarikilere ve farkl rn tasarmlarna
iliflkin maliyet bilgisi karar almada en nemli ara olmaktadr.
adafl ynetim muhasebesi persfektifinde artk ynetim muhasebecileri, yal-
nzca i kararlar iin bilgi reten kifliler olmaktan kmfllardr. Onlar iflletmenin sa-
tclar ve alclar ile de koordineli olarak alflmak zorundadrlar. Ynetim muha-
sebecileri, iflletmenin hedefinin kaliteyi ve stratejik konumunu srdrp gelifltir-
mek olduunu aklnda tutarken, gerektiinde de uzlaflma salamay benimsemeli
ve topyekn mkemmelleflmeyi hedeflemelidir.
Kresel rekabeti pazarlarnda rekabeti ve lider olabilmeleri iin bu retilecek
bu bilginin 2 n koflulu salamas gerekmektedir. Bunlardan birincisi, firmann fir-
ma ii ve evresi hakknda yeterli bilgi sunmasdr. kincisi ise, bu bilgi iflletmenin
stratejik karalarn ve gelecekteki faaliyetlerini etkileyecek flekilde gelecee dnk
olmaldr. Deer zinciri sistemi, iflletmelerde Deer Zinciri Analizi (Value-Chain
Analysis-VCH)ni destekleyecek maliyet bilgisini retir ve bu bilgi birinci koflulu
salar. kinci koflulun yerine getirilebilmesi iin de Deer Zinciri Analizi (Value-
Chain Analysis-VCH) bilgisine gereksinim vardr. Deer Zinciri Analizi (Value-
Chain Analysis-VCH), maliyet bilgisine olan gereksinimi ve bilginin doasn te-
melden deifltirecek rgtsel deiflime yol aabilir. Tam Zamannda retim (Just-
In-Time-JIT) de maliyet muhasebesi bilgi sisteminin doasn deifltiren stratejik
yaklaflmlara bir rnektir. Bununla birlikte stratejik maliyet ynetimine iliflkin bafl-
ka yaklaflmlar da mevcuttur ve bu nitede bu yaklaflmlara da yer verilecektir.
208 Maliyet Ynetimi
adafl iflletmelerin ynetiminde byk neme sahip olan maliyet ynetiminin

strateji boyutunu ortaya koyabilmek amacyla bu nitede; Stratejik Maliyet Yne-
timini, rn Yaflam Seyri Maliyet Ynetimi (Life Cycle Cost Management-LCCM)
ve tam zamannda retimi tantacaz . Tam zamannda retim yaklaflm, deer
zinciri kavramlarn anlatmak iin kullanlacak.
SIRA SZDE SIRA SZDE

Stratejik maliyet ynetimini tanmlayarak, amalarn sralaynz.
2
D fi N E L M
STRATEJK MALYET YNETMNE LfiKN TEMEL
D fi N E L M
KAVRAMLAR
flletmelerin uzun dnemde rekabeti pozisyonunu etkileyecek karalarn alnma-
S O R U S O Riliflkin
snda, kararlara U stratejik etkenlerin dorudan gz nnde bulundurulmas
gerekmektedir. flletmelerin en nemli stratejik unsurlar, uzun dnemde byme-
DKKAT si ve hayattaD kalmasdr.
KKAT Bu nedenle stratejik karar alma, firmaya uzun vadede
byme ve hayatta kalma gvencesi salayacak strateji ya da stratejileri semek
amacyla alternatif stratejiler arasndan seim yapmak olarak tanmlanabilir. Bu
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
amac gereklefltirmenin anahtar ise rekabet stnl elde etmektir. Stratejik
maliyet ynetimi, srdrlebilir rekabet stnl salayacak stn stratejiler
AMALARIMIZ bulmak veAMALARIMIZ
gelifltirmek amacyla maliyet bilgisinin kullanlmasdr.
Stratejik Konumlandrma
K T A P Stratejik Konumlandrma,
K T A P iflletmeler iin rekabet stnl yaratmann ve bunu
srdrlebilir klmann en nemli anahtardr. En genel anlamda Rekabet stn-
l, rakiplerle ile ayn dzeyde ya da onlardan daha dflk maliyetle onlarla ay-
TELEVZYON n ya da daha
T E L E yksek
V Z Y O N dzeyde mflteri deeri yaratmaktr. Mflteri deeri, mfl-
terinin elte ettii fayda ile mflterinin katland maliyet arasndaki farktr. Mfl-
terinin ald fley, rnn ona salad temel performans dzeyinden ok daha
fazlasdr ve burada mflterinin ald fley toplam rn olarak adlandrlmaktadr.
NTERNET NTERNET
Toplam rn, mflterinin satnalnan rnden elde ettii grnen ya da grn-
meyen faydalarn btndr. Bu nedenle mflterinin elde ettii fayda, rnn
temel ve zel niteliklerini, servisi, kaliteyi, kullanma talimatlarn, saygnl, mar-
kay ve mflteriler tarafndan nemli grlen dier faktrleri kapsar. Mflterinin
katland maliyet ise rnn satn alma ve tedarik ile kullanmay renem mali-
yetleri ve rn kullanm, bakm ve elden karma gibi satnalma sonras mali-
yetleri iermektedir. Rekabet stnl salayabilmek amacyla mflteri deerinin
artrlmas, uygun ve doru bir stratejinin seimine sk skya baldr. Bu amala
aflada aklayacamz; Maliyet Liderlii Stratejisi, rn Farkllafltrma Strate-
jisi ve Odaklanma Stratejisi olmak zere 3 genel strateji tanmlanmfltr.
Maliyet Liderlii Stratejisi

Maliyet Liderlii Stratejisinin amac, rakiplerden daha dflk maliyetle, rakipler-
le ayn ya da daha yksek deeri mflteriye sunmaktr. Esas itibaryla, yukarda da
belirttiimiz gibi; mflteri deeri katlanlan ile elde edilen arasndaki fark olarak ta-
nmlandna gre; dflk maliyet stratejisi, mflteri memnuniyetini maksimize
ederek mflteri memnuniyetini artrmaktadr. Bu durumda, maliyet liderlii firma-
nn en nemli amalarndan birisi olmaktadr. rnein, bir firma retim ve tedarik
sonras rnn bakm maliyetlerini dflrmek amacyla rnde gereksinim duyu-
lan parcalarn saysn azaltabilmek iin rn yeniden tasarlayabilir. Bu sayede
mflteri deerini memnuniyetini ve mflteri deerini maksimize edebilir.
Farkllafltrma Stratejisi
te yandan Farkllafltrma Stratejisi, mflterinin elde ettii fayday artrarak mfl-
teri deerini artrmay amalamaktadr. flletmeler rekabet stnln ancak ra-
kiplerin mflteriye sunamadklarn sunarak elde edebilirler. Bu nedenle iflletmeler
rettikleri rn ya da hizmetlerini rakiplerin rn ya da hizmetlerinden farkllafltr-
cak zellikler ya da nitelikler katmak zorundadr. Bu farkllafltrma, rn ya da hiz-
metlerde eflitli dzenlemeler yaplarak, onu normalden farkl klan grnen ya da
grnmeyen niteliklerinin desteklenmesi ile gereklefltirilebilir. Yaratlacak bu
farkllklar fonksiyonel, estetik ya da biimsel olabilir. rnein, bir bilgisayar para-
kende satcs yerel pazardaki dier rakiplerin sunmad bir zellik olarak yerinde
onarm hizmeti sunabilir. Ya da bir biskvi reticisi, biskvilerini dier markalar-
dan farkllafltrmak amacyla hayvan figrleri kullanarak biskvilerini bilinen flekil-
lerinden daha farkl flekillerde retebilir. flletme rakiplerinden farkl olarak retti-
i bu biskvilerin farkllk yaratabilmesi iin mflterilerin bu farkllklara deer ve-
riyor olmas zorunludur. Ayrca, farkllafltrma ile mflteriye salanan katma deer,
bu farkll yaratmak iin firmann katland maliyeti aflmaldr. Eer mflteri bu
farkllklara deer veriyor ve kendisi iin yaratlan deerin fazlasn iflletmeye sa-
lyorsa bu durumda firma rekabet stnl salamfl olur.
Odaklanma Stratejisi
Odaklanma Stratejisi, rekabet iin bir pazar ya da mflteri segmenti seilmesi ya
da o segmente arlk verilmesini ifade etmektedir. Cazip grnen mflterileri ya
da pazarlar semek ve sonra hedeflenen bu segmentlere hizmet edebilecek yete-
nekleri gelifltirmek bir olaslktr. Bir dier olaslk da firmann rakiplerinden stn
olduu ve rekabet stnl salayan temel becerilerinin olduu segmentleri se-
mektir. Bir Odaklanma stratejisi, mflteriler ve corafi blgeler gibi tm seg-
mentlerin ayn olmadn varsayar. Firmann yetenekleri ve potansiyeli gz nnde
bulundurulduunda, firma iin baz segmentlerin dierlerinden daha cazipti oldu-
u grlecektir.
Stratejik Konumlandrma
flletmeler kresel piyasalarda rekabeti kalabilmek amacyla yukardaki stratejiler-
den yalnzca 1 stratejiyi semeyecek, kendisi iin uygun olan maliyet liderlii
stratejisi, farkllafltrma stratejisi ve odaklanma stratejisinin bir kombinasyo-
nunu oluflturucaktr. Startejik Konumlandrma, maliyet liderlii stratejisi, farkllafl-
trma stratejisi ve odaklanma stratejisinden en uygun olan kombinasyonu belirle-
me sreci olarak tanmlanabilir. Bu kombinasyon, srdrlebilir rekabet stnl-
yaratabilmek amacyla belirlenir.
Strateji, yukardaki 3 genel stratejinin kombinasyonunu da yanstacak flekil-
de afladaki gibi tanmlanabilir.
Strateji, firmann hizmet sunma niyetinde olduu pazar ve mflteri segmen-
tini semek, hedeflenen pazar segmentlerindeki mflterilere verilmek istenen dee-
rin tedarik edilmesinde baflarl olabilmesi amacyla kritik i iflletme srelerini ta-
nmlamak ve i ve dfl mflteriler ve finansal hedefler iin gereksinim duyulan kifli-
sel ve kurumsal becerilerini semektir.
Stratejik konumlandrmada maliyet ynetiminin rol byktr. Bu erevede
Stratejik maliyet ynetiminin amac, seilen stratejik konum efl zamanl olarak
glendirilirken maliyetleri azaltmaktr. Rekabet stnl elde etmenin mali-
210 Maliyet Ynetimi
yetlerle ok yakn iliflkili olduu hibir zaman gzden uzak tutulmamaldr. rne-
in, bir firma ayn mflteri deerini rakiplerinden daha yksek bir maliyet ile kar-
fllayabilir. flletmeler belirli mflteri segmentleri iin stratejik konumu glendir-
mek amacyla farkllafltrma ve odaklanma gibi stratejiler aracl ile mflteri dee-
rini artrarak ve efl zamanl olarak maliyeti dflrmek suretiyle rakipleriyle ayn ya
da onlardan daha dflk maliyetle daha fazla mflteri deeri salayabilir ve bu
sayede bir rekabet stnl salayabilir.
Deer Zinciri Kavram

Stratejik bir konumun baflarl bir flekilde srdrlebilmesi herfleyden nce en-
dstriyel deer zincirinini iyi anlamay ve analiz etmeyi zorunlu klar. Endstri-
yel deer zinciri, temel hammadde ve kaynaklarnn kullanlmasndan, nihai rn-
lerin tamamlanmasna ve nihai mflteriler tarafndan tketilmesine kadarki deer
yaratan faaliyetlerin birbiriyle balantl bir btndr. Afladaki fiekil 8.1, petrol
endstrisi iin olas bir endstriyel deer zincirine rnek olarak gsterilebilir. Pet-
rol endstrisinde faaliyet gsteren bir firma, endstriyel deer zincirinin tamamn
kapsamayabilir. Afladaki flekil, firmalarn deer zincirinin farkl halkalarnda yer
alabildiklerini gstermektedir. rnein; Afladaki flekilde (A) pozisyonunda rol
alan Exxon Mobil ve ConocoPhilipps gibi byk petrol firmalar, deer zincirinin
petrol aramadan hizmet sunan istasyonlara kadarki tm halkalarnda yer almakta-
drlar. Dnya apndaki bu ok byk firmalar bile dier reticilerden petrol alr-
lar ve ayrca baflkalarna ait petrol istasyonlarna yakt satmaktadrlar. Bunun ya-
nnda, arama, retim, rafine etme, artma ve datm gibi deer zincirinin zellikle
kk segmentleri ile de meflgul olan ve afladaki flekilde (B) ve (C) pozisyonun-
da rol alan birok petrol firmas vardr.
Bu nedenle, maliyet liderlii ve farkllafltrma stratejilerini baflarl bir flekilde
uygulamann esas, deer zincirini bafltan sona kadar stratejik olarak birbiriyle ilifl-
kili faaliyetlere gre ayrmaktr. Bir deer zincirinin genel yapas, bir firmann stra-
tejik adan nemli faaliyetlerinin anlafllmasnda ok etkili bir yaklaflmdr. Gerek
iflletme iinde gerekse de iflletme dflndaki faaliyetler arasndaki karmaflk balan-
tlarn ve balantlarn olduunun bilincinde olmak deer zinciri yapsnn esasn
oluflturur. Bu erevede iflletme ii ve iflletme dfl her iki iliflkinin de iyi anlafll-
mas ve analiz edilmesi gerekmektedir.
fiekil 8.1
Petrol endstrisinde
Deer Zinciri
Arama
Firma Kaynak: Guan, L.,
(B) Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
retim (2009). Cost
Management, 6 th.
Ed., p.379.
Rafine Etme
Firma
(C)
Petrol Datm
Benzin Datm
Servis stasyonlar
Nihai Tketiciler
rn Tketimi
flletme ii balantlar; deer zincirinin iflletmeye ait blmlerinde gereklefl-

tirilen faaliyetler arasndaki balantlardir. te yandan flletme dfl balantlar
ise, iflletmenin tedarikileri ve mflterileri ile gereklefltirdii deer zinciri faaliyet-
leridir. Bu nedenle dfl balantlar tedariki balantlar ve mflteri balantla-
r olmak zere iki eflittir.
Bir firmann i ve dfl balantlarnden yararlanabilmek amacyla, firmann faali-
yetleri iyi tanmlanmal ve rekabet stnl yaratabilecek ve onu srdrebilecek
olanlarn seilmesi gerekmektedir. Bu seim sreci, her bir faaliyetin maliyeti ve
deeri bilgisini gerektirmektedir. Stratejik analizler yapabilmek amacyla faaliyetler
rgtsel faaliyetler ve operasyonel faaliyetler olarak snflandrlmaktadr. Dola-
ysyla bu faaliyetlere iliflkin maliyetler de rgtsel maliyet etmenleri ve operas-
yonel maliyet etmenleri olarak ifade edilmektedir.
rgtsel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Srcleri)

rgtsel faaliyetler Yapsal faaliyetler ve Ynetsel faaliyetler olmak zere iki
eflittir. Yapsal faaliyetler, iflletmenin temel ekonomik yapsn belirleyen faali-
yetlerdir. Ynetsel faaliyetler ise iflletmenin srelerini ve yeteneklerini tanmla-
yan ve bu nedenle faaliyetlerin etkin ve verimli bir flekilde yrtlebilmesi ile do-
rudan iliflkili faaliyetlerdir. rgtsel maliyet etmenleri (srcleri), iflletmenin
uzun dnemli maliyet yapsn belirleyecek yapsal ve ynetsel faktrlerdir. fl-
te bu nedenle yapsal maliyet etmenleri (srcleri) ve ynetsel maliyet etmen-
leri (srcleri) olmak zere iki tr rgtsel maliyet etmeni (srcs) vardr.
212 Maliyet Ynetimi
flletmelerde olas yapsal ve ynetsel faliyetler ve bunlara iliflkin maliyet et-

menleri (srcleri) afladaki fiekil 8.2de sunulmufltur.
fiekil 8.2
Ynetsel Maliyet Etmenleri
rgtsel faaliyetler Yapsal Faaliyetler
(Srcleri)
ve maliyet
etmenleri Fabrikann inflaas Fabrika says, merkezilik derece ve ls
(srcleri)
Ynetim yaplanmas Ynetim stili ve felsefesi
Kaynak: Guan, L., alflanlarn gruplamas fl birimlerinin eflidi ve says
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M. Karmaflk yap rn hatt, sre ve para says,z karmaflk-
(2009). Cost
lk derecesi
Management, 6 th.
Ed., p.380. Dikey entegrasyon Kapsam, alm ve satfl gc
Sre teknolojilerinin seimi ve
Sre teknolojilerinin eflidi, deneyim
kullanm
Ynetsel/Ynetimsel Faaliyetler Ynetsel Maliyet Srcleri
alflanlarn kullanm Dahil edilme derecesi

Kalite salama Kalite ynetimi yaklaflm
Fabrika plan /dzeni salama Verimlilik
rnn tasarm ve retilmesi rn yaplandrma/oluflturulmas
Kapasite salama Kapasite kullanm
Yukardaki flekilde de grlecei gibi, bir rgtsel faaliyetin birden fazla etmen
ya da src tarafndan etkilenme olasl vardr. rnein, fabrika inflaasnn ma-
liyetini bina says, merkezlik derecesi ve ls etkileyebilmektedir. Benzer fle-
kilde, rn hatt, sre ve para says ve karmaflklk derecesi de karmaflk yapy
etkilemektedir.
Son dnemlerde ynetsel etmenler daha ok ilgi ekmekte ve zerlerinde da-
ha ok durulmaktadr. Bir iflletmede ifllerin yaplfln gelifltirebilmek amacyla
nemli bir ynetsel aba gerekmektedir. Srekli geliflme ve onun pek ok yn
alflanlarn yetkilendirilmesi, toplam kalite ynetimi, sre deer analizi, yaflam
seyri deerlendirmeleri vb. ile yakndan ilgilidir. rnein alflan katlm ve yetki-
lendirilmesi gz nnde bulundurulduunda; alflann katlm derecesi arttka
alflanlarn maliyetleri azalacaktr. alflan ya da personelin katlm; kltr, katlm
derecesi ile srekli geliflme hedefine ball ve katky ifade etmektedir.
Operasyonel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Srcleri)

Operasyonel faaliyetler, iflletme tarafndan seilmifl olan yap ve srelerin bir so-
nucu olarak ytrlen gnlk faaliyetlerdir. Gelen paralarn kabul ve incelen-
mesi, malzemenin taflnmas, rnlerin nakliyesi, yeni rnlerin test edilmesi,
rnlerin bakm ve ekipmann kurulumu operasyonel faaliyetlere rnek olarak
gsterilebilir. Operasyonel maliyet etmenleri (faaliyet etmenleri), operasyonel fa-
aliyetlerin maliyetlerini etkileyen faktrlerdir. Bunlar; para says, taflma says,
rn says, mflteri siparifl says ve iade edilen rn says gibi etmenleri kapsa-
maktadr. Buradan da aka grlebilecei gibi operasyonel faaliyetler ve etmen-

ler, faaliyet temelli maliyet eksenindedir. Olas operasyonel faaliyetler ve bunlarn
etmenleri (srcleri) afladaki fiekil 8.3te grlmektedir.
fiekil 8.3
Birim Dzeyinde Faaliyetler Birim Dzeyinde Etmenler (Srcler) Operasyonel

faaliyetler ve
Paralar tafllamak Tafllama makine saati maliyet etmenleri
(srcleri)
Montaj Montaj iflilik saati
Kaynak: Guan, L.,
Deliklerin almas Delme makine saati Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
Malzemenin kullanm Malzeme miktar (2009). Cost
Management, 6 th.
Enerji kullanm Kw miktar-saat says Ed., p.381.
Yn Dzeyde Faaliyetler Yn Dzeyde Etmenler (Srcler)
Ekipmann/Tehizatn kurulumu Kurulum says
Ynlarn Taflnmas Taflnma says
Ynlarn incelenmesi/kontrol nceleme saati
rnn yeniden ifllenmesi Hatal birimlerin says
rn Dzeyinde Faaliyetler rn Dzeyinde Etmenler (Srcler)
rnleri yeniden tasarlamak Deifliklik talimat/emri says
Hzlandrma Geciken emir says
Programlama/Planlama Deiflik rn says
rnlerin test edilmesi Prosedr/yntem says
Yapsal ve ynetsel faaliyetler iflletme iinde gerekleflen gnlk faaliyetlerin

saysn ve trn belirler. rnein, iflletme bir tesiste birden fazla rn retmeye
karar verirse, bu yapsal seim retim programlama iin bir gereksinim olufltura-
caktr. Benzer flekilde, bir yerleflim plannn oluflturulmas bir malzemenin taflnma-
s, nakliyesi ve boflaltlmas gibi malzeme ynetimi faaliyetlerinin tanmn kapsa-
mn belirlemektedir.
rgtsel faaliyetler operasyonel faaliyetleri tanmlamasna ramen, operasyo-
nel faaliyetler ve etmenlerin analizi, rgtsel faaliyetler ve etmenlerin stratejik se-
imini belirlemek amacyla kullanlabilir. rnein, alflanlarn hammaddeleri tafl-
ma faaliyetinin srelerinin bilinmesi, hammadde taflma saysn ve dolaysyla kay-
nak maliyetlerini azaltmak amacyla bir yerleflim plannn yeniden tasarlanmasnda
nemli bir etmen olabilir. Operasyonel ve gtsel faaliyeter ve onlarn ilgili etmen-
leri (srcleri) sk bir ilifliki ierisindedir. Afladaki fiekil 8.4 bu balantlarn
dngsel yapsn ortaya koymaktadr.
214 Maliyet Ynetimi
fiekil 8.4
rgtsel ve
rgtsel Faaliyet
operasyonel
(Sre Teknolojilerinin
faaliyetlerin iliflkisi
Seimi ve Kullanm)
Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
(2009). Cost Yapsal Maliyet Etmeni (Srcs)
Management, 6 th. Operasyonel Etmen (Src)
(Taflma Says) (Tam Zamannda retim(JIT):
Ed., p.382. Sre Teknlojisinin Tr)
Operasyonel Faaliyet
(Malzemenin Taflnmas)
SIRA SZDE Stratejik maliyet ynetimine iliflkin kavramlar sralaynz.

