Michel Foucault - Psikoloji Ve Ruhsal Hastalık

NDEKLER
Sunu (Prof. Dr. Muhsin Hesapolu) . . . . . . . . . . . . . . . . 7

.
Giri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
.
Ruhsal Bozukluklarn Tbb ve Organik Tp . . . . . . . . . . . . . . 21
Birinci Ksm
Hastaln Psikolojik Boyutlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1. Hastalk ve Geliim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2. Hastalk ve Bireysel Gemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3. Hastalk ve Varolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
.
ikinci Ksm
Delilik ve Kltr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Giri . . . . . . . . . . . . . . .............................91
4. Ruhsal Hastaln Tarih inde Ortaya k . . . . . . . . . 97
5. Delilik. Genel Yap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Sunu
Michel Foucault Hakknda
Prof Dr. Muhsin Hesapolu
Michel F oucault 1 5 Ekim 1926 ylnda Fransa'nn

Poiters kentinde dodu ve 27 Haziran 1984'de Paris 'in de
la Salpetrie're Hastanesinde ld . Haber Le Mond'un 27
Haziran 1984'de yaynlad tp blteninde, Michel Fouca
ult'un College de France'dan sekin bir meslekta olan Pi
erre Bourdieu'nun bir bayazs ile duyuruldu.
Edward W Said'e gre Michel Foucault, "yirminci
yzyl Batsnn muhalif entellektel yaamnn en dikkate
deer almlarnda merk ezi bir sima olarak anlalabilir."1
j eau Paul Sartre, Maurice Merleau Ponty, Geoges Cauguil
hem, jean Pierre Vernant, Lucien Goldmann, Louis Alt
husser, jacgues Derrida, Claude Levi-Strauss, Roland Bart- .
hes, Gilles Deleuze ve Pierre Boudieu gibi dnrler, "bu
benzersiz mstesna grup iinde" Michel Faucault, "ne
kan isimdi"2 "tlgi duyduu ey, Archaeology'de belirttii
gibi, iaretler ve szlerde gizli, kefedilebilir fakat dile ve
7
Psikoloji ve Ruhsal Hastalk
konumaya indirgenemez olan ' fazlalk'tr ite bu 'fazlalk

tr' bizim ifa ve tarif etmemiz ge reken"3 Kulland dile
gelince: "Btn okurlarnn muhakkak anmsayacaklar
ey, Onu ilk kez okurken baka hi bir yazarda olmayan
Foucault'un slubuna zg bir derinlik ve zorluk kabiliye
tiyle bir elektrikli patlama ve ardndan bir bakasyla orta
ya konan bylesi keskin ve olduka dikkat eken dnce
lerle karlatklarnda nasl bir ok duyduklar olacaktr"4
Tm kendi lkesindeki kendi adalar gibi dilde "dilin
yrngesinden karlmas"n gerekletirirler5
Michel Foucault'un elinizdeki bu kitabnn almanca
basksnn tantm yazsnda, kendisi iin Roland Barthes
ve Claude Levi-Strauss'dan sonra "yapsalcln" nc
temsilcisi olduu belirtiliyor. "Sava sonras Fransz klt
rnde Marksist egemenlikten yapsalc ve yapsalc - tesi
[ post strktralist, M.H. ] egemenliklere" bir gei yaa
"'
nr6. Bylece "yapsal sylem incelemesi"7 , "bilginin ola

nakllk koullarn, ama ve izleksel ierik oluumunun
belirleyici kurallarn tanmaya giriir"8 Bir baka deyile:
" ada kltrdeki baz anahtar kavramlar tarihsel bir
perspektif iine o. urtarak, bunlarn kavramsal temellerini
bulmak"9 Ya da: " . . .yapsalcln peinde olduu eyin, ya
ni dncenin gizli ve bilinsiz belirlenimlerini" bulmak10
Ya da: "Epistemler eitli bilgi alanlarna temel oluturan
ve Bat dncesindeki farkl alara denk den kavram
sal katmanlar olduklarna gre, tarihsel zmleme bunla
r -dolaysyla da arkeolojik modeli- 'gnna karmal
dr"' 11. Dier yandan, "nceden yapsalcln olduu yerde
artk yapsalclk-tesi (= post-strktralizm) vard"12. Mic
hel Foucault, amacnn insanlarn zneye dntrlme
o 8
Sunu
biimlerinin tarihini yazmak olduunu belirtir. zne de

kendisini belli tarihsel sylemler ve pratikler yoluyla ku
rar13 . Modernizmin znesi/kimlii, " istikrarl, tzsel bir
kimlik -her ne kadar zdnmsel ve serbeste seilmi
olsa da- modern benlik asndan hi deilse normatif bir
ama" tarken, "bir kimsenin ne olduunu (meslek, aile,
siyasal zdeleme vb. ) tanmlayan temel tercihleri ieren
ciddi bir" olayken14 , modern sonras / postmodern zne /
kimlik, kkenlerin ve tzlerin sorgulanp yok edilmesiyle,
"yzey derinlii"nin bir grnmdr, tzlerin ve zlerin
yerini alm, alt bo bir imge haline gelmitir15 . "Yapsalc
lk iinde zne, aklama yeteneini, anlamlarn yaratcs
olarak konumunu , bilgi ve kltrn nihai nedeni olma
zelliini yitirdi. zne bir yaratc olmaktan ok, dsal ya
p tarafndan oluturulan bir ey haline geldi16 Ve "postya
psalclk pek ok yn ile yapsalcl eletirse de, zne
nin radikal eletirisine aynen devam eder"17 Sonuta z
ne/benlik olumsallar18 O'nun almalar "modernliin
yeniliki ve kapsaml bir eletirisini sunar"19 Kariyeri bo
yunca onun ilgisi, "Bat kltrndeki delilik , hastalk, sap
knlk, cinsellik gibi temel tecrbe blgelerinin snrunlat
rlmasna dn o ldu . znelliin nasl da kapsaml bir
sylemler ve pratikler silsilesinde, bir iktidar, bilgi ve haki
kat alan ierisinde oluturulduunu gsterdi. Projesi, mo
dernliin ve kurumlarnn, sylemlerinin, pratiklerinin ve
znellik biimlerinin ok p erspektifi bir eletirisini geli
tirmeyi amalyordu"20 Bu "kendilik teknolojisi zorunlu
olarak hkmetme teknolojisiyle beraberce varolur" ve by
lece "nasl modernite ncesi kiisi modernitenin toplumsal
znelerine dntrldler" sorusunun cevabn arar21
9
r
1
"Modern toplumlarda, Foucault' ya gre, bildik anlamyla

merkezi, egemen siyasal iktidar k ademeli olarak, yeni sy
lem ve pratiklerde geri plana iten bu teknoloji, anonimli
iyle pek ok kuruma girmitir: ordu , hapishane, okul,
fabrika"22 " Foucault, zengin ayrntlar barndran analizle
rinde iktidarn toplumsal ve kiisel hayatn tm boyutla
ryla nasl i ie getiini, okullara, hastanelere, hapisha
nelere ve toplum bilimlerine yayldn kantlar"23.
,.
Onun bu alandaki almalarn evre halinde gr-
mek mmkndr: "Bunlardan birincisi 1 9 60'l yllardaki
bilgi sistemleri zerinde toplanan arkeolojik odaklama
syd. kincisi 1 970'li yllardaki iktidar kipleri zerine top
lanan soyktksel odaa geiti ve buradan da nc ola
rak 1 980'li yllarda benlik teknolojileri, etik ve zgrlk
konularna geilmitir"24 imdi Michel Foucault'un eliniz
deki bu eser, " Deliliin Tarihi" ve "Hapishanenin Douu"
adl eserleri temelinde deliliin tarihinin dnemletirilme
sini, hapishanenin douunun dnemletirilmesini ve bu
balamda okul disiplininin dnemletirilmesini grelim.
"Deliliin Tarihi"25 Adl almaya Gre Deliliin Tari

hi'nin Dnemletirilmesi.
*
Ortaa [- M.. 5 . - M.S. 1 5 . yy.] - deliler kutsal bir
olgu.
*
Rnesans [- 1 5 . ve 1 6 . yy.] - Rnesans insan gerek
lik iinde deliliin de bir pay olduuna inanyordu.
.
Bu dnemde delilik alayc yksek akln zel bir bi
imidir. Delilik henz bir hastalk deildir.
*
Klasik a [ 1 660 - 1 800] -Delilik- dnya, insan ve
lm erevesinde - teki dnyaya zg bir durum
olmaktan kt. Dsel gemi kasvetli bir hastaneye
10
Sunu
dnt. Deliler artk farkl insanlar olarak toplum

dan uzaklatrlmyorlard. zel yerlere kapatlmaya
balanyorlard. Klasik dnemin delileri "byk kapa
tlma "ya maruz kaldlar. Uygulanan tedavi fiziksel te
davi yntemleri"ydi. Delilik bir bedensel bozulmadr.
*
Modern a [ 1800 - 1950] Deliler sulu ve dilenci
-
topluluundan ayrlr. Dknler yurduna kapatlan

deli artk psikiyatrik savlarn otoritesi altna girmi
bir hastadr. Manevi ikence deliler zerindeki tiran
ln yasas haline gelir.
"Hapishanenin Douu" Adl almaya Gre Hapisha

nenin Douu'nun Dnemletirilmesi.
*
Klasik a [ 1 660 - 1800] - youn fiziksel ikence.
"Disipline ynelik ok sayda usul uzun zamandan
beri zaten vardr -manastrlarda, orduda, ayn zaman
da atelyelerde de-. Fakat disiplinler XVII. ve XVIII.
yz yl esnasnda genel egemenlik kurma formlleri
haline gelmilerdir"26 Bunlar nceki an, ortaan
kleciliinden ev hizmetiliinden farkldr. "Yksek
derecede ifrelenmi, ama uzaktan uzaa bir baml
lk ilikisi olan ve bedeni ilemlerden ok emein
rnlerine ve tabi olmann ayinsel iaretlerine yne
lik olan Vassaliteden de farkldr"27 Klasik dnemde
ki fiziksel ikence yannda yine ayn dnemde bu ce
zay reforme etme pratikleri de youndur:
(a) disiplin bazen bir itleme'dir. Yani, "dier hepsine
nazaran trde olmayan ve kendi zerine kapal olan
bir alann zelletirilmesi"28. rnek olarak klalar.
Bunlarn pedagoji alanndaki kart manastr modeli
nin kendini dayatt yatl kolejlerdir
.
11
.!
r
1
Psikoloji ve Ruhsal Hastalk 1
(b) " itleme"nin bir adm gelimi biimi "erevele
me" dir. B_urada h er kiiye kendi yeri ve her yere bir
kii verilir. Burada bir tr parselleme sz konusudur.
rnek: manastrlarn hcre sistemi. Pedagoji alann
da sz gelimi yatakhaneler.
(c) Disiplinde bir adn daha te ilevsel yerleim siste
midir. "Belirli makamlar yalnzca gzetim altnda tut
na , tehlikeli iletiimleri kopartma ihtiyacna cevap
vermek iin deil, ayn zamanda yararl bir makam
yaratmak iin de tanmlannaktadr"29 Szgelimi fab
rikalar. Bunlarn padagojideki kart snflardr.
(d) Son olarak disiplinde mertebe sistemi. Szgelimi
fabrikalarda alanlar arasndaki mertebelenme, pe
dagoj ide snfda renciler arasnda mertebelenme.
Bylece klasik dnemin youn fiziksel cezas, yaplan
bu disipliner reformlar sonucu modern dnemde
zihni ceza uygulanmas elverili hale gelir.
* Modern a [ 1800 - 1950] - Fiziksel ikence yerini
biimsel kurallara dkn ince ynetmeliklere bra
kr. Aydnlanma a ve onun ussal reformculuu
sahneye gelir. Ceza ynetiminin asl ilgi noktas su
lunun bedeni olm aktan kar ve sulunun zihni hali
nC, gelir. ada ;:.nlamda hapishane doar. " Gzetle
me modeli" yrrle girer. Disiplin artk gzetime
dayl disiplindir..Bu bir tr ponoptik gzetleme [ g
=
rlmeden gzetleme] dir. Michel Foucault'a gre okul,

hastane ve'Jabrika aslnda hapishanenin aynsdr.
12
Sunu
"Hapishapenin Douu" Balamnda "Okul Disiplini"

nin Dnjmletirilmesi.
*
Klasik Pnem (1660 - 1800) - okul kilisenin emrinde.
1
disiplinVceza fiziksel olarak. Okul, yaplacak ilerin
" srekli) olarak ilerlemeci dorusal rgtlenmesi" er
evesi}{de renci/ler iin bir "program" karr. Bu
progrim ncelikle "bir beden ve sre teknolojisinin
b y/unsuru haline gelen bir icraat" dr3.
itim kurumlar, manastr modelinin yatl kolej leri
t itleme) , yatakhaneler (= ereveleme) , snflarn
uturulmas (= ilevsel yerleim) , snf iinde hiye
rileme ( mertebeleme) gibi bedene ynelik uygu
=
lamalar geirerek modern dneme girerler.

*
Modern Dnem (1800 - 1950) - aydnlanma dnemi.
modern anlamda "okul"un doua, disiplin ve ceza
manevi disiplin ve ceza eklinde.
Burada, okul mekan "reten bir makina olarak , ama
ayn zananda gzeten, hiyerarik hale getiren, dl
lendiren bir makina olarak da ilev" grmeye balar31
Okulun iinde bir snfa, snf etkileimine inildiin
de, "yleyse snf, retmenin zenli 'tasnif edici' ba
klar altnda, bir ok girii olan tek bir byk tablo
oluturacaktr"32 Bu olgu , snf iin bir eitim ilikisi
dir, retmen krsde oturmu olmak zere ve onun
"baklar altnda" snf iinde sabit yerleri olan
rencilerin olduu bir ilikidir. Bu eitim ilikisi bu
formuyla tm modern dnem boyunca, yaklak 20.
yzyln bana kadar d evam eder, o tarihlerden bu
yana da gnmze dein onun daha rafine biimleri
onun yerini alrlar.
13.
.
Michel Foucault, Gilles Deleuze tarafndan bir "yeni
devrimci" olarak tanmlanmtr33 O, soyktksel ve arke-
olojik almalar sonucu "yalnzca baz nemli kavramlar
l
1
yeniden dnmek lazmdr demekle kalmyor, sylemiyor t
bile; ama bunu yapyor ve pratik iin yeni bileimler sal
yor"34 . 1968 sonras "fikirler ve olaylar cereyannda kontak
yeni bir mcadele biiminde ortaya kmtr: Transversal
(ya da geili) mcadele, yani hayatn kalitesi, merkeziyet
iliini sorguya eken, ufak grupuklar kendi zel mca-
dele biimleri iin.yeni znellii ortaya karmtr"35 . By-
lece Michel Foucault, iktidara kar dorudan bu direnme
mcadelesinin iinde olmutur.
Michel Foucault da, tpk aydnlanmaclar gibi, kiinin
zgrlemesini, olgunlamasn ve akln srekli ve doru
kullanabilmesini kendisine ilke edinmitir. O, bu ynyle
Kant'n nerdii aydnlanma projesinin amacn benimser, fa
kat dier yandan modernizmin snrlayc yanna dikkat eker
ve ona altamatif yntemler nerir36 Yani, bir tr 'Dialektik der
Aujklaerung' [ 'Aydnlanmann Diyaleklii' ] ala Foucault31
=
Michel Foucault'un elinizdeki "Psikoloji ve Ruhsal Hasta

lk" baln tayan bu almas da onun hem kendi alma
s hem de yapsal kuram erevesinde bir tr model karakteri
tar. Yazar burada insan varolu kategorilerinde bilimi, ruhsal
hastal ve psikolojik zmlemeyi bireyin ve toplumun ge
miinin bir momenti olarak gelitiriyor. Klinik bulgulardan ve
ruhsal ile organik srelerden hareketle Michel Foucault, ile
rinde insann ve onun zgrlnn gemiinin belli zellik
lerinin kendilerini rettikleri bilincin "psikolojik boyu tu"nu

ve ruhsal hastalklarn "genel yaplarn" tanmlyor.

Yaptmz eviriyi Franszca aslndan kontrol eden
Dr. Veli Urhan'a aynca teekkr ediyoruz .
14.
Notlar
1 . E. W Said, "Michel Foucault, 1926 - 1984 . " Dou-Bat,

3/9/Kasrn - Aralk - Ocak 1 999, s. 1 7 2 .
2 . E. W Said ( 1 999) , s. 1 73.
3 . E.,w Said ( 1999) , s . 1 73 .
4 . E . W Said ( 1999) , s . 1 79.
5. P. Anderson, Tarihsel Materyalizmin 1zinde, Belge, s
tanbul 1 986, s . 5 2 .
6. P. Anderson ( 1986) , s . 43.
7. S. Best / D. Kellner, Postmodern Teori, Ayrnt, stanbul
1998, s . 6 1 .
8 . S . Best / D . Kellner ( 1998) , s . 60.
9.]. G. Merquior, Foucault, Afa, Istanbul 1986, s. 18.
1 0.] . G. Marquior ( 1986) , s . 21 .
1 1 .j . G. Marquior ( 1986 ) , s. 47.
'!
1 2 . P. Anderson ( 1 986) , s. 5 1 .
1 3 . F. Keskin, "Sylem, Arkeoloji ve lktidar." Dou-Bat,
3/9/Kasrn - Aralk - Ocak 1999, s. 16.
14. P. Wagner, Modernliin Sosyolojisi, Sarmal, stanbul
1 996, s. 242 .
15.
1 5 . A. Akay, "Michel Foucault ve Sosyolojisi". Cumhuriyet

[
Kitap Eki, Say: 5 1 1 , s. 1 6 . ['
1 6 . J. Larrain, ldeoloji ve Ktr;:l Kimlik, Sarmal, lstanbul 1
1995, s. 204.
1 7 . J . Larrain ( 1995) , s. 205 .
1 8 . R. Rotry, Olumsallk, lroni ve Dayanma, Ayrnt, Is-
tanbul 1989, s. 50-765.
19. S . Best / D. Kellner ( 1 998) , s.56.
20. S. Best / D. Kellner ( 1 998) , s. 82.
2 1 . O . Tekeliolu , "Moderniteye Skan zgrlk: Fouca
ult'un V<endilik Teknolojileri'ne Bir Bak. " Dou-Bat,
3/9/Kasm - Aralk - Ocak 1999, s . 46 ve 47,
22. C . Deveci, "Foucault'un lktidar Kavramsallatrmasnda
Siyasal Boyutun Ayrtrlamazl. " Dou-Bat, 3/9/Ka
sm - Aralk - Ocak 1 999, s. 34.
23. S. Best / D. Kellner ( 1998) , s. 93.
24. S. Best/ D. Kellner ( 1998) , s. 8 1 .
25 . M. Foucault, Deliliin Tarihi, mge Ankara 1 995.
26. M . F oucault, Hapis hanenin Douu , mge , Ankara
1992, s. 170.
27. M . Foucault, ( 1992) , s. 1 70.
28. M. Foucault, ( 1992) , s. 1 75 .
29. M. Foucault, ( 1992. ) , s. 1 78.
30. M. Foucault, ( 1992) , s. 202.
3 1 . M. Foucault, ( 1992) , s. 182.
32. M. Foucault, ( 1992) , s. 182.
33. Belirtildii yer: A. Akay, Michel Foucault. lktidar ve
Direnme Odaklar, Balam, stanbul 1995, s. 158.
34. A. Akay ( 1 995) , s. 158.
3 5 . A. Akay ( 1995 ) , s. 1 54 .
16 .
Notlar
36. D . Dolta, Postmodernizm. Tartmalar ve Uygulamalar,

telos, stanbul 1 999, s. 50-68.
M . Phillip, "Michel Foucault". In: Q. Skinner (Ed . ) ,
ada Temel Kuramlar, Vadi, stanbul . 1997, s. 90-109.
3 7 . R. R. Wagner, Postmodernes Denken und Paedagogik,
Haupt, Bern/Stuttgart/W ien 1997, s. 272.
1
i
o 17 .
Giri
lki soru ortaya kyor: Psikoloji alannda hangi ko

ullarn varlnda hastalktan sz edilebilir? Ve: psikopa
taloj inin ve organik patalojinin bulgular arasnda hangi
ilikiler belirlenebilir? Tm psikopatolojiler bu iki soruna
yneliktirler: Bir yanda hasta bilincin yaplarn normal
psikolojinin kavramlaryla okumaya direnen (sz gelimi
Blondel'in yapt gibi) heterojen psikolojiler var; dier
yand a , her davrann, ayn zamand a sama d avrann,
kavranlrln, norn1al ve patalojik ayrm ndeleyen kav '
'
ramlarla dile getirmeye gayret eden zmsel ya da fene !
!
'
nonolojik psikolojiler mevcuttur. Benzer bir ayrm ruhsal i'
1
"
yaamn geliimini inceleyen disiplin ile organlarn gelii '
mini inceleyen disiplin arasndaki atmadan kaynaklanr:

genel ktrmlemenin/tmdenci paralizi'nin zhrevi has
talk etiyolojisine sahip olmasnn kefinden bu yana or
ganik etiyolojinin aratrlmas [nda olduu gibi] ya da 19.
yzyln sonunda histerik sendrom olarak tanmlanan, or
ganik bir bulgu gstermeyen rahatszlklarda psikolojik
nedenselliin zmlenmesi [ nde olduu gibi] .
19 .
Bu sorunlar o denli ok tartlmtr ki bugn artk

bkknlk vermektedirler ve bunlardan kaynaklanan tart
malara ilikin bilgi vermek faydasz olur. Buna ramen,
acaba bu rahatszln, psikop atolojideki ve organik pato
lojideki hastalk, semptom, etiyoloji kavramlarna ayn an
lam yklediimizden kaynaklanp kaynaklanmad soru
labilir. Belki bu sknt somatik tp iin belirlenmi kav
ramlar hicbir ayrma tabi tutmakszn ruhsal hastal ve
ruhsal sah tanmlamada kullanmada bouna bir zah
metten kaynaklanmyor mu ? Organik rahatszlklarn ve
kiilik deiikliklerinin birliini bulma gl, her ikisi
iin ayn tip yap kabul edilmesinden kaynaklanmyor mu?
Psikopatoloji ve organik patolojinin gerisinde , bunlardan
birine ve dierine hakim olan, bunlardan her ikisine de ay
n derecede nyarglar olarak benzer kavramlar empoze
eden ve ayn derecede postlalar olarak benzer yntemleri
tahsis eden genel zayf bir psikoloji vardr. Biz, psikopata
lojinin kkenlerinin herhangi bir n1etapatalojide deil, ak
sine, insann ruhsal ynde hasta bir insanla ve gerek sa
lkl bir insanla olan zel tarihsel belli bir ilikisinde aran
mas gerekliliini gstermek istiyoruz.
Mamafih, geleneksel ve yeni psikopatolojilerin nasl
doduklarn hatrlatmak ve yeni bir kesinlie ulamak
iin ruhsal bozukluklarnn tbbnn hangi koullan ta
mas gerekliliini gstermek iin acele bir bilano kar
mamz gerekir.
s 20o
Ruhsal Bozukluklarn Tbb ve Organik Tp
Biraz nce szn ettiimiz genel patoloji iki aama

eklinde geliti.
Organik tp gibi ruhsal bozukluklarn tbb da nce
hastaln zn ona neden olan iaretlerin uygun bir s
nflandrlmasn yapmak suretiyle d eifre etmeyi denedi.
Bu tp, ierisinde b elli bir hastalk tipi ile belli bir hastal
n da vurumu arasnda sabit ya da sadece sk ilikilerin
kayd edildii bir semptomlar katolou oluturdu; burada
ruhsal kargaa bu ya da u sama biimleri iareti olarak },
..
''
I
ij
[ grld ] . Bu tp dier yanda o ekilde hastalk tanmlan
mas gelitirdi ki, b u tanmlamada hastaln biimleri L.

zmleniyor, geliim aamalar betiml eniyor ve sz konusu '.:i
,,
c
olabilen varyasyonlar bir araya getiriliyordu; bylece akut ...
,.
;,
ve kronik hastalklara ulalyor, bylece hastaln geli ,,
imi iinde geici da vurumlar, semptomlarn alternatif

leri ve onlarn geliimibetimlendi.
Sadece rnekleri gstermek iin d eil , ayn zamanda
klasik uygulamada kavramlarn ilksel anlamlarn tespit et
n1ek iin bu klasik tanmlamalara ilikin ematik bir st
bak faydal olabilir. Biz bu yzyln bana ait eski tbb
kaynaklardan erken zamanlara ait olduklar unut6lmamas
21
Psikoloji ve Ruhsal H astalk
-------
_------
gereken ve biti ve balang noktalar olarak grlen ta

nmlan1alar alacaz.
Dupre histeriyi u ekilde tanmlyor: "Benim, vcu
dun ve tinin, ruhsal plastizite olarak belirttiim bir zel si
nerji ile birlik iinde hayal gcnn ve telkinin gcnn
patolojik sendromlarn, ok ya da az bilinli bir simulasyo
nuna ve sinule edenlerin kendilerinden ayrlmas mm
kn olmayan fonksiyonel bozukluklarn mit oluturucu
yaplarna neden olan bir durun1"1
Janet'in almalarndan beri psikasteni organik zel
likli sinirsel tkenme olarak (kas astenisi, gastro - intesti
nal bozukluklar, bada ikayetler) karakterize edilmekte
dir; bir duygusal asteni (yorgunluk durumlar , gayret etme
konusunda yeteneksizlik, b elli bir engelle karlamada
ylgnlk, kendini gereklie ve gnmze uydunna gl
- Janet bunlar "gerein ilevinin kayb" olarak isim
lendirdi) ; nihayet duygusal bozukluklar (znt, sknt
hali, paroksistik korku durumlar).
Shnt Hezeyanlar: "Allm kararszlk durun1larn
da phe ve skntnn ortaya kmas ve farkl sknt ite
pilerinden ara ara gelen paroksistik nb e t b iininde
olan"2 Her husustan nce hastann savunma davranlar
nn daha b elirgin olduu (ritel dikkat nlemleri, tarziye
jestleri) shnt hezeyan fobi'den ayrlmaldr. Fobi belli ob
jelere kar duyulan paraksistik korku krizleri ile (b6 me
kanlarda duyulara agorafobi) karakterize edilir.
( 1 ) Dupre, La Constitution emotive, 1 9 1 1 .

