Professional Documents
Culture Documents
Hoa Dư C-Dư C Lý III
Hoa Dư C-Dư C Lý III
ha dc - dc l iii
(dc lm sng)
sch o to dc s trung hc
M s: T.60.Z.4
Ch bin
PGS.TS. Hong Th Kim Huyn
Nh xut bn y hc
h ni - 2007
1
Ch o bin son:
V Khoa hc v o to, B Y t
Ch bin:
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
Nhng ngi bin son:
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
GS. ng Hanh Phc
ThS. Bi c Lp
ThS. Phan Qunh Lan
ThS. Nguyn Th Lin Hng
ThS. Phm Th Thu Vn
DS. Nguyn Thnh Hi
DS. V nh Ha
2
Li gii thiu
V khoa hc v o to
B Y t
3
4
Mc lc
Trang
Li gii thiu 3
Phn 1. L thuyt 9
Bi 1. Bi m u 11
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. i cng 11
2. Nhng ni dung phi thc hin t c mc tiu s dng 13
thuc an ton - hp l
Bi 2. Cc thng s dc ng hc ng dng trong lm sng 19
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. Sinh kh dng 20
2. Thi gian bn thi 22
Bi 3. Tng tc thuc 28
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. Tng tc dc lc hc 29
2. Tng tc dc ng hc 30
3. Tng tc thuc vi ung 31
4. nh hng thc n n thuc 33
5. Hng dn thi gian ung thuc hp l 35
Bi 4. Phn ng bt li ca thuc v cnh gic thuc 44
ThS. Phm Th Thu Vn
1. Phn ng bt li ca thuc 44
2. Cnh gic thuc 52
Bi 5. Thng tin thuc 59
ThS. Nguyn Th Lin Hng
1. Phn loi thng tin thuc 60
2. Yu cu v ni dung ca thng tin thuc 62
3. K nng thng tin thuc cho bnh nhn 63
5
Bi 6. Xt nghim lm sng v nhn nh kt qu 68
GS. ng Hanh Phc - ThS. Nguyn Th Lin Hng
1. H thng SI trong y hc 68
2. Mt s xt nghim sinh ho mu 71
3. Mt s xt nghim huyt hc 77
Bi 7. S dng thuc cho cc i tng c bit 85
ThS. Phan Qunh Lan
1. S dng thuc cho ph n c thai 86
2. S dng thuc ph n thi k cho con b 89
3. S dng thuc trong nhi khoa 91
4. S dng thuc cho ngi cao tui 95
Bi 8. Nguyn tc s dng thuc khng sinh v khng khun 102
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. Nhc li mt s khi nim c bn lin quan n s dng 102
khng sinh
2. Tc dng khng mong mun v chng ch nh 104
3. Nguyn tc s dng khng sinh trong iu tr 106
Bi 9. Nguyn tc s dng vitamin v cht khong 114
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. Nhu cu hng ngy v vitamin v cht khong 115
2. Thiu vitamin v cht khong 116
3. Tha vitamin v cht khong 119
Bi 10. Nguyn tc s dng thuc chng vim cu trc steroid v 124
khng steroid
PGS. TS. Hong Th Kim Huyn
1. Glucocorticoid 124
2. Thuc chng vim khng steroid (NSAID) 128
Bi 11. S dng thuc trong iu tr hen ph qun 137
ThS. Bi c Lp
1. Vi nt v bnh hen ph qun 137
2. Cc thuc iu tr hen ph qun 138
3. Cc bin php iu tr h tr hen bng thuc v khng 142
dng thuc
6
Bi 12. S dng thuc trong iu tr to bn v tiu chy 145
ThS. Phan Qunh Lan
1. To bn 145
2. Tiu chy 148
p n 172
7
8
Phn 1
L thuyt
9
10
Bi 1
Bi m u
Mc tiu:
1. Trnh by c ba mc tiu cho hc phn Dc lm sng h trung hc.
2. Nu v phn tch c 4 tiu chun cn thit trong la chn thuc an
ton hp l.
3. Phn tch c 4 k nng m dc s lm sng cn c thc hin c
hng dn iu tr tt.
1. i cng
1.1. nh ngha
"Dc lm sng l mn hc ca ngnh Dc nhm ti u ho vic s
dng thuc trong iu tr v phng bnh trn c s nhng kin thc v Dc,
Y v Sinh hc".
1.2. Vi nt v s ra i v pht trin ca mn Dc lm sng
C hai yu t dn n s ra i mn hc Dc lm sng:
Khch quan: S pht trin nhanh chng trong lnh vc sn xut thuc
lm cho th trng thuc va phong ph v s lng dc cht mi, va
a dng v chng loi vi s ra i nhiu dng bo ch mi (dng gii
phng ko di, gii phng c kim sot, dng bao tan trong rut...) khc
hn cc dng kinh in gy khng t lng tng cho thy thuc. T
ny sinh nhu cu t pha ngi k n v s c mt bn cnh h cc
dc s vi nhim v t vn v hng dn s dng thuc, l cc dc
s lm sng.
Ch quan: Bn cnh vic b sung vo chng trnh o to nhiu kin
thc lin quan n Y - Sinh hc, s ra i mn Dc ng hc lm sng
l nn tng quan trng cc dc s lm sng hot ng thnh cng.
Dc ng hc lm sng l mn hc da vo vic xc nh nng
thuc trong mu v dch sinh vt ca ngi s dng thuc. Mn hc
ny ra i l nh c nhng phng tin hin i cho php xc nh
c nhng nng thuc rt nh trong mi trng mu hoc dch
sinh vt (nc tiu, nc bt) ca ngi s dng.
11
Nh vy vai tr ca dc s lm sng khng ch cung cp cc thng tin
lin quan n thuc m cn cho cc bc s iu tr bit c nng thuc
c th hiu chnh li liu lng cho ph hp vi tng c th v trng thi
bnh l, lm cho hiu qu iu tr chc chn hn v ngn chn c nguy c
ng c hoc gp tc dng khng mong mun do qu liu.
Th gii
Dc lm sng l mt mn hc rt tr so vi cc mn hc truyn thng
c ca c hai ngnh Y - Dc. Mn hc ny c khai sinh M vo
nhng nm 60 ca th k XX.
Ti chu u, s ra i ca Dc lm sng mun hn khong 10 nm
tc l khong nhng nm 70. Dc lm sng c chnh thc a vo ging
dy bc i hc M nm 1964 v Php nm 1984.
Ti chu , nhng nc chu nh hng ca M nhiu nh Thi Lan,
Philipin, Singapore..., Dc lm sng pht trin rt sm v hin nay c
nhiu thnh qu nht nh trong h thng iu tr.
Ti chu Phi, thng qua cc d n v chm sc sc kho ca T chc Y
t Th gii (WHO), cc t chc phi Chnh ph... kin thc dc lm sng
thm nhp vo Zimbabwe, Zambia, Ghana... nh cc chng trnh ti tr
o to v s dng thuc an ton - hp l.
Ti Vit Nam
Dc lm sng du nhp vo Vit Nam nm 1990 t chng trnh s
dng thuc an ton - hp l vi s ti tr ca t chc Tm nhn th gii
Australia.
Nhn thc c tm quan trng ca mn hc ny, Trng i hc
Dc H Ni tin phong trong vic a mn Dc lm sng vo o to
bc i hc t nm 1993. B mn Dc lm sng c B Y t cng nhn
nm 1998 ti Trng i hc Dc H Ni. Cng trong thi gian ny, hot
ng Dc lm sng c m rng quy m c nc. Theo quyt nh ca
V iu tr - B Y t, cc t Dc lm sng c hnh thnh ti nhiu bnh
vin vi s kt hp ca c Y v Dc. Mn hc Dc lm sng c a vo
ging dy khng ch ti Trng i hc Dc H Ni m c Trng i hc
Y - Dc thnh ph H Ch Minh, Trng i hc Y - Dc Hu, Trng i
hc Y khoa Thi Nguyn, Hc vin Qun y...
12
1.4. Dc lm sng bc trung hc Dc
Sau khi mn hc Dc lm sng ra i chnh thc, thng qua cc lp
tp hun v Dc lm sng cho bc s v dc s do Trng i hc Dc H
Ni, i hc Y - Dc thnh ph H Ch Minh, V iu tr... t chc, nhng
nh lnh o ti cc c s iu tr nhn thc c tm quan trng ca cng
tc dc lm sng ti bnh vin nn sm a cng tc ny thnh mt
trong nhng hot ng chnh thc trong cng tc iu tr. Do c im c
cu dc s i hc nc ta cha p ng cng tc iu tr, nhiu lc
lng c huy ng vo lm cng tc dc lm sng, trong ngoi lc
lng dc s i hc c c bc s v dc s trung hc. Trc thc t ,
khng ch cc trng i hc Y chuyn mnh th hin qua vic nh hng
li mn hc Dc l, chuyn sang ging dy thm kin thc dc l lm
sng, m c cc trng trung hc Y - Dc cng bt u a mn hc ny
vo ging dy di hnh thc lng ghp kin thc vi mn Ho dc - Dc
l vi mc tiu hng dn s dng thuc hp l - an ton.
13
SDTHL trc ht phi chn c thuc hp l. Hp l l phi cn
nhc sao cho ch s Hiu qu/Ri ro v Hiu qu/Chi ph t cao nht.
Tuy nhin, mt thuc hp l phi nm trong mt n hp l, ngha l
ngoi tiu chun hp l ca tng thuc ring bit cn phi tnh n nhiu
mt khc, trong ba vn quan trng nht l:
Phi hp thuc phi ng (khng c tng tc bt li).
Kh nng tun th iu tr ca ngi bnh cao (s ln dng trong ngy
t, kh nng chi tr ph hp vi ngi bnh).
C ch dn dng thuc ng.
Mun s dng thuc hp l khng ch cn n cc kin thc lin quan
n thuc v bnh m cn phi a cc kin thc ny ln ngi bnh c th,
c ngha l phi hiu r cc c im ca ngi bnh nh cc bnh mc km
(gan, thn, tim, phi...), cc bt thng v sinh l (bo ph, c thai...), tui
tc (tr em, ngi gi) n cc thi quen (nghin ru, thuc l, n
king...) v c hon cnh kinh t. Nh vy trong iu tr phi tnh n ngi
bnh ch khng phi ch l bnh n thun.
Sau y l mt s ni dung c th lin quan n s dng thuc an
ton - hp l.
Hiu qu l kh nng khi bnh tt, t l bnh nhn c cha khi cao.
An ton l kh nng xut hin tc dng khng mong mun thp, ngha
l t l Hiu qu/Nguy c ri ro cao.
Tin dng hay d s dng bao gm cch a thuc, s ln dng thuc
trong ngy... ph hp, cng n gin cng tt.
Kinh t c th tnh theo chi ph tin ca loi thuc cho 1 ngy iu
tr (Liu DDD) hoc cho c liu trnh iu tr. Gi thuc c th chn l
thuc sn xut trong nc hoc ca ngoi nhp. C nhng trng hp
ngi ta tnh vo chi ph iu tr c tin ca cc xt nghim cn lm
sng cn phi lm khi s dng thuc.
14
C nhiu ti liu cn a vo thm mt tiu chun Sn c ngha l
thuc phi c c s iu tr, nh vy l phi u tin cho nhng thuc nm
trong danh mc thuc thit yu.
Thu thp thng tin lin quan n c im ca bnh nhn (tui, gii,
thi quen, ngh nghip...).
15
Thng tin thu thp phi t m v chnh xc. Thng th qu trnh ny
c lm t ln khm bnh u tin trc khi bt u thit lp ch iu
tr nhng cng c th cha khai thc ht hoc li xut hin nhng tnh
hung mi lin quan n bnh.
16
bnh nhn phi thc hin l rt quan trng. Nhng thng tin lin quan n
cch thc theo di tin trin ca bnh ti nh (th d cch kim tra huyt
p), chu k ti khm... l nhng thng tin phi truyn t v phi xc nh
chc chn bnh nhn hiu v tin tng thc hin.
Kt lun
S dng thuc hp l l mc tiu t ra vi c ngnh y t, trong vai
tr ca ngi dc s lm sng l rt quan trng.
La chn c mt thuc hp l l vic lm u tin; nhim v ny
khng ch ngi k n phi lm m c ca DSLS .
La chn thuc hp l nhm thit lp c mt phc iu tr hp l
cho bnh nhn. Trong khu ny, nhim v hng dn iu tr thuc v
DSLS.
Mt phc iu tr c thit lp ng l rt quan trng nhng nu
thc hin khng ng (khong cch a thuc, gi ung thuc, cch s dng
cc dng bo ch) th hiu qu iu tr s khng th t c. Nh vy, vai
tr ngi DSLS xuyn sut t khu u n khu cui.
Nhng ni dung trn chnh l nhim v m ngi DSLS phi hc hi
v rn luyn gp phn thc hin mc tiu s dng thuc an ton - hp l
m ngnh y t t ra.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 4)
1. Dc lm sng l mn hc ca ngnh ..(A)... nhm ti u ho vic... (B)...
trong iu tr v phng bnh trn c s nhng kin thc v ...(C)...
2. Cc tiu chun cn thit trong la chn thuc an ton - hp l:
A. Hiu qu iu tr tt
B. .....
C. .....
D. .....
3. hng dn iu tr tt, ngi DSLS cn c cc k nng sau:
A. ....
B. .....
C. ......
D. K nng truyn t thng tin
17
4. thc hin mc ch hng dn iu tr tt, ngi DSLS phi hng
dn cho bnh nhn mt cch ...(A)... cch thc thc hin y lnh bao gm
...(B)... v cc du hiu ...(C)...
Chn cu tr li ng nht (t cu 5 n cu 8)
5. Nu DSLS giao tip tt vi bnh nhn, nhng thun li thu c l:
A. C c s hp tc t pha bnh nhn
B. Bnh nhn s t gic chp hnh y lnh
C. C th gip bc s tm ra nguyn nhn tht bi trong iu tr
D. C 3 trn
6. Nhng nguyn nhn dn n tht bi trong iu tr sau y u ng,
tr:
A. Bnh nhn t b thuc
B. S dng khng ng liu
C. Dng thuc ko di
D. Gp tc dng ph
7. Thng tin cn cho s dng thuc hp l l:
A. Gi ung thuc
B. Cch ung thuc
C. di ca t iu tr
D. Du hiu ca tc dng ph
E. Tt c cc trn
8. Vi bnh nhn b bnh tm thn hoc bnh nhn nh tui, khi truyn t
thng tin v s dng thuc, khng c:
A. Truyn t trc tip cho bnh nhn
B. Truyn t cho ngi thn ca bnh nhn
C. Truyn t cho ngi h l gip bnh nhn iu tr
D. C 3 trn
Tr li cc cu hi ngn (t cu 9 n cu 10)
9. Phn tch 4 tiu chun Hiu qu - An ton - Tin dng - Kinh t trong
la chn thuc.
10. Lit k nhng thng tin lin quan n c im ca bnh nhn cn thu
thp hng dn s dng thuc an ton hp l.
18
Bi 2
cc thng s Dc ng hc
ng dng trong lm sng
Mc tiu
1. nh ngha c hai thng s dc ng hc lm sng c bn lin quan
n s hp thu v bi xut thuc trong c th l sinh kh dng v thi
gian bn thi (t1/2).
2. Trnh by c cc yu t nh hng n hai thng s ny.
3. Nu c ngha ca sinh kh dng v t1/2 trong iu tr.
M u
Dc ng hc lm sng (DHLS) l mn hc tnh ton cc thng s
trong mi giai on tun hon ca thuc trong c th v tm ra mi lin h
ca cc thng s ny vi p ng dc l ca thuc.
Dc ng hc lm sng c vai tr rt quan trng trong vic c th ho
qu trnh iu tr tng bnh nhn, khu mu cht trong vic thc hin s
dng thuc an ton - hp l.
Nhim v c bn ca dc ng hc lm sng l gim st iu tr da
trn nng thuc trong mu (huyt tng, huyt thanh), hiu chnh liu v
khong cch a thuc cho ph hp vi tng c th.
Ni dung chng trnh ny nhm cung cp nhng kin thc phc v
cho cc thng tin c trong bn hng dn s dng thuc, hng dn cho
ngi bnh dng thuc ng da trn thng tin c.
Cc qu trnh tun hon ca thuc trong c th c phn nh thng
qua nhng thng s dc ng hc lin quan n mi giai on tun hon
ca thuc:
Kh nng thm nhp ca thuc vo vng tun hon chung, th hin
qua thng s sinh kh dng (SKD, F%).
Kh nng phn b ca thuc n cc c quan v t chc ca c th, th
hin qua th tch phn b (Vd).
19
Kh nng chuyn ho v bi xut thuc ca c th, th hin qua h s
thanh thi (Clearance = Cl) v thi gian bn thi (hay na i thi
tr, t1/2).
Sau y, chng ti xin gii thiu hai thng s sinh kh dng v t1/2
phc v cho phn hng dn s dng thuc.
1.1. nh ngha
Sinh kh dng (F) l thng s nh gi t l (%) thuc vo c vng
tun hon chung dng cn hot tnh so vi liu dng (D0) v tc
(Tmax), cng (Cmax) thuc thm nhp c vo vng tun hon.
C (mg/l)
t (h)
20
n v tnh AUC l mg.h.L-1 hoc g.h.mL-1.
Cch tnh ton c th s hc mn hc Dc lm sng ca chng
trnh i hc.
AUC po
F (%) tuyt i D IV x 100
= x
AUC IV
D po
F (%) ca hng A
F % tng i =
F (%) ca hng B
AUC ca hng A
F % tng i = x 100
AUC ca hng B
1.3. Nhng yu t nh hng n sinh kh dng
21
1.3.2. nh hng ca la tui
Cc la tui hai cc: Tr nh v ngi gi, do cc c im bin i
ca dc ng hc so vi ngi trng thnh nn cng c nhng khc bit v
sinh kh dng ca mt s thuc khi s dng cho cc i tng ny (xem
Bi 7. S dng thuc cho cc i tng c bit).
1.4. ngha
Sinh kh dng tuyt i thng c cng b vi cc loi thuc vin
dng theo ng ung. Nhng loi thuc c sinh kh dng > 50% c coi l
tt khi dng theo ng ung. Nu sinh kh dng > 80% th c th coi kh
nng hp thu ca ng ung tng ng vi ng tim v nhng trng
hp ny ch tim trong trng hp khng th ung c.
Ngi ta hay dng sinh kh dng tng i nh gi ch phm mi
hoc ch phm xin ng k lu hnh vi mt ch phm c uy tn trn th
trng. Nu t l ny t 80 - 125% th c th coi hai ch phm thuc
tng ng nhau v c th thay th nhau trong iu tr. Lu l tng
ng iu tr trong nhiu trng hp cn phi xem xt c n Tmax v Cmax,
c bit vi thuc c phm vi iu tr hp.
Trong iu tr, phi lu n cc yu t c th lm thay i SKD nh
nu trn.
22
C (mg/l) ln C
t (h) t (h)
23
2.2.4. nh hng ca chc nng gan
S suy gim chc nng gan lm gim qu trnh chuyn ho thuc. Do
vy nhng thuc thi tr phn ln nh chuyn ho thnh dn cht khng
cn hot tnh ti gan s b chm bi xut, tch lu lu hn trong c th, dn
n ko di t1/2.
Kt lun
Nhng kin thc lin quan n Dc ng hc lm sng c vai tr rt
quan trng trong s dng thuc hp l - an ton. Nm vng c c im
cc ng dng thuc, cc quy lut ca tun hon thuc trong c th s gip
cho cc dc s hiu c y lnh ca thy thuc v hng dn bnh nhn
tun th iu tr tt hn.
24
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 8 )
1. Din tch di ng cong nng thi gian biu th tng trng ...(A)...
vo c vng tun hon ...(B)... sau mt thi gian t.
2. Sinh kh dng tuyt i l t l ...(A)... ca mt thuc a qua ...(B).... so
vi a qua ...(C)...
3. Sinh kh dng tng i l t l so snh ...(A).... ca hai ch phm ...(B)...,
cng hm lng, cng ...(C).... nhng ca hai hng sn xut khc nhau.
4. Cc yu t nh hng n sinh kh dng c th l:
A. Chc nng gan
B. ..
C. ...
5. S suy gim chc nng gan lm gim kh nng chuyn ho thuc ...(A),
do c th lm ...(B)... SKD ca nhng thuc chuyn ho mnh ...(C)...
6. Thi gian bn thi (t1/2) l ...(A)... nng thuc ...(B)... gim i ...(C)...
7. Cc yu t nh hng n thi gian bn thi:
A. La tui
B. .
C. .
D. .
8. S suy gim chc nng thn lm ...(A)... bi xut. thuc, do
c th ...(B)... t1/2 ca nhng thuc thi tr phn ln ...(C)... qua thn.
25
10. Thuc s t trng thi cn bng sau:
A. 5 t1/2
B. 7 t1/2
C. 1 t1/2
11. Sau 7 t1/2 thuc s:
A. t nng cn bng trong mu
B. Thi tr ht ra khi c th
C. t nng iu tr trong mu
D. t nng ti a trong mu.
26
S
19. Sinh kh dng tuyt i cho bit s khc nhau v t l thuc
c hp thu vo vng tun hon chung gia hai bit dc.
20. Sinh kh dng tng i cho bit kh nng thm nhp ca
thuc vo vng tun hon chung.
21. AUC l i lng cho bit sinh kh dng ca thuc.
22. n v ca AUC l m2 hoc cm2.
23. n v ca AUC l mg.h.L-1.
24. Tng tc thuc c th gy thay i sinh kh dng.
25. Khi chc nng gan hoc thn suy gim, thi gian bn thi c
th rt ngn li.
Tr li cc cu hi ngn (t cu 26 n cu 29)
26. Nu nh ngha 2 thng s dc ng hc c bn:
Sinh kh dng (SKD).
Thi gian bn thi (t1/2).
27. Lit k v phn tch 3 yu t nh hng n SKD.
28. Lit k v phn tch 4 yu t nh hng n t1/2.
29. Trnh by quy tc 5 t1/2 v 7 t1/2.
27
Bi 3
Tng tc thuc
Mc tiu
1. Trnh by c c ch tng tc dc lc hc.
2. Trnh by c c ch tng tc thuc giai on hp thu.
3. Nu c cc li ch ca nc khi ung thuc. K tn 4 loi nc cn
trnh khi ung thuc.
4. Nu c 4 yu t quyt nh thi im ung thuc.
M u
Trong iu tr, vic s dng ng thi nhiu thuc trn mt bnh nhn
l c th gp phi do bnh nhn t mua thm thuc ngoi n ca bc s;
cng c th do bc s ch k. Mc ch s dng nhiu thuc cng mt lc
rt khc nhau:
C th do bnh nhn mc mt lc nhiu bnh.
