Türk Parlemento Tari̇hi̇

TRK |
PARLAMENTO
TARH i
I. VE II. MERUTYET
II. CLT
\
TRKYE BYK MLLET MECLS VAKFI YAYINLARI NO. : 15

i
ISBN 7291 - 0 0 - 5 (Tk.)
ISBN 7291 - 15 - 3 (13. C.)

TRK
PARLAMENTO
TARH
TRKYE BYK MLLET MECLS VAKF YAYINLARI NO : 15
TRK
PARLAMENTO
TARH
Merutiyete Gei Sreci
I. VE II. MERUTYET
n . CLT
Ayan ve Mebsn Meclisleri
yelerinin zgemileri
Prof. Dr. hsan GNE

TRK PARLAMENTO TARH ARATIRMA GRUBU
NSZ
ada dnyada, insana en yarar ynetim biiminin demokrasi olduu
konusunda bir uzlama vardr. Ancak, toplumlar byle bir sisteme hi de kolay
ulaamamr. Kimi toplumlar yneticileriyle uzlaarak, kimileri ise devrim ya
parak demokratik yaama kavumutur.
nsanlar bireysellikten kp toplu halde yaamaya baladktan ve devlet
lerini kurduktan sonra, sistem aray iine girmilerdir. Aklm kullanan insan,
kendine en yarar sistemi bulmakta zorlanmamtr. Gce dayal, dinsel ilke
lerle pekitirilmi mutlak monarilerden merut sistemlere, meruti sistemler
den de halk egemenliine dayanan demokratik sistemlere gemilerdir. Top
lumlarn gelimilik dzeyi, ynetim sistemlerinin de erevesini belirlemitir.
Bireylerin, dolaysyla da toplumlarn kltr dzeyleri ykseldike, akla daya
l eitim ve retim sistemi gelitike, soran, sorgulayan insan says oaldk
a, refah arttka siyasal sistemlerin adalama ivmesi de hzlanmtr. na-
run doutan sahtp olduu, vazgeemeyecei ve devredemeyecei temel hak ve
zgrlkler, pozitif hukuk metinlerinde salam gvencelere kavuturulmutur.
Siyasal sistemlerin gelimesinde ve insanctllatnlmasmda siyas kltr
kadar siyas kurumlarn da nemli bir yeri vardr. Bu kurumlarn banda da,
kukusuz, parlamentolar gelir. Parlamentolar, temsilcileri aracl ile halkn her
trl sorunlarnn tartld, bunlara kalc zmlerin retildii yerlerdir.
Devlet yneticilerinin zaman zaman lkesinin ileri gelenleriyle bir araya ge
lerek sorunlar grmesi, eski bir gelenektir. Bu grmelerin kurumsallaa
rak ada parlamentolara dnmesi se yakn dnemin bir rndr. Artk
demokratik parlamentolu yaam; ada devlet, ada toplum olmann temel
gstergesi olduu gibi demokratik yaamn da vazgeilmez bir esidir.
Parlamento tarihleri ncelendiinde bu kurumun deta temsil ettii lkenin
kltlm bir modelini yanstt grlr. nk toplumu oluturan her kesi
min temsilcilerini burada grebileceimiz gibi, sz konusu kurumun almala
r incelenerek, temsil ettii toplumun zelliklerini de renebiliriz. te bu ne
denle parlamento tarihlerinin aratrlmas, toplumlarn tannmas, demokratik
leme ve adalama tarihlerinin incelenmesi demektir.
Gelimi lkeler, parlamentolarnn incelenmesine byk nem vermiler ve
bu konuda ayrntl almalar yapmlardr. lkemizde ise bu konu olduka ih
mal edilmitir. Toplumumuzun demokratikleme aamalarn, siyasal kltr
mzn geliim izgisini, krlma noktalarm yanstacak, siyaset yapmak iste
yenlere yol gsterecek, rnek milletvekili olarak iz brakmak isteyenlere katk-
V
da bulunacak lekte parlamento tarihimiz yazlmamtr. Bu konu ya genel ta
rih almalar iinde ele ahnmt, ya da birbirinden bamsz monografyalar
eklinde incelenmitir. Oysa Trk toplumu 1877'den beri kesintilerle, 1920'den
beri de youn olarak parlamenter yaamn iindedir. Yeni Trkiye Devleti'nin
kurucusu Mustafa Kemal Atatrk de, bir konumasnda "ben her kerameti
Meclis'te grenlerdenim" diyerek, parlamentonun devlet ve toplum yaamnda
ki nemine iaret etmitir.
Parlamentomuz, bamszlk savamzn, imparatorluktan ulusal devlete
geiimizin, ada, demokratik ve lik bir devlet ve toplum oluumuzun, ak
ve oulcu rejimimizin dayanan oluturmaktadr. lkemiz, sorunlarn parla
menter bir rejim iinde zebilmekte ve kalknmasn gerekletirebilmektedir.
Trk Parlamento Tarihi adn verdiimiz proje, 1877'den balayarak gn
mze dein tm parlamentolarmz dnem dnem ele almakta ve incelemekte
dir. Parlamentolarmzn temel ilevi olan yasama grevini yerine getirirken, h
kmeti denetlerken, lke sorunlarna zm retirken ortaya koyduu siyasal
bilin, tavr ve davranlar yannda, parlamentoda grev yapan yelerin z ya
am yklerini de belgelere dayal olarak ortaya koymaktadr. Bylece bu a
lmalar, siyaseti meslek edinmeye alan aktif politikaclara yol gsterecektir.
Ortaya kan eserlerin parlamentomuzun daha retken olmasna yardmc ola
can umuyorum. Byle bir projenin kurumsallattrlarak srdrlmesini ve
baka almalara kaynaklk etmesini diliyorum.
Demokratiklememiz asndan ok nemli olduuna inandm bylesine
kapsaml bir projeyi balatan Sayn . Kaya Erdem'e, projenin srdrlmesini
salayan Sayn Hsamettin Cindoruk'a, smet Sezgine ve Mustafa Kalemli'ye
kranlarm sunuyorum.
Projede aratrmac olarak grev alan Saym Fahri kere, Kzm ztrk'e,
Prof. Dr. hsan Gne'e, Prof. Dr. Ahmet Mumcu'ya, aratrma grubunun teki
elemanlarna ve Trkiye Byk Millet Meclisi Vakf'nn yelerine, ayrca teek
kr ediyorum.
Hikmet ETN
Trkiye Byk Millet Meclisi
Bakan
VI
SVNV
Demokrasi tarihine baktmzda toplamlarn demokratik parlamenter sistemlere
gemelerinin ve onu yaatabilmelerinin pek de kolay olmadm, bu yolda eitli aclar
ektiklerini ve byk bedeller dediklerini gryoruz.
Trk toplumu 1876'dan beri anayasal, 1877'den beri de parlamentolu bir sistem
le tanmaktadr. Yeni Osmanllar ad verilen bir avu aydnn zorlamasyla, Osmanl
mparatorluu, mutlak ynetimden anayasalt ynetime gemitir. Yeterli hazrl, bilgi
birikimi, koruyucu siyasal rgtleri olumadan gemitir. Yeterli hazrl, bilgi birikimi,
koruyucu siyasal rgtleri olumadan geilen anayasal dzen ve ona dayal olarak
oluturulan parlamentolu sistem, ne yazk ki uzun mrl olamamtr, l$78'de yeni
den mutlak monariye dnlm, anayasayla salanan ksd temel hak ve zgrlk
ler de askya ahnmr. Osmanl toplumu demokratik bir dzene geebilecek bilgi, be
ceri ve deneyimden yoksun braklmtr.
Uzun bir istibdat dnemi yaayan Osmanl halk, 190$'de asker bir mdahale ile
yeniden meruti sisteme gemitir. lkeyi meruti sisteme tayanlar, oulcu ve parla
menter bir dzeni amalamalarna ramen bu amac gerekletirememilerdir. I908'e
balayan kinci Merutiyet Dnemi Osmanl mparatorluu in hayli skntl olmasna
ramen, toplumu parlamentolu bir yaama hazrlamas ve baz demokratik gelenekleri
yerletirmeye almas bakmndan yararl olmutur.
Parlamentolar toplumlarn aynasdr. Toplumu oluturan her grubun temsilcilerini
parlamentoda bulmak olanakldr, Parlamentoya katlan kiilerin z gemilerinin sap
tanmas toplumsal gruplarn parlamentoya yansmas bakmndan olduka nemlidir.
.Ancak byle bir alma yapmak da hayli zordur. Hele hele Osmanl parlamento ye
leri gibi farkl kkenden, Jarkl gelenekten gelen, farkl tarih gemie, inan sistemine
sahip olan, farkl dilleri konuan parlamento yeleri iin z gemi almas yapmak,
adeta ineyle kuyu kazmaktr. Zira, Osmanl parlamentosu ats altnda grev yapan
birok kii, daha sonra Osmanl mparatorluundan kopan yeni devletlerin bireyleri
olarak yaamak zorunda kalmlardr, O nedenle de bunlarn Merini srmek olanak
szdr. Kald ki Osmanl mparatortuu'ndan ayrlmam topraklar zerinde yaayan
kiiler bir yana, Osmanl mparatorluunda yaayanlarn izlerini srmek, z gemile
rine ulamak da kolay deildir. Kukusuz, bu zorlukta, soyadlarnn olmamas nemli
birfaktrdr. Bu gle ve eksikliklerine ramen imdiye kadar yaplmam bir al
mann ilk rnn ortaya koymann kvancn yayorum
Parlamento yelerinin z gemilerini incelerken hayli zorlandm vurgulamak-
ym. Bunun nedeni kaynaklarn yetersizliiydi Osmanl Parlamento kaytlan dzenli
olarak tutulmutu. Ancak bu parlamentoda grev yapan yeler hakknda yeterli bilgi
ler yoktu. Olan bgller de olduka dankt. Ben bu almamda, ite, dank bilgileri
bir araya getirdim. Babakanltk Osmanl Arivinde bulunan Ahvl Defterlerinden, Trk
Tarih Kurumunda bulunan Sicill-l Osman- Zeyl adl almadan, lmiye Salnamesi ba-
vn
ta olmak zere, salnamelerden, Servet- Fnn Dergisinden, Ansiklopedilerden, biyog
rafi kitaplarndan, kent tarihlerinden, devrin gazete ve dergilerinden, Trkiye Byk
Millet Meclisi Arivinde bulunan parlamento yelerinin sicil dosyalarndan yararlan
dm.
Osmanl Parlamentosu. Mecls-tAyn ve Meclis- Mebsn olmak zere iki ksmdan
oluuyordu. Ben de almam buna gre dzenledim ve drt blme aytrdtm. Birinci
blmde Ayan ve Mebsn Meclisi yelerinin isimlerini saptamaya altm. Bu sapta
may yaparken Birinci Merutiyet Dnemi, kinci Merutiyet Dnemi diye bir ayrm
yaptm. Ayan ve Mebsn Meclisi yelerinin isim listelerini hazrlarken alma grubu
yelerimizden Fahrt oker'in ok byk yardmlarn grdm, Hazdam olduu ste
leri bana verme nceliini gstermitir, Kendilerine tm itenliimle teekkr ediyorum.
kinci blmde adlarn saptadm bu yelerden haklarnda bilgi bulabildiim
Ayan yelerinin biyografilerini verdim. Bazdan hakknda hi bilgi bulamadm. Umarm
Seride yeni almalarla bu boluklar doldurulur.
nc blmde Mecll$-i Mebsn yelerinin zgemilerini inceledim. nce Mec-
lis-i Mebsn'a bakanlk yapan kiileri ele aldm. Aralarndan Birinci ve kinci Meru
tiyet dnemi diye bir ayrm yaparak mebuslarn zgemilerini inceledim. Ne yazk ki
yeterince bilgi bulduumu syleyemeyeceim. Zira mebus seilenlerden ou zgemi
ine esas olacak yeri brakmamtr.
Mebuslarn zgemileri yazlrken Trkiye Byk Millet Meclisl'ne katlanlarn z
gemilerini inceledim. nk bunlar daha sonraki dnemleri ele alan arkadalar ta
rafndan incelenmitir.
Mebuslarn z gemilerini incelerken vilayetlere ve bamsz sancaklara gre bir
ayrm yapm, vilayetler ve bamsz sancaklar abc srasma gre sraladm.
Drdnc blmde kinci Merutiyet Dneminde hkmet bakanl yapan kiile
ri (sadrazamlar) ele aldm, Aslnda bu devirde grev yapan sadrazamlar ayn zaman
da parlamento yelii de yapmlardr. Fakat ben, okuyucuya kolaylk olsun diye bun
lar ayr bir balk altnda toplamay uygun buldum.
Trk Parlamento Tarihi gibi, Trk toplumunun demokratik kltr birikimini sapta
maya ynelik bylesine kapsaml bir projeyi balatan Sayn Kaya Erdem'e, bu proje
nin srdrlmesini salayan Sayn Hsamettin Ctndoruk'a, Sayn Mustafa Kalemlt'ye,
projeyi plnlayan Fahri oker'e, atmalar arasnda koordinasyonu salayan Profesr
Dr. Ahmet Mumcu'ya. almalarm srasnda yakn lgisini grdm Kazm ztrk'e,
Trkiye Byk Millet Meclisi Vakf Bakan Necdet Basa'ya ve vakf yelerine, dzelt
melerin yaplmasna yardmc olan Mavir Sabit Demirtun'a, bro efi Mavir Sayn
. enal Gnay'a, yazlarm daktiloya geen bro elemanlarna, Kitaplk Mdr Sa
yn Ali Rza Cihana, Ariv Mdr Yardmcs Sayn hsan Ezherl'ye iten teekkrleri
mi sunuyorum,
Prof. Dr, hsan Gne
Eskiehir, 1997
vn
NDEKLER
Savfa
I. BLM
Ayan ve Mebsn Meclisleri yeleri 1
1. Ayan Meclisi yeleri 3
a. Birinci Merutiyet Dnemi 3
b. kinci Merutiyet Dnemi 5
2. Mebsn Meclisi yeleri 10
a. Birinci Merutiyet Dnemi 10
b. kinci Merutiyet Dnemi 20
II. BLM
Ayan Meclisi yelerinin zgemileri 75
1. Birinci Merutiyet Donemi yeleri 77
2. kinci Merutiyet Dnemi yeleri 117

m. BLM
Mebsn Meclisi yelerinin zgemileri 195
1. Meclls- Mebsn Reisleri 197
2. Birinci Merutiyet Dnemi yeleri 213
3. kinci Merutiyet Dnemi yeleri 221
IV. BLM
Sadrazamlar 681
IX
I. BLM
AYAN VE MEBSN
MECLSLER YELER
1. - HEYET-I AYAN (AYAN MECLS) YELER
a] I. Merutiyet Dnemi
17 Mart 1877'de Padiah Abdlhamit II tarafndan Ayan Azalna ata

n a n (27) ye ile b u tarihten 1908 ylma kadar atanm olanlar :
17 Mart 1877 :
1. Server Paa (1821-1886) Devlet ras Bakan, lk
Bakan
2. Ahmet Arifi Paa 1830-1895) Adliye Nzn, Bakanvekili
3. Mustafa Nuri Paa 1798-1878) Sadaret Mstear
4. H a s a n Rza Paa 1806-1877) Mir, Serasker
5. Mehmet Namk Paa 1804-1892) Mir, Serasker
6. Kayserili Ahmet Paa 1796-1878) Kapudan-Derya, Vali
7. Abdurrahman Sami Paa 1795-1881)
8. Kabul Paa 1812-1877) Petersburg Elisi
9. Halet Paa -1879) Hicaz Valisi
10. Dervi Paa 1817-1879) Mir, Vali
11. Morali brahim Paa 1818-1889) Bahriye Nzn, Ege Adalar
Valisi
12. Ahmet Cell Paa 1830-1886) Meclis-i craat yesi
13. Tahir Paa 1832-1879) Ferik
14. Marko Paa 1824-1888) Mektebi Tbbiye Nzn
15. Ahmet Esat Efendi,
Uryanizde 1813-1899) eyhlislm
16. Halil Efendi 1804-1880) Fetva Emini
17. Hac Tahir Efendi -1880) Kazasker
18. Mehmet Arif Efendi -1878) ray Devlet Eski yesi
19. Ali Rza Efendi 1815 -1905) Temyiz Mahkemesi Eski yesi
20. Emin Efendi -1891) ray Devlet yesi
2 1 . Yorgaki Stoyanovi Efendi ) ray Devlet yesi
22. Davion Karmona Efendi ) ray Devlet yesi
(*) Ayan ve Mebsn yelerinin listeleri alma grubumuz yelerinden Fahri ker tarafn
dan dzenlenmitir.
3
23. Servien Efendi ) Mektebi Tbbiye M d r
24. Mehmet Emin Bey -1885) Eski Mabeyn Baktibi
25. Mehmet Tevfik Bey ) Eski Adliye Nzn
26. Logofet Bey ) ray Devlet yesi
27. Mihran Bey ) ray Devlet yesi
18 Mart 1877 :
28. Halim Paa ) Dar ray Asker kinci
Reisi, Mir
29. Damat Mahmut
Edhem Paa -1886} ray Devlet Azas
30. M u s u r u s Paa 1809-1891) Londra Elisi
3 1 . Ahmet Hilmi Efendi ) Temyiz Mahkemesi yesi
32. Kostaki Antropolos
Efendi ) Temyiz Mahkemesi Ba
Mddei Umumisi
2 Nisan 1877 :
33. Dr. Kastro Bey ) Divan Muhasebat yesi
28 Austos 1877 :
34. Mehmet Asm Paa 1827-1885) II. Dnemde B a k a n
35. Sait Paa 1838-1914) Mabeyn Baktibi
36. Lebip Efendi ) Mabeyn kinci Ktibi
23 Eyll 1877 :
37. Kmil Bey -1879) Ba Terifat
13 Ekim 1877 :
38. Ali Rza Bey 1830- ) Devlet ras yesi
30 Ekim 1877 :
39. Ahmet Vefik Paa 1823-1891) Edirne Valisi
11 Ocak 1878 :
40. Ahmet Kemal Paa 1808-1888)
10 Nisan 1878 :
4 1 . Mavroyani Paa ) Saray Bahekimi
15 Mays 1878 :
42. Konstantin Karatodori
Paa
9 Temmuz 1878 :
43. Namk Paa ) Eski Temyiz Mahkemesi Reisi
1 Ekim 1878 :
44. Hurit Paa
2 Aralk 1878 :
45. Tunuslu Hayrettin Paa (1821-1890)
Aralk 1878 :
46. rfan Paa
14 Aralk 1879 :
47. Kemal Paa, Vecihi
Paazade
21 Ocak 1880 :
48. Mehmet Kani Paa
31 Aralk 1879 :
49. Ali Rza Paa ( ) Eski Tekad Sand Nazr
21 Ocak 1880 :
50. Abraham Paa (1830-1918)
22 Nisan 1880 :
5 1 . smail Zht Paa, (1805-1889)
Altunzade
b) II. Merutiyet Dnemi (*)

17 Aralk 1908
1. Ali Rza Paa (1859-1933) Yaveri Ekrem, Harbiye Nazr,
I. Ferik
2. Gazi Ahmet Muhtar Paa(1839-1919) Yaveri Ekrem, Mir, Msr
Fevkalde Komiseri
3. Edhem Paa (1844-1909) Yaver'i Ekrem, Mir, ray
Asker Azas
(*) 1877-1908 aras Ayan Azahma atanm olanlardan Logo/et Bey, Sait Paa ve Abraham
Paa hayatta olarak ayn tarihli irade ile 1908 Ayan Meclisine katlmlardr.
(TBMM Arivi 11-22/1 Osmanl Ayan Meclisi Ayan Azalar Sicil Defteri)
5
4. mer Rt Paa (1843-1922) Yaveri Ekrem, Mir, Eski
Harbiye Nzn
5. Ahmet Tevfk Paa (1845-1936) Hariciye Nzn, Vezir
6. H a s a n Fehmi Paa (1836-1910) Devlet ras Reisi, Vezir
7. Zihni Paa (1838-1912) Eski Ticaret ve Nafa Nzn,
Vezir
8. Mehmet Tevfik Paa (1840-1917) Devlet ras Eski Reisi,
Vezir
9. Prens Mehmet Ali Paa (1855-1915) Msrl
10. Halil Hammade Paa ( -1910) Eski Evkaf Nzn
11. RaifPaa ( -1911) R s u m a t Emini
12. Arif Hikmet Paa (1855-1915) Bahriye Nzn, Ferik
13. Gabriyel Noradonkyan
Efendi (1852-1916) Ticaret ve Nafa Nazr,
(8 Ocak 1916'da istifa etmitir.)
14. Ali Rza Efendi ( -1914) Reislulema ve Nakibleraf
15. Sahip Bey ( -1910) Devlet ras Mlkiye D. Reisi
16. Rza Paa (1854-1921) Tophane-i mire Nzn, Topu
Feriki
17. Muhittin Paa (1844-1918) Cezayirli Mir Abdlkadirzade,
Ferik
18. Sleyman Paa (1842- ) Talca Kumandan, I. Ferik
19. Mehmet Muzaffer Paa ( -1911) Bahriye ras Eski Reisi,
Ferik
20. evket Paa ( -1911) Emekli Ferik
2 1 . erif Ali Haydar Bey ( - ) Devlet ras yesi
22. Mahmut Ekrem Bey,
Recaizade (1847-1913) Maarif Eski Nzn
23. A b d u r r a h m a n eref
Efendi (1853-1925) Bk. TBMM. Dnem n.
24. Ali Galip Bey (1835-1914) Posta ve Telgraf Nzn
25. N a s u h i B e y ( -1911) Tahran Elisi
26. brahim Faik Bey (RS)(1850-1941) Aydn Eski Valisi
27. Halim Bey (1847- ) Ticaret Mahkemesi Reisi,
(29 Ekim 1912'de istifa etmitir.)
6
28. Dimtri Mavrokordato
Efendi (1856-1919) Orman, Maadin ve Ziraat Nzn
29. Mavroyeni Efendi (1856- ) Devlet ras Azas, Sisam
Beyi, Eski Viyana Elisi
30. Yorgiyadis Efendi ( -1915) Devlet ras Azas
3 1 . Nuri Bey (1848- ) Hazine-i Hassa Nzn
32. Sami Paa ( -1911) Zaptiye Nzn,
33. Bohor Efendi (1843- ) Devlet ras Azas
34. Manon Azaryan Efendi (1848-1922) Belgrat Elisi
35. smail Hakk Efendi (1846-1912) Manastrl, Mderris
36. Mehmet Galip Bey ( -1914) Selanik Adliye Mfettii
37. Oksanti Efendi ( -1911) Manastr Bulgar Metropoliti,
(5 Nisan 1911'de istifa etmitir.)
38. Basarya Efendi ( ) Ulah ileri gelenlerinden,
(5 Ocak 1915'de istifa etmitir.)
39. Abdlkadir Efendi ) eyh Ubeydullah Ef. Zade,
(19 Mays 1919'da istifa etmitir.)
40. Sait Halim Paa (1863-1921) Msrl, Mirimiran
4 1 . Musa Kzm Efendi (1858-1920) Mderris
19 Mart 1909 :
42. Ferit Paa, Avlonyal (1851-1914) Eski Sadrazam
43. Aram Efendi ( Orman ve Ziraat Nezareti
Fen Heyeti Reisi
14 Kasm 1909 :
44. Hseyin Hilmi Paa (1855-1921) Sadrazam
45. F u a t Paa (1835-1931) Mir (Mareal)
46. Reit Akif Paa (1863-1920)
47. Damat Ferit Paa (1853-1923)
48. erif Nasr Bey (1859- ) Mekke erifi
25 Kasm 1909 :
49. Temko Popovi Efendi ( ) (22 Ekim 1914'te istifa etmitir.)
27 Aralk 1909 :
50. Salih Hulusi Paa (1864-1939) Harbiye Nzn
21 Ocak 1911 :
5 1 . Mehmet Ziyaettin Efendi (1847-1918) eyhlislm
52. Nail Bey 1863-1921 Canik Mebusu, Maarif Nzn
53. erif Cafer P a a 1870-
54. Aristidi Paa 1848- zmir Mebusu, Orman ve
Maadin Nzn
55. Sleyman Elbstani
Efendi Beyrut Mebusu
56. Dilber Zare Efendi ray Devlet Azas
9 Nisan 1911 :
57. stoyan Tilkof Efendi 1867- Ekserhane H u k u k Maviri.
(12 Ocak 1915'te istifa etmitir.)
6 Temmuz 1911 :
58. Ahmet zzet P a a 1864-1937 E.H.U. Reisi, Harbiye Nzn
12 Eyll 1911 :
59. Hseyin H s n Paa 1856- Trablusgarp Vali ve Kumandan
14 Kasm 1911 :
60. Halit Ziya Bey 1869-1945 Mabeyn Baktibi,
23 Ocak 1912 : (18 Kasm'da istifa etmitir.)

6 1 . Ahmet Rza Bey 1859-1930
30 Nisan 1912 : Mebusan Meclisi Reisi
62. brahim k r Paa 1857-1918
9 Temmuz 1912 : Suriye Valisi
6 3 . M a h m u t evket Paa -1913
4 Ocak 1914 : Harbiye Nzn, Ferik
64. Ahmet Efendi,
Khyazade Halep ileri gelenlerinden
65. Muhittin Efendi,
Nakipzade Badat ileri gelenlerinden
66. Yusuf S u r s u k Efendi Beyrut ileri gelenlerinden
67. Abdlhamit Zhravi
Efendi 1874- H a m a ileri gelenlerinden,
(6 Kasm 1916'da)
idam ileri gelenlerinden.
68. A b d u r r a h m a n Bey 1873- a m ileri gelenlerinden.
69. Abdlhak Hamit Bey 1851-1937 Brksel Sefiri, Bk. TBMM
III-V. Dnem
24 Ocak 1914 :
70. Sleyman Elbaruni Efendi (
8
7 1 . Mehmet Behim Efendi ( -1915) Beyrut ileri gelenlerinden
14 Mart 1914 :
72. Mahmut Paa, urksuh( ) Nafa Nazr, Liva
73. Rfat Bey,
Menemenlizade (1856-1935) Maliye Nzn
Bkz. TBMM II. Dnem
12 Kasm 1916 :
74. Hayri Efendi -1922 Eski eyhlislm
75. Halit Bey Padiah Damad
76. Seyit Bey zmir Mebusu
11 u b a t 1917 :
77. brahim Bey ray Devlet Eski Reisi
78. brahim Hakk Paa 1862-1918 Berlin Bykelisi
10 Aralk 1918 :
79. Arif Hikmet Paa Damat, Eski Adliye Nzn
80. Yusuf Ziya Paa Washington Eski Sefiri
8 1 . Ligoraki Vegleri Bey 1861-1948 Eski Sisam Beyi
16 Mart 1919 :
82. Mustafa Sabri Efendi eyhlislm
8 3 . Tevfk Bey Maliye Nzn
84. Kostaki Vayani Efendi 1919
85. Rza Tevfik Bey 1869 1949 Eski Maarif Nazr
86. zzet Fuat Paa, 1860 1925 Hariciye Mstear
Keecizade
87. Mustafa Asm Efendi 1853-1943 Darlhikmetlislmiye Reisi
(Yrk)
88. Zeynelabidin Efendi Eski Konya Mebusu
15 Eyll 1919 :
89. Rauf Paa ray Devlet Reisi
90. Adil Bey Dahiliye Nzn
9 1 . Mustafa Efendi Adliye Nazr
92. Hadi Paa Ticaret ve Ziraat Nzn
93. Hamdi Efendi Evkaf Nzn
94. Vasfi Efendi Eski Adliye Nzn
95. Naim Bey Maarif Nezareti Tedrisat
liye M d r
9
2. - HEYET-I MEBUSAN (MECLS- MEBUSAN) YELER
a) I. Merutiyet Dnemi
Meclis-i Mebsnn I. Devresinde Seilen Mebuslar

Mebus Says
Seim evresi MslmanGayri Mslim Seilen Mebuslar
Adana, Kozan Hoca Mustafa Efendi

el, Payas Kzm Bey
Kirkor Efendi
Ankara: Yozgad Sleyman Refik Efendi
Kayseri, Krehir Hac Abdi Bey
Altntop Mikael Efendi
Aydn: zmir Hac Ahmet Efendi
S a r u h a n , Mentee Hac Mehmet Efendi
Ragp Bey
Yanako Efendi
Agop Efendi
Badad: Musul, ehr-i Zor 2 A b d u r r a h m a n Vasfi Bey
Sleymaniye, Kerbela Abdrrezzak Efendi
Hille, Amare Menahem Efendi
Basra: Mntefik 2 0 Kimse gelmemi
Necid, Ihsa
Bosna ve Hersek: Saray 5 5 Murad Bey
zornik, Beraloka, Fehim Bey
Trovnik, Behke Mehmet Bey
brahim Bey
Ali Efendi
2
Yaver Efendi
Petraki Efendi
Yozo Efendi
stefan Efendi
Sava Efendi
1. Bu isim sadece Deveremc'da var.
2. Hakk Tark Us, Paro Efendi'nin adn veriyor.
10
Mebus Says
Cezair-i Bahr-i Sefid eyh Nuri Efendi

Biga, Midilli, Sakz Mehmet Bey
Rodos, stanky Hac Vasilaki Efendi
Kbrs Zafiraki Efendi
Nikolaki Efendi
Dersaadet (stanbul) Ahmet Vefik Paa
zmit-atalca Ahmet Hilmi Efendi
Hasan Fehmi Efendi
Hac Ahmet Efendi
Astarclar Kahyas Hac
Ahmet Efendi
Sebuh Maksutyan Efendi
Hdaverdizade Ohannes
Efendi
Nikolaki Sulidi Efendi
Vasilaki Seragiyoti Bey
SarrafAvram Aciman Efendi
Diyarbekir: Mardin Hoca Mehmet Mesud Efendi
Siirt, Malatya Hafz Mahmud Vecdi Efendi
Osep Kazazyan Efendi
Edirne : Tekirda erif Bey
Gelibolu, Filibe Rfat Efendi
slimiye Rasim Bey
H s n Bey
Rupen Efendi
Yorgaki Efendi
Yorgiyo Atinadoros Efendi
Ceritolu Panayotaki Efendi
E r z u r u m : ldr eref Beyolu Ahmed Muhtar
Efendi
Kars, Beyazd, Hac Rauf Bey
Erzincan Hallayan Efendi
Taniyel Karaciyan Efendi
11
Mebus Says
Girid : Hanya 1 1 Halil Rami Efendi

Resme, Kandiye
sfakiye, Lasid
Haleb : Mara 3 Mderris Said Efendi
Urfa, Zor Mftzade Abdnnafi Efendi
Hseyin H s n Efendi
Karaca Manok Efendi
Hicaz : Mekke-i Mkerre- 2 Seyyid Ahmet Efendi
me ve Medine-i Mnevvere Seyid Abdullah Efendi
Hdavendigr (Bursa) : 2 eyh Bahaeddin Efendi
Karesi (Balkesir), Afyon Rza Efendi
Ktahya Pavlidi Efendi
Sahak Yavrumyan Efendi
kodra : Toydanzade Sami Bey
Yusuf Ziyaeddin Efendi
Angeli Efendi
Filip Efendi
Kastamonu : Bolu Hac Mustafa Bey
Sinop, Kangiri Salim Efendi
Konya : Teke, elebi Hseyin Efendi
Hamid, Nide, Burdur Hac Fasih Efendi
Deirmenciolu Simonaki
Efendi
Kosova ve Sofya : skp, 3 ehsvar Bey
Debre, Yenipazar, Nis Sleyman Bey
ehirky Feyzi Efendi
Zahari Efendi
Peo (Petko) Efendi
3. Fahri KER ve Deverevc tarafndan hazrlanan bir listede Mio Todori Efendi'nin ad ge
mektedir.
12
Mebus Says
Mamretlaziz (Elaz) 2 O Hac Mehmet Efendi

Ergani Madeni Hac Mahmut Efendi
Selanik ve Manastr :
Serez 4 5 Mehmet Tahir Paa
Drama, Manastr brahim Namk Bey

smail Rasih Bey
Hac Sleyman Efendi
Rfat Bey6
Mihalaki Bey
Yorgi Efendi
Dimitri Efendi
stefan Tadi Efendi
Avram Efendi
Vasilaki Papazolu.
Efendi
Sivas :.Amasya 2 Mehmet Ali Efendi
arkikarahisar Hac Ahmet Bey
Agob ahinyan Efendi
Suriye : Beyrut 4 Hseyin Efendi
am, Hama, Trablusam Halid Efendi
Havran, Belka Halidazade Yusuf Ziya Efendi
Nikola Nakka Efendi
Nikolaki Nevfel Bey
Trablus-i Garb Mderris Mustafa Hamdani
Efendi
Cebel-i Garb, Fezan Sleyman Kapudan Efendi
Bingazi, H u m u s
4-5. Mamretlaziz'den seilenler sadece Devereux'da veriliyor.

6-7. Hakk Tark Us tarafndan hazrlanan listede bu isimler yoktur. Takvimi Vakayiye gre
Mustafa Efendi de seilmitir. T.V. 12 Safer 1293 s. 3
13
Meb>us Says
Trabzon : Batum 2 1 Hac Emin Efendi

Gmhane Ali Efendi
Yorgaki Karvonidi Efendi
Tuna : Rusuk, Varna 3 3 Ali Paa
Vidln, Tulca, Trnova Nuri Bey
akir Bey
Toili Dimitraki Bey
Toili stefanaki Efendi
Petraki Efendi
Van : Mu 0 0 Seilmemi
Yanya : Trhala 3 3 Mustafa Bey
Ergiri, Preveze Ali Naki Bey
Berat Veysel Bey
Nikolaki anaka Efendi
Algivyadi Lambi Efendi
Argiri Kantarc Efendi
Yemen : San'a 2 0 eyh Ali Efendi
Hudeyde, Asir, Taiz Seyyid Mehmed Efendi
Padiah, Tunus ve Msr'dan da 5'er Mslman temsilcinin gnderil

meini istemi ise de, buralardan temsilci gelmemitir.
14
Meclis-i Mebsnn II. Devresinde Seilen Mebuslar
Mebus Says
Adana, Kozan Kozanl Mustafa Efendi

el, Payas Mderris Hac Mustafa
Efendi
Ankara: Yozgad Hac Tevfik Efendi
Kayseri, Krehir Hac Sleyman Efendi
Sleyman Refik Efendi
Donilolu Milkon Efendi
Aydn: zmir Hac Ahmet Efendi
S a r u h a n , Mentee Hac Emin Efendi
Ragp Bey
Agop Efendi
10
Mina Efendi
Badad: Musul
Abdrrezzak Efendi
ehr-i Zor, Sleymaniye
Menahem Bey
Kerbela Hille, Amare
Rfat Bey"
Basra: Mntefik
Necid, hsa, Basra
Bosna ve Hersek: Saray Mustafa Stk Efendi
zornik, Benaloka, Fehim Efendi
Trovnik, Behke Mehmet Muhyi Efendi
brahim Bey
Pero Efendi
Yaver Efendi
Maroik Yozo Efendi
Salamon Efendi
8. Us, a.g.e.,s. 154-155

9-10. Devereux'da veriliyor. Msavat Gazetesi'ne (16 ubat 1877) gre Ispartaholu Agop'un,
La Turki'nin21 Kasm 1877 saysna gre Agop'la birlikte ertelolu'nun seildii belir
tilmitir. Hakk Tark Us. a.g.e. c. 2., s. 16
11. Us, a.g.e., s. 323 Deveremc'da da geiyor.
15
Mebus Says
Cezair-i Bahr-i Sefid : 2 Nuri Efendi

Biga, Midilli, Sakz, Rodos Hac Hseyin Efendi
stanky, Kbrs Hac Vasaki Efendi
Zafiraki Efendi
Vasil Gambi Efendi
Yorgalidi Efendi
Dersaadet (stanbul) Yusuf Ziya Paa
zmit-atalca Sadk Paa
H a s a n Fehmi Efendi
Asm Molla Bey
Astarclar Khyas
Hac Ahmet Efendi
Kemal Efendi
Kazazyan Agop Efendi
Ohannes Hdaverdiyan Efendi
imanolu Yuvan Efendi
Sakazade Aliksan Efendi
Diyarbekir: Mardin Hac Mesud Efendi
Siirt, Malatya Osep Kazazyan Efendi
Edirne : Tekirda 4 erif Bey
Gelibolu, Filibe Rfat Efendi
slimiye Rasim Bey
Reit Bey
Rupen Efendi
Kostaki Peridi Efendi
Samakovlu Zahari Efendi
Gmgerdan Mihaliki Bey
Yorgiyo Atinadoras Efendi
12. Us, a.g.e., s. 154

13. Deveremc'da geiyor.
16
Mebus Says
E r z u r u m : ldr Giragos Efendi

Kars, Beyazd, Haadoryan Efendi
Erzincan
Girid : Hanya Seilen olmam
Resmo, Kandiye
sfakiye, Laid
Haleb : Mara Sadi Efendi
Urfa, Zor Nafi Efendi
Abdlkadir Efendi
Karaca Manuk Efendi
Hicaz : Mekke-i Mkerre- 2
me ve Medine-i Mnevvere Mehmet Zehyi Efendi
Seyyid Osman Efendi
Ahmet Berzeci
Hdavendigr : Karesi 2 eyh Bahaeddin Efendi
Karahisar- Sahip Rza Efendi
Ktahya Pavlidi Efendi
Sahak Yavrumyan Efendi
kodra : Salim Aa Griz
Yusuf Ziyaeddin Efendi
Angeli Efendi
Filip Aa Rosto
Kastamonu : Bolu Hac Mustafa Bey
Sinop, Kangiri Salim Efendi
Konya : Teke, Hac Mehmet Efendi
Hamid, Nide, Mustafa Efendi
Burdur Simonaki Efendi
Kosova : skp, Zeynelbidin Efendi
14-15. Us, a.g.e., s. 323

16. Us, a.g.e., s. 154
17. Basiret Gazetesl'nden aktaran, Us, a.g.e., s. 18
17
Mebus Says
Ni, Yenipazar, Debre Sleyman Bey

ehirky Nardal mer Efendi
Ahmet Aa
18
Murat Bey
Rasm Bey
Apostol Aa
Andon Aa
Sotiraki Aa
Mihodani Aa
Mamretl-Aziz: Ergani
Madeni 1 Hafz Mahmut Vecdi Efendi
Selanik ve Manastr : 4 Mehmet efik Paa
Serez Drarna, Manastr Mustafa Bey
Abdlkerim Efendi
eyh Mollazade Mehmet
Efendi
Mihaliki Efendi
Papazolu Vasaki Efendi
stefan Tadi Efendi
Manastd Avram Efendi
20
Sivas : Amasya
ibrahim Bey
arkikarahisar
hsanllah Efendi
22
Edhem Efendi
Suriye : Beyrut, am Kevork Efendi
Hama, Trablus-u am Abdrrahim Bedran Efendi

Mehmed Tevfk Efendi
18. 1295 Salnamesi, s. 104

19. Us, a.g.e., s. 214
20. Devereux.
21-22-23. Us, a.g.e., s. 323, Deverevc'da adlar geiyor.
18
Mebus Says
Havran, Akk, Belka Yusuf Ziya Efendi

Nikola Nakka Efendi
Halil Gaanem Efendi
Trablus-i Garb Mustafa Hamdani Efendi
Cebeli Garb, Fizan Hac Ahmed Galip Bey
Bingazi, Humus
Trabzon : Batum Hac Emin Efendi
Gmhane Emin Hilmi Efendi
Ohannes Krekyan Efendi
Tuna : Rusuk Ali Paa
Vana, Vidln, Tulca Plevneli Nuri Bey
Trnova Varna'dan akir Bey
25
Murat Efendi
Rusuk'tan Petraki Efendi
Agop Efendi
Van : Mu
Seilen olmam
Yanya : Trhala, Ergiri 27
Mustafa Bey
Pireveze, Berat 28
Mehmet Ali Bey

Abdl Bey29
Nikolaki anaka Efendi
Davion Efendi
Mihail Hiristo Efendi
Hiristo Efendi
24. Deverevc'da yok.

25. Us, a.g.e., s. 154
26. Us, a.g.e., s. 20
27-28-29.Bkz. Us, a.g.e., s. 154, 1295 Salnamesi, Abdl Bey ile Mustafa Beyin de adlarm
vermektedir.
30. Us, a.g.e., s. 155
19
b) n . Merutiyet Dnemi
I. Dnem 1908 - 1912 (*)

17 Aralk 1908 - 18 Ocak 1912
Ktk
No.
1) ADANA VLAYET
Adana
1 Abdullah Faik Efendi (OPUROLU) stifa eden Ali Mnif Bey
yerine milletvekili olmu.
II. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Ada
n a (1)
2 Ali Mnif Bey (YEENA) Ankara Valiliine atana
r a k milletvekilliinden ayrl
m,
III. Dnemde 26 Kasm
1917'de vefat eden bri-
zade Beir Efendi yerine
Halep'ten seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem III Mer
sin, IV Adana, V-VIII Seyhan
(739)
Cebelibereket
3 Mehmet Reit Efendi
el
4 Hac Mahmut Bayram Efendi
Kozan
5 Boyacryan Hamparsum Murat Efendi
Mersin
6 Abdlhalim Bey Vefat eden Arif Hikmet Bey
yerine seilmitir.
(*) Milletvekilleri, ilk seildikleri seim evresinde gsterilmi, sonraki dnemlerde seildik
leri yerler adlan hizasna iaret edilmitir.
TBMM'ne seilen yelerin seim evreleri hizasndaki rakamlar, TBMM'ndeki Sicil No.la-
rn belirtmektedir.
20
Ktk
No.
7 Arif Hikmet Bey Dnem iinde vefat etmitir.

2} ANKARA VLAYET
Ankara
8 Hac Mustafa Efendi II. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Ankara (17)
9 Kasm Nuri Efendi III. Dnemde Yozgat'tan seil
mitir.
10 Mahir Sait Bey
11 Talt Bey (SNMEZ) II. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Ardahan,
III Ankara (453)
orum
12 Ali O s m a n Efendi II. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Ardahan,
III Ankara (453))
13 Mehmet Mnir Bey (AIL) II. ve III. Dnemde de seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem II-VIII
orum (481)
KAYSER
14 Hac Kasm Efendi
15 mer Mmtaz Bey, mamzade III. Dnemde de seilmitir.
Krehir
16 Ali Rza Bey II-IV. Dnemlerde de seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem II
Krehir (563)
17 Mahmut Mahir Efendi II ve III. Dnemlerde de seil
mitir.
Yozgat
18 Edip Bey
19 Hayrullah Efendi
3) AYDIN VLAYET
Aydn
20 smail Stk Bey stifa eden S l e y m a n Efen
di yerine seilmitir.
21
Ktk
No.
21 Hac Sleyman Efendi Dnem iinde istifa etmi

tir.
Bk. TBMM, Dnem I zmir
(225)
22 Ubeydullah Efendi Il.'de Aydn, III. Dnemde
zmir'den seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem IV ve V
Bayazt (782)
Denizli
23 Ahmet Muhip Efendi
24 Gani Bey, Fraarl II. Dnemde de seilmitir.
zmir
25 Aristidi Paa 31 Ocak 1911'de Ayan aza-
lna atanmtr.
26 Emanel Emanelidi Efendi Aristidi Paa yerine milletvekili
olmu,
II zmir, III. Dnemde Ay-
dn'dan seilmitir.
27 stepan Efendi
28 Mehmet Sait Efendi
29 Nesim Mazliyah Efendi II ve III. Dnemde de seil
mitir.
30 Pavli Karolidi Efendi II. Dnemde de seilmitir.
31 SeyidBey II ve III. Dnemde de se
ilmi. 12 Kasm 1917'de
Ayan Azalna atanmtr.
Bk. TBMM, Dnem II zmir
(540)
Mentee (Mula)
32 Halil Bey (MENTEE) II ve III. Dnemde de seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem IV-VIII
Mula (800)
Ktk
No.
33 Hamza Hayati Bey Bk. TBMM, Dnem I Men
tee (337)
Saruhan (Manisa)
34 Haydar Bey II ve III. Dnemde de seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem I K
tahya (299)
35 lhami Bey IV. Dnemde zmir'den seil
mitir.
36 Salt Bey, Mansurzade II. Dnemde Mentee'den seil
mitir.
37 Sekip Bey Tokadzade
4) BADAT VLAYET
Badat
38 Hac Ali Efendi
39 smail Hakk Bey, Babanzade II. Dnemde Divaniye'den
seilmitir.
40 Sason Efendi II. ve III. Dnemde de seilmi
tir.
Divaniye
41 Esseyid Mustafa Nuri Efendi
42 Mehmet evket Paa III. Dnemde Badat'tan
seilmi, 4 Ocak 1916'da
vefat etmitir.
Kerbel
43 Abdlmehd Bey III. Dnemde de seilmi,
2 3 Ocak 1916'da vefat et
mitir.
5) BASRA VLAYET
Ammre
44 Abdlmecit Bey Mstafi saylan Hseyin El
Ulvan Efendinin yerine
milletvekili o l m u , III. D
nemde de seilmitir.
23
Ktk
No.
45 Hseyin El Ulvan Efendi ki yl Meclise devam etme
diinden mstafi saylm
tr.
46 Mehmet Kurey Efendi Mstafi saylan Mehmet
Selim Efendi yerine millet
vekili olmu,
III. Dnemde Mntefik'ten
seilmitir.
47 Mehmet Selim Efendi ki yl Meclise devam etme
diinden mstafi saylm
tr.
Basra
48 Abdlvahap Paa Vefat eden Ahmet P a a ye
rine seilmitir.
49 Ahmet Paa, Zehirzade Dnem iinde vefat etmitir.
50 Seyyid Talip Bey II. ve III. Dnemde de seil
mitir. stifas 3 Haziran
1914'te kabul edilmitir.
Mntefik
51 Abdlmuhsin Bey Vefat eden Refet Efendi yeri
ne milletvekili olmu, II ve
III. Dnemde de seilmitir.
52 Hdr Hayati Efendi
53 Refet Senev Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
6) BEYRUT VLAYET
Akk
54 E s a t Tevfik Efendi, akrzade II. Dnemde de seilmitir.
Beyrut
55 Kmil El Esat Bey Ayan Azahma a t a n a n S
leyman El B s t a n i Efendi
yerine milletvekili o l m u , II
ve III. Dnemde de seilmi
tir.
56 Rza El Sulh Bey
Ktk
No.
57 Sleyman El Bstan Efendi 31 Ocak 1911'de Ayan Azal-
n a atanmtr.
Lzkiye
58 Emin Aslan Bey 31 Mart (13 Nisan 1909) olayn
da ldrlmtr.
59 Mehmet Aslan Bey Vefat eden Emin Aslan Bey ye
rine seilmitir.
Nablus
60 eyh Ahmet H a m m a Efendi
Trablus am
61 Fuat Hulusi Bey III. Dnemde Antalya'dan seil
mitir.
Bk. TBMM Dnem VIII, IX s
tanbul (1412)
7) BTLS VLAYET
Bitlis
62 Mehmet Arif Efendi
Gen
63 Mehmet Emin Efendi II. ve III. Dnemde de seilmi,
23 Eyll 1918'de vefat etmitir.
Mu
64 Hac lyas Sami Efendi II. ve ili. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II Mu, III
Bitlis, V oruh (353)
65 Kigam Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
31 Kasm 1918'de vefat etmitir.
Siirt
66 Abdrrezak Efendi
8) CEZAYR- BAHR SEFT VLAYET
Limni
67 Mihalaki Efendi
Midilli
68 Panayot Bostani Efendi
25
Ktk
No.
69 Mihalaki Salta Efendi
Rodos
70 Teodor Konstantinldi Efendi
Sakz
71 Mihalaki elebidi Efendi
9} DYARBAKIR VLAYET
Diyarbekir
72 Arif Bey, Pirincizade Dnem iinde vefat etmitir.
73 Feyzi Bey, Pirincizade Vefat eden Arif Bey yerine mil
letvekili olmu,
II-IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM Dnem I, II Diyar
bakr (117)
Ergani
74 brahim Efendi
Mardin
75 Sait Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Siverek
76 Nurettin Bey
10) EDRNE VLAYET
Dedeaa
77 Sleyman Bey II (Dedeaa), III. Dnemde Ge
libolu'dan seilmitir.
Edirne
78 Asm Bey Dnem iinde vefat etmitir.
79 Faik Bey (KALTAKKIRAN) Asm Beyin lm zerine mil
letvekili olmu, II-IV. Dnemde
de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I-VI Edirne
(125)
80 Dr. Rza Tevfik Bey
81 Talt Bey/Paa II. ve III. Dnemde de seilmitir.
(Sadrazam Talt Paa)
26
Ktk
No.
Gelibolu
82 Dr. stefani Narl Efendi
Gmlcine
83 smail Bey
84 Mehmet Fehmi Efendi III. Dnemde Krkkilise'den se
ilmitir.
85 Mehmet Arif Bey II. Dnemde de seilmitir.
Krkkilise (Krklareli)
86 Emrullah Efendi II. Dnemde de seilmitir.
87 Mustafa Arif Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Tekfurda (Tekirda)
88 Mehmet Adil Bey
89 Agop Babikyan Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
90 Agop Boyacyan Efendi Vefat eden Agop Babikyan Efen
di yerine milletvekili olmu,
11) ERZURUM VLAYET
Bayazt
91 Sleyman Sudi Efendi II. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Bayazt
(47)
Erzincan
92 O s m a n Fevzi Efendi (TOPU) Bk. TBMM, Dnem I Erzincan
(154)
Erzurum
93 Ahmet Ziya Bey
94 Hac evket Efendi
95 Pastrmacyan Karakin Efendi II. Dnemde de seilmitir.
96 Seymllah Efendi III. Dnemde de seilmitir.
97 Varteks Efendi II. ve III. Dnemde de seilmi
tir. 1916'da dou olaylarnda
Diyarbekir'e giderken ekyalar
tarafndan ldrlmtr.
27
Ktk
No.
12) HCAZ VLAYET
Cidde
98 Kasm Zeynel Efendi
Hicaz
99 H a s a n eyb Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
100 erif Abdullah Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
(rdn Kral, 1946-1951)
13} HALEP VLAYET
Halep
101 Ali Cenani Bey II (Halep), III ve IV. Dnemde
A y m t a b ' d a n seilmitir. Bk.
TBMM, Dnem I-III Gaziantep
(175)
102 Artin Bogezenyan Efendi stifa eden Mustafa Bey yerine
milletvekili olmu,
II. ve III. Dnemde de seilmitir.
103 eyh Beir Efendi Vefat eden Rfat Bey yerine se
ilmitir.
104 Mehmet Bahaettin Bey, Emirzade stifa eden Mer'i Paa yerine
milletvekili olmu,
105 Mer'i Paa, Mellahzade Dnem iinde Halep Evkaf Mu
hasebeciliine a t a n a r a k istifa
etmitir.
106 Mesut Efendi, Kevakibzade
107 Mustafa Bey Dnem iinde Devlet r a s
Azalma a t a n a r a k istifa et
mitir.
108 Abdnnafi Paa, Cabirzade
109 Rfat Bey, Bereketzade Dnem iinde vefat etmitir.
Mara (Kahramanmara)
110 H a s a n Fehmi Efendi II. Dnemde de seilmitir.
111 Mehmet k r Efendi
Ktk
No.
14) HDAVENDGR VLAYET
Bursa
112 Hafz Ahmet Hamdi Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
113 Hac mer Feyzi Efendi
114 SabriBey
115 Mehmet Tahir Bey
Erturul (Bilecik)
116 Mehmet Sadk Bey II. ve IV. Dnemde de seilmitir.
117 Mehmet Stk Efendi
Karahisarsahip (Afyon)
118 Kmil Efendi (MRAS) II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II, Afyon
(440)
119 Rza Paa III. Dnemde de seilmi, I. top
lant yl tatilinde vefat etmitir.
120 Salim Efendi, Kethdazade II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Ktahya
121 Abdullah Azmi Efendi (Torun) II ve III. Dnemde Ktahya, IV.
Dnemde Eskiehir'den seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II Eskie
hir (167)
122 Ahmet Ferit Bey IV. Dnemde stanbul'dan seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem I stanbul, II
Ktahya (211)
123 Ahmet Cemal Bey stifa eden Mustafa Saffet Paa
yerine milletvekili olmu,
124 H a s a n Tahsin Efendi
125 Mustafa Saffet Paa Dnem iinde istifa etmitir.
29
Ktk
No.
15) STANBUL VLAYET

stanbul
126 Ahmet Nesimi Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
127 Ahmet Rza Bey 23 Ocak 1912'de Ayan Azal-
n a atanmtr.
128 Alber Feraci Efendi II. Dnemde de seilmitir.
129 Halayan Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
130 Hseyin Cahit Bey (YALIN) II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem V, VI ank
r VII, VIII. stanbul, IX Kars
(991)
131 Konstantin Konstanidi Efendi
132 Pandelki Kozmidi Efendi
133 Mustafa Asm Efendi, Hoca Nasuhzade
134 Refik Bey, Manyaszade 4 Mart 1909'da vefat etmitir.
Refik Beyin lm zerine se
135 Rfat Paa ilmi, istifa etmitir.
Rfat Paann istifas zerine
136 Tahir Hayrettin Bey seilmitir.
II, ve III. Dnemde de seilmitir.
137 Kir kor Zhrap Efendi
1916 Dou olaylarnda Diyar-
bekir Divan Harbine evkinde
yolda eteciler tarafndan ld
rld, 15 Kasm 1916 tarihli
Sadaret yazs ile bildirilmitir.
16} IKODRA VLAYET
Dra
138 E s a t Paa II. Dnemde de seilmitir.
kodra
139 Murteza Galip Bey II. Dnemde de seilmitir.
140 Rza Bey Vefat eden akir Bey yerine mil
letvekili olmu,
141 akir Bey Dnem iinde vefat etmitir.
Ktk
No.
17) KASTAMONU VLAYET

