Büyük Endüstriyel Tesis Doğal Gaz

MHENDSLER N ENDSTRYEL ve BYK TKETML DOAL GAZ
TESSATLARININ PROJELENDRLMES ve UYGULAMA KURALLARI
II
MHENDSLER N
ENDSTRYEL ve BYK
TKETML DOAL
GAZ TESSATLARININ
PROJELENDRLMES ve
UYGULAMA KURALLARI
ETM ve GELTRME
MDRL
I
III
UGETAM GENEL MDRL
UGETAM YAYINLARI 54
ISBN: ISBN: 978-605-4706-22-8
UGETAM
stanbul Uygulamal Gaz ve Enerji Teknolojileri
Aratrma Mhendislik San. ve Tic. A
amlk Mahallesi, Yahya Kemal Beyatl Caddesi

No: 1, 34906 Kurtky - Pendik / stanbul
Tel: 0 850 222 84 86 (pbx) Faks: 0 850 622 10 99
www.ugetam.istanbul
1. Bask: 2011 stanbul

Yayna Hazrlayanlar
Mak. Yk. Mh. Abdlkadir Alper AKGNGR
Editrler
Hseyin BULUNDU
Stratejik Planlama ve Kurumsal letiim Mdr
Selim Serkan SAY

Eitim ve Gelitirme Mdr
Revizyon No: 02
stanbul Matbaaclk Basl Yaynclk Reklamclk Sanayi ve Tic. Ltd. ti
Tel: 0216 466 74 98
UGETAMda verilen eitim ders notudur.

Bu eserin her trl kullanm hakk UGETAMa aittir. zin alnmadan iktibas edilemez.
II
VI
VIII
NDEKLER
1 KAPSAM................................................................................................1
2 GAZ TESLM NOKTASI.....................................................................5
2.1 Servis Kutusu..........................................................................................5
2.2 Basn Drme ve lm stasyonu.....................................................6
2.3 Basn Drme ve lm stasyonu ile lgili Baz Hususlar................6
3 KNCL BASIN DRME STASYONU..................................11
4 ELK TESSATIN KAYNAKLA BRLETRLMES...............17
4.1 Borularn Kaynaa Hazrlanmas..........................................................17
4.1.1 Kaynak Adm Ykseklii......................................................................18
4.1.2 Kaynak Az Akl............................................................................18
4.2 Kaynak lemi.......................................................................................19
4.3 Kaynak Hatalar....................................................................................19
4.4 Kurtaz Kaynak (Branman Alnmas)................................................19
4.5 Kaynak Kalite Kontrol........................................................................20
4.6 Kaynaklarn Kalifikasyonu.................................................................20
4.7 Kaynak Kalitesinin Gaz Datm irketi Tarafndan Kontrol.............21
5 POLETLEN BORU KULLANIMI............................................... .25
5.1 Polietilen Borulara Ait Genel zellikler...............................................25
5.2 PE Borularn Tesisatlandrlmas...........................................................25
5.2.1 PE Boru Boyutlar.................................................................................25
5.2.2 Gzergah Tespiti....................................................................................25
5.2.3 Polietilen Borularn Traneye Yerletirilmesi....................................... 26
5.2.4 Polietilen Borularn Birletirilmesi.......................................................26
6 BORU HATTI TASARIMI.................................................................29
6.1 Boru ve Balant Elemanlar.................................................................29
6.2 Yeralt Gaz Borular..............................................................................29
6.3 elik Borularn Traneye Yerletirilmesi..............................................30
6.4 Gaz Hattnn, Tesisat Galerisinden Geirilecei Durumlarda...............31
6.5 Boru Tesisatnn Korozyona Kar Korunmas.....................................32
IX
6.6 Yer st Gaz Borular ...........................................................................32

6.7 Boru Hatt Uzamas................................................................................34
6.8 Azami eki Miktar..............................................................................35
6.9 Boru Hatt...............................................................................................35
6.10 Tahliye Hatt (Vent)................................................................................35
6.11 Emniyet Solenoid Vanas.......................................................................35
6.12 Saya......................................................................................................36
6.13 Fittingler.................................................................................................36
7 TESTLER.............................................................................................38
7.1 kinci Szdrmazlk Testi (Mukavemet Testi).........................................38
7.2 Birinci Szdrmazlk Testi......................................................................38
7.3 Gaz Datm irketinin Kontrol.........................................................39
7.4 Gaz Teslim Noktas Sonras Tesis Edilen PE Hattn Test lemleri.......39
8 KAZAN DARES TESS KURALLARI.........................................40
8.1 Kazan Dairelerinde lave Tedbirler........................................................40
8.2 Havalandrma.........................................................................................40
8.3 Tabii Havalandrma................................................................................41
8.4 Cebri Havalandrma (Atmosferik ve Fanl Brlrl Kazanlar).............42
8.4.1 flemeli Brlrler in...........................................................................42
8.4.2 Atmosferik Brlrler in.......................................................................42
8.5 Elektrik Tesisat......................................................................................43
8.6 Kesit Hesab...........................................................................................43
8.7 Kazan Tadilat ve Dnm.................................................................44
8.8 Baca Gaz Emisyon Deerleri................................................................44
9 BRLR GAZ KONTROL HATTI (GAS TRAIN)........................46
9.1 Brlr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar...................................................46
9.2 Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar Balant ekilleri.................................49
10 RADYANT ISITICILAR.....................................................................51
10.1 Cihazlarn Yerletirilmesi.......................................................................51
10.2 Havalandrma.........................................................................................52
X
10.3 Egzoz Havas Tahliyesi..........................................................................52

10.4 Yakma Havas Temini.............................................................................54
11 MUTFAK TESSATI............................................................................55
11.1 Basn.....................................................................................................55
11.2 Kapasite..................................................................................................55
11.3 Havalandrma.........................................................................................55
11.4 Mutfak Cihazlar Emniyet Ekipmanlar.................................................56
12 HAMLALAR (ALUMALAR)........................................................58
12.1 Hamlalarn Montaj Kurallar................................................................58
13 BACALAR............................................................................................60
14 HESAP YNTEMLER......................................................................62
14.1 Boru ap Hesap Yntemi.....................................................................62
15 ENDSTRYEL SAYALAR.............................................................65
16 EKLER..................................................................................................68
16.1 Endstriyel Tesislerde Doal Gaza Dnm - Proje Dosyas Hazrlama
Format...................................................................................................68
16.2 Mteri stasyonu (Skit) Tedarik Eden Firmalar...................................69
16.3 Doal Gaz ve LPG in Enjektr apna Gre Bek Gleri.................70
16.4. Mteri stasyonu Temini, Yer Tespiti Ve Montaj Mteri
stasyonu Temini.....................................................................................71
16.4.1 Mteri stasyonu Yer Tespiti ve Montaj.............................................71
16.5 Endstriyel Tesisat Projelerinde Karlalan Baz Hatalar....................72
17 KAYNAKLAR......................................................................................73
XI
XII
1. KAPSAM
Endstriyel ve byk tketimli tesisler, Endstriyel ve Byk Tketimli Te-
sisler artnamesinde ngrlen artlara gre yaplacak ve dntrlecektir.
Bu artnamede ngrlen kurallar:

a) Kapasiteye bal kalmakszn Gaz Teslim Noktas k basnc 300 mbargn
zerinde olan yerler
b) k basncna bal kalmakszn doal gaz ihtiyac 200 m/hin zerinde
olan yerler
c) Doal gazn proses (retim) amal kullanld yerler [buhar kazanlar, bu-
har jeneratrleri, stand-by alan elektrik jeneratrleri, ekmek frnlar, yemek
retimi iin kullanlan mutfak cihazlar ve laboratuvar bekleri bu Teknik Es-
aslarda tanmlanan proses (retim) kapsam dndadr]
Eer bir tesiste bu Teknik Esaslar kapsam dahilinde olan (a, b, c maddeleri)
tesisatlar ile proses kapsam dnda olan cihazlar ayn projede yer alyor ise,
projenin tamam kapsam iindedir.
Tablo 1. Tesisat ve Endstriyel Tesisat artnamesi Kapsamna Giren Kullanmlar
Proses olarak deerlendirilen yerler;
1. Boya kurutma frnlar

2. Proses bekleri
3. Dkm potalar
4. alumalar
5. Tavlama frnlar
6. Kuruyemi frnlar
7. Kzgn ya kazanlar
8. Dner tip metal ileme frnlar (Al. vb.)
9. Ak yanma hcreli cihazlar haricindeki tm cihazlar
1
NOTLAR....................................................................................................... -
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2
3
4
2. GAZ TESLM NOKTASI

Endstriyel tesise gaz tesliminin yaplaca noktadr. Gaz teslim noktasnn tipi
tesis iin gerek duyulan gaz debisi, gaz basnc veya blgedeki Gaz Datm
irketi doal gaz hattnn elik veya PE olmasna gre deikenlik gsterir.
Yukardaki esaslara bal olarak gaz arznn salanaca gaz teslim noktas
tipleri;
Servis kutusu
RMS/RS C tipi istasyon (PE hattan beslenen)
RMS/RS B tipi istasyon (elik hattan beslenen) eklinde olabilir.
2.1. Servis Kutusu

PE ebekeden beslenir. htiya duyulan gaz debisinin 180 m/he kadar olduu
endstriyel tesisler iin uygundur. stanbul dndaki ehirlerde max. 200 m3/
he kadar debi alnabilmektedir. Giri basnc 1 4 barg, k basnc 21 veya
300 mbardr.
Genellikle drt tip kutu kullanlmaktadr;
Tablo 2. stanbulda Kullanlan Servis Kutular ve Servis Reglatrleri
5
S700, S200 ve S300 duvar tipi kutular ile CES 200 Gml Tip Kutu
(Yer Tipi).
Tesisatn kutu yanndan karlmas uygulamas S700 ve S200 tip kutulara
uygulanmaktadr. Yandan delinmi kutularda tesisat borusu topraa girmeden
binaya girer. Bu nedenle katodik koruma ve scak bant sarg uygulamas art
da ortadan kalkm olur. Her durumda tesisat borular korozyona dayankl bir
boya ile boyanmaldr.
2.2. Basn Drme ve lm stasyonu

a) RMS/RS C tipi istasyon (PE hattan beslenen): PE ebekeden beslenir. htiya
duyulan gaz debisinin 325 m/he kadar olduu endstriyel tesisler iin uygun-
dur. Giri basnc 1 - 4 barg, k basnc max. 0,3 bargdr. (stanbul dndaki
baz gaz irketleri max 1 barga msaade etmektedir) 325 m/hin zerindeki
gaz debisi ya da 0,3 barg basn zeri taleplerde Gaz Datm irketinin onay
alnmaldr.
b) RMS/RS B tipi istasyon (elik hattan beslenen): elik hattan beslenir.

Giri basnc stanbulda 6-25 bargdr (OSBlerde genellikle 19-12 barg giri
basnc uygulanr). k basnc min. 4 bargdr. 4 bargn altndaki k
basnc taleplerinde Gaz Datm irketinin onay alnmaldr.
2.3. Basn Drme ve lm stasyonu ile lgili Baz Hususlar

Hesaplamalarda, her zaman min. gaz basnc ve max gaz ak debisi dikkate
alnr.
Her tip istasyonda (A, B ve C tipi) reglatr ncesinde ve sonrasnda izin ver-
ilebilir max. gaz hz 25 m/sn. olarak alnr, boru aplar buna gre belirlenir.
Q
D = 18,8
P.V
stasyon giri/k boru ap hesabnda u ampirik forml kullanlabilir;

Burada D: boru ap (mm), Q: max. gaz ak debisi (m/h), P: min. gaz basnc
(barg), V: gaz ak hz (m/s). En kk ap DN 50 mm ( 2) alnr. kan
sonuca gre D apna yakn st boru ap alnr.
stasyonun periyodik bakm veya herhangi bir sebeple devre d kalmas
durumunda istasyona mdahale yalnzca Gaz Datm irketi yetkilileri
tarafndan yaplr.
6
Tablo 3. Basn Snflar
7
8
9
10
3. KNCL BASIN DRME STASYONU

Endstriyel tesislerde, gaz teslim noktas k basncnn tesisatn tasarm
gerei farkl basn deerlerine drlmesi gerektii durumlarda ikincil
basn drme istasyonu tesis edilmelidir. kincil basn drme istasyo-
nunda da 25 m/s hz limiti almamaldr. Basn drme ve lm istasyonu
ift hatl ise ikincil basn drme istasyonu da ift hatl olmal veya ikinci bir
monitr reglatr tesis edilmedir.
kinci basn drme istasyonlarnn her yl periyodik olarak kontrol

endstriyel tesis tarafndan yaptrlmaldr. Kontrol sonularn belirtir belge,
endstriyel tesisin yetkililerine teslim edilmelidir. Gerekli grld durum-
larda Gaz Datm irketi yetkilisine sunulmaldr.
kinci basn drme istasyonu yaknnda doal gaz yangnlarna uygun

yangn sndrclerin bulunmas tavsiye edilir. kincil basn drme ista-
syonu dizayn ve yer seim kriterleri aada verilmitir.
Yer Seim Kriterleri:

1. Olas bir sarsnt durumunda istasyonun ve giri vanasnn, yknt altnda
kalmamas konusuna dikkat edilmelidir.
2. Olas bir yanma ve patlama durumunda, istasyonun etkilenmemesi, yangn
sirayeti ihtimalinin dk olmas konusuna dikkat edilmelidir.
3. Bakm, kontrol ve montaj-demontaj amal yaklamn ve ulamn kolay
olmas konusu dikkate alnmaldr.
ekil 6. kincil Basn Drme stasyonu emas
11
4. Yanc ve parlayc madde imalat sahalar ve depolarna olan uzakla dikkat

edilmelidir.
5. Tesise ait trafo binas, alter sahas, enerji nakil hatt gibi noktalara olan
mesafe konusu gz nnde bulundurulmaldr.
6. Tesis ii ve/veya d trafik akndan (otomobil, kamyon, forklift, i maki-
neleri, seyyar retim bantlar vb.) istasyonun darbe grmemesi konusu dikkate
alnmaldr.
7. kinci basn drme istasyonlar bina dnda ise havalandrlm kutu
iinde olmaldr.
GAZ TESLM NOKTASININ ELK HATTAN BESLENEN BASIN

