I TM

MC CH CUC I
Trch t sch: V sao tin Pht
Ha thng K. Sri Dhammananda
Thch Tm Quang dch Vit

1
Ha thng K. Sri Dhammananda: Tng thng Pht
gio Srilanka

MC CH CA I SNG L G?

Con ngi l qu v cao nht trn cy tin ha. Chnh

con ngi phi nhn nh c v tr ca mnh trong
thin nhin v hiu c ngha thc s ca i sng.

Mun bit mc ch ca cuc i, bn phi nghin cu

n qua kinh nghim v tu gic ca bn. Ri, bn s t
mnh khm ph ra ngha thc s ca i sng. Bn c
th nhn c nhng li hng dn, nhng bn phi to
cc iu kin s nhn nh pht xut t ni bn.

C mt s iu kin tin quyt khm ph mc ch

ca cuc i. Trc tin, bn phi hiu bn cht ca con
ngi v bn cht ca i sng. Tip theo, bn phi gi
tm bn bnh thn v khch quan trong vic chn mt tn
gio. Khi bn hi cc iu kin , cu tr li bn tm
kim s n ging nh con ma phn t trn tri ri
xung.

HIU R BN CHT CA CON NGI

Con ngi c tha kh nng trong tay ln n mt

trng v khm ph nhng iu k diu ca v tr, nhng
con ngi cha th o su vic nghin cu bn trong,
2
ni tm ca mnh. Con ngi cha hiu c lm th no
cho tm pht trin ht tim nng c th thu trit c
bn cht thc s ca mnh.

Cho n by gi, con ngi vn nm trong v minh. Con

ngi cha hiu c mnh thc ra l g v ci g mong
i ni mnh. Kt qu con ngi gii thch sai lm mi
iu v hnh ng theo s gii thch lm ln y. Phi
chng tt c ton b vn minh ca chng ta u xy dng
trn s gii thch sai lm ny sao? S tht bi trong vic
tm hiu cuc sng dn con ngi n vic khoc trn
mnh mt l lch sai lm ca mt ci ng ch k cao ngo,
v cho l ng ci khng ng hay ci khng ng l
ng.

Con ngi phi n lc vt khi v minh tin n

hiu bit v gic ng. Tt c cc v nhn u l con ngi
sanh ra t lng m, nhng h n lc lm vic tr
thnh v i. Hiu bit v gic ng khng th rt vo tm
con ngi nh rt nc vo bn. c Pht cng phi trau
di rn luyn tm hiu c bn cht thc s ca
con ngui.

Con ngi c th gic ng - thnh Pht - nu ngi

tnh dy t m m to ra bi v minh trong tm ca
chnh mnh, v tr thnh hon ton tnh gic. Phi hiu
rng ci m ngi c ngy nay l kt qu ca mt s
khng k sit nhng g lp i lp li trong t tung v
hnh ng trong qu kh. Con ngi khng phi c
3
lm sn m khng ngng tip din trong tin trnh tin
ha v thay i. l c tnh ca v thng m tng
lai ty thuc, v c ngha l con ngi t mnh c th
rn c tnh tnh v vn mng ca mnh qua s la chn
cc hnh ng, ni nng v t tng ca mnh. ng
nhin con ngi tr thnh t tng v nhng hnh ng
m t mnh chn la p dng. Con ngi l qu cao nht
trn cy tin ha. Chnh con ngi phi hiu c v tr
ca mnh trong thin nhin v hiu c ngha thc s
ca i mnh.

HIU R BN CHT CA I SNG

Hu ht con ngi khng thch i u vi nhng s tht

ca i sng v a t ru ng vo cm gic an ton gi to
bng nhng gic m v tng tng m m. H sai lm
ly bng lm tht. H tht bi khng hiu c i sng
l bp bnh, ci cht mi l iu chc chn. Mt cch
hiu i sng l phi nhn thng v thu hiu ci cht, ci
cht chng qua ch l mt kt liu tm thi cho mt cuc
sng tm thi. Nhng a s khng thch nghe ngay c
n ting "cht". H qun rng cht s n, d thch hay
khng thch. Suy ngh n ci cht vi mt thi chnh
ng gip cho mt ngi c can m v bnh tnh cng
nh c tu gic v bn cht ca kip sng.

Ngoi vic hiu v ci cht, chng ta cn phi thu r

hn i sng ca chng ta. Chng ta sng mt cuc sng
khng bao gi c m sui nh chng ta mong cu.
4
Thng thng, chng ta hay gp kh khn v tr ngi.
Chng ta khng nn s hi v sc thm nhp vo bn cht
thc s, vo cc kh khn v tr ngi y, c th cung cp
cho chng ta mt tu gic su sc v i sng. Th gii
hnh phc trong ca ci, xa hoa, a v cao sang trong i
sng m mi ngi mong cu ch l o tng. S kin v
vic bn thuc ng, thuc an thn, v con s trng hp
phi iu tr ti cc vin thn kinh v mc t t gia
tng rt nhiu trong th gii vt cht hin i tha
chng minh chng ta phi b qua cc lc th vt cht th
tc i tm hnh phc thc s.

S CN THIT C MT TN GIO

Mun hiu mc ch thc s ca i sng, ta thng

c khuyn l nn chn la v tun hnh mt h thng
lun l o c c th gip ta trnh c cc hnh vi ti
li, khuyn khch lm iu thin, thanh tnh ha tm .
n gin chng ta gi h thng ny l tn gio.

Tn gio l biu hin ca con ngi u tranh: tn gio

l sc mnh v i ca con ngi, dn con ngi n s
t chng ng. Tn gio c sc mnh bin i mt con
ngi tiu cc thnh mt con ngi c nhiu c tnh
tch cc. Tn gio thay i k tin thnh ngi cao
thng, k ch k thnh ngi ho phng, k t ho
thnh ngi khim tn, k kiu ngo thnh ngi nhn
nhc, k tham lam thnh ngi nhn c, k c thnh
ngi hin, k ch quan thnh ngi khch quan. Tuy
5
khng hon ton, nhng tn gio no cng mong mun
ci to i sng con ngi. T thi thng c, tn gio
l ci ngun ca cm hng vn ha v m thut. Mc
d nhiu hnh thc tn gio xut hin sut chiu di
lch s, mt s b mai mt v qun lng nhng tn
gio no lc ng thi cng ng gp vo s tin b
ca loi ngi. C c Gio gip vn minh Ty Phng
pht trin, v nh hng suy km ca tn gio ny c
nh du chiu hng i xung ca tinh thn u M.
Pht Gio vn minh ha mt phn ln ng Phng
trc y rt lu nay vn hy cn l mt lc lng mnh
m, v trong thi i kin thc khoa hc ny, cng ngy
cng bnh trng, v gia tng nh hung. Pht Gio
khng h c mt i nghch no vi kin thc hin i
bt c im no, m cn bao qut v siu vit tt c mi
kin thc theo mt ng li m t trc ti nay cha c
mt h thng t tng no thc thi ging nh th. Ngi
Phng Ty tm cch chim ot v tr cho cu cnh vt
cht. Pht Gio v cc trit gia ng Phng n lc t
n s ha hp vi thin nhin hay s tha mn v tinh
thn.

Tn gio dy con ngi cch lng ng cc gic quan v

lm tm an lc. B quyt ca s trn an gic quan l
loi b tham dc, gc r ca ca nhng xo trn ca
chng ta. C c hnh tri tc l iu rt quan trng. Con
ngi cng tham m ca ci bao nhiu th li cng kh
s by nhiu. Ca ci khng em li hnh phc. Hu ht

6
nhng ngi giu c trn th gii ngy nay u au kh
c v vt cht ln tinh thn. Tt c tin bc m h c cng
khng th mua c gii php cho nhng vn ca h.
Vy m nhng ngi ngho khi hc c hnh tri tc
li c th an hng cuc sng vui v hn l nhng ngi
giu c nh vn th sau:

"K c nhiu li cng tham m

Ta tuy ngho nhng chng tm thm.
H thc ngho d ca nhiu hn,
Ta giu c tuy khng tch gi,
H ngho, ta giu, h xin, ta th,
H thiu, ta , h ho hon, ta vui sng".

I TM MT MC CH CHO I SNG

Mi ngi u c mc ch sng khc nhau. Ngh s

hng mc ch ca i mnh vo nhng kit phm s
mi c lu li ngn sau khi mnh mt. Khoa hc
gia mong mun khm ph nh lut no , pht minh l
thuyt mi, hay sng ch my mc mi. Chnh tr gia
mong mun tr thnh th tng hay tng thng. Mt
nhn vin tr tha hnh mong mun tr thnh gim c
iu khin mt cng ty quc t ln. Nhng khi bn hi
ngi ngh s, khoa hc gia, chnh tr gia, v nhn vin
tr tha hnh ti sao h li nhm vo cc mc tiu nh
vy, h s tr rng nhng thnh qu cho h mc ch
sng v lm cho h hnh phc. Mi ngi u hng

7
v hnh phc trong cuc sng, nhng kinh nghim cho
thy mc tiu mong c kh m t c.

CHNG NGHIM

Mt khi chng ta chng nghim c bn cht ca i

sng (qua c tnh bt-toi-nguyn, v thng, v ng)
cng nh bn cht ca lng tham i ca con ngi, v
cc phng tin t tha mn, chng ta s hiu l do
ti sao hnh phc tm cu ca nhiu ngi tht kh nm
c chng khc g nm bt nh trng trong bn tay. H
c gng tm hnh phc qua thu thp tch ly. Khi tht bi
trong vic tch ly ca ci, a v, quyn th, danh vng,
trong tm cu lc th t s tha mn gic quan, h ho
hon v au kh, thm mun c nh nhng ngi khc
thnh cng.

Tuy nhin c n khi h c toi nguyn v nhng th

mong cu, h vn au kh v by gi h li s mt nhng
g c, hay li mun c thm nhiu ca ci, a v,
quyn th, v lc th nhiu hn na. Lng tham dc ca
h hu nh chng bao gi c tha mn. Cho nn hiu
bit c bn cht i sng tht qu l thit yu chng
ta khng lng ph qu nhiu th gi vo nhng vic khng
th lm c.

Vy nn tn gio tr nn quan trng v tn gio khuyn

khch hnh tri tc v thuyt phc con ngi ng nn ch
trng n nhng i hi ca nhc dc v ci ta. Trong
8
mt tn gio nh o Pht, con ngi c nhc nh
chnh mnh l k tha k nghip ca mnh, v l ch t s
phn ca mnh. Mun t hnh phc nhiu hn, ngi
phi chun b i trc nhng lc th ph du ngn ngi.
D mt ngi khng tin c kip sng sau khi cht, ngi
cng tha hiu bit rng phi sng mt cuc sng
lng thin, cao qu trn tri t, vui sng trong an lc
v hnh phc ngay y v lc ny, cng nh th hin cc
hnh ng em li ch cho chnh mnh v em hnh phc
cho ngi khc. Sng mt cuc sng tch cc v lng
thin trn tri t, to hnh phc cho chnh mnh v
ngi khc nh th hn tt hn l sng mt cuc sng
ch k ch bit tha mn ci ta v lng tham ca mnh.

Tuy nhin nu mt ngi tin tng c i sng sau khi

cht, theo Nghip Lut, ngi s ti sanh ph hp vi
phm cht ca nhng hnh ng ca mnh. Mt ngi c
nhiu hnh ng thin, ngi s sinh vo nhng hon
cnh tt p, giu sang v thnh t, p v cng
trng, sc khe tt, v gp thy tt bn hin. Nhng hnh
ng lng thin cng dn con ngi ti sanh ln cnh
tri v nhng bnh din cao hn, trong khi nhng hnh
ng bt lng dn n nhng cnh gii au kh. Khi
mt ngi thu o nh lut ca Nghip, ngi s n
lc trnh nhng hnh ng xu xa, v trau di cc hnh
ng thin. Hnh ng nh vy, ngi c li lc
khng nhng ngay trong i sng hin ti, m cn v
nhiu kip sau.

9
Khi ta thu hiu bn cht ca con ngi, th mt s
chng nghim quan trng s sanh khi. Ta s thu trit
c rng khng ging nh mt hn si hay mt cc ,
con ngi c mt tim nng sung mn vun bi tr tu,
t bi, v tnh thc - v ngi s c chuyn ha do
s t pht trin v tin b ny. Ta cng hiu rng khng
d dng g c sanh lm ngui, c bit hn na khng
d dng g li c duyn c nghe Pht Php. Hn na,
ta li hiu r rng i sng v thng, cho nn phi n
lc tu tp Gio Php trong khi ang c trong hon
cnh thun tin. Ta chng nghim c rng thc hnh
Gio Php l mt tin trnh gio dc sut i gip mnh
gii ta tim nng thc s b chn vi trong tm do v
minh v tham dc.

Cn c vo chng nghim v hiu bit y, ta s cng c

gng c chnh nim hn na v ni dung v cch thc
m ta suy ngh, li ni v hnh ng. Ta s xt xem t
tng, li ni v hnh ng c em li ch, c pht xut
t lng t bi, v c hiu qu tt cho mnh v ngi khc
hay khng. Ta s hiu c chn gi tr ca vic i trn
con ng dn n s chuyn ha ton din m ngi
Pht T c bit l Bt Chnh o. Con ng ny
gip ta nng cao gii hnh qua vic trnh cc hnh ng
tiu cc v trau di cc c tnh tch cc dn n s pht
trin c nhn, tinh thn v tm linh. Hn na, con ng
y cha ng nhiu k thut c th p dng thanh tnh
ha t tng, m rng kh nng ca tm , v em dn

10
s thay i ton din tin ti mt nhn phm tt p. S
tu tp v thin nh ny c th pht trin tm v c
chiu rng ln chiu su i vi tt c nhng kinh
nghim ca con ngi, cng nh bn cht v c tnh ca
cc hin tng, i sng v v tr. Ni tm li, s tu tp
ny dn n vic rn luyn tr tu. Khi tr tu pht trin
th tnh thng, tm t, lng tt, v nim vui cng pht
trin. Ta s c chnh nim su sc hn na v tt c cc
hnh thc ca cuc i v hiu bit thu o hn v cc
t tng, cm th, v ng c thc y ca chnh mnh.

Trong tin trnh ca s t chuyn ha, ta s khng cn

kht vng c siu sanh xem nh l mc tiu ti hu
ca i mnh na. Ta s hng v mt mc tiu cao c
hn, v t mnh theo gng mu ca c Pht, bc
t n mc ton bch ca con ngi, t n trng
thi khng th din t c m chng ta gi l Gic Ng
hay Nit Bn. Ti y, ta s t ht lng tin tng su xa
vo Tam Bo v tun hnh theo c Pht nh mt mu
mc l tng v tinh thn ca mnh. Hnh gi s n lc
nh tn gc r lng tham dc, pht trin tr tu v t bi,
v gii thot khi xing xch tri buc ca Lun Hi.

PHT GIO VI CON NGI TRONG X HI

Tn gio ny c th thc hnh ngay trong x hi hay ni

n dt.

11
C mt s ngi tin Pht Gio l mt h thng qu cao
thng v siu vit nn mt ngi nam hay mt ngi n
bnh thung khng th thc hnh c trong th gii
hng ngy. H ngh rng phi vo tu tp trong mt tu
vin hay mt ni yn tnh nu mun tr thnh mt Pht
T ng ngha.

Trn y l mt quan nim ng bun do s thiu hiu

bit Pht Gio. Ngi ta i n kt lun vi vng ny sau
khi tnh c c hay nghe thy mt iu g v Pht
Gio. Mt s ngi lp lun v Pht Gio sau khi c m?
t s bi hay sch ch ni ln mt kha cnh hay quan nim
mt chiu v Pht Gio. Tc gi ca cc bi v sch
ch hiu bit gii hn v Gio L ca c Pht. Gio L
ca Ngi khng phi ch dnh ring cho cc nh s trong
tu vin. Gio L ca Ngi p dng cho mi ngi, nam
v n bnh thng sng vi gia nh. Bt Chnh o l
cch sng theo o Pht ng dng cho tt c mi ngi.
Li sng ny c cng hin cho tt c nhn loi khng
c mt s phn bit no.

i a s trn th gii khng th tr thnh nh s hay

sng n dt trong hang ng hay rng r. D Pht Gio
c cao qu v thanh tnh cng s v dng cho qun chng
nu h khng p dng c o vo cuc sng hng
ngy trn th gii hin i ny. Nhng nu bn hiu c
tinh thn Pht Gio mt cch ng n, chc chn bn,
mt ngi sng i bnh thng trn ci i ny, c th
noi theo v tu tp c.
12
C mt s ngi cm thy d dng v thun li hn cho
vic hnh o bng cch sng n dt mt ni ho lnh,
ni mt cch khc bng cch t tch mnh ra khi x hi.
Tuy vy mt s ngi khc cho rng sng rt lui nh th
bun nn v suy nhc c vt cht ln tinh thn khng
dn n s pht trin i sng tm linh v tr thc. S t
b th tc thc s khng c ngha l o thot ci i
ny v mt vt cht. Ngi X Li Pht, t ln nht ca
c Pht, ni rng mt ngi c th sng trong rng tu
hnh kh hnh nhng tm y t tng bt tnh v "
trc". Cn ngi khc c th sng trong lng xm hay
ph th, khng tu kh hnh, nhng tm vn trong sch
khng " nhim". Vi hai ngi , Ngi X Li Pht
ni, k sng cuc sng thanh tnh d lng mc hay
thnh th vn cao c hn k sng trong rng ni.
(Majjhima Nikaya - Trung B Kinh).