Kngr (ankr)
142 Behet Bey (KUTLU) III. Dnemde 16 Nisan 1918'de
vefat eden Mustafa Nedim Bey
yerine seilmi, IV. Dnemde de
milletvekili olmutur.
Bk. TBMM, Dnem I ankr (91)
143 Hac Tevfk Efendi (DURLANIK) II. ve IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I ankr
(96)
Kastamonu
144 Ahmet Mahir Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
ray Evkaf Bakanlna
atanmakla 23 Mays 1914'te is
tifa etmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Kastamo
n u (550)
145 Ahmet kr Bey
146 smail Mahir Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
III. Dnemde vefat etmitir.
147 Necmettin Molla Bey (KOCATA) stifa eden Yusuf Kemal Bey ye
rine milletvekili olmu, II. ve III.
Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Kastamo
n u (556)
148 Yusuf Kemal Bey (TENGRENK) Dnem iinde istifa etmi, IV.
Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II-VI Kasta
m o n u , VII Sinop (266)
Sinop
149 H a s a n Fehmi Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II-IV Kasta
m o n u (149)
31
Ktk
No.
150 Dr. Rza Nur Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II Sinop
(382)
18) KONYA VLAYET
Antalya
151 Ebuzziya Tevflk Bey
152 Elmall Mehmet Hamdi Efendi
Burdur
153 mer Ltfi Efendi, Muhaddeszade
sparta
154 Hac Eref Bey II. Dnemde de seilmitir.
155 Sleyman Sami Bey
Konya
156 Mehmet Emin Efendi II. Dnemde de seilmitir.
157 Mehmet Vehbi Efendi (ELK) IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Konya
(286)
158 Hac Mustafa Efendi
159 Salim Efendi
160 Zeynelabidin Efendi II. Dnemde de seilmitir.
Nide
161 Hayri Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
30 Ekim 1916'da Ayan Azal-
n a atanmtr.
162 Muhittin Bey II. ve IV. Dnemde de seilmitir.
163 Yorgaki Efendi
19) KOSOVA VLAYET
pek
164 Ahmet Hamdi Efendi
165 Ali Haydar Bey
166 Bedri Bey
167 Hafz brahim Efendi II. Dnemde de seilmitir.
32
Ktk
No.
Piritine
168 Hseyin Fuat Paa
169 H a s a n Bey
170 Mustafa Hamdi Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
171 Sava Stepanovi Efendi
172 a b a n Paa Vefat eden Mustafa Hamdi Efen
Prizren
173 Mehmet Emin Efendi Dnem iinde istifa etmitir.
174 erif Bey
175 Vehbi Efendi stifa eden Mehmet Emin Efen
176 Yahya Bey
Senie
177 Hac Hasan Muhittin Bey
Talca
178 AliVasfiBey
skp
179 Aleksandr Parli Efendi
180 Necip Draga Bey
181 Pavlof Efendi
182 Sait Efendi
20) MMURETLAZZ (Elz) VLAYET
Dersim
183 Ltf Fikri Bey
Malatya
184 Ahmet Hamit Bey Dnem iinde vefat etmitir.
185 Keaf Efendi Vefat eden Ahmet Hamit Bey
yerine milletvekili olmu,
186 Mehmet Tevfik Efendi II. Dnemde de seilmitir.
33
Ktk
No.
Mamuretlaziz
187 Asm Bey
188 Mehmet Nuri Efendi II. ve III. Dnemde seilmitir.
189 Hac Ziyaettin Bey
21) MANASTIR VLAYET
Debre
190 Basri Bey
191 smail Bey Dnem iinde vefat etmitir.
192 evket Bey Vefat eden smail Bey yerine
milletvekili olmu,
Elbasan
193 Abdullah Mahir Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
194 Hac Ali Efendi Vefat eden Abdullah Mahir Efen
Grice
195 Dr. Filip Mise Efendi II. Dnemde de seilmitir.
196 ahin Naki Efendi
Manastr
197 Dr. Dimitrovi Efendi II. Dnemde de seilmitir.
198 Mehmet Vasf Bey
199 Panedoref Efendi II. Dnemde de seilmitir.
200 Trayan Nali Efendi II. Dnemde de seilmitir.
Serfie
201 Koo Drizi Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
202 Haris Vamvaka Efendi Vefat eden Koo Drizi Efendi
yerine seilmitir.
203 Yorgi Boo Efendi
22) MUSUL VLAYET
Kerkk
204 Mehmet Ali Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
205 Salih Paa
34
Ktk
No.
Musul
206 Davut Yusufan Bey
207 Mehmet Ali Fadl Bey
Sleymaniye
208 Hac Sait Efendi III. Dnemde de seilmitir.
23) SELANK VLAYET
Drama
209 Agh Bey
210 Rza Bey II. Dnemde de seilmitir.
Selanik
211 Yorgaki Artas Efendi II. Selanik, III. Dnemde stan
bul'dan seilmitir.
212 Cavit Bey II. (Selanik), III Kal'ay Sultani-
ye'den seilmitir.
213 Emanel Karasu Efendi II. Selanik, III. Dnemde stan
bul'dan seilmitir.
214 Yorgi Honeos Efendi
215 Rahmi Bey
216 Dimitri Vlahof Efendi
Serez (Siroz)
217 Hristo Dalef Efendi
218 Dimitri Dinga Efendi
219 Dervi Ragp Bey stifa eden Y. Nait Bey yerine
milletvekili olmu, II. Dnemde
de seilmi, Balkan Savanda
ehit olmutur.
220 Mithat k r Bey (BLEDA) II. (Drama), III. Dnemde 19
Ekim 1916'da vefat eden Seyyid
Haim Bey yerine (Burdur)'dan
seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem V-VIII Sivas
(968)
221 Yusuf Nait Bey Dnem iinde istifa etmitir.
35
Ktk
No.
24) SVAS VLAYET
Amasya
222 Arif Fazl Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
223 Cudi Efendi III. Dnemde 28 Mart 1917'de
vefat eden Mahmut Esat Efen
dinin yerine sparta'dan seil
mitir.
224 smail Hakk Paa IV. Dnemde de seilmitir.
Karahisanarki
225 mer Feyzi Efendi IV. Dnemde seilmitir.
226 Mustafa Efendi, Serdarzade Bk. TBMM, Dnem I Karahisa-
rark (249)
Sivas
227 Dr. Dagavaryan Nazret Efendi
228 H s n Bey II. Dnemde de seilmitir.
229 Mustafa Ziya Bey II. Dnemde de seilmitir.
230 Dr. mer evki Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Sivas
(618)
231 Ahmet k r Efendi
Tokat
232 smail Paa, Hattatzade
233 eyh Hac Mustafa Haki Efendi
234 Mustafa Sabri Efendi
25) SURYE VLAYET
Hama
235 Abdlhamit Zhrav Efendi 4 Ocak 1914'te Ayan Azalna
atanmtr.
236 Halit El Berazi Efendi
Havran II. Dnemde de seilmitir.
237 Sadettin Efendi
Kerek III. Dnemde de seilmitir.
238 Tevfk El Mecali Bey
Ktk
No.
am
239 A b d u r r a h m a n El Yusuf Bey stifa eden Sleyman Efendi ye
rine milletvekili olmu, II. D
nemde de seilmitir.
240 Mehmet Aclan Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
241 H a s a n Rt Bey, em'azade
242 Sleyman Efendi Dnem iinde istifa etmitir.
243 efiklmeyyet Bey, Azmzade III. Dnemde de seilmitir.
244 k r Bey, Aslizade Vefat eden Mehmet Aclan Efen
26) TRABLUSGARP VLAYET
Cebeli Garbi
245 Sleyman Elbarun Efendi 24 Ocak 1914'te Ayan Azahna
atanmtr.
Fizan
246 Cami Bey (BAYKURT) II. (Fizan), IV. Dnemde Aydn'
d a n seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Aydn (33)
Humus
247 Mustafa Bin Kaddare Efendi
Trablusgarp
248 Ferhat Bey II. Dnemde de seilmitir.
249 Mahmut Naci Bey II. Dnemde de seilmitir.
250 Sadk Bey
27) TRABZON VLAYET
Gmane
251 Hayri Bey, Msrlzade II. Dnemde de seilmitir.
252 brahim Ltfi Paa
Lazistan
253 Ahmet Bey/Paa II. Dnemde de seilmitir.
254 brahim Ferit Efendi
37
Ktk
No.
Trabzon
255 Ali Naki Efendi, Sarazade EYHLMEBUSIN (Meclisin en
yal yesi)
256 Hac Osman Bey II. Dnemde de seilmitir.
257 zzet Bey, eypzade II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Trabzon
(415)
258 Matyo Kofdi Efendi II. Dnemde de seilmitir.
259 Mahmut Bey Vefat eden Mahmut madettin
Efendi yerine seilmitir.
260 Mahmut Mazhar Bey III. Dnemde de seilmi, 5 Ekim
1918'de vefat etmitir.
261 Mahmut madettin Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
262 Mehmet Emin Efendi
28) VAN VLAYET
Hakkri
263 Seyyid Taha Efendi
Van
264 Vahan Papasyan Efendi III. Dnemde de seilmitir. Do
u ayaklanmasnda Mu'ta e
tecilere katlarak onlar ynetti
i srada ldrld, Sadare
tin 15 Kasm 1916 tarihli yazs
ile bildirilmitir.
265 Hac Tevfik Efendi Bk. TBMM, Dnem I Van
29) YANYA VLAYET
Berat
266 Aziz Paa
267 smail Kemal Bey
Preveze
268 Azmi Bey Dnem iinde Hdavendigr Va
liliine a t a n a r a k istifa etmitir.
269 Hamdi Bey stifa eden Azmi Bey yerine se
ilmitir.
Ktk
No.
Ergiri
270 Mamopulo Efendi
271 Mfit Bey II. Dnemde de seilmitir.
Yanya
272 Dimitraki Kingos Efendi
273 Konstantin Surla Efendi
30) YEMEN VLAYET
Hudeyde
274 Ali Sveyd Efendi
275 Hadi El Rzk Efendi
276 M a h m u t Nedim Bey stifa eden S.M. A b d u r r a h m a n
Efendi yerine seilmi, sonra da
Yemen Vali Vekletine atanm
tr.
277 Seyyit Muhammet Abdurrahman Dnem iinde istifa etmitir.
Efendi
278 Tahir Recep Efendi Dnem iinde istifa etmitir.
279 Zht Mustafa Bey stifa eden Tahir Recep Efendi
yerine milletvekili olmu.
15 Kasm 1917'de Hudeyde
Gmrk Bamdrlne atan
mtr.
San'a
280 Hseyin Abdlkadir Bin Ali Vefat eden Seyyid Ali Bin Hse
yin Efendi Efendi yerine millet
vekili olmu. II. ve III. Dnemde
de seilmitir.
6 Aralk 1914'te Zmmar Kay
makamlna atanmtr.
281 Hseyin El Halli Efendi Dnem iinde istifa etmitir.
282 Mehmet Abdullah Mukhaf Efendi III. Dnemde seilmitir.
39
Ktk
No.
283 Seyyid Ahmet Habbn Bey stifa eden Hseyin El Halli
Efendi yerine milletvekili olmu.
284 Seyyid Ahmet Bin Yahya Elkisb II. ve III. Dnemde de seilmitir.
Efendi
285 Seyyid Ali Muta Efendi
286 Seyyid Ali Bin Hseyin Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
Taaz
287 Esseyid Salih Sindar Efendi
Asir
288 Ali Bin H a s a n Efendi
289 eyh Said Feraci Efendi Vefat eden eyh Ahmet Efendi
yerine seilmitir.
290 eyh Ahmet Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
31) BOLU BAIMSIZ SANCAI
291 Hac Abdlvehap Efendi Bk. TBMM, dnem I Bolu
292 Mehmet Habip Bey II. Dnemde de seilmitir.
293 erafettin Bey
294 Mustafa Zeki Bey II. ve III. Dnemde de seilmitir.
32) BNGAZI BAIMSIZ SANCAI
295 mer Mansur Paa II. Dnemde de seilmitir.
296 Yusuf etvan Bey II. Dnemde de seilmitir.
33) CANK (Samsun)
BAIMSIZ SANCAI
297 Abdullah Efendi Dnem iinde Temyiz Mahke
mesi Azalna a t a n a r a k istifa
etmitir.
298 Hac Ahmet Hamdi Efendi II. ve IV. Dnemde de seilmitir.
299 Mehmet Ali Bey IV. Dnemde de seilmitir.
300 Nail Bey 21 Ocak 1911'de Ayan Azal
n a atanmtr.
301 Sait Efendi stifa eden Abdullah Efendi ye
rine seilmitir.
Ktk
No.
302 Sleyman Necmi Bey (SELMEN) Ayan Azalna a t a n a n Nail Bey
yerine milletvekili olmu, II. D
nemde de seilmitir. Bk. TBMM,
Dnem II Canik VI ve VII Sam
s u n (474)
34} ATALCA BAIMSIZ
SANCAI
303 Dimitri Zafiropulos Efendi
35) ZMT BAIMSIZ
SANCAI
304 Ahmet Mfit Bey II. Dnemde de seilmitir.
305 Anastas Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
306 Hafz R t Efendi III. Dnemde de seilmitir.
36) KAL'AYI SULTANYE
(anakkale) BAIMSIZ
SANCAI
Biga
307 Seyyid Ali Rza Efendi Dnem iinde vefat etmitir.
(2.11.1909)
308 Dr. Arif ismet Bey Dnem iinde vefat etmitir.
309 Atf Bey (KAMIL) Vefat eden Arif smet Bey yerine
milletvekili olmu,
II. Dnemde (Kal'ay Sultaniye),
III. Dnemde Ankara'dan seil
mitir.
Bk. TBMM Dnem VI, VII a
nakkale (1038)
310 Mustafa Bey Vefat eden Ali Rza Efendi yeri
ne milletvekili olmu,
37) KARES BAIMSIZ SANCAI
311 Hafz Abdlaziz Mecdi Efendi IV. Dnemde de seilmitir.
41
Ktk
No.
312 Ali Galip Efendi II. ve III. Dnemde de seilmitir.
313 brahim Vasf Efendi
314 Muharrem Hasbi Efendi
315 Konstantin Savapulos Efendi stifa eden efik Efendi yerine
milletvekili olmu,
23 Aralk 1917'de vefat etmitir.
316 efik Efendi Dnem iinde Temyiz Mahke
mesi Azahma a t a n a r a k istifa
etmitir.
38) KUDS BAIMSIZ
SANCAI
317 Ruhi El Hald Bey II. Dnemde de seilmitir.
318 Hafz Essait Efendi
319 Said El Hseyn Efendi III. Dnemde de seilmitir.
39) MEDNEMNEVVERE
BAIMSIZ SANCAI
320 Seyyid Abdlkadir Haim Efendi
40) URFA BAIMSIZ

SANCAI
321 Mahmut Nedim Bey
322 eyh Safvet Efendi (YETKN) II. ve III. Dnemde de seilmitir.
2 Temmuz 1918'de Meayih
Meclisi Bakanlna atanm
tr.
Bk. TBMM, Dnem II Urfa
(640)
41) ZOR BAIMSIZ
SANCAI
323 Hdr Ltfi Efendi
42
II. Dnem : 1 9 1 2 - 1912 (*)
18.4.1912 -5.8.1912
Ktk
No.
1) ADANA VLAYET
Cebelibereket
324 Hasan Sezai Bey III. Dnemde de seilmitir.
el
325 Hafz Emin Efendi (NANKUR) III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II-VII el
(522)
Kozan
326 Ali lm Bey
Mersin
327 Sadk Paa III. Dnemde de seilmitir.
2) ANKARA VLAYET
Ankara
328 Halil Halit Bey
329 Nusret Sadullah Bey (Ayaholu) Bk. TBMM, Dnem III S a m s u n
(749)
Kayseri
330 Ali Galip Bey
331 Ahmet Rfat Bey (ALIK'A) IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Kayseri
(272)
Yozgat
332 Ahmet Mnir Bey
333 akir Bey III. Dnemde de seilmitir.
3) AYDIN VLAYET
Aydn
334 Hseyin Kzm Bey IV. Dnemde de seilmitir.
(") I. Dnemde seilmi olanlar listeye alnmamtr.
43
Ktk
No.
335 Yunus Nadi Bey (ABALIOLU) III (Aydn), IV. Dnemde zmir'
den seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I zmir, II
Mentee, III-VI Mula (230)
Denizli
336 Sadk Efendi III. Dnemde de seilmitir.
zmir
337 Musa Kzm Efendi
338 Vahan Bardizbanyan Efendi
Mentee
339 Ali Haydar Bey
Saruhan
340 Hseyin Kzm Bey IV. Dnemde Aydm'dan seil
mitir.
341 Mehmet Sabri Bey (TOPRAK) III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II S a r u h a n
(610)
342 Mustafa Fevzi Efendi III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, II Saruhan, III, IV
Manisa (611)
4) BADAT VLAYET
Badat
343 F u a t Bey III. Dnemde Divaniye'den se
ilmi, 13 Aralk 1918'de vefat
etmitir.
344 Murat Bey III. Dnemde de seilmitir.
345 Seyyid Muhittin Efendi
Divaniye
Bk. I. Dnem
Kerbel
346 Fuat Bey, Defterzade III. Dnemde Badat'tan seil
mitir.
347 Nuri Bey III. Dnemde de seilmitir.
44
Ktk
No.
5) BASRA VLAYET
Basra
348 Abdullah Efendi III. Dnemde de seilmitir.
349 Ahmet Naim Bey
Mntefik
350 Cemil Efendi
351 Hamza Bey
6) BEYRUT VLAYET
Beyrut
352 Misbah Muhayye Bey
Lazkiye
353 Abdlvahit Harun Bey III. Dnemde de seilmitir.
Nablus
354 Haydar Tufan Bey
Trablus am
355 Mehmet Cisr Efendi
356 Sadullah Molla
7) BTLS VLAYET
Bitlis
357 Sadullah Feyzi Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Bitlis (56)
Siirt
358 Nazm Bey
8) CEZAYR BAHRSEFT VLAYET
Midilli
359 Dimitraki Sava Efendi
Sakz
360 Efles Apodiyako Efendi
9} DYARIBEKR VLAYET
Diyarbekir
361 Zlf Bey (TREL) III. ve IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II, IV-VI
Diyarbakr (123)
45
Ktk
No.
Ergani
362 Ziya Bey
Mardin
363 H a s a n Lni Efendi III. Dnemde Bitlis'ten seilmi
tir.
Siverek
364 smail Hakk Bey
10) EDRNE VLAYET
Edirne
365 Emin Bey
Gelibolu
366 Hseyin U M bey
Gmlcine
367 Hac Adil Bey III. Dnemde 28 Kasm 1914'te
Burdur Mutasarrflna a t a n a n
Refet Bey yerine Bursa'dan se
ilmitir.
368 Mehmet Bey
369 Mehmet Hilmi Efendi
370 mer Naci Bey
Tekfurda (Tekirda)
371 Bedrettin Bey
11) ERZURUM VLAYET
Erzincan
372 Halet Bey (SAIROLU) III. Dnemde de seilmitir.
Erzurum
373 Hseyin Tosun Bey III. Dnemde de seilmitir.
374 Ltfullah Vehbi Efendi
375 Raif Efendi (Din) III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II, VII, VIII
Erzurum, V Zonguldak, VI Rize
(506)
376 a b a n Bey
46
Ktk
No.
12) HALEP VLAYET
Halep
377 Hamit Bey III. Dnemde de seilmitir.
378 Hac Mustafa Efendi III. Dnemde Antep'ten seil
mitir.
379 Sadk Efendi
Mara
380 Hac Evliya Efendi
13} HCAZ VLAYET

Cidde
381 erif Faysal Bey IH. Dnemde de seilmitir.
(Sonra Irak Kral)
14) HDAVENDGR VLAYET

Bursa
382 Abdullah Sabr Bey
383 Refet Bey (CANITEZ) III. Dnemde de seilmi, 28
Kasm 1914'te Burdur Muta
sarrflna atanmtr.
Bk. TBMM, Dnem II-VII Bursa
(472)
384 Rza Bey III. Dnemde de seilmitir.
Erturul (Bilecik)
385 Hakk B a h a Bey
386 Ahmet Bedri Efendi
Ktahya
387 Nail Bey
388 Sadk Efendi III. Dnemde de seilmitir.
15) STANBUL VLAYET

stanbul
389 Hac efik Bey III. Dnemde de seilmitir.
47
Ktk
No.
390 Hseyin Haini Bey III. Dnemde Karesi'den seil

mitir.
391 Memduh Bey
392 Vasilaki Orfanidis Efendi III. Dnemde de seilmitir.
16} KASTAMONU VLAYET
Kngr
393 Mehmet Sabri Efendi III. Dnemde de seilmitir.
6 ubat 1915'te vefat etmitir.
Kastamonu
394 H s n Bey
Sinop
395 smail Hakk Bey
17} KONYA VLAYET
Antalya
396 dris Bey
397 Mnir Bey
Burdur
398 Ali Galip Bey
sparta
399 Mustafa Hakk Bey III. Dnemde de seilmitir.
Konya
400 Ali Kemali Efendi
401 Mehmet Rza Efendi
402 mer Vehbi Efendi IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Konya (288)
Nide
403 Ananyas Efendi III. Dnemde de seilmitir.
18) KOSOVA VLAYET
Prizren
404 Abdlaziz Efendi
405 Hac Destan Efendi
406 Tevfk Nazif Bey (ARICAN) Bk. TBMM Dnem V Antalya (876)
48
Ktk
No.
Senice
407 mir Bey
Talca
408 Mehmet zzet Paa
skp
409 Ali efik Bey
410 spiro Hac Risti Efendi
411 Todor Paskalof Efendi
412 Yusuf Bey
19) MAMURETLAZZ (Elz)
VLAYET
Dersim
413 Salim Bey
Malatya
414 Osman Avni Efendi
Mamuretlaziz
415 Hac O s m a n Bey
416 Mustafa Saffet Efendi
20) MANASTIR VLAYET
Elbasan
417 evket Bey
Grice
418 Sleyman Bey
Manastr
419 Ali Fethi Bey (OKYAR) III. Dnemde 22 Kasm 1914'te
ehremini a t a n a n smet Bey ye
rine stanbul'dan seilmitir.
Bk. TBMM Dnem I, II stanbul,
III G m a n e , V-VII Bolu (215)
Serfie
420 Grigor (Ligor) Efendi
421 O s m a n Nuri Bey
49
Ktk
No.
21) MUSUL VLAYET

Kerkk
422 Abdullah Safi Bey
423 BahattinBey
Musul
424 Hac Mehmet Paa
425 H a s a n Faik Bey
426 brahim Fevzi Bey
427 Salih Sadi Efendi 29 Kasm 1915'te vefat etmitir.
Sleymaniye
428 Hikmet Bey, Babanzade III. Dnemde de seilmitir.
22) SELANK VLAYET
Serez (Siroz)
429 Boynof Efendi
430 stoyan Haef Efendi
431 Hulusi Bey
Selanik
432 Halil Bey
433 Kiryako Koanoyenaki Efendi
434 Yordan Nikolov Efendi
23) SVAS VLAYET
Amasya
435 Hac Mustafa Efendi
436 H a s a n Rasim Bey
Karahisararki
437 Mehmet Vasf Efendi Bk. TBMM, Dnem I Karahisa
rarki (246)
438 Zihni Efendi III. Dnemde seilmitir. I.
Toplant yl tatilinde vefat et
mitir.
Sivas
439 Emin Edip Efendi
440 Dr. Paayan Karabet Efendi
50
Ktk
No.
Tokat
441 Hac Kmil Efendi III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM Dnem II Tokat (631)
442 akir Efendi
443 Tahsin Rza Bey III. Dnemde de seilmitir.
24) SURYE VLAYET
Hama
444 Seyid Haim Bey
Havran
445 smail Hariri Efendi
446 Reit Tali Bey
Kerek
447 Mehmet Ataullah Bey
am
448 Abdlmuhsin stvani Efendi
449 Emin Bey
450 Mehmet Fevzi Paa III. Dnemde de seilmitir.
25) TRABLUSGARP VLAYET
Cebeligarb
451 Feyzullah Zbeyr Bey
Humus
452 efik Bey
Trablusgarp
453 Mehmet Muhtar Bey
26) TRABZON VLAYET
Gmane
454 H a s a n Fehmi Bey (ATA) III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I-VII G
m a n e (187)
Lzistan
455 Ziya Molla Bey III. Dnemde de seilmitir.
Trabzon
456 Ali Osman Bey III. Dnemde de seilmitir. 17
Haziran 1914'te istifa etmitir.
51
Ktk
No.
457 Hafz Mehmet Bey III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I Trabzon (411)
458 Servet Bey III. Dnemde de seilmitir.
27) VAN VLAYET
Van
459 Dr. Mithat Bey (ALTIOK) Bk. TBMM, Dnem V Zongul
dak (980)
460 Vramyan Onnik Dersakyan Efendi III. Dnemde de seilmitir.
Van ayaklanmasnda ldrl
d, Sadaretin 15 Kasm 1916
sayl yazs ile bildirilmitir.
28) YANYA VLAYET
Berat
461 Sami Bey
462 Sreyya Bey
amlk
463 ahin Bey
Ergiri
464 Vasilaki Efendi
29) YEMEN VLAYET
Hudeyde
465 Hakk lhami Bey III. Dnemde de seilmitir.
466 Hfz Bey III. Dnemde de seilmitir.
467 Mustafa Efendi III. Dnemde de seilmitir.
468 Seyyid Yahya Paa
San'a
469 Nuri Bey
470 Seyyid Ali brahim Bey
Asir
471 Hseyin Hsamettin Efendi
472 Seyyid Mehmet Yusuf Bey III. Dnemde de seilmitir.
30) BNGAZ BAIMSIZ SANCAI
4 7 3 Abdlkadir Bey
52
Ktk
No.

474 Rfat Kmil Bey III. Dnemde de seilmitir.
475 Yusuf Ziya Bey (ZEN) III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II, VI, VII
Zonguldak (645)
32) CANK (Samsun) BAIMSIZ
SANCAI
476 Ahmet Hakk Bey
477 Talt Bey III. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II Canik (475)
33) ATALCA BAIMSIZ SANCAI
478 Sleyman Efendi
34) ZMT BAIMSIZ SANCAI
479 smail Canbulat Bk. TBMM, Dnem II stanbul
(532)
35) KAL'AY SULTANYE (BGA)
BAIMSIZ SANCAI
480 Kzm Bey
36) KARES BAIMSIZ SANCAI
481 H a s a n Ferhat Bey III. Dnemde de seilmitir.
482 Hseyin Kadri Bey III. Dnemde de seilmitir.
483 Mehmet Vehbi Bey (BOLAK) III. Dnemde de seilmi, 13 Ni
s a n 1918'de Karahisarsahip
Mutasarrflna atanmtr.
Bk. TBMM, dnem I, II Karesi
(255)
37) KUDS BAIMSIZ SANCAI
484 Ahmet Arif Bey
485 O s m a n Efendi
38) URFA BAIMSIZ SANCAI
486 mer Edip Bey III. Dnemde de seilmitir.
39) ZOR BAIMSIZ SANCAI
487 Mehmet Nuri Efendi III. Dnemde de seilmitir.
53
III. DNEM : 1 9 1 4 - 1918 (*)
2 7 Mays 1 9 1 4 - 2 1 Aralk 1 9 1 8
Ktk
No.
1) ADANA VLAYET
Adana
488 Suphi Paa
Kozan
489 Matyos Nalbantyan Efendi
2) ANKARA VLAYET
Ankara
490 Hac Tayyib Efendi
491 Hilmi Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II Ankara
(18)
492 mer Mmtaz Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, II Ankara
(20)
orum
493 Azmi Bey 23 Mays 1914'te istifa eden
Mnir Bey yerine seilmi,
13 Austos 1914'te Konya
Valiliine atanmtr.
494 smet Bey (EKER) IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I-VIII o
r u m (103)
495 Muhittin Bey (BRGEN) Konya Valiliine a t a n a n Azmi
Bey yerine seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem VI Mardin
(1103)
(*) I., II. Dnemlerde seilmi olanlar listeye mistir.
54
Ktk
No.
Kayseri
496 Mustafa eref Bey (ZKAN) Konya Milletvekili iken 3 Aralk
1915'te Ticaret ve Ziraat Neza
reti Mstearlna a t a n a r a k is
tifa etmi, dnem iinde devam
szl nedeni ile 11 Aralk
1916'da d r l e n Tomayan
Efendi yerine Kayseri Millet
vekili seilmi, IV. Dnemde de
b u milletvekilliini korumutur.
497 Tomayan Efendi Meclise devamszl nedeniyle
11 Aralk 1916'da milletvekilli
inden d r l m t r .
3} BADAT VLAYET
Badat
498 Cemil Zhay Efendi
499 Hamdi Bey 3 Ocak 1916'da vefat eden ev
ket Paa yerine seilmitir.
500 Mehmet Tevflk Bey
Divaniye
501 Ali Haydar Mithat Bey
502 HalitBey
503 Dr. Sami Bey
Kerbel
504 Sami Bey (LGEEN) Vefat eden Abdlmehdi Efendi
yerine seilmi, 23 ubat 1916'
da istifa etmitir.
Bk. TBMM Dnem III. Ankara,
V ankr (654)
4) BASRA VLAYET
Ammare
505 Abdlkerim Bey
506 Mehmet k r Bey
Basra
507 Abdullah Saip Efendi
508 Abdrrezak Efendi
509 Mehmet Hilmi Bey 3 Haziran 1914'te istifas kabul
edilen Seyit Talip Bey yerine se
ilmitir.
55
Ktk
No.
510 Hac sa Ruhi Bey

511 Sleyman Fevzi Bey
Mntefk
512 Mrufurrsafi Efendi
5) BEYRUT VLAYET
Akk
513 Abdlfettah Sadi Efendi
Beyrut
514 Misel brahim S u r s u k Bey
515 Selim Ali Selm Bey
Nablus
516 Emin Abdlhadi Bey
517 Tevfik Hammad Efendi
Trablus am
518 O s m a n Elmuhammed Bey/Paa
6) BTLS VLAYET
Bitlis
519 Minas raz Efendi Austos 1914 (Seferberlik)'ten
nce Avrupa'ya gittii ve bir da
h a yurda dnmedii, Sadaretin
15 Kasm 1916 sayl yazs ile
bildirilmekle, milletvekilliinden
drlmtr.
Siirt
520 eyh Nasrettin Efendi
7) DYARIBEKR VLAYET
Ergani
521 stepan racyan Efendi Toplantlara gelmemesi zerine
yaplan s o r u t u r m a d a el'an ha
yatta olmad, Sadaretin 15
Kasm 1916 tarihli yazs ile bil
dirilmitir.
522 Kmil Bey
523 Reit Paa Vefat eden stepan racyan
Efendi yerine seilmitir.
56
Ktk
No.
Mardin
524 Ali Rza Efendi 29 Mays 1914'te vefat etmitir.
525 hsan Bey (SALAM) Vefat eden Ali Rza Efendi yeri
ne seilmitir.
Bk. TBMM Dnem I Siverek, II
Ergani (397)
526 Mustafa Efendi Zazazade
Siverek
527 Vehbi Bey
8) EDRNE VLAYET
Edirne
528 Hac brahim Bey
Gelibolu
529 Dimitraki Papa Fito Efendi
530 Rza Bey
Tekfurda (Tekirda)
531 H a r u n Hilmi Efendi
532 Temistokli Efkalidis Efendi
9) ERZURUM VLAYET
Bayazt
533 efik Bey (BAYDAR) IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM Dnem II, III Baya
zt (458)
Erzurum
534 Osep Medetyan Efendi
10) HALEP VLAYET
Halep
535 Ahmet Hamdi Efendi, Trkmenzade
536 Beir bri Efendi 26 Kasm 1917'de vefat etmitir.
Mara (Kahramanmara)
537 Abdlkadir Bey IV. Dnemde de seilmitir.
Bk. TBMM Dnem II-IV Mara
(585)
538 Agop Hrlakyan Efendi
57
Ktk
No.
11) HUDAVENDIGAR VLAYET
Bursa
539 MemduhBey
Erturul (Bilecik)
540 Enver Bey I. Toplant yl tatilinde vefat et
mitir.
541 emsettin Bey (GNALTAY) Vefat eden Enver Bey yerine se
ilmitir. Bk. TBMM Dnem II-
VIII Sivas, IX Erzincan (622)
542 Aaolu Ahmet Bey Vefat eden Rza Paa yerine se
ilmitir. Bk. TBMM, Dnem II,
III Kars (548)
Ktahya
543 Hac Abdullah Bey
544 brahim Bey (DALKILI) Bk. TBMM Dnem III-V Ktah
ya (727)
12) STANBUL VLAYET

stanbul
545 Haralambidis Efendi
546 smet Bey 22 Kasm 1914'te istanbul eh
remini atanmakla istifa etmitir.
Dou olaylarnda (1916) ld
rlen Zhrap Efendi yerine tek
rar seilmitir. Ekim 1917'de
boularak lmtr.
547 O s m a n Bey, Sahip Mollazade Vefat eden smet Bey yerine se
ilmitir.
548 Salh Cimcoz Bey Bk. TBMM Dnem IV-VII stan
bul (798)
549 Viktor Bey
13) ZMR VLAYET
Aydn
550 Prof. Veli Bey (SALTIKCI) Bk. TBMM Dnem I Burdur (74)
58
Ktk
No.
Denizli
551 R t Bey
zmir
552 Onnik hsan Efendi
553 Rahmi Bey (KKEN) 30 Ekim 1916'da Ayan Azal-
n a a t a n a n Seyid Bey yerine se
ilmitir.
Bk. TBMM Dnem II-VIII zmir
(537)
554 Simonaki Efendi
555 Vangel Efendi
Saruhan
556 Mustafa brahim Bey
14) KASTAMONU VLAYET
Kngr (ankr)
557 Dr. Fazl Berki Bey (TMTRK) Bk. TBMM Dnem III Malatya
(731)
558 Mustafa Nedim Bey Vefat eden Mehmet Sabri Bey
yerine seilmi, 16 Nisan 1918'
de vefat etmitir.
Kastamonu
559 smail Bey, Sahip Mollazade Vefat eden zzettin Molla Bey
yerine 3 Aralk 1916'da seil
mitir.
560 zzettin Molla Bey 23 Mays 1914'te istifas kabul
edilen Ahmet Mahir Efendi ye
rine seilmitir. 6 Ocak 1916'da
vefat etmitir.
561 R t Bey (OLAKOLU) Bk. TBMM, Dnem I Kastamo
n u (264)
562 Ahmet k r Bey Bk. TBMM, Dnem II Kocaeli
(571)
Sinop
563 mer Ltfi Bey
59
Ktk
No.
15} KONYA VLAYET
Antalya
564 Hamdullah Emin Paa
Burdur
565 Atf Bey (BAYINDIR) 1 Aralk 1915'te Dahiliye Neza
reti Mahall dareler Mdrl
ne atanarak istifa etmitir.
Bk. TBMM, Dnem V-VII stan
bul (914)
566 Seyyid Mehmet Haim Bey stifa eden Atf Bey yerine seil
mi, 19 Ekim 1917'de vefat et
mitir.
sparta
567 Mahmut Esat Efendi Vefat eden Mehmet Efendi yeri
ne seilmi, 28 Mart 1917'de
vefat etmitir.
568 Mehmet Efendi, Arapzade 20 Eyll 1914 tarihli Dahiliye
Nezareti yazs ile vefat ettii bil
dirilmitir.
Konya
569 Ali Rza Efendi
570 HamdiBey 3 Aralk 1915'te istifa eden
Mustafa eref Bey yerine seil
mitir.
571 Ali Haydar Bey Bk. TBMM, Dnem IV Konya (812)
572 akir Bey
573 TevfikBey
Nide
574 Ebulul Bey (MARDN) 30 Ekim 1916'da Ayan Azal-
n a a t a n a n Hayri Beyin yerine
seilmi, IV. Dnemde de Mar
din'den seilmitir.
16) MAMURETLAZIZ (Elaz) VLAYET
Dersim
575 Mehmet Nuri Bey
60
Ktk
No.
Malatya
576 Haim Efendi
Mamuretlaziz (Elaz)
577 Hac Mehmet Sait Efendi
578 Mustafa Bey Bk. TBMM, Dnem II, III
Elaz (495)
17) MUSUL VLAYET
Kerkk
579 Nazm Bey
Musul
580 Mehmet Emin Bey (YURDAKUL) Vefat eden Salih Efendi yerine
seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II ark Ka-
rahisar, III ebin Karamsar, IV-
VI Urfa, VII stanbul (628)
18) SVAS VLAYET
Amasya
581 Dr. Asm Bey (SREL) stifa eden smail Hakk Bey ye
rine seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem I, III - V
Amasya (11)
582 smail Hakk Bey (MUMCU) 22 Haziran 1915'te Tokat Mu
tasarrflna atanmakla istifa
etmitir.
Bk. TBMM, Dnem III - VI Amas
ya (651)
583 Nafiz Bey (AKTN) Bk. TBMM, Dnem II-VII Amas
ya (445)
Karahisarark
584 Ali Muammer Bey Vefat eden Zihni Efendi yerine
6 Kasm 1915'te seilmi, 25
Nisan 1918'de Ticaret Nezareti
Mstearlna atanmtr.
61
Ktk
No.
585 Yanko Efendi

Sivas
586 Dikran Barsamyan Efendi
587 Rahmi Bey Bk. TBMM, Dnem II-IV Sivas
(621)
588 Rasim Bey (BASARA) Bk. TBMM, Dnem I-V Sivas
(391)
Tokat
589 Mustafa Fehmi Efendi
19) SURYE VLAYET
Hama
590 Abdlkadir Geylni Efendi
591 VasfiEnasBey
Havran
592 Sekip Aslan Bey
am
593 Bedilmeyyet Bey
594 Emir Ali Paa Milletvekilliinden ekilmeleri 5
Kasm 1916 birleiminde oku
n a r a k kabul edilmitir.
595 Farislhuri Bey Milletvekilliinden ekilmeleri 5
Kasm 1916 birleiminde oku
n a r a k kabul edilmitir.
596 Hseyin Avni Bey
597 Sami Paa Mrdmzade stifa eden Emir Ali Paa yerine
seilmitir.
598 efik Bey Kuvvetlizade stifa eden Farislhuri Bey yeri
ne seilmitir.
20) TRABZON VLAYET
Gmane
599 Veysel Rza Bey Bk. TBMM, Dnem I, II G
m h a n e (191)
62
Ktk
No.
Lazistan
600 SudiBey
Trabzon
601 Naci Bey 17 Haziran 1914'te istifa eden
Ali O s m a n Efendi yerine seil
mitir.
602 Hac Yorgi Yuvanidi Efendi
21) VAN VLAYET
Hakkri
603 HamzaBey 6 Austos 1914'te Mntefik
Mutasarrflna atanmtr.
604 Mnip Bey IV. Dnemde Van'dan seilmitir.
Bk. TBMM, Dnem II-VII Van
(642)
Van
605 Asaf Bey (DORAS) IV. Dnemde Hakkri'den seil
mitir.
Bk. TBMM, Dnem II Hakkri,
III-V Bursa (519)
22) YEMEN VLAYET

Hudeyde
606 Abdurrahman Bhkeli Efendi
607 H a s a n Rza Paa 15 Kasm 1917'de memuriyete
atanarak istifa eden Z h t Bey
yerine seilmitir.
Taaz
608 Ali Osman Efendi 18 Ekim 1915'te Muha Kayma
kamlna atanmtr.
609 Ebubekir Haddad Efendi
610 smail Garaban Efendi
611 Seyyid Ahmet Paa
612 Tahir Feyzi Bey
63
Ktk
No.
23) AYINTAP (ANTEP)

BAIMSIZ SANCAI
613 Hseyin Fazl Efendi
24) ASR BAIMSIZ SANCAI
614 Seyyid Abdlvahap Bey
615 Seyyid Ali Haydar Bey
616 Necati Bey
26) CANK BAIMSIZ SANCAI
617 Nihat Bey 6 Mart 1918'de Polis U m u m
Mdrlne atanmtr.
618 O s m a n Bey Bk. TBMM, Dnem II Amasya
(446)
619 Todoraki Efendi
27) CEBEL LBNAN BAIMSIZ
SANCAI
620 Mir Adil Aslan Bey
621 Mir Hares a h a p Bey
622 Reit Hami Bey
28) ATALCA BAIMSIZ SANCAI
623 Teokidis Efendi
29) ZMT BAIMSIZ SANCAI
624 Ziya Bey
30) KUDS BAIMSIZ SANCAI
625 Feyzullah lmi Bey
626 Ragp Niaibi Efendi
31) MEDNE MNEVVERE
BAIMSIZ SANCAI
627 Me'mun Berri Efendi 13 Aralk 1915'te istifa etmitir.
628 Seyyid Ahmet Safi Efendi stifa eden Me'mun Berri Efendi
yerine seilmitir.
64
IV. DNEM : 1 9 1 9 - 1 9 2 0 (*)
12 Ocak - 18 Mart 1920
Ktk
No.
1) AMASYA
Bk. TBMM, Dnem I Amasya,
629 Bekir Sami Bey II Tokat (10)
Bk. TBMM Dnem I Amasya
630 mer Ltfi Bey (YASAN) (14)
2) ANKARA
Bk. TBMM, Dnem I Ankara
(21)
631 Ahmet Rstem Bey
Bk. TBMM, Dnem I Ankara
(16)
632 Hac Atf Efendi
S a r u h a n ' d a n da seilmi, An
3) ANTALYA
talya'y tercih etmitir.
633 Hamdullah Suphi Bey (TANRTVER)
Bk. TBMM, Dnem I Antalya, II,
IH, VIII, X stanbul, VII el,
IX Manisa (26)
634 Yusuf Talt Efendi Meclise katlmadan 18 ubat
1920'de istifa etmitir.
4) AYDIN
635 Mehmet Emin Efendi Bk. TBMM, Dnem I Aydn (35)
5) AYINTAP (ANTEP)
636 Abdurrahman Hulusi Bey
6) BOLU
637 Cevat Abbas Bey (GRER) Bk. TBMM Dnem I-V Bolu (60)
638 Mehmet Vasfi Efendi Bk. TBMM, Dnem II Bolu (464)
639 Tayyar Efendi
640 Tunal Hilmi Bey Bk. TBMM, Dnem I Bolu, II, III
Zonguldak (65)
(*) Daha nceki dnemlerde seilmi bulunan (35) Mebus, bu listeye alnmamtr. Bu
dnemde Ktk No.lar, seim evrelen (livas ncak) alfabetiine gre verilmitir.
65
Ktk
No.
7) BURDUR
641 Hseyin Bey Bk. TBMM, Dnem II Burdur
(468)
S) BURSA
642 H a s a n Fehmi Bey Bk. TBMM Dnem I B u r s a (75)
643 lyas Zht Efendi
644 Ahmet Mnir Bey (ERHAN) Bk. TBMM, Dnem III, VII, VIII
Bursa (672)
645 Osman Nuri Bey (ZPAY) Bk. TBMM, Dnem I, II Bursa
(80)
9) CANK
Bk. TBMM Dnem II Canik
646 Cavit Paa (473)
Bk. TBMM Dnem I Canik, IV
647 Emin Bey (GEVEC) S a m s u n (82)
10) ATALCA
648 Hayrettin Bey
11) BTLS Bk. TBMM, Dnem I, II Bitlis
649 Resul Bey (OMM'ne katlmamtr.) (55)
12) ORUM
650 smail Kemal Bey
13) DENZL
651 Emin Efendi
652 Hakk Behi Bey IV. Dneme katlmamtr.
Bk. TBMM, Dnem I Denizli
(105)
14) DERSM
653 H a s a n Hayri Bey Bk. TBMM, Dnem I Dersim
(113)
15) EDRNE
654 Galip Bahtiyar Bey (GKER) Bk. TBMM, Dnem VI, VII s
tanbul (1068)
66
Ktk
No.
655 eref Bey (AYKUT) Bk. TBMM, Dnem I, IV-VI

Edirne (128)
16) ERGAN
Bk. TBMM, Dnem I Ergani
656 Kadri Bey (139)
Bk. TBMM, Dnem I Ergani
657 Rt Bey (144)
17) ERTURUL (BLECK)

Bk. TBMM, Dnem II Erturul
658 Ahmet ffet Bey (MERCMEKOLU)
(586)
18) ERZNCAN
659 Halil Bey
19) ERZURUM
Bk. TBMM, Dnem I Erzurum
660 Cellettin Arif Bey (158)
Bk. TBMM, Dnem I Erzurum
661 Hseyin Avni Bey (ULA) (159)
IV. Dneme katlmamtr.
662 Mustafa Kemal Paa (ATATRK)
Bk. TBMM, Dnem I-V Ankara
(19)
663 Sleyman Necati Bey (GNER) Bk. TBMM, Dnem I Erzurum,
(164)
664 Zihni Bey (ORHAN) Bk. TBMM, Dnem I Erzurum,
VI-VIII Kars (165)
665 Ziya Bey
20] ESKEHR
666 Hac Veli Efendi Bk. TBMM, Dnem I Eskiehir
(170)
21) GELBOLU
667 Cell Nuri Bey (LER) Bk. TBMM, Dnem I, II Gelibo
lu, III-V Tekirda (180)
668 akir Bey (KESEBR) Bk. TBMM, Dnem II atalca,
III, IV Edirne, V Tekirda (479)
67
Ktk
No.
22) GEN
669 Mehmet Cell Bey Bk. TBMM, Dnem I Gen (182)
23) GMANE
670 RfkBey
671 Zeki Bey (KADRBEYOLU) Bk. TBMM, Dnem II G-
m a n e (518)
24) HAKKR
672 Mazhar Mfit Bey (KANSU) Bk. TBMM, Dnem I Hakkri,
II-V Denizli VI, VII oruh (194)
25) EL
673 Ali Rza Efendi (ATAIIK) Bk. TBMM, Dnem I el (199)
26) SPARTA
674 Cemal Paa (MERSNL) Bk. TBMM, Dnem I sparta, VI
el (205)
675 SeyfullahBey
27) STANBUL
676 Dr. Adnan Bey (ADIVAR) Bk. TBMM, Dnem I, II, VIII is
tanbul (217)
677 F u a t Selim Bey Meclise katlmadan 25 ubat
678 HmitBey
679 Kmil Efendi
680 Mion Ventura Efendi
681 Ahmet Muhtar Bey Bk. TBMM, Dnem I, II istan
bul, IV Kastamonu (213)
682 Numan Efendi Bk. TBMM, Dnem I stanbul (221)
683 Rauf Ahmet Bey
684 Reat Hikmet Bey
685 Ahmet Selhattin Bey 20 Ocak 1920'de vefat etmitir.
28) ZMR
686 Nuri Bey
687 Refet Bey/Paa (BELE) Bk. TBMM, Dnem I izmir, II,
V-Vm stanbul (227)
68
Ktk
No.
688 k r Bey (SARAOLU) Bk. TBMM, Dnem II-VIII zmir

(539)
689 Tahsin Bey (ZER) Bk. TBMM, Dnem I zmir, II
Ardahan, III, V Erzurum, IV
Konya (229)
29) ZMT
690 Ali Bey (DKMEN) Bk. TBMM, Dnem IV-VII Ko
caeli (811)
691 Sapancal Hakk Bey
692 Srr Bey (BELLOLU) Bk. TBMM, Dnem I zmit
II Kocaeli (235)
30) KAL'AYI SULTANYE
(anakkale)
693 Sleyman Bey
694 Yahya Sezai Bey
31) KARAHSARISAHP (Afyon)
695 Ali Bey (ETNKAYA) Bk. TBMM, Dnem I Karahisa-
rsahip, II-VIII Afyon (237)
696 Mustafa Hulusi Efendi (ALGNER) Bk. TBMM, Dnem I Karahisa-
rsahip (242)
697 mer Ltfi Bey (ARGEO) Bk. TBMM, Dnem I Karahisa-
rsahip (244)
32) KARAHSARIARK
(ebinkarahisar)
698 Fazl Efendi
33) KARES (Balkesir)
699 F u a t Bey (TUKSAL) Meclis daldktan sonra Anka
ra'ya gitmi, Mlkiye Mfettili
ine atanmtr.
700 Hacim Muhittin Bey (ARIKLI) Bk. TBMM, Dnem I Karesi, II,
III Giresun, IV-VIII Balkesir
(251)
69
Ktk
No.
701 O r h a n emsettin Bey

702 RaslmBey
34} KASTAMONU
703 Mehmet Besim Bey Bk. TBMM, Dnem I Kastamo
n u (260)
704 Dr. Suat Bey (SOYER) Bk. TBMM, Dnem I Kastamo
n u (261)
705 k r Bey
35) KAYSER
706 Ahmet Hilmi Bey (KALA) Bk. TBMM, Dnem I-VII Kay
seri (267)
707 Ahmet Remzi Efendi Meclise katlmadan 29 Kasm
36) KIRKKLSE (Krklareli)
708 Bahaettin Efendi
37) KIREHR
709 Hamdi Rza Bey Bk. TBMM, Dnem I Krehir
(278)
38) KONYA
Bk. TBMM, Dnem I-III Konya
710 Hac Bekir Efendi (283)
Bk. TBMM, Dnem I-IV Konya
711 Kzm H s n Bey (285)
Bk. TBMM, Dnem I-III Konya
712 Musa Kzm Efendi (287)
39) KTAHYA
713 Ali Bey
714 Ragp Bey (SOYSAL) Bk. TBMM, Dnem I-III Ktah
ya (300)
715 RasihBey
40) LAZSTAN (Rize)
716 Asm Bey Meclise katlmadan 21 ubat
70
Ktk
No.
717 O s m a n Nuri (ZGEN) Bk. TBMM, Dnem I Lazistan

(306)
41) MALATYA
718 Hac Mehmet Rfat Efendi
719 Mustafa Fevzi Efendi (BLGL) Bk. TBMM, Dnem I Malatya
(OMM'na katlmamtr.) (309)
42} MAMURETLAZZ (Elz)
720 Hseyin Avni Efendi
721 Muhittin Bey Bk. TBMM, Dnem I-III Elziz
(131)
722 Mustafa k r Bey Bk. TBMM, Dnem I Elziz (132)
43) MARA (Kahramanmara)
723 Tahsin Bey Bk. TBMM, Dnem I Mara
(326)
44) MARDN
724 Mithat Bey Bk. TBMM, Dnem I Mardin
(331)
45) MENTEE (Mula)

725 Halil brahim Bey
726 Mustafa Hilmi Bey (URAN) Bk. TBMM, Dnem III, IV Ada
n a V-VIII Seyhan (646)
46) NDE
Bk. TBMM, Dnem I-III Nide
727 Mehmet Ata Bey (359)
Bk. TBMM, Dnem VI-VIII Zon
728 Mehmet Emin Bey (ERRGL) guldak (1163)
47) SARUHAN (Manisa)

729 Ahmet Muvaffak Bey
730 Cell Bey (BAYAR) Bk. TBMM, Dnem I S a r u h a n ,
II-VII zmir, VIII-XI s t a n b u l
(369)
731 brahim Sreyya Bey (YT) Bk. TBMM, Dnem I S a r u h a n ,
II-VIII Kocaeli (367)
71
Kt]k
No.
732 Reit Bey Bk. TBMM, Dnem I S a r u h a n
(374)
48) SNOP
733 Zeki Bey
49) SVAS
734 Edhem Stk Bey
735 Rauf Bey (ORBAY) Bk. TBMM, Dnem I Sivas, II s
tanbul, VI Kastamonu (389)
736 Samih Fethi Bey
737 Vasf Bey Bk. TBMM, Dnem I Sivas (392)
738 Ziya Bey Bk. TBMM, Dnem I Sivas (393)
50) SVEREK
739 Bekir Stk Efendi (OCAK) Bk. TBMM, Dnem I Siverek
(396)
51) TEKFURDAI (Tekirda)
740 Faik Bey
741 Rahmi Bey
52) TOKAT
742 Ahmet Efendi
743 Mehmet Bey
744 evki Bey
53) TRABZON
745 Ali efik Bey (BEKMAN) Bk. TBMM, Dnem II, III Trab
zon (636)
746 Ali k r Bey Bk. TBMM, Dnem I Trabzon
(408)
747 Eref Bey
748 H a s a n H s n Bey (SAKA) IV. Dneme katlmamtr.
Bk. TBMM, Dnem I-IX Trab
zon (413)
749 Hsrev Bey (GEREDE) Bk. TBMM, Dnem I Trabzon,
II Urfa, V Sivas (414)
72
Ktk
No.
750 smail Fahri Bey (AMA) Bk. TBMM, Dnem II-VII Ordu
(600)
751 Muhtar Bey (LL) Bk. TBMM, Dnem II Trabzon
(633)
54) URFA
752 Ali Fuat Bey Bk. TBMM, Dnem II Urfa (637)
753 k r Nash Bey
55} VAN
754 Hakk Bey (UNGAN) Bk. TBMM, Dnem I-VII Van
(425)
755 Haydar Bey (VANER) Bk. TBMM, Dnem I Van (427)
56) YOZGAT
756 Bahri Bey (TATLIOLU) Bk. TBMM, Dnem I Yozgat
(432)
757 smail Fazl Paa Bk. TBMM, Dnem I Yozgat
(434)
73
II. BOLUM
AYAN MECLS YELERNN
ZGEMLER"
(*) Ariv ve benzeri yaynlarda zgemileri bulunanlar alnmtr.
75
1. - I. MERUTYET DONEM
SERVER PAA (1821-1886)

1821'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Seraskerlik Nizamiye Hazine
si Baktibi Sait Server Efendi'nin oludur.
Brokratik yaama Harbiye Nezareti Kalemi'nde balad. Kiisel yete
neklerini kullanarak ksa srede kendini gsterdi. Hariciye Nezareti'ne
geti. Viyana, Paris eliliklerinde baktiplik, Petersburg Eliliinde mas
lahatgzarlk yapt. 1858'de Hariciye Nezareti mektupusu oldu. 1860'ta
Ticaret Nezareti Mstearlna getirildi. Beyolu Altnc Daire Bakanl
, Svey Kanal Muhtelit Komisyonu Bakanl'nda bulundu.
Girit Valiliinde, stanbul ehreminiliinde bulundu. stanbul'un ge
limesi iin byk aba gsterdi. Drafaka'nn kuruluunda, stan
bul Tramvay ebekesinin yapmnda, ana caddelerin almasnda, Gll
Agop Tiyatrosunun gsterilerine balamasnda, emlk vergisinin konma
snda aktif grev yapt.
77
Mahmut Nedim Paa'mn ilk sadrazaml srasnda Hariciye Nazrl-
'na atand. 1862'de Paris Bykeliliine gnderildi. 1875'de Nafa Na
zr oldu. Ayn yl ura-y Devlet Reisliine atand. Hersek isyan knca
bu sorunu zmek zere Mostar'a gnderildi. Merutiyet'in iln zerine
Ayan Meclisi yeliine atand. Daha sonra da bu meclisin bakanlna
getirildi. 1877 Temmuz'unda Hariciye Nazrlna atand ise de 1878 Ma-
ys'nda bu grevden alnd.
Ticaret ve Adliye Nazrlklarnda da bulunan Server Paa, 1886'da l
d.
Trkeyi ustalkla kullanan, para ilerinden iyi anlayan ll bir
devlet adam olarak tannmtr.
78
AHMET ARF PAA (1830-1895)
Eski Hariciye Nazrlarndan Sekip Paa'nn oludur. 1830'da dnya

ya gelmitir.zel hocalardan ders alarak Arapa, Farsa ve Franszca
renmitir. 1845'te Divan- Hmyn'a ktip olarak girmitir. Paris Kong-
resi'nde ktiplik yapmtr. Bb- Ali Batercmanl, Divan- H m y n
Tercmanl, Matbuat Mdrl, Hariciye, Tophane Mstearl, Yar
gtay H u k u k Dairesi Bakanl, Viyana Elilii yapmtr.
Hariciye, Maarif ve Adliye Nazrlklarnda da b u l u n a n Ahmet Arifi Pa
a, merutiyetin ilnndan sonra Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Mec-
lis-i Mebusan'm kapatlmasndan sonra ksa bir sre iin Bavekillik ya
p a n Arifi Paa, ura-y Devlet Reislii, Viyana Elilii, Hariciye Nazrl
grevlerinde de b u l u n m u , 1895'te vefat etmitir.
"Michaud'un Histori des Croisades" adl eserini Ali Fuat ve Ethem Pa
a ile birlikte "Emr-l acib-i fi tarih-i ehl-i salib" adyla yaymlamlardr.
79
MUSTAFA NUR PAA (1798-1878)
ankrl Hasan Aa'nn oludur. 1798'de dnyaya gelmitir. Babas

n kk yata kaybetmitir. II. Mahmut tarafndan saraya alnmtr.
Sr ktiplii (1822), Yanya, Trhala, Selanik Valilii (1832) ve Seraskerlik
(1840) yapmtr. Vidin, Bursa, Trablus, Selanik Valiliinde bulunmu,
1877'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 1878'de vefat etmitir.
80
HASAN RIZA PAA (1804-1877)
1804'te dnyaya gelmitir. Attar Memi Aa'nm oludur. Msr ar

snda raklk yaparken Mabeyn-i Hmyn'a alnmtr. Kiisel yetenek
lerini kullanarak ksa srede kendini sevdirmi, Abdlmecid Padiah
olunca Mabeyn Mirlii'ne getirilmitir. Hassa Mirlii de yapan Rza
Paa, Seraskerlie atanmtr. Bu srada orduda yeni dzenlemelerde bu
lunmutur. 1846'da Ticaret Nazrlna getirilmitir. Hdavendigr ve Se
lanik Valiliinden sonra Kaptan- Deryala atanmtr. Kuleli Olaynn
bastrlmas, sulularn yakalanmas srasnda serasker olan Rza Paa,
Murat yanls olarak tannmtr. Abdlaziz Padiah olunca Rza Paa'y
zmir Valiliine atayarak stanbul'dan uzaklatrmtr. Bir sre sonra
Konya Valiliine nakledilen Rza Paa, Murat'n padiah olmas zerine
tekrar stanbul'a gelmi, Tophane Mirlii ve seraskerlik grevlerinde
bulunmutur. Merutiyet'in ilnndan sonra Ayan Meclisi yeliine atan
m, 1877'de lmtr.
81
MEHMET NAMIK PAA (1804-1892)
1804'te stanbul'da dnyaya gelmitir. 1816'da Divan- H m y n Ka

lemine girmi, Arapa, Farsa ve Franszca renmitir. Asakir-i Mansu-
re-i Muhammediye'ye katlmtr. Mhendishane-i Berri-i Hmyn'u
bitirmi ve Yzba rtbesiyle yeni orduda grev almtr. Bilgisini artr
mas iin Fransa'ya gnderilmi, dnnde albayla (1830), iki yl son
r a da generallie terfi etmitir. 1832'de Londra Eliliine atanmtr.
Harp O k u l u n u n kurulmasnda byk aba gstermitir. 1834'te tekrar
Londra Eliliine gnderilmitir. 1835'te Ferik olmutur. 1843'te Arabis
tan'a gnderilmitir. 1849'da Badat Valiliine atanm, 1852'de Topha
ne Mirliine getirilmitir. Ticaret Nazrl, Bursa, Ankara, Cidde, Ba
dat Valilii, Dar- ra-y Asker Reislii, Seraskerlik, ra-y Devlet Re
islii, Bahriye Nazrl da yapm olan Namk Paa, Merutiyet'in iln
zerine 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Osmanl-Rus
sava kararnn alnmasnda sava sonras yaplan grmelerde aktif
rol oynamtr. Kbrs'n ngiltere'ye geici olarak verilmesi kararn des
teklemitir. 1883"te eyh'l Vzera unvann alan Namk Paa, 1892'de
vefat etmitir. Arapa, Franszca, ngilizce bilen Namk Paa, d r s t bir
devlet adam olarak iz brakmtr.
82
KAYSERL AHMET PAA (1806-1878)
1806'da Kayseri'de dnyaya gelmitir. Mehmet Efendi'nin oludur. Er

olarak donanmaya katlmtr. alkanl sayesinde subayla geiril
mitir. Sisam'da, Trablusgarp'ta ve Msr'da yapt baarl hizmetlerin
karl olarak amirallie terfi ettirilmitir. Krm Sava srasnda Os
manl Donanmasna komutanlk etmi, Sivastopol'n alnmasnda hazr
b u l u n m u t u r . Bu abas ona mirlik yolunu amtr. Akdeniz adalar,
zmir, Sayda ve Yanya valiliklerinde b u l u n m u , 1873'te Bahriye Nazrl
na getirilmitir. ura-y Devlet yelii, zmir, Bursa ve Adana valilikle
rinde de b u l u n a n ve merutiyeti akmn iinde yer alan Ahmet Paa, V.
Murat'n t a h t a oturtulmasnda nemli rol oynamtr. Merutiyetin il
nndan sonra 17 Mart 1877'de Meclis-i Ayan yeliine atanmtr. 1877-
78 Osmanl Rus Sava srasnda Tuna Valilii ve Komutanl yapmtr.
Ancak hastaland iin bir sre sonra stanbul'a d n m 1878'de l
mtr.
83
ABDURRAHMAN SAMI PAA (1795-1881)
Mora'l eyh Necip Efendi'nin oludur. 1795'te Mora'da dnyaya gel

mitir. Ailesi ile Msr'a gitmi ve brahim Paa'nm mektupusu olmu
tur. Takvim Mdrl yapmtr. 1831'de bamuavin olmu, 1843'te
Feriklie terfi etmitir. 1844'te stanbul'a gelmi ve mirimiranlk rtbesi
ile Tr hala mutasarrflna atanmtr. Rumeli Mfettilii, Trabzon Vali
lii, Vidin Valilii, Tanzimat Meclisi yelii (1855), Maarif Nazrl
(1857), Girid Valilii, Meclis-i Vl yelii de yapan Sami Paa 17 Mart
1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. 1881'de 86 yanda lmtr.
84
HALEF MEHMET PAA ( - 1879)
Halef Mehmet Paa, Kaptan Abdlkadir Paa'mn oludur. stanbul'da

bymtr. Kasm 1845'te Bahriye Mektupusu olmutur. 1848'de
am Defterdarlna getirilmitir. 1854'te Anadolu Harp Ordusu Defter-
darl'na nakledilmitir. Kbrs Mutasarrfl, Divan- Muhasebat Reisli
i (1865), Serasker Mstearl (1868), Trablusgarp (1869), Edirne
(1872), Sivas (1872) Valilii, ra-y Devlet yelii (1875), ehremini Na
fa ve Ticaret Nazrl grevlerinde bulunmutur. 19 Mart 1877'de Ayan
Meclisi yeliine atanmtr. 1879'da vefat etmitir.
85
AHMET CELAL PAA (1830-1886)
Mustafa Reit Paa'nn oludur. 1830'da dnyaya gelmitir. Bb- li

Kalemi'nde yetimitir. 1854'de Meclis-i Vl'ya, 1857'de Tanzimat Mec-
lisi'ne ye olmutur. 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr.
1886'da vefat etmitir.
86
MEHMET TAHR PAA (1827 - }
1827'de stanbul'da dnyaya gelen Mehmet Tabir; Ahmet Efendi'nin

oludur.
On yanda Mekteb-i Harbiye'ye girmitir. 1850'de Erkn- Harbiye
Mlzm olmutur. 1853'te rak Orduyu Hmynu Mir Reid Pa-
a'nm yaverliine atanmtr. 1868'te Mirliva olmutur. 1873'te Dr- -
ra-y Asker yeliine getirilmi; 1873'de Bosna Merkez Komutanl ve
Bosna Vali Vekillii de yapan Mehmet Tahir Paa, 17 Mart 1877'de Ayan
Meclisi yeliine atanmtr.
87
MARKO PAA (1824-1888)
Marko Apostolidis, b u g n Yunanistan snrlar iinde b u l u n a n Sira

Adas'nda 1824'te dnyaya geldi. lk ve orta renimini b u r a d a yapt. Da
h a sonra stanbul'a gelerek Mekteb-i Tbbiye'yi bitirdi (1851). Okulda
Cerrah Klinii retim eleman oldu. Abdlaziz devrinde Hekimbalk
grevinde b u l u n d u . Tbbiye-i ahane Nazrlna atand (1871). Hill-
Ahmer Cemiyetinin (Kzlay'n) kurulmasnda nemli rol oynad. Meruti
yetin ilnndan sonra 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atand.
nsan seven, sosyal faaliyetlerden holanan, alkan bir kii olarak
tannan Marko Paa, mirliva rtbesine kadar ykselmitir. Kendine ba
v u r a n herkesle ilgilendii ve onlarn sorunlarna zm bulmaya alt
iin, "Derdini Marko Paaya anlat" zdeyii domutur.
88
AHMET ESAT EFEND (1813-1889)
Ahmet Esat Efendi, 1813'te stanbul'da dodu. Kad Mehmet Sait

Efendi'nin oludur. Soylar Kilisli bilgin Osman Uryan Efendi'ye dek
uzand iin Uryanizade Ahmet Esat Efendi olarak tannr.
Esat Efendi, Medresede okudu ve eitli hocalardan zel ders ald.
1830'da Fetvahane'de ie balad. Babasnn yannda Siroz, Halep, Ba
dat, Kastamonu, Manastr ve am'da grev yapt. 1848'de babasnn l
m zerine stanbul'a geldi. Eyp, skdar kazalarnda grev yapt.
Edirne Mollalnda, Mekke-i Mkerreme kadlnda da bulundu.
1862'de Meclis-i Tetkikat- er'iye yelii, 1863'te Asker-i Kassam ve
1866'da stanbul Kadl yapt. Daha sonra eitli grevlerde bulunan
Esat Efendi, Merutiyetin ilnndan sonra da 17 Mart 1877'de Ayan Mec
lisi yeliine atand. 4 Aralk 1878'de eyhlislamla getirilen Esat Efen
di, 8 Ocak 1889 (6 Cemziyelevvel 1306)'da vefat etti.
89
KARA HALL EFEND (1803-1880)
1803'te dnyaya gelmitir. Amasya Sanca'na bal Mecitz kaza

sndan Mustafa Efendi'nin oludur. renim hayatna Amasya'da bala
m, daha sonra Konya'ya giderek Mustafa Vidinli Efendi'nin derslerini
izlemi, 1836'da icazet almtr. 1837'de Rs snavn vermi ve hocalk
yapmtr. 1862'de Fetva Dairesi Ba Msevvidlii'ne atanmtr. 1865'de
Asker-i Kassam olmu, 1868'de Evkaf- Hmyn Mfettiliine getiril
mitir. 1870'de Meclis-i Tetkikat- er'iye ve Mecelle Cemiyeti yeliine
atanan Kara Halil Efendi, Merutiyetin ilnndan sonra 17 Mart 1877'de
Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Ayan yelii uhdesinde kalmak zere
bir sre eyhlislamlk grevini de yerine getirmi, 23 Aralk 1880'de ve
fat etmitir.
90
MEHMET ARF EFEND ( -1878)
Ankaral Hac Hseyin Efendi'nin oludur. Divan Hmyn kalemin

de yetimitir. 10 Mart 1840'ta Tophane-i mire Mdrlne, 2 Tem
muz 1843'te Asakir-i Hassa Mstearlna, daha sonra da Serasker
Mstearlna atanmtr. ubat 1846'da Meclis-i Vl-y Ahkm- Adli
ye yeliine, 20 Eyll 1849'da Viyana Eliliine, 10 Aralk 1855'te tersa
ne mstear lna getirilmitir. Daha eitli grevlerde bulunan Arif
Efendi, 17 Mart 1877'de Ayan yesi olmutur. 12 Nisan 1878'de vefat et
mitir.
91
ALI RIZA EFEND (1815-1906)
1815'te Bursa'da dodu. Eski Burdur mutasarrf Sdkzade Mehmet

erif Efendi'nin oludur. Arapa, Farsa renimi grmtr. 1832'de
Hdavendigr Mtesellimi Hafz Aa'nm yannda ie balamtr. 1835'te
Sadaret Mektub Odasna atanm, 1835'te hcagnlk rtbesi verilmi
tir. 1842'de Mabeyn-i Hmyn n c ktipliine, 1864'de ikinci ktip
lie ykseltilmitir.
1 u b a t 1850'de Evkaf- Hmyn Nazrlna, 1851'de Defterdar
Eminliine, 1853'te Meclis-i Vl yeliine atanmtr. 1860'ta Meclis-i
Tanzimat yeliine getirilmi, 1861'de b u grevinden ayrlmtr. 1862'de
oluturulan reform komisyonuna ye seilmi ve Anadolu'da inceleme
lerde b u l u n m u t u r . stanbul'a dnnce Meclis-i Vl yeliine atanm
tr. 1868'de ura-y Devlet'e geen Ali Rza Bey, b u r a d a eitli dairelerde
almtr. 17 Mart 1877'de Heyet-i Ayan yeliine atanmtr. Meclis
kapatldktan sonra eitli grevlerde b u l u n m u , 14 Ocak 1906'da vefat
etmitir.
92
EMN EFEND ( -1891)
Badat'ta dnyaya geldi. O nedenle Badatl Mehmet Emin Efendi

olarak tannr. Eitimini Badat'ta tamamlad. Mftlk yapt. 1867'de
Badat vilayetinin temsilcisi olarak stanbul'a gitti. Burada kald ve u-
ra-y Devlet yelii yapt. 1877'de Ayan Meclisi yeliine atand. Mecel-
le'yi hazrlayan komisyonda yer ald. 1891'de vefat etti.
93
DAVION EFEND (1820-1891)
ap Buhariki'nin oludur. 1820'de stanbul'da dnyaya gelmitir.