DRME VE LM STASYONU OLMASI DURUMUNDA
ekil 7. elik Hattan Beslenen Mteri stasyonu Balants
GAZ TESLM NOKTASININ POLETLEN HATTAN BESLENEN

BASIN DRME VE LM STASYONU OLMASI DURUMUNDA
ekil 8. PE Hattan Beslenen Mteri stasyonu Balants
12
GAZ TESLM NOKTASININ SERVS KUTUSU OLMASI DURUMUNDA
ekil 9. Servis Kutusu Balants
13
14
15
16
4. ELK TESSATIN KAYNAKLA BRLETRLMES

tesisatn tasarm, yapm, yerletirilmesi, kontrol, iletmeye alnmas ve
iletilmesi ile ilgili olarak TS, EN, ISO, IEC standartlarndan herhangi birine,
bu standartlar yok ise, TSE tarafndan kabul gren dier standartlara uyulmas
zorunludur.
Standartlarda deiiklik olmas halinde; deiiklik getiren standart, uygula-

nan standardn iptal edilmesi veya yrrlkten kaldrlmas halinde ise yeni
standart geerli olur. Kullanlacak btn cihazlar, gaz armatrleri, saya, boru,
vana, fittings vb. malzemelerin standart uygunluk belge kontrol Gaz Datm
irketi tarafndan yaplm olmaldr.
Konusunda TS Standard olmayan yakc cihazlar iin (kazan, brlr, bek vb.)
yukardaki artlarn salanamad durumlarda, TSE zel inceleme raporu
veya akredite kurulularn verecei raporlar istenir.
Endstriyel tesislere ait doal gaz tesisatlarnda kullanlacak elik borular TS

6047 EN 102081 veya API 5L standardna uygun olmaldr. Kaynak birbirinin
ayn veya erime aralklar birbirine yakn iki veya daha fazla metal paray s,
basn veya her ikisi birden kullanarak ayn trden bir malzeme katarak veya
katmadan birletirmektir.
Kaynaklar amacna, uygulama usulne ve ilemin cinsine gre snflara ayrlr.

Tesisatlarda kullanlan balca kaynak yntemleri;
rtl Elektrotla Elektrik Ark Kayna (Bazik, sellozik elektrotlarla)

TIG Kayna
MIG / MAG Kayna
Endstriyel tesislerde yaplacak olan doal gaz tesisatlarnda oksiasetilen

kayna ve rutil rtl elektrotlarn kullanld elektrik ark kayna kabul ed-
ilmemektedir.
4.1. Borularn Kaynaa Hazrlanmas

a) Borularn Kontrol
Kontrolde zellikle bklme, balarda eilme, entikler, izikler, korozyona
uram yerler, bombeler, kaplamada hasar hatalarna dikkat edilmelidir.
b) Temizlik
Borularn ii montajdan nce temizlenmelidir. Montajn tamamlanmasndan
sonra bina giriindeki AKV. (L>50 m ise) kapatlarak sprme Tesi vastas ile
basnl hava kullanlarak boru iindeki kirlilik tahliye edilmelidir.
17
c) Kaynak Az Almas
Boru ular dzeltilmi ve kaynak az alm olmaldr. Boru i ve d yzey-
inde kaynak azndan itibaren 5 cmlik ksmda yzey temizlii yaplmaldr.
d) Paralarn Eksenlenmesi
Kaynak ilemi srasnda i ve d eksen kakl olmamaldr.
ekil 10. Kaynak Az
4.1.1. Kaynak Adm Ykseklii
Borular, kaynak az alm olarak sahaya gelmektedir. Tm evrede adm

ykseklii, 1,6 mm olacak ekilde talanarak eitlenmelidir. Boru ba kesilmi
borularda, kaynak adm ykseklii 1,6 mm olarak ayarlanmaldr.
ekil 11. Kaynak Adm

Ykseklii
Orijinal borularda kaynak az as, 305/0dir. Kesilmi borularda,

alacak az as bu ekilde ayarlanmaldr. Kaynak aznda hata (entik
yoksa) talanmamaldr. Kaynak az ne kadar iyi ise, kaliteli bir kaynak iin o
kadar iyi hazrlk yaplm olur.
4.1.2. Kaynak Az Akl

D kelepe ile montajlanan bir borunun kaliteli bir kaynakla birletirilmesi
iin, montajn tm evrede 1,6 mm yi gememesi salanmaldr. Tie-in
noktalarnda bu aklk 3,25 mm ye kadar olabilir.
ekil 12. Kaynak Az As
18
4.2. Kaynak lemi
Boru et kalnl 3 ile 4 mm arasnda ise ilem 3 pasoda yaplr; kk, scak,
kapak paso. Malzeme et kalnl 4 mmyi geen borularda kaynak ilemi en
az; kk, scak, dolgu, kapak olarak 4 paso halinde yaplmaldr.
ekil 13. Kaynak Az Akl
4.3. Kaynak Hatlar

Kaynak noktalarnda; yetersiz nfuziyet, yapma noksanl, souk bindirme,
yakp delme hatas, cruf hatalar, gzenek hatalar, atlak hatalar, yanma
entii olumamaldr.
ekil 14. Tamamlanm Bir Kaynak

Kesiti
4.4. Kurtaz Kaynak (Branman Alnmas)

Kurtaz kaynak, byk apta borudan kk apta branman alndnda
standart TEE mevcut olmad durumlarda manometre balantlarnda vb.
artlarda gerekletirilir. Kurtaz yaplacak malzemenin i apna eit dere-
cede matkap ucu ile branman alnacak blge delinir.
Endstriyel Proje Onay ve Tesisat Kontrol Mhendisi tarafndan gzle

muayenenin yaplabilmesi iin branman blgesine veldolet kaynatlmaldr.
Aada detay verilen ekilde montaj gerekletirilir.
19
Kurtaz branman alnacak borunun ap, branman borusunun apnn en

az kat olmaldr. DN 20 apndaki borunun kurtaz kaynak yntemi ile
kaynak edilecei borunun ap en az DN 65 olmaldr.
ekil 15. Kurtaz Kaynak Detay
4.5. Kaynak Kalite Kontrol

Tahribatsz muayene metotlar; radyografik metot, ultrasonik metot, dye pene-
trant, gzle muayene eklinde olabilir. Tahribatsz muayene metotlar arasnda
en sklkla kullanlan radyografik metottur. Radyografik metot API 1104 nolu
standarda uygun olarak yaplr.
Tablo 4. Kaynak Filmi Oranlar
4.6. Kaynaklarn Kalifikasyonu

elik boru hatlarnda kaynak ilemleri, akredite kurululardan (TSE, UGE-
TAM vb), TS EN 2871, EN 2871 veya API 1104 standartlarna gre
sertifikalandrlm olmaldr. Yetkili tesisat firmalar, endstriyel tesislerde,
altrmak istedii kaynaknn sertifikasn gaz datm irketine teslim et-
tikleri proje dosyasnda bulundurmak zorundadr.
20
4.7. Kaynak Kalitesinin Gaz Datm irketi Tarafndan Kontrol

Tesisat firmalarn ve gaz datm irketinin madur olmamas iin NDT
film ekim yetkisine sahip olmayan firmalar film ekemeyecektir. NDT yet-
ki belgesi alan firmalarn listesi Proje ve Tesisat Kontrol birimleri tarafndan
duyurulmaktadr.
Yeterli firma projenin onayn takiben, Gaz Datm irketinden bir Tesisat
Kontrol Mhendisi nezaretinde kaynak izometrisini yerinde hazrlamaldr.
Tesisat Kontrol Mhendisi hazrlanan bu kaynak izometrisi zerinde rnt-
gen ekilecek olan kaynak blgelerinin tespitini ve numaralandrlmasn
yapar. Kontrol Mhendisi gzle yapt muayenede tereddde dt kaynak
noktalar iin ilave radyografik film isteyebilir. Verilen kaynak izometrisinde,
kaynak rntgenlerini eken firmann ve Tesisat Kontrol Mhendisinin kae
ve imzas bulunmaldr. Kaynak filmlerinin kontrol ve kaynak izometrisine
uygunluu Gaz Datm irketinin Kaynak Kontrol Birimi tarafndan kon-
trol edilir. Kaynak Kontrol Birimi dzenledii raporu ilgili Tesisat Kontrol
Birimine gnderir.
21
22
23
24
5. POLETLEN BORU KULLANIMI

Endstriyel tesislerde basn drme ve lm istasyonundan sonra PE hat
denmesi, kullanlacak PE malzemenin Gaz Datm irketi PE Boru ve
Fitting artnamesine uygunluu ve retici firma tarafndan alnm standart-
lara uygunluk belgelerinin ilgili irkete sunulmas ve Kalite Mdrlnden
kullanm onay alnmas halinde mmkndr. Yeralt borularnn polietilen
olmas halinde hattn ve kaynaklarn kontrol tamam ile Gaz Datm irketinin
sorumluluundadr. stanbul iin endstriyel tesislerde kullanlabilecek PE
boru aplar 20, 32, 63, 110 ve 125 mm ile snrlandrlmtr. Dier gaz datm
irketlerinin byk ksm ayrca 40 mm 90 mm apl boru da kullandrmaktadr.
5.1. Polietilen Borulara Ait Genel zellikleri

tesisatlarda sadece yksek younluklu PE 80 HDPE borular kullanlmaldr.
PE boru ve fittingsler TS EN 1555 normuna uygun olmaldr. PE borular sar
renkli olmaldr.
PE borularda standart boyut oran SDR 11 (SBO 11) olmaldr.
PE borular para eklinde ya da kangal halinde sarlm olmaldr.
5.2. PE Borularn Tesisatlandrlmas

5.2.1. PE Boru Boyutlar
EN 1555 standardna uygun imal edilen polietilen borularn (SDR 11) i aplar
alttaki tabloda yer almaktadr.
Tablo 5. Polietilen Doal Gaz

Borularna Ait ap Deerleri
5.2.2. Gzergh Tespiti

Gzergah tespitinde tesis yetkililerinin altyap konusunda verecei bilgiye
gre hareket edilebilir. Bunun mmkn olmad durumlarda PE hattn projede
gemesi ngrlen gzergh zerinde gaz datm irketinin tespit edecei
noktalarda, dier yeralt tesislerinin yerlerinin netletirilmesi amacyla deneme
ukurlar almal ve deneme ukurlar neticesine gre nihai gzergh tespit
edilmelidir.
25
5.2.3. Polietilen Borularn Traneye Yerletirilmesi
Tm boru aplar iin trane derinlikleri 100 cmdir ve dikey olarak kazlacaktr.
Trane aldktan sonra tabana sktrlm kalnl 10 cm olan sar kum seril-
melidir. Trane yan duvarlarnda borunun denmesi esnasnda boruya hasar
verebilecek kesici veya delici hibir madde (kesici ta, kaya, inaat at,
demirler) bulunmamaldr.
Traneler mmkn olduunca dz almal, tranenin yn deitirmesi ger-

eken durumlarda dn yar ap boru d apnn min. 30 kat olmaldr. Bu
deerin salanamad durumlarda dirsek kullanlmaldr. Kazdan kan mal-
zeme trane kenarndan min. 50 cm uzaa ylmaldr. Trane aldktan sonra
tabana sktrlm kalnl 10 cm olan sar kum serilmelidir.
PE borular ile binalar arasnda en az 1 m. mesafe bulunmaldr. Binalara

yeraltndan giri yapld durumlarda temele en az 1 m. kala PE borudan elik
boruya gei yaplmaldr. PE hat denmesi durumunda istasyon knda ve
bina girilerinde kullanlmas zorunlu olan elik hatlar PE kapl olmal (veya
PE scak sarg yaplmal) ve katodik koruma uygulanmaldr.
Geri dolgu ileminde kaplama malzemesi olarak beton veya mekanik stabi-
lize malzeme kullanlmaldr. Dolguda mekanik stabilize malzeme ve beton
kalnlklar sabit olup, kalnl deien malzeme ikaz band zerine konulan
sar kum olmaldr. Sktrma ilemi her 20 cmde bir titreimli sktrma aleti
(kompaktr) vastas ile yaplmaldr. Toprak dolgu ierisinde bulunan ta,
kaya gibi maddelerin ap 5 cmden byk olmamaldr.
ekil 16. Pe Boru Hatlarna Ait Trane Detay
5.2.4 . Polietilen Borularn Birletirilmesi

PE borularn birletirilmesi elektrofzyon teknii kullanlarak ve Gaz Datm
irketi yetkilisinin kontrol altnda yaplmaldr. PE borularn azlanmas ve
kaynak yaplmas esnasnda pozisyonerler kullanlmal ve kayna takiben
souma sresi sonuna kadar pozisyonerler sklmemelidir. Kaynak sresi,
souma sresi ve kaynak yapabilme koullar iin fitting retici firmasnn
ngrd deerlere uyulmaldr. Genel olarak elektrofzyon kayna 5 C
ile +35 C scaklklar arasnda yaplabilir. Scak havalarda PE borularn yzey
scaklnn +35 Cyi gememesi salanmaldr.
26
27
6. BORU HATTI TASARIMI

6.1. Boru ve Balant Elemanlar
Kullanlacak malzemeler u normlara uygun olmaldr;
1) elik Borular: TS 6047 - 1 EN 10208 - 1, TS 6047 - 2 EN 10208 - 2, TS

