KENNIS
17 december 2016, pag. 28
KUITERT: DE ONTLUISTERAAR
Linksboven: Inga Westling
en Harry Kuitert op trek-
tocht door Zweden, 1950.
Rechtsboven: voetballen-
de theologiestudenten, VU
tegen Kampen. Harry
Kuitert zit vooraan, tweede
van links. Linksonder:
Harry Kuitert tuinierend in
Kollum, rond 1980.
M oeder Hilje Kuitert was er tij-
dens de Tweede Wereldoorlog
niet gerust op hoe haar onder-
gedoken zoon Harry zich religieus ontwikkel-
de. ,,Als jij de hele Bijbel niet aanvaardt als
Gods Openbaring, schreef ze haar zoon, ,,dan
wil je wijzer wezen dan God. Dan schift je naar
jouw menschelijk (door de zonde) verduisterd
inzicht.
,,Het is dezelfde vermaning, in vrijwel de-
zelfde bewoordingen, die Kuitert in zijn verde-
re loopbaan nog vele malen te horen zal krij-
gen, aldus Gert J. Peelen in Spreken over Bo-
ven, de recent verschenen biografie over Harry
Kuitert. Godsdienstsocioloog Peelen werkte
jaren aan het boek, maar kon het niet voltooi-
en. De biograaf overleed vorig jaar aan kanker.
Journalist Petra Pronk schreef de laatste hoofd-
stukken.
Harry Kuitert, op 11 november 1924 in
Drachten geboren, was de tweede van vier
kinderen in een onderwijzersgezin. Hij had
,,een heerlijke jeugd, waarin God vanzelfspre-
kend gereformeerd was. De jonge Harry
blonk niet uit in godvrezendheid. ,,Tweemaal
per zondag naar de kerk is hem een kwelling.
Op zijn tiende verhuisde het gezin naar Den
Haag, waar Kuitert naar het gymnasium ging
en de eerste stenen plonsden in ,,een vijver vol
onwrikbare dogmas. Het belangrijkste motief
om theologie te gaan studeren aan de Vrije
Universiteit: ,,Ik wil weten hoe het zit. Peelen:
,,Hij voelde de drang om zich vrij te maken
van iedere vorm van geestelijke dwang.
De gereformeerde wereld van toen komt
mooi in beeld. Kuitert werd predikant in het
TEKST WIM SCHRIJVER
De Friese theoloog
Harry Kuitert (92) wordt
verweten dat hij
gereformeerden van het
geloof afhielp. ,,Ik kan
mensen niet afnemen wat
er niet is, zegt hij in een
omvangrijke biografie.
Zeeuwse Scharendijke, maar zijn Zweedse
vrouw Inga Westling moest eerst belijdenis
doen. Ouderlingen kwamen haar kennis tes-
ten. ,,Veel is het niet, maar we moeten het er
maar mee doen. Preken ging Kuitert niet
goed af. Een ouderling tijdens een huisbezoek,
met Kuitert erbij, bij een bejaard echtpaar:
,,Zeg het maar eerlijk, wij hebben een kat in de
zak gekocht.
KANTELPUNT
De Watersnoodramp van 1953, waarbij Kuitert
zich onvermoeibaar voor zijn ontredderde
schapen inzette, betekende een kantelpunt in
zijn denken. ,,Wat is dit voor een God die
zoiets aanricht, althans laat gebeuren? Het is
het begin van een ontwikkeling die zich voort-
zette toen hij studentenpastor was in Amster-
dam (1955), in 1962 promoveerde op De mens-
vormigheid Gods, aan de Vrije Universiteit
werkte vanaf 1967 als hoogleraar ethiek en
zeker ook na zijn emeritaat in een continue
stroom bestsellers.