ada okullara gitmi; branice, Trke, spanyolca renmitir. 1868
ylnda ra-y Devlet yeliine getirilmitir. Merutiyetin ilnndan son
ra 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Kasm 1890'da ve
fat etmitir.
94
SERVEN EFEND (1815- )
1815'te stanbul'da dnyaya gelmitir. Ermeni tccar bir ailenin o

cuudur. Ermeni mektebinde okumu, ayn zamanda zel hocalardan da
ders almtr. Paris'e giden Servien Efendi, burada tp tahsili yapmtr.
1843'te Bb- Serasker Hastanesi'ne doktor olarak atanmtr. 1848'te
Harbiye Mektebi doktorluuna nakledilmitir. Mekteb-i Tbbiye'de hoca
lk yapmtr. 1851'de Fuat Paa ile Msr'a gitmi, 1857'de Tp Cemiyeti
nin yesi olmutur. 1858'de stanbul Tp Cemiyeti Fahr Reisi seilmi ve
yine Fuat Paa ile birlikte Paris'e gitmitir. Meclis-i Maarifin shhiye ye
liini de yapm olan Servien Efendi, Merutiyetin ilnndan sonra 17
Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Ermenice, Arapa, Fars
a, Franszca, talyanca ve biraz da ngilizce biliyordu. eitli rtbeden
nianlar vard.
95
MEHMET EMN BEY ( -1885)
Bursa'da dnyaya gelmitir. Hsrev Paa'nn korumas altnda by

m ve o n u n ocuklaryla ayn eitimi almtr. Sadaret Mektupu Kale
mine girmi, 1861'de Mabeyn Baktibi olmutur. Abdlaziz tarafndan
Kbrs'a srlen Mehmet Emin Bey, Abdlhamit'in t a h t a oturmasndan
sonra stanbul'a d n m ve 1877'de Meclis-i Ayan yeliine atanmtr.
Sadaret Mstearl d a yapan Mehmet Emin Bey, ntihab- Memurin Ko
misyonu yesi iken vefat etmitir (1885).
96
MEHMED TEVFIK BEY ( -1880)
Sadaret Mektupu Kalemi'nden yetimitir. Tezkereci Amedi'nin H-

lefas olmutur. 1839'da Mabeyn Baktibi, Tophane Nazr, Bahriye
Mstear, Gmrk Emini, Masarifat- Askeriye Nazr, Meclis-i Vl Aza
s ve Deavi Nazr olarak grev yapmtr. Merutiyetin ilnndan sonra
17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr.
97
ARITAK STAVRAK LEGOFET BEY (1838-1920)
1838'de stanbul-Yenlky'de domutur. 1853'e kadar stanbul'da

oturmutur. D a h a sonra Paris ve Viyana'da sarf, nahiv, mantk, genel ta
rih, corafya, eski eserler, matematik ve astronomi dallarnda eitim gr
m t r . Bu arada edebiyata, hekimlie, hayvancla, ziraata ilikin
dersler almtr. Eski Yunanca, Latince, Franszca, talyanca, Nemece ve
ngilizce renmitir.
Otuziki yanda Mays 1867'de Rum Patrikhanesi Legofetlii verilmi
tir. 1868'de ura-y Devlet yeliine atanmtr. Bu grevde iken "Mesk-
kat- Mauenin Refi" komisyonunda, "Mekteb-i Mlkiye'nin Usul-i
Tedriyesi" komisyonunda, "ane-i Harbiye" komisyonunda b u l u n m u t u r .
1875'te "Meclis-i li-i craaf'a, 1877'de "ane-i Muhacirin Komisyonuna"
ye seilmitir. 17 Mart 1877'de Heyet-i Ayan yeliine atanmtr.
Fransa Cumhuriyeti tarafndan Lejyon Dnr, Avusturya hkmetin
den Kordon Dfr, ran hkmetinden ir-u Hurd nianlarn almtr.
98
DAMAD MAHMUT EDHEM PAA (1831-1886)
1831'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Kaptan- Derya Damat Meh

met Ali Paa'mn oludur. lk eitimini bitirdikten sonra donanmaya ka
tlmtr. Daha sonra Harp Okulu'nda okumutur. 1857'de Abdlme-
cid'in kz Refia Sultan ile evlenmitir. Edhem Paa'ya feriklik rtbesi ve
rilmitir. 1871'de ra-y Devlet yeliine, Meclis-i Mebusan'm alma
sndan sonra da (17 Mart 1877'de) Meclis-i Ayan yeliine atanmtr.
ubat 1886'da vefat etmitir.
99
MUSURUS PAA (1809-1891)
Rum bir ailenin ocuu olarak 1809'da dnyaya gelmitir. Sisam

adasndaki karklklarn giderilmesi srasnda Osmanl yneticilerinin
dikkatini ekmitir. Viyana, Torino ve Londra'ya eli olarak gnderilmi
tir. Merutiyetin ilnndan sonra 1877'de Ayan Meclisi yeliine atan
mtr. eyh-l Sfera olarak ad yapmtr.
100
KOSTAKI ANTOPOLOS EFEND (1834-...)
1834'te skdar'da dnyaya gelmitir. zel hocalardan Trke,

Arapa, Farsa ve Franszca dersleri almtr. Fener'deki Rum Mektebi'ne
devam etmi, Latince renmitir. Kostaki Antopolos Efendi; Trke,
Franszca ve Rumca okuyup yazabildii gibi, talyanca, Almanca ve ngi
lizce de biliyordu. Antopolos Efendi, 1859'da Heybeliada'daki Mekteb-i
Bahriye-i ahane'ye Rumca retmeni olarak atanmtr. 1865'te Ticaret
Nezareti statistik Kalemi'ne gemitir. Bu arada eitli brolarda da a
ltktan sonra 1872'de Divan- Ahkm- Adliye Hukuk Dairesi yeliine
getirilmitir. 1876'da Mahkeme-i Temyiz Ceza Diresi'ne, oradan da u-
ra-y Devlet Tanzimat Dairesine, oradan da ra-y Devlet Tanzimat
Dairesine nakledilmitir. Merutiyet'in ilnndan sonra 17 Mart 1877'de
Ayan Meclisi yeliine atanmtr.
1879'da Halep ve Diyarbakr vilayetleri ikinci komiserliine atanm
ise de b u grevi kabul etmemitir. Mahkeme-i Temyiz Bamdde-i Umu
miliine a t a n a n Kostaki Efendi, stanbul'da k u r u l a n Cemiyet-i lmiye-i
Osmaniye gibi bilimsel, edeb ve hayr cemiyetlerinde bakanlk ve yelik
101
yapmtr. Adliye Nezareti'nde kurulan Da'v Vekilleri Snav ve Seim Ko-
misyonu'nda, Bulgar sorunu dolaysyla Hariciye Nezareti'nde kurulan
komisyonda, gayrimslimlerin askere alnmas iin ehremanetinde, s
tanbul halknn gnll asker yazlmas iin Ser'askerlikte kurulan ko
misyonlarda, Rum Patrikhanesi'nin Nizamnamesini hazrlamak zere
Patrikhane'de kurulan Millet Meclisi yeliinde, ntihab- Memurin Ko
misyonu yeliinde bulunmutur.
Kostaki Efendi 2 Aralk 1895'te Londra Sefaret-i Seniyyesi'ne atan
mtr.
Bulunduu grevlerde baarl hizmetler yapmtr.
Dvel-i bahriye sancaklarnn tanmn salamak iin aba gstermi,
Fransz yazar Vilms'in dnya haritasndan Kudis-i erifi Trkeye evir
mitir. Rum ve Ermeni milletleri arasndaki baz anlamazlklar ortadan
kaldrabilmek amacyla Kostantopos Efendi'nin Rumca'ya ilikin yazd
bir risaleyi Ermeni harfleriyle yaymlamtr.
102
JAK DO KASTRO EFEND (1811-1884)
KASTRO SHAK EFENDZADE
1811'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Paris'te Fenn-i Tababet ve

Cerrahlk eitimi almtr. Franszca, talyanca ve Trke renmitir.
1839'da Tophane Hastahanesi'ne ba cerrah olarak atanmtr.
1847'de Haydarpaa Hastahanesi'nde tabib olarak almaya balam.
23 yl altktan sonra (1870) istifa etmitir. Cemiyet-i Tbbiye-i Mlkiye
Bakitabeti'nde bulunmutur. 1876'da ngiltere tbiiyyetinden istifa et
mi ve 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. 23 Aralk
1885'te vefat etmitir.
103
LEBIB EFEND (1838-1900)
Mustafa Lebib Efendi, Okmeydan Postniini Mustafa Efendizade

Mehmet Behet Efendi'nin oludur. 1838'de stanbul'da dnyaya geldi.
Babasndan ve zel hocalardan ders ald. 1852'de Meclis-i Vl Mazbata
Odas'na memur olarak girdi. Mara, Ankara Kapukethdal grevlerin
de bulundu. Meclis-i Hazain baktip yardmcl, Divan- Hesabat Reis
lii, stinaf Mahkemesi Ceza Dairesi yelii, Mabeyn Ktiplii yapt. Me-
rutiyet'in ilnndan sonra 17 Mart 1877'de Ayan Meclisi yeliine atan
d. eitli derecede nianlar olan Lebib Efendi, 1900'de vefat etti.
104
ALI RIZA BEY (1830-1884)
1830'da stanbul-Vaniky'de dnyaya gelmitir. Darphane Nazr Ali

Rza Efendi'nin oludur. Birka yabanc dil biliyordu. Hariciye Mektupu
Kalemi'nde devlet grevine balamtr. Viyana Elilii Baktibi, Berlin
Elilii Mstear, Altnc Belediye Dairesi Mdr, Nafa Nezareti Ms
tear, stanbul ehremini Hariciye Nezareti Terifats olarak grev yap
mtr.
stanbul'a gelen Avusturya mparatoru Franois Josephe ile Kuds'e
gitmi, rak'a gelen ran ah'n Kerbela'ya gtrmtr.
ra-y Devlet yelii de yapan Ali Rza Bey, 13 Ekim 1877'de Ayan
Meclisine ye olarak atanmtr.
Meclis-i Mebsn kapatlnca Ali Rza Bey de Konya'ya srlmtr.
nl ttihat kinci Merutiyet Devri Meclis-i Mebsn Reisi Ahmet R-
za'nm babasdr.
105
AHMET VEFK PAA (1823-1891)
1823'te stanbul'da dnyaya gelmitir. Hariciye Nezareti memurlarn

d a n Ruhittin Efendi'nin oludur. zel hocalardan ders almtr. Mhen-
dishane'de okumutur. Babas Paris'e grevli olarak gidince o d a birlikte
gitmi ve Fransz lisesine devam etmitir. stanbul'a dnnce Hariciye
Nezareti'nde almaya balamtr. Londra, Romanya ve Srbistan'da g
rev yapmtr. Tercme odas batercman olmutur. Devlet salnamesi
nin karlmasnda grev stlenmi, 1851'de Encmeni Dani yesi ol
m u t u r . 1854'te Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye'ye ye olmu, Deavi Na
zrl, Paris Elilii, Evkaf Nazrl yapmtr. Anadolu Mfettilii, Ma
arif Nazrl, r-y Devlet yelii de yapan Ahmet Vefik Paa, 1877'de
Meclisi Mebsn'a Bakan seilmitir. Daha sonra 30 Ekim 1874'de
Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Bavekillie de atanm ise de, b u g
revi ksa s r m , Bursa'ya Vali olarak gnderilmitir (1889).
Fransz edebiyatndan, b a t a Moliere olmak zere, birok eviriler
yapmtr. Dil ve Tarih alannda eitli eserleri vardr.
106
AHMET KEML PAA (1808-1886)
1808'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Sultan kethdalarndan El-
Hac Seyyid brahim Aa'nm oludur. zel hocalardan ders alarak kendi
ni yetitirmitir. 1825'te Defterdar Mektupu Kalemi'nde almaya ba
lamtr. B u r a d a Keml t a k m a adn almtr. 1829'da Ceride Nezareti
Baktiplii'ne getirilmitir. Vakanivs Esat Efendi ile birlikte ran'a git
mitir. Bu gezi dnnde Sadaret Mektub Kalemi'ne girmitir. stan
bul'a gelen ran sefirlerine, ehzadelerine tercmanlk yapmtr. 1846'da
Umum Mektepler Nazr Yardmclna getirilmitir. Rtiyelerin saysal
olarak artrlmasna, stanbul'da kzlar iin bir lisenin almasna b y k
aba gstermitir. 1849'da Avrupa'daki okullar incelemek zere Avru
pa'ya gnderilmitir. 1856'da Berlin eliliine atanmtr. 1858'de Mec-
lis-i Tanzimat yeliine getirilmi, 1861'de Maarif Nazr olmutur.
1868'de ray Devlet yeliine getirilen Ahmet Keml Paa, 1870'de Ev-
kaf- H m y n Nazrlna atanmtr. Daha bir ok grevde b u l u n a n
Ahmet Keml Paa 11 Ocak 1878'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr.
1886'da vefat etmitir. Arapa, Farsa, Franszca d a bilen Ahmet Keml
Paa, Tercme Cemiyeti Nizamnamesi'ni hazrlatm, Yksek retmen
Okulunu am, Maarif-i Umumiye Nizamnamesini hazrlatm, eitimle
ilgili olarak Franszca'dan eitli makaleler evirerek Takvim-i Vekayi'de
yaymlamtr. Darlmuallimn, Darl-Maarif (kolej) gibi terimleri ret
mitir. Namuslu, ll ve mtevaz bir devlet adam olarak tannmtr.
107
ESPERYORUN MAVROYENI (1817-1902)
Esperyorun Mavrovini Efendi'nin oludur. 1817'de stanbul'da dn

yaya geldi. Kk yata babasn kaybetti. Amcasnn yannda b y d .
stanbul'da Hukuk, Viyana'da Tp eitimi grd. 1846'da Tophane Has-
tahanesi'ne doktor olarak atand. Haydarpaa Hastahanesi'nde batabib
olarak alt. Paris'e giderek bilgisini artrd. Mekteb-i Tbbiye'de ders
verdi. Sarayn b a doktorluunu yapt. Merutiyetin ilnndan sonra 10
Nisan 1878'de Ayan Meclisi yeliine atand. 1883'te Mektib-i Tbbiye-i
ahane ve Umum Hastahaneler Mfettilii'ne getirildi. Osmanl mpara-
torluu'nun gizli polis rgtnn kurulmasnda da nemli rol oynad.
Franszca, Almanca, Eski Yunanca dillerini bilen, tp alannda eitli
makaleler yazan Mavroyeni Efendi, 1902'de vefat etmitir.
108
HAYRETTN PAA (TUNUSLU) (1819-1890)
1819'da dnyaya gelmitir. Abaza kkenlidir. Kk yata stanbul'a

getirilmi, Kbrsl Tahsin Bey'e satlmtr. O da T u n u s Valisi Ahmet Pa-
a'ya vermitir. Buralarda ailenin ocuu olarak eitilen Hayrettin, Fkh,
Modern H u k u k ve Franszca renmi ve T u n u s o r d u s u n d a grev alm
tr. 1850'de T u n u s Svari Birlii Komutan ve Fransa ile T u n u s arasn
daki sorunlarn zmnde etkili olmutur. Avrupa lkelerine eitli se-
yahatlarda b u l u n m u t u r .
T u n u s Beyi ile anlaamam, stanbul'a gelmitir. II nci Abdlhamit,
onu, Islah- Maliye Komisyonu Bakanl'na getirmi, Merutiyetin il
n n d a n sonra 2 Aralk 1878'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. ura
y Devlet, Meclis-i Fevkalde Reisliklerinde b u l u n a n Hayrettin Paa, Ara
lk 1878'de Sadrazam olmutur.
ok iyi Arapa ve Franszca bilen Hayreddin Paa; doru, namuslu,
cesaret sahibi, devlet adam olarak tannmtr. stibdat ynetimine kar
olmutur. "Akvam'l-Mesalik fi Marifeti Ahvai'l Memalik" adl eserinde;
gezdii, grd Avrupa Devletlerinin toplumsal, ekonomik ve siyasal ya
plarn anlatarak, Osmanl sistemini eletirmitir. zellikle adalet ve
109
hrriyetin korunamadn, bunun da, devleti zayflattna dikkati ek
mitir. Yneticilerin eriat kurallarna uyup uymadklarnn denetlenme
sini istemitir. Sadrazam olduktan sonra Vkel Heyeti'nin toplantlarn
da hkmet yelerinin idareyi eletirmelerine armtr.
Bir gn, "Benim anladma gre, Heyet-i Vkel eri ileri doru yo
la getirmeli veyahut iten ekilmeli" diyerek, o gne dek var olan anlay
n dnda bir tavr sergilemesi, istibdat ynetiminin silikletirdii kii
lerce ho karlanmamtr. Mabeyn adamlarn devlet ilerine kartr
mamas, hakknda eitli olumsuz propagandann yaplmasna yol a
mtr. Padiah'tan devlet ynetimini dzeltmesini, Kanun- Esas'yi slah
ederek yrrle koymasn, sorumlu bir Vkel Heyeti oluturmasn,
Mebuslar Meclisini yeniden amasn istemesi, Hayrettin Paa'y gzden
drmtr. Zira kartlar O'nun Osmanl kanunlarn bilmediini, Av
rupa ynetimi sisteminin mslmanlkla uyuamayacam iddia ediyor
lard. Bazlar daha da ileri giderek, Hayrettin Paa'nm Arap mparator
luu kurmak istediini, veliahd padiah yapmay dndn jurnal-
lemilerdi. nerilerinin padiah tarafndan kabul edilmediini gren
Hayrettin Paa, 29 Temmuz 1879'da istifa etmi, 1890'da da vefat etmi
tir.
110
MEHMED RFAN PAA (1814- )
1814'te stanbul'da dnyaya geldi. Eski Defterdar Mektupusu Halil

Efendi'nin oludur. Mekteb-i Sbyan'da okumu, zel hocalardan ders al
mtr.
1824 senesinde Defterdar Mektupusu Odas'nda almaya bala
mtr. eitli yerlerde mektupuluk yapan rfan Paa, Anadolu Defter
darl Maliye Mstearl, Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye yelii, Di-
van- Ahkm- Adliye yelii, Ceza Dairesi Bakanl yapmtr. ura-y
Devlet Bakan Yardmclnda da b u l u n a n rfan Paa Aralk 1878'de
Ayan Meclisi yeliine atanmtr. eitli komisyonlarda grev alan rfan
Paa, 26 evval 1 3 0 3 / 2 8 Temmuz 1886'da emekli olmutur.
111
SMAL SADIK KEMAL PAA (1824- )
1824 senesinde Edirne'de dnyaya geldi. Vzeradan Vecih Paa'nn

oludur. Babasnn valilik yapt yerlerde eitimini tamamlamtr.
1841'de Divan- Hmyn'da greve balamtr. 12 Ramazan 1273 /
6 Mays 1857'de Meclis-i Muhasebe-i Mliyye yeliine atanmtr. Kas
tamonu Mutasarrflna nakledilmi ise, de b u greve gitmemitir. 14
Aralk 1879'da Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Sicilli Ahvl Komisyo
n u yelii de yapmtr. Grevde bulunduu sre iinde hakknda ik
yet olmamtr.
112
MEHMED KAN PAA (1805 - )
1805 ylnda Petersburg'da dnyaya gelmitir. Anapal Seyyid Musta

fa Aa'nn oludur. Msr Erkn- Harbiye Okulu'nda okumutur. Trk
e, Arapa, Franszca ve talyanca renmitir. 1824'te Dvn- H m y n
kalemine girmitir. 1850'de Trhala Mutasarrfl'na, 1858'de Aydn Mu-
tasarrfl'na atanmtr. Krm Sava srasnda k u r u l a n Masarif-i Har
biye Komisyonu Bakanl d a yapmtr. Meclis-i Muhasebe-i Mliyye
Bakanlnda, Kbrs Mutasarrflnda, Bosna, Selanik, skp Valilik
lerinde de b u l u n m u t u r . 1872'de ura-y Devlet yeliine a t a n a n Kani
Paa, Defter-i Hkn Nazrl, Nafa Nazrl, Maliye Nazrl da yap
mtr. 21 Ocak 1880'de Meclis-i Ayan yeliine atanmtr.
113
ALI RIZA PAA (1815-1905)
1815'te Bursa'da dnyaya geldi. Burdur Mutasarrf erif Efendi'nin

oludur. Devlet memuriyetine Bursa Valiliinde balamtr. Serasker
mektupuluu (1833), Mabeyn Ktiplii, Evkaf Nazrl (1849) yapmtr.
eitli meclislere ye olarak katlmtr. Hazine-i Hassa Nazrl yapm,
Tanzimat Meclisi, r-y Devlet yeliinde b u l u n m u t u r . Kanun- Esa-
s'nin ilanndan sonra oluturulan Osmanl Parlamentosuna Meclisi
Ayan yesi olarak katlmtr. 1905'te vefat etmitir.
114
ABRAHAM PAA (1833-1918)
Abraham Eramyan, 1833'te stanbul'da dnyaya geldi. Einli sarraf

Kevork Aramyan'n oludur. Ermeni mektebinde okumutur. Msr'da
zel bir eitim grmtr. Kavalal Mehmet Ali'nin saraynda zel kalem
m d r l yapmtr. Hidiv smail Paa'nm kap khyas olarak stan
bul'a gelmitir. Sultan Aziz'le iyi iliki k u r m u , b u iliki, ona, stanbul'da
geni arazi alma olana salamtr. B u n u n yannda vezir de olmutur.
21 Ocak 1880'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. 1908'de Merutiye
tin yeniden ilan zerine de hayatta kalan Ayan yesi olarak grevini sr
drmtr.
Ata, ava merakl olan, Trke, Arapa, Franszca bilen Abraham Pa
a, stanbul'da b y k bir gsteri iinde yaam, 1918'de vefat etmitir.
115
SMAL ZUHDI PAA (ALTUNIZADE) (1806-1888)
Altmvaraklar Kethdas Hac Ali Efendi'nin olu olarak 1806'da s
tanbul'da dnyaya gelmitir. Medresede okumu, babasnn yannda al-
tmvarakk ve hattatlk yapmtr.
Babas lnce, ileri ynetmek smail Zhdi Paa'ya kalmtr. Bir
alacak dolaysyla II. Mahmut ile grmtr. smail Zhdi Efendi'ye Al-
tunizade lkabn II. Mahmut vermitir. Padiahn istei zerine Ende
r u n ' d a okumutur. 1831'de Bina Eminliine atanmtr. Mesleinde iler
leyen smail Zhdi Efendi, Mimar Aalna kadar kmtr. Bata zmit
Hnkr Kk, Kkler Kasr, Beykoz Kasr olmak zere, Zeytinburnu
Fiek Dkmhanesi, zmit'te Kirazldere'de u h a ve Fes Fabrikalar, Tak-
sim'deki Takla ve Dolmabahe Saray gibi eitli eserlerin yapmnda
nemli grevler yapmtr.
1858'de Ziraat Meclisi, 1859'da Nafa Meclisi, 1860'ta ra-y Asker
yesi olmutur. stanbul'da Altunizade Klliyesini yaptrmtr. 1877-78
Osmanl-Rus Sava srasnda, t m masraflarn kendisinin karlad
tabur asker bir birlik oluturmutur. B u n u n yannda 1877-78 sava
srasnda stanbul'a gelen muhacirlere yardmc olmutur. 22 Nisan
1880'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 1888'de vefat etmitir.
116
2 . - II. MERUTYET DNEM
(MR) GAZ ETHEM PAA (1844-1909)
12 Austos 1844'te dnyaya gelmitir. G m r k Damgacbas Mus

tafa Ferhat Efendinin oludur. 1863'te Mekteb-i Harbiyeden mezun ol
m u t u r . 1876'da kaymakam olarak Srbistan muharebesine katlmtr.
1877 Rus savama katlm ve mirliva olmutur. Plevne'de savaan Os
manl o r d u s u n a erzak yetitirmek iin grevlendirilmi ve d m a n ku
atmasna uram ise de, b u kuatmay yarmtr. Daha sonra eitli g
revlerde b u l u n m u t u r . 28 ubat 1896'da Mr, 1897'de Yunan snr ko
mutanlna tayin edilmi ve sava srasnda nemli grevlerde bulun
m u t u r . Sava sonrasnda stanbul'a gelerek Tefti-i Asker Komisyonu
Bakanlna, merutiyetin ilnmdan sonra da 27 Aralk 1908'de Ayan
Meclisi yeliine atanmtr. Otuzbir Mart isyan srasnda Tevfik Paa
Hkmetinde Harbiye Nazrl yapmtr. 7 Aralk 1908'de tebdilhava ile
Msr'a gnderilmi, 17 Aralk 1909'da orada vefat etmitir. Cenazesi is
tanbul'a getirilerek, byk bir trenle defnedilmi tir.
117
MER RD PAA (1843-1922)
1843'te Ktahya'da dnyaya gelmitir. lk renimini Ktahya'da ta

mamlam, Bursa Asker dadisi'ne devam etmitir. 1866'da Harp Akade
misinden Kurmay Yzba olarak ayrlmtr. Karada, Bulgaristan hare
ketlerine katlmtr. 1886'da Hassa Ordusu Kurmay Bakan olmu, bir
sre sonra da, Mr Rtbesi ile, am'da bulunan 5. Ordu Komutanl
na getirilmitir. 1897 Yunan Sava'na katlmtr. Seraskerlik Harbiye
Dairesi kinci ve Birinci Bakanlklarnda bulunmutur. I. Merutiyetin
yeniden ilnndan sonra, Sait Paa tarafndan, Harbiye Nazrlna daha
sonra da 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Birinci
Dnya Sava sonunda Osmanl mparatorluunun paralanmasna y
nelik Sevr Antlamasnn grld Saltanat urasna katlm ve
Antlamann kabul edilmesi ynnde oy kullanmtr.
118
MUSTAFA ZHN PAA (1838-1912)
Tahsildar Ahmet Efendinin olu olarak 1838'de stanbul'da domu
tur. Mekteb-i Maarif-i Adliye'de okumutur.
1854'te Maliye Mektub Kaleminde memuriyete balamtr. 1864'te
Divan- M u h a s e b a t - Maliye M u h a k e m a t Baktip yardmclna,
1868'de Maliye mektupuluuna atanmtr. irvamzade Mehmet Rdi
Paa'nm Sadrazaml dneminde (2 Ekim 1873) Sadaret Mektupuluu
n a getirilmitir. 27 Mart 1874'te Ticaret Mektupuluuna atanm ise de,
23 Kasm 1874'te de b u grevden alnmtr. 5 Mart 1875'te Maliye Mek
tupuluuna, 10 Aralk 1878'de Sadaret Mektupuluuna, 26 Austos
1885'te de Maliye Nazrlna atanmtr. Evkaf- Hmayun, Maliye, Tica
ret Nazrlklar da yapan Mustafa Zihni Paa, Selanik ve Halep valilikle
rinde de b u l u n m u t u r .
1895'te Tefti-i Islahat Komisyonluu bakanl yapan Mustafa Zih
ni Paa, Prens Ferdinand'a nian vermek zere oluturulan heyetin ba
kanln yapmtr. 17 Haziran 1896'da Hdavendigar Valiliine, 24 Ara
lk 1896'da Memurini Mlkiye Komisyonu Bakanlna atanmtr. e
itli devlet grevlerinde b u l u n d u k t a n sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Mec
lisi yeliine a t a n a n Mustafa Zihni Paa, 28 Nisan 1912'de stanbul'da
vefat etmitir.
119
MEHMET TEVFK BEY (1834-1917)
1834'te istanbul'da domutur. Evkaf- H m y n Tahrirat Odas k
tiplerinden Arif Efendi'nin oludur.
Beyazd Rtiye Mektebi'nde, Dru'l Maarifte okumutur.
4 Mart 1855'te Divan- Hmyn Muhmme Odasna girmi, 1857'de
Mecs-i Vl Mazbata Odasna gemitir. 1868'de Meclis-i Vl Mazbata
Odas Mmeyyizliine atanmtr. 26 Nisan 1868'de ra-y Devlete nak
letmi tir. Haziran 1872'de med Odasna geen Tevfik Bey, 7 Nisan
1878'de r-y Devlet Baktipliine getirilmitir.
28 Austos 1855'te Divan- H m y n medciliine, Ekim 1890'da
Sadaret Mstearlna, 27 ubat 1906'da Memurini Mlkiye Komisyonu
Bakanlna, 1 Austos 1908'de Orman ve Maadin ve Ziraat Nazrlna
atanmtr. 5 Austos 1908'de r-y Devlet Bakanlna getirilen
Tevfik Paa, 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Srp,
Habe hkmetleri tarafndan eitli nianlarla dllendirilmitir.
120
HALL HAMMADE PAA ( -1910)
Halil Hammade Beyrut'ta domutur. Anadolu'dan Beyrut'a gen bir

ailenin ocuudur. Eitimini Avrupa'da tamamlamtr. Beyrut Gmrk
daresinde almtr. Msr'da bulunmutur. Merutiyetin yeniden il
nndan sonra, Kmil Paa'nn sadrazaml srasnda, 27 Aralk 1908'de
Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Hseyin Hilmi Paa Hkmetinde Ev
kaf Nazrl yapmtr. 31 Mart olay zerine kurulan Tevfik Paa Hk
metinde de yerini korumutur. Ancak gelien olaylar karsnda "Pauvre
Pays! Tu sera comme l'egypte-Zavall Memleket! Sen de Msr gibi olacak
sn" diyerek, 31 Mart isyanna kar tepkisini dile getirmitir. 1910'da ve
fat etmitir.
121
RAF MEHMED PAA (1836-1911)
1836'da Hanya'da dnyaya gelmitir. Girit dare Meclisi yesi bra

him Efendi'n oludur. Girit Valisi Ethem Pertev Paa'nn koruyuculu
u altnda b y m t r . renimini stanbul'da Mekteb-i rfan'da yap
mtr. Seraskerlik'e memur olarak girmi (1850), ksa bir sre sonra Ma
liye Ticaret Odasna (1852), 1871'de de Meclis-i Vl Evrak Odasna nak
len gemitir. Mithat Paa ile birlikte Tuna ve Badat'ta grev yapm,
Rusuk Belediye Bakanl, r-y Devlet Adliye Dairesi Bamuavinli-
i, Nizamiye Mahkemesi Mmeyyizlii grevlerinde b u l u n m u t u r . Mithat
Paa Sadrazam olunca Bb- Al Evrak Mdrlne getirilmitir (1872).
Mithat Paa Suriye Valiliine atannca Raif Paa da Beyrut Mutasarrfl
na tayin edilmitir. Rodos ve Kbrs Mutasarrflklarnda b u l u n a n Raif
Paa, 1881'de stanbul'a gelmitir. Ticaret, Ziraat ve Nafa Nazrlna
atanmtr. Adana, Musul, Beyrut Valiliklerinde b u l u n m u t u r . Meruti
yetin yeniden ilnndan sonra r-y Devlet Reisliine, arkasndan da
27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 21 Haziran 1911'de
vefat etmitir.
122
ARF HKMET PAA (1851-1915)
Kaptan- Derya Mehmet Paa'mn oludur. 1851'de dnyaya gelmi

tir. Sbyan, Rtiye ve Harbiye mekteplerinde okumu, 1875'te orduya
katlmtr. 1876'da Mlazm- evvel olmutur. eitli yerlerde baarl
hizmetler yaptktan sonra 1892'de Mirliva, 1895'te de Ferik rtbesini al
mtr.
Merutiyet'in ilnndan sonra kurulan Kmil Paa hkmetinde Bah
riye Nazrlna getirilmi ve olduka nemli slahatlara imzasn atmtr.
Daha sonra da 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. 31
Mart isyan zerine idam edilenleri az bulmu, "bu kadarla olmaz, hi ol
mazsa yz kii olmal" demitir. II. Abdlhamit'in yaverliini de yapm
olan Arif Hikmet Paa, ayn zamanda Meclis-i Mebusan'm "hal" kararn
Abdlhamit'e bildiren heyet arasnda yer alm, 1915'te vefat etmitir.
123
GABRYEL NORADONKYAN EFEND (1852-1936)
1852'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Asakir-i ahane memurlarn

d a n Kirkor Noradonkyan Efendi'nin oludur. Kadky'de Fransz Kolejini
bitirmitir. Daha sonra Paris'e gitmi ve eitimini Sorbon niversitesin
de Kolej Do France'de s r d r m t r . Paris H u k u k Mektebini bitirmitir.
1871'de Hariciye Nezaretinde memuriyete balamtr. Drt ay sonra
Ticaret-i Ecnebiye Kalemine gemitir. Bir sre sonra da Paris'e atae
olarak atanmtr. Srbistan Tahdid-i Hudut, Anadolu Tahdid-i H u d u t
Komisyonu gibi eitli komisyonlarda grev alm, 1883'te Bb- li Hu
k u k Mavirliine getirilmitir. Almanya ile yaplacak Ticaret andlama-
s dolaysyla Berlin'e gnderilmitir (1886).
Merutiyet'in yeniden ilanndan sonra k u r u l a n Kmil Paa Hkme
tinde Ticaret ve Nafa Nazrl, Gazi Ahmet Muhtar Paa Hkmetinde
ise Hariciye Nazrl yapmtr. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine
atanm, rahatszl nedeniyle 8 Ocak 1916'da istifa etmitir.
Trke, Ermenice, Franszca, ngilizce ve talyanca bilen Noradonk
yan Efendinin be ciltlik Mecmua-y Muahedat adl bir de eseri vardr.
Noradonkyan Efendi 1936'da vefat etmitir.
124
AL RIZA EFEND (1845-1914)
Abdullah Efendinin oludur 1845'te domutur Din eitim grm

tr 1863'te padiahn ikinci imam, 1867'de birinci imam olmutur
1880'de Rumeli Kazaskerliine atanmtr 1892'de Resul Ulema olmu
tur 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr 23 Temmuz
1914'te vefat etmitir
125
SAHP MOLLA (1838-1910)
Prizadeler denen bir aileye mensuptur. Kazasker brahim Bey'in olu

olarak 1838'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Devrin tannm hocala
rndan ders almtr. eyhlislamlk ve Adliye Nezareti'nde eitli grev
lerde b u l u n m u , ra-y Devlet yelii yapm, 27 Aralk 1908'de Ayan
Meclisi yeliine atanm, Hseyin Hilmi Paa'nn ikinci Sadrazaml s
rasnda eyhlislamla getirilmitir. Ahmet Rza Bey'in, raan Sara-
y'nn Meclis-i Mebsn'a tahsis edilmesi isteine kar kmtr. Hatta
Meclis-i Vkel toplantsnda "Bir takm... oraya el atacaklar; olmaz efen
dim olmaz! Korkuyorsanz benim zerime atn, eyhl-islm raz olmu
yor deyin" demitir. Tm gayretine ramen raan Saray'nm Meclis-i
Mebusan'a tahsisini nleyememitir. II. Abdlhamit'in "hal"i iin Mill
Meclis'te oy vermi, fakat o n u n harp divannda yarglanmas istenince
"Alt yz senelik devlet-i liyyede grlmemi bir hal; byle bir mazbata
nn yaplmasna da, b u r a d a okunmasna da teessf ederim" diyerek kar
kmtr. Sultan Read'a kl kuatm, 2 3 Haziran 1910'da vefat et
mitir.
126
RIZA PAA (Topu Ali Rza Paa) (1854-1921)
1854'te Artvin'de domutur. Gazi Cafer Paa'nn torunu Mehmet

Meded Bey'in oludur. Erzurum'da idadi okumu, sonra mhendishane-
yi bitirmitir (1880). Almanya'ya gitmi, drt yl orada okumutur. D
n t e Abdlhamit'e yaver olmu, bu arada Topu Mektebi'nde H a s s a Or-
d u s u ' n d a retmenlik yapmtr. Topulua ait eitli eserler yazm, e
viriler yapmtr. Topu Hidemat Dahiliyesi, Seferiyesi, Netayici Ende-
hat, Kavanin-i Nianc, Topu Talimatnamesi gibi.
1896 yl Yunan Savanda gsterdii baar zerine Feriklie yksel
tilmi ve bir kl hediye edilmitir. Boazlarn savunulmas iin grevlen
dirilmitir.
Merutiyetin yeniden ilnndan sonra Tophane ve Asker Mektepler
Nazrl'na getirilmitir. Daha sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi ye
liine atanmtr. Hseyin Hilmi Paa Hkmeti'nde Bahriye Nazrl
yapmtr.
talya Sava srasnda anakkale, Balkan Savalarnda atalca Ko
mutanl yapan Rza Paa, 1920'de Ayan Meclisi'nin Birinci Bakan Yar
dmclna getirilmitir. Sevr Antlamasn grmek zere toplanan Sal
tanat rs'nda ekimser kalm ve 19 Mays 1921'de vefat etmitir.
127
MUHDDN PAA (1844-1918)
Cezayirli Emir Abdlkadir Zade Muhittin Paa, 10 Mays 1304'ten 30

Terinisani 1324'e kadar Svari Feriklii yapm, 27 Aralk 1908'de Ayan
Meclisi yeliine atanm 15 Ocak 1918'de am'da vefat etmitir
128
MEHMET MUZAFFER PAA (1884-1911)
Mehmet Muzaffer Paa, 1884'te Souksu'da dnyaya gelmitir. So

uksu erafndan erke Abdullah Bey'in oludur. Babas Osmanl Rus
Savanda ehit olunca annesiyle birlikte stanbul'a gelmitir. Enitesi
Piri Mehmet Paa'nm yardmlaryla ilk eitimini tamamlam, 1858'de
Bahriye mektebine girmitir. 1865'te okuldan mezun olmu, mlazm-
sani rtbesiyle donanmaya katlmtr. Girit isyan zerine Muzaffer fir
kateyni ile buraya gnderilmi ve Muzaffer adn almtr. 1870'te yzba
la terfi etmi bilgisini ve grgsn artrmak amacyla ngiltere'ye
gnderilmitir. 1872'de binba olmutur. Mahmudiye Zrhlsnda grev
lendirilmi, bir mddet sonra okul gemisi olan Hdavendigr Firkateyni
ne svari muavini olarak atanmtr. Necmi evket'in svariliini de yap
mtr. 1875'te Bahriye mektebi son snf rncilerine Fnun- Bahriye
retmek ve ameliyat ve tatbikat yaptrmak zere hazrlanan firkateynde
grev almtr. Svey yoluyla Kzldeniz, Basra ve Bombay'a kadar git
mi, Hind denizi'ni dolatktan sonra ayn yolla Akdeniz'e geri dnm
tr. Kuzey Afrika sahillerini de inceledikten sonra stanbul'a gelmitir.
1876'da Hubar Paa kumandasnda Akdeniz'e gnderilen d o n a n m a ara-
snda yer alan Aziziye Zrhlsnda svarilik yapmtr. Osmanl Rus Sava
knca Karadeniz'e gnderilmi, Sohum'un zaptedilmesi zerine bura
nn sahil korumasnda grevlendirilmitir. Mesudiye Zrhls svarilii,
Akdeniz Donanmas Komutan Yardmcl yapmtr (1890). Sava gemi
leriyle bir yl Adana ve Suriye sahillerini dolam, 1897'de stanbul'a
dnmtr. 25 Haziran 1899'da Feriklie ykseltilmi daha sonra da -
ra-y Bahr Reisi olmutur. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra 27 Ara
lk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 14 Eyll 1910'da emekli ol
mu, 7 Eyll 191 l'de vefat etmitir. Yeni Trkiye Devleti'nin kuruluun
da nemli rol oynayan Rauf Bey'in babasdr.
130
ERF AL HAYDAR PAA (1865-1935)
1865'te stanbul'da domutur. 1881'de ehzadegnlara ait okula

girmitir. 1890'da ra-y Devlet Muhakemat Dairesi yeliine, Meruti
yetin ilanndan sonra da 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atan
mtr. 12 Ocak 1910'da Evkaf- Hmayun Nazrlna atanm, dokuz ay
sonra bu grevden istifa etmitir. Ayan Meclisi Bakan yardmcl yap
mtr. Birinci Dnya Sava srasnda Mekke Emiri erif Hseyin, ngi
lizlerle anlaarak isyan edince Ali Haydar Paa vezir rtbesiyle Mekke
Emirliine atanm, ancak bu grevine gidememitir. Bir sre Medine'de
Fahrettin Paa'nm yannda kalmtr. 8 Mays 1919'da Mekke Emirlii
nin bittiine dair irade kmtr. 1935'te Beyrut'ta vefat etmitir.
131
EVKAF NAZIRI MAHMUT EKREM BEY (1846-1913)
1846'da stanbul'da domutur. Babas Recai Efendidir. Annesi tara

fndan Gazi Timurta Paa slalesine kadar uzanmaktadr. Rdiye'de,
Asker dad'de okumutur. Vcudundaki engelinden dolay Harp Okulu
n a gidememi dadiden ayrlmak zorunda kalmtr. zel hocalardan
Franszca dersi almtr.
1862'de Hariciye Nezareti'ne aday memur olarak girmitir. Vergi Ge
nel Mdrl'nde, Maliye Nezaretinde, ray Devlette almtr.
M a h m u t Ekrem Bey eitli komisyonlarda da grev almtr. 1881'de
ehiremaneti ile Belediye daireleri eitliini dzenlemek iin k u r u l a n ko
misyonun bakanln yapm, 1882'de gmenlerin hukuk sorunlarn
zmek zere Adliye Nezaretinde, Tbiiyyet s o r u n u n u incelemek zere
Hariciye Nezaretinde, Yksek Okullarn programn iyiletirmek iin Ma
arif Nezaretinde vs. kurulan komisyonlarda d a almtr.
Merutiyetin yeniden ilanndan sonra k u r u l a n Kmil Paa Hkme
tinde (7 Austos 1908) Evkaf- Hmayun Nazrlna, 22 Kasm 1908'de
Adliye Nezaretine, 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm;
132
30 Ocak 1913'de vefat etmitir. Mezar Anadolu Hisar Kksu Kabris-
tanndadr.
Mlkiye Mektebinde ve Galatasaray Sultanisinde edebiyat retmen
lii de yapan Mahmut Ekrem Bey, kitaplarn Mze-i Hmayun Ktp
hanesine balamtr. eitli eserleri vardr. Bunlardan bazlar unlar
dr: Name-i Seher, Nefrin, Talim-i Edebiyat, Atale, Araba Sevdas, Muh
sin Bey, Vuslat.
133
ABDURRAHMAN EREF (1853-1925)
1853'te stanbul'da dnyaya gelmitir. Tophane mmeyyizlerinden
H a s a n Efendi'nin oludur. Rtiye'de okumu, Galatasaray Lisesini bi
tirmitir (1873).
Mahrec-i Aklm'da alm, Galatasaray Lisesinde Darlmualli-
min'de, Mlkiye'de ve Darlfnun'da Trke, corafya, ahlk ve tarih
dersleri okutmutur. 1877'de Mlkiye Mektebi'ne Mdr olarak atanm,
1894'te Galatasaray Lisesi Mdrl'ne nakledilmitir. Merutiyetin
yeniden ilnndan sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atan
mtr. II. Merutiyet boyunca Maarif Nazrl, Evkaf- Hmyn Nazrl
ve ra-y Devlet Bakanl yapmtr. 1 Haziran 1919'da Meclis-i V
kelya m e m u r edilmi, 21 Temmuz'da istifa etmitir. 2 Ekim 1919'da
ra-y Devlet Bakanlna, 1 Mart 1920'de Maarif Nazrlna atanmtr.
5 Nisan 1920'de istifa etmitir.
A b d u r r a h m a n eref, siyas hayatta olduu kadar kltr alannda da
baarl hizmetler vermitir. Vak'anvslik, Tarih-i Osmani Encmeni Ce
miyeti Bakanl yapmtr. Osmanl Tarihi ile ilgili eitli eserler kaleme
almtr. Tarih-i Devlet-i Osmaniye, Fezleke-i Tarihi Devlet-i Osmaniye,
Tarih Musahabeleri gibi eserler yazmtr.
134
AL GALP BEY (1852-1918)
Ali Galip Bey, 1852'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Hanya ileri ge

lenlerinden Hac Ahmet Said Efendi'nin oludur. Sultan Bayezid Rti
yesini bitirmitir. Dil okuluna kaydolmu ve Franszca renmitir.
1869'da Bab- li Tercme Kalemine girmitir. 1883'te Batavya Baeh-
benderliine atanmtr. Bombay ehbenderliinde, Umur- Hukukiye-i
Muhtelite Mdriyetinde, Girit vali mavirliinde, Atina, Tahran, Viya
na, Berlin sefaretinde almtr. 8 Austos 1908'de Posta ve Telgraf Na
zrlna 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine, 16 Aralk 1909'da Ay
dn Valiliine atanm, Mart 1909'da b u grevden alnmtr. Aydm'da
meydana gelen olaylar hakknda sadrazamla uzun bir rapor vermitir.
7 Ekim 1918'de svire'de vefat etmitir. Almanya, Avusturya, Bulgaris
tan, ran ve Romanya hkmetlerince verilmi eitli nianlar vardr.
135
ABDLHALK NASUH BEY (1837-1911)
1837'de stanbul'da domutur. Tahran Sefareti Seniyyesi'nde iken

irtihl eden Tarihi Hayrullah Efendi'nin oludur. Abdlhak Hamit'in
aabeyidir. Beyazd ve Valide Rdiyeleri'nde, Fnun- Harbiye'de oku
m u t u r . zel hocalardan Fkh, Tarih, Corafya, Matematik, Tp, Biyolo
ji, Astronomi dersleri almtr. Paris'te Saint-Cry'de eitimini tamamla
mtr. Arapa, Franszca, talyanca, Almanca renmitir.
1840'da stanbul Mderrislii rs verilmi, 800 k u r u m a a ba
lanmtr. Rebilevvel 1854'te fahr binbalk ile askeriyeye alnm, Ce-
maziyelevvel 1857'de kaymakamlk rtbesi verilerek Erkn- Harp snf
n a alnmtr. 9 Austos 1863'te Ordudan karlmtr. Bb- li Terc
me Odasna girmitir (1863). 1867'de Divan- Muhakemat- Maliye,
1869'da Meclis-i Kebir-i Maarif yeliine atanmtr. Rumeli Demiryolla
r Komiserlii'nde Nakliyat- Askeriye Komisyonu Bakanlnda, ehre
maneti Meclis-i yeliinde, el, Lazistan, Beyrut, Canik Sanca Muta
sarrflnda b u l u n m u t u r . Halep, Mamuretlaziz Valilikleri de yapan
Nasuhi Bey, Ocak 1892'de Tahran Sefaret-i Seniyyesi'ne atanmtr.
136
11 Mays 1897'de Bulgaristan Komiserliine getirilmitir. Merutiyetin
ilnndan sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm,
Papa tarafndan Pinok, Fransa Devletince Lejyon Donr, Rusya Dev
letince Sen Stansilas nianlaryla dllendirilmitir.
Nasuhi Bey, Franszca'dan "Hareket-i Askeriye'de Eski ve Yeni Niz-
mat", "Tedmr Harebeleri" gibi eserleri, Trkeye evirmitir.
137
BRAHM FAK BEY (1852-1941)
1852'de stanbul'da dnyaya geldi. Bahriye yoklamacs Mahmut

Efendi'nin oludur. Rtiye'de ve Memurin-i Mahrec-i Aklm'da eitim
grmtr. air Nevres'den Arap ve Fars edebiyat dersleri alm, Fran
szca renmitir.
1871'de Mektb-i Sadr- li Kalemine girmi, 1872'de Hariciye Kale-
mi'ne nakletmitir. Aralk 1884'te Yunan Kralna, Alman mparatoru ve
mparatoriesine, Rus mparatoru ve mparatoriesine nian vermek
zere oluturulan olaanst heyetlerde yer almtr. 16 Haziran 1903'te
Konya Valiliine atanmtr. Konya'da b u l u n d u u sre iinde eitim ve
retimin gelitirilmesine, i gvenliin salanmasna, dad, Rtiye ve
btida Mekteplerinin yaygnlatrlmasna zen gstermitir. Vilayet s
nrlar iinde iskna tabi tutulan muhacirlere toprak, ift hayvan ver
mi, onlar iin 400 ev yaptrmtr. B u n u n yannda yol yaptrm, s u ge
tirtmi, Hamidiye Sanayi Mektebi'ni tamamlayarak, bir tramvay hatt
yapmak ve Konya Gureba Hastahanesine yardm toplamak iin b y k
aba gstermitir.
138
12 Ocak 1907'de Aydn Valiliine nakledilmitir. Aydn'da da imar fa
aliyetlerine byk bir nem vermitir. gvenlii salamak, ekyay
tenkil edebilmek iin geceli gndzl almtr.
brahim Faik Bey 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm
tr.
Bulgaristan hkmetince birinci rtbeden Merif Sivil, Fransa devleti
tarafndan n c rtbeden Lejyon Donr nian, spanya Hkmetince
birinci rtbeden zabella Katolik nian, Alman Devletince de birinci rt
beden Kuron D Pers, Avusturya mparatoru tarafndan da Fransuva Jo-
zef nianlaryla dllendirilmitir.
16 Austos 1941'de vefat etmitir. Besime, Kerime ve Refik adl o
cuu vardr.
139
DMTR MAVRO KORDATO (1856-1919)
1856'da stanbul'da domutur. Mlkiye'den mezun olmutur. 9

Mart 1298'de Hariciye Nezaretine girmi, Belgrad eliliinde Baktiplik,
Barselona'da ehbenderlik, Girit'te vali mavirlii grevlerinde bulun
mutur. r-y Devlet yelii de yapan Mavro Kordato, Merutiyet'in ye
niden ilnndan sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm
tr. 1908'de kurulan Kmil Paa Hkmeti'nde Orman ve Maadin Nazr
olarak grev yapmtr. 17 Ekim 1919'da vefat etmitir.
140
NKOLOK YORGYAD EFEND (1844-1915)
1844'de Galo Kazas Potarye kynde domutur. Galo kazas tc

carlarndan Fiboyar Yorgiyadi Efendi'nin oludur. 1854'te Atina'ya gitmi
ve yedi yl b u r a d a eitli okullarda okumutur. Daha sonra stanbul'a
gelmi, Beyolu'ndaki ngiliz Okulu'na gitmitir. Arkasndan Almanya'ya
gitmi, b u r a d a h u k u k eitimi grmtr. H u k u k doktorasn da tamam
lamtr. Trke, Franszca, Almanca, ngilizce ve Rumca renmitir.
Rum Patrikhanesi Mahkeme Baktibi olarak i hayatna atlm, 13
Ekim 1869'da Divan-1 Ahkm Adliye Mahkeme-i Temyiz H u k u k Dairesi
Ktiplii'ne gemi, aban ay balarnda Ticaret Meclisi yesi olmutur.
stanbul Birinci ve kinci Ticaret Mahkemesi, Mahkeme-i Ticaret-i Bahri
ye Reislii, Mahkeme-i Temyiz-i Hukuk Dairesi yelii gibi eitli grev
ler yapmtr. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 1915'te
vefat etmitir.
141
K'
^j^d s-
MUSTAFA NUR BEY (1851-1923)
185l'de Girit'in Kandiye kentinde dnyaya geldi. Helvaczade Salih

Tosun Efendi'nin oludur. zel hocalardan Trke ve Franszca dersi al
d. Girit ve Yanya'da memurluk yapt. ra-y Devlet'te Osmanl Meclis-i
Mebusan'mda (1877), ktiplik yapt. Girit, Badat ve Adana mektupu
luunda, Adana, Gelibolu, Sakz, Serez, Dedeaa Mutasarrflklarnda;
Musul, Diyarbakr, Elaz, Erzurum, Ankara, kodra ve Sivas valilikle
rinde b u l u n d u . Merutiyetin yeniden ilnndan sonra Hazine-i Hassa Na-
zrl'na getirildi. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atand.
1923'te vefat etti.
142
FARUK SAM PAA (1861-1911)
1861'de Badat'ta dnyaya geldi. Harbiye Mektebini ve Harp Akade-

mesini bitirdi, kurmay yzba olarak orduya katld (1887). Uzun sre
Berlin'de ataemiliterlik yapt. Yemen isyann bastrmak zere buraya
gnderildi. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atand. Havran Dr-
zilerinin kard isyan bastrmak zere oluturulan ordunun komutan
lna atand. syan bastrma hareketi srasnda hastaland ve 1911'de
am'da vefat etti.
143
BOHOR EFEND (1843-...)
1843'te stanbul'da dnyaya geldi. Davn Efendi'nin oludur. zel ho

calardan ders ald. talyanca, Franszca ve ngilizce rendi. 1859'da telg
raf idaresine girdi. Burada ksa sre kald. stifa etti. Telgraf mektebine
girdi. Okulu bitirdikten sonra muhabere m e m u r u oldu. 1861'den bala
yarak iki sene Bb- li Tercme odasnda alt. 1868'de Maliye Neza
retine nakletti. Ayn yl ra-y Devlet yesi oldu. 27 Aralk 1908'de Mec
lisi Ayan yeliine atand.
144
YUSUF AZARYAN EFEND (1849-1922)
2 Temmuz 1849'da stanbul'da dnyaya gelmitir. Tccar Agop Azar-
yan Efendi'nin oludur. Ortaky Ermeni Rtiyesi'nde ve Paris'te Kolej
d France'da okumutur. Trke, Ermenice, Franszca, talyanca, span
yolca, Latince ve Rumca renmitir.
1870'de Harbiye Mektebi Franszca retmenliine atanm, 1872'de
Ticaret ve Nafa Nezareti'ne naklen gemitir. 1874'te Sadaret tercman
lna atanm, 1875'te batercman olmutur.
Bosna-Hersek Komutanl Posta Memurluu, 1878'de Zara ehben
derlii yapm, 1879'da Petersburg Sefareti Birinci Ktiplii'ne ykseltil
mitir. 5 Eyll 1887'de Barselona Baehbenderlii'ne atanmtr. Hari
ciye Nezareti Mstearlnda b u l u n m u , 27 Aralk 1908'de Ayan Mecli
si yelii'ne atanmtr.
Ermeni Cemaatinin idar ilerinde nemli grevler yapan Azaryan
Efendi, 1909'da Patrikhane tarafndan cisman b a k a n seilmitir. 1910,
1911'de Patrikhane Umum Meclisi Reislii grevlerinde b u l u n m u ,
Avusturya Devletince Fransuva Jozef, spanya Devletince zabella Ka
tolik nianlaryla dllendirilmitir. ran, Rusya, Romanya devletlerince
de nianlar verilmitir.
145
SMAL HAKKI EFEND (1847-1912)
1847'de Manastr'da domutur. Babas asker emeklilerinden San

caktar Yzba Hac brahim Efendi'dir. Medrese eitimi grmtr.
1891'de Fatih camiinde ders okutmaya balamtr. Arapa, Farsa ve
Bulgarca renmitir.
Mekteb-i Hukuk, Mhendishane-i Berri-i Hmayun, Mekteb-i Mlki
ye ve Darlfnunda eitli dersler okutmutur. 27 Aralk 1908'de Ayan
Meclisi yeliine atanm, 1912'de vefat etmitir.
146
MEHMED GALP BEY (1854-1915)
Mehmed Galip Bey, 1854'te Nide'de dnyaya geldi. Mehmed Sait