6047 - 3 ISO 3183 - 3
2) Kaynak Azl elik Balant Eleman: TS 2649, TS 2649/T1 TS, 2649/T2
3) Dili Balant Eleman: TS 11 EN 10242, TS 11 EN10242/T1
4) PE Borular: TS EN 1555 - 2: 2004
5) PE Balant Eleman: TS EN 1555 - 3: 2004
6) Kresel Vana: TS EN 331, TS 9809
7) Flanlar (Kaynak Boyunlu): TS ISO 7005 - 1
8) Kompansatr: TS 10880
9) Esnek Borular ve Balant Elemanlar: TS 10878
10) Hortumlar: TS 10670, TS 11394, TS EN 14800
11) Filtreler: TS 10276, TS 11672
12) Solenoid Valf (Otomatik Kapama Valfi): TSEK (UBM - M - 01/14.02.2006)
13) Contalk Malzemeler: TS EN 751 - 2
6.2. Yeralt Gaz Borular

Doal gaz boru hattnn gzergh seimi esnasnda, boru hatt yakt depolar,
drenaj kanallar, elektrik kablolar, kanalizasyon vb. yerlere alttaki tabloda be-
lirtilen mesafelerden daha yakn olmamal, mekanik hasar ve ar gerilime
maruz kalmayaca emniyetli yerlerden geirilmelidir. Bu mesafelerin temin
edilememesi durumunda, boru hattnn korunmas amac ile; hattn muhafaza
borusu iine alnmas (keysingleme), kprye alnmas, izolasyon malzemesi
kullanmas vb. tedbirler alnmaldr.
Tablo 6. Doal Gaz Hatt ile Dier Hatlar Arasndaki Mesafe
28
ekil 17. Klf Borusu Detay
6.3. elik Borularn Traneye Yerletirilmesi

Yeraltna yerletirilen elik borular ve balant yerleri (kaynak yerleri) hazr
PE (polietilen) kapl veya TS 5139a uygun scak sarg ile kaplanm olmal
ve katodik koruma ile korozyona kar koruma altna alnmaldr. PE kaplama,
borunun toprak seviyesinden kt yerden en az 60 cm yukarya kadar devam
etmelidir. Toprak altna denecek elik doal gaz hatt iin gerekli olan trane
derinlikleri alttaki ekilde verilmitir.
ekil 18. elik Boru Hatlarna Ait Trane

Detay
stteki ekilde belirtilen trane derinliin salanamayaca durumlarda elik

klf kullanlmaldr. elik klf kullanlarak tesis edilen elik borulara ait trane
derinlii en az 60 cm olmaldr. Klf borusunun i ap doal gaz borusunun
d apndan en az 6 cm byk olmaldr. Klf borusunun ve doal gaz boru-
sunun birbirine temasn nlemek iin araya kauuk veya plastik gibi ayrclar
konmaldr. laveten klf ve doal gaz borusu arasna su ve yabanc madde
29
giriini nlemek iin u ksmlar kauuk nevi bir malzeme ile kapatlmaldr.
Klf borusu ve doal gaz borusunun klf iinde kalan ksm da hazr PE kapl
olmal veya scak PE sarg ile izole edilmelidir.
Yol geilerinde trane derinlii en az 1 m olmal veya stteki ekildeki trane

detayna ilave olarak doal gaz borusu elik klf ierisine alnmaldr.
ekil 19. Klf Borusu Detay
6.4. Gaz Hattnn, Tesisat Galerisinden Geirilecei Durumlarda:

Tesisat galerisi, doal gaz hattnn kontrol yaplabilecek boyut ve biimde
olmaldr.
Tesisat galerisinin havalandrlmas salanmaldr.
Tesisat galerisinde kullanlacak doal gaz borusu hazr PE kapl olmaldr.
Tesisat galerisinde tesis edilen doal gaz hatt, dier tesisatlarn st seviyesin-
den ve minimum 15 cm mesafeden gemelidir.
Tesisat galerisi aydnlatmas ex-proof olmal, doal gaz hattndan daha dk
seviyede bulunmaldr.
ekil 20. Katodik Koruma Detay
30
6.5. Boru Tesisatnn Korozyona Kar Korunmas

Toprak altnda kalan elik boru hatlarna TS 5141 EN 12954e gre katodik
koruma yaplmaldr. Galvanik anotlarla yaplacak katodik koruma sistemler-
inde galvanik anot olarak magnezyum anotlar kullanlmal ve doal gaz tesisat
ile arasndaki yatay mesafe toprak alt hat uzunluuna bal olarak mmkn
olduunca fazla olmaldr.
Doal gaz hattnn toprak altna tm giri ve klarnda izolasyon flan

uygulamas yaplmaldr.
Yer st doal gaz borular katodik koruma uygulamasndan doan koruma
akmdan muaf tutulmaldr.
Galvanik anot boru hattndan en az 3 m uzaa ve 0,75 - 1,5 m derinlie g-
mlmelidir.
Anot st mutlaka boru tabanndan aada olmaldr.
Anodun su geirmez muhafazas veya plastik ambalaj karldktan sonra
anot montaj yaplmal ve anodun bulunduu blgeye bir kova su dkldkten
sonra (su, anotta ilk reaksiyonun balamas iin ok nemlidir) bir mddet
beklenmeli ve trane dolgu kurallarna uygun olarak kapatlmaldr.
Anot ve boru balant kablolar en az 16 mm kesitinde NYY tipi yaltlm
bakr kablo olmaldr.
Birden fazla anot kullanlaca zaman anotlar arasndaki mesafe birbirine 3 m
aralkla paralel balanmal ya da boru gzergh boyunca datlmaldr.
Toprak alt hatta kullanlacak anot tipi ve says iin anot seim tablosundan
faydalanlabilir.
Boru hattnn topraktan kt noktaya yakn bir yere (tercihen 0,5 m
yukarya) izolasyon flan konmaldr.
6.6. Yer st Gaz Borular

Gaz borusu hasara uramayacak bir biimde korunmu olmaldr. Doal gaz
hatt yangn merdiveninin iinden ve bitiiinden geirilmemelidir. Doal gaz
borular iletme tarafndan her zaman kolayca grlebilecek, kontrol edilebil-
ecek ve gerektiinde kolayca mdahale edilebilecek yerlerden geirilmelidir.
Doal gaz hatlarnn, duvar ve demelerden geilerinde koruyucu klf boru-
su kullanlmal, gaz borusu ve koruyucu borunun e merkezli olmasna zen
gsterilmelidir.
Gaz teslim noktasndan sonra ekilecek boru hattnn elik olan ksmlarnn
tamamnda kaynakl birletirme yaplmaldr. Gaz teslim noktasndan sonra
tesis genelinde boru tesisatnn tamam elik veya bir ksm elik bir ksm
PE boru kullanlarak yaplabilir. PE boru kullanmna sadece toprak altnda
msaade edilir.
31
Tablo 7. Anot Boyutu
Deme geilerinde kullanlacak klf borusu PE kaplamal elik boru, duvar

geilerinde kullanlacak olan klf borusu ise PE kaplamal elik boru veya
plastik esasl malzemeden olmaldr. Koruyucu boru iinde kalan gaz boru-
sunda ek yeri bulunmamaldr.
Doal gaz borular ile telefon, elektrik hatlar ve scak, kzgn akkan borular
arasnda en az 15 cm mesafe olmaldr. 380 Volt ve zerindeki elektrik hatlar
iin bu mesafe en az 30 cm olmaldr. Yksek gerilim hatlar (havai hatlar) ile
doal gaz tesisat arasndaki mesafe en az 10 m olmaldr (i tesisatn tanmna
giren tm ekipmanlar dhil). Doal gaz borular kendi amac dnda (elektrik
ve yldrmdan korunma tesislerinin topraklanmas vb.) kullanlmamaldr.
Gaz borular, kapal hacim iinden geirilmemelidir. Ancak tesisat aft iinden
geirildiinde bu aft tam olarak havalanabilecek biim ve boyutta olmaldr.
Dier tesisatlar ile gaz borular arasndaki mesafe en az 15 cm olmaldr. Duvar
iindeki aftlardan geen hatlar kelepelerle tespit edilmeli ve stleri sadece
havalandrmaya uygun kapak ve zgaralarla rtlmelidir. Tesisat aft her kat-
tan ulalabilir olmaldr. Tesisat aft ierisinden geen borular hazr polietilen
kaplamal olmaldr.
Temel ve zeminin zellikleri nedeniyle binann dilatasyonla ayrlm iki ksm

arasnda farkl oturma olabileceinden, i tesisat borular TS 10878 normuna
uygun esnek balant elemanlaryla balanmaldr (kaplamal esnek balant
eleman kullanlmas tavsiye edilir).
32
Tesisatlar gaz verme ilemi tamamlandktan sonra antipas zeri yal boya (sar
renk) ile boyanmaldr. Rutubetli yerlere denen i tesisat borular, korozyona
kar tam korunmu olmaldr. Dili balantlarda TS EN 751 - 2 standardna
uygun plastik esasl vb. szdrmazlk malzemeleri kullanlmaldr.
Doal gaz borularna toprak altnda dili balant yaplmamal ve borular

bklmemelidir. tesisatta borular sadece souk bkme yntemiyle bkl-
ebilir. Kontrol zorluu nedeniyle 90lik bkmlerden kanlmaldr. Scak
bkme yaplmamaldr.
Gaz tesisat borular bina topraklama tesisatna irtibatlanmaldr. Bina

topraklamas yoksa;
Min. 16 mm apnda ve 1,5 m uzunlukta veya
Min. 20 mm apnda ve 1,25 m uzunlukta bakr elektrotlar,
0,5 m ve 2 mm kalnlnda bakr levha veya
0,5 m ve 3 mm kalnlnda galvanizli levha kullanlmaldr.
Min. 16 mm ok telli (rgl) bakr kablo ve iletken pabu kullanlarak doal

gaz tesisatna irtibatlandrlmaldr.
6.7. Boru Hatt Uzamas

Mevsimsel s deiiklikleri ve ortama bal olarak oluabilecek sl
genlemelere kar boruda oluabilecek uzama ve bzlmelerden tesisatn
olumsuz etkilenmemesi amac ile aada verilen formlasyon neticesine
gre uzama miktar 40 mm daha bykse TS 10878 standardna uygun esnek
balant eleman kullanlmaldr. Bir borunun uzama miktar DL aadaki
formlle bulunur.
DL = L t = L (t1 t2)
DL: Uzama miktar (m)

L: Borunun snmadan nceki uzunluu (m)
: Borunun uzama katsays (m / m C)
t = (t1 t2) : Borunun ilk ve son scakl arasndaki fark (C)
Mevsimsel sl deiiklikler iin,

t1 = 35 C
t2 = -10 C
= 1,18 x 105 (m/m C)
alnmaldr.
* DL 40 mm olmaldr. DL >40 mm olmas durumunda borunun uzama ve
bzlmesini karlamak zere genleme balants konulmaldr.
33
6.8. Azami eki Miktar

Mteri ile Gaz Datm irketi arasnda yaplan doal gaz sat szlemesinde
belirlenen saatlik maksimum gaz eki miktarna (m/h) azami gaz eki
miktar denir. Boru ap belirlenirken ileride olabilecek tketim artlar gz
nne alnarak saptanan maksimum kapasite dikkate alnmaldr. Sistemde ge-
reksiz grlt ve titreimi nlemek amacyla kabul edilebilir maksimum gaz
hz 25 m/sdir. lk yaplan tesisatlarda 20 m/s hz deeri almazsa ileride ola-
bilecek kapasite artlar boru aplar deitirilmeden telafi edilebilir.
6.9. Boru Hatt

Gaz teslim noktasndan sonra ekilecek boru hattnn elik olan ksmlarnn
tamamnda kaynakl birletirme yaplmaldr. Gaz teslim noktasndan sonra
tesis genelinde boru tesisatnn tamam elik veya bir ksm elik bir ksm
PE boru kullanlarak yaplabilir. PE boru kullanm ile ilgili uygulamalar gaz
teslim noktasnn tipine gre deiir. Gaz teslim noktasnn elik hattan besle-
nen istasyon olmas durumunda; toprak alt hatlarda PE boru kullanlmas sz
konusu ise, istasyon kndan sonraki en az 5 mlik ksm elik boru olmal
(P0 hatt), daha sonra PE/elik gei paras ile PE boruya geilmelidir.
6.10. Tahliye Hatt (Vent)

Boru hattndaki gazn gerektiinde tahliyesi iin; boru hattna (hat binaya gir-
meden nce), emniyet kapama vanalar sistemine, basn tahliye vanalarna
(relief valf), brlr ncesi gaz kontrol hattna monte edilmelidir. Tahliye hatt;
bir kesme vanas ve bir k borusundan ibarettir. Tercihen tahliye borusunun
ap emniyet kapama vanas giriindeki boru apnn olmaldr (min. DN
20).
Kapal mahallerde bulunan tahliye borularnn ucu emniyetli bir ortama ve at

seviyesinin en az 1,5 m yukarsna karlmaldr. Eer at seviyesine karlma
durumu mmkn olmuyor ise tahliye borusu potansiyel tutuma kaynandan
uzaa, gaz birikme olasl olmayan bir d ortama karlmaldr. Tahliye
borular kelepelerle sabitlenmelidir. Mmkn olduunca boru boyu ksa
olmal ve gereksiz dirseklerden kanlmaldr. Boru boyu 20 myi geiyorsa
boru ap bytlmelidir.
6.11. Emniyet Solenoid Vanas