Nim tin chung chung cho rng mun tu tp gio l ca

c Pht phi t b cuc sng gia nh l mt quan nim
sai lm. Qu l mt cch bo cha v thc chng li
vic tu tp. C khng bit bao nhiu li Pht dy cho cc
nam n Pht T bnh thng sng c gia nh thnh
cng trong vic hnh theo li Ngi dy v chng ng
Nit Bn. V du tng Vacchagotta c ln hi thng c
Pht phi chng c nhng nam n c s c gia nh tu tp
gio l ca Ngi thnh cng v t mc tinh thn
cao. c Pht khng nh c rt nhiu nam v n c s c

13
gia nh, tu tp gio l ca Ngi, thnh cng v t
nhng mc tinh thn cao.

C mt s ngi cm thy thch th c sng mt ni

yn tnh khng b quy ry bi huyn no v xo trn.
Nhng tht ng ca ngi nhng ngi can m tu tp
Pht Php ngay gia m ng ngi, gip ng bo
v phc v ng bo. Mt vi trung hp cng rt hu
ch cho hnh gi sng n dt mt thi gian tng tin
tm v tnh nt, gii hnh, rn luyn tinh thn v tri
thc, sau ny c sc mnh bc ra ngoi i gip
ngi khc. Nhng nu mt ngi sng l loi, ch
ngh n hnh phc v gii thot ring t cho mnh, bt
k n ngi ng chng ca mnh, chc chn l h
khng i ng vi gio l ca c Pht cn c vo hnh
t bi v phc v chng sinh.

By gi ta c th hi: "Nu mt ngi tu tp Pht Php

vn c th sng mt cuc i bnh thung, ti sao c
Pht li thnh lp on th Tng Gi, on th cc thy
tu?" on th Tng Gi gip c hi cho nhng ai mun
hin dng i mnh khng nhng ch pht trin tinh
thn v tri thc ca mnh, m cn phc v ngi khc.
Mt c s bnh thng c gia nh khng th hin trn
i mnh phc v cho ngi khc, trong khi mt nh S,
khng b trch nhim gia nh v cc tri buc th tc, c
hon cnh thun li hn hin dng i mnh "v li ch
cho nhiu ngi" (Tin S Walpola Rahula).

14
V ci g l "li ch" m nhiu ngi c hng? Ch
Tng khng th cho ngi c s vt cht tin nghi, nhng
c th hng dn tinh thn cho nhng ai b kh khn, dao
ng v th gian gia nh vn vn.... Ngi tu t trn
i mnh trong s nghip m mang kin thc v Gio
Php do c Pht ging dy. Ch Tng ging gio l
di hnh thc n gin cho nhng ngi c s khng c
bn s. Nu ngi c s c vn ha cao c th tho lun
nhng kha cnh su xa hn v gio l v c hai c s v
tng s u thu thp c li ch tinh thn t nhng vn
trao i.

Trong nhng x Pht Gio, cc nh s chu trch nhim

nhiu v gio dc gii tr. Kt qu ca s ng gp ny
l ti nhng x y dn chng bit ch v rt gii v
nhng gi tr tinh thn. Ch tng cng an i k khn cng
v ngi qun tr bng cch ging dy cho h hiu l tt
c nhn loi u phi chu ng nhng xo trn tng t
nh vy.

Ngc li, ngi c s cng sn sng cng dng cho

ch tng cc vt dng, thc phm, ch tm tr, thuc
men v qun o v ch tng khng c iu kin mua
sm t vt dng ny. Trong vic tu tp Pht Php, s
cng dng coi nh gp phn cng c ca ngi c s
gn gi sc khe cho ch tng h tr ch tng tip
tc chm lo nhu cu tinh thn cn thit cho ngi dn v
cho chnh s thanh tnh ca tng on.

15
NGI C S SNG THEO CHNH PHP

c Pht coi ngun phc li kinh t nh mt iu kin

cn thit cho hnh phc ca con ngi, nhng gii hnh
cng s pht trin tinh thn cng l iu kin cn thit
cho mt cuc sng hnh phc, an lc v tri tc.

C ln, mt ngi tn Dighajanu n thm c Pht v

hi Ngi: "Bch c Th Tn, chng con l ngi c s
bnh thng, ch gia nh c v v con. Knh xin ng
Thin Th ban cho chng con nhng li dy no c th
mang hnh phc n cho chng con ngay trong th gii
ny v v sau?"

c Pht cho bit c bn iu mang hnh phc cho con

ngi trn i ny:

- iu Th Nht: Phi kho lo, hu hiu, st sng v c

ngh lc d lm ngh nghip g, v phi bit r v ngh
;
- iu Th Hai: Phi gn gi li tc kim c chnh
ng do m hi ca mnh;
- iu Th Ba: Nn c bn tt, trung thnh, hc thc, o
c, phng khong v thng minh hng mnh trn
con ng ngay thng trnh ti li;
- iu Th T: Tiu pha va phi, theo mc li tc,
khng nn hoang ph v cng khng nn bn xn, c
ngha l khng nn keo kit tch ly ca ci v cng

16
khng nn phung ph qu - ni mt cch khc phi
nn sng trong phm vi kh nng ca mnh.

Ri c Pht gii thch bn c hnh mang hnh phc

cho ngi c s:

1) Saddha (c tin): Phi c nim tin v tin tng vo

gi tr o c tinh thn v tri thc;
2) Sila (Gii): Gn gi trnh xa st hi, hm hi, trm
cp, lng gt, gian dm, la di v ma ty;
3) Caga (T Bi): Phi nhn t, b th, khng luyn i v
tham m ca ci;
4) Panna (Tr Tu): Phi pht trin tr tu a n s
chm dt hon ton kh au, t Nit Bn.

i khi c Pht dy n chi tit nh vic dnh tin

v tiu pha, Ngi dy thanh nin Sigala ch nn tiu mt
phn t li tc vo nhng chi ph thng nht, dng mt
na li tc kinh doanh v dnh mt phn t cho s chi
tiu bt thng.

C ln c Pht dy v bn loi hnh phc cho ng Cp

C c, Ch Nhn mt ngn hng ln, mt t ht
lng xy dng K Vin T ti Savathi, l ngi c s
sng cuc i c gia nh bnh thng:

- Hnh phc th nht l vui hng li tc bo m hay

to dng ca ci chnh ng;
- Hnh phc th hai l tiu pha t do ca ci cho mnh,
17
gia nh, bn b v thn quyn, v vo nhng vic cng
c;
- Hnh phc th ba l khng n nn;
- Hnh phc th t l sng khng lm li, mt i sng
thanh tnh khng phm ti v ngh, li ni hay hnh
ng.

iu ng ghi nhn l ba iu u thuc hnh phc v

kinh t v vt cht khng ng gi bng hnh phc tinh
thn pht sanh t mt cuc sng lng thin khng lm
li.

Mt vi th d trn y, ta c th nhn thy c Pht lu

n ngun phc li kinh t nh iu kin tin quyt cho
hnh phc con ngi, nhng Ngi cng khng cng nhn
tin b vt cht l tht v ng v nu ch vt cht khng
thi th nn tng ca tinh thn v o c s khng c.
Trong khi khuyn khch s tin b vt cht, Pht Gio
cng t nng vic pht huy o c v tinh thn cho mt
x hi hnh phc, ha bnh v tri tc.

Nhiu ngi ngh rng l mt ngi Pht T tt, ta chng

cn g n i sng vt cht. iu ny khng ng. iu
m c Pht dy l trong khi chng ta c th vui hng
tin nghi vt cht nhng khng nn i n cc oan,
chng ta cng vn phi cn mn pht trin phng din
tinh thn ca cuc sng. L c s trong khi c th vui
hng lc th gic quan, chng ta khng nn luyn i qu
mc vo cc khoi lc y n cng cc khin s tin
18
b tinh thn ca chng ta b cn tr. Pht Gio lun lun
nhn mnh s cn thit ca Trung o i vi con ngi.

O C

Nhng qui lut v tc l v lun l do con ngi t ra

khng dng nn c nn o c Pht Gio.

Th gii ngy nay trong mt trng thi hn lon; nhng

nn o c c gi tr ang b o ngc. Sc mnh ca
ch ngha hoi nghi v vt cht quay bao li dao ct
t tng mnh cc quan nim truyn thng ca nhng g
c coi l phm tnh ca con ngui. Tuy nhin, bt c ai
quan tm n vn ha v vn minh s t mnh cm thy
lo lng vi nhng vn tu tp v o c. Bi v o l
lin quan n hnh kim ca con ngi, o l lin quan
n s giao t gia chng ta v vi ngi ng loi.

Nhu cu phi c o l pht xut t s kin l bn cht

con ngi vn khng ton ho: con ngi phi t rn
luyn thnh lng thin. Cho nn lun l tr thnh
phng din quan trng nht ca cuc sng.

o c Pht Gio khng phi l nhng tiu chun ty

tin do con ngi sng ch bi con ngi vi mc ch v
li cho chnh mnh. Cng chng phi o c c t ra
khng mc ch. Nhng qui lut v tp tc x hi do
ngi t ra khng dng nn c cn bn o c Pht
Gio. Th d li n mc thch hp vi kh hu, thi im
19
v vn minh ch ny c th b coi l khng t chnh
ch khc; nhng vic ny hon ton l mt vn tp tc
x hi khng lin can g n o c c. Tuy nhin,
nhng quy c x hi nhn to khng ngng b ln ln
vi nhng nguyn tc o c vn lun c gi tr v
khng thay i.

o c Pht Gio khng t nn mng vo s thay i

ca tc l x hi m vo s khng thay i ca cc nh
lut thin nhin. Gi tr o c Pht Gio thc cht l
mt phn ca thin nhin v s khng thay i ca lut
nhn qu (Nghip). S kin n gin l o c Pht
Gio mc r trong nh lut thin nhin khin nguyn tc
ca n va hu dng v va c th gii tn tin chp
nhn. Th nn quy tc o c Pht Gio hnh thnh
trn 2500 nm vn khng mt gi tr do c tnh vt
thi gian ca n.

im thit yu ca o c Pht Gio l phi thc hnh

v o c ch l mt phng tin dn n mc tiu cui
cng ca hnh phc ti thng. Trn con ng i n
gii thot, ngui Pht T hon ton chu trch nhim mi
phc bu hay bt hnh ca chnh mnh. Mi c nhn
phi t mnh tu tp t gii thot bng s hiu bit v
n lc ca chnh mnh. Theo o Pht gii thot l kt
qu ca s trau di tinh thn ca c nhn ch chng phi
b t hay cu bi mt tc nhn bn ngoi no c.
Nhim v ca c Pht l soi sng cho con ngi thy
c bn cht ca kip sng v ch dy h cch hnh
20
ng tt nht cho hnh phc ca chnh mnh v cho li
ch ca ngi khc. Kt cc, o c Pht Gio khng
thnh lp do mt mng lnh no bt buc con ngi phi
tun theo. c Pht dy con ngi v nhng iu kin
lng ho nht dn n li ch di lu cho chnh mnh v
cho ngi khc. Thay v gi nhng ngi phm ti vi
nhng t ng nh " ng xu h", "c c", t hi",
"ng khinh", v "ng chi ra", Ngi ch ni " Con tht
di dt hnh ng nh vy v hnh ng nh th s mang
phin no cho chnh con v cho ngi khc ".

L thuyt v o c Pht Gio tm thy s gii thch

thc tin trong nhiu gii lut khc nhau. Nhng gii lut
hay k lut ny khng g ngoi nhng cch thc hng
dn i cng ch ng hng cho ngi Pht T phi
nng theo tin ti gii thot cui cng. Mc d nhiu
gii lut c trnh by di hnh thc tiu cc, chng ta
khng nn ngh rng gii lut Pht Gio ch gm c vic
trnh cc vic c m khng c b sung lm cc iu
thin.

Lun l tm thy trong tt c cc gii lut c th tm tt

trong ba nguyn tc n gin: "Ch lm iu c, hy lm
vic lnh, thanh lc tm , y l li Ch Pht dy" (Kinh
Php C, cu 183)

Trong Pht Gio, s khc bit gia iu tt v iu xu

rt n gin. Tt c nhng hnh ng bt r t tham, sn
v si pht xut t lng v k nui dng o tng tc hi
21
ch ngh n mnh. Nhng hnh ng ng trch, lm
li v xu xa. Nhng hnh ng ny c gi l Bt
Thin Nghip. Tt c nhng hnh ng bt r t nhng
phm hnh khoan dung, tnh thng, v tr tu, u ng
ngi khen - Thin Nghip. Tiu chun ca thin hay bt
thin p dng do nhng tc ng ca tm , li ni hay
vic lm.

O C PHT GIO C THIT LP TRN

MUN HAY TC .

c Pht dy "Nghip l tc ". Hnh ng t chng

chng tt m cng chng xu nhng chnh tc v t
tng lm chng thnh tt hoc xu. Tuy nhin, o c
Pht Gio khng xc nhn rng mt ngi phm nhng
"ti li" theo quy c c th cho l mnh lm vy vi
dng tt. Nu phi gii quyt tnh hung ny, Pht Gio
s t gii hn v nhng vn tm l v phi mt
nhim v thit lp cc tiu chun o c v gii lut
hnh kim ln trn mt gio l gii thot. S lin h gia
ngh v hnh ng, gia hnh ng tinh thn v vt
cht l s m rng ca t tng. Khng th no phm ti
st nhn vi mt tm thin v git mt mng sng n
gin ch l s biu l ra ngoi ca mt trng thi tm b
ch ng bi sn hn hay tham lam. Hnh vi l s c ng
ca t tng ging nh ma l s ha ng ca hi.
Hnh vi th hin t mi cht ca hnh ng ch l ci
vi phm trong cn phng im lng v b mt ca con tim.

22
Do , mt k phm mt hnh ng v lun phi cng
nhn hn khng ch ng c trng thi bt thin ca
tm . Cng vy, mt ngi c tm trong sch v sng
ngi, t tng v cm ngh trong tm hon ton khng
cn trc, th khng th no phm nhng hnh ng v
lun.

o c Pht Gio cng tha nhn tnh cch khch quan

ca cc gi tr tinh thn. Ni mt cch khc, nghip qu
pht xut ph hp vi nghip lut thin nhin, bt chp
thi ca c nhn hay bt chp thi ca x hi vi
hnh ng . Th d say ru c nhng nghip qu ca
n; l iu ti li v n lm cho chnh c nhn
khng hnh phc v cn lm cho ngi khc khng hnh
phc. Nghip qu ca say ru vn hin hu d rng k
say hay x hi ngh th no v thi ung ru. Nhng
quan nim v thi thng thng bng nhng s kin
khch quan cng khng gim thiu c tnh bt thin
hin nhin ca say ru. Nhng hu qu - tm l, x hi,
v nghip - to thnh nhng hnh ng hp lun l hay
v lun l - m khng cn n thi tinh thn ca
nhng ai phn xt hnh ng . Vy nn trong khi
thuyt tng i v o c c tha nhn, iu ny
khng lm suy gim tnh cch khch quan ca cc loi
gi tr .

LUT L G?

23
Lut l quy tc k lut t tu tp do c Pht t ra
cho cc nam n tu s nghim tr. Lut ng vai tr ct tr
trong i sng tu hnh.

c Pht khng thit lp quy tc k lut bng mt mt s

rn luyn n phng. Tuy nhin Ngi t ra mt s iu
lut khi cn thit. Lut Tng v b ch gii cha ng
nhiu cu chuyn c ngha v nguyn nhn ti sao v
nh th no c Pht li t ra mt s gii lut. Theo
Ngi, hnh thc tt nht ca Lut l t k lut cho tm ,
li ni v hnh ng. Nhng t u tin ca c Pht
l nhng bc tinh thn pht trin cao nn khng cn
n lut l t ra cho cc Ngi. Tuy nhin khi on th
Tng Gi m rng, c nhiu ngi gia nhp, mt s
nhng ngi ny cha c trau di v tinh thn. T
pht xut mt s vn lin quan n hnh kim v li
sng nh tham gia vo hot ng th tc mu sinh v
c khuynh hng b cm d bi lc th gic quan. Do
tnh trng ny, c Pht phi t ra nguyn tc ch o
cho cc nam n tu s phi tun hnh h c th thy s
khc bit gia i sng tu s v c s. Tng on v Ni
on l mt on th tn gio c thnh lp rt hon
chnh so vi cc nhm tu kh hnh khc lc by gi.

c Pht n nh tt c cng lnh cn thit duy tr

on th thnh thin Tng Gi trn mi phng din. Khi
c Pht qua i, nhng iu lut ny c i chiu
kim tra tng on c th da vo m p dng. Quy
tc hnh kim n nh bi c Pht c th chia thnh hai
24
lnh vc ln. Gii Lut Tng Qut, Lokavajja, p dng
cho c on th Tng Gi v cho c c s sng mt
cuc i o hnh. Mt s quy tc k lut hay lut l
c t ra ph hp vi cc iu i hi ca quc gia
v vn ha v x hi hin hu vo lc no c gi l
Pannatti Vajja. Trong loi th nht, Lut Tng Qut trit
cm mi hnh vi v lun v ti li. Loi th hai lut
p dng trc tip cho cc nam n tu s phi tn trng v
oai nghi, truyn thng, bn phn, tc l, v nghi thc. Vi
phm Lut Tng Qut to tai ting v nghip xu, trong
khi vi phm gii lut cn c vo cc iu kin x hi
khng hn l to cc nghip xu. Tuy nhin h vn phi
b ch trch v phm gii d di hnh thc no cng c
th lm mt nhim tnh trong sch v phm gi ca
on th thnh thin.