Efendi'nin oludur. zel hocalardan ders ald. Arapa, Farsa, Franszca
rendi. On alt yanda iken Mu tahrirat m d r muavinliine atand.
Bu grevde ancak bir yl kalabildi. Bir yl sonra istifa edip stanbul'a dn
d. Maliye Mektub Kalemi'ne girdi. 1873'te Sleymaniye Sanca Tahri
rat Mdrl'ne atand.
Tuna Vilayeti Mektupusu iken, sava dolaysyla, stanbul'a dnmek
zorunda kald. 1880'de Bidayet Mahkemesi yeliine atand. Konya, s
tanbul, Selanik, Adana, Badad, Sivas ve Ankara'da Bidayet Mahkemesi
yelii, Savcl ve Reislii grevlerinde b u l u n d u . Kosova'da, Manas-
tr'da Adliye Mfettilii yapt. ttihad ve Terakki Cemiyeti'ne ye oldu.
Msr'da, Paris'te kan Meveret, r-y mmet, Manastr'da kan Ne-
yir-i Hakikat gazetelerinde takma ad ile iirler yazd. Merutiyetin yeni
den ilnndan sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atand.
1915'te vefat etti.
147
NKOLAK BASARYA EFEND (1875- )
Nikolaki Basarya Efendi 1875'te Manastr Vilayeti'ne bal Kosova'da

dnyaya geldi. lk ve orta renimini Manastr'da, yksek renimini
Bkre'te tamamlad. lkeye dnnce Manastr'daki Ulah Lisesi'ne
retmen olarak atand. ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin Abdlhamit istib-
datna kar mcadelesini younlatrd ve ihtilli balatt srada Ba
sarya Efendi de, Ulah Mektepler Mfettii olarak Selanik'te bulunuyor
du.
Basarya Efendi, ttihad ve Terakki Cemiyeti'ne ye oldu. Manastr,
Selanik'te b u l u n a n konsoloslarn yardmyla ttihad ve Terakki Cemiyeti
yeleri arasndaki haberlemenin salanmasna yardm etti. Merutiye
tin ilnndan sonra 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atand.
Mahmut evket Paa Hkmetinde Nafa Nazrl yapan Nikolaki Basar
ya Efendi, Rumeli'nin Osmanl mparatorluu'ndan ayrlmas zerine
Bkre'e yerleti. Orada gazetecilik, Belediye Meclisi yelii ve Mebusluk
yapt. Trke, Srpa, Ulaha, Franszca, talyanca ve Rumca bilen Ba
sarya Efendi, 1938'de stanbul'da toplanan Balkan Gazeteciler Birlii
toplantsna Romanya temsilcisi olarak katld.
148
SEYYIT ABDULKADIR (1856-1925)
1856'da domutur. Hakkri vilayetinin emdinan (emdinli) ilesin

den eyh Abdullah'n oludur. (Tunaya s. 187) Babas Abdi Bey'dir. Anne
sinin ad Mflde'dir, Gllekzade soyundan gelmektedir. 1885'te 20 lira
maala Beyrut Mstantikliine atanarak devlet memuriyetine girmitir.
Ayn yl a m ceza mahkemesi reisliine, 1854'te Bitlis ceza mahkemesi
reisliine getirilmitir. Ancak ayn yl grevinden alnarak Medine'ye si
yas s r g n olarak gnderilmitir. Merutiyetin yeniden ilnna kadar
b u r a d a kalan Abdlkadir, merutiyetin ilnndan sonra stanbul'a gele
bilmitir. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. 17 Aralk
1918'de stanbul'da Krdistan Teali Cemiyetini k u r m u t u r . Bir gazeteye,
"alt vilayette muhtariyet istiyoruz" diye deme verdii belirtilmi ise de,
byle bir deme vermediini bildirmitir. 4 Mart 1919'da Damat Ferit Pa
a Hkmeti kurulunca bu, hkmette, r-y Devlet Bakanlna ge
tirilmitir. 19 Mays 1919'da bu grevinden istifa ederek ayrlmtr.
Ekim 1922'de Ayan Meclisi yeliinden istifa etmitir.
Abdlkadir Efendi, Dou'da bir Krt devleti oluturmak iin byk
bir aba gstermitir. Mondros Mtarekesinden sonra b u amacn d a h a
149
d a kolay gerekletirileceine inanmtr. Damat Ferit ve Ali Rza Pa-
a ' n m Osmanl koruyuculuu altnda Krtlere zerklik vereceini stan
bul'daki ngiliz Yksek Komiserlerinden Mr. Hohler'e aklamtr. Ancak
O, Osmanl koruyuculuu yerine ngiliz koruyuculuunu tercih ediyor
du. Bu k o n u d a Krtlerle Ermenilerin anlatn da belirtiyordu. Osman
l devletini ortadan kaldrmay amalayan Sevr Andlamasm benimse
miti. Ulusal kurtulu savann baarya ulamas, Sevr Andlamasm
geersiz klm, Abdlkadir'in umutlarn da boa karmt. Ancak Ab-
dlkadir Bey bo durmamtr. Baz arkadalaryla birlikte dalan Krt
Teali Cemiyeti yerine gizli bir komite k u r m u t u r . lkede yaplan devrim
lerin yaratt honutsuzluktan yararlanarak halk cumhuriyete kar
kkrtmtr. Abdlkadir ve arkadalar yurt dna s r l m olan Padi
a h yanllarn, henz zme balanmam olan Musul s o r u n u nedeniy
le de ngilizler'i yanlarna almlardr. 1926 ylnda eyleme gemek zere
bir isyan plan hazrlamlardr. Fakat bekledikleri gibi olmamtr. 13
ubat 1925'te Piran kynde eyh Sait'in nclnde isyan bala
mtr. eyh Sait syan adyla tarihe geen b u bakaldr zerine Seyyit
Abdlkadir ve arkadalar 12 Nisan 1925 g n tutuklanm ve yarglan
m a k zere Diyarbakr stikll Mahkemesine gnderilmitir. Yarglama s
rasnda arkadalaryla birlikte yabanc eliliklere b a vurduunu, bam
sz bir Krt devletinin oluturulmas iin altn itiraf etmitir. Mah
keme, Abdlkadir'i sulu b u l m u ve idam cezas vermitir. Bu ceza 27
Mays 1925'te Diyarbakr'da uygulanmtr.
150
MUSA KZIM EFEND (1859-1920)
1859'da Erzurum'a bal Tortum'da dnyaya gelmitir. brahim Efen-

di'nin oludur. lk eitime Tortum'da balam, d a h a sonra aabeyinin
y a n m a Balkesir'e gitmitir. Eitimini b u r a d a s r d r m t r . D a h a son
r a stanbul'a gitmi kazasker Eref Efendi'nin derslerim izlemi ve
1888'de icazet alm ve ayn yl retmenlie balamtr. Muallim Naci'ye
Mir'at, Ahmet Mithat Efendi'ye tefsir okutmutur. 1901'de Mekteb-i Hu-
kuk'a Mecelle retmeni olarak atanmtr. Mehmet Cemalle t n Nuri
Efendi'nin 950 tarihinde yazd Vahdet-i Vcuda dair Arapa eserini
1901'de Trkeye evirmitir. Mekteb-i Sultani, Darlfnun ve Darlmu-
allimn mekteplerinde de retmenlik yapmtr. 1907'de Bb- Meihat
Tetkik-i Mellifat Meclisi baktipliine atanmtr. Bir sre sonra da b u
meclisin yesi olmutur. Merutiyetin ilanndan sonra Maarif Nezaretin
de k u r u l a n Meclis-i Kebir-i lm yeliine getirilmitir. 27 Aralk 1908'de
Meclis-i Ayan yeliine atanmtr. 12 Temmuz 1910'da eyhlislamlk
grevini stlenmitir. Musa Kzm kartlar, eyhlislam'm m a s o n oldu
unu iddia etmiler ve "Herkes mason olabilir, fakat yalnz, eyhlislam
olamaz" diyerek Musa Kzm Efendi'yi ypratmaya almlardr. 31 Ara-
151
lk 1911'de eyhlislamlktan stifa etmitir. 8 Mays 1916'da tekrar ey
hlislamla a t a n a n Musa Kzm Efendi, Birinci Dnya Sava'nn kt
gidiat zerine saraya geldike "Ben neticeyi iyi grmyorum, a h u iin
iinden az zararla kabilsek" diye sylenirken, Ltfi Bey, "Bunu bize sy
leyeceinize Meclis-i Vkelda syleyin" diye uyarm. O d a Enver Paa'y
gstererek "Evlad, sylyorum ama, u delikanlya sz anlatabiliyor mu
yum? eyhlislam Efendi yine fetva vermeye balad" diyor, diyerek su
u Enver Paa'ya yklemitir. 27 Ekim 1918'de eyhlislamlktan ayrl
mtr. lkeyi savaa sokan hkmetin iinde yer ald gerekesiyle Da
mat Ferit Paa Hkmeti tarafndan tutuklanarak Bekiraa Blne
hapsedilmi ve 8 Mart 1919'da kurulan Divan- Harb-i rfi'de yarglan
m, 5 Temmuz 1919'da 15 yl krek cezas ile cezalandrlmtr. Ancak
Padiah Vahdettin, o n u n cezasn 3 yllk s r g n cezasna evirmi ve bu
cezay ekmek zere Edirne'ye gnderilmitir. 10 Ocak 1920'de vefat et
mitir.
Musa Kzm Efendi, eyh Bedrettin'in Varidat (1322), mam Gaza-
li'nin Tehaft- Felsefe, bn-i Rd'nn Ecvibe adl eserini Trkeye e
virmitir. Srat Mstakim, Sebilrread adl dergilerde eitli yazlar yaz
mtr. Makalelerinden bazlar "Din Makaleler" adl kitapta toplanmtr.
Din makaleleri "Klliyat" ad ile baslmtr. slam'da Usul- Meveret,
Redd-i Btl gibi eitli eserleri vardr.
152
FERT PAA (MEHMET) (AVLONYALI) (1857-1914)
1857'de Yanya'da dnyaya geldi. Eski Mutasarrflardan Avlonyal

Mustafa Nuri Paa'nm oludur. Yanya'da okudu, Rum lisesini bitirdi.
zel hocalardan Arapa, Farsa, Franszca ve talyanca dersleri ald. Ba
bas Resmo Mutasarrf iken Cinayet mahkemesi baktipliine atand.
Girit vali ve k u m a n d a n Rauf Paa'nm yannda b u l u n d u . 1874'te Tahri
rat mdrlne, 1877'de kaymakamla atand. Bulgaristan'da Os
manl Komiser yardmcl (1879), Diyarbekir blgesi Adliye Mfettilii,
stinaf Mahkemesi yelii (1882) yapt. B u r s a valisi Ahmet Vefik Paa'nm
grevden alnmas iin mlkiye mfettileriyle birlikte bir rapor hazrla
d. ra-y Devlet stinaf mddeiumumilii (1884) ve Konya Valilii
(1898) yapt. Konya'da olduka nemli hizmetler retti, yollar, kprler,
emeler yaptrd. Yirmi k m uzaktaki ayrba s u y u n u getirtti. gven-
lii salad. Tarmda yeni aralarn kullanlmasn salad. Konya ovas
nn sulanmasna zen gsterdi. 1902'de Sadrazamla atand. ttihad ve
Terakki hareketinin en dorukta olduu gnlerde sadrazamd. Merutiye
tin yeniden ilnndan ksa sre sonra Sadrazamlktan istifa etti, 19 Mart
1909'da Ayan Meclisi yeliine a t a n a n Ferit Paa, aynlk uhdesinde kal
m a k zere, Aydn valilii de yapt. Gazi Ahmet Muhtar Paa Hkmetin
de Dahiliye Nazrl, Ayan Meclisi Reisliinde de b u l u n d u . 1914'te tal
ya'nn S a n Remo kentinde vefat etti.
153
ARAM EFEND (1855- )
Aram Efendi 1855'te Trabzon'da dnyaya geldi. Trabzon'da Ermeni ve

Katolik mekteplerinde okudu. talya ve Fransa'da ziraat eitimi grd.
1877'de Ticaret Nezareti'ne girdi. 1880'de Birinci Snf Ziraat Mfettili
ine ykseltildi. Trabzon, Sivas vilayetlerinde alt. 1892'de Ziraat Ne
zareti Fen Heyeti Mdrl'ne getirildi. eitli grevlerde baarl hiz
metler yapan Aram Efendi, Merutiyetin yeniden ilnndan sonra 19 Ma
ys 1909'da Ayan Meclisi yeliine atand.
154
FUAT PAA (MR) (1853-1931)
1853'te Msr'da dnyaya gelmitir. Mir H a s a n Paa'nm oludur.

lk renimini Msr'da yapmtr. Orta renimini stanbul'da tamamla
mtr. Babasnn Msr'a gnderilmesi zerine Fuat Paa d a Msr'a git
mi ve Kahire Harp Okulu'nu bitirmitir. 1869'a kadar Msr'da grev ya
p a n F u a t Paa stanbul'a alnm, ura-y Askeri'de grevlendirilmitir.
Kerkk, Arnavutluk isyanlarn bastran Fuat Paa, 1876'da Srp-Kara-
da savama katlm, 1877-78 Osmanl Rus Sava'nn balamas ze
rine T u n a Ordusu'na alnm, 1878'de Mr olmu ve b a k o m u t a n ve
killiine getirilmitir. Padiah yaverlii, Avusturya ve Rusya'da elilik ya
p a n F u a t Paa, d a h a sonra padiah tahtndan indirmek suuyla sulan
m ve gzetim altnda tutulmutur. Rtbeleri alnarak am'a s r l m
tr. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra 14 Kasm 1909'da Ayan Mec
lisi yeliine atanmtr.
F u a t Paa, Hrriyet ve tilaf Frkas'n desteklemitir. Balkan Sava-
'nda grev alm, I. Dnya Sava srasnda Almanya ve Avusturya'y zi
yarete giden heyete bakanlk yapmtr (1915). Mill Mcadeleyi de des-
155
teklemi tir. Dncelerini ekinmeden syledii iin Deli Fuat Paa ad
verilmitir. Mustafa Kemal'in balatt Ulusal Kurtulu Sava karsn
da sarayn ve hkmetin taknd tavr, Fuat Paa'y rahatsz etmitir.
Bir gn saraya giderek Vahdettin ile grm ve ona vatan k u r t a r m a k
iin dvenlere kar saltanat makam ve h k m e t tarafndan taknlan
tavrn milleti zdn, Damat Ferit ve taraftarlarnn h k m e t t e n
uzaklatrlmalarn, hkmetin, iini bilen kiilerden oluturulmasn
nermitir. B u n u n yannda Heyet-i Temsiliye'nin baz isteini de padia
h a iletmekten kanmamtr. 1931'de vefat etmitir.
156
*m-*"
RED AKF PAA (1863-1921)
1863'te stanbul'da dnyaya gelmitir. Kalkandelenli Akif Paa'nn

oludur. Arapa, Farsa, Franszca renmitir. Galatasaray Lisesi'nde
okumutur. Amedi Kaleminde memuriyete balam (1883), daha sonra
eitli devlet grevlerinde bulunmutur. ura-y Devlet yelii (1895), Si
vas valilii (1905) yapmtr. Sivas'taki almalar halk tarafndan ok
beenilmitir. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra kurulan Kmil Paa
Hkmetinde Dahiliye Nazrlna atanm ise de, rahatszl nedeniyle
bu greve balayamamtr. 14 Kasm 1909'da Ayan Meclisi yeliine
atanan Reid Akif Paa, Ahmet zzet Paa Hkmetinde ura-y Devlet
Reislii, Damat Ferit Paa Hkmetinde Meclis-i Vkel yelii, Tevfik
Paa Hkmetinde Maarif Nazrl yapmtr. 15 Nisan 1921'de vefat et
mitir.
157
MEHMET ZIYAATTIN EFEND (1847-1918)
Austos 1847'de stanbul'da domutur. Osman Nuri Efendi'nin o

ludur. lk eitimi Eyp'te yapm, ehzade Rtiyesine devam etmi ve
1860'ta mezun olmutur. 1861'de Fetvahane'nin p u s u l a odasnda ie
balam ve Mehmet Nuri Efendinin derslerini izlemitir. 9 Mays 1873'te
Ulmu liye'den icazet almtr. 1874'te Urfa Sanca Niyabet er'iyesine
atanm ise de, 1876'da istifa ederek stanbul'a gelmitir. 1877'de la-
mat- er'iye Mmeyizliliine atanm, 1890'da Fetvahane lmt-
er'iye Mmeyizliine getirilmitir. 1897'de stanbul Kadlna atanm
tr. 13 u b a t 1909'da eyhlislamla getirilmi ve 5 Mays 1909'da b u
grevden alnmtr. 21 Ocak 191 l'de Ayan Meclisi yeliine atanm, 11
Haziran 1918'de vefat etmitir.
158
NAL BEY (1861-1922)
Mustafa Nail Bey, 1861'de stanbul'da dnyaya geldi. Tophane-i Ami

re Mektupusu Mehmet Emin Efendi'nin oludur. Rtiye'yi ve Galatasa
ray Sultanisi'ni bitirmitir. 1882'de retmen olarak devlet memuriyetine
girmi, 1887'de Hariciye Nezareti'ne gemitir. Bir sre sonra da Maliye
Nezareti'ne geen Nail Bey, Maliye Nezareti Mektupuluu yapmtr.
retmen Okulu'nda, Mlkiye Mektebi'nde ders de veren Nail Bey, 1908 se
imlerinde aday olmu ve Canik'ten mebus seilmitir. Hseyin Hilmi Pa
a Hkmeti'nde Maarif Nazrl'na getirilmi, d a h a sonra da, 21 Ocak
1911'de Ayan Meclisi yeliine atanmtr. kinci Merutiyet devrinde e
itli nazrlklarda b u l u n a n Nail Bey, Paris'te toplanan Maliye Konferan
snda Osmanl Devletini temsil etmi (1914) ve 1922'de vefat etmitir.
159
ARISTIDI PAA (1848-1928)
1848'de Kayseri'de dnyaya geldi. Kayseri Sanca dare Meclisi yesi

Yorgi Efendi'nin oludur. stanbul'da Fener Rum Mektebi'nde okudu. zel
hocalardan ders ald. Franszca rendi. 1871'de Galata'da Mahkeme K-
tiplii'ne atanarak memuriyete balad. 1878'de Bidayet Mahkemesi'ne
geti. eitli vilayetlerde mahkeme yesi ve savc olarak grev yapt.
1908'de zmir'de aday oldu ve mebus seildi. Meclis-i Mebusan'da Re
is Vekili oldu. Hseyin Hilmi Paa'mn ikinci sadrazamlnda Orman Ma-
adin ve Ziraat Nazrl'na a t a n a n Aristidi Paa, bir sre sonra b u gre
vinden istifa etti. 21 Ocak 1911'de Ayan Meclisi yeliine atand. Sait Pa
a h k m e t i n d e Ticaret ve Ziraat Nazrl'na getirildi. Hkmetin istifa
s zerine o da bu grevden ayrlmak zorunda kald. Trkeye hakimiye
ti, derin h u k u k bilgisiyle zerine ald her ite iz brakm bir devlet ada
m olarak tannmtr. 1928'de vefat etmitir.
160
SLEYMAN EL-BUSTAN (1856-1925)
1856'da Lbnan'da dnyaya geldi. Maruni bir aileye m e n s u p t u r . Bet-

r a n El Bustani'nin koruyuculuu altnda eitimini tamamlad. Yedi ya
nda iken babas tarafndan kurulan ve idare edilen El-Matros-I Vata-
niyye'ye gnderildi ve 1871'de derslerini tamamlad. Bedros-El Civan'm
onbe gnde bir kard El-Canana adl dergiyi haftada iki defa kar
d. Bir sre de Salim El-Bustani tarafndan karlan El-Cheyna gazete
sini idare etti. Daire-l-Maarif e eitli makaleler yazd. Kasm Zheyr ta
rafndan bir gazete kurulmas iin yaplacak toplant iin davet edildi
(1876). Szkonusu davete uyarak Basra'ya gitti. Zheyr ailesi ile h u r m a
ticaretine balad. Badat'a gitti. Burada ticaret mahkemesi yeliine ge
tirildi. Uzun sren seyahatler yapt. Bu seyahatlerdeki gzlemlerine da
yanarak bir Arap kabilesi olan Salahlar hakknda bir kitap yazd. Yeni
yazd bir eseri Trkeye tercme etmek iin izin almas gerekiyordu. Bu
nedenle stanbul'a geldi. Sait Paa'nn zel gayretiyle bu izini ald. Ancak
yazl eser zerindeki denetim onu zd. S a n s r uygulamalarna tepki
gstererek k s t ve 1878'de Msr'a gitti. 1888'de gezilere kt.
161
ran'a gitti. ki yl Badat'ta kald. ran edebiyatn rendi. Arap tari
hi zerine alt. Sonra stanbul'a geldi. 1893'te Hkmet Komiseri ola
rak ikago'ya gitti. Irak'ta sulama s o r u n u n a yardmc olmak amacyla bir
proje hazrlad. Gen Trklere olan ilgisi giderek artt. 1898'de Lbnan
civarndaki kyne dnd. Sakin bir alma iinde lyada'y hazrlad.
1908 seimlerine katld ve Beyrut m e b u s u seilerek stanbul'a geldi. 21
Ocak 1 9 l l ' d e Ayan Meclisi yeliine atand. Sait Hlim Paa Hkme
tinde Ticaret ve Ziraat Nazrl'na getirildi. Ancak baz h k m e t yeleri
ile anlaamad. Osmanl-Alman gemilerinin Rus donanmasna ate a
mas, Rus kylarn bombalamas zerine istifa etti. svire'ye gitti. Bura
da u z u n sre yaad. Hastaland, 1924'te Amerika'ya gitmek zorunda
kald ve b u r a d a hemehrileri tarafndan parlak bir trenle karland.
1925'te vefat etti.
162
DLBER ZARE EFEND (1848- )
Tccardan Ohannes Dilber Efendi'nin oludur. 1848'de zmir'de do

m u t u r . zmir'de Fransz Mektebi'nde okumutur. D a h a sonra Alman
ya'da eitimini s r d r m t r . Ermenice, Franszca, Almanca, talyanca,
ngilizce, Rumca renmitir.
1869'da zmir Ticaret Mahkemesi'ne tercman olarak girmitir. 1
Austos 1879'da zmir Mdde-i Umumi Muavinlii'ne atanmtr. Sakz
Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi Reislii, Selanik Vilayeti stinaf Mahke
mesi Mdde-i Umumilii yapm, 31 Aralk 1885'te Ticaret ve Ziraat Ne
zareti Mtercimlii'ne gemitir.Hazine Mavir Yardmcl da yapan
Dilber Zare Efendi; 13 Temmuz 1897'de ra-y Devlet yelii'ne atan
mtr. D a h a sonra Memurn-i Mlkiye Komisyonu yelii, 2 Eyll
1908'de ra-y Devlet Tanzimat Dairesi yelii'ne getirilmitir. 31 Ara
lk 1918'de istifa etmitir. 21 Ocak 1911'de Ayan Meclisi yeliine atan
mtr.
163
HALD ZYA (UAKLIGL) (1867-1945)
1867'de stanbul'da dnyaya geldi. Uakzadelerden Hac Halil Efen-
di'nin oludur. stanbul Fatih Asker Rdiyesine girdi. Bir sre sonra
babasnn zmir'e tayininin kmas zerine Halid Ziya da stanbul Fatih
Asker Rtiyesinden ayrlp, zmir Rdiyesine naklen geti ve b u okul
d a n m e z u n oldu. zel hocalardan Franszca dersi ald. Avusturyal Kato
lik rahiplerin ynettii Mechitariste Okulu'nda okudu, fakat b u okulu bi
tiremedi ve son snftan ayrld. Babasnn iyerinde ona yardm etmeye
balad. Franszca retmenlii, b a n k a memurluu, edebiyat retmenli
i ve Reji memurluu yapt. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra Reji
Komiserliine getirilen Halid Ziya Bey, stanbul Darlfnunda Bat Ede
biyat dersi verdi. 1909'da Mabeyn Baktipliine, 14 Kasm 1911'de
Ayan Meclisi yeliine atand fakat, 18 Kasm 1911'de istifa etti. Darl
fnundaki grevini s r d r e n Halid Ziya Bey, ttihat ve Terakki'nin yne
timden dmesi zerine Reji daresine geti ve bu k u r u m u n ynetim ku
rulu bakanlna getirildi. Cumhuriyet devrinde kkne ekildi.
Franszca, ngilizce, Almanca, talyanca, Arapa ve Farsa bilen Ha
lid Ziya Bey, Trkiye'nin ada bat roman nclerindendir. Edebiyat
alanna eviriler yaparak girdi. iirler, hikyeler, tiyatro eserleri ve ro
manlar yazd. Mai ve Siyah, Ak- Memnu en tannm romanlardr. Yu
n a n Edebiyat, Latin Edebiyat, Alman Edebiyat Tarihi, Fransz Edebiyat
Tarihine ilikin eitli incelemeleri yannda Saray ve tesi ad altnda Ha
tralar d a vardr.
164
BRAHM KR PAA (1857-1918)
Mirliva Sleyman Paa'nn oludur. 1857'de stanbul'da dodu. Sb-

yan Mektebi'ni ve Rtiye'yi bitirdi. zel hocalardan Franszca dersi ald.
1873'te memuriyete balad. r-y Devlette eitli grevlerde b u l u n d u .
1896'da Sicill-i Ahvl Komisyonu Reislii'ne getirildi. 1897'de Cezairi
Bahrisefd Vali Vekilliine atand. 1906'da Suriye Valilii, 1908'de Beyrut
Vali Vekillii yapt. 30 Nisan 1912'de Ayan Meclisi yeliine atand.
1918'de vefat etti.
165
ABDLHAMD ZHRAV (1855-1916)
Abdlhamid Zhravi 1855'te Hama'da dnyaya geldi. Medrese'de

okudu. Sultan Abdlaziz zamannda stanbul'a geldi. Gazetecilik yapt.
Ancak hkmetle uzlaamad. am'a srld. Oradan Msr'a kat ve
gazetecilik ilevini b u r a d a srdrd. Merutiyetin yeniden iln zerine
memleketine geri dnd ve 1908 seimlerinde mebus seildi. Ancak, o,
Meclis-i Mebsn'da Arap milliyetilii yapt. Balkan yenilgisi srasnda
Paris'te toplanan Suriyelilerin bamszln ngren kongreye bakanlk
etti. Hkmet, Araplarla olan diyalogu gelitirir amacyla 4 Ocak 1914'te
Ayan Meclisi yeliine atand. Fakat o n u n milliyeti almalar durma
d. Cemal Paa'nn kurdurduu Harp Divan'nda yargland. Suu sabit
grlerek idam edildi (1916).
166
ABDURRAHMAN EL - YUSUF BEY
Abdurrahman Bey, 1873'te am'da dodu. dadide okudu. Hac Muhafz

l yap. am Mftlne atanan uhadarzade Sleyman Efendi yerine 21
Aralk 1909'da am mebusu seildi. Mr Hakk Paa'nn eine ve kzma va
tana hizmet tertibinden biner kuru maa balanmasn ieren bir kanun tek
lifi hazrlad. kinci devrede de mebusluk grevini srdrd. 4 Ocak 1914'te
Ayan yeliine atand. Birinci Dnya Sava srasnda 4. Ordu Komutan
Cemal Paa'nn ricas ile izinli sayld ve bir sre cephede grev yap.
167
ABDLHAK HAMT BEY (1852-1937)
1852'de Bebek'te dodu. Tahran Sefiri Hayrullah Efendi'nin oludur.

Amerikan okullarnda okudu. zel hocalardan ders ald. Franszca, ngi
lizce, Farsa rendi. Bb- li Tercme Odas'nda, Maliye ve ra-y
Devlet Kalemleri'nde alt. Paris eliliinde ikinci ktip olarak b u l u n d u .
Londra Sefaretinde baktiplik yapt. 1908'de Brksel eliliine atand. 4
Ocak 1914'te Ayan Meclisi yeliine atand ve Ayan Meclisi Reis vekili ol
du. 3 n c dnem Trkiye Byk Millet Meclisi'ne milletvekili seildi. En
yal ye olarak ilk toplanty ynetti. Trk edebiyatnn tannm kiile-
r indendir.
168
MAHMUD PAA (RKSULU) (1864-1931)
1864'te rksu'da dnyaya geldi. Hseyin Bey'in oludur. Kuleli

Asker idadisini bitirdikten sonra Mhedishane-i Berri-i H m a y u n a gir
di. 1887'de Topu mlazm- sanisi olarak okuldan ayrld. 1888'de er-
kn- Harp Yzbas oldu. Osmanl Genelkurmay Bakanlnda grev
lendirildi. Girit olaylarm bastrmakta ve Yunan snrnda yaplan incele
me heyetinde grev ald. 1891'de binbal ykseltildi ve Hicaz Asker
Frkasna atand. Bu srada Halep Redif Frkas kurmay bakanl, am
da b u l u n a n beinci ordu kurmay bakanl yapt ve rtbesi kaymakam
la karld. Drzi isyannn bastrlmasnda nemli grevler yapt. Os
manl Genel Kurmay Bakanlnda altrlmas uygun grld iin
stanbul'a getirildi. 1895 Yunan savanda grev ald. Tesalya Demiryolu
Komiserlii yapt. Sava sonrasnda tekrar stanbul'a dnd 1899'da
Grcilerin veliahd ile iliki iinde olduklarna dair, Abdlhamit'e, asl ol
mayan jurnaller verildi. B u n u n zerine Mahmud Paa ve akrabalar sr
gn edildi. Mahmud Paa Halep'e srld. Merutiyetin yeniden iln
zerine stanbul'a dnd ve Genelkurmay Bakanl Birinci ube M
drlne atand. Daha sonra Genelkurmay kinci Bakan oldu.
169
1910'da ngiliz o r d u s u n u n sonbahar manevralarn izlemek zere ngil
tere'ye gitti. Trablusgarp Sava'nda (1911'de) Trablusgarp'a sava ara
gereci gnderilmesi iin youn aba gsterdi. Balkan Sava srasnda on
yedinci kolordu komutanlna atand. Bu kolorduyu kurdu. Babaeskiye
gitti. Krkkilise arpmalarnda bozulan n c kolordunun geride ka
lanlarn toplad. nc kolordu ile altnc kolordu arasnda mevzi ala
rak b u iki kolordunun zlmesini engelledi. Lleburgaz muharebesinde
Bulgar t a a r r u z u n u krd. Ancak her iki taraftaki kolordunun ekilmesi
zerine, o da, atalca hattna ekildi. Bu ekilme srasnda yorgun as
kerleri ve asker malzemeyi toplad. kinci kolordu kumandanlna geti
rildi. Bu srada n c kolordu komutan Muhtar Paaym yaralanarak
stanbul'a gnderilmesi zerine n c kolordu komutanlna atand.
Mtarekede kolordusundaki mkemmelliyet ve ciddiyet herkesin dikka
tini ekti. Bb- li Basknndan sonra Mahmut evket Paa tarafndan
oluturulan hkmette Bahriye Nazrlna atand. Bu grevde iken
n c kolordu komutanln da uhdesinde tuttu. Balkan Sava'ndaki
hizmetleri gz nnde tutularak Feriklie ykseltildi. 14 Mart 1914'te
Ayan Meclisi yeliine atand.
M a h m u t evket Paa'nn katledilmesi zerine Sait Halim Paa tara
fndan kurulan hkmette Bahriye Nazrlna getirildi. Bir sre sonra
Nafa Nazrlna atand.
Birinci Dnya Sava'nm balangcnda seferberlik ilnna kar k
t. Savan douraca olumsuzluklar h k m e t t e tartmaya at. Ancak
arkadalarn ikna edemedi ve istifa etmek zorunda kald. Harbin deva
m sresince iae konusundaki perianlklar Ayan Meclisinde eletirdi.
B a t u m ' u n igali zerine memleketini grmek zere buraya bir gezi yapt
ve b u gezide grd eksiklikleri Ayan Meclisi'nde dile getirdi. Sarkam
hezimeti zerine Ayan Meclisinde yapt eletiriler ho karlanmad.
16 Mart 1920'de ngilizler tarafndan tutuklanarak Malta'ya srld.
Ancak, Birinci Dnya Savana Osmanl Devletinin girmesine kar oldu
u ve Ermeni tehciri iine karmad anlalnca bir sre sonra serbest
brakld. Almanya'ya gitti ve bir sre b u r a d a kaldktan sonra stanbul'a
geldi. zmir'in igali zerine toplanmas d n l e n Saltanat r ' s m a
kadnlarn da katlabileceini belirtti. Zaman zaman Ankara'ya gitti, fa
kat tekrar stanbul'a dnd. Damat Ferit Hkmetinde Meclis-i Vke-
l'da grev ald ise de h k m e t yeleri ile gr ayrl olduu iin u z u n
sre b u grevini srdremedi ve hkmetten ayrld. 1931'de kanserden
ld.
M a h m u t Paa'nn matematik bilgisi ok ileri idi. Franszca ve Alman
ca bilirdi. Avrupada kan asker, fenn ve edeb felsef eserleri okurdu.
170
RIFAT BEY (MENEMENLZADE) (1856-1932)
1856'da Adana'da dnyaya geldi. zel hocalardan ders ald. ra-y

Devlet ve Divan- Muhasebat kalemlerinde yetiti (1884). Adana (1886),
Balkesir (1888), Van (1889), Badat (1891), am (1894) Defterdarl,
Maliye Mfettilii, Tahsilat Mdrl, Gelirler Muhasebecilii yapt.
Hseyin Hilmi Paa Hkmetinde Maliye Nazr oldu. (Ziya Paa'nm
istifas zerine). Tevfik Paa Hkmetinde de Maliye Nazrln korudu.
kinci Hseyin Hilmi Paa Hkmetinde de Maliye Nazr oldu. Memur
larn tasfiyesinde grev ald. r-y Devlet Reisi Raif Paa'nm lkede i
gvenliin salanmas iin on yl siyas cemiyetlerin yasaklanmas neri
sine kar kt ve "ttihad ve Terakki Cemiyetinin" son zamanlarda lke
ye yapt hizmetlerin unutulmamasn istedi. Harbiye Nazr ile anlaa
mad istifa etti. Mahmut evket Paa Hkmetinde yine Maliye Nazr ol
du. 14 Mart 1914'te Ayan Meclisi yeliine atand. Bu meclisin b a k a n
lm da yapan Rfat Bey, Mondros Mtarekesi'nden sonra Nisan 1919'da
tutukland. Divan- Harb-i rfi'de yargland. Susuz bulundu. 1920'de
toplanan Saltanat uras'na katld ve Sevr Antlamas'n onaylad. Bu,
siyas hayatnn sonu oldu. 1932'de vefat etti.
171
MUSTAFA HAYR EFEND (RGPL) (1866-1922)
1866'da Konya'ya bal rgp kazasnda dnyaya gelmitir. Babas

eski Trablusgarp Evkaf m d r Abdullah Avni Efendidir. Okula rgp'te
balam, daha sonra, Sivas'ta adliye mfettii b u l u n a n aabeyi Hakk
Beyin yanna giderek Fatih Camii Medresesi'nde Takprl Abdullah
Rt Efendiden ders almtr. Ali Baba'dan Farsa, Alim Efendi'den
Arapa renmitir. 1884'te aabeyinin stanbul'a gnderilmesi zerine o
da stanbul'a giderek, eitimini burada s r d r m t r . 1886'da babas ile
tekrar rgp'e dnm ve eitimine Kayseri'de Yamurolu Medresesi'nde
devam etmitir. 1888'de tekrar stanbul'a gelmilerdir. 1897'de icazet al
m ve Mekteb-i Hukuktan mezun olmutur. 18 Austos 1898'de Mara
Sanca Bidayet Mahkemesi Mddeiumumi Muavinliine atanmtr. Ni
s a n 1900'deTrablusam Mddeiumumi Muavinliine, Nisan 1901'deLaz-
kiye Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi Reisliine atanmtr. D a h a sonra
Suriye, Manastr, Selanik Bidayet Mahkemelerinde grev almtr.
Merutiyetin ilanndan sonra Nide'den mebus seilmitir. 31 Mart
isyan zerine kurulan Tevfik Paa Hkmetinde Adliye Nazrlna atan-
172
m ise de, o, b u grevi kabul etmemitir. 1 Terinisani 1326'da Meclis-i
Mebsn Birinci Reis Vekilliine seilmitir (III Yl). 22 Aralk 1910'da Ev-
kaf- H m a y u n Nazrlna atanmtr. Sait Paa Hkmetinde Adliye Na
zrl ve r-y Devlet Reislii, yapmtr. Bu iki grevden istifa etmi,
30 Ekim 191 l'de Evkaf- Hmayun Nazn olmutur. 21 Temmuz 1912'de
t m h k m e t yeleriyle birlikte istifa etmitir. 1912 seimlerinde yeni
den Nide'den m e b u s seilmitir. Meclis-i Mebsn kapatlnca, d a h a n
ceden ikinci i olarak yapt ve Darlfnunda, Mekteb-i Kuzzat'ta ka
zand retmenlik deneyimlerini gz nnde b u l u n d u r a r a k tekrar
retmenlie dnmtr. Mekteb-i Kuzzat'ta retmenlik yapmtr. Mah
m u t evket Paa Hkmeti'nde Evkaf- H m a y u n Nazrl grevini s
lenmitir. nc devre seimlerine katlm ve yeniden Nide m e s u b u
seilmitir. Sait Halim Paa Hkmeti'nde de ayn grevi s r d r m t r .
eyhlislam Esat Efendinin istifas zerine, 16 Mart 1914'te, eyhlis
lamla getirilmitir.
Birinci Dnya Sava balaynca Cihat Fetvas yaynlamtr. 8 Mays
1916'da Evkaf Nazrlndan ve eyhlislamlktan istifa etmitir. 12 Ka
sm 1916'da Ayan Meclisi yeliine atanmtr. Birinci Dnya Sava bi
tince ngiliz ve Franszlar tarafndan hazrlanan tutuklanmas gerekenler
listesinde yer ald iin gz hapsine alnm, bir sre Bekiraa Bln
de t u t u l d u k t a n sonra 2 Haziran 1919'da h a s t a h a s t a Maltaya gnderil
mitir. 15 Temmuz 1919'da Hayri Beyi muayene eden ngiliz salk ekibi
u kanya varmtr : "Salk d u r u m u kt, kalbi zayf ve dzensiz. Nab
z d k . Sal krda almaya elverili deil. Garnizonda ya da bro
da d a alamaz. ngiltere'ye gnderilmesi nerilir".
Salk ekibinin b u insancl nerisini ne yazk ki ngiliz hkmeti ka
b u l etmemitir. stanbul'da b u l u n a n ngiliz yksek Komiserlii ve Os
manl Hkmeti de Hayri Bey'in stanbul'a gnderilmesine kar km
lardr. Aradan zaman gemi, Hayri Bey iyilememitir. Malta valisinin
21 Ekim 1920 tarihli raporunda Hayri Beyin ciddi hastalar iinde yer al
d belirtilmitir. Anadolu'daki Kurtulu Sava'nm olumlu gidiat, Da
mat Ferit Paa Hkmeti'nin dmesi Hayri Bey iin de olumlu gelime
lere yol am ve 5 Kasm 1920'de Hayri Bey'in artl olarak stanbul'a
gnderilebilecei belirtilmitir. Malta makamlar, Hayri Beyden, artk si
yasetle uramayacan belirten imzal bir belge almak istemiler ise de,
Hayri Bey, "Ben ancak hrriyetimin elimden zorla alndn imzamla
onaylarm" diyerek, byle bir belgeyi vermemitir. Trkiye'ye dndkten
bir sre sonra lmtr (1922).
173
SEYYIT BEY ( -1924)
zmir'de dnyaya geldi. Medrese eitimi ald. H u k u k mektebini bitir

di. 1908'de yaplan seimlerde adayln koydu ve zmir'den m e b u s se
ildi. 12 Kasm 1916'da Ayan Meclisi yeliine atand. Yeni Trkiye Dev
leti k u r u l u n c a Trkiye Byk Millet Meclisi'nin ikinci devresinde yine z
mir milletvekili olarak bulundu. smet Paa Hkmetinde Adliye Vekilli
i yapt. H u k u k Profesrln siyas y a a m a tercih eden Seyyit Bey,
1924'te vefat etti.
174
BRAHM HAYRULLAH BEY (1860-1934)
eyhlislam Mehmet Sahip Molla Beyin oludur. 1860'da stanbul'da

domutur. zel ve resm okullarda okumutur. 1882'de H u k u k Mekte
bini bitirmitir. Temyiz Mahkemesi Hukuk Dairesi Zabt Ktipliine fah
ri olarak balam, 13 ubat 1886'da m a a a balanarak devlet m e m u r u
olmutur. Bir sre basavclkta altktan sonra 9 ubat 1897'de Be
yolu Bidayet Mahkemesi yeliine 18 Mart 1899'da Adliye Nezareti Ha
vale Mdrlne, 10 Haziran 1900'de U m u r u Hukukiye Mdrlne
atanmtr. 20 Ocak 1907'de stanbul stinaf H u k u k Dairesi Bakanl
n a atanmtr. 1908 seimlerinde stanbul Heyet-i Teftiiye Bakanl
yapmtr. 15 Eyll 1909'da Selanik valiliine atanmtr. 30 Ocak
1912'de stanbul valiliine getirilmi, 23 Ekim 1912'de b u grevden aln
mtr. 24 Ocak 1913'te Adliye Nazrlna atanmtr. 28 Mays 1914'te
ra-y Devlet bakanl vekilliine, 3 Mays 1916'da asaleten bakanl
a, 11 u b a t 1917'de de Ayan Meclisi yeliine atanmtr.
Mtareke dneminde 67 ttihatyla birlikte tutuklanm, 1934'te s-
tanbulda vefat etmitir.
175
ARF HKMET PAA (1871-1946)
Eski Adliye Nazr Abdurrahman Paa'nn oludur. 1871 Kosova vila

yetine bal Prizren kasabasnda dnyaya geldi. Sbyan Mektebi'nde oku
la balad. 1891'de Mlkiye'yi bitirdi ve Aydn vilayetine maiyet m e m u r u
olarak atand. 1892'de ayrld 1893'te ura-y Devlet yeliine getirildi ve
b u r a d a eitli grevlerde bulundu.
1913 ylnda kurulan Kmil Paa Hkmetinde Adliye Nazrl, -
ra-y Devlet Reislii yapt. Bb- li baskn zerine dier h k m e t ye
leriyle birlikte istifa etti. 1918'de Tevfik Paa Hkmetinde Adliye Nazr-
l'na getirildi. 10 Aralk 1918'de de Ayan Meclisi yeliine, atand.
3 Mart 1924'te Hilafet kaldrlp da Osmanl hanedan ve yaknlar
yurt dna gnderilince Arif Hikmet Paa d a Padiah damad olduu iin
yurt dna srld. am ve Beyrut'ta yaamn srdrd. 1946'da vefat
etti.
176
YUSUF ZYA PAA (1849-...)
Yusuf Ziya Bey, 1849'da stanbul'da dnyaya geldi. Rtiye Mekte-

bi'nde okudu. zel hocalardan ders ald. Onbir yanda memuriyete gir
di. 1869'da Berlin Sefareti kinci Ktibi oldu. Viyana, Atina, Petersburg
eliliklerinde ktiplik yapt. Berlin Konferans'nda Gmenler Komisyonu
Bakanlna atand. Belgrad, Paris elilii grevinde b u l u n d u . 1889'da
Roma Elisi oldu. ra-y Devlet Mlkiye Dairesi yelii yapt. irketi
Hayriye Reisliinde bulundu. 1908'de Ticaret Nazrl'na atand. Fakat
b u nazrlk Nafa Nezareti ile birletirilince, Yusuf Ziya Paa, Roma Eli
liine atand. 1910'da Washington elisi oldu. 10 Aralk 1918'de Ayan
Meclisi yeliine atand.
Yabanc devletlerin oundan yksek derecede nianlar ald.
177
LGORAK VEGLER (1861-1948)
Doktor Nikolaki Vegleri'nin oludur. stanbul'da dnyaya gelmitir.

Rum mektebinde okumu Mlkiye Mektebi'ni bitirmitir. 1883'te ra-yi
Devlet Muhakemat Dairesi'nde greve balamtr. 1866'da Diyarbakr
Vali Yardmclna atanarak yneticilik mesleine gemitir. Daha sonra
Trabzon, Manastr Vali Yardmcl, amlk, Mersin Mutasarrfl ve Si
sam Genel Valilii (Sisam Beyi) yapmtr. 10 Aralk 1918'de Ayan yeli-
i'ne atanmtr. 1948'de vefat etmitir.
178
MUSTAFA SABRI EFEND (1870-1954)
1870'de Tokat'ta domutur. Ahmet Efendi ile Hanife Hanmn olu
dur. Kayseri'de hoca Emin efendinin derslerini izlemi, sonra stanbul'a
gitmi, Ahmet Asm Efendiden ders almtr. 22 yanda Fatih camiinde
renci okutmaya balamtr. 1908 Seimlerinde Tokat'tan m e b u s seil
mitir. Cemiyet-i lmiye'nin yayn organ olan Beyan'l Hak'ta b a yazlar
yazmtr. Birinci Meclis-i Mebusan'n kapatlmasndan sonra Dersiam-
lk yapmtr. 1918'te Dar'l Hikmet'l slamiye'ye ye olmutur. 1916'da
Romanya'ya srgne gnderilmitir. 4 Mart 1919'da eyhlislamla
atanmtr. Hkmetin dmesi zerine 16 Mart 1919'da Ayan Meclisi
yeliine atanmtr. 30 Temmuz 1920'de tekrar eyhlislamla getiril
mitir. Eyll 1920'de b u grevden ayrlm ve tekrar Dersiamla bala
mtr, Ulusalclarla anlaamam, Yunanistan'a kam orada Yarn
adyla bir gazete karmtr. Daha sonra Msr'a gitmitir. Yzellilikler
arasnda yer almtr. 12 Mart 1954'te Msr'da lmtr.
1898'de kan Malmat dergisinde yaz yazmaya balayan Mustafa
Sabri Efendi, Yeni slm Mtehidlerinin Kymet-i lmiyesi, Din Mced-
didler, slmda mamet-i Kbra, gibi eitli eserler yazmtr.
179
MEHMET TEVFIK BIREN (1873-...)
1873'te stanbul'da dodu. Encmen-i Tefti ve Muayene Reisi Ham-

di Efendi'nin oludur. Mlkiye'yi bitirdi. Bb- li Tercme Odas'nda,
Mabeyn Ktiplii'nde, Kuds Mutasarrfl'nda, Konya, Yemen, Bursa,
Ankara Valilii'nde, Divan- Muhasebat Reislii'nde, ra-y Devlet Ml
kiye, Maliye ve Nafa Dairesi Reislii'nde b u l u n d u . Damat Ferit Paa, Sa
lih Paa Hkmeti'nde Maliye Nazrl yapt. 10 Mart 1919'da Ayan Mec
lisi yeliine atand. 16 Mart 1919'da Maliye Nazrl'na getirilen Meh
met Tevfik Bey, 1 Austos 1921'de ra-y Devlet Reislii'ne atand.
Mehmet Tevfik Bey; Ticaret Mektebi'nde, Hukuk Mektebi'nde, nas
Darlfnun'unda retmenlik yapt.
180
KOSTAK VAYAN EFEND (1846-1919)
1846'da Nevehir'de dnyaya geldi. Ticaret ve Sarraflk yapan Porga-

ki Efendinin oludur. Kk yata stanbul'a gelmi ve Fener R u m mek
tebinde okumutur. Daha sonra Atina niversitesine devam etmi ise de,
b u niversiteyi bitirememitir. 1869'da Ticaret-i Bahriye Mahkemesi ter
cmanlna atand. 1876'da szkonusu mahkemenin yesi oldu. yl
sonra ikinci Ticaret Mahkemesi Reisliine bir yl sonra da Birinci Ticaret
Mahkemesi Reisliine atand. 1889'da stinaf Mahkemesi ticaret ksm
reisi oldu. 1918'de k u r u l a n Tevfik Paa Hkmetinde Ticaret ve Ziraat
Nazrlna getirildi. 16 Mart 1919'da Meclis-i Ayan yeliine a t a n a n Kos-
taki Vayani Efendi, Mlkiye, Bahriye ve H u k u k mekteplerinde retmen
lik te yapt, 1919'da vefat etti.
181
DOKTOR RIZA TEVFK BEY (1869-1949)
7 Ocak 1869'da Edirne'ye bal Cisr-i Mustafa Paa'da dnyaya gel

mitir. Kaymakam Hoca Tevfik Efendinin oludur. Be yanda iken g
etmek zorunda kalmlar ve Edirne'ye yerlemiler. 1877-1878 Osmanl
Rus Savann t m olumsuzluklarn yaam, savan bitiminden alt ye
di ay nce stanbul'a gelmi skdar'a yerlemilerdir. Eitimiyle baba
s ilgilenmitir. Yahudi cemaati ocuklarnn gittii Sion okuluna yazl
mtr. D a h a sonra Beylerbeyi ve Davutpaa rtiyelerinde o k u m u t u r .
Babasnn zmit savclna atanmas zerine zmit'e gmlerdir. Bura
da da Ermeni mektebine devam etmitir. Annesinin lm, babasnn
tekrar stanbul'a dnmesi zerine, o da, stanbul'a dnmtr. Babas
nn Gelibolu Savclna atanmas ile oraya gitmitir. Burada iyi vakit ge
irirken Galatasaray Sultanisine yatl renci olarak girmitir (1882).
Ancak okula u y u m salayamam ve okuldan uzaklatrlmtr. Gelibo
lu'ya dnen Rza Tevfik, b u r a d a Rtiye'ye devam etmitir. Rdiyeyi bi
tiren Rza Tevfik, Mekteb-i Mkiye'ye girmitir (1886). Ancak okulda si
yas almalar yznden 1890'da atlmtr. O yl babas da vefat etmi
tir. Tbbiye-yi Mlkiye'ye girmi u z u n ve maceral bir okul dnemi yaa-
182
mtr. Zaman zaman okuldan kovularak, h a t t a tutuklanp hapis yatarak
okulu bitirmitir. 1897'de Trk Yunan savanda stajyer doktor olarak
almtr. Karantina idaresinde doktor olarak alan Rza Tevfik
1907'de ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girmi, Merutiyetin ilnndan
sonra merutiyeti ve hrriyeti halka anlatan konumalar yapmtr.
1908 seimlerinde Edirne'den mebus seilerek meclise girmitir. 1909'da
ngiliz parlamentosunu ziyaret eden heyet iinde yer alm, ttihat ve Te-
rakkicilerle anlaamam ve onlardan ayrlarak muhalefete gemitir.
1912 seimlerinde Gmlcine'den aday olmu, fakat seilememi, ste
lik seim konumas yaparken ttihadlar tarafndan dvlmtr.
Mebus seilemeyince siyas hayattan ayrlm, kendini edebiyat, iir
ve felsefe almalarna vermitir. Devrin gazete ve dergilerinde eitli ya
zlar yazmtr.
1914'te Karantina idaresindeki grevine yeniden d n m , nas Da
rlfnununda Felsefe dersleri, Amerikan Kz Koleji'nde Trke ve Edebi
yat dersleri okutmutur.
Osmanl Devleti'nin Birinci Dnya Sava'na giriini onaylamam b u
k o n u d a eitli konferanslar vermi, makaleler yazmtr.
Mondros Mtarekesi'nden sonra k u r u l a n Tevfik Paa Hkmetinde
Maarif Nazrl, Damat Ferit Paa Hkmetinde ra-y Devlet Reislii
yapm, 1919'da Paris'te toplanan bar konferansna Osmanl delegesi
olarak katlmtr. Trk halknn egemenlik haklarm elinden alan ve
Anadoluyu smrge haline getiren Sevr Antlamasn onaylamtr. Kur
tulu Savama kar kt iin ders verdii Darlfnun rencileri tara
fndan protesto edilmi ve dersleri elinden alnmtr. Kurtulu Savann
baaryla bitmesi zerine lkeden kamtr. 150'likler listesinde bulun
duu iin nce Msr'a, oradan d a Meclis-i Mebsn'dan tand ve dos
tu olan rdn Kral Emir Abdullah'n yanna gitmi ve o n u n yannda Di
van tercmanl yapmtr. Shhiye ve sr- Atka Mzesi m d r
olarak alm, 1928'de emekli olmutur. 1934'te Cnye k a s a b a s n a
yerlemi, 150'liklerin affedilmesinden bir sre sonra (1943'te) stanbul'a
d n m ve 30 Aralk 1949'da vefat etmitir.
Felsefe Dersleri (1914), Mufassal Kamus- Felsefe (1916), Abdlhak
Hamid ve Mlahazat- Felsefiyesi (1918), Rbaiyat- mer Hayyam, Se-
rab- m r m (Lefkoa. 1934), Tevfik Fikret (Hayat, Sanat, ahsiyeti,
1945) gibi eitli eserleri vardr. Devrin gazete ve dergilerinde de ok sa
yda siyas, edeb ve felsef yazlar yazmtr.
183
KEEC ZADE ZZET FUAT (1860-1925)
1860'ta stanbul'da dnyaya gelmitir. Keecizade Fuat Paa'nm to

r u n u d u r . stanbul'da okumutur. Harp Okulunu bitirmi kurmay eitimi
iin Fransa'ya gnderilmitir. Seraskerlikte grev alm Altunizade tara
fndan oluturulan gnll birlik iinde yer alm, Mitrovie'de savam
tr. 1877-1878 Osmanl Rus Savanda grev almtr. Sava sonras pa
diah yaverliine atanmtr. II. Abdlhamit'in takdirini kazanm, bir
ara Harbiye Nazrl, Madrit elilii yapmtr. Avlonyal Ferit Paa'nm
Sadrazam olmas iin byk aba gstermitir. Hicaz Demiryolu'nun ya
pmnda nemli grevler stlenen Fuad Paa, merutiyetin yeniden il
nndan sonra svari tmen komutanlna getirilmi, fakat genel tensi
katta kadro dna karlmtr. Bu durum, zzet Fuat Paa'nn ttihat ve
Terakki Cemiyetine kar tavr almasna yol amtr. Nitekim Mondros
Mtarekesi'nden sonra gerek Vahdettin, gerekse Damat Ferid Paa,
onun, bu tavrndan yararlanmaya almlardr. nce Hariciye Nezareti
Mstearlna d a h a sonra da 16 Mart 1919'da Ayan Meclisi yeliine
atanmtr. zzet Fuat Paa, ulusal mcadeleye kar kmtr. O n u n b u
184
tavr ulusalclar tarafndan ho karlanmam ve her zeminde eletiril
mitir. Saltanat uras'nda Sevr Andlamasmn onaylanmas konusun
da gr bildirmesi, szkonusu andlamay imzalayacak heyet arasnda
yer almas stanbul'da ve Anadolu'da bulunan ulusal rgtler tarafndan
tepkiyle karlanmtr. Bu tepkiler zerine Paris'e gidecek heyet yeli
inden karlmtr. Padiah'm bu tavr zzet Fuat Paa'y ok zm
olacak ki mstearlk grevinden istifa etmitir. 1925'te vefat eden Kee-
cizade zzet Fuat Paa'mn; Karlan Frsatlar, 1293 Osmanl Rus Seferi
Hakknda adyla iki eseri ve lmnden sonra yaymlanan hatralar var
dr.
185
MUSTAFA ASIM EFEND (1861-1943)
1861'de stanbul'da domutur. Nasuh Efendinin oludur. zel ho

calardan Arapa, Farsa ve Trke derslerinin yannda tarih, corafya,
matematik dersleri almtr. D a h a sonra Denbeli Ahmet Hamdi Efen
dinin derslerini izlemi ve 1891'de icazet almtr. 1898'de Fatih Camiin
de ders okutmaya balamtr. Vefa dadisinde eitli dersler o k u t m u
tur. 1908-1912 yllar arasnda Beyan'l Hak dergisini karmtr. Aus
tos 1908'de Ktphaneler mfettiliine atanm, 1908 Seimlerinde s
tanbul'dan 512 ikinci semenin 475'inin oyunu alarak m e b u s seilmi
(11 Aralk 1908) ve 1912'de Meclis-i Mebsn'n feshine kadar grevini
s r d r m t r . Meclisin Feshi zerine Darlfnuna tekrar dnm,
Meclis-i Maarif azas olmu, Darlfnundaki derslerini de s r d r m
tr. Ancak 8 Kasm 1913'te politikayla urat gerekesiyle Meclis-i Ma
arif yeliinden alnm ve Darlfnundan uzaklatrlmtr. 1 Eyll
1917'de Sleymaniye Medresesine retim yesi olarak atanm, Aus
tos 1918'de Medreseler Mfettii olmutur. 9 ubat 1919'da Dar'l Hik-
met-il slamiye Bakanlna, 16 Mart 1919'da Ayan Meclisi yeliine
atanm, 1943'te vefat etmitir.
186
ERF MEHMED RAUF PAA (1838-1923)
1838'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Bosna Valisi erif O s m a n Pa-

a'nn oludur.
zel hocalardan sarf, nahiv, mantk, Farsa, Franszca, corafya ve
matematik dersleri almtr. Daha sonra Fransa'ya giderek eitimini bu
r a d a s r d r m t r . 1862'de stanbul'a dnmtr.
1863'te tercme odasnda greve balamtr. 1865'de Kanice Kazas
Mdrl'ne atanm, 1866'da Bihke Kaymakamlna getirilmitir.
1868'de zvornik Sanca Mutasarrf olmutur. am, Beyrut Mutasarrf
l, Trnova, Kuds Mutasarrfl, Trabzon vali yardmcl yapmtr.
Memuretlaziz, Erzurum, Selanik, Aydn Valilii, Nafa Meclisi ve -
ra-y Devlet Mlkiye Dairesi yelii de yapan Rauf Paa, Tevfik Paa H
kmetinde Dahiliye Nazrlna atanmtr. 22 ubat 1909'da Msr
Fevkalde Komiserliine getirilen Rauf Paa, 15 Eyll 1919'da Ayan Mec
lisi yeliine atanm, 1923'te vefat etmitir.
187
ADIL BEY (1865-1932)
Tazade Tevfk Paa'nn oludur. 1865'de dnyaya gelmitir. Bb-

l kaleminde yetimitir. Dahiliye Nezareti ve Sadaret Mstearl yap
mtr. Tevfik Paa Hkmetinde (1909) Damat Ferit Paa Hkmetin de
Dahiliye Nazrl yapmtr. Ulusal Mcadeleye kar kt iin 150'lik-
ler listesine alnarak, yurt dna srlmtr. 1932'de vefat etmitir.
188
HAD PAA (1861- )
1861'de dnyaya geldi. Harp Okulunu (1882), Harp Akademisini

(1885) bitirdi. Daha sonra Almanya'ya gnderildi. Harp Akademisinde
stratejik corafya retmenlii yapt. Balkan Sava'nda Bakomutanlk
Kurmay Bakanlnda alt. Genelkurmay Bakanl yapt. 1919'da
Ticaret ve Ziraat Nazrlna, 1920'de Maarif Nazrlna atand. Sevr And-
lamasn imzalayan heyet iinde yer ald. Anadolu'da balayan Kurtulu
Savama kar kt. Ulusal Kurtulu Sava baaryla tamamlannca bu
savaa kar olanlardan 150 kii, yurt dna srld. Hadi Paa'da bun
lar arasnda yer ald.
189
HAMDI EFEND (1878-1942}
Ulemadan Elmall Numan Efendi'nin oludur. 1878'de Elmal'da

dodu. lk dersleri babasndan ald. Rtiye'yi bitirdi (1890). D a h a sonra
babasndan, amcasndan ve daysndan drt yl boyunca Fkh, Arapa
vb. dersler ald. 1894'te stanbul'a geldi ve Kk Ayasofya Medresesi'ne,
daysnn yanna yerleti. Byk Hamdi Efendi'den dersler ald. 1905'te
r s snavna girdi ve kazand. Bayazd camiinde ders okuttu. 1905'te
Mekteb-i Kuzat' bitirdi. Darlfnunda yeni alan lahiyat Fakltesine
girdi fakat bitiremedi. Merutiyetin yeniden iln zerine Antalya'dan me
b u s seildi (1908) Kanun- Esasinin deitirilmesi iin k u r u l a n Komis
yonda mazbata muharirlii yapt. Mebusluu srasnda Mekteb-i Kuz-
zat'ta, Mekteb-i Mlkiyede hocalk yapt.
31 Mart isyanndan sonra Abdlhamit'in tahttan indirilmesi karar-
latrlnca hazrlanmas gereken fetvay yazd. 1918'de Dar'l-Hikmet'il
slmiye yeliine, 191'da da b u k u r u m u n bakanlna seildi.
Yaamnn nemli bir b l m n hocalkta geiren Hamdi Efendi, Be-
yan-l Hak, Srat- Mstakim, Seb'r Read gibi islamc dergilerde e
itli makaleler yazd.
190
kinci ve nc Damat Ferit Paa Hkmetinde Evkaf Nazr olarak
bulundu. 15 Eyll 1919'da Ayan Meclisi yeliine atand.
Hamdi Efendi lkede yaplan devrimlere scak bakmad. Mehmet Ze
ki Pakalm, Hamdi Efendi'nin mrnde bir kez olsun apka giymediini,
iddetli bir "taassub" gsterdiini belirtir.
Hamdi Efendi, 27 Mays 1942'de vefat etti. Sahra-i cedid mezarlna
gmld. Dokuz ciltten oluan "Hak Dini, Kur'an Dili" adl eseri nldr.
Paul Janet ve Gabriel Seailes'in Felsefe tarihini geniletmi ve Metalip ve
Mezahip adyla yaymlamtr. Balayp bitiremedii eserleri de vardr.
191
VASF EFEND (1861- )
1878'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Beyazid dersiamlarndan Ali

Efendi'nin oludur. Rtiye ve Mekteb-i Kuzat'ta okudu. 1900'de Erdek
naipliine atand. 1908'de Karesi'den m e b u s seildi. Daha sonralar
Kartal Naipliine atand. I. Dnya Sava ve Mtareke dnemlerinde
Hrriyet ve tilaf Frkasn canlandrmaya alt. r-y Evkaf Reislii
yapt. Birinci Damat Ferit Paa hkmetinde Evkaf Nazr oldu. D a h a
sonra Adliye Nazrl'na getirildi. 15 Eyll 1919'da Ayan Meclisi yeliine
atand. Ulusal Kurtulu Sava'na kar kt. O nedenle de ulusal
Kurtulu Sava'nm kazanlmas zerine, Romanya'ya kat.
192
AHMET NAIM BEY (BABANZADE) (1872-1934)
1872'de Badat'ta dnyaya geldi. Badatl nl Baban ailesine men

sup Zihni Paa'nn oludur. Galatasaray Lisesi'ni ve Mekteb-i Mlkiye'yi
bitirdi. Hariciye Nezaretine girdi. Daha sonra Maarif Nezareti'ne geti ve
burada Yksek Tedrisat Umum Mdrl, Telif ve Tercme Dairesi,
Maarif Meclisi yelii yapt. Darlfnun'da felfese dersleri verdi. 15 Eyll
1919'da Ayan Meclisi yeliine atand, 1934'te vefat etti.
Halveti tarikat mensuplarndan olan Ahmet Naim beyin, felsefe der
sleri, Buhari Hlasas ve Paul Janet'den evirdii Felsefe ilim midir?" adl
eserleri vard.
193
m. BLM
MEBUSAN MECLS
YELERNN ZGEMLER"'
(*) Ariv ve benzeri yaynlarda zgemileri bulunanlar alnmtr.