Herhangi bir gaz kaa durumunda kapal mahallerde birikebilecek gaz
alglayarak sesli ve kl sinyal verecek, exproof zellikli gaz alarm cihaz
ve bina dnda buna irtibatl solenoid vana konulmadr (TS EN 161). Gaz
alarm cihaz ve solenoid vanalarn konulaca mahaller ve adetleri hakknda
gaz datm irketinin onay alnmaldr.
34
6.12. Saya
Gaz teslim noktasnn servis kutusu olmas durumunda saya bina dna
konulmaldr. Sayacn bina iine konulmasnn gerektii durumlarda bina dna
mutlaka bir Ana Kesme Vanas konulmal ve saya mahalli havalandrlmaldr
(Bu uygulama Gaz Datm irketinin onay alnmak suretiyle yaplabilir).
Trbin ve rotary tip saya kullanlmas durumunda sayatan nce filtre
konulmaldr (TS 10276). Kullanlacak filtrenin gzenek akl 50 m
olmaldr. (stanbul dndaki baz gaz datm irketleri krkl saya ncesi
de filtre istemektedir.)
Gaz teslim noktasnn RMS istasyonu olmas durumunda trbinmetre, rota-

rymetre tipi saya istasyon iinde bulunur. (RS istasyonu ile gaz beslemesinde
saya istasyon dnda kullanlacaktr). stasyon sayac olarak, trbinmetre ya
da rotarymetre mi kullanlaca konusu netletikten sonra istasyon siparii ver-
ilmelidir. stasyonda tesis edilecek saya tipi; en kk tketimli cihazn kapa-
sitesi ve toplam kapasite gz nnde bulundurularak belirlenir. stasyon saya
tipinin belirlenmesinde endstriyel tesise ait abonelik ilemi yaplmadan nce;
Tesisin ihtiya duyaca max. gaz debisi,
Max. gaz basnc ve
Tesiste kullanlan en dk tketimli cihaza ait gaz tketim miktarnn ne
kadar olduunun belirtildii dileke aboneden alnr ve abonelik ilemleri bu
kriterler dorultusunda gerekletirilir.
Rotary ve trbinli sayalar imalat katalog ve talimatlarna gre yalanabilecek

ve bakm yaplabilecek ekilde yerletirilmelidir. Trbinli tip sayalarda saya
giri ve knda 5D mesafesinde balant eleman kullanlmamaldr.
G40 (dhil) zeri sayalar rotary veya trbin tip olmaldr. (Trkiye
piyasasndaki krkl sayalar max. 500 mbar gaz basncnda kullanlabilirler.
Bu nedenle gerekirse G16 ve G25 rotary saya kullanm sz konusu olabilir).
Doal gaz tesisatnda kullanlacak olan her cihazn minimum tketim debileri
sayalarn minimum okuma debisinden az olmamaldr.
6.13. Fittingler
Doal gaz tesisatnda kullanlan; Tee Paras, Dirsek, stavroz, Deve Boynu,
Kapak ve Tapa, Manon, Nipel v.b. fittingler TS 2649, TS 11 EN 10242
standartlarna uygun olmaldr. Fittinglerin basn snflar maksimum alma
basncna gre seilmelidir.
Vanalar; TS EN 331, TS 9809 standartlardan birine uygun olmal, basn

snflar maksimum alma basncna gre seilmelidir. Toprak altna rgar
ierisinde vana uygulamalar iletmenin onay alnmadan yaplmamaldr.
TS EN 331: Max. DN 50, dili vanalar, MOP 0,5; 5 veya 20 bar.
35
TS 9809: Flanl vanalar.
Flanlar kaynak boyunlu ve TS ISO 70051, TS ISO 7005 - 2 standartlar-

dan birine uygun olmaldr. Kaynak boyunlu flanlarn szdrmazlk yzeyleri,
alma koullarna ve contalara gre ayarlanmaldr. Doal gaz tesisatnda
kullanlan; saplama, cvata, somun vb. vida dii alm balama elemanlar
TS 80 standardna uygun olmaldr. Contalar, TS EN 682 standardna uygun
olmal ve izolasyon flanlarnda kullanlan izolasyon malzemeleri ve contalar
s, basn, nem vb. dier koullar altnda yaltc zelliklerini muhafaza ede-
bilmelidir.
Dili balantlarda kullanlacak malzemeler; keten veya plastik esasl

szdrmazlk malzemeleri TS EN 7512, TS EN 7513, szdrmazlk ma-
cunu TS EN 7511 standardna uygun olmaldr. stanbulda keten + macun
veya sv conta kullanlmaktadr. (Teflon banta msaade edilmemektedir).
Baz ehirlerde keten ve doal gaz macunu kullanlmamaktadr. Plastik esasl
szdrmazlk malzemesi (zellikle teflon bant) ve sv conta kullanlmaktadr.
36
7. TESTLER
Tesisatn tamamlanmasndan sonra Sertifikal Firma testleri yaptna dair
evrak, Gaz Datm irketinin kontrolnden nce ilgili Endstriyel Proje
Onay Tesisat Kontrol Birimine teslim etmelidir. Mukavemet ve szdrmazlk
testleri tesisat firmas tarafndan yapldktan sonra gaz datm irketi son kon-
trol srasnda firma ile beraber son testleri icra edecektir.
7.1. kinci Szdrmazlk Testi (Mukavemet Testi)

Yeralt boru hatlar iin:
Test basnc: Maksimum alma basncnn 1,5 kat
Test sresi: 2 saat
Test akkan: Test basncnn 6 bargn zerinde olmas durumunda muka-
vemet testinin su ile yaplmas zorunludur. Test basncnn 6 bargn altnda
olmas durumda test, hava veya azot gaz ile yaplmaldr.
Test ekipman: 0,1 barg hassasiyetli metalik manometre
Yer st boru hatlar iin:

Stabilizasyon sresi: 15 dak. (boruyu basnlandrdktan sonra, teste
balamadan evvel, boru ve hava arasndaki scaklk dengelemesi iin geecek
sre.)
Test sresi: Test edilen ksmn tamamn kontrol etmeye yetecek sre
Test akkan: Test basncnn 6 bargn zerinde olmas durumunda muka-
vemet testinin su ile yaplmas zorunludur. Test basncnn 6 bargn altnda
olmas durumda test, hava veya azot gaz ile yaplmaldr.
7.2. Birinci Szdrmazlk Testi

Yeralt boru hatlar iin:
Stabilizasyon sresi: 24 Saat (boruyu basnlandrdktan sonra, teste
balamadan evvel, boru, hava ve toprak arasndaki scaklk dengelenmesi iin
geecek sre)
Test sresi: 48 Saat (lmler her gn ayn saatte alnmaldr)
Test akkan: Hava veya azot gaz.
Test ekipman: 5 mbar hassasiyetli cval U manometre veya metalik manome-
tre.
llen basn deerleri, boru yanna topraa yerletirilecek (1 / 10 C) hassa-
siyetli bir termometre ile llen yer scakl deiimine gre dzeltilmelidir.
Toprak scakl deiimine gre dzeltilen ilk ve son basn deerleri

arasndaki fark 13 mbardan az ise test kabul edilebilir.
37
Yerst boru hatlar iin:

Stabilizasyon sresi: 15 Dak. (Boruyu basnlandrdktan sonra, teste
balamadan evvel, boru ve hava arasndaki scaklk dengelenmesi iin geecek
sre)
Test sresi: Test edilen ksmn tamamn kontrol etmeye yetecek sre.
Test akkan: Hava veya azot gaz.
Test ekipman: 5 mbar hassasiyetli cval U manometre veya metalik manome-
tre.
lk ve son okunan basn deerleri arasndaki fark 5 mbardan az ise test kabul
edilir.
7.3. Gaz Datm irketinin Kontrol

Kontrol esnasnda tesisatn tamam iletme basncnn 1,5 kat basnta, 0,1
bar hassasiyetli metalik manometre ile 45 dakika (15 dakika stabilizasyon, 30
dakika test) ikinci szdrmazlk testine tabi tutulur. Birinci szdrmazlk testi ise
U manometre vastas ile 80110 mbar basnta ve tesisatn byklne gre
15 - 30 dakika sre ile yaplr. Birinci ve kinci szdrmazlk testlerinde basn
dm olmamaldr. Test ilemlerindeki sreler gerekirse uzatlabilir. Baz
gaz datm irketleri (veya mavirler) tesisat firmalar tarafndan yaplan
testlere nezaret etmekte ve yukarda bahsedilen testleri uygulamamaktadrlar.
7.4 . Gaz Teslim Noktas Sonras Tesis Edilen Pe Hattn Test lemleri
Boru hatt test basnc 6 bargda yaplacaktr. Stabilizasyon iin 24 saat bekle-
nerek mukavemet testi yapldktan sonra boru hatt basnc 0,51 barga
drlecektir. lk basn ve scaklk okumalar yaplarak, 0 Cde dzeltilmi
mutlak basn (Pa1) bulunacaktr. Test sresinden sonra ikinci basn ve scaklk
okumalar yaplarak, 0 Cde dzeltilmi mutlak basn (Pa2) bulunacaktr.
Pa1 Pa2 < 13 mbar ise test olumlu, aksi halde kaak var demektir. Sertifikal
Firma tarafndan kaak tespiti yaplarak kaak giderilecek ve test ilemi tekrar
yaplacaktr. stanbulda PE hat testlerini ebeke eflikleri gerekletirmektedir.
38
8. KAZAN DARES TESS KURALLARI

Is reticisi, ilgili mamul standartlarna ve kural standartlarna; (TS 377 - 1 EN
12953 - 1, TS 430, TS 497, TS 3101, TS 4040 ve TS 4041 vb.) uygun olmak
mecburiyetindedir. Is reticisinin yerletirildii mahallerdeki duvar ve tavan
aralklarnn lleri TS 3818e uygun olmak art ile imalat tarafndan art
koulan deerlerin altna dmemelidir. Bakm ve onarm amalar iin brlrn
yerinden geri karlmas veya yana alnmas imknn verecek, gerektiinde
kaps da olan, yeterli alanlar mevcut olmaldr. Basnl kap kullanlmas du-
rumunda; Yetkili kurum veya kurululardan alnan, buhar kazanlar veya bu-
har jeneratrlerinin periyodik bakmlarnn ve yerletirilecei hacimlerin i
Sal ve Gvenlii Tzne gre uygun olduunu belirtir belgenin gaz
datm irketine sunulmas gerekmektedir.
8.1. Kazan Dairelerinde lave Tedbirler

Kazan dairelerinde kat, sv, gaz yakt tank veya depolar bulunmamaldr.
Kazan dairesi kaplar yanmaz malzemeden ve darya alacak ekilde
yaplmaldr.
Muhtemel tehlikeler karsnda kazan dairesi dna kazan dairesinin tm
elektriinin kesilmesini salayacak bir ilave tesisat yaplmaldr.
Kazan dairesine emniyet kurallar ve cihazlarn kullanm talimatlar aslmal,
sertifikal firma kulland cihazlara (kazan, brlr) ait garanti belgelerini,
yetkili servislerin listesini, acil durumlarda bavurulmas gereken telefonlar
aboneye vermelidir.
Kazan dairesi ara kat veya at katnda ise binadaki yeni statik yk dalm,
inaat mhendisleri odasna kaytl inaat mhendisinin verecei onay raporu
neticesinde kontrol edilmelidir.
Kazan dairelerinde elektrik jeneratrleri bulunmamaldr.
8.2. Havalandrma
Havalandrma aklklar d ortama direkt olarak almal, bunun mmkn
olmad durumlarda havalandrma kanallarla yaplmaldr. Mahaller indirekt
olarak havalandrlmamaldr. Kanal uzunluu (yatay ve dey uzunluklar ile
dirsek e deer uzunluklar toplam) 10 m ve zerinde ise havalandrma ce-
bri (mekanik) olarak yaplmaldr. Havalandrma kanallarnda 90lik dirsek
e deer uzunluu 3 m, 45lik dirsek e deer uzunluu 1,5m ve zgaralar
iin e deer uzunluk 0,5 m alnmaldr. st havalandrma, havalandrma
bacas ile tabii olarak yaplabilir. Alt havalandrma kanal brlr seviyesine
kadar indirilmelidir. Alt ve st havalandrmalarn her ikisi de tabii veya cebri
yaplabilir. Tek bana st havalandrma cebri olamaz. Alt havalandrma cebri,
st havalandrma tabii olabilir.
Taze hava veya egzoz fanlarnn herhangi bir nedenle devre d kalmas du-
rumunda brlrn de devre d kalmasn salayan otomatik kontrol sistemi
39
kullanlmaldr. st ve alt menfezler mmkn olduu kadar mahallin st ve alt

seviyelerine ksa devre hava akmnn engellenmesi iin birbirlerinden mm-
kn olduunca uzak yerletirilmelidir. st havalandrma menfezi tavandan
en fazla 40 cm aada, alt havalandrma menfezi demeden en fazla 50 cm
yukarda olacak ekilde almaldr. Sv yaktl kazanlarn gaz yaktl kazan-
lar ile ayn kazan dairesinde kullanlmas durumunda, bu kazanlarn da kapa-
siteleri hesaba dahil edilerek havalandrma aklklar bulunmaldr.
8.3. Tabii Havalandrma

Tabii havalandrmada alt ve st menfezlerin d hava ile direkt temas etmesi
salanmaldr. Kazan dairesi toprak kotunun altnda kalyor ise havalandrma
uygun boyutlarda kanallar ile salanmaldr. Havalandrma menfez ve kanallar
korozyona kar mukavim, kolay yanmayan; galvaniz, alminyum, bakr, DKP
sac vb. malzemelerden imal edilebilir (TS 3419). DKP sac kullanlmas duru-
munda menfez ve kanallar antipas zeri yal boya ile boyanacaktr. Toplam
kurulu gc 1000 kWa kadar olan kazan dairelerinin havalandrmasnda
dorudan dar alan menfezler iin yeterli kesit alan aadaki formle gre
hesaplanmaldr.
S A = F a 2.25 ( Qbr + 70 )
SA : Alt havalandrma net kesit alan (cm )