Nhng iu lut ny phn ln cn c vo tnh hnh vn

ha x hi hoc li sng thnh hnh ti n cch y 25
th k. Theo kinh Maha Parinibbana Sutta (i Bt Nit
Bn), c Pht tuyn b rng mt s iu lut "th yu"
c th thay i v b sung cho thch hp vi thi gian v
khng gian vi iu kin l chng khng khuyn khch t
cch v lun hay c hi. Tht ra, ngay trong thi c
Pht hin tin, mt s lut th yu c sa i bi
cc t kheo vi s chp thun ca Ngi. c Pht cng
chp thun nam n tu s b au yu c min chp hnh
mt s gii lut.

25
Tuy nhin khi cc iu lut c lit k bi cc t
ca Ngi trong K i Hi Kit Tp Ln Th Nht triu
tp ba thng sau khi Ngi nhp dit, tt c cc iu lut
u c gi li ht v l khng mt ai c th chc chn
nhng iu lut y c nn sa i hay khng. Cui cng
cc t ca Ngi quyt nh gi tt c gii lut do c
Pht ban hnh. Thi gian tri qua, mt s gii lut tr
thnh li thi v mt s cc t chnh thng li khng
khng nhn mnh rng phi tun hnh cht ch nhng
gii lut theo vn t hn l theo tinh thn. S kin chnh
xc l c Pht cng mun trnh vic chp cht vo gii
lut nh vy nn Ngi khng c mt ngi no k
nghip Ngi c. Ngi dy rng hiu Gio Php v duy tr
Gio Php nh v thy mnh cng gip ta sng
cuc i thnh thin. Mt l do khc l ti sao nhng
t lc ban u ca c Pht khng tn thnh thay i
gii lut l v cc Ngi khng c l do v c hi thay
i v ch sng c mt thi gian ngn sau khi c Pht
nhp dit. Hn na vo thi by gi, a s nhng ngi
t b th tc l nhng ngi thnh thc v quyt tm
xut gia. Tuy nhin khi nhng iu kin x hi bt u
thay i, v khi Pht Gio lan trn ti nhiu ni ti n v
cc quc gia khc, quyt nh ca cc t khng thay
i mt gii lut no ti i Hi Kit Tp ln Th Nht
tr thnh mt vn rt to ln v mt s gii lut khng
thch ng vi nhng s thay i v chnh tr v kinh t
trong nhng tnh hung i thay.

26
MI THIN NGHIP V MI BT THIN
NGHIP.

Con ngi hu phc hay bt hnh l ty vo thin

nghip hay bt thin nghip ca c nhn .

Lm nhng hnh ng tt to cng c, mt c tnh lm

thanh tnh v trong sch tm . Nu tm khng c
kim sot, tm s c khuynh hng ng v ti li, dn ta
lm nhng hnh vi xu c v gy kh khn cho ta. Cng
c gip thanh lc tm khi nhng khuynh hng ti
li ca tham sn si. Tm tham thc y con ngi tham
dc, tch ly v ct du ca ci; tm sn li ko con
ngi n ght b v gin d; v tm si lm con ngi
tr nn vng mc vo tham v sn m li ngh rng
nhng gc r ti li l ng v thch ng. Nhng
hnh vi tht c gy nhiu au kh v gim thiu c hi
cho ta hiu bit v tu tp Gio Php.

Cng c rt quan trng theo h tr ta trong sut qung

hnh trnh ca c cuc i. Cng c lin quan vi
nhng g tt v li lc cho mnh, cho ngi khc, v lm
tng phm cht ca tm. Trong khi ca ci vt cht ca
mt ngi gom gp c th b tiu tan v trm cp, nc,
la, b tch thu vn vn..., phc bu ca cng c theo
ta kip ny n kip khc v khng th b mt, mc d
cng c c th b cn ht nu khng bit vun bi thm
nhiu cng c na. Mt ngi chng nghim hnh phc

27
ngay ti y v by gi cng nh v sau ny l do to
c cng c.

Cng c l mt iu kin thun li to ln: N m cnh

ca c hi khp mi ni. Mt ngi c cng hnh s
thnh cng trong bt c mt lnh vc no m ngi
tham gia. Nu ngi mun hot ng thng trng,
ngi s c ngay c hi gp g v bn b. Nu ngi
mun tr thnh hc gi, ngi s c tr cp hc
bng v s ng h ca cc nh bo tr c vn hc thut.
Nu ngi mun tin b v thin nh, ngi s
gp mt o s gii thin hng dn pht trin tinh
thn. Gic m ca ngi s thnh s tht nh kho tng
cng c ca ngi . Chnh cng c lm cho mt
ngi ti sanh vo thin gii, v cung cp cho ngi y
nhng iu kin thch ng v gip ngi t Nit Bn.

C mt s phc in (ni th nhn) phong ph em kt

qu v lng cho ngui to hnh vi thin. Ging nh mt
s t tt c th sn xut ma gt tt hn (t mu m so
vi t si ), mt hnh vi thin hi hng cho mt s
ngi c th em nhiu cng c hn l cho nhng
ngi khc. Nhng lnh vc gieo cng c phong ph
gm Tng Gi hay cc v thnh thin, m, cha v ngi
ngho tng. Hnh thin nghip cho nhng ngi trn y
qua nhiu hnh thc khc nhau s l ngun gc ca
nhng kt qu k diu.

28
c Pht dy mi iu cng c (Thp Thin Nghip)
cho chng ta thi hnh t mt cuc i hnh phc v
an lc v cng pht trin kin thc v s hiu bit.
Mi iu cng c l:

1. B Th
2. Tr Gii
3. Rn luyn tinh thn
4. L
5. Phc v tha nhn
6. Hi hng cng c
7. Hoan h vi nhng cng c ca ngi khc
8. Thuyt ging v dy Php
9. Nghe Php
10. Trau di chnh kin.

Lm mi thin nghip trn khng nhng em li ch

cho chnh mnh, m cn em li ch cho nhng ngi
khc, ngoi phn em li lc cho ngi c hng.
Gii hnh em li ch tt c chng sinh m ta tip xc.
Trau di tinh thn mang an lc cho ngi khc v gi
cho h tu tp Php. Lng tn knh gy hi ha trong x
hi, v s phc v ngi khc khin i sng ca h ci
tin. Chia s cng c vi ngi khc cho thy s quan
tm ca mnh n hnh phc ca ngi khc, v trong
khi vui vi cng c ca ngi khc khuyn khch h to
nhiu cng c hn na. Dy v nghe Php l nhng yu
t quan trng cho hnh phc ca c v thy ln ngi
nghe, v khuyn khch c hai sng ng vi Php. Trau
29
di chnh kin ca mnh s lm cho ngi khc thy
c ci p ca Gio Php. Trong Kinh Php C, c
Pht dy:

"Nu lm vic lnh

Hy nn thng lm mi
Nn vui lm vic lnh
V hnh phc l s tch ly iu thin - (Php c, cu
118)

Ch nn coi nh iu lnh nh m cho rng

"iu chng n gn ta"-
Tng git nc nh lu cng y bnh
Ging nh vy, ngi tr thu thp tng cht thin
Khin ngi tr nn ton thin." - (Php c, cu 122)

MI C NGHIP

Ngi Pht T hay c nhc nh phi trnh xa mi

hnh vi bt thin. Nhng hnh vi ny bt ngun t tham,
sn, si, gy au kh cho ngi khc nhng nht l cho
chnh mnh ngay trong kip ny v nhng kip sau. Khi
mt ngi hiu Nghip Lut v nhn thc c nhng
hnh vi bt thin mang li kt qu xu, ngi s tu tp
chnh kin v trnh nhng hnh ng ny.

C ba hnh ng bt thin nghip thuc v thn: (1) Git

hi chng sanh, (2) Trm cp, v (3) T dm. Nhng

30
thn nghip ny tng ng ny vi ba trong nm gii ca
ngi c s phi vng gi.

Hu qu ca git hi l phi chu vn s, tt bnh, lun

lun au bun v phi xa la cc ngi thn, sng trong
s hi thng xuyn. Nhng hu qu xu do trm cp l
ngho tng, cng cc, tht vng, v phi sng nh v.
Hu qu xu ca t dm l c nhiu k th, thng xuyn
b ngi on ght, gp v hoc chng khng va .

Bn hnh ng bt thin nghip thuc v li ni (khu)

l: (1) Ni di, (2) Ni li hai chiu, (3) Ni li hung
c, (4) Ni chuyn tm pho v ch. Ngoi iu ni di,
nhng bt thin nghip ca li ni c xem l phn m
rng ca Gii Th T ca ngi c s.

Nhng ngi ni di s b hu qu xu l b lng m, ph

bng, khng c ai tin cy, v sc khe yu km. Hu
qu cho ngi ni li hai chiu l mt bn v c.
Nhng k ni li hung c s b ngi khc ght v c
ging ni th b. Hu qu khng trnh c ca k ni
phim l thn b khim tt, v khng ai tin tng vo li
ni ca k .

Ba bt thin nghip v tm l: (1) tham, hay ham mun

nhng g thuc v ngi khc, (2) c , (3) v t kin .
Ba hnh vi ny tng ng vi ba gc r ti li ca tham
sn, v si. Gii Th Nm: khng c dng nhng cht
say (ru, c dc) v ma ty khng nhng dn tm
31
phm ba iu bt thin trn khi b say sa nhim c m
cn lm thn v khu phm nhng hnh vi tht c.

Hu qu tc hi ca tham i l s khng t c c
nguyn ca mnh. Hu qu ca c l b xu x, nhiu
bnh, v c mt tm a ng ght. Cui cng, hu qu
cho k nhiu t kin l nhiu dc vng th l, thiu tr
tu, n n, mang bnh tt kinh nin v tng ng
ch trch.

Ta nn lun lun lm iu thin v t kim ch khi cc

hnh ng sai quy. Tuy nhin nu mt ngi phm mt
hnh ng ti li, ngi cn phi nhn thc c
sai lm ti ch no v c gng ng ti phm li lm y
na. mi l ngha thc s ca sm hi, v ch lm
nh vy ta mi tin b trn con ng cao thng gii
thot.

Cu nguyn c tha ti s v ngha, nu sau khi cu

nguyn, ngi vn tip tc ti phm cc hnh ng c
hi. Ai y m ra sch ti li ca mnh ngoi tr chnh
mnh? Phi bt u vi s nhn thc, cht liu ty tr
tuyt diu. Trc tin, k phi nhn thc c bn
cht hnh vi ca mnh, v tm mc tc hi ca n. K
n, ngi y nhn thc c hnh vi y l bt thin, rt
bi hc t v v h quyt tm khng ti phm. Tip
theo, phi c gng lm iu lnh cho pha b thit hi
cng nh cho nhng ngi khc, cng nhiu cng tt.
Bng cch , ngi y, nh hng lot hnh ng thin
32
lnh s lt qua c nh hng do vic xu c ca
mnh.

Theo Pht Gio, ngi lm li no cng c th chuc ti

hay cu vn c c bit bng s tnh thc v Chnh
Tinh Tn (N Lc) ca h. Tin tng rng mt ngi c
th "ra sch" ti li nh mt phng cch thn diu no
hon ton ch l m tn d oan nhng cn t hi hn
na l khng gip ch g c cho vic trau di tinh thn
ca chnh mnh. Lm nh vy ch s khin cho k tip
tc b ngu mui v t mn. Ni tm li, chnh nim tin
t khng ng ch ny li cn tai hi nhiu hn l
nhng hu qu nhng hnh vi lm ln do ngi gy ra
v s hi.

GII LUT

Gi gii khng nhng ch trau di sc mnh tinh thn,

m cn phc v hu hiu nht cho ngi ng loi.

Mi quc gia hay x hi u c k cng ring c coi

l nhng hnh ng lun thng o l trong phm vi x
hi. Nhng quy tc ny thng lin quan n quyn li
x hi v php lut ca nc . Mt hnh ng c coi
nh ng khi khng vi phm lut l v vt qu tnh cm
qun chng hay c nhn. Nhng quy tc nhn to ny
linh ng v thnh thong c iu chnh cho ph hp
vi s thay i hon cnh. Nhng tiu chun nhn to y
tuy quan trng i vi x hi nhng khng th dng lm
33
cng lnh ng tin cy cho mt s nguyn tc lun l
c p dng chung qut.

Ngc li, o c Pht gio khng do tr c con ngi

pht minh ra. N cng chng phi cn c vo lun l s
khai c dn d thay th bi cc b lut nhn vn. o
c Pht Gio cn c trn nh lut nhn qu ph qut
(Nghip), v xem mt hnh ng thin hay bt thin ty
theo cch thc n nh hng cho chnh mnh v cho
ngi khc. Mt hnh ng, tuy mang li lc cho mnh,
cng khng th cho l mt hnh ng thin nu n gy
au thng vt cht v tinh thn cho ngi khc.

o c Pht Gio nhm vo mt cu hi rt ph thng

nhng ch yu: Lm sao ta c th phn on mt hnh
ng l tt hay xu? Theo Pht Gio, cu tr li rt n
gin. Tnh cht ca mt hnh ng c cn c trn tc
hay ng lc thc y bt ngun. Nu mt ngi lm
mt vic thc y bi tham sn v si, hnh ng ny l
hnh ng bt thin. Mt khc, nu ngi lm mt
vic pht xut t tnh thng, nhn i, v tr tu, hnh
ng ny l hnh ng thin. Tham, Sn, v Si l "ba
Gc R Ti Li", trong khi tnh thng, lng nhn v tr
tu l nhng "Gc R Thin". T ng "Gc R" m ch
tc m hnh ng bt ngun. Cho nn, mc d l k
che y bn cht hnh ng ca mnh th no i na, s
tht vn hin by bng cch tra xt t tng no to
thnh hnh ng y. Tm l ngun gc ca tt c li ni
v hnh ng.
34
Trong Pht Gio, nhim v hng u ca mt ngi l t
mnh gt sch nhng trc tinh thn ca tham, sn v
v minh. Lm vic ny khng phi do s hi hay va
lng mt ng thn linh no . Nu ai v l do ny m
lm, ngi y vn cn thiu tr tu. K hnh ng do
s hi chng khc g tr nt s b pht v nghch ngm.
Ngi Pht T hnh ng t s hiu bit v tr tu.
Ngi Pht T hnh cc hnh lnh v hiu rng nh lm
iu thin, sc mnh tinh thn s pht trin v vun bi
nn mng cho tm linh dn n gii thot. Hn na,
ngi nhn thc c l hnh phc hay au kh ca
mnh do mnh t to qua s vn hnh ca Nghip Lut.
Mun gim thiu nhng phin mun v kh khn trong
i sng, ngi phi n lc kim ch hnh ng ti
li. Ngi lm iu thin v hiu rng vic s em
li an lc v hnh phc cho mnh. V ai ai cng mu tm
hnh phc trong i sng, v v ngi c th to c
iu kin t hnh phc, th khng c l do no ngi
li khng lm vic thin v trnh iu ti li. Xa hn
na, s nh gc r nhng nhim tm ny, ngun gc
ca nhng hnh ng chng x hi, s em li li ch ln
cho nhng ngi khc trong x hi.

NM GII

o c ca ca hng c s Pht T tiu biu trong Nm

Gii c th c nhn hai mc . Trc tin gii hnh
gip con ngi nhng cng ng c vn ha cng
chung sng trong tng knh v tn nhim ln nhau. K
35
n, l im khi u cho cuc hnh trnh tinh thn
tin ti Gii Thot. Khng ging nh nhng iu rn do
mnh lnh ca thn linh ban xung con ngi, chnh
ng nhn tnh nguyn th gii, nht l khi ngi y
nhn thc c li ch ca vic vng gi nhng iu lut
cho thn, khu v . Hiu bit hn l khng v s hi
hnh pht l l do gi gii. Mt Pht T tt nn t nhc
nh ti vic gn gi nm gii hng ngy. l:

"Ti tn trng quy lut tu tp trnh:

1. Git hi sinh vt
2. Ly mt th g khng c cho
3. T dm
4. Ni di
5. Dng ma ty v ru."

Ngoi tinh thn hiu bit rng Nm Gii ch l mt nhm

iu l ngn chn, mt Pht T nn t nhc nh l qua
vic gi gii, ta cng hnh tp c nm c Hnh Cao
Qu. Trong khi Nm Gii dy iu g khng nn lm,
Nm c Hnh Cao Qu cho bit nhng phm tnh no
cn phi trau di nh hnh t bi, bung b, tri tc, thnh
thc, v chnh nim. Khi ta gi Gii Th Nht khng
git hi, ta kim sot c tm sn hn v trau di tm t
i. Gii Th Hai, ta kim sot c lng tham v tp
hnh bung b hay khng luyn i. Ta s kim sot lng
tham mun nhc dc v rn luyn hnh tri tc ca mnh
Gii Th Ba. Gii Th T, ta trnh ni di v ng
36
thi trau di c thnh tn, v trong khi t khc phc
khi nhng kch thch tinh thn bt thin, ta vun bi
chnh nim Gii Th Nm. Mt khi hiu c
nhng iu cao qu trn, ta s nhn thc c rng gi
gn Nm Gii khng lm cho mnh tr thnh lnh m,
ch bi v tiu cc, nhng to mt nhn cch tch cc
y tnh thng v cn trng cng cc phm tnh khc
cng c tng trng ni mt con ngi sng mt cuc
i o hnh.

Gii l s tu tp cn bn trong Pht Gio. Mc ch gi

gii l loi tr nhng tham i th thin biu l qua t
tng, li ni v hnh ng. Gii cng l nn tng rt
cn thit cho nhng ai mun trau di tm . Nu khng
theo mt s gii hnh cn bn, cng nng ca thin nh
c th b s dng vo nhng ng c sai lm v ch k.