C th l do bc s mun li dng tc dng hip ng ca cc thuc
trong iu tr bnh.
C th do thy thuc mun phi hp thm thuc gim mt tc dng
khng mong mun no do thuc chnh gy ra.
C th do mun s dng thm thuc nhm h tr sc kho (cc vitamin
hoc thuc b khc).
iu ng lu trong trng hp ny l liu c gp phi nhng tc
dng bt li no do phi hp thuc khng?
Tng tc thuc l tc ng qua li gia cc thuc xy ra trong c th
khi dng ng thi dn n nhng thay i v tc dng dc l hoc c tnh.
T l tng tc thuc tng theo cp s nhn so vi s thuc c trong n.
Nh vy, vic nm vng kin thc v tng tc thuc s gip cho vic
iu tr t kt qu tt hn vi an ton cao hn.
28
Chuyn ny nhm mc ch cung cp nhng kin thc v c ch
tng tc thuc v hng x l khi gp tng tc. Cc loi tng tc s trnh
by bao gm tng tc dc lc hc, tng tc dc ng hc ca thuc vi
thuc, tng tc ca thuc vi thc n, tng tc thuc vi ung. Chng
ti khng trnh by tng tc thuc vi kt qu xt nghim sinh ho (kh
nng gy sai lc kt qu xt nghim do dng thuc).
1. tng tc dc lc hc
Tng tc loi ny xy ra khi cc thuc phi hp c v tr tc dng trn
cng mt th th (receptor) hoc khc th th nhng cng ch tc dng.
Hu qu ca tng tc c th l:
Li dng nhm to ra nhng hip ng c li cho iu tr
V d:
dit vi khun gy lot d dy - t trng Helicobacter pylori, vic
phi hp 2 khng sinh (v d: amoxicilin v clarithromycin) vi mt
thuc gim tit acid dch v (v d: omeprazol) s em li t l thnh
cng cao hn nhiu so vi ch dng mt khng sinh hoc ch dng thuc
gim tit n c.
iu tr lao thng phi phi hp 2, 3, 4 hoc thm ch 5 thuc
nhm tng cng hiu qu v gim kh nng khng thuc ca vi
khun lao.
Li dng tc dng i lp nhm gii c thuc
V d:
Naloxon l cht i khng vi morphin do tranh chp th th vi
morphin, c dng gii c morphin.
Atropin c dng gii c physostigmin do tranh chp th th M.
Phi hp to tc dng i khng lm gim tc dng dc l hoc
tng c tnh
V d:
S dng ng thi cloramphenicol vi erythromycin, to ra s cnh
tranh ti th th 50S ca ribosom vi khun, hu qu gim tc dng
khng khun ca khng sinh.
Dng furosemid (Lasix) c th gy gim K+/mu, lm tng c tnh ca
digoxin trn c tim.
V cc tng tc dc lc hc c hc k trong mn Dc l nn
29
chuyn ny ch nhc li mt s nt c bn. Cc kin thc v phn ny xin
xem li trong phn Dc l i cng.
2. tng tc dc ng hc
Dc ng hc ca thuc l qu trnh hp thu (A), phn b (D), chuyn
ho (M), thi tr (E), ngha l s phn ca thuc t khi vo c th cho n
khi b loi tr ra khi c th. Cc kiu phi hp thuc lm thay i qu trnh
ny gi l cc tng tc dc ng hc. Hu qu ca tng tc dc ng hc
thng dn n thay i nng thuc trong mu.
Trong chuyn ny, chng ti xin cp n mt s loi tng tc
giai on hp thu, lin quan n ch nh gi ung thuc hp l.
Tng tc do thay i pH dch v
Dch v c pH t 1 - 2. S thay i pH ti d dy do mt thuc gy ra s
nh hng n s hp thu ca thuc dng ng thi.
Nhng thuc lm thay i pH dch v theo kiu lm tng pH l cc thuc
iu tr lot d dy - t trng nh cc antacid (Maalox, Phosphalugel...) hoc
cc thuc gim tit HCl (omeprazol...). Khi pH d dy tng, mt s thuc
nh ketoconazol s hp thu km hn.
Thuc lm pH dch v gi mc acid lu hn l vitamin C. Khi dch
v gi mc acid lu hn s nh hng n cc thuc km bn trong mi
trng acid (ampicilin, cephalexin, erythromycin...) lm tng phn hu cc
thuc ny v gy gim sinh kh dng.
Tng tc do to phc kh hp thu
iu ny hay xy ra khi ta s dng cc thuc c cha cc ion kim loi
ho tr cao nh Al+++, Ca++, Mg++, Fe++, Fe+++... ; phc cht to ra gia ion kim
loi vi thuc s khng qua c nim mc rut v do s hp thu b cn
tr. Thuc hay b to chelat nht l cc khng sinh nhm tetracyclin,
fluoroquinolon. Tng tc ny cng gp khi dng cc khng sinh nu trn
vi sa.
Cholestyramin (mt cht lm ta mui mt dng ngn cn qu
trnh hp thu cc cht bo, dng trong iu tr chng tng lipid huyt) cng
c th to phc vi mt s thuc v cn tr hp thu; th d vi digoxin.
Tng tc do cn tr b mt hp thu
Cc thuc bao nim mc nh Smecta, Sucralfat... ngn cn s vn
chuyn nhiu thuc qua nim mc ng tiu ho v lm gim nng thuc
phi hp.
30
trnh xy ra tng tc dn n gim nng thuc vi cc trng
hp trn, phi ung cc thuc cch nhau ti thiu 2 gi.
31
Ion calci c th to phc vi nhiu loi thuc, th d tetracyclin nu
ung cng vi sa s b cn tr hp thu.
Cc lipid trong sa c th ho tan mt s thuc vo trong v gi
thuc li. Cc hp phn protein trong sa c th lin kt vi mt s thuc c
i lc cao vi protein. Tt c cc qu trnh ny u cn tr hp thu thuc. a
phn cc khng sinh thng dng u b sa lm gim hp thu nh
erythromycin, penicilin V, cc tetracyclin...
C ph, ch: Tanin trong ch c th gy ta nhiu loi thuc c cha
st hoc alcaloid. Cafein trong c ph c th lm tng ho tan ca
mt s thuc nh ergotamin nhng li cn tr hp thu cc loi thuc
lit thn (neuroleptic).
Ru (alcol): Nhiu bnh nhn b bnh tm thn do nghin ru, do
kh nng gp phi trng hp bnh nhn va ung thuc, va ung
ru khng phi l him. Cn lu trnh nhng tng tc sau:
+ Ru v cc thuc tc dng ln thn kinh trung ng:
. Cc benzodiazepin nh diazepam khi ung cng vi ru s gy thay
i tm tnh rt mnh ngay liu thng dng. S thay i ny ch
c th gp liu rt cao nu dng n c khng c ru.
. Tc dng kch thch liu nh, c ch liu cao ca ru lm nh
hng nhiu n tc dng iu tr ca cc nhm thuc chng trm
cm, thuc ng, thuc chng ng kinh.
+ Ru v thuc gim au khng steroid: Ru lm tng tc dng ph
trn ng tiu ho nh vim, lot, chy mu ca cc thuc chng
vim khng steroid (aspirin...).
+ Ru ung cng vi paracetamol: Lm tng nguy c vim gan.
+ Ru v thuc khng histamin:
. Cc loi khng H1 c tc dng c ch thn kinh trung ng, do
khi ung cng vi ru s xut hin tc dng c ch qu mc ngay
liu thp.
. Cc loi khng H2 do tc dng km hm men microsom gan, lm
chm qu trnh chuyn ho ru v tng mc alcol trong mu, gy
nhc u, bun nn...
+ Ru v thuc chng tng huyt p:
. Do tc dng gin mch ngoi vi ca ru, nu ung ng thi vi cc
thuc chng tng huyt p c th c nguy c gy tt huyt p t
ngt qu mc cn thit.
. Alcol cn l dung mi tt cho nhng thuc c h s m/nc cao (nh
thuc chn beta), lm cho thuc hp thu qu nhanh, gy tc dng
32
t ngt do tng nng thuc trong mu trn mc iu tr.
33
Thc n kch thch s tit mt, c bit l thc n giu cht bo. iu
ny s c li cho vic hp thu cc thuc tan nhiu trong m nh
griseofulvin; vitamin A, D, E, K...
Thc n hot ho h thng men vn chuyn cc cht qua thnh rut,
nh vy m s hp thu cc thuc c bn cht l cc hp phn dinh
dng nh cc vitamin, glucose, acid amin, cc mui khong... s d
dng hn.
nh hng ca cc hp phn thc n n s hp thu thuc: Ba n
giu cht bo, qu nhiu ng, qu mn hoc qu chua u cn tr s
di chuyn ca khi thc n t d dy xung rut. iu ny s nh
hng khng tt n cc thuc km bn trong mi trng acid ca d
dy v lm chm s di chuyn ca thuc n v tr hp thu ti u l
rut non.
nh hng ca thc n n s hp thu thuc cn ph thuc nhiu vo
dng bo ch ca thuc: Cc dng thuc rn, thuc c tan thp b
nh hng bi thc n nhiu hn cc dng thuc lng, thuc dng
dung dch, cn thuc...
V d: Aspirin dng vin nn ung sau khi n s b gim sinh kh dng
50%, trong khi aspirin si bt li khng b thc n cn tr hp thu.
y cn phi phn bit khi nim: Gim hp thu v chm hp thu.
+ Mt thuc b thc n lm gim hp thu tc l tng lng thuc vo
mu nu ung cng vi ba n s gim so vi ung cch xa ba n.
Trng hp ny nn ung cch xa ba n (trc 30 pht - 1 gi hoc
sau khi n 2 gi).
+ Mt thuc b thc n lm chm hp thu c ngha l thi gian
thuc t nng ti a trong mu nu ung sau khi n s di hn
nu ung xa ba n (lc i), nhng tng lng thuc vo mu c th
khng b nh hng. V d: Cc sulfamid khng khun, amoxicilin,
digoxin... Trng hp ny c th ung thuc sau khi n trnh tc
dng ph do kch ng ng tiu ho (nu c).
+ Nhng thuc khng b thc n lm nh hng n hp thu c th
ung lc no tu nhng ung vo ba n vn tt hn v s gim
c tc dng ph do kch ng ng tiu ho. Trng hp ny
thng xy ra vi thuc c tan km; lc ny lng cht lng dng
km c nh hng nhiu n s hp thu thuc: Lng nc cng
nhiu, thuc hp thu cng tt.
34
+ Nhng thuc c thc n lm tng hp thu nn ung trong hoc
ngay sau khi n tng sinh kh dng.
35
mnh nhng li b thc n lm gim hp thu th c th ung vo ba n
vi iu kin chuyn thuc thnh dng lng (nhai v ung nhiu nc)
hoc chn dng bo ch thch hp, th d trng hp aspirin.
Nhng thuc hp thu qu nhanh lc i, dn n vic tng tc dng
ph do s tng nng t ngt trong mu nh levodopa, diazepam...
Nhng thuc c thc n lm tng hp thu nh cc loi vitamin, mui
khong, mt s khng sinh chng nm (ketoconazol).
y Ung cch xa ba n
(Tc l khong 1 gi trc khi n hoc 1-2 gi sau ba n)
Thuc nhm ny gm c:
Cc thuc b gim hp thu do thc n, th d lincomycin.
Cc dng vin bao tan trong rut, th d aspirin pH8.
Cc thuc km bn trong mi trng acid dch v, th d: erythromycin,
ampicilin.
y Thuc c th ung vo thi im tu
Thuc nhm ny l cc thuc khng b gim hp thu do thc n hoc c
th b thc n lm chm hp thu. Vi nhng thuc ny ta c th cho ung
vo ba n nu thuc kch ng mnh ng tiu ho hoc khi mun s dng
thc n gi cho nng thuc trong mu n nh.
5.3. Hng dn thi gian ung thuc (vi mt s thuc thng dng)
Bng 3.1. Hng dn thi gian ung thuc
xa lc n ty
ba
n
Amoxicilin o +
Ampicilin z +
Oxacilin z
Penicilin V- K z +
36
Amoxicilin + o sa
A.Clavulanic
Cefaclor o
Cefadroxil o
Cefradin o alcol
Erythromycin o nc qu + Kch ng
ethylsuccinat ng tiu ho
Erythromycin o nc qu + nt
propionat
Josamycin o nt
Spiramycin o nt
Cloramphenicol o alcol
Co-trimoxazol o
Acid oxolinic o nt
Acid pipemidic o nt
Peflacin o nt
37
Rosoxacin o Ung trc khi
i ng gim
tc dng ph
Ethambutol o Tt c thuc
chng lao
Isoniazid z alcol trnh thc n ung cng mt
c tyramin lc vo bui
sng lc i
Rifampicin z
AmphotericinB z
Metronidazol o alcol
Cloroquin
Hydralazin z alcol
Prazosin o alcol
Captopril o alcol
Enalapril o alcol
Ramipril o alcol
Atenolol o alcol
Nadolol alcol
38
Sotalol o alcol
Oxprenolol o alcol
Acebutol o alcol
Hydrocloro- o Tc dng tt
thiazid vo bui sng
Furosemid o nt
Amilorid z nt
Phenytoin z alcol
Valproat Na z soda so vi ba n
Lithi o alcol Gi ch nt
mui Na hng
nh
L-dopa o alcol
L-thyroxin o
Sucralfat z Ung 1 gi
trc ba n
39
Aspirin z alcol Tc dng giao
ng theo thi
im ung
Paracetamol o alcol, nc
qu
Propoxyphen o alcol
Theophylin o o sa Tc dng tt
vo bui sng
Theophylin LP o Nh trn,
nhng thng
ung m
bo v gic
ng
Vitamin + mui z
khong
Kt lun
Tng tc thuc c ngh quan trng trong iu tr. Nhng tng tc
c li c s dng rt nhiu nhm lm tng hiu qu hoc lm gim tc
dng ph. gc dc lm sng, nhng thng tin trn gip cho ngi dc
s nm c cc tng tc bt li c th bo m an ton cho ngi s
dng. Mi quan h ca thuc - thc n, thuc vi ung cng l nhng
kin thc c bn hng dn cho ngi bnh cch ung thuc ng v vic
ung thuc tu tin khng ng nguyn tc s dn n nhng hu qu kh
lng, khng ch gy lng ph thuc m cn c th gy ng c.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 6)
1. Bn loi nc cn trnh khi ung vi thuc l:
A. ung c cn (ru)
B ..
40
C ..
D .
2. Nc lm thuc d dng tri t thc qun xung ...(A)..., trnh s ng
vin thuc hoc hot cht li ...(B)... v nh gim tc dng ....(C).... ca
mt s thuc.
3. Mt thuc b thc n lm chm hp thu c ngha l thi gian thuc t
nng ti a trong mu nu ung sau khi n s ...(A)... hn nu ung xa
ba n (lc i), nhng tng lng thuc vo mu c th ...(B)...
4. Bn yu t quyt nh thi im ung thuc l:
A. Mc ch dng thuc
B. .
C. .
D. ..
5. Thuc c ung khi n l:
A. Cc thuc kch ng mnh ng tiu ho
B. .
C. .
6. Ba loi thuc cn ung xa ba n l:
A. Cc thuc b gim hp thu do thc n
B. .
C. .
Chn cc cu tr li ng (t cu 7 n cu 13)
7. S dng "Ampicilin v Vitamin C" ng thi theo ng ung:
A. To tng tc dc ng hc
B. To tng tc dc lc hc
C. To tng tc giai on hp thu
D. Gy gim nng vitamin C trong mu
E. Gy gim nng ampicilin trong mu
F. Tng phn hu ampicilin ti d dy
G. Tng phn hu vitamin C ti d dy
H. Ampicilin gy cn tr hp thu vitamin C
41
I. Vitamin C gy cn tr hp thu ampicilin
J. Phi ung cch nhau 2 gi bo m sinh kh dng
8. S dng "Aspirin - Smecta" ng thi theo ng ung:
A. To tng tc dc ng hc
B. To tng tc dc lc hc
C. To tng tc giai on thi tr
D. Gy gim nng aspirin trong mu
E. Gy gim nng Smecta trong mu
F. Tng phn hu aspirin ti d dy
G. Tng phn hu Smecta ti d dy
H. Smecta gy cn tr hp thu aspirin
I. Aspirin gy cn tr hp thu Smecta
J. Phi ung cch nhau 2 gi bo m sinh kh dng
9. Vic phi hp thuc trong iu tr lao:
A. L li dng tng tc hip ng theo c ch dc lc hc
B. Lm tng tc dng iu tr
C. Lm gim tc dng khng mong mun
D. Lm gim kh nng khng thuc ca vi khun
10. Dng atropin gii c physostigmin:
A. L li dng tng tc dc lc hc
B. L tng tc gy tng thi tr thuc
C. Atropin y physostigmin ra khi receptor
D. Physostigmin y atropin ra khi receptor
E. Atropin ngn cn hp thu physostigmin
11. Tng tc thuc l:
A. L tc ng qua li gia hai thuc khi s dng ng thi.
B. C th c li dng gii c
C. L s trn ln thuc vi nhau trc khi a vo c th
D. Lm thay i c tnh hoc tc dng dc l
12. Tng tc dc ng hc:
A. Xy ra cc giai on hp thu-phn b-chuyn ho-thi tr ca thuc.
B. Xy ra trn cng mt receptor
42
C. C th gy tng nng thuc trong mu
D. C th gy gim nng thuc trong mu.
Chn cu tr li ng nht (t cu 13 n cu 16)
13. Cc tng tc xy ra trn cng mt receptor l:
A. Tng tc dc lc hc
B. Tng tc dc ng hc
C. C 2 phng n trn u ng
14. Nhng thuc cn ung vo ba n l:
A. Nhng thuc c thc n lm tng hp thu
B. Nhng thuc kch ng mnh ng tiu ho (bun nn, lot d dy...)
C. Nhng thuc cn c thc n gim bt tc hp thu.
D. C A, B, C u ng
E. C A, B, C u sai
15. Tng tc dc lc hc:
A. L tng tc xy ra trn cng mt th th (receptor)
B. C th c li dng tng hiu qu iu tr
C. C th dn n gim tc dng ca thuc
D. C A, B, C u ng
E. C A, B, C u sai
16. Thuc ung xa ba n s:
A. Tng thi gian lu ti d dy
B. Gim c kch ng vi ng tiu ho
C. Gim kh nng ph hu thuc ti d dy (vi thuc km bn trong
mi trng acid)
D. C A, B v C u ng
Tr li cc cu hi ngn (t cu 17 n cu 19)
17. Lit k 4 yu t quyt nh vic ch nh thi im ung thuc. Cho th
d minh ho tng trng hp.
18. K tn 3 nhm thuc nn ung xa ba n (lc i). Cho ti thiu 1 th d
minh ho cho mi nhm.
19. Lit k cc li ch ca nc khi ung thuc. K tn 3 loi nc cn trnh
khi ung thuc.
43
Bi 4
Phn ng bt li ca thuc
v cnh gic thuc
Mc tiu
1. Trnh by c nh ngha v 3 cch phn loi ADR.
2. Trnh by c hai nhm yu t lin quan n s pht sinh ADR.
3. Trnh by c 4 bin php hn ch ADR.
4. Trnh by c 3 lnh vc u tin ca cnh gic thuc.
M u
1. Phn ng bt li ca thuc (Adverse Drug reaction - ADR)
Hu ht cc thuc, cho d c k n bi cc thy thuc lm sng gii
cng c th gy ra phn ng bt li (ADR) trn bnh nhn, thm ch l
nhng ADR nghim trng. Thy thuc v bnh nhn c th chp nhn nguy
c ca mt ADR nghim trng nu nh bn thn cn bnh ang c iu
tr rt nng, nhng khng th chp nhn thuc c nguy c ADR cao iu
tr nhng bnh thng thng. Do vy, kh nng gy ADR ca mt thuc (k
c tn sut, mc nghim trng v loi ADR chng gy ra) quyt nh vic
la chn thuc . Nhiu ADR c th trnh c, nu nh thy thuc k n
c hiu bit r v c tnh dc l, c ch ca ADR v cc yu t nh hng,
c bit l nhng yu t to nn tnh nhy cm c trng ca ngi bnh.
Thy thuc lm sng c trch nhim nhn ra ADR, hng dn, cnh bo
bnh nhn v kh nng xy ra ADR v bo co cc ADR cho c quan c
trch nhim.
44
nh ngha ny khng bao gm nhng phn ng do dng sai thuc,
dng sai liu, dng liu cao c ch nh hoc v tnh. Trong nh ngha ny,
yu t p ng c th l rt quan trng
C nhiu trng hp tai bin pht sinh trong qu trnh iu tr m
nguyn nhn cha c xc nh. Nguyn nhn trong nhng trng hp ny
khng ch do thuc gy ra m c th do cc yu t khc nh s tin trin
nng thm ca bnh hoc do mt bnh khc pht sinh. Nhng trng hp
nh vy gi l bin c bt li ca thuc (adverse drug experience/adverse
drug event).
45
Sau y l mt s v d cho cc ADR typ A:
L tc dng iu tr nhng cng vt qu mc cn thit nh: Chy
mu khi dng thuc chng ng mu, h ng huyt khi dng thuc
iu tr i tho ng, ...
L tc dng iu tr nhng v tr hoc c quan khc hoc do tnh cht
khng chn lc trn cc th th, v d: Tc dng trn h tiu ha ca
cc cht c ch cyclooxygenase khng chn lc (cc NSAID).
L tc dng dc l khc ca thuc nhng khng phi l tc dng iu
tr, v d: Cc thuc chng trm cm 3 vng th hin c tc dng khng
th th muscarinic, khng c vai tr trong iu tr chng trm cm
nhng thng gy kh ming, gim th lc... hoc tc dng khng
androgen ca cimetidin.
Typ B
Cc ADR typ B c cc c im sau:
Thng khng tin lng c.
Khng lin quan n cc c tnh dc l bit ca thuc.
Thng c lin quan ti cc yu t di truyn hoc min dch, u bu
hoc cc yu t gy qui thai.
D ng thuc l mt v d in hnh cho ADR typ B v khng tin lng
c v khng ph thuc liu dng. D ng thuc c gii thch hon ton
thng qua c ch min dch d ng, khng lin quan n cc tc dng dc l
ca thuc. Biu hin lm sng ca d ng thuc rt a dng, cc c quan b
tn thng c th l da, gan, thn, ng tiu ha hoc ton thn; mc
nghim trng t nh (pht ban da, nga...) n rt nng, thm ch gy t
vong cho bnh nhn nh sc phn v, hi chng Lyell, Stevens - Johnson...