1. MECLS- MEBSN
RESLER
AHMET VEFK PAA (1823-1891)
Paris Maslahatgzar Ruhiddin Efendi'nin oludur. 1823'te stan

bul'da dnyaya geldi. Mhendishane'nin ilk ksmnda okudu d a h a son
ra Paris'e giderek St. Lous Lisesi'ni bitirdi. 1837'de stanbul'a dnen Ah
met Vefik Bey, Tercme Odas'nda memuriyete balad. 1840'ta Londra
eliliine ktip olarak atand. D a h a sonra eitli memuriyetlerde bulun
du. 1847'de Salname'nin kartlmas grevi Ahmet Vefik Paa'ya verildi.
1851'de Encmen-i Dani yeliine atand. Ayn yl eli olarak Tahran'a
gnderildi. 1854'te Meclis-i Vl-y Ahkm- Adliye yeliine, 1857'de De-
avi Nazrlna atand. 1860'ta Paris'e eli olarak gnderildi. Bir kabul
resminde III. Napolyon'un "mparatorluunuz atrdyor" demesine, "Bi
zim memleketimiz Fransa'ya uzaktr. Bu sebeple zt hametpenahileri-
nin hakkmzda daima doru malmat alamayacaklar tabidir. Bendeniz
Paris'te b u l u n d u u m d a n memleketinizin halini yakndan gryorum.
atrdayan, sizin mparatorluunuzdur" diye yantlamas, imparatorun
h o u n a gitmedi. Nitekim o n u n istei zerine elilik grevinden alnd.
1861'de Evkaf Nazrl'na atand, 1864'te Anadolu Mfettilii yaparken
grevine son verildi. Mahmut Nedim Paa'nn Sadrazaml srasnda R-
199
s u m a t Eminlii, Sadaret Mstearl, Maarif Nazrl, r-y Devlet
yelii yapt. Meclis-i Mebsn alnca padiah II. Abdlhamit tarafn
dan b u meclisin bakanlna atand. mparatorluun bu ilk meclisinde
grmeleri b y k bir disiplin iinde s r d r d . Zaman zaman kimi me
buslara kar taknd tavr ho karlanmad. Birinci dnem bitince
Edirne Valiliine a t a n a n Ahmet Vefik Paa, d a h a sonra Maarif Nazrl
ve Bavekillik yapt. Ahmet Vefik Paa'nm ynetiminden sklanlar, o n u n
ehzade Read Efendiyi tahta geirecei sylentisini kardlar. Bu sy
lenti zerine, 1878'de, Ahmet Vefik Paa bavekillikten alnd. 1879'da
Bursa Valiliine gnderildi. Burada yl kald. Bu sre iinde B u r s a ' n m
imarna b y k nem verdi. Bursa'da bir tiyatro kurdu. O n u n ada
davranlar baz kiileri rahatsz etti. Hakknda eitli ikyetler yapld.
Bu ikyetler s o n u n d a grevinden alnd. Ancak ikyeti olanlar Ahmet
Vefik Paa'nn cezalandrlacan beklerken, 1882'de, ikinci kez bave
killie atanmas, herkesi artt. Yeni grevinde gn kalabildi.
Ahmet Vefik Paa zgr d n e n bir kiilie sahiptir. Mevki, m a k a m
peinden komamtr. ada bir ok i n s a n gibi rvet almam, zim
metine p a r a geirmemi, dalkavukluk, jurnalcilik yapmamtr. Devletin
saygnln n planda t u t m u , devletin yozlamasna ynelik kurallara,
geleneklere kar savamtr.
Franszca, ngilizce, talyanca, Almanca, Rusa, eski Yunanca,Arap-
a, Farsa ve aatayca bilen Ahmet Vefik Paa, Avrupa k l t r n n Os
manl mparatorluuna girmesinde nemli rol oynamtr. Fransz yazar
lardan (Moliere'den, Voltaire'den, Victor Hugo'dan, Fenelon'dan) birok
eser evirmitir. Kendisi de eitli tiyatro eseri yazmtr. Trk kltr
n n ve Trk dilinin gelitirilmesine zen gstermi, ulusal deerlere da
y a n a n bir tarih anlayn savunmu, ecere-i Trk, Fezleke-i Tarih-i
Osman, Lehe-i Osman gibi eserlere, imzasn atmtr.
200
HASAN FEHM PAA (1836-1910)
1836'da Batum'un Muradiye Kasabasnda dnyaya geldi. Hac olu

erif Molla'nm oludur. Arapa ve Acemce rendi. stanbul'a geldi.
Franszca ve H u k u k dersleri ald. 1858'de Bb- li Tercme Odas'na gir
di. D a h a sonraTicaret Mahkemesi Ktipliine geti. 1864'te Adliye Neza
retine bal flas Komisyonu yeliine, 1867'de de b u komisyonun ba
kanlna getirildi. Devrin baz gazetelerinde yazlar yazd. 1868'de Tica
ret Mahkemesi reisliine atand. Mahmut Nedim Paa'nn Sadrazaml
srasnda grevinden alnd. Hasan Fehmi Paa avukatlk yapt. Meruti
yetin ilnndan sonra yaplan seimlerde stanbul'dan m e b u s seildi.
1878'de Meclis-i Mebsn Reisliine atand. Meclis-i Mebsn kapatln
ca Hazine-i Hassa Nazrlna getirildi. D a h a sonra Nafa Nazrl, Adliye
Nazrl yapt. Hukuk mektebinde Ticaret Hukuku, Devletler H u k u k u
okuttu. Devletler H u k u k u dersinde okuttuu konular Telhis-i H u k u k
adyla yaymlad. Fakat ynetimce zararl b u l u n d u ve toplatld. Aydn
Valilii yapt. Bu grevde iken yol yapmna, okullarn saysal olarak ar
trlmasna zen gsterdi. Feslerin pskllerini kestirdi, poturlarn boy-
201
larm uzattrd, bylece "baldr plakl" nledi. 1895'te Selanik Valili
ine atand. Ayn yl Halep Valiliine nakledildi. Fakat, o, Halep'e gitme
di. R s u m a t Eminliine atand. 1897'de Osmanl Yunan grmelerine
ikinci temsilci olarak gnderildi. 1902'de Makedonya olaylarnn en kar
k bir dneminde Selanik Valiliine atand. Fakat, o, halkn her kesimiy
le iyi bir diyalog kurarak t m halkn gvenini kazand. 1904 ylnda b u
grevinden ayrld r-y Devlet Mlkiye Dairesi yeliine getirildi.
1907'de r-y Devlet Reisi oldu. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra
Sait Paa ve Kmil Paa Hkmetlerinde Adliye Nazrl, r-y Devlet
Reislii yapt. 27 Aralk 1908'de Ayan Meclisi yeliine de a t a n a n H a s a n
Fehmi Paa, Tevfik Paa Hkmetinde Maliye Nazrl yapt. 1910'da ve
fat etti.
202
AHMET RIZA BEY (1859-1930)
Ayan Meclisi yelerinden Ali Bey'in oludur. Galatasaray sultanisini

bitirmi, Hariciye Nezareti Tercme Kalemi'ne ktip olarak girmitir.
1884'te tarm eitimi yapmak zere Fransa'ya gitti. Dnnde Fran
sa'da grdklerini, rendiklerini uygulamak istedi. Ancak, sermayesi ol
mad iin b u dncesini gerekletiremedi. Bursa Maarif Mdrl-
'ne atand. Fransz devriminin yznc yl dolaysyla Paris'te alan
sergiye katlmak zere Paris'e gitti. Fakat geri dnmedi. La Revue Occi-
dentale adl dergiye slamiyet k o n u s u n d a yazlar yazd. Fransz basnn
da Osmanl aleyhine kan yazlara karlk verdi. PozitMst dnceyi
benimsedi. 1895'te ttihad- Osman Cemiyeti'nin Paris ubesini olutur
du. Ancak rgtn adn ttihat ve Terakki Cemiyeti olarak deitirdi. t
tihat ve Terakki Cemiyeti'nin grlerini yaymak zere Meveret adyla
bir gazete kard. Ancak byle bir gazetenin yaymlanmas devrin padi
ah II. Abdlhamit'i rahatsz etti. O n u n istei dorultusunda Fransz
hkmetince zaman zaman Fransa'dan karld. Kendi arkadalaryla
elikiye dt. 1902'de Paris'te toplanan Birinci J n t r k Kongresi b u
203
ayrl somutlatrd. 1907'de yine Paris'te toplanan kinci J n t r k
Kongresine bakanlk yapt. Osmanl aydnlarnn ortak amac olan Ab-
dlhamit istibdadn ykma dncesini gerekletirdiler. Merutiyetin
yeniden ilnndan sonra stanbul'a geldi. Byk bir trenle karland. 8
Aralk 1908'de 472 oy ile stanbul'dan m e b u s seildi. Meclis-i Mebsn
Bakanlna getirildi. Ancak padiahla ve ttihatlarla anlaamad.
Meclis-i Mebsn bakanlna seilemeyeceini anlaynca padiaha git
ti ve ondan Ayan Meclisi yeliine atanmas dorultusunda bir ricada
b u l u n d u . Ahmet Rza'dan kurtulmak isteyen Padiah, 23 Ocak 1912'de,
Ahmet Rzay Ayan Meclisi yeliine atad. ttihatlar b u r a d a da eletir
di. Ayan Meclisi bakanl yapt. Kurtulu Sava srasnda Fransa'da
yaad. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin ilkeleri dorultusun
da Fransz devlet adamlaryla grt. eitli basn organlarna Trki
ye'nin hakl davasn anlatr yazlar yazd. Lozan Andlamas'ndan sonra
tekrar lkeye dnd ve 26 ubat 1930'da vefat etti.
204
HALL (MENTEE) BEY (1874-1948)
1874'te Milas'ta dnyaya geldi. Salih Efendi'nin oludur. Kk ya

ta a n a ve babasn kaybetmitir. Byk aabeyinin y a n m a zmir'e gelmi,
ilk orta ve lise eitimini b u r a d a tamamlamtr. Daha sonra ziraat eiti
mi iin stanbul'a gitmi, Halkal Ziraat Mektebine girmitir. Ancak yan
l yol setiini anlam ve zmir'e dnerek Franszcasm ilerletmek iin
Saint-Joseph okuluna girmitir. 1892'de H u k u k Mektebi rencisi ol
m u t u r . Ancak, lkedeki baskc ynetim onu rahatsz etmi ve 1894'te
Fransa'ya kamtr. Paris niversitesi H u k u k Fakltesine devam etmi
tir. Bu srada Ahmet Rza ile tanm ve 1898'de lkeye geri dnmtr.
Doum yeri olan Milas'a yerlemi, gzden uzak kendi iftliinde yaam
n s r d r m t r . Merutiyetin yeniden ilnndan sonra Mula'dan aday
ln koymu ve m e b u s seilmitir. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin mec
lis grup b a k a n olmutur. Tensikat Kanunu Encmeni Mazbata Muha-
rirlii, Kanun- Esasi Encmeni Reislii yapmtr. 18 ubat 1911'de Da
hiliye Nazrlna atanm, 4 Ekim 1911'de istifa etmitir. r-y Devlet
Reislii de yapan Halil Bey, ikinci ve n c devrede de mebusluk gre-
205
vini s r d r m t r . Ahmet Rza'nn yerine 15 Mays 1912'de 163 oy ala
rak Meclis-i Mebsn Reisliine seilmitir. kinci merutiyet boyunca
eitli hkmetlerde r-y Devlet Reislii, Dahiliye, Hariciye, Adliye
Nazrl yapm, Osmanl Devleti'nin Almanlarn yannda Birinci Dnya
Savama girmesinde etkin rol oynamtr. Bu nedenle Mondros Mtare
kesi sonrasnda tutuklanm, 1919'da Malta Adasna srlmtr. Ana-
doluda balayan ulusal mcadelenin baarl bir ekilde gelimesi ve
Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti ile ngiltere hkmeti arasnda
yaplan anlama zerine, (1921 ylnda) zgrlne kavumutur. n
ce Roma'ya, d a h a sonra da Almanya'ya gitmi, 1922'de Trkiye'ye dn
m , Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn kurulmasnda grev alm
tr. 1926'da Atatrk'e kar dzenlenen suikast dolaysyla gzetim alt
n a a l m a n Halil Bey, susuz bulunarak, braklmtr. 1931-1946 yllar
arasnda mebusluk yapm, 1948'de vefat etmitir. Anlar smail Arar ta
rafndan yaymlanmtr.
206
HACI ADIL BEY (1869-1935)
1869'da Lofa'da dnyaya geldi. Posta Telgraf mdr Mehmet Haki

Efendi'nin oludur. Rtiyeyi bitirdikten sonra memur oldu (1890). Ye
men Rsumat Nezareti Refik-i Saniliine atand. Hudeyde Rsumat m
drlnde alt. 1893'te stanbul Gmr memurluuna nakledildi.
stanbul Hukuk Mektebini bitirdi (1903). Selanik Gmrk mdrl
yapt (1905). Bu srada ttihad ve Terakki Cemiyetine girerek stibdat'a
kar mcadele etti. 1908'de Selanik Rsumat Nazrl'na atand. Sela
nik Hukuk Mektebi'nde mecelle retim yelii yap. 1908 seimlerinde
Tekirda'dan mebus seildi. 1909'da Edirne Valiliine atand. ttihat ve
Terakki Cemiyeti'nin "Merkez-i Umumi" yelii ve genel sekreterlie se
ildii iin Kasm 1910'da valilik grevinden istifa etti. 1911'de Dahiliye
Nazrlna atand. kinci devre seimlerinde Gmlcine'den mebus seil
di. Mahmut evket Paa Hkmetinde Dahiliye Nazrl yapt. Edirne
kurtarlnca yine buraya vali olarak gnderildi. nc devrede Bur-
sa'dan mebus seildi. Halil Bey'in (Mentee'nin) Dileri Nazrlna
atanmas zerine, 12 Terinievvel 1331'de Meclis-i Mebsn Reisliine
207
seildi. Ekim 1918'e kadar b u grevi s r d r d . Mondros Mtareke-
si'nden sonra tutukland ve Malta Adasna srld. Trkiye Byk Mil
let Meclisi Hkmeti'nin abalaryla, 1921'de, b u esaretten kurtarld.
Bir sre Almanya'da kald. Sonra Ankara'ya geldi. Trkiye Byk Millet
Meclisi Hkmeti, Hac Adil Bey'i Adana Valiliine atad (17 Haziran
1922). Bir sre sonra Bursa Valiliine nakletti (Eyll 1922). Reji idaresi
genel mdrl, nhisar dare Meclisi yelii, Bakanl, Lozan And-
lamas gereince Trk-Fransz karma h a k e m mahkemesinde Trk ha
kimlii, stanbul niversitesi H u k u k Fakltesi Mdrl yapt. 8 ubat
1935'de vefat etti.
208
READ HKMET BEY (1876-1920)
1876'da stanbul'da dnyaya geldi. Temyiz Mahkemesi Bakan Ah

met Bey'in oludur. 1894'te "Tahrirat- Hariciye" kalemine girdi. 1907'de
Sadaret Tercmanlna, 1908'de Viyana elilii mstearlna atand.
Bir sre sonra Berlin eliliine nakletti. 1911'de Paris elilii mstearl
, 1913'te Hariciye Nezareti mstearl yapt. Bu grevde iken, Alman
ya'ya, Avusturya-Macaristan'a ve Bulgaristan'a gitti. Brest-Litowsk g
rmelerine katld. Mondros Mtarekesi'ni imzalayan heyet iinde yer
ald. Mtareke sonrasnda "stihzarat- Sulhiye" komisyonunda grevlen
dirildi. 18 Aralk 1919'da stanbul'da yaplan seimlerde 439 ikinci se
menden 2 9 9 ' u n u n oyunu alarak, stanbul m e b u s u seildi. 12 Ocak
1920'de alan son Osmanl Meclis-i Mebusan'mm Reisliine seildi (31
Ocak 1920). 28 u b a t 1920'de vefat etti.
209
CELALETTIN ARF BEY (1875-1930)
1875'te stanbul'da dnyaya geldi. Mehmet Arif Bey'in oludur. Gala

tasaray Lisesini, d a h a sonra Fransa'ya giderek Paris H u k u k Fakltesini
ve Siyasal Bilgiler Yksek Okulunu bitirdi. Yurda dnnce Msr'a gitti ve
b u r a d a avukatlk yapt. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra stanbul'a
dnd. H u k u k ve Siyasal Bilgiler Okuluna, Anayasa H u k u k u retim
yesi olarak atand. ttihat ve Terakki'ye kar k u r u l a n Ahrar Frkas'nm
k u r u c u yeleri arasnda yer ald. 1914'te Baro Bakanlna seildi.
Mondros Mtarekesi sonrasnda Divan- Harb'e verilen h k m e t yeleri
nin avukatln yapt. 26 Mays 1919'da Dolma Bahe Saray'nda topla
n a n Saltanat uras'na katld. 1919 seimlerinde Mill Ahrar ve Osman
l iftiler Dernei adna adayln koydu ve Erzurum'dan m e b u s seil
di. Reat Hikmet Bey'in lm zerine, 4 Mart 1920'de, Meclis-i Meb-
s n Reisliine seildi. stanbul'un igali zerine Ankara'ya gitti (3 Nisan
1920) ve Mustafa Kemal Paa'nm yannda yer ald. Meclis-i Mebsn Re
isi sfatyla ngiltere, Fransa, talya, Amerika Birleik Devletlerinin stan
bul'daki olaanst temsilcileriyle Felemenk ve sve sefirlerine stan-
210
bul'un geici kaydyla da olsa igalini knadn belirten bir protesto gn
derdi. Trkiye Byk Millet Meclisinin Ankara'da toplanmas abalarna
yardmc oldu. 23 Nisan 1920'de alan Trkiye Byk Millet Meclisine
ikinci b a k a n olarak seildi. Geici Hkmette, lk cra Vekilleri Heyeti
iinde Adliye Vekili olarak yer ald. Ne yazk ki bir sre sonra Mustafa Ke
mal Paa ile aras ald. Hseyin Avni Bey ile Erzurum'a gitti. Kendini
b u r a d a vali olarak gsterdi. O n u n b u abas grevden drlmesine yol
at. Trkiye Byk Millet Meclisinde oluan kinci Grup iinde yer ald.
1921 yl Mays'mda rahatszl nedeniyle Avrupa'ya, ayn yln
Aralnda, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmetinin Roma temsilcilii
ne gnderildi. 1923'te b u grevden ayrld. Paris'e gitti. 1930'da vefat
edinceye kadar Paris'te kald.
211
2. BRNC MERUTYET
DNEM YELER
EYH AHMET BAHADDIN EFEND (1897)
1823'te Bursa'da dnyaya gelmitir. eyh Sleyman elebi'nin olu

dur. zel eitim almtr. Veledi Habib Camiinde grev yapmtr. Emmi
ye derghnn eyhidir. Kara Mustafa, Yenice, Kaynarca kaplcalarn i
letmitir. Uzun sre Bursa Meclis-i dare yeliinde bulunmutur. 1877
Meclis-i Mebusan'ma Bursa mebusu olarak katlmtr. 1897'de vefat et
mitir.
215
EMN HLM EFEND (1831-1883)
1831'de Trabzon'da domutur. Alemdarzade Hac Arif Aa'nn olu

dur. Days Hac Pir Efendi'den zel dersler alm, Farsa ve Arapa
renmitir. Trabzon Divan Ktiplii, Sandk Eminlii, Erzurum Defterdar
Yardmcl, Trabzon Mektupu Yardmcl, Batum Asker Frkas Ba
ktiplii yapmtr. 1877 meclisine mebus olarak seilmitir. Meclis-i Me-
b u s a n kapatlnca devlet memurluuna dnmtr. Bahriye Matbaas
Nazrl yapmtr. Klliyat- Divan- Hilmi, Mnaat, Kanide-i Kur'aniye
vb. eitli eserleri vardr.
216
AHMET HLM EFEND (- 1878)
skdar'da dnyaya gelmitir. Bab- li Tercme Odas'nda yetimi

tir. Mekteb-i Mlkiye'de hukuk, tarih ve corafya dersleri vermitir. Teb
riz Konsolosluu yapmtr. 1877'de stanbul Mebusu seilmitir.
ngiliz tarihilerinden Chambers'in 6 ciltlik genel tarihini (1868-
1878); Almancadan, Tarihi Hint adl kitab d a Hinteden Trkeye evir
mitir.
217
Not: yelerin adlar kitabn sonundaki ektedir.
218
mfBmi^m^
Not: yelerin adlar kitabn sonundaki ektedir.

3. KNC MERUTYET
DNEM YELER
ADANA
"V-
-p*& C*.
U
. - % -S, j . , 3 UKtt
t
.,1 1
*
ABDULLAH FAK EFEND
Abdullah Faik Efendi, Karaisal Mftisi iken 21 Kasm 1910'da Ada

n a m e b u s u seilmitir. kinci devrede de ayn grevi s r d r m t r .
225
AL MNF BEY
Ali Mnif Bey, 1874'de Adana'da dnyaya gelmitir. Hakk Bey'in o

ludur. Mlkiyeyi bitirmitir. Grice mutasarrf iken 8 Kasm 1908'de 49
oy alarak Adana m e b u s u seilmitir. Ancak 1910 yl Eyll'nde b u g
revinden ayrlarak Ankara Valiliine atanmtr.
Meclis-i Mebusan'da b u l u n d u u sre iinde ktiplik yapm, Dahili
ye Encmeni Reisliinde b u l u n m u t u r . Nafa Nazrl da yapan Ali M
nif Bey, Beir Efendinin lm zerine 3 u b a t 1918'de Halep'te yaplan
ara seime katlm ve 241 oy alarak m e b u s seilmitir.
226
MEHMET RET BEY
21 Kasm 1908'de 11 oy alarak Cebelibereket'ten m e b u s seilmitir.
227
HAMPARSUM BOYACIYAN
H a m p a r s u m Boyacyan 1863'te Hain (Salmbeyli)'de dnyaya gelmi

tir. Boyacyan'm oludur. Tbbiyede okumutur. Ermeni Cemiyeti'nin
yesidir. Seimlerin balamas zerine Kozan'dan adayln koymu ve
2 Aralk 1908'de 20 oy alarak Kozan m e b u s u seilmitir.
228
ARF HKMET BEY
Arif Hikmet Bey, 24 Kasm 1908'de Mersin m e b u s u seilmitir. Mec-

lis-i Mebusan'da ktiplik, Adliye Encmeninde Zabt Ktiplii yapmtr.
229
ABDULHALIM BEY
Abdulhalim Bey, 17 Ocak 1911'de Mersin'den m e b u s seilmitir.
230
<gfe
- ^
'"(*!*"
...
MAHMUT BAYRAM EFEND
Mahmut Bayram Efendi, 1844'te Silifke'de dnyaya gelmitir. Medre

seyi bitirmitir. el mfts iken seimlere katlm, 3 Kasm 1908'de 33
oy alarak el mebusu seilmitir.
231
J
jfHKpSp
HAFIZ EMN EFEND
Hafz Emin Efendi, kinci ve n c dnemde Adana-el'den m e b u s

seilmitir.
232
HASAN SEZA BEY
H a s a n Sezai Bey, ttihadlardandr. Sadaret Mektub Kalebinde g

revli iken, 24 Nisan 1912'de ekseriyet-i azime ile Cebelibereket'ten m e b u s
seilmitir.
233
ANKARA
HACI MUSTAFA EFEND
Hac Mustafa Efendi, 1865'te Ankara'da dnyaya gelmitir. Konya'da

Mecidiye Medresesini bitirmitir. Vaizlik yaparken seimlere katlm ve
16 Kasm 1908'de 120 oy alarak Ankara'dan mebus seilmitir. Ayn g
revi ikinci devrede de srdrmtr.
3 Nisan 1911'de "Usul-i Muhakeme-i er'iye'ye" ilikin bir kanun tek
lifi hazrlamtr.
237
KASIM NUR EFEND
Kasm Nuri Efendi, 1858'de Ankara'da dnyaya gelmitir. Rtiyeyi

bitirmitir. Ankara mektebi mmeyyizliinde b u l u n m u t u r . 17 Kasm
1908'de 76 oy alarak Ankara m e b u s u seilmitir. Ayn grevi nc
Devrede Yozgat'tan seilerek s r d r m t r .
238
MAHR SAD BEY
Mahir Said Bey, Ali Mahir Bey'in oludur. 1877'de Ankara'da dnya
ya gelmitir. Cenevre'de okumutur. 16 Ekim 1908'de 109 oy alarak An
kara'dan mebus seilmitir.
Muvazene-i Maliye Encmeni Zabt Ktiplii, ayn encmenin Mazba
ta muharirliini yapmtr. 1910 ve 1911 yl Bte Kanunlarn hazrla
mtr.
239
MAHMUT MAHR BEY
Mahmut Mahir Bey, 1867'de Avanos'ta dnyaya gelmitir. Hukuk

Mektebini bitirmitir. Dava vekili olarak almtr. Seimlerin balama
s zerine Krehir'den aday olmu ve 31 Ekim 1908'de 72 oy olarak me
bus seilmitir. kinci ve nc dnemde de ayn grevi srdrmtr.
240
MUNIR BEY
Mnir Bey, 7 Kasm 1908'de 104 oy ile orum'dan m e b u s seilmitir.

kinci ve nc devrede de ayn grevi s r d r m t r . Evkaf- Hma
y u n Nezareti Mstearlna atandndan 26 Mays 1914'te mebusluk
tan istifa etmitir.
241
AL OSMAN BEY
Ali Osman Bey, 1877'de Tulca'da dnyaya gelmitir. orum'a g et

tikleri iin skilip nfusuna kaytldr. Ak Molla diye tannan Ahmet Efen
dinin oludur. skilip Mekteb-i Rtiyesini, Kastamonu dadisini ve Mek-
teb-i Mlkiyeyi bitirmitir. retmenlik yapm, Mekteb-i dad Mdr
Muavinliinde bulunmu, daha sonra kaymakamla atanmtr. Kayma
kamlk yaparken adayln koymu ve 9 Kasm 1908'de 63 oy alarak o-
rum'dan mebus seilmitir. Muhacirlerin iskn iin kurulan komisyo
nun mazbata muharirliini yapmtr. kinci devrede de ayn grevi sr
drmtr.
242
HAYRULLAH EFEND
25 Ekim 1908'de Yozgat'tan mebus seilen Hayrullah Efendi, Evkaf

ve Defteri Hakan Encmeni Mazbata Muharirlii, Meclis-i Mebusan K
tiplii, Kavanin-i Maliye Encmeni Zabt Ktiplii grevlerinde bulun
mutur.
243
EDIP BEY
Edip Bey, 1860'da Yozgat'ta dnyaya gelmitir. Abdlcebbar'm olu

dur. Rtiye ve Medresede okumutur. eitli yerlerde mutasarrf vekili
olarak grev yapmtr. 25 Ekim 1908'de 74 oy alarak Yozgat'tan m e b u s
seilmitir. Meclis-i Mebusan'da Muvazene-i Maliye Encmeni Zabt K
tiplii yapmtr.
244
MER MMTAZ BEY
mer Mmtaz Bey, 1877'de Kayseri'de dnyaya gelmitir. "Husus"

okulda okumutur. Ticaretle uramtr. 15 Kasm 1908'de Kayseri'den
m e b u s seilerek stanbul'a gelmitir. III n c Devrede de ayn grevi sr
drmtr.
245
HACI KASIM EFEND
Hac Kasm Efendi 1843'te dnyaya gelmitir. Molla Hseyin'in olu

dur. Medreseyi bitirmitir. Hocalk yaparken seimlere katlm ve 15 Ka
sm 1908'de 56 oy alarak Kayseri'den mebus seilmitir.
246
TALT BEY
Talt Bey, 1877'de Ankara'da domutur. Mlkiyeyi bitirmitir. Kay

makamlk yapmtr. 17 Ekim 1908'de 42 oy alarak Ankara'dan mebus
seilmitir. kinci devrede de ayn grevi srdrmtr.
247
AHMET REMZ EFEND
Ahmet Remzi Efendi 1873'te Kayseri'de dnyaya geldi. skdar Mev

levi eyhinin oludur. Meclis-i Meayih yelii ve Dar'l Hikmet-il sl-
miye retmenlii yapmtr. Drdnc devrede Kayseri'den 53 oy alarak
2 Kasm 1919'da m e b u s seilmitir.
248
r
MER MMTAZ BEY
mer Mmtaz Bey Lazistan Mutasarrf iken nc Devrede 106 oy

ile Ankara'dan mebus seilmitir.
249
HOCA HACI ATIF EFEND
Ankara ulemasndandr. 98 oy ile nc Devrede mebus seilmitir.
250
AYIRLIZADE HLM EFEND
Beypazar erafindandr. nc Devrede 97 oy ile Ankara m e b u s u

seilmitir.
251
HACI TAYYIB EFEND
Hacbayram Veli Dergh Pstnini'dir. nc devrede 83 oy alarak

m e b u s seilmitir.
252
AYDIN
SLEYMAN EFEND
Sleyman Efendi, 1857'de Nazilli'de dnyaya gelmitir Medreseyi bi

tirmi, tiracetle uram, hocalk yapmtr. Seimler balaynca adayl
n koymu ve 4 Kasm 1908'de 103 oy alarak Aydm'dan mebus seil
mitir. 21 Mart 1909'da istifa ederek mebusluk grevinden ayrlmtr.
255
AHMET MUHP EFEND
Ahmet Muhip Efendi, 1857'de Musul-Sleymaniye'de dnyaya gel

mitir. Medreseyi bitirmi, ticaretle uramtr.
Merutiyetin yeniden ilnndan sonra seimlere katlm, 27 oy ala
rak 5 Kasm 1908'de Denizli'den mebus seilmitir.
256
GAN BEY
Gani Bey, 1862'de dnyaya gelmitir. Yanya Mekteb-i Rtiyesini,

Yanya R u m Mektebini bitirmitir. Rsumat memurluu yapm, ticaret
le uramtr. 5 Kasm 1908'de 69 oy ile Denizli'den m e b u s seilmitir.
Meclisi Mebusan'da Rsumat ve Ticaret Encmeni Mazbata muharir-
lii, R s u m a t Encmeni Reislii, Hariciye Encmeni Zabt Ktiplii yap
mtr.
kinci devrede de Denizli'den mebus seilerek temsil grevini srdr
mtr.
257
EMANUEL EMANUELD EFEND
Emanuel Emanuelidi Efendi, 1860'ta Kayseri'de dnyaya gelmitir.

Babas Haralambos Efendidir. Atina'da H u k u k Mektebini bitirmitir.
Avukatlk ve Gazetecilik yapmtr. Aristidi Paa'nn yerine 7 Mart
1911'de zmir'den 177 oy ile mebus seilmitir. kinci ve n c devrede
de ayn grevi s r d r e n Emanuelidi Efendi, Mondros Mtarekesinin im
zalanmasndan sonra Atina'ya yerlemitir.
258
STEPAN EFEND
stepan Efendi, 1853'te Aydn'da domutur. Ticaret Mektebini bitir

mitir. Ticaretle megul iken seimlere katlm 8 Aralk 1908'de 263 oy
alarak zmir'den mebus seilmitir.
259
a f <
/ l ^ * * / - A
MEHMED SAD EFEND
Mehmed Said Efendi, 12 Kasm 1908'de 102 oy ile mebus seilmitir.

Layiha Encmeni Reislii yapmtr.
260
i* **"*' *S& 't
NESM MAZALYAH EFEND
Nesim Mazalyah Efendi, 1878'de Manisa'da dnyaya gelmitir. Yusuf

Mazalyah Efendi'nin oludur. H u k u k Mektebini bitirmitir. Selanik Tica
ret Mahkemesi yesi iken seimlere katlm 1 Kasm 1908'de 184 oy ala
rak zmir'den m e b u s seilmitir.
Meclis-i Mebusan'da Muvakkat Ktiplik, Rsumat Encmeni Zabt
Ktiplii grevlerinde b u l u n m u t u r .
kinci ve nc Devrede de ayn yerden m e b u s seilmitir.
261
PAVLO KAROLD EFEND
Pavlo Karolidi Efendi, 1848'de Kayseri'de dnyaya gelmitir. Kostan-

tin Efendi'nin oludur. Toringen Darlfnun'u bitirmitir. Atina Darlf
nununda retim yesi iken seimlere katlm, 12 Kasm 1908'de 40 oy
alarak zmir'den mebus seilmitir. kinci devrede de ayn grevi srdr
mtr.
262
HAYDAR BEY
Haydar Bey, 1872'de Siroz'da dnyaya gelmitir. H u k u k Mektebini

bitirmitir. Ceza Mahkemesi Reislii ve Avukatlk yapmtr. 30 Ekim
1908'de 147 oy alarak Saruhan'dan mebus seilmitir. Maarif Encme
ni Mazbata Muharirlii, Dahil Nizamname Komisyonu Ktiplii, Adliye
Encmeni Ktiplii grevlerinde de b u l u n a n Haydar Bey, ikinci ve n
c devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
263
LHAMI BEY (NADR DNER)
lhami Bey, Saruhan Ceza Mahkemesi Reisi iken seimlere katlm,

30 Ekim 1908'de 126 oy olarak mebus seilmitir. Dahiliye Encmeni
Mazbata Muharirlii de yapan lhami Bey, drdnc devrede zmir'den
adayln koymu ve mebus seilmitir. Adana stinaf Mahkemesi Reis
lii, serbest avukatlk yapm, soyad kanunu knca Diner soyadn al
mtr.
264
SAT EFEND
Mansuruzade Sait Efendi, 1862'de zmir'de dnyaya gelmitir. z

mir'de mft iken seimlere katlm ve 30 Ekim 1908'de 172 oy alarak
S a r u h a n ' d a n m e b u s seilmitir. Meclis-i Mebusan'da Layiha Encmeni
Reislii yapan Sait Efendi, ikinci ve n c devrede de mebusluk grevi
ni s r d r m t r . 22 ubat 191 l'de "Sihl ile mtehir memurne teka-
d maa verilmemesi hakknda" bir k a n u n teklifi hazrlamtr.
265
SEKP BEY
Sekip Bey, 2 Mart 1909'da 172 oy alarak S a r u h a n ' d a n m e b u s seil

mitir.
266
HSEYN KZIM (EYH MUHSN FAN)
Trabzon Valisi Kadri Bey'in oludur. 1870'te stanbul'da dnyaya gel
mitir. Souk eme Asker Rtiyesinde, zmir ngiliz Ticaret Mektebin
de okumutur. Ziraat eitimi iin Avrupa'ya gitmitir. Ksa bir sre me
m u r l u k y a p a n Hseyin Kzm, Manisa'da, iftliinde yaamay tercih et
mitir. Tevfik Fikret, Hseyin Cahit ile birlikte Tanin gazetesini yaymla
mtr. S a m s u n , Serez Mutasarrfl, Halep, Selanik Valilii yapmtr.
kinci devre seimlerinde adayln koymu, S a r u h a n ' d a n m e b u s seil
mitir. Meclis-i Mebsn kapatlnca tekrar Selanik Valiliine atanm,
Birinci Dnya Sava srasnda Suriye'de grevlendirilmitir. Drdnc
devrede Aydn'dan mebus seilerek Meclis-i Mebsn'a girmitir. Meclis-
i Mebsn'da Birinci Reis Vekillii yapmtr. Ticaret ve Ziraat Nazrl,
Evkaf- H m a y u n Nazrl da yapan Hseyin Kzm Bey, 1921'de Bile
cik'te Mustafa Kemal Paa ile Osmanl Heyeti arasnda yaplan grme
ye de katlmtr. Bu grmede Mustafa Kemal Paa'ya, stanbul'a d
n n c e h k m e t t e grev almayacana sz vermi olmasna ramen, b u
sznde durmam, nazrlk grevini s r d r m t r . ngilizce, Franszca,
Arapa, Farsa, talyanca ve Eski Yunanca bilen Hseyin Kzm Bey, B
yk Trk Lgati, On Temmuz nklb ve Netayici, Hak ve Hakikat, Fe
laha Doru, stikbale Doru, Yirminci Asrda slamiyet gibi eserleri ya
nnda iftilie ilikin eserler yazmtr. 1934'te vefat etmitir.
267
SMAL SITKI BEY
smail Stk Bey, 1864'te Trnova'da dnyaya gelmitir. brahim

Bey'in oludur. Rtiye ve "Hususiye" de okumutur. Avukatlk ve Gaze
tecilik yapmtr. Aydn mebusu Sleyman Efendi istifa edince o n u n ye
rine yaplan ara seimde (1 Haziran 1909'da) 60 oy alarak mebus seil
mitir. Meclis-i Mebusan'da Dahiliye ve Layiha Encmeninde mazbata
muharirlii, beinci ube reislii, ikinci Arzuhal Encmeni Reislii yap
mtr. lkede "Tababet Tekilt" kurulmas, "Mddeinin mddeialeyh
yedinde veya ahs salis yedinde b u l u n a n menkul ve gayrimenkul bil
cmle mddebihi dahi hacz ettirebileceine dair" k a n u n layihas hazr
lamtr.
268
MUSTAFA FEVZ EFEND
Mustafa Fevzi Efendi, 1876'da Akhisar'da dodu. 1912'de m e b u s ol

du. 15 Mart 1914'te 233 oy alarak Saruhan'dan mebus seildi.
269
MUVAFFAK BEY (MENEMENCOLU)
Muvaffak Bey, 1884'te stanbul'da dnyaya gelmitir. Rfat Bey'in o

ludur. Paris'te H u k u k eitimi grmtr. Franszca ve ngilizce renmi,
maliye ve iktisat alannda uzmanlamtr. Maliye Ba Mfettii iken se
imlere katlm ve drdnc dnemde S a r u h a n m e b u s u seilmitir.
Meclis-i Mebusan'n kapatlmasndan bir sre sonra Ankara'ya gelmitir.
Londra Konferansna giden Bekir Sami bakanlndaki Trkiye Byk
Millet Meclisi Hkmeti heyetinde mal. mavir olarak b u l u n m u t u r .
Kars (1921), Tiflis (1922) konferanslarna temsilci olarak katlmtr. Re
ji Umum Mfettilii, Muhtelit Mbadele Komisyonu Trk Heyeti Ma
virlii ve Anadolu Ajans Genel Mdrl yapmtr.
270
MEHMET SABRI BEY
Mehmet Sabri Bey, 1878'de Kasaba'da dodu, 241 oy alarak 15 Mart

1914'te S a r u h a n ' d a n mebus seildi.
271
NUMANZADE MUSTAFA BEY
Numanzade Musatafa Bey, 1880'de Tire'de dodu. 240 oy alarak 15

Mart 1914'te S a r u h a n ' d a n mebus seildi.
272
HAYDAR BEY
Haydar Bey, 1871'de Serez'de dodu. Manisa nfusuna kaytldr. b-

tida, Rtiyeyi, dadiyi ve Hukuk mektebini bitirdi. Avukatlk yaparken
seimlere katld ve 147 oy alarak Saruhan'dan mebus seildi. Maarif En
cmeni mazbata Muharirlii, Nizamname-i Dahil Encmeni Zabt Ktip
lii, Adliye Encmeni Zabt Ktiplii, Meclis-i Mebusan Ktiplii yapm
tr. nc devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
273
SADIK EFEND
Sadk Efendi 1869'da atalca'da dnyaya geldi. Bb- Meihat yeli

i yapt. kinci ve nc devrede Denizli'den mebus seildi.
274
FAIK BEY
Faik Bey, Denizli mutasarrf iken drdnc dnem 90 oy alarak me

bus seilmitir.
275
BADAT
ALI EFEND
Alusizade Ali Efendi, 1866'da Badat'ta dnyaya geldi. Rtiyede ve

Husus mektepte okudu. Mderrislik yapt. Hukuk Mektebinde Mecelle
retmenliinde bulundu. 30 Aralk 1908'de 88 oy alarak Badat'tan me
bus seildi.
279
SMAL HAKKI BEY
Babanzade smail Hakk Bey, 1876'da Badat'ta dnyaya gelmitir.

Mlkiye ve H u k u k mekteplerini bitirmitir. Mhendis mektebinde ret
menlik, Hariciye Nezaretinde "Matbuat Ecnebiye Kalemi Mmeyyizlii"
ve kdam Gazetesinde yazarlk yapmtr. 30 Aralk 1908'de 98 oy alark
Badat'tan mebus seilmitir.
Meclis-i Mebsn'da; Hariciye ve Kanun- Esas Encmenlerinde
Mazbata Muharirirlii yapan smail Hakk Bey, 2 Mart 1911'de Maarif
Nazrlna atanmtr. 11 Mays 1911'de b u grevinden istifa etmitir. s
mail Hakk Bey, ikinci devrede Divaniye m e b u s u olarak temsil grevini
srdrmtr.
280
SASON EFEND
Sason Efendi, 1875'te Badat'ta dnyaya gelmitir. Erkel Efendi'nin

oludur. Londra ve Viyana'da yksek eitimini tamamlamtr. Nahiye
Mdrl yapmtr. 30 Aralk 1908'de 62 oy alarak Badat'tan m e b u s
seilmitir. kinci ve nc Devrede de mebusluk grevini srdrlen
Sason Efendi, Meclis-i Mebusan'n Birinci Devresinde R s u m a t Encme
ni Reisliinde b u l u n m u t u r . Ziraat Nezareti Mstearl da yapan Sason
Efendi, n c devrede Ktphane Encmeni Reislii yapmtr.
281
SEYYT MUSTAFA EFEND
Seyyit Mustafa Efendi, 1846'da Badat'ta dnyaya gelmitir. Medre

seyi bitirmi mftlk yapmtr. 2 Kasm 1908'de 52 oy alarak Divani-
ye'den m e b u s seilmitir.
282
MEHMET EVKET PAA
Rfat Beyzade evket Paa, 1857'de Badat'ta dnyaya gelmitir. Ha

c Rfat Bey'in oludur. Husus mektepte okumutur. Mektupuluk, Mu
tasarrf vekillii yapmtr. 2 Kasm 1908'de 41 oy alarak Divaniye'den
mebus seilmitir. nc devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
283
ABDL MEHD EFEND
Abdl Mehdi Efendi, 1873'te Kerbela'da dnyaya gelmitir. Husus

mektepte okumutur. Mahkeme yelii, Belediye Reislii yapmtr. 16
Aralk 1908'de 17 oy alarak Kerbela'dan m e b u s seilmitir. nc dev
rede de ayn grevi s r d r m t r .
284
FUAT BEY
Fuat Bey, 1861'de Badat'ta dnyaya gelmitir. Emlk- Mdevvere

Mdrl, Ceza Mahkemesi Reislii yapmtr. kinci ve nc devre
de Badat'tan mebus seilmitir.
285
MURAT BEY
Sleyman Beyzade Murat Bey, 1876'da Badat'ta dodu. kinci ve

nc devrede Badat'tan mebus seildi.
286
FUAT BEY
Fuat Bey, 1882'de Badat'ta dodu. Dva vekillii yapt. kinci ve

nc devrede Badat'tan mebus seildi.
287
NUR BEY
Nuri Bey, 1882'de dnyaya geldi. 25 Nisan 1912'de 58 oy alarak Ba

dat'tan -Kerbela- mebus seildi. nc devrede de ayn grevi srdr
d.
288
ALI HAYDAR MTHAT
nl Sadrazam Mithat Paa'nn oludur. 1872'de dnyaya gelmitir.

Eitimini Beyrut'ta tamamlamtr. Abdlhamit istibdatma kar olduu
iin yurtdna kmak zorunda kalmtr. Paris'te 1902'de toplanan J n
Trk Kongresine katlmtr. Hayatnn b y k b l m n yurtdnda ge
irmitir. Merutiyet'in yeniden iln zerine lkeye d n m ve 1908'de
bamsz olarak adayln koymu ise de, kazanamamtr. 1914 seim
lerinde Divaniye Mebusu olarak Meclis-i Mebsn'a girmitir. Meclis-i
Mebsn'n kapatlmas zerine stanbul'da kalm ve ngiltere yanls
bir politika izlemitir. Bu nedenle Cumhuriyetin k u r u c u kadrolar Ali
Haydar Mithat Bey'e pek scak davranmamlardr. 1934 ylnda bam
sz olarak meclise girmeye alm ise de, baarl olamamtr. 1946'da
vefat etmitir. Babasnn yaam yksn ve kendi hatralarn yazm
tr.
289
BASRA
ABDULMECID EFEND
Abdlmecid Efendi, 1862'de Badat'ta dnyaya gelmitir. Medreseyi

bitirmitir. Emlk- Emriye m e m u r u iken seimlerde adayln koymu
ve 27 u b a t 191 l'de 65 oy alarak Ammara'dan mebus seilmitir. n
c devrede de ayn grevi s r d r m t r .
293
HSEYN EL ULVAN EFEND
Hseyin El lvan Efendi, 12 Mart 1909'da 38 oy alarak Ammara'dan

m e b u s seilmitir. Ancak meclise gelmedii iin 15 Mays 1911'de me
b u s l u k grevine son verilmitir.
294
MEHMED KUREY EFEND
Mehmed Kurey Efendi, 1864'te dnyaya gelmitir. Rtiyeyi bitir

mitir. dare meclisi baktiplii yapmtr. 27 ubat 1911'de 78 oy ile
Ammara Mebusu seilmitir. nc devrede de ayn grevi s r d r m
tr.
295
MEHMED SELM EFEND
Mehmed Selim Efendi, 12 Mart 1909'da 47 oy ile mebus seilmitir.

Fakat meclise gelmedii iin 15 Mays 1911'de mstafi saylmtr.
296
ABDLVAHAP PAA
Abdlvahap Paa, 20 Mays 1910'da 50 oy ile Basra Mebusu seilmi

tir. kinci devrede de ayn grevi s r d r m t r .
297
AHMET PAA
Zehirzade Ahmet Paa, 2 Aralk 1908'de m e b u s seilmi 14 Aralk

1910'davefat etmitir.
298
SEYT TALB
Basra'nn ileri gelen ailesine mensuptur. Arap milliyetisi olarak ta

nnmtr. 1908, 1912, 1914 seimlerinde Basra'dan mebus seilmitir.
Arap hizbinin liderliini yapmtr. ttihatlarla anlaamad iin 1914
Haziran'mda istifa etmitir. Birinci Dnya Sava srasnda hem Trkle
re, hem de ngilizlere bilgi aktarmtr. Geici Irak Hkmetine bakan
lk etmitir.
299
GALIP BEY
Galip Bey, 1872'de Basra'da domutur. Husus mektepte okumu

tur. r-y Devlet Mlkiye Dairesi yelii yapmtr. 2 Aralk 1908'de 56
oy ile mebus seilmitir. kinci ve nc devrede de ayn grevi srdr
mtr.
300
ABDL MUHSN BEY
Abdlmuhsin Bey, 1879'da Hay'da dnyaya gelmitir. Fehid Paa'nn

oludur. Harp Okulunu bitirmitir. Kolaalmdan mstaf saylmtr.
Refet Efendi'nin lm zerine, 8 Mays 1911'de, mebus seilmitir.
301
HIDIR EFEND
Hdr Efendi, 1858 Kerkk'te dnyaya gelmitir. Bidayet Mahkemesi

yesi iken seimlere katlm 29 Haziran 1909'da 43 oy alarak Mnte-
fik'ten m e b u s seilmitir.
302
REFET EFEND
Refet Efendi, 29 Haziran 1909'da m e b u s seilmi, 26 Aralk 1910'da

vefat etmitir.
303
BEYRUT
3
Esat Efendi 1861'de Akk'da dnyaya gelmitir. Msr'da Cami l Ez-

her ve am'da Muradiye Medresesini bitirmi, kadlk yapmtr. Mam-
retlaziz Kad Vekili iken seimlere katlm ve 19 Ekim 1908'de 34 oy
alarak Akk'dan m e b u s seilmitir. kinci devrede de ayn grevi srd
ren Esat Efendi, Evkaf ve Defteri Hakan Encmeni Reisliinde de bulun
mutur.
307
KML EL ESAT EFEND
Kmil El Esat Efendi, 1871'de Sayda'da dnyaya geldi. Halil Bey'in

oludur. Beyrut sultanisini bitirmitir. Meclis-i dare yelii yapmtr.
Sleyman El-Bustani Efendi'nin yerine 4 Ekim 191 l'de 74 oy alarak Bey
rut mebusu seilmitir. kinci ve nc devrede de ayn grevi srdr
mtr.
308
RIZA EL SULH() BEY
Rza El Sulh(i) Bey, 1861'de Beyrut'ta dnyaya gelmitir. El Vataniye

mektebini bitirmitir. Mutasarrflk grevinde bulunmutur. 17 Kasm
1908'de mebus seilmitir.
26 Haziran 1910'da imendifer gzergh zerinde bulunan yerlere
gnderilecek mektup ve matbu evrakn sevahil tarifesine tbi olmasn
ieren bir kanun layihas hazrlamtr.
309
EMIN ARSLAN BEY
Emin Arslan Bey, 1871'de Beyrut'ta dnyaya geldi. Mustafa Arslan

Bey'in oludur. Mlkiyeyi bitirdi. Trablusam Mutasarrf iken seimlere
katld ve 29 Haziran 1909'da 26 oy alarak Lazkiye'den mebus seildi
310
MEHMET ARSLAN BEY
Mustafa Arslan Bey'in olu olan Mehmet Arslan Bey, 10 Kasm

1908'de 58 oy alarak Lazkiye'den mebus seilmitir. Hariciye Encmeni
Reislii de yapan Mehmet Arslan Bey, 13 Nisan 1909'da merutiyet kar-
tlarmca karlan isyan srasnda ehid edilmitir.
311
AHMET HAMMA EFEND
1850'de dnyaya gelen Ahmet Hamma Efendi Medrese ve Mekteb-i

Nvvab' bitirdi. Kadlk yapt. 24 Ekim 1908'de 19 oy alarak Nablus'tan
m e b u s seildi.
312
ABDULVAHAB EFEND
Abdlvahab Efendi, 1879'da Lazkiye'de dnyaya gelmitir. Liva idare

meclisi yelii yapmtr. kinci ve nc devrede Beyrut-Lazkiye'den
mebus seilmitir.
313
ABDULFETTAH SAD EFEND
Abdlfettah Sadi Efendi, 1864'te Akk'da dodu. Akk Belediye Reis

lii yapt. nc devrede Akk'dan mebus seildi.
314
MIEL SURSUK EFEND
Misel Sursuk Efendi, 1875'te dodu. nc devrede mebus seildi.
315
SELIM SELAM BEY
Selim Selam Bey, 1866'da dnyaya geldi. Ticaretle urat. nc

devrede Beyrut'tan mebus seildi.
316
BTLS
ARF EFEND
Arif Efendi, 1836'da Ahlat'ta dnyaya gelmitir. Osman Efendi'nin o

ludur. Medreseyi bitirmitir. Meclis-i dare yesi iken seimlere katlm,
14 Ekim 1908'de 18 oy alarak Bitlis'ten mebus seilmitir.
319
MEHMET EMN EFEND
1861'de Bayezit'te dnyaya gelen Mehmet Emin Efendi, Rtiye ve

medreseyi bitirmi, nahiye mdrl ve kaymakam vekillii yapmtr.
12 Kasm 1908'de 20 oy alarak Gen'ten mebus seilmitir. kinci ve
nc devrede de mebusluk grevini srdren Mehmet Emin Efendi,
Birinci Dnya Sava srasnda milis alay oluturarak dzenli ordu bir
liklerine yardmc olmutur.
320
KGAM EFEND
1865'te Mu'ta dnyaya gelen Kigam Efendi. Papaz Karabet Efen-

di'nin oludur. Ermeni mektebini bitirmitir. Mu Ermeni Murahhasha-
ne ktibi iken 20 Aralk 1908'de 107 oy alarak Mu'tan m e b u s seilmi
tir. kinci ve n c devrede de ayn grevini s r d r e n Kigam Efendi 31
Ekim 1918'de vefat etmitir.
321
ABDULREZZAK EFEND
1864'te Siirt'te dnyaya gelen Abdlrezzak Efendi, rtiyeyi bitirmi

tir. Meclisi idare yesi iken adayln koymu ve 12 Kasm 1908'de 12 oy
alarak Siirt'ten mebus seilmitir. Meclis-i Mebusan'da Asker Encmen
de Zabt Ktiplii yapmtr.
322
NAZIM BEY
ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin yelerindendir. "Kk Nazm" olarak

tannmtr. kinci devrede Siirt mebusu seilmitir. ttihad ve Terakki
Partisi'nin stanbul temsilciliini stlenmitir. Dyun-u Umumiye dare-
si'nde Tuz Mdrl yapmtr. Mill Mcadeleye de katlan Nazm Bey,
Demokrat Parti'nin Beyolu dare Heyeti iinde yer almtr. 1946'da ve
fat etmitir.
323
CEZAYR- BAHR SEFD
MIHALIKI EFEND
Mihaliki Efendi, 1865'te Yanya-Zagor'da dnyaya geldi. Rum mekte

bini bitirdi. Bitlis Vali Yardmcs iken adayln koydu ve 16 Aralk
1908'de 12 oy alarak Limni'den mebus seildi. Meclis-i Mebusanda R
s u m a t Encmeni Zabt Ktiplii grevinde b u l u n d u .
327
PANOYAT BOSTANI EFEND
Panoyat Bostani Efendi, 1861'de Midilli'de dnyaya geldi. Rum idad

mektebini bitirdi. Tccarlk yapt. Merutiyetin ilnndan sonra seim fa
aliyetleri balaynca adayln koydu ve 36 oy alarak Midilli'den m e b u s
seildi.
328
TEODOR KOSTANTND EFEND
Teodor Kostantinidi Efendi, 1874'te Nazilli'de dnyaya geldi. Atina'da

Tp Fakltesini bitirdi. Doktorluk yapt. Seimlerde aday oldu ve Terini
evvel 1908'de 18 oy alarak Rodos'tan m e b u s seildi.
329
MHALK ELEBDS EFEND
Mihalikl elebidis Efendi, 1858'de stanbul'da dnyaya geldi. Yorgaki

Efendi'nin oludur. Sakz Rum mektebi idadisini bitirdi. Atina'da hukuk
eitimi grd. Avukatlk yapt. Seimler balaynca aday olmu ve 23 Ka
sm 1908'de 28 oy alarak Sakz'dan mebus seilmitir.
330
DYARBAKIR
ARIF EFENDI
Arif Efendi, 1878'de Diyarbakr'da dnyaya gelmitir. Diyarbakr

Mektub kaleminde alm, ancak bir sre sonra istifa ederek ziraat ve
ticaretle uramtr. eitli zamanlarda dare Meclisi, stinaf Mahkeme
si yeliklerinde b u l u n m u t u r . 17 Terinisani 1324'te 42 oy ile m e b u s se
ilmitir. Hakknda eitli ikyetler yaplm ise de, yaplan incelemede
m e b u s olmasn engelleyecek bir u n s u r bulunamamtr. 14 Mart
333
IBRAHIM EFENDI
brahim Efendi, 1864'te dnyaya gelmitir. Kavasbazade'nin olu

dur. Rtiyeyi bitirmitir. Niyazi Bey'in m e b u s l u u n u n Meclis-i Meb-
snca onaylanmamas zerine yeniden seimlere gidilmesi zorunlu ol
m u ve Meclis-i idare baktibi iken adayln koyan brahim Efendi, 23
Mart 1909'da 33 oy ile Ergani'den mebus seilmitir. Mebusluunu kes
mek iin baz giriimlerde b u l u n u l m u ise de, ortaya atlan iddialar ge
erli bulunmamtr. brahim Efendi, Meclis-i Mebsn'da Dahiliye En
cmeni Zabt Ktiplii grevinde de b u l u n m u t u r .
334
SAT BEY
Sait Bey, 1875'te Malatya'da dnyaya gelmitir. Alaybeyzade'nin o

ludur. Rtiyeyi bitirmitir. Askerdir. 8 Mart 1909'da 38 oy alarak me
b u s seilmitir. kinci devrede de ayn grevi s r d r m t r .
335
MEHMET NURETTN BEY
Mehmet Nurettin Bey, 1863'te Mekke-i Mkerreme'de dnyaya gel

mitir. Aziz Paa'nm oludur. Medresede ve husus mektepte okumutur.
r-y devlet yesi iken seimlere katlm ve 31 Aralk 1908'de 46 oy
alarak Siverek'ten mebus seilmitir. Mebusluuna baz itirazlar olmu
ise de, bunlar gereki bulunmamtr. Nurettin Bey, Meclis-i Meb-
sn'da Muhacirn-i skn Encmeni Reislii de yapmtr. 1 Mart 191 l'de
Yemen Vilayeti'nin slah ve idaresine ilikin bir kanun teklifi hazrlam
tr.
336
ALI EFEND
Mardinlizade Ali Efendi, 1860'ta dodu. nc devrede Diyarbakr -

Mardin'den m e b u s seildi.
337
EDRNE
MANAVOLU SLEYMAN BEY
1865'te dnyaya gelen Manavolu Sleyman Bey, rtiye mektebini

bitirmitir. Askerlik mesleini tercih etmi ve binba olmutur. Seim
lerde aday olmu ve 6 Kasm 1908'de 27 oy alarak Dedeaa'tan m e b u s
seilmitir. Asker Encmen Zabt Ktiplii grevinde de b u l u n a n Sley
m a n Bey, ikinci ve n c devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
341
ASIM BEY
lk Meclis-i Mebsn'da Edirne mebusu olarak bulunan Rasim Bey'in

oludur. 1877'de Edirne'de domutur. stanbul'a gelerek Mekteb-i Hu
kuktan mezun olmutur. skdar Bidayet Mahkemesi Baktibi iken
Edirne mebusu seilmitir. 22 Mart 1910'da, 33 yanda verem hastal
ndan vefat etmitir.
342
NARLI EFEND
Narl Efendi 1860'da Maydos'ta dnyaya geldi. Atina Tp Fakltesini

bitirdi. Doktorluk yaparken adayln koydu ve 4 Kasm 1908'de 38 oy
alarak m e b u s seildi.
343
SMAL BEY
smail Bey, 1877'de Gmlcine'de dnyaya geldi. H u k u k Mektebini

bitirdi. Ziraat Nezaretinde alrken adayln koydu ve 31 Ekim
1908'de 71 oy alarak Edirne'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Ar
zuhal, Dahil Nizamname Encmeni Reislii ve Kanun- Esas Encmeni
Zabt Ktiplii grevlerinde bulundu. 3 Nisan 1326/16 Nisan 1910'da
"Matbuat K a n u n u " n u n baz maddelerinin tashih ve ta'dili" ve madde
den ibaret "Mevadd- Mzeyyelin ilavesi hakknda 29 Knunsn 1326
Memalik-i Osmaniyenin her tarafnda icray- h k m eden itdan dolay
muhtacne tevzi edilmek zere ikiyzbin lirann Dahiliye btesine zam
mna dair", "7 Terinisani 1327'de Vilyt- Beled K a n u n u ' n u n 18 ve 19
u n c u maddelerinin ta'dili hakknda" k a n u n teklifi vermitir.
344
MEHMET FEHM EFEND
Hoca Mehmet Fehmi Efendi, 1852'de Vidin'de dnyaya gelmitir. 29

Aralk 1879'da devlet memuriyetine girmitir. retmenlik yapmtr. Se
imlerde adayln koymu ve 31 Ekim 1908'de mebus seilmitir.
nc devrede de mebusluk grevini s r d r e n Mehmet Fehmi Efendi,
25 Eyll 1919'da vefat etmitir.
345
MEHMET ARF EFEND
Mehmet Arif Efendi, Uzunkpr'de dnyaya gelmitir. Hukuk Mekte

bine bitirmitir. atalca Savc Yardmcs iken seimlere katlm, 24 Ka
sm 1908'de 52 oy alarak Gmlcine'den mebus seilmitir. Meclis-i Me-
bsn'da Adliye Encmeni Mazbata Muharrirlii yapmtr.
346
EMRULLAH EFEND
Emrullah Efendi, 21 Kasm 1909'da 49 oy alarak mebus seilmitir.

kinci devrede de bu grevini srdrmtr. Meclis-i Mebsn'da Muva-
zene-i Maliye Encmeni Reislii yapmtr. 14 Ocak 1910'da Maarif Na
zrlna atanm, 19 ubat 1911'de istifa etmitir. Maarif Encmeni Re
isliinde de bulunan Emrullah Efendi, 2 Ocak 1912'de tekrar Marif Na
zrlna getirilmitir.
347
MUSTAFA ARF BEY
1873'te Selanik'te dnyaya geldi. Hukuk mektebini bitirdi. Krkkilise

Bidayet Mahkemesi Bakan iken seimlere katld ve mebus seildi. Hiz
bi Terakki'nin kurucular iinde yer ald. Mtareke dneminde Tevfik Pa-
a'nm kurduu hkmetlerde Dahiliye nazr, r-y Devlet Reisi olarak
grev yapt. Drdnc dnemde de yine Krkkilise'den mebus seildi.
1954'te vefat etti.
348
MEHMET ADL BEY
Adil Bey, 1855'te Hezergrad'da dnyaya gelmitir. Adil Bey'in olu

dur. Rtiye mektebini bitirmitir. eitli memuriyetlerde b u l u n m u t u r .
Avukatlk, Meclisi dare yelii yapmtr. 16 Kasm 1908'de 46 oy alarak
m e b u s seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Evkaf ve Defteri Hakan Enc
meni Zabt Ktiplii, drdnc ve beinci ube ktiplii, Maliye Encme
ni Zabt Ktiplii grevlerinde b u l u n m u t u r .
349
AGOP BABKYAN EFEND
Agop Babikyan, 1856'da Edirne'de dodu. Fransz mektebinde oku

du. 12 yanda Sofya'ya memur olarak gnderildi. Ayestefanos grme
lerinde ktiplik yapt. Bosna-Hersek'te bulundu. Blge, Avusturya-Maca-
ristan'a balannca stanbul'a geldi. 1879'da Edirne Ticaret Mahkemesi
baktipliine atand. 1881'de stinaf Mahkemesi kinci Bakan oldu.
1891'de stanbul'a geldi ve avukatlk yapt. 16 Kasm 1908'de 44 oy ala
rak Tekirda'dan mebus seildi. Adana'da meydana gelen olaylar ara
trmak zere Meclise seilen heyet arasnda yer ald ve olaylar yerinde
inceledi. Raporunu yazarken evinde rahatszland ve 1 Austos 1909'da
vefat etti.
350
AGOP BOYACYAN EFEND
Agop Boyaciyan Efendi, 1854'te Tekirda'da dnyaya gelmitir. stan

bul'da Mhendis Mektebinde okumutur. Darlfnun u l m u riyaziye ve
tabiiyye ubesi m d r iken 8 Kasm 1908'de 45 oy ile m e b u s seilmi
tir.
351
DRAMALI RIZA
Dramal Rza, 1865'te dnyaya geldi. Edirne eraiindandr. nc

devrede Edirne-Krkkilise'den mebus seildi.
352
HARUN HLM EFEND
Harun Hilmi Efendi, 1857'de dnyaya geldi. Alay Mftl yapt.

nc devrede 60 oy alarak Tekirda'dan mebus seildi.
353
MER NAC BEY
mer Naci Bey, Kafkasyal bir Trk gmen aileye mensuptur.