TM GII (Bt Quan Trai Gii)

Trong nhiu x Pht Gio, cc tn thun thnh thng

theo thng l th Tm Gii (Bt Quan Trai Gii) vo mt
s ngy no trong thng, nh ngy rm v nhng ngy
trng mi mc. Nhng ngi ny n Cha t sng sm
v li 24 gi ti cha, tu tp bt quan trai gii. Gi Tm
Gii ny, h t ct khi cuc sng trn tc hng ngy dn
dp bi bao i hi v vt cht v gic quan. Mc ch
ca vic gi Tm Gii l c thoi mi v yn tnh,
rn luyn tm , v t pht trin tinh thn.

37
Trong thi gian gi cc gii ny, h dnh th gi c tng
kinh sch, nghe ging Gio L ca c Ph?t, thin tp,
v tham gia cng qu trong mi sinh hot ca ngi cha.
Sng hm sau ngy bt quan trai gii, h tr li th Nm
Gii hng ngy v tr v nh tip tc i sng bnh
thng.

Tm Gii l trnh khng:

1. Git hi
2. Trm cp
3. Hnh dm
4. Ni di
5. Ung ru
6. n qu gi Ng
7. Khiu v, ca ht, nghe nhc, xem cc mn trnh din
khng ng n, dng trng hoa, du thm, phn sp v
nhng loi t im sc p,
8. Dng ging cao lng ly.

Mt s ngi cm thy kh hiu ngha mt vi gii lut

ny. H cho rng Pht T chng li khiu v, ca ht, m
nhc, chiu bng, vt thm, v nhng mn trang sc xa
hoa. Tht ra trong Pht Gio khng c lut no bt buc
ngi c s khng c dng cc loi trn. Nhng ngi
chn la trnh nhng th tiu khin y l nhng Pht T
thun thnh ch gi nhng gii y trong mt thi gian
ngn nh mt li k lut t gic. L do trnh cc loi gii
tr v vt trang sc l lng ng gic quan trong vi
38
gi v rn luyn tm khi b l thuc vo cc lc th
gic quan. Nhng hnh thc vui chi y gia tng s say
m ca tm v pht sanh cm xc lm tr ngi cho vic
pht trin tinh thn ca c nhn. T khc phc c cc
th tiu khin ny, ta c th t tin b, ch ng c cc
nhc im, v kim sot chnh mnh c nhiu hn.
Tuy nhin, Pht Gio khng kt ti cc loi gii tr ny.

Thc hnh vic gi gii (Nm Gii v Tm Gii) bng

mt tm nhit thnh chc chn l mt cng c tt p
mang nhiu li lc ngay trong kip ny v cc kip sau.
Cho nn nu c th c ta nn c gng ht lng thng
xuyn gi gii vi s hiu bit.

LNG T-I

iu thiu st trong th gii ngy nay l lng t-i hay

thin ch.

Th gii ngy nay, c ca ci vt cht. C rt nhiu

nh tr thc tin tin, nhiu vn nhn li lc, bit bao
hng bin gia, trit l gia, tm l gia, khoa hc gia, c
vn tn gio ti nng, nhng nh th v i, v nhng nh
lnh o th gii uy quyn. Mc d c bao nh tr thc
nh trn, vn khng c ha bnh v an ton thc s cho
th gii ngy nay. Cn thiu mt iu g. l lng t-i
hay thin ch gia nhn loi.

39
Vt cht t c chnh n khng bao gi c th mang
li ha bnh v hnh phc vnh cu. Ha bnh thot tin
phi hin hu trong tm mnh, trc khi c th mang cho
ngi khc v ton th th gii. Con ng thc s i
n ha bnh l theo li khuyn ca cc o s tn gio.

Mun thc hnh lng t-i, trc nht ta phi tu tp

Nguyn Tc Cao Thng ca bt bo ng, phi lun
lun sn sng thng lt tnh v k v nu cho ngi
khc thy chnh o. S chin u khng phi ni thn
xc vt cht, v tnh cht c c ca con ngi khng
ni thn m tm. Bt bo ng l mt kh gii rt hiu
qu chng li ti li hn l tr th. Bn cht thc s
ca tr th ch lm tng tm tnh c c.

Mun hnh tp lng t-i, ta cng phi x b tnh ch k.

Bao nhiu tnh thng trong th gii v k ny tu trung
ch l tnh thng cho chnh mnh:

"Khng phi v tnh thng ban cho ngi chng yu

du; nhng chng mnh s d c yu l do mnh yu
chnh mnh. Con ci c cha m yu thng, khng
phi do tnh thng ban cho con ci, m do cha m
thng yu chnh h. Thn thnh c yu knh, chng
phi v cho thn thnh, m l knh yu cho chnh mnh.
Chng phi ngi no c yu thng l do ai hin tng
thng yu, nhng chnh do lng t yu mnh ca ai ".

40
Con ngi phi hc hi cch th hin lng v tha hu duy
tr c ha bnh thc s v cho s gii thot ca chnh
mnh. Ging nh t t git i thn xc, tnh ch k git i
tin b tm linh. Tm t trong o Pht chng phi l
cm xc v cng chng phi ch k. l sc truyn cm
do tm thanh tnh ta ra sau khi on tr c hn th,
ghen ght, c c, th ch v hn hc. Theo c Pht,
Metta, lng bi mn l phng php hu hiu nht gi
tm thanh tnh v trong sch ha bu khng kh tinh thn
b nhim.

T ng "tnh thng" dng bao gm mt tm mc

rng ln nhng cm xc m con ngi kinh nghim.
Mc nghing nng v th tnh tham dc i vi mt
ngi khc phi s lm mt quan nim v tnh thn thin
gia cc chng sanh. Theo Pht Gio, c nhiu loi cm
xc, tt c nhng cm xc y u c gi thng thng
l "tnh thng". Trc tin, c tnh thng ch k v tnh
thng khng v k. K c tnh thng ch k khi k
ch quan tm n tha mn c nhn mnh m thi cn
khng quan tm g n nh cu hay cm ngh ca ngi
ng loi khc. Ghen ght thng l mt triu chng ca
lng v k. Mt khc, tnh thng khng v k c cm
nhn thy khi mt ngi qun thn mnh lm iu tt cho
ngi khc - cha m thng i vi con ci bng tnh
thng nh vy. Thng thng con ngi hay pha trn
gia hai tnh thng v k v v tha trong cc mi tng

41
giao. Th d, trong khi cha m c nhng hy sinh to ln
cho con ci, h cng thng mong mi c n p.

Mt loi tnh thng khc, cng lin h mt thit vi loi

trn, l tnh huynh hay tnh bng hu. V ngha, loi
tnh cm ny c th coi nh ch k v tnh thng ny ch
gii hn trong mt s ngi c bit m khng ni rng
ra nhiu ngi khc. Trong mt loi na, c tnh yu xc
tht gia hai ngi khc phi n vi nhau do s li cun
th cht. l loi tnh yu c cc ngnh gii tr hin
i khai thc ti a, bao gm t s cung di on s ca
la tr mi ln cho ?n nhng lin h phc tp nht gia
ngi trng thnh.

Cao c hn nhng tnh thng ni trn l Tnh Thng

i ng hay Tm T (Metta). Tnh thng bao qut ny
l c hnh v i th hin ni c Pht. Chng hn, c
Th Tn t b vng quc, gia nh v mi lc th
tn lc tm ra phng cch gii thot nhn loi khi kip
sng kh au. t c Gic Ng, Ngi phi chin
u qua khng bit bao nhiu kip sng. Ngi yu km
chc phi ng lng, nhng c Pht th khng. Do
ngi ta gi Ngi l "ng T Bi". Tnh thng bao la
v b bn ca c Pht khng ch ring cho loi ngi
m cho tt c cc sinh vt. Tnh thng y khng phi l
cm xc hay ch k, m l mt tnh thng v bin gii,
khng k th. Khng ging nh loi tnh thng khc,
tm t bi khng bao gi chm dt trong tht vng hay bt
mn v tnh thng ny khng mong c n p.
42
Ngi trau di tm t bi cng trau di tm h v tm x,
v ngi s t n tnh trng siu phm.

Trong cun "Con ng Xa ca c Pht", Ha

thng Piyadassi ni:

"Tnh thng l mt sc mnh tch cc. Mi hnh ng

ca tnh thng th hin vi mt tm trong sch
nng , cu tr, khch l, gip ngi khc tin bc d
dng, m i v thch nghi hn cho vic chin thng phin
no, t hnh phc ti thng.

"Phng cch pht trin tnh thng l suy nim v

nhng iu sai tri ca sn hn, n nhng li ch ca
tm khng-sn, suy ngh theo thc ti, theo nghip lut
rng khng c g sn hn, rng sn hn l mt cm
gic in r nui dng cng ngy cng nhiu ti tm,
che lp s hiu bit chnh ng. Sn hn km hm,
thng yu ci m. Sn hn bp nght, thng yu gii
phng. Sn hn em dy v, thng yu em an lc. Sn
hn chao o, thng yu bnh thn, an nhin, tnh lng.
Sn hn chia r, tnh thng on kt. Sn hn lm kh
cng, tnh thng lm mm du. Sn hn cn ngn, tnh
thng gip . Nh th do nghin cu v nhn nh
chnh xc nhng hu qu ca sn hn v nhng li ch
ca tnh thng, chng ta nn pht trin tnh thng rng
ln".

43
Trong Kinh Metta, c Pht gii thch cn k tnh
thng trong o Pht. Chng khc g ngi m che ch
a con duy nht ca mnh d phi hy sinh tnh mng,
n nh vy ta cng nn trau di tnh thng v bin i
vi tt c chng sanh. Hy tri tm t rng ln ca mnh
ta khp ton th th gii, bn trn, bn di, ngang qua
khng chng ngi no, khng sn hn no, khng th
hn no".

LNG NHN T THC S

Lng nhn t thc s l "cho m khng mong g n p

li".

Ct li ca lng nhn t thc s l cho m khng mong

cu g n p li mn qu mnh tng. Nu mt ngi
tm cu mt li lc vt cht no t tng phm ca mnh,
hnh ng y ch c tnh cch i chc m khng phi do
lng nhn. Mt ngi nhn c khng nn lm cho ngi
khc cm thy thiu n mnh hay dng lng nhn nh
mt phng cch kim sot h. Ngi cng khng
mong mi g ngi ta phi bit n mnh v phn ng con
ngi hay qun v khng hn h u l ngi v n. Mt
hnh ng do lng nhn thc s l mt hnh ng thin
lnh, khng vng mc ngi cho cng nh ngi
nhn u cm thy t do.

Tn gio no cng u tn thn cng c t thin. Nhng

ai c mc sng y nn ngh n ngi khc, m rng
44
hnh b th vo nhng trng hp thch ng. Trong
hng nhng ngi lm vic t thin, c mt s dng vic
cho tng nh mt phung tin li cun ngi khc
theo tn gio hay tn iu ca mnh. Hnh ng "cho"
nh vy vi mt ng c kn o i chc khng th
l lng nhn t thc s c. Ngi Pht T quan nim
t thin l mt hnh ng gim thiu lng tham, mt
tm bt thin lm ngn tr s pht trin tm linh. Ai ang
trn con ng rn luyn tinh thn u phi c gng gim
thiu tnh v k v tm tham i mnh m mun c thm
v thm mi. Ta nn gim thiu lng luyn i vo cc vt
s hu, v nu ta khng tnh thc, chng s c th bin ta
thnh n l cho lng tham i. Thay vo ta nn s dng
chng em li ch v hnh phc li cho ngi khc
nh cc thn hu v nhng ai cn n s gip ca
mnh.

Khi cho, ta khng ch th hin lng nhn t nh mt

ngha c ca thn m thi, m vi c con tim v khi c.
Phi c mt nim vui mi khi cho. C mt s khc bit
gia mt hnh ng t thin v b th (dana). Trong hnh
ng phc thin bnh thng, do lng trc n v tnh
tnh t t, ta cho khi nhn thy mt ngi no thiu
thn cn s gip , v ta ang trong t th pht tm
mun gip . Cn i vi ngi hnh hnh b th, cho
y l mt phng tin trau di tm nhn i, mt c
hnh gim thiu tnh v k v tham m ca chnh
mnh. Ngi ny ang trau di tr tu khi nh rng b th

45
l mt phm hnh rt quan trng m mi ngi Pht T
phi tu tp v l ba la mt u tin (B Th Ba La Mt)
m c Pht hnh tr trong nhiu tin kip ca Ngi trn
ng tm Gic Ng. Ta thc hnh hnh b th t lng
tri n nhng phm tnh v cao c ca Tam Bo.

C nhiu th m ta c th cho. C th tng vt dng nh

thc phm cho ngi i, tin bc, qun o cho ngi
ngho. Cng c th cng hin kin thc, k nng, th gi,
ngh lc v c gng vo nhng k hoch mang li ch cho
ngi khc. Ta cng c th lng nghe vi thi thin
cm v trao vi li khuyn tt n ngi bn ang gp
kh khn. Cng c th t kim ch vic git hi cc
chng sanh khc, v lm nh vy chnh l tng li i
sng cho nhng sinh vt yu ui ny l ra c th b git
cht. Ta cng c th hin tng mt phn thn th ca
mnh cu ngi khc, chng hn nh cho mu, cho
mt, thn vn vn.... Nhng ai tu tp c hnh ny, thc
y bi tm i bi cao c i vi ngi khc cng c th
c th hy sinh n tnh mng ca mnh na. Trong nhiu
tin kip ca Ngi, B Tt (Tt t a) nhiu ln cho
nhng phn thn th ca Ngi cu cc ngi khc.
Ngi cng hy sinh c mng sng ca Ngi cho
ngi khc c sng, tm lng qung i v bi mn ca
Ngi tht to ln.

Nhng chng tch v i nht v lng t bi v b bn ca

c Pht l tng phm v gi cho nhn loi, Gio Php
gip tt c chng sinh c th gii thot khi kh au. i
46
vi ngi Pht T, tng phm cao qu nht trong tt c
tng phm l Pht Php. Tng phm ny c sc mnh v
i thay i i sng. Khi mt ngi nhn Pht Php vi
mt tm trong sch v tu tp chn l nghim chnh,
ngi khng th no khng thnh cng c. Ngi
t nhiu hnh phc to ln hn na, an lc v hoan h
trong c tim ln c. Nu ngi c ln c c, th nay
ngi s sinh lng trc n. Nu ngi c ln tr
th, th nay ngi bit tha th. Nh Pht Php, k sn
hn tr thnh bi mn hn, k tham lam bit m lng rng
ri hn, v k bt an tm c s thanh thn hn. Khi
mt ngi hng hng v ca Gio Php, ngi
khng nhng chng nghim hnh phc ngay ti y v
by gi, m cn hng hnh phc trong nhng kip sau,
v trong cuc hnh trnh tin n Nit Bn.

THI PHT GIO VI I SNG CA LOI

VT

Nu chng ta tin rng th vt c to ra cho con ngi,

th chc phi tin l con ngi c to ra cho loi vt
bi v c mt s th vt n tht ngi.

Ngi ta ni rng loi vt ch thc v hin ti. Chng

sng khng quan tm g n qu kh v tng lai. Ging
nh vy, tr nt hnh nh khng c khi nim g v tng
lai. Chng ch sng vi hin ti cho n khi kh nng v
tr nh v tng tng pht trin.

47
Con ngi c nng khiu l lun. S cch bit gia ngi
v vt ch l ch con ngi bit pht trin kh nng l
lun v hnh ng ph hp. Ngi Pht T chp nhn
rng con vt khng nhng c sc mnh trc gic m
cng c kh nng suy ngh tuy mt mc km hn

Trong vi phng din, con vt cao hn con ngi. Loi

ch c thnh gic nhy bn hn; cn trng c khu gic
tinh t hn, diu hu c tc nhanh hn, chim phng
hong c tm nhn xa hn. Chc chn con ngi khn
ngoan hn nhng cn phi hc hi nhiu iu ni con
kin v con ong. Tuy loi vt c mt s kh nng nh vy
nhng loi ngi cn c nhiu hn na: Chng ta c tim
nng pht trin tinh thn.

Pht Gio khng chp nhn l do ai con vt c to

ra cho con ngi; nu vy ha ra loi ngi cng c
to ra cho loi vt v c mt s con vt n tht ngi.

Ngi Pht T c khuyn khch nn thng yu tt c

sinh vt, v khng nn ch hn hp trong tnh thng cho
con ngi m thi. H nn thc hnh lng t-i vi tt c
mi sinh vt. c Pht dy rng qu khng hp l nu
con ngi ly i i sng ca bt c sinh vt no v mi
chng sinh u c quyn tn ti. Con vt cng s hi v
au n nh con ngi. Tc ot mng sng ca chng
tht l sai quy. Ta khng lm dng tr thng minh v sc
mnh tn hoi sinh vt mc d i khi chng gy thit
hi cho ta. Loi vt cn thin cm ca con ngi. Git hi
48
chng u phi l bin php duy nht tng kh chng.
Mi sinh vt u ng gp vo vic bo tn th gii ny.
Tht l bt cng khi ta tc i quyn sng ca chng.

Trong cun Handbook of Reason (sch ni v l tr), D.

Runes ni:

"Tht kh ni v o c trong s tng quan vi cc

sinh vt m con ngi n nut mt cch c h thng,
hu ht bng cch thui nng v i khi n sng. C nhi?
u ngi thc hnh hnh thng yu sc vt nh nga ch
mo ... Nhng chnh nhng ngi ny li c th tm c
con hu, con nai, m hng chng hng huyt ung
ti hoc lm di tit, v cn ly tht ti. V ai l ngi
ni con nga m h cng cao qu hn con hu h n?
Tht ra c ngi n tht mo, ch, v nga nhng li ch
dng b nh loi gia sc lm vic".