Tuy khng tin lng c nhng c th hn ch s xut hin ca d
ng thuc nu cc nhn vin y t c bin php theo di cht ch v pht
hin sm.
46
Lm dng thuc.
Thay i v dc ng hc, dc lc hc do gim chc nng cc c quan.
Ngi cao tui thng mc nhiu bnh, s dng nhiu thuc nn d
gp tng tc thuc.
Tr s sinh
Nguy c gp ADR tr s sinh tng ln, c bit l tr non bi v
mt s enzym lin quan n chuyn ha v thi tr thuc cha y . Cc
thuc hay gy c l: Morphin, cc barbiturat, cc sulfonamid, cc dn xut
ca vitamin K v cloramphenicol.
b. Gii tnh
Ni chung khng c s khc bit ln v nguy c gp ADR gia hai gii.
Tuy nhin, mt s ADR hay gp ph n hn so vi nam gii.
V d:
Ph n c th nhy cm hn vi c tnh ca digoxin, heparin v
captopril.
Thiu mu bt sn do cloramphenicol gp ph n nhiu gp 2 ln so
vi nam gii.
c. a dng v gen v chng tc
Nhiu phn ng trc c m t l cc phn ng c ng ngy nay
c lm sng t l c cc nguyn nhn v gen. V d nhng ngi
thiu ht men G6PD do di truyn khi dng nhng thuc c tnh oxy ha th
c th b thiu mu tan mu.
d. Bnh mc km
Nhng bnh mc km c th lm thay i p ng ca bnh nhn i
vi thuc hoc lm thay i dc ng hc ca thuc, dn ti pht sinh ADR.
V d:
ic khi dng khng sinh aminoglycosid ngi c bt thng v thnh
gic; hoc chy mu trm trng do dng warfarin, heparin ngi c
sn thiu ht v yu t ng mu.
Cc bnh nhn mc cc bnh v gan v thn c nguy c cao b cc ADR ca
nhng thuc thi tr dng cn nguyn hot tnh qua cc c quan ny.
e. Tin s d ng hoc phn ng vi thuc
Nhng bnh nhn c tin s d ng vi mt thuc cng c th gp d
ng vi mt thuc khc c cu trc tng t. V d nh cc trng hp d
ng vi khng sinh penicillin cng c th c d ng cho vi khng sinh
nhm cephalosporin.
47
1.2.2. Yu t thuc v thuc
a. c tnh ca thuc
nh hng ca k thut bo ch: Kch thc tiu phn, lng thuc
trong ch phm, tnh cht v khi lng t dc... c th dn ti thay
i tc gii phng hot cht, gy ADR typ A. S dng mt s t dc
cho cc nhm bnh nhn nhy cm nh cc bnh nhn hen, cc tr s
sinh nh cn v s thay i hn hp t dc lm thay i sinh kh
dng ca thuc nh digoxin v phenytoin cng gy ra mt s ADR.
nh hng ca cht lng sn phm: Trong phn ln cc trng hp,
khi dng mt thuc b phn hy th dn n tht bi iu tr, nhng
mt s sn phm phn hy ca thuc c th gy c hoc thm ch gy
t vong (v d nh s dng diethylen glycol lm dung mi cho cn
thuc sulphanilamid gy ra 105 ca t vong ti M nm 1937, sn
phm phn hy ca tetracyclin gy hi chng Fanconi,...). Cc t dc
hay gy phn ng qu mn l: Polypropylen glycol, carboxymethyl
cellulose v tartrazin.
b. Tng tc thuc
Tng tc bt li ca cc thuc c th lm thay i sinh kh dng hoc
thay i dc lc hc ca thuc v do vy gy ra cc ADR trn bnh nhn.
V th, khi iu tr nhiu thuc trong cng mt thi im th tn sut
gp ADR tng ln theo cp s nhn vi s lng thuc.
c. Liu trnh iu tr ko di
Nhiu ADR t xut hin khi dng thuc trong thi gian ngn, nhng t
l tng ln khi dng di ngy. V d: Xut huyt tiu ha do dng cc thuc
chng vim khng steroid hoc corticoid ko di...
1.3.2. Nm vng thng tin v loi thuc ang dng cho bnh nhn
Hiu r tnh cht dc l, tng tc, c ch chuyn ho v ADR ca
thuc. Ch nn k n nhng thuc bit y thng tin.
48
Thng xuyn tham kho, cp nht cc thng tin v thuc v tng
tc thuc.
Thn trng khi k n nhng thuc d xy ra tng tc, c bit l cc
tng tc do v tnh nh tng tc ca thuc vi thc n, vi ru...
1.3.3. Nm vng thng tin v cc i tng bnh nhn c nguy c cao
Tr em, ngi gi, c c a d ng, c bnh l v gan, thn v cc bnh
nhn c bt thng v gen.
1.3.4. Theo di st bnh nhn, pht hin sm cc biu hin ca phn
ng bt li do thuc v c nhng x tr kp thi.
1.4. Bo co ADR
1.4.1. S cn thit phi gim st v bo co ADR
Cc thng tin v tnh an ton trong qu trnh nghin cu v th
nghim lm sng ca mt thuc khng th ghi nhn tt c cc ADR c th
xy ra do cc nguyn nhn sau:
Cc th nghim trn ng vt khng xc nh an ton ca
thuc trn ngi.
Nhng bnh nhn tham gia th nghim l nhng i tng qua la
chn v c s lng hn ch, iu kin th nghim thuc c khc bit so
vi thc t s dng trn lm sng v thi gian th nghim thng l
ngn. Do vy nhng d liu v tnh an ton trn nhng i tng ny
cha phn nh y cc ADR ca thuc.
Ti thi im lu hnh thuc, thng tin v cc ADR, cc tng tc
thuc... thng khng y do s lng ngi s dng thuc cha
ln, kh pht hin c cc ADR c tn sut thp.
Do vy, vic gim st sau khi lu hnh thuc rt quan trng, cho php
pht hin cc ADR khng ph bin nhng i khi rt nghim trng v
thc hin tt cng vic gim st ny, vic bo cc ADR cho cc c quan c
trch nhim l mt trong nhng nhim v ca cc cn b y t.
1.4.2. Vai tr ca cc bo co ADR
Cung cp thng tin gip thu hi cc thuc c c tnh cao: Trc y,
tri qua thi gian di, ngi ta mi xc nh r rng ADR ca cc thuc
nh aspirin, phenacetin, amidopyrin... v phi mt vi nm mi lin
quan gia d tt bm sinh mt chi v thalidomid mi tr nn r rng.
Sau thm ha thalidomid, nhiu quc gia thit lp h thng theo di
thuc sm pht hin v ngn nga ADR v t vong do thuc, do vy
gip thu hi cc thuc gy nguy him trn th trng hoc hn ch
vic s dng chng nh bromfenac, temafloxacin, terfenadin,...
49
Thay i thng tin trn nhn ca sn phm: Rt nhiu thuc phi
thay i hoc b sung thm thng tin ghi nhn ca sn phm sau khi
ghi nhn nhng thng tin mi t cc bo co ADR.
V d:
+ Losartan c a ra th trng M nm 1995. Sau khi thuc c lu
hnh, mt s ADR mi c pht hin v c b sung nh vim
mch, ban xut huyt d ng, sc phn v, phn ng kiu phn v.
+ Levofloxacin c lu hnh ti M nm 1997, n thng 2/2000, thng
tin ghi nhn ca thuc b sung thm ADR mi l gy xon nh.
50
1.4.5. Cch bo co ADR
Mu bo co do trung tm ADR quc gia (hoc trung tm cnh gic
thuc) pht hnh (xem ph lc). Mi quc gia c mt mu bo co ADR
ring, nhng bao gi cng c 4 phn nh sau:
a. Thng tin v bnh nhn
Thng tin xc nh bnh nhn (h v tn, a ch...).
Tui bnh nhn ti thi im c ADE (Bin c bt li) hoc ngy sinh.
Gii tnh.
Trng lng c th.
b. Thng tin v ADR (hoc ADE) hoc cc vn v dc phm
M t s c hoc vn v sn phm.
Thi gian xy ra s c.
Thi gian lm bo co.
Cc kt qu xt nghim cn lm sng c lin quan n s c (nu c).
Thng tin khc ca bnh nhn (lch s dng thuc, tin s bnh...) c
lin quan.
Hu qu ca ADE trn bnh nhn.
c. Thng tin v dc phm b nghi ng
Tn thuc (tn quc t v bit dc).
Liu dng, s ln dng v ng dng.
Ngy bt u iu tr.
L do dng thuc.
Kt qu sau khi ngng dng thuc hoc sau khi gim liu.
S l.
Hn dng.
S c xut hin sau khi ti s dng thuc .
Cc thuc khc dng km v thi gian iu tr cc thuc ny.
d. Thng tin v ngi bo co
H v tn, a ch v s in thoi.
Chuyn mn v ngh nghip.
Cc bo co sau khi hon thnh, cn gi n trung tm ADR quc gia
hoc n nh sn xut ca dc phm b nghi ng.
51
2. Cnh gic thuc (pharmacovigilance)
2.1.1. nh ngha
Cnh gic thuc l mt khoa hc v nhng hot ng lin quan n
vic pht hin, nh gi, x l v ngn nga phn ng bt li hoc bt k s
c no lin quan n thuc.
Gn y nh ngha ny c m rng khng ch i vi thuc m c
i vi cc sn phm sinh hc, dc liu, thuc y hc c truyn, thuc b, sn
phm mu, dng c y t v vaccin.
Nh vy thc cht cnh gic thuc l mt mn khoa hc nghin cu
gim st tnh an ton ca thuc, v vy phm vi ca cnh gic thuc khng
ch dng li ADR m cn bao gm c cc vn :
Thuc km cht lng.
Ng c thuc.
T vong lin quan n thuc.
Lm dng hoc dng sai thuc.
Tng tc bt li ca thuc.
52
Xc nh an ton ca cc sn phm chuyn khoa nh vaccin, sn
phm sinh hc, thuc th y, dc liu, cc sn phm ca cng ngh
sinh hc v cc thuc dng thm d, chn on. Vic xc nh tnh
an ton ca cc sn phm ny kh kh khn v i hi s hp tc ca
nhiu chuyn gia trong cc lnh vc khc nhau.
Ci thin h thng pht hin du hiu bng cch cho php tip cn
thun tin hn cc d liu v ADR c sn. (Du hiu l thng tin c
bo co v mt bin c bt li lin quan n mt thuc. Bin c ny,
trc cha c bit hoc cha c cp y . Thng thng,
phi cn nhiu bo co pht hin ra mt du hiu, ph thuc vo
mc nghim trng ca s c v cht lng ca thng tin).
2.2.2. nh gi ADR
Vic nh gi cc ADR thng c thc hin ti cc trung tm ADR
quc gia hoc quc t. thc hin cng vic ny, cn tng cng hn na
h thng pht hin cc du hiu trong cc chng trnh gim st t
nguyn v cn s hp tc cht ch gia cc quc gia, khu vc trn th gii
chia s thng tin v cc du hiu thu thp c v c cc hp tc hnh
ng khi xy ra cc s c v an ton thuc.
53
2.3. Vai tr v nhim v ca cc t chc v c nhn thc hin
cng tc cnh gic thuc
54
2.3.6. Cn b y t
X tr v tch cc bo co nhng tai bin lin quan n vic s dng
thuc cho cc t chc, c quan c thm quyn.
Kt lun
Thuc l con dao hai li. Bn cnh nhng li ch to ln trong phng
nga v iu tr bnh, bn thn thuc cng c th gy ra nhng phn ng
bt li, nhng bnh l nghim trng, thm ch gy t vong cho ngi dng
thuc. Khi p dng cc bin php hn ch ADR, cc cn b y t hn ch
c tn sut xut hin cng nh mc nghim trng ca cc phn ng
bt li ny trn tng ngi bnh c th. ng thi khi pht hin v bo co
y cc s c bt li ca thuc cho cc c quan c trch nhim, cc cn b
y t tham gia vo h thng cnh gic thuc nhm hn ch cc ADR tm
quc gia v quc t. Bn cnh , chnh nhng thng tin thu thp c t
cc bo co ny li gip cc cn b y t s dng thuc an ton hp l hn cho
bnh nhn. Chnh v vy, bt k cn b y t no cng cn thc v trch
nhim ca mnh trong h thng hot ng cnh gic thuc nhm hng ti
mc tiu s dng thuc an ton hp l.
T lng gi
55
6. ADR gy t vong: ...(A)... hoc ...(B)... lin quan n t vong ca bnh nhn.
7. Phn loi ADR theo tn sut gp:
Thng gp ADR > ...(A)
t gp ....(B).... < ADR < ...(C)...
Him gp ADR < ...(D)...
8. Cc ADR typ A c cc c im sau:
....(A).....
Thng ph thuc ...(B).... (do cc ADR typ A thng gp i vi cc
thuc c phm vi iu tr hp).
L ....(C).... qu mc hoc l mt biu hin ca ...(D)... mt v tr khc.
9. Cc ADR typ B c cc c im sau:
Thng khng ....(A).....
Khng lin quan n cc .....(B).... bit ca thuc.
Thng c lin quan ti cc yu t di truyn hoc min dch, u bu
hoc cc yu t gy qui thai.
10. nh ngha cnh gic thuc: Cnh gic thuc l mt khoa hc v nhng
hot ng lin quan n vic ....(A)..., .....(B)..., ...(C)... v ngn nga
phn ng bt li hoc bt k s c no lin quan n thuc.
11. Phm vi ca cnh gic thuc khng ch l ADR m cn bao gm c cc
vn :
Thuc km cht lng
...(A)...
T vong lin quan n thuc
...(B)... hoc dng sai thuc
Tng tc bt li ca thuc.
12. Mc tiu ca hot ng cnh gic thuc:
Pht hin sm nhng ...(A)... hoc tng tc thuc cha bit
Pht hin s ...(B)... ca cc phn ng bt li bit
Xc nh cc ... (C)... v c ch ca cc phn ng bt li
nh gi ch s li ch/nguy c v ph bin nhng thng tin cn thit
ci thin vic k n v qun l thuc.
56
Chn cu tr li ng nht (t cu 13 n cu 17)
13. Cc ADR l phn ng:
A. Do thuc gy ra
B. Do s tin trin nng thm ca bnh trong qu trnh iu tr
C. Do xut hin bnh mi mc ng thi trong qu trnh iu tr
D. C 3 trn
14. Cc ADR xy ra khi dng thuc vi liu:
A. Liu iu tr bnh thng
B. Liu cao (ng c)
C. Liu thp
D. C 3 trn
15. Nguy c gp ADR tng ln trong cc trng hp:
A. Ngi bnh l ngi cao tui D. Ngi bnh l nam gii
B. Ngi bnh l tr s sinh E. C A, B, C
C. Ngi bnh l ph n F. C A, B, D
S
18. Cc bnh nhn gim chc nng gan, thn c nguy c cao b ADR ca
nhng thuc thi tr cn nguyn hot tnh qua cc c quan ny
57
S
19. Bin c bt li ca thuc (adverse drug experience/adverse drug
event - ADE ) l tai bin pht sinh trong qu trnh iu tr
20. Nguyn nhn gy ra cc ADE khng ch do thuc gy ra
21. H ng huyt khi dng thuc iu tr i tho ng l ADR
typ B
22. Lot ng tiu ha khi dng NSAID l ADR typ A
23. To bn khi gim au bng morphin l ADR typ B
24. D ng thuc l ADR typ A
25. Tr s sinh l i tng c nguy c gp ADR cao v mt s enzym
lin quan n chuyn ha v thi tr thuc cha y
26. Ngi cao tui t gp ADR hn thanh nin
27. Nhng bnh nhn c tin s d ng vi mt thuc cng c th gp
d ng vi mt thuc khc c cu trc tng t
28. S khc bit v gen v chng tc khng lm khc bit v tn sut
gp ADR.
29. Thay i k thut bo ch dn ti thay i tc gii phng hot
cht c th gy ADR typ A
30. Sn phm phn hy ca thuc c th gy ra ADR typ B
31. iu tr ko di khng lm tng tn sut ca ADR
32. iu tr nhiu thuc khng lm tng tn sut ADR
58
Bi 5
Mc tiu
1. Trnh by c cc cch phn loi thng tin thuc.
2. Lit k c 5 yu cu ca mt thng tin thuc.
3. Trnh by c nhng ni dung v k nng cn thit khi thng tin thuc
cho bnh nhn.
M u
Trn th gii, thut ng Thng tin thuc c cp nhiu vo
nhng nm u ca thp k 60 v gn vi thut ng ny l cc khi nim
Trung tm thng tin thuc v Chuyn gia thng tin thuc. Trc thi
gian ny, cc cu hi v cc thng tin lin quan n thuc hu ht do cc
dc s tr li bng cch tham kho mt s ti liu nh Dc th hay Dc
in. Tuy nhin, cng vi s pht trin ca khoa hc k thut, m hnh ny
bt buc phi thay i. u tin l s bng n s lng cc thuc iu tr:
Cc thuc mi ngy cng a dng v c ch tc dng, yu cu v k thut
bo ch ngy cng cao, ngy cng nhiu vn v c tnh ca thuc i hi
phi cn nhc trong khi s dng, v cng vi iu , t l bnh do thuc
gy ra cng ngy cng tng. Trong cng thi gian ny, cc ti liu lin quan
n thuc cng c tng ln nhanh chng.
S pht trin ca cc trung tm thng tin thuc v cc chuyn gia
thng tin thuc l im khi u ca khi nim Dc lm sng. N t nn
tng cc dc s chia s trch nhim vi cc bc s trong vic s dng
thuc cho bnh nhn. Bng vic s dng hiu qu cc thng tin thuc, ngi
dc s s c nhng kin thc su rng v thuc v c th m nhim c
vai tr t vn trong iu tr.
Nhng kin thc trong chng ny nhm gip cc hc vin c kh nng
nm bt, khai thc v s dng cc thng tin lin quan n s dng thuc
thc hin c vai tr t vn ca dc s lm sng.
59
1. Phn loi thng tin thuc
C nhiu cch phn loi thng tin khc nhau, sau y l mt s cch
phn loi hay c p dng.
60
Ngun thng tin loi I
L cc bi bo, cng trnh gc ng ti y trn cc tp ch hoc a
ln mng Internet, cc bo co chuyn mn, kho lun tt nghip ca sinh
vin, s tay phng th nghim... Cc thng tin ny thng do tc gi cng b
cc kt qu nghin cu ca mnh m khng c s can thip, nh gi ca
bn th hai. Khi s dng ngun thng tin loi I, ngi s dng thng tin c
th xc nh c phng php nghin cu, kt qu nghin cu v cc kt
lun c th m tc gi t c. Hin nay, ngun thng tin ny ang pht
trin rt mnh m, trn th gii c trn 20.000 tp ch y sinh hc c tn tui
c xut bn hng nm cha k cc thng tin c cng b di dng bo
co khoa hc hay a ln mng.
Ngun thng tin loi II
Bao gm h thng mc lc cc thng tin hoc cc bi tm tt ca cc
thng tin thuc ngun thng tin th nht, c sp xp theo cc ch nht
nh. Khi mun tm hiu mt vn c th, ngi s dng c th tham kho
ngun thng tin loi II c c mt danh mc cc thng tin c lin quan
hoc c th c tm tt cc thng tin cng ch vi vn mnh quan tm.
Nh vy ngun thng tin th hai gip ngi s dng tip cn vn mt
cch ton din hn, nhng khi mun hiu y mt thng tin c th no
, ngi s dng s phi quay li ngun thng tin ban u (loi I). Hin
nay, c cc ngun thng tin loi II c lu tr trong CD-ROM hoc a
ln mng internet, gip ngi s dng tm tin d dng v nhanh chng hn.
Ngun thng tin loi III
L cc thng tin c xy dng bng cch tng hp cc thng tin t hai
ngun thng tin trn. Tc gi ca ngun thng tin loi III thng l cc
chuyn gia v thuc trong mt lnh vc no , v t cc kin thc chuyn
su trong lnh vc h s phn tch tng hp cc thng tin lin quan
a ra thng tin mang tnh khi qut v mt vn . Cc thng tin thuc
ngun thng tin th ba thng c cng b di dng sch gio khoa, cc
bn hng dn iu tr chun... Ngi s dng phn ln khai thc ngun
thng tin ny v cc thng tin thng ngn gn, sc tch v khi qut ho
cao (do c x l bi cc chuyn gia). Tuy nhin, nhc im ca ngun
thng tin loi III l tnh cp nht km, tin cy ph thuc vo nng lc
ca tc gi (v c th c sai st do thnh kin ca ring tc gi, sai st trong
qu trnh chuyn ti thng tin hoc do tc gi khng tp hp c y
cc thng tin ban u c lin quan hay nh gi sai lch cc thng tin ny...)
v cng nh khi s dng ngun thng tin loi II, khi cn tm hiu chnh xc
mt thng tin c th no , ngi s dng c th phi quay li ngun thng
tin ban u.
61
2. Yu cu v ni dung ca thng tin thuc
2.1. Yu cu
Mt thng tin phi c y nhng yu cu sau:
Khch quan
Chnh xc
Trung thc
Mang tnh khoa hc
R rng v dt khot
2.2. Ni dung
Tu theo i tng c thng tin la chn ni dung thng tin thuc
cho ph hp.
62
nhiu cc nhm nghin cu ti khp ni trn th gii), thng tin so snh
gia cc thuc/nhm thuc khc nhau trong iu tr v mi phng din
hiu qu, an ton, tnh kinh t..., thng tin cp nht v cc phc iu
tr/cc hng dn iu tr chun...
63
+ Li ni nh nhng, n cn quan tm.
+ n mc gn gng, nghim tc, trnh dim da (gy kh gn).
+ To c khng gian tip xc thch hp khng to cm gic xa
cch, tt nht nn c a im ni chuyn ring bit.
+ Quan tm n hon cnh gia nh bnh nhn, nhng trnh i su
vo nhng iu thm kn nu bnh nhn khng t nguyn ni ra.
Kt lun
Thng tin thuc rt a dng phong ph. nng cao chuyn mn, dc
s phi lun lun phi khai thc, cp nht thng tin v thuc v tu theo
yu cu c th chn ngun thng tin thch hp. Ngi dc s phi ng
vai tr l ngi cung cp thng tin thuc, thu thp thng tin thuc t bnh
nhn; do , c l thuyt v k nng thng tin cn c hnh thnh ngay t
khi cn ang ngi trn gh nh trng v cn lin tc c i mi v pht
trin trong sut qu trnh hot ng chuyn mn sau ny.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 5)
1. C 3 cch phn loi thng tin thuc hay c p dng:
Phn loi thng tin theo...(A)...