F : Menfezin Geometrisine Bal Katsay
F = 1 : Uzun Kenar, Ksa Kenarnn 1,5 Katndan Fazla Olmayan Dikdrt-
gen
F = 1 : Dairesel
F = 1,2 : Izgaral
F = 1,1 : Uzun Kenar, Ksa Kenarnn 5 Katna Kadar Olan Dikdrtgen
F = 1,25 : Uzun Kenar, Ksa Kenarnn 10 Katna Kadar Olan Dikdrtgen
a : Menfezin Izgara Katsays
a = 1 : Izgarasz
a = 1,2 : Izgaral
Qbr : Toplam Anma Isl Gc (kW)
Toplam kurulu gc 1000 kWn zerine olan kazan dairelerinin

havalandrmasnda toplam anma sl gcnn her 1 kW iin 1,6 m/h hava
ihtiyac vardr. Buradan hareketle dorudan dar alan menfez iin gerekli
kesit alan aadaki forml ile hesaplanmaldr.
SA =
Qbr
3600
40
Qbr :Toplam Anma Isl Gc (kW)

SA :Menfez Kesit Alan ( m )
Kazan dairelerinde pis hava at miktar, toplam anma sl gcnn her 1kW
iin 0,5m/h olmaldr. Buradan hareketle pis hava at iin gerekli menfez
kesit alan aadaki forml ile hesaplanmaldr.
S = S A 0.6
S: Pis Hava At iin net kesit alan (m)
Menfez zeri dikdrtgen deliklerde ksa kenar en az 10 mm olmaldr. Izgara
kafes vb.lerin gz aralklar en az 10x10 mm olmaldr. Havalandrma iin
kanatlarn kullanlmas durumunda hesaplamalar iin TS 7363 standard uygu-
lama kurallar dikkate alnmaldr.
8.4. Cebri Havalandrma (Atmosferik ve Fanl Brlrl Kazanlar)

Tabii havalandrmas mmkn olmayan kazan dairelerinin cebri olarak
havalandrlmas gerekir. Cebri havalandrma iin gerekli en az taze hava ve
egzoz havas miktarlar brlr tipine ve kapasitesine gre aadaki forml-
lerden hesaplanmaldr.
8.4.1. flemeli Brlrler in

Alt havalandrma hesab:
V(HAVA) = Qbr 1,184 3,6 (m/h)
SA = V(HAVA) / ( 3600 V ) (m)
V = Kanaldaki hava hz (m/sn) 5 ile 10 arasnda alnmaldr.
st havalandrma hesab:
V(EGZOZ ) = Qbr 0,781 3,6 (m/h)
S = V(EGZOZ) / (3600 V ) (m)
8.4.2 Atmosferik Brlrler in

Alt havalandrma hesab:
V(HAVA) = Qbr 1,304 3,6 (m/h)
SA = V(HAVA) / ( 3600 V ) (m)
st havalandrma hesab:
V(EGZOZ) = Qbr 0,709 3,6 (m/h)
S = V(EGZOZ) / (3600 V ) (m)
41
8.5. Elektrik Tesisat

Kazan dairelerine tesis edilen cihazlarn elektrik enerjisinin alnaca ele-
ktrik panosu etanj tipi veya ex-proof olmal, kumanda butonlar pano n
kapana monte edilmeli ve kapak almadan butonlarla ama ve kapama
yaplabilmelidir. Elektrik datm panosunun kazan dairesi dnda olmas du-
rumunda pano ve aksesuarlarnn exproof olmasna gerek yoktur. Brlr ku-
manda panosu etanj tipi veya ex-proof olmal, ana kumanda panosundan ayrt
edilebilecek ekilde ve brlre yakn bir yere monte edilmelidir. Ana pano ile
brlr kumanda panosu arasnda ekilecek besleme hatt projede hesaplanm
kesitte ve yanmaz TTR tipi fleksible kablo ile yaplmaldr.
Aydnlatma sistemi tavandan en az 50 cm aaya sarkacak biimde veya st

havalandrma seviyesinin altnda kalacak ekilde zincirlerle veya yan duvar-
lara etanj tipi exproof floresan armatrlerle yaplmaldr. Kazan dairelerinde
muhtemel tehlikeler karsnda kazan dairesine girmeden dardan kumanda
edebilecek ekilde tm elektriin kesilmesini salayacak ilave tesisat yaplarak
kazan daireleri kontrol altna alnmaldr. Her kazan dairesi iin zel toprak-
lama tesisat yaplmaldr. Kazan ve kazana ait elik baca iin tek bir toprak-
lama tesisat yaplmas yeterlidir.
P= 3 . U . I . Cos
8.6. Kesit Hesab

P : G (brlr, pompa, aydnlatma vs. kazan dairesi toplam elektrik
gc) (W)
U : Gerilim (380 V)
I : Akm (A)
P
I= (A)
3.U .Cos
Cos : G faktr
Yukardaki formlle bulunan akm deerine gre gerekli iletken kesiti alttaki
tablodan alnmaldr.
42
Tablo 8. Kablo Kesitleri
8.7. Kazan Tadilat ve Dnm

Kat yaktl yarm veya tam silindirik, sv yaktl yarm silindirik kazanlar ve
etiketsiz, TSE veya TSEK belgesi olmayan tam silindirik sv yaktl kazanlar,
doal gaza dntrlmeyecektir. TSE veya TSEK belgesi olan tam silindirik
sv yaktl kazanlarn doal gaza dnm, kazan kapasitesi ve zelliklerine
uygun doal gaz brlr (TS 11392 EN 676) kullanlmas ve Gaz Datm
irketinin belirleyecei kurum ve kurululardan alnacak uygunluk raporu ile
yaplabilir.
8.8. Baca Gaz Emisyon Deerleri

Baca gaz emisyon ve kirletici parametrelere ait snr deerleri Endstriyel
Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmeliine uygun olmaldr.
43
Tablo 9. Baca Gaz Emisyon ve Kirletici Parametre Snr Deerleri
NOTLAR
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
44
9. BRLR GAZ KONTROL HATTI (GAS TRAIN)

Doal gaz yakan cihazlarn (brlr, bek vb.) emniyetli ve verimli olarak
almalarn temin etmek maksadyla tesis edilen sistemlerdir. Gaz kontrol
hattnda kullanlacak olan ekipmanlar yakcnn kapasitesine, brlr tipi ve
ekline bal olarak deiiklik gsterir. Buna gre gaz kontrol hattndaki ekip-
manlar belirlenirken sistemin zellikleri gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca
brlr seiminde doal gazn alt sl deeri Hu = 8250 kcal/Nm, cihaz verimi
% 90 alnarak hesaplamalar yaplmaldr. Bulunan deer seilen brlrn min.
ve max. kapasite snrlarnn arasnda olmaldr. Brlr basnc, kazan kar
basncn yenebilmelidir.
Brlr tipi seiminde aada belirtilen cihaz kapasite snrlar gz nnde

bulundurulmaldr.
a) 100 kWa kadar stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde tek kademeli
ancak hava emi damperi servo motor kontroll, iki kademeli veya oransal
kontroll.
b) 100 kW-600 kW stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde iki kademeli
veya oransal kontroll.
c) 600 kW ve st kapasiteye sahip sistemlerde sadece oransal kontroll
olmaldr.
d) 3000 kW st sistemlerde baca gaz oksijen kontrol sistemine sahip brl-
rler kullanlr.
Yakma sisteminin zellikleri ile ilgili brlr firmasnn bilgilendirilmesi tavsi-

ye edilir. Gaz datm irketinin ve brlr firmasnn tavsiyesi dorultusunda
yukardaki kapasite snrlarnda deiiklik yaplabilir.
9.1. Brlr Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar

1) Kresel Vana (TS EN 331, TS 9809): Her brlrn giriine bir adet kresel
vana konulmaldr.
2) Kompansatr (TS 10880): Brlrdeki titreimin tesisata geiini zayflatmak

iin kullanlan ekipmandr. niversal tip (Eksenel hareket, asal hareket ve
yanal eksen sapmalarn karlayabilen) olmaldr. Esnek borunun reglatr sin-
yal hattndan sonra konulmas tavsiye edilmekle beraber vanadan hemen sonra
kullanlmas da uygundur.
3) Test nipeli: Brlr gaz kontrol hattnda giri ve ayar basnlarn lmek iin
kullanlr.
4) Manometre (TS EN 837): Hat zerindeki gaz basncn lmek iin kullanlan
ekipmandr. Gaz kontrol hattndaki manometreler musluklu tip olmaldr.
45
5) Filtre (TS 10276): Brlr orifisinin yabanc partikllerden dolay

tkanmasn nlemek ve dier gaz kontrol ekipmanlar ile reglatr korumak
amacyla kullanlan ekipmandr. Kullanlacak filtrenin gzenek akl 50 mm
olmaldr.
6) Gaz basn reglatr (TS 10624, TS EN 88): Gaz kontrol hatt giriindeki
gaz basncn brlr iin gerekli basnca dren ekipmandr.
7) Minimum gaz basn alglama tertibat (min. gaz basn presostat)

(TS EN 1854): Reglatr kndaki gaz basncnn brlrn normal alma
basncnn altnda kalmas durumunda solenoid valfe kumanda ederek akn
kesilmesini salayan ekipmandr. Tm gaz kontrol hatlarnda bulunmaldr.
8) Maksimum gaz basn alglama tertibat (max. gaz basn presostat)

(TS EN 1854): Reglatr kndaki gaz basncnn brlrn normal alma
basncnn stne kmas durumunda solenoid valfe kumanda ederek gaz
akn kesen ekipmandr. Dz tip reglatr kullanlmas veya reglatr
olmamas durumunda kullanlmas zorunludur.
9) Otomatik emniyet kapama valfi (Solenoid Valf) (TS EN 161): Siste-

min devre d kalmas gerektii durumlarda ald sinyaller dorultusunda
gaz akn otomatik olarak kesen ve ilk alma esnasnda sistemin emniy-
etli olarak devreye girmesini salayan ekipmanlardr. Gaz kontrol hattnda iki
adet seri olarak balanm A snf solenoid valf bulunmaldr.
10) Szdrmazlk kontrol cihaz (Valf dorulama sistemi) (TS EN 1643):

Otomatik emniyet kapama valflerinin etkin bir ekilde kapanp kapanmadn
kontrol eden ve valflerdeki gaz kaaklarn belirleyen ekipmandr. 1200 kWa
kadar olan kapasitelerde bulunmas tavsiye edilir. 1200 kW ve zeri kapasiteli
sistemlerde ve ayrca kapasitelerine baklmakszn, kzgn ya, kaynar sulu,
alak ve yksek basnl buharl sistemlerde kullanlmas zorunludur.
11) Relief Valf (Emniyet tahliye vanas) (DIN 3381): Sistemi ar basnca
kar koruyan, anlk basn ykselmelerinde fazla gaz sistemden tahliye
ederek reglatrn devre d kalmasn nleyen ekipmanlardr. Ani kapamal
reglatr kullanlmas durumunda bulunmas zorunludur.
12) Brlr (TS 11391-11392)
13) Yangn Vanas (DIN 2999): Yangn gibi nedenlerle ortam scaklnn
belirli bir deere ykselmesi durumunda gaz akn otomatik olarak kesen
ekipmandr. Kullanlmas tavsiye edilir.
Gaz basn reglatrnn ani kapamal (slum-shut) olmamas halinde, fanl ve
46
atmosferik brlr gaz kontrol hatlarnda kullanlan tm armatrlerin dayanm

basnlar reglatr giri basncnn min. 1.2 kat olmaldr.
a) Cihaz kapasitesi 1200 kW ve zerinde olan sistemlerde Ani Kapatmal

Regltr kullanlyor ise Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar alttaki ekle uygun
olmaldr.
ekil 21. (QB 1200 kW ve Ani Kapatmal Regltr Kullanlmas Durumunda

Gaz Kontrol Hatt Detay)
b) Cihaz kapasitesi 1200 kWn altnda olan sistemlerde Ani Kapatmal

Regltr kullanlyor ise Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar alttaki ekle uygun
olmaldr.
ekil 22. (QB < 1200 kW ve Ani Kapatmal Regltr Kullanlmas Durumunda
c) Cihaz kapasitesi 1200 kWn altnda olan sistemlerde Dz Regltr kulla-

nlyor ise Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar alttaki ekle uygun olmaldr.
47
ekil 23. (QB < 1200 kW ve Dz Regltr Kullanlmas Durumunda

d) Cihaz kapasitesi 1200 kW ve zerinde olan sistemlerde Dz Regltr kul-

lanlyor ise Gaz Kontrol Hatt Ekipmanlar alttaki ekle uygun olmaldr.
ekil 24. (QB 1200 kW ve Dz Regltr Kullanlmas Durumunda Gaz Kontrol Hatt Detay)
9.2. Gaz Kontrol Hatti Ekipmanlari Balanti ekilleri

Gaz hattnda kullanlacak olan boru ve fittinglerin malzeme zellikleri (DIN
4788 BS 5885) standartlarna uygun olmaldr.
1) ap DN 25 Kaynakl, Flanl ve Vidal (4 Barga kadar)