In 1962 kocht Kuitert voor het eerst op
zondag voor zijn kinderen een ijsje. ,,Voor mij
was het echt een daad. Later besefte ik dat zon
minuscuul voorval thuishoort in een groter
verband. Net als Kuitert zelf was de gerefor-
meerde wereld in beweging. Hij was een van
De Achttien die begin jaren zestig opriepen tot
eenwording met de hervormden.
Kuitert en het gereformeerde ontwikke-
lingsproces was hij exponent, katalysator of
leider? Peelen houdt het op ,,een katalysator
die met zijn uitspraken en publicaties de aan-
jager werd van een veranderingsproces dat
zonder hem waarschijnlijk ook wel, zij het later
en langzamer, op gang zou zijn gekomen.
Hoewel nog altijd mensen steigeren als zijn
naam wordt genoemd, is het tumult dat hij
indertijd veroorzaakte haast niet meer voor te
stellen. Dacht hij als beginnend predikant dat
de wereld enkele duizenden jaren eerder ge-
schapen was, in 1963 verkondigde hij dat het
scheppingsverhaal uit Genesis een mythe is.
Dat sloeg in als een bom. Tijdens een predi-
kantenbijeenkomst in de jaren zestig in Leeu-
HIJ WAS GEEN
VAANDELDRAGER EN HIELD
NIET VAN VOLGELINGEN
warden sprak dominee Emo Jan Oomkes (de
Friese paus) tegen Kuitert de profetische woor-
den: ,,Je trekt n steen uit de muur en dan
gaat het hele gebouw eraan. En mej. W. Wiels-
ma uit Scharnegoutum verwoordde in een
brief de vrees dat u tenslotte heel de Bijbel in
twijfel trekt en dat u niets overhoudt.
De landelijke synodes van Sneek en Dor-
drecht (1969-1972) behandelden De zaak Kui-
tert aan de hand van honderden bezwaar-
schriften. Achteraf bekeken geloofde hij toen
nog allerlei klassieke dogmas, onder meer de
verzoeningsleer (Jezus kwam om te lijden en
sterven voor de zonden der mensheid) en een
eeuwig hiernamaals. Kuitert werd tot verdriet
van velen uiteindelijk niet veroordeeld.
De ontwikkeling van Kuitert ging verder, die
is mee te maken in zijn boeken. ,,Kuiterts weg
werd meer en meer die van het pellen van de
spreekwoordelijke ui, tot hij uiteindelijk met
lege handen kwam te staan. Hij spreekt zelf
terugkijkend over voortschrijdend inzicht en
langzaam ontwaken. ,,Alle spreken over boven
komt van beneden, concludeerde hij. Geloofs- is wel altijd ,,uit loyaliteit lid gebleven van
uitspraken waren niet meer dan een ,,zoekont-
werp van mensen die ,,ongeneeslijk religieus
zijn. Een eeuwig hiernamaals verdween uit
beeld en God uiteindelijk ook.
ONRUST
Kuitert bewaart thuis in Amstelveen dozen
met duizenden brieven die hij kreeg. ,,Soms
met grote letters van boosheid en talloze
uitroeptekens, aldus Pronk. ,,Professor, waar-
om doet u de gelovigen zeer?, schreef iemand
uit Loppersum. Houdt uw dwalingen voor
uzelf. Die onrust doet de kerk geen goed. Veel
brieven heeft Kuitert beantwoord. Een kwestie
van fatsoen, vond hij. ,,Hij besefte terdege dat
er mensen waren die door zijn boeken in de
knoop kwamen met hun geloof en die wilde
hij niet in de kou laten staan.
Kuitert vertelt in het boek over een man die
opstond na een lezing: ,,Maar professor u
neemt ons de hemel af, maar daar doen we het
toch juist allemaal voor? Ik zie nog zijn smar-
telijke gezicht. Dat raakte me wel. Maar ik kan
mensen niet afnemen wat er niet is.