SIRA SZDE
3
DEER ZNCR ANALZ
D fi N E L M Deer Zinciri
D fi Analizi
N E L M (Value-Chain Analysis), bir firmann stratejik konumunu
glendirme hedefiyle i ve dfl balantlarnin tanmlanmas ve bunlardan fayda-
S O R U lanlmasdr.S OBu R Ubalantlarnden faydalanlmas, maliyetlerin ve deer zincirinde-
ki farkl faaliyetlere iliflkin finansal olmayan dier unsurlarn analizi esasna dayan-
maktadr.
DKKAT D K K A Tmaliyet liderlii n planda tutulduunda, rgtsel ve operasyo-
Ayn zamanda
nel maliyet etmenlerinin uzun dnemli maliyet azaltma faaliyetlerine yneltilmesi
N N
SIRA SZDE deer zinciriSIRAanalizi
SZDE iin nemli bir girdi oluflturur.
Balantlarn Kurulmas
yi bir stratejik maliyet ynetimi, firmann Deer Zinciri olarak adlandrlan de-
er zincirinin ayr bir blm olarak dikkate alnmasn zorunlu klar.
Afladaki fiekil 8.5, bir iflletmenin i deer zinciri faaliyetlerini gstermektedir.
K T A P K T A P
deer zincirinde retimden nceki ve sonraki faaliyetler tanmlanmal ve bunla-
rn balantlar kurularak bunlarden faydalanlmaldr. balantlardan faydalanl-
mas, faaliyetler arasndaki balantlarn deerlendirilmesi, maliyetlerin azaltlmas
TELEVZYON T E L E V Z Y Oiin
ve deer yaratmak N kullanlmasn anlamn taflr. rnein; rn tasarm ve ge-
lifltirme faaliyetleri retim nce faaliyetlerdir ve retim faaliyetleri ile dorudan ba-
lantldr. Bir rnn tasarlanma flekli, retim maliyetlerini etkilemektedir. Bundan
NTERNET
retim maliyetlerinin
NTERNET
nasl etkilenecei konusunda maliyet etmeni (srcs) bilgi-
sine gereksinim duyulur. Bu nedenle faaliyetlerin maliyet etmenlerini iyi bilmek,
balantlarn anlafllmas ve kullanlmas iin byk nem taflmaktadr. Eer tasarm
mhendisleri, eflitli retim faaliyetleri iin para saysnn bir maliyet etmeni oldu-
unu bilirlerse, bu durumda rn yeniden tasarlarlar. Bylece rn; standart par-
alar, ok sayda kaynak , ksa teslimat sresi ve yksek kaliteye sahip olur ve r-
nn tm maliyeti nemli lde azaltlabilir. Malzeme kullanm, direkt iflilik kul-
lanm, montaj, control, malzeme taflnmas ve satnalma maliyeti, maliyetlerin par-
a saysndan etkilenebildii faaliyetlere iliflkin rnekleri gstermektedir.
Tasarm faaliyeti, firmann deer zincirindeki bakm ve onarm gibi servis faali-
yetleri ile de balantldr. Bir rn daha az parayla retmek, rn arzasnn ger-
ekleflme olasln azaltr. Bu sayede, nemli bir mflteri hizmeti olarak deerlen-
dirilen garanti szleflmeleri daha az maliyet ile karfllanmfl olur. Ayrca, daha az
parann daha az onarm maliyetini gerektirmesi nedeniyle garanti altndaki rn-
lerin onarm maliyeti azalmaktadr.
fiekil 8.5
deer zinciri
Tasarm
Kaynak: Kaynak:
Guan, L., Hansen,
D. R. ve Mowen, M.
M. (2009). Cost
Servis Gelifltirme
Management, 6 th.
Ed., p.383.
Datm retim
Pazar
fiimdi de i balant kavramlarn daha iyi aklayabilmek amacyla saysal bir

rnei ele alalm. Bir firmann yksek teknolojiye dayal eflitli medikal rnleri
rettiini varsayalm. rneimizde bir rn 20 paradan oluflmaktadr. Tasarm
mhendisleri, para saysnn nemli bir maliyet etmeni olduu hakknda bilgilen-
dirilmifllerdir ve para saysnn azaltlmas suretiyle deer zinciri akflnda eflitli fa-
aliyetlere olan talep azalmaktadr. Bu verilere dayanarak, tasarm mhendisleri, bu
rne iliflkin yalnzca 8 parann kullanlaca yeni bir rn tasarm gereklefltir-
mifllerdir. Ynetim, yeni tasarmla birlikte ne kadar maliyet tasarrufu salanacan
bilmek istemektedir. Birim rn baflna tasarruflarla, birim satfl fiyatnn azaltlma-
s hedeflenmektedir. Hali hazrda 10.000 birim retilmifltir. Yeni tasarmn 4 faali-
yet zerene olan etkisi afladaki tabloda grlmektedir. Faaliyet kapasitesi, 20
paradan oluflan tasarma dayal mevcut faaliyet talebi ve 8 paradan oluflan tah-
mini faaliyet talebini salamaktadr.
Faaliyetler Faaliyet Etmeni Faaliyet Mevcut Faaliyet Tahmini

(Srcs) Kapasitesi Talebi Faaliyet Talebi
Malzeme Para says 200.000 200.000 80.000

Kullanm
Montaj Direkt iflilik saati 10.000 10.000 5.000
Para alm Siparifl says 15.000 15.000 6.500
Garanti tamiri Hatal rnsays 1.000 800 500

216 Maliyet Ynetimi
Yukardakilere ilave olarak afladaki faaliyet maliyet bilgisi salanmfltr:

Malzeme kullanm: Kullanlan her birim iin 3 T, sabit maliyet yok.
Montaj: Direkt iflilik saat creti 12 T, sabit maliyet yok.
Satn alma: Her birinin yllk creti 30.000 T olan ve her biri 5.000 siparifli ifl-
lem yapabilen personel. Deiflken faaliyet maliyetleri: siparifllerin satnalma
formlarna ifllenmesi, postalama vb. ifllemlerin her biri iin 0,50 T
Garanti kapsamnda onarm: Her biri 500 birime kadar 28.000 T sabit ve
sonrasndaki her birim iin 20 T cret alan 2 tamir-bakm personeli
fiekil 8.6
balantlar Malzeme Kullanm (200.000-80.000)* 3 T 360.000 T

kullanlarak
maliyet azaltm
flilik kullanm (10.000-5.000)* 12 T 60.000 T
Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
Satn alm 30.000 T + 0,5 T (12.500-6.500) 33.000 T
(2009). Cost
Management, 6 th.
Ed., p.384. Garanti kapsamnda onarm 28.000 T + 20 (800-500) 34.000 T
TOPLAM 487.000 T
Birimler 10.000
Birim baflna kazan 48,70 T
Tedariki Balantlarn Kurulmas

Her firma kendine zg bir deer zincirine sahip olsa da fiekil 8.1de de grlece-
i gibi, evresindeki firmalarla birlikte hareket ettii bir endstriyel deer zinci-
rinin de bir halkasn olufltur. Deer zinciri sistemi, ayrca tedarikiler ve mflteri-
ler tarafndan gereklefltirilen deer zinciri faaliyetlerini de kapsamaktadr. Deer
zinciri sisteminin temel amac; dfl balantlar kurarak, bu balantlar yneterek
firmann ve dier paydafllarn salad faydada bir artfl salamaktr.
Tedarikiler firmalara girdi saladklar iin, kullancnn stratejik konumlanma-
snda nemli etkilere sahiptirler. rnein; bir firmann farkllafltrma amacyla,
Toplam Kalite Yaklaflmn benimsediini ve toplam kalite maliyetini azalttn
varsayalm. Toplam kalite ynetimi, hatasz retim felsefesini benimseyen bir kali-
te ynetim yaklaflmdr. Toplam kalite ynetimi felsefesi hatalar azaltarak, kalite
maliyetlerini de azaltmaktadr. Eer rnlerde kullanlan hammade ve malzemeler
dflk kalitede ve teslimatlarnda bir gecikme sz konusysa alc firmann yksek
kaliteli rnler retmesinin ve mflteriye zamannda teslim etmesi sz konusu de-
ildir. Bir firmann hatasz retimi gereklefltirebilmesi, nemli lde tedarikisi-
nin hammadde ve malzemeleri hatsz ve zamannda teslim etmesine baldr. Bu
balant anlaflld takdirde, bir iflletme tedarikisiyle yakn bir flekilde alflabilir
ve malzemelerin hatasz ve zamannda teslimi iflletmenin ihtiyalarn karfllamfl
olur. Dnya apnda faaliyet gsteren birok iflletme bu balantnn farknda oldu-
u iin, ifl balantlarn ve malzeme kalitesini gelifltirmek amacyla tedariki ince-
leme kurullar oluflturmaktadrlar. Bu kurullarn tedariki deerlendirme ve seim-
leri; rn kalitesi, zamannda teslim, gvenilirlik, srekli geliflim ve btnsel iliflki-
ler gibi faktrlere dayanmaktadr. flletmelerin mflteri gereksinimlerini karfllaya-
bilmeri iin, tedarikilerin; milyonda 500 hata oran, %99 orannda zamannda tes-
lim gibi belirli kalite ve teslimat standartlarn karfllayabilmeleri gerekmektedir.
fiekil 8.7
Satn alma
Maliyet (T) faaliyetlerine iliflkin
maliyet davranfl
(T) 90,000
Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
(2009). Cost
60,000 Management, 6 th.
Ed., p.385.
30,000
5 6.5 10 12.5 15 20
Satn Alma Sipariflleri Miktar (Binde)
Yukardaki fiekil 8.7de koyu renkli olarak belirtilen rakamlar (6.5 ve 12.5), r-
nn yeniden tasarlanmasndan nceki ve sonraki talebi gstermektedir.
Tedarik Maliyetlerinin Ynetimi

Bir firma stratejik konumunu kaybetmetmek istemiyorsa aka tedarikilerini dik-
katli bir flekilde semek zorundadr. Firmalarn kalite, gvenilirlik, teslimat perfor-
manslar kabul edilebilir olan tedarikileri semeleri konusunda satn alma yneti-
cilerini cesartelendirmek amacyla 2 nemli gereksinimleri sz konusudur. lk ge-
reksinim, ham madde ve malzeme maliyetlerine daha genifl ve kapsaml bir bakfl
asdr. fllev temelli maliyet sistemleri, genellikle satn alma yneticilerinin perfor-
mansn yalnzca satn alma fiyat zerinden deerlendirmektedirler. Daha genifl ve
kapsaml bir bakfl as ile kalite, gvenilirlik ve ge teslim ile iliflkilendirilen ma-
liyetlerin de satn alma maliyetlerine eklenmesi gerekmektedir. Bu durumda satn
alma yneticileri, yalnzca fiyata deil, toplam maliyete dayal olarak tedarikileri
deerlendirecektir. kinci gereksinim, rnlere yklenecek tedariki maliyetleri se-
bep-sonu balantlar kurularak yklenmelidir.
Faaliyet temelli maliyetleme, her iki gereksinimin salanmas iin anahtar bir
rol oynamaktadr. lk gereksinimi karfllayabilmek iin, tedarikiler maliyet etmeni-
ni (srcs) olarak tanmlanr ve bylece satn alma, kalite, gvenilirlik ve tesli-
mat performas ile ilgili maliyetler tedarikilere yklenir. kinci olarak ise, rnler
maliyet etmeni olarak varsaylr ve tedariki maliyetleri bu rnlere yklenir.
Faaliyet Temelli Tedariki Maliyetlemesi

Faaliyet Temelli Tedariki Maliyetlemesini aka ortaya koyabilmek amacyla bir
satnalma yneticisinin TA ve TB olmak zere 2 tedariki ile alfltn varsayalm.
Satnalma yneticisi M1 ve M2 olmak zere 2 elektronik para iin daha dflk fi-
yat vermesi nedeniyle TA tedarikisini tercih etmektedir. Ancak dier yandan TB
tedarikisi, paralar daha gvenilir bir flekilde teslim etmektedir. fiimdi rnleri
yeniden iflleme ve sevk etme faaliyetlerini ele alalm. Yeniden iflleme, hammad-
218 Maliyet Ynetimi
de ve malzeme ya da retim srecindeki hatalar nedeniyle ortaya kmaktadr.

rnlerin sevki ile ilgili gecikme ise ham madde ve malzemelerin ge teslim aln-
masndan ya da retim srcindeki gecikmelerden kaynaklanmaktadr. Kusurlu
ham madde ve malzemeler ile bunlarn ge teslimat tedarikilerden kaynaklan-
maktadr. Ham madde ve malzeme hatalarndan kaynaklanan yeniden iflleme ma-
liyetleri, hatal paralar maliyet etmeni (srcs) olarak kullanarak tedarikiye
yklenmektedir. Tedarikilerden kaynaklanan ge teslimata dayal gecikme mali-
yetleri ise ge teslimat saysn maliyet etmeni (srcs) olarak kullanmak sure-
tiyle tedarikiye yklenir. Afladaki fiekil 8.8 tedarikilere iliflkin faaliyet maliyet-
lerini ve dier bilgileri gstermektedir.
fiekil 8.8
Tedariki I. Faaliyet Maliyetleri

maliyetlemesine
iliflkin rnek veriler Faaliyet Hammadde ve Malzeme Hatas/Ge Teslimat Sre Hatas
Kaynak: Guan, L., Yeniden iflleme 200.000 40.000

Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M. Sevk etme 50.000 10.000
(2009). Cost
Management, 6 th. II. Tedariki Verileri
Ed., p.386.
Tedariki A (TA) Tedariki B (TB)
M1 M2 M1 M2
Birim Alfl Fiyati 10 26 12 28
Alnan birim 40.000 20.000 5.000 5.000
Hatal birim 800 190 5 5
Ge teslimat 30 20 0 0
Yukardaki fiekil 8.8deki verilerden hareketle tedarikilere yklenecek maliyet-

lere iliflkin faaliyet oranlar aflaadaki gibi hesaplanacaktr:
Yeniden iflleme oran = 200.000 T /1.000*

= 200 T / hatal para
*(800+190+5+5)
Sevk etme oran = 50.000 T /50*

= 1.000 T /ge teslimat
*(30+20)
Yukardaki fiekil 8.8deki faaliyetlere iliflkin veriler ve bu oranlar kullanlarak,

her bir paraya iliflkin toplam birim satnalma maliyeti Afladaki fiekil 8.9da g-
rld gibi hesaplanmaktadr. Bu sonular, gerekte dflk maliyetli olarak g-
rnen tedariki maliyetlerinin, yeniden iflleme ve ge teslim gibi i faaliyetler ile
iliflkilendirildiinde gerekte daha yksek olduunu gstermektedir. Satnalma y-
neticisinin bu iliflkilendirmeler neticesindeki btn maliyet bilgisine sahip oldu-
unda ortaya kacak sonu aka ortadadr. Bu durumda, daha kaliteli hammad-
de ve malzemeleri zamanda ve daha dflk birim maliyet ile sunduundan, TB te-
darikisinin iflletmeye daha fazla yarar salad grlmektedir.
fiekil 8.9
Tedariki A (TA) Tedariki B (TB) Tedariki
maliyetleme sistemi
M1 M2 M1 M2
Satn alma maliyeti Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
(10 x 40.000 T) 400.000 T Mowen, M. M.
(26 x 20.000 T 520.000 T (2009). Cost
Management, 6 th.
(12 x 5.000 T) 60.000 T Ed., p.387.
(28 x 5.000 T) 140.000 T
Yeniden iflleme maliyeti
(200 x 800 T) 160.000 T
(200 x 190 T) 38.000 T
(200 x 5 T) 1.000 T
(200 x 5 T) 1.000 T
Ge teslimat maliyetleri
(1.000 x 30) 30.000 T
(1.000 x 20) 20.000 T
Toplam Maliyetler 590.000 T 578.000 T 61.000 T 141.000 T
Birimler 40.000 20.000 5.000 5.000
Toplam birim maliyet 14,75 T 28,90 T 12,20 T 28,20 T
Mflteri Balantlarn Kurulmas

Mflteriler de tpk tedarikiler gibi, bir firmann stratejik konumunda nemli etki-
ye sahiptirler. Pazar segmentini semek, elbette stratejik konumu belirleyen temel
unsurlardan biridir. rnein, orta kalitede bir rn atl kapasiteyi kullanmak iin
bayileri atlayarak nihai tketicilere dorudan daha dflk bir fiyatla satmak firma-
nn datm kanallarn tehlikeye sokabilir. nk, dorudan nihai tketiciye sat-
mak, firmann ana mflterisi olan ve firmadan ald rnleri belirli bir kr marj ile
nihai mflterilere satan bayileri ile rakip olmas anlamna gelecektir. Bu tr satfllar
ile firmann ksa dnemde elde edecei fayda, uzun dnemde yarataca olumsuz
etkiden ok kk olacaktr.
Mflteri Hizmeti Maliyetlerinin Ynetimi

Stratejik maliyetleme iin kilit amalardan biri de firmann kr kaynaklarnnn be-
lirlenmesidir. fllev temelli maliyetleme sisteminde; pazarlama, satfl ve datm ma-
liyetleri ile genel ynetim maliyetleri genellikle dnem maliyeti olarak deerlendi-
rilirler ve mflterilere yklendiklerinde de genel olarak yarattklar gelirle orantl
yklenirler. Bu nedenle, ifllev temelli maliyetlemenin verdii mesaj, mflteri hiz-
metlerinin maliyetsiz olduu ya da hepsinin yarattklar satfl gelirinin belirli bir
yzdesine eflit olduudur. Eer mflteri hizmetleri maliyetleri nemli ise bu mali-
yetlerin tamamnn yklenmesinde ya da doru atanmasnda bir problem olmas,
satfl temsilcilerinin mflteri karmasn etkin bir flekilde ynetmesini engelleyecek-
tir. nk mflteri temsilcileri bu durumda mflteri hizmetlerine hangi mflterinin
nem verdiini hangisinin vermediini fark edemeyecektir. Bu yetersiz bilgi de fir-
mann stratejik konumunun zayflamasna neden olacaktr. Bu sonutan kanmak
ve doru yklemeyi yaparak firma konumunu glendirmek iin de mflterilerle
SIRA SZDE SIRA SZDE
220 Maliyet Ynetimi
balantl maliyetler, faaliyet temelli maliyetleme sistemi kullanlarak yklenmeli-
dir. Bu ykleme, firmann krl ya da krsz mflteri ayrmn yapmasn kolaylaflt-
S O R U S O R U
racaktr.
DKKAT Doru maliyet D yklemesi

KKAT yaparak firma konumunu glendirmek iin mflterilerle balan-
tl maliyetler, faaliyet temelli maliyetleme sistemi kullanlarak yklenmelidir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Mflteriler krl ya da krsz olarak ayrldnda, firma konumunu glendire-
cek nlemler alnabilecektir. Firma karl olan mflteriler iin mflteri memnuniye-
AMALARIMIZ tini artracak abalar iine girecek ve kaliteli hizmet, dflk fiyat, yeni hizmetler ya
AMALARIMIZ
da bu nn kombinasyonlarn sunabilecektir. Krl olmayan mflteriler iin ise
mflteri hizmetlerini daha verimli flekilde iflletmeye alflacak, kullanlan kaynak
K T A P maliyetini karfllayacak
K T A P flekilde fiyatlar artracak ya da krsz mflterileri terketme-
ye karar verecektir. Firma kaliteli hizmet, dflk fiyat ve yeni hizmetler kombinas-
yonunu kullanarak da pazardaki stratejik konumunu glendirebilecektir.
TELEVZYON TELEVZYON
Faaliyet Temelli Mflteri Maliyetlemesi
Mflteri maliyetlemesinin rnek yardmyla aklamak, mflteri maliyetlemesinin
nemini daha iyi analayabilmek asndan bize yardmc olabilir. A firmasnn on-
NTERNET bir mflteri Niin
T E R rn
N E T rettiini varsayalm. Firma retim maliyetlerini retime faali-
yet temelli maliyetleme sistemi ile yklemektedir. Firma mflterilerin siparifllerini
fiyatlandrrken siparifl tamamlama maliyetlerini retim maliyetlerine ekleyerek %
20lik bir kr marj eklemektedir. Firmann toplam siparifl tamamlama maliyetleri,
606.000 Tdir ve satfl hacmine gre datlmfltr. Bir mflteri rnlerin %50lik ks-
mn satn alrken, kalan %50lik ksmnda dier on mflteri satn almaktadr. Bu
mflterilere iliflkin bilgiler aflada zetlenmifltir.
Bir Byk Mflteri On Kk Mflteri
Satn alnan birim 500.000 500.000
Siparifller 2 200
rn maliyeti 3.000.000 T 3.000.000 T
Siparifllere datlan maliyetler* 303.000 T 303.000 T
Birim siparifl maliyeti 0,606 T 0,606 T

* Faaliyet kapasitesi = 225 siparifl (45 adetlik bloklar)
Sabit maliyetler = 40.400 T/blok
Deiflken maliyetler = 2.000 T/birim
Toplam siparifli tamamlama maliyetleri = 606.000 T (5*40.400) + (2.000*202)
Byk mflterinin sunulan fiyattan flikayeti olduunu belirtmifl ve iflini baflka

bir firmaya yaptrmakla tehdit etmektedir. Mflteri, firmadan para baflna nerdii
fiyattan 0,50 Tlik bir indirim talep etmektedir. Faaliyet temelli maliyetleme sistemin
maliyetleri doru flekilde hesapladndan emin olan firma ise satfl hacmi yerine si-
parifl saysnn daha doru bir maliyet etmeni (srcs) olacan belirlemifltir.
Bylece, faaliyet talebi siparifller zerinden belirleniyor ve siparifl maliyetleri bu fle-
kilde mflterilere 3.000 T/siparifl faaliyet oran ile yklenmektedir (606.000 T/202 si-
parifl). Bu oranla byk mflteriye 6.000 Tlik siparifl maliyeti yerine 303.000 T sipa-
rifl gerekleflme maliyeti yklendii grlmektedir. Bunu gren firma yetkilileri de
mflteriye para baflna en az 0,50 Tlik indirim yapmaya karar vermektedir.
Bylece, byk mflteri iin fiyat dflmfl ve bir fayda salanmfl olmaktadr.
Firma da ifl potansiyelinin yarsn yrtt mflterisini koruma ve yaflatma flans
elde ederek, bu durumdan fayda salamaktadr. te yandan bu durum malesef,
kk mflteriler iin bir fiyat artfl anlamna gelmektedir. Doru maliyet etmeni-
nin (siparifl says) seilmesi, siparifl gereklefltirme faaliyeti ile mflteri davranfl
arasnda dorudan bir balant olduunu ortaya koymaktadr. Kk miktarlarda
ve sk verilen siparifller firma iin ek bir maliyete neden olurken, bu satfl hacmi s-
tnden yaplan datm nedeniyle maliyetler tm mflterilere aktarlmaktayd. Sipa-
rifl saysnn dflrmesi ise siparifl tamamlama maliyetlerini azaltacaktr. Bu neden-
le, firma da byk miktarlarda verilen siparifller iin fiyat indirimine gidebileceke-
tir. Kk mflteriler de bu yntemin tercih edilmesi ile fiyat artfllarndan etkilen-
meyebilirler. Bununla birlikte farkl olas balantlardan da bahsedilebilir. Byk
miktarda ve az sklkta verilen alnan siparifller, retim iin gerekli olan faaliyetlere
ihtiyac azaltarak, maliyetler ve fiyatlarda daha da indirim olana salayarak, firma-
y daha rekabeti bir konuma getirecektir. Sonu olarak, mflteri balantlarndan
faydalanmann satc ve mflteriyi daha iyi bir konuma getirdii grlmektedir.
Deer zinciri analizi ne demektir? Kimlerle balant kurulmasn gerekli klmaktadr?