(2) Delmas, La Pratique Psychiatrique, 1 929 .
.. 22 .
Giri
Manik ve Depresyon: Magnan, "kesintili bir ekilde

gelen lgnlk" olarak, uzun ya da ksa aralarla iki kar
sendromun birbirlerini alternatifledikleri durunda ortaya
kan patolojik biim olarak tanmlar: manik sendrom ve
depressif sendrom. Birisi motorik ajitasyon cokulu ya da
kzgn bir ruh hali, kendisini anlamsz kelime ve cnlele
rin anormal tekrar iinde bulma, hzl arm ve dn
ce zenginlii ile ifade eden taknlk olarak gsterir. Buna
karn depresyon bastrlm ruh haline bal olarak moto
rik tembellik ve ruhsal yavalama ile kendisini gsterir.
Manik ve depresyon izole bir ekilde ortaya karlar, fakat
ou kez ise bunlar, Gilbert Ballet'in farkl profillerini kay
dettii bir dzenli ve dzensiz alternatif leme sistemi yo
luyla birbirlerine baldrlar3
Paranoya: Arzu dolu uyarlma (kibir, kskanlk) ve
ruhsal ar aktiviteye bal olarak byklk, takip edilme,
hakllk talepleri konularn kristalletiren, sistematikleti
rilmi, tutarl halsinasyonsuz bir hummal lgnlk orta
ya kar.
Kronik halsinasyon psikozu yine ayn ekilde hum '!
"
mal lgnlk psikozudur; fakat [ burada] lgnlk kt sis

tematize edilmitir, ou kez kendi iinde tutarszdr; b
yklk temas en sonunda kendi kiiliinin ocuksu ar
lnda dierlerini absorbe eder; nihayet ve her husustan
nce bu tema halsinasyonlardan korunmu olur.
Hebepreni, bir genlik psikozu, klasik anlayta ente
lektel ve motorik ar uyarlmllk olarak tanmland
1
:1
(3) G . Ballet, La Psychose Periodique. In: ]ournal de Psychologie,
1909/ 10.
!
1
23.
i
'i
(gevezelik, yani kavramlar oluturma, alma, iyi davran

ve itepi yoruyla yaplan eylemler), halsinayonlar ve ok
ynll kendisini yava yava yok eden alt dzey bir l
gnlk ile karakterize edildi.
Katatoni znenin menfiliinden (sesizlik, yiyecek
almn reddetme, Kraepelin tarafndan irade kilitlenmesi
olarak belirtilen fenomenler) , etkilenebilirden (kaslardaki
edilgenlik, zorlanan bir pozisyonda durma , eko-cevaplar
[ verme] , nihayet sterotip reaksiyonlarnda ve itepi ek
lindeki nb etlerinden (hastaln neden olduu tm engel
leri amaya ynelik korkun motorik nbetler ) anlalr.
Geliim esnasnda nispeten erken ortaya kan bu son
patolojik biimin hepsinin samala yneldiini, yani
ruhsal yaamn tamamen yok olmaya yneldiini (lgnlk
paralanr, halsinasyonlar adm adm dzensiz bir ryaya
benzer kabusa (=onirismus) dnrler, kiilik bir tutarsz
lk iinde kaybolur) gzlemi olan Kraepelin bunlar De
mentia praecox4 genel kavram altnda toplad. Bleuler bu
hastalk tanmn kabul etti ve paranoyann5 belli biimleri
ile geniletti; bunun tmne o, genel karakteristikleri un
lar olan izofreni adn verdi: normal arm sreklilii
nin kesintiye uramas -tabir caiz ise dnce aknn bir
paralan- ve dier yandan yakn evre ile duygusal ili
kide bir krlma, dier insanlarn duygusal yaamlar ile
ilikiye girebilme imkanszl (otizm) .
Bu zmlemeler organik patolojinin kavram yaps
gibi ayn kavram yapsna sahiptir: patolojik gruplardaki
(4) Kraepelin, Lehrbuch der Psychiatrie, 1889.

(5) E. Bleuler, Dementia praecox oder Gruppe der Schizaphrenien,
191 1.
24.
Giri
senptomlar snflamak ve byk hastalk zlerini tanm

layabilmek iin burada ve orada ayn yntemler [sz ko
nusudur] . Mamafih bu tek yntemin ardnda her biri has
taln doasn ilgilendiren iki postla bulunmaktadr.
nce hastaln bir ze, zel bir doaya sahip olduu,
kendisini ifade ettii semptomlar aracl yla bilinebilece
i, fakat bu semptomlardan daha nce varolduu ve onlar
dan bagmsz olduu belirtilmektedir; bylece bask veren
semptomlar altnda sakl olan bir izofren bulgu tanmlan
makla, maskeli bir hezeyandan sz edilmekte, manik bir
kriz ya da depressif bir yaant (episode) arkasnda manik
depressif bir deliliin z olduu kabul edilmektedir.
ze ilikin b u nyarg yannda, adeta buradaki soyut
olan dengelemek iin, hastal botanik bir tr haline yk
sekten natralist bir postla vardr; semptomlarn ok bi
imliliinin ardnda her hastalk . tanmlayc grubun iin
deki z onun srekli karakteristikleri ile tanmlanm ve
alt gruplara ayrlm trn bir birimi gibi bireydir: byle
ce demencia praecox adeta genlik delilii, katatonik/endie
dolu ya da paranoid varyasyonlarda ortaya kabilen, ken
di doal geliiminin dsal biimlerince karakterize edilen
bir trdr.
Eer ruhsal hastalk tpk organik hastaln kavram
lar ile tanmlanrsa, eer psikolojik semptomlar tpk fiz
yolojik semptomlar gibi izole edilir ya da birletirilirlerse,
bu hem ruhsal hastaln hem de organik hastaln zel
semptomlar araclyla kendisini dile getiren doal bir z
olarak alglanmasndandr. Demek ki patolojinin bu her iki
biimi arasnda gerek bir birlik mevcut deildir, aksine
bu iki postla araclyla sadece soyut bir paralellik mev-
2 5.
'
'

------ ----
'['
:
cuttur. Burada insann ve psikosomatik totalitenin birlii

sorunu tamamen zlmemi olarak kalmaktadr.
Bu sorunun basks altnda patolojinin aklna yeni
yntemler ve kavramlar geldi. Organik ve ruhsal btnlk
kavram hastal spesifik bir z haline getiren postlalan
yok eder. Bamsz bir gereklik olarak hastalk yok ol
mutur ve onun, semptomlarla balantl olarak doal bir
trn roln ve organizma ile balantl olarak yabanc bir
organn roln oynamasndan vazgeilmitir. Tersine bura
da bireyin tm reaksiyonlarna ayrcalkl bir konum ka
zandrlr; hastalk, hastalk sreci ve organizmann genel
ileyii arasna bamsz bir realite olarak girmez; o , hasta
bireyin geleceine ilikin soyut bir alet olarak alglanr.
Biz organik patoloji alannda, hormon dzeninin ve
onun bozukluklarnn hangi rol oynadn dzenlemele
rin kaynakland bilinalt merkezlere, szgelimi b eyinin
nc blm, hangi nemin atfedildiini sadece hatrla
mamz yeterlidir. Leriche'nin, nasl bir vurgu ile patalojik
srelerin genel karakterine ve hcre patolojisini doku pa
tolojisi ile deitirme gereine iaret ettii bilinmektedir.
Seyle, "uyum hastalklar"nn betimlenmesi srasnda pato
lojik olgunun znn, organizmann d dnyadan gelen
saldrlara, "stres"e, kar genel cevabn dile getiren sinir
sel ve bilinsiz reaksiyonlarnn btn iinde aranmas
gerektiini gstermitir.
Psikopatolojide ruhsal totalite kavramna ayn ayrca
lk tannr; hastalk gya kiiliin iinde bir deime, onun
yapsnn bir isel b ozulmas, onun geleceinde olan ilerle
yici bir sapma imi; hastalk sadece yapsallatrlm bir ki
ilikte gereklik ve anlam kazanrm. Bu yndeki gayretler,
2 6"
r
f
Giri
ruhsal hastal kiiliin bozulmalarnn hacnine gre ta

nmlanrra olarak geliti ve ruhsal bozukluklar nevrozlar ve
psikozlar olarak iki kategoride toplama sonucuna ulald.
l. Psikozlar, genel kiiliin bozulmalar olarak unla
r kapsar: dnce bozukluu (manik dnce, kama bi-.
iminde, yava yava akma biiminde, renk armlarna
ve kelime oyunlarna kayma biiminde; izofren dnce,
zplana biiminde, ara paralar atlayacak, an hareket
ederek ya da kontrastlarla ileriye hareket ederek) ; duygu
sal yaamn ve ruh halinin genel bir deiiklii (izofreni
de duygusal iletiinin krlmas; mani ya da depresyonda
kuvvetli duygusal renklilikler) ; bilin kontrolnde, farkl
dncelerin perspektifletirilmesinde b ozukluk, eletiri
yeteneinin deimi biin1leri (yorumlama sisteminin de
lilleri dorunun kendisi olarak kabul ettii ve her trl
tartmann dland paranoyadaki ldrma dncesi ;
paranoik hastann kendisi iin gayet ak olan kendi hal
sinasyon deneyiminin tekilliine kar tarafszl).
2. Nevrozlar'da ise kiiliin sadece bir blm hasta
la yakalanmtr: bu ya da u eyaya bal olarak bask
nevrozutiun ritel davranlar, fobi nevrozundaki belli bir
durumun neden olduu korku . Fakat dncenin ak, ,.
c
psikoasteniklerde yavalam olsa bile, genel yapsnda ya '
"
"
ralanmamtr; duygusal iliki muhafaza edilir; fakat histe "
riklerde en u duyarllna vardrlmtr ; nihayet nevrotik

kii, bizzat bilin bulanklklar ortaya ksa bile szgelimi
histeriklerde olduu gibi ya da kendilinden ortaya kan
itepi cokululuklar olsa bile, szgelimi bask nevrotikle
rinde olduu gibi, kendi hastalk olgularna kar eletirel
aydnln muhafaza eder.
2 7.
-
Ps ikoloji ve Ruhsal Hastalk

Genel olarak psikozlar snfna unlar katlmaktadr:

paranoya ve tm paranoid, genlik delirmesi ve katatonik/
endie dolu sendromlar ile tm izofren grubu; nevrozlar
[ snfna da unlar katlmaktadr] : psikasteni, histeri, bask
nevrozlar, korku nevrozlar ve fobi nevrozlar.
Bylece demek ki kiilik hastaln kendisini gelitir
dii ve onun deerlendirildii bir eleman olmaktadr; kii
lik ayn zamanda gerekliktir ve hastaln lsdr.
Totalite kavramnn bu nceliinde somut patolojiye
bir dn - ve psikopatoloji ve organik patoloji alann bi
dcik alan olarak belirleme olana grld; nk gerek
te [bunlardan] biri ya da dieri, farkl yollarla da olsa , ken
di gerekliinde ayn insani bireye ynelmiyorlar m? Bun
larn temelinde totalite kavram olsa da, [ her ikisi de] hem
yntemlerinin zdelii hem de konularnn birlii yoluyla
yaknlamyorlar m?
Goldstein'in eserleri bu konuya rnektirler. Mental tp
ile organik tbbn snrndaki bir nrolojik sendromun,
szgelimi aphasie'nin, aratrlmasnda o hem -mevzii yara
lanma eklindeki - organik aklamay hem de- global bir
zeka yetersizlii eklindeki - psikolojik yorumu rtr.
O , travma sonras bir beyin kenar yaralanmasnn bireyin
evresi ile iliki kurma stilini deitirebildiini ispatlar; i
levsel bir travma organizmann uyum olanaklarn daraltr,
belki tavrlarn olabilirliini yok eder. Eer afazi'ye yaka
lanm birisi kendisine gsterilen bir nesneyi tanyamazsa,
dier yandan da ayn anda onu kullanma ihtiyac hisset
mesi sonucu talep etmesi [ olgusu ] kendi kendine varolan
bir realite gibi tanmlanabilen [ organik ya da ruhsal] bir
eksiklie deil, aksine dnyaya kar bir tavr taknma ye-
28.
Giri
teneinde olmadn b elirtir; yani, nesneyi kavramak iin

ona yaklama yerine, onu gstermek iin ondan uzakla
ma biimindeki ifade perspektifi taknma yeteneinde de
ildir6. Fakat imdi acaba onun ilk belirtileri ruhsal mdr
ya da organik midir, her halkarda hastalk bireyin dnya
daki genel durumuyla ilgilidir; hastalk, fizyolojik ya da
ruhsal bir z olmak yerine bireyin kendi ruhsal ya da fiz
yolojik totalisetisinde genel bir tepkisidir. Demek ki tpsal
zmlemenin tmyeni biimlerinde u bir anlam grle
bilir: nsann birlii bir btn olarak ne denli fazla telakki
edilirse, spesifik bir z olarak hastalk gerei o denli fazla
kaybolur/silinir. Ve hastaln doal biimlerinin zm
lenmesi yerine bireyin d durumlara patolojik reaksionla
rndaki b etimlemesi o denli sorunlu hale gelir.
Btnlk kavram birlik garantisi ve bu yolla alm
sorunlar araclyla patolojiye bir kavram cokusu havas
vermek iin uygun bir kavramdr. Bu havay kullanmak,
uzak ya da yakn Goldstein'den ilham alm olanlarn t
mnn arzusuydu. Talihsizlik o ki, bu [ kavram] cokusu
titizlik ile ayn safta deildi.
Buna karn biz, psikopatolojinin organik patolojinin
kullandklarndan daha baka analitik yntemlere ihtiyac
olduunu, "fiziksel hastalklar" ile "ruhsal hastalklar" a
ayn anlam atfedebilme olanann, yapay bir mdahaleye
bal olduunu gstermek istiyoruz. Ruhsal ve fizyolojik
alanda ayn yntemleri ve ayn kavramlar uygulamak iste
yen bir birlik patolojisi bugn artk, vcut ve tinin birlii
bir gerek ise de, bir mitdir.
(6) Goldstein, In: ]ournal de Psychologie, 1933.

o 29 e
1 . Soyutlama - Organik patolojide "hastalk zerinden

hastaya geri gelmek" temas, patolojik olgularda koullarn
ve etkenlerin, youn srelerin ve nnferit :r eaksiyonlarn
izole edilemedii perspektife kat bir tabi olmay dlamaz.
Anatomi ve fizyoloji tbba hakl olarak, organik birlik teme
linde geerli soyutlamalara izin veren bir zmleme ne
rirler. Seyle'nin patolojisi ksmi olgunun organizmann b
tn ile olan ball zerinde gerekten dier biroklarn
dan daha fazla olarak srar eder, fakat kesinlikle bu ksm
olgular bjreysel olgular olarak ortadan yok etmek ya da
onlarn iinde keyfi bir soyutlanmay bulup karmak niye
tiyle deil, aksine tam tersine, bireysel olgularn genel ili
kiye yerlemesini mmkn klmak ve szgelimi barsak
hastalklarnn tifo ile ilgili hastalklara benzer ekilde bb
rek st bezlerinin evresi ile ilgili bir ilev bozukluunun
temel bir eleman olduu hormonal bozukluklarn btn
iine nasl yerletiini gstermek iin. Organik patolojinin
btnlk kavramna atfettii anlam ve izole elemanlarn
soyutluunu ve de nedensel ilikilerin bir zmlenmesini
dlar; aksine bu [ anlam] geerli bir soyutlanmay ve reel
bir nedensel belirlemeyi mmkn klar. 1
Psikoloji, fizyolojinin tbba verdiini /hibir zaman ve

il
'
"
remedi: rahatszlklarn zmlenmesi il'e bak, ayn za

manda bu rahatszlk ile kiiliin btnl arasndaki i
il\
levsel ilikiye ynelten bir zmleme aracn. Gerekte bir
ruhsal yaamn tutarll bir organizmann birlik gcnden
daha baka bir tarzda salanm grnyor; paralarn b
tnlenesi, her bir bireysel paray mmkn klan, fakat
her bir bireysel parada toplanan ve biraraya gelen bir birli
e doru eilim gsterir: psikologlar bunu fenomenoloji-
30.
Giri
den dn aldklar szcklerle, her unsurda -ryada, su

ilemede, amasz jestlerde, serbest armda- genel gr
nm , stili, tm z gemii ve bir varoluta irilmi tm
mmknlkleri kapsayan davran biimlerinin anlam bir
lii olarak adlandryorlar. Bu nedenle psikolojide fizyoloji
de olduu gibi genelleme yaplamaz; ve bir patolojik bo:._
zukluun snrlandrlmas organik patolojide psikopatolo
jide olduundan daha baka yntemler gerektirir.
2. Normal Olan ve Patolojik Olan Tp, patolojik veri
-
lerle normal bulgular arasnda ayrm izgisinin ilerleyerek

nasl silindiini yaad; ya da daha ziyade, tp, klinik tablo
larn anormal verilerin, fizyolojik "hilkat garibeliliklerin"
bir kolleksiyonu olmadn, aksine bunlarn ksmen kendi
normuna gre alan bir organizmariy normal mekaniz
malarna ve uyum reaksiyonlarna dayndn ak olarak
1
kavrad. 1
Fenur'un bir klinik krlmasnn bir sonucu olarak

ortaya kan hyperkalkurie, Levic he nin belirttii gibi, doku
' .\'
olanaklar izgisi zerinde bulunan bir organik cevaptr:

Organizma ket vurmalara, bunlar adeta tekrar dzeltmek
istermiesine, nemli bir ekilde reaksiyonda bulunur.
Fakat unu unutmayalm: Bu dnc' e ler organizmann
fizyolojik olanaklarnn ilikili bir planlanmasna baldr
lar ve hastaln normal mekanizmasnn zmlenmesi :
'I
gerekte, hastalkl bozukluun kesime nerkezini ve or

I'
,,.,
ganizmann kullanlmayan normal olana ile birlikte ,

onun iyiletirilebilirliini daha keskin kavramaya izin ve.,
rir: nk nas taln normal fizyolojik olanaklarda desen
lenni olmas gibi, iyileme olana da hastaln seyrinde
desenlenmitir.
31 1
Buna karn psikiyatride kiilik kavram normal ve

patolojik olan arasndaki ayrm olduka gletirir. Sz
gelimi B leuler psikopatalojinin iki kutbunu belirledi: ger
cee olan ilikinin krld izofrenlerin grubu ve manik
depressif deliliin ya da ar duygu reaksiyonlu dnm
l psikozlarn grubu. Fakat imdi bu zmleme normal
kiilikleri hastalkl kiilikleri gibi ayn ekilde iyi tanmlar
g rnyor; ve Kretschmer b u anlamda , schizo thymie
(=tenakuz/ahenksizlik durumu) ve zyklothymie (= duygu
dalgalanmas durumu) 'dan hareketle, patalojik ekillen
menin izofren ve zyklophrenie olarak ortaya kt iki ku
tuplu bir karakter bilimi gelitirdi. Fakat imdi bir kez
normal reaksiyondan hastalkl biimlere gei artk sre
lerin tam bir zmlenmesinin grevi deildir; o [Kretsch
mer] bylece her trden karkla kap aan sadece nite
liksel bir deerlendirmeye izin verir.
Organik iliki dncesi hastalkl bozukluu ve uy
mu tepkiyi hem ayrmak hem de birbiri iine gemi ola
rak grmeye izin verirken, kiiliin aratrlmas psikopa
tolojide bu tr zmlemelere gz yummaz.
j..
il!
"
" 3. Hasta ve evre - Nihayet nc bir fark, organik
btnln ve patalojik kiiliin ayn yntemlerle iyileti
.,,
rilmesini ve ayn kavramlarla zmlenmesini engeller.
1 il phesiz hibir hastalk tehis edici yntemlerden, izole
etme yaklamlarndan, tbbi uygulamann ereveledii
1
teraptik aratan ayrlamaz. Fakat organik btnlk kav
ram, bu uygulamalardan bamsz olarak, hastann birey
selliini ortaya karr; hasta bu kavram yardmyla hastal
nn orijinalitesinde izole edilebilir ve onun patolojik re
aksiyonlarnn kendine zg karakteri belirlenebilir.
32 .
Giri
Psikopatolojide hastann gereklii bu tr bir soyutla

maya izin vermez ve her hasta bireysellik, evrenin ona kar
uygulanan davran asndan anlalmaldr. Bundan do
laydr ki 18. yzyln sonundan bu yana delilere zorla kabul
ettirilen kontrol altnda tutma ve vesayet, hekim kararna ta
mamen baml olma phesiz 19. yzyln sonunda histeri
nin belirlenmesine katkda bulundu. Onun [hastann] hak
larnn vesayet ve aile konseyi elinden alnmas, hukuksal ve
ahlaksal olarak hemen hemen reit olmama statsne indir
genmesi, hekimin ilahi kudreti ile hrriyetinden olmas so
nucu hasta tm sosyal etkilemenin dm noktas haline
geldi; tm bu uygulamalarn kesin noktasnda etki edilebi
lirlik histerinin ana sendromunu dile getirir. Babinski hasta
larn dtan etkileme basks ile yle byk bir grev bilin
cine getirebiliyordu ki, hastalar, tamamen km olarak,
sessiz ve hareketsiz, "ayaa kalk ve gezin" eklindeki sihirli
szcn gcn kabul etmeye hazr hale geliyorlard. Ve
lncil'den alnan bu tanmlamann mutlu sonunda hekim si
mulasyon iin bir iaret bulur, nk hasta, bu alayl- pey
gambervari davet zere gerekten ayaa kalkar ve yrr.
Hekim gerekte illzyon olarak bulduunda kendi uygula
masnn gereine varr: hekim bu etki edilebilirlilikte has
tann maruz kald tm etkileri ve bamllklar kefeder.
Bugn byle mucizeler gzlenmemesi Babinski'nin baarla
rnn gerekliini zayflatmaz, aksine histerinin izgilerinin,
nceleri hastann evresini oluturan etkileme uygulamala
rnn zayflamalar gibi ayn oranda snerler.
Birey ve evresi arasndaki ilikilerin diyalektii de
mek ki patoloj ik fizyolojide ve patolojik psikolojide ayn
stilde gereklemez.
33 .
1
1
Demek ki batan psikopatalojinin olgular ile organik

patalojinin olgular arasnda ne bir soyut paralellik ne de
bir youn teklik varsaylabilir; normalliin llerini, so
yutlama emalarn ya da hasta. bireyin tanmn birbirleri
zerine icra etmek mmkn deildir. Psikopatoloji kendi
sini metapatolojinin tm postlalarndan kurtarmaldr:
hastaln farkl biimleri arasnda onlar araclyla muha
faza edilen teklik daima sadece yapaydr, yani bu (teklik]
oktan geride braktmz tarihsel bir geree aittir.
Demek ki hastaln soyutlamalarna deil de bizzat
insana kredi verilmesi, ruhsal hastala ait zel olann
zmlenmesiyle, psikolojinin ona [ ruhsal hastala ] tan
=
d somut biimler aratrlmak zorundadrlar; bunun ar

kasndan deliliin, dier hibir hastala indirgenemez bu
ruhsal hastaln bu garip statsn mmkn klan koul:
lar belirlenmelidir.
Bu kitabn iki blm bu sorulara bir cevap vermeyi
deniyorlar
1 . ruh hastalnn psikolojik boyutlar;
;.
i
'"
2. medenileme gerei olarak psikopa toloji.
.:
34 .
B!s; Q} I
,.
,/1(,.,lf p
.Uf. t(1,.itrs""f/l' r
...
,V//!\,
t.7f . n,
: 'I(
..
.
,.. .ssV.J''W
..
Vl'I
;ri,f!'lfli tir. '
..
, .
.
;.
..

U , t

'
..
1
1
1
1. Hastalk ve Geliin
Bir ar hastann yaamndaki ilk etki, hibir eyle

kompense edilemeyen global ve youn bir eksiklik etkisi
dir: dier insanlarn evrenine girebilmek iin ya da gemi
e ve gnmze ynelebilmek iin delilinin, zamanda ve
m ekanda oryante olanamas, davrannn srekliliindeki
bitmek tkenmek bilmey en krlmalar, iine hapsedildii
ann tesine gidememe - tm bu olgular onun hastaln
:t
geersiz klnan ilevlere ilikin kavramlarla tanmlanmay
talep ederler: hastann bilinci oryantasyonunu kaybetmi '"
{;;
tir, kapkaranlktr, daralmtr, paralanntr. Fakat bu i

.li
levsel boluk ayn anda, abartlm bir biimde etki yapan

ve dier davranlarn kaybolmasyla gya daha iddetlen
miesine etki yapan elementar reaksiyonlarn bir girda
b nca doldurulmutur: tm tekrarlanna basklar pekiti
rilmitir. (hasta , ona yneltilen sorulara bir yank gibi
cevap verir, bir ekilde ortaya konan mimikler sabitletiri
lir ve sonsuz olarak tekrarlanr) , isel konuma tm ifade
alann etkisi altna alr, hasta yavaa baka birine hitap
etmeksizin sonsuz, birbiriyle' ilikisiz bir monolog konu-
37 .
P s ikoloj i ve Ruhsal Hastalk
_________ ___
ur; ara sra kuvvetli duygusal reaksiyonlar ortaya kar.
Dernek ki psikopatoloji geersiz klnan ilevlerin
metni olarak okunmamaldr: bu metin ok basit olurdu ;
hastalk sadece bilincin kayb, bu ya da u ilevlerin lme
si, u ya da u yeteneklerin snmesi deildir.
19. yzyln soyut aygtl psikolojisi hastaln tam da
bu saf olumsuz tanmn srarla nerdi ve orada her bir
gstergebilim ok basitti, kayb edilen yeteneklerin tanm
lanmasna, amnesilerde unutulan anlarn saylarna, kii
lik blnrr.lerinde mmknsz hale gelen sentezlerin de
tayl listelenmesine ynelikti. Gerekte hastalk sndrl
mekte, fakat ayn zamanda pekitirilmektedir. Bir yandan,
fakat dier yandan kuvvetlendirmek iin geersiz kln
maktadr; hastaln z, onun tarafndan kemirilenin sa
dece bir boluunda deil, ayn zamanda ayn ekilde bu
boluun ikincil eylemlerle olumlu bir ekilde doldurul
masnda dile gelir.
Bunun her ikisine, kaybolmann bu olumlu gerekle
rine ve bu olumsuz olgularna hangi diyalektik uyar.
Hemen batan belirlenmelidir ki, yok olan ilevler ve
arttrlm ilevler ayn dzeyde deillerdir. Yok olmalar
kompleks egdmlerdir: niyetlilik ve zaman ve mekanda
oryante olna oyunu ile bilin, otomatizmleri yakalayan ve
dzenleyen irade canlanmas. Buna karn muhafaza edilen
ve pekitirilen davran biimleri olumlu ve basittirler: bu
rada kendilerini mutlak ilikisizlik stili biiminde serbest
brakan birbirine bal olmayan unsurlar vardr. Diyaloun
kompleks sentezinin yerini paral monolog alr; anlamn
ortaya kt sentaks knlntr ve geriye sadece, kendi
liinden ift yorumlu, ok biimli, gevek anlamn tesad-
38 o
Hastaln Psikolojik Boyutlar
fen ortaya kt kelime unsurlar kalr; burada ve imdi et

rafnda dzenlenen mekan-zaman-ilikisi krlmtr; ve ge
riye sadece birbirini izleyen imdi ve izole anlarn bir kaosu
kalr. Hastaln olumlu fenomenleri olumsuzlarna kar
koymaktadr, basitler kompleks olanlara kar olduu gibi.
Ayn ekilde stabillerin stabil olmayanlara kar koy
duu gibi. Mekan-zaman sentezleri, kiileraras davran
biimleri, irade amall, uyku gibi fenomenler yoluyla
ska, telkin gibi fenomenler yoluyla dank ve rya gibi
fenomenler yoluyla allm olarak mtemadiyen sarsnt
ya uratlrlar. Buna karn hastalk tarafndan pekitiril
mi davran biimleri psikolojik olarak o derece birbirle
rine baldrlar ki bu birbirine bal olma yok olan yaplara
uymaz. Patolojik sre stabil olan fenomenleri kuvvetlen
dirir ve gevek olanlar yok eder.
Nihayet patolojik olarak pekitirilmi ilevler irade
den en bamsz olanlardr: hasta btn inisiyatifleri o de
rece kaybetmitir ki o sorunun iinde mevcut olan cevab
bile veremez: o konuma partnerinin sadece sen kelimele tti
.:
rini tekrarlayabilir; ya da eer baz j estler yapmay becere

bilirse bu inisiyatif hemen kendisini ktmserletiren ve
boan bir tekrar etme zorunluluunun basknna urar:
hastalk basit, stabil ve otomatik ilevleri arttrmak yoluyla
kompleks, az stabil ve iradeye tabi ilevleri yok eder.
Fakat yap dzeyindeki bu farkn yanna bir de geli
im dzeyindeki bir fark gelir. Otomatik reaksiyonlarn
hakim olmas, davran biimlerinin dzensiz serisi, duy
gusal reaksiyonlarn patlayc biimi bireyin arkaik geliim
dzeyi iin karakteristiktir. Ayn davran biimleri ocuk
su reaksiyonlarn stilini b elirtirler: diyalog davrannn
39 .
yokluu , konuma partneri olmakszn monoloun geni

letilmesi; soru-cevap diyalektiinin anlalmamasndan
kaynaklanan ekovari tekrarlama; mekan-zaman egd
mnn oulluu ki, bundan dolay olanlar paralayan
izole davran biimleri ortaya kar ve onlar birbirlerin
den bamszlarlar: patalojik yaplar ve arkaik geliim
aamalar iin ortak olan tm bu fenomenler hastalkta ge
riletici bir sreci karakterize ederler.
Demek ki eer hastalk bir ve ayn harekette olumlu
ve olumsuz iaretler gsterirse, eer bunlar ayn zamanda
yok eder ya da arttrrsa , [ hastalk] bylece geliimin ilk
aamalarna geri dner, sonra kazanlm olan kaybettirir
ve normal olarak alm davran biimlerini tekrar ortaya
karr. Hastalk, olu esnasnda geliimin dinamiinin par
aland bir sretir, ki bu srete nce, hastaln zararsz
biimlerinde , gen yaplar, daha sonra, hastaln bitimin
deki en ar biiminde, geliimin arkaik katmanlar hcu
ma urar. Demek ki hastalk kr bir ekilde bu ya da u ye
tenei ilgilendiren bir yetersizlik deildir; hastaln sama
lnda okunmas anlalmak zorunda olan bir mantk var
dr; bu [ mantk] normal geliimin de mantdr. Hastalk
doa kart bir z deil, o bizzat doann kendisidir, fakat
tam tersine evrilmi bir sre halinde; hastaln doal ta
rihi sadece salkl organizmann doal tarihinin akn iz
lemelidir. Fakat bu mantk iin de her hastalk kendine z
g biricik bir proje gsterir; hastal tanmlayc her birim
burada kendi yerini bulur ve onun ierii zlme iinin
durduu noktaca belirlenir. Hastalklar arasndaki z farka
kar hastalanmann her bir derinlik derecesi ile ilgili
zmlemeye ncelik verilmelidir: hastaln anlam bylece
40 .
Hastahn Psikolojik Boyutlar
gerileme srecinin durduu dzey ile tanmlanabilir.

