I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

Analiza viih harmonika u sistemu napajanja administrativnog objekta sa

grupisanim nelinearnim potroaima malih snaga

ILIJA M. DERIKUKA, MH Elektroprivreda Republike Srpske, Trebinje Struni rad

Bosna i Hercegovina UDC: 621.311.1.02
JADRANKA S. RADOVI, Univerzitet Crne Gore, DOI: 10.5937/tehnika1601097D
Elektrotehniki fakultet, Podgorica, Crna Gora

U okviru ovog rada prikazani su rezultati analize viih harmonika u sistemima napajanja admini-
strativnog objekata, dobijeni na osnovu formiranog simulacionog modela. Takoe se prikazuju i ana-
liziraju konkretna mjerenja kvaliteta elektrine energije na nivou distributivne trafostanice koja napaja
karakteristini administrativni objekat. Formirani simulacioni model, kao i zakljuci izvedeni na osnovu
izvrenih mjerenja i simulacionih prorauna za posmatrani administrativni objekat, mogu biti od zna-
aja kako pri eksploataciji tako i pri planiranju razvoja distributivnih mrea sa znaajnim ueem
nelinearnih potroaa malih snaga u strukturi potronje njihovih konzuma.
Kljune rijei: kvalitet elektrine energije, vii harmonici, nelinearni potroai, administrativni objekat

1. UVOD govarajua investiciona ulaganja.

Elektrina energija je komercijalni proizvod po-
sebne vrste koji, zbog svoga znaaja u ivotu savre-
menog ovjeka, podlijee posebnim propisima u po-
gledu kvaliteta i za ije potovanje je zainteresovana
ira drutvena zajednica. Stoga se problematika kva-
liteta elektrine energije definie kako nacionalnim
tako i meunarodnim standardima i preporukama [1],
[2], [3].
Deregulacijom elektroenergetskog sektora i libe-
ralizacijom trita elektrine energije, problematika
kvaliteta elektrine energije aktuelizovana je i u naim
uslovima. Ona privlai sve veu panju relevantnih
elektroenergetskih subjekata, od regulatornih tijela,
elektrodistributivnih preduzea, pa sve do krajnjih ku-
paca elektrine energije. Zakon o elektrinoj energiji
Republike Srpske Preieni tekst (Slubeni glasnik elektrinom energijom, distributivna preduzea mora-
Republike Srpske, broj 08/08 [4]), lanom 3, elektri-
nu energiju tretira kao robu o ijem kvalitetu prve-
nstveno treba da se staraju preduzea koja se bave
distribucijom i snabdijevanjem potroaa elektrinom
energijom.
Obezbijeenje potrebnog kvaliteta elektrine ene-
rgije je tehniko-ekonomski zadatak, jer je uslovljeno
odreenim mjerama, za iju realizaciju su potrebna od-
Adresa autora: Ilija Derikuka, MH Elektroprivreda
Republike Srpske, Trebinje, Stepe Stepanovia bb
Rad primljen: 14.10.2015.
Rad prihvaen: 24.12.2015.
Kvalitet elektrine energije u distributivnim mre-
ama zavisi od:
karakteristika ureaja kupaca prikljuenih na mre-
u, posebno industrijskih potroaa sa pogonima u
kojima dominiraju energetski pretvarai, pogona
sa velikim udarnim optereenjima, ureaja koji
svoju funkciju zasnivaju na dejstvu elektrinog
luka, snanih jednofaznih potroaa i sl;
topologije i karakteristika same mree (duina i
presjek vodova, nivo optereenja vodova i tran-
sformatora, nesimetrinost optereenja po faza-
ma);
naponskih prilika na vezi sa prenosnom mreom,
kao i sa elektranama prikljuenim na mreu.
U cilju regulisanja kvaliteta snabdijevanja kupaca
ju da vode rauna i o samim kupcima koji generiu
harmonike u elektrodistributivnu mreu, i time sma-
njuju kvalitet elektrine energije.
Problem generisanja viih harmonika dolazi do iz-
raaja zbog sve vee zastupljenosti nelinearnih potro-
aa u niskonaponskoj distributivnoj mrei, kao to su
raunari i raunarska oprema, klima ureaji, fluore-
scentno osvjetljenje i dr. Oni su izvori viih harmonika
iji veliki broj i jednovremeni rad mogu da izazovu
znaajne probleme u smislu snienja kvaliteta elektri-
ne energije. Struktura potronje sa dominantnim ue-
em nelinearnih potroaa i njihovim jednovremenim
radom, karakteristina je za velike administrativne

TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1 97

I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

objekte, raunarske, telekomunikacione i upravljake Saznanja o visokom ueu nelinearnih potroaa