SIRA SZDE SIRA SZDE
4
RN YAfiAM SEYR MALYET YNETM
Stratejik maliyet ynetimi, i ve dfl balantlar ortaya koyarak D fibunlarn
N E L M kullanl- D fi N E L M
masnn nemini vurgulamaktadr. rn yaflam seyri maliyet ynetimi kavram ile
neyin ifade edildiini daha iyi ortaya koyabilmek iin ncelikle Srn O R U Yaflam Sey- S O R U
ri kavramnn aklanmas nemlidir. rn Yaflam Seyri Maliyet Ynetimi; kav-
ramsal bir bakfl as oluflturarak, ynetimin i ve dfl evre ile olan bu balantla-
DKKAT DKKAT
r ortaya karmasn ve bunlardan yararlanlmasn kolaylafltran bir yaklaflmdr.
N N
rn Yaflam Seyri Yaklaflmlar SIRA SZDE SIRA SZDE
zetle rn Yaflam Seyri, bir rnn bafllangtan piyasadan ekilene kadarki
sreci ifade etmektedir. Genellikle rn yaflam seyri, otomobiller vb. gibi bir rn
snfnn btnne yneliktir. Ancak baz durumlarda, belirli flekillere (station va-
gon gibi), marka ve modellere (Volkswagen Passat, Toyota Camry v.b. gibi) yne-
lik de olabilmektedir. K T A P K T A P
Pazarlama Yaklaflm
rn ve hizmet reticileri, rn yaflam seyrine iliflkin PazarlamaTELEVZYON
Yaklaflm ve rn yaflam seyri
TELEVZYON
yaklaflmnn pazarlama
retim Yaklaflm olmak zere 2 bakfl asna sahiptir. Pazarlama Yaklaflm, boyutunu gsteren
rnn farkl yaflam seyri aflamalarndan geerken gereklefltirdii genel satfl mo- aflamalar; pazara girifl,
delini tanmlar. Afladaki fiekil 8.10, rn yaflam seyri yaklaflmnn pazarlama bo- byme, olgunluk ve
dflfl (pazardan ekilme)
yutunu gstermektedir. Bu farkl yaflam seyri aflamalar; pazara N Tgirifl,
E R N E T byme, NTERNET
olarak sralanabilir.
olgunluk ve dflfl (pazardan ekilme) olarak sralanabilir. Pazara girifl aflama-
s; retim ncesi ve bafllang aflamasndaki faaliyetlerden oluflur. Bu aflamada r-
nn pazarda kendisine yer edinmesi zerine odaklanlr. retim ncesi faaliyetlere
denk gelen bafllangta satfl olmamakla birlikte, rnn pazarda tantmyla birlik-
te satfllarda yavafl bir artfl grlr. Byme aflamas; rn satflnda da hzlanma
olan dnemi ifade etmektedir. Olgunluk aflamasnda ise satfllarn artfl hz yavaflla-
maktadr. Son olarak da satfl erisinin eimi olgunluk dneminde durur ve sonra
dflfl evresinde negatife dner. Bu son evrede rn pazarda talep grmemeye bafl-
lar, satfllar azalr ve dnem pazardan ekilme evresidir.
222 Maliyet Ynetimi
fiekil 8.10
Pazarlama Satfllar
yaklaflmyla rn
yaflam seyrinin
genel yaps
Kaynak: Guan, L.,

Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
(2009). Cost
Management, 6 th.
Ed., p.390.
Girifl Byme Olgunluk Dflfl
retim Yaklaflm
retim Yaklaflm, gereklefltirilen faaliyetlerin trndeki deiflime gre rn ya-
flam seyrinin arafltrma faaliyetleri, planlama faaliyetleri, tasarm faaliyetle-
ri, test faaliyetleri retim faaliyetleri ve lojistik faaliyetleri evrelerini tanm-
lamaktadr. retim yaklaflm, yaflam seyri maliyetlerine vurgu yaparken pazarlama
yaklaflm da satfl gelirlerinin davranflna odaklanr. Yaflam seyri maliyetleri, r-
nn tm yaflam seyrince rnle iliflkilendirilen maliyetlerin tamamn kapsar. Bu
maliyetler; arafltrma, planlama, tasarm, test, retimi ve lojistik ile ilgili faaliyetler
ile ilgilidir. rn yaflam seyri ve maliyetlerle olan iliflkisi afladaki fiekil 8.11de g-
rlmektedir.rnn tasarm ve doas gerei flart olan srelerden kaynaklanma-
s nedeniyle, yaflam seyri maliyetlerinin %90nndan fazlas nceden belirlenmifl
maliyetlerden oluflmaktadr.
fiekil 8.11
retim Yaflam Seyri

yaklaflmyla rn Maliyeti (%)
yaflam seyri
100
Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M.
(2009). Cost 70
Management, 6 th.
Ed., p.390.
50
25
Arafltrma Planlama Tasarm Test retim Lojistik

Tketim Yaklaflm
retim yaflam seyri yaklaflm gibi tketim yaflam seyri yaklaflmnn evreleri de fa-
aliyetlerle ilgilidir. Bu faaliyetler; satnalma faaliyetleri, operasyonel faaliyetler,
bakm-onarm faaliyetleri ve piyasdan ekilme faaliyetleri SIRA SZDE zere drt
olmak SIRA SZDE
aflamadan oluflmaktadr. Tketim Yaflam Seyri Yaklaflm, verilen fiyat karflsnda
elde edilen rn performans zerine vurgu yapar. Fiyat, elde edilme maliyetine
eflittir. Bu maliyet de satn alma, iflletme, bakm ve piyasadan ekilme maliyetleri-
ni ierir. Bu nedenle toplam mflteri memnuniyeti, hem alfl fiyatndan hem de alfl
S O R U S O R U
sonras maliyetlerden etkilenir.
Tketim Yaflam Seyri Yaklaflm, verilen fiyat karflsnda elde edilen

D Krn
K A T performans DKKAT
zerine vurgu yapar.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Etkileflimli Yaklaflm
Pazarlama, retim ve tketim yaklaflmlarnn her de rn ve hizmet reticile-
AMALARIMIZ
rine faydal olabilecek grfller sunar. Aslnda reticiler bu nden herhangi bir AMALARIMIZ
grfl nemsememe lksne sahip deildir. Kapsaml bir rn yaflam seyri mali-
yet ynetimi, varolan bu yaklaflmlara nem vermek zorundadr. Bu gzlem, ya-
K T A P K T A P
flam seyri maliyet ynetiminin kapsaml ve btnleflik bir tanmn ortaya koymak-
tadr. Yaflam seyri maliyet ynetimi; rnn tasarmna, geliflimine, retimine, pa-
zarlanmas ve datmna, iflletilmesine, bakm ve onarmna, piyasadan ekilmesi-
TELEVZYON TELEVZYON
ne sebep olan faaliyetleri ya da abalar kapsamaktadr. Bu sayede yaflam seyri s-
resince kr maksimize edilebilir. Kr maksimize edebilmek; bu 3 farkl bakfl a-
s arasndaki iliflkinin reticiler tarafndan anlafllmas ve bu iliflkiden maksimum
dzeyde faydalanlmas ile mmkn olabilir. Bu iliflki anlaflld N Ttakdirde,
ERNET geliri ar- NTERNET
tracak ve maliyetleri azaltacak frsatlar iin harekete geilebilir.
Afladaki fiekil 8.12 yaflam seyri maliyet ynetimine iliflkin yaklaflm arasn-
daki iliflkileri yanstmaktadr. fiekil 8.12de Pazarlama yaklaflmnn evreleri stun-
larda, retim ve tketim yaklaflmna iliflkin faaliyetler ise satrlarda yer almaktadr.
224 Maliyet Ynetimi
fiekil 8.12
rn yaflam seyri Pazarlama rn Yaflam Seyri Yaklaflm

yaklaflmlar zellik Pazara Girifl Byme Olgunluk Dflfl
arasndaki tipik
iliflkiler Yavafl byme,
Satfllar Dflk Hzl byme Dflfl
satfllarda tavan
Kaynak: Guan, L.,
retim Yaflam Seyri Yaklaflm
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M. zellik Pazara Girifl Byme Olgunluk Dflfl
(2009). Cost
Giderler
Management, 6 th.
Ed., p.391. rn Ar-Ge Yksek Orta Orta Dflk
Fabrika Ekipman Dflk-Orta Yksek Orta Dflk
Pazarlama Orta-Yksek Yksek Orta Dflk
Hizmet Dflk Orta Yksek Dflk
Tketim Yaflam Seyri Yaklaflm
zellik Pazara Girifl Byme Olgunluk Dflfl
Mflteri Deeri
Kitle pazar/
Mflteri Tipi Yenilikiler Kitle pazar Geriye kalanlar
Farkllafltrma
Performans
Yksek Yksek Yksek Orta
Duyarll
Fiyat duyarll Dflk Orta Yksek Orta
Rekabet Yok Byyor Yksek Dflk
Dikkate
Tepe
Kr alnmayacak Ortadan Yksee Dflk
noktasnda
lde zarar
Bu yaklaflmlardan ikisinde, tketim yaflam seyri yaklaflm iin mflteri deeri

ve retim yaflam seyri yaklaflm iin de giderlerin doas ve zellikleri tanmlan-
maktadr. Mflteri deeri salamak amacyla reticinin yaklaflmndan etkilenmele-
ri nedeniyle, tketim ve mflteri tipi mflteri deeri bafll altnda ele alnmaktadr.
Gelirlerin Artrlmas
Gelir yaratc yaklaflmlar, mflteri deeri etkisi ve pazarlama yaflam seyri evreleri-
ne dayanmaktadr. rnein; fiyatlama stratejisi evrelere gore deifliklik gsterebi-
lir. Daha nce de deindiimiz gibi, mflterilerin fiyata duyarllklar dflkken da-
ha ok performansla ilgili olabileceklerinden, pazara girifl evresinde fiyatlamalar
yksek olabilir. Olgunuk evresinde, mflteriler fiyat ve performansa yksek l-
de duyarldr. Bu durum, rnn mrnn uzatlmas, bakmn iyilefltirilmesi ve
zel isteklere gre tasarlanmfl rnler sunmak gibi ek niteliklerin iyi birer strateji
olabileceini gstermektedir. Bu aflamada farkllafltrma nemlidir. Gelir iyilefltir-
mesinin anlaml ve somut olabilmesi iin mflteri; rn performansndaki iyilefltir-
meler iin bir fark demeye istekli olmaldr. Bununla birlikte bu fark, reticinin bu
yeni nitelii retmek iin katland maliyettten de yksek olmaldr. Dflfl ya da
pazardan ekilme evresinde, rnn farkl amalar iin kullanmlarna ynelik ye-
ni mflteriler bulunarak gelir artrlabilir.
Maliyetlerin Azaltlmas
Maliyet azaltm, maliyet kontrol ayn anlamda deildir ve rn yaflam seyri
maliyet ynetiminin vurgu yapt en nemli konudur. Maliyet azaltm stratejileri;
rn yaflam seyrinin ilk evrelerinde atlacak admlarla sonraki evrelerde maliyetle-
rin azaltlabilecei esasna dayanmaktadr.
rnn yaflam seyri maliyetlerinin %90nndan daha fazlas, rn gelifltirme
aflamasnda belirlenmektedir. Bu durum, gelifltirme aflamasndaki faaliyetlerin y-
netiminin ne kadar nemli olduunu da ortaya koymaktadr. Yaplan alflmalar
retim ncesi faaliyetler iin katlanlan maliyetlerin, retim ve retim sonras faali-
SIRA SZDE SIRA SZDE
yetlerde nemli miktarlarda maliyet tasarrufu saladn gstermifltir. Aka g-
rlmektedir ki maliyet azaltmak iin elde edilen frsatlarn ou retim bafllamadan
nce ortaya kmaktadr. Bu ve buna benzer nedenlerle yneticiler,D fi N Eretim
LM ncesi D fi N E L M
faaliyetlere daha ok yatrm yapmay isterler ve retim, pazarlama ve satfl sonra-
s maliyetleri azaltabilmek amacyla, rn yaflam seyrinin ilk evrelerindeki faaliyet-
S O R U S O R U
lere daha fazla kaynak ayrrlar.
rnn yaflam seyri maliyetlerinin %90nndan daha fazlas, rn gelifltirme

D K K A T aflamasnda DKKAT
belirlenmektedir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
rn ve sreler, maliyetleri azaltabilmek amacyla tasarlandnda; maliyet
azaltm iin retim maliyetleri, lojstik destek maliyetleri ve bakm-onarm
maliyetleri ve elden karma maliyetlerini kapsayan ve mflteri zamann da ie-
ren satfl sonras maliyetler ile ilgili eflitli frsatlar yaratabilir. Bu yaklaflmlarn
baflarl olmas iin, retim firmalarnn yneticileri, maliyet etmenleri ve faaliyetle-
ri iyice anlamak ve faaliyetler arasndaki balantlar bilmek Kzorundadr.
T A P retim, K T A P
lojistik ve satfl sonras faaliyetler birbirlerinden bamsz deildir ve sk bir iliflki
ierisindedirler. rnlere iliflkin olarak yaplan tasarmlarn bazlar birinin maliye-
tini dflrken dierini artrabilir ya da bazlar ift ynl etki edebilir.
TELEVZYON TELEVZYON
Yukardaki bilgiler flnda maliyetlerin azaltlmasn bir rnek yardmyla ak-
lamaya alflalm.
Genellikle ifllev temelli maliyetleme sistemleri, yaflam seyri maliyet ynetimi
iin gereksinim duyduu bilgileri sunmaktan uzaktr. Bu sistemler, N T E R Nmaliyet
ET davra- NTERNET
nfln aklamak iin genelikle birim ve hacim bazl maliyet etmenlerini kullanrlar
ve retim faaliyetlerine younlaflrken, satfl sonras ve lojistik faaliyetleri gzard
ederler. Geleneksel sistemler, hibir zaman rnn tm yaflamna ait maliyetleri
bir araya toplayamaz. Bunun karfln faaliyet temelli maliyetleme sistemi, maliyet et-
menleri araclyla retim ncesi ve sonrasindeki faaliyetler hakknda bilgi salar.
Faaliyet bilgisinin bilinmesinin nemini ortaya koyabilmek amacyla spor alet-
leri reten bir firmay ele alalm. Bu aletleri reten A firmas geleneksel maliyetle-
me sistemini kullanmaktadr ve retim maliyetlerinin hesaplanmasnda direkt ifli-
lik saatlerini baz alarak maliyetleri yklemektedir. Rekabeti ortam nedeniyle y-
netim; tasarm mhendislerinden, retim maliyetlerini azaltacak yeni rn ve s-
re tasarmlar yapmasn istemektedir. Eer retim faaliyetlerini ynlendiren unsur
yalnzca direk iflilik saati deilse, bu alflmann farkl etkileri ortaya kacaktr.
rnein; tasarm mhendislerinin 2 yeni rn tasarm yaptklarn varsayalm. 2
yeni model de direk iflilik ve ilk madde ve malzeme kullanmn nceki modele
gre azaltmaktadr. Maliyetleri hem geleneksel hem de faaliyet temelli maliyet yak-
laflmna gre hesaplanan 2 modelin de retim, lojistik ve satfl sonras faaliyetler
zerindeki etkisi afladaki gibidir.
226 Maliyet Ynetimi
Maliyet Davranfl
fllev temelli geleneksel sistemde ykleme oranlar :
Deiflken flekillendirme faaliyet oran: 40 T/Direkt iflilik saati (DS)
lk madde ve malzeme kullanm oran: 8 T/Para
Faaliyet temelli maliyetleme sisteminde ykleme oranlar:

flilik kullanm: 10 T/DS
Malzeme kullanm: Her para iin 8 T/Para
Makine kullanm: 28 T/Makine saati
Tedarik faaliyeti: 60 T/Siparifl
Kurulum: 1.000 T/Kurulum saati
Garanti faliyeti: 200 T/Geri dnen birim
Onarm maliyeti: 10 T/Onarm saati
Faaliyet ve Kaynak Bilgisi (Yllk tahminler)

A Tasarm B Tasarm
retim Says (Birim) 10.000 10.000
Direkt lk Madde Kullanm 100.000 para 60.000 para
flilik Kullanm 50.000 saat 80.000 saat
Makine Saati 25.000 20.000
Siparifl Says 300 200
Kurulum Saati 200 100
Arzal rn 400 adet 75 adet
rn Onarm Sresi 800 saat 150 saat
Afladaki fiekil 8.13te her bir tasarm iin hem geleneksel maliyet sistemi hem
de faaliyet temelli maliyet sistemi gre maliyet analizleri yer almaktadr. fllev te-
melli maliyet sistemleri, yalnzca retim maliyetlerini kullanarak birim retim ma-
liyetini hesaplamaktadr. rnekteki ifllev temelli analiz sonular Tasarm Ann
avantajl olduunu gstermektedir. Ancak faaliyet temelli analizler farkl bir tablo
ortaya koymaktadr. Tasarm Aya gre Tasarm B retim, lojistik ve satfl sonras
hizmetlere iliflkin maliyetleri efl zamanl olarak azaltmaktadr. Satfl sonras maliyet-
lerin gzard edilen maliyet avantaj Tasarm B iin yllk 331.000 Tdr. Satfl son-
ras maliyetler dahil edildiinde avantaj 396.000 Tya sramaktadr. Tasarm A iin
retilen birim baflna rn onarm saatleri 0,08 (800/10.000)dr. Ancak Tasarm B
iin bu saatler yalnzca 0,015 (150/10.000)dir. Bu da Tasarm Bnin Tasarm Adan
daha yksek bir servis kabiliyetine ve bu nedenle daha yksek mflteri deerine
sahip olduunu gstermektedir.
fiekil 8.13
A-Geleneksel Maliyetleme Sistemi retim
Yaklaflmyla rn
A Tasarm B Tasarm
Yaflam Seyri
Direkt lk Madde ve Malzeme (8 T*100.000) 800.000 T (8 T*60.000) 480.000 T
Kaynak: Guan, L.,
fiekillendirme Maliyeti (40 T*50.000) 2.000.000 T (40 T*80.000) 3.200.000 T
Hansen, D. R. ve
Toplam retim Maliyeti 2.800.000 T 3.680.000 T Mowen, M. M.
(2009). Cost
retilen Birim Says 10.000 10.000 Management, 6 th.
Birim Maliyet 280 T 368 T Ed., p.394.
B-Faaliyet Temelli Maliyetleme SistemiTabanl Maliyetleme
A Tasarm B Tasarm
Direkt lk Madde ve Malzeme (8 T*100.000) 800.000 T (8 T*60.000) 480.000 T
Direkt flilik (10 T*50.000 ) 500.000 T (10 T*80.000) 800.000 T
Makine Kullanm (28 T*25.000) 700.000 T (28 T*20.000) 560.000 T
Siparifl Maliyeti (60 T*300) 18.000 T (60 T*200) 12.000 T
Kurulum Maliyeti (1.000 T*200) 200.000 T (1.000 T*100) 100.000 T
Dzeltme (Garanti) Maliyeti (200 T*400) 80.000 T (200 T*75) 15.000 T
Toplam retim Maliyeti 2.298.000 T 1.967.000 T
retilen Birim Says 10.000 10.000
Birim Maliyet 229,8 T 196,7 T
Stratejik Maliyet Ynetiminde Hedef Maliyetlemenin Rol

rn yaflam seyri maliyet ynetimi, maliyet kontroln deil maliyeti azaltmay
vurgulamaktadr. Hedef maliyetleme, zellikle tasarm aflamasnda maliyetleri d-
flrme hedefini gereklefltirebilmek amacyla faydal bir aratr. Bir baflka deyiflle
Hedef maliyet, belirli bir pazar payn elde etmek iin gerekli olan satfl fiyat ile
birim baflna arzu edilen kr arasndaki farktr. rnlerin satfl fiyatlar, mflteri ta-
rafndan deerlendirilen rn zellikleri ve ifllevlerini yanstr. Eer hedef maliyet
cari olarak ulafllabilir maliyetten daha dflkse, o zaman ynetim gerekleflen ma-
liyetleri hedef maliyete doru taflmann yntemlerini bulmaldr. Bu maliyet azalt-
ma yntemlerini bulmak hedef maliyetlemenin en nemli prensibidir.
Hedef maliyetlemede maliyet azaltm iin tipik olarak Tersine Mhendislik,
Deer Analizi ve Sre Gelifltirme gibi yntemler kullanlmaktadr. Bu yntem-
lerden tersine mhendislikte; rakiplerin rnleri ayrntl bir flekilde incelenerek,
maliyetleri azaltacak tasarmlar gelifltirilmeye alfllmaktadr.
Deer analizi, mflteri tarafndan farkl rn zelliklerine ne kadar deer ve-
rildiini deerlendirmeye ynelik bir yaklaflmdr. Eer bir zelliin tasarm mali-
yeti, mflterinin onun iin demek istedii tutardan yksekse, o zellik elimine
edilmeye adaydr ya da maliyetleri azaltmak amacyla ortak paralar kullanlarak,
o zellik korunmaya alfllabilir. Tersine mhendislik ve deer analizi yaklaflmla-
r, daha ok rn tasarm zerine odaklanarak maliyetleri dflrmeye yneliktir.
Bir rn retmek ve pazarlamak iin kullanlan sreler ayn zamanda potansiyel
maliyet azaltma kaynaklardr. Bu nedenle, onlarn etkinliini gelifltirmek amacyla
srelerin yeniden tasarlanmas, ayn zamanda gerekli maliyet azaltmnn baflars-
na katk salayacaktr. rnek bir hedef maliyet modeli afladaki fiekil 8.14te zet-
lenmektedir.
228 Maliyet Ynetimi
fiekil 8.14
Hedef maliyetleme Pazar Paylaflma

modeli Hedef Fiyat rn fllevsellii
Amac
Kaynak: Guan, L.,
Hansen, D. R. ve
Mowen, M. M. Hedef Kr
(2009). Cost
Management, 6 th.
Ed., p.395.
Hedef Maliyet
rn ve Sre
Tasarm
HAYIR Hedef
Maliyet
Karflland m?
EVET
rn
ret
Yukardaki fiekil 8.14te hedef maliyetleme modelinde aklanan kavramlar bir

rnek yardmyla aklayalm.
Bir firmann yeni bir ifl makinesi retimi gereklefltirmek istediin farzedelim.
Hedef pazarda rn ile efl deer zelliklere sahip ifl makinesinin gncel fiyat
250.000 Tdr. Birim baflna arzu edilen kr ise 50.000 Tdr. Bu durumda hedef ma-
liyet flu flekilde belirlenecektir:
Hedef Maliyet = 250.000 T - 50.000 T