Phn loi thng tin theo ni dung ca thng tin
Phn loi thng tin theo...(B)...
2. Mt thng tin thuc cn phi c y 5 yu cu sau:
Khch quan
...(A)...
Trung thc
....(B)....
...(C)....
3. Khi lm nhim v thng tin thuc, phi cn nhc xem i tng c
thng tin l ...(A)....hay ....(B).... la chn ni dung thng tin cho ph
hp.
4. Ni dung thng tin thuc cho bnh nhn bao gm:
Tn thuc (tn gc, tn bit dc)
64
.... (A)....
.... (B)....
Hng dn s dng cc dng bo ch c bit .
Hng dn quan st, theo di cc triu chng khc l trong dng thuc
(nh k theo di tip cho nhng ln dng thuc sau).
....(C)...
K nng t theo di tc dng thuc trong qu trnh iu tr.
...(D)....
...(E)....
5. Khi thng tin thuc cho bnh nhn cn chn ngn t ...(A)...; trnh dng
thut ng ...(B)..., thut ng a phng.
65
9. Trong cc thng tin v mt thuc sau, thng tin no khng cn cung cp
cho bnh nhn:
A. Tn thuc
B. M phn loi gii phu - iu tr - ho hc (ATC) ca thuc
C. Tc dng ca thuc
D. Nhng triu chng ca tc dng khng mong mun, cch x tr
10. Khi thng tin thuc cho bnh nhn, cn lu :
A. Dng cc thut ng chuyn mn nng cao gi tr ca thng tin
B. Dng ngn t n gin, r rng, d hiu
C. To cm gic gn gi vi bnh nhn
D. C B, C u ng
11. Cho mt ngun thng tin: Bi bo Kho st sinh kh dng v tng
ng sinh hc ca ba ch phm amoxicilin ca tc gi Bi Tng Hip
ng trong tp ch dc hc s 12 nm 2004. Theo anh (ch), y l
ngun thng tin:
A. Loi I
B. Loi II
C. Loi III
D. Khng phn loi c
12. Cho mt ngun thng tin: Chng Tng tc thuc trong sch Dc
lm sng i cng ca B mn Dc lm sng Trng H Dc HN,
Nh xut bn Y hc, 2004. Theo anh (ch), y l ngun thng tin:
A. Loi I
B. Loi II
C. Loi III
D. Khng phn loi c
S
13. Ngun thng tin loi I thng bao gm cc thng tin do tc gi
cng b kt qu nghin cu ca mnh m khng c s can thip,
nh gi ca bn th hai.
66
S
14. Khi s dng ngun thng tin loi II, ngi s dng thng tin c
th xc nh c phng php nghin cu, kt qu nghin cu
v cc kt lun c th m tc gi t c.
15. Hin nay, ngun thng tin loi I ang pht trin rt yu, trn
th gii ch c khong 200 tp ch y sinh hc c tn tui c
xut bn hng nm.
16. Nhc im ca ngun thng tin loi III l tnh cp nht km,
tin cy ph thuc vo nng lc ca tc gi.
17. Hin nay, c cc ngun thng tin loi II c lu tr trong
CD-ROM hoc a ln mng Internet, gip ngi s dng tm
tin d dng v nhanh chng hn
18. Ni dung thng tin thuc cho cn b y t ging nh thng tin
thuc cho bnh nhn
19. Yu cu ni dung thng tin thuc cho bnh nhn phi c c
tnh dc ng hc ca thuc: Hp thu, phn b, chuyn ho,
thi tr.
20. Yu cu ni dung thng tin thuc cho bnh nhn phi nu tng
tc thuc (thuc - thuc, thuc - thc n , thuc - nc ung)
21. Khi thng tin thuc cho bnh nhn cn chn ngn t n gin,
r rng, dn d, d hiu
22. Khi thng tin thuc cho bnh nhn khng nn tip xc thn
mt, cn to c mt khong cch vi bnh nhn
67
Bi 6
Mc tiu
1. Trnh by c c im v ngha ca cc xt nghim sinh ho mu:
Creatinin, ur, acid uric, glucose, bilirubin, cc enzym (ASAT; ALAT; CK).
2. Trnh by c c im v ngha ca cc xt nghim huyt hc: Hng
cu, bch cu, tiu cu.
M u
Xt nghim lm sng bao gm cc lnh vc sinh ho, huyt hc, min
dch, vi trng, k sinh trng, virus l nhng cng c ngy cng phong ph
hin i khng th thiu c gip ch cho ngi thy thuc trong chn
on, iu tr v theo di tin trin ca bnh. Bn cnh , kt qu mt s
xt nghim lm sng cn c s dng gip cho vic s dng thuc hp
l, an ton, pht hin kp thi nhng tc dng khng mong mun trong qu
trnh iu tr.
V xt nghim lm sng l mt lnh vc rt rng, trong chng ny ch
cp n mt s xt nghim sinh ho v huyt hc thng c s dng
trong lm sng.
1. h thng si trong y hc
Mu, nc tiu v mt s dch sinh hc thng c s dng phn
tch. Cc kt qu thu c ngi kho mnh nm trong mt gii hn nht
nh gi l "tr s bnh thng" hoc "tr s quy chiu". Nhng kt qu ra
ngoi gii hn trn gi l "bt thng". Mi xt nghim c th phn tch
bng nhiu phng php khc nhau, do c th cho kt qu hi khc nhau.
V vy khi bin lun nn s dng tr s quy chiu lm ti c s mnh.
thng nht cch biu th kt qu, trong vi thp k qua ngi ta
chuyn dn sang dng h thng n v quc t SI (systme international).
H thng SI da trn 7 n v c s: mt ( di), kilogam (trng lng), giy
(thi gian), mol (lng cht), Kelvin (nhit ), ampe (cng dng in) v
candela (cng nh sng). T 7 n v c s ny, m rng ra cc n v
dn xut khc nh: m2 - din tch, m3 - th tch, Newton (N)- lc, Pascal (Pa) -
68
p sut, Joule (J) - cng hoc nng lng, Hertz (Hz) - tn s. Khi nhng n
v c s v n v dn xut c ln khng thch hp trong cc hng s sinh
hc, ngi ta dng nhng bi s v c s thp phn ca cc n v bng
cch ghp nhng tip u ng tng ng vo tn cc n v .
Bng 6.1. Nhng tip u ng thng dng trong xt nghim lm sng
Tip u ng K hiu H s
kilo k 103
mega M 106
giga G 109
mili m 10-3
micro 10-6
nano n 10-9
pico p 10-12
femto f 10-15
Tr s quy chiu H s
Xt nghim n v c n v mi chuyn i
69
Tr s quy chiu H s
Xt nghim n v c n v mi chuyn i
Osmol* : osmolalit plasmatique- p sut thm thu ca huyt tng do natri, glucose v
ur/mu to ra.
70
2. Mt s xt nghim sinh ho MU
71
2.2. Ur
c im
Ur l sn phm thoi ho chnh ca protein, c to thnh gan
thng qua chu trnh ur. Ur c th khuch tn d dng qua phn ln cc
mng t bo v phn tn rng khp cc dch ni v ngoi bo trong c th.
Ur c o thi ch yu qua thn, nhng khc vi creatinin, sau khi lc
qua cu thn, mt phn ur c ti hp thu ng thn. Ngoi ra n cn
c thi tr mt phn nh qua m hi v qua rut.
ngha
2.3. Glucose
c im
Glucose c to thnh t 3 ngun chnh: Thc n, do phn hu
glycogen, do qu trnh tn to ng t cc thnh phn khc. Glucose
l ngun nng lng ch yu ca no, c.
Glucose huyt lun hng nh do c ch iu ho thn kinh - ni tit.
Cc hormon iu ha glucose huyt c phn thnh hai nhm i lp:
Mt bn l insulin lm gim, mt bn l nhng hormon lm tng
glucose huyt (adrenalin, glucagon, glucocorticoid, somatostatin).
ngha
Tr s bnh thng: Lc i 70 - 110 mg/dl; SI = 3,9 - 6,1 mmol/l.
Tng: Hay gp nht l tng ng huyt do i tho ng. Nng
glucose huyt lc i cao hn 126 mg/dl (7,0 mmol/l) c coi l bnh l.
ng huyt cao ti 290 - 310 mg/dl (16 17 mmol) c nguy c gy hn
m i tho ng. Tuy nhin khng th nu ln mt gii hn c th v
tr s ny thay i kh nhiu vi tng ca bnh.
72
Ngoi i tho ng, tng ng huyt cn do mt s bnh ni tit khc:
Hi chng Cushing (cng nng v thng thn), tng nng tuyn gip.
Tng ng huyt cng c th do dng mt s loi thuc:
Glucocorticoid, thuc li tiu thiazid, phenytoin...
Gim: H ng huyt di 45 mg/dl (2,5 mmol/l) cng rt nguy him.
Nguyn nhn thng lin quan n dng qu liu insulin v cc thuc
ung trong iu tr i tho ng.
H ng huyt cn do mt s nguyn nhn khc nh u tu tng, suy
gan, thiu nng tuyn yn, thiu nng tuyn gip, thiu nng v thng thn.
73
2.5. Enzym
Enzym khu tr trong cc m lm nhim v xc tc cc phn ng
chuyn ho cc cht trong t bo. Khi t bo b ph hu, mt lng ln
enzym c gii phng vo huyt thanh. o hot nhng enzym ny gip
nh gi tn thng ca m: Tn thng cng rng v cp tnh th lng
enzym gii phng vo mu cng nhiu. Tn thng mn tnh m thng
ch gii phng enzym vi lng va phi.
Isoenzym hoc isozym l nhng enzym xc tc cng mt phn ng ho
hc nhng chng khc nhau v mt s tnh cht l ho. S phn b isozym
c khc nhau tu tng m. Do isoenzym cng c s dng nhm xc
nh v tr tn thng.
Hot enzym c biu th bng n v quc t (U) hoc theo h
thng SI bng n v katal (kat). Mt microkatal (kat) bng 60 U.
74
dng liu iu tr hoc qu liu c th gy ra tn thng c xng,
lm tng CK: Ch phm c thuc phin, cocain, amphetamin,
theophylin, khng histamin, cc fibrat, barbiturat, mt s khng
sinh, chloroquin, corticoid, vincristin. c bit lu vi cc thuc
nhm statin, nht l khi kt hp vi mt s thuc khc nh fibrat,
niacin, cyclosporin, erythromycin v c th gy ra tiu c nng, thm
ch dn n t vong.
+ Tn thng c tim: CK l enzym tng sm nht trong nhi mu c
tim. Sau khi b cn khong 4 gi, CK trong huyt thanh bt u tng
v t nh cao khong 24 gi ri tr v bnh thng sau ngy th
hai n ngy th t. V lng c tim nh hn nhiu so vi lng c
xng nn trong nhi mu c tim, hot CK thng ch tng nh.
chn on phn bit chnh xc, cn da vo xt nghim isozym,
phn CK - MB cao trn 6% hot CK ton phn c coi l mt
du hiu ca nhi mu c tim.
75
2.5.3. Alanin amino transferase (ALAT)
c im
Enzym ny cn c tn khc l glutamat pyruvat transaminase (GPT).
y cng l enzym c vai tr chuyn vn nhm amin. Enzym ny ch yu
tp trung t bo nhu m gan.
ngha
Tr s bnh thng: 0 - 35 U/l; SI = 0 - 0,58 kat/l.
Tng:
Tn thng t bo gan: ALAT tng ch yu trong cc bnh c tn
thng t bo gan. Mc d c hai enzym ASAT v ALAT u tng trong cc
bnh v gan nhng ALAT c coi l enzym c hiu vi gan hn v thng
t khi tng trong cc bnh khc ngoi nhu m gan.
2.6. Bilirubin
c im
Bilirubin l sc t c nhn pyrol v l sn phm thoi ha ca nhn
porphyrin ca hem. Mi ngy c th to khong 50 mol (hoc 50 x 0,585 =
29 mg) bilirubin t do (cn gi l bilirubin gin tip hoc bilirubin trc gan)
vi c im khng tan trong nc, tan trong m. Bilirubin t do vo huyt
tng c vn chuyn di dng gn vi albumin. Ti gan, bilirubin lin
hp vi hai phn t acid glucuronic v tr thnh bilirubin diglucuronic (cn
gi l bilirubin lin hp hoc bilirubin trc tip) vi c im tan trong nc,
qua ng mt do c ch vn chuyn tch cc v c tch ti mt. Khi mt
vo rut trong qu trnh tiu ho, bilirubin c thu phn bi vi khun
ng rut ri b kh thnh urobilinogen v stercobilinogen. Nhng sn
phm ny khng mu v tip tc c chuyn ho theo 3 con ng:
Oxy ho thnh urobilin v stercobilin c mu, phn ln o thi qua
phn.
Qua chu k gan - rut tr v gan v o thi li qua mt.
Mt phn nh o thi qua nc tiu.
Khi nng bilirubin huyt thanh > 34 mol/l th xut hin vng da.
ngha
Tr s bnh thng: Ton phn <1,5 mg/dl, trc tip <0,5 mg/dl,
(SI: Ton phn <26 mol/l, trc tip <8,6 mol/l).
76
Tng:
Cc nguyn nhn gy tng bilirubin huyt c th phn thnh 3 loi:
+ Trc gan: Tan mu
Nguyn nhn gy tng bilirubin trc gan l do ph hu hng cu
nhiu vt qu kh nng lin hp ca gan. Nh vy trong cc bnh
l thiu mu tan mu, bilirubin tng v ch yu tng loi gin tip.
Mt s thuc c th gy thiu mu tan mu do c ch min dch
(methyldopa, penicilin, cephalosporin, quinidin, ibuprophen,
triamteren) hoc do c ch gy oxy ho hemoglobin (dapson, mt s
thuc chng st rt, sulfonamid...).
+ Ti gan: C 3 ngun gc
. Ngun gc t bo gan: Do tn thng t bo gan, bilirubin tng ch
yu l loi trc tip, km theo transaminase tng rt cao (ALAT
thng cao hn ASAT). Cc nguyn nhn gy tn thng t bo
thng gp: Do virus, do thuc (acetaminophen, halothan,
tetracyclin, acid valproic, INH, rifampicin, methyldopa...), do ru.
. Ngun gc tc mt: Do tc ng dn mt trong gan.
. Ngun gc hn hp.
+ Sau gan: Do tc ng dn mt ngoi gan, ch yu do si mt, ung th
u tu. Mt s thuc gy vng da mt: Estrogen, chlopromazin,
erythromycin estolat... Bnh nhn vng da tc mt thng c phn
trng bch mu t st v nc tiu sm mu v c s o thi nhiu
sc t mt qua nc tiu cn phn th khng c. Thiu acid mt
trong ng tiu ho do tc mt gy chng phn m. Transaminase
thng tng t.
3. Mt s xt nghim huyt hc
Trong mu c ba loi huyt cu: hng cu, bch cu v tiu cu. Xt
nghim t bo mu gip cho chn on v theo di tin trin ca bnh, mt
khc gip cho vic theo di tc dng ca thuc v c nhng tc dng khng
mong mun ca thuc.
3.1. Hng cu
Hng cu l mt trong nhng thnh phn hu hnh ca mu vi vai tr
ch yu l vn chuyn hemoglobin (huyt sc t) ri hemoglobin s vn
chuyn oxy t phi n cc m. Hng cu c hnh a lm hai mt nn t l
gia din tch ca mng bao bc t bo so vi cc thnh phn cha bn trong
t bo l rt ln. Hng cu cng c th thay i hnh dng khi i qua cc
mao mch. Xt nghim v hng cu rt phong ph, y ch trnh by mt
s xt nghim c bn sau:
77
S lng hng cu
Bnh thng nam c 4.200.000 200.000/1 mm3 (SI: 4,2 0,2 x 1012/L).
n 3.850.000 150.000/1 mm3 (SI: 3,85 0,15 x 1012/L).
Hng cu gim: Thiu mu do nhiu nguyn nhn - c th do gim tng
hp (suy tu, ri lon tng hp porphyrin, ..), tng ph hu (thiu mu
tan mu), hoc do mt mu.
Hng cu tng (a hng cu): Trong trng hp m b thiu oxy, s c
qu trnh iu ho kch thch to hng cu tu xng. Nguyn nhn
gy thiu oxy m c th do sng vng cao, suy tim, cc bnh ng
h hp... v nhng nguyn nhn ny c th gy tng hng cu th pht
v s lng hng cu c th tng n 6 - 8 triu/1 mm3. Bn cnh ,
cn c cc trng hp tng hng cu do bnh l, v mt nguyn nhn
no , tu xng sn xut ra qu nhiu hng cu, trong trng hp
ny s lng bch cu v tiu cu u tng.
Nng hemoglobin
Nng huyt sc t ngi Vit Nam bnh thng l: Nam 14,6 0,6
g/dl (SI: 2,26 0,09 mmol/L); n 13,2 0,5 g/dl (SI: 2,04 0,08 mmol/L).
c coi l thiu mu khi nng huyt sc t thp hn 13g/dl nam v
12g/dl n; nhng cng c trng hp thiu mu gi to do mu b ho
long tng th tch huyt tng.
Hematocrit
Nu ly tm mu ton phn chng ng trong mt ng mao qun, s
tch c 2 phn: Phn trn lng l huyt tng, phn di c l cc
huyt cu. So snh t l phn trm gia th tch huyt cu vi mu
ton phn c gi l hematocrit. Trn thc t, d dng tnh ton
ngi ta s dng mt loi ng ly tm ring c khc cc vch t 0 n
100 gi l ng hematocrit. Sau khi ly tm, khng cn tnh th tch cc
lp m thng tnh hematocrit bng cch so snh chiu cao ca 2 lp.
ngi bnh thng, hematocrit c gi tr 39 - 45% hoc 0,39 - 0,45
nam; 35 - 42% hoc 0,35 - 0,42 n.
Hematocrit gim trong chy mu, tan mu v tng trong mt nc do
a chy, nn ma, st ko di.
Tc lng mu
Tc lng mu (huyt trm) l tc lng ca hng cu trong mu
c chng ng v c ht vo mt ng mao qun c ng knh
nht nh t th thng ng. Thng ly kt qu chiu cao ca ct
huyt tng sau 1 hay 2 gi u.
78
ngi bnh thng: tc lng mu l 3-7 mm/gi i vi nam v
5 - 10 mm/gi i vi n.
Tc lng mu tng trong cc bnh c vim nhim nh thp khp, lao
ang tin trin, ung th (gi u c th ti 30 - 60mm). Xt nghim ny
tuy khng c hiu nhng n gin nn thng c dng theo di
tin trin ca bnh.
79
nt tiu cu bt kn ch b tn thng. Gim tiu cu xung di
100.000/mm3 d sinh chy mu. Gim tiu cu c th do suy tu, do ung th,
do nhim c asen, benzen, nhim khun v virus. Nhiu thuc c th gy
gim tiu cu (chloramphenicol, quinidin, heparin, nhiu thuc chng ung
th). Nhiu thuc khc c kh nng c ch s kt dnh tiu cu (aspirin).
Kt lun
Trn y l mt s kin thc c bn v cc xt nghim sinh ho v
huyt hc thng hay s dng trong lm sng. Cc kin thc ny cng ch
ch yu tp trung vo nhng vn c lin quan n s dng thuc, c
bit l nhm nh gi hiu qu ca thuc v theo di ADR trong qu trnh
iu tr. c c nh gi chnh xc, t khi ch theo di mt xt nghim
n l m cn nhn nh tng hp nhiu kt qu xt nghim khc nhau.
ng thi cng phi ty tng trng hp c th cn nhc cc thi im
cn thit phi tin hnh theo di nh gi cc xt nghim lm sng: Trc
khi c quyt nh dng thuc, trong sut qu trnh iu tr v c bit c
nhng trng hp ngay c sau khi ngng thuc.
T lng gi
80
Nguyn nhn ...(C)...: mt nc, nn ma, a chy, gim lu lng mu,
sc, suy tim.
6. Nguyn nhn gy tng bilirubin mu c th phn thnh 3 nhm:
Nguyn nhn ...(A)... : V d nh si mt, ung th u tu
Nguyn nhn ...(B)... : V d nh tn thng t bo gan (do virus, do
thuc, do ru), tc ng dn mt trong gan
Nguyn nhn ...(C)... : V d nh thiu mu tan mu
7. Cng thc bch cu c t l % nh sau:
Bch cu (A) 50 - 70%
Bch cu ht a base 0-1%
Bch cu ht a acid 1-4%
Bch cu (B) 20 - 25 %
Bch cu mono 5-7%
8. S lng bch cu (A) trong cc trng hp nhim khun, ung th
bch cuv (B). trong cc trng hp st rt, suy tu
9. S lng hng cu c th gim do cc nguyn nhn:
Gim tng hp: V d nh(A)
Tng ph hu: V d nh(B)
Mt mu
10. Tc lng mu tng trong cc bnh ....(A)..... nh thp khp, lao ang
tin trin, ung th....
81
C. Khi s dng di ngy cc thuc nhm glucocorticoid
D. A, B v C u ng
13. H glucose huyt qu mc thng do qu liu:
A. Insulin
B. Probenecid
C Cc thuc h ng huyt dng ung
D C A v C u ng.
14. Khi bnh nhn s dng mt thuc c c tnh trn t bo gan, cn theo
di xt nghim no trong cc xt nghim sinh ho mu sau:
A. ASAT
B. ALAT
C. CK
D C A v B u ng
.
15. Enzym no c trng nht cho tn thng t bo gan:
A. ASAT
B. ALAT
C. CK
D C A, B v C u sai
.
16. Khi bnh nhn b nhi mu c tim, trong cc xt nghim mu sau, xt
nghim no cho kt qu tng:
A. ASAT
B. ALAT
C. CK
D C A v C u ng
.
17. Khi bnh nhn s dng mt thuc c c tnh trn t bo c xng (v d
nh dng cc statin), cn theo di xt nghim no trong cc xt nghim
sinh ho mu sau:
A. ASAT
B ALAT
82
C. CK
D C A v B u ng
.
18. Trong bnh l vim gan virus B, cc xt nghim mu no cho kt qu tng:
A. Transaminase
B. Bilirubin
C. C A v B u ng
D C A v B u sai
.
19. Bilirubin mu c th tng do cc nguyn nhn:
A. Thiu mu tan mu
B. Suy gim chc nng thn
C. Vim gan virus
D A v C u ng
.
20. Khi bnh nhn b thiu mu, kt qu xt nghim huyt hc cho thy:
A. S lng hng cu gim
B. Nng hemoglobin gim
C. Hematocrit gim
D C A, B, C u ng
.
S
21. Trong h thng n v quc t, biu th kt qu mt lng
cht, ngi ta s dng n v mol.