"Her delilikte" der ]achson, "en nemli beyin merkez
lerinin ok ya da az bir blmnn ya da bununla ayn an
lama gelen, serebral altyapnn en yksek bir geliim dze
yinin ya da yine ayn ekilde bununla ayn anlama gelen,
fiziksel bilin temelinin anatomik katmannn hastalksal
bir yaralanmas sz konusudur. Her delilikte en nemli be
yin merkezlerinin byk bir blm herhangi bir patalo
jik sre tarafndan zaman zaman ya da srekli olarak i
,
lev d braklmaktadr, 1 jachsons'un tm eseri dzenli
bir ekilde geliirrtcilii sinirsel patalojiye ve pskopataloji
y e dahil e tmeyi amalamaktadr. C roonian Lec tures
( 1847Yden beri hastaln regressif ynlerini gz ard et
mek mmkn deildir geliim ise patalojik geree gire
bilmenin boyutlarndan birisidir.
Nevrozlarn geliim biimlerinin yorumlanmas Fre
ud un eserinin tam bir yzn oluturur. Libidonun, onun
'
geliiminin, onun adm adm sabitlemelerinin hikayesi

adeta bireyin patalojik olarak biriknii imkanlarnn topla
mdr: nevrozun her tipi libidonun geliim aamasna bir
geri dntr. Ve psikoanaliz, yetiki])-lik patolojisi yap
mak yoluyla bir ocuk psikolojisi yapabildiine inand. .
....
''
1 . ocuun arad ilk nesneler yiyecek maddeleridir

ve ilk zevk alma arac azdr: bucal - erotik dnemde yiye
cek maddesi frustrasyonlar meme emmene kompleksleri
ne neden olabilir; bu dnem, her ihmalin fizyolojik yeter
sizlik grnmlerine ya da Mme Guex'in spesifik terkedil
milik nevrozlar olarak tanmlad2 nevrozlara neden ola-
( 1 ) Selected Papers, II, p. 4 1 1 .

(2) G. Guex, Les nevroses d'abondnn.. 1 950.
l
- - - --..-------- - ..
bilecei, anneye olan tamamen biyolojik balln olduu

dnemdir de ( [bu fizyolojik yetersizlik grnmleri] Spitz
tarafndan analiz edilmitir3) . Hatta Mme Sechehaye, o
cukluk ann bu ok nceki gliim dnemlerine taklp
kalmann, hastann, tamamen km olduu, a vcudu
nun korkak dank bilin halinde yaad genlik delilii
eklinde bir duyarszla neden olduu gen bir izofreni
.
analiz etmeyi baard.
2 . Dilerin ve adalelerin geliimi ile ocuk, kendi ba
mszlnn ilk belirtileri olarak karakterize edilen tam
bir saldrgan kar koyma sistemi oluturur. Fakat bu ayn
zamanda ocuun disipline - gerekten ounlukla bzgen
kaslar ile ilgili disipline - zorland, bu yolla cezalandrc
bir biimde ebeveyn makamni iselletirdii andr. ift
deerlilik/ambivalans duygus,a lln doal boyutu olarak
ortaya kar: ancak srmann saldrgan eyleminde tken
mekle doyum salayan gdann ift deerlilii; bazen iz:in
verilen ve dllendirilen, bazen yasaklanan ve cezalandr
lan doyumlarn ift deerlilii. Bu dnemde, Melanie Kl
ein'in "iyi" ve "kt" objeler olarak adlandnn belirlen
mesi gerekleir; fakat birinin olduu gibi dierinin la
tent/gizli iki anlamll henz almamtr ve Freud tara
fndan "anal - sadistik dnem" olarak belirtilen periyotta
taklp kalmadan sknt sendromu kristalize olur, phe
nin, sre.kli soru sormann, yasan katl ile srekli den
geli canl ekin1in [bu eliki dolu sendromu ] , kiinin
kendine kar srekli etrafnda dolalan fakat daima tek
rar kabul edilen dikkat nlemlerinin [bu liki dolu send-
(3) R. Spitz, Hospitalizm, 1 945 .
42 .
romu] arzulan nesnenin radikal ift deerliliinin grle

bildii katlk ve yumuakln kompleksliin ve reddet
menin diyalektiinin bu eliki dolu sendromu [ dur] .
3 . lk erotik eylemler, dengenin muhafazasna ynelik
rafineletirilmi reaksiyonlar, aynada kendini tanma ile
iliki iinde "kendi vcudu" deneyimi oluur. Duygusallk
arkasndan ana tema olarak . olumlama ya da vcutsal b
tnlk talebini gelitirir; narsizm seksalitenin bir yaps
olur, [ ocuun] kendi vcudu tercih edilen bir seks objesi
haline gelir. Bu narsistik evrimde her krlma aslnda ok
zor olan dengeyi bozar, szgelimi ocuklarn ebeveyn teh
didi eklinde kendini gsteren idi edilme arzusu korku
sunun gsterdii gibi. Histeri sendromu vuct deneyimi
nin bu korku dolu karkl iinde kendini gsterir: v
cudun ikilemesi ve sjenin, tpk bir aynada olduu gibi,
dev gibi bir ikizin ta bandan kendisinden alp istimlak et
tii dnceleri, arzular ve j es tleri okuduu bir al ter
::,
ego (=ikinci ben) nun oluturulmas; duyarszlatrlm ya

;,;,;
da engellenmi unsurlarn vcudun btnlk deneyiminin !'
'
:
elinden alnd histerik paralanma; hastalar iin fantas '"
matik tehditleri vcudun btnlne ynelen nesneler

karsndaki fobi korkusu (nitekin Freud, atlara kar olan
korkunun bir idi edilne korkusunu rtt be yanda
ki gen bir olan ocuunun korkusunu analiz etti)4
4. Nihayet erken ocukluun sonunda "obje seini"
gerekleir, .bir seim ki bu, heteroseksel bir sabitleme
ile ayn cins ebeveyn ksn ile de bir zdeleneyi muha
faza etnek zorundadr. Fakat bu farkllamaya ve normal
(4) S. Freud, Analyse der Phob ie eines fnfjaehrigen Knaben, Werke,

Bd. VII .
o 43 .
seksalitenin kazanlmasna ebeveynlerin tutumu ve o

cuksa! duygusalln ift deerlilii muhalefet ederler: bu
ift deerlilik bu dnemde etkin bir ekilde hala seksalite
ve saldrganlk ile karm baarsz olan ya da en az!ndan
paralanan bir kskanlk kipinde arzulanan bir anneye sa
bitlemitir; bu [ ift deerlilik] , alklanan dmanlnn
kin ve ayn anda zdeleme arzusu uyandran baba kor
kusunda yok olur. Bu, Freud'un insanln bilmecesini ve
onun kaderine giden anahtar okuyabildiine inand ve
phesiz ocuun ebeveynle ilikisinde yaad atmala
rn takdir edici bir analizi ve birok nerozun k noktas
olarak grlmek durumunda olan odipus karmaasdr.
Ksaca, libidonun her dnemi kullanlmam patalojik
bir yapdr. Nevroz libidonun spontan bir arkeolojisidir.
]anet de, ]ackson'un temasn benimser, fakat sosyolo
jik temelde. Ruhsal enerjinin hastalk iin karakteristik
olan azalnas, sosyal geliim boyunca kazanlan kompleks
davran biimlerini imkansz kldn ve bylece ilkel
sosyal davran biimlerini, hatta sosyal ncesi reaksiyon
lar, tpk sularn ekilmesinde denizin dibi olduu gibi,
serbest braktn [belirtir] .
Bir psikastenik evresinin gerekliine inanmak iste
mez; bu onun iin "ok g" bir davrantr. G bir dav-
ran nedir? t;:sas olarak, bir apraz mlemenin gster
dii gibi, ayn anda bir sra davran biiminin stste gel
dii bir davran. Avda bir yaban hayvann ldrmek bir
davrantr; daha sonra bir yaban hayvann ldrdn
anlatmak baka bir davrantr. Fakat, daha sonra dierle
rine olay anlatabilmek, ayn zamanda anlamada gerek
davrana ve anlatmann cokusuna/sanallna sahip ol-
q; 44 .
----
mak iin gzetleme, ldrme annda ldrdn, yakla

tn, gzetlediini anlatmak iki trl bir eylemdir ve di
er iki davrantan daha karktr ve sadece grnte ba
sittir: bu [ davran] ann davrandr," iinde, onun bir ge
lecei olduu, yani onun sonra gemi bir olay gibi anlat
laca ann nimiklerinin ve bilincinin st ste yld ve
i ie getii tm zamansal davran trlerinin zdr. Bir
eylemin gl demek ki eylem aknn birimini gerekti
rir temel davran trlerinin saysna gre llmektedir.
imdi youn bir ekilde ann davranna ait olan
"bakalarna anlatma" davrann ele alalm. Anlatmak da
ya da daha basite konumak ya da daha daha basite bir
emir vermek hi de basit deildir; bu [ davran] nce, be
nim kendimin, bizzat kendimin herhangi bir katlmnn
olmad, fakat bir bakasnn benim yerime katlabildii
bir olay ya da bir konu ya da bir dnyaya dayanmarn art
koar; den1ek ki ben dierinin bak asn tanmak ve
bunu kendimin yapmak zorundaym; demek ki ben kendi
emrimi [ =emir vernek] bir baka mmkn davran, emri
yerine getirecek olan yani dierinin davrann ikiletir 1'.i
u
"'
meliyim. Buna ek olarak bir enir vermek daima onu dinle

yen bir kulak, oriu anlayan bir akl ve onu yerine getirecek
bir vcud gerektirir; emir verme eyleminde itaat etmenin
sanall ierilmitir, Yani, imdiye younlama, rapor, sz
gibi grnte basit davran biimlerinin hepsi belki bir
ikilik ierirler ve gerekten ayn ekilde tm sosyal davra
nlara temel olan davran biimleri de. Demek ki eer
psikoastenik iin imdiye younlama olduka g ise bu
nun nedeni orada gizli bir ekilde rol oynayan sosyal ie
rimlerdir; onun iin [ = psikoastenik iin] ift ynl olan
45 . 1
1
1
: ,
1
tm eylemler zor duruma gelmitir [ mevcut olma duru

munda grmek - grlm olmak, konumada konuma -
konuulmu olmak, anlatmda inanmak - inan bulmak] ,
nk bu eylemler sosyal bir temele dayal olarak geliir
ler. Diyaloun insanlar aras bir iliki kipini alabilmesi iin
tm sosyal bir geliim gereklidir; bu diyalou nce n1n
kn klan, srekli sabit hiyerarinin yalnz emir kipine izin
veren hareketsiz bir toplundan iinde ilikilerin eitliinin
sanal deiimi, gemie sadakati, gelecein kullannn,
bak noktalarnn karlklhn mmkn kld ve ger
ekletirdii bir topluma geitir. Diyalou beceremeyen
hasta, bu tm sosyal geliimi ters ynde kat eder. Her has
talk ne kadar ar olduuna gre, toplumun geliimi sra
snda mmkn kld davran biimlerinden birini ya da
dierini yok eder ve onun yerine davrann arkaik biimi
ni koyar.
1 . Diyaloun, dil geliiminin en mkemmel biimi
yerine bir tr monolog geer; hasta , yaptklar konusunda
kendi kendine konuur ya da gerek bir partner ile gerek
letiremedii bir diyalou hayal bir partner ile yapar, tp
k, ayna nnde ders anlatan psikoastenik bir profesr gi
bi. Hasta iin bakalarnn baklar altnda hareket etmek
son derece "g"tr: bu nedenle bir ok bask nevrotii ya
da psikoastenik, eer gzetlendiklerini bilirlerse, tikler,
n1imikler ve kaslarn her tr gibi duygusal boalma feno
menleri gsterirler.
2 . Hasta diyaloun ok anlaml sanalln kaybetme,
sz sadece konuana geri dndren ematik ynnden
kavrama suretiyle szn senbol dnyasna ilikin hakimi
yetini de kaybeder; ve kelimelerin, iaretlerin, ritellerin
46 .
Hastaln Psikoloj ik Boyutlar
tamam, ksaca insanlarn dnyasndaki tm ima etmeler

ve iliki kurmalar artk anlam edeerlerinin bir sistemin
de yerlerini almazlar; kelimeler ve j estler artk [ kiinin]
kendine ait dncelerinin bakalarnnki ile bulutuklar
ortak. alan deildir, aksine kendiliinden mevcut, kat ve
kayg verici anlamlardr; bir glmseme artk gnlk bir
selama verilen sade bir cevap deil, aksine saygnn sem
bolik e deerlerinden hi birini zemeyen bilmece gibi
bir olaydr; bylece bu [ olay] hastann ufkunda her hangi
bir sihirsel olayn sembol zor, tehdit edici bir alaya alma
nn bir ifadesi olarak grnre Her yerde takip edilmenin
dnyas belirir.
3 . lgnlktan halsinasyona kadar varan bu dnya
btnyle insanlar aras davran olarak inancn bir pata
lojisi alanna dyormu gibi grnr: sosyal gereklik
lt ( = bakalarnn inandklarna inanmak) hasta iin
artk hibir deer tamaz; ve o [ = hasta] bakasnn yoklu
u yolu ile nesnel birliktelii/dayanmas yok edilmi bu
dnyaya sadece sembollerin, fantazmalarn, koku veren
hareketlerin girmesine izin verir; bakasnn baknn yok
olduu bu dnyaya halsinasyonlar ve lgnlk tasavvur
lar dolmutur. Hasta bu patolojik fenomenler iinde inan
cn arkaik biimlerine geri frlatlmtr, gerein ltn
henz baka insanlarla dayanma iinde bulamayan ilkel
iisan olarak, arzularn ve korkularn hala iinde gere
in, ryann, grnn ve mitosun zlemez yuma ile
rl olduu fantazmalar ekline dntren biri olarak.
phesiz tm bu zmlemelerin ufkunda, kendili
inden mitoslarn snrlarna dayanan aklanmak duru
munda olan konular durmaktadr: her husustan nce, geli-
47.
Psikoloji ve Ruhsai Hastalk
imin ham materyali gibi bir ey olan ve ilerleyen bireysel

ve sosyal geliimde birdenbire bir tr geriye dme yaa
yan ve hastalk olgusu ile erken bir dneme geri dnen
belli bir ruhsal z mitosu (Freud'da libido, ]anet'de ruhsal
g) ; ardndan ruhsal hastalk tarafndan isyan ettirilmi
bilincin rahatlatan ve kltrel nyarglara batm bilinci
daha da destekleyen hastann, ocuk ve ilkel insanla olan
zdelii mitosu. Bu iki mitosdan ilki bilimsel olduu iin
abuk terk edildi (lanet tarafndan davran biimlerinin
zmlenmesi stlenildi, ruhsal g yoluyla yorum deil;
psikoanalizciler artan bir ekilde bio-psikolojik libido kav
ramna mukavemet ediyorlar) ; buna krn dier mitos, ah
laki olduu , aklayandan ok hakl karan olduu iin
hayatta kald.
Fakat, hastann hastalkl kiilii ile ocuun normal
ya da ilkel insann kiilii arasnda bir zdelik kurma hi
anlaml deildir. nk:
Ya olsa olsa ]ackson'un [u ] yorumu alnr: "Beyin
merkezlerinin A , B , C , D eklinde bir biri zerine drt ta
bakadan olutuunu dnyorum" ; deliliin ilk, zararsz
biimi bu durumda yle olurdu: -A + B + C + D ; "Kiiliin
tamam B + C + D 'dir; bylece- A paras sadece yeni kii
liin eskisinden farkn gstermek zere oradadr"5 Byle
ce 'patolojik regresyon sadece bir eksiltici sretir; fakat bu
aritmetik [hesabnda] tam da son para eksiltilmektedir,
yani kiilie atlm ve mkemmellemeyi veren para; ya
ni "geri kalan" nceki kiilik deil, aksine yok edilmi ki
iliktir. Bu durumda hasta ilkel insann ya da ocuun
"nceki" kiilikleriyle nasl zdeletirilebilir?
(5) C . ]ackson, Selected Papers, II, P. 4 1 1 .
48 .
Ya da dier yandan Jacksonizm geniletilir ve kiiliin

bir yeniden organizasyonunun mmkn olduu teslim
edilir; bilindii gibi regresyon sadece yok etme ve serbest
brakmada deil, ayn ekilde dzenleme 've tertiplemede
de kendini gsterir.
Monakow ve Mourgue'nn nrolojik zlme ile ilgili
olarak syledikleri gibi: "Entegrasyonun bozulmas sadece
entegrasyonunun tamamen ters evrilmesi deildir. . . Ksmi
felcin ilk hareket denemeleri dnemine bir geri dn ol
duunu sylemek sama olurdu . . . Burada kendi kendini
dzenleme ie karr; demek ki entegrasyonun bozulmas
kavram yoktur. Bu ideal sre, bozulan dengeyi biteviye
tekrar oluturmaya alan organizmann yaratc eilimin
ce maskelenmitir"6 [Burada] demek ki arkaik kiilikler
sz konusu deildir; hastalkl kiilikte zel olan itiraf
edilmelidir; psikenin patolojik yaps dorudan deildir, o
kelimenin tam anlamyla orijinaldir.
Bu yolla patolojik regresyon zmlemeleri asla za
yflatlmamaktadr; bunlar sadece, ne ]anet'in ne Freud'un ,,,
onlar ayrabildikleri mitlerden kurtarlmak . istenmektedir. "
;f.
nsan hastalandnda tekrar ocuklar demek kesinlikle

'
:1:
,
dayanakszdr; fakat hasta kendi hastalkl kiiliinde daha

"
li.i
nceki bir ya dnemine ya da baka bir kltre benzer

blmlenmi davran tarzlar gsterir demek dorudur;
hastalk yoluyla normal bir ekilde entegre olmu davran
tarzlar serbest kalr ve ncelik kazanr. Regresyon demek
ki hastaln betimlenen ynlerinden sadece birisi olarak
kabul edilmelidir.
(6) Monakow et Maurgue,. Introduction bio!ogique a la nevrologie, P

1 78.
@ 49 .
Psikoloji ve Ruhsal Hastalk.
Hastaln bir yap betimlemesi demek ki her send-

,.
romda olumlu ve olumsuz belirtileri mlemelidir; yani
silinmi ve ayn ekilde serbest braklm yaplar tek tek
ortaya koymaldr. Bu, patalojik biimleri aklamak deil,
sadece bunlar, ]anet ve Freud'un belirledii gibi bireysel ya
da sosyal regresyonun tutarl ve anlaml olaca bir pers
pektife yerletirmek anlamna gelir. Bu tr bir betimleme
kaln izgilerle aadaki gibi gsterilebilir:
1 . Bozulmu denge ve nevrozlar sadece ruhsal ilevle
rin zlmesinin ilk derecesidir; yalnzca ruhsal kiiliin
genel dengesi bozulmaya maruz kalmtr ve bu ou kez
sadece anlk krlma, duygusal komplekleri, bireysel geli
im esnasnda ortaya kan bilinsiz duygusal emalar ser
best brakr.
2 . Paranoyada ruhsal durumunu genel bozukluu, ki
iliin allm davran tarzlarnn sadece bir younlat
rlmas olan cokulu bir yapy serbest brakr; ruhsal te
melin akl, dzeni ve tutarll henz bozulmaya ura
mamtr.
3. Mamafih travmatik durumlarda bilin yaplarnn
artk birbirinden koptuu bir dzey eriilmi olur; alg
kontrol ve dzey eriilmi olur; alg kontrol ve dnce
aknn tutarll kaybolmutur; ve bilincin paralara ay
rlma blmne yava yava normal olarak sadece uykuda
serbest kalan rya yaplar nfuz eder. llzyonlar, halsi
nasyonlar, yanl tekrar tanma, rya bilincinin serbest b
raklmalarnn artk bizzat uyank durumda geerli olduk
larn gsterirler.
4. knt manik ve melankolik durumlarda gd
ler ve duygular alanna atlar; manik kiinin duygusal o-
0 50
Hastaln Ps ikolojik Boyutlar
cuksall, melankolikte vcut bilincinin ve kendini nuha

faza iin gerekli davran tarzlarnn kayb olumsuz yn
olutururlar. Hastaln olumlu biimleri, . nelankoliklerin
kendi phelerini, maniklerin cokusal heyecanlarn ifade
ettikleri motorik ajitasyon ya da duygusal boalmalarn bu
st noktalarndaki grntlerde ortaya kar.
5 . Nihayet izofren ve aknlk durumlarnda kme,
,
'
kapasite yetersizlii ak biin1indedir; hala bir ynelmeye

izin verecek ekilde mekansal ve zamansal dayanak nokta
larnn belirsizletii bir ufukta lif lif olmu dnce izole
paralar eklinde hareket eder, bo siyah bir dnyay "ruh'
. sal vurgulamalarla" ile uyumlu hale getirmeye alr ya da
kendisini kendine zg motorii katatoni ile engellenni
bir vcudun susmasna kilitler. Olumlu belirtiler olarak
yalnz balarna hala unlar kar: sterotipler, halsinas
yonlar, ar derecede ilgisiz heceler halinde kristalleni
kelime enalar ve an, meteor aktran duygusal boalma
lar benzeri aptallk tembellii.
6. Ve bunan1a ile, eksikliklerin olumsuz iaretlerinin
an derecede artt ve kntnn yasaklarnn kaldrl ..
:
mak zorunda olduu hi bir makamn mevcut olmad
bunama ile patalojik kntnn evrimi taman1lanr; ar
tk hibir kiilik, hibir canl varlk mevcut deildir.
Mamafih bu tr bir zmlen1e patalojik olguyu tm
boyutuyla yakalayamaz. Bu zmleme iki bakmdan ye
tersizdir:
a. Bu zmleme, iinde regressif yaplarn ortaya
kt hastalkl kiiliklerin dzenini yeterince dikkate al
maz; (sadece bunama dta kalmak zere) knt ne
denli derin olsa da kiilik hibir zanan tamamen yok ola-
51 e
maz; kiinin regressiyonunun dayand dalm unsurlar

deildir -bunlar hibir zaman dalm deillerdir-, arkaik
kiilikler de deildir - nk kiiliin bir geri geliimi sz
konusu deildir, aksine sadece davran tarzlarnn akn
da [bir gerileme sz konusudur] .
izofrenin kendi evrenini yaplatrd dzenlemeler
ikincil ve basit olsalar da gzden karlmamaldrlar:
Onun tanmlad paralanm dnya onun tutarsz bilin
cine uygundur, iinde yaad gelecei ve gemii olma
yan zaman, onun kendini gelecee uzatma ve kendisini
gemite yeniden tanma konusundaki yeteneksizliinin
aynasdr; fakat bu kaos dayana, hastann bilincinin ve
ufkunun yaant birimini gerekletiren kiisel yapsnda
dr. Bu hasta, bu tutarllk noktasnn aksamaz bir ekilde
mevcut olabilecei trde hala hasta olabilir. Psikopatoloji
bilimi sadece hastalk kii bilimi olabilir.
b. Regresyon zmlemesi, kkeninin kaybetmeksi
zin hastaln gittii yn tanmlar, bylece ite hastaln
geliimi yoluyla her bireyde kullanlmam olarak mevcut
tur. Bylece delilik, yaln bir olabilirliliktir, insann gelii
,
mi iin her zaman denen bir crettir. F akat belli bir kii
nin hasta olmas, belli bir zamanda belli bir hastal yaka
J
i lanmas, hezeyanlarnn bu ya da hibir konusu olnamas,

:
1
1
onun deliliinin bu ya da hibir talep ileri srmemesi,
1
1 onun halsinasyonlarnn bu ya da hibir grsel biimde
1 evrene yaylmas - trr bunlar iin soyut regresyon kavra

m bir aklama deildir. Hastalk evrimsel adan genel bir
inkanllk/birikmilik statsnden baka hibir statye sa
hip deildir. Onu zorunlu hale getiren nedensellik, her tr
klinik aklamaya zel rengini veren nedensellik gibi ok
52 .
aza aklanntr. Bu zorunlulua ve onun bireysel biim

lerine gre daima belli bir zel geliim deil, bilakis hasta
larn kiisel gemii sorgulanmaldr.
zmleme demek ki ileri gtrlmelidir; hastaln
evrimsel, imkansal/birikimsel, yapsal boyutu, onu zorun
lu, anlaml ve tarihsel klan boyutun zmlenmesi ile ta
mamlanmaldr.
53.
.,
2 . Hastalk ve Bireysel Gemi
Ruhsal geliim gemii ve bugn alasz bir bir

liktelikte, yaplarn hiyerarisi olarak belirtilep, sadece pa
talojik regresyon tarafndan bozulabilen salan bir birlikte
btnletirir; buna karn ruhsal gemi ncenin ve imdi
nin bu tr iieliini tanmaz; o [ ruhsal gemi] onlar ak
sine ilikilendirir ve her ikisi arasna gayet .ormal olarak
gerginliklere, atmalara ve elikilere izin veren bir mesa
fe koyar. Gemi geliimde bugn gerekletirir ve onlar
harekete geirir; gemite bugn kendisini gemiten kur
tarr, ona anlam verir ve onu anlalr klar. Rhsal olu ay
n zamanda hem geliim hen1 de gemitir. Ruhsaln zama
n nceye ve imdiye gre - yani geliim kavramlaryla sy
lenirse- hem. de gemi ve bugne gre, gemi kavramla
ryla sylenirse - zmlenmelidir. 1 9 . yzyln sonunda,
Darwin ve Spencer den sonra, insann gereini canl varlk
'
olarak onun oluumunda olduu aknlkla kefedildiin

de, gemi; evrim kavramlaryla tanmlamak ya da gemi
ve evrimi evrim lehine zetlemek mmkn zannedildi;
mamafih bu hatal dnce bu dnemin sosyolojisinde de
grlebilir. Psikanalizin temel hatas ve ondan sonra bir
ok genetik psikolojilerin temel hatas phesiz ruhsal
54 .
Hastaln Ps ikolojik Boyutlar
oluumun btnlnde1 bu iki boyutu, evrimi ve gemi

i, geri dndrlemez olarak grm olmalardr. Ve Fre
ud'un dahiyane buluu olduka erken bir evrimsel libido
kavram ile belirlenmi perspektifi aarak insan ruhsalnn
tarihsel boyutuna girmi olmasdr.
Gerekte analitik psikolojide, bir geliim psikolojisi
ne ait olap.dan (szgelimi Drei Abhandlungen zur Sexualthe
orie gibi) ve bireysel gemiin psikolojisine ait olandan
(szgelimi be byk vak'a ve buna ait metinler gibi) bir
kopma her zaman mmkndr. Yukarda, psikanalitik ge
lenein kendilerini ayr ayr aklad ruhsal yaplarn ge
liiminden sz edilmiti. imdi psikanalizin dier bir y
nnden, bireysel gemiin bak asndan ruhsal hastalk
tanmna ilikin unsurlar alyoruz2
Einfhrung in die Psychoanalyse (= Psikanalize Gi
ri )'de Freud aadaki gzlemden sz eder3: Yaklak 50
yalarnda bir bayan, kocasnn kendisini, yannda sekrete
ri olarak altrd bir kz ile aldattndan phelenir.
Durum ve duygular son derece ktdr. Fakat kskanlk
ilgi ekici biimler gsterir; ona neden olan anonim bir
mektuptur; onu kimin yazd, intikam duygusuyla yanl ;
..
-''
d ve ileri srlen olgularn doru olmad bilinmekte
dir. Hasta hepsini biliyor, kocasna kar yaplan sulama
larn haksz olduunu bilerek teslim eder. Bizzat kendisi
( 1) Selbstdarstellung'da (Werke, Bd. XIV) Freud, Darwin'in kendi

dncesinin ilk ynelmesine olan etkisinden sz eder.
(2) Psikanalitik kurama burada sadece ksaca deinilmektedir; Mme
Boutonier pek yaknda ona daha geni bir iliki iinde deine
cektir.
(3) S. Freud, Einfhrung in die Psychoanalyse, Werke Bd. XI, s. 254
ve devam.
55 .
kendiliinden, ona kar daima sevecen olduunu syler.