2) DN 25 < ap < DN 65 Kaynakl, Flanl ve Vidal (2 Barga kadar)
3) DN 25 < ap < DN 65 Kaynakl, Flanl (2 4 Barg)
4) DN 65 ap Kaynakl, Flanl (0 4 Barg)
48
Brlr gaz kontrol hattndan sonra brlre kadar ekilecek hattn dili balant
olmas durumunda, szdrmazl salamak amacyla uygun kalnlkta keten
ve szdrmazlk macunu kullanlmaldr. Kaynakl balant olmas durumunda
%100 rntgen filmi ekilmelidir.
Esnek boru balantlar mmkn olduunca ksa tutulmal ve yksek scaklk,
korozyon ve mekanik darbelere kar korunmaldr. Esnek borular dili ve
flanl balantl ve metal donanml olmaldr. Esnek balantlar alma
basncnn 3 kat basnca dayankl olmaldr. Esnek borunun giriine kresel
vana konulmaldr.
Brlr tesisatlarndaki gaz hz 45 m/s deerini gememelidir. Ancak yksek

hzlarda almann gerek sistemde meydana getirebilecei grlt, gerekse
anmaya sebep olacann gz ard edilmemesi gerekmektedir. Bu nedenle 25
m/slik hz limitinin almamas tavsiye edilmektedir.
49
10. RADYANT ISITICILAR

nsan boyundan yksek seviyeden, gaz yakp bulunduu mekana s transferini
nm ile yaparak, stan cihazlardr.
a) Luminus Radyant Istc: nsan boyundan yksee aslarak, asld seviy-

enin altndaki ortam, gazn; seramik plaka, metal kafes veya benzeri bir mal-
zeme d yzeyinde veya d yzey yaknnda yanyla veya atmosferik bir
brlrle metal kafes veya benzeri malzemede yanyla snacak ve nm ile
stacak ekilde tasarlanm cihazlardr. Bu cihazlar EN 419-1e uygun ve CE
sertifikal olmaldr.
b) Tpl Radyant Istc: nsan boyundan yksee aslarak, asld seviyenin

altndaki ortam, iinden yanma rnlerinin geiiyle snan tp veya tpler
sayesinde nm ile stacak ekilde tasarlanm cihazlardr. Tek brlrl ci-
hazlar TS EN 416-1e, ok brlrl cihazlar TS EN 777-1e uygun ve CE
sertifikal olmaldr.
10.1. Cihazlarn Yerletirilmesi

Istclar mekanik hasar grmeyecekleri yerlere yerletirilmeli veya etkin
ekilde korunmaldr. Istclar tayacak konsol, zincir ve benzeri elemanlar
mekanik mukavemet asndan yeterli olmal ve korozyona kar korunmaldr.
Yanc ve parlayc gazlarn youn olduu blgelere stc yerletirilmemelidir.
Ancak, scaktan etkilenebilen veya yanabilen malzemelerle, stc ve/veya baca
arasndaki emniyet mesafeleri iin retici firma talimatlar uygulanmaldr.
Her stc giriine, bir adet manuel kesme vanas konulmaldr. Istclar,
brlr, fan ve kontrol ekipmanlarnn montaj tarz, iletme ve bakmn kolay
bir ekilde yaplmasn salamaldr. Istc cihazlarn yerletirilmesinde genel
kurallar iin retici firma talimatlar uygulanmaldr. Yukarda anlan retici
talimatlar proje ile birlikte verilmelidir.
Bacalar: Bacalar; baca gazlar, youma ve sdan etkilenmeyecek kalitede

ve kalnlkta ve/veya retici talimatlarna uygun olmaldr. Istc kndaki
baca balang ap bitime kadar korunmaldr. Ancak, birden fazla stcnn
baland fanl baca sistemlerinde retici talimatlarna uygun olarak, baca
kesiti daraltlabilir.
Istc alt zaman, stc baca scakl ve yakndaki yanabilir dier mal-
zemelerin scakl 65 Cyi amamaldr. Baca ve yanabilir maddeler arasnda
en az 25 mm olmaldr. Baca klar, bina temiz hava girileri ve aklklarna
yakn yaplmamaldr.
50
10.2. Havalandrma
Avrupa Normu EN 13410a gre yaplmaldr. Bu norm EN 4161 veya EN 419-
1e uygun radyant stclarn, konut d, endstriyel kullanm alanlarndaki
havalandrma taleplerini belirler. Radyant stclarn yerletirilecei tesis hac-
mi, en az, kurulu nominal gcn her bir kW iin 10 m olmaldr.
10.3 - Egzoz Havas Tahliyesi

Doal havalandrma: Yanma rnleri ile karm olan tesis havasnn tahli-
yesi, mmkn olduunca mahyaya yakn egzoz aklklarndan, radyantlarn
seviyesinin zerinden yaplmaldr. Egzoz aklklar, rzgrdan etkilen-
meyecek ekilde imal edilip, yerletirilmelidir. Kapayc veya ksclara, an-
cak, radyantlarn emniyetle almas otomatik olarak temin edilebiliyor ise
izin verilebilir. Aksi takdirde egzoz aklklar kapatlamaz veya kslamaz.
Egzoz aklklarnn say ve yerletirme dzeni, radyant stclarn yerleim

dzenine ve tesisin geometrisine baldr. Radyant stc ile egzoz akl
arasndaki yatay mesafe; duvardaki aklklarda aklk merkezinin yerden
yksekliinin 6 katn, atdaki aklklarda aklk merkezinin yerden
yksekliinin 3 katn aamaz. Doal havalandrma yoluyla tesiste kullanlan
her kW iin 10 m/h hava tahliye edilmesi yeterlidir.
Baka amalar iin gereken havalandrma miktar var ise hesaba alnmaldr.
Hava akl says ve boyutu byk havalandrma miktarna gre hesaplanr.
Hesaplama yntemleri aadaki gibidir;
a) Egzoz edilecek hava miktarnn hesaplanmas
VTOP = SQNB . L
VTOP : Toplam ekzost edilecek hava miktar (m/saat)

SQNB : Tm radyantlarn toplam sl gc (kW)
L : Belirlenen ekzost hava miktar ( 10m/ saat)/kW
b) Egzoz aklnda tahliye hava hz alttaki grafikte alnabilir.

Burada h : Ekzost akl ve hava giri akl merkezleri aras dey
mesafe (m)
v : Tahliye hz (m/saniye)
Dt : Scaklk fark (t2 t1 )C
t1 : en dk d hava scakl C
t2 : tesis ii scakl C
51
Alttaki grafik dirsek ve ite engeli olmayan egzoz akl ve devreleri iin
geerlidir.
Grafik. Egzoz Aklklarnda Tahliye Havas Hz
1: Tahliye havas hz (m/s)

2: Scaklk fark Dt (C)
c) Egzoz aklnn serbest kesitinin hesab aadadr.
V
A=
v.3600.n
A: Egzoz aklnn serbest kesiti (m )
V: Toplam egzoz edilecek hava miktar (m/h)
v: Tahliye havas hz (m/s)
n: Egzoz hava akl says
Yark ve aralklarn sabit kesitleri egzoz akl olarak kullanlabilir.
Mekanik (cebri) havalandrma:

Tesis havasna karm yanma rnleri, fanlar kullanlarak, radyant stclarn
st seviyesinden tahliye edilirler. Sadece, dik erili fanlar kullanlr. Rady-
ant stclarn almas sadece, egzoz havasnn emilii temin edildii srece
mmkn olmaldr.
52
Egzoz aklklarnn say ve yerletirme dzeni, radyant stclarn yerleim

dzenine ve tesisin geometrisine baldr.
Radyant stc ile fan arasndaki yatay mesafe;
Duvara monte edilen fanlarda fan merkezinin yerden yksekliinin 6 katn,
atya monte edilen fanlarda fan merkezinin yerden yksekliinin 3 katn
aamaz.
Fanlar, stclarn st seviyesine, mmkn olduunca mahyaya yakn mon-

te edilmelidir. Mekanik havalandrma yoluyla, tesiste kullanlan her kW
iin 10m/h hava tahliye edilmesi yeterlidir. Baka amalar iin gereken
havalandrma miktar var ise hesaba alnmaldr. Fan kapasitesi, byk
havalandrma deerine gre hesaplanr. Hesaplama yntemleri aadaki gibi-
dir;
a) Egzoz edilecek hava miktarnn hesaplanmas

VTOP = QNB . L
VTOP : Toplam ekzost edilecek hava miktar (m/h)

SQNB : Tm radyantlarn toplam sl gc (kW)
L : Belirlenen ekzost hava miktar ( 10m/h)/kW
b) Bir veya ok fan ile en az a blmnde hesaplanm, VTOP deeri kadar

kapasite salanmaldr.
zel Durum: Aada belirtilen hallerde doal veya mekanik havalandrma

gerekmez;
zel bir tedbir uygulanmadan tesisin yaps gerei oluan hava deiimi
miktar 1,5 hacim/hten byk ise,
Tesis hacminin her 1 m iin kurulu g 5 Wtan az ise,
10.4. Yakma Havas Temini

Hava giriini salayacak aklklar radyant stclarn alt seviyesine
yerletirilirler. Hava giri aklklarnn toplam net kesit alan, egzoz
aklklarnn toplam net kesit alanndan az olamaz. Hava giri aklklarnda
otomatik ama kapama sistemi olmas halinde, radyant stclar ancak hava
girilerinin almas durumunda alabilmelidir.
53
11. MUTFAK TESSATI

11.1.Basn
retici firmalarn, cihaz alma basnlaryla ilgili tavsiye ettii deerler
alnr. Sistem basncndan cihazlarn alma basnlarna dme shut-offlu
reglatrlerle yaplmaldr. Reglatrler cihazlarn minimum 2 m ncesine
konulmaldr.
11.2. Kapasite
Mutfak tketiminin belirlenmesinde retici firmalarn vermi olduu kapasite
deerleri dikkate alnmaldr. retici katalou verilemeyen cihazlarn kapa-
sitelerinin belirlenmesinde alttaki tablolar esas alnmaldr.
Endstriyel tesislerde, kuruluun talep etmesi durumunda mutfak cihazlar

tketimleri iin szme saya uygulamas yaplabilir. Mutfaklarda gaz alarm
cihaz ve buna bal solenoid vana kullanlmaldr.
Tablo 10. Mutfak Cihazlarna Ait Ortalama Kapasite Deerleri
11.3. Havalandrma
Mutfaklarda tabii havalandrma hesaplar ilgili hesap formlleriyle yaplmaldr.
Alt havalandrma kanallar; ak yanmal mutfak cihazlarnn yanma reji-
mini etkilememesi iin cihazlardan yeterli uzakla yerletirilmelidir. Alt ve
54
st havalandrma aklklarnn mmkn olduunca birbirine zt cephelerde

yerletirilmesi tavsiye edilir. Mutfak cihazlarnn balant paralar esnek
olmaldr. Cihazlar mutlaka sabitlenmi olmaldr. reticinin uygun grd
durumlarda dier balant ekilleri, standartlara uygun olmas kouluyla ka-
bul edilir. Endstriyel mutfaklardaki mevcut mekanik havalandrma sistem-
leri, sistem deerlerinin gaz datm irketi tarafndan kabul edilmesi halinde
kullanlabilir.
11.4. Mutfak Cihazlar Emniyet Ekipmanlar

1. Alev Denetleme Tertibat: Denetlenen alevin kaybolmas halinde, gaz bes-
lemesini kapatan bir tertibattr. Sadece ana brlrn gaz beslemesi kapatlyorsa
basit kontrol olarak adlandrlr. Hem ana brlrn hem de ateleme brlrnn
gaz beslemesi kapatlyorsa tam kontrol olarak adlandrlr.
2. Alev Detektr: Alevin dorudan etki ettii alev denetleme tertibat

alglama elemannn bir parasdr. Bu etki sinyale evrilerek dorudan veya
dolayl olarak kapatma valfine iletilir.
3. Scaklk Regltr (Termostat): Cihazn almasn; ap-kapatmak,

ap-dk hzda altrmak veya oransal kontrol ile kontrol altnda tutarak
scakln belli snrlar iinde nceden tespit edilen deerde sabit kalmasn
salayan paradr. Aadaki tabloda termostatn hangi cihazlarda kullanlmas
gerektii belirtilmitir.
4. Ar Is Snrlama Tertibat: El ile ayarlanabilen ve scakln nceden be-

lirlenen emniyetli bir deerde snrlanmasn temin eden tertibattr. Aadaki
tabloda ar snma snrlama tertibatnn hangi cihazlarda kullanlmas
gerektii belirtilmitir.
Burada belirtilen emniyet kurallar TS EN 203 kapsamndadr. Burada belirtil-

meyen hususlarda TS EN 203e baklmaldr.
55
Tablo 11. Mutfak Cihazlar Emniyet Ekipmanlar
56
12 . HAMLALAR (ALUMALAR)
alumalar; metallerin kaynak, kesme, sert lehimleme ve dier sl ilemlerinde

kullanlr. aloma tasarmlar; TS 3579 EN ISO 5172 / Nisan 1999, TS 6577
EN 731 / Nisan 2002 standartlarna uygun olmaldr. alumalarn gvdesinde
imalatnn ad veya markas, standart numaras belirtilmelidir. Sap ksmnda
kullanlan gaz tanmlayan harf kodu iaretlenmi olmaldr (doal gaz, metan
iin bu harf Mdir)
Hortum tasarmlar; TS 2411 EN 559 / ubat 1995, TS 11546/ ubat 1995

standardna uygun olmaldr. Hizmet artlar ve alma basncna gre en
az Snf 3:Hafif hizmet hortumlar, alma basnc en fazla 1 Mpa ( 10 bar)
olmaldr. Hortumlarn d kaplama rengi TS 2411 EN 559 standardna uygun
olmaldr. LPG, MPS, doal gaz iin hortum rengi turuncudur.
Hamla ncesinde mutlaka Alev Geri Tepme Emniyet Cihaz kullanlmaldr.

