Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 1

MEHANIKA

Mehanika je nauka koja prouava opte zakone mehanikih kretanja i

ravnotee mehanikih objekata.

Pod mehanikim kretanjem podrazumeva se promena poloaja (pomeranje)

jednog mehanikog objekta (telo, taka) u odnosu na drugi (osnovni, referentni) u
toku vremena.

Teorijska mehanika se obino deli na statiku, kinematiku i dinamiku.

Statika je deo mehanike koji se bavi prouavanjem optih uslova ravnotee, odnosno,
mirovanja materijalnih mehanikih objekata koji su izloeni dejstvu drugih objekata.

Osnovni pojmovi u statici su: taka, prava, ravan (prostor preuzet iz geometrije) i sila.

Kinematika prouava kretanje mehanikih objekata sa geometrijskog stanovita ne

ulazei u uzroke koji to kretanje izazivaju. Za razliku od statike, u kinematici se
pojam sile ne koristi, a uvodi se pojam vremena.

Dinamika prouava kretanje mehanikih objekata uzimajui u obzir njihovu

materijalnost kao i uzroke koji izazivaju to kretanje. Pored svih navedenih pojmova u
statici i kinematici, u dinamici se uvodi i novi pojam mase.

Umesto razmatranja realnih tela, u mehanici se najee prouavaju uproeni modeli

stvarnih objekata. Najee korieni modeli su: materijalna taka i kruto telo.

Geometrijska taka koja moe da se smatra zastupnikom celog tela, zadravajui bitna
svojstva tela koje zastupa, naziva se materijalna taka. Ili kratko, materijalna taka je
geometrijska taka kojoj se pridodaje masa.

Kruto telo je materijalno telo koje ne menja svoj geometrijski oblik i zapreminu (ne
deformie se) pri dejstvu drugih tela.

Koordinatni sistemi ili sistemi referencije su vetake tvorevine koje predstavljaju

geometrijske objekte u odnosu na koje se odreuju poloaji objekata u prostoru.

Kretanje tela u odnosu na apsolutno nepokretni koordinatni sistem naziva se

apsolutno kretanje. Kretanje tela u odnosu na pokretan koordinatni sistem naziva se
relativno kretanje.
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 2

Osnovni zadaci statike

1. svoenje datog sistema sila na prostiji, njemu ekvivalentan sistem sila;
2. odreivanje uslova ravnotee sistema sila koji deluje na posmatrano telo.

Sila
Veliina koja karakterie koliinsku meru mehanikog meudejstva izmeu
materijalnih tela, naziva se sila.
Mehanika dejstva izmeu tela razliita su po svojoj prirodi i mogu se ostvariti
na sledea dva naina:
direktnim dodirom tela preko povrina kojima se tela dodiruju;
meudejstvom (interakcijom) izmeu tela kada se ona nalaze na izvesnom
rastojanju.
Sila je vektorska veliina. To znai da se sila predstavlja jednom
orijentisanom dui, koja je u potpunosti odreena poetnom A i
krajnjom takom B. Duina te orijentisane dui u odreenoj
razmeri predstavlja intenzitet (brojnu vrednost, modul) sile. Sila
se kao vektorska
r veliina moe oznaavati velikim slovom
latinice, npr. F , a intenzitet sile se moe oznaavati istim velikim
r
slovom F ili F .
Prava p, koja je nosa vektora sile, naziva se napadna linija (linija dejstva)
sile. Taka u kojoj sila deluje na telo naziva se napadna taka sile.
Jedinica sile u meunarodnom sistemu jedinica je Njutn: 1N = 1kg m2 . To je
s
sila koja masi od jednog kilograma daje ubrzanje od jednog metra u sekundi na
kvadrat.

Postoji vie podela sila koje deluju na telo.

povrinske i
zapreminske.
ili na

spoljanje i
unutranje.

Sistem sila. Rezultanta. Uravnoteavajua sila

Sistem sila je skup svih sila koje deluju na telo.

Sistem sila moe biti:

prostorni i
ravan.
Mogue je sistem sila podeliti i na:
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 3

sueljan,
paralelan i
proizvoljan.
Ako se sistem od n sila, koje deluju na telo, zameni drugim sistemom od m sila, a pri
tome ne doe do promene stanja mirovanja ili kretanja tela, za takva dva sistema sila
kae se da su ekvivalentni. Ta injenica izraava se na sledei nain

r r r r r r
(F1 , F2 ,K ,Fn ) ~ (F1,F2,K
, Fm )

Ako se telo nalazi u stanju mirovanja, ili ravnomernog pravolinijskog kretanja, a na

njega deluje neki sistem sila, onda takav sistem sila nazivamo uravnoteen
r r r
(F1 ,F2 ,K ,Fn ) ~ 0 .