Fakat kskanl gemez. Olgular kocasnn sadakati lehi
ne ne denli glyseler, phesi de o derece artar. Kskan
l, paradokssal olarak aldatlmama apakl etrafnda
kristalize olmutur.
Haklln, delillendirmenin yapl<iJ.mam/eksik kal
m biimlerinde bulan paranoyann klasik biimindeki
hastalkl kskap.lk almas mmkn olmayan bir inan
olmasna karlk Freud'un gzlemindeki rnek, haklln
srekli olarak tartmal hale getiren, her an kendisini in
kar etmeyi deneyen ve kt vicdan kipinde yaanlan ite
pisel bir kskanlktr; bu, kskanln son derece ilgin
(ve greli olarak seyrek) bir oluumudur.
zmleme srasnda bayann vey oluna ak oldu
u ortaya kar; o [bayan] sululuk duygularn o ekilde
yaar ki, arzusunu tayamaz ve gen bir kiiye ak olma
suunu kocasna aktarr. Ayrca ayrntl aratrma, vey
olana olan bu balanmann ift deerli olduunu ve ha
sm obj esinin hastann kendi kz olduu kskanlk dolu
bir dmanl sadece rttn gsterir: hastalkl feno
menin merkezinde demek ki kendi kzna ynelik homo
seksel bir fiksasyon mevcuttur.
Metamorfozlar, sembolizmler, duygularn tam tersine
dntrlmesi, kiinin travestilemesi, sululuk duygu
sunun transferi" kt vicdann sulamaya dnm, bun
larn tm kendilerini ocuksu masallatrmann izgileri
gibi gren vak'alarn bir demetidir. Kskanlktan kaynak
lanan bu projeksiyon kolayca Wall on'un Origines du cha
ractere"4 'de tanmlad projeksiyon ile ilikilendirilebilir:
( 4) Les origines du charactere chez I:.enfant, P. 2 1 7 .

56 .
Hastaln Psikolojik Boyu tlar
Wallon, Elsa Khler'e gre, oyun arkadan tokatlayan ve

gzlerinden ya boalarak,dvlm olduundan dolay
kenLfisini teselli etmesi iin bakcsna koan yandaki
bir kz ocuundan sz eder. Bu ocukta da, kskan ba
yandakinde olduu gibi ayn davran yaplar tespit edilir:
z bilincin farkllamamas, yapma ile duar olmay (dv
me -dvlme; aldatma- aldatlma) birbirinden ayrmay
engeller; dier yandan duygularn ift deerlilii saldrgan
lk ve sululuk duygusu arasnda bir tr dmanlla da
izin verir. Bu ya da dier durumda bir ruhsal arkaizmin ay
n izgilerine rastlanr: duygusal davran biimlerinin ak
cl, ben - bakalar kartlndaki kiilik yapsnn gev
eklii, fakat sz konusu olan hastaln regressif ynn
tekrar pekitirmek deildir.
Burada nemli olan, regresyonun Freud'un hastasnda
gayet ak bir anlama sahip olmasdr: onun [ hasta kadn]
iin nemli olan bir sululuk duygusundan kamaktr; o
kzn sevmenin neden olduu vicdan aclarndan kendi :
kendine vey olunu sevme konusunda bask yapma ile
kurtulur; ve o bu ekilde bir balanma ile oluan sululuk
duygusundan, bir tr ayna projeksiyonu yoluyla ona ben
zer bir sevgiyi kocasna aktararak kurtulur. Gerei dei
tirmenin bu ocuksu ynteminin demek ki bir avantaj
vardr: bu bir katr, geree etkide bulunmann en kolay
yoludur, kendini ve bakalarn deitirmenin mistik bir
biimidir. Regresyon gemie doal bir dme deildir; o
bugnden niyetli bir katr - geriye dnten ok bir geri
kavramadr. Mamafih bugnden ka sadece onun yerine
baka bir ey koyma ile mmkndr; ve patalojik davran
biimlerine yansyan gemi, kaybolmu bir ana vatana
57 .
dnlecek orijinal bir temel deil, aksine yerine geenlerin

yapay, hayal gemiidir.
Bu durum ksa srede davran biimlerinin bir ika
mesi durumuna gelir: yetikinlerin gelimi, evreye uy
mu davran biimleri sade ve evreye uymayan ocuksu
davran trlerine kar gerilerler. ]anet'\n mehur hasta
[ kadnnda] olduu gibi: babas hasta olabilir, dncesin
de ocuksu duygularn (barma, motorik hareketlilik, ye
re dme) nbet/hastalk biimleri grnr, nk o uy
mu davran - yani babann bakmna ynelmek, onun
yava yava iyilemesi iin aralar ve yollar grmek ve ya
amna bir hasta bakcs olarak hazrlanmak - reddetmek
tedir.
Bu durum ksa srede objelerin bir ikamesi durumu
na gelir: hasta gerein canl biimlerini kendi ek fantazi
lerinin hayali temalar ile ikame eder; ve dnya arkaik ko
nularla dolu gibidir, gerek yaplar ebeveyn fontomlar
karsnda gerilerler; her davran biiminin eiinde ben
zer tehdit edici korkulara ulaan fobi hastalarnda olduu
gibi: ktrmletirici baba imaj ya da igal edici anne
imaj korkun [ bir] hayvann stereotip imaj arkasnda,
bilinci saran yaygn korku bulgusu arkasnda belirirler.
Transfo rmasyonlann ve tekrarlarn bu tm oyunu,
imdiki durumun yerine gemek iin hasta tarafndan ger
ekletirilir ve gemiin bu ekilde gerekletirilmesi, bu
gnn gereinin bozulmas ile mmkndr.
Fakat bir korku krizini tekrarlamann nasl bir yarar
vardr? ocukluk yaamna ait korkun fantezileri bulup
karmann bugnn eylemi yerine kt olarak organize
edilmi bir duygusalln hatr saylr bozukluklarn koy-
.. 58 ..
mann ne anlan vardr? lkame olarak kullanlnak zere

sadece uyun salamam davran biimleri sz konusu
ise bugnden niin kalmaktadr?
[Bunlar] 'davrann tembellii midir? Freud'un para
doks yaam igdsnn daima organik hiyerarilerin ye
ni hareketlilie ynelnesine kar hareketsizlie , zde
olana, monoton olana, anorganik olana ynelen bir lm
i gdsnn biyolojik gerekliine yanstt bir tekrarla
ma ilkesinin dile gelmeleri midir phesiz bu ekilde ol
gulara, bu olgulara bir birlik verme yoluyla aklamann
her trn reddeden bir ad verilmi olur. Mamafih Fre
ud'un ve psikanalizin almas bugnn gereksizletiril
mesini, gemiin plak bir tekrarndan daha baka bir e
kilde aklamaya izin verir.
Freud, bir semptomu ortaya k halinde zmlene
frsat buldu ve bu semptom gerekten bir at fobisine sahip
olan be yandaki gen, kk Hans'a5 aitti. [ Bu korku]
ift anlaml bir korku idi, nk atlar grmek iin hibir
frsat karmyordu ve bir araba grlts iitilir iitilmez
pencereye kouyordu. Fakat grmek istedii at grr gr
mez dehetle baryordu. Ayrca, bir yandan atn kendisi
,.

,.
ni sracandan korkmas ve dier yandan derse lmek I"
ten korkmas nedeniyle de paradoks bir korkuydu. Onun

arzusu atlar grmek miydi? , yoksa onlar grmemek miy
di? Kendisinden mi korkuyordu yoksa atlardan m korku
yordu? phesiz ayn anda ikisi de. zmleme ocuun
tm dipus durumlarnn dm noktasnda bulunduu-
(5) Be Yandaki Bir Olan ocuunun Fobisinin zmlenmesi,

Werke, Bd. VII .
59 .
Psikoloj i ve Ruhsal Hastalk
nu gsterdi: baba, olann anneye ar derecede kuvvetli

bir fiksasyonunu nlemeyi almtr; fakat ,anneye olan
ballk bu yolla daha da kuvvetlenmitir ve bundan te
kk bir kz kardein doumu ile daha da younlamtr,
bylece baba kk Hans iin onunla anne arasnda daima
bir engel durumuna gelmitir. Sendrom bu noktada oluur.
Rya materyalinin elemanter semboliine gre at imaj ba
ba imajnn yerini alan olarak ortaya kar; ve ocuun
korkusunun ift deerliliinde babann lmne duyulan
arzu hi zor olmakszn grlmektedir. Hastalkl sendrom
tamamen dolayldr: bir arzunun doyumunu , babaya yne
lik olduu bilinmeyen bir lmn doyumunu ocuk bir
atn lm olarak hayali bir biimde yaar.
Fakat bu sembolizm ve ki bu en nemlisidir, gerein
sadece mistik, temsili ifadesi deildir; o geree ynelik
bir ileve de sahiptir. At tarafndan srlma korkusu ger
ekten kastrasyon korkusunun bir ifadesidir: o babann
' '
yasan ya da seksel eylemi sembolletirir. Fakat yaralan
: :
" ' ma korkusu, atn debilecei, kendisini yaralayabilecei
ve lebilecei eklindeki endie verici dnce ile ikiye
katlanmtr: gya ocuk, babasnn lecei ve bylece
i !
;: :
: kendisini annesinden ayr::.n engelin kalkaca eklindeki
;; '.
arzusu ile kendi korkusundan kurtulmaktadr. Fakat ld
'
1>1 :
"' '
: :t
rc arzu fobi fantasmasnda byle bir arzu olarak doru

"'
" :
dan grlmez: o sadece korku biimde maskelenmi ola

rak ortaya kar; ocuk atn lmnden tpk kendinde bir
yaralanmadan korktuu gibi korkar. Kendi lm arzusuna
kar direnir ve bunun suunu, bizzat kendisine ilikin bir
korkunun edeeri olan bir korku kipinde bu arzuyu yaa
makla, kendinden uzaklatrr; babasna ilikin korkusu,
60 .
Hastaln Psikolojik Boyut lar
esasnda kendine ilikin bir korkudur; fakat babasnn

korkma ihtiyac, olunun onun korkmasn arzu ettiin-'
dendir. Grlmektedir ki sendromun ifade deeri doru-
. dan deildir, aksine bir sra savunma mekanizmalar arac
lyla olumutur. Fobinin bu durumunda bu mekaniz
malardan ikisi rol oynamlardr: birincisi, kendisi hakkn
daki korkuyu korku neden olana .[kiiye] kar duyulan
ldrc arzuya dntrlmtr; ikincisi, bu arzuyu,
gerekletirilmi grmek iin, korku ekline biim dei
tirmitir.
Bu rnee dayanarak u sylenebilir: . Hastalkta bu
gnn bu tr bir gereksizletirilmesinden elde edilen ka
zan, hastann kendisini bugnden uzak tutma arzusudur.
Hastaln ierii, kama ve savunma reaksiyonlarnn ta
mamdr ki, bunlar araclyla hasta karsna kan du
rumlara cevap verir; ve patalojik davran biimlerinde or
taya kan geliim regresyonlar bu gnmz, bu anlk du
rumlarn bak asndan kavranmaldrlar ve anlamlarn H
. muhafaza etmelidirler; regresyon geliimin sadece bir im

'"'
kanll/sanall deildir, o gemiin bir sonucudur. r'

,,,,
,,,,
Ruhsal savunma kavram son derece nemli bir anla :,,'

"'
ma sahiptir. O tm psikanalizin mihveri olmutur. Bilin

altnn aratrlmas, ocuksu ryalarn aratrlmas duy
gusal yaamn tm fenomenlerinin arkasnda olduu tah
nn edilen bir libidonun serbest kalmas, lm gdm
gibi n1istik gdlerin gn na karlmas: psikanaliz
uzun sre bunlardan bakas deildi; fakat artk o aratr
malarn gittike savunma mekanizmalar zerine yneltir
ve tedricen hastann hastaln, bugnk durumlara bir
cevap olduu iin, tekrarladn teslim eder. Anna Freud
61
Pkoloji ve Ruhsal Hastalk
_
---
- -- ------ - - - ...
_ _
bu savunma mekanizmalarnn bir envanterini kard6:
normal bir davran olarak kabul edilen sublinasyon d
nda o [A. Freud] hastann kendisini savunduu ve kom
binasyonlarnn nevrozun farkl tiplerini karakterize ettik
leri dokuz yaklam belirler: bastrma, regresyon, reaksi
yon oluturma, izole olma, gereklemenli gibi yapmak,
projeksiyon ve da yneltme, bizzat kendine kar dnme,
tam zddna dntnnr
Histerik [ hasta] her husustan nce bastrmay kulla
. nr; o tm seksel tasavvurlar bilinten karr atar; g
venlik nlemi olarak o ruhsal ak kesintiye uratr ve his
terik [ hastann] grnteki "iyi keyfi" . ni oluturan bi
linsizlik, unutma, ilgisizlik, ruhsal "krlmalar" olarak or
taya karlar; o [ histerik] cinselliin tm sembollerini ve
onun yerine geenleri vcutta sndrmek iin vcudun
btnln krar: bylece anesteziler ve pithiatik/sinirsel
rahatszlklar ortaya kar.
Buna karn bask nevrotii ''izole olma" yoluyla ken
disini savunur; o atma heyecann balamndan koparr;
o ona [ atma heyecanna] gerek ierik ile grnr bir
ilikisi olmayan sembollerle ifade biimleri atfeder; ve bir
birleriyle atma halinde olan gler kat ve sana gd
dolu davran biimlerinin baka trl uyum salam bir
davran altnda an bir boalmasna neden olurlar: bunun
bir delili Freud'un7 [ bayan] hastasdr ki bu hasta niin ol
duunu bilmeksizin bir gvensizlik ya da hasislik duygu
su yoluyla kendisini hakl karabilmeksizin, elinden ge-
(6) Anna Freud, Das leh und die Abwchrmechanismen, 1 964 , s. 50.
(7) S . F eud , Zwangshaudlungcn wd Rd igionsb ungen, 'Y\.1erke B d .
VII , s. 1 34.
o 62 o
Hastal?_Psik_()j!k Boyutlar
__________.
en tn banknotlarn numaralarn kaydetmekden kendi

sini alkoyamanaktayd. Tek bana ele alndnda sana
gelen bu davran namafih duygusal balama yerletirildi
inde bir anlam kazanr. Bu davranta hastann, ona rehin
olarak bir sikkeyi enanet etmi olmakla bu erkein sevgi
sini kazanabilecei arzusu belirir; fakat tm sikkeler ayn
dr. . . ; eer ona [ erkee] numaralarndan tannan bir bank
not vermi olsayd. . O kendisine sulu gibi gelen bu sevgi
.
ye davrann duygu ykl hakllatrmadan ayrmak yo-:

luyla kar koymu olurdu.
Takip edilme ve takip etmenin bir arada bulunduu
hezeyanda, hasta arzularn ve kinini dierlerinin kalbinde
karalayarak, severek tar ki o aslnda bunlar imha etmek
ister, kin duyduuyla kendisini zdeletirir, paranoid
kendisini zellikle projeksiyon, darya yanstma ve tersi
ne dndrme mekanizmalar ile belli eder. En evvel Freud8
paranoid kskanlktaki bu srelerin btnn gsterdi .
Eer paranoid karsndaki partnerine kendisini aldatt
t
sulanmasn yaparsa, eer o yorumlarn tm sistemini bu

sadakatsizlik zerine ina ederse, aslnda kendisine yne ::;
',
lik yapt sulamay bakasna yneltni olur; eer o sev i.,
gilisini kendisini bir arkadala aldatmakla sularsa, o bunu

bylece bu arzuyu tadndan yapmaktadr; ve o bu arzu
ya, bu arzuyu hetoreseksel bir ilikiye dntrmek ve
onu sadakatsizlik sulamas biiminde baka birine yanst
ma yoluyla kar koymu olur. Fakat o, keza bir haklla
trma ve iyileme anlam tayan paralel/sekron bir projek-
(S) S. freud, ber einen autob iographisch beschriebenen Fal! von

Paranoia. , Werke Bd. VIII .
63 .
siyan yoluyla arzulad, homoseksel arzu duyduu ayn

erkei sulam olur ve duyguyu trsine evirerek kendi
gznde dmannn srnakl ile hakllatrlm mistik
bir kin ile kurumlanr: ben seni deil, sen beni aldatyor
sun; ben onu sevmiyorum, o beni arzuluyor ve beni takip
ediyor; onun iin sevgi duymuyorum, sadece kin; bunlar,
bir paranoidin kendi homosekselliine kar savunmadan
dolay bir kskanlk hezeyan oturtma mekanizmalardr.
Gemiin patalojik tekrarnn imdi demek ki bir anlam
vardr; kendisini kabul ettiren, bir ' "lm igds" nn
ekim gc deildir; bizzat regresyonun kendisi savunma
mekanizmalarna dahildir ya da ou kez bu nceden
mevcut koruma nlemlerinin tmne ynelen bir kavra
.
ytr. Patalojik olan biimindeki tekrar savunmann anla
m ile ilikili olarak sadece ikincildir.
Temel sorun mevcut olmaya devam eder: hasta, bir
ocuk olarak yetikinlik yaamndaki nevrotik tekrarlarda
tekrar su yzne kard korunma biimleri kullandn
da neye kar koymu olur? Bu, onun ruhsal yaamnn
balangcnda ortaya kan ve inat bir ekilde daima ayn
kalan bir korkunun bin yzl bir tehdidi olarak glge pro
filini hastann evrenine frlatan ne tr srekli bir tehlike
dir?
Burada da bize semptomun zmlenmesi, anahtar
verecektir. On yandaki kuk bir kz ocuu bir hrszlk
yapar. Satc bayann baklar altnda onun etiketledii bir
kalp ikolata alr ve olay annesine anlatmakla tehdit eder.
ltepisel, uygunsuz biimiyle bu hrszlk hemen nevrotik
bir hrszlk olarak belirir. Hasta kzn hikayesi, sempto
mun iki davran trnn kesim noktasnda bulunduunu
64 .
gsterir: bir yanda, burada sembol, ou kez olduu gibi,

bir yiyecek maddesi olan, kendisinden esirgenen annenin
duygusalln tekrar geri kazanma arzusu, dier yanda an-
nenin duygusalln kazanabilmek iin saldrgan deneyi

min sonucu olarak sululuk reaksiyonlarnn tamam.
Semptom bu iki davran tr arasnda bir uyuum gibi
grnmektedir; ocuk hrszlk yapmakla sevgi ihtiyacn
serbest brakr, fakat yakalanmak zorunda olacak ekilde
bunu yapmas arzusunu sululuk duygusuna teslim eder.
Hrszlktaki beceriksiz eylem davrann bir mahareti ola
rak ortaya kar; onun beceriksizlii onun marifetidir: iki
atan gayret arasndaki uyuum bir atmaya hakim
olmann bir yolu olarak ortaya kar. Patolojik mekanizma
demek ki atmaya kar korunmadr, neden olduu eli
kilere kar bir savunmadr.
Fakat her atma hastalkl bir reaksiyona neden ol
maz ve ondan neet eden gerginlik zorunlu olarak patalojik
deildir; gerginlik olaslkla hatta her ruhsal yaamn temel
dokusudur. Nevrotik uyuumun gn na getirdii at
1i
ma basite genel durumun bir d elikisi deildir; bilakis
paralar, uyuumun bir zm getirme yerine sonuta a
tmay derinletirecek ekilde birbiri iine gemi ikin bir ..
'"
elikidir. Eer ocuk kaybolan bir duygusall tekrar ka

zanmak iin hrszlk yaparsa ve kendi vicdan azabn hr
szlk yaparken kendisini yakalatma yolu ile sakinletirirse
gayet aktr ki, onun eylemi ona sonuta gerekten arzula.,
nan cezay getirir, fakat ayn zamanda candan arzulanan
duygusall o derece fazla kendisinden uzaklatrr, hrsz
lk yoluyla sembolize edilmi mala sahip olma arzusunu
arttrr ve sadece anlk doyurulan sululuk duygusunu faz-
65 .
l',
P sikoloji ve Ruhsal Hastalk
-
lalatrr. Frustrasyon deneyimleri ve sululuk reaksiyonlar

demek ki birbirlerine baldrlar, yntemde farkllaan iki
atan davran biimleri olarak deil, aksine ift kutuplu
luu ve onun davrann karakterize eden atmal bir bir
lik eklinde. Patoloj ik eliki normal atmann ayns gibi
deildir: bu [ patolojik eliki] dtan sjenin duygusal
=
yaamna hcum eder; sjede zt karakterde davran bi

imlerine neden olur, onu tereddtl hale getirir, eylemlere
neden olur ve arkasnda vicdan aclar dourur; atmay
tutarszlk boyutuna kadar arttrr. Fakat normal tutarszlk
patolojik samalktan kesinlikle ayrlmaldr. Bu [ patolo=
j ik samalk] iteki atmadan beslenir. Kskan beyin ha

nmnn sadakatsizliini ispat etmek iin sunduu tutarllk
mkemmeldir, ayn ekilde bask nevrozunun engelleme
nlemlerinde gsterdii tutarllk da mkemmeldir. Fakat
bu tutarllk samadr, nk o ne derece iyi gelitirilirse
amak zorunda olduu elikiyi o denli fazla derinletirir;
eer Freud'un bir hastas basksal bir endie iinde tik takla
rnn uykusunu rahatsz ettiklerinden dolay yatak odasn
da tm saatleri uzaklatrrsa, o hasta bylece seksel arzu
larna kar koymaktadr ve onlar mistik olarak doyurmak
tadr; o btn sekslel sembolleri, bunlarla ayn zamanda
arzulanan annelii rahatsz edebilecek fizyolojik dzenlilik
lerin tm sembollerini uzaklatrr: hasta arzularn magik
bir ekilde doyururken sululuk duygularn daha gereki
bir ekilde arttrr9 Normal bireyin atma deneyimini ya
ad yerde hasta atmal bir deneyim yapar; birinin de
neyimi atmaya doru alrken, dierinin deneyimi at-
(9) S. Freud, Einfhrung in die Psychoanalyse, Werke Bd. Xl, s. 274 .
66 .
-- --------
----'---
--"' --- .._______
._
ma zerinde kapanr. Dier bir deyile: normal atma ya

da durumun ift anlamll; patolojik atma ya da dene
yimin ift deerlilii10
Endienin d tehlikeye kar bir reaksiyon olmas gi
bi, korku da i atmann duygusal bir boyutudur. Duy
gusal yaamn tmden organizasyon bozulnas olarak kor
ku, ift deerliliin en st ifadesidir, kendisini iinde, ken
diliinden ortaya kan eliki:_in ba dndrc deneyi
mi olarak, yaam ve lme sevgiye ve kine ynelik bir ve
ayn arzunun yaants olarak ruhsal elikinin duyusal
tanrlatrmas olarak gerekletirdii biiminin en st ifa
desidir: ocuun srmada kefettii korku absorbe etme
nin erotiinin in1ha edici bir saldrganlyla doludur ve
lmden kanak iin kendisini verilen varlk ile zdele
tiren, neyse o olan, nihayet bakasnn lnnde bizzat
kendisini yaayan ve kendisine ait yaanda bakasn yal
nz bu yolla geride tutabilen nelankoliin korkusu . Biz
korku ile [imdi] patalojik anlamlarn merkezindeyiz. Tek
tek hastalklarn belirledii tm korunma mekanizmala
rnda korku grnr ve hastaln her tipi, korkuya kar i
reaksiyon gstermenin zel bir trn tannlar: histerik

korkusunu bastrr ve onu bir vcut semptomuna dn
trerek sndrr; bask nevrotii bir sembol etrafnda e
peevre davran biimlerini ritualize eder ve bu yolla ken
di ift deerliliinin her iki tarafn doyurmaya alr; ve
paranoik, kendi elikilerini kendi iinde tayan tm duy
gularn projeksiyon yoluyla b,akalarna aktarr; o kendi.