22. S to thnh creatinin trong c th tng i hng nh, ph
thuc ch yu vo khi lng c ca mi ngi
23. Creatinin o thi ch yu do lc cu thn, bi tit ng
thn hoc ti hp thu coi nh khng ng k.
24. Glucose mu lun hng nh do c ch iu ho thn kinh -
ni tit.
83
25. Khi t bo gan b tn thng c th lm tng CK trong huyt
thanh
26. Hai enzym ASAT v ALAT u tng trong cc bnh v gan
27. Bilirubin t do tan tt trong nc, c o thi ra ngoi
qua mt
28. Nng huyt sc t tng khi bnh nhn thiu mu
29. Tc mu lng l mt trong cc xt nghim c hiu
theo di tin trin ca bnh.
30. Trong phn ln cc trng hp nhim khun gy m, s
lng bch cu tng
31. Khi suy tu, s lng hng cu tng bt thng
32. Cc thuc c kh nng c ch kt tp tiu cu nh aspirrin
s c tc dng cm mu
84
Bi 7
Mc tiu
1. Phn tch c nhng nh hng ca thuc khi dng cho ph n c thai
i vi thai nhi v nguyn tc s dng thuc cho ph n c thai.
2. Trnh by c cch phn loi thuc dng cho ph n c thai.
3. Phn tch c nhng nh hng ca thuc dng cho ph n cho con b
i vi tr b m v nguyn tc s dng thuc ph n cho con b.
4. Lit k c nhng thay i v dc ng hc v dc lc hc ca thuc
khi dng cho tr em, ngi cao tui.
5. Trnh by c nhng vn cn lu khi s dng thuc cho tr em v
ngi cao tui.
M u
m bo mc tiu dng thuc an ton hp l hiu qu, cn phi c
th ho vic s dng thuc cho bnh nhn. iu c ngha l khi ngi
thy thuc k n cho bnh nhn, khng ch n gin l suy xt n iu tr
bnh mc phi, m phi tnh n c tnh trng sinh l, bnh l ca ngi
bnh la chn c thuc, liu lng dng, nhp a thuc v ng
dng ph hp. Cc thng tin chung v tng thuc c th c cung cp
trong cc ti liu chuyn kho u l kt qu ca cc th nghim, nghin
cu trn ngi tnh nguyn, khng c nhng bt thng v sinh l (c thai,
ngi cao tui, tr nh) hoc bnh l (suy gan, suy thn). nhng i tng
c s khc bit v sinh l v bnh l, s phn ca thuc trong c th b thay
i ng k, ng thi p ng i vi tc dng ca thuc ca c th cng c
85
nhng khc bit nht nh. Do vy, vi cc i tng c bit ny, khng
phi lc no cng c th s dng cc thuc c ch nh cho nhng trng
hp tng t ngi bnh thng hoc p dng mc liu v nhp a thuc
nh khi iu tr cho bnh nhn thng.
Nhng thng tin trong chuyn ny tp trung vo cc kin thc lin
quan n s dng thuc mt s nhm bnh nhn c bit, l: Ph n c
thai, ph n ang thi k cho con b, tr em v ngi cao tui. Nhng i
tng bt thng v bnh l, c bit l bnh l c quan thi tr thuc l
gan v thn c trnh by phn dc ng hc.
Nhim v ca ngi dc s (trung cp) trong nhng trng hp ny l
hiu c nhng thay i c nhng t vn thch hp cho bnh nhn.
86
1.1.1. Thi im dng thuc trong thai k v nh hng ca thuc
Cc cht c kh nng gy qui thai t khi gy ra mt d tt duy nht.
Thng thng, mt lot cc d tt s xy ra, tng ng vi nhng b phn c
th thai nhi ang pht trin mnh vo thi im ngi m dng thuc.
K t lc trng c th tinh, thai k s ko di trong 38 tun, v c
chia ra lm 3 giai on: Tin phi, phi v thai.
Thi k tin phi (hay pha phn on)
Ko di 17 ngy sau khi trng c th tinh, thng khng nhy cm
vi cc yu t c hi v cc t bo cha bt u bit ho. c tnh ca thuc
i vi thai nhi tun theo qui lut tt c hoc khng c g, tc l phi bo
cht hoc tip tc pht trin hon ton bnh thng. Chnh v vy cc bt
thng v hnh thi ca thai him khi xy ra tr trng hp thi gian bn
thi ca thuc ko di v thuc cn tip tc nh hng ti thi k phi.
Thi k phi
T ngy th 18 n ngy th 56, hu ht cc c quan ca c th c
hnh thnh trong thi k ny. S to hnh xy ra rt nhanh, cc t bo ang
nhn ln rt mnh, nn nhy cm vi c tnh ca thuc l ln nht.
Dng thuc trong giai on ny c th gy ra nhng bt thng nng n v
hnh thi cho a tr. Mi c quan c mt giai on nht nh nhy cm
nht vi c tnh ca thuc.
Bng 7.1. Cc thi k nhy cm trong qu trnh pht trin ca thai nhi
Thi k thai
T tun 8 - 9 tr i, ko di ti lc sinh. Trong thi k ny, cc b phn
trong c th tip tc pht trin v hon thin. Thai t nhy cm hn vi cc
87
cht c. Cc cht c hi cho thai nhi thng ch lm gim tnh hon thin
v cu trc v chc nng ca cc c quan. Cc b phn ca c th thai nhi
cn nguy c cao l h thn kinh trung ng, mt, rng, tai v b phn sinh
dc ngoi. V d c quan sinh dc ngoi hnh thnh t tun th 7 v hon
thin cho ti lc sinh, nu ngi m dng danazol, mt thuc c hot tnh
androgen yu vo bt c lc no trong khi mang thai cng c th gy nam
ho thai nhi n.
Loi A
Cc nghin cu c kim sot cho thy khng c nguy c i vi bo thai.
Cc nghin cu c kim sot vi s lng ln trn ph n c thai chng
minh l khng lm tng nguy c thai bt thng khi dng cho ngi m
mang thai ti bt c thi im no ca thai k.
Loi B
Khng c bng chng v nguy c i vi bo thai ngi. Thuc c nguy
c gy tc hi cho bo thai trn ng vt nhng cc nghin cu c kim sot
v ln khng chng minh c nguy c khi dng trn ngi; hoc thuc
khng c nguy c trn ng vt nhng cha nghin cu tin cy chng
minh an ton cho ngi.
Loi C
C nguy c cho bo thai. Nghin cu trn ngi cha nhng nghin
cu trn ng vt chng minh c nguy c gy tn hi hoc khuyt tt cho
bo thai; hoc cha c nghin cu trn ng vt v nghin cu trn ngi
cng cha y .
88
Loi D
Chc chn c nguy c cho bo thai. Cc d liu nghin cu hoc d liu
sau khi thuc c lu hnh trn th trng cho thy thuc c nguy c
gy tc hi cho bo thai, tuy nhin li ch iu tr vt tri nguy c ri ro.
Thuc c chp nhn iu tr trong nhng trng hp bnh nng e do
tnh mng ngi m v khng th tm c thuc thay th an ton hn.
Loi X
Chng ch nh cho ph n c thai. Tt c mi nghin cu trn ng
vt, trn ngi, cc d liu thu thp sau khi thuc lu hnh trn th trng
u khng nh tc hi cho bo thai ca thuc v li ch iu tr khng vt
tri nguy c ri ro.
V d: Cng mt nhm thuc tr lot d dy t trng nhng cc antacid
c xp loi A, cimetidin, famotidin c xp loi B, pantoprazol c xp
loi C cn misoprostol c xp loi X.
89
m bo vic iu tr l hp l v an ton cho c ngi m v a tr.
Cn phi lu tm ti lng thuc tit vo sa m v lng thuc a tr
n vo bng. iu ny lin quan n 4 loi yu t.
90
hng sn xut sa l: Cc hormon v thuc c hot tnh dopamin.
Estrogen l hormon hay c s dng v c nh hng ti bi tit sa.
Khi dng cho ph n cho con b, thuc vo sa rt t nhng c tc dng c
ch th th prolactin giai on sm lm gim bi tit sa. V vy ph n
cho con b nn dng thuc trnh thai cha progesteron n c.
Mt s thuc c tc dng lm gim sn xut sa c lit k trong
bng 7.2.
Androgen Bromocriptin
Clomiphen citrat Li tiu thiazid
IMAO Levodopa
Dn cht ca lo mch Vitamin B6 liu cao
91
C th tr em pht trin nhanh, trong , ln v trng thnh l hai
qu trnh sinh hc c bn. Cc c quan, h thng v cc enzym trong c th
cn cha hon thin v ang pht trin cc mc khc nhau, gy kh
khn trong vic s dng thuc v liu lng, dng ch phm, p ng i vi
thuc v tc dng khng mong mun ca thuc rt khc nhau so vi ngi
ln v trong tng giai on pht trin ca tr.
Trong Nhi khoa, tr em c phn loi theo cc lp tui nh bng 7.3.
Loi tr em Tui
Tr thiu thng (Premature) Cha y 38 tun thai
92
Tr s sinh khi c vn cn nh, co bp c km, lu lng ti mu
khng u, lng nc nhiu nn hp thu thuc theo ng tim bp chm
v tht thng. V vy vi tr s sinh, nu cn tim thuc nn chn tim
tnh mch. Vi tr ln hn, kh nng hp thu khi tim bp tt hn, nhng
cng nn la chn tim bp i hn l tim mng v tay. Trong thc t
ng tim bp gy au cho tr nn nu c th th trnh dng ng ny.
Thuc dng ng trc trng
t c s khc bit v sinh l nh hng ti hp thu thuc ng trc
trng tr em.
Thuc dng ngoi
Tr s sinh v tr nh c kh nng hp thu thuc qua da rt ln, c
bit l vng bn hoc mt. Nguyn nhn l do t l din tch da trn cn
nng tr ln, da tr b hydrat ho mnh, lp sng mng, hng ro biu m
cha trng thnh. V vy bi thuc d b kch ng hoc d ng, thm ch c
trng hp ng c ton thn. V d sn phm dng ngoi da cha lignocain
khng c dng cho tr di 1 tui do tng hp thu gy methemoglobin.
Khi bi thuc v bng li, kh nng hp thu thuc qua da tng v c th
gy c.
Thuc dng qua ng h hp
Nim mc mi tr mng, nhiu mch mu, thuc hp thu rt nhanh c
nguy c ng c, cn thn trng khi dng cc thuc co mch nh mi cho tr
s sinh v tr nh v nhng thuc ny rt hay c phn x co mch ton thn
v ngng h hp.
93
3.2.4. Thi tr thuc qua thn
Trc 3 - 6 thng tui, tc lc cu thn vn cha t c bng nh
ngi ln. Chc nng ca ng thn t bng ngi ln khi tr c 8 - 12
thng. Do vy, cc thuc thi tr nhiu qua c ch bi tit ng thn cn
gim liu cho tr s sinh (v d penicillin).
T 9 thng tui tr ln, thn ca tr hot ng bnh thng nh ca tr
ln v ngi ln nn khng c s iu chnh liu theo chc nng thn nh
vi tr s sinh na.
94
kh nng hon thin ca chc nng gan, thn. Thuc thng tnh liu cho
tr theo mg/kg. Nhng thuc rt c nh ho tr liu chng ung th tt nht
l nn tnh theo mg/m2 din tch c th. Cch tt nht l tra cu trong ti
liu c ghi liu ca tr em c kim nh bng thc t lm sng.
95
Thuc dng theo ng ung
ngi cao tui, c s gim tc tho rng d dy, gim tit acid,
gim lu lng mu rut, gim din tch b mt hp thu. Do s chm rng
ca d dy, mt s vin thuc d tan r, tng hp thu, nhng c th lm
hng dng bo ch c bit (thuc bao tan rut) hoc lm tng tc dng
khng mong mun ca thuc nh b lot d dy khi dng thuc chng vim
khng steroid. pH d dy tng c th lm gim hp thu mt s thuc acid
c hp thu d dy nh barbituric, salicylat...
Thuc dng ngoi
Da ngi cao tui kh, thnh phn lipid gim, kh thm cc thuc thn
nc nn hp thu thuc qua da gim.
Thuc tim bp
Khi c gim, ti mu gim, hp thu thuc theo ng ny gim v
khng n nh.
96
Do khi lng thn, s lng nephron v lu lng mu qua thn gim,
kh nng lc ca cu thn v ng thn gim nn thi gian bn thi ca
nhiu thuc, c bit l nhng thuc thi tr ch yu di dng cn hot
tnh nh thn tng ln, lm tng tc dng v c tnh. Do cn gim liu
cc thuc c phm vi iu tr hp nh digoxin, aminosid ngi cao tui.
Thay i chc nng thn rt khc nhau gia cc c th ngi cao tui
nn cn c s iu chnh liu thch hp cho tng bnh nhn c th, da vo
thanh thi creatinin.
4.2.1. D b tt huyt p th ng
Mt s thuc nh thuc h huyt p, thuc c tc dng chn giao
cm, thuc c ch giao cm ca thn kinh trung ng, thuc chng
Parkinson... d gy tt huyt p th ng ngi cao tui.
97
Thay i p ng vi thuc lin quan n tui tc do cc tn thng
lu cu ca nhng qu trnh bnh l ko di sut c cuc i. Ngi
cao tui cng nhy cm hn vi mt s tc dng bt li, v d: D b tt
huyt p hn, d b trm cm hn...
Kt lun
Nh vy, cc i tng c bit, c nhng vn khc bit cn phi
c tnh n khi dng thuc. Thng thng cc thng tin v an ton,
cch hiu chnh liu, cc theo di cn thit khi s dng mt thuc cho bnh
nhn thuc i tng c bit c nu trong cc chuyn mc thng tin v
thuc cc ti liu tra cu chuyn mn. V vy trc khi s dng bt c
thuc no, cn xem xt k hng dn s dng. Nu trong chuyn lun thng
tin ca mt thuc, thng tin v mt i tng c bit no khng c
cp n th tt nht khng nn dng thuc ny cho i tng trn.
T lng gi
98
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 14)
1. Thuc c th c dng cho ngi m (A) nhng ri lon ca thai
nhi. Tuy nhin vn ng quan tm khi dng thuc ph n c thai l
thuc vo c vng tun hon ca thai v (B) cho thai nhi.
2. Thi k tin phi, c tnh ca thuc i vi thai nhi tun theo qui lut.
(A), tc l. (B) hoc.. (C).
3. Giai on thai nhy cm nht vi c tnh ca thuc l (A)... (tnh
t...(B)... n (C)....ca tui thai).
4. Cc thuc c phn loi A cho ph n c thai l nhng thuc m cc
nghin cu c kim sot cho thy ...(A).... i vi bo thai.
5. Cc thuc phn loi X ...(A)... dng cho ph n c thai.
6. Bn c tnh ca thuc nh hng n kh nng khuch tn thuc vo
sa l:
A. ..
B. ...
C. Mc ion ho ca thuc (pKa)
D. ..
7. Liu lng thuc dng cho tr em cn phi tnh ti (A), v cn c vo
kh nng (B)
8. Thuc dng ng trc trng cho tr em c th t c tc dng nhanh,
thch hp khi tr b (A), (B) hoc (C)
9. Liu lng cc thuc thi tr nhiu qua thn khi dng cho ngi cao tui
cn c hiu chnh da vo(A)
10. Ngi cao tui mc nhiu bnh, phi dng nhiu thuc ng thi, dn
n tng nguy c gp (A) v (B)
11. Cc nhm thuc hay gy l ln ngi cao tui l: thuc khng cholin,
thuc ng, . (A) ., . (B)
12. Cc thuc an thn gy ng lm gim (A) do vy lm t l ng
ngi cao tui cao hn thanh nin.
13. H nhit bt thng ngi cao tui c th gp khi dng cc thuc an
thn gy ng, (A), . (B). v ru.
14. Cc thuc chuyn ho nhiu qua gan khi dng cho ngi cao tui thng
thng nn gim (A) liu v theo di cht ch.
99
c th dn ti nhng bt thng nng n v hnh thi l:
A. Thi k tin phi
B. Thi k phi.
C. Thi k thai.
D Thi k phi v thai.
.
16. Hp thu thuc theo ng tim bp tr s sinh chm v tht thng do:
A. Khi c vn t, co bp c vn km
B. Lu lng ti mu khng u
C. T l nc nhiu
D. Tt c cc yu t trn
17. Nhng khc bit v dc ng hc ca thuc tr em ch yu gp la tui:
A. Tr s sinh
B. Tr di 1 nm tui.
C. Tr nh 1 - 6 tui
D. A v B ng
E. B v C ng
18. Nhng vn cn ch khi s dng thuc cho ngi cao tui bao gm:
ANgi cao tui gim tr nh, hay qun dng thuc, nhm ln liu.
.
BMt ngi cao tui km nn kh c hng dn dng thuc.
.
CNgi cao tui thng t ung nc nn d gy lng ng thuc thn.
.
DC 3 trn u ng.
.
S
19. Mt s thuc khi dng cho ph n c thai gn ngy sinh c th
b tch lu ng k tr s sinh v gy tc dng bt li cho tr.
100
S
20. Nhm thuc c phn loi A l nhng thuc an ton nht khi
dng cho ph n c thai.
21. Nhng thuc an ton cho tr s sinh v tr nh th dng cho
ph n cho con b cng an ton cho tr b m.
22. Nhng thuc khng hp thu khi dng ng ung nh
aminoglycosid, vancomycin nu dng cho ph n cho con b
s khng an ton cho tr b m v c c tnh cao.
23. Ph n cho con b nn dng thuc trnh thai cha progesteron
n c.
24. Khi dng thuc cho ph n cho con b, nn chn thuc c t l
nng sa/huyt tng thp, c thi gian bn thi ngn
25. Nn cho tr b ngay trc khi ngi m dng thuc v nng
thuc trong mu m l thp nht
26. Khi dng thuc cho ph n c thai hoc ph n cho con b,
nn trnh dng liu cao v dng thi gian ngn nht c hiu
qu
27. Hp thu thuc qua da ca tr s sinh v tr nh km hn so
vi ngi ln.
28. Tr nh c bit nhy cm vi tc dng c ch thn kinh ca
phenobarbital v cc thuc gim au trung ng nh morphin
29. Dng thuc dng ng ung ph hp nht cho tr nh l
dng lng
30. Thuc ung dng cho tr nh khng nn c mu sc v mi v
hp dn v d lm tr ung nhm gy ng c.
101
Bi 8
Mc tiu
1. Trnh by c nh ngha v khng sinh v p dng ca khng sinh
trong s dng khng sinh.
2. Nu c nh ngha ca s khng khng sinh v bin php hn ch s
khng khng sinh.
3. Trnh by c tc dng khng mong mun (ADR), chng ch nh (CC)
ca 9 nhm thuc khng sinh v khng khun thng dng.
4. Lit k v phn tch c 3 nguyn tc s dng thuc khng sinh v
khng khun hp l trong iu tr.
M u
Lch s ra i ca khng sinh cho n nay gn 1 th k. Vi s pht
trin nhanh chng ca k thut tng hp ho dc, nhiu cht trc y ch
c th sn xut bng con ng nui cy vi sinh vt th nay c th tng
hp ton phn nh cc khng sinh nhm phenicol, tetracyclin...; bn cnh
cc cht khng khun tng hp ra i vi hot lc mnh khng thua km
cc khng sinh c ngun gc t nhin lm cho danh mc cc cht khng sinh
v khng khun (KS&KK) ngy mt nhiu. S ra i hng lot ch phm
mi gy khng t kh khn cho c ngi k n v ngi s dng. y l
mt nhm thuc c bn theo n nhiu nc nhng Vit Nam cha
lm c iu ny.
Chuyn ny s gip cc hc vin h thng ho li cc kin thc
hc chng trnh ho dc - dc l, lm c s hiu cc nguyn tc s
dng KS&KK (sau y chng ti gi chung l khng sinh) an ton - hp l.
102
Sau y l mt s khi nim lin quan n hot tnh khng khun ca
khng sinh in vitro.
103
1.5. S khng khng sinh
Nhng trng hp s dng khng sinh mc liu khuyn co thng
thng khng em li kt qu c gi l khng khng sinh.
C 2 loi khng thuc:
Khng gi: y l trng hp thng gp khi dng khng sinh c tc
dng km khun. Vi khng sinh loi ny, nhim v tiu dit vi khun
thuc v c th vt ch (ngi) nhng do c th b suy yu (gi yu, do dng
thuc iu tr ung th, thuc c ch min dch ko di...). Khng gi cng
gp trong trng hp nng khng sinh ti nhim khun khng do
khng sinh thm nhp km vo nhim khun (do bn cht ca phn t, do
t chc nhim khun kh thm thuc...). Nhng trng hp ny nn
thay bng khng sinh dit khun, khng sinh c c tnh dc ng hc
thch hp.
Khng tht: Do vi khun to ra men ph hu khng sinh hoc to ra
gen khng khng sinh. Khng tht xut hin do s dng khng sinh khng
hp l (khng liu, khng thi gian quy nh...). khng sinh c tc
dng trong trng hp ny, cn phi hp khng sinh, chn khng sinh theo
khng sinh .
104
Bng 8.1. Tc dng khng mong mun v chng ch nh
105
3. nguyn tc s dng khng sinh trong iu tr
Trong phn ny chng ta s cp n 3 nguyn tc sau:
Ch s dng khng sinh khi c nhim khun
Phi bit la chn khng sinh hp l.
Phi s dng khng sinh ng thi gian qui nh.
106
Vic phn lp vi khun gy bnh khng phi u cng lm c, li
phi mt thi gian v tn km nn mc du chnh xc nhng khng phi l
u tin hng u. Hn na nc ta vic bn khng sinh trn lan khng
cn n cng lm kh khn cho vic pht hin vi khun khi nui cy.
107
Bng 8.2. Kh nng thm u tin ca mt s khng sinh
vo cc c quan v t chc
108
Bng 8.4. S dng khng sinh ph n c thai
109
Kt lun
Mi lin h tam gic "khng sinh vi khun ngi bnh" rt khng
kht. Chn c khng sinh ph hp vi loi vi khun gy bnh kh
nhng ng thi li phi ph hp vi ngi bnh li cng kh hn. Trong
khun kh chng trnh trung hc, chng ti ch ch trng n nhng nt
lin quan n s dng khng sinh trong iu tr, cn phn s dng khng
sinh cho d phng s hc trong chng trnh i hc. Nhng ni dung lin
quan n s dng khng sinh trong iu tr cng ch trnh by tm tt, tp
trung vo mt s nhm khng sinh thng dng. Cc kin thc rng hn s
c hc chng trnh i hc.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 9)
1. Khng sinh l phng php nh gi ...(A)... ca vi khun i vi
...(B)... trn th nghim ...(C)..