= 200.000 T
Gncel zelliklerdeki rn ve sre tasarmlarnn birim baflna 225.000 T ma-

liyetle retilecei tahmin edilmektedir. Bu nedenle hedef maliyete ulaflabilmek
iin gereksinim duyulan maliyet azaltm ve arzu edilen kr 25.000 T (225.000 T -
200.000 T) olacaktr. Rakiplerin yeni tasarm ifl makinesi ile yapacaklar bir iflten el-
de edecekleri tasarruf birim baflna 5.000 Tdr. Yeni makinenin ifllevlerine iliflkin
olarak mflteri tepkilerini lmeye ynelik yaplan bir pazarlama arafltrmas, yeni
tasarmdaki ek ifl yapma hznn nemsiz olduu, dflk hzl yeni tasarmn 10.000
T maliyet tasarrufu salamak zere tasarm deifliklii yapldn ortaya koymufl-
tur. Ayn zamanda tedarikiler, salanan 5.000 Tlk maliyet tasarrufunun parala-
rn standardize edilmesinde kullanlmasna karar vermifllerdir. Son olarak tasarm
ekibi, sre tasarmn deifltirmifller ve test sresini % 50 azaltabilmifllerdir. Bu ta-
sarruf birim baflna 6.000 Tdir. Son deifliklik olarak da son deifliklik bafllang
deerine ulaflmfl ve yeni modelin retimi onaylanmfltr.
Hedef maliyetler, cari olarak gereklefltirilebilir bir standart trdr. Ancak kav-
ramsal olarak geleneksel standartlardan farkldrlar. Onlar dierlerinden farkl k-
lan fley ise motive eden gleridir. Geleneksel standartlar firma iinde olufltururlar;
endstri ve retim mhendisleri tarafndan gelifltirilmifl olan verimlilik kavramna
odaklanmaktadrlar. Hedef maliyetler ise dfl pazar ve rakiplerin analiz edilmesi so-
nucunda olufltulmaktadrlar.
rn yaflam seyri maliyet ynetimi kavramn aklaynz? SIRA SZDE SIRA SZDE
5
TAM ZAMANINDA RETM SSTEM VE TEDARK
Tam Zamannda retim Sistemi (Just-In-Time -JIT), bir rgtteki nemli deiflik-
liklerle ilgili stratejik kavramlar yneticilerin nasl kullanabileceine iliflkin nem-
li rnekleri yanstan satn alma ve retim sistemini aklamaktadr. S O R U S O R U
JITi uygulayan iflletmeler, yrttkleri yapsal ve prosedrel faaliyetleri yeniden
tanmlayarak maliyet azaltmn amalamaktadrlar. Maliyet azaltm, D K K A hem
T liderlik DKKAT
hem de farkllafltrma stratejisini desteklemektedir. Maliyet azaltm dorudan ma-
liyet liderlii ile ilgilidir. Baflarl bir farkllafltrma ise daha fazla deer yaratmaya
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
dayanmaktadr. Ancak iflletmelerin rekabeti olabilmeleri iin bu katma deerin
katlanlan maliyetlerden daha byk olmas gerekir. JIT, iflletmedeki israflar azal-
tarak katma deer yaratmaya yardm edebilir. Baflarl bir JIT AMALARIMIZ
uygulamas, daha iyi AMALARIMIZ
kalite, yksek verimlilik, taflma zamannda, stoklarda ve kurulum zamannda
nemli azalma, daha dflk retim maliyetleri ve retim miktarnda nemli artfllar
gibi nemli geliflmeler salar. JIT uygulamalar ile srekli geliflme K T salayan
A P Wal- K T A P
Mart, General Motors, Ford, General Electric Intel, Mortorola vb. ok sayda firma
vardr.
TELEVZYON TELEVZYON
JIT retim sisteminin maliyet ynetimi sistemi ile btnleflmesi byr nem ta-
flmaktadr. Bir JIT sisteminin kurulup iflletilmesi; maliyetlerin izlenmesi, retim
maliyetlerinin doru hesaplanmas, yardmc ve hizmet maliyet merkezlerindeki
maliyetlerin datm ihtiyacnn azalmas, direkt iflilik maliyetlerinin
N T E R N E T neminin NTERNET
azalmas ve davranflsal deifliklikler, siparifl ve safha maliyet sistemlerinin iflleyi-
flindeki deifliklikler, standartlar ve sapma analizleri zerine olan inancn azalma-
s, stok takip sistemlerinin neminde nemli azalma vb.gibi bir ok konuyu etki-
lemektedir. Bu etkileri anlayabilmek iin, geleneksel retim sistemleri ve JIT re-
tim sistemi arasndaki farkllklar ortaya koymak gerekmektedir.
JIT retim sistemi, talep eken bir sistemdir. JIT retim sisteminin temel ama-
c, yalnzca mflterilerden talep geldiinde ve ihtiya duyulduu zaman retim ya-
parak kusurlar ve hatalar elimine etmektir. Mflterilerden gelen talep retim s-
recindeki rnleri ekmektedir. retim faaliyetleri, yalnzca baflarl bir retim s-
recinden talep edilen tatmin edici rnleri retmek iin gereklefltirilir. Baflarl bir
retimin gereklefltirileceine iliflkin bir iflaret alnmadka retim gereklefltiril-
mez. Paralara ve malzemeler, retimde kullanlacaklar zaman hareket eder. JIT
yaklaflm, direkt ilk madde ve malzemeler retim srecindeki etmenler ve zaman
tarafndan ynlendirilmektedir. Bu nedenle JIT, alan ve zaman zerinde bask ya-
ratarak israf elimine etme zerine younlaflmaktadr.
230 Maliyet Ynetimi
Tam Zamannda retim Sisteminin Stoklar zerindeki

Etkileri
JIT sisteminden farkl olarak itme mant ile hareket eden sistemler, genellikle
nemli lde tamamlanmfl rn stoku retirler. JIT retim sistemi, mflteriler ile
olan balantdan yararlanarak, mflterilerin talep ettiini kadar nihai rn retmek-
tedir. Mflterilerle olan bu balant, deer zincirini geriye doru iflleterek ihtiyalar
ve ayn zamanda tedarikiler ile nasl bir balant kurulacan ortaya koyar. JIT Sa-
tnalma Sistemi, retimde kullanlacak olan ilk madde ve malzemeleri tedarikiler-
den tam zamannda talep eder. Bu nedenle tedarikilerle olan iliflkiler hayati
nem taflr. lk madde ve malzemelerin tedariki, mflteri talepleri ile balantl ola-
rak yaplmaldr. Bu iliflkiyi baflarl bir flekilde ynetmek btn stoklar ok byk
miktarda azaltacaktr. JIT yaklaflmnn uygulanmas sonucunda, Amerika Birleflik
Devletlerinde 1980 ylndan bu yana gayrisafi yurt ii haslada %26ya varan bir ar-
tfl salanmfltr. Buna ek olarak JIT ayn lkedeki otomotiv reticilerinin stok tafl-
ma maliyetlerinde yllk 1 milyar dolar tasarruf salamfltr.
Geleneksel olarak ham madde ve malzeme stoklar ve rnler, iflletmenin mik-
tar iskontosu avantajndan yararlanabilmesi ve gelecekte meydana gelebilecek fi-
SIRA SZDE SIRA SZDE
yat artfllarndan etkilenmemek dflncesiyle byk miktarlarda satn alnmaktadr.
Bu dflnce daha dflk stok maliyeti iindir. JIT, bu amaca stoksuz ulaflabilmek-
D fi N E L M tedir. Bu amala JIT, rn iin gerekli zllikleri karfllayabilen, youn olarak alfl-
D fi N E L M
lan ve ulafllabilir olan az sayda seilmifl tedariki ile uzun vadeli szleflmeleri m-
zakere ederek tedariki balantlarndan faydalanmaktadr. JIT felsefesinde teda-
S O R U S O R U
rikiler belirlenirken tek kriter fiyat deildir.
DKKAT JIT felsefesinde

D K tedarikiler
KAT belirlenirken tek kriter fiyat deildir.
Tedarikilerle olan iliflkilerdeki belirsizlii gidermek ve karfllkl gven ve sa-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
dakat oluflturmak amacyla tedarikilerle iyi iliflkilerin gelifltirilmesine ve uzun va-
deli szleflmelere gereksinim vardr. Uzun vadeli szleflme, tedarikiler iin belirli
AMALARIMIZ bir talebi AMALARIMIZ
sabit hle getirdii iin caziptir. Bu nedenle talebin sabit hle gelmesi
hem satn alan hem de tedarikiler iin karfllkl avantaj salamaktadr.
Tedariki says azaltlarak ve malzeme kalitesinin nemli lde artrlmas JIT
K T A P sisteminin Kbaflars
T A Piin hayati nem taflrmaktadr. Malzemenin kaliteli tedarik edil-
mesi nedeniyle kalite maliyetlerinden kanlabilir ve kalite maliyetleri azalr. r-
nein, tedarikilerden gelen malzemelerin kontrolne duyulan ihtiya ortadan kal-
TELEVZYON kacak ve Tyeniden
E L E V Z Y Oiflleme
N talepleri azalacaktr.
Tam Zamannda retim Sisteminde Fabrika Yerleflim

NTERNET
Plan N T E R N E T
Fabrika yerleflim plannn tr ve etkinlii de JIT retim sisteminde farkl olarak
ynetilebilen bir dier ynetsel maliyet etmenidir. Geleneksel siparifl ve yn re-
tim sistemlerinde rnler, bir makineden dierine grup olarak taflnmaktadr. Tipik
olarak, zdefl ifllevi olan makineler, blm ya da sre olarak adlandrlan alanlar-
da birlikte yerlefltirilirler. Bu makinelerde uzmanlaflmfl ifliler, bu departmanlarda
alflrlar. Bu nedenle geleneksel yerleflimler iin ynetsel maliyet etmeni blmsel
yapdadr. JIT, bu geleneksel yerleflim plann, retim hcrelerinin flekline gre
oluflturur. JIT iin oluflturulmufl bir ynetsel maliyet etmeni hcre yapsndadr.
Hcre yaps, rgt baflarl bir flekilde ynetebilme kabiliyetini artrd iin b-
lmsel yapda oluflturulur. Hcresel retim tasarm, genellikle daha az yere ihtiya
duyulmas nedeniyle fabrika bykl ve blm says gibi yapsal faaliyetleri de
etkilemektedir.
retim hcreleri, genellikle yarm daire fleklinde, kendi zelliklerine gre
gruplanan makineleri kapsamaktadr. Bu makineler, birbirini izleyen ifllemleri ba-
flarl bir flekilde yrtebilecek flekilde yerlefltirilir. Her bir hcre, bir rn grubu ya
da zel bir rn retmek zere oluflturulur. rnler, retim srecinin baflndan
sonuna kadar bir makineden dierine taflnr. Bu hcrelerde grevlendirilen al-
flanlar, hcredeki btn makineleri kullanlabilecek flekilde eitilirler. Baflka bir
deyiflle JIT ortamndaki bir alflann birden fazla becerisinin olmas gerekmekte-
dir. JIT retim sisteminde her bir retim hcresi, genellikle fabrika iinde fabri-
ka olarak adlandrlan zellikli bir mini fabrika olarak varsaylr.
JIT sistemi ile geleneksel sistemler arasnda bir dier temel yapsal farkllk da
alflanlarn nasl gruplandrlaca ile ilgilidir. Daha nce deindiimiz gibi her bir
hcre mini bir fabrika olarak kabul edilmektedir ve bu nedenle her bir hcre des-
tek hizmetlerine kolay ve hzl eriflimi gerektirir. rnein; JIT sistemi, ilk madde ve
malzemeye kolayca ulaflabilmek iin ilk madde ve malzemeyi kullanabilecek fle-
kilde yan yana oluflturulmufl oklu stok noktalarn gerekli klar. Bu nedenle JIT
sisteminde merkez bir depoya gereksinim yoktur. Tedariki firmalar her bir hc-
renin malzeme ihtiyacn karfllamas iin bu hcrelere atanabilirler. Ayn flekilde
retim ve kalite mhendisleri gibi dier hizmet personeli de bu hcrelerde grev-
lendirilebilirler.
Dier destek hizmetleri, hcrelerdeki hizmetleri yrtmek amacyla hcre al-
flanlar eitilerek yeniden tanmlanabilir. rnein, direkt retim ifline ek olarak
hcre alflanlar ayn zamanda kurulum grevlerini yrtebilirler ve retimi ta-
mamlanmfl rnleri ksm ksm hcredeki bir istasyondan dierine taflyabilir. Ay-
n flekilde basit bakm ve onarm iflleri, kalite kontrol vb. iflleri yrtebilirler. Bu tr
oklu grev becerisi dorudan rn ekme yaklaflm ile dorudan iliflkilidir. Ta-
lep dorultusunda retim, retim alflan direkt iflilerin genellikel bofl zamana
sahip olmalar anlamna gelir. Bu retim yaplmayan zaman, dier destek faaliyet-
lerinin bazlarnn yrtlmesinde kullanlabilir.
Tam Zamannda retim Sisteminde alflanlarn

Yetkilendirilmesi
Prosedrel adan geleneksel retim sistemi ile JIT arasndaki temel farklardan bi-
ri de alflanlarn iflletme ynetimine katlmalarna izin verilmesidir. JIT yaklaflm-
na gre, katlm oran arttka maliyetler azalarak, retkenlik ve verimlilii artmak-
tadr. rnein; alflanlarn problemleri tanmlamak ve zmek iin retimi durdur-
malarna izin verilmektedir. Yneticiler, retim srecinin geliflimi iin alflanlarn
fikirlerinden ve nerilerinden yararlanmaktadr. Bu srece dahil edilmenin nedeni
ise btnyle uygun ortamda ifl gcnn daha verimli olaca ve beraber daha iyi
alflaca dflncesidir.
Bu ayrca dier yapsal ve uygulamaya iliflkin faaliyetleri de etkileyecektir. a-
lflanlar sorumluluk stlendike, daha az yneticiye ihtiya duyulacak ve rgt ya-
ps yatay hle gelecektir. JIT yneticileri, ynetici gibi deil de iflleri kolaylafltra-
cak kifliler olarak grev alrlar. alflanlarn ve onlarn yeteneklerini gelifltirecek bir
yaklaflm da deer yaratan faaliyetlere katk vermelerini salayacaktr.
232 Maliyet Ynetimi
Tam Zamannda retim Sisteminde Toplam Kalite

Ynetimi
JIT toplam kalite ynetimine de ok byk nem verir. Dflk kalite, zellikle de
stok bulundurulmayan durumlarda tolere edilemez. Toplam kalite kontrol olma-
dan JIT yrtlemez ve uygulanamaz. Toplam kalite kontrol mkemmel kaliteye
ulaflmak iin bitmeyen bir sretir. Hatasz bir retim sreci ve rn elde edilebil-
mesi iin srekli iyilefltirmeyi ngrr. Bu yaklaflm, geleneksel yaklaflmdaki ka-
bul edilebilir kalite dzeyinin tam karfltdr. Kabul edilebilir kalite yaklaflm belir-
lenen bir seviyeyi aflmad srece hataya izin verir.
JIT ve geleneksel yaklaflm arasndaki farklar afladaki gibi sralamak mm-
kndr:
TAM ZAMANINDA RETM (JIT) GELENEKSEL SSTEM
ekme sistemi tme sitemi
Dflk stok miktar (nemsiz) Yksek stok miktar
Kk tedariki taban Genifl tedariki taban
Uzun dnemli tedariki szleflmeleri Ksa dnemli szleflmeler
Hcresel yap Blmsel yap
oklu beceriye sahip personel Uzmanlaflmfl personel
Merkez olmayan Merkez hizmetler
Yksek alflan katlm Dflk katlm
Toplam kalite kontrol Kabul edilebilir kalite dzeyi
Mflterilerin pazar Tedarikilerin pazar
Deer zinciri odakl Deer katma odakl
SIRA SZDE Tam zamannda

SIRA retim
SZDE sistemi (JIT) ve tedarik iliflkisini aklaynz.
6
TAM ZAMANINDA RETM SSTEM (JIT) VE
D fi N E L M STRATEJK
D fi N E LMALYET
M YNETM ZERNE ETKLER
JIT sistemi iin aklanan yapsal ve prosedrel birok deifliklik, ayn zamanda
S O R U geleneksel maliyet
S O R U ynetimi uygulamalarn da etkilemifltir. Hem maliyet muhase-
besi hem de faaliyet kontrol sistemleri bu deiflikliklerden etkilenmifltir. Genel ola-
rak rgtsel deifliklikler maliyet ynetimi bilgi sistemlerini basitlefltirirken ayn za-
DKKAT DKKAT
manda retilen maliyet bilgisinin doruluunu da artrmaktadr.
N N
SIRA SZDE Tam Zamannda
SIRA SZDE retim Sisteminde Genel retim
Maliyetlerinin zlenebilmesi
Maliyet sistemleri, maliyetleri rnlere yklemek amacyla; direkt ykleme, fa-
aliyet srcleri ile ykleme ve datm olmak zere yntem kullanmakta-
dr. Bu yntem arasnda en doru olan, direkt yklemedir. Bu nedenle de di-
K T A P er iki ynteme
K T gre
A P ncelikle tercih edilir. JIT retim sisteminde, daha nce ma-
liyet etmeni ve datm yoluyla rnlere yklenen maliyetler, artk direkt olarak
yklenebilmektedir. Hcresel retim, birok beceriye sahip alflanlar ve merkezi-
TELEVZYON
yeti olmayan destek faaliyetleri, bu deiflimde rol oynayan bafllca zelliklerdir.
TELEVZYON
NTERNET NTERNET
Blmsel bir yapda, pek ok farkl rn tek bir blmde yer alan bir srece
tabi olabilir. Bu sre tamamlandktan sonra, rnler farkl sreler iin farkl b-
lmlere transfer edilirler. Her bir rn iin farkl sreler gerekse de genellikle s-
relerin ou birden ok rn iin gereklidir. Bu flekilde o blmden geen her
rne faaliyet srcs ya da datm yoluyla aktarlr. Hcresel retim yapsnda
ise bir rn iin gerekli olan tm sreler bir hcrede toplanr. Bu hcredeki ifllem
maliyetleri o hcrenin rnne ait olacandan direk olarak yklenebilir. Ancak
eer bir rn grubu o hcreden kyorsa yine datm gerekecektir.Hcrelerde ya-
plan retim ile amortisman da artk bir rn maliyetidir. Farkl alanlarda eitilmifl
personel bir problem kmas durumunda onu zebilcek beceri ve bilgiye sahip-
tir. alflanlar, bakm, makineler aras rnlerin taflnmas, bozulan makinenin ona-
rm vb. farkl alanlarda grev alabilir. Bu flekilde onlarn maliyeti de rne direk
aktarlabilir.
Geleneksel retim ve satn alma yaklaflmlar ile JIT retim sistemi yaklaflmn-
da maliyetlerin izlenmesine iliflkin karfllafltrma afladaki gibi zetlenebilir:
retim Maliyetleri Geleneksel Yaklaflm Tam Zamannda retim (JIT)

Direk iflilik Dorudan ykleme Dorudan ykleme
Direk ilk madde ve malzeme Dorudan ykleme Dorudan ykleme
Malzeme iflleme Dorudan ykleme Dorudan ykleme
Bakm onarm Dorudan ykleme Dorudan ykleme
G Dorudan ykleme Dorudan ykleme
flletme gereleri Dorudan ykleme Dorudan ykleme
Ynetim Datm Dorudan ykleme
Sigorta ve vergi Datm Datm
Fabrika amortisman Datm Datm
Ekipman amortisman Src datm Dorudan ykleme
Gvenlik hizmetleri Datm Dorudan ykleme
Kafeterya hizmetleri Src datm Dorudan ykleme
Tam Zamannda retim Sisteminde rn Maliyetlemesi

rn maliyetlerinin belirlenmesinde, maliyetlerin dorudan yklenme oran artt-
nda maliyetlerin doruluu da artmaktadr. Dorudan ykleme sz konusu oldu-
unda yklenebilen maliyetlerin o rne ait olduu rahatlkla sylenebilir. Bunun-
la birlikte, baz rnler iin ortak olan maliyetler, faaliyet srcleri kullanlarak
datlmak durumunda olabilir. JIT retim sistemi pek ok ortak maliyeti, doruda
aktarlabilen maliyetlere dnfltrebilir. Bu deiflimlerin ardnda yatan faktrse, JIT
uygulamasyla gelen yapsal ve uygulamaya ynelik deiflikliklerdir.SIRA SZDEFaaliyet te- SIRA SZDE
melli maliyetleme, rn maliyetlerinin doru belirlenmesinde nemli iyilefltirmeler
salamakta ve felsefe olarak srekli geliflmeye de katkda bulunmaktadr.
D fi N E L M JIT siste- D fi N E L M
minde maliyetlerin byk ounluu direkt yklenebilir hle gelmekle birlikte, ge-
nellikle destek faaliyetlerine iliflkin ortak maliyetler rnler ile dierkt olarak iliflki-
S O R U S O R U
lendirilemezler ve datma tabi olurlar.
Faaliyet temelli maliyetleme, rn maliyetlerinin doru belirlenmesinde

D K Knemli
AT iyilefltir- DKKAT
meler salamakta ve felsefe olarak srekli geliflmeye de katkda bulunmaktadr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
234 Maliyet Ynetimi
Tam Zamannda retim Sisteminde Siparifl ve Safha

Maliyeti Uygulamas
Siparifl maliyeti sisteminde JIT retim sistemi uygulandnda, iflletme ncelikle s-
rekli tekrarlayan ifllerle, tek sipariflleri birbirinden ayrmaldr. Daha sonara srekli
ifller iin retim hcreleri oluflturulmaldr. Kendi retim hcresini yaratacak re-
tim miktarna sahip olmayan ve ayn retim srasn izleyen rn gruplar ya da
paralar siparifller iinse, farkl makineler bir hcrede bir araya getirilebilir.retim
ortamnn bu flekilde yeniden tasarlanmas, rn maliyetlerinin toplanmas iin si-
parifllere gerek yoktur. Maliyetler hcreler baznda toplanabilir. Bu nedenlerden
dolay, JIT sayesinde retim sreci de ksalmfl olacaktr. JIT safha maliyet maliye-
ti uygulamasn da kolaylafltrr. JITin en nemli zelliklerinden biri de stoklar
azaltmasdr. rnlerin maliyeti, belirli bir zaman zarfnda oluflan hcre maliyetle-
rinin, o srede retilen efl deer rn saysna blnmesiyle hesaplanabilmektedir
Tam Zamannda retim Sisteminde Geriye Dnk