C ngi khc than mt con chim nh hay mt con c

vng mi cht; Li c k ln li tht xa bt c bng mt
li cu gh tm n hoc ch tiu khin hoc tm
vui trong th bn chim. C k i vo tn rng su sn
git th nh mt loi th thao trong khi c k khc li
tiu rt nhiu tin nui nhng con vt ny ti nh nh
nhng gia sc yu qu.

C ngi nui ch nhi tin on thi tit; ngi khc

li ct i chng em chin. Mt s nui chim trong
nhng chic lng ho nhong; mt s khc li dng
49
chng n im tm. Tt c hu nh ln ln nhau.
Trong mt th gii m ngi nh ngi kim tin
hoc ch mu chi, qu l kh khn m c th
gi cn nhc v o c ca con ngui trong mi tng
quan vi loi vt.

Tn gio no cng khuyn ta thng yu ng loi. C

o cn khuyn ta thng yu nhau nhiu hn nu cng
thuc v mt tn ngng. Nhng Pht Gio cao c hn
ch dy chng ta th hin quan tm v lng bi mn ng
u cho khp mi chng sinh trn v tr ny. S ph hoi
bt c sinh vt no u gy ri cho nn Trt T ca V
Tr.

Trong nhng li dy ca Ngi, r rng c Pht chng

li mi hnh thc c c vi bt c chng sinh no. Mt
hm c Pht thy mt ngi ang sa son git sc vt
lm l t thn . Hi ti sao li em git con th v ti
ny, ngi tr li l lm va lng thnh thn. c
Pht bo vy hy git Ngi i tin l, v nu mng
sng ca sc sanh c th lm h toi th mng ngi t
cn lm cho h va lng hn na.

S c c i vi loi vt cn l hnh thc biu l ca

lng tham bt tr ca con ngi. Ngy nay nhn loi tiu
hoi cm th v tc i quyn sng ca chng m
rng mi sinh cho s tin nghi ca mnh. Nhng chng ta
phi tr t gi v hnh ng c c v ch k ny.
Mi sinh ca chng ta ang b bo ng v nu chng ta
50
khng c nhng bin php nghim ngt bo v s
sng cn ca cc sinh vt, s hin hu ca chnh chng ta
trn tri t ny cng khng th c bo m. S c
mt ca mt s sinh vt qu cng c e da i sng con
ngi. Tuy nhin chng ta li chng bao gii lu rng
con ngi chnh l mi e da to ln nht i vi tt c
sinh vt trn tri t v trong khng gian, tri li s hin
hu ca vi sinh vt ch l mt nguy c nh i vi mt
s khc m thi.

V mi sinh vt u ng gp cho s bo tn hnh tinh

v bu kh quyn, tiu dit chng khng phi l mt gii
php khc phc nhng s xo trn ca chng ta. Con
ngi phi dng cc bin php khc duy tr mc cn
bng ca thin nhin.

LNG KHOAN DUNG CN THIT CHO THI

I NY

"Nu ai di kh lm iu sai tri vi Nh Lai, tr li

Nh Lai s che ch cho y bng mt tnh thng v b
bn. Hn cng lm ti li bao nhiu th Nh Lai li cng
cho y thin by nhiu. Lc no Nh Lai cng ch ta ra
hng thm ca iu thin" (c Pht)

Con ngi ngy nay bt an, lo lng vi bao s hi v bt

mn. H b u c bi lng ham mun c danh ting,
ca ci v uy quyn. H tham m trong s tha mn
gic quan. H sng qua ngy trong s hi, nghi k v bt
51
n. Trong thi im ri lon v khng hong ny, con
ngi tht kh sng chung ha bnh vi bn ng loi.
Th nn lng khoan dung trong th gii ngy nay ti thit
phi c th s sng chung ha bnh gia cc dn tc mi
c th thnh tu c.

Th gii mu v thng kh bi cn bnh gio iu

v c chp. Mnh t ca nhiu quc gia ngy nay b
m t bi mu trn b th do cc loi u tranh
chnh tr ging nh nhng bu tri thi i hong kim
xa xa b bao ph bi khi thiu cc v thnh t o
ca nhiu tn ngng khc nhau.

Trong tn gio hay chnh tr, con ngi vn hay cho mnh
c s mnh mang nhn loi vo cch sng ca mnh v
hay cng kch nhng cch sng khc. ng nhin, s
bt khoan dung ca tinh thn Thp T Chinh lm hoen
s sanh tn gio.

Chng ta hy nhn li th k hin ti m "TIN B"

c qung co rm r - mt th k ca my mc v pht
minh. S trng by cc pht minh khoa hc v k thut
mi lm ta cha mt - in thoi, in c, my bay, v
tuyn, truyn hnh, in ton, tu khng gian, v tinh v
cc dng c in t. Nhng cng trong th k ny, nhng
a con ca tri t trin khai bao pht minh cc k
tin b y, vn l nhng ngi git hi c triu
ngi khc bng li l, sng n hay hi c. Tinh thn
khoan dung u, gia tt c tin b v i ?
52
Ngy nay con ngi ang ra sc thm him ngoi tng
khng gian. Nhng ngi v ngi hon ton khng th
cng nhau sng trong thi bnh v hi ha. Con ngi ri
y s lm mt tnh cht thing ling ca mt trng v
cc hnh tinh khc.

mu li vt cht, con ngi hin i xm phm thin

nhin. Hot ng tinh thn li qu t nng v hng lc
nn h khng tm ra mc ch ca cuc i. Cch hnh
x tri t nhin ca nhn loi ngy nay do kt qu quan
nim sai lm v i sng con ngi, v v mc tiu ch
yu. l nguyn nhn ca bao tht vng, s hi, bt an
v c chp ca thi i ngy nay.

Tm li, ngy nay thi thiu bao dung vn cn th

hin di danh ngha tn gio. Ngi ta ch ni sung v
tn gio v ha hn con ng tt tin ti thin ng
m khng lu tm g n vic thc hnh. Nu ngi C
c Gio sng theo Bi Thuyt Gio Trn i, nu
ngi Pht T hnh theo Bt Chnh o, nu ngi Hi
Gio thc s theo quan nim Tnh Anh Em, v nu ngi
n Gio sng theo khun kh tinh thn nht nh,
nht nh nhn loi s c ha bnh v ha hp trn th
gii ny. Bt chp nhng gio l v gi ca nhng o s
tn gio v i, ngi ta vn khng nhn thc c gi tr
ca lng khoan dung. Nhn danh tn gio biu l thi
c chp tht l t hi v ng trch.

c Pht c dy:
53
"Sung sng thay ta sng khng th hn nhng ngi
th hn ta.
Gia nhng ngi th hn, ta sng khng th hn.
Sung sng thay ta sng khng tt bnh gia nhng
ngi tt bnh.
Sung sng thay ta sng khng tham dc gia nhng
ngi tham dc"
-- (Kinh Php C, Cu 197, 200)

L NGHI TANG CH PHT GIO

m tang thc s theo Pht gio l mt nghi l tn gio

n gin, nghim tc v trang trng.

NGY TANG L

Mt m tang c hnh ng theo tinh thn o Pht ti

cc x Pht Gio l mt nghi l n gin, nghim tc v
trang trng. Nhng khng may nhiu ngi a thm
lm tit mc ngoi lai khng cn thit cng cc hnh thc
d oan vo trong tang l. Nhng nghi thc xa l trn
c thay i ty theo truyn thng v tp tc ca ngi
dn a phng. Nhng iu ny c ng dng t rt
lu i bi nhng ngi c l khng hiu g v bn cht
ca i sng, v ca ci cht, v v kip sng s ra sao
sau khi cht. Khi nhng kin b sung ny c st
nhp vo tang nghi theo Pht Gio, ngi ta c khuynh
hng ch trch o Pht v tang l tn km. Nu i
chng Pht T c thn cn ng ngi thm hiu
54
Gio Php v truyn thng thc s ca Pht Gio, h s
nhn c li khuyn phi t chc tang l nh th no.
iu ng tic nht l cc s kin trn gieo mt cm
tng xu rng o Pht khuyn khch ngi dn phung
ph tin bc v th gi vo nhng hnh thc khng cn
thit. Phi nn hiu minh bch l Pht Gio khng lin
quan g n nhng th tc thp km y.

Ngi Pht T khng quan tm c bit g v chn hay

thiu mt xc cht. Trong nhiu x Pht Gio, ha tng l
mt tc l. Thiu c khuyn khch v l do v sinh v
kinh t. Ngy nay, dn s trn th gii ang gia tng nu
ta tip tc xc cht chim mt s t ai c gi tr, ri
mt ngy no , tt c t ai cn li s dng c u
s b ngi cht dnh ht, v ngi sng s khng cn
ch m sng.

Vn cn c mt s ngi phn i vic thiu xc cht.

H cho l ha thiu tri vi lut ca thng , cng mt
lp lun nh vy, h phn i nhiu iu khc trong
qu kh. Nhng hng ngi nh vy phi cn mt thi
gian mi hiu c l ha thiu thch hp v hiu qu
hn chn ct.

Mt khc, ngi Pht T khng tin rng ngy no c

mt ng no s n nh thc hng linh ngi qu
c t ngi m hay tro ct trong bnh ng v quyt nh
ai s uc ln thin ng, ai s phi xung a ngc.

55
Thc hay nng lc tinh thn ca ngi qu vng khng
c lin quan g na vi ci thn xc, b xng hay tro ct
li. Nhiu ngi li cn tin rng nu ngi cht khng
c chn ng cch hay m ch c lm php m
khng c vo nm m, linh hn ngi cht s lang
thang khp bn phng tri khc than rn r, v i khi
quay tr v quy ph ngi thn. Trong Pht Gio khng
h c li tin nh vy.

Ngi Pht T tin rng mt ngi khi cht s ti sanh

mt ni no ty theo hnh ng tt hay xu ca ngi
. Khi m ngi cn tham sng, ngi phi ti
sanh. Ch c cc ng A la Hn, vt qua tt c cc
tham i mi khng cn ti sanh v sau khi cht cc Ngi
s t mc tiu cui cng l Nit Bn.

TI SAO CHNG TA NNG TA (QUY Y) NI

C PHT?

Ngi Pht T nng ta ni c Pht khng phi v s

Ngi, m l c c ngun thi thc v hiu bit
chnh ng cho vic t thanh tnh chnh mnh.

Ngi Pht T khng nng ta ni c Pht vi nim

tin Ngi l thng hay con ca thng . c Pht
khng bao gi tuyn b Ngi l thn thnh. Ngi l ng
Gic Ng, Bc T Bi, Tr Tu, v Thnh Thin nht cha
tng c trn th gii ny. Cho nn, h nng ta ni c
Pht nh mt v thy, mt o S ch dy con ng
56
gii thot thc s. H tn knh c Pht l t lng
bit n v knh trng ca h, v khng i hi n hu vt
cht ni Ngi. Ngi Pht T khng cu nguyn c
Pht ngh rng Ngi l mt thng c quyn thng
pht hay nguyn ra h. H tng k hay kinh khng phi
trong ngha van xin m nh l mt phng tin tng
nh n c hnh v i v phm tnh cao qu ca Ngi
mong t nhiu cm hng v hng dn cho chnh h
lm tng trng lng tin trn ng tu tp gio l ca
Ngi. C nhng li ph bnh ch trch thi nng ta
ni c Pht. H khng hiu ngha thc s quan nim
nng ta v tn knh c i o S. H ch bit v
cu nguyn l iu m mi ngi u lm di danh
ngha tn gio. Khi ngi Pht T tm ni nng ta, c
ngha l h chp nhn c Pht, Php v Tng Gi l
nhng phng tin m h c th nh bt ht gc r ca
s hi v nhng xo trn tm linh. Nhiu ngi, vi nim
tin c bit tm s che ch ni mt s s vt chung
quanh m h tin l c ma qu thn linh trong .

c Pht khuyn con ngi khi b s hi khng nn nng

ni ta vo ni rng, hang ng, cy c, miu th.
Khng c ni nng ta no nh th m an ton c,
khng c ni tr n no nh th l ti thng c. Khng
th nh vo cc ni nng ta nh th m gii thot c
tt c cc iu bt hnh. Ai bit nng ta (Quy Y) ni
c Pht, Php v Tng Gi s c hiu bit chn chnh
v T Diu - Kh, Nguyn Nhn ca Kh, Dit Kh,

57
v Bt Chnh o dn n chm dt Kh. mi tht l
ni nng ta an ton. Tm ni nng ta nh th mi
gii thot khi kh au. (Kinh Php C - Cu 188-192).

Trong kinh Dhajagga, c ghi l nhng ngi no quy y

vi Sakra, Vua ca cc ch thin hay bt c mt v thn
no, khng th thot khi nhng s hi v kh khn trn
th. L do l chnh cc ch thin (thn, thng ) cng
cha thot khi tham sn, si v s hi, nhng c Pht,
Php v Tng Gi (ngha l cng ng t n vin
mn) gii thot cc iu . Ch c nhng ai gii
thot khi nhng bt toi nguyn mi c th thy con
ng hnh phc trng cu. Francis Story, mt hc gi
Pht Gio ni ting, nu quan im ca ng trong vic
tm nng ta ni c Pht nh sau:

"Con n quy y ni c Pht. Con mong tm s hin

din ca ng i o S m do lng t bi ca Ngi con
c hng dn vt qua dng thc l ca lun hi, do
v mt thanh tnh ca Ngi con c nng ln khi vng
bn ly ca cc t tng tham m th gian, ni y con
cng thy c s bo m chc chn ca An Lc Nit
Bn m chnh Ngi t c. Trong phin no au
n, con quay v vi Ngi, v trong hnh phc con tm
thy nh mt trm lng ca Ngi. Con t trc Hnh nh
Ngi khng nhng hoa v hng, m c nhng ngn la
ang chy trong tm con lun dao ng c dp tt
v lng m. Con t xung y ci gnh y ca t kiu

58
v t ng, ci gnh nng ca lo toan v kht vng, ci
khi nhc nhn ca sanh t ti din khng ngng".

Sri Rama Chandra Bharati, mt thi s n, cng gii thch

rt ngha v vic tm nng ta ni c Pht nh sau:

"Con nng ta ni Ngi khng v li lc

Khng phi v s Ngi, hay mun ni danh
Khng phi nh ma t mt tri vn chuyn
Khng phi mong t kin thc rng sanh
Nhng l do sc mnh ca tnh thng khng ngn cch
ni Ngi tm mt v song bao qut
Cho con an ton vt qua bin Lun Hi
Con u, Bch c Th Tn, ccn xin thnh k theo
Ngi ".

C k ni rng c Pht cng ch l mt ngi, tm ni

nng ta ni Ngi tht khng c ngha g c. Nhng k
y u c hiu rng chnh c Pht ni r rng Ngi
ch l mt con ngi, nhng khng phi con ngi bnh
thng nh chng ta. Ngi l mt con ngi phi thng,
mt ngi thnh thin khng ai c th so snh vi Ngi
v Gic Ng ti thng, v lng t bi v lng i vi
tt c chng sanh. Ngi l mt con ngi thot khi tt
c nhng yu ui v nhim, cng nhng cm xc
thng tnh ca con ngi. V Ngi, ngi ta ni rng:
"Khng c ai v thn nh c Pht, m cng chng c ai
li ging thn thnh nh c Pht". c Pht l hin

59
thn ca tt c c hnh, tnh cht thing ling, tr tu v
gic ng cao c.

Mt cu hi khc thng c ngi ta nu ln: "Nu

c Pht khng phi l mt Thng , nu Ngi khng
ang sng ti th gii ny, lm sao Ngi c th ban phc
cho chng ta? " Theo c Pht, nu ai theo li khuyn
ca Ngi, sng mt cuc i o hnh, nhng ngi
chc chn nhn c phc lnh. Phc lnh trong Pht
Gio c ngha l nim vui chng nghim khi chng ta
pht trin lng t tin v mn nguyn. c Pht tng ni:
"Nu ai mong mun gp ta, ngi ch vic nhn vo
Gio l ca ta m tu tp" (Tng ng B Kinh). Nhng
ai hiu thu Gio L ca Ngi, s thy bn cht thc s
ca c Pht phn chiu ni chnh mnh. Hnh nh c
Pht m h duy tr trong tm khng phi l hnh nh nhn
thy trn bn th ch c tnh cc tng trng m thi.
Nhng ai sng ng theo Gio Php (con ng chnh
ng ca cuc sng) s c chnh gio php che ch"
(Theragatha) Ai bit bn cht thc s ca cuc sng v
s tht ca cuc i do Gio Php s khng c iu g s
hi c v cuc sng chc chn c bo m v ha hp.

Trong cc tn gio khc, nhng ngi sng bi Thng

ca h, i hi Thng ban n hu cho h. Ngi
Pht T khng sng bi c Pht xin n hu trn tc,
nhng h tn trng c Pht v thnh qu ti cao ca
Ngi. Khi ngi Pht T knh trng c Pht, gin tip
h nng cao tm linh h mt ngy no , h cng
60
t c gic ng nhu Ngi hu phng s nhn loi ngoi
vic h mong c tr thnh Pht. Ngi Pht T knh
trng c Pht nh v o S ca h. Tuy nhin, s knh
trng ny khng ng c s luyn chp vo hay s
li vo v o S. Loi knh trng ny theo Gio L ca
Ngi nh sau:

"Ny Ch Tng, nu c thy nm t o Nh Lai, i st

cnh Nh Lai tng bc mt, nhng cn tham lam,
nhim m vo lc th gic quan, t tng him c,
mu m gian tr, k c ln ln, v t v thiu thin
nh, u c tn lon, khng kim sot c cc cn,
thy tuy gn m vn xa Nh Lai, v Nh Lai cng xa
thy ."