Hamlalarn (alumalarn) kullanld mahalde solenoid vana ile
irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha yksek bir seviyeye gaz alarm
cihaz tesis edilmelidir. Hamlalarn (alumalarn) tesis edildii mahalde
havalandrma akl tesis edilmelidir. alumalarn kullanld tesisatlarda;
gzergh, uzunluk ve basnca bal olarak ilave emniyet tedbirleri istenir.
12.1. Hamlalarn Montaj Kurallar
ekil 25. Hamlalarn Montaj Kurallar
57
Hamlalarn (alumalarn) kullanld mahalde solenoid vana ile

irtibatlandrlm ve st havalandrmadan daha yksek bir seviyeye gaz alarm
cihaz tesis edilmelidir.
Hamlalarn (alumalarn) tesis edildii mahalde havalandrma aklnn,
boyutlandrlmas maddenin daha nce belirtilen hesaplama yntemi ile
yaplacaktr.
alumalarn kullanld tesisatlarda; gzergh, uzunluk ve basnca bal
olarak ilave emniyet tedbirleri istenir.
58
13. BACALAR
Tayc boru, atk gaz borusu ve dhili boru yapmnda kullanlan elik malze-
meler; TS 1856 standardna uygun malzemelere gre seilir.
TS EN 10025 standardna uygun genel yap elikleri, baca scaklnn 300 C

ve altnda olan yerler iin uygundur. Genel yap eliklerinin kullanld ba-
calarda s yaltm malzemesi olarak cam yn veya ta yn kullanlmaldr.
TS EN 10216 standardna uygun scaa dayankl elikler, baca scaklnn

450 C ve altnda olan yerler iin uygundur. Scaa dayankl eliklerin
kullanld bacalarda s yaltm malzemesi olarak ta yn kullanlmaldr.
TS 2535 EN 10088 standardna uygun Paslanmaz elikler, baca scaklnn

550 C ve altnda olan yerler iin uygundur. Paslanmaz eliklerin kullanld
bacalarda s yaltm malzemesi olarak ta yn kullanlmaldr. Tesisat
artnamelerine gre bacalarda TS EN 1856 normuna uygun malzemeler
kullanlmaktadr.
6 mden daha yksek olan elik bacalarn, trmanma merdiveni ve personelin

dmesine kar emniyet tertibat ile donatlmas tavsiye edilir. Bu amala TS
11385e uyulmaldr. Bacalar korozyona kar yaltlmal ve kaplanmaldr.
Fanl brlrl gaz yaktl ocaklarn metal bacalarnda kurun kaplamal elie
msaade edilmez.
59
Atmosferik brlrl gaz yaktl ocaklarn metal bacalarnda ise inko kaplamal
elie msaade edilmez.
Baca apkas, youan su veya ya suyu apkann herhangi bir yerinde to-
planmayacak ve tutulmayacak yapda olmaldr. malatnn nceden belirttii
ekilde monte edildiinde; oynamayacak bir biimde sabitlenebilmeli, bacann
serbest k kesitini azaltacak veya engelleyecek ekilde ar itilememelidir.
Cihaz bacasnn, cihaza entegre olarak imal edildii durumlarda, retici fir-
madan veya yetkili datcdan (yurt dndan gelen cihazlar) alnacak retim
kataloglar proje dosyasnda bulunmaldr.
Anma sl gc 1200 kWn zerinde olan tesislerde, bacann tabandan

ykseklii en az 10 m ve at zerinden ykseklii en az 3 m olmaldr.
60
14. HESAP YNTEMLER

14.1. Boru ap Hesap Yntemi
50 mbarg ve daha dk basnlar iin :
P1 P2 = 23,2 x R x Q1,82 / D 4,82

DP R/L = P1 P2 (barg) DP R = DP R/L x L x 1000 (mbar)

P1 : Giri basnc (Mutlak basn, bar)
P2 : k basnc (Mutlak basn, bar)
R : Gaz sabiti (R = 0.6 alnr)
Q : Gaz debisi (m/h)
D : Boru ap (mm)
L : Boru boyu (m)

V = 353,677 x Q / (D x P2)

V : Hz (m/s) V 6 m/s olmaldr.
a- ( Sx Ksi) Toplam srtnme kayp katsays :

Boru Ekleme Paralar Kayp Deerleri Tablosundan kullanlan balant ele-
manlarna ait srtnme kayp katsaylar tespit edilerek; balant eleman adet-
leri ile arpmlarnn aritmetik toplamndan toplam srtnme kayp katsays
(Sx Ksi) bulunur.
b- (DPZ ) Yerel basn kayb :
DPZ = 3,97 x 10-3 x Sx xV2
Ayn deer, ak hz (V) ve toplam srtnme kayp katsays (Sx Ksi)

deerlerinden yararlanlarak Yerel Basn Kayplar Tablosundan da bu-
lunabilir.
c- ( DPH ) Ykseklik fark basn kayb / kazanc :
DPH = 0,049 x h
Ykseklik (kot) fark (h) ykselmelerde ( - ), dmelerde ( + ) alnr. Birimi

metredir.
61
d- (DPT ) Hat zerindeki toplam basn kayb:
DPT =DPR + DPZ + DPH forml ile hesaplanr.
Deneme-yanlma metoduyla basn kaybnn en ok olabilecei nokta belirle-

nerek; o hat zerinde uzanan devrelerin basn kayplar toplanarak kritik dev-
re basn kayp ( DPT ) hesab yaplr. Gaz teslim noktas ile cihaz arasndaki
basn kayb DPT 1,8 mbar olmaldr. Shut offlu reglatr kullanm halinde
reglatrden itibaren toplam basn kayb DPT 1,8 mbar olmaldr.
Projede daire ii tesisat gsterilmeyen bamsz birimler iin gaz teslim noktas
ile daire saya vanas arasndaki basn kayb DPT 1,0 mbar olmaldr.
Ayn kuraldan hareketle yalnzca daire ii tesisatnn gsterildii projelerde

daire saya vanas ile cihaz arasndaki basn kayb DPT 0,8 mbar olmaldr.
Merkezi sistem stmal binalarda, evsel kullanm iin daire girilerine vana +
kr tapa braklyorsa bu noktaya kadar olan basn kayb 0,7 mbar geme-
melidir. Yukarda belirtildii gibi bulunan tm deerler srasyla bir izelge
zerine ilenir. (Boru ap Hesaplama izelgesi)
50 mbarg st basnlar iin :
P1 P2 =29,16 x L x Q 1.82 / D 4.82
P1 : Mutlak giri basnc (bar)

P2 : Mutlak k basnc (bar)
L : Boru boyu (m)
Q : Gaz debisi (m/h)
D : Boru ap (mm)
V = 353,677 x Q / (D x P2)
V : Hz (m/s) V 25 m/s olmaldr.
62
*50 mbargn st basnlarda yerel kayplar gz nne alnmakszn sadece

hz ve ap kontrol yaplr.
300 mbarlk tesisatlarda domestik reglatrn sayatan sonra tesis edildii
durumlarda; gaz teslim noktas ile saya arasndaki hat zerinde oluabilecek
basn kayb en fazla 21 mbar olmaldr. Bunun dndaki hatlar iin yerel
kayplar gz nne alnmakszn sadece seilen aplara gre hz kontrol
yaplr.
Sistemde birden fazla brlr bal olmas durumunda ve bunlardan bir veya bir
kann yedek kullanlacak olmas halinde; endstriyel tesisten yedek kullanm
ile ilgili taahht yazs alnr. Saya seimi haricindeki hesaplamalarda yedek
cihazlar gz nnde bulundurulmaz.
63
15. ENDSTRYEL SAYALAR

Kullanmna msaade edilen saya snflar u ekildedir;
Krkl Sayalar : G4, G6, G10, G 16, G 25

Rotary Sayalar : G 40, G 65, G 100, G 160, G 250
Trbin sayalar : G 400, G 650, G 1000, G 1600, G 2500
Bu nedenle byk debi gerektiren ticari ve endstriyel uygulamalarda ro-

tary ve trbin sayalar kullanlmaktadr. Rotary tip sayalarla ilgili TS EN
12480 normu yrrlktedir. Trbin sayalarla ilgili olarak TS 5477 EN 12261
standard geerlidir.
Sayalar iin lm aral; Qmax/Qmin orandr. (Maksimum debinin mini-

mum debiye oran). Faturalandrmada kullanlacak tm sayalarda lm
aral minimum 20:1 olmaldr. Gerek lm aral saya modeline bal
olarak 160:1e kadar kabilmektedir. Quantometre tipi sayalarda lm
aral ok iyi deildir. Bu nedenle bu sayalar faturalandrma amal olarak
kullanlmaz, daha ok szme saya olarak trbin tip saya yerine tercih edil-
irler.
Saya nne filtre konulmaldr. Tesisat artnamelerine gre basn drme

ve lm istasyonu dna yerletirilecek sayalar ncesinde kullanlacak fil-
trelerin gzenek aral en fazla 50 mikron olabilir.
Rotary sayalarda yalama yaplm olmas ok nemlidir. Kullanlacak ya

kimyasal olarak ntr olmal ve deterjan zellii (kprme) olmamaldr. Say-
a, zerindeki cam gstergenin yarsna kadar yala doldurulmaldr. Sayaca
gereinden fazla ya konulmas brlrn yanmasn kt etkileyecektir.
Yan eksilmesi erken hasarlara yol aabilir. Dili ve rulmanlarn tutukluk

yapmasna neden olur. Sayaca ya konurken gaz verilmemi olmal ve saya
basn altnda bulunmamaldr.
Sayalar dengeli olarak, tam terazisinde tesisata balanmaldr. Sayacn te-

sisata balanmasndan nce boru tesisat basnl hava ile sprlerek,
kaynak cruflar, kalntlar temizlenmelidir. Sayalar titreimden etkilen-
memesi ve kolay bakm yaplabilmesi iin uygun bakm aralklar braklarak
yerletirilmelidir.
Rotary sayacn lm prensibi nedeniyle giri ve kta belli mesafelerde

dz borulamaya gerek yoktur. Sayacn tesisata dey ve yatay montaj mm-
kndr. En ok tercih edilen balant dey ve gaz giriinin stten olduu
dey balantdr.
64
Gerekli Saya Bykln Belirleme

Bir tesiste gerekli saya bykln belirlemek iin temel olarak iki faktrn
bilinmesi nem arz etmektedir;
1) Tesis iin gerekli maksimum gaz debisi
2) Sayacn bulunduu hattaki minimum gaz basnc
Eer yakc cihazlarn/tesisin tkettii debiyi biliyorsak saya numaratrnde-

ki debiyi scaklk ve spersktrlabilirlik faktrn ihmal ederek alttaki den-
klemden bulabiliriz.
TG
Qtk =
8250.
Burada Qtk = Yakc cihazlarn tketim debisi, m/h
TG = Tesis edilen sl g, kcal/h
8250 = Doal gazn alt sl deeri, kcal/m
= Yakc cihaz verimi
Eer yakc cihazlarn tkettii debiyi biliyorsak saya numaratrndeki debiyi

scaklk ve sper sktrlabilirlik faktrn ihmal ederek alttaki denklemden
bulabiliriz.
Qtketim = Pmutlak x Qsaya

Burada Qtketim = Yakc cihazlarn tketim debisi, m/h
Qsaya = Saya numaratrnde grlen debi, m/h
Pmutlak = Mutlak gaz basnc (Patmosfer + Pmanometre), bar
Trbinli sayalar hz lerek debiyi dolayl yoldan tespit eden cihazlardr.

Trbinli sayalarn doruluu gazn zgl arlnda meydana gel-
en deiikliklerden etkilenmez. Trbinli sayalarda doru debi lm
yaplabilmesi iin gereken tek koul sayatan nceki boruda dzgn bir hz
profilinin salanmasdr. Sayaca balanan giri ve k borular sayala ayn
apta olmaldr.
Doal gaz iin lm aral bir trbin sayata atmosferik basnta 10:1 merte-
belerindeyken 70 barda 100:1in zerinde deerler almaktadr. Bir trbin say-
ata basncn artmasyla minimum debi deeri azalmaktadr. Bunun iin alttaki
forml kullanlmaktadr;
Burada;
Qmin AB
QminYB = xPmut
d .Pmutlak
65
QminYB = Yksek basnta minimum debi