Maliyletleme
JIT ayn zamanda retim maliyetlerinin akfln ve muhasebelefltirilmesini de kolay-
lafltr. Stoklarda ok az miktarda rn olduu ya da hi olmad dflnldnde,
stok hesaplarnn kullanmna gerek kalmayabilir. JITteki retim sreci geleneksel
sisteme gre ok daha azdr. Bu nedenle hcre iindeki maliyetleri istasyondan is-
tasyona aktarmann bir anlam yoktur. Her bir rn ayn gn iinde tamamlanp
satlyorsa, bu durumda satlan rnlerin maliyetinin dorudan satlan rnlerin
maliyeti hesabna kaydetmek uygun olacaktr. Tetikleyici noktalar kullanlarak,
retim maliyetlerinin ne zaman stok ve geici hesaplara aktarlacan belirleyen
bu yaklaflma Geriye Dnk Maliyetleme (Backflush Costing) denir.
Tetikleyici noktalarn saysn ve yerini deifltirerek eflitli geriye dnk maliyet-
leme varyasyonlar oluflturulabilir. Tetikleyici noktalar ile basit olarak belirli retim
maliyetlerinin muhasebe kaydn gerektiren olaylar ifade edilmektedir. Tanm gz
nnde bulundurarak, 4 eflit tetikleyici noktann varlndan sz edebiliriz:
lk madde ve malzemenin satn alnmas (1. Tetikleyici Nokta) ve rnn ta-
mamlanmas (2. Tetikleyici Nokta)
lk madde ve malzemenin satn alnmas (1. Tetikleyici Nokta) ve rnn sa-
tlmas (2. Tetikleyici Nokta)
rnn tamamlanmas (Tek Tetikleyici Nokta)
rnn satfl (Tek Tetikleyici Nokta)
SIRA SZDE
Tam zamannda retim sisteminin (JIT) stratejik maliyet ynetimi zerine etkilerini ak-
SIRA SZDE
7 laynz.
D fi N E L M STRATEJK
D fi N E LMALYET
M YNETMN BTNLEYEN
YAKLAfiIMLAR
S O R U Ynetim muhasebecisinin
S O R U dayanak noktas, rgtn geleceini etkileyen kararlar
alan alflanlar ve yneticilere i bilgiyi salamakla ilgili olmufltur. Kresel rekabet
nedeniyle ortaya kan bafl dndrc geliflmelere paralel olarak, nitelikli bilgilye
DKKAT D K Kdevam
olan gereksinim AT edecektir. Kresel pazar, ticaret yapmak iin yksek dere-
cede dinamik ve srekli deiflen yer olmufltur. Bu, ynetim muhasebesinin pers-
N N
SIRA SZDE fektifini geniflletmeye
SIRA SZDE ve iflletmeyi daha etkin ve kresel rekabeti yapmak iin ge-
reksinim duyulan girdiyi salayan bir takmn paras olmaya zorlamfltr.
K T A P K T A P
1980li yllarda, kalitenin rekabeti stnln korunmas iin nemli bir temel
teflkil ettii kans yaygnd. Kalite iin muhasebedeki giriflimler, yeni ynetim mu-
hasebesi literatrnde 1960l yllara iliflkin anlayfl ortaya karmfltr. Yeni yakla-
flmlara gre, daha az deerli olmamasna ramen kalitenin maliyetini belirlemeye
olan ilk yaklaflmlar, nceden tahmin edilebiliyordu. Bundan dolay kalite ve kay-
nak tketimine iliflkin snflandrmalar; nleme maliyetleri, lme ve deerleme
maliyetleri, isel ve dflsal baflarszlk maliyetleri olarak ele alnmfltr.
Maliyet ve kalite bazl kriterler, yalnzca bu uygulamalarn paras olup, ok
gemeden daha fazla mflteriye ynelik performans kriterleri n plana kmfltr.
Genellikle bu kriterler, rekabeti bir piyasa ierisindeki herhangi bir iflletmenin y-
netilmesinin dflnda, geleneksel maliyet ve ynetim muhasebesi bilgileri arasnda
yer almayan finansal olmayan kriterlerdir. Bu kriterler arasnda; zamannda tesli-
matlar, gecikmifl teslimat program, mflteri flikyetleri, flikyet yant sreleri, sipa-
rifl taleplerinin tekrar, mflteri mracaatlar vb. vardr. Bu kriterler, bir iflletmenin
gelifltirilmifl kaliteyi srdrme baflars iin byk nem taflmaktadr.
Stratejik ynetim muhasebesi literatr, yalnzca gider ve gelir ikilisinden uzak
ynetim muhasebesinin baz yeni uygulamalar ortaya koymasna neden olmufltur.
Bu uygulamalar, ynetim muhasebecilerini normal uygulamalarnn srdrlmesi-
ne ek olarak; bir iflletmenin fiyatlar, pazar hacmi, nakit akfllar ve kaynak tketi-
mi, kalite, hz, zamannda teslim vb. hakknda bilgi toplamaya teflvik etmifltir. Bu
durum da maliyet ve ynetim muhasebesi uygulamalarn Stratejik Maliyet Yne-
timi boyutuna getirmifl ve bu erevede stratejik maliyet ynetimini btnleyen
yaklaflmlar ortaya karmfltr.
Bir rnn maliyetini daha iyi anlamak ve analiz etmek amacyla ynetim mu-
hasebecilerinin ynetim ile ortaklafla kullandklar nemli bir teknik de Faaliyet
Temelli Maliyetleme (Activity Based Costing)dir. Faaliyet temelli maliyetleme, re-
tim ve hizmet srelerinin daha iyi bir flekilde anlafllmas iin muhasebecilere yol
gstermektedir. rn ya da hizmet krllna iliflkin daha iyi bir anlayflla ortaya
kan genel retim maliyetlerinin daha doru datlmasn salamaktadr. Faaliyet
temelli maliyetlemeden salanan bilgi, kresel rekabet iin gereksinilen yeni ifllet-
mecilik uygulamalar ve prosedrlerini ele alp incelerken son derece fazla yarar
salamaktadr.
flletmelerin srekli deiflen pazar koflullarna uyum salayabilmesi, kresel pa-
zarlarda rekabet edebilmesi ve stratejik faaliyetlerin desteklenebilmesi iin maliyet
sreleri ile maliyet yaplarndaki deiflimlere odaklanan yeni ynetim yaklaflm ve
teknikleri gelifltirilmifltir. Bu stratejik maliyet ve stratejik ynetim yaklaflm ve yak-
laflmlar arasnda; Hedef Maliyetleme (Target Costing), rn Yaflam Seyri Mali-
yetleme Sistemi (Product Life Cycle Costing), Transfer Fiyatlamas (Transfer Pri-
cing), Kyaslama (Benchmarking), Kaizen Maliyetleme (Kaizen Costing),
Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bteleme (Activity Based Costing and Budge-
ting), Tam Zamannda retim (Just-In-Time), evre Maliyetleri (Enviromental
Costing), Toplam Kalite Maliyetleri (Total Quality Costing), Entelektel Serma-
ye (Intellectual Capital), Dengeli Puan Kart (Balanced Scorecard), Geriye D-
nk Maliyetleme (Backflush Costing), Deer Mhendislii (Value Engineering),
Deiflim Mhendislii (Reengineering), Simltane Mhendislik (Simultaneous
Engineering), Esnek retim Sistemleri (Flexible Manufacturing Systems), Kali-
te Fonksiyon Gerimi (Quality Function Deployment), Kstlar Teorisi (Theoy of
Constraints) vb.yntemler yer almaktadr.
236 Maliyet Ynetimi
Afladaki fiekil 8.15te bu yaklaflmlarn bazlar ve stratejik maliyet ynetimin-

de kullanmlar grlmektedir.
fiekil 8.15
Stratejik
maliyet
Stratejik Maliyet Ynetiminin Maliyet Ynetiminin
ynetimini Hareket Noktas Enstrmanlar
btnleyen
yaklaflmlar
Deer Yaratma Zincirleri/ Activity-Based Costing
SRELER
Deer Zinciri Analizi
1. AYAK
Faaliyete Dayal Maliyetleme-

Sre Maliyetleme
( Stratejik Konumlandrma ) Cost-Benchmarking

Maliyet Kyaslama
Yapsal Maliyet Etmenleri Life-Cycle-Costing

Hareket Noktas Olarak rn Yaflam Dnemi
Mflteriler
RNLER
2. AYAK
Sresince Maliyetleme
Target Costing
Hedef Maliyetleme
lk Safhalarda Bafllama
nitemizin bundan sonraki blmnde burada bu tekniklerden yaygn kullan-

m olan baz teknikleri aklayacaz.
Hedef Maliyetleme
Japon montaj endstrisini oluflturan iflletmelerin %80i 1960 ylnda Japonyada or-
taya atlan bir kavram olan Hedef Maliyetlemeyi uygulamaktadr. Dnyadaki di-
er firmalar, Honda ve Toyota gibi Japon flirketleriyle rekabet edebilmek amacy-
la, hedef maliyetleme tekniklerinden de yararlanmaktadrlar. rnein: Chrysler,
Ford, Mercedes-Benz ve Intel gibi firmalar, bu tekniklerden yararlanan firmalara
rnek gsterilebilir. Bu firmalar, yksek bir rekabeti piyasayla karfl karflya kal-
maktadr ve hedef maliyetleme tekniklerinden yararlanarak yksek rekabet gc-
ne ulaflabilmektedirler.
Hedef Maliyetleme (Target Costing), rnlerin ve hizmetlerin nasl retilmesi
ve satlmas ile ilgili ileriye ynelik bir deerlendirmedir. Yeni bir rn gelifltirmek
yerine, maliyetleri kapsayacak ve kr elde edilebilecek bir fiyat belirleyip, ondan
sonra rnn ne kadar kr salayacan analiz etmek suretiyle, hedef maliyetle-
me, iflletmenin yeni rnleri farkl bir anlayflla gelifltirmesini talep etmektedir. fl-
letme, hedef maliyetleme uygulamasna kendisiyle ilgili rnlerin stratejik konumu
ile rekabetilerin benzer rnlerini analiz ederek bafllamaktadr. Daha sonra, pa-
zarn birim baflna deyecei fiyat belirlemektedir. Hedef maliyetleme ekipleri,
rn yneticiler tarafndan belirlenen kr marjn salamak amacyla hesaplanmfl
olan maliyet hedefi erevesinde planlar. Hedef maliyetlemenin en nemli ilkesi,
herhangi bir blmn kendisi iin belirlenen hedef maliyeti karfllayamamas du-
rumunda, rn iin hlihazrda ne kadar maliyete katlanlrsa katlanlsn, retimin
bafllatlmayaca felsefesine dayanmasdr. Bu sre ierisinde hedef, rnn bafl-

langtan retimine kadarki rn kalitesi ve maliyet tasarruflarn ynlendirmektir.
Hedef maliyetleme, planlamaclarn rnn tasarm srecinde ileride karfllafl-
labilcek maliyetlerin azaltlmasna ynelik kullandklar bir maliyet ynetimi arac-
dr. zellikle rnn tasarmnda grev alan apraz fonksiyonel ekip yelerinin
iletiflimini kolaylafltran bir aratr. Mflteri odakl olan hedef maliyetleme, mflteri-
ler tarafndan belirlenmifl olan fiyat, kalite ve fonksiyonel gereksinimler ile baflla-
maktadr. Bu nedenle arafltrmaclar, fiyatlama konusunda geleneksel yaklaflmn
maliyet art anlayflna maliyetin ynlendirdii fiyatlama adn vermekteyken, hedef
maliyetlemeyi fiyatn ynlendirdii maliyetleme olarak tanmlamaktadrlar.
Hedef maliyetleme, rn fiyatnn tahmini ve fiyatn yansmalar olan fonksiyo-
nellik ve pazardaki rekabeti glerin etkisiyle bafllamaktadr. Planlamaclarn
mflteri gereksinimleri konusundaki yaklaflmlarndan biri; mflteri tarafndan de-
nen cretin ifllevsellie orann ifade eden deer kavramdr. flletmeler rnn ifl-
levselliini artrrken, fiyat sabit tutarak ya da ifllevsellii sabit tutarken fiyat dfl-
rerek mflteri deerini artrmaya alflmaktadrlar.
rnn ifllevsellik unsurlarndaki her bir ifllev rnn temel fiyatna ek maliyet
getirmektedir. Hedef maliyetleme srecindeki girdi pazarn fiyat-rn ifllevsellik
vektr olup rnn planlama srecine uyumlu olmaldr. Bylece, hedef fiyat
rnn fonksiyon setini yanstp mflterilere sunulacak rn oluflturmaktadr. Bu
noktada iki temel unsur bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, mflteri ya da genel
olarak rne denecek creti ve tayin edilen ifllevleri pazar belirlemektedir. kin-
cisi, farkl ifllevlere sahip ayn rnler iin bir pazar bulunmaktadr. rnein, bir
otomobil farkl opsiyonlara sahip olabilir ve iflletme hangi rn ifllevlerini karflla-
yacan tercih edebilir ancak rnn ifllevlerine etki eden fiyat pazar ya da mfl-
teri belirlemektedir.
Hedef maliyetlerin belirlenmesi kolay ancak baflarlmas zordur. rn tasarm-
da alflan ekipler, hedef maliyeti veya daha aflasn yakalayana kadar alflmala-
rna devam etmektedir. Tasarm ekiplerinin istenilen rn ifllev ve zelliklerinden
feragat etmelerine izin verilmemektedir. Ekipler, rnlerin pazar tarafndan isteni-
len ifllevsellie sahipken ayn zamanda da rn ve sre tasarmn gelifltirerek ma-
liyeti dflrmektedirler.
Hedef maliyetleme anlayflna gre, iflletmeler rn ve sre tasarm kararlarn-
da mutlaka en dflk maliyetli tasarmlar semek zorunda olmayp, iflletme iin
yeterli olabilecek tercihlere de ynelebilmektedirler. Bu durum, seenekler arasn-
da en dflk dzeyde de olsa kriterleri karfllayann tercih edilmesidir. Hedef ma-
liyetleme, iflletmeyi genellikle tatmin edici seeneklere yneltmekte ve planlanmfl
olan faaliyeti hedef maliyete gre ynlendirmektedir.
zetle hedef maliyetleme, btn iflletmeyi kapsayan, takm abas gerektiren
ve iflletmenin rekabet gcn arttran yksek derecede dinamik bir sretir.
rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi

rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi (Product Life Cycle Costing), stratejik maliyet
ynetimi konularndan biridir. Maliyet ynetimi, sadece maliyetleri hesaplamak
deil, ayn zamanda onlar kontrol etmeyi de hedeflemektedir. Bu nedenle rn
yaflam seyri maliyetlemesi, maliyetlerin ve karlarn ynetilmesindeki en nemli
aralardan biridir.
rn yaflam seyri maliyetlemesindeki en nemli nokta, iflletmeyi baflarya ulafl-
trmada en az maliyetli seenein belirlenmesini salamak, hem fiil hem de gele-
238 Maliyet Ynetimi
cekte ortaya kmas muhtemel maliyetleri dikkate. Bu nedenle rn yaflam seyri

boyunca ortaya kmas muhtemel soyut maliyet ve kr unsurlarnn tercihlerde
dikkate alnmas gerekmektedir.
Bir yaflam rn seyri maliyet analizi, hedef maliyetleme uygulamas ile btn-
lefltiinde fayda salar. rn yaflam seyri maliyetlemesi, rn ya da hizmetlerin
uzun vadeli persfektifini ele almaktadr. rn yaflam seyri maliyetleme sisteminin
esas ald maliyetler; arafltrma ve gelifltirme, tasarm, satn alma, retim, yeni rn
gelifltirme, rn destei, pazara sunma ve satfl sonras destek maliyetlerini kapsa-
maktadr.
Geleneksel maliyet muhasebesi sistemleri, yalnzca retim ile ilgili maliyetleri
genel kabul grmfl muhasebe ilkeleri erevesinde ele alrken, rn yaflam seyri
maliyetleme sistemi taraftarlar, bu sistemin nceden karar almada uygun olmayan
sonular yaratacan tahmin etmenin zor olmayacan ileri srmektedirler. Bu n
yargy anlamak iin, rn yafla da hizmetlerin yaflam seyrinin; planlama ve gelifl-
tirme, sunufl ve byme, olgunluk, gerileme ve ekilme ya da yenilemeden oluflan
tipik befl aflamasnn dikkate alnmas gerekmektedir.
rn yaflam seyri maliyet sistemi, rnn yaflam sresi boyunca maliyetleri tah-
min edilmesi srecidir. rn yaflam seyri maliyet sistemi, zellikle byk planla-
ma ve gelifltirme maliyetlerinin olduu ortamlarda ve byk bir piyasadan ekilme
kararlarnda nem kazanmaktadr.
rn yaflam seyri maliyet sisteminin genel amac bulunmaktadr. Bunlardan
birincisi, bir rnn toplam maliyeti ile bafllang ve geliflim aflamalarnda getire-
cei krn piyasadan ekilme aflamasndaki maliyeti ne lde karflladnn he-
saplanabilmesidir. rn yaflam seyri maliyet sistemi, rnn krl dneminin artk
sona erip piyasadan ekilme aflamasna gelindiinde, tm sre iindeki maliyeti-
ni tanmlamaktadr. kinci olarak, maliyet konusunda kapsaml bir deerlendirme
yapld iin rnn evresel maliyet sonularn tanmlayp, bu maliyetleri azalt-
ma ya da ortada kaldrma olana tanmaktadr. nc ve son olarak da retim
ve tasarm aflamalarnda planlama ve piyasadan ekilme maliyetleri de tanmlan-
mfl olduu iin, bu aflamalarda maliyetleri kontrol etmek ve ynetmek kolaylafl-
maktadr. rnein, farkl tasarm ve retim seenekleri belirli bir rn kalitesi ve
ifllevsellii noktasnda ayn maliyete sahip olabilir. Ancak rnn geliflimi ya da pi-
yasadan ekilmesi aflamasnda bu tasarmlardan biri aka daha avantajl olabilir.
Genel olarak rn yaflam seyri maliyet sistemi, bir rnn her aflamas ile ilgili
kapsaml bir maliyet bilgisi sunduu iin karar alclara maliyetlerin yapsn anla-
malar konusundan yardmc olup maliyet azaltm abalarnda istenilen sonularn
alnmasnda son derece nemlidir.
Transfer Fiyatlamas
Transfer fiyatlamas (Transfer Pricing), geleneksel ynetim muhasebesi anlay-
flnda bir iflletmenin blmleri arasnda ele alnan bir uygulama iken gnmzde
kreselleflme hareketi ile birlikte, ok uluslu flirketlerde de uygulamaya gemifltir.
Bu iflletmeler, dier blmler iin rn retmektedir. Bir baflka deyiflle dier b-
lmlerin tedarikisi durumundadrlar. Krllk ve performans lmnn bir esas
olarak, maliyetler ayn firmann blmleri arasnda transfer edildiinde, ayn firma-
nn birimleri arasnda rnlere yklenmektedir. Transfer fiyatlamas, ayn za-
manda iflletmenin btnne iliflkin toplam vergi ykn ve gmrk harlarn mi-
nimize etmek, nakit akfln dzenlemek, kstlama yaratan olumsuzluklar ortadan
kaldrmak amacyla kullanlan adafl bir uygulamadr. Bu olumsuzluklar ve kst-
lamalar ortadan kaldrmak amacyla kullanlan transfer fiyatlamas uygulamalar,

ilgili lkelerin yasalarna da uyum gstermek durumundadr.
Stratejik maliyet ynetimindeki gibi, faaliyet temelli maliyetleme, transfer fiyat-
lamasnda nemli bir role sahiptir. Faaliyet temelli maliyetleme, transfer fiyatnn
dzenlenmesine iliflkin maliyet ynetimi arac olarak kullanldnda, rnlerle il-
gili maliyetleri geleneksel maliyet yntemlerinden daha gereki ve doru olarak
belirleyen bir yntem olarak deerlendirilmektedir.
Transfer fiyatlamasnda; faaliyet temelli maliyetlemenin kullanlmas, eflitli b-
lmler arasnda transfer fiyatlaryla ilgili sorunlardan bazlarn zmeye yardmc
olabilir. Faaliyet temelli maliyetlemeyi kullanmak suretiyle, retim sreci maliyetle-
ri bir bakma belgelenmektedir. Satn alma blmleri, satfl blmnn yeterli kr
marjn ayrmad iin, rnlerin transferi srasnda daha byk bir sorumlulua sa-
hiptir. Sonu itibaryla transfer fiyat zerinden pazarlk etmeye harcanan zaman
azaltlr, blmler ile blm yneticileri arasndaki gerilim azaltlr ve blmler bir
takm olarak firmann kresel rekabet stratejisine hep birlikte katkda bulunur.
Kyaslama (Benchmarking)
Kyaslama (Benchmarking), esas itibaryla bir muhasebe uygulamasndan ziya-
de, ynetim muhasebecisinin firmann kresel evredeki rekabeti yapsn koru-
masna yardm etmek amacyla kullanabilecei adafl bir aratr.
Kyaslama, firmann finansal veya ifllevsel srelerinin gelifltirilebilecek ksmla-
rn belirlemek amacyla, firma dflnda veya ierisindeki sreleri kyaslanmasn
gerektirmektedir. Rekabeti ve dnya apnda olmak zere benchmarkinin iki t-
r vardr. Rekabeti kyaslama, karfllafltrma yapabilmek iin dorudan bir rakip
kullanldnda ortaya kar. Dnya apnda kyaslama ise en mkemmel iflletme
uygulamalarn sergileyen iflletmelere karfl yaplan kyaslamadr.
Kyaslama sreci drt aflamadan meydana gelmektedir. Bu aflamalar;
flletmenin sreleri ve prosedrlerini analiz etmek,
Bir kyas flirketi semek veya sreci kyaslayacak bir iflletme blm belir-
lemek,
Seilen kyasn uygulanmasna iliflkin ayrntl bilgileri toplamak,
flletme tarafndan kullanlabilen kyaslama uygulamalarn belirlemek ama-
cyla toplanan bilgileri analiz etmek ve yorumlamaktr.
Firma ierisindeki bir dier blme karfl kyaslama uygulandnda, ilgili bl-
mn motivasyonunun bozulmamasna zen gsterilmelidir. Blmsel rekabet, tek
bir iflletmedeki blmleri kyasladnda geliflebilir ve moral bozulabilir. Ayrca bir
blm bir dieriyle kyaslamak, en iyi bilgiyi ortaya karmayabilir. Bu nedenle
dier iflletmelerle iflletmenin kyaslanmas, iflletmenin belirlemifl olduu geliflim he-
define ulaflmada daha yararl sonular dourabilir.
Kyaslamaya iliflkin veriler, niversite ktphaneleri, eflitli meslek rgtleri ve
odalar, istatistiki bilgiler reten kurulufllar vb. gibi yerlerden salanabilir.
zetle kyslama, ynetim muhasebecileri iin iflletmenin ufkunu geniflletecek
bir frsat sunmaktadr. Verileri toplamak veya sreleri incelemek amacyla dflar-
dan danflmanlar ve dnya apndaki iflletmelerle alflarak, ynetim muhasebeci-
leri, rgt dflncesini gelifltirebilir ve yeni fikirleri oluflturabilir. Kyaslama, kre-
sel pazarlarda rekabetilii korumada, ynetim muhasebecileri, stratejik konumu-
nu srdrme ve gelifltirmede firmann abalarna katk salayacaktr.
240 Maliyet Ynetimi
Kaizen Maliyetleme
Japonca bir terim olan Kaizen, bir srete kk admlarla srekli geliflme sa-
lamak anlamna gelir. Kaizene gre sonular iyilefltirmek iin, o sonuca neden
olan sreleri iyilefltirmek ve gelifltirmek gerekmektedir. Bylece, kaizen aracl
ile stn rekabet avantaj salanmfl olur.
Kaizen stratejisi, Japon ynetiminde bafll baflna en nemli kavramdr ve Japon-
yann rekabetteki baflarsnn anahtardr. Kaizen iyilefltirme demektir. Kaizen her-
kesin grevidir. Kaizen kavram, Batllarn ve Japonlarn ynetim yaklaflmlarnn
farkllklarn ortaya koyar. Japon ve batl ynetim kavramlarnn en nemli fark
sorulduunda, hi tereddt etmeden Batnn yenilik ve sonu ncelikli dflnce
tarzna karfl, Japonun Kaizeni ve onun srece ncelik veren dflnce tarzdr.
Daha nce aklanan hedef maliyetleme ile kaizen maliyetleme arasndaki far-
k flu flekilde ortaya koymak mmkndr:
flletmelerde, gerekli maliyet dflrme ifllemini gereklefltirmek iin, hedef ma-
liyetleme ve kaizen maliyetleme birer maliyet ynetim teknii olarak kullanlmak-
tadr. Amac maliyetleri kontrol etmek deil, maliyetleri planlamaktr. Buna karfl-
lk, kaizen maliyetleme bir mamuln retim srecinde maliyetleri dflrmek ama-
cyla kullanlmaktadr. Kaizen maliyetleme hedeflerine ulafllmasnda mamule de-
er katmayan faaliyetler ve maliyetlerin srekli azaltlmas, israfn elimine edilme-
si ve retim srecindeki srekli geliflmeler zerinde younlaflmaktadr. Kaizen uy-
gulamalarna, iflletmede alflan tm iflilerin takm alflmas anlayfl erevesinde
katlmalar nemli bir konudur.
Kaynaklar ancak planlamaclar rn ve sre tasarmn oluflturduktan sonra et-
kin flekilde srelerin yerine getirilmesine yneltilebilmektedir. Faaliyetler tarafn-
dan ynlendirilen bu sre Kaizen Maliyetleme (Kaizen Costing-KC) olarak ad-
landrlmaktadr. Kaizen maliyetleme, yneticilerin ve alflanlarn maliyetleri azalt-
mak iin yaptklar retime odaklanmalarn salamaktadr. Bu nedenle kaizen ma-
liyetleme, hedef maliyetlemenin tersine retim ncesinde deil, retim srasnda
kullanlmaktadr. Ancak hedef ve kaizen maliyetleme, hedefler noktasnda benzer-
lik gstermektedir. Hedef maliyetleme, mflteri beklentilerini dikkate almaktay-
ken; kaizen maliyetleme, st ynetim tarafndan iflletme iinde belirlenen krllk
hedeflerine gre ynlendirilmektedir.
Kaizen maliyetleme tarafndan ynlendirilen maliyet azaltma abalarnn odak
noktas, mevcut rn ve retim srelerinin iyilefltirilmesidir. Bu iyilefltirmeler; iyi-
lefltirilmifl hazrlk sreleri, atklarn azaltlmas iin makine performansnn gelifl-
tirilmesi ile personelin istenilen maliyet ve kalite standartlarn karfllamas iin g-
dlenmesini kapsamaktadr. Ksaca ifade edilecek olursa, kaizen maliyetleme r-
nn kendisine deil srece odaklanmaktadr.
flletmelerin farkl yollardan srekli iyilefltirme abalarna girmeleri kaizen ma-
liyetleme sisteminin maliyet azaltma stratejisine farkl biimlerde yansmasna ne-
den olmaktadr.
Baz arafltrmaclar, hedef maliyetleme ve kaizen maliyetlemeyi alflanlar ze-
rinde ok byk bask oluflturduu iddialaryla elefltirmektedir. Hedef maliyetleme
ve kaizen maliyetlemeyi kullanmakta olan baz iflletmeler, sz edilen bu bask ne-
deniyle performans beklentilerini dflrmektedirler. Ancak maliyet azaltm iin st
dzey aba gerektiren bu sistemler, doal yaplar gerei alflanlar zerinde bask
oluflturabilmektedir.
Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bteleme