Ako je dati sistem sila koji deluje na telo ekvivalentan samo jednoj sili, onda
se ta sila zove rezultanta datog sistema sila.
r r r r
(F1 ,F2 ,K ,Fn ) ~ Fr
r
Ako moe da se nae takva sila (Fr1 ) , koja pridodata nekom sistemu sila koji
deluje na telo, ini taj sistem uravnoteenim, tada se ta sila naziva uravnoteavajua
sila datog sistema sila i vai
r r r r
(F1 ,F2 ,K ,Fn ,Fr1 ) ~ 0

Ortogonalna projekcija sile na osu i ravan

Ortogonalna (normalna) projekcija sile na osu je skalarna veliina koja je jednaka

proizvodu intenziteta sile i kosinusa ugla koji sila zaklapa sa osom.
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 4

r
Ortogonalna projekcija X sile F = AB na osu Ox, koja je odreena svojim
r
jedininim vektorom i data je izrazom

X = Fcos = u F AB cos =u F (x B x A )
ili
r r r r r r
F i = F i cos( F , i ) = F cos ,

tj. projekcija sile na osu jednaka je i skalarnom proizvodu vektora sile i jedininog
vektora te ose.

X >0 ako je 0 < 90 o

X =0 ako je = 90 o
X <0 ako je 90o < 180o .

Projekcija sile na ravan je vektor koji za poetnu i krajnju taku ima ortogonalne
projekcije poetne i krajnje take sile na tu ravan.
r r
Iz prethodne definicije sledi da se za projekciju F sile F na ravan moe
pisati
r
F = A1 B1 ,
tj.
F = Fcos .

Analitiki nain odreivanja sile

Za silu odreenu preko projekcija u odnosu na izabrani koordinatni sistem kae se da

je analitiki odreena.

X = Fcos = u F AB cos =u F (x B x A ) ,
Y = Fcos = u F AB cos =u F (y B y A ) ,
Z = Fcos = u F AB cos =u F (z B z A ) ,

F = + X 2+ Y+2 Z 2
x xA X
cos = B = ,
AB F
yB y A Y
cos = = ,
AB F
zB zA Z
cos = = .
AB F
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 5

Glavni vektor. Poligon sila.

Glavni vektor sistema sila jednak je vektorskom zbiru svih sila sistema, tj.

rr r r n r
FR = F
++=
1 + F2 L Fn F
i =1
i

Teorema: Projekcija glavnog vektora sistema sila na osu jednaka je algebarskom

zbiru projekcija svih sila na tu osu.

Analitiki nain odreivanja glavnog vektora

XR =
= X i , YR = Yi , Z R Z . i
i i i

FR =+ X R2 + YR2 Z R2
X Y ZR
cos R = = R , cos R = R , cos R
FR FR FR

Aksiome statike

Prva aksioma:
Da bi kruto telo, na koje deluju dve sile, bilo u ravnotei, potrebno je da te sile
imaju zajedniku napadnu liniju, jednake intenzitete i suprotne smerove.

Sistem ove dve sile ini osnovni sistem uravnoteenih sila.

 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 6

Druga aksioma:
Dejstvo datog sistema sila na kruto telo nee se promeniti ako mu se doda ili
oduzme uravnoteeni sistem sila.

Posledica prve i druge aksiome:

Dejstvo date sile na kruto telo ne menja se ako se napadna taka sile pomeri
du napadne linije sile, a pri tome se ne promene ni pravac, ni smer ni intenzitet sile.
Sila koja deluje na kruto telo je klizni (klizei) vektor.

Trea aksioma:
Sistem od dve sile koje deluju u istoj taki krutog tela ima rezultantu koja je
jednaka vektorskom zbiru tih sila i koja sadri napadnu taku tih sila.
Intenzitet ove rezultante moe se odrediti primenom kosinusne
teoreme

Fr = F12 + F22 + 2 F1 F2 cos ,

a pravac i smer primenom sinusne teoreme

F1 F Fr
= 2 =
sin sin sin(180 o )

etvrta aksioma:
Dva materijalna tela deluju jedno na drugo silama koje
imaju isti intenzitet, zajedniku napadnu liniju, a suprotne smerove.
Ove dve sile, obzirom da ne deluju na jedno telo, ne ine osnovni
uravnoteeni sistem sila.

Peta aksioma: (aksioma o ukruivanju ili solidifikaciji)

Ako se deformabilno telo nalazi u ravnotei pod dejstvom datog sistema sila,
to stanje se nee promeniti ako deformabilno telo postane kruto.
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 7

Vezano telo. Reakcije veza

Telo ije je kretanje delimino ili potpuno ogranieno dejstvom drugih tela naziva se
vezano telo.

Sila kojom vezano telo deluje na vezu naziva se sila pritiska na vezu, a sila kojom
veza deluje na dato telo, naziva se reakcija veze.
Veze mogu biti:
idealne i
neidealne (realne),
ili
spoljanje i
unutranje.
Na osnovu prethodnog, mogue je izvriti jo jednu podelu sila i to na:
aktivne i
pasivne (reakcije veza).
Princip oslobaanja od veza

Svako neslobodno (vezano) telo moe se posmatrati kao slobodno, ako se veze
uklone i dejstvo veza na telo zameni reakcijama veza.

Tipovi idealnih veza

1. Idealno glatka povr

2. Ue
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 8

3. Nepokretan oslonac (cilindrino leite)

Y
RA = X A2 + YA2 , tg = A
XA

4. Pokretan oslonac

5. Sferni zglob
- podvrsta- potporno leite (sl. b)

RA = X A2 + YA2 + Z A2 ,

XA Y Z
cos = , cos = A , cos = A .
RA RA RA
 Mainski fakultet, Beograd - Mehanika 1 Predavanje 1 9

6. Laki tap