{ 10) Davrann ve duygusal yaamn bu elikili birlii Bleuler'den
beri iftdeerlilik/anbivalans olarak adlandrlr.
67 .
1
ift deerliliinin kusurlarn bakalarna datr ve onlarn

saldrganlk biimlerinde kendi korkusunu gizler. at
mann ruhsal yaantsi olarak korku ayn zama_nda bireyin
ruhsal oluumunu ortak bir gsterge halinde ifade eder ve
ona biricik anlamn verir: korku ilk kez ocuksu yaamn
elikilerinde ve onun tarafndan neden olunan ift deer
lilikde yaanr; ve bu [ ift deerliliin] gizli basks altnda
korku tekrar ortaya kmakla tehdit ettiinde, ritelleri
nin, koruma nlerninin, kat manevralarn kendilefini tm
yaam b oyunca tekrarladklar savunma mekanizmalar
oluur. Demek ki, belli bir anlamda u sylenebilir ki ruh
sal gelime korku yoluyla bireysel bir hikayeye dnr;
nk duygusal olarak korku geni ve bugn birletir
n1ek suretiyle her .ikisini birbiri ile ilikilendirir ve her iki
sine bir anlam topluluu tevdi eder; bu bize, patalojik dav
rann paradoskal olarak arkaik bir anlam varm ve bu
gne dahil olmann anlaml bir biimi imi gibi grnr.
Yani, bugn, iftdeerlilik ve korku yaratmak zereyken
korku nevrotik korunma nlemlerinin bir oyununa neden
olur; fakat bu tehdit edici korku ve onu tekrar uzaklat
ran mekanizmalar oktan sjenin gemiinde sabitlemi
lerdir. Bu duruma gre hastalk bir tr circulus vitiosus ola
rak cereyan eder: hasta kendisini, gizli bugn korkuya
neden olan bir gemie kar aktuel savunma mekanizma
lar ile savunur; dier yandan hasta [ kendisini] bugnk
bir korkunun ortaya kabilirliine kar, bir zamanlar
benzer durumlarda kullanlm korunma nlemlerine ba
vurma yoluyla korur. Hasta bugn ile kendisini gemi ,j!
inden mi uzak tutmaktadr ya da olmu bitmi bir gemi
in yardmyla kendisini bugnden mi korumaktadr? Be-
68 .
lirtilmelidir ki, bu evrimde patalojik davran tarzlarnn

z yatmaktadr. Hasta hastadr, nk gnmz ve ge
mi arasndaki balant ilerleyen bir btnleme biiminde .
olumaz. phesiz, her birey korku yaar ve savunma me
kanizmalar oluturur; fakat hasta korkusunu ve savunma
mekanizmalarn bir fasit daire olarak yaar, bu [ fasit da
ire] onu, gemi olarak bu korkuya bal olan, onu bu yol
la sadece arttran ve srekli olarak tekrar tekrar gn yz
ne karmakla tehdit eden bu korkuya kar ite bu savun
ma mekanizmalar ile kar koymaya sevkeder. Normal bi
reyin gemiine kar fasit dairenin monotonluu patalojik
gemiin ama izgisidir.
Semptomlar arkaik davran tarzlar olarak tanmla
yan geliin1 psikolojisi demek ki, regresyonun bugnleri
anlamn onun gemiinde tanmlayan bir oluum psikolo
j isi ile tamamlanmak durumundadr. Biyolojik aamalar
trne gre tanmlanm dnemleri referans modeli olarak
o ln1akszn hastalkl fenomenlerin bir kavranlna izin
veren ilikili ruhsal bir biim bulunmaldr. Kendisinden
balanarak, hastalkl davran tarzlarnn tarihsel olarak
dzenlenebilecei ruhsal anlamlarn bir dn noktas
bulunnaldr.
imdi iinde anlamlarn bulutuu bu nokta, grd
mz gibi, korkudur. Hasta ruhsal gemii kendisini,
duygusal elikilerin ift deerliliine kar savunma me
kanizmalar oluturan anlan1l davran tarzlarnn bir top
lam olarak oluturur. Fakat ruhsal gemi iinde korku
nun stats ift anlanldr: korkuya bir hastann tm pa
talojik episodlannn temel rneklerinde rastlanr;,,o [ kor
=
ku ] hastay srekli rahatsz eder; fakat bu korku uzun za-
e 69 o

!
mandan beri mevcut olduundan yanyana dizilmi bu epi

sodlar ondan kamak iin ayn ekilde ok denemelerdir;
korku onlara sadece elik eder, nk o onlardan daima
nde gider. Niin herhangi bir birey bir durumda alamaz
bir atmaya ve dier bir birey kendisini patalojik bir tarz
da hapseden bir elikiye rastlar? Niin bir ve ayn dipal
ift anlamllk bir birey tarafndan alabilirken, dierinde
bu dipal r:ift anlamllk bir sra uzun patolojik mekaniz
malara neden olur? Bu durum, bireysel gemii sorun ola
rak kefeden, fakat onu hakllatramayan bir zorunluluk
biimidir. ift deerliliin korku dolu kipinde bir eliki
nin yaanabilmesi iin, bir sjenin bir atmada kendisini
patalojik savunma mekanizmalar evrinine katabilmesi
iin, bir durunun ift anlamlln reaksiyonun ift an
lamllna dntren korku artk hazr bulunmaldr.
Korkunun bireyin gemiini doldurmas, bu korkunun bu
gemiin ilkesi ve temeli olmasndan dolaydr; korku ba
tan beri, ryalarn, korkua neden olan ruhsal mekanizma
larn patalojik episodlarn ak esnasnda onu benimseyen
tekrarlanma biimlerin damgaland deneyimin belli bir
stilidir: bu korku adeta varoluun bir apriorisidir.
Geliimin zmlenmesi hastal bir mmkn
lk/sanallk olarak belirledi; bireysel gemi onu ruhsal
oluumun bir gerei olarak kabul etmeye izin verdi. Bu
hastalk imdi de bununla beraber varolusal zorunlulu
unda kavranmak durumundadr.
70 .
3. Hastalk ve Varolu
Hastalk mekanizmalarnn zmlenmesi, bu meka

nizmalarn tesine giden ve onlar patolojik olarak yap
landran bir geree gtrr; zmleme mmkn oldu
unca ileri gtrld her seferinde korkuyu son hasta
lk eleman, ayn zamanda hastaln kalbi olarak grmeyi
salar. Fakat korkuyu kavramak iin yeni bir analitik stile il
'
ihtiya vardr: hastann kendine ait aklamalarnn olduk

a tesine giden deneyimin bir biimi olarak korku nat
ralistik trde bir zmleme ile kavranamaz; bu korku b
tn dnmleri boyunca biricik anlamn verdii bireysel i'
gemiin merkezinde yerlemi olduundan tarihsel olarak
alan bir zmlemede yeterli olmaz, aksine ou kez
...,
:,
tam tersine insann gemii ve doas sadece korku ile

olan ilikisinde kavranabilir.
nsan kendisini bu deneyimin merkezine yerletirme
lidir; eer sadece bu deneyim iten da doyum kavranrsa
geliim yoluyla ortaya kan doal yaplar ve hastalkl ev
rendeki ruhsal geliim yoluyla kristalleen bireysel meka
nizmalar belirlenebilir. Bu yntemin doa bilimlerinden,
onlarn mekanik nedenselliinden dn alaca bir husus
o 71
yoktur; ayn ekilde bu yntem adm adm oluum zincir

lemenin ve sra determinizminin bir tanmlanmasn ie
ren biyografik bir gemi de olmamaldr. Aksine bu yn
tem tamamiyetleri, elemanlarnn, ne derece uzak gemite
bulnurlarsa bulunsunlar, ayrlamayaca btnllklr .
olarak kavramaldr. ocuun korkusunun genlik fobisi
nin nedeni olduunu sylemek yeterli deildir; bu ilksel
korku ve onun hastalkl semptomlar altnda onlara an
lam birimini veren korkunun ayn stili aranp bulunmal
dr. Sylemsel mantk burada hi yararl olamaz: bu man
tk deliliin hercmercinde kaybolur ve paranoidin dn
ce silsilelerinin takibinde yok olur. [Paranoya durumunda
sz gelimi bir bakasna olan canl ilikideki radikal dei
mede olduu gibi] tm patalojik sreleri idare eden temel
deneyimi tekrar oluturmay baarabilirse, sezgi daha hzl
yrr ve ilerler. Fakat sezgi tek bir bakla zsel btnleri
amlarken dier yandan da her trl nesnel. bilginin da
yand mesafeyi hemen hemen yok eder: naturalistik
zmleme hastay, doal bir objeyi gzledii bir mesafeden
zmler; tarihsel dnm ona, gerekten bir aklamaya
fakat seyrek olarak bir kavran1aya izin veren bir bakas ol
maya msaade eder. Bir rpda kendini hastlkl bilincin
iine yerletiren sezgi pa.talojik dnyay hastannki gibi ay
n gzlerle grmeyi dener: arad gerek nesnel deil, ak
sine intersbjektif bir gerektir.
Eer kavramak ayn zamanda toplamak, yine ayn za
manda mdrik olmak ve nfuz etmek anlamna geliyorsa,
hastal ilikin bu yeni dnm her husustan nce bir
"kavray" dr: bu yolla fenomolojik psikoloji ne gemi
olur.
72 .
;
.

.-r.
Fakat her eyi kavramak mmkn mdr? Normal

'
davranla karlatrldnda geri aklanabilir olmas,

fakat her trl kavraya denmesi hastaln tuhaf zelli
i deil midir? Gerekten kskanlk, arlklarn anlaya
bildiimiz srece normal ve ancak, bizzat onun en basit
tepkilerini "artk kavrayamadmz" da hastalkl deil
midir? ]aspers, kavramann nornalin snrlarnn ok te
sine uzandn ve intersbj ektif kavramann pataloj ik
dnyann zne ulatn tek olarak gsterendi1 .
phesiz, fenomolojik kavrayn bu gne kadar n
fuz edemedii ve ylece de kalacak olan hastalk biimleri
vardr. Bunlar, ak iinde bizzat nornal bilin iin tanna
maz olan szgelimi zehirlenmenin neden olduu imajlarn
bilince girmesi, bilincin temposunda sadece bir yrtlma ile
aklanabilen - jaspers bunlar "ruhsal hareket bozuklukla
r" [ Ataxie] olarak adlandrr - "ruhsal meteorlar" gibi
=
srelerin dorudan sonulardr: bir baka deyile, bizim

dnyamza tamamen yabanc hissetme materyalinden kay
naklann grnen izlenimler : derin bir ekilde dnce
ye girn1i etkinin duygusu, maddi ve ayn zamanda sr do-
lu grnmez glerin blmleri tarafndan istila edilmi
olma izlenimi, vcudun budalaca bir deiiminin neden
olduu deneyim, . kavramann bu uzak, arkalarnda delille
rin bize yabanc ve l bir dnyasnn belirdii snrlarn
bu tarafnda mamafih. hastalkl evren girilebilirdir. imdi
kavrama yoluyla hastann hastal hakkndaki deneyimi
(onun kendisini hasta bir ya da anormal bir ya da. ac e
ken bir birey olarak nasl yaadnn biimi) ve bu dene-
( 1 ) K, Jaspers, Allgemeine Psychopathologie.
.j
yimle birlikte hastann bilincinin ald, gzledii ve ayn

zamanda dzenledii hastalkl dnya tekrar eanlandrla
caktr. Hastaln fenomolojisi her iki grevi, hastalkl bi
lincin kavranmasnda ve patalojik evrenin yen};den canlan
drlmasndadr.
Hastann hastal hakkndaki bilinci tamamen oriji
naldir. phesiz; bizzat kendisi hakknda hibir ey bilme
yen hastalk mitosu gibi hi bir ey yanl olamaz; dokto
run bilinci ile hastann bilinci arasndaki fark hastalk hak
kndaki bilgi ve bilgi;izlik ile llmez. Bu durum , gya
hekim, hastalk hakknda her trl bilgiye sahip salk ta
rafnda, hasta da kendisi hakknda hibir bilgisi olmayan,
varln bile bilneyen hastalk tarafndan bulunuyor gibi
deildir. Hasta kendi anomalisini tanr ve ona en azndan
bilincin bu durumu yoluyla ve dierlerinin dnyasndan
ayrlm olduu anlamn verir.
Buna ramen, hasta o lay ne kadar grebilse de, ra
hatszln hibir zaman hekimin bak asndan gzle
mez; hasta hibir zaman, hastal kendi iinde kendinin
bir abas olmakszn nesnel cereyan eden bir sre olarak
kavranmasna imkan veren o speklatif mesafeyi kazan
maz; hastalk hakkndaki bilin hastalk srasnda doar; o
[ bilin] onun iinde yerleiktir ve bilin hastal algla
=
d anda onu ifade etmi de olur. Bir hastann hastaln

nasl kabullendii ya da reddettii, onu nasl yorumlad
ve onun en sama biimlerine nasl anlamlar verdii - tm
bunlarn hepsi hastaln nemli bir boyu tunu oluturur
lar. Hastaln geliimi iinde bilincin ne inkar ne de bu
geliime ilikin ne", gayet belirgin nesnel bir bilin aksine
patalojik temalarn kendilerini farkllatrdklar hastalkl
74 .
senaryonun ima edici bir bilgisi, dank bir algs - bunla

rn hepsi deiikliklerini fenomolojik dnmn, zm
lenmek durumunda olduu bilincin ift anlaml trdr2
1 . Hastalk, onu hastalkl bilince kar maximal bir
mesafeye yerletiren bir nesnellik stats ile alglanabilir.
Onu hafifletmeye ve onda kendisini tanmaya ynelik ol
mayan bir gayrette hasta ona [ = hastala] , tesadfi bir s
re olma anlamn verir. O hastaln kendi vcudunun s
nrlar iinde tutar: o , ruhsal deneyimin her deiikliini
dikkat d brakr ya da inkar eder; o kendi tecrbesinin
sadece organik ieriklerine anlam atfeder ve nihayet sade
ce bunlar hala alglayabilir ve tematize edebilir. O hastal
n hibir zaman gizlemez, aksine herkesin gz nnde
onu yayar, fakat sadece onun fizyolojik grnlerinde; i
"
:ii'
te hastann bu semptomlara atfettii nesnellikte hekim !:

i
hakl olarak znel bozukluklarn dile geliini grr. Hasta

nn bilin alannda organik srecin bu hakimiyeti ve onun
hastaln anlama biimi histerik belirtilerin (psikojen pa
raliz ya da anastesikler) , psikosomatik semptomlarn ya da
ayn ekilde psikoastenide ya da izofrenin belli trlerinde
ok sk rastlanlan ar krlgan/hypochondrisch endielerin "
'
bir skalasn olutururlar. Bu organik ya da sahte- organik
biimler sadece hastaln unsurlar deil, ayn zamanda
daha da te hastann kendi hastaln alglama biimleri
dir. '!
'
2. Bask tasavvurlarnn ou durumunda, birok pa

ranoid ve belli izofrenilerde hasta hastalkl geliimin kii
lii ile ilikili olduunu tanr, fakat o bu durumu paradoks
(2) Wyrsch izofreni'yi bu bak asndan aratrd (Die Person des

Schizophrenen).
o 75 .
bir biimde tanr: o hastalnn koullarn kendi gemi

inde, evresi ile olan atmalarnda, u anki durumunun
elikilerinde kefeder; o [hastaln] geliimini betimler;
fakat o ayn zaranda hastaln balamas ile, kendi yaa ' "
mnn anlamn, deitiren ve hatta yaamn tehdit eden

yeni bir varoluun gelmekte olduunu grr. Bunun kan
t, hezeyanl gvensizliklerini, delicesine yorumlarn ve
sistematikletirmelerini phelerinin oluumu yoluyla en
ayrntsna kadar hakllatran ve varolularnn tm ge
mii boyunca semptomlarn zm grnen kskan ki
ilerdir: fakat bunlar, bu hadiseden, ihtiraslarnn bu yeni
den alevlenmesinden beri varolularnn tamamen deiti
ini itiraf ederler: gya onlarn yaamlar zehirlenmitir,
onlar buna artk tahamml edememektedirler. Onlar has
talkl kskanlklarnda varolularnn en derin gereini
ve en temel mutsuzluklarn grrler. Onlar bu kskanlk
larn gemi tm yaamlaryla ilikili hale getirdiklerinde,
onu normalletirmi olurlar; fakat onu cebir dolu bir sar
snt olarak izole ettiklerinde onunla aralarna mesafe ko
yarlar. Onlar hastalklarn kader olarak kabul ederler; has
talk onlarn yaamn krp paralad an onlarn yaam
n bitirmi olur.
3 . Bu paradoks birlik artk uzun sre kabul edilemez:
hastalkl unsurlar bylece normal balamdan ayrlrlar,
kendilerini darya kar kapatrlar ve bamsz bir dnya
olutururlar. Hasta iin nesnelliin bir ok zelliini iin
de tayan bir dnya: bu dnya , hayaletvari bir ekilde
onun iine giren ve sihirli bir ekilde her trl tetkike di
renen' d gler tarafndan harekete geirilir; bunlarn
ayan beyanl reddedilemez; onlara kar [bir] mukave-
76 .
met olumaz; onu dolduran halsinasyonlar ona gerein

duyusal bir zenginliini, bahederler; onun unsurlarn
birletiren delilik ona ayn zaanda rasyonel bir tutarllk
salar. Fakat hastalk bilinci bu nesnellik - benzeri [ du
rumda] bitmez; o en azndan kenarda varln srdrr:
halsinatif unsurlara ve kristalize olmu delilik idelere tabi
dnya sadece gerek dnyann yannda mevcuttur. Hasta
hibir zaman hekimin sesini kendisini takip edenlerin ha
lsinatif sesleri ile kartrmaz, hekim onun iin sadece bir
takip eden olsa bile. Bizzat en yksek dzey younlukta
bir delilik bile hastaya icab halinde ayn ekilde gerekmi
gibi grnr; her iki gerekliin bu oyununda, bu teatral
ift anlamllkda hastalk bilinci dier bir realitenin bilinci
olarak kendini gsterir.
Hasta gerek dnyaya olan tezat ya da daha iyi syle
nirse, iki gerek dnyann paralanamaz yanyanaln is
teyerek kabul eder: halsinasyon gren bir [kii] konuma
partnerine, acaba o da kendisi gibi, kendisini takip eden
sesler iitip iitmediini sorar; karsndakinden rica eder 1
1
cesine bu duyusal apakl inkar etmemesini talep eder;
fakat onun dayand olgular reddedildiinde, o seslerin
alglanamad btn vurguyla aklandnda, o [ hasta] 1 '
bu aklama ile gayet iyi tatmin olur, eer durum byleyse,

demek ki sadece sesler iittiini iddia eder. Deneyiminin
tekillii, ona bu deneyime elik eden apakl zayflat
maz; fakat o [ hasta] kendi evreninin garip ve ac dolu bi
=
ricik karakterini kabul etmek, evet hatta tasdik etmekle ta-

nm olur;. o iki dnyay geerli saymakla davrannn ar
ka temelinde hastalna ilikin spesifik bir bilin ifade
eder.
77 .
______ Psikoloji ve Ruhsal Hastalk ______
4. Nihayet izofreninin son dneminde ve demensiya

durunlarnda hasta ha$talnn dnyasna batm durum
dadr. Mamafih o terkettii evreni uzak, maskelenmi bir
.realite olarak kavrar. <f,inde en gerek deneyimlerin -olay
larn, iittii szlerin, evresinin- fantasmatik bir biime
brnd bizzat bu alaca karanlk manzarasnda hasta,
grne gre, hastalna ilikin okyanusvari bir duyguyu
muhafaza eder. O hastalkl dnya tarafndan igal edilmi
tir ve bunun bilincindedir; iyilemi hastalarn ifadelerin
den alnabildiine gre hastann bilincinde daima, gerek
liin travesti olarak, karikatr ve metamorfoz olarak, ta
namen ryasal olarak kavrand izlenimi varln srd
rr. Gen bir izofren kz tedavi eden ve onu iyiletiren
Mme Sechelaye patalojik episodunun ak esnasnda hasta
snn izlenimlerini kaydetti: hasta kz, "gya dnyay alg
lama yoluyla btn eyalardaki gariplilii daha kuvvetlice
,,. :
hissettim. Suskunlukta ve sonsuzlukta her eya gya b
akla kesilmi gibiydi, bolua, snrszla yerletirilmi,
dier eyalardan ayrlm olarak, Eya daima sadece bizzat
olduundan dolay varolmaya balyordu . . . Ben dnyadan,
yaamdan dar frlatlm ve srekli olarak gzlerimin
nnde akan fakat iinde kendimin rol olmad kaotik bir
""' :
'"
;: ;
: :
!!.ll 1
;,
' filmi seyrediyormu duygusunu tayordum" eklinde hi
:
; : kaye etti. Ve, ilave etti: " nsanlar bana bir ryadaki gibi
grnyorlard; ben onlar kendi zel biimlerinde ayrte
demiyordum"3.
(3) Sechehaye, Jouma! d'une schizophrene, P. 50 ve P. 56
78 .
Burada hastala ilikin bilin, eriilemez olan gerek

.
lie gizli bir iliki yoluyla byle bir dnya olarak tannan
bir dnyada ruhun ncelikle sonsuz bir ac ekmesidir.
Ruhsal hastaln bu zihin bulankl hangi biin1leri
ve hangi dereceyi alrsa alsn daima hastala ilikin bir bi
linci ierir; hastalkl evren hibir zaman normale olan
tm ilikilerin yok edildii bir mutlak [ evren] deildir;
tam aksine, hastalkl bilin daima kendisi iin ift bir ili
ki ile kendisini gelitirir: normal olana ve patalojik olana
ya da bilinen ve yabanc olana ya da tekile ve genel olana
ya da nihayet gnn dnyasna ve rya dnyasna.
Mamafih hasta bilin hastala ilikin bilinle snr
lanm deildir; o ayn zamanda patalojik bir dnyayla ili
kilidir. imdi, bilgisel zmlemeyi noematik * zmleme
ile tamamlamak iin, bu dnyann yaplar aratrlmak zo
rundadr.
1 . Minkowski hastalkl dnyann zanan biinlerin
deki bozukluklarn aratrd. O , zellikle hastann, iinde
hibir tr nleyici nlemlerle nlenemez olan felaketlerce
tehdit edildiini hissettii paranoid dnyann bir durumu
nu zmledi: tehdit edici tehlike kendisini her an tekrar
lar ve korkulan musibetin hi gereklememesi gerei
onun mteakip anda gereklemeyeceini kantlamaz .
Tehdit ettii duygusunu veren felaket udur : dnyada po
sa/ artk olan ne vars -kadavra, enkaz, p- hepsi tarafn
dan ldresiye bask altna alnm olmak .
. (*) die Noematik: dnce ierikleri retisi. Yntem olarak: d-

nce ieriklerinin zmlenmesi yntemi [ .n. ] .
1
79 .
1
Deliliin bu ierii ile hemen gereklemesi beklenen

felaket arasndaki karakteristik iliki kolayca tannr: garip
"artklar"a kar olan korku hastann bir eyann nasl kay
bolabileceini, artk orada olmayan bir eyann buna ra
men hala daha nasl artk olarak kalabileceini tasavvur
edememe yeteneksizliine ieret eder. Gemitekilerin st
ste ymas onun iin bir zme ulaamaz ve ayn ekil
de gemi ve bugn artk gelecee ynelemezler; kazanl
m hibir gvenlik kefil olduu tehlikeler iin bir garanti
deildir; gelecekte her trl samalk mmkndr. Bu iki
tema bu hezeyansal desteklemelerinde zamansalln an
laml bir bozuntuya uramasn gsterirler; zaman artk
dorusal, ileriye doru yrmez ve artk hi yrmez; ge
mi olan st ste birikir; ve sadece kendini aan gelecek
gemiin gittike arlaan kitlesi yoluyla sadece bugnn
bir pestilinin karlmasn vaat eder4
Bylece her bozulma zaman yaantsnn zel bir de
imini birlikte getirir. Sz gelimi Binswanger manik varo
luun zaman duygusu bozukluunu dnce panii ola
i rak tanmlad: burada zaman paralanma yoluyla anlk ha
le gelmitir; gemie ve bugne ynelik bir alma olmak
.
::
'"
:::
..,, szn bazen kendi etrafnda sraylar, bazen kendi etrafn
da tekrarlar halinde hareket eder. Bu ekilde bozulmu za
mansalln temelinde dnce panii, tematik tekrarlar ve
sraysal, ussal olmayan armlar arasndaki karakte
ristik deiimi ile anlalmaldr. izofrenlerin zaman da
ani hareketli akar; fakat o, hastann sadece bo bir sonsuz
luk miti yoluyla kanabildii ani olann, korkun olann
( 4) Minkowski, Le temps vecu .
80 .
yaklamas yoluyla krlgandr; izofrenin zamansall

korkunun paralanm zaman ve hezeyann biimsel ve
ieriksel sonsuzluu eklinde ayrlmtr5.
2. Yaanan dnyann yaps olarak mekan ayn
- zmlemelere vesile olur.
Bazen mekansal uzaklklar ker, ki sz gelimi, ayn
zamanda baka yerde bulunduklarn bildikleri kiileri bu
rada, bu yerde? tanyan delilerde ya da seslerini, ses kay
naklarnn lokalize edildii n'esnel bir mekanda deil de,
ilgi akslarnn flu ve hareketli olduu mistik bir mekanda,
bir tr sahte mekanda iiten halsinasyon grenlerde ol
duu gibi; onlar takip edicilerinin seslerini burada, kendi
leri yannda, kendileri etrafnda, ilerinde duyarlar; fakat
onlar bu sesleri duyanlarn te tarafnda, ehrin te tara
fnda, kent snrlarnn te tarafnda, lokalize ederler. Her
bir eya ve snflanm perspektifler iin belirlenmi bir
corafi yere sahip effaf mekann yerine, eyalarn iie 1
girdii, birbirlerine yaklatklar, yerinden hareket etmek 1
sizin, bulunduu yeri deitirneksizin dorudan bir hare
ketlilik .iinde birbirlerinden uzaklatklar ve nihayet
perspektifsiz bir ufukta birbirlerinin iine aktklar effaf
olmayan bir nekan gelir; M. Minkowski'nin syledii gibi: d
,;
aydnlk mekan siyah mekan iinde, korkunun ve gecenin ,, ,.
mekan iinde kaybolur; ya da ou kez, normal dnyada

karlkl olarak snrlanm olmann yerine hastalkl ev
rende her ikisi de iie geer6
(5) L. Binswanger, Der Fail ]. Zand. In: Schweizer Archiv f. Neur.