Faaliyet Temelli Maliyetleme (Activity Based Costing), faaliyetleri tek tek temel
maliyet kalemleri olarak dikkate alr ve maliyetleme sistemini bu flekilde gelifltirir.
Faaliyet bir olay, grev ya da zel amal bir birimdir. rnein rn tasarm, ma-
kinelerin kurulumu, makinelerin iflletilmesi, mamullerin datm vb. faaliyet temel-
li maliyetleme sistemi, tek tek faaliyet maliyetlerini hesaplar ve bu maliyetler bir
mamul veya hizmet gibi maliyet taflyclarna yklenir. Bu ykleme her mamul ve-
ya hizmetin bu faaliyetlere duyduu ihtiyaca gre yaplr.
Faaliyet temelli maliyetleme sistemleri daha ok retim ya da retim srecinin
sonunda elde edilen rnlerin maliyetine ykleme yolu ile aktarlan endirekt ma-
liyetler ile ilgilidir. Endirekt maliyetler sabit ve deiflken ksmlardan oluflmaktadr.
Faaliyet temelli maliyet sisteminde tm maliyetler deiflken kabul edilir. Endirekt
maliyetlerin datm konusunda hacim esasna dayanan maliyet sistemleri rnn
hacminde bir deifliklik meydana geldiinde, rn maliyetleri de deiflmektedir.
Burada hacim esasna bal kalmadan datlacak maliyetlerin mamullere gerek-
lefltirilen faaliyetlere gre yklenmesini salayan faaliyet temelli maliyet sistemleri
gelifltirilmifltir. Faaliyet temelli maliyet sisteminde her bir faaliyet ile ilgili maliyet
birikim yerleri oluflturulur, endirekt maliyetler buralarda biriktirilir ve maliyet da-
tm anahtarlar saptanarak retim maliyetleri mamullere bu anahtarlar yardmyla
yklenir. Faaliyet temelli maliyet kavram, stratejik amalar iin gelifltirilmifl bir ma-
liyet sistemidir. flletmelerin faaliyet tabanl maliyet sistemini kullanmasnda ama
planlanan mamullerin retilebilirliinin ve retim srecinin tasarlanmas, genel
retim giderleri, deer analizleri ve performans deerlemesi fleklinde sralanabilir.
Faaliyet temelli maliyet sistemlerinde, rn maliyetlerinin belirlenmesi srecinde
younlaflma faaliyetler zerinde kendini gsterir. Maliyetler, retilen rnlere on-
larn retim srecinde gerektirdii faaliyetlere yklenerek saptanmaya alflr.
Faaliyet temelli maliyetleme, yeniden yaplandrma srecini ynlendirmekte-
dir. Analistler, mevcut ya da nerilen srelerdeki faaliyetleri ayrntl bir biimde
incelemektedirler. Bu faaliyetler sre haritas ya da ifl akfl flemas olarak ad-
landrlmaktadr. Planlamaclar, sre tasarmnda gecikme ya da kayplara neden
olabilecek faktrleri maliyetleri azaltarak ortadan kaldrmaya alflmaktadrlar. Kay-
naklar tketmesine ramen ifllevsellie katk salamayan faaliyetler deer yarat-
mayan faaliyetler olarak adlandrlmaktadr. Deer yaratmayan faaliyetlerin ortaya
kma nedeni, retim iin gerekli olmayan baflarsz tasarm ve planlamadr. Yer
deifltirme, depolama ve denetleme retim srecinde gecikmelere ya da kayplara
neden olurken kaynaklar tketen faaliyetlerdir. Deer yaratmayan faaliyetlerin or-
tadan kaldrlmasna ynelik olarak rn ve srelerin yeniden tasarlanmas, mali-
yetleri azaltp rn kalitesinin ykselmesine yardmc olmaktadr. Faaliyet temelli
maliyetleme srecinde yer alan admlar aflada sralanmaktadr:
Faaliyet temelli maliyetleme anlayflnda ortaya kan geliflmeler, geleneksel
btelerin de yetersizliini ortaya koymufltur. Azalan krlar, artan maliyetler, fiyat-
larn dflk tutulmas iin yaplan basklarla karfl karflya bulunan iflletmelerin, s-
nrl kaynaklarn rasyonel bir biimde dalmn salayacak etkin bir bteleme
srecine olan gereksinimleri giderek artmaktadr.
Geleneksel bteleme, eski ynetim felsefesinin bir rndr. Bu nedenle di-
rekt olarak iflletmenin ifllevlerine yneliktir ve daha ok fiil harcamalar kontrol et-
me amacn taflmaktadr. Gnmz de kreselleflen rekabet ortamnda, iflletme
yneticilerini ifllevsellikten ziyade, sreler baznda dflnmeye zorlamaktadr.
242 Maliyet Ynetimi
Dolays ile modern ynetim anlayfllar ile geleneksel bteleme anlayfl arasnda
temel bir sorun mevcuttur. Bu nedenle gnmzde iflletme ihtiyalarna cevap ver-
mek amacyla, bteleme sistemleri gzden geirilmeli ve daha uygun btemele-
me teknikleri uygulanmaldr. Geleneksel btelemenin eksik ynlerini gidermek
amacyla, faaliyet temelli ynetimin bir paras olan faaliyet temelli bteleme ne-
rilmektedir.
Faaliyet temelli maliyetleme ile bafllayan faaliyet temelli yaklaflm, faaliyet te-
melli ynetim ile farkl bir boyut kazanmaktadr. Faaliyet temelli maliyetlemede
maliyet hesaplamalarna odaklanma sz konusuyken, faaliyet temelli ynetimde,
sre gelifltirme frsatlarn tanmlamak iin faaliyetlere iliflkin maliyet verilerinin
kullanmna odaklanma sz konusudur. Faaliyet temelli ynetim; rn, mflteri ve
hizmetlerin krll ile ilgili stratejik konularda yeterliliini gsterdii iin, iflletme-
cilik dnyasnda kendini kabul ettirmifltir. Bunun yannda faaliyet temelli ynetim,
katma deer yaratmayan faaliyetler, maliyet unsurlar, performans kriterleri ve fi-
nansal srecin yeniden yaplandrlmasna ynelik frsatlar da beraberinde getir-
mektedir. Faaliyet temelli ynetim anlayflndaki baflarnn sonucu olarak iflletme-
ler, faaliyet temelli bteleme gibi faaliyet temelli srelere ynelmifllerdir.
Faaliyet temelli btlemenin temel amac, planlama ve btelemenin faaliyet
temelli bir adan birlefltirilmesi sonucunda; bir plan ve bte oluflturmak amacy-
la, finansal ve operasyonel sreler arasnda bir iletiflim kurmaktr.
Faaliyet temelli bteleme zetle, bir deer yaratma sreci ve faaliyeti, bir re-
kabet arac olarak kullanlmal, finansal ve finansal olmayan kriterler, performans
deerleme ve katma deer yaratmayan faaliyetlerin eliminasyonu salayan kresel
rekabette stratejik bir ynetim arac olarak deerlendirilmelidir.
Tam Zamannda retim Sistemi

Bir maliyet dflrme stratejisi olarak, Tam Zamanl retim Sistemi (Just In Tim-
JIT) rgt iindeki yapsal ve sresel yeniden tanmlanmalar zerine kuruludur.
Deer yaratmayan faaliyetlerin elimine edilmesi, israfn nlenmesi, kalitenin ve ve-
rimliliin arttrlmas, bekleme ve kurulum zamanlarnn azaltlmas, stoklarn d-
flrlmesi faaliyet maliyetlerini dflrmektedir. JIT sistemi maliyetlerin izlenebilirli-
ini arttrr. Bu nedenle yardmc ve hizmet maliyet merkezlerinin maliyetlerinin
esas retim maliyet merkezlerine datm sorununu ortadan kaldrr, dolaysyla
birim maliyetlemenin ok daha salkl olmasna olanak salar.
JIT, ilk olarak Japonyada Toyata firmas tarafndan kullanlmfl ve olduka ba-
flarl sonular elde edilmifltir. JIT retim sistemi, az sayda birok deiflik tipteki
otomobilin ayn retim ifllemiyle retilmek istenmesi ihtiyacndan domufltur. Bu
fikri ortaya atan Taiichi Ohno tarafndan JIT bir retim sistemi olarak isimlendiril-
mektedir. Toyotann uygulad bu sistem dier Japon firmalar tarafndan da be-
nimsenerek yaygn bir flekilde kullanlmfltr. Japon flirketlerinin uluslararas piya-
salardaki nlenemeyen baflarlar, batl firmalar bunun sebeplerini arafltrmaya y-
neltmifltir. Biroklarna gre bunun srr, JIT yani Tam Zamannda retimdir.
JIT felsefesi retim ortamnn fiziksel yapsn deifltirerek gerek retim maliyet-
lerinin doasna ve gerekse bu maliyetlerin hesaplanmas ve denetlenmesinde de-
iflikliklere neden olmaktadr. Bu nedenle JIT retim sistemi ile retim yapan ifllet-
meler, geleneksel maliyet ve ynetim muhasebesi yntemlerini terk ederek yeni
yntemler gelifltirmek ve uygulamak durumunda kalmfllardr.
zetle JIT retim sistemi gibi imalat teknolojilerini kullanan iflletmelerde, gele-
neksel maliyet ve ynetim muhasebesi uygulamalar azalmfl, dikkatler performans
lm strateji gibi stratejik maliyet ynetimi konular zerinde younlaflmfltr.
evre Maliyetleri
flletmeler evre Maliyetleri (Environmental Costs) konusunda hzl bir dnflm
yaflamfllardr. Kimya endstrisindeki bir iflletme iin yllk 1 milyar dolar aflan ev-
resel maliyetler, alflldk hle gelmifltir. evresel harcamalarn boyutlar iflletmeleri
bu harcamalar kontrol altna alma konusunda sistematik olarak dflnmeye itmifl-
tir. Daha nceleri evresel maliyetlerin kanlmaz olduu anlayfl, yerini bu mali-
yetlerin uygun bir biimde ynetilerek azaltlabilecei dflncesine brakmfltr.
evresel maliyetlerin ynetim srecinin bir paras olarak iflletmeler; sreler ve
rnler ile ilgili ayrntl kaytlar tutmaya bafllamfllardr. Bu bilgilerle birlikte ifllet-
meler, evresel maliyetlerin etmenlerini azaltmaya ya da ortadan kaldrmaya yne-
lik admlar atmaktadrlar. Pek ok iflletme personelin evresel maliyetleri azaltma-
sna ynelik alflmalarn destekleyici bir tutum almaktadr. rnein, atk dzeyi-
nin azaltlmasnda rol olan personele prim demek gibi nlemler alnmaya bafl-
lanmfltr.
flletmeler retim srasnda ve sonrasnda evre maliyetleri ile karfl karflya kal-
maktadrlar. retim aflamasnda en sk karfllafllan evre maliyetleri atklardr. ev-
re maliyetleri nedeniyle birok iflletme nemli projelerini ya da rnlerini tasfiye
etmek zorunda kalmfllard. Bu maliyetler, rn yaflam seyri maliyetlerinin bir par-
asdr.
evre maliyetlerinin etkilerinin tanmlanabilmesi ve muhasebelifltirlebilmesi
iin;
rn krllnn doru bir biimde hesaplanmas,
Daha dflk devreden karma ve geri dnflm maliyetlerine sahip olan
rnlerin retilmesine odaklanmak,
Mevcut rn atklarn geri dnflmde kullanmak ya da tekrar retime sok-
mak gerekmektedir.
Toplam Kalite Maliyetleri

Kreselleflen rekabet ortamnda kalite kavram da bir deiflim gstermifl ve toplam Toplam kalite maliyetleri;
kalite ynetimi aflamasna ulaflmfltr. 1980li yllarn sonlarna doru, Japonya bir lme ve Deerlendirme
Maliyetleri, nleme
ok sanayileflmifl ve geliflmifl batl lkeyi geride brakarak ilk sraya yerleflmifltir. Maliyetleri, sel
Japonyann bu kadar ksa bir sre ierisinde byk aflama kaydetmesinin temelin- Baflarszlk Maliyetleri ve
Dflsal Baflarszlk
de toplam kalite ynetimi felsefesi yatmaktadr. Kreselleflen pazarlarda sz sahi- Maliyetleri olmak zere drt
bi olabilmek iin, Japon iflletmeleri, toplam kalite ynetimi felsefesine sk skya grupta toplanabilir.
sarlarak, kalite-maliyet-hz lsne nem vermifltir. Geleneksel anlayfla gre ka-
lite ve maliyet bir biri ile eliflen kavramlard. Ancak kreselleflme hareketi ile bir-
likte, mflteri memnuniyeti kavramnn ne kmas sonucunda, mflterileri maksi-
mum kalite ve minumum maliyetle tatmin etmek mmkn olmufltur. Dolaysyla
iflletmelerin rekabet ortamnda avantaj salayabilmeleri iin, maliyet avantajnn
yannda kalite ve hz unsurlarnn da gz nnde bulundurulmas zorunluluu or-
taya kmfltr. Zaten kalitenin ykselmesi, geleneksel anlayfln tersine maliyetleri
dflrmektedir. O hlde optimal kalite minumum maliyet demektir. Bu da maksi-
mum mflteri tatmini anlamna gelir.
Toplam kalite maliyetleri; lme ve Deerlendirme Maliyetleri, nleme Ma-
liyetleri, sel Baflarszlk Maliyetleri ve Dflsal Baflarszlk Maliyetleri olmak
zere drt grupta toplanabilir.
Toplam kalite maliyetlerinin temel fikri, kalite ile ilgili tm maliyetlerin yneti-
midir. Genellikle satfllara oran olarak ifade edilmekte olup satfl dzeyine etkisi
244 Maliyet Ynetimi
nem taflmaktadr. Takip edilen strateji kalite problemlerini nlemek ve ortaya -

kan problemleri ortadan kaldrmaktr.
Kalitenin llmesi ve maliyetlerin minimize edilmesindeki en nemli unsur,
toplam kalite maliyetleridir. flletmeler, kreselleflen rekabet ortamnda avantaj
salayabilmeleri iin, kalite maliyetlerini hesaplamal, raporlamal ve analiz ederek
maliyetleri minimize etmelidir. Bunun iin de ynetim muhasebecilerinin bu un-
surlar dikkate almas gerekmektedir.
Kalite maliyletlerinin bir eflidi olan Taguchi Maliyeti (Taguchi Cost), Japon
akademisyen Taguchi tarafndan tasarlanmfltr. Kalite maliyetini hesaplayan gele-
neksel yaklaflmlar, ktlar uygun olan ve olmayan olarak snflandrmaya baflla-
mfltr. Uygun ktlar kalite maliyeti oluflturmazken, buna karfln uygun olmayan
ktlar kalite maliyetine neden olmaktadr.
Taguchinin yapt gzlemlere gre; hedeflenen deerdeki nitelikleri salama-
yan ktlar, kalite kayplarna neden olmakta ve bu kalite kayplar da dolayl ola-
rak hedeflenen niteliklerden sapmalara neden olmaktadr.
Entelektel Sermaye
Entelektel Sermaye (Intellectual Capital) terimi, son zamanlarda iflletme ve yne-
tim literatrnde giderek yaygn hle gelmifltir. Entelektel Sermaye; bilgiye sahip
olma, uygulamal tecrbe, rgtsel teknoloji, mflteri iliflkileri ve pazarda rekabeti
bir stnlk salayan profesyonel beceriler olarak tanmlamaktadr. Bir firmann
stratejik yaklaflmnn temelini oluflturan deer flemasnda, entelektel sermaye, ifl-
letmenin piyasa deeri ile finansal veya defter deeri arsndaki fark olarak gste-
rilmektedir. Entelektel sermaye ierisinde, temel bir ayrm sermaye ile yapsal ser-
maye arasnda yaplmfltr. Sonraki ayrmn ilk sylenenlerin rn, abalarnn so-
nucu, bu suretle iflletmenin rekabeti stnlnn srekli arttrlmak suretiyle yl-
dan yla mitle gelifltirilecek olduu dflnlmekte ve artrlmfl pazar deerine yan-
stlmaktadr. Deer flemasnda yapsal sermaye; mflteri sermayesi, yenilik sermaye
ve entelektel mlkiyeti ieren pek ok unsurdan oluflturulmaktadr. Baflarl bir ifl-
letme iin rekabet, yapsal sermaye portfynn, uygun bir befler sermaye stoku-
nu tutma gereklilii nedeniyle en azndan srdrlmesini salamaktr.
Yapsal sermayenin eflitli bileflenlerini deerlemek ve bunlar iflletmenin finan-
sal sermayesinin defter deeriyle birlefltirmek suretiyle, befler sermaye iin bir de-
er elde etmek mmkn olmaldr. Bu, iflletmenin piyasa deeri ile finansal ve ya-
psal sermayesinin birleflik deeri arasndaki farktr. Bununla birlikte bu geliflme,
geleneksel mali raporlama modeline karfl nemli bir karfl dflnceyi oluflturacak-
tr. zel nedenlerden dolay bilanodaki befler sermaye deerini basit olarak yer-
lefltirmek mmkn olmayacaktr. Piyasa deerlendirmeleri, orta derecede bir he-
def olarak dikkate alnsa bile, entelektel mlkiyet ya da mflteri itibar aflr dere-
cede rekabeti kalmaktadr.
te taraftan, finansal raporlamaya iliflkin deer temelli yaklaflm tasarlamak
iin, samimi bir isteklilik varsa, daha sonra bu hedef olmaktan ziyade, tasarlanan
bilginin deerlendirilmesi ok daha az sorun yaratr. Bununla birlikte, byle bir is-
tekliliin var olduu varsaylrsa, befler sermayenin deerlendirilmesiyle ilgili da-
ha dorudan bir yaklaflm; rnein yapsal sermayeyle yan yana ve aslnda piyasa
deerinin gvenlik andan vazgemek suretiyle kullanlmaldr.
Dengeli Puan Kart

Geleneksel ynetim muhasebesi anlayflna gre iflletme performansn deerleme-
de kullanlan finansal esasl sistemler, gnmzde rekabet avantaj salayacak bir-
ok faktre gereksinim duyan gnmz iflletmeleri iin yetersiz kalmaktadr. fllet-
me ii performans raporlamasnda kullanlan geleneksel finansal tabanl sistemler;
gemifle dnk (fiil verilere dayal) ve yalnzca finansal rakamlarla ifade edilen,
dier ifllevsel bilgi kaynaklaryla iliflki dereceleri snrl, yksek dzeyde bilgi y-
ndrlar. Bu finansal nitelikteki lmler yerine gre anlaml olmakla birlikte, yal-
nzca gemifli deerlendiren ve bir durumun belli bir blmn yanstan dengesiz
alflmalardr. Gnmzde kresel rekabet ortamnda faaliyet gsteren iflletme y-
neticileri, finansal lmlerin bu yetersizliklerinin farkna ve iyi tasarlanmfl perfor-
mans lm sistemlerinin ileriye ynelik stratejik kararlar verme de gerekli olduu
kanaatine varmfllardr.
adafl ynetim muhasebesi uygulamalarna ayak uyduramayan birok iflletme
gnmzde de; mflteri iliflkileri, rekabet gleri ve kurumsal kapasitelerine iliflkin
stratejiler gelifltirirken, performans lm ve motivasyonlarn yalnzca finansal kri-
terler ile izlemektedirler. Bu olumsuzluu ortadan kaldrmak amacyla gelifltirilmifl
olan Dengeli Puan Kart (Balanced Scorecard-BSC), finansal lm, ynetim
ve ticari performansn nemli bir zet bilgisi olarak ele alrken; ayn zamanda mev-
cut mflteriler, iflletme ii yntemler, alflanlar ve flirketin performansn uzun d-
nemli finansal baflar ile iliflkilendiren daha genel ve btnsel kriterlere de nem
vermektedir.
Bu btnsellii salayabilmek iin, finansal ve operasyonel ltlerin ynetici-
lere belirli bir denge iinde yanstlmas gerekmektedir. zetle dengeli puan kart,
rgtn performansna deiflik alardan bakarak; stratejik hedefler ile gnlk fa-
aliyetler ve kararlar arasnda srekli byyen uurumu kapatmay ve ikisi arasn-
da bir denge kurmay hedeflemektedir. Bunun iin de finansal kriterlerle birlikte;
mflteri tatmini, i sreler, iflletmenin srekli renme ve geliflme alflmalarna
iliflkin operasyonel kriterleri de iermektedir.
Stratejik maliyet ynetimini btnleyen hangi yaklaflmlar vardr? Sralaynz.