centre, a u neto manjoj zastupljenosti i za poslovno- u strukturi potronje ovog objekta i visokom nivou
trgovake objekte, kao i za savremene objekte kole- jednovremenosti njihovog ukljuenja i rada.
ktivnog stanovanja. injenica i indicije da ovakva struktura potronje
Sve ovo utie da elektrodistributivna preduzea u moe izazvati dodatne probleme u sistemu na-
deregulisanom sistemu imaju znaajno sloeniju fu- pajanja, prvenstveno vezane za poveanje nivoa
nkciju, jer osim redovnog snabdijevanja kupaca ele- viih harmonika i optereenja nultog provodnika,
ktrinom energijom, moraju da vode rauna i o kva- a takoe i u radu potroaa, prvenstveno tzv.
litetu snabdijevanja kupaca elektrinom energijom, osjetljivih potroaa, razmatranog objekta, a i ire
kao i dispeiranju sve veeg broja instaliranih distri- potroaa povezane distributivne mree.
buiranih izvora elektrine energije. Mogunost realizacije mjerenja kao i mogunost
Za analizu prisustva viih harmonika u savreme- specifikacije strukture optereenja u razliitim
nim distributivnim mreama, njihovo mjerenje u re- karakteristinim periodima radnih aktivnosti u
alnim sistemima ima prvorazredni znaaj. Izbor mje- objektu, kao i raspoloivost podataka o mrenim i
rnog mjesta i metode mjerenja utiu kako na rezultate energetskim karakteristikama sistema napajanja.
mjerenja, tako i na kvalitet i znaaj zakljuaka koji se Konkretni doprinos u blagovremenom rjeavanju
mogu izvesti iz sprovedenih mjerenja, a u sutini su moguih problema vezanih za snienje kvaliteta u
odreeni postavljenim istraivakim ciljem. Osnovni sistemu napajanja administrativnog objekta MH ERS.
cilj istraivanja koja se prezentuju u ovom radu je Mjerenja kvaliteta elektrine energije vrena su na
analiza uticaja potroaa administrativnih objekata na niskonaponskoj strani radnog transformatora. Za mje-
kvalitet elektrine energije mrenog napajanja. Ana- renje je korien mjerni ureaj Power Quality Ana-
liza se oslanja kako na rezultatima mjerenja tako i na lyzer LEM Fluke 435.
formiranom simulacionom modelu, pri emu se mjerni
podaci koriste i za verifikaciju samog simulacionog Tabela 1. Nelinearni potroai u objektu MH ERS
modela.
Faza L1 Faza L2 Faza L3
Nelinearn
2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE NAPAJANJA I i potroa
OPTEREENJA ADMINISTRATIVNOG N P [kVA] N P [kVA] N P [kVA]
OBJEKTA Fl. sv.,
mag.bal. 243 8.75 197 7.09 182 6.55
Karakteristike savremenih administrativnih obje- - 36 W
kata, sa aspekta uticaja njihovih potroaa na kvalitet Fl. sv.,
elektrine energije mrenog napajanja, su znaajno mag. bal 70 1.26 56 1.01 20 0.36
prisustvo nelinearnih potroaa u strukturi potronje - 18 W
kao i visoka jednovremenost njihovog rada. Otuda i Fl. sv., el.
191 4.97 217 5.64 256 6.66
sve ei sluajevi naruavanja kvaliteta elektrine bal - 26W
energije, prvenstveno prisustva viih harmonika u si- Raunar 52 7.80 53 7.95 32 4.80
stemima njihovog napajanja i u povezanoj niskona-
Laserski
poskoj distributivnoj mrei [5], [6], [7]. Upravo to ih tampa
45 4.95 34 3.74 20 2.20
ini prioritetnom potroakom kategorijom elektrodi-
Skener 5 0.18 5 0.18 - 0
stributivnih konzuma za realizacije mjerenja i regu-
laciju kvaliteta elektrine energije. LCD
1 0.07 2 0.14 12 0.84
monitor
Mjerenja, prorauni i analiza kvaliteta elektrine
TV
energije, prezentovani u ovom radu izvreni su za klasini
1 0.12 2 0.24 1 0.12
mreno napajanje zgrade sjedita Elektroprivrede Re-
LCD TV - 0 - 0 3 0.22
publike Srpske (u daljem tekstu MH ERS), kao tipi-
nom administrativnom objektu sa velikim brojem ne- Toplotna
2 80.00 2 80.00 2 80.00
pumpa
linearnih potroaa koji imaju visoku jednovremenost
Drenana
rada, i koji su znatno vie zastupljeni u ukupnom op- pumpa
2 8.00 2 8.00 2 8.00
tereenju u odnosu na linearno optereenje. Poarna
2 8.00 2 8.00 2 8.00
Podsticaj i motivacija za izuavanje nivoa viih pumpa
harmonika u mrenom napajanju upravo ovog objekta Ukupno - 124.09 - 121.99 - 117.75
- MH ERS, su viestruki:
Istraivanja i rezultati vreni za sline objekte, Zgrada MH ERS ima 6 spratova. Na svakom
prezentirani u [5] i [6]. spratu su ugraena po 2 spratna razvodna ormara, na