Qmin AB = Dk basnta minimum debi
d = Gazn izafi younluu
Pmutlak = Mutlak basn ( Pmut = Patm + Pefektif)
Tablo 12. Sayalarn eitli letme Basnlarndaki Maksimum Debi Deerleri.
66
16. EKLER
16.1. Endstriyel Tesislerde Doal Gaza Dnm -
Proje Dosyas Hazrlama Format
Endstriyel ve byk tketimli tesislerin doal gaza dnm projelerinin
hazrlanmasnda aada belirtilen formata uyulmas, projenin onay ve
tesisatn kontrol aamalarnda oluabilecek aksaklk ve gecikmelerin mini-
muma indirilmesi asndan nem arz etmektedir.
Proje dosyasnda bulunmas gereken dokumanlar ve sralamas;
Proje Bavuru Dilekesi: Proje bavuru dilekesi doldurulmal ve nsha

olarak hazrlanan proje klasrleri ile birlikte teslim edilmelidir.
Proje Onay Bedeli Makbuzu: Mterinin yapm olduu szlemedeki yllk

gaz kullanm miktarna (m / yl) gre belirlenen, proje onay bedeline ait
yatrld makbuzu proje dosyasnda bulunmaldr (bu bedel yetkili firmalarn
cari hesabndan tahsil edilmektedir.)
Proje Kapa: Projeye ait kapak ablonu blge hizmet binalarndan alnmal
ve kapakta doldurulmas istenen bilgiler eksiksiz ve doru bir ekilde belirtil-
melidir. Tesise ait bilgilerin kapaa ilenmesi esnasnda zellikle mterinin
gaz datm irketi ile yapm olduu szleme deerleri esas alnmaldr.
Szleme: Mterinin imzalam olduu szlemenin fotokopisi proje

dosyasnda mutlaka bulunmal ve tesisata ait tasarm bilgileri, szleme ile
uyumlu olmaldr.
Katlm Sertifikas ve Kaynak Belgesi: Tasarm yapacak olan yeterli firma

mhendisi, Endstriyel ve Byk Tketimli Tesislerde Doal Gaza Dnm
Teknik artnamesi seminerine katldna dair ald sertifikann fotokopisi,
tesisatn kaynakla birletirmesini yapacak olan kaynaknn akredite kurumlar-
dan alnm belgesinin fotokopisi proje dosyas iinde bulunmaldr.
Sistem Tanm: Gaz teslim noktasndan itibaren yakclara kadar tm

tesisatn yazl olarak anlatm yaplmaldr. Bu blmde boru gzergah, boru
aplar, basn deerleri, boru hatt zerindeki ekipmanlar, yakc cihazlar ile
kullanld mahaller ve kullanm maksatlar ve sistem ile ilgili bilgiler veril-
melidir.
Tesise Ait Kat Planlar ve Tesisatn zometrik emas: Tesise ait vaziyet
plan (lek 1:200, 1:500 vb.), boru hattnn getii kat planlar ( lek 1: 50
) ve tesisata ait izometrik ema ayr ayr paftalar halinde verilmelidir. Tesis
alannn ok byk olduu hallerde kat planlar izim lei bytlebilir
67
(1:100, 1:200 vb). izim leinin bytld durumlarda tesisatn anlalr

olmas iin cihazlarn bulunduu mahallere ait detay izimler (lek 1:50)
ayrca verilmelidir.
Kataloglar: Kullanlan tm boru, ekipman ve yakclara ait kataloglar veril-

melidir. Verilen kataloglarda kullanlan cihaz veya ekipmann standard (TS,
DIN, EN, ISO vb.), modeli ve tesisatn hangi noktasnda kullanld gibi bilg-
iler, belirgin ekilde iaretlenmelidir. Herhangi standard bulunmayan yakc
cihazlar iin TSE zel nceleme Raporu gerektiinden aadaki evraklar
proje dosyasnda bulunmaldr;
Gaz datm irketinden alnacak olan Geici Gaz Ama olur yazs,
Yeterli firma taahhtnamesi
Tesis yetkililerinden alnacak olan taahhtname
Baca veya havalandrma sistemlerinin yakc cihazla entegre olarak retildii

durumlarda, cihazlara ait teknik zellikleri gsterir dokmanlar proje
dosyasnda bulundurulmaldr.
Hesaplamalar: Tesisata ait boru ap belirleme, havalandrma, baca, katodik

koruma, linye hatt, sl genleme v.b. hesaplar ayr fyler halinde verilmelidir.
Detaylar: Havalandrma, baca, gaz kontrol hatt, ikinci basn drme ista-
syonu, katodik koruma, tesisatn dier tesisatlar ile gei mesafeleri ile ilgili
varsa alnan emniyet tedbirleri, trane, duvar ve varsa yol geii v.b. uygula-
malar ile ilgili detaylar verilmelidir.
16.2. Mteri stasyonu (Skit) malat Yapan Firmalar
68
16.3. Doal Gaz ve Lpg in Enjektr apna Gre Bek Gleri
69
16.4. Mteri stasyonu Temini, Yer Tespiti ve Montaj Mteri

stasyonu Temini
Szleme sonras, szlemede belirtilen teknik zelliklere (gaz eki gc ve
basnc) ve Gaz Datm irketinin stasyon Teknik artnamesine uygun
olarak istasyon temini mteri tarafndan yaplr.
1) Mteri, istasyon alm iin istasyonu temin edecei firmalarla grr
ve almna karar verdii istasyona ait bilgi ieren dokman ve izimleri gaz
datm irketine teslim eder.
2) stasyona ait ilgili dokmanlar gaz datm irketine tarafndan onaylandktan
sonra onay alnan istasyon mteri tarafndan temin edilir.
3) stasyon temin edildikten sonra, temin edilen istasyona ait bilgi ve dok-
manlar gaz datm irketi tarafndan Blge ve Mteri stasyonu Kontrol
Kalite Planna gre yerinde kontrol ve test edilir.
4) Kalite Gvence tarafndan onaylanmasnn akabinde onay Pazarlama-
Mteriler Birimine, Yapm Kontrol ve naat Birimine ve Bakm Onarm
Birimine yaz ile bildirilir.
16.4. Mteri stasyonu Yer Tespiti ve Montaj

Mteri stasyonunun emniyet ve iletme asndan uygun bir yere konula-
bilmesi iin ilgili mdrlklerden elemanlarla birlikte yerinde istasyonun yer
tespiti yaplr.
1) Pazarlama Birimi yer tespiti iin organizasyonu yapar; en az bir gn nc-

esinden mteri ve ilgili birimlerden randevu alr ve koordine eder.
2) Randevu tarihinde ilgili blge letme Biriminden, Bakm Onarm
Biriminden ve Yapm Kontrol ve naat Biriminden bir eleman ve mteri
ile birlikte yerinde stasyon Yer Tespiti artnamesine gre yer tespit edilir.
3) stasyon yerine ilikin izim hazrlanarak, burada istasyonun yeri gsterilir
ve lmlendirilir. Bu izim zerine mteri ve ilgili tm mdrlk ve eflik
elemanlar tarafndan imza atlr.
4) Evsel ve Sanayi Pazarlama Birimi tarafndan protokol hazrlanr ve protokol
de mteri ve ilgili tm birim elemanlar tarafndan imzalanr. Protokole ista-
syon yerini gsteren izim(vaziyet plan) eklenir.
5) Protokoln orijinali Pazarlama Biriminde kalarak dosyalanr, bir kopyas
mteriye verilerek, ilgili birimlere de birer kopyas gnderilir.
6) Mteri protokolle belirlenen yer tespitine uygun olarak beton kaide zerine
istasyon konulmas ilemini tamamlar.
7) Yapm Kontrol ve naat Birimi, mteahhitle birlikte verilen tarihte Mteri
stasyonu Devreye Alma Talimatna gre mteri istasyonuna hat balant
ilemini yapar. Pazarlama eleman mteriye hat balantsnn yapld ve
asgari alm taahhdnn balad bildirilir. Ayrca Tesisat Birimine hat
balants yapldna dair bilgi verir.
70
16.5. Endstriyel Tesisat Projelerinde Karlalan Baz Hatalar

1) Tesisatta sayacn Qmin deerinden daha kk, llemeyecek tketimlerin
olmas.
2) Firma mhendisleri tarafndan ilgili Endstriyel Tesisat artnamesinin
yeterince okunmamas. Bu nedenle mesnetsiz bilgilerle baz konularda ilem
yaplmas.
3) Gaz datm irketince yaplan duyurularn firma mhendisleri tarafndan
takip edilmemesi, okunmamas. Bu nedenle yaplan duyurulardan haberdar
olunamamas.
4) Kapasiteleri net bilinmeyen cihazlar iin uygunsuz debi deerlerinin tayin
edilmesi. (zm olarak Gaz Datm irketinden n kontrol istenebilir.)
5) Endstriyel proje hazrlama formatna uyulmamas.
6) Endstriyel tesislerde snma ve mutfak hatlarnda oksi asetilen kaynann
kullanlmas. Tm tesisatta elektrik ark kayna ya da argon kayna
kullanlmaldr.
7) Yanl formatta proje kapa. Proje kapa Endstriyel Tesis Projesi kapa
olmal.
8) Baz projelerde mutfak tketimleri iin mkerrer lm (iki ayr sayatan
ayn debinin lm) talep edilmesi.
9) Baz proje dosyalarnda kullanlmayan malzemelerin de katalog ve bilg-
ilerinin fazladan konulmas. Baz kataloglarn defalarca fotokopi ekilmesi
nedeniyle okunamamas.
10) Proje dosyasndaki tm evrak ve fotokopiler firma yetkili mhendisi
tarafndan imzalanmal ve firma kaesiyle kaelenmelidir.
11) Tesisatlarda baca hesab istenmektedir. Baca cihazla beraber retilmise
(katalog bilgilerine gre fabrikasyon olarak zel retimse) onay srasnda baca
hesab istenmemektedir. Cihaz ayr, baca ayr retimse baca hesab istenmek-
tedir. Baz projelerde TSE zel nceleme Raporu yeterlidir dncesiyle baca
hesab yaplmam olabiliyor. zel inceleme raporu baca ekiini kapsamad
iin baca hesab yaplmamas.
12) Daha nce Endstriyel Tesisat artnamesine gre gaz verilmi bir tesiste
sonradan mutfak hatt, stma tesisat, buhar tesisat yaplaca zaman yine ayn
artnameye gre projesi hazrlanmal ve tesisat yaplmaldr.
13) ki servis kutusundan beslenen tesisatlarda kutu k kolektr simetrik
olmaldr. Aksi durumda reglatrlerden birine ar yk gelerek devre d
kalmasna neden olabilmektedir.
71
17. KAYNAKLAR
1) Endstriyel ve Byk Tketimli Tesislerde Doal Gaza Dnm Teknik
artnamesi, GDA Yaynlar 12, 2002, stanbul.
2) Endstriyel Tesislerde Doal Gaza Gei El Kitab, BOTA, 1996, Ankara.
3) Doal Gaz Tesisatlarnda Baca Uygulamas, GDA Yaynlar 8, 2000,
stanbul.
4) Doal Gaz Tesisat Uygulamalarnda Proje Hazrlama Esaslar, GDA
Yaynlar 9, 2000, stanbul.
5) TSE, Trk Standartlar.
6) EN Normlar.
7) Binalar in Doal Gaz Tesisat Teknik Esaslar, GDA Yaynlar 16, 2005,
stanbul.
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
NOT ................................................................................................
........................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
92
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
93
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
.......................................................................................................
94

Büyük Endüstriyel Tesis Doğal Gaz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Büyük Endüstriyel Tesis Doğal Gaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MHENDSLER N ENDSTRYEL ve BYK TKETML DOAL GAZ

TESSATLARININ PROJELENDRLMES ve UYGULAMA KURALLARI

UGETAM GENEL MDRL

amlk Mahallesi, Yahya Kemal Beyatl Caddesi

1. Bask: 2011 stanbul

Selim Serkan SAY

UGETAMda verilen eitim ders notudur.

6.6 Yer st Gaz Borular ...........................................................................32

10.3 Egzoz Havas Tahliyesi..........................................................................52

Bu artnamede ngrlen kurallar:

Tablo 1. Tesisat ve Endstriyel Tesisat artnamesi Kapsamna Giren Kullanmlar

Proses olarak deerlendirilen yerler;

1. Boya kurutma frnlar

2. GAZ TESLM NOKTASI

2.1. Servis Kutusu

Tablo 2. stanbulda Kullanlan Servis Kutular ve Servis Reglatrleri

2.2. Basn Drme ve lm stasyonu

b) RMS/RS B tipi istasyon (elik hattan beslenen): elik hattan beslenir.

2.3. Basn Drme ve lm stasyonu ile lgili Baz Hususlar

stasyon giri/k boru ap hesabnda u ampirik forml kullanlabilir;

Tablo 3. Basn Snflar

3. KNCL BASIN DRME STASYONU

kinci basn drme istasyonlarnn her yl periyodik olarak kontrol

kinci basn drme istasyonu yaknnda doal gaz yangnlarna uygun

Yer Seim Kriterleri:

ekil 6. kincil Basn Drme stasyonu emas

4. Yanc ve parlayc madde imalat sahalar ve depolarna olan uzakla dikkat

GAZ TESLM NOKTASININ ELK HATTAN BESLENEN BASIN

ekil 7. elik Hattan Beslenen Mteri stasyonu Balants

GAZ TESLM NOKTASININ POLETLEN HATTAN BESLENEN

ekil 8. PE Hattan Beslenen Mteri stasyonu Balants

GAZ TESLM NOKTASININ SERVS KUTUSU OLMASI DURUMUNDA

ekil 9. Servis Kutusu Balants

4. ELK TESSATIN KAYNAKLA BRLETRLMES

Standartlarda deiiklik olmas halinde; deiiklik getiren standart, uygula-

Endstriyel tesislere ait doal gaz tesisatlarnda kullanlacak elik borular TS

Kaynaklar amacna, uygulama usulne ve ilemin cinsine gre snflara ayrlr.

rtl Elektrotla Elektrik Ark Kayna (Bazik, sellozik elektrotlarla)

Endstriyel tesislerde yaplacak olan doal gaz tesisatlarnda oksiasetilen

4.1. Borularn Kaynaa Hazrlanmas

ekil 10. Kaynak Az

4.1.1. Kaynak Adm Ykseklii

Borular, kaynak az alm olarak sahaya gelmektedir. Tm evrede adm

ekil 11. Kaynak Adm

Orijinal borularda kaynak az as, 305/0dir. Kesilmi borularda,

4.1.2. Kaynak Az Akl

ekil 12. Kaynak Az As

4.2. Kaynak lemi

ekil 13. Kaynak Az Akl

4.3. Kaynak Hatlar

ekil 14. Tamamlanm Bir Kaynak

4.4. Kurtaz Kaynak (Branman Alnmas)

Endstriyel Proje Onay ve Tesisat Kontrol Mhendisi tarafndan gzle

Kurtaz branman alnacak borunun ap, branman borusunun apnn en

ekil 15. Kurtaz Kaynak Detay

4.5. Kaynak Kalite Kontrol

Tablo 4. Kaynak Filmi Oranlar

4.6. Kaynaklarn Kalifikasyonu

4.7. Kaynak Kalitesinin Gaz Datm irketi Tarafndan Kontrol

5. POLETLEN BORU KULLANIMI

5.1. Polietilen Borulara Ait Genel zellikleri

5.2. PE Borularn Tesisatlandrlmas

Tablo 5. Polietilen Doal Gaz

5.2.2. Gzergh Tespiti