SIRA SZDE SIRA SZDE
8
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
246 Maliyet Ynetimi
zet
N
A M A
Strateji ve strateji ynetim kavramlarn ak- Maliyetlerin etkili bir biimde ynetimini ifllet-
1 lamak. menin dfl evresini ve etmenlerini dikkate ala-
Strateji, iflletmenin uzun dnemli ama ve he- rak efl gdml hareket etmek,
deflerini belirleme ve bu amalara ulaflabilmek Dflk maliyetlere ulaflarak, maliyet nderlii ya
amacyla kaynaklarn kullanma ve tahsis etme da pazara stn rn srerek farkllafltrma stra-
becerisi olarak tanmlanabilir. tejisiyle rekabet etme gcn ykseltmek,
Stratejik ynetim, iflletmenin evresi ile iliflkileri- Uzun vadeli maliyet planlama ve ynetim prob-
nin dzenlenmesi ve hedef belirleme ile ilgili fa- lemlerini azaltmak,
aliyetlerin planlanmas, organizasyonu, uygu- flletmenin gelecei iin gerekten nemli sorun-
lanmas, koordinasyonu ve kontrol edilmesidir. lara younlaflma,
Stratejik ynetim; strateji gelifltirme, uygulama Genelde heterojen kaynaklardan maliyet bilgile-
ve uygulama sonularn deerlendirme ve kon- ri kullanarak maliyet muhasebesi disiplini ile re-
trol etme ile iliflkili karar ve faaliyetlerdir. fllet- kabet avantaj salamak,
menin geleceini ilgilendirmesi ve iflletmeye yn flletmenin stratejik konumunu geniflletmek ve efl
vermesi nedeniyle stratejik ynetim st yneti- zamanl olarak maliyet azaltmn hedeflemek.
N
min grevidir. Stratejik ynetim gelecek ile ilgili-
dir ve iflletmenin uzun dnemli amalar ile ilgi- Stratejik maliyet ynetimine iliflkin temel kav-
A M A
lidir. Stratejik ynetim, hiyerarflik yap iinde ko- 3 ramlar aklamak.
ordinasyon salar. Strateji ile st ynetimde he- Maliyet ynetimi, stratejik karar almada hayati
defler oluflturulmakta ve iflletme iinde amalar bir rol oynamaktadr. Maliyet bilgisi stratejinin
hiyerarflisi oluflturarak, farkl birim ve kademele- seiminde ve formule edilmesinde olduu kadar
rin birbirinden bamsz ama belirlemesini n- varolan stratejik pozisyonun srdrlebilirliinin
lemekte ve iflletme iinde btnlk ve efl gdm deerlendirimesinde de kritik bir yere sahiptir.
salar. Stratejik karar alma, firmaya uzun vadede b-
N
yme ve hayatta kalma gvencesi salayacak
A M A
Stratejik maliyet ynetimi kavramn tanmla- strateji ya da stratejileri semek amacyla, alter-
2 mak. natif stratejiler arasndan seim yapmak olarak
Stratejik Maliyet Ynetimi; rekabet avantaj sa- tanmlanabilir.
lamak amacyla maliyetlerin, ksa vadede oldu- Stratejik maliyet ynetimi ile ilgili temel kavram-
u kadar ayn flekilde uzun vadede de stratejik lar; stratejik konumlandrma, deer zinciri,
olarak ynetilmesidir. Bir baflka flekilde de stra- rgtsel faaliyetler ve maliyet etmenleri (sr-
tejik maliyet ynetimi; iflletmenin stratejik po- cleri), operasyonel faaliyetler ve maliyet et-
zisyonunu iyilefltirmekler birlikte efl zamanl ola- menleri (srcleri) bafllklar altnda incelen-
rak maliyetlerin de azaltlmasna ynelik mali- mifltir.
yet ynetim tekniklerinin uygulamas olarak ta-
nmlanabilir.
Bir baflka ifade ile Stratejik maliyet ynetimi,
N
A M A
Deer zinciri analizini stratejik maliyet ynetimi
4 ile iliflkilendirmek.
maliyet muhasebesinin ilk uygulamalarndan g- Deer Zinciri Analizi (Value-Chain Analysis),
nmze kadar geirdii evrimi ifade etmektedir. bir firmann stratejik konumunu glendirme
Stratejik maliyet ynetimi, ileri maliyet muhase- hedefiyle i ve dfl balantlarnin tanmlanmas
besi uygulamalarnn gnmzdeki karflldr. ve bunlardan faydalanlmasdr. Deer zinciri
En temel amac uzun vadede iflletmeyi kresel sistemi, ayrca tedarikiler ve mflteriler tarafn-
pazarlarda rekabeti yapmak olan stratejik mali- dan gereklefltirilen deer zinciri faaliyetlerini de
yet ynetiminin dier amalar afladaki gibi s- kapsamaktadr. Deer zinciri sisteminin temel
ralanabilir: amac; dfl balantlar kurarak, bu balantlar
Kaynaklarn tketimi ile ilgili olarak pazara y- yneterek firmann ve dier paydafllarn salad-
nelik rn ve sre bilgileriyle birlikte strateji faydada bir artfl salamaktr.
planlama ve kontrol srelerini desteklemek,
rn Yaflam Seyri Maliyet Ynetimi; kavramsal tirilir. Baflarl bir retimin gereklefltirileceine
bir bakfl as oluflturarak, ynetimin i ve dfl iliflkin bir iflaret alnmadka retim gerekleflti-
evre ile olan bu balantlar ortaya karmasn rilmez. Paralara ve malzemeler, retimde kulla-
ve bunlardan yararlanlmasn kolaylafltran bir nlacaklar zaman hareket eder. JIT yaklaflm, di-
yaklaflmdr. Baflka bir deyiflle rn Yaflam Sey- rekt ilk madde ve malzemeler retim srecinde-
ri, bir rnn bafllangtan piyasadan ekilene ki etmenler ve zaman tarafndan ynlendirilmek-
kadarki sreci ifade etmektedir. rn yaflam sey- tedir. Tedarikilerle olan iliflkilerdeki belirsizlii
ri yaklaflmnn pazarlama boyutunu gsteren afla- gidermek ve karfllkl gven ve sadakat olufltur-
malar; pazara girifl, byme, olgunluk ve mak amacyla tedarikilerle iyi iliflkilerin geliflti-
dflfl (pazardan ekilme) olarak sralanabilir. rilmesine ve uzun vadeli szleflmelere gereksi-
retim Yaklaflm, gereklefltirilen faaliyetlerin nim vardr. Uzun vadeli szleflme, tedarikiler
trndeki deiflime gre rn yaflam seyrinin iin belirli bir talebi sabit hle getirdii iin ca-
arafltrma faaliyetleri, planlama faaliyetleri, ziptir. Bu nedenle talebin sabit hle gelmesi hem
tasarm faaliyetleri, test faaliyetleri retim satn alan hem de tedarikiler iin karfllkl avan-
faaliyetleri ve lojistik faaliyetleri evrelerini ta- taj salamaktadr. Tedariki says azaltlarak ve
nmlamaktadr. Tketim yaklaflmndaki faaliyet- malzeme kalitesinin nemli lde artrlmas,
ler; satnalma faaliyetleri, operasyonel faali- JIT sisteminin baflars iin hayati nem taflrmak-
yetler, bakm-onarm faaliyetleri ve piyasa- tadr. Malzemenin kaliteli tedarik edilmesi nede-
dan ekilme faaliyetleri olmak zere drt afla- niyle kalite maliyetlerinden kanlabilir ve kalite
madan oluflmaktadr. Yaflam seyri maliyet yneti- maliyetleri azalr.
N
minin; rnn tasarmna, geliflimine, retimine,
pazarlanmas ve datmna, iflletilmesine, bakm A M A
Tam zamannda retim sisteminin stratejik ma-
ve onarmna, piyasadan ekilmesine kadarki fa- 6 liye ynetimi zerine etkilerini aklamak.
aliyet ya da abalar kapsamas nedeniyle krll- JIT sistemi iin aklanan yapsal ve prosedrel
maksimize edecek ve yukardaki yaklaflmn birok deifliklik, ayn zamanda geleneksel mali-
bir kombinasyonundan oluflan etkileflimli yakla- yet ynetimi uygulamalarn da etkilemifltir. Hem
flmn uygulamaya konulmas gerekmektedir. maliyet muhasebesi hem de faaliyet kontrol sis-
Hedef maliyetleme, zellikle tasarm aflamasn- temleri bu deiflikliklerden etkilenmifltir. Genel
da maliyetleri dflrme hedefini gereklefltirebil- olarak rgtsel deifliklikler maliyet ynetimi bil-
mek amacyla faydal bir aratr. Bir baflka deyifl- gi sistemlerini basitlefltirirken ayn zamanda re-
le Hedef maliyet, belirli bir pazar payn elde et- tilen maliyet bilgisinin doruluunu da artrmak-
mek iin gerekli olan satfl fiyat ile birim baflna tadr. Maliyet sistemleri, maliyetleri rnlere yk-
arzu edilen kr arasndaki farktr. lemek amacyla; direkt ykleme, faaliyet sr-
N
cleri ile ykleme ve datm olmak zere
A M A Tam zamannda retim sistemi ve tedarik konu- yntem kullanmaktadr. Bu yntem arasnda
5 sunu aklamak. en doru olan, direk yklemedir. Bu nedenle de
Tam Zamannda retim Sistemi (Just-In-Time dier iki ynteme gre ncelikle tercih edilir. JIT
JIT), bir rgtteki nemli deiflikliklerle ilgili retim sisteminde, daha nce maliyet etmeni ve
stratejik kavramlar yneticilerin nasl kullanabi- datm yoluyla rnlere yklenen maliyetler, ar-
leceine iliflkin nemli rnekleri yanstan satn tk direkt olarak yklenebilmektedir. Hcresel
alma ve retim sistemini aklamaktadr. JIT re- retim, birok beceriye sahip alflanlar ve mer-
tim sistemi, talep eken bir sistemdir. JIT re- keziyeti olmayan destek faaliyetleri, bu dei-
tim sisteminin temel amac, yalnzca mflteriler- flimde rol oynayan bafllca zelliklerdir. JIT siste-
den talep geldiinde ve ihtiya duyulduu za- minde maliyetlerin byk ounluu direkt yk-
man retim yaparak kusurlar ve hatalar elimine lenebilir hale gelmekle birlikte, genellikle destek
etmektir. Mflterilerden gelen talep retim sre- faaliyetlerine iliflkin ortak maliyetler rnler ile
cindeki rnleri ekmektedir. retim faaliyetleri, dierkt olarak iliflkilendirilemezler ve datma ta-
yalnzca baflarl bir retim srecinden talep edi- bi olurlar.
len tatmin edici rnleri retmek iin gereklefl-
248 Maliyet Ynetimi
N
A M A
Stratejik maliyet ynetimini btnleyen yakla-
7 flmlar aklamak.
flletmelerin srekli deiflen pazar koflullarna
uyum salayabilmesi, kresel pazarlarda rekabet
edebilmesi ve stratejik faaliyetlerin desteklene-
bilmesi iin maliyet sreleri ile maliyet yapla-
rndaki deiflimlere odaklanan yeni ynetim yak-
laflm ve teknikleri gelifltirilmifltir. Bu stratejik ma-
liyet ve stratejik ynetim yaklaflm ve yaklaflmla-
r arasnda; Hedef Maliyetleme (Target Costing),
rn Yaflam Seyri Maliyetleme Sistemi (Product
Life Cycle Costing), Transfer Fiyatlamas
(Transfer Pricing), Kyaslama (Benchmar-
king), Kaizen Maliyetleme (Kaizen Costing),
Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bteleme (Acti-
vity Based Costing and Budgeting), Tam Za-
mannda retim (Just-In-Time), evre Maliyet-
leri (Enviromental Costing), Toplam Kalite Ma-
liyetleri (Total Quality Costing), Entelektel Ser-
maye (Intellectual Capital), Dengeli Puan Kar-
t (Balanced Scorecard), Geriye Dnk Mali-
yetleme (Backflush Costing), Deer Mhendis-
lii (Value Engineering), Deiflim Mhendisli-
i (Reengineering), Simltane Mhendislik (Si-
multaneous Engineering), Esnek retim Sis-
temleri (Flexible Manufacturing Systems), Ka-
lite Fonksiyon Gerimi (Quality Function Dep-
loyment), Kstlar Teorisi (Theory of Constra-
ints)v.b. yntemler yer almaktadr.
Kendimizi Snayalm
1. flletmenin uzun dnemli ama ve hedeflerini belir- 6. Bir firmann stratejik konumunu glendirme hede-
leme ve bu amalara ulaflabilmek amacyla kaynaklar- fiyle i ve dfl balantlarnin tanmlanmas ve bunlardan
n kullanma ve tahsis etme becerisi olarak tanmlanan faydalanlmas afladakilerden hangisi ile aklanr?
kavram afladakilerden hangisidir? a. Maliyet analizi
a. Strateji b. flletme stratejisi
b. Planlama c. Deer zinciri analizi
c. Ynetim d. Finansal analiz
d. Bteleme e. Deer analizi
e. Karar alma
7. Bir rnn bafllangtan piyasadan ekilene kadarki
2. flletmenin evresi ile iliflkilerinin dzenlenmesi ve sreci afladakilerden hangisi ile ifade edilir?
hedef belirleme ile ilgili faaliyetlerin planlanmas, orga- a. Maliyet sreci
nizasyonu, uygulanmas, koordinasyonu ve kontrol b. rn yaflam seyri
edilmesi olarak aklanan kavram afladakilerden han- c. retim sreci
gisidir? d. Tedarik zinciri
a. Strateji e. Mflteri iliflkileri
b. Stratejik ynetim
c. Denetim 8. Afladakilerden hangisi rn yaflam seyrine iliflkin
d. Planlama pazarlama yaklaflmnn aflamalarndan bir deildir?
e. Maliyet ynetimi a. Byme
b. Pazara girifl
3. flletmenin stratejik pozisyonunu iyilefltirmekle bir- c. Olgunluk
likte efl zamanl olarak maliyetlerin de azaltlmasna y- d. Klme
nelik maliyet ynetim tekniklerinin uygulamas afla- e. Dflfl
dakilerden hangisi ile ifade edilir?
a. flletme stratejisi 9. Afladakilerden hangisi Tam Zamannda retim Sis-
b. Maliyet azaltm temi (JIT) ile ilgi olarak doru deildir?
c. Maliyet teknikleri a. JIT talep eken bir sistemdir.
d. Stratejik ynetim b. JIT israf elimine etme zerine younlaflmaktadr.
e. Stratejik maliyet ynetimi c. JIT talep iten bir sistemdir.
d. JIT felsefesinde tedarikiler belirlenirken tek kri-
4. Afladakilerden hangisi stratejik maliyet ynetimi- ter fiyat deildir.
nin amalarndan biri deildir? e. JIT felsefesinde katlmc ynetim yaklaflm ma-
a. Uzun vadeli maliyet planlama ve ynetim prob- liyetleri azaltr.
lemlerini azaltmak
b. flletmenin stratejik konumunu geniflletmek 10. Afladakilerden hangisi stratejik maliyet ynetimini
c. Kaynaklarn tketimi ile ilgili olarak pazara y- btnleyen yaklaflmlardan biri deildir?
nelik rn ve sre bilgileriyle birlikte strateji a. Dengeli Puan Kart
planlama ve kontrol srelerini desteklemek b. Kaizen Maliyetleme
d. Hacim bazl maliyet datmna olanak salamak c. Geriye Dnk Maliyetleme
e. Maliyetlerin etkili bir biimde ynetimini ifllet- d. Hedef maliyetleme
menin dfl evresini ve etmenlerini dikkate ala- e. Gerek maliyetleme
rak efl gdml hareket etmek
5. Rakiplerle ile ayn dzeyde ya da onlardan daha

dflk maliyetle, onlarla ayn ya da daha yksek dzey-
de mflteri deeri yaratmak afladakilerden hangisi ile
aklanr?
a. Rekabet stnl
b. Odaklanma
c. Konumlandrma
d. Deer yaratmak
e. Maliyet stratejisi
250 Maliyet Ynetimi
Yaflamn inden
LG Electronik fiirketinde Faaliyet Temelli Maliyet-

leme Sistemini Kullanm le Maliyetlerin ve Ve-
rimsizliin Azaltlmas
zeylerde kullanmn gerektirmektedir. rnein, sunu-
cular masast bilgisayarlara gre daha karmaflk tasa-
rm, daha fazla para ve daha karmaflk bir montaja ih-
LG Elektronik dnyann en byk dz ekran televiz- tiya duymaktadr.
yon ve mobil telefon reticilerinden bir tanesidir. Mer- Dell her bir rnn retim maliyetini belirleyebilmek
kezi Gney Korenin baflkenti Seul olan flirket, 2009 y- amacyla, faaliyetlerin maliyetini ayr ayr takip et-
lnda dnya apnda 16 milyon adet LCD televizyon ve mektedir. Bu erevede faaliyet temelli maliyet siste-
117 milyon adet mobil telefon satfl gereklefltirmifltir. mi, iflletmeye fiyatlama ve rn karmas konusunda
retilen elektronik aygtn bu kadar ok olmas yllk daha iyi karar alnmas noktasnda destek olacak bil-
yaklaflk 40 milyar dolarn yar iletkenler, metaller, kon- gi salayacaktr.

vektrler ve dier materyalin temini iin harcanmasn
gerektirmektedir. Son yllarda bu bileflenlerin ounun Kaynak: Horngren, C. T., S. M. Datar ve M. Rajan,
maliyeti artfl gstermifltir. fiirket, 2008 ylna kadar te- (2012). Cost Accounting: A Managerial Emphasis.,
darik maliyetlerinin kontrol iin merkezi tedarik siste- Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall,
mi kullanmamfltr. Bunun yerine, gereksiz harcamalara
ve verimsizlie neden olan merkezileflmemifl bir sistemi
benimsemifltir.
Sz edilen zorluklarla bafla kabilmek amacyla LG, Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
faaliyet temelli maliyetleme (Activitiy Based Costing- 1. a Yantnz yanlfl ise Strateji ve Stratejik Yne-
ABC) kullanacak olan bir tedarik yneticisi istihdam et- tim konusunu yeniden gzden geiriniz.
mifltir. fiirketin tedarik sistemine ynelik ABC analizi 2. b Yantnz yanlfl ise Strateji ve Stratejik Yne-
sonucunda kaynaklarn byk oranda ynetim giderle- tim konusunu yeniden gzden geiriniz.
rine ve stratejik olmayan grevlere ayrld gerei or- 3. e Yantnz yanlfl ise Stratejik Maliyet Ynetimi
taya kmfltr. Buna ek olarak ynetsel grevlerin b- Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
yk blmnn ok yksek bir maliyetle yerine getiril- 4. d Yantnz yanlfl ise Stratejik Maliyet Ynetimi
dii belirlenmifltir. Kavram konusunu yeniden gzden geiriniz.
LG Elektronik, ABC analizi sonucunda; tedarik uygula- 5. a Yantnz yanlfl ise Stratejik Maliyet Ynetimi-
malarnn ve srelerinin byk blmn deifltirme ne liflkin Temel Kavramlar konusunu yeniden
yolunda gidip, maliyetlerin ynetimi ve tedarikilerle gzden geiriniz.
mzakereler gibi verimlilii artracak ve flirkete deer 6. c Yantnz yanlfl ise Deer Zinciri Analizi ko-
salayacak konulara odaklanma frsat bulmufltur. Ayr- nusunu yeniden gzden geiriniz.
ca flirket tedarikileri arasnda rekabeti bir teklif politi- 7. b Yantnz yanlfl ise rn Yaflam Seyri Maliyet
kas uygulamak, rn hatlarnda standardizasyon ve Ynetimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
inde byk bir satnalma merkezi kurmak gibi uygu- 8. d Yantnz yanlfl ise rn Yaflam Seyri Maliyet
lamalarla rettii televizyonlar, mobil telefonlar, bilgi- Ynetimi konusunu yeniden gzden geiriniz.
sayarlar ve ev sinemas sistemleri gibi rnler iin kre- 9. c Yantnz yanlfl ise Tam Zamannda retim Sis-
sel bir tedarik stratejisi gelifltirmifltir. temi ve Tedarik konusunu yeniden gzden ge-
Sonular, son derece flok edici olmufltur. LG Elektronik iriniz.
sadece 2008 ylnda hammadde maliyetini % 16 orann- 10. e Yantnz yanlfl ise Stratejik Maliyet Ynetimi-
da azaltmfl olup, 2011 ylnn sonunda tm maliyetlerini Btnleyen Yaklaflmlar konusunu yeniden
ni 5 milyar dolar dflrmeyi hedeflemifltir. gzden geiriniz.
Dell, Oracle, JP Morgan Chase ve Honda gibi pek ok
flirket, piyasaya farkl rnler ya da hizmetler sunmak-
tadr. rnein; Dell masast, dizst ve sunucu bilgi-
sayarlar retmektedir. Bilgisayar retmek iin temel
faaliyet; tasarm, bileflenlerin siparifli ve montajdr. An-
cak, farkl rnler sz edilen faaliyetin farkl d-