98 TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1

I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...
koje su pored linearnih potroaa, prikljueni i svi ne-
linearni potroai sa pripadnog sprata. Struktura neli-
nearnih potroaa i njihov raspored po fazama, pri-
kazani su u tabeli 1.
U posmatranom objektu MH ERS, u upotrebi su
najsavremeniji tipovi raunara kod kojih se monitor i
kuite nalaze u istom ureaju, kao i savremeni ra-
unari sa LCD monitorima, a osim raunara koristi se
i ostala raunarska oprema, od koje su najzastupljeniji
laserski tampai i skeneri.
Takoe su u upotrebi i monitori, LCD TV i kla-
sini TV ureaji. Za osvjetljenje prostorija i hodnika
koriste se dva tipa svjetiljki: fluorescentne svjetiljke sa
magnetskim balastom i fluorescentne svjetiljke sa
elektronskim balastom tedne. Grijanje i hlaenje
objekta je izvedeno preko dvije toplotne pumpe, tako
da u objektu ne postoje klasini klima ureaji.
3. MJERENJE KVALITETA ELEKTRINE
ENERGIJE
Ukupna godinja potronja elektrine energije zg-
rade MH ERS je 656.325 kWh, dok je reaktivna
potronja 9.433 kVArh, uz cos=0.99. Instalisana sna-
ga svih potroaa elektrine energije (osvjetljenje i NN
prikljunice) u objeku MH ERS iznosi Pi = 459 kW, a
jednovremena snaga je Pj = 232 kW.
Mjerenje kvaliteta elektrine energije za odabrani
administrativni objekat (zgrada MH ERS) vreno je u
periodu od 16.06. do 23.06.2014. godine. Nakon mje-
renja, korienjem programa Power Quality Analyzer,
izvrena je obrada podataka o mjerenim veliinama,
ije su referentne vrijednosti utvrene normom EN
50160 [1].
Slika 1 Grafiki sumarni prikaz rezultata mjerenja
Na osnovu slike 1 koja daje grafiki sumarni pri-
kaz rezultata mjerenja, zakljuuje se da kvalitet ele-
ktrine energije u taki prikljuka objekta u pogledu
amplitude napona i harmonika u potpunosti zadovo-
ljava normu EN 50160. Zakljuak se izvodi na osnovu
grafikih prikaza stubaca koji su oznaeni sa razliitim
bojama (zelena ukoliko su mjerene veliine ispod
limita i crvena boja ukoliko veliina prelazi limit).
TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1
Grafiki prikazi prate legendu oznaenu ispod stubaca,
tako da prva tri stupca oznaavaju amplitudu napona,
druga tri harmonike napona, zatim flikere, propade
napona i nesimetriju. U ovom konkretnom sluaju se
zakljuuje da su sve veliine u okviru dozvoljenih li-
mita osim flikera i propada napona.
Tokom posmatranog perioda od sedam dana, ko-
liko je trajalo mjerenje, napajanje elektrinom ener-
gijom je bilo uredno, nije bilo prekida napajanja, dok
su zabiljeeni flikeri vidljivi za ljudsko oko, kao i tri
propada napona. Detaljnija analiza flikera i propada
napona nije predmet ovog rada, jer se u radu analizi-
raju harmonijska izoblinja koja su u distributivnu
mreu generisana od strane potroaa.
Na slici 2 su prikazane promjene, tokom mjernog
perioda, efektivnih vrijednosti faznih napona, a na slici
3. promjene efektivnih vrijednosti faznih struja i struje
nultog provodika.
Slika 2 - Efektivne vrijednosti faznih napona
Uoava se da su srednje efektivne vrijednosti na-
pona, za sve tri faze, u granicama propisanih normom
EN 50160.
Slika 3 - Efektivne vrijednosti faznih i nulte struje
Grafici struja ilustruju odreenu nesimetriju u op-
tereenjima faza. Meutim, nesimetrije nisu takvog ni-
voa da bi se moglo govoriti o naruenom kvalitetu
elektrine energije sa tog aspekta. To potvruje i tok i
vrijednosti struje nultog provodnika.
99
I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...
Na slici 4 su dati grafici THD napona i struja za
sve tri faze i za nulti provodnik, kao i njihovi poje-
dinani harmonici, sa uporednim podacima po standa-
rdima EN 50160 [1] i IEEE 519-1992 [2].
Slika 4 - Prikaz THD napona i struja
Maksimalne vrijednosti THD napona i struje do-
godile su se u razliitim vremenima mjernog perioda.
Stoga su posebno analizirani harmonijski spektri za ta
dva sluaja.
Harmonijski spektri napona i struja za sve tri faze,
pri maksimalnoj vrijednosti THDI, prikazani su na sli-
ci 5 i slici 6, respektivno.
Na osnovu grafika na slici 5, zakljuuje se da su u
spektru individualnih harmonika napona izraeni ne-
parni harmonici, prvenstveno 7-mi, 5-ti i 3-i, a takoe
i 13-ti i 11-ti. Za sve tri faze, oni su ispod limita de-
finisanih standardima IEEE i EN. Takoe, ni THD na-
pona faza ne prelaze granice definisane ovim stan-
dardima.
U spektru individualnih harmonika struja (slika 6),
takoe su izraeni neparni harmonici, prvenstveno 7-
mi, 5-ti i 3-i, kao 13-ti i 11-ti. Pri tome, 7-mi har-
monik struja sve tri faze premauje IEEE limit.
100 TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1
Takoe, THD struja u sve tri faze prelaze limit defi-
nisan IEEE standardom [2].
Slika 5 - Harmonijski spektar napona, pri THDImax
Slika 6 - Harmonijski spektar struja, pri THDImax
Slini podaci i zakljuci, dobijaju se i za harmo-
nijske spektre pri maksimalnoj vrijednosti THDU i za
druge analizirane harmonijske spektre napona i struja.
U svim sluajevima individualni harmonici napona i
vrijednosti THDU su u dozvoljenim granicama, dok
vrijednosti THDI premauju definisane limite, kao i
neki od neparnih harmonika, prvenstveno 7-mi harmo-
nik.
S obzirom na lokaciju mjernog mjesta (objekat TS
10/0.4 kV), oekivano je da kvalitet po pitanju od-
stupanja napona bude zadovoljavajui.
4. SIMULACIONI MODEL I PRORAUNI
Simulacioni model za analizu nivoa viih harmo-
nika u sistemima napajanja administrativnih objekata
sa grupisanim nelinearnim potroaima malih snaga,
realizovan je u programskom paketu Matlab Simulink.
Formirani model ine model optereenja (kombi-
nacija modela linearnih potroaa i modela grupisanih
nelinearnih potroaa) i model NN mree (napojni-
prikljuni i instalacioni vodovi).
Na slici 7 je prikazan model strujnog izvora, gdje
ukupno optereenje prikljueno na NN (ili SN) sabi-
rnice ini kombinaciju linearnog i nelinearnog opte-
reenja, a to je u praksi najei sluaj.
I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...
Slika 7 - Model strujnog injektiranja (izvora)
Model optereenja nelinearnih potroaa bazira se
na modelu strujnog izvora [8]. Ovaj model se najee
koristi prilikom modelovanja potronje na NN i SN
nivou, prvenstveno za modelovanje velikog broja
malih nelinearnih potroaa prikljuenih na NN
mreu.
Linearni potroai se modeluju preko paralelnog
RL kola, s tim da se ovim modelom obuhvataju potro-
ai koji predstavljaju kombinaciju linearnog potro-
aa sa elektrinim motorom. Parametri kola su odre-
eni izrazima [9]:
2
U2 , U , k 0,1 h 0,9
R L (1)
kP 2f k Q
R R50 Hz h1 / 2
(2)
gdje su: P i Q aktivna i reaktivna snaga ekvivalentnog
potroaa, U napon u taki prikljuenja, h red har- arni potroai se modeluju kao kombinacija strujnih
monika, a k korekcioni faktor koji predstavlja uticaj
elektrinog motora. Ekvivalentna otpornost se kori-
guje zbog uvaavanja skin efekta u skladu sa izrazom
(2), s tim da je u literaturi [9] osim ove korekcije
otpora predloena i korekcija u srazmjeri od h1,15, ali
treba imati na umu da je modelovanje potroaa jo
uvijek aktuelna tema istraivanja i da su ekvivalentni
modeli samo aproksimacija kojom se jedan potroa
moe dovoljno uspijeno modelovati. Ova konstata-
cija proizilazi iz injenice da se nikada ne zna pro-
centualno uee svakog pojedinanog potroaa u
grupi potroaa koja se prikazuje preko ekvivalentnog
modela, a takoe je bitna i injenica da se optereenje
grupe potroaa koja se modeluje moe samo pret-
postaviti.
Na osnovu predhodnog, formiran je simulacioni
model linearnog potroaa, za uee u h-tom harmo- Slika 9 - Model grupe nelinearnih potroaa
niku (slika 8a). Kompletan simulacioni model line-
arnog potroaa predstavlja paralelnu vezu simulaci-
onih modela svih relevantnih harmonika (slika 8.b), sa
parametrima raunatim po izrazu (1).
Distributivna mrea, odnosno prikljuni vodovi se
modeluju preko redne veze podune otpornosti i
podune induktivnosti. Konkretno, prikljuni vodovi
su realizovani kablovima tipa PP00-YAS 4x150 mm,
dok su za instalacione vodove korieni kablovi PP-Y
5x6 mm, u skladu sa vaeim propisima za izgradnju
elektrinih instalacija. Pri realizovanom simulacionom
TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1
modelu mree, raunato je sa sljedeim parametrima
prikljunog kabla: poduna otpornost 0,202 /km i
poduna reaktansa 0,259 /km i sa parametrima
instalacionih kablova: poduna otpornost 3,09 /km i
poduna reaktansa 0,107 /km, [10]. Za prosjenu
duinu instalacionih kablova usvojena je vrijednost
1m, a za prosjenu duinu prikljunog voda vrijednost
50 m. Ovi podaci su preuzeti iz [3], gdje je propisano
da prosjena duina prikljunog voda u gradskom
podruju iznosi 50 m.
a) b)
Slika 8 - Simulacioni model linearnog potroaa
Nelinearno optereenje ine nelinearni potroai,
koji su osnovni izvori viih harmonika struja i napona
u elektrodistributivnim mreama.
Nelinearno optereenje, odnosno grupisani neline-
izvora prikljuenih paralelno na NN mreu. Svaki
strujni izvor predstavlja injektiranu struju odreenog
ureaja ili grupu ureaja, baziranu na poznatim vrije-
dnostima preuzetim iz literature, odakle su uzeti i am-
plituda i fazni uglovi za pojedine nelinearne potroae
[11], [12], [13], [14], [15]. Primjer jednostavnog mo-
dela grupe nelinearnih potroaa je prikazan na slici 9.
Jedan od ograniavajuih faktora ovog modela je
to se za model odreenog nelinearnog potroaa mo-
gu koristiti karakteristike samo jednog tipa tog ure-
aja. Na primjer, fluorescentnih svjetiljki sa elektro-
nskim balastom ima mnotvo tipova sa njihovim mje-
rnim podacima, a u modelu se mogu koristiti podaci
samo jednog tipa [13], [16].
Primjer simulacionog modela jednog nelinearnog
potroaa modelovanog strujnim izvorima, realizovan
u programskom paketu Matlab Simulink, dat je na slici
10.
101
I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