1946.
(6) Minkowski, Le temps vecu .
81
Mekan dier durumlarda kendi iine kapanr/ izole

olur ve katlar. Eyalar, onlarn nasl kullanlacan d
belirten iie gemilik zelliini kaybederler; onlar evre.,:;
lerinden soyutlanmlar bir ekilde garip bir doldurulmu"
luk iinde kendilerini sunarlar ve dier eyalarla reel ya da
sanal bir iliki olmakszn kendilerini kendi izole edilmi,.
liklerinde kantlamaya alrlar; anasal ilikiler kaybol
mutur. 'Roland Kuhn belli izofrenilerde snr deliliini bu
anlamda. aratrd: snrlamalara atfedilen nem : snrlar,
duvarlar, dta brakan, ite brakan ve koruyan her ey e
yalarn dzenindeki isel bir birliin yokluuna dayanr;
ayet bunlar yani kendiliklerinden birarada tutulamazlarsa
dtan korunmal ve kendi iin doal olmayan bir birlik
haline getirilmelidirler. Eyalar ilikiliklerini kaybetmiler
dir ve mekan da kendi ilikiselliini, tpk durmakszn s
nrsz salamlatrma tertibatlarnn sadece bir avu an
lamsz binay korumak zorunda olan fantastik bir ehir ha
ritasn izen hastada olduu gibi.
Kullanlabilirlik anlam mekandan yok olmutur; "ele
gelen/elde olanlarn dnyas" , Heidegger'in sylemek iste
yecei gibi, hasta iin evveliyetle "mevcut olann" bir dn
yasdr.
3 . Sadece mekansal - zamansal ortam, yakn evre
hastalk yoluyla esasl yaplarnda bozuntuya uranm de
il, ayn zamanda toplumsal ve kltrel ortam, birlikte ya..:
anlan evre de. Bakas hasta iin artk konuma orta
ve ortak almaya katk yapan birisi deildir; hasta ona ar
tk toplumsal iieliin temelinde rastlamaz, hasta "socius"
olarak kendi gerekliini kaybeder ve bu insandan arnd
rlm evrende yabanc olur. Bakasnn sembolik gerek-
82 .
sizletirilmesinin bu ska sendromu u radikal deiiklie

atfta bulunur: dile kar, ifade sistenine kar, bakasnn
vcuduna kar yadrgatc ekilde garip olann duygusu;
bakalarnn varoluuna ilikin aklk kazanabilme gl
; iinde ifade edilenin katlat, eyalarn youn lakayt
lk anlamlarn aldklar ve sembollerin zlernez bulma
calara dntkleri insanlararas ilikilerin bir dnyasnn
ac veren ve gizleyen duygusu: bu psikasteniklerin ve ou
izofrenin kat dnyasdr. Mme Sechehaye'nin bayan hasta
s ile gereksizlik duygularndan birini aadaki gibi ta
nnlar: "Hizmet ii eitim okulundaydm; birdenbire oda
nn bydn, korkun bir k tarafndan aydnlatld
n grdm . . . renciler, ve [bayan] retmen kuklalar
gibi grnyorlard, temelsiz ve amasz hareket ediyorlar
d. . . Konumalar duyuyordum, fakat kelimeleri anlayam
yordum. Sesler bana metalik gibi gelmilerdi, tonsuz ve so
uk. Zaman zaman bir kelime btnden kopuyordu. O be
nim beynimde, bakla kesiln1i gibi, samaca tekrar edi
yordu" . ocuk korkuyor; [bayan] retmen mdahale etti,
onu sakinletirdi: "retmen bana dosta glmsedi . . . Fa- .:
kat beni sakinletireceine onun korkusu korkumu ve a
knlm arttrd; nk ben onun dilerini grdm, onun
beyaz, dzenli dileri vard. Onlar aydnlk kta parlyor-
lard ve hemen arkasndan, onlar ayn diler olarak kal
malarna ranen, benim tm bakm ele geirdiler, gya
btn salon merhametsiz k altnda sade dilerden oluu
yordu"7.
(7) ]ournal d'une schizophrene, P. 6 ve 7.
83 .
.... .,.; . . Ve patolojinin tam kar yndeki sonunda halsinas

yonsafhzeyann sonsuz akkan dnyas: her bakasnn
bir bakas olmad, aksirle durmakszn rastlanlan kova-
"
lanan ve tekrar tannan akas, bakasnn olduu yerde

grnrde tekrar tanmai1n her defasnda yeniden bala
yan karmakarklk; bin yz altnda aldatan ya da ldren
biricik tek tiksinilen adann bugn ya da lmn byk
tvbesini yapan her eyi o}Juca yutan kadnn bugn. s
ter yabanc ister tandk olsun, her yz sadece bir maske
dir - takip denin maskesi ve her ya da karanlk, her szn
sadece gizli bir anlam varr: takip etme.
Psikasteninin maskeleri, halsinasyonsal hezeyann
maskeleri: nihayet birinin tek sesliliinde / can skntsn
da insan yzlerinin bir ou telef olur; dierinde saysz
profiller altnda halsinasyon grenin deitirilemez, in
safszca daima ayn anlama sahip hezeyan deneyimi geri
gelir.
4. Sonunda hastalk insan kendi vcut deneyimini
gelitii onun bireysel bir alannda da yakalayabilir. Vcut,
etrafnda dnyaya giden yollarn kendi imkanlarn atk
lar ilgi noktas olmaya son verir. Ayn zamanda bilin uf
kunda vcudun mahiyeti deiir. Ara sra younlar, ar
lar ve bir eya gibi hareketsizleir; iinde bilincinin artk
kendi vcudunu tanyamad bir nesnellie meyleder; z
ne kendisini bizzat evveliyetle kadavra olarak ya da hare
kete getirici gleri esrare.ngiz bir dtan kaynaklanan can
sz bir makine olarak alglar. Minkowski tarafndan gzle
nen bir hasta unlar ifade eder: "Bir gnden dier gne
vcudum odun gibi serttir. Bugn vcudum bir duvar gibi
salamdr; dn her an, vcudumun siyah bir su, bu ocak-
84 .
dan daha siyah olduu izlenimini tayordum . . . imdeki

herey siyahtr, kpkl, ayn zamanda kirli siyahlk siya
hnda.:. Dilerim dolapdaki duvar gibi diktir. Gya vcu
dum sabit, biraraya yaptrlm ve parke gibi kaygan [gi
bi] "8
Ara sra vcuda ilikin, iinde kendilik algsnn tn1
deneyimlerinin akt onun mekansallna ve katlna
erikin alg tamamen zayflar ki bylece evveliyetle vcut
sal olmayan bir yaam bilinci ve lmsz varolua ynelik
hezeyan dolu inan mevcut kalr; kendi vcuduna ilikin
dnya, "kendi dnyas" , ieriinden arnm olarak gr
nr ve evveliyetle bir lmszlk bilinci olan yaam her
trl gdann, fiziksel yardmn ve onun fiziksellii ile ilgi
li her trl ihtimamn reddedilmesiyle bizzat kendi kendi
sini hazrlayan yava yava gelen bir lmle. biter. Bins
wanger, Ellen West adnda, kendisinde "kendi dnyas"nn
bozuntuya uradnn tespit edilebildii ve dnyaya iliti
rilmi olmann zldnn grlebildii bir hastay 1
gzledi. Dnyann iinde sanal mekanda nceden izilmi
yollara gre oryante olan ve hareket eden varolu kipini o
,1
.
..i
.I
[ hasta kadn] artk tanyamaz; o bu dnya zerinde artk

=
"duramaz"; o , uma arzusu, etersel/ila alm sevin o

kunluunda y rme arzusu ve bir amurlu dnyann esiri
olma arzusu arasinda salnr. Fiziksel hareketin salam, > I
gvenil mekan mutluluk dolu ani hareketi ile aaya ,-:

;I
doru eken/azalan korku arasnda kaybolmutur; dnya

"sakin, buz gibi ve l" olmutur; hasta vcudunun biraz
ss eyas gibi ve eterik olarak akan/sv gibi olduu rya-
(8) In: Ajuriaguerra and Hacaen, Les hallucinations corporelles.
85 .
1
!
sn grr, onun tutarszlklar onu tm maddesellikten

azat eder. Bu husus, zerinde psikozun kendisini ifade et
tii ve (imanlama korkusu, anoreksiya, duygusal fark...
szlk) semptomlarnn kendilerini belirttikleri, bulgular!).
on Ilk bir hastalk geliiminden sonra onu intihar
srklec;likleri temeldir9 ,,
,
Bu tr zmlemeleri, sadece tarihsel zmlemeler
olarak kabul etmek ve hastann evreni olarak adlandrdl
mzin acaba onun gemiinin sadece keyfi bir kesiti olup
olmadn ya da en azndan iinde kendi geleceinin en
yksek ,noktasna ulat/younlat ekstren bir durun:
olup olmadn sormak dnlebilir.
Fakat eer Rudolf da, Roland Kuhn un bir hastas, o
'
hala bir ocuk iken ve ln1n anlamn bilmediinden bir

ok saatler annesinin cesedi yannda durlu ise, - phesz
bu gerekten onun hastalnn nedeni deildir; bir cesetle
uzun zaman birlikte olmak ve daha sonraki bir intihar te
ebbs ile ortak anlama sahip olmas ancak, bir dnya
doup bu dnyann iinde lmn, cesedin, kat- souk
vcudun, cam gibi bakn bir statsnn ve bir anlamnn
olmas halinde mmkndr; lmn ve gecenin dnya;
gndzn dnyasna ve yaama kar allmn dnda
bir yer almak durumundadr ve bir zamanlar onda bu de:
li aknlk ve byle byk kukuya neden olan bir dnya
dan dier dnyaya bu gei onu o denli cezbediyordu ki .'o
[ hasta] bu geie cesede dokunma ve bir kadnn lm
yoluyla cebren yaratyordu10 Hastalkl dnya br gemiin
(9) L. Binswanger, In: Schweizer Archiv fr Neur. 1 943. .

( 1 0) R. Kuhn, Mordversuch eines depressiven Fetischisten. In: Mo
natsschrift f. Psychiatrie 1 948 .
86 .
tarihsel nedensellii ile aklanm deildir, aksine ou

kez bu aklama bu dnya varolduu iin mmkndr: bu
[ dnya] neden ve sonu balantsn, nce ve sonra ba
lantsn gerekletirir.
Fakat u soru sorulmaldr: Bu hastalkl dnya kav
ramnn anlam nedir ve bunu normal insann evreninden
ayran nedir? phesiz, fenomolojik zmleme normal
ile patolojik arasnda a priori bir ayrm reddeder: "Feno
molojik betimlemenin geerlilii normal ve anormale ili
kin bir yarg ile snrl deildir"11 Fakat aratrmann ak
iinde hastalkl olan, bu evrenin temel karakteristii ola
rak belirir. Bu [ evren] gerekte, kendi hayali ya da ryasal
biimleri, znelliin btn ynleri iin effaf olmay yo
luyla "zel bir dnya" , Idion Kosmon olarak tanmlanan,
bir dnyadr; ve Binswanger hezeyan ile ilgili olarak He
raklit'in uykuya ilikin szn hatrlatr: "Uyank olanla
rn biricik ve ortak bir dnyas vardr" ( enakai koinon
=
kosmon) , "fakat uykuda olanlarn her biri kendine zg 1

(dnyasna) dner ( eis idion apostrephesthei)12 Mamafih
=
hastalkl varolu ayn zamanda dnyaya dmln

kendine zel bir stilince de karakterize edilir: evrenin an
lamnn kendisinden kat, [bu evrenin] temel zamansal
ln kaybeden zne, varln, iinde, kendi varoluunu
'
!f
yok eden/kran dnyann iine brakr. O [ hasta] bu evre

nin arilamn kavrayamadndan kendisini olaylarn [ ak
na] brakr; zneyi dsal bir kader olarak (bu] dnyaya
frlatan bir kntnn iareti gelecei olmayan bu pa-
( 1 1) R. Kuhn, lbid.
( 1 2) L. B inswanger, Traum und Existenz. In: N eu e Schweizer
Rundschau, 1 930.
87 .
rampara zamanda, bu birbiriyle ilikisiz mekanda grl

melidir. Binswanger'in belirttii gibi, patolojik sre bir
dnyasallatrma/laikletirmedir. Hastaln dm nokta
s, bireysel dnyann ve dnyann bu sun'Hiine dm
ln bu birbiriyle atan birliinde bulunur. Ya da., baka
bir szck kullanlmak istenirse, hastalk ayn zamanda en
kt znellie ka ve en kt nesnellie dtr.
Fakat belki ite bununla hastaln, zmlemenin
yeni biimlerini gerekli klan paradokslarndan birisine te
mas edilmi olur: eer hezeyan grenin znellii ayn za,..
manda dnyaya bir arma ve dnyaya bir dme ise, o
zama:n masals statsnn srr konusunda bizzat dnya
soruturmaya tabi tutulmal deil midir? Hastaln ortaya
kt evreden kaynaklanan bir tam anlam dm has
taln kendinde bulunmaz m? Ve hereyden nce hastal
n bu evrede hastalk olarak snrlandrld/tanmland-
; basit gerei?
. . 88 .
"
"
Giri
nceki zmlemeler, psikolojilerin patolojik olguyu

konumlayabilecekleri koordinatlar belirlediler. Hastaln
ortaya kt biimler gsterilmesine ramen, ortaya kt
koullar gsterilemediler. Organik geliimin, psikolojik
gemiin ya da insann dnyadaki durumunun bu koulla
r meydana karqcaklarna inanlyorsa bu bir hata olur.
phesiz hastalk bunlarda kendisini gsterir, kipleri, ifade
biimleri, hastaln stili bunlarda ortaya kar. Fakat byle
bir ey olarak patolojik bozukluun kkleri baka yerde
dir.
Boutroux -kendi szckleriyle- bizzat en genel psiko
lojik yasalarn "insanln bir dnemi"nde greli olduklar
n belirtti; oktan beri,' hastaln h::stalk olarak kendi
gerekliini ve deerini sadece bunlar byle olarak tan
yan bir kltr iinde bulunduklar hususu sosyolojinin ve
patolojinin beylik bilgisidir. Vizyonlar ve damgalanmalar
ile ]anet'in hastas baka ortamlarda ( unter anderem Him- .
=
mel) mistik bir kahin, bir mucize yaratcs olurdu. Sempa

tilerin bulac evreninde hareket eden takip edilen [ erkek
91
'
i
j
1
1 Psikoloji ve Ruhsal Hastalk
"
kii] ceza ekme j estleriyle bir ilkel byqcnn pratikleri-

'i
ni yeniden yapyor grnyor: kendi hezfyan dnceleri-
nin ieriklerini aldatt riteller bize bir ,tabuya olan inan
yoluyla hastalkl grnrler ki bu tabu i!e ilkel gayet nor
mal olarak ift anlaml g ile barmak ister ve onun [ g
cn] birlikte etkisinin tehlike dolu ltfuia da ulamak is
ter.
Mamafih hastann bu grelilii dorudan ak deil
dir. Durckheim bu [ greliliin] evrimsel ve ayn zan.anda
istatistiksel bir yaklam ile incelenebilecine inanyordu:
Bir toplumda, ortalama deerden saptklarndan dolay,
daha nceki geliimin alm dnemine atfta bulunan ya
da ancak doum halinde olduu grlen bir geliimin ge
lecekteki dnemlerini haber veren fenomenler patolojik
olarak kabul edilmektedir. " Bir ve ayn btne ait soyut .
evrenselliin bir biimi iinde trn en sk zellikleri top
landnda, elde edilen/kazanlan ematik z ortalama tip
olarak adlandrlrsa . . . , saln bu lsnden her sapma
nn hastalkl bir fenomen olduu sylenebilir" ve unu
1"
eklemek suretiyle bu istatistiksel bak asn tamamlar:
"Toplumsal bir gereklik/olgu , belli bir toplum iin gelii-
,)
!
.
minin ayn ekilde ancak belli bir dnemiyle ilikili olarak
normal olarak adlandrlabilir" (Regles de la methode soci
o logiques) . Baka tl-r antropolojik bak noktalar dahil
'I
edilmelerine ramen . Amerikan psikologlarnn dncesi
Durckheim'n bak ynnden uzak deildir. Ruth B ene
dict'e1 gre her kltr insann antropolojik konumlanmas
oluturan sanallklardan bazlarn beenir seer; sz ge-
( 1 ) Pattern of Culture, 1934.
92 .
Delilik ve Kltr
limi Kwakiutl kltr gibi bir kltr bireysel egoyu ar

derece ykseltilmesini tematize ederken; bir Zuni kltr
bunu radikal bir ekilde dlar; saldrganlk Dobu'da tercih
edilen bir davran biimidir; bu Pueblo'larda bastrlr. Bu
na gre her kltr hastala ilikin olarak, tasla kendi
since gz yumulan ya da bastrlan antropolojik sanallkla
rn tamamnca belirlenen bir tasvir/tablo gelitirir. Crow
Kzlderililerini aratran Lowie, onlarn arasndan kabilesi 'I
nin kltr biimlerinden olaanst bir bilgiye sahip bi
rinden sz eder; mamafih o fiziksel bir tehlikeye dayana
bilme gcnde deildi; ve sadece saldrgan davran biim
lerine imkanlar sunan ve deer atfeden kltrnn bu bi
iminde onun entelektel yetenekleri onun sadece sorum
suz, selahiyetsiz ve nihayet hasta kabul edilmesine neden
olurlar. " Doal refleksleri toplum iin karakteristik davra 1 1
na en yakn olanlarn hepsi bu denli fazla korunsalar da"

der Benedict, "doal refleksleri kendi medeniyetlerinde va
roln1ayan bir davran tabakasna girenlerin hepsi o denli
oryantasyonsuz/ynszdrler" . Durckheim'in dncesi ve
Amerikal psikologlarn dnceleri hastaln biraz olum :1
suz bir ey olarak ve ayn zamanda sanal bir ey olarak al

glanmas gereklilii hususunda birliktirler. Olumsuz bir
""
ey olarak ortalamaya dayal olduundan, bir norm, bir

" pattern" tanmlanmakta ve bundan sapmada patolojik
olann tm z bulunmaktadr: Hastalk doal olarak bir
tali grnm haline gelir ve kendini btnletiremeyen bir
davran olmas nedeniyle bir kltre gre grelidir. Hasta
' ' '
:
,.
,,,
ln ierii gerekte kendisini ifade ettii hastalkl olma

'
yan imkanlarla tanmladndan sanal bir ey olarak [ gr

nr] : Durckheim iin bu, ortalamadan bir sapmann istatis- .
93 .
tiksel sanalldr, Benedict iin insani zn antropolojik

sanalldr; her iki zmlemede hastalk, snrlayc bir
kenar olarak bir toplums'.al kltrel gerekliine hizmet
eden sanallklar iine snflanr.
Bylece phesiz hastalkta olumlu olan ve gerek
.
olan, yani bir toplumda hastaln ortaya kt yap gz
den karlm olur. Gerekten bu eklide tannmak / bilin-
mek durumunda olan hastalklar vardr ve bunlar grup
I

iinde stat ve ilev tarlar; arkasndan patolojik olan artk

sadece bir kltr tipine ilikin bir sapma deildir; bu [ pa-
tolojik olan] bylece unsurlarn birisi ve bu . tipin gr
nmlerinin birisidir. Kuzey Amerika'da Dakota'daki Ber
dache'lerin mehur vak'asn bir tarafa brakalm : bu ho
mosekseller papaz ve byc olarak dsel bir statye sa-
hiptirler, kk esnaf ve yetitirici olarak ekonomik bir rol
oynarlar ve gerekten kendi seksel davranlarnn zelli-
inden dolay. Ve bu grup ;iinde hastalk hakknda net bir
bilincin varlna ilikin hibir ernare yoktur. Dier taraf-
tan byle bir bilin tamamen belli toplumsal kurunlara
dayal/bal olmaldr.
Callaway'a gre Zulu'larda aadaki ekilde aman
olunr: " nce, amari 'olmak isteyen [ kii] grne gre
tamamen din/kuvvetli olmaldr. . . ; arkasndan bireyin
kendisine ac verdii konusunda ikay"et eder. . . Her trl
mmkn olan hakknda rya grr ve vcudu amurla
nr. . . Kendisi su ile slatldnda o bir sre devam eden
_
adale kaslmalarna maruz kalr. Eer birisi hrmetsizlik
gsterirse, hemen gzya dker, hkra hkra sesli bir
ekilde alar. Byc olmay kafasna koyan bir adam hu
_
zursuzluk iin bir byk vesiledir." Demek ki, Zulu'larda
94 .
Delilik ve Kltr
amanlarn karakteristik davran biimlerinin, ki bunlar

dier yandan Avrupallarda hipokondri * ya da histeri ola
rak snflandrlrlarken, kabul edilni ve geerli sanallk- .
lar olduunu sylemek doru deildir. Hastalk bilinci ora"'
da toplumsal rol dlamakla kalmaz, onu bizzat talep
eder. Byle bir ey olarak tannm hastala onu tanyan
grupa bir stat verilir. Baka rnekleri, ok uzun olmayan
zaman nce hala bizim toplumumuzda hala ky eblehi
nin/aptalnn ve epileptiklerin oynadklar rolde bulmak
mmkndr.
Eer Durc kheim ve amerikal psikologlar normdan
sapmay ve mesafeyi hastaln esas doas yapmlarsa,
bunun nedeni phesiz onlara ortak olan kltrel yanl
mada aranmaldr: toplumumuz kovalanan ve hapsedilen
hastada bizza t kendisini grmek/bulmak istemez; toplu
mumuz hastal tehis eder etmez hastay dlar. Hasta ki
iden , normdan sapan bir kii ve hastalkl olann kkeni
nin anomalilerde arayan bizim psikologlarn ve sosyologla
rn zmlemeleri demek ki her husustan nce kltrel
temalarn bir projeksiyonudur. Gerekte bir toplum kendi
sini yelerinin tebaruz ettirdikleri ruhsal hastalklarda
olumlu olarak ifade eder, toplum bu hastalkl biimlere
hangi staty verirse versin; ister toplum bunlar imdi
kendi dinsel yaamnn merkezine yerletirsin, sz gelimi
bu ilkellerde ou kez olduu gibi ya da ister toplum, bun
lar toplun dna atmak yoluyla, onlar vatandalktan iL
karmay denesin, sz gelimi bizim kltrmzde gerek

letii gibi.
(*) fiziksel bir neden olnakszn hastalk duygusu [.n. ]
95 .
"
,
Fakat sonunda iki soru ortaya kari: Toplumumuz

+
nasl oldu da hastala sapkn anlamn ve Aastaya onu d
layan bir staty verebildi? Ve toplumumJ:z buna ramen
,
kendisini tekrar tanmak/bulmak istemedii bu hastalkl

.
biimlerde nasl ifade etmektedir ? f.

.
:: (. '
.,i
' ;'
'/
:.
, t-
. ,.
. :
" 96
e
4. Ruhsal Hastaln Tarih inde Ortaya k
Avrupa, . delilie olduka ge bir ruhsal hastalk stat

sn tanmtr.
-Olduka sk olarak- pozitif tbbn douuna kadar
delinin cinlere tutulmu olarak kabul edildii sylenmek
tedir. Ve psikiyatrinin bugne kadar ki tm gemi(ler)i
ortaan ve rnesansn "deliliinde" dinsel ve majik an
lamlarn dar ana yakalanm, tehis edilememi hastay
anlatmay istediler. imdiye kadar sadece doa st doal
szlklarn grld yerde doann zarar vermelerinin
kefedilebilmeleri iin vvela net ve nihayet bilimsel tbbi
bakn gelimesi gerekiyordu. Bu yorum bir hata stnde
oturur; ki yani "deliler" cinlere tutulmular olarak kabul
edilmektedir; [bu yorum] bir yanl nyargya dayaldr: ki
cinlere tutulmu olarak belirtilenler ruh hastalardr; ve ni
hayet [ bu yorum] yanl bir sonuca dayanr: eer cinlere
tutulmu olanlar gerekte deliler iseler, deliler gerekten
de cinlere tutulmu olanlar gibi tedavi edilmelidirler, gibi
bir sonu karlmaktadrlar. Gerekte cinlere tutulmuun
bu kompleks sorunu dorudan deliliin tarihi altna yer
letirilemez, bunun yerine dinsel dncelerin tarihi altna
[yerletirilebilir] . Tp, 19. yzyldan nce iki kez cinlere
97 .
tutulmuluk sorunuyla urat: tk kez, yani parlamento

lar, hkmetler ya da bizzat katolik hiyera:risi hala engi
sizyon uygulamalar yapan belli manastr tarika.tlarna
kar cephe aldklar zaman ]. Wey er'den Duncan ( 1 560 -
1640)'a kadar bir sra hekim vastasyla : Hekimler, eytan
la yaplan her anlamann ve tm eytani ritellerin ld
rlm bir muhayyilenin gc ile aklanabileceklerini ka
ntlama talimat almlard; ikinci kez, 1 680 ile 1 740 ara
snda, yani tm katolik kilisesinin ve hkmetin, Ludwigs
XlVn ynetim sresinin sonunda takip edlldii iin orta
ya kan protestan ve ]ansenistik* mistisizminin ba gs
termesine kar cephe aldklar zaman. Hekimler o zaman
lar, cokululuk (Ekstase) , uyarlma (Inspriration) , peygam
berlik, ilham telkin etme gibi tm fenomenlerin aziz ruh
(tabi! ki heretiklerde/dinsizlerde) yoluyla, meyve sular
nn/ieceklerin ya da ruhlarn fokur fokur kaynamas yo
luyla neden olunduunu kantlamak iin kilise yneticile
rince atanrlard.
Tm bu dinsel, paradinsel fenomenlerin tp boyunca
uzants demek ki, ruhsal hastaln tanmlanmasna neden
.;:
Ji!
.i
olan byk ura ile karlatrldnda sadece bir tali
episoddur;** ve her husustan nce bu [ episod] tbbn geli
'
imi iin nemli bir tahrikten kaynaklanmamtr; bilakis
dinsel deneyim kendini kantlamak iin tbbn onayn ve
""
'
'I
,,
il
eletirisini yardma armtr ve bunu sadece takviye iin
(*) ]ansenizm: Gemii Augustinus'a kadar geri giden ve [ Roma

ile olan atmalarnda] zellikle Fransa'da byk etki yapan
katolik dinsel akm [ .n. J .
(**) episod = [Tiyatroda} tali oyun. Genel olarak: ikinci derecede
olay [.n.J
98 .
Delilik ve Kltr
[yapmtr] . Bu eletirinin tbdan daha sonra tm dinsel

fenomenlere yaylmas ve yani dinin nevrozun fantastik
. glerinden kaynaklandn ve ayn ekilde ve paradoks
sal olarak din tarafndan lanetlenmi olanlarn kendi dinle
rinin ve kendi nevrozlarnn kurbanlar olduunu gstere
bilmek iin, bizzat onu ortaya karan katolik kilisesinin
zararna tamamen hristiyan deneyimine kar kullanlm
olmas bu tarihin kaderidir. Fakat bu dnm tarih ola
.
rak 19. yzyl kaydeder, yani, iinde ruhsal hastaln po
zitivist anlamda tanmnn artk iyice yerlemi olduu bir
dnemi kaydeder.
i
Avrupa'da 19. yzyldan nce delilie ilikin deneyim
ok yaplyd; bizim amznonu "hastalk" kavran1 ii
ne almas, bizi onun- orijinal zenginlii -hakknda yanltma
sn . .phesiz artk Yunan tbbndan bu yana deliliini ola
n, ve azndan ksmen, patolojinin kavramlar ve onunla il
gili tedavi yntemleri ile doludur. Avrupa'da her zaman
deliliin bir tbb tedavisi vard ve ortaan yallar yurtla
n I hastaneleri, sz gelimi Paris' deki Htel Dieu gibi, deliler
iin byk oranda yatak tahsl.s ettiler (ou zaman kapal

yataklar, kudurmular itaat altnda tutabilmek iin, byk
kafeslerin bir tr) . Fakat bu, delillerin sadece iyiletirile
bilir olan biimlerinin kabul edildii kk bir sektrd
(phrenesie, episodsal olarak ortaya kan cebir eylemi ya da
"melankoli" nbetleri) . Delilik bu sektr boyunca ok yay
gnd, fakat tbbi bir yardm [ alamyordu} .
Mamafih bu yaygnln sabit lleri yoktur; en
azndan alglanabilen yonluklarnda dnemden dneme
deiirler, bazen bu [yaygnlk] gizli ve sbliminaldir ba
zen de tekrar yzeye kar, en ne gelir ve hibir glk
99 .
l .':
r
r
,\
1:
: olmakszn kltrel manzara/dokuya yerleir. Kesinlikle
sylenebilir ki, 1 5 . yzyln sonu, deliliin dilin temel g
leriyle tekrar iliki kurduu dnemlerin biridir. Gotik d
neminin son ifadeleri deikendi ve daima lm 1korkusu
ve delirme korkusunca hkmedilmekteydiler. Dts Itnoc
cents mezarlnda sunulan lm dansn Campa St.11to von
Pisa duvarlar zerindeki lmn zaferini , tm rnesans
boyunca ok sevilerek kutlanan saysz deliler dans ve de
liler kutlamalar izledi. nk bunlar saysz halk elence
leridir, "deliler dernekleri" nce dzenlenen tiyatrq oyunla-