2. Khng khng sinh l nhng trng hp s dng khng sinh mc liu
...(A)..nhng ...(B)... kt qu
3. Xp tn khng sinh ph hp vi tn nhm bng cch in s vo vung:
1. Beta-lactam Metronidazol Cefotaxim
2. Aminosid Doxycyclin Cefurozim
3. Quinolon Ampicilin Tinidazol
4. Tetracyclin Cephalexin Gentamicin
5. Macrolid Ciprofloxacin Ofloxacin
6. Phenicol Cloramphenicol Erythromycin
7. Nitro-imidazol Clindamycin Pefloxacin
8. Lincosamid Pen. G Spiramycin
9. TMP/SMZ Lincomycin Kanamycin
4. Mun xc nh l bnh nhn c nhim khun, cn phi:
A. Thm khm lm sng
B. ..
C. .
5. Cc khng sinh c th thm tt vo dch no tu l:
A. Cloramphenicol
110
B. .
C.
D .
6. Cc khng sinh c xuyn tt vo xng l:
A. Clindamycin
B. .
C. Ciprofloxacin
D. .
7. Nng km khun ti thiu (MIC) l .... (A)... c ch s nhn ln ca vi
khun. Ti mc nng ny, s lng t bo vi khun ...(B)... nhng vi
khun khng cht.
8. Nng dit khun ti thiu (MBC) l ...(A)... c kh nng tiu dit vi
khun. S lng t bo vi khun ...(B) ... theo thi gian tip xc gia
khng sinh vi vi khun.
9. Chn nhm khng sinh v khng khun thng dng l:
1. Beta-lactam 4. TMP/SMZ 7. Phenicol
2 5. 8
3. 6. Macrolid 9
111
C. Nng khng sinh ti nhim khun khng
D. Thng gp khi dng khng sinh km khun ngi suy gim min
dch
13. Cc cu sau y v "Khng tht" i vi khng sinh u ng, tr:
A. Khng tht l do vi khun to ra men ph hu khng sinh hoc to
ra gen khng khng sinh
B. Khng tht xut hin do s dng khng sinh khng liu
C. Khng tht xut hin do s dng khng sinh khng thi gian
quy nh
D. Khng nn phi hp khng sinh trong trng hp ny.
E. Nn lm khng sinh khi iu tr cho nhng trng hp ny.
14. Cc nhm khng sinh sau y c tc dng km khun, tr:
A. Macrolid
B. Tetracyclin
C. Aminosid
D. Phenicol
E. Lincosamid
112
V di ca t iu tr bng khng sinh:
S
25. t iu tr khng sinh thng ko di khong 3 ngy
26. Nn ngng ngay khng sinh khi triu chng lm sng c ci
thin
27. iu tr lao thng ko di 8 thng
28. iu tr vim mng no do vi khun ko di khong 1 tun
29. Khi dng cc khng sinh c thi gian bn thi di, t iu tr
c rt ngn li
113
Bi 9
Mc tiu
1. Trnh by c lng cn b sung khi thiu ca mt s vitamin v cht
khong sau y: A, C, B1, B6, B12, calci, st, iod.
2. Trnh by c cc nguyn nhn gy thiu vitamin v cht khong v
nu c bin php khc phc.
3. Trnh by c cc nguyn nhn gy tha vitamin v cht khong v
nu c bin php hn ch nguy c ny.
M u
Vitamin l cc cht hu c c sn trong thc phm, ng cc, rt cn
thit cho cuc sng hng ngy. Vitamin lun tn ti cng vi cc cht
khong (Ca, Mg, Fe, Cu, Zn...). Nhm cc cht ny khng to ra nng lng
cho c th hot ng nh glucid, lipid, cng khng tham gia vo vic to cc
t bo cho c th nh protid, lng cn a hng ngy rt nh (thng ch
tnh bng miligam) nhng li v cng quan trng cho s sng. Vitamin v
cht khong tham gia to nn cc enzym cn cho chuyn ha cc cht hoc
bn thn l nhng cht sinh hc c hot tnh mnh nn khi thiu hoc tha
so vi nhu cu hng ngy th u c th gy bnh.
Cc vitamin v cht khong thng c bn nh nhng thuc khng
k n di nhiu dng n l hoc phi hp, vi cc hm lng khc nhau
v ch nh cng rt a dng gy khng t lng tng cho ngi s dng.
Cng do c bn t do trn lan v tuyn truyn khng chnh xc v
tc dng nn trong thc t to ra s lm dng, gy nhng tai bin
nghim trng.
Xut pht t cc c im trn, chuyn ny nhm cung cp mt s
thng tin cn thit trong vic la chn v s dng vitamin v cht khong,
gp phn vo vic nng cao hiu qu iu tr t mc tiu "an ton - hp
l" trong s dng nhm thuc ny.
114
1. nhu cu hng ngy v vitamin v cht khong
Nhu cu hng ngy v vitamin v cht khong i vi ngi bnh
thng khng nhiu. B sung vitamin v cht khong ch cn thit khi
thiu. Bng 9.1. l lng vitamin v cht khong cn b sung hng ngy khi
thiu hon ton di dng thuc.
Bng 9.1. Liu khuyn co b sung vitamin v cht khong hng ngy
115
Hai vitamin c phm vi an ton hp nht l vitamin A v D. Liu ti a
cho php ch gp 10 ln nhu cu trong bng. Viatmin A c bit nguy him
khi dng liu cao cho ph n c thai v c nguy c gy qui thai hoc tng p
lc ni s thai nhi. Ph n c thai nu cn b sung ch c dng nhng
liu bng lng ghi trong bng.
Trong bng khng trnh by nhu cu vitamin K v thc t lng
vitamin K cn cho nhu cu hng ngy c th bo m nh h vi khun rut.
B sung vitamin ny ch cn thit i vi tr s sinh v i tng ny h vi
khun rut cha pht trin y hoc vi bnh nhn s dng ko di
khng sinh ng ung do h vi khun rut b khng sinh hy hoi. Do
vitamin K c d tr trong gan nn vic b sung cng n gin: Dng 1
liu 0,5 - 1 mg qua ng tim bp hoc ung.
Nhn vo bng 9.1 c th thy lng cn b sung vitamin v cht
khong hng ngy tu thuc la tui, trng thi sinh l,....
Nhu cu tng c th gp trong cc trng hp sau:
Trng thi sinh l: Nhu cu hng ngy s tng khng ch theo la tui,
khi c thai... m c theo hot ng th lc (lao ng nng, hot ng
th thao...).
Trng thi bnh l: Khi b bnh ko di, c bit l nhng trng thi
bnh l lin quan n h tiu ho - ni hp thu vitamin (tc mt, ct
on d dy, a chy ko di...), khi gp stress (st cao, sau m, nhim
khun nng...). Cc s liu trong bng 9.2 l v d v mt s trng hp
cn b sung vitamin v lng cn b sung.
Bng 9.2. Lng vitamin cn b sung khi gp stress
(st cao, sau m, bng nng, nhim khun nng...)
116
trnh ri lon hp thu ng tiu ha (a chy, tc mt, vim ty, lot d
dy- t trng...) v khng n king, c ch n cn i vi thc phm m
bo cht lng th khng bao gi thiu v khng cn b sung. Ni chung, cc
vitamin tan trong nc d b hng hn cc vitamin tan trong du v khng
c d tr nn d gp hin tng thiu hn.
Nn nh rng vitamin lun tn ti song song vi cht khong v cc
nguyn t vi lng (st, ng, km, calci, phospho...) nn nhng trng hp
thiu vitamin cng thng km theo thiu c cht khong v do khi b
sung cng cn tnh n c cht khong. Tuy nhin, cht khong kh bn v
t hao ht nn nguy c thiu cng t hn; vic b sung cht khong cn thn
trng v phm vi an ton hp, d dn n ng c do qu liu.
Thiu cc cht ny c th do nhng nguyn nhn sau:
117
2.1.3. Do nhu cu c th tng nhng cung cp khng
Ph n c thai, cho con b, thiu nin tui dy th hoc bnh nhn sau
m dy, sau m, nhim khun ko di... u c nhu cu v vitamin v cht
khong tng hn bnh thng. Nhng trng hp ny nu c b sung tt
bng ch n ung th khng cn dng thm vitamin v cht khong dng
thuc. Ung hoc tim vitamin v cht khong ch cn khi khng n c do
ri lon tiu ha hoc n khng (do mt mi, chn n...).
Chn ch phm:
Tt c cc yu t gy thiu vitamin v cht khong nu trn gy ra
nhng ri lon chuyn ha cc cht. Thng th t c hin tng thiu n
c mt cht tr nguyn nhn thiu do khuyt tt di truyn hoc do tng
tc thuc, v vy vic b sung vitamin hoc cht khong di dng hn hp
c hiu qu hn dng cc cht n l. T l phi hp ca cc cng thc khc
nhau nn khi la chn phi cn c vo nguyn nhn gy thiu b sung
cho ph hp. Ch phm vitamin c km cht khong t ph bin hn. Dng
n l ca vitamin v cht khong thng r hn. V vy nu bit chc chn
thiu cht no th ch b cht t c nguy c tha cht khc m li tit
kim. Tuy nhin cc dng n l thng c hm lng cao hn nn d dn
n nguy c tha hn dng phi hp.
118
Ch :
Mt s trng hp ch nh vitamin khng h lin quan n tc dng
sinh l ca chng v thng dng liu rt cao :
Hn hp vitamin nhm B (B1, B6, B12) vi hm lng vitamin gp hng
trm, hng nghn ln nhu cu sinh l dng gim au trong cc
chng au thn kinh khng r nguyn nhn. Ch nh ny hon ton
theo kinh nghim ch khng h c chng minh thc nghim. Nn nh
rng vitamin B12 tuy thuc nhm tan trong nc nhng c d tr gan
v liu cao cng gy tch ly, dn n tha nh i vi cc vitamin tan
trong du, do cn tnh n hu qu ny khi s dng.
Vitamin B12 di dng hydroxocobalamin vi liu rt cao (0,1 g/kg, tim
tnh mch) c dng gii c cyanua.
119
Cc ch phm vitamin B (hn hp 3B) liu cao gy tha vitamin B6 vi
cc biu hin ri lon thn kinh cm gic, tha vitamin B12 vi triu
chng tha cobalt gy tng sn tuyn gip, bnh c tim v tng hng
cu qu mc.
120
ng a thuc u tin trong mi trng hp l ng ung v trnh
c nguy c tha nh qu trnh t iu chnh khi hp thu. ng
tim ch dng trong trng hp c ch hp thu qua ng tiu ha b tn
thng (nn nhiu, a chy...) hoc khi cn b sung gp vi cht, trong
nui dng nhn to ngoi ng tiu ha (TPN).
Kt lun
Chuyn lun ny nhm gip cc dc s c c nhng kin thc khi s
dng mt nhm thuc c bn rt rng ri khng cn n. C c hiu
bit tt s gip ngi bnh trong chn la ch phm v gip h pht hin
sm nhng trng hp thiu b kp thi. Mt khc hin nay vic lm
dng vitamin v cht khong rt ph bin nn vic t vn nhm ngn chn
nguy c tha cng rt quan trng. chnh l mc tiu ca s dng vitamin
an ton hp l dnh cho dc s.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 4)
1. Tui dy th, ph n c thai, ph n cho con b... nu c b sung
tt bng ... (A)... th khng cn dng thm vitamin v cht khong dng
thuc.
2. Vitamin v cht khong ...(A)... nng lng cho c th hot ng nh ...
(B)...
3. Lng cn a hng ngy ca vitamin v cht khong ...(A)... nhng li
v cng quan trng cho ..(B)...
4. Vitamin v cht khong tham gia to nn cc ... (A)... cn cho chuyn ha
cc cht hoc bn thn l nhng cht sinh hc ... (B)...
Chn cu tr li ng (t cu 5 n cu 6)
5. Trng hp no l ng vi nhu cu hng ngy dnh cho ngi ln ca
vitamin v cht khong sau (nh du x vo phng n la chn)
C: 35 mg C: 60 mg C: 40 mg
A: 5.000 vqt A: 50.000 vqt A: 2.500 vqt
B1: 2 mg B1: 1,7 mg B1: 1,5 mg
B12: 2 mg B12: 2 mcg B12: 6 mcg
Ca: 1.000 mg Ca: 800 mg Ca: 1.300 mg
121
Fe: 180 mg Fe: 18 mg Fe: 15 mg
Iod: 150 mg Iod: 150 mcg Iod: 1.500 mcg
122
11. Cc bin php x tr khi thiu vitamin v cht khong sau y u
ng, tr:
A. Loi tr nguyn nhn gy thiu
B. B sung ngay vitamin v cht khong c hm lng cao
C. iu chnh li ch n
D. Thc phm trong khu phn n nn a dng
12. Cc bin php b sung vitamin v cht khong sau y u hp l, tr:
A. Nn thn trng vi cc ch phm c hm lng trn 5 ln nhu cu
hng ngy
B. Nn s dng vitamin n l liu cao
C. Nn chn loi n l nu bit chc chn thiu cht no
D. Nn chn dng phi hp nu nguyn nhn thiu do cht lng
thc phm
123
Bi 10
Mc tiu
1. Lit k c cc tc dng khng mong mun ca mi nhm.
2. Trnh by c cch khc phc tng tc dng khng mong mun.
3. Nu c cc chng ch nh vi mi nhm thuc.
M u
Vim l mt tnh trng bnh l kh ph bin gp trong nhiu bnh v
do nhiu nguyn nhn gy ra. Nhn chung, vim l phn ng t v ca c
th, tuy nhin khi qu trnh vim tr nn trm trng, ko di s dn n
hng lot ri lon chc nng ca nhiu c quan trong c th, lm gim st
sc kho ca ngi bnh, thm ch gy e do tnh mng. Cc thuc
chng vim ra i nhm gip c th khng ch bt cc tc hi do qu trnh
ny gy ra.
C nhiu nhm thuc chng vim c s dng trong iu tr hin nay
nhng 2 nhm thng dng nht l: Nhm cc cht c cu trc steroid (cc
glucocoticoid) v nhm cc cht khng c cu trc steroid (cc cht chng
vim khng steroid, vit tt l NSAID).
Chng ny nhm cung cp nhng thng tin lin quan n tc dng
khng mong mun nhm bo m s dng hp l - an ton hai nhm thuc
ny. Nhng kin thc i su v c ch tc dng, ch nh c hc hc
phn Ho dc - Dc l I v II.
1. glucocorticoid
1.1. i cng
Glucocorticoid (GC) l mt nhm thuc c ngun gc ban u t v
thng thn, c cu trc chung l nhn steroid; cht do tuyn thng thn
tit ra l hydrocortison (cortisol). Do tc dng chng vim mnh v ton
din (c ch tt c cc giai on ca qu trnh vim) nn tc dng ny dc
s dng nhiu trong iu tr v c tn l thuc chng vim steroid. Mt lot
124
ch phm tng hp ra i c tc dng chng vim mnh hn nhiu so vi
hydrocotison m li gim c tc dng khng mong mun l gi mui -
nc lm cho v tr ca nhm thuc ny tr nn quan trng. Tuy nhin, vic
s dng nhm thuc ny trong iu tr gp phi kh khn lin quan n tc
dng ph, trong c nhng tc dng ph nghim trng nh hng n
cht lng sng ca bnh nhn. Cc ni dung ca bi ny cp n cch
hn ch mt s tc dng ph gp vi tn sut cao trong iu tr; mt s tc
dng ph t gp hn hoc cch khc phc phc tp hn s c cp n
trong chng trnh i hc.
Bng 10.1. So snh hot lc ca mt s glucocorticoid thng dng
Hydrocortison 8- 12 1 1 1 15 - 30 80
1.2.1. Gy xp xng
C ti 50% bnh nhn cao tui b gy xng khng c chn thng do
dng GC liu cao ko di. C ch gy xp xng l do GC tng cng s hu
xng, nhng li c ch qu trnh to xng, do ngn cn s i mi ca
m xng v lm tng qu trnh tiu xng. Cc tc dng ny cng thm vi
125
vic ngn cn hp thu calci t rut v tng thi calci qua nc tiu lm
xng xp nhanh hn, c bit ph n sau mn kinh v ngi cao tui.
Tng cng vn ng, bo m ch n giu cht m v calci, s
dng mt liu hp l calci v vitamin D (bng nhu cu hng ngy, xem Bi 9
Nguyn tc s dng vitamin v cht khong) l nhng bin php hu hiu
nhm chng xp xng do corticoid. Cc ch phm fluorid hoc calcitonin rt
c ch cho nhng trng hp ny. Ngoi ra alendronat - mt biphosphat
cng c k n nhiu phng v iu tr long xng do s dng
corticoid.
1.2.2. Tng kh nng b nhim trng
Tc dng c ch min dch ca glucocorticoid dn ti hu qu gim kh
nng chng ca c th vi tc nhn gy bnh. Bnh nhn s dng
glucocorticoid d b nhim vi khun, virus, nm.
Bin php hn ch tc dng ph ny l khng s dng corticoid trong
trng hp nhim khun nng khng khng ch c bng khng sinh. Vi
nhng trng hp nhim virus hoc nhim nm th nn chng ch nh.
Trong trng hp bt buc phi s dng (v d bnh nhn mc cc bnh
lin quan n ri lon h min dch) th phi theo di st sao v s dng
thuc chng virus hoc chng nm khi cn thit. C nhiu ch phm bi
ngoi phi hp corticoid vi khng sinh v thuc chng nm u vi mc
ch ny.
Khng dng corticoid khi tim chng bng vaccin sng v virus to
vaccin tuy b lm yu nhng vi c a suy gim min dch bnh nhn
dng corticoid c th li tr nn gy bnh. Vi tim chng ni chung cng
nn trnh dng nhm thuc ny v s ngn cn kh nng to khng th.
126
di bnh nhn cht ch v x l sm hoc ngng thuc kp thi l bin php
quan trng gim t l tai bin.
1.2.5. Suy thng thn cp
Suy thng thn cp l mt tai bin ng ngi khi dng corticoid,
thng xy ra khi dng liu cao, ko di. Cng thng gp suy thng thn
khi s dng dng ch phm c tc dng ko di (K-cort). trnh suy
thng thn cp, cn lu :
Theo di cht ch bnh nhn.
Khng ngng thuc t ngt m phi gim liu t t.
Nn dng ch ung 1 ln mi ngy, vo bui sng khong 6 - 8 gi.
Khi cn iu tr ko di nhiu thng, nn p dng li iu tr cch ngy
khi bnh n nh v xc nh c mc liu duy tr.
127
1.3. Chng ch nh
Lot d dy t trng tin trin.
Cc trng hp nhim nm
Cc trng hp nhim virus.
Tim chng bng vaccin sng.
128
2.2. Tc dng khng mong mun v cch khc phc
129
2.2.2. Chy mu
Tc dng gy chy mu, mt mu ko di xy ra khng ph thuc vo
liu. Tc dng ny c p dng trong iu tr nga ng mu nhm
trnh cc tai bin mch vnh, nhi mu c tim. Thuc thng s dng vi
mc ch ny l aspirin v aspirin c tc dng c ch chc nng tiu cu
khng hi phc v ch cn dng mc liu thp hn nhiu so vi liu cn
gim au - h st - chng vim.
Tc dng ph ny c th dn n thiu mu khi dng NSAID ko di
do mt mu thng xuyn tng t mt qua ng tiu ho.
Cng do lm gim kh nng ng mu nn khng c dng trong
nhng trng hp st c xut huyt v tng chy mu.
2.2.3. Mn cm
Mt tc dng ph khc cng hay gp vi cc NSAID, l hin tng
mn cm vi thuc, hay gp nht khi dng aspirin: Ban da, hen, sc
qu mn. Cc tc dng ny c th gp cc bnh nhn c tin s d ng, c
bnh hen, polyp mi, st (c bit hay gp bnh nhn b st do virus), v
vy phi thn trng khi dng cho nhng bnh nhn c c a d ng hoc
c tin s d ng, hen do dng aspirin.
Hi chng Reye bnh nhn nhi (gp nhiu tr di 12 tui) do dng
aspirin h st khi nhim virus dn n t vong c xc nhn, chnh
v vy hn ch dng cc ch phm NSAID h st cho tr em; nhng
trng hp ny paracetamol l thuc c la chn.
130
S dng cc NSAID, c bit l cc salicylat cng vi ru lm tng
nguy c xut huyt tiu ho.
Cc salicylat lm gim bi xut acid uric qua nc tiu, do khng
dng gim au khi b bnh Gout.
2.4. Chng ch nh
Mn cm.
Lot d dy t trng.
Cc bnh c nguy c chy mu (nh st xut huyt).
C thai 3 thng u v 3 thng cui.
Kt lun
Hai nhm thuc chng vim steroid v khng steroid c nhng c
im ring v tc dng ph. Vic mong mun khc phc hon ton tc dng
ph l khng th c v tc dng ph c 2 nhm u lin quan n c ch
tc dng v tc dng ca chnh bn thn nhm thuc . La chn thuc
theo c a bnh nhn v ph hp vi trng thi ca bnh, chn mc liu
thp nht c tc dng, tn trng cc chng ch nh, theo di st trong qu
trnh iu tr l nhng bin php hu hiu hn c.
T lng gi
Chn nhng cu tr li ng (t cu 4 n cu 6)
4. Trong s cc bnh sau y, bnh no cn s dng glucocorticoid (GC):
A. Nhim khun D. Sc qu mn
B. Nhim nm E. Vim khp
C. Hen G. Suy gim min dch
131
5. Nhng CC no l ca GC
A. Lot d dy t trng tin trin. D. Tim chng bng vaccin sng.
B. Nhim virus E. X gan c trng do ru.
C. Nhim nm G. Suy tim
6. trnh suy thng thn cp cn lu :
A. Theo di cht ch bnh nhn.
B. Nn ngng thuc ngay, khng nn gim liu t t.
C. Nn chia liu dng trong ngy thnh nhiu ln.
D. Khi cn iu tr ko di nn dng ch iu tr cch ngy.
132
Cc cu sau y u ng tr (t cu 12 n cu 19)
12. gim nguy c xp xng do GC, nn:
A. Tng cng khu phn n giu calci
B. B sung liu tht cao calci v vitamin D
C. Tng cng cht m trong khu phn n
D. Tng cng vn ng
E. S dng calcitonin
13. Khi gp Cushing do thuc, nn:
A. Ngng GC ngay
B. Gim liu t t
C. Hn ch vic a li GC nu bnh ti pht
D. Dng thuc iu tr triu chng nu bnh ti pht
14. Khi dng GC cn thit phi:
A. Ngng thuc t t sau khi iu tr di ngy
B. Nn chia thuc ung lm nhiu ln trong ngy
C. Nn dng mc liu thp nht c hiu qu
D. Tng lng m, gim lng ng v mui trong ch n
E. Dng li iu tr cch ngy khi cn duy tr nhiu thng
15. Cc bin php gim tc dng ph do dng GC ti ch l:
A. Khng c nh mt cc ch phm cha GC khi nhim virus hoc nm.
B. Hn ch bi ko di
C. Khng c sc ming sau khi xng hng bng GC
D Khng bi thuc ko di khi khng c hng dn ca thy thuc.