Prisustvo harmonika i vrijednost faktora THDI

izrazito zavisi od strukture nelinearnog optereenja,
odnosno tipa, broja i karakteristika prikljuenih neli-
nearnih potroaa, njihovog grupisanja i jednovreme-
nog rada. Zbog velikog broja prikljuenih fluoresce-
ntnih svjetiljki sa magnetskim balastom, evidentno je
smanjenje THDI faktora.
Slika 10 - Simulacioni model nelinearnog potroaa
U harmonijskom spektru struje dominiraju trei,
Polazei od prikazanog simulacionog modela neli-
peti, sedmi, jedanaesti i trinaesti harmonik. Na izrazito
nearnog potroaa, formira se simulacioni modeli gru-
visok trei harmonik znatan uticaj imaju raunari i
pe potroaa. Potroai se grupiu po tipovima, tako da
raunarska oprema, kao i fluorescentne svjetiljke sa
jednu grupu potroaa ine raunari, drugu fluore-
elektronskim balastom. Meutim, na znatno smanjenje
scentne svjetiljke sa elektronskim balastom, treu flu-
petog, sedmog i devetog harmonika uticaj imaju fluo-
orescentne svjetiljke sa magnetskim balastom, itd. U
rescentne svjetiljke sa magnetskim balastom.
okviru jedne grupe potroaa, pojedinani potroai su
paralelno vezani na zajedniku sabirnicu preko modela Takoe, toplotne pumpe i drenana i poarne pu-
instalacionih vodova, predstavljenih preko podune mpe, koje su u upotrebi u zgradi MH ERS, znatno
otpornosti i reaktanse. utiu na smanjenje treeg i devetog harmonika, dok
utiu na poveanje petog, sedmog, jedanaestog i tri-
Na slici 11 je prikazan formirani simulacioni mo-
naestog.
del grupe nelinearnih potroaa prikljuenih na jednu
fazu sistema napajanja razmatranog administrativnog Realno, optereenje faza ine linearni i nelinearni
objekta zgrada MH ERS. potroai. Ako se u simulacioni model ukljue i line-
arna optereenja, shodno njihovom strvarnom ueu
Simulacioni modeli su formirani za sve tri faze, sa
u optereenjima faza, za harmonijski spektar i THD
realnom strukturom i ueem pojedinanih nelinea-
struja faza dobijaju se vrijednosti prikazane u tabeli 3.
rnih potroaa po fazama (tabela 1).
Na osnovu formiranih faznih simulacionih modela Tabela 3. Harmonijski spektar i THD struja, pri max.
grupisanih nelinearnih potroaa, realizovan je trofa- optereenju i sa ueem linearnog optereenja
zni simulacioni model nelinearnog optereenja admi- Struja IL1 [%] IL2 [%] IL3 [%]
nistrativnog objekta - zgrade MH ERS. Modelovani su 3. 5,50 3,60 1,53
prikljuni i instalacioni vodovi sa nelinearnim potro-
5. 4,71 4,64 6,24
aima koji su u upotrebi u ovoj zgradi, u skladu sa
7. 11,72 9,75 14,43
njihovim stvarnim prikljuenjem i karakteristikama.
9. 1,73 0,43 1,09
Pomou formiranog simulacionog modela izvr-
11. 2,31 3,82 2,70
eni su prorauni i analize strujne i naponske harmo-
13. 5,25 7,00 3,67
nijske distorzije u sistemu napajanja objekta MH ERS,
pri razliitim reimima optereenja i sa promjenljivim 15. 2,18 0,85 0,32
ueem nelinearnog optereenja. 17. 0,65 1,42 0,54