I<
rdr, sz gelimi Flaudern'deki Navire bleu gibi; buraya,
Bosch'un Deliler Gemisi ( Narrenschifj)'nden Breughel'e ve
=
Margot la Folle'e kadar tm ikonografi* girer; bunlar ayn

zamanda, retici metinler, Brand'n Deliler Gemisi (== Nar
renschifj) ya da Erasmus'un Delilie vg s gibi felsefi ve
'
eletirel eserlerdir; nihayet bunlar delilie ilikin tm lite

ra trdr; Elizabet dnemi tiyatrosunda ve klasik ncesi
Fransz tiyatrosunda, gz yalan ve biraz ge dnemde, iti
raf sahneleri gibi delilik sahneleri dramatik mimariye ait
tir; bu [ sahneler] dramay hayalden geree, yanl zm
den gerek sonuca dntrrler. Bunlar, ada romanla
rn olduu gibi, Barok tiyatrosunun temel unsurlardr:
valye hikayelerinin byk maceralar, artk fantazmalarn,
kontrol etmesini bilemeyenerin kafalarnda kolyca fan
tastik rivayetlere dnr. Shakespeare ve Cervantes rne
sansn sonunda, gelecekteki hkmranln Brai;d ve Hi
eronymus Bosch'un yzyl nce bildirdikleri bu deliliin
byk saygnlna tanklk ederler.
(*) ikonografi: resimsel tasvir [ .n.] .
1 0 0 ..
Delilik ve Kltr
Bu, rnesansn delilerine ihtimam gstermedii anla-

mna gelmez. Tam tersine: 1 5 . yzylda, nce lspanya'da
(Saragossa da) , sonra ltalya'da, ilk byk, sadece delilere
'
tahsis ediln1i hastaneler/yallar yurtlar ald. Delilere

buralarda phesiz byk oranda arap tbbna ynelik bir
tedavi uyguland. Fakat bu uygulamalar mnferit yerlerle
snrl idi. zde delilik zgrlk durumundaki bir yaant-
.. dr; o engellemeksizin hareket eder, o herkese ait gsteri
alannn ve dilin bir parasdr, o herkes iin , stesinden
gelmek yerine arla vardrlan gnlk bir deneyimdir.
1 7. yzyln banda Fransa' da halkn, gerekten eitini
halkn kendisini elendirdii mehur delilikler vard; Blt
d' Arberes gibi bazlar yaynlanm ve delilik dncesinin
eserleri olarak C?kunan kitaplar yazdlar. Yaklak 1650'ye
kadar Avrupa . kltr deneyimin bu biimleri iin garip
.
bir ekilde l\abul edici tavrdayd.
1 7 . yzyln banda durum birdenbire deiti; deli- .
nin dnyas dlanmlarn dnyas haline geldi.
[Ve btnyle tm Avrupa'da] sadece delileri kabul
etmek iin belirlenmi deil, ayn zamanda, en azndan bi
zirr alglaman1za gre, son derece deiik trdeki insanla...:
rn byk bir ksm iin belirlenmi mhendislik [ harika-
s] binalar yaratld: fakir zrller, sknt iindeki yal
insanlar, dilenciler, inatla i arayanlar, cinsel hastalkllar,
sulular, hertrl hr fikirliler, ailelerince ya da kraln y
netiminin kendilerine bir kanunsal cezalandrmay esirge
dii tm kiiler, savurgan aile reisleri, aforozu kaldrlan
dinciler, ksaca dzen, akl, moral ve toplum asndan bo
zuculuun bir enaresini gsteren tm insanlar hapsedildi
ler. Bu dnceden olarak hknet Paris'de Bicetre ve Sal-
o 1 01 o
petriere ile Hpital general at; bundan ksf\ zaman nce

Saint Vincent de Paul eski Saint - Lazare czzmllar sna
n bu trden bir hapishaneye dntrd . .ve hemen ar
kasndan, Charenton bu yeni kurumlarn modelin gre
yeniden yaplandrld. Fransa'da her kent kendi Hpital
general'ine sahip oldu.
Bu evlerin hibir ekilde tbb ilevleri yoktu; burala
ra iyiletirilmek iin kabul edilinmezdi; buralara, artk da
ha fazla uz un sre toplumun bir paras olunmak istenme- .
dii ya da olunmaya izin verilmediinde girilirdi. Klasik

.
ada delilere ve byle bir oklarna uygulanan gz altna
alma yoluyla, deliliin hastala olan ilikisi sorun haline
getirilmemekte, aksine toplumun kendisine, bireyin davra
nnda tannana/grlene ve tannmayana/grlmeyene
olan ilikisi problenatize edilmektedir. phesiz gzaltna
alma bir ihtimam nlemidir; bu evlere balanan bir sra
vakf bunun bir delilidir. Fakat bu, ideali mkemmel bir
ekilde kendi iine kapal olma alan bir sistemdir: yaklak
ayn zamanda ortaya kan ngiliz Workhouses'de olduu
gibi Hpital general'da zorunlu alma hakimdir; orada ip
lik eirilir ve kuma dokunur, ucuz fiyata pazarda satlan
ok eitli eyalar retilir, bu para ile hastanenin varln
srdrebilmesi mmkn olur. Fakat zorla yklenen al
ma bir ceza nlemi ve ahlaki kontrol karakt.eri de tar.
nk ancak bylece yeni yeni gelien burjuva dnyasn
da ana ayp/an dknlk, ticaretin dnyasnda par exel
lence* bir gnah tanmlanm olur: o artk, ortaada oldu
u gibi, bir gurur ya da bir arzulanan deildir: o bir hay
lazlktr.
(*) par exeIIence: her husustan nce , akcas, dorusu [ .n.]

1 02 .

.
!
!
1
Delilik ve Kltr
Gzetleme evlerinin tm oturanlarnn biraraya geti

rildii ortak kategori, retime, zenginliklerin dolamna
ya da birikimine katlma yetneksizliidir (bu ister su is
terse tesadf olsun) . Onlara uygulanan dlama: bu yete
nekliliin lsne gre gerekleir v modern dnyada
daha nceleri olmayan bir dnm noktasnn/kesintinin
ortaya ktn gsterir. Demek ki gzetleme orijinalinde
ve balangtaki anlamnda sosyal mekann yeniden yap
landrlmasna bal olmutur.
Bu fenomen deliliin o zamanki deneyiminin ortaya
_
knda iki bakmdan nemli idi. Bi_r kez, uzun zaman
ak olan ve konukan, uzun zaman boyunca ufukta kalan
delilik artk kayboluyor. O, artk uzun sre dna kama
yaca susmaya yneliyor; onun elinden dili alnmtr ve
eer hakknda konuulsa bile, onun kendisi hakknda ko ; i
.
l
... '
numas inkanszdr. En azndan Freud'a kadar irnkansz. i

-j
' :'.
.. :
Freud, ilk kii olarak, tekrar, her an kopabilen, kendisini

.
1: j'. 1
: ... 1
.: ;
nfuz edilemeyenlerde dile getirebilen ortak bir dilin tehli ,..j, \
- '
.:. .
I :
keli teebbsnde akl ve akl d arasndaki iletiimin bir
olanan at. Dier yandan gzetleme altndaki delilik ye
ni, tuhaf akrabalklar oluturdu . inde delilerin cinsel
hastalkllar, czzamllar ve birok sulular, ar sulular
ve hafif sulular ile bir grupta toplandklar dlama meka
n bir tr pheli asimilasyona neden oldu; delilik, ahlaki
ve toplumsal bakmdan su ile artk belki hi kurtulama "Ft 1 1
:
yaca bir akrabalk kurdu: 18. yzyldan bu yana delilik
;r;: :
j . ;
; t J:
<
ile Hsevgiden kaynaklanan tm sular" arasnda sk bir f
..,_,
c:: :
iliki kefetmek, deliliin 1 9 . yzyldan bu yana, hem ;:: ;
;: :
[ sular olarak] nevcut olduklar iin hem de [ bunlar] su
'f.I
1
: :
olmadklar konusunda onda [ delilikte] nedeninin bulan
1 03 .
1
sularn varisi/mirass olmasna; deliliin 20. yzylda

bizzat kendisi , iinde derinde sululuk ve saldrganln
orijinal bir zn kefetmi olmas bizi artmamaldr.
_Bunlarn hepsi, z gerekliinde deliliin ne olduu hak
knda ilerleyen bir keif deil, aksine Avrupa tarihinin
yz yl boyunca delilikten ne [yarattnn] bir depolanma
s/keltilmesidir. Delilik, .allm olarak, zannedildiin
den daha ok tarihseldir, fakat daha ok gentir de.
.
Gzaltna alma, orijinal/ilksel ilevini, delilii sustur
may, bir yzyldan daha uzun sre muhafaza edemedi.
18. yzyln banda huzursuzluk yeniden uyand. Deli ye
niden tandk bir evrede ortaya kar; bu defa ona, tekrar
katld gnlk yaamda rastlanr. Rameau nun Yeeni bu
'
nun kantdr. Yani bu ada, deliliin bylece bir ok c

rm, gnah ve su ile birlikte hapis edilmi olarak birlikte
ikamet ettii hapishane dnyas zlmeye balar: keyfi
gzetlemenin politik tehiri; vakflara v kanunsal hasta
bakmnn geleneksel biimlerine ynelik ekonomik eleti
ri; halkn, ktlerin yurtlar olarak kabul edilen Bicetre ya
da Saint - Lazare gibi evlerden korkusu: herkes gzetleme
nin kaldrlmasn ister. Eer delilik, o eski zgrln
tekrar elde ederse, onun hali ne olacaktr?
l 789'un reformcular ve bizzat devrim eski bask alt
na almann sembol olarak gzetlemeyi yok etmek ve ayn
zamanda hastanelerdeki/yallar yurtlarndaki kamusal
hasta bakmn, tamamiyle aresizlerin bir snfnn mevcut
olmasna atfta bulunduundan dol.ay, mmkn olduun
ca snrlanak istiyorlard. Finansai destein ve tbb/he
kimsel spervizyonun yeni bir biimi denendi: bu [ yeni
biimin] fakirlere ikame ettikleri yerlerde faydas dokun-
e 1 04
Delilik ve Kltur
malyd ve onlarn hastane korkusu olmamalyd. Fakat

delilerin bir zelliidir ki, onla.rn zgrlklerini almalar
iinde yaadklar aile ya da grup iin tehlikeli olabilmele
ridir. Bundan dolay onlar alkoymak zorunluluu ve "de
lilerin ve tehlikeli hayvanlar"n etrafta serbeste dolama
sna izin veren herkes iin hapis . cezas zorunluluu [ geti
rildi] .
Bu sorunu zmek iin devrim srasnda ve mpara
torlukta eski gzetleme evleri arka arkaya delilere tahsis
edildiler ve gerekten yalnzca delilere. Buna gre o zama
nn Filantropisi* deliler dnda herkesi sahverdi; onlar
[ deliler] doal niraslar olurlar, onlar imdi adeta eski
dlama nlemlerine ynelik olarak ayrcalkl bir hak iddi
as sahibidirler.
phesiz gzetleme imdi yeni anlam kazanr: o tbbi
karakterde bir nlem durumuna dnr. Fransa'da PineC
nglitere' de Tuke ve Almanya'da Wagnitz ve Zeil adlar bu
reformla balantl kiilerdi. Ve bu kiilerde ift bir olayn
sembollerini kefetmeyen hibir psikiyatri ya da tp tarihi
yoktur: hmanizmin domas ve nihayet pozitif bir bili
min balamas.
Gerek ise tamamen bakayd. Pinel, Tuke, onlarn
adalar ve onlar izleyenler gzetlemenin eski pratikle
rini/uygulamalarn gevetinediler, onlar onlar tam tersine
delileri saracak ekilde sadece daha katca sklatrdlar.
Tuke'nin New York yaknlarnda gerekletirdii ideal deli
ler kurununda ruhsal hastalkl kii bir tr aile ile evre
lenmektedir, o kendini evinde gibi hissetmlidir; gerekte
( *) die Fhilantrophie [ filantropi] : insan severlik akm [ . n. ]

=
105 .
ise o ite bu yolla kesintisiz ahlaki ve toplumsal bir kont

role tabi tutulmaktadr; onu iyiletirmek, yle sylenmek
te , ona, aile yaamnn ahlaki omurgas olan bamllk,
iteat, sululuk ve minnettarlk duygularn belletmektedir.
Bunun arac tehditler, cezalandrmalar, gdasz brakma,
aalama, ksaca deliyi ocuksu ve sululuk bilinli tutan
her uygulamadr. Pinel, Bic etre de, 1 793'de hala orada olan
'
"tutuklular kurtardktan "sonra benzer teknikler kulland.

O , hastaya fiziksel cebir uygulayan maddi zincirleri iptal
etti (mamafih hepsini deil) . Fakat buna karn hastalarn
etrafnda, snma yerini/hastaneyi, kesintisiz yarglayan
bir kurum yapan ahlaki zincirler oluturdu: delinin tm
hareketleri gzetlenmek, tm talepleri bastrlmak, heze
yan dnceleri rtlmek, hatalar gln yaplmak du
rumundayd : normalden her sapmay hemen bir ceza izle
mek zorundayd. Ve [ bunlarn hepsi} kendisine ncelikle
bir terapi deil bir kontrol grevi den bir hekimin reh
berliinde [yaplyordu ] . Deliler kurumundaki hekim ah
lak sentezlerinin bir ajandr.
Mamafih bunlar hepsi deildir. ok hacimli gzalt
na alma nlemlerine ramen Fransz klasik a deliliin
tedavisine ynelik tbbi pratikleri belli bir dereceye kadar
varolmaya devam ettirdi ve kendilerini gelitirmeye brak
t. Allm hastanelerde/yallar yurtlarnda deliler iin
zel blmler vard. Bunlar tedaviye tabi klndlar ve 17.
ve 18. yzyln tbbi metinleri, her husustan nce gittike
ska grlen can sknts ve sinirsel aclarla ilgili olarak,
delilerin iyiletirilmesi iin uygun teknikleri tanmlamay
denediler. Bu tedaviler ne psikolojikti ne de fizikseldi; on
lar ayn anda hem biri hem de dieriydi: genileme/hacim
1 06 .
Delilik ve Kltr
ile dnce arasndaki karteziyen/aklsal ayrm tbb uy-

. gulamalar alanna nfuz etmemiti; hastaya, ruhlarn ya
da ateini tazelemek iin du ya da banyo uygulanyordu;
bozulmu dolamn yen.ilemek iin ona taze kan enjekte
ediliyordu ; hayal gcne baka bir yn vermek iin, onda
canl izlenimler yaratma deneniyordu.
O zamanlar fizyolojinin durumunca tamamen hakl
kaul edilen bu uygulamalar imdi Pinel ve izleyenleri saf
baskc ve ahlaki bir iliki iinde devraldlar. Du yapmak
artk canlandrmyor, cezalandryor; bu [du] artk hasta
tamamen ter iinde kaldnda deil, bir su ilediinde
uygulanyordu; hala 19. yzyln ortasnda Lauret hastala
rna buz gibi du uyguluyordu , ayn anda bir konuma
balatyor ve onlara, dncelerinin bir delilik olduunu
itiraf etmeye zorluyordu. 1 8 . yzyl ayn zamanda, kat
belli bir hezeyan dncesine sabitlenmi ruhlarn ak
nn tekrar harekete geirilmesi ve kendi doal yollarn
bulmas iin deliliin konumland bir rot gibi dnen bir
nakine icat etti. 19. yzyl bu sistemi, ona sadece cezalan
drc bir karakter vermekle, mkemmelletirir: deliliin
her dile getiriliinde hasta etrafta dndrlr - eer bir d
nce deiiklii gereklemezse, baylncaya kadar. Ayn
zamanda, dey bir aks zerinde kendi etrafnda d;:.en ve
dnmleri, iine hapsedilmi hasta ne kadar huzursuz
davranrsa, o kadar hzl olan bir hareketli kafes gelitiril
di. Tm bu tbbi oyunlar, o zamanlar artk alm/geersiz
olan fizyoloji zerine oturtulmu eskf tekniklerin ku
rum(sal) eitleridir. nemli olan odur ki, Pinel'in zama
nnda gzetlene amacyla kurulan eliler kurumlar, sos-
yal bir dlana mekannn tbb ynden halledilmesi ile ay-
1 07 .
1
]

n anlama gelmezler, aksine, - kendilerinden bazlatnn

sosyal nleme nleleri karakterini , dierlerinin tbbi
strateji karakterini tadklar bir moral rejimi ierisinde -
tekniklerin bir karkl/yaylmas ile ayn anlamdadrlar.

Bu andan itibaren artk delilik hayalgc ve hezeyan
olan ara unsurlar yoluyla vcudu ve ruhu ilgilendiren bir
genel fenomen olarak grlmez. Kurumun yeni dnyasn
da, cezalandrc ahlakn bu dnyasnda delilik zde insan
ruhunu ve sululuk duygusunu ve onun zgrln ilgi
lendiren bir ey olur; o imdi i alana gnderilmitir ve de
lilik bu yolla Avrupa dnyasnda ilk kez stat, yap ve an
lam bakmnda ruhsaldr/psikolojiktir.
Fakat bu ruhsallatrma/psikolojikletirme, kendisi
yoluyla deliliin ahlaki deerler ve ahlaki bask sistemine
yerletirildii bir sbliminal olayn sadece yzeysel sonu
cudur. O [ delilik] , iinde delinin, rstszletirilmi, hu
kuk asndan ocukla bir tutulmu olarak ve deliliin, su
ile kusurlu olarak gnah ile balantl grnd bir ceza
sistemine dahil edilir. Tn psiopatalojinin _Esqfuirol ile
-
balayan ve bugnk bizimki - iinde problematiini ta

nmlad konunun hakimiyeti altnda olmasna ar
nayalm.: zgrlk cebir/zorlama arasndaki iliki; regres-
.
yn fenomenleri ve ocuksu davrann yaps; saldrganlk
ve sululuk duygusu Deliliin "psikolojisi" ile kefedilen
sadece bu .psikolojinin kullanlmasna yol aan olaylarn
sonucudur. Tm bu psikoloji, 19. yzyl " filantropisi" nin
haince bir "zgrletirme" grnts altnda iinde kilit
lendii/kapatld ahlak sadizmi olmakszn mevcut ola
mazd.
1 08 .
------------ -----
Delilik ve Kltr
Her tr bilginin zalimliin temel biimlerine bal ol

duuna itiraz edilebilir. Delilie ilikin bilgi bir istisna de
ildir. Fakat phesiz bu balant ite delilie ilikin olarak
zellikle vahimdir. Sadece evvela bu bilgi yoluyla deliliin
psikolojik zmlenmesinin mmkn olduundan deil,
ayn zamanda her husustan evvel, gizlice her tr psikoloji
imkannn onun iinde yaplanm bulunduundan dolay:
unutulmamaldr ki, "objektif' ya da "pozitif' ya da "bilim
sel'1 psikolojinin tarihsel orijini ve temeli patolojik dene
yindedir. Kiilik blmlenmelerine ilikin bir zmleme
kiilik psikolojisine imkan verdi; basklarn/cebrin ve bi
linsizlik durumunun bir zmlenmesi bilin psikolojisini
kurdu; yetersizliklerin bir zmlenmesi zeka psikolojin
neden oldu , Baka trl sylensin: insan, onun delilie
olan ilikisi bir psikoloji mmkn klal beri, yani, onun
delilie olan ilikisi dsal olarak dlama ve cezalandrma
ve isel olarak ahlakn ve suun iine yerletirme yoluyla
tanmlanal beri, ancak psikolojikletirilebilir bir r oldu.
Deliliin bu iki fundemental aksa olan balants yoluyla
balayan 19. yzyln insan delilie ynelik bir baskn/ha
reketi ve bununla genel bir psikolojiyi mmkn kld.
Gerein karanlnn ve onun mutlak rtl
nn bir aklszlk deneyimi iinde 18. yzyl Avrupa insa
nna kar kmalar [ ve bu aklszlk deneyimi] imdi in
sann doal gereine haline gelir ve bizim iin hala yle
dir. Ve bu giri bizden bir yandan nesnel indirgemeler ta
lep etme (dlama eilimi) ve dier yandan bitmez ken
mez bir ekilde kendisiyle gerisin geri ilikilendirme iste
me (ahlaki ilikilendirme eilimi) yoluyla bu giriin ne
denli ift anlaml . olduu kavranlr. ada psikolojinin
109 .
tm epistomolojik kkeni, zaman bakmndan devrim ile

birlikte gerekleen ve insann bizzat kendisine olan iliki
sini ilgilendiren bu olaydadr. Psikoloji, modern insann
kendi gereini arad - ve kaybettii bu etik dnyann
zerinde ince bir deridir. Tam zddn syledii iddia edi
len Ni.etzsche bunu grmt.
Deliliin psikolojisi buna gre sadece gln olabilir
ve buna ramen ze dokunur. Gln, nk deliliin psi
kolojisini yapmak istemek demek, pikolojiden, kendi ko
ullarna hcum etmeyi, kendi imkannn kouluna geri
dnmeyi ve kendisi iin alamaz olan amay talep eder.
Psikoloji asla delilie ilikin gerei syleyemeyecektir;
nk psikolojini\} gerei kesinletirilmi deliliktedir. Ve
buna ramen deliliin psikolojisi yanlmaz bir ekilde z
sel olann stne gider, nk o [ psikoloj i ] karanlkta
iinde imkanlarnn birbirine baland noktaya doru ha
reket eder; yani nk o [ psikoloji] kendi yoluna gerisin
geri -gider ve insann kendisiyle bir iliki kurduu ve onun
homo psychologicus olmasna neden olan yabanclama bi

imini kulland alana ynelir. Kkenlerine kadar srl

n olarak, deliliin psikolojisi ruhsal hastaln bir hak
kndan gelme ve onun yok olmasnn bir imkan deil, ak
sine bizzat psikolojinin tahrip edilmesi ve akl ve aklszlk
arasndaki o zsel olan psikolojik olmayan, nk ahlaki
olmayan ilikinin ortaya konmasdr.
Bu iliki Hlderlin'in, Nerval'sin, Roussel'in ve Arta
ud'un esei:lerinde yaayandr v grnendir, psiko.lojinin
tm ktlklerine ramen ve insana, onun gnn birinde
belki delilik ile byk trajik karlama iin psikolojiden
ayrlm, hr olabileceini vadeder.
110
5 . Delilik. Genel Yap
Burada sylenen, delilik fenomenlerinin ana hatlarn

karma ya da bir iyiletirme taktii tanmlamaya ilikin
her bir denemenin o priori bir eletirisi olmamaldr. Sade
ce u gsterilmek zorundadr ki, psikoloji ile delilik ara
snda bu tr bir iliki, yani temelde byle bir yanl anlal
na mevcuttur, ki bylece deliliin tmn, onun zn
ve doasn psikolojinin kavramlaryla incelemek akamete
urar. Bu tr bir gayretin baarszla mahkun olmas biz
zat "ruhsal hastalk" kavramnda dile gelir. "Rhsal hasta-.
lk" olarak karakterize edilen sadece onu evvela mmkn
klm olan psikolojide yabanclam deliliktir. .
Gnn birinde deliliin genel yapsna ilikin zgr-
lemi, yabanclamadan geri alnm, ayn zamanda ilksel
diline geri verilmi delilie _ilikin bir alma yazma derle
mesi yaplmak zorundadr.
Byle bir almada ilk olarak, insanlarn davrann
da ve dilinde toplumun belli bir tavr ald belli fenomen
lere kar duyarsz olabilecei hibir kltrn mvcut ol
mad ortaya kard: Bu insanlar ne- tamamen hastalar gi
bi ne tamamen sulular gibi ne tamamen sihirbazlar gibi
111
. Psikoloji ve Ruhsal Hastalk
ve ne de tamamen allm insanlar gibi muamele grr

er. Onlarn iinde bir ey farkdan sz eder, fa[ ketme
yi/ayrdetmeyi talep eder. Bunun, bizim bilimsel anlam..,
zn ruhsal hastalk olarak tanyaca ilk karanlk ve da
nk bilin olduunu sylemekten saknalm; bu mnhas
ran, delilik deneyiminin yerleecei boluktur. ;:akat bu
olumsuz biim altnda artk, toplumun deerlerini koydu
u ve riske ettii olumlu bir iliki belirir. Bylece rne
sans , lmn hayaleti .korkusundan, bu dnyann sonu
korkusundan ve bu dnyada br dnyann kork1Jsundan
yeni bir tehlike hisseder: ieriden, bu taraftaki ve .br ta
raftaki dnyay ayn dzeye, ayn anda bir ve ayn yery
zne yerletiren tabir caiz ise dnyann yarklarndan da
r frlayan deliliin igali, ki bylece bu dnyamzn fantas
tik bir sahte resimde iftlemi olup olmad ya da tam
aksine ou kez bu taraftaki dnyann br taraftaki dn
yay ele geirip geirmedii ya da imdi ve burada bizim
onu bu taraftaki dnya olduunu bilmeksizin, sonunda bi
zim dnyamzn bir srr olup olmad artk bilinemez. Te
kinliin tam orta yerinde korkun tekin olmayan ikamet
ettiren bu gvenli olmayan, ift anlaml deneyim Hierony
mus Bosch' da grlebilenin stilini kazanr: Onda [ delilik
de] dnya garip ve gln kk canavarlaryla her midye
de, her ot sapnda ikamet eder, [ ki orada] gerek ve yalan,
aldatma ve sr, ayn ve baka olan birdir. Arzularn Bahesi
ne deliliin kendi iinde tutarl sembolik bir imaj ne de
kak bir hayal gcnn kendiliinden bir projeksiyonu
dur, aksine, deliliin anlamnn ;mutlak farkn ak tutabil
mek iin yeterli derecede yakn ve yeterli derecede uzak
olan bir dnya algsdr. Rnesans kltr bu tehlikeden
1 12 .
Delilik ve Kltr
'
dolay deerlerini trajik tarzn aksine daha ok alayc bir

tarzda renmi ve denemitir. Akl da kendisini iftlemi
ve kendi kendisini istimlak etmi olarak alglar: o kendisi
ni akll zanneder, kak zanneder; bildiini iddia eder ve
bilgisizdir; kendisini normal insan akl kabul eder, delice
konuur; bilgi karanla ve yasak dnyaya gtrr ve
onun sonsuz a gtrecei dnlr. Rnesansa hakim
olan tamamen oynanan bir oyundur: snrlarn bilen akln
. , pheci bir oyunu deil, aksine kendi tarafn delilik d
ncesine kar koyan akln kat, atlgan, ciddi, alayc bir
oyunu.
Bu ok genel temel deneyimler zerinden, dierleri,
artk daha iyi snflanm olanlar oluur. Bunlar olumlu ve
olumsuz deerlendirmeler, sz konusu deneyimlerin kabul
ve reddedilme biimleridir. 1 7 . yzyln tanmad, deer
sizletirdii ve susturduunu 1 6 . yzyln olumlu deer
lendirdii ve tand aktr. Geni anlamda deliliin ye
ri/konumu burasdr: orijinalde baka trl, delilik dn
cesi ve aklszlk olarak kabul edilenin olumsuz deerlen
dirildiinin, kltr olgular iindeki, ite bu yerletirildii
dzeydedir. Burada ahlaki anlamlar ne kar, savunma
nlemleri sz konusu olur, engeller dikilir, dlamann
tm ritelleri oluur. Dlanma kltr tipine gre deiik
tir, corafi ayrm yolu ile (iinde "baka trl" insanlarn,
bazen kyden kilometrelerce uzakta, yaad Endonezya
topluluklarnda olduu gibi) , maddi ayrm yolu ile (gzal
tna alnann gerekletii bizim toplumlarnzda olduu
gibi) ya da sadece dardan hi grlemeyen sanal ayrm
yolu ile (Avrupa'da 1 7 . yzyln banda olduu gibi) .
1 13 .
Bu izole etme taktikleri deliliin alglanmas iin r