"Ny Ch Tng, nu c v no tuy xa Nh Lai hng trm

dm nhng khng tham lam, khng say m vo khoi
lc gic quan, t tng thun hu, quang minh chnh i,
quyt tm vng mnh, c t, hay suy nim, tm gom
vo nht im, thu thc lc cn, v qu thn cn vi
Nh Lai v Nh Lai cng gn thy . (Samyutta
Nikaya, Tng ng B Kinh)

KHNG T U HNG

Nng nh vo ngi khc c ngha l khc t n lc

v lng t tin ca chnh mnh.

61
Pht Gio l mt tn gio n ha m trong tinh thn
bnh ng, cng bng v ha bnh ng tr. li vo
ngi khc c cu ri l tiu cc, nhng li vo
chnh mnh l tch cc. Ph thuc vo ngi khc c
ngha l t b tr thng minh v n lc ca chnh mnh.

Tt c nhng g ci tin v nng cao nhn loi u do

chnh con ngi lm ra. S thng tin ca con ngi l
do kin thc, hiu bit, n lc v kinh nghim ca chnh
con ngi ch khng phi t trn thin ng. Con ngi
khng nn l thuc, ngay c vo nhng sc mnh to ln
ca thin nhin v cho d b thin nhin bp, con
ngi vn gi a v cao c v s hiu bit v cc sc
mnh y. Chn l Pht Gio cn i xa hn na: Pht Gio
cho thy rng nh hiu bit, con ngi c th kim sot
mi trng v hon cnh. Con ngi c th trnh khng
b nghin nt bi chng, v bit s dng sc mnh ca
chng vn ln nh cao tt ca tinh thn.

Pht Gio tn dng thch ng cc thnh qu t c

do tr thng minh v n lc ca con ngi hn l tin vo
nhng ng siu nhn. Tn gio thc s c ngha l nim
tin vo tnh thin ca con ngi hn l vo nhng sc
mnh siu hnh. Trn phng din ny, Pht Gio khng
ch l mt tn gio, m cn l mt phng php cao
thng t ha bnh v gii thot trng cu bng li
sng ng n kh knh Ngay t lc ban u, Pht Gio
li cun mnh m nhng con ngi c vn ha v tr
thc. Mi ngi c vn ha trn th gii ny ngy nay
62
u knh ngng c Pht nh mt Bc Thy v l tr.
c Pht dy ci cn thit cho hnh phc ca con ngi
khng phi l mt tn gio vi c ng gio iu v l
thuyt sung m l s hiu bit v bn cht ca v tr v
s tng quan ca n vi nh lut nhn qu. i sng
ch n thun l mt biu hin bt ton ca thin nhin,
ch khi no hiu thu c nguyn tc ny th con ngi
mi c th hon ton gii thot c.

c Pht cng hin li gii thch mi v v tr. l

mt tm nhn mi v hnh phc trng cu do t c
s ton thin. Trong Pht Gio, mc tiu chin thng ca
nhn loi l t trng thi thng cn vt ln trn ci v
thng, s t Nit Bn vt ln trn tt c nhng th
gii thay i, v s vt thot cui cng khi nhng
thng kh ca cuc sng.

KHNG C K PHM TI

Pht Gio khng gi mt hnh ng no l phm ti, m

ch gi l mt hnh ng vng v hay bt thin.

Pht T khng coi con ngi l k ti li bm sinh hay

"k phn li thng ". Mi mt con ngui l mt c th
gi tr, u c trong chnh mnh mt kho ln cha ng
cc iu thin cng nh cc thi h tt xu. iu thin
trong con ngi lun lun chc sn c hi thun tin
thng hoa v chn mi. Hy nh cu ni sau: "C rt

63
nhiu ci tt k xu nht trong chng ta v c nhiu ci
xu k tt nht trong chng ta".

Pht Gio dy ta chu trch nhim v hnh vi thin hay

hnh vi bt thin ca chnh mnh, v mi c nhn c th
to m hnh cho s phn ca chnh mnh. Nh c Pht
ni: "Nhng hnh vi ti li ny do chnh bn lm, khng
phi do ni cha m, b bn, hay ngi thn quyn cho
nn chnh bn phi gt kt qu au kh". (Kinh Php C,
Cu 165)

Phin mun ca ta do chnh ta to ra ch khng phi do

mc li nguyn truyn kip ca gia tin hay do hng ti
nguyn thy ca t tng thn thoi thu ban s. Ngi
Pht T khng chp nhn nim tin l th gii ny n
thun ch l mt ni th thch v th nghim. Th gii
ny c th lm thnh mt ni m chng ta c th t
c s ton thin cao c nht. S ton thin ng ngha
vi hnh phc. Vi c Pht, con ngi khng phi do
mt ng no to ra nh vt th nghim trong i
sng c th b b i khi khng cn na. Nu mi ti li
c th tha th c, con ngi s li dng v cng lm
nhiu ti hn na. Ngi Pht T khng c l do no tin
tng rng k c ti c th trnh c hu qu nh n
hu ca mt tha lc bn ngoi. Nu mt ngi thc tay
vo l la, tay s b phng, v tt c nhng li cu
nguyn trn th gii ny cng khng th lm cho ht vt
so c. Cng ging nh vy vi mt con ngi bc
vo ngn la ca hnh ng ti li. c Pht gii quyt
64
vn kh au khng phi bng tng tng, l on
hay siu hnh, nhng l kinh nghim thc tin.

Theo Pht Gio, khng c iu gi l phm ti nh mt

s tn gio gii thch. Vi ngi Pht T, ti li l
mt hnh ng vng v hay bt thin - Nghip bt thin
to ti c l hnh thc suy sp ca con ngi. K c ch l
mt ngi ngu si. K cn c dy bo hn l cn n
hnh pht v ln n. K khng phi b coi nh dm vi
phm mun ca thng hay phi van xin thnh thn
c thng hi v tha ti. K cn c hng dn
t gii thot.

iu cn thit trn ht l phi gip k bit s dng l

tr hiu y l ngi chu trch nhim hon ton v
nhng hnh ng sai lm gy nn v phi tr hu qu.
Cho nn nim tin vo s xin ti xa l vi Pht Gio.

c Pht xut hin trong ci i ny khng phi vi mc

ch ra sch ti li gy ra bi con ngi, cng khng
phi trng tr hay tiu dit k c, m lm cho ta
hiu ra c s in o ca ta trong khi phm iu c v
nu r tc ng ca cc hnh vi ti li y. Cho nn trong
Pht Gio khng c iu rn v khng ai c th dy bo
ngi khc v mt t nng cao tinh thn. c Pht
khuyn khch con ngi pht trin v s dng s hiu
bit ca mnh. Ngi ch cho chng ta con ng thot
kh. Gii lut m chng ta th gi khng phi l nhng
iu rn cm: Gi gii l t nguyn. c Pht dy nh
65
sau: "Phi chnh nim ; hy nh li khuyn ny v suy
ngh tht k v iu . Nu thy r?ng li dy ca Nh
Lai thch hp cho s tu tp ca mnh th hy c gng thc
hnh li khuyn . Bn c th thy kt qu do kinh
nghim ca chnh bn". o Gio khng c gi tr nu
ch m qung tun theo iu rn m khng nhn thc v
hiu bit thch ng. Tuy nhin chng ta khng nn li
dng s t do trong Pht Gio lm bt c iu g ta a
thch. Ta c bn phn hnh x nh mt con ngi c vn
ha, vn minh v hiu bit sng mt cuc i o
hnh. Nu ta hiu c nh vy, iu rn khng quan
trng. L mt o s gic ng, c Pht khuyn chng ta
lm sao sng mt cuc i thanh cao trong sch m
khng b p t bi nhng iu rn cm v s s hi hnh
pht.

HY T LM

T tin gi mt phn quan trng trong mi mt ca cuc

sng con ngi.

Hiu bit rng khng do nguyn nhn bn ngoi, khng

do tn ngng hay nghi thc m c th cu c mnh,
ngi Pht T thy s cn thit phi trng cy vo chnh
n lc ca mnh. Lng t tin ca ngi Pht T c c
l do s tin cy ni chnh mnh. H hiu rng tt c trch
nhim trong kip sng hin ti cng nh tng lai hon
ton ch ty thuc vo chnh mnh. Mi ngi phi t
mnh tm s gii thot. t gii thot c th so snh vi
66
s cha khi bnh: Nu b bnh ta phi i Bc S. Bc s
chn bnh v cho toa thuc. Thuc phi do chnh bnh
nhn ung. Bnh nhn khng th c mt ngi khc
no ung thuc th cho mnh. Khng ai c th lnh
bnh ch do chim ngng thuc hay tn dng bc s
cho thuc hay.

Mun khi bnh, bnh nhn phi chn thnh theo ng

li ch dn ca bc s v cch thc ung cng nh gi
khc ung thuc, king c hng ngy v s thn trng
trong vic dng thuc. Ging nh vy, ta phi gi gii
lut, li ch dn hay li khuyn ca c Pht (cho toa
thuc gii thot) bng cch kim sot hoc khc phc
tham sn si ca mnh. Khng ai c th t gii thot bng
cch ch tng kinh tn dng c Pht hay dng cng l
vt cho Ngi. Cng khng ai c th tm c gii thot
bng cch ca tng c Pht vo mt s ngy l quan
trng vinh danh ngi. Pht Gio khng phi l mt tn
gio m tn c th t gii thot ch bng cu nguyn
hay van vi c cu . Pht T phi tinh tn, n lc
kim sot mi tham dc v xc cm ch k ca mnh
t gii thot.

CON NGI CHU TRCH NHIM MI TH

Khi ta bit sng nh mt con ngi thc s khng lm

quy ng k khc, ta c th sng an lc, khng mt iu
g s hi trong tm.

67
Theo c Pht, chnh ta l k to ra nh mnh ca mnh.
Ta khng th li cho ai v ta hon ton chu trch
nhim v kip sng ca chnh ta. i ta c tt hn hay
xu hn cng l do ta lm ra.

c Pht dy: con ngi to ra mi th. Tt c nhng

au bun, nguy c v bt hnh u do ta t to ra. Chng
ta xut thn khng ngoi ngun gc no khc hn l t
nhng li lm v tm ca chng ta. Chng ta l kt qu
ca nhng hnh ng tt hay xu trong qu kh do nh
hng ca tham lam v m m. V v chng ta bin
chng thnh kip sng ny nn cng bng quyn lc ca
chnh mnh, chng ta c th vt qua nhng nh hng
xu v trau di bn tnh tt.

Tm con ngi, ging nh tm con vt, i khi b chi

phi bi th tnh. Nhng khng ging nh tm th vt,
tm con ngi c th c rn luyn c phm cht cao
hn. Nu tm con ngi khng c trau di ng mc
s to ra rt nhiu kh khn trong th gii ny. i khi
cch hnh x ca con ngi cn gy nhiu thit hi v
nhiu nguy him hn c loi vt. Th vt khng c vn
nn v tn gio, ngn ng, chnh tr, x hi v o c,
khng c vn k th mu da. Chng ch chin u v
ming n, ch n tr v dc tnh. Nhng nhn loi th
to ra c ngn vn . Cch hnh x ca con ngi l h
khng th gii quyt mt vn g m khng to ra
nhng vn mi. Con ngi khng chp nhn yu im
ca mnh. Con ngi khng mun gnh trch nhim ca
68
mnh. Con ngi lc no cng c thi mun li cho
ngi khc v s tht bi ca mnh. Nu chng ta cng
bit trch nhim v hnh ng ca mnh nhiu hn,
chng ta c th duy tr ha bnh v hnh phc.

CON NGI L CAI NGC CA CHNH MNH

C s tht no khng trong i hi ca con ngi mun

c t do lm nhng g mnh thch?

Khi cp n t do, qu tht l kh khn tm xem

con ngi c thc s c t do lm nhng g theo s
thch ca mnh hay khng. Con ngi b rng buc bi
nhiu iu kin bn ngoi ln bn trong: H c yu
cu phi tun hnh nhng lut l m chnh quyn t trn
h; h phi gn gi mt s nguyn tc v o gio; h
phi cng tc vi iu kin tinh thn v x hi trong x
hi mnh sng; con ngi phi theo mt s tp tc v
truyn thng quc gia. Trong x hi tn tin, con ngi
c khuynh hng bt ng vi cuc sng; con ngi
c k vng l phi tun theo bng cch phi hi nhp
vi li sng hin i. H b buc phi hp tc vi nh
lut thin nhin v nng lng v tr, v con ngi cng
l mt phn ca nng lung y. Con ngi phi l thuc
vo iu kin thi tit v kh hu trong vng. Khng
nhng phi mng sng ca mnh, hay vo cc yu t
vt cht, m cng phi c quyt nh kim sot nhng
cm xc ca chnh mnh. Ni mt cch khc, con ngi
khng c t do ngh sao th ngh v con ngi b p
69
o bi nhng t tng mi c kh nng mu thun hay
loi b cc t tng v nhn thc trc . ng thi,
con ngi c th tin rng phi vng li v lm theo
mun ca Thng , m khng theo mun t do ca
chnh mnh.

Xt qua tt c nhng iu kin thay i trn rng buc

con ngi, chng ta c th hi: "C s tht no khng khi
con ngi i hi c t do lm nhng g mnh thch?"

Ti sao con ngi phi b cu thc cht ch nh vy? L

do v c qu nhiu yu t bt thin khc nhau trong con
ngi. Nhng mm mng y rt nguy him v tai hi cho
tt c chng sinh. Trong vi ngn nm qua, tt c mi tn
gio u c gng thun ha thi kh tin cy ca con
ngi v dy con ngi lm sao sng mt cuc i cao
thng. Nhng bt hnh nht l con ngi vn cha ng
tin cy d bn ngoi c th t ra tt lnh. H vn tip tc
che du nhng yu t ti li trong mnh. Cc yu t ny
khng do t nhng ngun gc bn ngoi nhng do chnh
con ngi to ra. Nu nhng tim nng bt thin y do
con ngi to ra th chnh h phi n lc loi b chng
sau khi nhn nh c s nguy him ca chng. Bt
hnh thay a s con ngi li c c, xo quyt, tinh
qui, v n, bt kh tn, v lng tm. Nu con ngi
c sng theo mun t do ca mnh m khng bit
iu v t kim ch, a s s vi phm ha bnh v
hnh phc ca ngi dn v ti. Cch i x ca con
ngi c l s cn t hn nhng chng sinh nguy him.
70
Do tn gio cn thit hun luyn con ngi sng
mt cuc i ng knh, an lc v hnh phc ngay y v
sau ny.

Mt tr ngi khc ng u vi i sng tn gio v

tin b tinh thn l tnh kiu cng v chng tc. c Pht
khuyn cc t ca Ngi khng nn khai thc bt k
vn chng tc no khi hnh o. Ngi Pht T c
hc cch dm i dng ging ngun gc, giai tng x hi
hay c phn bit giai cp ca mnh. Tn ca tt c tn
gio khng nn k th mt cng ng tn gio no khc
bng cch tuyn truyn ng li ring ca mnh. H nn
i x vi nhau bnh ng, nht l trong lnh vc tn
gio. Bt hnh thay tn ca nhiu o gio to
nhiu k th v th ch vi cc nhm tn gio khc khi
hnh hot tn gio ca mnh.

Trong khi lm vic vi ngi khc, khng nn quy ng

h bng nhng ci c gi l truyn thng v tp tc
ca mnh. Ta c th vn theo truyn thng v tp tc
trong khi gi nguyn tc o gio v quy tc o c ca
tn gio mnh.

Tnh kiu mn v chng tc l mt chng ngi ln cho

tn gio v tin b tinh thn. C ln c Pht dng th
d nc i dng minh ha cho s ha hp m con
ngi c th thc hin c nu bit qung i lng t
ho chng tc: C nhiu dng sng khc nhau mang
nhiu tn khc nhau. Nc ca dng sng no th cng
71
chy ra bin v tr thnh nc i dng. Tng t nh
vy, tt c nhng ngi d t cc cng ng v giai cp
khc nhau, phi qun i nhng d bit, v t ngh mnh
cng ch l nhng con ngi m thi.

T BO V

"Bo v mnh l bo v ngi khc"

"Bo v ngi khc l bo v mnh"

Mt ln c Th Tn k vi ch tng cu chuyn nh
sau:

"C mt cp ngh s lm tr nho ln trn mt cc tre.

Mt hm, thy bo tr: "Hy tro ln vai ta v tro ln
cc tre". Khi tr lm xong, thy ni: By gi con hy
bo v ta cho k v ta s bo v cho con. Bng cch canh
chng ln nhau chng ta c th tr ht ti nng, s rt c
li v con c th t cc tre xung an ton". Nhng tr
p: "Khng c u tha s ph. S ph phi t bo
v ly, v con cng phi t bo v cho con. T bo v v
t canh chng chng ta mi an ton thi trin ti nho ln
c".

"ng phi nh vy", ng Th Tn ni v tip nh sau:

"ng nh li tr ni: Ti s t bo v ly", phi thc

tp chnh nim (T Nim X ) bng cch y. "Ti s bo
v ngi khc", phi thc tp chnh nim bng cch y.
72
Bo v mnh l bo v ngi khc; bo v ngi khc l
bo v mnh.

"V lm th no mt ngi trong khi bo v mnh l bo

v ngi khc? Bng cch lun lun v thng xuyn tu
tp thin nh.