U tabeli 2 je prikazan harmonijski spektar i THD 19. 0,32 0,85 0,43

struja za sve tri faze napojnog voda, pri maksimalnom THD 15,77 14,06 15,22
optereenju. Prikazani rezultati odgovaraju reimu maksima-
Tabela 2. Harmonijski spektar i THD struja, pri max. lnog optereena (Max). Simulacioni prorauni su iz-
optereenju bez uea linearnog optereenja vreni i za niz drugih reima optereenja posmatranog
objekta: minimalno optereenje (Min), radni dan u 18
Struja IL1 [%] IL2 [%] IL3 [%] h (RD 18h), kao i radni dani i dani vikenda u drugim
3. 12,80 10,41 3,97 karakteristinim periodima dana. Prisustvo linearnog
5. 12,20 12,04 16,16 optereenja znaajno smanjuje uee viih harmonika
7. 30,35 25,24 37,38 u harmonijskom spektru struja, kao i vrijednosti TH-
9. 4,02 1,25 2,82 DI. Pri tome je to smanjenje direktno zavisno od
11. 5,38 11,05 7,00 odnosa uea linearnog i nelinearnog optereenja.
13. 12,22 20,25 9,50 U tabeli 4. su prikazani rezultati simulacionih pro-
15. 5,06 2,46 0,83 rauna dominantnih strujnih harmonika pri maksima-
17. 1,50 4,12 1,40 lnom optereenju po fazama (trei, peti, sedmi) za raz-
19. 0,73 2,46 1,11 liito uee nelinearnog optereenja, uz njegovu ne-
THD 45,63 40,69 42,90 promjenjenu strukturu.

102 TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1

I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

Sa smanjenjem uea nelinearnog optereenja, sistem napajanja. Pri tome je procentualno to sma-
dolazi do smanjenja nivoa injektiranih harmonika u njenje neto manje od smanjenja uea nelinearnog
optereenja.

Slika 11 Jednofazni simulacioni model nelinearnog optereenja administrativnog objekta - zgrada MH ERS
Tabela 4. Harmonici struja pri promjeni uea nelinearnog optereenja po fazama
Nelinearno Nelinearno Nelinearno Nelinearno Nelinearno
Struja
Faza optereenje (100 optereenje (50 optereenje (25 optereenje (20 optereenje (10
harmonika
%) %) %) %) %)
I3 [%] L1 12,80 4,96 2,22 1,92 0,90
I3 [%] L2 10,41 3,88 1,77 1,58 0,78
I3 [%] L3 3,97 1,56 0,73 0,66 0,33
I5 [%] L1 12,20 4,81 2,12 1,88 0,83
I5 [%] L2 12,04 4,47 2,03 1,82 0,91
I5 [%] L3 16,16 6,45 2,94 2,77 1,31
I7 [%] L1 30,35 11,85 5,29 4,64 2,16
I7 [%] L2 25,24 9,34 4,27 3,77 1,86
I7 [%] L3 37,38 14,99 6,76 6,49 3,02

5. ANALIZA REZULTATA Na slici 13 su prikazane uporedne vrijednosti za

5.1. Uporedna analiza rezultata mjerenja i
simulacionih prorauna
Na slici 12 uporedno su dati rezultati mjerenja i
rezultati simulacionog prorauna strujnog harmonij-
skog spektra napojnog voda posmatranog administra-
tivnog objekta zgrada MH ERS.
THDI faktor, a koje se odnose na reim max. opte-
reenja. Slini odnosi dobijaju se i za druge razmatra-
ne reime optereenja.
Podudarnost rezultata je zadovoljavajua, to je u
osnovu posluilo za verifikaciju formiranog simula-
cionog modela. Dalje se formirani simulacioni model
koristi za dodatne proraune i analize, kakva je i prika-
zana analiza uticaja promjene uea nelinearnog op-
tereenja na strujnu harmonijsku distorziju.

Slika 12 - Uporedni prikaz strujnog harmonijskog

Slika 13 - Uporedni prikaz vrijednosti THDI, pri max.
spektra, pri max. optereenju: simulacija i
optereenju: simulacija i mjerenje
mjerenje

TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1 103

I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...
Sa predhodnih dijagrama se uoava potpuna podu-
darnost toka vrijednosti strujnih harmonika i faktora
THDI dobijenih mjerenjem i simulacionim prorauni-
ma.
Istovremeno se uoava da su vrijednosti strujnih
harmonika i faktora THDI dobijene simulacionim pro-
raunima neto vee od vrijednosti dobijenih mje-
renjem.
Prema rezultatima mjerenja, u vrijeme maksimal-
nog optereenja vrijednost THDI faktora varira od
12,3% do 15,9% , zavisno od faze, dok se u ostalim
sluajevima optereenja ta vrijednost kree u intervalu
od 10,0% do 14,6%.
Na osnovu simulacionih prorauna, za reim mak-
simalnog optereenja su dobijene vrijednost THDI fa-
ktora po fazama od 14,6% do 15,7%. Za ostale
razmatrane reime optereenja dobijene su vrijednosti
u intervalu od 7,1% do 10,6%.
Kao mogui uzroci ovih razlika istiu se, prije
svega nemogunost apsolutno tanog odreivanja st-
rukture nelinearnog optereenja u vrijeme mjerenja,
kao i injenica da se karakteristike nelinearnih potro-
aa koje ulaze u simulacioni proraun uzimaju iz lite-
rature i mogu se u izvjesnoj mjeri razlikovati od kara-
kteristika stvarnih nelinearnih potroaa ramatranog
optereenja.
5.2. Proraun dozvoljenog nivoa izoblienja za
instalacije zgrade MH ERS
Kod grupnog prikljuenja nelinearnih potroaa
malih snaga, veoma znaajan uticaj na strujnu i napo-
nsku distorziju ima i jednovremenost njihovog uklju-
enja i rada. Kada su u pitanju administrativni objekti,
vrlo je teko doi do faktora jednovremenosti uticaja
grupe nelinearnih potroaa na parametre strujne har-
monijske distorzije, poto grupno nelinearno opte-
reenje ine najraznovrsniji nelinearni potroai sa ra-
zliitim reimom i nivoom uticaja jednovremenog ra-
da. Pri tome, jedna je jednovremenost rada i njen uticaj
za raunare i raunarske opreme, druga za osvjetljenje,
trea za naredni tip nelinearnih potroaa i td. Tako,
prema literaturi ([5], [8], [11], [12], [17], [18] i [19]),
pri jednovremenom radu veeg broja raunara (preko
81-og), vrijednost faktora THDI ulazi u zasienje i
iznosi oko 30 %. Ne postoje podaci o uticaju jedno-
vremenog rada vie potroaa razliitog tipa. Takva
procjena se moe izvriti na osnovu tehnikog upustva
datog u [20].
Proraun uticaja jednovremenog rada nelinearnih
potroaa razliitog tipa na elektrodistributivnu mre-
u, vri se na osnovu snage kratkog spoja u TS na koju
je objekat prikljuen i na osnovu odobrene snage
instalacija objekta za koji se vri provjera uticaja nje-
govih nelinearnih potroaa na mreu. Metod prorau-
na se sastoji iz tri koraka:
104 TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1
1. provjera odnosa snaga Sks/SA,
2. proraun harmonijske strukture optereenja
instalacija korisnika mree Sos/SA,
3. odreivanje harmonijske strukture optereenja
Sos/SA.
gdje su: Sks snaga kratkog spoja na mjestu priklju-
enja, SA prikljuna snaga i Sos harmonijsko optere-
enje ureaja koji su prikljueni na instalacionu mre-
u.
1. Provjera odnosa snaga Sks/SA vri se na osnovu
sljedeih uslova:
S KS S
150 za NN i KS 300 za S (3)
SA SA
2. Kada je u pitanju proraun harmonijske stru-
kture optereena instalacija korisnika mree Sos/SA,
prvo se utvruje harmonijsko optereenje ureaja koji
su prikljueni na instalacionu mreu (Sos), na osnovu
sljedeeg izraza:
SOS 0,5 SGr1 SGr2 (4)
gdje je SGr snaga izvora harmonika, s tim da je ova
snaga razliita za dvije grupe izvora harmonika. U
prvu grupu spadaju ureaji sa THDI koja se nalazi u
opsegu 10%THDI25% (fluorescentne svjetiljke sa
magnetskim balastom), dok u drugu grupu spadaju
ureaji sa THDI 25 % (fluorescentne svjetiljke sa
elektronskim balastom, raunari i raunarska oprema,
audio i TV ureaji, klima ureaji, pumpe, ventilatori,
liftovi, ). Na osnovu proraunate vrijednosti snage
Sos izraunava se odnos Sos/SA, odnosno harmonijska
struktura optereenja instalacija korisnika mree.
3. Na osnovu proraunatog odnosa Sos/SA, vri se
odreivanje harmonijske strukture optereenja po
sljedeem dijagramu [20].
Slika 14 Dijagram za procjenu sadraja harmoni-
jskog optereenja [20]
Ako se taka presjeka dva odnosa Sos/SA i Sks/SA
nalazi ispod dozvoljene linije, tada je sadraj harmo-
nijskog optereenja u granicama dozvoljenog.
I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

