TAHRR EMN VE TAHRR SSTEMNDEK YER

-Tahrir Hakknda Genel:

Osmanl Devletinde tahrir; feth edilmesi planlanan sahann elde edilecek tm
mstakbel gelir kaynaklarnn,titiz bir tetkik sonucu ayrntl raporlar durumuna
getirilmesiyle fethe hazrlk niteliinde balayp; takiben de fethin vukua gelmesi,
blgenin Osmanl lkesi ve idari sahasna ilhak edilmesinin kararlatrlmasyla
devam edegelir.Yalnzca askerilere tahsis edilecek kaynaklarn bir ktk ve
referans niteliinde kalmayan; ayn zamanda toplumsal platformda topran
(devlet arazilerinin) ve nfusun statsn de tm ayrntlaryla belirleyen
tahrir,Sultan elebi Mehmed I dneminde balamtr.17.yzyl ortalarna kadar
da salkl ve muntazaman ilemitir.
Tahrir kaytlar,eer padiahlar uzun sre tahtta kalrlarsa en az ve kanunen 30
ylda bir tekrarlanr idi.Bu rutin dndaysa; yeni bir padiahn tahta kmas,
umumi olarak meydana gelen deiiklikler; sava arefesi ve sonras, vergi
gelirlerinin herhangi bir surette artm veya eksilmi grnmesi,isyanlar,byk
nfus hareketleri ve defter harici kalm yerlerin deftere sokulmas gibi muhtelif
sebeplerle daha ksa aralklarla yinelendii gibi; sultann her daim emri zere
derhal de yinelenebiliyordu.Blgenin tm gelir kaynaklarnn tesbitini ieren
defterler defter-i mufassal; gelirlerin miktar,mevkii ve vergi mkellefi
saylarnn da belirtilerek ayrntl tevzi biimini ieren defterler de defter-i
icmal adn tarlard.
Tahrir ilemleri iin sultann hazrlatt zel bir nian vastasyla,gerekli tm
yetkilerle donatlarak grevlendirilen emin; iten anlayan itibarl bir ulema
mensubu ya da gvenilir bir brokrattan seilir, emin,mbair,muharrir,il
yazcs,vilayet katibi gibi unvanlar alrd. Ayrca ilemi hedeflenen blgenin
tebaasndan kadsna kadar tm yerel makamlar da bu konuda haberdar edilerek;
kendilerine eminin ihtiya duyaca her trl kolaylk ve yardm salamalar iin
nceden emredilirdi.Tahrir niannda,ilemde izlenecek prosedr de ayrntl
biimde aklanrd.

-Tahrir Emini ve Grevleri:

Tahrir eminine verilen nianlardan grld zere bu ilemler;
vergilendirilecek tebaa(reaya)nn, yerel askeriler tarafndan dayatlmaya allan
keyfi uygulama ve suistimallerden himaye edilmesi ve ho tutulmas temel
alnarak,bir genel tefti biiminde yaplacakt ve bu erevede yapld.Nitekim
devlet bu faktrlerle fetihlerden daha abuk ve daha kesin sonular alm ve
tebaayla btnleerek kalc hale getirmitir.Yine eminden nihai ama babnda;
btn vergi kaynaklarnn en kk ayrntsna kadar kayt altna alnarak
deerlendirilebilir hale getirilmesi ve mmknse bu yolla gelirlerin muntazaman
arttrlmas,ayn zamanda vergi karma giriimlerinin aa kartlmas ve eer
varsa sz konusu her eit vergi muafiyetinin de incelenerek yeni kaytlara
geirilmesi istenirdi.
 Tahrir emini ie ncelikle her yerleimin gerek mahallinde ve yerinde,mevcut
durumu bir nceki tahrir defterlerinden inceleme ve karlatrmalar yaparak
balard.Bu eski defterler eer fetih henz gereklemise,eski ynetimden kalan
yabanc hkmet defterleri olurdu.Her tr vergi muaflarn; acizleri,sakat ve ok
yallar,vakf mtevellilerini,askerileri ellerindeki her trl belge ve senetlerle
birlikte huzuruna arrd.Buna gre bu belgeler de yrrlkte tutularak zabtlar
tazelenirdi.Kyl nfusun,ellerindeki topraa dayanarak statleri belirlenir ve
ift resmi ad verilen sistemin hatlar tespit olunurdu.Her timar veyahut ziamet
sahibinin, topraa bal reayay; ya tutan vergi mkellefi konumundaki erkek
ocuklaryla beraber; eminin karsna karmas artt.Tam ift,nim ift ad
verilen iftlik birimlerine tasarruf edenler, yine topraa sahip olmayan ya da ok
az topra olan kyller,evli-bekar halinde ayr ayr kategorilerde kayt altna
alnrlar ve son yln rekolteleri baz alnarak mahslden alnacak rler
saptanrd.iftlikler ve tek tek tarlalarn belirlenmesi amacyla ahslarn zellikle
yerel isimleri ve varsa ikinci isimleri de yazlr; sk kontrol altna girmeleri
salanrd.
Tahrir emininden balar,kovanlar,tahl ve rpc deirmenleri; balklk,pazar
baclar,gerdek resmi,tapu resmi ve muhtelif para cezalarndan mteekkil rsum
vergilerinin ve bunlarn blgeden alnacak toplam miktarlarnn da tespiti
istenenler arasndayd.
Tahrir ilemlerinde noksanlk grlmesi ya da olas ikayetler zerine
yenilenmesi gerektiinde; derhal yeni bir tahrir emini ynetiminde tekrar
yaptrlrd.Bununla beraber tahrir ilemlerinde baarl olmu; tesbit ve tayinleri
tam bir adaletle gerekletirmi eminler taltif edilirdi.rnek verecek olursak;
1574te tahrir emini mer Bey,verdii hkmlerle timar sahibi askeriler kadar
kylleri de honut ve mteekkir kld iin takdir edilmiti.Yine; gerileme
dneminde baz blgelerin gelirlerinde gzle grlr bir azalma meydana
geldiinde devlet,tahrir iini; kendisine hatr saylr bir gelir fazlas bulmay
taahht eden kiilere de emanet edebiliyordu.
Deftere yazlmaktan kama giriimleri -ki oktu- konusunda sipahiyle
dayanma iinde bulunulurdu.Sipahi,kaydolmamak iin yerini yurdunu
topran vs. brakp daa kan,saklanan kiileri yakalayp emirin huzuruna
getirmek ve deftere yazlmalarn salamakla grevliydi ve bununla da hazineye
kazandrd ek gelir orannda ya bir sreliine vergi muafiyetine ya da maddi
mkafata sahip olurdu.Ancak ya tutmayanlar zorla yazdrr ya da mkellef
durumda olduu halde saklananlarla ortada bir su ortakl,bir kayrma tespit
edilirse rtbesinden azledilir;cezalandrlrd.
zellikle gerler kitlesel olarak ka hareketlerinde bulunuyorlard.Tahrir
emini,kaytlar srasnda terk edilen mezra veya iftliklerin tespitini de yapar ve
hkmet,bu kaytlara gre bu mlkleri ak arttrmayla yeni taliplerine kiralama
yoluna giderdi.eitli topluluklar isyan ve anaride de bulunabiliyorlard.Orta
Anadoluda, Kayseriden Ankaraya kadar uzanan geni bir blgede Trkmenler
tarafndan karlan bir isyanda tahrir emininin ldrlmesi u bir rnek tekil
eder. Yine 1431-1432 tahririnden sonra balayan ve 1468de skender Beyin
lmne kadar durulmayan Arnavut isyan da baka bir tablodur.Mezkur
vakalarda, eminin konumunun ierdii byk risk ve icraatlar sresince can
gvenliinin tehlike altndaki durumu da bylece anlalmaktadr.