"V lm th no mt ngi, nh bo v ngi khc li l

bo v mnh? Bng nhn ni v chu ng, bng bt bo
ng v sng lng thin, bng t-i v t bi"
(Satipatthanam Samyutta, Cu 19)

"Bo v mnh l bo v ngi khc"

"Bo v ngi khc l bo v mnh"

Hai cu ny b tc ngha cho nhau v khng nn tch ri

hay trch dn ring r.

Ngy nay, khi qu a oan cng tc x hi ngi ta c

khuynh hng ch trch dn cu th hai h tr cho
kin ca mnh. Nhng trch dn mt chiu nh th s bp
mo li dy ca c Pht. Phi nh l trong cu chuyn
trn y, c Pht chp nhn li ca tr, l ta phi cn
thn canh chng bc i ca chnh mnh nu mun bo
v ngi khc khi b hi. K no t dm vo bn ly,
khng th gip ngi khc thot ra c. Trong ngha y,
t bo v khng c ngha l bo v c tnh cch ch k.
l s trau di s t kim im, v s t pht trin o
c v tinh thn.
73
Bo v mnh l bo v ngi khc - s tht ca cu ny
bt u mt n gin v thc tin. V mt vt cht, s
tht ny t n qu r rt m chng ta ch cn ni khng
ngoi mt t li. Hin nhin s bo v sc khe ca ta s
l s bo v sc khe cho mi trng k cn hay mi
trng rng hn, nht l ni c nhng bnh truyn
nhim. S ch v thn trng trong tt c nhng vic
lm v hot ng ca chng ta s bo v ngi khc khi
b hi do s cu th v chnh mng ca chng ta. Thn
trng khi li xe, khng ung ru, t kim ch trong
trng hp c th dn n bo ng, bng tt c nhng
iu trn y v nhiu phng cch khc na, chng ta
bo v ngi khc bng cch bo v mnh.

By gi chng ta bc sang mt o c v s tht ny.

T bo v phm hnh s bo v ngi khc, c nhn v
x hi, chng li nhng say m phng dt v nhng thi
thc ch k ca chnh mnh. Nu ta Ba Gc R ca ti
li, Tham, Sn v Si, mc su trong tm chng ta, nhng
g ny mm t gc r ti li ny s lan trn khp ni
ging nh rng cy leo bp nght v git cht nhng
mm tt v cao qu. Nhng nu chng ta t bo v chng
ta chng li Ba Gc R Ti Li, ngi ng loi s c
bo v trnh khi ci tham lam liu lnh c ca ci v
quyn lc, ci thm kht v nhc dc, ci k v ghen
ght ca chng ta. H s trnh khi nhng hu qu xu
x, hay c n b ph hoi v tn st do sn hn v th
nghch, trnh khi nhng cn gin ny la, khi bu

74
khng kh tranh chp v gy hn lan trn lm cho nhng
ngi chung quanh khng th chu ng ni. Nhng
nhng hu qu tai hi ca lng tham v sn hn vi
ngi khc khng ch gii hn trong trng hp h tr
thnh i tng hay nn nhn ca sn hn, hoc do lng
tham mun nhng g h c. Tham v sn vi sc mnh
truyn nhim c c th nhn ln gp bi hu qu ti li.
Nu t chng ta chng ngh g ngoi tham dc v bm
nu, to tc v chim hu, nm gi v m p, l chng ta
c th khi dy hay lm tng trng bn nng s hu ny
ni ngi khc. Gng xu ca ta s tr thnh cch hnh
x mu mc cho mi trng chung quanh chng hn nh
con ci, ng nghip vn vn... Hnh kim ca ta c th
xui khin ngi khc rp theo trong vic tha mn
thung tnh lng khao kht tham lam; hay ta c th sanh
khi ngh on gin v tranh ua vi ngi mun hn
thua vi ta. Nu ta y nhc dc, ta c th khi dy ngn
la th tnh ni ngi khc. Sn hn ca ta c th gy sn
hn v tr th ni ngi khc v bit u cng c kh
nng lin kt vi ngi khc hay xi by h vo nhng
hnh ng on ght v th nghch.

LM TH NO T CU MNH?

Chnh ta mi l v cu ri ca ta, lm g nu c v cu
ri khc?
Ch khi bn thn kho bit tu tp, mi gii quyt c
vn tm v cu ri bn ngoi.
-- (Kinh Php C, Cu 166)
75
Lc c Pht sp nhp Nit Bn, cc t t bn
phng xa gn, tp np v vi Ngi. Trong khi cc bn
ng mn lun lun tc trc bn cnh Ngi v rt au
bun v sp mt v Bn S, mt thy t kheo tn
Attadatta li rt v tnh tht v chuyn cn hnh thin.
Nhng v t kheo kia ngh rng s Attadatta khng quan
tm g n vic chm sc c Pht, nn bt bnh v bo
co s vic ln Ngi. S Attadatta mi tha nh sau:
"Bch c Th Tn, v Ngi sp nhp dit, nn con ngh
rng cch tt nht t lng tn knh Ngi l t c
o qu A La Hn lc Ngi con hin tin ". c Pht
ngi khen thi v phm hnh ca v t kheo ny v
dy ta khng nn t b li ch tinh thn ca chnh mnh
v mi lo cho li ch ca ngi khc.

Cu chuyn ny nu ln c mt trong nhng kha

cnh quan trng nht trong ca o Pht. Ta phi lun
lun gic tnh t gii thot khi Lun Hi, v s cu
thot ny phi do chnh c nhn mnh. Ta khng th trng
cy vo bt c mt sc mnh hay tc ng no t bn
ngoi gip ta t c Nit Bn.

Ngi khng hc Pht thng hay ch trch quan nim

ny, v cho o Pht l mt tn gio ch k, ch thuyt v
s quan tm gii thot khi kh au v phin no ca
ring mnh. iu ny khng ng cht no c. c Pht
tuyn b rnh mch l ngi Pht T khng ngng lm
vic v phc li tinh thn v vt cht cho tt c chng
sinh, ng thi chuyn cn theo ui mc ch t Nit
76
Bn ca mnh. c Pht lun lun cao s phc v v
tha.

Li na, ngi khng hiu o Pht c th hi: "C th

l ng i vi mt s ngi may mn, c y sc
mnh tinh thn, tm Nit Bn bng chnh n lc ca
mnh. Nhng vi nhng ngi m tinh thn v thn th
hay c vt cht b khim khuyt th sao? Lm sao h c
th t tin c? H c cn s gip ca mt oai lc
bn ngoi nh Thng hay ch thin ph h cho h
khng? "

Cu tr li l ngi Pht T khng tin l s gii thot

cui cng nht thit phi t c ngay trong kip ny.
Tin trnh c th mt mt thi gian di, tri qua nhiu
kip sng. Ta phi t trau di vi tt c kh nng tt p,
v t t pht trin sc mnh ca t tin. Cho nn, c n
nhng ngi b tt nguyn v tm linh, tinh thn v vt
cht cng phi c gng d l rt t bt u vo tin
trnh gii thot ny.

Mt khi bnh xe c khi ng, c nhn dn dn t

mnh trau di pht trin sc mnh ca lng t tin. Mt
qu si nh b mt ngy no s tr thnh mt cy si
to ln nhng u phi ch qua mt m. Kin nhn l
cht liu thit yu trong tin hnh kh khn ny.

Th d, do kinh nghim chng ta bit nhiu bc cha m

em ht kh nng mnh lm mi vic nui nng con
77
ci theo hy vng v hoi bo ca mnh. Nhng khi nhng
a con ln ln, chng pht trin theo ng li ring
ca chng, khng nht thit phi theo con ung m cha
m chng mun. Theo Pht Gio, trong khi ngi khc
c th to nh hng n n i sng mt c nhn no
, nhng cui cng c nhn vn to Nghip ring ca
mnh v chu trch nhim nhng hnh ng ca chnh
mnh. Trong l gii cui cng, khng con ngi hay ch
thin no c th iu khin, hay kim sot s t gii
thot ti hu ca mt c nhn. l ngha ca s t
nng ta.

iu ny khng c ngha l Pht Gio dy con ngi ch

k. Theo o Pht, khi mt ngi vi n lc ca chnh
mnh tm cch t Nit Bn, ngi quyt nh
khng git, n cp, ni di, tham lam, hay khng kim
sot c gic quan do ma ty c dc. Khi ngi t
kim sot ly mnh c, t ng ngi gp phn
vo hnh phc ca ngi khc. Cho nn ci gi l "ch
k" khng phi l iu thin cho phc li ca ngi
khc sao?

mt mc th tc hn na, ngi ta hi lm th
no cc dng thc thp km ca s sng c th t vt
thot ra c khi chu k v ngha ca s hin hu. Chc
chn trong trng thi khng ni nng ta y, phi cn
n mt sc mnh t thin bn ngoi ko chng sinh
bt hnh kia ra khi ct ln. tr li cu hi ny, ta cn
phi nhc n kin thc v thuyt tin ha. Thuyt ny
78
ni r rng s sng bt u t nhng dng thc rt th s
- khng hn mt t bo ni trong nc. C trn triu triu
nm qua, nhng dng thc sng cn bn ny tin trin v
tr thnh phc tp hn, thng minh hn. Do mc
thng minh hn, cc dng thc sng c kh nng t
chc, c t tng c lp, c hnh thnh khi nim vn
vn ...

Khi ngi Pht T ni v kh nng t cu, h mun nhc

n dng thc sng mc cao ca s pht trin tinh
thn. Trong nhng giai on u ca s tin ha, sc
mnh ca nghip v tinh thn hy cn trong trng thi
bt ng, nhng qua khng bit bao nhiu ln ti sanh,
mt chng sinh s t mnh pht trin n mc c t
tng c lp, c kh nng bit i x theo l tr hn l
theo bn nng. giai on ny chng sinh y nhn thc
c s v ngha ca vic phi ln tri bao ti sanh v
tn gn lin vi bao au n v phin no. Chng sinh
c kh nng quyt nh chm dt ti sanh v tm hnh
phc thc s bng cch t gic ng v Nit Bn. Vi
mc cao ca tr thng minh, ng nhin mt c nhn
c kh nng t ci tin v t pht trin.

Tt c chng ta u bit rng con ngi sanh ra rt

nhiu mc khc nhau v tr thng minh v nng lc l
lun. Mt s sanh ra nh thn ng, trong khi mt s
khc cui u bn kia, tr thng minh li rt thp km.
Tuy nhin mi chng sinh u c kh nng phn bit
gia nhng s la chn hay ty thch, nht l v vn
79
sng cn. Nu chng ta m rng s kin sng cn ra th
gii loi vt, chng ta c th phn bit con vt no thp
hay cao cp hn vi cng mt bn nng ny ( nhiu
mc khc nhau) chn la hu c sinh tn.

V l do , c n mt dng thc sng thp km cng c

tim nng to Nghip tt, tuy nhin b gii hn tm
xa. Do tinh tn pht huy v s tng trng ln ln nghip
tt, mt chng sanh t mnh c th nng cao mc sng v
hiu bit.

Nhn vn mt gc khc, chng ta c th d?a vo

mt trong nhng tch chuyn u tin cho thy c Pht-
S-Thnh (B Tt) h quyt tm tin khi nh th no
phn u t Gic Ng. Trong rt nhiu kip trc khi
sanh ra l Tt t a, Ngi sanh ra l mt con ngi bnh
thng.

Mt hm khi B Tt cng vi m i trn mt chic

thuyn, mt cn bo ln ni ln, lt p con thuyn, v
qung tt c nhng ngi trn thuyn xung bin d.

Khng ngh g v s an ton cho chnh mnh, c Pht

tng lai cng m trn lng v c gng bi vo b.
Nhng trc mt Ngi, mt nc mnh mng, Ngi
khng bit phi i hng no. Trong khi Ngi ang trong
tnh th lng nan khng bit phi quay v hung no th
s can m ca Ngi thu n mt ch thin. V ny
khng th th hin gip Ngi, nhng cng c th
80
lm cho c Pht tng lai bit hng no phi i.
Chng thanh nin (B Tt) theo li ch thin ny cng
m thot him. Ni y v lc y Ngi quyt tm
nht quyt khng ngh ngi cho n cui cng khi no
t c Gic Ng.

Cu chuyn trn y nu r mt s kin l cc Pht T c

th tm v c s gip ca ch thin trong i sng
hng ngy. Mt v ch thin l mt chng sinh do c
hnh to c cng c cao c (nh vua ca cc v
tri) c sanh ra c thn thng gip chng sanh
khc. Nhng nng lc ny ch gii hn v vt cht v th
cht. Trong cuc sng hng ngy ta c th tm s gip
ca ch thin (khi b bt hnh, khi cn c yn tm, khi
b au yu hay s hi vn vn...)

S kin con ngi tm s gip ca ch thin c ngha

l ta vn cn rng buc vi th gii vt cht. Phi chp
nhn s kin l khi c sanh ra ta l thuc vo cc
ham mun nhu cu v vt cht. V khng c g sai quy
trong vic tha mn nhng nhu cu y trong mt phm vi
gii hn. Khi c Pht ch trng Trung o, Ngi dy
khng nn t say m vo xa hoa v cng chng nn t
chi b hon ton nhng nhu cu cn bn cho i sng.

Tuy nhin ta khng nn dng ti y. Trong khi ta chp

nhn nhng iu kin ca kip nhn sinh, ta cng phi
ht sc c gng, tu tp theo Bt Chnh o, tin n mc

81
 pht trin c th chng nghim c rng luyn i
vo th gii vt cht ny ch to au n v phin no.

Nh m mang s hiu bit qua bao ln sanh khng k

sit, nn cng ngy ta cng gim thiu tham m v
nhng lc th ca gic quan. giai on ny ta thc s
tin cy vo chnh mnh. Ti giai on ny cc ch thin
khng cn th gip ta c na, v ta khng cn tm cu
tha mn nhu cu vt cht ca ta.

Ngi Pht T khi hiu bit bn cht ph du ca th

gii s tu tp bung b nhng li ch vt cht. ng
nhn khng cn bm nu vo li ch trn tc, cho nn h
chia s nhng li ch cho nhng ngi bt hnh hn
mnh - ngi tu tp hnh b th cng dng. Bng
ng li nh vy, h li ng gp vo phc li ca
ngi khc.

Khi c Pht t Gic Ng do kt qu nhng n lc ca

chnh Ngi, Ngi khng ch k gi kin thc ny cho
ring mnh. Hn th Ngi ph bin tin trnh ca Ngi
trong 45 nm khng nhng cho con ngi m cn cho c
cho ch thin. iu ny l mt th d quan trng nht
trong Pht Gio v lng v tha v s quan tm cho hnh
phc ca tt c chng sanh.

Ta thng ni c Pht gip ngi trong cn kh nn

khng phi bng thn thng php l nh lm ngi cht

82
sng li vn vn..., nhng bng nhng hnh ng tr tu
v t bi ca Ngi.

Trong mt dp, mt ph n c tn l Kisa Gotami tm n

c Pht yu cu Ngi cu sng a con ca b mi
cht. Bit khng th l lun vi b ta v b ang tuyt
vng v phin mun, c Pht bo b ta hy i kim mt
nm ht ci ca mt ngi cha tng c ngi thn no
cht c. Ngi n b qun tr ny chy ht nh ny n
nh khc, v ai ai cng mun cho b ht ci nhng chng
ai c dm ni l mnh khng c ngi thn no b
cht. Th ri Kisa Gotami mi t hiu c ci cht l
chuyn sy ra t nhin cho tt c chng sinh sanh ra
lm ngi.

Hiu thu, b ta quay tr li vi c Pht v cm n

Ngi dy cho b bit s tht ca ci cht.

im ng nu y l c Pht quan tm nhiu n s

hiu bit ca ngi n b v bn cht ca cuc i hn
l lm cho b ta vi i ni bun au tm thi bng cch
cu sng li a con cho b - a tr ln ln, gi v ri
cng cht. Vi s nhn nh thng sut, Kisa Gotami
khng nhng c th hiu bit hin tng ca ci cht m
cn bit c nguyn nhn ca phin no do luyn i. B
ta c th hiu luyn i gy phin no, v khi luyn i b
tiu dit th phin no cng chm dt.

83
Cho nn trong Pht Gio, mt ngi c th tm s h tr
ca nhng tc nhn bn ngoi (nh ch thin) trong vic
mu tm hnh phc tm b, nhng vo nhng giai on
pht trin sau , khi tm bm nu vo cc iu kin th
gian chm dt, s khi u con ng t b th tc v
gic ng m ng nhn phi t . Khi mt ngi tm
gii thot ph v vng sanh t hu t s nhn thc v
gic ng, ngi ch lm c bng n lc ca chnh
mnh, bng s tp trung sc mnh ch ca chnh mnh.

Pht Gio cho con ngi phm gi v i. Pht Gio l

mt tn gio duy nht cho rng con ngi c sc mnh
gip v gii thot chnh mnh. Trong nhng giai
on k pht trin tip theo, con ngi khng phi chu
quyn lc ca bt c mt sc mnh hay mt tc nhn bn
ngoi no m h phi lm va lng bng hnh thc th
phng hay dng cng t vt.

C TIN, TIN TNG V THNH TM

Chnh Kin ch ng n tin tng; tin tng m

ng n tr tu.

c tin theo ngha hu thn khng tm thy trong o

Pht v Pht Gio nhn mnh c bit vo s hiu bit.
c tin hu thn l ma ty cho cc u c a cm, v i
hi phi tin vo nhng g khng c bit. Kin thc ph
v c tin v c tin b t ph v khi c tin huyn b b
kho st di nh sng ca l tr. Tin tng khng th t
84
c bng c tin v c tin t nh v l tr, nhng ch
t bng s hiu bit.