Suprotno tome, ukoliko je taka presjeka iznad mjerenja, odnosno potrebno je izvriti mjerenja kako
dozvoljene linije tada se moraju vriti mjerenja kako bi se utvrdio dozvoljeni nivo harmonijskog optere-
bi se utvrdio dozvoljeni nivo harmonijskog optere- enja.
enja.
Tabela 5. Nelinearni potroai u jednovremenom rad-
Kada se izvre provjere sva tri uslova, tada je nom reimu
mogue izraunati dozvoljeni nivo THDI za instalacije
Broj Snaga
na koje je prikljuen objekat za koji se vri provjera. Potroa potroaa potraa
Grupa 1 Grupa 2
Dozvoljeni nivo THDI faktora se rauna na osnovu N VA kVA kVA
sljedeeg izraza:
Raunar 137 150 20,55
20 S KS Fl. sv., el.
THDI A bal - 26W
664 26 17,26
1000 SA
(5) Fl. sv.,
mag.bal. - 622 36 22,39
Na osnovu prethodno opisanog metoda, moe ut- 36 W
vrditi harmonijska struktura optereenja za sluaj ra- Fl. sv.,
zmatranog administrativnog objekta - zgrada MH mag. bal - 146 18 2,63
ERS. 18 W
Laserski
Zgrada MH ERS je prikljuena na TS 10/0,4 kV 99 110 10,89
tampa
Elektroprivreda, sa transformatorom snage 630 LCD
15 68 1,02
kVA i uKT=6%. Prikljuna snaga zgrade iznosi SA = monitor
459 kVA, a popis i karakteristike jednovremeno pri- Skener 10 36 0,36
kljuenih nelineanih potroaa, u razmatranom reimu TV
4 120 0,48
max. optereenja, dati su u tabeli 5. klasini
LCD TV 3 73 0,22
Na osnovu poznatih parametara elektrodistribu-
Toplotna
tivne mree na koju je prikljuena zgrada MH ERS, pumpa
2 120 240,0
proraunata je snaga kratkog spoja na mjestu priklju- Drenana
enja, i ona iznosi Sks=9,715 MVA. Na osnovu nave- 2 12 24,0
pumpa
denih vrijednosti, moe se provjeriti prvi uslov, odno- Poarna
2 12 24,0
sno: pumpa
Ukupno 1.700 - 25,02 338,78
S ks 9,715 MVA
21,16 Dozvoljeni nivo THDI za instalacije na koje su
1. S A 0,459 MVA (6) prikljueni nelinearni potroai iznosi:
Zakljuuje se da prvi uslov nije zadovoljen, jer je 20 S
odnos snage kratkog spoja i prikljune snage manji od THDI A KS 0,092
150, to implicira da je potrebno izvriti provjeru 1000 SA
drugog uslova. (9)
2. Da bi se provjerio drugi uslov potrebno je pro- THDI A% 0,092 9,2%
raunati snagu Sos, odnosno harmonijsko optereenje
ureaja koji su prikljueni na instalacionu mreu. Ona, Prethodno proraunata vrijednost THDI predsta-
na osnovu izraza (4) i podataka iz tabele 5, iznosi: vlja dozvoljeni nivo THDI za instalacije zgrade MH
ERS na koje su prikljueni nelinearni potroai (u da-
S OS 0,5 S Gr 1 S Gr 2 351 , 29kVA (7) ljem tekstu proraun), a slui kao podatak za uporedne
analize sa podacima dobijenim na osnovu mjerenja
Sada, za odnos Sos/SA, odnosno harmonijsku stru- koji treba da pokau stvarni nivo THDI na taki pri-
kturu optereenja, dobijamo vrijednost: kljuenja ovog objekta.
SOS 63,29kVA
0,765 6. DISKUSIJA
SA 459kVA (8) Na slici 15. je prikazan grafik sa uporednim vrije-
3. Kada se vrijednosti dobijene na osnovu odnosa dnostima THDI pri maksimalnom optereenju za sve
Sos/SA i Sks/SA prenesu na garfik prikazan na slici 15. tri faze, gdje su posebno prikazane vrijednosti za IEEE
zakljuuje se da je taka presjeka iznad dozvoljene limite, simulaciju, mjerenja i proraun.
krive za NN, i da nije mogue proraunati THDI ne- Na osnovu slike 15. moe se zakljuiti da simu-
linearnih potroaa u zgradi MH ERS bez dodatnih lacione vrijednosti THDI, kao i za vrijednosti THDI

TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1 105

I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...
dobijenih na osnovu mjerenja u TS na koju je priklju-
ena zgrada MH ERS, za sve tri faze prelazi limite
definisane IEEE standardom, a takoe prelazi i dozvo-
ljeni nivo THDI za instalacije zgrade MH ERS dobijen
na osnovu prorauna.
Slika 15 - Uporedni prikaz vrijednosti THDI, pri max.
optereenju: IEEE limit, simulacija, mjerenje
i proraun
Na osnovu prethodnog grafika se zakljuuje da je
dobra podudarnost simulacionih rezultata i rezultata
dobijenih mjerenjima, a odstupanja po fazama se u
prosijeku kreu oko 1,2%. Meutim, njihovo poree-
nje sa limitima po IEEE standardu i po proraunu do-
bijenom na osnovu karakteristika sistema napajanja i
potronje zgrade MH ERS, pokazuje da mjerene i
simulacione vrijednosti THDI znaajno premauju ove
limite. Konkretno, u odnosu na IEEE limit, izmjerene
vrijednosti su u prosjeku vee do 5,8%, dok su vrije-
dnosti THDI dobijene simulacijom u prosjeku vee i
do 7%. Odstupanja u odnosu na proraunati limit su
neto manja. Izmjerene vrijednosti THDI su u prosjeku
vee do 4,6%, a simulacione u prosjeku do 5,7%.
Na osnovu predhodnog, moe se zakljuiti da har-
monijsko opteree zgrade MH ERS, uzrokuje vrije-
dnosti THDI iznad dozvoljenih, prvenstveno u reimu
max. optereenja.
7. ZAKLJUAK
Optereenja savremenih administrativnih objekata
karakterie sve vee prisustvo grupisanih nelinearnih
potroaa malih snaga, sa znaajnim negativnim uti-
cajem na kvalitet elektrine energije.
Pri tome najznaajniji uticaj ima tzv. harmonijsko
optereenje koga ine nelinearni potroai sa izrae-
nim harmonijskim spektrom struje potronje (fluore-
scentne svjetiljke sa elektronskim balastom, raunari i
raunarska oprema, audio i TV ureaji, klima ureaji,
pumpe, ventilatori, liftovi, fluorescentne svjetiljke sa
magnetnim balastom, i dr.).
Njihov se negativni uticaj manifestuje kroz inje-
ktiranje viih harmonika u sisteme napajanja posma-
106 TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1
tranih objekata i pripadne distributivne mree, a sa-
mim tim i u poveanim vrijednostima faktora THD,
esto iznad dozvoljenih.
Mjerenja, kao i odgovarajui simulacioni prora-
uni, omoguavaju adekvatnu kontrolu, a time i bla-
govremena reagovanja u cilju obezbjeenja potrebnog
nivoa kvaliteta elektrine energije.
Za konkretni administrativni objekat zgrada MH
ERS, sprovedena istraivanja pokazuju da dolazi do
prekoraenja dozvoljenog limita za faktor THDI, prve-
nstveno u reimu max. optereenja. Kako je na zgradi
MH ERS u meuvremenu instalirana mala solarna ele-
ktrana snage 6,5 kVA, to moe dodatno uticati na
poveanje harmonijskog izoblienja i vrijednosti THD
faktora. Sve ovo ukazuje na neophodnost preduzima-
nja odgovarajuih mjera za odravanje potrebnog ni-
voa kvaliteta elektrine energije, prvenstveno za sma-
njenje nivoa viih harmonika. Mogue mjere su: reko-
nfiguracija mree (poveanjem snage kratkog spoja,
poseban vod, prikljuenjem na vii naponski nivo),
ugradnja kompenzacije (promjena rezonantne frekve-
ncije sistema) ili primjena pasivnih ili aktivnih filtera.
LITERATURA
[1] EN 50160, Voltage characteristics of electricity su-
pplied by public electricity networks, Cenelec, 2010.
[2] IEEE Recommended Practices and Requirements for
Harmonic Control in Electric Power Systems, IEEE
Standard 519-1992, IEEE, New York, 1993.
[3] Regulatorna komisija za energetiku Republike Sr-
pske, Opti uslovi za isporuku i snabdijevanje ele-
ktrinom energijom, Slubeni glasnik Republike Sr-
pske br. 85/08.
[4] Zakon o elektrinoj energiji Republike Srpske Pre-
ieni tekst (Slubeni glasnik Republike Srpske,
broj 08/08)
[5] S. Mujovi, V. A. Kati, Z. orba, J. Radovi, Mje-
renje i analiza uticaja rada raunarskog centra na ni-
vou viih harmonika u mrei, Elektroprivreda, Be-
ograd, Srbija, ISSN 0013-5755, broj 4, Oktobar-De-
cembar, pp. 67-81, 2009.
[6] L. Korunovi, D. Stojanovi, Indikatori kvaliteta na-
pona nekih nelinearnih potroaa na podruju JP
Elektrodistribucija Ni, Elektroprivreda, Beograd,
Srbija, broj 1, pp. 46-57, 2005.
[7] [7] Petar Mati, Vladimir Radusinovi, Analiza kva-
liteta elektrine energije objekta sa velikim brojem
nelinearnih potroaa male snage, Infoteh, nauno-
struni simpozijum, Jahorina,Vol. 8, Ref. d-3, p.
297-300, mart 2009.
[8] S. Mujovi, V. A. Kati, J. Radovi, Klasifikacija
malih potroaa za analizu viih harmonika, XXIX
I. DERIKUKA i dr. ANALIZA VIIH HARMONIKA U SISTEMU NAPAJANJA...