1878'de dnyaya gelmitir. Kundakta iken babasn ve ailesini kaybet
mitir. Defterdar Cemal Bey ve ei tarafndan evlt edinilmi ve bytl
mtr.
Cemal Bey'in Badat Defterdarl srasnda mer Naci Bey, zel ho
calardan Arapa, Farsa ve Franszca dersleri almtr. Asker dad ve
Harpokulunu bitirmi, 1902'de Pireova'da b u l u n a n asker ktaya tayin
edilmitir. 1905'te J a n d a r m a Tekilatn dzenlemek iin gelen talyan
Generali Georgi Paa'nm yaverliini yapmtr. Osmanl Hrriyet Cemiye
ti ierisinde yer alm, stibdad idaresinin yklmas dorultusunda illegal
faaliyetlerde b u l u n m u t u r . Yakalanacan anlaynca Avrupa'ya kam
tr. 1908'de Merutiyetin yeniden ilnndan sonra stanbul'a gelmi, tti
h a t ve Terakki Cemiyetinin "Merkez-i Umumisi" iinde yer almtr. Trab-
lusgarp Sava srasnda gnll olarak grev alm, 1912"de Krklare-
li'nden m e b u s seilmitir. Bb- li basknnda grev alm, 1916'da ve
fat etmitir. Atatrk'n yakn arkadalarndandr.
354
HSEYN ULV BEY
1282' (1866)de Gelibolu'da dodu. Sleyman Efendi ve Emine Ha-

nm'm oludur. Gelibolu Belediye Bakanl ve Cemaat-i slamiye Reis
lii yapmtr. kinci devrede Gelibolu'dan Mebus seilmitir. D a h a son
ra, gene, Gelibolu Belediye Bakanl grevine devam etmitir. ngilizler
tarafndan anakkale'de, Yunanllar tarafndan da Atina'da hapsedilmi,
bir yl sonra b u r a d a n kaarak a n a vatana dnmtr.
Yaamnn son yllarn Gelibolu'da geirmi olup, 14 Nisan 1934'te
lm ve ayn yerde, Aleddin Kalfa Mezarlnda topraa verilmitir.
Nfus kaydnda soyad, "Dndurmacolu" olarak grlmektedir.
355
ERZURUM
AHMET ZYA EFEND
Ahmet Ziya Efendi, 1853'te Ki'da dnyaya gelmitir. eyh Yusuf

Efendi'nin oludur. Husus mektepte okumutur. Badat'ta, Basra'da
Adliye Mfettilii yapmtr. Musul Adliye mfettii iken adayln koy
m u ve 16 Kasm 1908'de 184 oy alarak Erzurum'dan m e b u s seilmitir.
R s u m a t Encmeni Reislii grevinde de b u l u n a n Ahmet Ziya Efendi,
n c devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
359
EVKET EFEND
Hac Yusuf Efendi'nin olu olan evket Efendi, 1873'te Erzurum'da

dnyaya gelmitir. Medreseden mezun olmutur. Vaizlik yaparken aday
ln koymu, 16 Kasm 1908'de 187 oy alarak Erzurum'dan m e b u s se
ilmitir.
360
KARARIN PASTIRMACIYAN EFEND
Pastrmaciyan'm olu olan Karakin Efendi, 1873'te Erzurum'da dn

yaya gelmitir. Erzurum'da Sansaryan mektebini, Fransa'da Ziraat mek
tebini ve Cenova niversitesini bitirmitir. Maden mhendisi iken aday
ln koymu ve 16 Kasm 1908'de 169 oy alarak Erzurum Mebusu se
ilmitir. Bir ara Meclis-i Mebusan dare Amirlii grevinde de bulun
m u t u r . kinci devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
361
SEYFULLAH EFEND
Seyfullah Efendi, 1859'da Erzurum'da dodu. Mehmet erif Efen-

di'nin oludur. Rtiyeyi bitirmitir. Dva vekili iken adayln koymu,
16 Kasm 1908'de 198 oy alarak mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da
Arzuhal Encmeni Reislii de yapan Seyfullah Efendi, n c devrede
de m e b u s l u k grevini s r d r m t r . Birinci Dnya Sava srasnda
oluturduu zel mfreze ile Artvin ve Ardahan yresinde d m a n g
lerine kar savamtr.
362
VARTEKS EFEND
Seringlyan Efendi'nin olu olan Varteks Efendi, 1870'de Erzurum'da

dnyaya gelmitir. "Millet Mektebi"ni bitirmitir. Gedikpaa Ermeni Mek
tebi Mdr iken Tanaksutyan Cemiyetine ye olmutur. Yakalanaca
n anlaynca kam ise de, kurtulamam bir sre tutuklanm ve ida
ma mahkm edilmitir. Merutiyetin iln zerine kurtulan Varteks
Efendi, adayln koymu ve 16 Kasm 1908'de 162 oy alarak Erzu
rum'dan mebus seilmitir. kinci ve nc devrede de ayn grevini
srdrmtr.
363
HCAZ
KASIM ZEYNEL EFEND
Kasm Zeynel Efendi, 1877'de Cidde'de dnyaya gelmitir. Rtiye'de

ve Husus Mektepte okudu. Ticaret yapt. 16 Kasm 1908'de 8 oy ile Cid
de'den mebus seildi.
367
HASAN EB EFEND
Hasan ebi Efendi, 1878'de Sana'da dnyaya geldi. Abdlkadir ebi

Efendi'nin oludur. 26 ubat 1909'da 100 oy alarak Mekke-i Mkerre-
me'den mebus seilmitir. kinci ve nc devrede de ayn grevi sr
drmtr.
s*r.
ERF ABDULLAH BEY
erif Abdullah Bey, 26 ubat 1909'da 148 oy alarak Mekke-i Mker-

reme'den m e b u s seilmitir. kinci ve n c devrede de ayn grevini
srdrmtr.
369
HALEP
ARTN BOGEZENYAN EFEND
Artin Bogezenyan Efendi, 24 Kasm 1909'da 52 oy alarak Halep'ten

m e b u s seilmitir. kinci ve n c devrede de ayn grevi s r d r m
tr.
19 Mart 1910'da Hazine-i Hassa'ya ait iken maliyeye devredilen ara
zinin iftilere verilmesini, 22 Mart 1910'da fabrikalarda alan iilerin
alma koullarna dair k a n u n tekliflerini hazrlamtr.
373
EYH BER EFEND
Gazzzade Belr Efendi, 1876'da Halep'te dnyaya gelmitir. Medrese

yi bitirmitir. Halep Fetva Msevvidlii ve Bidayet H u k u k Mahkemesi
azal yapmtr. Hac Rfat Efendinin yerine 20 Haziran 1910'da 96 oy
alarak Halep'ten m e b u s seilmitir. Meclis-i Mebusan'da lmiye Encme
ni Reisliinde b u l u n m u t u r . nc devrede de mebusluk grevini sr
drmtr.
374
MEHMED BAHAADDIN BEY
Emirzade Mehmed Bahaaddin Bey, 1876'da Halep'te dnyaya gelmi

tir. Husus mektepte okumutur. Halep Asker okulunda Osmanl Lisan
retmenlii yaparken adayln koymu ve 24 Kasm 1909'da 54 oy
alarak Halep'ten m e b u s seilmitir. Maarif Encmeni Mazbata Muharrir
lii ve nc ube Ktiplii grevlerinde b u l u n m u t u r . kinci devrede
de mebusluk grevini s r d r m t r .
8 ubat 1911'de Halep'te kn iddetli getiini belirterek halkn ih
tiyacn karlamak zere elli bin kuruluk bir yardmn yaplmasn ie
ren bir k a n u n teklifi hazrlamtr.
375
MER PAA
Meri Paa 1853'te Halep'te dnyaya gelmitir. Mellahzade'nin olu

dur. Husus mektepte okumutur. Belediye reisi iken seimlere katlm
ve 5 Aralk 1908'de 114 oy alarak Halep'ten m e b u s seilmitir. 14 Aus
tos 1909'da Halep Evkaf Muhasebeciliine tayin olunmutur.
376
/ ^m',
MES'UD EFEND
Kevakibizade Mes'ud Efendi, 1864'te Halep'te dnyaya gelmitir.

Rtiye ve medreseyi bitirmitir. Maarif Nezareti Tefti ve Muayene ye
si iken 2 3 Kasm 1908'de 91 oy alarak Halep'ten m e b u s seilmitir.
377
EYH MUSTAFA EFEND
eyh Mustafa Efendi, 23 Kasm 1908'de 135 oy alarak Halep'ten me

bus seilmitir. 15 Eyll 1909'da ra-y Devlet yeliini tercih ederek
mebusluktan ayrlmtr. Ancak ikinci devrede yeniden mebus olmutur.
378
ABDUL NAFI PAA
Abdlkadir Ltf Efendi'nin olu Abdlnafi Paa, 1854'te Halep'te

dnyaya gelmitir. Rtiye ve Hususiye mekteplerinde okumutur. Hicaz
Demiryolu ane Komisyonu Reislii yapmtr. Halep dare Meclisi yesi
iken 23 Kasm 1908'de 62 oy alarak mebus seilmitir.
Abdlnafi Paa, ilk Osmanl Meclis-i Mebsn'mda da m e b u s l u k yap
t iin eyh-l Mebsn olarak adlandrlmtr. eitli mahkemelerde
yelik ve reislik yapmtr. Meclis-i Mebsn'da Emval-i Gayrimenkule
Encmeni Reislii grevinde bulunmutur.
379
Antakyal Bereketzadelerdendir. II. Abdlhamit devrinde b y k bir
nfuz sahibi olmutur. Franszca bilen, gzel yaz yazan, gzel k o n u a n
Rfat Bey, 23 Kasm 1908'de 59 oy alarak Halep'ten m e b u s seilmitir.
31 Mart olaynda kk bir kaza geirmitir. Nafa Encmeni Zabt K
tiplii de yapan Rfat Bey, 22 ubat 1910'da vefat etmitir.
380
HASAN FEHM EFEND
H a s a n Fehmi Efendi, Kadzade Hac Ahmet Tahir Efendi'nin oludur.

1855'te Mara'ta dnyaya gelmitir. "Medrese'de ve Husus" okulda oku
m u t u r . Mara Bidayet Mahkemesi yesi iken 22 Kasm 1908'de 43 oy
ile Mara'tan m e b u s seilmitir. kinci devrede de mebusluk grevini sr
drmtr.
381
I
MEHMET KR EFEND
Mehmet kr Efendi, Bayezitzade'nin oludur. 1865'de Mara'ta

dnyaya gelmitir. Rtiye ve Medrese'de okumutur. eitli memuriyet
lerde b u l u n m u , 22 Kasm 1908'de 41 oy alarak Mara'tan m e b u s seil
mitir.
382
AHMET BEY
Ahmet Bey, 1871'de Antakya'da dnyaya gelmitir. Antakya erafn

d a n Trkmenzade zzet Efendi'nin oludur. Arapa ve Franszca biliyor
du. Yeniliki, milliyeti bir kii olarak tannmtr. nc devrede Ha
lep'ten m e b u s seilmitir. Franszlarn Antakya'y igali srasnda ka
m, Antep'e yerlemi, Ulusal Kurtulu Savana katlmtr. Antep-Ki-
lis-Mara cephelerinde savam, 1926'da stikll Madalyas ile dllen
dirilmitir. 1933'te vefat etmitir.
383
HDAVENDGR
HAFIZ AHMET EFEND
Ahmet Efendi, 1864'te Batum'da dnyaya gelmitir. Bursa'da vaz Pa

a Medresesinden mezun olmutur. Dersim'lk yaparken 1 Aralk
1908'de 71 oy alarak Bursa mebusu seilmitir. kinci ve nc devre
de de mebusluk grevini srdrmtr.
387
HACI MER FEVZ EFEND
Hac mer Fevzi Efendi, Varna-Pazarck'ta dnyaya gelmitir. Rti-

ye'de Medrese'de okumutur. retmenlik ve retim yelii yapmtr. 2
Kasm 1908'de 139 oy alarak Bursa mebusluuna seilmitir. Meclis-i
Mebsn'da Birinci ube Reislii Defteri Hakan ve Evkaf Encmeni Za
bt Ktiplii yapmtr.
388
SABR BEY
Sabri Bey, 1867'de Bursa'da dnyaya gelmitir. Mlkiyeyi bitirmi

tir. lbasan Mutasarrf iken seimlere katlm ve 2 Kasm 1908'de 125
oy alarak Bursa mebusu seilmitir. Vilayet Kanunu nceleme Komisyo
nu Bakanl'nda bulunmutur.
389
MEHMET TAHR BEY
Tahir Bey, Rfat Bey'in oludur. 1863'te Bursa'da dnyaya gelmitir.

Harb Okulunu bitirmitir. Alaehir Redif Taburu Binbas iken seimle
re katlm, 2 Kasm 1908'de 166 oy alarak Bursa mebusu seilmitir.
Meclis-i Mebusan'da Hicaz Demiryolu Encmen Mazbata Muharrirli
i, Asker Encmen kinci Reislii yapmtr.
' 18 Austos 1909'da Konya ve Kayseri civarndaki Gherile ocakla
ryla fabrikalarn slah edilmesine ilikin bir kanun teklifi hazrlamtr.
390
MEHMET SADIK BEY
Mehmet Sadk Bey, Mustafa Bey'in oludur. 1863'te Sofya'da dnya

ya gelmitir. "Rtiye ve Hususiye"de okumutur. Ziraat ve ticaretle u
ramtr. 24 Ocak 1909'da 41 oy alarak Erturul'dan m e b u s seilmitir.
kinci, n c ve drdnc devrede de mebusluk grevini s r d r d .
391
MEHMET SITKI BEY
Mehmet Stk Bey, Adliye Encmeni Zabt Ktiplii yapmtr.
392
".= j
RIZA PAA
Bolvadinli mderriszade Rza Paa, brahim Efendi'nin oludur.

1845'te Filibe'de dnyaya gelmitir. Rtiye ve Medrese'de okumutur.
Maarif Meclisi'nde yelik yapmtr. 1 Kasm 1908'de 69 oy alarak Kara-
hisarsahip'ten mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Orman ve Ma-
adin Encmeni Mazbata Muharrirlii, Reislii, Birinci ube Reislii
yapmtr. nc devrede de mebus seilmitir.
393
SALIM BEY
Salim Bey, Kethdazadelerdendir. 1865'te Karahisarsahip'te dnya

ya gelmitir. Rtiye ve Medrese'de okumutur. Ticaret ve Ziraat Mahke
mesi yesi iken seimlere katlm, 1 Aralk 1908'de 46 oy alarak Kara-
hisarsahip'ten mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Orman ve Ma-
adin ve Ziraat Encmeni Mazbata Muharrirlii ve Zabt Ktiplii yapm
tr. 28 Mays 191 l'de Afyon r'n ieren bir kanun teklifi hazrlam
tr. kinci, nc devrede de mebusluk grevine devam etmitir.
394
Cemal Bey, pekizadelerdendir. 1874'te Ktahya'da dnyaya gelmi
tir. Mlkiyeyi bitirmitir. Kaymakamlk yaparken 1 Aralk 1908'de 66 oy
alarak Ktahya'dan mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da idare me
murluu, Dahiliye Encmeni Mazbata Muharrirlii yapmtr. Mebusla
rn resm makamlara yazacaklar telgraflardan cret alnmamasna dair
bir k a n u n teklifi hazrlamtr. kinci devrede de mebusluk grevini sr
drmtr.
395
MUSTAFA SAFFET PAA
Mustafa Saffet Paa 8 Aralk 1908'de 39 oy alarak Ktahya'dan me

bus seilmitir. Ancak "vcudunun ademi msaadesi" nedeniyle 26 Ha
ziran 1909'da istifa etmitir.
396
ZEYTUNZADE HASAN TAHSN EFEND
H a s a n Tahsin Efendi, brahim Efendi'nin oludur. 1861'de Tavan

l'da dnyaya gelmitir. "Husus" okulda okumutur. Ziraat ve ticaretle
uram, 1908 seimlerine katlmtr. Hocazade Rasih Efendinin yerine
29 Mart 1909'da 63 oy alarak Ktahya'dan mebus seilmitir.
397
MEHMET MEMDUH BEY
Mehmet Memduh Bey, 1877'de Bursa'da dnyaya gelmitir. Haraza-

de Saffed Bey'in oludur. Bursa Asker Rtiyesini, Bursa Merkez dadi
sini ve Mlkiye Mektebini bitirdi (1900). Ayn yl Bursa Vilayetine maiyet
m e m u r u olarak atand. Gnen, Balya, Erdek ve Sandkl'da kaymakam
lk yapt. nc devrede Bursa'dan mebus seildi. Ailesinden devrald
fabrikalar gelitirdi. 1929'da J a p o n l a r l a ortak yatrm yaparak doku
ma, boya ve apre tesislerini kurdu. Bylece Bursa'mn ilk zel entegre te
sislerinin de temeli atlm oldu. Rumca ve Franszca bilen Memduh Bey,
1932'de vefat etti.
398
STANBUL
AHMET NESM BEY
Ahmet Nesimi Bey, brahim Bey'in oludur. 1875'te Girit-Hanya'da

dnyaya gelmitir. dadide okumutur. D a h a sonra Paris'e giderek Pa
ris'te h u k u k ve siyas ilimler eitimi grmtr. Bb- li'de stiare Oda
s muavini iken 1908 seimlerine katlm, 8 Aralk 1908'de 425 oy
alarak stanbul m e b u s u olmutur. Meclis-i Mebsn'da Kann- Ess
Encmeni Zabt Ktiplii yapmtr. kinci, n c devrede de m e b u s se
ilmitir.
401
HALLAYAN EFEND (NAZIR)
Hallayan Efendi, 8 Aralk 1908'de 465 oy alarak stanbul Mebusu

seilmitir. 14 ubat 1910'da Nafa Nazrl'na atanm, 19 ubat
1910'da istifa etmitir. Meclis-i Mebsn'da Nafa Encmeni Reislii de
yapmtr. kinci, nc devrede de mebus seilmitir.
402
FERAC EFEND
Feraci Efendi (Bey) 1854'te Slroz'da dnyaya gelmitir. "Husus" okul

da okumutur. 8 Aralk 1908'de 461 oy ile stanbul m e b u s u seilmitir.
Muvazenei Maliye Encmeni Reislii yapmtr. kinci devrede de mebus
luk grevini s r d r m t r .
403
KOSTANTND EFEND
Kostantinidi Efendi, 1852'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Alman

ya'da h u k u k eitimi grmtr. Dva vekili iken seimlere katlm, 1908
yl Ekim aynda 369 oy alarak stanbul Mebusu olmutur.
404
KOZMIDI EFEND
Kozmidi Efendi, Pandelaki Efendi'nin oludur. 1870'te Nide'de do

mutur. Husus okulda okumutur. Dva vekillii yaparken 1 Aralk
1908'de 340 oy alarak stanbul Mebusu seilmitir.
405
MUSTAFA ASIM EFEND
Mustafa Asm Efendi, Nasuh Efendi'nin oludur. 1861'de stanbul'da

dnyaya gelmitir. Medreseden mezun olmutur. Darlfnun-u Osman,
Mekteb-i Mlkiye ve Vefa dadisinde retmenlik yapmtr. Maarif K
tphaneleri Ba Mfettiliinde b u l u n m u t u r . 10 Aralk 1908'de 475 oy
alarak stanbul Mebusu seilmitir".
Kanun- Esasi Encmen Reislii, Meclis-i Mebsn Reisvekillii, Def-
ter-i Hakan ve Evkaf Encmeni Reislii yapmtr.
406
MANYASIZADE REFK BEY
Refik Bey, 11 Aralk 1908'de 503 oy alarak stanbul Mebusu seilmi,

5 Mart 1909'da vefat etmitir.
407
RIFAT PAA
Rfat Paa, 5 Nisan 1909'da 281 oy ile stanbul Mebusu seilmi, sa

lk s o r u n u dolaysyla 22 Austos 191 l'de istifa etmitir.
408
TAHR HAYRETTN BEY
Tahir Hayrettin Bey, Tunuslu Hayrettin Paa'nn oludur. 1875'te Tu

n u s ' t a dnyaya gelmitir. Mekteb-i F n u n - u Harbiyeyi bitirmitir. Tarih
retmenlii, gazetecilik yapmtr. Rfat Paa'nn istifas zerine stan
bul'da yaplan ara seimi, 11 Aralk 1911'de 196 oy ile kazanm ve s
tanbul Mebusu olmutur. Hrriyet ve tilaf Partisi yesidir.
409
KRKOR ZHRAB EFEND
Zhrab Efendi, 1861'de stanbul'da dnyaya gelmitir. Mhendis

Mektebini bitirmitir. Dva vekillii de yapan Zhrab Efendi 1908 seim
lerine katlm, 11 Aralk 191 l'de 392 oy ile stanbul Mebusu seilmitir.
kinci ve n c devrelerde de m e b u s seilmitir.
Meclis-i Mebsn'da Kavanini Maliye Encmeni Reislii yapmtr.
kinci ve n c devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
8 ubat 1910'da "Mczt Mutazammm Baz Hkmleri Lisan Ta'-
zre Tahvil ve Tehiri cras ve Mczt Mahkmenin Tahliyei Meruta
Sureti ile Tahfif ve Tenzili", 19 Aralk 1910'da "Suret-i Aleniyede Vuku
Bulan Serholuun Men'i Hakknda" Ceza K a n u n u n a bir madde eklen
mesi, "Reji Mddeti mtiyazesinin Hitamnda Bandrol U s u l n n Tatbiki
Hakknda" k a n u n tekliflerinde b u l u n m u t u r .
410
HAMID BEY
Hamid Bey, 1866'da stanbul'da dnyaya gelmitir. Mehmet Arif

Bey'in oludur. Osmanl Bankas dare Meclisi yesi iken seimlere ka
tlm ve 362 oy alarak stanbul'dan 1920'de mebus seilmitir.
411
NUMAN EFEND
Zeytinburnu fabrikasnda ustaba iken seimlere katlm ve 135 oy

ile stanbul'dan mebus seilmitir.
412
KODRA
ESAT PAA
Esat Paa, 1864'te Tran'da dnyaya geldi. Sleyman Paazade Ali

Toptan'm oludur. zel hocalardan ders alarak kendini yetitirdi. II. Ab-
dlhamlt devrinde mrimrn rtbesiyle j a n d a r m a komutanlna atan
d. Yunan Savanda gsterdii abalar takdir edilerek generallie yk
seltildi. 1908 seimlerinde Dra'tan Mebus seildi. Abdlhamit'in t a h t t a n
indirildiini padiaha bildiren heyet iinde yer ald. ttihatlarla anlaa
mad. Balkan Savanda redif gnll kuvvetlerine komutanlk yapt. An
cak, kodra'nm Karadallar tarafndan kuatlmas srasnda Osmanl-
lar'a gereken yardm yapmad. Arnavutluk bamszln kazannca
Prens Wilhem'in gelmesine kadar Arnavutluk'u ynetti. Arnavutluk'ta
ileri ve Harbiye Nazrl grevlerinde de b u l u n a n Esat Paa b u grev
lerle yetinmedi, Arnavutluk h k m d a r olmak istedi. Bu amac gerek
letirmek iin de eitli entrikalara girimekten geri durmad. O n u n b u
abalar 1914'te anlald ve lke dna karld. Esat Paa taraftarlar
nn basklarna dayanamayan Wilhelm, taht brakt. B u n u n zerine
Esat Paa, Arnavutluk Parlamentosu'nca h k m e t bakanlna getiril
di. Fakat Avrupallar onu tanmadlar. Avrupa devletlerinin temsilcileriy
le grmek zere Paris'te bulunduu srada, Avni Rstem adl bir Arna
vut renci tarafndan, ldrld (1920).
415
MURTAZA GALP BEY
Murtaza Bey, 1846'da kodra'da dnyaya gelmitir. Rtiyeyi bitir

mitir. kodra dare Meclisi baktibi iken seimlere katlm, 5 Aralk
1908'de kodra'dan mebus seilmitir. kinci devrede de b u grevini sr
drmtr.
416
RIZA BEY
Rza Bey, 1864'te kodra'da domutur. Rtiyeyi bitirmitir. kod-

r a Belediye Bakanl yapmtr. akir Bey'in vefat zerine 25 Ekim
1909'da 24 oy ile kodra mebusluuna seilmitir. Meclis-i Mebsn'da
4 n c ube Reislii de yapmtr. kinci devrede de m e b u s l u u n u sr
drmtr.
417
AKIR BEY
akir Bey, 3 Aralk 1908'de 32 oy ile kodra'dan mebus seilmitir.

Ancak izinli olarak gittii seim blgesinde hastalanm, 18 Austos
418
KASTAMONU
419
, . h ^ $ )>Chrt -Z/^"- A s
MEHMED TEVFK EFEND
Sofuzade Mehmed Tevfik Efendi, 1871'de ankr'da dnyaya gelmi

tir. Rdiye ve Medrese'de okumutur. Sinop Mfts iken siyas neden
lerle ankr'ya, oradan da Fizan'a srgne gnderilmitir. Fakat, o, bu
r a d a u z u n sre kalmamtr, Londra ve Paris'e giderek, istibdata kar
savamtr. 29 Ekim 1909'da 98 oy ile ankr m e b u s u seilmitir. Mec-
lis-i Mebsn'da Evkaf ve Defteri Hakan Encmeni Reislii ve lmiye En
cmeni Zabt Ktiplii yapmtr. 3 Nisan 1911'de "Usul- Muhakeme-i
er'iye" hakknda Ankara Mebusu Mustafa Efendi, Konya Mebusu Zey-
nelabidin Efendiyle birlikte 213 maddelik bir k a n u n teklifi hazrlamtr.
kinci ve drdnc devrede mebusluk grevini s r d r m t r .
421
AHMET KR EFEND
eyhzade Ahmet k r Efendi, 1873'te Kastamonu'da dnyaya gel

mitir. dad ve Medrese'de okumutur. Mderrislik yapm, Adliye'de
ye olarak b u l u n m u t u r . 5 Kasm 1908'de 43 oy ile Kastamonu m e b u s u
seilmitir.
k r Efendi d a h a sonra Maarif Nazrl'na atanm, 9 Aralk
422
SMAL MAHR EFEND
smail Mahir Efendi 1869'da Ara kazasna bal Balc karyesinde

dnyaya geldi. Medrese eitimi grd. Daha sonra Kastamonu retmen
O k u l u n u bitirdi. ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girdi. Merutiyet'in yeni
den ilnndan sonra stanbul retmen Okulu Mdrlne atand. Se
imlere katld ve 3 Kasm 1908'de 121 oy ile Kastamonu'dan m e b u s se
ildi. 28 Ocak 191 l'de devlet memurlarnn alma saatleri hakknda bir
k a n u n teklifi hazrlad. kinci ve n c devrede de mebusluk grevini
s r d r d . 1916'da vefat etti.
423
NECMETTN MOLLA BEY
Necmettin Molla Bey, Turucuzadelerdendir. 1874'te stanbul'da do

m u t u r . H u k u k Mektebini bitirmitir. Adliye Nazr iken Yusuf Kemal
Bey'in istifas zerine seimlere katlm, 3 Kasm 1909'da 134 oy ile Kas
tamonu m e b u s u seilmitir. 4 Ekim 1911'de Adliye Nazrlndan istifa
etmitir. Drdnc ube Reisliinde de b u l u n a n Necmettin Molla Bey,
ikinci, n c devrede de mebusluk grevini s r d r m t r .
424
f -* i
HASAN FEHM EFEND
H a s a n Fehmi Efendi, 17 Ekim 1908'de 41 oy ile Sinop'tan m e b u s se

ilmitir. kinci ve n c devrede de ayn grevi s r d r m t r .
425
KONYA
Asl ad Mehmet Tevfik olan, Ebuzziya Tevfik, Hasan Kmil Efendi'nin
oludur. 1849'da stanbul'da dnyaya gelmitir. "Husus" okulda oku
mutur. Kk yata babasn kaybetmitir. Maliye Sergi Kaleminde a
lmtr. Bu srada zel dersler alarak kendini yetitirmitir. 1964'te
Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesinde yaz yazmaya balad. Namk
Kemal ile tant. Yeni Osmanllar Cemiyeti'ne girdi. r-y Devlet ye
liine atand. Fakat, o, gazetecilii tercih etti. bret Gazetesi'nin yaymn
da grev yapt. Bu srada eitli gazetelerde yazlar yazd. 1873'te Rodos'a
srld. Srgn yllarnda Ebuzziya adyla yazlar yazd. V. Murad'n pa
diah olmas zerine stanbul'a geldi. 1880'de Mecmua-y Ebuzziya'y
kard. Ktphane-i Ebuzziya adyla eitli kitaplar yaymlad. Sanayi
Mektebi Mdrl (1891), r-y Devlet Bidayet Mahkemesi yelii
yapt (1894). Zaman zaman tutukland. Konya'da srgnde iken Meru
tiye t'in yeniden iln zerine stanbul'a dnd. Seimlere katld ve 16
Ekim 1908'de 42 oy alarak Antalya'dan m e b u s seildi. 1909'da Le Cour-
rier d'Orient Gazetesi'ni yaymlad.
Osmanl mparatorluu'nun kltr hayatnn gelimesinde nemli bir
yeri olan Ebuzziya Tevfik'in en nemli eseri, Yeni Osmanllar Tarihi'dir.
Ebuzziya Tevfik, 1913'te vefat etmitir.
429
MEHMED HAMDI EFEND
Mehmed Hamdi Efendi, 12 Kasm 1908'de 41 oy ile Antalya mebusu

seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Kanun- Ess ve lmiye Encmeni Maz
bata Muharrirliinde bulunmutur.
430
MER LUTFU EFEND
mer Ltf Efendi, Hasan Tahsin'in oludur. 1873'te Burdur'da dn

yaya gelmitir. Medresede okumutur. Lapseki, Mref ve ncesu kazala
rnda Niyabet-i er'iye ve Mahkeme-i Nizamiye reisliklerinde b u l u n m u
tur. 17 Ekim 1908'de 21 oy ile Burdur m e b u s u seilmitir. lmiye Enc
meni Mazbata Muharrirlii yapmtr.
431
EBL UL MARDN
Meden H u k u k Ordinarys Profesr olan Mardin, 1881'de kod-

ra'da dodu. stanbul H u k u k Fakltesi'ne girdi. 1903'te mezun oldu. Fa
kltede h e n z iken Yargtay'da ktiplik yapt. Faklteyi bitirdikten son
r a stanbul Bidayet Hukuk ve Ticaret Mahkemeleri yeliine seildi.
1910'da stanbul niversitesi H u k u k Fakltesi retim yesi oldu. Ml
kiye Mektebi'nde retim yelii yapt. nc devrede Nide'den m e b u s
seildi. Meihat- slamiye Mstearl yapt. r-y Evkaf yeliinde
b u l u n d u . 1920'de Trk Ordusu stanbul'a girince ehrin ynetimi iin
k u r u l a n komisyonda grev ald. 1923'te Medreset-l Kuzt retim ye
liine atand. 1925'te stanbul Barosu'na kaydoldu. 1927'de Tapu Ka
dastro U m u m Mdrl Mavirlii'ne getirildi. irketi Hayriye'nin kal
drlmasna kadar da b u irketin idare meclisi yeliini yapt. Medeni Ka
n u n u n hazrlanmas iin kurulan komisyonda grev ald. stanbul ni
versitesi H u k u k Fakltesi retim yesi olan Mardin, 1951 'de emekli ol
du. 1957'de vefat etti. Trk Hukuk Lgati, Medeni H u k u k Cephesinden
Ahmet Cevdet Paa, Kat Mlkiyeti gibi eitli eserleri vardr.
432
ALI KEMAL EFEND
Ali Kemali Efendi, Gemerek'te dodu. Kk yata babasn kaybetti.

Kendi abas ile eitimini srdrd. Antep, Kilis, am, Halep, Msr, Kb
rs'ta b u l u n d u . Kbrs'ta iken Rum Metropoliti'nden Rumca rendi. Bu
gezilerden sonra Konya'ya yerleti. Konya'da eitli hocalardan ders ald
ve mderris oldu. Konya dadisi'nde Arapa, Farsa dersleri okuttu
(1897). ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girdi. Konya merkez heyeti iinde
yer ald. kinci devre seimlerinde Konya'dan mebus seildi. Mill Mca
dele srasnda Mdafaai H u k u k Cemiyeti'nin kurulmasnda aktif grev
yapt. Deliba isyan srasnda ldrld.
433
EREF BEY
Burhanzade Eref Bey, Eirdir'de dnyaya gelmitir. Eirdir Rtiye

Mektebi ile Dndar Bey ve eyh Ali Medreselerinde okumutur. Belediye
Reislii, dare Meclisi yelii, Mahkeme yelii yapmtr. dare Meclisi
yesi iken seimlere katlm, 12 Kasm 1908'de 29 oy ile sparta mebu
su seilmitir. kinci devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
434
SLEYMAN SAM BEY
Sleyman Sami Bey, Hac Hasan Efendi'nin oludur. 1851'de spar

ta'da dnyaya gelmitir. Rtiye ve Medrese'de okumutur. eitli ko
misyonlarda yelik, belediye bakanl yapmtr. sparta dadisi tarih
retmeni iken seimlere katlm 12 Kasm 1908'de 25 oy alarak spar
ta Mebusu seilmitir.
435
MEHMET EMN EFEND
Mehmet Emin Efendi, Nuri Efendi'nin oludur. 1866'da Konya'da

dnyaya gelmitir. Rtiyeyi bitirmitir. Konya dare Meclisi Baktibi
iken 7 Kasm 1908'de 62 oy ile Konya m e b u s u seilmitir. Meclis-i Me-
b s n Ktiplii ve Kavanini Maliye Encmeni Mazbata Muharrirlii'nde
b u l u n m u t u r . 25 Kasm 1911'de siyas madurlarn vatandan ayrlmaya
mecbur olduklar dnemdeki vergi borlarnn affedilmesine ilikin bir
k a n u n teklifi hazrlamtr.
436
HACI MUSTAFA EFEND
Mustafa Efendi, 5 Kasm 1908'de 61 oy alarak Konya'dan m e b u s se

ilmitir.
437
SALM EFEND
Salim Efendi, 1862'de Konya Erelisi'nde dnyaya gelmitir. Hac Ali

Efendinin oludur. Medrese ve Husus'de okumutur. H u k u k alannda
uzmandr. Arapa ve Farsa bilir. Avukatlk ve iftilik yapmtr. Birinci
devrede Konya'dan mebus seilmitir.
438
HAYRBEY
Hayri Bey, 1868'de rgp'te dodu. Abdullah Avni Bey'in oludur.

Medresede ve Hukuk Mektebinde okudu. Selanik Bidayet Mahkemesi Bi
rinci Ceza Reisi iken, 25 Kasm 1908'de 49 oy alarak Nide'den mebus
seildi. Meclis-i Mebsn'da Adliye Encmeni Reislii, Birinci Reis vekil
lii yapt. 22 Ocak 191 l'de Evkaf Nazrl'na atand. 4 Ekim 191 l'de Ev
kaf Nazrl yannda Adliye Nazrln da bir sre iin yrtt. kinci ve
nc devrede de mebus seilmitir.
439
MUHTTN BEY
Muhittin Bey, 1848'de Nide'de dnyaya gelmitir. Sadk Bey'in olu

dur. Medreseyi bitirmitir. Emekli iken seimlerde aday olmu ve 25 Ka
sm 1908'de 50 oy alarak Nide'den mebus seilmitir. kinci, n c ve
drdnc devrede de mebusluk yapmtr.
440
YORGAKI EFEND
Yorgaki Efendi, 1856'da Nide'de dnyaya gelmitir. Kurtolu'nun o

ludur. Rum mektebini bitirmitir. Liva idare meclisi yesi iken, 25 Kasm
1908'de 38 oy alarak Nide'den mebus seilmitir.
441
AL RIZA (HAYIRLI)
Ali Rza Bey, 1866'da Nevehir'de dodu. Sleyman Atik Bey'in olu
dur. Medresede okudu. Arapa, Farsa, biraz d a Franszca rendi. Kon
ya'nn Kohisar Kazasnda mft olarak grev yaparken seimlerde
adayln koydu ve n c devrede mebus seildi. Meclis-i Mebsn'm
kapatlmasndan sonra Kars, Gelibolu ve Bakrky mftlklerinde bu
lundu. Fkh alannda u z m a n olan Ali Rza Bey, evli ve drt ocuk babas
idi.
442
HAKKI BEY
Hakk Bey, 1867'de sparta'da dnyaya gelmitir. Mehmet Aa'nn o

ludur. Medrese eitimi alm ve hafz olmutur. 1883'te sparta rdiye-
sini bitirmitir. Franszca ve Farsa renmitir. Menafi Sand Ziraat
Bankas'na dnnce, b u bankann, Konya ve am ubelerinde grev
yapmtr. stanbul'da zel okullarda Trke ve edebiyat retmenlii
yapmtr. H u k u k Mektebini bitirmi ve Merutiyetin yeniden ilnndan
sonra siyas hayata atlarak, ikinci ve n c devrede sparta'dan Mebus
seilmitir. Devrin gazetelerinde ve dergilerinde eitli yazlar yazarak di
lin sadeletirilmesi, harflerin slah tezini s a v u n m u , Trke retimi ko
n u s u n a b y k bir nem vermitir.
443
MAHMUD ESAD EFEND
M a h m u d Esad Efendi, 1856'da dnyaya gelmitir. opur Kadoulla-

rndan Gzel Emin Efendi'nin oludur. Rtiyede , medresede, asker
idadide o k u m u , H u k u k Mektebi'ni bitirmitir. Matematik retmeni ola
rak devlet memuriyetine balam, d a h a sonra zmir Bidayet Mahkemesi
Reisliine getirilmitir. Bu srada zmir dadisinde fizik, kimya, tarih, ge
ometri gibi dersler okutmutur. 1896'da Maliye Nezareti Hukuk Mavir
liine atanmtr. H u k u k ve Mlkiye Mektebinde eitli dersler okutmu
tur. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra Maliye Nezareti Mstearl,
Defteri Hakan Nazrl da yapan Mahmud Esad Efendi, nc devre
de sparta'dan Mebus seilmitir. Arapa, Farsa, Franszca ve ngilizce
bilen ve 1918'de vefat eden Mahmud Esad Efendi'nin, tarih, h u k u k ve
islam tarihine ilikin eitli eserleri vardr.
444
SEYFULLAH EFEND
akirzade Seyfullah Efendi 1874'te sparta'da dnyaya gelmitir.

Konya'da polis mdrl yaparken adayln koymu ve 47 oy alarak
sparta'dan mebus seilmitir.
445
ARAPZADE MEHMET EFEND
Arapzade Mehmet Efendi, 1859'da sparta'da dodu. Meclis-i Umum

azas iken adayln koydu ve 24 ubat 1914'te 66 oy alarak mebus se
ildi.
446
KOSOVA
AHMET HAMDI EFEND
Ahmet Hamdi Efendi, 1852'de Sergoite'de dnyaya gelmitir. ptida

ve h u s u s okullarda okumutur. Mahkeme Bakatiplii yapmtr. 27
Aralk 1908'de 131 oy alarak pek'ten m e b u s seilmitir.
449
ALI HAYDAR BEY
Ali Haydar Bey, 1877'de Yakva 'da dnyaya gelmitir. Kuleli Asker
Rtiyesini bitirmitir. stemen iken adayln koymu ve 142 oy ala
rak 27 Aralk 1908'de pek'ten mebus seilmitir.
450
MAHMUT BEDR BEY
Mahmut Bedri Bey, Ni'te dnyaya gelmitir. Mehmet Reit Bey'in o

ludur. Rtiyeyi bitirmitir. Meclis-i Maliye azas iken 13 Ocak 1909'da
139 oy alarak pek'ten mebus seilmitir. "Zebhiye r s u m u n u n zebihler-
den istifade olunmasna" ilikin bir k a n u n teklifi hazrlamtr (19 Mart
1910).
451
HAFIZ BRAHM EFEND
Hafz brahim Efendi, 1863'te Metrovie'de dnyaya gelmitir. Hac

Mustafa Efendi'nin oludur. Medreseyi bitirmitir. Mahkeme yelii yap
mtr. 27 Aralk 1908'de 148 oy alarak pek'ten mebus seilmitir. kin
ci devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
452
HSEYN FUAT PAA
Fuat Paa, 1866'da istanbul'da dnyaya gelmitir. Hac Abdurrah-

man Galip Paa'nm oludur. Sultaniyi bitirmitir. r-y Devlet yesi
iken 12 Kasm 1908'de Pritine'den mebus seilmitir.
453
HASAN BEY
H a s a n Bey, 1877'de Voletrin'de d n y a y a gelmitir. Terakki

Mektebi'nde ve Husus okullarda okumutur. Serbest almtr. 11 Ka
sm 1908'de 170 oy alarak Pritine'den mebus seilmitir.
454
MUSTAFA HAMDI EFEND
Mustafa Hamdi Efendi 12 Kasm 1908'de 181 oy ile Pritine'den me

b u s seilmi, 28 Austos 1909'da vefat etmitir.
455
SAVA EFEND
Sava Efendi, 1877'de Pritine'de dnyaya gelmitir. Mlkiye'de oku

m u t u r . Dva vekillii yapmtr. 11 Kasm 1908'de 181 oy alarak Priti-
ne'den m e b u s seilmitir. 1 8 / 1 7 1
456
ABAN PAA
a b a n Paa, 1854'te Pritine'de dnyaya geldi. Medresede okudu, ti

caretle urat. Mustafa Hamdi Efendinin yerine 3 Kasm 1908'de 76 oy
ile Pritine'den mebus seildi.
457
MEHMET EMN EFEND
Mehmet Emin Efendi, 1852'de Prizren'de dnyaya geldi. Ulemadan

Hac Tahir Efendinin oludur. Rtiye ve Medresede okumutur. Prizren
mfts iken 4 Kasm 1908'de 92 oy alarak Prizren'den mebus seilmi,
26 Aralk 1909'da vefat etmitir.
458
ERF EFEND
erif Efendi, 1945'te Prizren'de dnyaya gelmitir. Hac a b a n Efen

dinin oludur. Rtiye ve medresede okumutur. Maarif komisyonu ba
kan iken 10 Kasm 1908'de 130 oy alarak Prizren'den m e b u s seilmi
tir.
459
VEHB E F E N D
Vehbi Efendi, 1861'de Prizren'de dnyaya gelmitir. Rtiyede oku

mutur. Kosova tahrirat kalemi mmeyyizi iken seimlere katlm ve 21
Kasm 1908'de mebus seilmitir.
460
YAHYA BEY
Yahya Bey, 4 Kasm 1908'de 92 oy alarak Prizren'den m e b u s seil

mitir.
461
HASAN MUHTTN BEY
Hasan Muhittin Bey, 1874'te dnyaya gelmitir. Hukuk eitimi alm

tr. Dra Sanca Savc yardmcs iken 8 Aralk 1908'de 34 oy ile Seni-
ce'den mebus seilmitir.
462
ALI VASFI BEY
Ali Vasf Bey, stanbul'da dnyaya gelmitir. Hsn Bey'in oludur.

Harb Okulunu bitirmitir. nc orduda piyade retmenlii yapmtr.
Binba iken seimlere katlm, 16 Aralk 1908'de 21 oy alarak Tal
ca' dan mebus seilmitir. Meclisi Mebsn'da Encmen-i Asker Mazba
ta Muharrirlii yapmtr.
463
ALEKSANDR PARLI EFEND
Aleksandr Parli Efendi, 24 Kasm 1908'de 103 oy ile skp'ten me

b u s seilmitir.
464
NECP DRAGA BEY
NTecip Draga Bey, 1871'de dnyaya gelmitir. Mlkiyeyi bitirmitir.

Kaymakamlk yapm, ticaretle uramtr. 24 Kasm 1908'de 174 oy ile
skp'ten mebus seilmitir.
Meclisi Mebsn'da Nafa Encmeni mazbata muharrirliini ve ayn
encmenin reisliini yapmtr.
465
DMTAR PAVLOF EFEND
Pavlof Efendi, 1877'de skp'te dnyaya gelmitir. svire'de Hukuk

okumutur. Dva vekillii yaparken seimlere katlm ve 24 Kasm
1908'de 154 oy alarak skp'ten mebus seilmitir.
466
SAID EFEND
Said Efendi, 1877'de skp'te dnyaya gelmitir. Hoca dris Efen-

di'nin oludur. Medresede okumutur. zel retmenlik yaparken 24 Ka
sm 1908'de 173 oy alarak skp'ten mebus seilmitir. Ziraat iileri ve
ml eahhidleri hakknda bir kanun teklifi hazrlamtr (18 Kasm 1911).
467
MAMURETLAZZ
LTF FKR BEY
Kosova Valisi Hseyin Fikri Paa'nn oludur. 1872'de G m h a

ne'de domutur. 1980'da Mlkiye Mektebi'ni bitirmitir. D a h a sonra Pa
ris'e gitmi, Paris Hukuk Fakltesi'nden mezun olmutur. Aldlhamit is
tibdadna kar olduu iin zaman zaman tutuklanmtr. sparta, Bur
dur ve Konya'da memurluk yapmtr. Ancak ynetime kar kmalar,
onu Avrupa'ya kamak zorunda brakmtr. Msr'da avukatlk yapm
tr. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra stanbul'a gelmitir. Seimler
balaynca Dersim'den adayln koymu ve seilmitir. Ancak ttihat ve
Terakki ile anlaamamtr. Mutedil Hrriyetperver Partisi'nin k u r u c u
yeleri arasnda yer almtr. Tanzimat adyla bir de gazete karmtr.
Ltfi Fikri Bey, 1923 seimlerinde aday olmu, fakat seilememitir.
Cumhuriyetin ilnndan sonra hl merutiyetilii savunmas ho kar
lanmam, stikll Mahkemesi'nde yarglanm, ceza almamtr. Avu
katlk ve baro bakanl yapan Ltfi Fikri Bey, 1934'te vefat etmitir.
471
AHMET HAMD EFEND
Battalzade Ahmet Hamdi Efendi, 1851'de Malatya'da dnyaya gelmi

tir. Medrese'de okumutur. Hukuk mavirlii yaparken 27 Ekim
1908'de 44 oy alarak Malatya'dan mebus seilmi, 11 Eyll 1911'de ve
fat etmitir.
472
KEAF EFEND
Keaf Efendi, 1861'de Malatya'da dnyaya gelmitir. Mderrislik

yapmtr. Ahmet Hamdi Efendi'nin vefat zerine 20 Aralk 1911'de 41
oy alarak Malatya'dan mebus seilmitir. nc devrede de ayn grevi
srdrmtr.
473
MEHMET TEVFIK EFEND
pekzade Mehmet Tevflk Efendi, 1858'de Malatya'da dnyaya geldi.

Trabzon stinaf Mahkemesi Mddeiumumisi iken 27 Aralk 1908'de 24
oy ile Malatya'dan mebus seildi. kinci devrede de ayn grevi srdr
mtr.
474
ASIM BEY
tellzade Asm Bey, 1873'te Harput'ta dnyaya gelmitir. Rtiyede

okumutur. Mahkeme-i stinaf yesi iken 9 Kasm 1908'de 56 oy alarak
Elaziz'den mebus seilmitir.
475
MEHMET NUR EFEND
Beyzade Mehmet Nuri Efendi, 1854'te Harput'ta dnyaya gelmitir.

Medresede okumutur. Maarif Mdr vekili iken 9 Kasm 1908'de 78 oy
ile Elaz'dan m e b u s seilmitir. kinci ve n c devrede de ayn gre
vini s r d r m t r .
476
HACI ZYAETTN EFEND
Hac Ziya Efendi, 1866'da Elaz'da dnyaya gelmitir. Reid Efen

di'nin oludur. Rtiyeyi bitirmitir. Dersim Mutasarrf vekili iken 17
Ekim 1908'de 58 oy alarak Elaz'dan m e b u s seilmitir.
Meclisi Mebsn'da Arzuhal Encmeni ve kinci ube Reislii yap
mtr.
477
HASIM BEY
Haim Bey, 1851'de Kars'ta dodu. Mlkiye Kaymakaml yapt. 93

oyla Malatya'dan m e b u s seildi.
478
HSEYN AVNI EFEND
Dikbazade Hseyin Avni Efendi, Malatya dare Mdr iken dr

dnc devre seimlerinee katlm, 80 oy alarak Mamuretlaziz Mebusu
seilmitir.
479
MUHITTIN BEY
Dertlizade Muhittin Bey, drdnc devre seimlerinde 71 oy alarak

Mamuretlaziz'den mebus seilmitir.
480
MUSTAFA KR EFEND
Elaziz stinaf Mahkemesi yesi iken seimlere katlm, 81 oy alarak

drdnc devrede Mamuretlaziz'den m e b u s seilmitir.
481
MANASTIR
BASRI BEY
Basri Bey, Debre Livas Tahrirat m d r iken adayln koymu ve

16 .aralk 1908'de 83 oy alarak Debre'den mebus seilmitir. Hakknda
eitli ikyetler olmasna ramen mebus olmasn engelleyecek bir bel
ge ortaya konulamamtr. Basri Bey, Meclis-i Mebsn'da R s u m a t En
cmeni Zabt Ktiplii ve Meclis-i Mebsn dare Memurluu grevlerin
de de b u l u n m u t u r . 26 Nisan 1910'da Ayan ve Mebsn yelerinin Os
manl lkesindeki ulam aralarndan bedava yararlanmalarn ieren
bir k a n u n teklifi hazrlamtr.
485
ISMAIL BEY
smail Bey, 16 Aralk 1908'de Debre'der 109 oy ile m e b u s seilmitir.

23 Temmuz 1909'da vefat etmitir.
486
EVKET EFEND
Fitzade evket Efendi, 1879'da Debre-i Bl'da (Yukar Debre) dn

yaya gelmitir. Hukuk Mektebinde okumutur. 22 Ekim 1910'da 63 oy
alarak Debre'den- mebus seilmitir.
Meclisi Mebsn'da drdnc ube ktipliinde bulunan evket
Efendi, ikinci devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
487
ABDULLAH MAHI EFEND
1860'ta lbasan'da dnyaya gelmitir. retmenlik yapmtr. Ancak

rencilere zgrlk dnceyi alyor gerekesiyle; 1902'de Sam
sun'a, oradan da Diyarbekir'e srlmtr. Merutiyetin ilnndan son
r a lbasan Mebusluuna seilmitir. 2 Ekim 1909'da vefat etmitir.
488
HACI ALI EFEND
Hac Ali Efendi, 1842'de lbasan'da dnyaya geldi. Medresede okudu.

Mderrislik ve mahkeme yelii yapt. 11 Aralk 1909'da 42 oy alarak l-
b a s a n ' d a n mebus seildi.
489
FLP MSE EFEND
Filip Mise Efendi, 1871'de Kesriye'de dnyaya gelmitir. Bkre'te tp

eitimi grmtr. Doktorluk yaparken seimlere katlm ve 22 Kasm
1908'de 38 oy ile Grice'den mebus seilmitir. kinci devrede de mebus
luk grevini srdrmtr.
490
AHN TAK BEY
ahin Taki Bey, 1867'de Avlonya'nn Estarye Karyesinde dnyaya

gelmitir. Mlkiyeyi bitirmitir. eitli memuriyetlerde b u l u n m u ve Av-
lonya Kaymakamlna atanmtr. B u n d a n yararlanarak Avrupaya ka
mtr. Merutiyet yeniden iln edildikten sonra adayln koymu ve 22
Kasm 1908'de 49 oy ile Grice'den mebus seilmitir.
491
DMTRYEV EFEND
Dimitriyevi Efendi, 1876'da Kalkandelen'de dnyaya gelmitir. Tp

eitimi grmtr. Doktorluk yaparken seimlere katlm 19 Kasm
1908'de 89 oy ile Manastr'dan mebus seilmitir. kinci devrede de ayn
grevi s r d r m t r .
492
MEHMET VASIF EFEND
Mehmet Vasf Efendi, 1848'de Manastr'da dnyaya gelmitir. Hac

Hseyin Aa'nn oludur. Rtiye'de okumutur. Nfus m e m u r u iken 19
Kasm 1908'de 71 oy alarak Manastr'dan m e b u s seilmitir. Arzuhal ve
Kavanini Maliye Encmeni Reisliklerinde b u l u n m u t u r .
493
PANEDOREF EFEND
Panedoref Efendi, 1879'da Florina'da dnyaya gelmitir. H u k u k ei

timi almtr. Savclk yaparken 19 Kasm 1908'de 137 oy alarak Manas
tr'dan m e b u s seilmitir.
Meclis-i Mebsn'da Hariciye ve Ticaret Encmenlerinde zabt ktip
lii yapmtr. kinci devrede de Manastr'dan m e b u s seilmitir.
494
TARAYAN NALI EFEND
Tarayan Nal Efendi, 1875'te Manastr'da dnyaya gelmitir. Dimitri

Efendi'nin oludur. Hukuk mektebini bitirmitir. Dva vekillii yaparken
19 Kasm 1908'de 91 oy alarak mebus seilmitir.
Meclis-i Mebsn ktiplii yapan Nal Efendi, ikinci devrede de me
busluk grevini srdrmtr.
495
KOO DRIZI EFEND
Koo Drizi Efendi, 1850'de Kozana'da dnyaya gelmitir. dare Mecli

si yesi iken 1 Aralk 1908'de 63 oy alarak Serfie'den mebus seilmi,
20 Kasm 1909'da vefat etmitir.
496
t* '
t
HARS VAMVAKA EFEND
Haris Vamvaka Efendi, 1873'te Kozana'da dnyaya gelmitir. Cenev

re H u k u k Fakltesini bitirmitir. Dva vekillii yapmtr. Belediye mec
lisi yesi iken seimlere katlm ve 19 Ocak 1910'da 50 oy alarak Serfi-
e'den m e b u s seilmitir.
497
YORG BOO EFEND
Yorgi Boo Efendi, 1876'da Grebne'de dnyaya gelmitir. Rum Tica

ret Mektebi'nde okumutur. Ticaretle urarken 1 Aralk 1908'de 63 oy
alarak Serfie'den mebus seilmitir.
498
MUSUL
MEHMET AL BEY
Mehmet Ali Bey, 1872'de Kerkk'te dnyaya gelmitir. Rtiye ve hu-

susiyede okumutur. Memurluk yapmtr. Merutiyetin yeniden iln
zerine adayln koymu ve 7 Aralk 1908'de 55 oy alarak Kerkk'ten
m e b u s seilmitir. kinci ve n c devrede de ayn grevini s r d r m
tr. Birinci Dnya Sava srasnda yerlilerden asker birlik oluturarak
orduya yardmc olmutur.
501
SALH PAA
Salih Paa, 7 Aralk 1908'de Kerkk'ten 32 oy ile m e b u s seilmitir.
502
DAVUD YUSFAN EFEND
Davud Yusfani Efendi, Abdurrahim Yusfani'nin oludur. 1858'de Mu

sul'da dnyaya gelmitir. Gildani Mektebinde okumutur. Vilayet dare
Meclisi yesi iken seimlere katlm, 9 ubat 1909'da 42 oy alarak Mu
sul'dan m e b u s seilmitir. nc devrede de ayn grevi s r d r m t r .
503
MEHMET AL FADIL EFEND
Mehmet Ali Fadl Efendi, 1867'de Musul'da dnyaya gelmitir. Abdul-

hafz Efendi'nin oludur. Husus mektepte okumutur. Musul er'iye
Mahkemesi Baktibi iken seimlere katlm ve 9 ubat 1909'da 44 oy
alarak Musul'dan m e b u s seilmitir. nc devrede de ayn grevi sr
drmtr.
504
a * 'i
HACI SAT EFEND
Hac Sait Efendi, 1859'da Sleymaniye'de dnyaya gelmitir. Hac

Abdullah Efendinin oludur. Medresede okumu, ticaretle uramtr.
Merutiyetin yeniden iln zerine seimlere katlm ve 4 ubat 1909'da
40 oy alarak Sleymaniye'den mebus seilmitir. nc devrede de ay
n grevi s r d r m t r .
505
HACI MEHMET ALI EFEND
1872'de Kerkk'te dodu. Birinci, ikinci ve n c devrelerde m e b u s

seildi.
506
ABDULLAH SAFI EFEND
Abdullah Safi Efendi, 1875'te Kerkk'te dodu. kinci ve n c dev

rede m e b u s seildi.
507
NAZIM BEY
Nazm Bey, 1881'de Kerkk'te dnyaya geldi. Evkaf m e m u r u iken

n c devre seimlerinde adayln koydu ve mebus seildi.
508
SELANK
AGAH BEY
Agh Bey, 1857'de Drama'da dnyaya geldi. Mehmet Bey'in oludur.