,,Voor zijn tegenstanders was hij vooral de
ontluisteraar, die aan de nota bene met hn
spaarcenten opgetrokken Vrije Universiteit
gereformeerde predikanten opleidde (misleid-
de, aldus rechtzinnige Kuitert-haters). Daar
tegenover staat dat hij ook veel reacties kreeg
van mensen die zijn boeken bevrijdend, be-
moedigend en inspirerend noemden.
Kuitert bleef in zekere zin een echte gerefor-
meerde dominee. Op menige pagina schreef
hij: ,,Zo kunnen wij dus niet meer geloven. Hij
pen: H h, dat hebben we gehad! Dat was het
zijn kerk, nu PKN. ,,Het is nooit zijn intentie
geweest om de kerk op zn kop te zetten of op
te schudden. Het enige wat hij wilde was gele-
zen worden en mensen aan denkmateriaal
helpen, zodat ze een mening konden vormen
en hun eigen weg konden volgen. Kuitert
wilde geen goeroe zijn. ,,Hij was geen vaandel-
drager en hield niet van volgelingen.
Veel schrijfwerk deed hij in het huisje in
Kollum, in 1964 gekocht van een oom. ,,In
Kollum voelde hij zijn plattelandsgenen. Het
had altijd iets van thuiskomen. Niet in het
minst omdat er een enorme moestuin op hem
lag te wachten. Spitten, zaaien, wieden, poten,
rooien, hij deed het allemaal zelf en met veel
plezier.
ONTFUTSELD
De zwartste bladzijden uit het levensverhaal
vormen die over het overlijden van zijn ega
Inga in 2014, die twee jaar eerder een beroerte
had gekregen, en van zijn middelste dochter
(het paar kreeg een zoon en drie dochters)
Kaisa die hen in 1984 op 26-jarige leeftijd werd
,,ontfutseld. De Watersnoodramp had Kuitert
er al van doordrongen dat je je leven niet moet
vermorsen. ,,Het kan zo maar afgelopen zijn.
Het gezin Kuitert in type-
rende setting. (vlnr) Lisa,
Kaisa, Harry, Inga, Hilde
en Paul, Amsterdam rond
1964.
ILLUSTRATIES UIT HET BOEK
Doe er wat mee! Maak er wat van! Dat staat
mij sindsdien voortdurend voor de geest.
Kuitert vertelt een opmerkelijk verhaal over
de dood van Kaisa. Ze was na een hersenbloe-
ding hersendood en haar ouders gaven toe-
stemming voor orgaandonatie. Een van de
zusters vertelde later hoe dat ging. ,,Plotseling
is Kaisa rechtop gaan zitten en heeft ze geroe-
moment waarop de druk en de pijn in haar
hoofd wegvielen, doordat dat bloedvat sprong.
ZEG HET MAAR EERLIJK,
WIJ HEBBEN EEN KAT
IN DE ZAK GEKOCHT
Daarna was het meteen afgelopen. Hoe gek het
ook klinkt, die ene kreet heeft ons getroost.
Zijn dochters Hilde en Lisa herinneren Kui-
tert als een leuke vader. ,,Wat Kuitert zijn
kinderen bovenal wilde meegeven was de
deugd waarvoor hij zelf in gereformeerde
kring een zware tol had moeten betalen: zelf-
standig denken. Als het om materile dingen
ging, herinneren Hilde en Lisa hun jeugd als
,,zeer sober. Zo calvinistisch was Kuitert wel.
Kuitert blikt tevreden op zijn leven terug. Is Spreken over Boven
hij ook trots? ,,Hij mag graag aanhalen dat hij Harry Kuitert, een biografie
De Bosatlas van Frysln heeft gehaald. Zijn door Gert J. Peelen en
naam staat bij de bekende Nederlanders die in Petra Pronk. Uitgeverij
de gemeente Smallingerland zijn geboren. Vesuvius. Prijs: 29,95 euro
(484 blz.). Zie ook:
www.uitgeverijvesuvius.nl.