Nhc n bn cht c tin ngu dt v m qung, Voltaire

ni: "c tin l tin vo iu g m l tr ca bn ni l
khng c tht; bi nu l tr ca bn chp nhn n, th
vn c tin m qung khi cn phi t ra".

Tuy nhin tin tng khng ging nh c tin. Tin tng

khng phi l s chp nhn tinh thn vo ci khng th
bit c. Tin tng l mt hoi bo chc thc, khng
phi vo mt ci vt ngoi hiu bit, m l vo ci c
th c xt qua kinh nghim hiu bit bn thn. Tin
tng ging nh s hiu bit m ngi hc sinh tip thu
ni thy gio ging trong lp v nh lut v tr bnh
phng ca lc hp dn chng minh bi Newton. Ngi
hc sinh khng nn chp nhn c tin m qung ni thy
gio v sch v ca ng. Ngi hc sinh nghin cu s
kin, kho st lun c khoa hc, v nh gi tnh cht xc
thc ca ti liu. Nu c nghi ng, ngi hc sinh nn d
dt xt on cho n khi t mnh tra cu thy s trung
thc ca ti liu. Vi ngi Pht T, tin tng l mt sn
phm ca l tr, kin thc v kinh nghim. Khi c pht
trin, tin tng khng bao gi l nim tin m qung. Tin
tng tr thnh sc mnh ca tm. Trong cun "c
Pht Dy G", Ha thng Walpola Rahula vit:

"Vn c tin sanh khi khi ta khng thy - thy trong

mi ngha ca ting ny. n khi bn thy c, vn
85
c tin bin mt. Nu ti ni vi bn ti ang c mt ht
ngc trong nm tay ti, c tin pht khi v chnh bn
cha nhn thy vin ngc ny. Nhng nu ti m bn tay
ra v a cho bn xem ht ngc, chnh mt bn nhn thy,
vn c tin khng sanh khi. Cho nn trong kinh Pht
gio c xa c cu nh sau: "Thy r, ging nh mt
ngi thy mt ht ngc trong lng bn tay".

NGHA CA S CU NGUYN

Thin nhin vn v t; nhng li cu nguyn khng lm

cho thin nhin hnh din. Thin nhin khng ban
thng c n do li yu cu no.

Con ngi khng phi l mt sinh vt b sa c c nhu cu

phi cu xin, trng ch vo tnh thng. Theo Pht Gio,
con ngi l ch t y tim nng ca chnh mnh. Ch v
v minh su xa nn con ngi khng nhn ra c tim
nng phong ph ca mnh. V c Pht ch cho sc
mnh tim n ny, con ngi phi trau di tm , v c
gng pht trin tm bng cch chng nghim c kh
nng bm sinh ny.

Pht Gio cho con ngi trch nhim v phm gi hon

ton. Pht Gio lm cho con ngi thnh ch t ca
chnh mnh. Theo Pht Gio, khng c chng sanh no
ngi trn cao xt x cng vic v nh mnh mnh. C
ngha l i sng, x hi, th gii ca chng ta, l ci m

86
bn v ti mun lm ra ch khng phi l ci m mt
ng khng bit no khc mun lm ra nh vy.

Xin nh l thin nhin khng thin v; nhng li cu

nguyn khng lm cho thin nhin hnh din. Thin
nhin khng cho n hu c bit g theo li yu cu.

V vy trong Pht Gio, cu nguyn l thin nh t n

thay i ty theo i tng. Cu nguyn trong thin nh
l s tu sa li bn tnh ca mnh. l s chuyn ha
bn cht bn trong ta bng cch thanh lc ba kh nng: t
tng, li ni v hnh ng. Do thin nh, ta c th hiu
c rng "ta s tr thnh ci m ta ngh " theo nh
nhng khm ph ca tm l hc. Khi chng ta cu
nguyn, chng ta thy tm ta khuy kha; l nh
hng tm l do chng ta to ra nh nim tin v thnh
tm. c mt vi cu k, chng ta cng kinh nghim
c kt qu nh vy. Tn v nhng k hiu tng trng
trong tn gio rt quan trng n mc gip ta pht
trin thnh tm v tin tng.

Chnh c Pht gii thch r rng chng c cch lm

no nh c tng kinh in, hnh xc, nm t, lin tc
cu nguyn, sm hi, tn tng, ba ngi, ba php, thn
ch, v cu khn c th mang li hnh phc thc s ca
Nit Bn.

V vic dng cu nguyn t mc tiu ti hu, c

Pht c ln cho th d v mt ngi mun qua sng. Nu
87
ngi c ngi v cu cho b sng bn kia s n vi
mnh v mang mnh qua sng, nht nh li cu nguyn
chng bao gi c p ng. Nu mun qua sng, ngi
phi c gng, tm g v lm mt ci b, tm mt cy
cu, hoc lm mt ci thuyn hay li qua sng. D bng
cch no i na th ngi phi ra tay lm vic mi qua
sng c. Ging nh vy, nu mun vt qua dng
sng Lun Hi, cu nguyn khng thi cha . Ngi
phi ht sc c gng bng cch sng mt cuc i o
hnh, kim ch am m, lng ng tm t, v qut sch
tt c nhng bt tnh v trc trong tm. Ch lc y,
ngi mi t mc tiu cui cng. Cu nguyn sung
khng bao gi mang ai ti mc tiu cui cng c.

Nu cn cu nguyn th ch nn cu nguyn cho tm thm

mnh ch khng phi cu xin c li lc. Li cu
nguyn di y ca mt thi s ni danh dy chng ta
phi cu nguyn nh th no.

Ngi Pht T hy coi li nguyn ny nh thin nh

trau di tm :

"ng cho ti nguyn cu xin trnh thot tai ng

M ch khng s khi i u vi chng
ng cho ti khn cu m i cn au n
M ch tim ti vt thng c cn au
ng cho ti kht khao c cu khi lo su
M ch kin nhn thng t do ham mun".

88
THIN NH

Thin nh l phng php tm l m mang, rn luyn

v thanh tnh tm .

Thay v cu nguyn, ngi Pht T hnh thin trau di

tm , v pht trin tinh thn. Khng ai c th t Nit
Bn hoc gii thot m khng pht trin tm qua thin
nh. Bt c mt s lng cng c no cng khng th
gip cho mt ngi t c mc tiu cui cng nu tm
khng c thanh lc tng ng. ng nhin mt ci
tm khng c hun luyn rt kh nm gi, hay quyn
d thuyt phc con ngi phm ti li, v tr thnh n l
cho gic quan. Tng tng v xc cm bao gi cng
khin con ngi lm lc nu tm tr khng c hun
luyn ng n. Ngi bit tu tp thin nh c th kim
sot tm mnh khi b cc gic quan dn dt sai lm.

Hu ht nhng kh khn m chng ta phi ng u

ngy nay l do tm khng c hun luyn v trau di.
Thin c thit lp cha tr cc bnh tm v bnh
thn. Gii khoa hc v nhng nh tm l hc li lc trn
khp th gii u cng nhn rng khng hong tinh thn,
lo lng, thng kh, bn khon, cng thng, v s hi l
nhng nguyn nhn ca nhiu chng bnh nh lot bao
t, vim d dy, au thn kinh, v bnh tm thn. V c
n nhng bnh n tng s cng ngy cng nng thm v
nhng tnh trng ca cc bnh tm thn nh vy.

89
Khi ci thc v "TI" qu bc bi, qu nhiu lo lng,
hay phin mun, ko di qu lu hay qu cng thng, th
tnh trng xo trn pht trin ni thn. Vim v lot d
dy, lao phi, bnh do ng mch, v v c lot nhng ri
lon chc nng l nhng sn phm ca tm thn v xc
cm khng qun bnh. V trng hp cc tr em, rng
su v mt c tt thng lin quan n cc ri lon xc
cm m ra.

Nhiu bnh v ri lon nh th c th trnh c nu ta

c th dnh t pht trong mt ngy lm lng du cc
gic quan bng thc hnh thin nh. Do thiu hiu bit
nhiu ngi khng tin vic ny hoc qu li bing
khng chu hnh thin. Mt s ngi li ni thin nh
ch ph phm th gi. Chng ta phi nh rng tt c gio
ch tinh thn trn th gii ny t c n mc cao
nht ca l sng u do tu tp thin nh. Ngy nay cc
Ngi c hng triu ngi tn knh do cng trnh phc
v v i cho nhn loi bng kin thc v hnh kin nhn
siu vit m cc Ngi t c bng tu tp thin nh.

Thin nh khng nn l mt cng vic bt buc phi

"rng nghin, tay sit" ; thin nh phi l iu g li
cun ta, cho ta trn ngp nim vui v cm hng. Chng
no m ta cn min cng, th ta cha sn sng hnh
thin c. Thay v hnh thin ta vi phm bn cht
thc s ca chng ta. Thay v chng thoi mi v t
nhin qua i, ta li c gi cht ci ta, ci sc mnh ca
mun trong ta. Thin nh theo ng li nh vy tr nn
90
tr chi ca tham vng, ca ph trng thnh qu c
nhn. Thin nh ging nh tnh yu l mt kinh nghim
t pht ch khng phi l iu b bt buc hay t c
bng n lc hm h.

Cho nn Thin Pht Gio khng ngoi mc ch em tm

tr v hin ti, vo mt trng thi hon ton tnh thc,
bng cch qut sch tt c nhng chng ngi c
to ra bi thi quen hay truyn thng.

c Pht t Gic Ng do s pht trin tm ca Ngi.

Ngi khng tm n sc mnh thnh thn gip
Ngi. Ngi t tr tu nh s t n lc bng tu tp thin
nh. Mun tm v thn lnh mnh, v mun cuc sng
an lc, ta phi hc hi cch tu tp thin nh.

BN CHT CA I SNG HIN I

Ngy nay chng ta ang sng trong mt th gii m con

ngi ct lc lm vic v vt cht ln tinh thn. Nu
khng ht sc lm vic, s khng c ch cho ta trong x
hi hin i ny. Mi ni, mi lc u c cnh tranh
mnh m. Ngi ny mun h ngi kia trong mi kha
cnh ca cuc sng, v con ngi khng c ngh ngi
cht no c. Tm l ht nhn ca i sng . Khi khng c
an lc v th thi thc s trong tm, ton b i sng s
sp . Thng thng con ngi c vt qua au kh
bng cch tha mn cc gic quan: ung ru, c bc, ca
ht v khiu v - lc no cng c o tng l h tht s
91
vui hung hnh phc thc s ca i sng. Kch ng
gic quan khng phi l con ng thc s c ngh
ngi. Nu chng ta cng tha mn gic quan bng lc th
nhc dc, cng ngy ta cng phi l thuc vo gic quan.
Thm mun tha mn chng bao gi chm dt. Con
ng thc s bung th, thoi mi l phi lng ng
gic quan bng s kim sot tm . Nu chng ta c th
kim sot tm , chng ta c th kim sot c mi th.
Khi kim sot hon ton c tm v tm c thanh
tnh, tm s gii thot khi nhng xo trn tm thn. Khi
tm gii thot khi nhng xo trn tinh thn, tm c th
nhn thy nhiu iu m ta khng th nhn thy bng mt
trn. Cui cng, chng ta c th t gii thot v tm thy
an lc v hnh phc.

Mun hnh thin, ta phi cng quyt, c gng, v nhn

ni. Khng nn mong cu t c kt qu tc khc.
Chng ta phi nh phi mt nhiu nm mt ngi mi
tr thnh bc s, lut s, nh ton hc, trit gia, s gia
hoc khoa hc gia. Cng ging nh vy, mun thnh mt
ngi hnh thin thun thc, phi c mt thi gian cho
ngi kim sot c ci tm lng xng xao lng v
lng ng c gic quan. Hnh thin ging nh bi
ngc dng sng. Cho nn ta phi nhn ni ng nn ch
v khng thy ngay kt qu. ng thi ngi hnh thin
phi trau di gii c. Ch thch hp cho vic thin tp l
mt kha cnh quan trng khc. Ngi hnh thin phi c
mt i tng thin tp, nu khng c mt i tng,

92
ci tm lng xng kh m kim ch c. i tng
khng c to tham, sn, o tng hay xc ng trong
tm ngi hnh thin.

Khi chng ta bt u hnh thin, chng ta iu chnh li

tm t cch suy ngh c, thng bng tng tng,
sang cch suy ngh mi l, khng b ngn ngi. Trong lc
hnh thin khi chng ta th trong chnh nim, chng ta
ht vo nng lng v tr. Khi chng ta th ra trong
chnh nim vi tm t - Metta, chng ta thanh lc bu
khng kh. y, tr nng cn thit thng lt s dao
ng v xc cm v tinh thn cng nh trc gic cn
thit vt qua s gii hn ca tr thc, v s tru
tng ca nim.

Chng ta dnh hu ht th gi cho thn: no n, no mc,

no ty sch, tm ra, trang im, ngh ngi, nhng
chng ta dnh bao nhiu th gi cho tm ca chng ta
cng vo nhng mc ch y?

Mt s ngi ly hnh nh c Pht lm i tng v tp

trung vo hnh nh ny. Mt s khc tp trung vo hi
th vo v hi th ra. D l phng php no i na, nu
bt c ai c gng tu tp thin nh, chc chn ngi y
tm c s thoi mi. Thin gip ta rt nhiu c sc
khe tinh thn v vt cht v kim sot tm khi cn
thit.

93
Con ngi c th gip ch hu hiu nht cho x hi n
gin bng cch khng lm cc iu ti li. Tm c rn
luyn v pht trin do thin tp c th gip ch c lc
nht cho ngi khc. Thin nh khng lm mt th gi
qu bu ca con ngi. Tm tin b ca ngi hnh thin
c th gii quyt rt nhiu kh khn ca nhn loi v rt
hu ch soi sng ngi khc. Thin nh gip cho ta
sng an lc d nhiu xo trn ang lan trn trong th gii
hin i ny. Chng ta khng th cu mong c rt lui
trong rng su sng trong thp ng - "xa hn m
ng in lon". Bng cch tu tp thin nh ng cch,
chng ta c th c c mt tr x cho s qun lng tm
thi. Thin nh c mc ch hun luyn con ngi c
th ng u, hiu bit v chin thng ngay trong th
gii ny m chng ta ng sng. Thin nh dy chng
ta t iu chnh c th chu ng nhiu chng ngi
ca cuc sng trong th gii hin i ny.

Mt s ngi hnh thin tha mn nhng tham mun

vt cht; h mun t nhiu hn na li lc vt cht. H
mun dng thin c mt cng vic tt hn. H mun
kim c nhiu tin hn na hoc iu ng cng vic
lm n hu hiu hn. C l h khng hiu rng mc ch
ca thin khng phi l tng thm m l gim bt tham
mun. Nhng ng lc thin v vt cht khng thch hp
cho thin nh chnh ng, mc ch ca thin vt ra
ngoi nhng cng vic gia th gian. Ta nn thin tp

94
t mt iu g m c n tin bc cng khng sao mua
hay mang li c.

Tu tp thin nh, bn c th hc hi cch tip x nh

mt ngi lch thip d b nhng ngi khc quy ry.
Nh thin nh bn bit cch th gin thn th, lng ng
tm t; ni tm an tnh v hnh phc.

Ging nh mt my xe b kht nng v h hi sau khi

chy trong mt thi gian di, cn phi cho my mt
xung khi h, cng vy tm lm vic qu nhiu khi
phi n lc tinh thn n mt mc chu ng no ,
th ch nh hnh thin mi c s bung th, mt m
c. Thin nh lm cho tm thm sc mnh kim
sot xc cm ca con ngi khi b nhiu lon bi cc t
tng v cm ngh tiu cc nh ghen ght, sn hn, kiu
hnh v k.

Tu tp thin nh, bn c th bit chn la quyt nh

thch hp khi bn n ng t cuc i, v ang b lc
hng khng bit nn quay sang ng no. Nhng c
tnh ny khng th mua u c. Khng c tin ca
hay ti sn no c th mua c cc c tnh y, m ch
do thin nh bn mi c c. V cui cng, i tng
ti hu ca thin Pht Gio l nh tt c nhng trc
trong tm t mc tiu cui cng: Nit Bn.

Tuy nhin, ngy nay ngi ta lm dng vic tu tp

thin nh. H mun lp tc c kt qu nhanh chng,
95
ging nh h mun c tr li ngay v mi iu m h
lm trong i sng hng ngy. Trong Pht Gio, cng
nh trng hp ca cc vn ha ng phng khc, kin
nhn l mt c tnh quan trng nht. Tm phi c
kim sot t nhng mc thp, v ta khng nn c
gng em n ln nhng trnh cao hn m khng c
hun luyn thch nghi. Chng ta nghe ni v cc nam
n thanh nin qu cung nhit, c nhng th hin phm
tc v h p dng thi sai lm v thin. Thin l
ng li du dng chin thng nhng trc lm tm
sa a. Nu h mun "thnh cng hay t "thnh qu"
khoe khoang vi ngi khc l t c nhng mc
thin nh th ny th kia, h lm dng phng
php trau di tinh thn. Ta phi rn luyn gii hnh, phi
hiu r rng mun thnh cng trong k lut thin, nhng
thnh qu th tc khng c coi ngang vi s pht trin
tm linh. Mt cch l tng nn hnh thin di s
hng dn ca mt v thy c kinh nghim gip
thin sinh trn con ng hc tp ng cch. Nhng trn
tt c, ta khng bao gi nn vi v t thnh qu qu
nhiu qu nhanh.

96