Sra Sizde 1 Uzun vadeli maliyet planlama ve ynetim problem-
Strateji, iflletmenin uzun dnemli ama ve hedefleri- lerini azaltmak,
ni belirleme ve bu amalara ulaflabilmek amacyla kay- flletmenin gelecei iin gerekten nemli sorunlara
naklarn kullanma ve tahsis etme becerisi olarak tanm- younlaflma,
lanabilir. Stratejik ynetim, iflletmenin evresi ile iliflki- Genelde heterojen kaynaklardan maliyet bilgileri
lerinin dzenlenmesi ve hedef belirleme ile ilgili faali- kullanarak maliyet muhasebesi disiplini ile rekabet
yetlerin planlanmas, organizasyonu, uygulanmas, avantaj salamak,
koordinasyonu ve kontrol edilmesidir. Stratejik yne- flletmenin stratejik konumunu geniflletmek ve efl za-
tim; strateji gelifltirme, uygulama ve uygulama sonu- manl olarak maliyet azaltmn hedeflemek.
larn deerlendirme ve kontrol etme ile iliflkili karar ve
faaliyetlerdir. flletmenin geleceini ilgilendirmesi ve ifl- Sra Sizde 3
letmeye yn vermesi nedeniyle stratejik ynetim st Stratejik maliyet ynetimi ile ilgili temel kavramlar; stra-
ynetimin grevidir. Stratejik ynetim gelecek ile ilgili- tejik konumlandrma, deer zinciri, rgtsel faali-
dir ve iflletmenin uzun dnemli amalar ile ilgilidir. yetler ve maliyet etmenleri (srcleri), operasyonel
Stratejik ynetim, hiyerarflik yap iinde koordinasyon faaliyetler ve maliyet etmenleri (srcleri), fleklinde
salar. Strateji ile st ynetimde hedefler oluflturulmak- sralanabilir.
ta ve iflletme iinde amalar hiyerarflisi oluflturarak, fark-
l birim ve kademelerin birbirinden bamsz ama be- Sra Sizde 4
lirlemesini nlemekte ve iflletme iinde btnlk ve efl Deer Zinciri Analizi (Value-Chain Analysis), bir fir-
gdm salar. mann stratejik konumunu glendirme hedefiyle i ve
dfl balantlarnn tanmlanmas ve bunlardan fayda-
Sra Sizde 2 lanlmasdr. Deer zinciri sistemi, ayrca tedarikiler
Stratejik Maliyet Ynetimi; rekabet avantaj salamak ve mflteriler tarafndan gereklefltirilen deer zinciri
amacyla maliyetlerin, ksa vadede olduu kadar ayn faaliyetlerini de kapsamaktadr. Deer zinciri sisteminin
flekilde uzun vadede de stratejik olarak ynetilmesidir. temel amac; dfl balantlar kurarak, bu balantlar
Bir baflka flekilde de stratejik maliyet ynetimi; iflletme- yneterek firmann ve dier paydafllarn salad fay-
nin stratejik pozisyonunu iyilefltirmekler birlikte efl za- dada bir artfl salamaktr.
manl olarak maliyetlerin de azaltlmasna ynelik ma-
liyet ynetim tekniklerinin uygulamas olarak tanmla- Sra Sizde 5
nabilir.Bir baflka ifade ile Stratejik maliyet ynetimi, rn Yaflam Seyri Maliyet Ynetimi; kavramsal bir
maliyet muhasebesinin ilk uygulamalarndan gnm- bakfl as oluflturarak, ynetimin i ve dfl evre ile
ze kadar geirdii evrimi ifade etmektedir. Stratejik ma- olan bu balantlar ortaya karmasn ve bunlardan
liyet ynetimi, ileri maliyet muhasebesi uygulamalar- yararlanlmasn kolaylafltran bir yaklaflmdr. Baflka bir
nn gnmzdeki karflldr. En temel amac uzun va- deyiflle rn Yaflam Seyri, bir rnn bafllangtan
dede iflletmeyi kresel pazarlarda rekabeti yapmak piyasadan ekilene kadarki sreci ifade etmektedir.
olan stratejik maliyet ynetiminin dier amalar afla- rn yaflam seyri yaklaflmnn pazarlama boyutunu
daki gibi sralanabilir: gsteren aflamalar; pazara girifl, byme, olgun-
Kaynaklarn tketimi ile ilgili olarak pazara ynelik luk ve dflfl (pazardan ekilme) olarak sralanabi-
rn ve sre bilgileriyle birlikte strateji planlama ve lir. retim Yaklaflm, gereklefltirilen faaliyetlerin t-
kontrol srelerini desteklemek, rndeki deiflime gre rn yaflam seyrinin arafltrma
Maliyetlerin etkili bir biimde ynetimini iflletmenin faaliyetleri, planlama faaliyetleri, tasarm faaliyet-
dfl evresini ve etmenlerini dikkate alarak efl g- leri, test faaliyetleri retim faaliyetleri ve lojistik
dml hareket etmek, faaliyetleri evrelerini tanmlamaktadr. Tketim yakla-
Dflk maliyetlere ulaflarak, maliyet nderlii ya da flmndaki faaliyetler; satn alma faaliyetleri, operas-
pazara stn rn srerek farkllafltrma stratejisiyle yonel faaliyetler, bakm-onarm faaliyetleri ve pi-
rekabet etme gcn ykseltmek, yasadan ekilme faaliyetleri olmak zere drt aflama-
dan oluflmaktadr.
252 Maliyet Ynetimi
Sra Sizde 6 oynayan bafllca zelliklerdir. JIT sisteminde maliyetle-

Tam Zamannda retim Sistemi (Just-In-Time JIT), rin byk ounluu direkt yklenebilir hle gelmekle
bir rgtteki nemli deiflikliklerle ilgili stratejik kav- birlikte, genellikle destek faaliyetlerine iliflkin ortak ma-
ramlar yneticilerin nasl kullanabileceine iliflkin liyetler rnler ile dierkt olarak iliflkilendirilemezler ve
nemli rnekleri yanstan satn alma ve retim sistemi- datma tabi olurlar.
ni aklamaktadr. JIT retim sistemi, talep eken bir
sistemdir. JIT retim sisteminin temel amac, yalnzca Sra Sizde 8
mflterilerden talep geldiinde ve ihtiya duyulduu flletmelerin srekli deiflen pazar koflullarna uyum
zaman retim yaparak kusurlar ve hatalar elimine et- salayabilmesi, kresel pazarlarda rekabet edebilmesi
mektir. Mflterilerden gelen talep retim srecindeki ve stratejik faaliyetlerin desteklenebilmesi iin maliyet
rnleri ekmektedir. retim faaliyetleri, yalnzca bafla- sreleri ile maliyet yaplarndaki deiflimlere odakla-
rl bir retim srecinden talep edilen tatmin edici rn- nan yeni ynetim yaklaflm ve teknikleri gelifltirilmifltir.
leri retmek iin gereklefltirilir. Baflarl bir retimin Bu stratejik maliyet ve stratejik ynetim yaklaflm ve
gereklefltirileceine iliflkin bir iflaret alnmadka re- yaklaflmlar arasnda; Hedef Maliyetleme (Target Cos-
tim gereklefltirilmez. Paralara ve malzemeler, retim- ting), rn Yaflam Seyri Maliyetleme Sistemi (Product
de kullanlacaklar zaman hareket eder. JIT yaklaflm, Life Cycle Costing), Transfer Fiyatlamas (Transfer Pri-
direkt ilk madde ve malzemeler retim srecindeki et- cing), Kyaslama (Benchmarking), Kaizen Maliyetle-
menler ve zaman tarafndan ynlendirilmektedir. Teda- me (Kaizen Costing), Faaliyet Temelli Maliyetleme ve
rikilerle olan iliflkilerdeki belirsizlii gidermek ve kar- Bteleme (Activity Based Costing and Budgeting),
fllkl gven ve sadakat oluflturmak amacyla tedariki- Tam Zamannda retim (Just-In-Time), evre Mali-
lerle iyi iliflkilerin gelifltirilmesine ve uzun vadeli szlefl- yetleri (Enviromental Costing), Toplam Kalite Mali-
melere gereksinim vardr. Uzun vadeli szleflme, teda- yetleri (Total Quality Costing), Entelektel Sermaye
rikiler iin belirli bir talebi sabit hle getirdii iin ca- (Intellectual Capital), Dengeli Puan Kart (Balanced
ziptir. Bu nedenle talebin sabit hle gelmesi hem satn Scorecard), Geriye Dnk Maliyetleme (Backflush
alan hem de tedarikiler iin karfllkl avantaj sala- Costing), Deer Mhendislii (Value Engineering),
maktadr. Tedariki says azaltlarak ve malzeme kalite- Deiflim Mhendislii (Reengineering), Simltane
sinin nemli lde artrlmas, JIT sisteminin baflars Mhendislik (Simultaneous Engineering), Esnek re-
iin hayati nem taflrmaktadr. Malzemenin kaliteli te- tim Sistemleri (Flexible Manufacturing Systems), Kali-
darik edilmesi nedeniyle kalite maliyetlerinden kan- te Fonksiyon Gerimi (Quality Function Deploy-
labilir ve kalite maliyetleri azalr. ment), Kstlar Teorisi (Theory of Constraints)vb. yn-
temler yer almaktadr.
Sra Sizde 7
JIT sistemi iin aklanan yapsal ve prosedrel birok
deifliklik, ayn zamanda geleneksel maliyet ynetimi Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
uygulamalarn da etkilemifltir. Hem maliyet muhasebe- Kaynaklar
si hem de faaliyet kontrol sistemleri bu deiflikliklerden Ali Altnbay,A, Kaizen Maliyetleme Sistemi:Dinamik
etkilenmifltir. Genel olarak rgtsel deifliklikler mali- Bir Maliyet Ynetimi Sistemi, http://www.iibfder-
yet ynetimi bilgi sistemlerini basitlefltirirken ayn za- gi.aku.edu.tr/pdf/8-1/6.pdf,Eriflim:18.04.2012
manda retilen maliyet bilgisinin doruluunu da artr- Altnbay, A., (2006). Stratejik Maliyet Ynetimi Yak-
maktadr. Maliyet sistemleri, maliyetleri rnlere ykle- laflmlarndan Yaflam Seyri Maliyetleme Siste-
mek amacyla; direkt ykleme, faaliyet srcleri ile minin Tasarm ve Bir Uygulama, Dumlupnar
ykleme ve datm olmak zere yntem kullan- niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmamfl
maktadr. Bu yntem arasnda en doru olan, direk Doktora Tezi, Ktahya.
yklemedir. Bu nedenle de dier iki ynteme gre n- Atkinson, A. A., Banker, R. D., Kaplan, R. S. ve Young,
celikle tercih edilir. JIT retim sisteminde, daha nce M. S., (2001). Management Accounting, New
maliyet etmeni ve datm yoluyla rnlere yklenen Jersey: UpperSaddle River, Prentice-Hall, Inc.
maliyetler, artk direkt olarak yklenebilmektedir. Hc- AVDER, E., Hedef Maliyetleme Yntemi, http://www.
resel retim, birok beceriye sahip alflanlar ve merke- muhasebetr. com/yazarlarimiz/erdogan/014/. Eri-
ziyeti olmayan destek faaliyetleri, bu deiflimde rol flim:18.04.2012
Banar, K. (Editr), Kartal, A., Sevim, A., Gndz, H. E., Dobbins, K. R., (1984). Quality Cost Management
(2005). Maliyet Muhasebesi, Anadolu niversitesi For Profit, Quality Costs: Ideas and Aplications
Akretim Fakltesi Yaynlar. a Collection of Papers, American Society For
Banar, K., Tam Zamannda retim Sisteminde Uygu- Quality Control.
lanan Maliyet Muhasebesi ve Baflarm Deerle- Drucker, P.F.,(1995). Managing In A Time of Great
mesi, (1992). T.C. Anadolu niversitesi Sosyal Bi- Change, Truman Talley Boks, New York.
limler Enstits, Baslmamfl Doktora Tezi, Eskiflehir. Drury, C., (2004). Management and Cost Accounting
Barfield, J.T., Raiborn, C.A., Kinney, M.R., (1998). Cost (6th), Thomson Learning.
Accounting: Traditions and Innovations, Third Erden, S.A., (2004). retim Ortamlar Maliyet Yne-
Ed., South Western College Publishing, Ohio. tim Sistemleri liflkisi ve Stratejik Maliyet Yne-
Bask, F. O., (2012). Rekabet Stratejisinde Maliyet tim, Trkmen Kitabevi, stanbul.
Ynetimi, stanbul: Trkmen Kitabevi. Guan, L., Hansen, D. R. ve Mowen, M. M., (2009). Cost
Beki, ., zal, H., Stratejik Maliyet Ynetiminin Salk Management, 6 th. Ed. China: South-Western Cen-
Sektrnde Uygulanabilirliine Ynelik Bir Arafltr- gage Learning.
ma, Akademik Arafltrmalar ve alflmalar Der- Gndz, H. E., (1997). Dnya Klasndaki flletmeler-
gisi, C.2, S.3. de Bir Maliyet Ynetim Arac Olarak Faaliyetle-
Bilginolu, F., (1994). flletme Ynetiminde Yeni Bir re Dayal Maliyet Sistemi ve Bir Uygulama, SPK.
Kavram: Maliyet Ynetimi, Ynetim, .. .F. fllet- Yayn No: 99, Ankara, Tisamat Basm Sanayi.
me ktisad Enstits Dergisi, Yl:5, Say:19, Avc- Grdal, K., (2007). Maliyet Ynetiminde Gncel Yak-
ol-Basm Yayn, stanbul. laflmlar, Berkay Ofset, Ankara.
Blocher, E.J, Chen, H.K., Cokins, G., Lin, T.W., (2001). Grsoy, C. T., (1999). Ynetim ve Maliyet Muhasebe-
Cost Management: A Strategic Emphasis, 3 th si, Beta Yaynlar, kinci Bask, stanbul.
Ed., New York: The Mc Graw - Hill Inc. Hacrstemolu, R., ve fiakrak, M., (2002). Maliyet Mu-
Blocher, E.J, Chen, H.K., Cokins, G., Lin,T.W., (2002). hasebesinde Gncel Yaklaflmlar, Trkmen Kita-
Cost Management: A Strategic Emphasis, bevi, stanbul.
McGraw-Hill Irwin, New York. Haftac, V., (2010). Ynetim Muhasebesi, 4. Bask,
Blocher, E.J., Stout, D. E., Cokins, G. (2010). Cost Umuttepe Yaynlar.
Management: A Strategic Emphasis, 5th Ed. Hansen, D. R. ve Mowen, M. M., (2006). Cost
Boston: Irwin McGraw-Hill Companies,Inc. Management: Accounting & Control, Fifty. Ed.,
Bursal, N. ve Ercan, Y. (Editr: Erdoan, M.), (2000). Thomson South Western, USA.
Maliyet Muhasebesi, Eskiflehir: Anadolu niversi- Hilton, R. W. , Maher, M.W. , Selto, F. H., (2000). Cost
tesi, flletme Fakltesi Yaynlar, No: 2. Management: Strategies For Business
Bykmirza, H.K., (2009). Maliyet ve Ynetim Muha- Decisions, McGraw Hill International Edition.
sebesi: Tekdzene Uygun Bir Sistem Yaklaflm, Horngren, C.T., Foster, G. ve Srikant, M.D., (1997). Cost
Ankara: Gazi Kitabevi, 14. Basm. Accounting, Prentice-Hall Series In Accounting.
Collier, P. M., (2003). Accounting For Managers: Horngren, C.T., Srikant, M.D. ve Madhav, V.R. , (2012).
Interpreting Accounting Information For Cost Accounting: A Managerial Emphasis, 14.th.
Decision-Making, John Wiley & Sons, West Sussex. Ed. Pearson Education Ltd.
Cooper, R., Slagmulder, R., (2003). Strategic Cost Horngren, C.T., Sundem G.L. ve Stratton, W.O, (1996).
Management : Expanding Scope And Boundaries, Introductionto Management Accounting Upper
Journal of Cost Management, V.17, N.1, p.23. Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
etinkaya, Z., (2008). Stratejik Maliyet Ynetimi, Kaplan, S.R.- Atkinson, A.A., (1998). Advanced
Kahramanmarafl St mam niversitesi Sosyal Management Accounting, Third Edition, Prentice
Bilimler Enstits flletme Anabilimdal, Yksek Hall Inc.
Lisans Projesi, http://kutuphane.ksu.edu.tr/e- Karakaya, M., (2007). Maliyet Muhasebesi, Gelifltiril-
tez/sbe/T00857/Zeynep_cetinkaya_tez.pdf. mifl 3. Bask, Ankara: Baran Ofset.
Eriflim:18.04.2012 Karcolu, R., , (2000). Stratejik Maliyet Ynetimi:
Diner, ., (1996). Stratejik Ynetim ve flletme Po- Maliyet ve Ynetim Muhasebesinde Yeni Yakla-
litikas, Beta Basm Yaym Datm Afi, stanbul. flmlar, Aktif Yaynevi, stanbul.
254 Maliyet Ynetimi
Kartal, A. (2001). Ynetim ve Maliyet Muhasebesi II, Tek, Nergis (Ed. Yldrm, O. ve Dierleri) (1995). 21.
Eskiflehir, Birlik Ofset Yaynclk. Yzyla Yaklaflrken Muhasebede Ortaya kan Ei-
Kartal, A., Bozok, S., (2011). adafl flletme evrele- limler, Muhasebenin Tarihsel ve adafl Ko-
rinde Maliyet Ynetimi, Afyon Kocatepe niver- numlarndan Geleceine Bakfl, TRMOB Yayn-
sitesi ..B.F. Dergisi (C.X III,S I). lar No: 23, mit Yaynclk, Ankara.
Kaygusuz, S.Y., Dokur, fi., (2012). Ynetim Muhase- stn, R. ,(1994). Maliyet Muhasebesi: Tekdzen He-
besi, Dora Basm Yaym. sap Plan Uygulamal, stanbul: Bilim Teknik Ya-
Lin, T., (2005). Cost Management: A. Strategic ynevi.
Emphasis, 3 th. Ed., The Mc Graw Hill Inc., stn, R., (1996). Ynetim Muhasebesi, Bilim Teknik
Newyork. Yaynevi, stanbul.
Nyamorir, R.O., Perera M.B., Lawrance S.R., The Verschoor, C.C., (October 1997). Principles Build
Concept of Strategic Change and Implications For Profits, Management Accounting.
Managemenet Accounting Research, Journal Of Yk, S., (2007). Maliyet Muhasebesi: Ynetim A-
Accounting Literature, V.20. p.62-69. sndan, Gzden Geirilmifl 6. Bask, zmir: Birleflik
Otlu, F., Demir, ., (2005).Stratejik Karar Verme A- Matbaaclk.
sndan Maliyet Sistemleri2, Frat niversitesi Sos- Yk, S., (2007). Yneticiler in Muhasebesi: Y-
yal Bilimler Dergisi, C.15, S.1. netim Muhasebesi, zmir: Birleflik Matbaaclk.
Pamuk, G.ve Dierleri (1997). Stratejik Ynetim ve Yzbaflolu, N., flletmelerde Stratejik Ynetim ve
Senaryo Teknii, rfan Yaymclk, stanbul. Planlama Asndan Stratejik Maliyet Ynetimi ve
Sevgener, A. S. ve Hacrstemolu, R., (1998). Ynetim Enstrmanlar, Seluk niversitesi, Karaman k-
Muhasebesi, stanbul: Nihad Sayar Eitim Vakf. tisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi.
Sevim, A., (1999). Toplam Kalite Ynetiminde Bir
Ara Olarak Toplam Kalite Maliyet Sisteminin
Kurulmas, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar;
No: 1102.
Sevim, A., (2002). Kresel Rekabetin Ynetim Muhase-
besine Etkileri ve adafl Ynetim Muhasebesi Uy-
gulamalar, Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi,
C.IV, S.3.
Sevim, A., (2002). Stratejik Kar Ynetiminde adafl
Bir Ara: rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi, Muha-
sebe Bilim Dnyas Dergisi, C.IV, S.1.
Sevim, A., (Mart 2002). Stratejik Kar Ynetiminde a-
dafl Bir Ara: rn Yaflam Seyri Maliyet Sistemi,
Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi, Cilt:4, Say:1.
Sharman, P.A., (December 2003).German Cost
Accounting Strategic Finance.
Statement on Management Accounting No. 1C, (1983).
Standards of Ethical Conduct for Management
Accountants, Institute of Management
Accountants, Montvale, NJ. The Standards of
Ethical Conduct are reprinted with permission from
the Institute of Management Accountants.
fiakrak, M., (1997). Maliyet Ynetimi: Maliyet ve Y-
netim Muhasebesinde Yeni Yaklaflmlar, Yasa
Yaynlar, stanbul.

Muh302u-Mali̇yet Yöneti̇mi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Muh302u-Mali̇yet Yöneti̇mi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 3034

Copyright 2013 by Anadolu University

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Yardmcs

Grafik Tasarm Ynetmenleri

Dil Yazm Danflman

Kitap Koordinasyon Birimi

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 250.000 adet baslmfltr.

Maliyet Ynetimine Girifl........................................................ 2 1. NTE

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 33

2. NTE Maliyet Davranfllar ve Tahmin Yntemleri ........................ 36

3. NTE Maliyet - Hacim - Kr Analizi................................................. 60

OK RNL DURUMDA MALYET HACM KR ANALZ..................... 74

Maliyet Ynetimi Arac Olarak Bteler .............................. 82 4. NTE

Maliyetlerin Kontrol ve Standart Maliyetler Yoluyla 5. NTE

Direkt lk Madde ve Malzeme Fiyat Sapmas.............................................. 126

6. NTE Yatrm Merkezlerinin Baflarsn lme ve Transfer

Karar Alma Srecinde Geerli Maliyetlerin Kullanlmas 7. NTE

Stratejik Maliyet Ynetimi ..................................................... 202 8. NTE

DEER ZNCR ANALZ ............................................................................ 214

MALYET YNETM KAVRAMI

MALYET YNETM KAVRAMI

Maliyet Ynetiminin Evrimi

olmayan kriterlerdir. Bu ynyle maliyet ynetimi bilgi sisteminin rettii bilgiler,

Maliyet Ynetiminin fllevleri

Maliyet Ynetiminin Amalar

SIRA SZDE Maliyet ynetimi kavramn nasl aklarsnz?

Finansal muhasebe bilgi sistemi; yatrmclar, bankalar ve dier kredi kuru-

flletme ii bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacn karfllayan maliyet ynetimi sis-

DKKAT Maliyet Ynetimi

Mamul yaflam seyrinin ksalmas, mflteri ve faaliyet odakl yaklaflm, teknolo-

muhasebesi kapsamnda ele alnmaktadr. Maliyet bilgileri i bilgi kullanclarnn

ne yolu ise kalite, maliyet ve hz geninde optimizasyonu salayarak, farkndalk

1980li yllardan gnmze kreselleflen dnyadaki rekabet basks, snrlarn

gulamalarnn gelifltirilmesini teflvik etmifltir. rnein, faaliyet temelli muhasebe

DKKAT Yneticiler rekabet

Hizmet Sektrnn Bymesi

Bilgi Teknolojisindeki Geliflmeler

kinci temel geliflme, Kiflisel Bilgisayarlarn (Personel Computers-PC), evri-

DKKAT Bilgi teknolojisindeki

fireleri elimine etmek ve maliyetleri dflrmek iin iflletmelere olanak salamakta-

Tam Zamannda retim

Bilgisayarla Btnleflik retim

Eer bir iflletmede otomasyon uygulamasna bafllanmflsa, bu ayn zamanda

Toplam Kalite Ynetimi

hizmetin teslim edilmesi, yeniden ifllenen rn ve malzemeler ve alt gruplarn ge-

Maliyet ynetimini etkileyen faktrleri sralaynz? SIRA SZDE SIRA SZDE

SIRA SZDE SIRA SZDE

DKKAT ERP sistemi, iflletme

SIRA SZDE SIRA SZDE

mifltir. Maliyet muhasebecileri, geleneksel retim maliyeti yaklaflmn gelifltirerek,

Gnmzn maliyet muhasebecisi, retimden pazarlamaya, datmaDve K mflteri

Kr amac gtmeyen bir kuruluflun ynetim kurulu yelerinden birisi, kurulu-

Maliyet Bilgilerinin Davranflsal Etkisi

DKKAT flletme sahiplerinin,

Finans ve insan kaynaklar mdr yardmclar, maliyet muhasebecisi ve satn alma

Muhasebe mdrnn rgt iindeki yeri ve grevleri iflletmeden Diflletmeye

Maliyet ve ynetim muhasebecisi, i ve dfl bilgi kullanclarnn bilgi ihtiyacna kar-

Performans ES A.fi. PERFORMANS RAPORU

BTE UNSURU FL BTELENEN SAPMA SONU

SATIfiLAR 4.850.000 5.000.000 (150.000) OLUMSUZ

SATIfiLARIN MALYET 2.900.000 3.000.000 100.000 OLUMLU