.
16. Tc dng ph hay gp khi dng GC dng nh mt l:
A c thu tinh th (cataract)
.
B Tng nhn p (glaucom)
.
C Nga mt
.
17. Tc dng ph ca GC:
133
A. Gy xp xng
B. Lm chm lin so
C. Gy lot d dy t trng
D. Tng kh nng nhim khun
E. Tng sc khng ca c th
18. Cc bin php chng long xng do GC gy ra:
A. B sung calci v vitamin D theo nhu cu hng ngy
B. Gim vn ng
C. Dng calcitonin
D Tng khu phn n giu cht m v calci
.
19. Cc bin php sau y c th dng gim tc dng ph gy lot d dy
t trng ca GC
A. Ung GC cng mt lc vi antacid
B. Dng thuc khng th th H2
C. Dng antacid sau khi ung GC 2 gi
D. Ung khi n
Chn nhng cu tr li ng (t cu 1 n cu 4)
1. Cc bin php c th s dng gim kch ng ca NSAID vi d dy:
A. Ung ng thi vi antacid
B. Dng thuc bao bc trc khi ung NSAID
C. Dng thuc chn bm proton
D. Ung khi n
E. Ung nhiu nc
2. Chng ch nh no ng vi NSAID
A. C thai
B. D ng vi ch phm
C. Lot d dy
D Cc trng thi xut huyt
.
134
E. Ngi cao tui
G Ngi b bnh tm thn
.
3. Khi dng cc antacid ng thi vi NSAID s:
A. Gp tng tc do cn tr hp thu.
B. Antacid lm gim nng NSAID trong mu
C. NSAID lm gim nng antacid trong mu
D. Nu dng phi ung 2 thuc cch nhau ti thiu 2 gi.
135
A. Paracetamol
B. Aspirin
C. Ibuprofen
D. Meloxicam
136
Bi 11
Mc tiu
1. Nu c c ch v tc dng ca 4 nhm thuc thng dng trong iu tr
hen ph qun.
2. Lit k c cc bin php iu tr h tr hen bng thuc v khng
dng thuc.
M u
1. vi nt v bnh Hen ph qun
1.1. nh ngha
"Hen ph qun (HPQ) l trng thi lm sng ca s phn ng cao
ph qun do nhiu kch thch khc nhau, biu hin c trng l cn kh th
vi ting c c hu qu ca co tht c trn ph qun, ph n nim mc ph
qun v tng tit dch nhy ph qun. Cn kh th c th hi phc.
(Bi ging Bnh hc ni khoa - Nh xut bn Y hc).
137
Mc 3: Cn hen xut hin hng ngy, hot ng th lc v gic ng
b nh hng.
Mc 4: Cn hen lin tc, hot ng th lc b hn ch, cn thng
trm trng.
iu tr hen ph qun
Cn c vo hiu qu iu tr ngi ta chia thnh 3 mc l cha khi
hon ton, iu tr cc cn hen nguy kch phi cp cu v iu tr ko di
sut i.
iu tr tn gc: C rt nhiu nguyn nhn bnh sinh ca hen ph
qun, v vy vic iu tr tn gc l rt kh khn, ngi ta ch c th ct cn
c mt thi gian ngn.
iu tr nhng cn nguy kch: Tu thuc vo tng tnh trng c th,
tuy nhin phi s dng nhng thuc c hiu, l corticosteroid, cc thuc
cng giao cm beta 2 gy gin ph qun ... Cc thuc nhm xanthin cng
thng c s dng, tuy nhin cn lu tng tc ca nhm ny vi cc
thuc dng cng khc.
138
Bng 11.1. Cc thuc kch thch beta dng iu tr hen ph qun
139
2.1.3. Thuc gin ph qun nhm xanthin
L nhm thuc c s dng trong c cn hen cp tnh v mn tnh, c
tc dng gin c trn kh ph qun, ng thi c ch gii phng histamin.
Thuc in hnh ca nhm ny l theophyllin, c dng di hai dng:
tim v ung. Dn cht ca theophylin l aminophylin c dng theo
ng tim tnh mch, c ch nh trong nhng cn hen cp, khi ngi
bnh kh dng thuc qua ng ung. Dng tnh mch ct cn nhanh nhng
nguy him v d qu liu, v vy sau khi ct cn nn chuyn sang ng
ung ngay.
Triu chng ng c theophylin do qu liu bao gm: Nhc u, kh
ng, bn chn, kch ng, mch nhanh, bun nn, nn; nu trm trng c
th m sng, co git, thm ch c th t vong.
Theophylin l thuc c phm vi iu tr hp, v vy cn phi theo di
st, ch nh ng liu v trnh tng tc thuc. Vic xc nh nng
thuc trong mu s bo m cho iu tr an ton hn (nht l i vi tr nh
b hen) nhng hin ti nc ta cha lm c.
Theophylin tc dng ko di (loi 12 gi hoc 24 gi) gi nng
iu tr n nh, c dng c trong iu tr v d phng ngn chn cc
cn hen.
Lu khi s dng theophylin:
Cc tng tc thuc giai on chuyn ho (hay gp khi dng ng
thi vi erythromycin hoc cc khng sinh h macrolid) dn n tng
nng theophylin trong huyt tng.
Khi s dng theophyllin, tc dng kch thch thn kinh trung ng
tng nu ngi bnh ung ung c cha cafein (c ph, tr c,
Coca-cola) hoc n scla.
2.2. Corticoid
Ngoi cc loi thuc gin ph qun, cc corticoid ng vai tr quan
trng trong vic iu tr bnh hen ph qun vi c ch chng vim. Thuc c
th dng dng ung, tim hoc kh dung.
S dng thuc kh dung l bin php a thuc n thng cc vng b
vim bn trong ng h hp, nh gim bt liu lng v v vy gim
c tc dng khng mong mun ca corticoid.
Khi phi dng ko di, nn dng thuc cch nht gim tc dng suy
thng thn khi ngng thuc (xem Bi 10 Nguyn tc s dng thuc chng
vim cu trc steroid v khng steroid").
140
Bng 11.2. Mt s corticoid dng kh dung
Tn khoa hc Tn thng mi
Budesonid Inflammide
Flunisolid
Fluticason Flovent
Triamcinolon Azmacost
141
3. Cc bin php iu tr h tr hen bng thuc v khng
dng thuc
3.2. Oxy
Oxy liu php thng khng dng nh ring, ch dng trong bnh
vin. Trong iu kin bnh thng, khng kh trong phng cha khong 20%
oxy. Vi ngi hen ko di v mc nng, cn mt nng oxy gp i nh
th. Du hiu tm ti mi, tai, mt, di cc mng tay chng t phi
khng a oxy vo mu, cn a ngay vo bnh vin cho th oxy v
thc hin cc bin php iu tr tch cc.
3.3. B nc
Mt nc l mt bin chng do hen gy ra v trong qu trnh hen
suyn, nhp th ca ngi bnh c th nhiu gp 5 ln hoc hn na so vi
ngi thng, do lng nc mt cng gp nhiu ln nh th. Khng b
lng nc y th s xy ra bin chng mt nc. ng lu rng vi
nhng ngi ang cn hen, rt kh cho ung nc qua ming v h khng
mun ung, s ung nc v nut nc vo rt kh, v vy cng lm tng
nguy c mt nc nhanh hn. Vn khc phc ch yu vn l lm sao cho
ngi bnh ung c, bn thn ngi bnh phi tp ung, ung tng
ngm nh vi chc ml mi ln, thm ch 10ml cng c v c 5 n 10 pht
nhp mt ln, la nhng thi im tt c th ung.
kt lun
Hen ph qun l mt bnh mn tnh. Nguyn nhn gy hen khng phi
lc no cng c th bit, v vy iu tr hen ch yu l cc thuc gin ph
qun ct cn hen. Vic dng thuc d phng cng rt quan trng v s
lm gim c s cn. Cc bin php iu tr h tr gip cho bnh nhn d
chu hn, kh nng vt qua cc cn hen d dng hn, c bit trong nhng
trng hp nng. Phi hp thuc, s dng thuc ng cch, ng lc,
phi hp cc bin php iu tr h tr s lm tng t l iu tr thnh cng
bnh ny
142
T lng gi
Chn mt cu tr li ng nht (t cu 1 n cu 6)
1. Cc nhm thuc gin ph qun c s dng trong iu tr hen ph qun:
A. Kch thch th th beta
B. Nhm beta - lactam
C. Nhm khng cholinergic
D. Nhm xanthin
2. Adrenalin:
A. Adrenalin kch thch c th th alpha v beta - adrenergic.
B. Adrenalin c dng c ng ung v ng tim.
C. Tc dng gin ph qun rt nhanh.
D. C nhiu tc dng ph vi h tim mch v h thn kinh.
3. Theophylin:
A. Tc dng ph ca theophylin l nhc u, kh ng, bn chn, kch
ng, mch nhanh, bun nn, nn...
B. Tc dng ca theophylin khng b nh hng khi dng ng thi
vi erythromycin hoc cc ung c cha cafein.
C. Theophylin l thuc c phm vi iu tr hp.
4. Cc khng histamin H1:
A. Cc khng histamin ngn chn s tip xc ca histamin vi th th
ca histamin v th m ngn chn co tht ph qun
B. Cc khng histamin gy mt tc dng kh chu l lm gim tit
dch, khin cho dch nhy trong ph qun ngi hen qunh c li,
gim thi m.
C. Trong tt c cc trng hp hen cc khng histamin u c tc
dng tt.
5. Ngi ta thng s dng cc nhm thuc sau h tr iu tr hen:
A. Cc thuc long m
B. Dch truyn
C. Khng histamin H2
D. Oxy
143
6. Cc thuc sau, thuc nhm kch thch chn lc th th beta 2- adrenergic:
A. Salbutamol
B. Adrenalin
C. Terbutalin
D. Metoproterenol
144
Bi 12
Mc tiu
1. Trnh by c nguyn tc iu tr bnh to bn v tiu chy.
2. Trnh by c cc thuc c s dng, cch s dng hp l cc thuc
trong iu tr to bn - tiu chy.
m u
To bn v tiu chy l nhng ri lon tiu ho m hu ht mi ngi
trong cuc i u c lc mc phi. Thng thng, cc triu chng ny t
ht, tuy nhin i khi cng cn s dng thuc iu chnh nhng ri lon
ny. Trn th trng c rt nhiu loi thuc khng cn k n iu tr cc
triu chng to bn v tiu chy, v li khuyn ca cc dc s trong s
dng cc thuc ny l v cng quan trng m bo vic s dng thuc
hp l cho bnh nhn.
1. To bn
1.1. Vi nt v bnh
To bn l hin tng i ngoi t hn 3 ln mt tun v/hoc lng phn
trung bnh t hn 30 g/ngy (bnh thng l 150 g/ngy i vi ngi ln).
Ngi cao tui l i tng d b to bn nht, ngoi ra cn k n tr
em, ph n c thai, bnh nhn b bnh phi nm lu.
C rt nhiu nguyn nhn gy to bn. a s trng hp l do khng
cung cp thnh phn cht x trong thc n. Cc trng hp mt nc
(ung t, ra qu nhiu m hi), t vn ng (ngi gi, b bnh nm lu) u
dn n to bn. Nhng ngi c thi quen khng i tin ng gi gic
hoc qun i tin (tr nh, ngi cao tui, ngi b bnh tr, nt hu mn s
au) cng gy to bn. To bn cng c th l th pht do mt s bnh l
ng tiu ho hay ton thn; hoc do thuc (chn knh calci, chng trm
cm 3 vng, li tiu...).
145
Triu chng ca to bn bao gm: i tin kh khn, nhiu ngy mi
i mt ln, i ngoi au hay i ngoi khng ht, phn rn, ln nhn, c th
c au bng, cng bng, au u v chn n nh. Nu to bn mn tnh
hoc trong trng hp to bn nng, phn c th c mu hoc cht nhy.
1.2. iu tr
1.2.1. Nguyn tc iu tr
Mc ch iu tr l lm tng thnh phn nc trong phn, nh
lm mm v tng khi lng phn, v kch thch lm tng cng nhu
ng rut.
To bn d do bt k nguyn nhn no cng bt u iu tr bng bin
php khng dng thuc thay i ch n v li sng.
Cc trng hp xc nh c to bn l th pht do mt bnh no
th cn iu tr c hiu theo nguyn nhn; hoc nu xc nh c l
do thuc cn cn nhc vic ngng thuc hoc gim liu.
Ch dng thuc nhun trng khi p dng cc bin php trn khng .
Ch trnh tnh trng lm dng thuc nhun trng v lu di s
lm cho bnh nng thm, kh cha; thuc gy mt in gii v km
hp thu.
1.2.3. Thuc iu tr to bn
Cc thuc iu tr to bn thng c phn loi theo c ch tc dng.
146
Bng 12.1. Mt s thuc iu tr to bn
Ghi ch: U: ung TTT: tht trc trng TT: t trc trng
147
Khng nn dng ko di cc thuc nhun trng mui v c th gy ri
lon dch v in gii. Khng dng mui magnesi cho bnh nhn c bnh
tim, thn v thuc c th hp thu gy bun ng, l ln. Liu cao c th gy
tng huyt p.
2. Tiu chy
2.1. Vi nt v bnh
Tiu chy l hin tng i ngoi nhiu ln ( 3 ln) trong ngy, s tng
phn nhanh v phn nhiu nc. C th km theo st, au bng v bun nn.
148
Trn th gii hng nm c ti 5 triu ngi t vong v mt nc do
tiu chy, c bit hay gp tr di 5 tui. Ngi cao tui v m yu cng
d b tiu chy.
Tiu chy c th l hu qu ca s tr dch trong lng rut hoc ri
lon nhu ng rut. Bnh nhn c th b tiu chy n thun, t khi (cp
tnh) hoc tiu chy mn tnh, th pht do mt bnh no (vim rut, i
tho ng...). Nhim khun ng tiu ho (do virus, vi khun, k sinh
trng ng rut) l nguyn nhn gy tiu chy hay gp nht. Mt s thuc
nh methotrexat, thuc chng vim khng steroid, cc khng sinh ph rng
(ampicilin, erythromycin, lincomycin...) cng c th gy tiu chy.
Tiu chy ko di c th gy hu qu nghim trng. Mt nc v gim
Na+ do mt dch kh ph bin, gim K+ c th dn ti lon nhp tim v tc
lit rut. Mt bicarbonat qua phn cng s gim bi tit acid qua thn c
th gy toan chuyn ho.
2.2. iu tr
2.2.1. Nguyn tc iu tr
Mc ch iu tr l lm tng qu trnh hp thu cc dch trong lng
rut, ng thi lm gim nhu ng rut.
Vic iu tr bao gi cng gm 2 phn: B nc v in gii; iu tr
triu chng. Vi cc trng hp tiu chy cp tnh, khng cn thit
phi dng thuc iu tr, ch cn b nc v in gii l . Ch nn
dng thuc trong trng hp tiu chy mn tnh, l triu chng ca
nhng bnh nghim trng nh vim lot i trng, bnh Crohn...
Trng hp tiu chy do nhim khun phi iu tr bng khng sinh,
thuc dit k sinh trng...
2.2.2. B nc v in gii cho bnh nhn tiu chy
c bit quan trng i vi tr nh v ngi cao tui. Dung dch ung
b nc v in gii c khuyn co bi T chc Y t Th gii (Oresol -
vit tt l ORS) c cha glucose, Na+, K+, Cl, HCO3 trong dung dch ng
trng (thnh phn c th c k trong bng 12.2).
Bng 12.2. Thnh phn dung dch ORS.
149
Liu dng tu thuc vo mc mt nc, tui v cn nng ca bnh
nhn. Mi ln i ngoi ngi ln cn c b 400 ml, tr em 100 ml v tr
nh 50 ml. Bnh nhn nn c 5 - 10 pht ung mt hp hn l ung mt
lng nhiu nhng khng thng xuyn.
Cc trng hp mt nc nng cn nhp vin v iu tr bng truyn
tnh mch cc dung dch nh Ringer lactat, NaCl 0,9%, glucose 5%...
150
Bng 12.3. Mt s thuc iu tr tiu chy
Kt lun
To bn v tiu chy l nhng ri lon tiu ho hay gp v thng t
khi. Vic thay i ch n v li sng trong nhiu trng hp c th gii
quyt c bnh to bn. Nu cn thit phi s dng cc thuc nhun trng,
cc thuc phi c la chn ph hp vi tnh trng ring ca tng bnh
nhn. Vi tiu chy cp, vic b nc v in gii l cn thit trnh mt
nc, ri lon in gii. C th s dng cc thuc hp ph hoc gim nhu
ng rut cho bnh nhn tiu chy. Cc dc s lm sng, bng kin thc v
kinh nghim ca mnh s ng vai tr quan trng trong vic t vn cho bnh
nhn t iu tr cc ri lon tiu ho ny mt cch hp l v hiu qu nht.
T lng gi
in t thch hp vo ch trng (t cu 1 n cu 6)
1. Ba nhm thuc c th gy to bn l:
A. .
B. .
C. .
2. Cc bin php iu tr to bn khng dng thuc bao gm:
A. n nhiu cht x
B. .
C. .
D. .
151
3. Ba thuc/nhm thuc c th gy tiu chy l:
A. .
B. .
C. ..
4. iu tr tiu chy gm 2 phn:
A. ..
B. .
5. Cc thuc lm gim nhu ng rut nh loperamid khng nn dng cho tr
em (A) tui.
6. Thuc lm trn lng rut iu tr to bn lm gim hp thu (A) nn
hin t c dng.
Chn cu tr li ng nht (t cu 7 n cu 9)
7. Cc thuc nhun trng lm mm phn
A. Ch dng bng ng ung
B. Ph hp iu tr cho ngi cao tui.
C. Ch dng iu tr, khng dng phng to bn.
D. C 3 trn u ng
8. Cc i tng d b to bn l :
A. Ngi cao tui
B. Ph n c thai
C. Bnh nhn phi nm lu
D Tt c cc i tng trn
9. S dng dch b nc v in gii cho bnh nhn tiu chy :
A. c bit quan trng i vi tr nh v ngi cao tui.
B. Liu dng ch ph thuc vo tui v cn nng ca bnh nhn
C. Trong mi trng hp ch dng ng ung.
D. C 3 trn u ng.
Phn bit ng/sai (t cu 10 n cu 14)
S
10. Trong iu tr tiu chy, nn hn ch dng cc thuc gim nhu
ng rut, ch dng khi tht cn thit.
11. Cc thuc hp ph hay gy tc dng ph ton thn.
12. Cc thuc nhun trng kch thch nu dng ko di c th gy
ri lon nc, in gii.
13. Chng ch nh dng thuc lm tng khi lng phn cho ph
n c thai.
14. Ch cn s dng khng sinh trong trng hp tiu chy do
nhim khun.
152
Phn 2
Thc hnh
153
154
Phn 2.1
Mc tiu
1. C c cc k nng giao tip v k nng khai thc thng tin t bnh nhn.
2. C c k nng khai thc cc ngun thng tin phc v cho hng dn s
dng thuc
3. C c cc k nng truyn t thng tin thuc khi hng dn s
dng thuc.
155
Bi 1
Mc tiu
1. C c k nng giao tip vi bnh nhn
2. C c k nng khai thc thng tin t bnh nhn phc v cho s
dng thuc
I. l thuyt
1. k nng giao tip
1.1. Thi trong giao tip vi bnh nhn
Lun t ra t nh, thng cm v tn trng bnh nhn.
Lun t ra quan tm n bnh nhn v cn nhc nhng g mnh ni.
Lun lng nghe bnh nhn v p li cho h hiu rng h s c chm
sc tn tnh. iu ny s lm cho bnh nhn an tm rng thuc s c
bn ng nh k trong n thuc v chc chn vic iu tr c hiu
qu.
Tip nhn nhng li phn nn bng thi n ho lch s. Khng bao
gi ln ting vi khch hng. Sau khi lng nghe nhng li phn nn,
hy trnh by li cho dc s qun l nh thuc gii quyt. Dc s
qun l nh thuc l ngi c kin thc nm vn nhm gii
quyt hay gii thch cho khch hng hiu r vn .
156
em nh tui, nn s dng c ngn ng v k hiu, ni v lm mu
m t iu mun truyn t.
157
Ngi bn thuc cn nm r cc ni dung v k nng giao tip v cch
khai thc thng tin bnh nhn, cng nh cch s dng cc ngun thng
tin thuc c sn ti hiu thuc nhm hng dn bnh nhn s dng
thuc hp l. Ngi bn thuc phi t cc cu hi ph hp khi khai
thc thng tin bnh nhn hoc khi hng dn s dng thuc (xem ni
dung trn).
+ Sinh vin th 3: L ngi quan st v a ra nhn xt v k nng
giao tip ca ngi bn thuc da vo bng kim c cho sn.
Thi lng: Mi nhm c thc hnh trong 20-30 pht
Bng kim: Thc hin bng phng php cho im:
0: Khng c; 1: Kh (cha y ); 2: Tt (y )
TT Ni dung im Ghi ch
I. Thi trong giao tip bnh nhn
1 V mt (thn thin)
2 nh mt (hng v BN)
3 Lng nghe (ch lng nghe BN)
II. S dng ging ni v thut ng trong giao tip
4 Cho hi (thn thin, lch s)
5 Xng h (ph hp, t nh)
6 Ging ni (ci m, tn trng, khng ln ting)
7 Thut ng (khng chuyn su, d hiu, d nh)
III. Khai thc thng tin bnh nhn lin quan n s dng thuc
8 a ch
9 i tng c bit (tr em, ngi cao tui, ph n c thai v
cho con b)
10 Suy gan
11 Suy thn
12 C bnh mc km khc
13 Thi quen c hi (ht thuc l, ung ru bia)
14 Thuc hin ang s dng
15 Tin s d ng
158
Bi 2
Mc tiu
1. Nm vng c cc thng tin c bn cn cho s dng thuc.
2. C c k nng khai thc cc ngun thng tin thuc c sn ti hiu
thuc.