Rtiyeyi bitirdi, ziraatla urat. 24 Ekim 1908'de 63 oy alarak Dra-
ma'dan mebus seildi.
511
RIZA BEY
Rza Bey, 1864'te skee'de dnyaya geldi. Ali Bey'in oludur. Rti
yeyi bitirdi. Ticaret ve ziraat iiyle megul oldu. 24 Ekim 1908'de 52 oy
alarak Drama'dan mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Mlkiye Tekad
K a n u n u Encmeni Reislii, Orman, Maadin ve Ziraat Encmeni Mazba
ta Muharirlii ve Reisliklerinde bulundu. kinci devrede de mebusluk g
revini s r d r d .
512
YORGAK ARTAS EFEND
Yorgaki Artas Efendi, 1856'da Yanya-Zagor'da dnyaya geldi. Kosta-

ki Efendi'nin oludur. Rum dadisi'ni bitirdi. Dva vekilii yapt. 17 Ka
sn 1908'de 261 oy alarak Selanik'ten m e b u s seildi. Meclis-i Meb-
s'da Emval-i Gayrimenkule Encmeni Zabt Ktiplii yapt.
16 Nisan 1910'da Ayan, Mebsn ve Hkmet yelerinin, bankalarn
ve benzeri imtiyazl kurulularn idare meclisi yeliklerinde bulunmala
rnn yasaklanmas, 25 Kasm 1911'de Manastr, Kosova ve kodra vila
yetlerinde iln edilen genel affn Selanik ve Yanya vilayetlerinde de uygu
lanmasn ieren k a n u n teklifleri hazrlamtr. kinci devrede stan
bul'dan m e b u s seilmitir.
513
EMENUEL KARASU EFEND
Emenuel Karasu Efendi, 1863'te Selanik'te dodu. zrael Karasu'nun

oludur. Alyans zrail Mektebini bitirmitir. Avukatlk yapm ve ticaret
le uramtr. Mason rgtnde "Macedonia Rivorto" locasna girmitir.
ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin mason localanyla ibirliini salamtr.
Kendisi de ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne ye olmutur. 17 Kasm
1908'de 2 5 7 oy alarak Selanik'ten mebus seilmitir. Nafa Encmeni
Reislii de yapan Emenuel Karasu Efendi, ikinci ve n c devrede de
mebusluk grevini s r d r m t r . Birinci Dnya Sava srasnda iae
mfettii oldu. tilaf devletleri donanmasnn stanbul'a gelmesi zerine
talya'ya kat ve talyan uyruuna geti. 1934'te Trieste'de ld. "Ben,
Osmanl Bankas kadar Osmanlym." sz, Emenuel Karasu Efendi'nin,
Osmanl Devleti'ne bakn yanstan e n veciz ifadesi oldu.
514
\*
YORG HONOS EFEND
Yorgi Honos Efendi, 1872'de Burdur'da dnyaya geldi. Atina'da hu

k u k eitimi grd. Dva vekillii ve Tercmanlk yapt. 24 Kasm 1908'de
240 oy alarak Selanik'ten mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Layiha En
cmeni Mazbata muharrirlii yapt. 9 Mays 1911'de Fabrikalarn getirt
tii bin lira deerindeki eyann gmrk resminden muaf tutulmasn
ieen bir k a n u n teklifi hazrlad.
515
MEHMET CAVT BEY
1875'te Selanik'te dnyaya gelmitir. Tccar Receb Naim Efendi'nin

oludur. btida ve Rtiyeyi Selanik'te, Mlkiye dadisini stanbul'da
okudu. 1896'da Mekteb-i Mlkiye'yi bitirdi. Ziraat Bankas'nda memuri
yete balad. 1897'de Maarif Nezareti'ne geti. Burann statistik ubesin
de alt. 1898-1902 yllar arasnda Ayasofya Merkez Rtiyesi ve Yk
sek retmen Okulunda iktisat ve maliye retmenlii yapt. Aar hak
kndaki yarglarndan dolay retmenlikten alnd. Artk filenmi bir ki
iydi. Bu nedenle de stanbul'da kalmas zorlamt. Selanik'e ekildi.
Burada zel bir okulun m d r l n yapt. Okul ksa srede geliti ve
herkesin dikkatini ekti. lkenin drt bir yanndan buraya yatl ren
ciler gnderildi. Manyaszade Refik Bey ve Talt Beyle iliki kurdu. tti
hat ve Terakki Cemiyetine girdi. Merutiyetin yeniden ilnndan sonra,
bilgisi ve k o n u m a yetenei ile en gzde hatiplerden biri oldu. Mlkiye
mektebinde ve Darlfnunda iktisat dersleri verdi. 1908 seimlerinde
adayln koydu Selanik'ten m e b u s seildi. Hseyin Hilmi Paa, brahim
Hakk Paa Hkmetlerinde Maliye Nazr, Sait Paa Hkmetinde Nafa
516
Nazr olarak grev yapt. Nail Bey'in istifas zerine tekrar Maliye Nazr
lna geldi. Sait Paa'nm istifas zerine Maliye Nazrlndan ayrld.
Meclis-i Mebsn'da Muvazene-i Maliye Encmeni Mazbata Mu
harrirlii yapan Cavid Bey, 1909 btesini hazrlad. kinci devrede yeni
den Selanik'ten n c devrede ise Kale-i Sultaniye - anakkale'den me
b u s seildi. Sait Halim Paa, Talt Paa ve Ahmet zzet Paa Hkmetle
rinde Maliye Nazrl yapt. Osmanl Devleti'nin Birinci Dnya Sava'na
giriini onaylamad. B u n a ramen sava sonrasnda k u r u l a n Divan-
Harbi rfi'de yargland ve gyabnda on be yl ceza verildi. Cavit Bey,
Aralk 1919'da yurt dna kat. Buradan ulusal mcadeleyi destekledi.
Londra Konferansna Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti temsilcisi
olarak katld. Bir ara Lozan Konferansnda d a Trk heyetinin mal da
nmanln yapt. Fakat Osmanl borlarnn datm k o n u s u n d a smet
Paa ile anlaamad ve grevden alnd. Yeni Trkiye Devletinde, ttihat
ve Terakki Partisini canlandrmak iin baz giriimlerde b u l u n d u . Baa
rl olamad. zmir'de Atatrk'e kar yaplan suikastla ilgili b u l u n d u u
gerekesiyle tutukland ve stikll Mahkemesinde yargland 26 Austos
1926'da idam edildi. Batl devlet temsilcilerinin, "Trkiye'de r a k a m d a n
anlayan yegne adam" dedikleri Cavit Bey'in, Trk ktisat Tarihinde
nemli bir yeri vardr. lmi ktisat, Malmat- ktisadiye adyla yazd
eserlerin yannda Osmanl mparatorluunda liberal bir iktisat bilinci
oluturmak amacyla Ulm-u ktisadiye ve timaiye adyla bir de dergi
yaymlamtr.
517
RAHM BEY
Rahmi Bey, 17 Kasm 1908'de 266 oy alarak Selanik'ten mebus seil

di. Meclis-i Mebsn'da Nafa Encmeni Reislii yapt. kinci devrede de
mebusluk grevini srdrd.
518
lomsr
DIMITRI VELAHOF EFEND
Dimitri Velahof Efendi, 17 Kasm 1908'de 100 oy alarak Selanik'ten

m e b u s seilmitir. Amelenin suret-i istihdam ve muhafaza-i h u k u k u n a
dair bir k a n u n teklifi hazrlamtr (13 ubat 1911'de).
519
HRSTO DALEF EFEND
Hristo Dalef Efendi, 1873'te Selanik'te Avrethisar kasabasnda dn

yaya geldi. Hukuk eitimi grd. Dva vekillii yapt. 24 Kasm 191 l'de
79 oy alarak Siroz'dan mebus seildi.
520
DMTR DNGAS EFEND
Dimitri Dingas Efendi, 1878'de Selanik'te dnyaya geldi. Yorgi Dingas

Efendi'nin oludur. Atina'da H u k u k Mektebini bitirdi. Dva vekillii yap
t. 24 Kasm 1908'de 79 oy alarak Serez'den mebus seildi. Osmanl m
paratorluu yurttalndan kp Atina'ya yerleti ve orada Yunanistan
Hkmetinde Nazrlk yapt.
521
DERV RAGIP BEY
Sabit Beyzade Dervi Hseyin Ragp Bey, 1866'da Serez'de dnyaya

geldi. Rtiyeyi bitirdi. Ziraat yapt. Yusuf Nait Bey'in istifas zerine 17
Aralk 1910'da 111 oy alarak Serez'den mebus seildi. kinci devrede de
mebusluk grevini srdrd.
522
MIDHAD KR (BLEDA)
1874'te Selanik'te dnyaya gelmitir. Selanik Erafndan kr

Bey'in oludur. Okula Selanik'te balam, daha sonra stanbul'a giderek
Mlkiyeyi bitirmitir. Selanik Maarif Mdrlnde almtr. Abdl-
hamit istibdatma kar oluan Osmanl hrriyet cemiyeti iinde yer ald.
Bt rgtteki almalar yznden Avrupa'ya kat. ttihat ve Terakki Ce-
miyeti'nin Cenevre ubesinde alt. Merutiyetin ilnndan sonra stan
bul'a geldi. 1908 seimlerinde Serez'den, 1912 seimlerinde Drama'dan,
1916'da Burdur'dan mebus seildi. ttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Mer
kez Komitesi yesi ve Genel Sekreterlii grevlerinde bulundu. Mondros
Mtarekesinden sonra tutukland ve Malta'ya srld. Atatrk'e dzen
lenen suikast nedeniyle yargland ve beret etti. 82 yanda ld. mpa
ratorluun k adl anlar, daha sonra yaymland.
523
YUSUF NAID BEY
Yusuf Naid Bey, 1845'te Serez'de dnyaya geldi. Sami Bey'in olu
dur. Mahrec-i Aklam'da yetiti. 6 Kasm 1908'de Serez'den 176 oy ile me
bus seildi. 14 Kasm 1910'da istifa etti.
524
SVAS
ARF FAZIL EFEND
Arif Fazl Efendi, 1866'da Vezirkpr'de dodu. Vezirkpr'de Rti

ye, Amasya ve stanbul'da da Medrese eitimi ald. retmenlik yapt. 5
Kasm 1908'de 80 oy alarak Amasya'dan mebus seildi. Meclis-i Meb-
sn'da birinci ve ikinci Arzuhal Encmeni Reisliinde bulundu. kinci ve
nc devrede de mebusluk grevini srdrd.
527
CUD EFEND
Cudi Efendi, 1856'da Merzifon'da dodu. stanbul'da Sarahane ba

nda Amcazade Hseyin Paa Medresesinde okudu. Beikta Asker
Rtiyesi'nde retmenlik, Selanik Hukuk Mektebi Mdr Yardmcl
ve dad Edebiyat retmenlii yapt. 5 Kasm 1908'de 94 oy alarak
Amasya Mebusu seildi. nc devrede sparta mebusluu yapt.
Arapa ve Farsa'y ok iyi, Franszca'y yararlanabilecek kadar bilen
Cudi Efendi, iirle yakndan ilgilendi, 1932'de vefat etti.
528
SMAL HAKKI PAA
smail Hakk Paa, Salzadelerden Hac O s m a n Efendi'nin oludur.

1858'de Amasya'da domutur. Harbiyeyi bitirmitir. Kaymakam iken
Divan- Harbi rfi kararyla Haziran 1900'de Rodos'a srgne gnderil
mitir. Ancak o, Avrupa'ya kaarak istibdat ynetimine kar mcadele
etmitir. Merutiyetin yeniden iln zerine lkesine dnen smail Hakk
Paa, seimlerde adayln koymu ve 5 Kasm 1908'de 77 oy alarak
Amasya sancandan mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Harbiye ve
Bahriye Encmeni Reisliklerinde b u l u n m u t u r . ttihat ve Terakki'ye kar
kurulan Mutedil Hrriyet Perveran Frkas'nm k u r u c u yeleri arasn
da 3rer alm b u frkann bakanln da yapmtr. kinci ve n c dev
rede m e b u s seilememi, drdnc devrede yeniden mebus seilmitir.
529
MER FEVZ EFEND
mer Fevzi Efendi, hkimlik yapmtr. 3 Aralk 1908'de 100 oy ala

rak Karahisararki'den mebus seilmitir. Drdnc devrede de mebus
seilen mer Fevzi Efendi, Kurtulu Savana kar tavrlar yznden
150'likler arasnda yer almtr.
530
DAGAVARYAN EFEND
Dagavaryan Efendi, 1862'de Sivas'ta dnyaya geldi. Paris'te Ziraat

Mektebinde, Sorbon niversitesinde, Paris Pastr Enstitsnde, Paris
Tp Fakltesinde okudu. Doktorluk yapt. 3 Aralk 1908'de 124 oy alarak
Sivas'tan mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da idare memurluu yapt.
HUSNU BEY
Hsn Bey, 1855'te Sivas'ta dodu. Asker Tbbiyeyi bitirdi. Drdn

c Ordu Merkez Hastanesi doktoru iken (Kaymakamlktan) emekli oldu.
3 Aralk 1908'de 106 oy alarak Sivas'tan mebus seildi. Meclis-i Meb-
sn'da Shhiye Encmeni Reislii yapt. kinci devrede de mebusluk g
revini srdrd.
532
MUSTAFA ZYA EFEND
emsettinzade Mustafa Ziya Efendi, 1860'ta Sivas'ta dodu, Rtiye

ve medresede okudu. Yozgat Sanca Bidayet Mahkemesi Savcs iken 3
Aralk 1908'de 109 oy alarak Sivas'tan mebus seildi. Meclis-i Meb-
s n da Nafa Encmeni zabt ktiplii yapt. kinci devrede de mebusluk
grevini s r d r d .
533
MER EVK BEY
Hocazade mer evki Bey, 1870'te dodu. Fransa'da tp eitimi gr

d. Haydarpaa Asker Hastanesi Batabibi iken (Binba) seimlere ka
tld ve 3 Aralk 1908'de 145 oy alarak Sivas'tan mebus seildi. Meclis-i
Mebsn'da Shhiye Encmeni Reislii de yapan mer evki Bey, ikinci
ve nc devrede de mebusluk grevini srdrd.
30 Aralk 1910'da tm sanayi kurulularnda ve ta ocaklarnda a
ltrlan kadn, kz ve erkek ocuklar hakknda bir kanun teklifi hazr
lad.
534
AHMET KR EFEND
kr Efendi, 1861'de Silistre'de dodu. Sleyman Sabri Efendi'nin

oludur. stanbul'da Valide Sultan Medresesinde ve Hukuk Mektebinde
okudu. 13 Ekim 1897'de Sivas'a srgn edildi. Her ne kadar Mekteb-i
ded Mdr muavinliiyle Sivas'a gnderilmi ise de, bu grev kendisi
ne verilmemitir. Bunun zerine kr Efendi dva vekillii yapmaya
balamtr. Merutiyet'in ilanndan sonra seimlerde aday olmu ve 3
Aralk 1908'de 147 oy alarak Sivas'tan mebus seilmitir. Meclis-i Meb-
sn'da Evkaf ve Defter-i Hakan, Emval-i Gayrimenkule Kanunu Enc
meni Mazbata Muharrirliklerinde bulunmutur.
535
AL MUAMMER RAT (SEV) BEY
Muammer Rait Bey, 1885'te dodu. H u k u k Profesrlerinden Mehmet

Rait Pa'nn oludur. Galatasaray Lisesi'ni bitirmitir. stanbul ve Pa
ris H u k u k Fakltesi'ni de bitiren Muammer Rait Bey, 1913'te H u k u k
Fakltesi'ne retim yesi olarak atanmtr. Beyrut ve am H u k u k mek
teplerinde ders vermitir. 1915'te arkikarahisar'dan m e b u s seilmitir.
Muammer Rait Bey, stanbul niversitesi H u k u k Fakltesi'nde Dev
letler zel H u k u k u Profesrl yapmtr. Ticaret ve Ziraat Nezareti
Mstearl, leri gazetesi bayazarl, Lahey Adalet Divan Hkimlii,
stanbul niversitesi Rektrl gibi grevlerde b u l u n m u t u r . 1955'te
Emekliye ayrlan Muammer Rait Bey'in, h u k u k alannda eitli eserleri
vardr. 1973'te vefat etmitir.
536
SMAL PAA
Hattadzade smail Paa, 1861'de Tokat'ta dnyaya gelmitir. Ayasofya

Medresesinde, Mlkiye'de, Hukuk mektebinde okumutur. eitli grevlerde
bulunmu, fakat sonunda Beyrut'ta oturmak zorunda braklmtr. Meruti
yetin ilanndan sonra seimlerde adayln koymu ve 13 Kasm 1908'de 90
oy alarak Tokat'tan mebus seilmitir.
537
MUSTAFA HAKKI EFEND
Mustafa Hakk Efendi, 12 Kasm 1908'de 47 oy alarak Tokat'tan me

b u s seilmitir.
538
RAHM BEY
Kadzade Rahmi Bey, 1879'da Sivas'ta dodu. Badad Sultan Md

r, iken seimlere katld ve 199 oy alarak Sivas'tan mebus seildi.
539
MER EVK BEY
evki Bey, 1879'te Sivas'ta dodu. Tp eitimi grd. Operatrlk ya

parken, adayln koydu ve 180 oy alarak m e b u s seildi.
540
DIKRAN EFEND
Barsamyan Dikran Efendi, Darlfnun ngilizce retmeni iken aday

ln koymu ve n c devrede 172 oy alarak Sivas'tan m e b u s seil
mitir.
541
ALI MUAMMER BEY
Karahisararki Mebusu Zihni Efendi'nin vefat zerine yaplan ara se

imde aday olmu ve 14 Ekim 1915'te 83 oy alarak m e b u s seilmitir.
Ziraat Nezareti'nde Ticaret Mdrl yapm olan Ali Muammer
Bey, 25 Nisan 1918'de Ziraat Mstearlna atanm, mebusluktan is
tifa etmitir. Darlfnun'da Hususiye-i Dvel Mderrislii de yapmtr.
*.*"- ....
*^W- - ' w .
,'' 's^2JHHHw
jMtoate^,
ur T* & i . . "^S^^^HH&SI
W*
|r,
,|;|1^^B
.V T"-.-- *
:
.y? *
EMIN EDIB EFENDI
Kazganczade Emin Edib Efendi, 1857'de Sivas'ta dodu. Mderrislik

yapt. kinci ve n c devrede Sivas'tan Mebus seildi.
543
RASIM BEY
Mtevellizade Rasim Bey, 1882'de Sivas'ta dodu. Edebiyat ret

menlii yapt. nc devrede 197 oy alarak mebus seildi.
544
SURYE
HALID EL BERAZI EFEND
Halid Efendi, 8 Aralk 1908'de 33 oy alarak Hama'dan m e b u s seil

mitir. kinci devrede de ayn grevi s r d r m t r .
547
SAADETTN EFEND
Mikdatzade Sadettin Efendi, 1855'te Basra-Eski am'da dodu. pti

da ve Husus okulda okudu. Meclis-i dare yesi iken adayln koydu
ve 8 Aralk 1908'de 46 oy alarak Havran Sanca'ndan mebus seildi.
nc devrede de ayn grevi srdrd.
548
TEVFK EL - MECAL EFEND
Tevfik Efendi, birinci ve n c devrede Kerek'ten mebus seilmitir.

Arnavutluk'ta iln edilen genel affn Kerek ve Havran mahkmlarna da
uygulanmasn ieren bir yasa teklifi hazrlamtr (4 Kasm 1911).
549
MEHMET ACLANI EFEND
Mehmet Aclani Efendi, 7 Aralk 1908'de 63 oy alarak am'dan m e b u s

seilmi, 26 Aralk 1910'da vefat etmitir.
550
HASAN RT BEY
emazade Rti Bey, 1872'de am'da dnyaya geldi. Husus mektep

te okudu. Suriye dare Meclisi yesi iken adayln koydu ve 7 Aralk
1908'de 65 oy alarak am'dan mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Nafa
Encmeni Mazbata Muharrirlii ve Zabt Ktiplii grevlerinde b u l u n d u .
551
SLEYMAN EFEND
uhadarzade Sleyman Efendi, 7 Aralk 1867'de am'da dodu. am

Medresesini bitirdi. Musul Vilayeti merkez naibi iken seimlerde adayl
n koydu ve 7 Aralk 1908'de 62 oy alarak am'dan mebus seildi. Mec-
lis-i Mebsn'da Hicaz Demiryolu Encmeni Zabt Ktiplii yapt, 14
Ocak 1910*da istifa etti.
552
EFIK EL MUEYYED BEY
efik El Meyyed Bey, Dyun- Umumiye Komiseri iken adayln

koymu ve 7 Aralk 1908'de 71 oy alarak am'dan mebus seilmitir.
Meclis-i Mebsn'da Ticaret Encmeni Reislii yapmtr. Emlk ve ara
zi tasarrufuna ilikin 16 Nisan 1910'da bir kanun teklifi hazrlamtr.
553
KR EFEND
kr Efendi, 1879'da am'da dnyaya geldi. Mektebi Mlkiyeyi bi

tirdi. Nasra Kaymakam iken adaylm koydu ve 28 Ocak 1910'da 28 oy
alarak am'dan mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Dahiliye Encmeni
Mazbata Muharrirlii yapt.
554
MEHMET FEVZ PAA
1859'da am'da domutur. am erafndan Azmizade Mehmet Ali

Paa'nn oludur. Sbyan ve Rdiye mekteplerinde okumutur. 14 u
bat 1879'da Suriye Vilayeti Meclis-i dare Kalemine memur olarak gir
mitir. 1892'de am belediye bakanlna atanmtr. Belediyenin ikiye
ayrlmas zerine 1896'da bakanlktan ayrlmtr. 3 Ocak 1901'de Hi
caz Demiryolu naat daresi Mdrlnde b u l u n m u t u r . 14 Nisan
1912'de am mebusluuna seilmitir. 22 Temmuz 1912'de Evkaf- H
m a y u n Nazrlna getirilmi ve 29 Ekim 1912 tarihine kadar b u grevi
y r t m t r . Bu tarihte nazrlktan ayrlm, d a h a sonra yine am me
b u s l u u n a seilmitir.
555
SAMI PAA
am erafndan olan Sami Paa, 1863'te am'da dnyaya geldi.

Suriye dare Meclisi yesi iken adayln koydu ve 158 oy alarak n c
devrede am'dan Mebus seildi.
556
EFIK BEY
am erafndan Kuluzade efik Bey, 1869'da am'da dodu. n

c devre seimleri iin adayln koydu ve 146 oy alarak am'dan m e b u s
seildi.
557
TRABLUSGARP
SLEYMAN EL BARUN EFEND
Barunizade Sleyman Efendi, 1871'de Fesado'da dodu. Tunus'ta

Camii Azam, Msr'da Cami-l Ezher, Cezayir'de eyh Mehmet Bin Yusuf
El Mizabi Medreselerinde okudu. 11 Aralk 1908'de 22 oy alarak
Cebeligarbi'den m e b u s seildi. kinci devrede de mebusluk grevini sr
drd.
561
MUSTAFA BN KADDARE BEY
Kaderezade Mustafa Bey, 1870'te Zaltin Kazasnda dodu. Trablus-

garp Rtiyesini bitirdikten sonra stanbul'da Lisan mektebinde ve baz
medreselerde okudu. eitli memuriyetlerde bulundu. Trablus Maarif
Mdrl Muhasebe memuru iken adayln koydu ve Humustan
mebus seildi. Bte ann giderilmesi iin maalardan kesinti yapl
masn ieren bir kanun teklifi hazrlad. (4 ubat 1911).
562
FERHAD EFEND
Ferhad Efendi, 18 Kasm 1908'de 22 oy ile Trablusgarp'tan mebus

seildi. Meclis-i Mebsn'da Asker Encmen Mazbata Muharrirlii yap
t. kinci devrede de mebusluk grevini srdrd.
563
MAHMUT NAC BEY
Arnavutzade Mahmut Naci Bey, 1874'te Trablusgarp'ta dodu.

H u m u s Sanca Mlkiye Rtiyesini bitirdi. eitli memurluklarda
b u l u n d u . Trablusgarp Mektub mmeyyizi iken seimlere de adayln
koydu ve 18 Kasm 1908'de 30 oy alarak Trablusgarp'tan m e b u s seildi.
Meclis-i Mebsn'da n c ube ktiplii yapt. H u r m a aalarnn
korunmas (14 ubat 191 l'de), Trablusgarp ve Bingazi'den gelen ve gele
cek ocuklarn yatl okullarda okutulmas iin (11 Kasm 191 l'de) yasa
teklifinde bulundu. kinci devrede de mebusluk grevini s r d r d .
564
SADIK BEY
Hac Yusuf Paa'nm olu Sadk Bey, 1876'da Trablusgarp'ta dodu.

Trablusgarp Asker Rtiyesini bitirdi. eitli grevlerde b u l u n d u . Kay
m a k a m vekili iken adayln koydu ve 18 Kasm 1908'de 51 oy alarak
Trablusgarp'tan m e b u s seildi. Meclis-i Mebsn'da Kavanin-i Maliye
Encmeni Zabt Ktiplii ve Beinci ube Ktiplii grevlerinde b u l u n d u .
565
TRABZON
HAYR BEY
Msrhzade Hayri Bey, 1857'de Gmhane'de dnyaya gelmitir.

Medresede okumutur. Mahkeme yelii yapmtr. 2 Aralk 1908'de 23
oy alarak Gmhane'den mebus seilmitir. Birinci ubede ktiplik ya
pan Hayri Bey, ikinci devrede de mebusluk grevini srdrmtr.
569
BRAHM LTF PAA
brahim Ltf Paa, Abdlkadir Bey'in oludur. 1853'te G m h a

ne'de dnyaya gelmitir. "Husus" okulda okumutur. Ergani Mutasarrf
vekillii yapmtr. 2 Aralk 1908'de 23 oy ile Gmhane'den m e b u s se
ilmitir.
570
AHMET BEY / PAA
Ahmet Paa, 1859'da Batum'da dnyaya gelmitir. Harp O k u l u n u bi

tirmitir. Srbistan Sefaretinde Ataemiliterlik yaparken 7 Kasm 1908'de
82 oy alarak Rize'den mebus seilmitir. Muvazenei Maliye Encmeni
Reis Vekillii yapmtr. kinci devrede de mebusluk grevini s r d r m
tr.
571
s.
TnBB
**s
IBRAHIM FERID EFENDI
Mahmutzade brahim Efendi, 1867'de Rize'de dnyaya gelmitir.

Rtiye ve medresede okumutur. Kadlk yapmtr. 7 Kasm 1908'de Ri
ze'den mebus seilmitir.
572
AL NAK EFEND
Trabzon'un skender Paa Mahallesinde 1836'da dnyaya gelmitir.

Mira Ali Efendizade Mehmet Emin Efendinin oludur. Yedi yanda iken
yetim kalmtr. 1856'da stanbul'a gnderilmi ve Fatih Medresesine gir
mitir. 1879'da b u r a d a n icazet almtr. Medresede okurken, matematik,
cebir, kozmografya gibi dersler de almtr. 1857'de Bb- Meihat'ta g
reve balam, fakat bir sre sonra R s u m a t daresine gemitir.
Cemiyet-i Tedrisiye-i slmiye yelii yapm, Harbiye ve Mhendis-
hane'de kompozisyon dersini okutmutur.
Trabzonlular, yeni yntemlerle eitim yapacak bir okul kurmaya ka
rar verince Ali Naki Beyi Trabzon'a davet etmiler, "Mekteb-i Hamd"
adyla bir okul yaptrmlar ve Ali Naki Beyin emrine vermilerdir. Ali Na
ki Bey, 1888'de okuldaki grevinden ayrlm, stanbul'a dnmtr. K
mil Paa ile Msr'a gitmi, 1906'da tekrar stanbul'a dnmtr. Meru
tiyetin yeniden iln zerine, 2 Aralk 1908'de, 102 oy alarak Trabzon'dan
m e b u s seilmitir. En yal mebus olarak, geici Meclisi Mebsn Ba
kanl grevini yerine getirmi, Maarif Encmeni ve nc ube Reislii
yapmtr. 7 Nisan 1923'te vefat etmitir.
573
OSMAN BEY
Nemlizade Hac Osman Bey, 1858'de Trabzon'da dnyaya gelmitir.

"Husus" okulda okumu, ticaret yapmtr. 22 Kasm 1908'de 87 oy ile
Trabzon'dan mebus seilmitir. kinci devrede de ayn grevini srdr
mtr.
574
MATYOKOFIDI EFEND
Matyokofidi Efendi 1855'te Trabzon'da dnyaya gelmitir. Rum idadi

sini bitirmitir. Reji mfettii iken 22 Kasm 1908'de 105 oy ile Trabzon'-
den mebus seilmitir. Meclisi Mebsn dare memurluunda bulunan
Matyokofidi Efendi, ikinci ve nc devrede de Trabzon'dan mebus se
ilmitir.
575
MAHMUT BEY
Falczade Mahmut Bey, 1854'te Trabzon'da dnyaya gelmitir. "Hu

sus" okulda okumutur. Aydn Vilayeti stinaf Mahkemesi Ceza Reisi
iken 26 Aralk 1910'da 139 oy ile Trabzon'dan mebus seilmitir. Mecli
si Mebsn'da Defteri Hakan ve Evkaf Encmeni Reisliklerinde de bu
l u n m u t u r . 4 Nisan 1911'de istatistie esas olan bilgileri yanl t u t a n ve
yanl istatistik hazrlayan memurlarn cezalandrlmasn ngren bir
k a n u n teklifi hazrlamtr. Mahmut Bey, ikinci ve n c devrede de
Trabzon'dan m e b u s seilmitir.
576
MAHMUT MAZHAR BEY
Mahmut Mazhar Bey, 17 Ekim 1908'de Trabzon'dan mebus seilmi

tir. Bahriye ve Kavanini Maliye Encmeni Reislii yapmtr.
577
MAHMUT IMADETTIN EFEND
M a h m u t madettin Efendi, 17 Ekim 1908'de 106 oy alarak Trab

zon'dan m e b u s seilmitir. 27 Aralk 1910'da vefat etmitir.
578
MEHMET EMN EFEND
Mehmet Emin Efendi, 1865'te Trabzon'da dnyaya geldi. Seyyit Ah

met Efendinin oludur. Medrese'de okudu, mftlk yapt. 2 Aralk
1908'de 138 oy alarak Trabzon'dan mebus seildi. 5 Ekim 1918'de vefat
etti.
579
RIFKIBEY
Refi'zade Rfk Bey, 1881'de Gmhane'de dnyaya geldi. Trabzon Sul

tani Mektebi Mdr iken, seimlere katld ve 70 oy alarak drdnc d
nemde Gmhane'den mebus seildi. 67/670
580
VAN
SEYYT TAHA EFEND
Arvasizade Seyyit Taha Efendi, 1866'da Bakale'de dodu. Medre-

se'de okudu. retmenlik yapt. 17 Ekim 1908'de 35 oy alarak Hakk
ri'den mebus seildi. Donanma ane Cemiyeti'nin Ziraat Bankasna ba
lanmasn ngren bir k a n u n teklifi hazrlamtr (17 Ocak 1910).
583
PAPASYAN VAHAN EFEND
Papasyan Vahan Efendi, 1876'da Van'da dnyaya geldi. Peters-

burg'da Tarih ve Edebiyat eitimi grd. Ermeni komitesi temsilcisi iken
seimlerde adayln koydu ve 30 Aralk 1908'de 61 oy alarak Van'dan
m e b u s seildi. nc devrede de ayn grevi s r d r d .
584
TEVFIK EFEND
Tevfik Efendi, 1860'ta Van'da dnyaya geldi. Asker idadide ve zel

okullarda okudu. Van Belediye Reislii yapt. 30 Aralk 1908'de 57 oy
alarak Van'dan m e b u s seildi. Meclis-i Mebsn'da Orman, Maadin ve
Ziraat Encmeni Zabt Ktiplii yapt.
585
YANYA
AZIZ PAA
Aziz Paa, 1860'ta Berat'ta dodu. Husus eitim ald. Liva dare Mec
lisi yelii yapt. 21 Kasm 1908'de 52 oy alarak B e r a t t a n m e b u s seil
di.
589
ISMAIL KEMAL BEY
smail Kemal Bey, 21 Kasm 1908'de 57 oy alarak B e r a t t a n m e b u s

seilmitir. Layiha Encmeni Reislii yapmtr.
590
AZM BEY
Azmi Bey, 1859'da Narda'da dnyaya gelmitir. mer evki Paa'nn

oludur. Mlkiyeyi bitirmitir. Sultani Mektebi Mdr iken adayln
koymu ve 18 Kasm 1908'de 19 oy alarak Preveze'den mebus seilmi
tir. 14 Ocak 1909'da Hdavendigr valiliine atannca mebusluktan ay
rlmtr.
591
HAMDI BEY
Hamdi Bey, Hac Mahmut Efendinin oludur. 1861'de Margla'ta

dnyaya gelmitir. Medresede okumutur. Trabzon Jandarma Alay Ko
mutan iken Azmi Beyin mebusluktan ayrlmas zerine yaplan ara se
imde adayln koymu ve 26 Nisan 1909'da 16 oy alarak Preveze'den
mebus seilmitir.
592
MAMAPULOS EFEND
Mamapulos Efendi, 1856'da Ergiri'de dodu. Hukuk mektebini bitir

di. Dva vekillii yapt. 9 Aralk 1908'de 41 oy alarak Ergiri'den mebus
seildi.
593
MFT BEY
Mfit Bey, 1876'da Ergiri'de dodu. Ali Naki Bey'in oludur. Hukuk
eitimi grd. Yeniehir Baehbenderi iken adayln koydu ve 9 Aralk
1908'de 49 oy alarak Ergiri'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Ha
riciye Encmeni Zabt Ktiplii yapt. kinci devrede de mebusluk grevi
ni srdrd.
594
DMTR KNKOS EFEND
Dimitri Kinkos Efendi, 1863'te Yanya'da dnyaya geldi. Nikolaki

Efendinin oludur. Atina niversitesinde okudu. Dva Vekillii yapt.
Yanya Belediye Meclisi yeliinde bulundu. 19 Aralk 1908'de 41 oy ala
rak Yanya'dan mebus seildi. kinci devrede de ayn grevini srdrd.
595
KOSTANTS SURLAS EFEND
Konstantis Surlas Efendi, 1863'te Konie'de dnyaya geldi. Atina'da

H u k u k eitimi grd. Yanya stinaf Mahkemesi yelii yapt. 19 Aralk
1908'de 41 oy alarak Yanya'dan mebus seildi. kinci devrede de ayn g
revini s r d r d .
596
YEMEN
AL SVEYD EFEND
Ali Sveyld Efendi, 29 Kasm 1908'de Hudeyde'den mebus seildi.
599
HADI RAZIK EFENDI
Hadi Razik Efendi, 1908'de Hudeyde'den m e b u s seildi.
600
MAHMUT NEDM BEY
Kestanezade Mahmut Nedim Bey, 1856'da Hudeyde'de dodu. Rti

ye ve husus mekteplerde okudu. Cebelibereket Mutasarrf iken adayl
n koydu ve 25 Ocak 1910'da 200 oy alarak Hudeyde'den mebus seil
di. Mahmut Nedim Bey, Yemen Vali Vekillii de yapt.
601
SEYYID MUHAMMED ABDURRAHMAN EFEND
Seyyld Muhammed Abdurrahman Efendi, 1861'de Hudeyde'de do

du. Hasan Abdlbari Efendi'nin oludur. Mftlk yapt. 29 Kasn
1908'de 2115 oy alarak Hudeyde'den mebus seildi. 10 Ocak 1910'da is
tifa etti.
602
TAHIR RECEP EFEND
Tahtr Recep Efendi, 1859'da Cidde'de dodu. Yusuf Efendi'nin olu

dur. Rtiye ve Hususiyede okudu. Memurluk yapt. 29 Kasm 1908'de
4219 oy alarak Hudeyde'den mebus seildi. 3 Ocak 1910'da istifa etti.
Meclis-i Mebsn'da Asker Encmen Zabt Ktiplii yapt.
603
ZUHTU MUSTAFA EFEND
Zht Efendi, 1861'de Cidde'de dodu. Hususi mektepte okudu. R

sumat Baktibi iken adayln koydu ve 25 Ocak 1910'da 185 oy ala
rak Hudeyde'den mebus seildi. Rsumat Encmeni Zabt Ktiplii yap
t. kinci ve nc devrede de mebus seilen Zht Efendi, 22 Temmuz
1915'te Hudeyde Rsumat Bamdrlne atand, 2 Ekim 1915'te me
busluktan istifa etti.
604
HSEYN ABDULKADIR BN ALI EFEND
Hseyin Abdlkadir Bin Ali Efendi, 1883'te Sana'da dnyaya geldi.

Medrese'de okudu. Naiplik yapt. 20 Aralk 1908'de 125 oy alarak Sa-
na'dan m e b u s seildi. kinci ve n c devrede de mebusluk grevini
srdrd.
605
* : i' "
!
- * . ' * - . ' - l ' 28"
HSEYN EL HALALI EFEND
Hseyin El Halali Efendi, 1863'te dodu. Medresede okudu. Yerim

Kazas Kaymakam Vekillii yapt. 24 Kasm 1908'de 194 oy alarak Sa-
na'dan m e b u s seildi.
606
MEHMET ABDULLAH MUKHAF EFEND
Mehmet Abdullah Mukhafi Efendi, 1868'de Umcan'da dodu. Medre

sede okudu. Memurluk yapt. 23 Kasm 1908'de Sana'dan mebus seil
di. nc devrede de bu grevini srdrd.
607
SEYYD AHMED HABBAN BEY
Seyyid Ahmed Habbani Bey, 1870'de Sana'da dodu. Harbiyeyi bitir

di. Yaverlik yapt. Binba iken Ali Halali Efendinin istifas zerine yap
lan ara seimde adayln koydu ve 19 ubat 1910'da 119 oy alarak Sa-
na'dan mebus seildi. kinci ve nc devrede de mebusluk grevine
devam etti.
608
SEYYID AHMED BN YAHYA EL-KISBI EFEND
Seyyld Ahmed Bin Yahya Efendi, 1876'da Hicretlkebesi'de dodu.

Hususi mektepte okudu. Maliye Mdr Vekili iken adayln koydu ve
20 Aralk 1909'da 188 oy alarak Sana'dan mebus seildi. Yemen'in s
lahna dair bir kanun teklifi hazrlad (30 Mart 1911). kinci ve nc
devrede de mebusluk grevini srdrd.
609
SEYYID ALI MUTA EFEND
Seyyid Ali Muta Efendi, 1865'te Sana'da dodu. Medresede okudu.

Yemen Evkaf Mdr iken adayln koydu ve 24 Kasm 1908'de 811 oy
alarak Sana'dan m e b u s seildi. 30 Temmuz 1911'de mebusluktan istifa
etti.
610
SEYYID ALI BN HSEYN EFEND
Seyyid Ali Bin Hseyin Efendi, Sana'dan birinci devrede mebus seil
mitir.
611
EYH SALH SINDAR EFEND
eyh Salih Sindar Efendi, 1884'te Sana'da dodu. ptida mektepte

okudu. Ticaretle urat. 5 Mart 1911'de Taaz'dan m e b u s seildi.
612
ALI BN HASAN EFEND
1873'te Akk'da dodu. Rtiyede okudu. Memurluk yapt. Asir Mu

hasebe Masraf Ktibi iken, 4 Ekim 1908'de 62 oy alarak Asir'den m e b u s
seildi.
613
EYH SAT FERAC EFEND
Feraci Efendi, 24 Ocak 1882'de Nebiehir'de dodu. Sait Fayiz Efen-

di'nin oludur. ptida mektepte okudu. Kaymakam iken adayln koy
du ve 3 Kasm 1910'da Asir'den m e b u s seildi.
614
EYH AHMET EFEND
eyh Ahmet Efendi, birinci devre seimlerinde Asir'den m e b u s seil

mi, 18 Haziran 1910'da vefat etmitir.
615
SEYYD AHMED CENAN BEY
Seyid Ahmed Cenani Bey, 1869'da Sana'da dnyaya geldi. Harb

O k u l u n u n zel snfnda okudu. Padiah Yaverlii yapt. 19 ubat
1909'da 119 oy alarak Sana'dan mebus seildi. 9 Nisan 1911'de Ye-
men'in slahn ngren on maddelik bir yasa teklifi hazrlad.
616
HASAN RIZA PAA
Badat'ta domutur. Darafaka Mdrl yapmtr. nc

devrede mebus seilmitir.
617
BOLU
MEHMET HABIB EFEND
Habib Efendi, 1878'de Bolu'da dodu. Ahmet Hamdi Efendi'nin olu

dur. Harbiyeyi bitirdi. Manastr Mektebi Harbiyesi'nde naat Askeriye
retmeni iken adayln koydu ve 21 Ekim 1908'de 102 oy alarak Bo-
lu'dan m e b u s seildi.
621
ERAFETTIN BEY
erafettin Bey, 1864'te Bolu'da dodu. Vassaf Bey'in oludur. Rti

yede, medresede, hususiyede okudu. Muhasebe Baktibi iken adayl
n koydu ve 19 Ekim 1908'de 43 oy alarak Bolu'dan mebus seildi. Mec-
lis-i Mebsn'da Muvazene-i Maliye Encmeni Zabt Ktiplii yapt.
622
MUSTAFA ZEK EFEND
Mustafa Zeki Efendi, Tahanczade Hac Mehmet Efendi'nin oludur.

1851'de Bolu'da domutur. Defter-i Hakan m e m u r u iken, 21 Ekim
1908'de 44 oy alarak Bolu'dan mebus seilmitir. kinci ve n c dev
rede de ayn grevi s r d r m t r .
623
\
BNGAZ
MER MANSUR PAA
mer Marsur Paa, 1879'da Bingazi'de dodu Mansur Khya Pa-

a'mn oludur. Airet Mektebini ve Mlkiyeyi bitirdi. Kaymakamlk yap
t. 7 Aralk 1908'de 54 oy alarak Bingazi'den mebus seildi. ttihat ve Te
rakki Frkas Bakan Yardmcl, Meclis-i Mebsn'da Vilayet-i Umumi
daresi Kanunu Encmeni Zabt Ktiplii yapt. kinci devrede de mebus
luk grevini srdrd.
627
YUSUF ETVAN BEY
Yusuf etvan Bey, 1869'da Bingazi'de dodu. Asker Rtiyeyi bitirdi.

Gazetecilik ve Adliye Mfettilii grevlerinde bulundu. 23 Nisan 1909'da
60 oy alarak Bingazi'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da kinci ube
ve Arzuhal Encmeni Ktiplii yapt. kinci devrede de mebusluk grevi
ni srdrd.
628
CANK
ABDULLAH EFEND
Abdullah Efendi, Mehmet Feyzullah Efendi'nin oludur. 1861 de Av-

rethisar'da domutur. Medresede ve H u k u k mektebinde okumutur.
Kosova Vilayeti Mahkeme-i Fevkalde Reislii yapmtr. 2 Aralk 1908'de
123 oy alarak Canik'ten m e b u s seildi. 23 Eyll 1909'da Temyiz Mahke
mesine ye olmutur.
631
AHMET HAMD EFEND
Ahmed Hamdi Efendi, 1848'de aramba'da dnyaya geldi. Medrese

de okudu. Fetvaclk yapt. 16 Ekim 1908'de 83 oy alarak Canik'ten me
b u s seildi. kinci ve drdnc devrede de mebusluk grevini s r d r d .
632
MEHMET ALI BEY
Mehmet Ali Bey, Fescizade Mesud Efendi'nin oludur. 1876'da Kan-

dlye'de (Girit'te) dodu. H u k u k mektebini bitirdi. 1897'de ura-y Devlet
Bidayet Mdde-i Umumiliine Ktip olarak girdi ve d a h a sonra eitli g
revlerde b u l u n d u . Canik Bidayet Ceza Mahkemesi Reislii yapt. 16 Ka
sm 1908'de 107 oy alarak Canik'ten mebus seildi. 8 Ocak 1911'de
"dab ummiyyeye mugayir kadn oynatanlarn ve kz karanlarn" ce
zalandrlmasn ieren bir k a n u n teklifi hazrlamtr. Birinci dnem so
n u n d a tekrar k a m u grevine dnm; hkimlik, savclk, polis mdrl
, mutasarrflk yapmtr. Drdnc devrede yemden Canik'ten m e b u s
seilmitir.
633
AHMET SAT EFEND
Ahmet Sait Efendi, 1870'de Fatsa'da dnyaya gelmitir. Medresede

okumutur. Kad Vekillii, Naiplik yapmtr. 13 Mays 1911'de 65 oy ala
rak Canik mebusu seilmitir.
634
SLEYMAN NECMI BEY
Sleyman Necmi Bey, 1871'de Bafra'da dnyaya gelmitir. Mlkiyeyi

bitirmitir. Mutasarrflk yapmtr. 7 Aralk 1908'de 113 oy alarak Ca-
nik'ten mebus seilmitir. kinci devrede de ayn grevini srdrmtr.
635
ATALCA
DMTR ZAFROPULOS EFEND
Dimitri Zafrolu, 1859'da Silivri'de dnyaya gelmitir. Rtiyede

o k u m u t u r . Ticaret yapm, Belediye Reisliinde b u l u n m u t u r . 25 Ekim
1908'de 22 oy alarak atalca'dan mebus seilmitir.
639
ZMT
AHMET MFD BEY
Ahmet Mfid Bey, 17 Kasm 1908'de 109 oy ile zmit m e b u s u seil

mitir. Meclis-i Mebsn'da Ktiplik ve Maarif Encmeni Reisliinde bu
l u n m u t u r . kinci devrede de mebusluk grevini s r d r m t r . 13 Nisan
1326'da Tasfiye-i Rtbe-i Askeriye Kanunnamesine Kttb- Askeriye ile
Svari Zbitn hakknda iki madde ilave edilmesi hakknda bir k a n u n
teklifi hazrlayp Meclis-i Mebsn Bakanlna s u n m u t u r .
643
ANASTAS EFEND
Anastas Efendi, 1869'da Geyve-Ortaky'de dnyaya gelmitir. Hukuk

mektebini bitirmitir. Ticaret yapm, dva vekillii yapm, idare mecli
si yeliinde bulunmutur. 17 Kasm 1908'de de 54 oy ile zmit'ten me
bus seilmitir. kinci ve nc devrede de ayn grevini srdrmtr.
644
RT BEY
R t Bey, zzet Efendi'nin oludur. 1847'de zmit'te dnyaya gelmi

tir. Rtiye ve medresede okumutur. Ticaret ve Ziraat ileriyle uram,
memurluk yapmtr. 19 Kasm 1909'da 100 oy alarak zmit'ten m e b u s
seilmitir. nc devrede de ayn grevini s r d r m t r .
645
KAL'AYI SULTANYE
SEYYID ALI RIZA EFEND
Ali Rza Efendi, 24 Ekim 1908'de 83 oy alarak Biga'dan Mebus seil

mi, 3 Kasm 1908'de vefat etmitir.
649
A R I F I S M E T BEY
Arif smet Bey, 1870'te dnyaya geldi. Tbbiyede okudu. Konya'da

Belediye doktorluu yapt. Daha sonra Biga'ya atand. Biga Belediye dok
toru iken 24 Ekim 1908'de 83 oy ile Biga'dan m e b u s seilmi, 18 Ocak
191 l'de vefat etmitir. Meclis-i Mebsn'da Hariciye Encmeni Mazbata
Muharrirlii yapmtr.
650
MUSTAFA BEY
Demircizade Mustafa Bey, 1860'da Kal'ay Sultaniye'de dnyaya gel

mitir. Ziraat ve Ticaretle uram 10 Nisan 1910'da 53 oy alarak Bi
ga'dan m e b u s seilmitir. Mebusluuna itiraz edenler olmu ise de, ya
plan incelemede seimin iptalini gerektirecek bir olay saptanamam ve
mebusluu geerli saylmtr.
25 Aralk 1911'de Kal'ay Sultaniye sancandan silah altna alnan
larn ailelerine m a a balanmas hakknda bir k a n u n teklifi hazrlam
tr.
651
KARES
ABDLAZZ MECDI EFEND
Blkzade Abdlaziz Mecdi Efendi, 1865'te Balkesir'de dodu. R

tiye ve medrese de eitim grd. 1884'ten 1892'ye kadar Balkesir Rti
yesi "muallimi snliinde" 1892'den 1893'e kadar Trke retmenliin
de, 1893'ten 1896'ya kadar da Hanya Mekteb-i Kebiri slam Edebiyat
retmenliinde bulundu.Ticaret yapt. 8 Kasm 1908'de 164 oy alarak Ka-
resi'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Ktiplik yapt. 4 Nisan
1910'da mebuslarn imtiyaz almamalar ve imtiyaz ileriyle ilgilenmeme
lerini ieren bir kanun teklifi hazrlad. kinci ve nc devrede seile
meyen Mecdi Efendi r-y Evkaf Azas iken drdnc devrede yeniden
Karesi'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da ikinci bakanlk grevini
yapt, 1944'te vefat etti.
655
AL GALP EFEND
Ali Galip Efendi, Mehmet Asm Efendi'nin oludur. 1872'de Balke

sir'de dodu. Medrese ve Hukuk mektebinde okudu. Prezrin'e bal Lu-
me kazas Savc Yardmcs iken aday oldu ve 1 Aralk 1908'de 119 oy
alarak Karesi'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da R s u m a t Encme
ni Mazbata Muharirlii yapt. 26 Ocak 1910'da "Rtbe-i lmiye ve Mlki
yenin" lavedilmesine ilikin bir k a n u n teklifi hazrlad. kinci ve n c
devrede de mebusluk grevine devam etti.
656
'-
BRAHM VASFI EFEND
brahim Vasfi Efendi, 1879'da Aydmck'ta dodu. Hac Ali Efendi'nin

oludur. Medresede okudu. Kadlk yapt. 8 Kasm 1908'de 66 oy alarak
Karesi'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Evkaf ve Defter-i Hakan
Encmeni Zabt Ktiplii yapt.
657
MUHARREM HASB EFEND
Helvaczade Muharrem Hasbi Efendi, 1863'te Balkesir'de dodu.

Rtiye ve medresede okudu. retmenlik ve mderrislik yapt. 7 Kasm
1908'de 139 oy alarak Karesi'den mebus seildi.
658
KONSTANTN SAVAPULOS EFEND
Konstantin Savapulos Efendi, Paaliman Nahiyesinde dodu. Fener

Rum mektebinde okudu. Bursa Reji idaresinde alt. 25 Ocak 1909'da
49 oy alarak Karesi'den mebus seildi. kinci, nc devrede de mebus
luk grevine devam etti.
659
EFK EFEND
efik Efendi, 8 Kasm 1908'de 171 oy alarak Karesi'den m e b u s seil

di. 23 Eyll 1909'da Temyiz Mahkemesi yeliine atand.
660
KUDS
RUH EL HALD BEY
Ruhi El Halidi Bey, 1863'te Kuds'te dnyaya geldi. Mlkiye'de

okudu ve Paris'te siyas bilimler eitimi grd. Baehbendar iken aday
oldu ve 2 Kasm 1908'de 67 oy alarak Kuds'ten mebus seildi. Meclis-i
Mebsn'da dare Memurluu ve Birinci Reis Vekillii yapan Halidi Bey,
ikinci devrede de mebusluk grevini srdrd.
663
HAFIZ EL SAD BEY
Hafz El Said Bey, 1842'de Gazze'de dodu. Hususi mektepte okudu.

Gazze Kaymakam Vekillii yapt. 2 Kasm 1908'de 51 oy alarak Ku
ds'ten m e b u s seildi. Meclis-i Mebsn'da R s u m a t Encmeni Reislii
grevinde b u l u n d u .
664
SAID EL HSEYN BEY
Said El Hseyni Bey, 1868'de Kuds'de dodu. Beyrut'ta Sultan

mektebinde okudu. Kuds Belediye Reislii yapt. 7 Kasm 1908'de 59 oy
alarak Kuds'ten mebus seildi. nc devrede de mebusluk grevini
srdrd.
665
MEDNE- MNEVVERE
SEYYD ABDLKADR HAM EFEND
Abdlkadir Haimi Efendi, 1846'da Medine'de dodu. Ulm-u Aliye

eitimi ald. eriyye Mahkemesi Baktibi iken 30 Ekim 1908'de 10 oy
alarak Medine-i Mnevvere'den mebus seildi. Meclis-i Mebsn'da Hi
caz Demiryolu Komisyonu Reisliinde b u l u n d u .
669
ME'MUN BERRI EFEND
M e ' m u n Berri Efendi, 1856'da Medine'de d n y a y a gelmitir.

Mftlk yapmtr. nc devrede m e b u s seilmi, fakat devreyi
t a m a m l a m a d a n 13 Aralk 1915'te istifa etmitir.
670
EYH AHMED SAFI EFEND
Me'mun Berri Efendi'nin yerine seilmitir.
671
SEYYID AHMED SENAFI EFEND
Ahmed Senafi Efendi, 1863'te Medine'de dodu. Belediye Bakanl

yapt. 90 oy alarak nc devrede Medine'den mebus seildi.
672
URFA
MAHMUT NEDM BEY
Krkzade Mahmut Nedim Bey, 1872'de dnyaya gelmitir. Medre-

se'de okumutur. Mahkeme yelii yapmtr. 5 Aralk 1908'de 45 oy ala
rak Urfa'dan m e b u s seilmitir.
675
ZOR
HIDIR LTF EFEND
Hdr Ltf Efendi, 1865'te Zor'da dnyaya gelmitir. Rtiyeyi bitir

mitir. Memurluk yaparken seimlerde aday olmu ve 12 Kasm 1908'de
19 oy alarak Zor'dan mebus seilmitir. Meclis-i Mebsn'da Dahiliye
Encmeni Zabt Ktiplii, Evkaf- Hmyn Encmeni Reislii yapm
tr.
679
1877 MECLIS-I MEBUSAN UYELERTNIN ISIM LSTES
SOLDAN SAA 51 Edirne - Cerdzde Hci Panayotak
1 Meclis- Mebusan Reisi - Ahmet Vefik Paa Efendi
2 Res-i Sn, Dersaadet - Ohannes Efendi 52 Manastr - Avram Efendi
3 Aydn - Ahmet Efendi 53 Sofya - Feyzi Efendi
4 Edirne -erifBey 54 Selanik - Istfanak Efendi
5 istanbul - Hac Ahmet Efendi 55 Tuna - Nuri Efendi
6 Kuds -Yusuf Ziya Efendi 56 Cezayr- Bahr- Sefid - Zafirak Panddemmos
7 Dyarbekr - Mesut Efendi Efendi
8 Slistre - Al Paa 57 Selanik - ismail Efendi
9 Edirne - Rfat Efendi 58 Beyrut - Hseyin Efendi
10 Dersaadet - Hakk Mustafa Bey 59 Golos - Kantara Efendi
60 Badat - Menaham Danyel Sulh Efendi
11 Selanik - Dramal Tahr mer Paa
61 Konya -Fasih Efendi
12 izmir - Hac Mehmet Efendi
62 istanbul - Astarclar Khyas Hac
13 Harput - Hac Hafz Mahmut Efendi
Ahmet Efendi
14 Trablusgarp - Sleyman Kaplan Efendi
63 Selanik - Vasilak Efendi Papazolu
15 Edirne - Hasan Bey
64 Badat - Abdurrahman Bey
16 Suriye - Halt Efendi
65 Yemen - eyh Al Efendi
17 Bosna -Al Efendi
66 Aydn - Yanaku Efendi
18 Yanya -AlNakBey
67 Trabzon - Al Efendi
19 Suriye - Nkasmen Efendi
68 Sivas - Mehmet Al Efendi
20 Bursa - Pavlak Efendi
69 Bosna - Yaver Efendi
21 Ankara -Abd Bey
70 Cezayr- Bahr-i Sefid - Nkolak Efendi
22 Dersaadet - Sebuh Maksudyan Efendi
71 Erzurum -Rauf Bey
23 Yanya - Mustafa Bey
72 istanbul - Ahmet Hilmi Efendi
24 Badat - Abdurrezzak Bey
73 Bosna - Yusuf Efendi
25 Ankara - Sleyman Refik Efendi 74 Erzurum - Hamzal Efendi
26 Halep - Sadi Efendi 75 - Corc Efendi
27 izmir - Ragp Bey 76 Konya - Smonak Efendi
28 Medine - Seyyid Ahmet Efendi 77 istanbul - Hasan Fehmi Efendi
29 Bosna - Mehmet Bey 78 Siroz - Mhalaki Bey
30 Halep - Naf Bey 79 Bosna - Petrak Petrov Efendi
31 Bosna - Fehmi Efendi 80 Edirne - Teodoros Efendi
32 Edirne - Rupen Yazciyan Efendi 81 Halep - Manuk Karacyan Efendi
33 Yanya - Nkola anaka Efendi 82 Erzurum - Ahmet Muhtar Efendi
34 Sofya - Petko Teodor Efendi 83 Manastr - Dmtros Rumi Efendi
35 Bursa - Shak Yavermiyan Efendi 84 Sofya - Zaharya Efendi
36 Tuna - Istenafaki Teodorov Efendi 85 Trabzon - Yorgak Efendi
37 Manastr - Hac Sleyman Efendi 86 Cezayr- Bahr- Sefid - Hac Vasl Bogalds
38 Ikodra - Yusuf Efendi Efendi
39 Halep - Hseyin Efendi 87 Ikodra - Ancelo Dodmase
40 Preveze - Veysel Bey 88 Bosna - Petrak Efendi
41 Kosova - Sazvar Bey 89 Edirne - Atenodurus
42 Konya - Hseyin elebi Efendi 90 Adana - Kzm Bey
43 istanbul - Vasilak Bey (Serakyoti) 91 Bosna - Sleyman Bey
44 Trablusam - Nufel Bey 92 Ankara - Altn Top Mke
45 Edirne - Hseyin Efendi 93 Sivas - Agop ahmyan Efendi
46 Yanya - Zoki Bey 94 Manastr - Rfat Bey
47 Tuna - akir Efendi 95 Hersek - Istefan Haranpopov
48 Kbrs - Mehmet Bey 96 Erzurum - Danyel Karacyan Efendi
49 Trablusgarb - Mustafa Efendi 97 Hersek - ibrahim Bey
50 Edirne - Belga Yorgak Kara Mkov 98 Kestem - Nuri Bey
Efendi 99 Kastamonu - Salm Efendi
714
IV. BLM
SADRAZAMLAR
(1908 - 1922)
MEHMET KML PAA
(1832 - 1913)
1832 ylnda Kbrs'n Lefkoe Kasabasnda doan Mehmet Kmil Pa

a, Topu Yzba Salih Aann oludur.
Mehmet Kmil nce Kbrs'ta okumu, Arapa, Farsa, Rumca ve
Franszcay renmitir. 1845'te Msr'a giderek Lisan Mektebine girmi
tir. Burann Harbiye Mektebi ekline dntrlmesiyle askerlik eitimi
de grm oldu. Bu arada zel retmenlerden ald derslerle ngilizce
rendi. 1848'de Msr Valisi Abbas Paann tercmanlk ve ktiplik ile
rinde bulundu ve Msr'da Binba oldu.
Abbas Paann olu lhami Paaya dil retmekle grevlendirildi. Ab-
dlmecid'e damat oldu.
1860 ylnda kendi istei ile Kbrs Evkaf Mdrlne atand. Ancak
2,5 yl sonra bu grevden azledildi.
Yunanllarn Kbrs'taki faaliyetleri zerine Tuzla Kaymakamlna,
1863'te Kbrs Muhasebeciliine atand. Drt ay sonra Sayda Eyaleti Mu-
683
hasebeclme ve Suriye Vilayetinin Merkez Mutasarrflna nakloluna
rak rtbesi Mrmranla ykseltildi Yedi ay sonra Beyrut Mutasarrfl
na ve Suriye Vilayeti Politika Memurluuna tayn olunarak, Rumeli
Beylerbeyi payesi verildi 1869'da Trablusam'a Mutasarrf oldu, Yine ay
n yl Halep Vilayeti Merkez Mutasarrflna, Vilayet Umuru Ecnebiye
Mdriyetine atand Sekiz ay sonra Filibe Mutasarrflna geti, gitme
den nce Kuds Mutasarrfl da yapt Yedi ay sonra Mutasarrfln Vi
layete dntrlmesiyle 1872'de Hersek ve ikinci kez Beyrut Mutasar
rflna, 1873'te de ikinci kez Kuds Mutasarrflna atand 1875'te Sa
kz, 1876'da u u n c u kez Beyrut Mutasarrflna, 1877'de Kosova Valili
ine ve b u n u takiben Halep Valiliine getirildi. Halep'te iken ingiliz Kon
solosu ile arasnn almas uzerme, II Abdulhamt tarafndan istanbul'a
arld Halep'te ingiliz dman grnerek hakknda ikyet edilmesi
ni ve b u sayede sarayn gozune girmesini kendisinin dzenledii sylenir
istanbul'a arlmca, nce Dahiliye Mstearlna sonra da Evkaf ve
Maarif Nazrlna, 1883'te Aydn Valiliine atand Bu ildeki ekya hare
ketlerini bastrd
1884'te Bulgarlarn ark Rumeli Vilayetinde kardklar bir olay
zerine Sad Paa Sadrazamlktan ekilmek zorunda kalnca yerme sad
razam oldu
Kmil Paann b u ilk Sadrazaml 6 ay kadar s u r d u 1895'te ikinci
kez Sadrazam olmusa da bir sure sonra azledilerek Aydn Valiliine
atand Bylece istanbul'dan uzaklatrlm oldu
Kmil Paann Aydn'da surgun olarak valilik etmesi o n u n halk ara
snda sevilmesine ve tannmasna neden oldu Doru sozlu olmas, r
vet almamas b u sevginin olumasnda en nemli etkendir
II Merutiyetin iln uzerme Sad Paa Sadrazamla getirilince Kmil
Paa da Vkel Heyetine alnarak istanbul'a getirildi Sad Paa Sadra
zamlktan ayrlnca onun yerine u u n c u kez Sadrazamla getirildi Os
manl imparatorluu tarihinde ilk kez h k m e t program hazrlayan
Sadrazam oldu Osmanl imparatorluunda Merut sistemin gereklerini
yerme getirebilmek iin Mecls- Umuminin almasna buyuk bir nem
verdi Seimlerin yaplarak Mecls- Umuminin almasn salad Ancak
Mecls- Mebsn'm kendisinden istedii aklamay ertelemek istemesi
uzerme verilen gvensizlik oylar ile Sadrazamlktan ayrld B u n d a n son
r a ittihatlarla Kmil Paann aras iyice ald ittihat ve Terakkinin o
zaman tuttuu Sad Paa ile de aralarna dmanlk girdi
684
Kmil Paa, ttihat ve Terakki Hkmetinin dmesi zerine yerine
geen Gazi Ahmet Muhtar Paa Kabinesine ray Devlet Reisi olarak
girdi. Gazi Ahmet Muhtar Paann istifas zerine 1912'de drdnc kez
Sadrazamla getirildi. Bu son Sadrazamlndan Balkan Savann fela
ketle bitmesi ve ttihatlarn Bb- li'yi basmalar zerine ekildi ve
memleketi olan Lefkoe'ye giderek orada ld (1913).
685
HSEYN HLM PAA
(1855 - 1922)
22 Kasm 1855 (12 Rebilevvel 1272) 'te Midilli Adasnda Sarlice ci

varnda, iryane Kynde dodu. Babas tccardan Ktahyalzade Mus
tafa Efendi idi.
Hseyin Hilmi, Sarlice Sbyar Mektebinde okuduktan sonra reni
mine devam etmek zere Girit'e gitti (1873- 1290). Birinci snf dva ve
kleti diplomasn alarak 1874 (1291) de maasz olarak Midilli Tahrirat
Kalemine girdi.
1875'te Midilli Tahrir-i Emlk Seyyar Frkas mukayyidliine, 1875-
1292)'de Tahrir-i Emlk Kalemi Vukuat Kitabetine, 1876' (1293)'da o Ka
lemin Bakitabetine, 1881' (9 Cumadelahire 1298) de Midilli Tahrirat
Mdriyetine, (8 evval 1300) 12 Austos 1883'te Aydn Vilayeti mektup
uluuna tayin oldu.
1885 (1302)'te Nait Paann Valiliinde Suriye Vilayeti Mektupulu
una, 1885 (1303)'te ilaveten Suriye'deki Arazi-i Seniye Komisyonu fah
ri yeliine tayin edilerek, 1887 (1305)'de nc Rtbe-i Osman, 1890
(1308)'da Rtbei Ul rtbesi verildi.
686
1891'de Mektupuluktan stifa etti. Ayn yl Padiahn Burdur Sanca
dahilindeki iftliklerinin muvakkat memurluuna atand. 1892'de
Badat'daki Arazi-i Seniye dare Mdr oldu. Hastaln ileri srerek
istifa etti. 1893'te Mersin Mutasarrflna atand.
1893te yeni oluturulan Mean Mutasarrflna tayin edildi ve 1894'
te kinci Rtbe Mecid Nian verildi.
1896'da Beyrut Vilayetinin Nablus Mutasarrflna gnderildi. Ayn
yl tekrar Mean Mutasarrflna atandysa da, bir sre sonra 25 Temmuz
1896'da grevinden alnd.
Aralk 1896'da Sleymaniye Mutasarrflna tayin edildi. Ancak ar
dndan istifa etti. 1897'de Adana Valiliine atand.
1898'de Yemen Valiliine getirildi. Grevden ald bir kaymakamn
tuttuu kii tarafndan kurunland. Uzun sre tedavi altnda kald. Ge
rek b u sebeplerden, gerekse Ordu Miri Abdullah Paa ile aralarnn bo
zulmas zerine valilik grevini yerine getiremediinden 1902'de azledil
di. Hemen ardndan Rumeli Vilayeti Mfetti-i Umumiliine getirildi.
1908'de Kmil Paa Hkmetinde Dahiliye Nezaretine atand. Fakat
bir sre sonra istifa etti. Kmil Paa gvensizlik oyu ile Sadrazamlktan
d n c e yerine Sadrazam oldu. 31 Mart Olay zerine istifa etti. syan
bastrldktan sonra tekrar Sadrazamla getirildi. Ayn yl (29 evval
1327-31 Terinievvel 1325) Heyet-i Ayan yeliine atand.
Sadareti srasnda Bosna, Hersek ve Bulgaristan sorunlarnn z
m, Adana'daki asayiin salanmasyla urat. 1910'da istifa etti.
Hseyin Hilmi Paa, ttihat ve Terakki'nin zorlamasyla istifa ettii yo
lundaki haberleri yalanlayarak "kendince grd lzum" gerei istifa
ettiini belirtmise de b u lzumu aklamamtr.
Hseyin Hilmi Paa istifa ettikten bir sre sonra seyahat amacyla
Avrupa'ya gitti ve u z u n sre kald. Dnnde Meclis-i Ayn'a devam et
ti. Maliye Encmeni Bakanlnda b u l u n d u . Mal ilerin dzeltilmesine
alt.
Gazi Ahmet Muhtar Paann Sadrazaml srasnda Adliye Nazr ol
du. Birka ay sonra istifa etti.
1912'de Viyana Sefaretine a t a n a n Hseyin Hilmi Paa, vefat edinceye
dek Viyana'da kald.
alkan, gayretli, zeki bir devlet adam olarak tannmtr.
687
ft^^-W^|w ^
AHMET TEVFK PAA