eveyi olutururlar. Sylenmesine izin verilen bilgi: bu de
lidir, ne basit ne de dorudan bir eylemdir. Bu [ eylem ] ger
ekte bir sra n operasyona ve her husustan nce sosyal
riekann deerlendirmenin ve dlamann ilgili snr izgi
lerine gre tespit edilmesine dayanr. Eer hekim delilii
bir doa fenomeni olarak tehis ettiine inanyorsa, bu
gerekte, . ona delilii tanmaya izin veren bu eiin mevcu
diyetidir. Her kltr, bu kltrn oluturulmasna uygun
olarak kendisini gelitiren kendi eiine sahiptir; 19. yz
yln ortasndan bu yana toplumunda delilie ilikin du
yarllk eii olduka dt; bu , bu dn ayn ekilde
nedeni ve sonucu olan psikanalizde grlebilir. Bu eiin
tbbi bilincin keskinliine bal olmad belirtilmelidir:
deli, artk 1 9 . yzyldan nce Avrupa'da olduu gibi, pato
lojik bir stat almakszn, byle biri olarak pekala tanna
bilir ve izole edilebilir.
Nihayet bizzat bu eikten greli bir ekilde bamsz
olarak zetle delinin varlna kar tolerans bu eiin yk
sekliine baldr. Bugnk Japonya 'da evrelerince byle
olarak tannan delilerin yzdesi Birleik Devletler'deki ile
aa yukar ayndr; fakat burada toleransszlk byktr,
yani toplumsal grup (zellikle aile) normlara uymayan in
sanlar entegre etme ya da basite kabullenme yeteneinde
deildir; hemen hastaneletirme/hastaneye gnderme, bir
klinikte ikamet ya da basite aileden ayrma talep edilir.
Buna karn Japonya'da ortak dnya daha toleransldr ve
genel olarak hastaneletirme kural haline gelmemitir.
Harp zamanlarnda ve ar kriz zamanlarnda Avrupa'da
deliler kurumlarna sevklerin/gndermelerin kabul grme-
1 14 .
-------
Delilik ve Kltr ---------
sinin birok nedenlerinden birisi, evrenin entegrasyon

normunun dzeyinin, daha tutarl ve olaylarla bask altna
alnsa bile, olduka dmesi ve bu yolla evrenin doal
olarak, allm zamanlara gre, daha toleransl olmasdr.
te ancak bu drt dzeyin temelinde delilie ilikin
bir tbbi bilin geliebilir. Deliliin alglanmas bylece
hastaln bilgisi olur. . Fakat bu zaman da, onun hastalk
olarak tehis edilebilmesi iin hibir eye ihtiyac yoktur.
. Ne arab tbb ne orta an tbb, ne de kartezyen sonras.
. tb fiziksel hastalk ile ruhsal hastalk arasnda bir fark ya
. pabildiler; insan her patolojik biime tm btnsellii ile
dahil ediliyordu. Ve bir psiko-patolojinin oluturulmas
hala bir yandan organik patoloji ve ruhsal hastalk eklin
deki bir ayrm mmkn klan, dier yandan her iki alana
ortak olan ve her iki fenomeni soyut olarak belirleyen bir
metopatolojinin yasalarn tanmlamaya izin veren bir sra
operasyon gerektirir. Ruhsal hastaln kuramsal yaps di
er yandan uygulamalarn/pratiklerin bir btn sistemiyle
ilikilidir: tbbi bakm ann oluturulmas, izlene ve n
leme sistemi, ihtimam biimi, tbb gayretlerin gsterilme
si/hasredilmesi, iyileme ltleri, ceza hukuku asndan
hastann ve kendisinden gayri sorumlu olmasnn medeni
hukuk statsnn tanmlanmas: ksaca, ite bir kltrde
delinin somut yaamn tanmlayan bir genel organizasyo
nun belirlenmesi.
Fakat tm bunda, srekli, adm adm blnme ten1e
linde hezeyan, hastalk ve ruhsal hastalk olarak deliliin o
temel deneyiminden toplumun sadece ilgili uzaklan1a
s/mesafe koymas llr. Ayn zamanda kar yndeki
hareket gsterilmelidir: kendileri yo luyla bir kltrn,
115
r
reddettii fenomenlerde, kendisini 1fade ettii hareket biz

zat susturulmu, bizzat dlanm olarak delilik bir dil de
erine maliktir ve onun ierikleri anlamlarn onu delilik
olarak ortaya koyan ve defedenden alrlar. rnek olarak
yaplan ve profili olan, bizim psikolojimizi kendisinde ta
ndmz zanneden ruhsal hastal alalm.
Ruhsal hastalk geliimsel hale getirilir ve gerekten
aknn bir bozulmas olarak; geriletici/balangca dnd
rc bu y< n temelinde kendisinde ocuksu davran bi
imleri ya da kiiliin arkaik biimleri grnr. Fakat geli
imcilik haksz bir biin1de bu geri dnmelerde patalojik
olann zn ve gerek kkenini grr. Hastann ocuksu
davranda ka arayabilmesi, bu davrann yeniden orta
ya kmas geri dndrlemez bir patalojik vaka olarak g
rlebilmesi iin toplum, bugn ile gemi arasnda ne a
labilinir ne de almasna izin verilen bir mesafe koymak
zorundadr; kltr, gemii sadece yok edilmi bir gemi
olarak btnletirebilmelidir. Bizim kltrmz bu karak
teristii tar. 18. yzyl, Rousseau ve Pestalozzi ile ocua,
kendi geliimine uyan pedagojik kurallar yoluyla kendi l
snde bir dnya oluturmay denerken, bununla, o
cuklarn etrafnda yetikinlerin dnyas ile ilikisiz irreal,
soyut, arkaik bir evre ina edilmesine izin verdi. ocuu
yetikinlerin atmalarndan korumaya ynelik kusursuz
amal ada pedagojinin . tm geliimi yetikin insanda
ocuk olarak yaam ile hazr/bitmi insan olarak yaam
arasndaki mesafenin daha da belirginlemesini salar. Bu
u demektir, o [ pedagoji] ocuu , onu atmalardan uzak
tutnak iin, zellikle ar bir atna, yani kendi ocuklu
u ile gerek yaam arasndaki bir atma ile kar kar-
o 116 o
Delilik ve Kltr
ya getirir1 Bir kltrn, atnalar ve elikileriyle kendi

gerekliliini pedagojik kurumlara dorudan yanstmad,
aksine onlar mazur gsteren, onlar masalsal bir iliki
iinde hakllatran ve idealize eden mitler yoluyla dolayl
bir ekilde yanstt da kabul edilirse; bir toplumun kendi
pedagojisinde kendi altn a ryasn grd (Platon'un .
ve Rousseau'nun pedagoj sini dnelim, Durckheim'in
cumhuriyeti kurumlarn dnelim, Weimar Cumhuri
yeti'nin pedagojik naturalizmini dnelim) de kabul edi
lirse, bu patalojik fiksasyonlarn ve regresyonlarn sadece
.
belli bir kltrde mmkn olduu kavranr. Bu regresyon
nevrozlar ocukluun nevrotik doasn ortaya karmaz
lar, aksine onlar ocukluu ilgilendiren kurumlarn arkaik
karakterini aa karrlar. Bu patalojik biinlere, iinde
arzu ryalarn gizledii ocuk eilimi biimleri ile yeti
kinlerin, ilerinde bunun zddna, kendi gerek bugnleri
ile kendi aclarnn alnabildii yaam koullar arasndaki
toplumsal atma arka tenel olarak hiznet eder. Benzer
bir sz kltrel geliime ilikin olarak da sylenebilir: bir
iddialar sistemine ve daima kendinde tad/bulundurdu
u majik ufka sahip dinsel hezeyan tasavvurlar, toplumsal
geliim ile ilikili olarak bireysel regresyonlar gsterirler.
Din doasndan dolay kuruntusal olduundan deil ya da
birey kendi bugnk dini zerinden onun en pheli ruh
sal .kkenlerine atldndan deil, aksine dinsel delili
e/hezeyana, kltrn avan1atrlmas/uzmanlardan arn-
( l ) Bu hetorejenlikte ve bu iki yaam biimi arasndaki mesafede

belki, Fre-ud un latenz dnemi olarak tanmladnn ve libido
'
nun mitsel geri ekiliine bal olann kkleri bulunmaktadr.
1 17 .
... . . ..- ------

------
drlmas [ Laifizierung] yoluyla den olunur: din, bir

=
t!
grubun kltr dinsel ya da mistik Jnan ieriklerinin de-

neyimin aktel ieriklerine olan asimilasyonuna artk izin
vennedii srece hezeyansal bir inncn konusu olabilir.
Kurtarlmayla ilgili hezeyan tasav rlar, halsinasyonal
grnmlerin yaants ve gk grts gibi bir sesin/a
rnn yanlmaz iitilii bu atmaya' v onu ama talebine
aittirler: Bunlar hezeyan/delilik dnyasnda gerek dnya
da para para olmu birlii yeniden tesis ederler. Ruhsal
regresyonlarn tarihsel teneli dein'k ki, belli kronolojik
karakteristikler araclyla herbir1nin tarihsel kkenine
iaret edilen kltrel konularn / temalarn bir atmas
dr.
Travmalar, savunma mekanizmalar, onu evreleyen
hereyden olan korkusuyla bireysel gemi hastaln bir
dier boyutunu oluturuyor grnyor. Psikanaliz bu a
tmalarn kkenini mitolojinin snrlarndaki bir "meta
psikoloj ik" mcadele iine yerletirir ( "Gd ler bizim
mitlerirnizdir" der Freud bizzat) - yaam gds ile lm
gds arasndaki, arzu ile tekrar arasndaki, eros ve tha
natos arasndaki [ ncadeleye] . Fakat bu, bir sorun olarak
ortaya kan bir zm biiminde ortaya koyma demektir.
Eer hastalk elikili davran biitnlerinin ii ie gemi
liinde tercih edilen bir ifade tarz bulmusa, bu, elikinin
unsurlarnn ins_ann bilin altnd.a atmann paralar
olarak yanyana durduklar anlamna gelmez, bu sadece, in
sann insanlara iliki.n elikili bir d.eneyim yapt anlam
na gelir. Kltr tarafndan yarma, smr, grup rekabet
leri ya da snf sava biinlinde belirlenen toplumsal iliki
ler insana--ke_ndi dnyasnn srekli bozulmu bir deneyi-
1 18 .
Delilik ve Kltr
mini sunarlar. Ekonomik ilikiler sistemi onu ) paradokssal

olarak sadece bu yasalarn diyalektik bir biimi olan bir
-
.
mcadelede bakalaryla bir araya getirir - .fakat sadece ba-

mlln olumsuz balanmas yoluyla; onu kendi gibi
olanlaila bir ve ayn kaderde birletiren birarada yaama
nn yasalar onu ayn zamanda bu yasalarla kar karya
getirir - paradokssal olarak sadece bu yasalarn diyalektik
biimi olan bir mcadelede; ekonomik ve sosyal balan
malarn evrensellii ona dnyay anavatan olarak tanmas
na .ve her insann imajnda/grntsnde bu' dnyann . bir
anlamn okumasna izin verir, fakat bu anlm ayn zaman
da bir rakibin anlam da olabilir ve bu ariavatan onu ya
banc biri olarak da takdim edebilir. nsan bir dier insan
iin hem kendine zg gereinin bir simas, hem de ken
di lmnn olabilirlii olmutur. O sadece hayali alemde,
toplumsal ilikilerin, istikrarn ve tutarllklarn kazan
malaryla, kardelik statsne rastlar: dier [ kii] , yaam
ve lnn diyalektii yolyla naho, tehlik dolu duruma
gelen bir deneyimde kendini b elli eder/gsterir. dipus
kompleksi, ailesel iftdeerliliin dm noktas, bu eli
kinin kltlm bir versiyonu gibidir: ocuk, kendisini
ebeveynlerine balayan kin sevgisini, takriben gdlerinin
bir ift deerlilii olarak getirmez; o ancak/ilk kez yeti
kinlerin dnyasnda ona ebeveynlerin eski bir tema olan
zel bir tutumunda rastlar: ocuklarn yaam ebeveynle
rin lmdr, gizli olarak onlarn davranlarnda kefedi
liebilir. Evet, eer Freud, savan neden olduu nevrozlar
hakknda dndnde, iinde hala 1 8 . yzyln Avrupai
iyimserliinin dile geldii yaam gdsnn bir iftleme
si olarak olumsuz olann gcn ilk kez psikoloji bilimine
1 19 .
katan lm gdsn kefettiyse bir tesadf deildir. Fre

ud sava aklamak istiyordu , bu [sava] , Freud dncesi
nin dnm iinde rya gren bir savat. Ya da ou
kez bizim kltrmz ayn zamanda kendine zg eliki
lerin bizzat kendisi iin ak olan deneyimini yapar: daya
nmann eski ryas terkedilmek zorundayd; insann, in
sana ilikin olarak kin ve saldrganlk kipinde yaanan
olumsuz bir deneyim yapabildii ve yapmak zorunda ol
duu itiraf edilmeliydi. Psikologlar bu deneyime ift de
erlilik adn verdiler ve onda bir gd atmasnn [ va
rolduunu ] grdler. Bu tr bir ok mit zerine mitoloji.
Nihayet hastalkl fenomenler kendi yaknlamala
rnda patalojik dnyann zel bir yapsn karakterize eder
ler: bu dnya gya, fenomologlarca aratrlm olarak,
hastann kendisini keyfi fantezi ve hezeyan dnyasndan
olay iine ektii, ayn zamanda ulalamaz "zel dnya"
ve hastann yakalanmlk kipi iinde tamamen teslim edil
dii bask evreni olduu paradoksunu sunar. Fakat gerek
eliki ile karlatrldnda , gerek elikinin neden
olduu patolojik biim ikincil [deerdedir] . Bunun teme
linde yatan determinizm dnyaca bylenmi bir bilincin
majik nedensellii deil, aksine kendiliinden, bizzat ken
disince neden olunan elikiler iin bir zm sunma g
cnde olmayan bir evrenin gerek nedenselliidir. Eer
hezeyansal fantezide yanstlan dnya yanstlan bilinci ha
pis altnda tutuyorsa, bu, bu bilincin bizzat kendisini onun
iinde tutundurmas, bu bilincin bizzat onun iinde kendi
varolu imkanlarndan vazgetiinden deil, aksine dnya
nn, eer bu, dnya kendi zgrlne yabanclam ise ,
kendi deliliini/hezeyann tanyamamasndandr. Eer
120 .
Delilik ve Kltr
hastalkl bilin kendisini bir hezeyan dnyasna ayorsa,

bu onun kendisini hayali bir bask/cebir ile zincirledii an
lamna deil, aksine bilin gerek bir bask altnda, [ bu .
basky] tekrar tanmakszn, iinde bu gerek basky tek
rar bulduu hastalkl bir dnyaya ka anlamna gelir: bi
lindii gibi gereklik ondan kamay istemek yoluyla al
maz. Gnmzde delilikten, onun makinelerin. dnyas ile
olan ilikisinden ve insanlar arasndaki dorudan duygusal
ilikilerin zayflamasndan ska szediliyor. Bu iliki p
hesiz yanl deildir ve eer hastalkl dnya bugn, iinde
mekanistik rasyonelliin duygusal yaamn dzenli kendi
liindenliini dlad bir dnya biimini almsa bu du
run tesadfi deildir. Fakat, hastalkl insann kendi evre
nini, iinde kendisini kaybettii izofren bir evren yanst
n1asndan dolay mekanikletirdiini iddia etmek sama
dr; ayn eklide onun izofren olmasnn, kendi gerek ev
reninin basksndan kamak iin tek yoVara olduunu id
dia etmek de yanltr. Aksine eer insan kendi dilinde ifa
de edilene yabanc kalrsa , eer kendi eylemine neden
olanda canl, insani hibir anlam bulamazsa, eer ekono
mik ve sosyal belirleyiciler, o bu dnyada kendi anavatan
n tanyamamakszn, ona bask uyguluyorlarsa - bylece
o , izofren gibi patalojik biimleri mmkn klan bir kl- .
trde yayordur; gerek dnyada yabanc, hibir nesnellik
ile gerekletirilemeyen/aklanamayan "zel" bir dnyaya
havale edilmitir; mamafih bu gerek dnyann basksna .
. tabi olarak, o iine kat evreni bir kader olarak yaar.
Gnmzn dnyas izofreniyi mmkn klmaktadr, bu
dnyann, . olaylar yoluyla insani olmayan ve soyut olma
sndan dolay deil , aksine kltrmzn bu dnyay,
121 o
onun iinde insann artk bizzat kendisini tanyamanas

eklinde okumasndan dolay. Biricik ve tek olarak varolu
koullarnn reel atmas, izofren dnyann paradoksla
rnn yapsal modeli olarak hizmet edebilir.
zetle sylenebilir ki, hastaln ruhsal alanlan fasit
daire olmakszn bamszca gzlenemezler. phesiz ruh
sal hastalk oluumu ile ilikili olarak bireysel ruhsal ge
mii ile ilikili olarak, varolu biimleri ile ilikili olarak,
konumlandrlabilir. Fakat hastaln bu farkl ynlerin
den, eer ruhsal yaplarn geliimi ya da gd kuram ya
da bir varolusal antropoloji gibi mistik aklamalara kal
mas/dayanlmas istenmiyorsa, ontolojik biimler tretile
mez/ yaplamaz. Gerekte, ruhsal hastaln imkanlarnn
bo almyla zorunlu biimlerini ald biricik somut
a priori sadece gemite kefedilebilir.
,,
"'
jt
..
...
'
""'
'
'"'
.,
m
,.
'
122 .
Sonu
Biz, ruhsal hastal ilgHendiren fizyolojik ve anato

mik - patolojik sorunlar kastl olarak dile getirdik ve sa
altm tekniklerini ise hi [ dile getirmedik] . Psiko-patolo
jik zmlemenin gerekte ve hakl olarak onlardan ba
msz olduundan deil; dienzephal/arabeyin merkezle- .
rinin ve onlarn duygusal yaamdaki dzenleyici rollerinin
fizyolojideki yakn gemi aratrmalar/keifleri, Breuer'in
ve Freud'un ilk deneylerinden bu tarafa psikoanalitik stra
.
tejinin geliimleri yoluyla srekli olarak artan bilgiler yete-
rince bunun zddn kantlyorlar: Fakat ne fizyoloji ne de
terapi, kendilerinden ruhsal hastalklarn psikolojisinin ay
rlabildii ya da lavedilebildii mutlak bak alarn ve
rebilirler, 140 yl nce Bay le genel paralizi/genel ktrm
leme iin tipik olan rahatszlanmalar.ve semptomolojinin
inisi.yal dnemlerinde olduka sabit olarak bir byklk
hezeyann buldl!; fakat bugne kadar niin zellikle hafif
melankolik bir heyecanllk halinin bu tr rahatszlklarn
bir son.ucu olarak ortaya kt bilinmemektedir. Ve eer
psikoanalitik. mdahelenin baars nevroz "gerei" nin
'gn yzne karlmas ile ayn anlama geliyorsa, bylece
1 23 .
bu [ mdahele] , bu geree neden olan yeni psikolojik dra

ma iinde sadece bu gerei ortaya kann olur.
Deliliin psikolojik boyutlar den1ek ki onlara dsal 1
..
l
olan bir aklama ya da indirme ilkesince geri itilemezler.

Aksine bunlar hemen hemen iki yz yl nce Avrupa insa
nnn kendisine ynelik olarak rettii genel bir iliki iin
de dnlmelidir/yerletirilmelidir. Bu iliki ite, en u
adan baklsn, iinde deliliin aknlndan birazn,
gururundan okasn ve yeteneinin zn unutmaya
koyduu bir psikolojidir; daha gei adan bakldnda
bu -bilgi biimlerinde- tm z bilincin ve mmkn tm
bilginin isel, etsiz, alayc ve olumlu gereini kendi iin
de toplana grevi kendisine verilen bir homo psychologi
cus'un ortaya kdr; nihayet daha geni almdan [ ba"'.
kldnda] bu [ iliki] , kendisiyle insann geree olan ili
kisini ikame ettii, iinde insann bu [ gerei] temel pos
tla iine dek yabanclatrd ilikidir: o [ delilik] bizzat
gerein gerei [ olur] .
Her mmkn psikolojiyi felsef olarak temellendiren
j
bu iliki kltrmzn gemiinde sadece belli bir zaman
da tanmlanabildi: yani akln aklszlkla olan byk kar 1
'
lamas artk daha uzun sre zgrlk boyutunda gerek 1

;\
lemedii zaman, akln insanlar iin onun yerine bir doa

.
olmak iin, bir etik olmak iin sona erdii zaman. O za

manlar delilik doann doas olnutu, yani, yabancla
m ve determinizminde zincire vurulmu bir sre, dier
yandan ayn zamanda keza . zgrln doann doas
olur iken, fakat gizli bir tin anlamnda, doann yabanc-
. latnlamaz z anlamnda. Ve insan, deliliin anlamnn
byk dnm nne ve ona neden olan boyutun iine
124 .
Sonu
yerletirilmek yerine, kendi doal oluunun temelinde bir

ve bakas oldu , delilik ve zgrlk ve kendi ncelikli
znn gc yardmyla doann doas ve gerein gere
i olma hakkn kendinde toplad.
Psikolojinin hibir kez deliliin hakkndan gelemeyi
inin iyi bir nedeni vardr: Psikoloji, bizim dnyamzda
deliliin hakkndan oktan gelindiinde, dramadan artk
dlandnda, mmkn olnutur. Ve eer bir imek, bir
lk Nerval'de ya da Artaud'da, Nietzsche'de ya da Rous
sel'de tekrar ortaya karsa, psikoloji kendi tarafnda tekrar
sessizleir ve szcklerinin anlamn o trajik kesit/resim ve
zgrlkten alan bir dil nnde sessizce durur, ki bu tra
jik kesit ve zgrle kar "psikologlarn" saf/plak varo
luu insana sknt verici bir unutma tefekkl eder/verir.
i:
' :
"
"
:t
1
i
1
1
1 .
1 !
.!
, , .
'i
12 5 o
:]
J

Michel Foucault - Psikoloji Ve Ruhsal Hastalık

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Michel Foucault - Psikoloji Ve Ruhsal Hastalık

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NDEKLER

Sunu (Prof. Dr. Muhsin Hesapolu) . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Ruhsal Bozukluklarn Tbb ve Organik Tp . . . . . . . . . . . . . . 21

Prof Dr. Muhsin Hesapolu

Michel F oucault 1 5 Ekim 1926 ylnda Fransa'nn

konumaya indirgenemez olan ' fazlalk'tr ite bu 'fazlalk

nr6. Bylece "yapsal sylem incelemesi"7 , "bilginin ola

biimlerinin tarihini yazmak olduunu belirtir. zne de

"Modern toplumlarda, Foucault' ya gre, bildik anlamyla

"Deliliin Tarihi"25 Adl almaya Gre Deliliin Tari

dnt. Deliler artk farkl insanlar olarak toplum

topluluundan ayrlr. Dknler yurduna kapatlan

"Hapishanenin Douu" Adl almaya Gre Hapisha

rlmeden gzetleme] dir. Michel Foucault'a gre okul,

"Hapishapenin Douu" Balamnda "Okul Disiplini"

lamalar geirerek modern dneme girerler.

Michel Foucault'un elinizdeki "Psikoloji ve Ruhsal Hasta

ve ruhsal hastalklarn "genel yaplarn" tanmlyor.

1 . E. W Said, "Michel Foucault, 1926 - 1984 . " Dou-Bat,

1 5 . A. Akay, "Michel Foucault ve Sosyolojisi". Cumhuriyet

36. D . Dolta, Postmodernizm. Tartmalar ve Uygulamalar,

lki soru ortaya kyor: Psikoloji alannda hangi ko

yaamn geliimini inceleyen disiplin ile organlarn gelii '

mini inceleyen disiplin arasndaki atmadan kaynaklanr:

Bu sorunlar o denli ok tartlmtr ki bugn artk

Biraz nce szn ettiimiz genel patoloji iki aama

imi iinde geici da vurumlar, semptomlarn alternatif

gereken ve biti ve balang noktalar olarak grlen ta

( 1 ) Dupre, La Constitution emotive, 1 9 1 1 .

Manik ve Depresyon: Magnan, "kesintili bir ekilde

mal lgnlk psikozudur; fakat [ burada] lgnlk kt sis

(gevezelik, yani kavramlar oluturma, alma, iyi davran

(4) Kraepelin, Lehrbuch der Psychiatrie, 1889.

senptomlar snflamak ve byk hastalk zlerini tanm

Psikoloji ve Ruhsal Hastalk

cuttur. Burada insann ve psikosomatik totalitenin birlii

ruhsal hastal kiiliin bozulmalarnn hacnine gre ta

ralanmamtr; duygusal iliki muhafaza edilir; fakat histe "

riklerde en u duyarllna vardrlmtr ; nihayet nevrotik

Genel olarak psikozlar snfna unlar katlmaktadr:

teneinde olmadn b elirtir; yani, nesneyi kavramak iin

(6) Goldstein, In: ]ournal de Psychologie, 1933.

1 . Soyutlama - Organik patolojide "hastalk zerinden

Psikoloji, fizyolojinin tbba verdiini /hibir zaman ve

remedi: rahatszlklarn zmlenmesi il'e bak, ayn za

den dn aldklar szcklerle, her unsurda -ryada, su

lerle normal bulgular arasnda ayrm izgisinin ilerleyerek

Fenur'un bir klinik krlmasnn bir sonucu olarak

olanaklar izgisi zerinde bulunan bir organik cevaptr:

gerekte, hastalkl bozukluun kesime nerkezini ve or

ganizmann kullanlmayan normal olana ile birlikte ,

Buna karn psikiyatride kiilik kavram normal ve

Psikopatolojide hastann gereklii bu tr bir soyutla

Demek ki batan psikopatalojinin olgular ile organik

d somut biimler aratrlmak zorundadrlar; bunun ar

Bir ar hastann yaamndaki ilk etki, hibir eyle

tir, kapkaranlktr, daralmtr, paralanntr. Fakat bu i

levsel boluk ayn anda, abartlm bir biimde etki yapan

fen ortaya kt kelime unsurlar kalr; burada ve imdi et

rini tekrarlayabilir; ya da eer baz j estler yapmay becere

yokluu , konuma partneri olmakszn monoloun geni

gerileme srecinin durduu dzey ile tanmlanabilir.

geliiminin, onun adm adm sabitlemelerinin hikayesi

1 . ocuun arad ilk nesneler yiyecek maddeleridir