I. l thuyt
1. Cc ngun thng tin thuc
Thut ng Thng tin thuc c xut hin vo nhng nm u ca
thp k 60. Dc s c trch nhim gii p cc cu hi lin quan n thuc
v gii p nhng vn ny, h thng xuyn cn n s tr gip ca
Dc th hay Dc in...
Cho n ngy nay s bng n s lng cc thuc mi ngy cng a
dng v c ch tc dng, dng k thut bo ch tinh vi, c tnh ca thuc...
i hi ngi dc s trung hc bn thuc mun hng dn s dng thuc an
ton, hp l v hiu qu phi xc nh r cch s dng thuc da vo cc
ngun thng tin c sn ti cc hiu thuc nh: T hng dn s dng thuc
trong cc hp thuc; cc sch nh Dc th, Thuc v bit dc, Mims,
Vidal hoc c th hi kin ca dc s ph trch hiu thuc.
Tm li khi hng dn s dng thuc cho bnh nhn, ngi Dc s
bn thuc cn phi cn cu trn cc ngun thng tin c sn, tuy nhin cng
phi xem xt cc ngun thng tin khc khi tr li cc cu hi cn tnh xc
thc cao.
159
S ln dng trong ngy
Thi im dng thuc
Nc ung cng vi thuc
Lu mt s i tng c bit
Hng dn s dng mt s thuc c bit (nu c) (xem Ph lc).
160
Loperamid
Thuc khng sinh:
Amoxicilin
Cefalexin
Cefuroxim
Erythromycin
S Thi Nc
Tn Tn Nhm ng ung Lu
TT C CC Liu ln im HDSD
BD gc T dng TB
/ngy ung thuc
161
Bi 3
Mc tiu:
1. Lit k c cc thng tin thuc cn truyn t cho bnh nhn
2. C c k nng hng dn s dng nhng thuc bn khng cn n
(OTC).
I. L thuyt
162
Vi nhng thuc c dng bo ch c bit nh: Thuc nh mt, thuc
m bi mt, thuc nh tai, thuc xt mi, ming dn ngoi da, bnh xt kh
dung, ngi bn thuc phi hng dn cch dng thuc ht sc t m
nhm m bo hiu qu tc dng ca thuc (xem phn ph lc).
Tnh hung Cu hi
Khi bnh nhn mua 1. Bc s dn thuc ny cha bnh g?
thuc ln u 2. Bc s dn ung thuc ny nh th no?
3. Bc s dn ung thuc ny s c nhng tc dng g?
Kim tra li:
4. Xin lm n nhc li thuc ny s c ung nh th no?
1. Anh/ch... dng thuc ny cha bnh g?
Khi bnh nhn mua 2. Anh/ch... ung th no?
thuc ln th 2 tr i 3. Khi dng thuc ny c vn g xy ra khng?
163
+ V sao phi dng thuc ny?
Vi cu hi 2 "Bc s dn ung thuc ny nh th no?" c th lm r
hn khi hi:
+ Mi ln ung bao nhiu?
+ Sau bao lu ung 1 ln?
+ Ung ko di bao lu?
+ Phi lm g nu qun ung thuc?
+ Ung 3 ln 1ngy ngha l th no?
+ Ung xa ba n ngha l th no?
+ Ti sao khng c ung thuc vi sa?
+ Hai thuc no khng c ung cng mt lc?
.....
Ni chung cch t cu hi lm tng s hiu bit ca bnh nhn,
tng tun th iu tr. Ni dung cu hi phi d hiu, r rng, dt khot.
Cn lu vi cc dng thuc c cch dng c bit.
Vi cu hi 3 "Bc s dn ung thuc ny s c nhng tc dng g?" y
l cu hi v tc dng iu tr v tc dng ph. C th lm r nh sau:
+ Thuc ny s c hiu qu g?
+ Lm th no bit thuc c hiu qu?
+ C th thy triu chng kh chu no?
+ Lm th no gim bt bun nn khi dng thuc ny?
Thc ra tt c thng tin trn u phi c bc s dn d t trc,
nhim v ca dc s bn thuc l hi nhc li v sa nhng ni dung m
bnh nhn hiu khng ng, v vy ngi dc s bn thuc cn lng
nghe v ngh bnh nhn lp li, cng c th lm mu bnh nhn d
hiu hn.
164
khuyn khch c bnh nhn tm hiu k vn .
Cu hi dn dt: Loi ny a thng tin m ngi dc s bn thuc
mun kim tra li nhn thc ca bnh nhn xc nh bnh nhn
nm bt ng ni dung thng tin truyn t v cch dng thuc
cha, tuy nhin cu tr li cng ch l c hoc khng, v vy cng
khng nh gi c hiu bit ca bnh nhn thc s.
V d sau y hi v cch ung thuc vi 3 loi cu hi trn so snh:
+ Cu hi m: " Bc s dn mi ngy anh/ch phi ung my vin?"
+ Cu hi ng: "Bc s c dn anh/ch cch ung thuc khng?"
+ Cu hi dn dt: "Bc s bo anh/ch ung mi ngy 2 vin phi
khng?"
R rng cu hi m c u vit hn 2 loi cu hi kia. Tuy nhin, cu
hi ng li thun tin vi nhng thng tin n gin cn cu hi dn dt
hng s ch ca bnh nhn vo vn cn lm r v thun li vi bnh
nhn hn ch v kh nng din t.
165
vo qu trnh iu tr.
+ Sinh vin th 3: Ngi quan st v nhn xt.
Ngi quan st phi a ra nhn xt v k nng giao tip, cch khai
thc thng tin bnh nhn, cch khai thc thng tin bnh nhn ca
ngi bn thuc da vo bng kim.
Bng kim: Thc hin bng phng php cho im:
0: khng c; 1: Kh (cha y ); 2: Tt (y )
166
Phn 2.2
Mc tiu:
1. Nm vng thng tin lin quan n cc thuc OTC c ti hiu thuc.
2. Rn luyn cc k nng giao tip, khai thc thng tin bnh nhn ti
hiu thuc.
3. Rn luyn k nng hng dn s dng thuc ti hiu thuc.
Bo co kt qu t thc tp
Kt thc thc tp ngh hc vin np tiu lun gm cc ni dung:
1. Phn loi cc thuc nh thuc theo nhm iu tr.
2. Trnh by 1 trng hp c th gp ti nh thuc v cc ni dung
chnh sau:
Thng tin c im bnh nhn: Tn, tui, gii tnh, ngh nghip, a
ch.
Trnh by 1 n thuc thc t gp phi ti hiu thuc.
Phn tch v hng dn cch s dng cc thuc c trong n trn.
167
Ph lc
Hng dn cch dng cc dng thuc c bit
1. Thuc nh mt
Ra sch tay
Trong qu trnh thao tc, khng c chm tay vo u nh thuc
Nhn ln, ko mi mt di to ra khe h mt
Nh thuc ng liu lng khuyn dng vo khe h
Nhm mt trong vi pht, ch khng nhm nghin mt vo
Lau nhng git thuc trn ra ngoi bng khn sch
Nu cn nh nhiu loi thuc, phi nh cch nhau t nht 5 pht
Thuc nh mt c th gy cm gic xt nhng ch c ko di trong
vi pht, nu b xt ko di phi hi kin bc s hoc dc s.
Nu nh thuc mt cho tr em:
Cho tr nm nga, gi u thng, nhm mt
Nh thuc vo gc mt, gi u thng, lau phn thuc chy trn
ra ngoi
2. Thuc m bi mt
Ra sch tay, m tup thuc nhng khng c chm vo u bi thuc
Hi nga c ra pha sau, mt tay cm tup thuc, mt tay ko mi di ca
mt, to thnh mt khe h mt.
a thuc li gn khe h nhng khng c tup thuc chm vo
mt, bp mt lng thuc nh c khuyn dng vo khe h
Nhm mt khong 2 pht, lau phn thuc trn ra ngoi bng khn sch.
Lau u nh thuc bng khn sch.
3. Thuc nh tai
Lm m thuc nh tai bng cch nm trong lng bn tay hoc kp vo
nch vi pht, khng dng nc nng v c th to nhit qu cao
Nghing u v mt bn hoc c th nm nghing mt bn, quay pha
tai cn nh thuc ln trn
Ko nh vnh tai lm l r l tai, nh lng thuc c khuyn dng
vo l tai
Gi vi pht ri mi quay sang nh tai cn li
168
Ch dng bng bt l tai sau khi nh thuc nu nh sn xut ch dn
lm nh vy
Thuc nh tai c th gy nga, kch ng nhng ch c php ko di
trong vi pht
4. Thuc nh mi
X sch mi
Nga mnh u ra pha sau hoc nm nga v k mt ci gi di vai,
gi u thng.
a u nh thuc vo su trong l mi khong 1 cm v nh lng
thuc c khuyn dng
Ngay sau gp u ht mc v pha trc (kp u vo gia hai u gi)
Ngi thng dy sau vi pht, thuc s chy xung hu
Lp li tng t cho bn l mi cn li
Ra u nh thuc bng nc un si
5. Thuc xt mi
X sch mi
Ngi thng, u hi ci v pha trc
Lc l thuc
a u xt thuc vo 1 l mi
Bt bn l mi cn li v ngm ming
Xt bng cch xoay v n l thuc t t
a l thuc ra khi mi v gp u v pha trc tht mnh (a u
vo gia hai u gi)
Ngi thng dy sau vi pht, thuc s chy xung hu
Th ra bng ming
Lp li tng t cho bn l mi cn li
Ra u nh thuc bng nc un si
6. Ming dn ngoi da
V tr dn thuc c ghi r trong t gii thiu sn phm
Khng dn ln nhng ch da b tn thng hoc bm tm
Khng dn ln cc np gp da, khng mc qun o b cht bn ngoi
ch dn thuc.
Dng tay kh v sch dn thuc
Lau sch v lm tht kh v tr da s dn ming thuc
Ly ming dn ra khi bao b, ch khng chm vo mt cha thuc
t ming dn ln da v n cht xung, mit cc mp.
Bc ming dn v thay ming mi theo ch dn.
169
7. Bnh xt kh dung
C gng khc ht m ra
Lc k thuc trc khi dng
Gi bnh xt theo hng nh sn xut khuyn co (thng l thng
ng)
a bnh xt vo ming v ngm kn mi xung quanh ming bnh.
Hi nga u ra pha sau
Th ra chm, cng nhiu cng tt.
Ht su ng thi n bnh xt, nh n li xung pha di
Nhn th 10 - 15 giy
Th ra bng mi
Nu cn lp li liu th hai, i khong 1 pht. Sau lp li cc ng
tc trn.
Sc ming k vi nc m: Ngm mt ngm nc, nga c cho ti khi
thy trn nh, kh k c hng, nh ra, lp li 3 ln.
V sinh v bnh xt hng tun. Tho ng kim loi ra khi v bnh (ng
nha). M np ng nha, ra bng nc m, lau kh ri gn bnh xt
bng kim loi vo ng nha, y np l
8. Thuc ht dng vin nang
C gng khc ht m ra
t vin thuc vo dng c theo hng dn ca nh sn xut
Th ra chm, cng nhiu cng tt.
a bnh xt vo ming v ngm mi kn xung quanh ming bnh.
Hi nga u ra pha sau
Ht mt hi su qua bnh xt.
Nhn th 10 - 15 giy
Th ra bng mi
Sc ming k vi nc m: Ngm mt ngm nc, nga c cho ti khi
thy trn nh, kh k c hng, nh ra, lp li 3 ln.
9. Thuc t trc trng
Ra sch tay
Tho v bc vin thuc (tr khi vin thuc qu mm)
Nu vin thuc qu mm nn lm lnh trc tng rn ( vin
thuc cn nguyn v vo t lnh hoc di vi nc lnh).
Lm mt nhng b sc cnh bng cch lm m ln trong tay
Lm m vin thuc bng nc lnh
Nm nghing mt bn, co u gi
Nh nhng nht vin thuc vo trc trng, bng u trn.
170
Nm nguyn vi pht
Ra tay
Trnh i ngoi trong vng 1 gi sau
10. Thuc t m o c dng c
Ra tay sch
Tho v bc vin thuc
t vin thuc vo u m ca dng c
Nm nga, chng u gi ln v hi m ra
Nh nhng a dng c c vin thuc pha trc vo m o cng su
cng tt, nhng khng c n mnh
n ci cn ca dng c vin thuc c y ra
Rt dng c ra
Vt b dng c (nu l dng mt ln) hoc ra c hai phn ca dng
c tht k vi x phng v nc un si ngui
Ra tay
11. Thuc t m o khng c dng c
Ra tay sch
Tho v bc vin thuc
Nhng vin thuc vo nc un si ngui lm m
Nm nga, chng u gi ln v hi m ra
Nh nhng n vin thuc vo m o cng su cng tt, khng c n mnh
Ra sch tay
12. Thuc m, kem v gel bi m o
Ra tay
M np tup thuc
Xoy dng c vo tup
Bp tup thuc cho ti khi c lng thuc cn dng c
Ly dng c ra khi tup thuc (cm vo xilanh)
Bi mt t thuc ra pha ngoi dng c
Nm nga, chng u gi ln v hi m ra
Nh nhng a dng c c vin thuc pha trc vo m o cng su
cng tt, nhng khng c n mnh
Gi v xilanh v dng tay kia n xilanh y thuc vo m o
Rt dng c ra khi m o
Vt b dng c (nu l dng mt ln) hoc ra c hai phn ca dng
c tht k vi x phng v nc un si ngui
Ra tay
171
p n
Bi 1: Bi m u
1. A : Dc
B : S dng thuc
C : Dc, y v sinh hc.
2. B : An ton cao
C : Tin dng
D : Kinh t.
3. A : K nng giao tip vi bnh nhn
B : K nng thu thp thng tin
C : K nng nh gi thng tin
4. A : Chnh xc v t m
B : Vic dng thuc
C : Cn nhn bit v tin trin theo chiu hng xu ca bnh.
5. D; 6. C; 7. E; 8. A
Bi 2: Cc thng s dc ng hc ng dng trn lm sng
1. A : Cho lng thuc
B : dng cn hot tnh.
2. A : Gia sinh kh dng
B : ng ung
C : ng tnh mch.
3. A : Gia hai gi tr sinh kh dng
B : Cng hot cht
C : Dng bo ch.
4. B : Tng tc thuc
C : La tui.
5. A : Vng tun hon u
B : Tng
C : Qua gan.
172
6. A : Thi gian cn thit
B : Trong mu
C : Mt na.
7. B : Tng tc thuc
C : Chc nng thn
D : Chc nng gan.
8. A : Chm
B : Ko di
C : dng cn hot tnh.
9. D; 10. A; 11. B; 12. C; 13. ; 14. ; 15. S; 16. ; 17. ; 18. ; 19. S;
20. S; 21. ; 22. S; 23. ; 24. ; 25. S
Bi 3: Tng tc thuc
1. B : Nc ung c ga, nc hoa qu, nc khong kim
C : Sa
D : C ph, ch.
2. A : D dy
B : Thc qun
C : Gy kch ng v gy lot.
3. A : Di
B : Khng b nh hng.
4. B : Dc l thi khc
C : Tng tc thuc thuc.
D : Tng tc thuc thc n.
5. B : Thuc hp thu qu nhanh khi i.
C : Thuc c thc n lm tng hp thu
6. B : Thuc km bn trong acid dch v
C : Thuc bao tan trong rut.
7. A, C, E, F, I, J.
8. A, D, H, J.
9. A, B, D.
10. A, C.
173
11. A, B, D.
12. A, C, D.
13. A; 14. D; 15. D; 16. C
Bi 4 : Phn ng bt li ca thuc v cnh gic thuc
1. A : c hi
B : nh trc
C : Thng dng.
2. A : p ng c th
3. A : iu tr.
B : Gii c.
4. A : Thay i
B : iu tr c hiu
5. A : e da tnh mng
B : Bnh tt lu di.
6. A : Trc tip
B : Gin tip
7. A : 1/100
B : 1/1000
C : 1/100
D : 1/1000.
8. A : Tin lng c
B : Liu dng
C, D : Tc dng dc l
9. A : Tin lng c
B : c tnh dc l.
10. A: Pht hin
B : nh gi
C : X l.
11. A : Ng c thuc
B : Lm dng.
174
12. A : Phn ng bt li
B : Thay i tn sut
C : Yu t nguy c.
13. A; 14. A; 15. E; 16. E; 17. E; 18. ; 19. ; 20. ; 21. S; 22. ; 23. S;
24. S; 25. ; 26. S; 27. ; 28. S; 29. ; 30. ; 31. S; 32. S
Bi 5: Thng tin thuc
1. A : i tng c thng tin
B : Ngun thng tin.
2. A : Chnh xc
B : Mang tnh khoa hc
C : R rng, dt khot.
3. A : Cn b y t
B : Bnh nhn
4. A : Tc dng
B : Dng dng, liu dng, cch dng.
C : Triu chng ca cc tc dng khng mong mun v cch x tr.
D : Tng tc thuc
E : Cch bo qun lng thuc mua.
5. A : n gin, r rng, dn d, d hiu
B : Khoa hc, kh hiu.
6. A; 7. D; 8. D; 9. B; 10. D; 11. A; 12. C; 13. ; 14. S; 15. S; 16. ; 17. ;
18. S; 19. S; 20. ; 21. ; 22. S
Bi 6: Xt nghim lm sng v nhn nh kt qu
1. A : Lc cu thn
B : Chc nng lc cu thn
2. A : Insulin
B : Adrenalin
C : Glucocorticoid
3. A : Gt
4. A : T bo gan
175
5. A : Ti thn
B : Sau thn
C : Trc thn
6. A : Sau gan
B : Ti gan
C : Trc gan.
7. A : Trung tnh
B : Lympho.
8. A : Tng
B : Gim
9. A : Suy ty, ri lon tng hp porphyrin
B : Thiu mu tan mu.
10. A : Vim nhim.
11. D; 12. D; 13. D; 14. D; 15. B; 16. D; 17. C; 18. C; 19. D; 20. D; 21. ; 22.
; 23. ; 24. ; 25. S; 26. ; 27. S; 28. S; 29. S; 30. ; 31. S; 32. S
Bi 7. S dng thuc cho cc i tng c bit
1. A : iu tr
B : Gy hi.
2. A : Tt c hoc khng c g
B : Phi bo cht
C : Pht trin hon ton bnh thng
3. A : Thi k phi
B : Ngy th 18
C : Ngy th 56.
4. A : Khng c nguy c
5. A : Chng ch nh.
6. A : Kh nng lin kt protein huyt tng
B : Tnh tan trong lipid
D : Phn t lng.
7. A : Tui, cn nng v din tch b mt c th
B : Hon thin ca chc nng gan, thn.
8. A : Nn nhiu
176
B : Hn m
C : Tc rut.
9. A : thanh thi creatinin
10. A : Tng tc thuc - thuc.
B : Tc dng khng mong mun.
11. A : Thuc khng th th H2
B : Thuc chn th th Beta 2
12. A : Kh nng gi thng bng
13. A : Chng trm cm 3 vng
B : Ch phm thuc phin
14. A : 1/3 - 1/2.
15. B; 16. D; 17. D; 18. D; 19. ; 20. ; 21. ; 22. S; 23. ; 24. ; 25. ;
26. ; 27. S; 28. ; 29. ; 30. S
Bi 8 : Nguyn tc s dng thuc khng sinh v thuc khng khun
1. A : nhy cm
B : Khng sinh
C : In vitro.
2. A : Khuyn co thng thng
B : Khng mang li
3.
Metronidazo 7 Cefotaxim 1
l
Doxycyclin 4 Cefuroxim 1
Ampicilin 1 Tinidazol 7
Cephalexin 1 Gentamicin 2
Ciprofloxaci 3 Ofloxacin 3
n
Cloramphen 6 Erythromycin 5
icol
Clindamycin 8 Pefloxacin 3
Pen. G 1 Spiramycin 5
177
Lincomycin 8 Kanamycin 2
4. B : Xt nghim lm sng thng quy
C : Tm vi khun gy bnh.
5. B : Rifampicin
C : Metronidazol
D : Cephalosporin th h 3.
6. B : Lincomycin
D : Rifampicin
7. A : Mc nng thp nht
B : Khng thay i.
8. A : Nng thp nht
B : Gim dn
9. 2. Aminosid
3. Tetracyclin 8. Quinolon
5. Nitro-imidazol 9. Lincosamid.
10. A; 11. E; 12. B; 13. D; 14. C; 15. ; 16. S; 17. S; 18. ; 19. S; 20. S;
21. ; 22. S; 23. ; 24. ; 25. S; 26. S; 27. ; 28. S; 29.
Bi 9: Nguyn tc s dng vitamin v cht khong
1. A : Ch n ung.
2. A : Khng to
B : Glucid, lipid.
3. A : Rt nh
B : S sng.
4. A : Enzym
B : C hot tnh mnh
5. Vitamin C: 60 mg
Vitamin A: 5.000 vqt
Vitamin B1: 1,5 mg
Vitamin B12: 6 mcg
Ca: 1.000 mg
Fe: 18 mg
I: 150 mcg.
178
6. A; 7. C; 8. D; 9. C; 10. C; 11. B; 12. B; 13. S; 14. ; 15. S; 16. ; 17. S;
18. ; 19. ; 20. S; 21. ; 22. ; 23. ; 24. S; 25. S; 26. ; 27. S
Bi 10: Thuc chng vim cu trc steroid v khng steroid
I- Thuc chng vim cu trc steroid
1. A : Vi khun
B : Gim
C : Tc nhn gy bnh.
2. A : Gim
B : Protein.
3. A : Liu cao
B : Ko di.
4. C, D, E
5. A, B, C, D
6. A, D
7. A; 8. B; 9. B; 10. E; 11. D; 12. B; 13. A; 14. B; 15. C; 16. C; 17. E;
18. B; 19. A
II- Thuc chng vim khng steroid (NSAID).
1. C, D, E.
2. A, B, C, D.
3. A, B, D.
4. B; 5. D; 6. D; 7. D; 8. A; 9. C; 10. D; 11. C
Bi 11 : Thuc iu tr hen ph qun
1. B; 2. B; 3. B; 4. C; 5. C; 6. B; 7. ; 8. S; 9. ; 10. S; 11. ; 12. ;
13. ; 14. S
Bi 12 : S dng thuc trong iu tr to bn v tiu chy
1. A : Chn knh calci
B : Chng trm cm 3 vng
C : Li tiu
2. B : Tng vn ng
C : Ung nhiu nc
D : Luyn tp.
3. A : Methotrexat
B : Khng sinh ph rng
C : Chng vim khng steroid.
4. A : B nc v in gii.
179
B : iu tr triu chng.
5. A : Di 6 tui.
6. A : Vitamin tan trong du A, D, E, K.
7. B; 8. D; 9. A; 10. ; 11. S; 12. ; 13. S; 14.
180