Savetovanje CIGRE Srbija, Zlatibor, Knjiga II, Gru-
pe B1-B4, Rad broj: R B4-03, 2009.
[9] S. J. Ranade, W. Xu, An overview of harmonics mo-
deling and simulation, Chapter 1, IEEE Power
Engineering Society, Tutorial on Harmonics Mode-
ling and Simulation, TP-125-0, 1998.
[10]D. Kaiser, Elektrotehniki prirunik, Tehnika knji-
ga, Zagreb, 1971.
[11]J. Radovi, V. Kati, S. Mujovi, V. Radulovi, Uti-
caj malih nelinearnih potroaa na kvalitet napona u
distributivnim mreama, I Savjetovanje CG KO
CIGRE, Budva, Crna Gora, Referat C4-08, 12-16.
Oktobar, 2009.
[12]J. Radovi, S. Mujovi: Karakteristike optereenja
raunara sa aspekta uticaja na kvalitet elektrine ene-
rgije, XII Meunarodni simpozijum Energetske ele-
ktronike, Ee 2003, Novi Sad, Srbija i Crna Gora, 5-7
Novembar, 2003.
[13]Sean Toby Elphick, The modern domestic load and
its impact on the electricity distribution network,
Master of Enginerring Research, University of
Wollongong, School of Electrical, Computer and Te-
lecommunications Engineering, 2011.
[14]Alberto Dolara, Sonia Leva, Power Quality and Har-
monic Analysis of End User Devices, Energies 5,
5453-5466; doi: 10.3390/en5125453, 2012.
[15]Julian Wosik, Bogdan Miedzinski, Artur Kozlowski,
Marian Kalus, Impact of non-linear small power re-
ceivers on low voltage network operation conditions,
International Conference on Renewable Energies
and Power Quality (ICREPQ14), Cordoba (Spain),
8th to 10th April, 2014.
[16]Aurora Gil-De-Castro, Antonio Moreno -Munoz, J.
J. G. De La Rosa, Comparative study of electroma-
gnetic and electronic ballasts - an assessment on har-
monic emission, PRZEGLD ELEKTROTECHNI-
CZNY (Electrical Review), ISSN 0033-2097, R. 88
NR 2/2012.
[17]S. Mujovi, V. Kati, J. Radovi, Uticaj grupisanja
nelinearnih potroaa malih snaga na redukovanje
harmonijskog spektra generisane struje, ETF Journal
of Electrical Engineering, Vol. 19, No. 1, October
2011.
[18]S. Mujovi, V. Kati, J. Radovi, Modelovanje
nelinearnih potroaa malih snaga sa posebnim os-
vrtom na modelovanje raunara, II Savjetovanje CG
KO CIGRE, Miloer, Crna Gora, Referat C4-4, 16.-
19. maj, 2011.
[19]V. Kati, S. Mujovi, V. Radulovi, J. Radovi, The
Impact of the Load Side Parameters on PC Clusters
Harmonics Emission, Advances in Electrical and
Computer Engineering, Volume 11, Number 1, pp.
103-110, 2011.
[20]VE - Verband der Elektrizittsunternehmen ste-
rreichs, Tehnical Rules for the Assessment of Net-
work Disturbances, 2nd Edition 2007.
[21]Kati Vladimir, Kvalitet elektrine energije Vii
harmonici monografija, Univerzitet u Novom Sa-
du, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, 2002.

SUMMARY
ANALYSIS OF HIGHER HARMONICS IN THE POWER SUPPLY SYSTEM OF THE
ADMINISTRATIVE BUILDING WITH GROUPED NONLINEAR LOW-POWER LOADS

This paper presents the results of the analysis of influences of higher harmonics in the power supplying
systems of administration building, obtained on the basis of formed simulation model. It also presents
and analyses specific measurements of power quality at the level of distribution substations that feed the
typical administration building. Formed simulation model as well as the conclusions drawn on the basis
of measurements and simulation calculation for the given administration building, may be of sig-
nificance both in exploitation and in the planning of distribution networks with significant participation
of nonlinear low-power loads in the structure of their consumption.
Key words: power quality, higher harmonics, nonlinear consumers, administration building

TEHNIKA ELEKTROTEHNIKA 65 (2016) 1 107