(1845 - 1936)
1845 ylnda skdar'da domutur Ferkandan ismail Paa'nn o

ludur
ilk tahsilim bitirdikten sonra askeri okula devam etti Svari Mlaz
m iken askerlik mesleinden ayrlarak Bb- l Tercme Odasna girdi
Yetenek ve alkanl sayesinde ksa zamanda ykseldi 1872'den, Ha
riciye nezaretine getirildii 1895'e kadar Roma, Viyana, Berlin, Atma ve
Petersburg eliliklerinde ikinci ktiplik ve maslahatgzarlk yapt
14 yl Hariciye Nazrl yapan Tevfk Paa, II Abdulhamd'm gven ve
takdirini kazanmt Nitekim 1908'de Mecls- Ayan yeliine atand An
cak 1909 ubatnda Kbrsl Kmil Paa'nn istifas ve h u k u m e t m dal
mas uzerme o da grevden ayrld Ksa sure sonra Londra Eliliine ta
yn edildiyse de 31 Mart Olay ile ortaya kan h k m e t b u h r a n uzerme
yem h k m e t i kurmakla grevlendirildi (14 Nisan 1909) Ancak II Ab-
dulhamt'm tahttan indirilerek V Mehmet'in padiah olmas uzerme 6
Maysta Sadaretten ayrlarak Londra Ellyle tekrar ingiltere'ye gitti
688
1914'te I. Dnya Savann balamasna kadar b u grevde kald. Sava
s o n u n d a Talt Paa'nm yerine hkmeti kurmakla grevlendirildi. An
cak ttihat ve Terakki Partisi'nin devam eden mdahaleleri yznden g
revi kabul etmedi. B u n a karlk Vahdettin tarafndan Mondros Mtare-
kesi'nin imzalanmasndan sonra istifa eden zzet Paa'nn yerine Sadare
te tayin edildi (11 Kasm 1918). Tevfik Paa'nn Sadrazamlnn ikinci
gn tilaf Devletleri gemileri, stanbul'a girdi. Padiah da eitli sebep
lerle Meclisi feshetti (21 Aralk 1918). Tevfik Paa da kabinede yapmay
tasarlad deiiklikler nedeni ile bir sre sonra grevden ayrldysa d a
ardndan yeniden hkmeti kurmakla grevlendirildi. Kabineyi istedii
gibi k u r m a s n a ramen hibir i gremiyerek istifaya mecbur oldu ve ye
rini Damat Ferit Paa'ya brakt. B u n d a n sonra iki yl Ayan Reislii ve Pa
ris'te toplanan Bar Konferans'nda delegelik yapt. D a h a sonra Sadaret
ten ekilen Damat Ferit Paa'nm yerine 21 Ekim 1920'de Osmanl Dev-
leti'nin son kabinesini kurdu.
21 ubat - 12 Mart 1921 tarihleri arasnda Londra'da toplanan kon
feransa, Ankara Hkmetinin yamsra stanbul Hkmetini temsilen
katld. Kendisine sz hakk verildiinde, "sz asl milletin vekillerine ait
tir, binaenaleyh Anadolu Heyetine sz verilmesini teklif ve rica ederim."
diyerek sz Ankara temsilcilerine brakt. 1 Kasm 1922'de Saltanat res
men kaldrlnca, 4 Kasm 1922'de Tevfik Paa istifa ederek idareyi Anka
r a Hkmetinin temsilcisi Refet Paaya brakt.
Soyad Kanunu ktktan sonra "Oktay" soyadn alan Tevfik Paa,
drst, sabrl, ak szl, doru bir kiiydi. Herkes tarafndan saylr ve
gvenilirdi. En kritik anlarda Sadarete getirilmesinin nedeni de budur.
BRAHM HAKKI PAA
(1863 - 1918)
1963'te Beikta'ta dodu. Kafkasya'dan g etmi Grc bir aileden

gelen ehremaneti Meclis Reisi Remzi Efendinin oludur. brahim Hakk
Paa Mahallesindeki Rtiye Mektebinden sonra Mektebi Mlkiyenin
dadi ve l blmlerini bitirerek 1298 ylnda mezun olmu ve Tahrirat-
Hariciye Kalemine maasz tayin edilmitir. Daha Rtiye Mektebindey-
ken zel hocalardan ngilizce ve Franszca dersleri almt. Bir yl sonra
Padiahn zel hazinesinden verilen m a a ile mbeyn mtercimi olmu
tur (1883). Polisiye romanlardan holanan II. Abdlhamit'e b u tr ro
manlar evirmitir. 1886'da Mekteb-i Hukuk'ta "Tarih" ve "Hukuk-u Si
yasiye", Ticaret Mektebi'nde ""lm-i Servet" ve "Hukuk-u Ticaret" dersleri
okutmutur. Ancak 1889'da Paann serbest retimi ho grlmeyerek
Mekteb-i Hukuk'taki "Tarih" dersi kaldrlmtr. Bir yl sonra "Hukuk-u
dare", bir yl sonra d a "Hukuk-i Dvel" derslerini y r t m t r .
Mabeyn mtercimlii ve retmenliin yansra 1894'te Meclis-i Sh
hiye yelii de yapmtr. Yine ayn yl Bb- li H u k u k Mavirliine ta
yin edilmitir.
690
Dier taraftan, Bosnallara ait ilerin tasfiyesi iin k u r u l a n komisyon
bakanlna, Rumeli imendifer tahvilt ve Beyrut rhtm iin oluturu
lan komisyona, Makedonya, Arnavutluk maliye ve adliye ilerini tefti he
yetine ve Cebel-i Drz tahkikatna katlmtr.
1896'da Girit Adas ynetimini slh iin Hanya'ya gitmitir. Yine ay
n yl II. Abdlhamit'in baz gizli tebligatn Bulgaristan Prensi Ferdi-
n a n d ' a bildirmek iin, Sofya'ya gnderilmitir.
Ksaca, tartmal ne kadar devletleraras hukuk ve siyas konular
varsa, h e m e n hepsinde brahim Hakk Paay grmek m m k n d r . .
Hakk Paa, 30 kadar diplomatik komisyonda bakanlk veya yelik yap
mtr.
II. Merutiyetin ilnn izleyen dnemde nce (17 Temmuz 1304) Ma
arif Nezaretine, bir sre sonra d a b u n a ilaveten Dahiliye Nezaretine geti
rilmitir 11 Austos 1324 (1908). 4 Knunuevvel 1324'te Roma Bykel
iliine atanm, stanbul'dan ve verdii derslerden ayrlmtr.
Roma'da sefir iken Sadrazam Hseyin Hilmi Paann istifas zerine,
12 Ocak 1910'da Sadrazamla atanmtr. Sadrazaml srasnda bir
ara Nafa Nezaretine veklet etmi, 1327 Austosunda da Hariciye Neza
reti kendisine verilmitir.
Sadarete tayini ile vezret payesini de alan brahim Hakk Paaya ay
rca Darlfnun- Osman fahri retim yelii payesi de verilmitir.
brahim Hakk Paa, 29 Eyll 191 l'de talyanlarn Trablusgarp'a sal
drmalar zerine istifa etmitir.
Balkan Savandan sonra i bana gelen ttihat ve Terakki Kabinesi
tarafndan ngiltere ile Osmanl mparatorluu arasnda ihtilafl olan
Badat hatt s o r u n u n u n zm iin delege olarak Londra'ya gitmi, g
rmelerde baar salamak zere olduu bir srada I. Dnya Sava'nn
iln edilmesi zerine Trkiye'ye geri dnmtr.
brahim Hakk Paa, 1916 ylnda Berlin Bykeliliine atanm,
Brestlitovsk Konferansnda Sadrazam Talt Paann Bakanlndaki he
yette grev almtr. 1918 ylnda Berlin'de lmtr.
brahim Hakk Paa, XIX. Yzyl sonu ile XX. Yzyl balarnda Os
manl Trkiyesinde yetimi bilim ve tecrbeye sahip, modern ve yenilik
i bir siyaset adam idi.
Batda eitim grmemi olmasna ramen ald zel derslerle ngiliz
ce ve Franszcay renmi, son zamanlarda d a Almanca renmitir. Os
manl tarihinde ilk kez, stanbul'da yaayan seleflerini ziyaret eden Sad
razam, brahim Hakk Paadr.
Bilim ve s a n a t a byk nem veren brahim Hakk Paa, Sadareti za
mannda basn zgrln korumaya zen gstermitir. "Tarih-i Umu
m, Hukuk- Dvel, Muhtasar slm Tarihi, Hukuk- dare" gibi eitli
eserleri vardr.
691
SAD PAA
(1838 - 1914)
1838 ylnda Erzurum'da dodu. Babas Tahran Maslahatgzar Ali

Namk Efendidir. Said Bey nce Erzurum'da sonra da stanbul'da med
rese tahsili grd. Ayrca zel hocalardan yeni ilimleri ve Franszcay
rendi.
Said Bey babasnn 1853'te stanbul'da lm zerine kalabalk aile
sini geindirmek iin memuriyet hayatna atld. lk girdii Erzurum Vi
layeti Tahrirat Ktipliinden 1273 (1856/1857)'te Anadolu Ordusu Tah
rirat Kalemine geti. 1275 (1858/1859)'te ordu fevkalde heyeti ile birlik
te stanbul'a geldi. Orada Meclis-i Vl Hulefalna nakledildi ve 1278
(1861/1862)'de Adalar blgesini ihtiva eden 7. Belediye Dairesi Reislii
ne ek grevle tayin oldu. 1279 (1862/1863)'da Rumeli Tefti Heyeti Ba
ktibi sfatyla Rumeli vilayetlerini dolat. Geni Osmanl mparatorlu
u n u n Avrupa'daki parasn tanmasna vesile olan b u grev srasnda
m u h a k e m e heyeti reislii de yaparak bir ok yksek m e m u r u m u h a k e
me etti. Dnte Meclis-i Vl Baktipliine ykseldi.
692
Said Bey, Cemzlyelevvel 1284 (Eyll 1867)'de Matbaa-i mire M
drlne tayin oldu. Ardndan b u grevine, devletin resm gazetesi Tak-
vim-i Vakyi'nin Mdrl eklendi. Rebilhir 1285 (Temmuz/Austos
1868)'de yeni k u r u l a n ray Devlet Daire Muavinliine getirildi. Bu ku
r u m u n eitli dairelerinde ba muavinliklerde b u l u n d u ve 1288 (1871)'de
Divn- Ahkm- Adliye Muhakemat Dairesi Baktibi oldu. 17 Zilkade
1290 (6 Ocak 1874)'da Ticaret Nezareti Mektupuluuna tayin oldu. 6
Safer 1291 (25 Mart 1874)'de Sadaret Mektupuluuna terfi ettii halde,
21 Ramazan 1292 (21 Ekim 1875)'de Maarif Nezareti Mektupuluuna
naklolundu. Ancak b u grevinde fazla kalamad, 20 Zilkade (18 Aralk)'de
Meclis-i Ticaret ve Ziraat azalna nakledildi.
II. Abdlhamit'in clusu zerine Mabeyn Baktipliine getirildi. Bu
m a k a m d a k i almas ile Padiahn takdirini ve gvenini kazand. Ka-
nun- Esas metninin incelenmesinde Padiaha zel mavirlik yapt.
Kanun- Esas'nin ilnndan sonra 22 Safer 1294 (8 Mart 1877)'te
"Vezir" payesine ykselen ve "Paa" unvann alan Said Paa, 2 Nisan
1877'de Ayan azalna tayin edildi. 3 Zilkade (9 Kasm) 1877'ye kadar
ek memuriyet ile Hazine-i Hassa Nazr oldu. 7 Muharrem 1295 (11 Ocak
1878)'te Dahiliye Nezaretine nakledildiyse de, Ahmet Vefik Paann Ba
vekleti kabul iin ileri srd artlardan biri Said Paann azli oldu
undan, 1 Safer (14 ubatJ'de Nezaretten ayrld ve ikinci kez Hazine-i
Hassa Nezaretine tayin oldu. Ancak 1,5 ay sonra b u grevden de azledil
di.
Said Paa 15 Rebilhir 1295' (18 Nisan 1878) te Ayan Riyasetine
ykseldi. Ali Suavi olay zerine stanbul'dan uzaklatrlmak amacyla 5
Cemaziyelahir (6 Haziran)'da Ankara Valiliine tayin edildi. Said Paa, Ali
Suavi olay ile ilgisi olan Damat Mahmut Paann adam saylyordu. s
tanbul'dan uzaklatrlmasnn nedeni de b u d u r . B u n u n l a beraber Anka
ra Valilii grevinin deitirilmesi konusundaki ricas kabul edilerek, 4
gn sonra Hdavendigr (Bursa) Valiliine nakloldu.
Said Paa Bursa'da 6 ay kadar kaldktan sonra stanbul'a dnmesine
izin verildi. 3 Zilhicce (28 Ekim)'de n c kez Hazine-i Hassa Nezareti
ne ve 9 Zilhicce (4 Aralk)'de Adliye Nezaretine tayin oldu. Osmanl Niza
miye Mahkemelerinde Mdde-i Umumlik Messesesinin k u r u l u u , Ceza
Usul ve Ticaret Usul kanunlarnn hazrlan, Adliye Nezaretinde ger
ekletirdii slahatlardr,
Said Paa, 3 Zilkade 1296 (18 Ekim 1879)'da Baveklete getirildi.
Said Paa, b u ilk Bavekilliinde mal slahat ile urat. Devlet 1875 y
lnda d borlarn faizini bile deyemeyecek d u r u m a d m t . Said Pa
a hazine an kapamak ve devlet btesini denkletirmek amacyla
tasarruf tedbirleri alarak memur maalarn azaltt. Bu arada kendi ma-
693
an d a 90 000 k u r u t a n 25 000 Kurua indirdi. Meclis-i Vkelda Pa
diahn hal'i grldne dair, Yldz Sarayna verilen bir jurnal ze
rine, 1 Receb 1297 (9 Haziran 1880)'de Bavekletten azledildi.
12 Eyll'de ikinci kez Baveklete getirildi. Bavekilliin ilk aylarnda
T u n u s s o r u n u ile ilgilendiyse de T u n u s ' u n Franszlar tarafndan igalini
nleyemedi (7 Nisan 1881). 28 Muharrem 1299 (20 Knun I. 1881)'da
Dyn- Umum daresini kurdu. 1876 Eyllndeki 254 292 000 Sterlin
tutarndaki d borlar, 106 437 237 Sterline indirildi. Yapt icraatlar
d a n biri de Osmanl tccarlarnn meslek haklarn korumak amacyla 14
Ocak 1882'de Dersaadet Ticaret Odasn kurmasdr. Ayrca polis teki
ltn slah ederek, Osmanl ehirlerinde ilk kez serkomiserlik ve komi
serlikler oluturdu. Msr s o r u n u yznden 13 Cemaziyelahir 1299 (2
Mays 1882)'da Bavekletten azlolundu.
24 a b a n (11 Temmuz 1882) da n c kez Baveklete getirildi. M
sr s o r u n u n u n yeniden patlak vermesi zerine 19 Muharrem 1300 (30
Kasm 1882)'de Bavekletten azlolundu. Azlolunmasnn asl nedeni,
Hassa O r d u s u m e n s u b u Dastanllarn, Padiah hl' etmek zere Ser-
yaver Mir Fuad Paann Bakanlnda cemiyet kurmalarndan phe-
lenilmesi ve nlem almamakla sulanmasyd. Grevden alndktan son
ra 18 s a a t Yldz'da hapsolundu. ngiliz Elisi Lord Dufferin'in m d a h a
lesi sonucu serbest brakld.
Said Paa iki gn gemeden 21 Muharrem (2 Aralk)'de yeniden eski
makamna tayin oldu. Bu defa Baveklet unvan Sadarete evrilmiti.
Said Paa drdnc Sadrazamlnda, mlk alanda memurlarn terfi ve
emekliliklerine ilikin kararname kard (1883). B u n a gre memurlarn
devlet dairelerine "ahadetname" ve "Msabaka imtihan" ile alnmasn
salad. Tekad sand kurdu. Maarif alannda yeni okullarn almasn
salad. zellikle Mlkiye dadilerinin almasna nem verdi. Bylece or
ta retimde byk bir gelime oldu. Yksekretim alannda da 28 Ocak
1884'te stanbul'da Ticaret Mektebi ve 9 Kasm 1884'te Hendese-i Mlki
ye Mektebi ald. Haziran 1884'te Bayezit Ktphanesini halka at.
ark Rumeli'deki Bulgar ayaklanmasna kar asker evkini II. Abdl-
hamit'e arz etmesi zerine, toplanan askerlerle Padiah hal'edecei d
ncesi sonucu, 15 Zilhicce 1302' (25 Eyll 1885) de grevinden alnd.
B u n d a n sonra 10 yla yakn resm grevde b u l u n m a y a n Said Paa, 15
Zilhicce 1312 (9 Haziran 1895) tarihinde beinci kez Sadarete getirildiy
se de, Ermenilere kar gerekli nlemleri alamayan Zaptiye Nazr Nazm
Paann azlini arzetmesi zerine, 13 Rebiylahir 1313 (3 Ekim 1895)'te
Sadrazamlktan uzaklatrld.
Bu olaydan iki ay kadar sonra II. Abdlhamit'ten "Sadaretin fevkin
de" bir memuriyet ile Yldz Saraynda ikamet etme teklifini aldysa da.
694
kabul etmedi. Ancak srar edilmesi zerine Ali Namk Bey ile birlikte 4
Aralkta ngiltere Eliliine snd. Hariciye Nazr Tevfik Paann o n u n
m a s u m olduu hakknda teminat vermesi zerine konana dnd ve
u z u n yllar gz hapsinize tutuldu.
16 a b a n 1319 (18 Kasm 1901)'da altnc kez Sadarete getirildi. Pa
diah kendisinden sadakatle hizmet edeceine dair bir yemin senedi al
d. Said Paa Rumeli slahat konusuyla ilgilendi. 11 evval 1320' (11
Ocak 1903) tarihi tezkere ile Sadaretten istifa etmek zorunda kald (25
evval/25 Ocak).
Said Paa 23 Cemaziyelahir 1326 (22 Temmuz 1908)'da tekrar Sada
rete getirildi. Bu yedinci Sadrazaml devletin en buhranl gnlerine
rastlar. Said Paa, Kanun- Esasinin yeniden yrrle girdiine dair
Abdlhamit'ten irade ald (24 Temmuz 1908). Bylece Merutiyet daresi
yeniden k u r u l m u oldu. Ancak Said Paa, Harbiye ve Bahriye nazrlar
seiminin Padiaha braklmas teklifinde Heyet-i Vkel arasnda anla
mazlk kmas zerine, 8 Recep (6 Austos 1908)'te istifa etti.
25 Zilkade (18 Ocak)'de Meclis-i Ayan Reisi oldu. 31 Mart olaynn
patlak vermesi ve Hareket O r d u s u n u n stanbul'a girmesi zerine 27 Ni
s a n g n Ayan ve Mebsn meclislerinden oluan Meclis-i Millnin II.
Abdlhamit'in hal'ine karar verdii celseye riyaset etti.
Said Paa, 7 evval 1329 (1 Ekim 1911) d a sekizinci kez Sadaret ma
kamna getirildi. Kendisinden Trablusgarp s o r u n u n a zm bulmas
bekleniyordu. Said Paann Bakanlnda toplanan Heyet-i Vkel, eya
lette mevcut b u l u n a n Osmanl kuvvetinin i blgelere ekilip d m a n a
kar mdafaada bulunmasn kararlatrd. Bylece talyan O r d u s u n u n
ierilere nfuz etmesi nlenmi oldu. Meclis-i Mebsn'm yalnz Padia
hn iradesi ile fesholunabilmesini m m k n klmak iin Kanun- Esasinin
35. maddesinin deitirilmesine dair h k m e t teklifini muhalefetin red
detmesi zerine, 30 Aralk 191 l'de istifa etti.
ttihat ve Terakki Cemiyetinin desteine sahip olan Said Paa, ertesi
gn tekrar Sadaret makamna getirildi. Bu dokuzuncu Sadrazamlndan
da Arnavutluk'ta" kan isyan zerine, 1 aban (16 Temmuz)'da istifa etti.
Said Paa, 22 Safer 1331 (31 Ocak 1913)'de r-y Devlet Bakanl
na tayin oldu. 7 Recep (12 Haziran)'de Meclis-i Ayan Bakanlna nak
ledildi. Bu son grevindeyken, 1 Mart 1914 tarihinde ld.
Said Paa bir ok meslekdann aksine; rvet ve hediye kabul et
mez, jurnalcilikten holanmazd. Olaylarn s o n u c u n u nceden kestirir ve
deien artlara u y u m salamasn bilirdi. Merutiyetin taraftar olma
masna ramen, merutiyetin ilnndan sonra ittihatlarla ibirlii yap
may baarmas b u n u gstermektedir.
695
GAZ AHMET MUHTAR PAA
(1839 - 1918)
1839 ylnda Bursa'da dodu. Katrc olu Hac Halil Aann oludur.
Oniki yanda Bursa Asker dad Mektebine girdi. 1856'da stan
bul'da Harbiye Mektebine gitti. 1860'ta snf birincisi olarak Erkn- Har
biye Mlazm ve 1861'de Erkn- Harbiye Yzbas oldu.
Serdar Ekrem mer Ltfi Paann kumandasyla iki yl Hersek isya
nnn bastrlmasnda ve Karada Muharebesinde b u l u n d u . Kk bir
asker birlikle Ostrak Geidini tuttu. lk yarasn b u r a d a ald.
1862'de Erkn- Harbiye Kolaal rtbesi ile Harbiye mektebinde
retmenlik yapmaya balad.
1864'te Binbala terfi etti. Frka-i slahiye'nin erkn- harbiyesine
atanarak, Kozan yresine gitti.
1866'da Erkn- Harbiye Kaymakaml rtbesi ile ehzade Yusuf z -
zeddin Efendinin retmenliine atand.
696
1867'de Abdlaziz'in Avrupa seyahatine, ehzade ile beraber katld.
1869'da Miralayla terfi etti ve r-y Asker yesi oldu.
Asir meselesindeki baarsndan dolay 1871'de Ferik oldu. Ayn yl
Yemen Valiliine atand.
1873'te Nafa Nezaretine atanarak stanbul'a geldi. Ayn yl Girit Va
lilii Kumandanlna atandysa da, gitmeden, kinci Ordu Miriyetine
getirildi ve umni'ye gitti.
1874'te Drdnc Ordu Miriyeti ile Erzurum Valiliine tayin edildi.
Bosna-Hersek'te isyan kmas zerine de stanbul'a arlarak Bos-
na-Hersek Bakumandanlna atand. Burada 13 ay baarl hizmet verdi.
1876'da Girit Valiliine atand. Anadolu Harb Ordusu B a k u m a n d a n
lna getirildi (1877). Ancak halefi gelinceye kadar Girit'e gidip vali ve
kumandanla veklet etti. Dolmabahe Saraynda, Sadrazam Edhem
Paann Bakanlnda toplanan "Meclis-i Kebir-i Fevkaldeye" katld.
Karada Komiserleriyle grmek zere Safvet Paa birinci, Gazi Ahmet
Muhtar Paa da ikinci komiser seildi. Safvet Paann konanda topla
nlarak sorun tartld. Meclis-i Vkelda, imdiye kadar Karada'da va-
ad o l u n a n yerlerden b a k a yer verilmeyecei kararlatrld. Muhtar Pa
a, s o r u n u n bar bir yolla halledilmesini istediinden komiserlerin son
toplantsna gitmedi. Ancak sava kanlmazd. Muhtar Paa, Drdnc
Ordu Miri ve Anadolu Harp Ordusu Bakumandan sfatyla 7 Nisan
1877'de Erzurum'a gitti ve Ruslarla savaa balad. Savata gsterdii
baarlar zerine "Gazilik" unvann ald.
1878'de Erkn- Harbiye-i Umumiye Bakanlna atand.
Girit syann, Berlin Kongresi h k m n e gre slah etmek amacyla
grevlendirildi. Adann asayiini salad.
1878'de Berlin Anlamasna gre, Yunan snr k o n u s u n d a oluturu
lan Komisyonun Bakomiseri sfatiyle Preveze'ye gitti. Kongrenin Yunan
llara brakt arazi ve snr tamamen verilmediinden komisyon fesho-
lundu.
Bulgar snrndaki asayisizlik zerine, 1879'da nc Ordu Mi
riyeti zerinde kalarak, Manastr Valiliine atand.
1880'de Erkn- Harbiye Bakanlndan ve valilikten ayrld. Padi
ahn bakanlnda oluturulan Tefti Komisyonunun bakanlna
atand.
697
1880'de Yunan snn s o r u n u n u n zmlenmesi iin stanbul'da sefir
lerden oluan konferansta grev yapt. Alman mparatoriesi ile talyan
Kralna nian vermek zere 1883'te Berlin'e ve Roma'ya gnderildi.
Msr s o r u n u n u n zm iin 1885'te Fevkalde Komiser sfatyla M
sr'a gitti.
II. Merutiyetin iln zerine Meclis-i Ayan azalna ve Riyaset vek
letine atand.
22 Temmuz 1912'de Sadrazamla atand. Gazi Ahmet Muhtar Paa,
tarihe "Byk Kabine" olarak geen kabinesini oluturdu. Trablusgarp
Savan sona erdirdi. Balkan Savann balamas zerine istifa etti (29
Ekim 1912).
Gazi Ahmet Muhtar Paa, Ocak 1918'de ld. yi bir asker olduu ka
dar astronomiye ve matematie de zel ilgi duyan Osmanl Devlet adam
larndan biriydi.
698
MAHMUT EVKET PAA
(1856 - 1913)
B a s r a Mutasarrflarndan Kethdazade Badatl Sleyman Bey'in o

ludur. 1856'da Badat'ta dodu. lkrenimini b u r a d a tamamlad. Har
biye mektebine girdi. 1882'de Kurmay Yzba olarak okulu bitirdi. M
sr'a gnderilmek zere Girit'te toplanan asker gte grevlendirildi. D
n n d e 1883'te Erkn Harbiye rencilerinin cebir ve geometri ret
menliine atand. Almanyal mir Kampofner ve Folder Goltz Paann
yannda b u l u n d u . Almanya'dan alnacak tfekler iin oluturulan ko
misyonda grev ald. 1891'de Miralay oldu. 1894'te Fransa'ya gitti. Yeni
yaplan zrhl kuleleri inceledi. D n n d e Mirlivala ykseltildi.
1901'de Ferik oldu. Ayn yl Mekke ile Medine arasna ekilecek telgraf
hattnn yapmnda grev ald. Ancak b u r a d a eitli muhalefetle karla
t. 1905'te Kosova Valiliine atand. Merutiyetin iln zerine III. Ordu
Komutanlna getirildi. Bu grevine ek olarak Rumeli Vily Genel M
fettilii de Mahmut evket Paa'ya verildi.
699
31 Mart isyannn bastrlmasnda aktif rol ald. Skynetim iln ede
rek Merutiyete kar olanlar yarglad. brahim Hakk Paa Hkmetin
de Harbiye Nazrlna atand. Said Paa Hkmeti srasnda Meclis-i
Mebsn'da youn eletiriler ald. B u n u n zerine istifa etmek zorunda
kald (28 Haziran 1912). Balkan Sava srasnda Alavonya'daki asker
g c n komutanlna tayin olundu. Fakat o istemedi, istifa etti.
23 Ocak 1913'te ttihat ve Terakkiciler Bb- li darbesini yapnca
Sadrazamla Mahmut evket Paay getirdiler (10 Knunisani 1328).
Balkan Sava t m hzyla srd. Londra'da yaplan grmelerinde Mid-
ye-Enez hattnn batsnda kalan (Edirne de dahil) t m topraklarn Os
manl egemenliinden kmas kabul edildi. kinci Balkan savann ya
ratt uygun ortamdan yararlanarak Edirne kurtarld ise de, dier kay
bedilen yerler geri alnamad.
M a h m u t evket Paa, o r d u n u n rgtlenmesinde, ada nitelie ka
vuturulmas k o n u s u n d a nemli hizmetler yapt. 11 Haziran 1913'te bir
suikast sonucu ldrld.
Mahmut evket Paa'nn ldrlmesi zerine lkedeki demokratik
alm durdu, Hrriyet ve tilaf Partisi mensuplar tutukland. stan
bul'dan taraya srld. Tek parti hkmeti sistemi kuruldu.
M a h m u t evket Paa'nn Osmanl Tekilt ve Kyafet-i Askeriyesine,
askerlie dair eitli eserleri vardr. Sadrazamlk dneminde tuttuu not
lar, "Mahmut evket Paa'nn Gnl" ad altnda, 1988'de, Arba Yay
nevi tarafndan yaymlanmtr.
700
PRENS MEHMET SAT HALM PAA
(1863 - 1921)
Eski Msr Valisi Mehmet Ali Paa'nn torunudur. 1863'te Kahire'de

dodu.
yi bir eitim grd. zel hocalardan Arapa, Farsa, Franszca ve n
gilizce dersleri ald. Yksekrenimini svire'de yapt. stanbul'a dnn
ce r-y Devlet yeliine atand.
Saraya yaplan aslsz bir jurnal zerine nce Msr'a, sonra d a Avru
pa'ya gitmek zorunda kald. Fakat o, Avrupa'da iken istibdat kartlary
la iliki kurdu, onlara yardm etti.
Merutiyetin iln zerine stanbul'a dnd. Fakat kadrosuzluk y
znden r-y Devlet dairesinden karld. Belediye seimlerine katld.
Yeniky Belediye Bakanlna seildi. 27 Aralk 1908'de Meclis-i Ayan
yeliine atand.
Trablusgarp Sava sonrasnda talya ile Londra'da yaplan bar g
rmelerinde Osmanl delegesi olarak b u l u n d u . 1912'de ttihat ve Terak-
701
ki Cemiyeti Genel Sekreterliine getirildi. Mahmut evket Paa'nm Sad
razamlnda r-y Devlet ve Hariciye Nazrl yapt. Mahmut evket
Paa'nm ldrlmesi zerine nce Sadaret Kaymakamlna sonra da
Sadrazamla atand. kinci Balkan Sava'nn yaratt kaostan yararla
narak, Edirne'nin ele geirilmesini salad. Bylece Londra Andlama-
s'nda izilen snr deitirdi. Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ile ba
r a n d l a m a l a r yapt. 22 Temmuz 1912'de kapatlan Meclis-i
Mebsn'n yeniden almas iin gerekli almalar balatt. Seimler
yapld. 1 Mays 1330'da Meclis-i Mebsn ald.
kinci Balkan Sava'nn yaratt kaosdan yararlanarak Edirne'nin
ele geirilmesini salad. Bylece Londra andlamasmca izilen snr de
itirdi. Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ile bar andlamalar yapt.
22 Temmuz 1912'de kapatlan Meclis-i Mebsn'n yeniden almas
iin gerekli almalar balatt. Seimler yapld. 1 Mays 1330'da Mec
lis-i Mebsn ald.
Birinci Dnya Sava'nn balamas zerine mparatorluunun taraf
sz kalmas tezini savunda. Savaa Almanya'nn yannda girilmesi tezini
s a v u n a n Enver, Cemal ve Talt ile aras ald. Seferberlik iln edildi. As
ker saysn artrd. 1914 yl Eyllnde kapitlasyonlar kaldrd. Goben
ve Breslav zrhllarnn Osmanl Donanmasyla Karadeniz'e kp Rus ge
milerine ve Rus kylarna ate amas zerine istifasn vereceini bildir
di. Fakat istifa etmedi. Ancak giderek ttihat nderlerle anlamazl
b y d . Padiahn da kendine arka kmadn grnce ubat 1917'de
istifasn verdi.
Mondros Mtakeresinden sonra yeniden dirilen Hrriyet ve tilafla-
rn basksyla ttihat birok kii tutukland. Bunlar arasnda Said Ha
lim Paa d a vard. Bekir Aa blnde tutuklu b u l u n d u r u l a n Sait Ha
lim Paa, Nazm Paa Bakanlndaki Divan- Harp'te yargland. Daha
sonra ngilizlerin zoruyla tutuklu olarak Mal ta'ya gtrld.
Sakarya Sava sonrasnda yaplan andlamayla Malta'daki baz tu
tuklularn serbest braklmas saland. Sait Halim Paa'nn stanbul'a
dnmesine izin verilmedi. B u n u n zerine, o, Roma'ya yerleti. 18 Aralk
1921'de evinin nnde bir Ermeni militan tarafndan ldrld.
MEHMET TALT PAA
(1874 - 1921)
1874'te Edirne'de dodu. Ahmed Vasf Efendi'nin oludur. lkreni

mini Vize'de yapt. Edirne Asker Rtiye'sine girdi. Fakat bitiremedi.
Edirne Posta-Telgraf daresinde kamu grevine balad (1892). Franszca
rendi. Gen yanda politikayla ilgilendi. Abdlhamit istibdadna kar
almalaryla dikkatleri ekti. 1895'te tutukland. 1898'de Edirne'den
Selanik'e srld. Selanik ile Manastr arasnda seyyar posta memurlu
u yapt. 1903'te Selanik Posta Baktipliine atand. Bu srada Hukuk
Mektebine yazld. Ancak bitiremedi. rencilere ihtillci dnceler a
lad. Selanik'te Osmanl Hrriyet Cemiyeti'nin kurulmasnda aktif rol oy
nad. Rejime ynelik almalar hkmete renilince, Anadolu'ya, sr
gne gnderilmesi kararlatrld. Talt Bey, Hseyin Hilmi Paa'ya gide
rek, Anadolu'ya srgne gnderilmesinin olumsuz sonular douraca
n belirtti. Gizli rgtn gcn bilen Hseyin Hilmi Paa'nm giriimi so
nunda, srgn kararndan vaz geildi. zel bir okula mdr olarak atan
d.
703
Talt Bey, stanbul'da da ttihad ve Terakki Cemiyeti'nin bir ubesini
at. Merutiyetin ilnnda nemli rol oynad. Bu abalarnn karl
olarak 1908 seimlerinde Edirne'den Mebus seildi ve Meclis-i Mebsn-
da Birinci Bakanvekili oldu. Bir mebus heyeti ile birlikte 1909'da ngil
tere'ye gitti. 31 Mart syan zerine Padiah Abdlhamit'in t a h t t a n indi
rilmesinde nemli rol oynad. Hseyin Hilmi Paa Hkmetine Dahiliye
Nazr olarak girdi. brahim Hakk Paa Hkmetinde de bu grevini sr
drd. Sait Paa Hkmetinde ise, Posta ve Telefon-Telgraf Nazrl yap
t.
Balkan Savalarnda orduya gnll olarak katld. Bb- li Darbe
sinin yaplmasnda nc grev yapt. Edirne'nin geri alnmasnda hem
dnsel hem de eylem bakmndan etkili oldu. Bulgaristan ile yaplan
bar grmelerinde delege olarak bulundu.
Sait Halim Paa Hkmetinde Dahiliye Nazrl yapt. Osmanl mpa
ratorluunun Almanya'nn yannda Birinci Dnya Sava'na srklen
mesinde nemli rol oynad. Sait Halim Paa'nm istifasndan sonra Sad
razamla getirildi (4 ubat 1917). Sovyetler ile Brest-Litovsk Andlama-
sm yapt. 30 Ekim 1918'de Osmanl mparatorluu'nun Birinci Dnya
Savandan yenik olarak ayrlmas zerine ttihad ve Terakki Partisi'nin
son kongresini toplad. Bu kongrede savaa niin, nasl girildiini ve sa
va srasndaki uyguladklar politikalar anlatt. Politikadan ekildiini
aklad. Dier ttihad ve Terakki Partisi'nin nde gelenleriyle birlikte bir
Alman denizalts ile kat. Almanya'ya yerleerek siyas almalarn bu
r a d a n s r d r m e k istedi. Fakat 15 Mart 1921'de Berlin'de Sogoman Tay-
leryan adl bir Ermeni militanmca ldrld.
Talt Paa, Franszca, Rumca ve Arapa biliyordu. Hatralar, l
m n d e n sonra yaymlanmtr.
704
AHMET ZZET PAA
(1864 - 1937)
Mustafa Haydar Bey'in oludur. 1864 ylnda Manastr Vilayeti'nin

Grice Sancann Nasli Kasabasnda dodu.
Be y a m a kadar dedesi Timur Bey'in yannda Nasli'te kald. Daha
sonra babas ile Grice, Krehir, Karahisar, Selanik ve stanbul'da bu
lundu. 1878'de Asker dadi'ye, 1881'de Harbiye'ye girdi. 1887'de Kur
may Yzba olarak eitimini tamamlad. Erkn- Harbiye Mektebine
retmen olarak atand. Burada Asker Corafya okuttu. Daha sonra Aske
r Okullar Mfettii Goltz Paa'nm yardmclna getirildi. 1891'de Al
manya'ya gnderildi. Burada eitli olaylarda gzlemci olarak b u l u n d u .
1894'te yurda dnd ve Binbala terfi ettirildi. 1895'te Halep Redif Fr
kas Lazkiye Alaynn eitilmesi grevi, Ahmet zzet Beye verildi. 1895'te
Bulgar eteleri terrist eylemlerini artrmt. Bu etelerle u r a m a k ze
re blgeye gnderildi. Yunan Sava balaynca Teselya snrndaki ordu
n u n harekt ubesinde grevlendirildi.
705
atalca ve Dimetoka sava plnlarnn yaplmasnda nemli grevler
yapt. Askerin idare, iae ve tedavisindeki yolsuzluklara kar sert dav
ranmalar, baz kiilerin h o u n a gitmedi. karlar zedelenenler onu sa
raya jurnallediler. Ancak ilk jurnalde herhangi bir ceza almad. 1897'de
am Redif Frkas Erkn- Harbiye'sine atand. Buradaki hizmetlerinden
dolay dllendirildi. Yemen'de karklklar knca buraya gnderildi ve
Mirlivala ykseltildi (1905). 1907'de Ferik oldu. Merutiyetin iln edil
dii srada Lbnan'da bulunuyordu. B u r a d a n alnd. Genelkurmay Ba
kanlna atand. Ancak asker okullarn, tekiltn ve ordularn slah
edilmesi iin hazrlad projeler yznden Goltz ve Mahmut evket Paa
ile ters d t . Genelkurmay Bakanl uhdesinde olmak zere, Yemen'e
Kuvayi Umumiye Komutan olarak gnderildi. mam'n ele geirdii top
raklar yeniden Osmanl egemenlii altna ald. mam'a anlama nerdi.
talyanlarn Trablusgarp'a saldrs zerine mam ile yaplan grmeler
yarm kald. Buradaki hizmetlerinin karl olarak Ayan yeliine atan
d.
Balkan Savanda, atalca Muharebesinde Genelkurmay Bakanl,
Sait Halim Paa Hkmetinde Harbiye Nazrl yapt. Balkan Savan
d a n sonra Feriklie ykseltildi ve yaam boyu Yaver-i Ekremlie atand.
Grevi srasnda Balkan Savalarndaki yenilginin hesabn sormak iste
di. Dolaysyla kendine kar bir muhalefetin olumasna yol at. Bu da
o n u n istifa etmesine neden oldu. Hkmet ona yaam boyu Bakomu
tan ya d a Genel Mfettilik gibi s t bir grev vermeyi nerdi ise de, ka
bul etmedi. Arnavutluk Prensliine a t a n m a k istendi, onu da benimseme
di.
Birinci Dnya Savana kar kt. O nedenle balangta ona grev
verilmedi. Sarkam felaketinden, Erzurum'un d m a n igaline urama
sndan sonra II. Ordu Komutanlna atand. Sovyet htilalinden sonra is
tifa etti. Brest-Litovsk grmelerine asker delege olarak katld.
Talt Paa'nm Sadrazamlktan istifas zerine yerine Ahmet zzet Pa
a atand. Mondros Mtarekesinin imzalanmasnda ve uygulamaya ko
nulmasnda aktif rol oynad. ttihad ve Terakki kart Hrriyet ve tilaf-
lar h k m e t e bask yaparak, ttihat nazrlarn deitirilmesini istedi.
Ahmet zzet Paa b u istee kar kt. Fakat b u tavrn u z u n sre srd-
remedi. n k Padiah da Hrriyet ve tilaflarla ayn kany tayordu.
Ahmet zzet Paa h k m e t yeleriyle birlikte istifasn verdi (8 Kasm
1918).
706
Ali Rza Paa Hkmeti srasnda ulusalclar ile stanbul Hkmeti
arasndaki kopukluun giderilmesinde nemli grev stlendi. Tevfik Pa
a Hkmetinde Dahiliye Nazrl yapt. Kopuk olan Ankara-stanbul
ilikilerini yeniden kurmaya alt. Salih Paa'yla birlikte Mustafa Kemal
Paa ile grmek zere Bilecik'e geldi. Mustafa Kemal Paa bu iki nl
devlet adamn Ankara'ya gtrd. Anadolu Ajans, Ahmet zzet Paa ile
Salih Paa'nm, stanbul'daki yabanc basklardan dolay Anadolu hare
ktna katlmak zere Ankara'ya geldiklerini duyurdu. Kendi iradeleri d
nda Ankara'ya getirilen bu iki paa, bir sre sonra, stanbul'a dnmek
istediklerini bildirdiler. Mustafa Kemal Paa, stanbul Hkmetinde g
rev almamalar kouluyla, onlarn stanbul'a dnebileceklerini bildirdi.
Birinci nn Sava kazanldktan ve Ankara Hkmeti Londra Konfe
ransna arldktan sonra bu paalarn stanbul'a dnmesine izin veril
di. Bu iki hkmet yesi, Ankara'da verdikleri sze sadk kalarak hk
metten ayrldlar. Ahmet zzet Paa'nm bir sre sonra yeniden Osmanl
Hkmeti iinde grev almas, Ankara'da tepkilere yol at. Fakat o, ye
ni grevi kabul ederken smet Paa ve Bekir Sami Bey ile grtn
belirtti.
Saltanatn kaldrlmas zerine Osmanl Hkmeti istifa edince Ah
met zzet Paa'nm siyasi grevi de sona erdi. Paa emekliye ayrld. 31
Mart 1937'de vefat etti.
707
DAMAT FERT PAA
(1853 - 1923)
Sonradan slmiyeti kabul etmi bir aileden gelmektedir. Babas -

r-y Devlet yesi Hasan zzet Efendidir. 1853'te stanbul'da domutur.
Gen yanda Hariciye Nezaretinde greve balad. Paris, Berlin, Pe-
tersburg ve Londra sefaretlerinde ktip olarak alt. Sultan Abdlme-
cid'in kz, Abdlhamid'in kzkardei Mediha Sultan ile evlendi. Bylece
saraya d a m a t oldu. Bu yaknl meslek yaantsnda kullanmay d n
d. Londra Eliliini istedi. Ancak o n u n bu isteini h k m e t kabul et
medi.
Ferit Paa, amacna ulaabilmek iin ttihat ve Terakki Cemiyeti ile
iliki kurdu. Cemiyeti destekledi. Fakat Cemiyet ona deer vermedi. 14
Kasm 1909'da Ayan yeliine atand.
Zaman zaman Osmanl delegesi olarak uluslararas konferanslara
katlmas tasarland ise de, zellikle h k m e t i n kar k ile b u tasar
lar gerekleemedi. Ancak Sadrazamla atanmas engellenemedi. Os
manl mparatorluunun varlk mcadelesi iinde b u l u n d u u 1919-1920
yllarnda be kez Sadrazamla getirildi.
708
tilaf Devletlerince hazrlanan, Anadolu'nun igal plnndan nemli
bir kesitini oluturan zmir'in igali srasnda Sadrazamlk mevkiinde bu
lunuyordu. galden sonra istifa etmi ise de, hkmeti kurma grevi 19
Maysta yine ona verilmitir.
Anadolu'da balayan Mdafaa-i Hukuk hareketini, bu hareketin n
cln yapan Mustafa Kemal ve arkadalarnn almalarn engelle
meye, Erzurum ve Sivas kongrelerini datmaya, baarsz klmaya al
t. Sivas Kongresi Heyetinin, Padiahla grme isteini engellemesi,
Anadolu ile stanbul'un bir sre haberlemesinin kesilmesine yol at. Bu
durum onun iktidardan drlmesini salad. (30 Eyll 1919).
Damat Ferit Paann ngiliz yanls politikas, 5 Nisan 1920'de yeni
den Sadrazamla getirilmesine yol at. Bu dnemde Anadolu'da gittik
e glenen Kuvayi Milliye Hareketine kar dmanca tavr taknd.
Dman glerinden yardm alarak Kuvayi Milliyeyi din aleyhtar bir ey
lem olarak gsteren fetvalar yaymlatt. Kuvayi nzibatiye adyla silahl bir
g oluturarak Anadolu'ya sald. Kuvayi Milliyeye kar olan glerle i
birlii yapmaktan ekinmedi. Anadolu'daki Milli Mcadeleyi rgtleyen
gleri skynetim mahkemelerine vererek idam cezas almalarn sala
d. Sevr Anlamasn imzalayarak Osmanl mparatorluunun paralan
masna raz oldu.
17 Ekim 1920'de istifa eden Damat Ferit Paa, Avrupa'ya gitti ve bir
sre burada kald. Milli Mcadelenin baaryla bitmesi zerine 22 Eyll
1922'de lkeyi terketti, Nice ehrine yerleti. 6 Ekim 1933'te burada l
d.
709
SALH HULUS PAA
(1864 - 1939)
Bahriye Feriklerinden Dilaver Paa'nn oludur. 1864'te stanbul'da

dodu. lkrenimini Rusuk'ta, ortarenimini Rodos'ta tamamlad.
1878'de Kuleli dadisine, 1882'de Harbiye'ye girdi. 1885'te snf birincisi
olarak Erkn- Harbiye snfna ayrld. 1888'de Erkn- Harbiye Yzba
s olarak okuldan ayrld. 1891'de eitim ve retim amacyla Alman
ya'ya gnderildi. Burada yl kald. 1894'te Erkn- Harbiye Dairesin
de grevlendirildi.
Bulgaristan ve Srbistan snrlarnda inceleme yapmak zere olutu
r u l a n asker heyetin bakanlna getirildi. Erkn- Harbiye ve Harp Oku
l u n d a retmenlik yapt. 1897 Yunan Sava srasnda Yanya'daki birli
in k u r m a y heyeti iinde yer ald ve asker hareketi ynetti. 1899'da mi
ralay oldu. Erkn- Harbiye'nin n c ubesinde grev yapt. 1901'de
Mir Fuat Paa'nn kz ile evlendi. nc ubeye m d r oldu ve mir
livala ykseldi. 1903'te Diyarbakr'a srld. Burada iken hakknda
eitli kez saraya jurnaller verildi. Divan- Harp'te yarglanmak zere Si
vas'a gnderildi. Divan- Harp herhangi bir karar veremedi. Merutiyetin
710
iln zerine stanbul'a dnd. Erkn- Harbiye'nin ikinci bakanlna
atand. Feriklie ykseldi. kinci Ordu Komutanl yapt. 31 Mart syan
balaynca nc ordu komutan Mahmut evket Paa ile iliki kurdu
ve eitli snflardan bir birliin oluturulmasna destek verdi. nc ve
ikinci ordu birliklerinden oluturulan bu g, stanbul'a gnderildi. Ken
disi de Mahmut evket Paa ile stanbul'a gelmeyi planlad. Ayastefa-
nos'a kadar geldi. Edirne'de meydana gelen olaanst durum, lkenin
eitli yerlerindeki karklk, onu, Edirne'ye dnmek zorunda brakt.
Tevfik Paa Hkmetinde Harbiye Nazrlna getirildi (15 Nisan
1325). Hseyin Hilmi Paa Hkmetinde de bu yerini korudu. 30 Knu
nuevvel 1325'te istifa etti. 27 Aralk 1909'da Ayan yeliine atand. bra
him Hakk Paa Hkmetinde Bahriye Nezaretine getirildi. Bir yl sonra
istifa etti (1910). Gazi Ahmet Muhtar Paa'nm srar ile Nafa Nezaretini
kabul etti (6 Austos 1328). Gazi Ahmet Muhtar Paa'nm istifas ile o da
hkmetten ayrld. Kmil Paa Hkmetinde Bahriye Nazrl yapt.
Londra'da yaplan bar grmelerine katld (1912).
Birinci Dnya Sava srasnda Ayan yelii dnda herhangi bir g
rev stlenmedi. Damat Ferit Paa Hkmetinde Bahriye Nazr oldu (21
Temmuz 1919). Ali Rza Paa Hkmetinde de grevini srdrd. Ana
dolu ile stanbul arasndaki sorunlar grmek ve devletin birliini sa
layabilmek iin Mustafa Kemal Paa ile yzyze grmek zere Amas
ya'ya gitti. Burada nl Amasya Protokoln imzalad. Ali Rza Paa'nn
sadaretten ayrlmas zerine Sadrazam oldu (8 Mart 1920). Ancak lke
nin iinde bulunduu koullar, onun uzun sre grevde kalmasn engel
ledi. 16 Mart 1920'de stanbul'un igal edilmesi Meclis-i Mebsn'm da
tlmas zerine istifa etti (2 Nisan 1920). Salih Paa kendisinden sonra
kurulan Damat Ferit Paa Hkmeti srasnda Divan- Harbe verildi.
Rtbesi drld. Tevfik Paa Hkmeti kurulunca Bahriye Nezareti
ne getirildi (21 Ekim 1920).
Ankara-stanbul arasndaki ayrl gidermek iin zzet Paa ile birlik
te Mustafa Kemal ile grmek zere Bilecik'e gitti. Daha sonra da Salih
ve zzet Paa Ankara'ya gtrld. Bir sre Ankara'da kalan Salih Paa,
daha sonra stanbul'a dnd ve hkmetteki grevinden istifa etti. An
cak bu istifa sresi uzun srmedi. Tekrar Tevfik Paa Hkmetinde g
rev ald (12 Haziran 1921). talya Hkmeti ile grmelerde bulunmak
zere Avrupa'ya gitti. Kurtulu Savann baaryla bitmesi ve Saltanat'm
kaldrlmas zerine Tevfik Paa istifa edince, tm Osmanl Hkmetinin
grevi de sona erdi. Salih Paa'nn grevi de bitti. Salih Paa, 1939'da s
tanbul'da vefat etti.
711
AL RIZA PAA
(1860 - 1932)
Ali Rza Bey, emekli j a n d a r m a binbas Tahir Efendinin oludur.

1860'ta stanbul'da dodu. 1880'de Harp Okuluna girdi. 1886'da Kur
may Yzba olarak okuldan ayrld. Harp Okuluna Rumca retmen
yardmcs olarak atand. 1887'de Almanya'ya gnderildi. B u r a d a yl
kalarak bilgisini artrd. 1891'de Genelkurmay Bakanl 4. ubede g
revlendirildi. Daha sonra Erkn- Harbiye rencilerinin Tabiye ve Harp
Tarihi retmenliine getirildi. 1895'te Miralay oldu ve retmenlikten
ayrld. 1896'da Havran'da kan isyan bastrmak zere oluturulan as
keri gcn kurmay heyeti iinde yer ald. Yunan Sava srasnda Genel
Kararghta Asker Hareket ube Mdr olarak grev yapt. 1898'de
Mirlivala ykseldi ve 1898'de Genelkurmay Bakanlnda Birinci ube
Mdr oldu. 1901'de Feriklie ykseltildi. Beinci Nizamiye Birlii Ko
mutanlna getirildi. 1903'te Manastr Valisi ve Manastr Komutanl
yapt. Ali Rza Paa'nn Valilii srasnda Rus Konsolosu ldrld. Bu
olay zerine Traplusgarp'a srld. (Austos 1319). 1905'te Yemen'de is
yan kt. Bu isyan bastrmak iin oluturulan asker g c n komutanl-
712
ma getirildi. Gsterdii baar zerine Feriklie ykseldi ve blgedeki
asker glerin komutanlna getirildi. 3 Mart 1321'de Mir oldu.
Merutiyet ilan edildii zaman Hayfa'da bulunuyordu. kinci Ordu
Mirlii iin stanbul'a arld. Recep Paa'nn lm zerine 14 Aus
tos 1324'te Harbiye Nazrlna, 27 Aralk 1908'de Meclis-i Ayan yeliine
atand. Padiah Yaverlii yapt. Kmil Paa Hkmeti srasnda Harbiye
Nazrlndan alnp Msr Fevkalde Komiserliine atanmas Meclis-i
Mebsn'da tepkilere yol at. Nitekim b u tepkiler s o n u n d a Kmil Paa
Sadrazamlktan ayrlmak zorunda kald. Hseyin Hilmi Paa Sadrazam
olunca Ali Rza Paa Harbiye Nazrlna getirildi (22 Muharrem 1327). 31
Mart syan zerine bu grevinden ayrld. Balkan Sava srasnda Bat
O r d u s u Bakomutanl yapt. Birinci Dnya Sava srasnda k u r u l a n
Tevfik P a a Hkmetinde Bahriye Nazr olarak grev yapt. II. Abdlha-
mit'in vefat ettiine dair dzenlenen tutana imzalamakla grevlendiril
di, Damat Ferit Paa Hkmetinde Meclis-i Vkel Memurluu (Devlet
Bakanl), Ticaret ve Ziraat Nazrl yapt.
Milli Mcadeleye kar kan Damat Ferit Paa'nn ulusalclarn bas
ks sonucu istifa etmesi zerine Sadrazam oldu (2 Ekim 1919). Ali Rza
Paa, Mustafa Kemal Paa ile iyi iliki k u r m a k istedi. Bu amala Salih
Paa'y Amasya'ya gnderdi. Meclis-i Mebsn'm yeniden almasn sa
layacak giriimleri balatt. lkede seimler yapld. 12 Ocak 1920'de
Meclis-i Mebsn ald. Bu dnem Osmanl yneticileri iin glklerle
dolu bir dnemdi. Zira lke igal ediliyordu. Kuvayi Milliye gleri b u i
galleri d u r d u r m a k iin youn bir direni iine girmitir. O nedenle her
yerde atmalar oluyordu. tilaf Devletlerinin temsilcileri Padiah, Sad
razam sktryordu. rnein Akba Cephaneliinin boaltlmas zeri
ne tilaf Devletlerinin temsilcileri hkmete bir ltimatom vererek, Har
biye Nazr ile Genelkurmay Bakan'nm grevden alnmalarn istedi.
Ali Rza Paa Hkmetinde baz deiikliklerin yaplmasn Mecliste
oluan Felh- Vatan Grubu da istiyordu. Fakat, mebuslar h k m e t
programnn okunmasndan sonra oylamada bir glk yaratmadlar. ki
kart, bir ekimser oya karlk 104 oy ile Ali Rza Paa Hkmeti Mec
listen gvenoyu ald. Gvenoyu almak yeterli olamad. tilaf Devletlerinin
basklar artt. B u n u n zerine h k m e t istifa etti (1 Cemazyelahir
1338). Damat Ferit Paa Hkmeti zamannda Mirlii alnmak isten
di. Tevfik Paa Hkmetinde Nafa Nazrl yapt. 5 evval 1339'da Da
hiliye Nazrlna atand. Kurtulu Savandan sonra Byk Millet Mecli
si, Saltanat kaldrnca, Osmanl Hkmeti yeleriyle birlikte o da istifa
etti. 1932'de vefat etti.
713

Türk Parlemento Tari̇hi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türk Parlemento Tari̇hi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK |

TRKYE BYK MLLET MECLS VAKFI YAYINLARI NO. : 15

Prof. Dr. hsan GNE

2. kinci Merutiyet Dnemi yeleri 117

17 Mart 1877'de Padiah Abdlhamit II tarafndan Ayan Azalna ata

b) II. Merutiyet Dnemi (*)

23 Ocak 1912 : (18 Kasm'da istifa etmitir.)

Meclis-i Mebsnn I. Devresinde Seilen Mebuslar

Adana, Kozan Hoca Mustafa Efendi

Cezair-i Bahr-i Sefid eyh Nuri Efendi

Girid : Hanya 1 1 Halil Rami Efendi

Mamretlaziz (Elaz) 2 O Hac Mehmet Efendi

Drama, Manastr brahim Namk Bey

4-5. Mamretlaziz'den seilenler sadece Devereux'da veriliyor.

Trabzon : Batum 2 1 Hac Emin Efendi

Padiah, Tunus ve Msr'dan da 5'er Mslman temsilcinin gnderil

Adana, Kozan Kozanl Mustafa Efendi

8. Us, a.g.e.,s. 154-155

Cezair-i Bahr-i Sefid : 2 Nuri Efendi

12. Us, a.g.e., s. 154

E r z u r u m : ldr Giragos Efendi

14-15. Us, a.g.e., s. 323

Ni, Yenipazar, Debre Sleyman Bey

Suriye : Beyrut, am Kevork Efendi

Hama, Trablus-u am Abdrrahim Bedran Efendi

18. 1295 Salnamesi, s. 104

Havran, Akk, Belka Yusuf Ziya Efendi

Mehmet Ali Bey

24. Deverevc'da yok.

I. Dnem 1908 - 1912 (*)

7 Arif Hikmet Bey Dnem iinde vefat etmitir.

21 Hac Sleyman Efendi Dnem iinde istifa etmi

15) STANBUL VLAYET

17) KASTAMONU VLAYET

40) URFA BAIMSIZ

(") I. Dnemde seilmi olanlar listeye alnmamtr.

13} HCAZ VLAYET

14) HDAVENDGR VLAYET

15) STANBUL VLAYET

390 Hseyin Haini Bey III. Dnemde Karesi'den seil

21) MUSUL VLAYET

31) BOLU BAIMSIZ SANCAI

(*) I., II. Dnemlerde seilmi olanlar listeye mistir.

510 Hac sa Ruhi Bey

12) STANBUL VLAYET

585 Yanko Efendi

22) YEMEN VLAYET

23) AYINTAP (ANTEP)

655 eref Bey (AYKUT) Bk. TBMM, Dnem I, IV-VI

17) ERTURUL (BLECK)

688 k r Bey (SARAOLU) Bk. TBMM, Dnem II-VIII zmir

701 O r h a n emsettin Bey

717 O s m a n Nuri (ZGEN) Bk. TBMM, Dnem I Lazistan

45) MENTEE (Mula)

47) SARUHAN (Manisa)

(*) Ariv ve benzeri yaynlarda zgemileri bulunanlar alnmtr.

SERVER PAA (1821-1886)

Eski Hariciye Nazrlarndan Sekip Paa'nn oludur. 1830'da dnya

ankrl Hasan Aa'nn oludur. 1798'de dnyaya gelmitir. Babas

1804'te dnyaya gelmitir. Attar Memi Aa'nm oludur. Msr ar

1804'te stanbul'da dnyaya gelmitir. 1816'da Divan- H m y n Ka

1806'da Kayseri'de dnyaya gelmitir. Mehmet Efendi'nin oludur. Er

Mora'l eyh Necip Efendi'nin oludur. 1795'te Mora'da dnyaya gel