Yangn Riski
Prof. Dr. Abdurrahman KILI
Risk dediimiz zarar grme tehlikesi, her
ada boyut ve ekil deitirerek her
gn artmtr. Gnmzde, retim teknik
ve teknolojisindeki gelimeler, ok katl ve
ok amal binalar, deerli malzemeler
beraberinde riski de getirmitir. Yeni riskler
oluurken gvenlik nlemleri de dei-
mitir. Yangna kar, hrszla kar, sele, seiminde, yangnlarda olabilecek lm,
depreme kar yeni gvenlik nlemleri
gelitirilmitir. nceden haber alan, al-
glayan, uyaran ve uygun zm bulan
yeni cihazlar ve sistemler her geen gn
artmaktadr. Gelimiliin gstergeleri
olan konfor ve gvenlik nem kazandk-
a yeni teknolojiler gelitirilmekte ve yeni
tesisatlarn says her geen gn artmak-
tadr. Yangn sndrme sistemleri, gvenlik
sistemleri ve koruma sistemleri her geen
gn nem kazanmaktadr.
Risk genel olarak, zarar grme tehlikesi
olarak tanmlanr. Yangndan zarar grme
tehlikesine de yangn riski denilmektedir.
Yangn konusundaki bilimsel aratrmalar
iinde en ok allan ve en ok faydal yangn riski analizlerinden yararlanlabil-
olan yangn riski analizidir. Zira; lm,
yaralanma ve mal zararnn azaltlmas
iin uygulanacak yangn gvenlik prog-
ramlar, sigortalama esaslar ve stratejileri
yangn riski deerlerine gre belirlenir.
Binada bulanan kiilerin eitim ve kltr
YANGIN ve GVENLK SAYI 158
2
T Makina Fakltesi
dzeyleri, yalar ve salk durumlar da
yangn kma ihtimaline tesir eder.
Hzla gelimekte olan yangn konusundaki
bilimsel aratrmalar iinde en faydal ve
ilgi ekici konulardan birisi yangn riski
analizidir. Yangn gvenlik sistemlerinin
lidir. Bir binada yangn kma ihtimali
yaralanma ve mal kayplarnn azaltlma-
snda esnek bir zemin salanmas asn-
dan yangn riski analizi ve tehlike nokta-
larn ile boyutlarn belirleme bakmnda
tehlike analizi gereklidir. Tehlike analizi
olayn meydana gelecei sebepleri ve
etkilerini, risk analizi ise olaydan sonraki
meydana gelecek hasar miktar konusu-
nu daha geni olarak inceler.
Yangn riski analizleri, mlkleri ve kullanclar
etkileyen stratejik konularn analizinde en
uygun yntemdir. Mali adan bakldn-
da, yangn gvenlii ynetim ve gzetme
programlar kadar, mamul gelitirme, ilgili
aratrma ve pazarlama kararlarnda da
mektedir. Kukusuz, sigortaclkta yangn riski
analizinin ayr bir yeri ve nemi vardr.
Yangn riski analizi; yangn gvenlii ara-
trmasnn dier blmlerine temel tekil
eden fizik, kimya, biyokimya ve mhendis-
lik bilimlerinden deil, daha ok iktisat ve
yneylem aratrmasna dayanan istatistik
karar teorisinden kaynaklanr.
Yangn riski iki ana konuyu ierir. Birisi,
beklenen lm, yaralanma, mal zarar
miktar dieri ise yangnn kma ihtima-
binann kullanlma amacna, binann ve
binada bulunan malzemelerin zellikle-
rine ve binada alnan yangn gvenlik
nlemlerine baldr. Binada bulanan
kiilerin eitim ve kltr dzeyleri, yalar ve
salk durumlar yangn kma ihtimaline
tesir eder. Binann konut, hastane, i yeri,
depo, fabrika, toplant yeri olmasna veya
ok maksatl kullanlmasna gre binada
tketilen enerji miktar, binada kullanlan
malzeme cinsi ve miktar, kii says ve
zellikleri deiir. Bunlara gre de yangn
k ihtimali artar veya azalr. abuk tu-
tuabilen maddelerin bulunduu yerde
yangn kma ihtimali fazladr.
Yangn riskine tesir eden esas byklk
muhtemel can ve mal kayb miktardr.
Mal ve can kayb ok sayda deikene
baldr:
a) Yangnn genileme hz,
b) Yanabilecek madde miktar (yangn
yk),
c) Yangn kan yerdeki kiilerin kurtarlma
imkanlar,
d) Binadaki kiilerin says, ya ve hareket
imkanlar,
e) tfaiyenin binaya ulama sresi,
f) Yanacak maddelerin maddi deeri
vs.
Ayrca, binann sosyokltrel zellii yan-
gn riskine tesir eden bir faktrdr.
Yangn genileme hz kullanlan malze-
melerin tutuma scakl dtke artar. ykseltmektedir. Devlet arivleri, mzeler,
ok kullanlan ve yaygn olarak bulunan
ahap, benzin, fueloil, gaz ya, svla-
trlm btan gaz gibi baz maddelerin,
ahap esasl malzemelerle petrol trevle-
rinden elde edilen malzemelerin tutuma
scaklklar dk ve yanma hzlar byk teriminin arpm veya belli katsaylarla
olduundan yangn riskleri de byktr.
Yangnn ksa srede kontrol altna aln-
mas gerekir.
Yanabilecek maddelerin birim yatay
dzleme tekabl eden alt sl deerleri
toplam olarak tarif edilen yangn yk
arttka, genellikle yangnn devam etme
sresi uzar. Yangn yk fazla olan yerlerde
yangnn ksa srede kontrol altna alnma-
snn mal kaybn azaltaca aktr. yangn alglaycs olmamas halinde;
Yangn riskine tesir eden en nemli faktr;
gz nne alnan herhangi bir binann
iinde bulunan kiilerin kurtarlma duru-
mudur. Bina ok yksekse, kiilerin salk
durumu iyi deilse, yalar kkse veya
ok bykse kurtarma ilemi zorlar. Kii-
lerin says artka panikle birlikte lm ve
yaralanma ihtimali de artar. Belirtilen se-
beplerden dolay otel, pansiyon, sinema,
tiyatro, gazino, dn salonu gibi yatlan
ve/veya toplanlan yerler ile yksek bina-
larn yangn riskleri daha yksektir.
Binann bulunduu yere itfaiyenin ulama
sresinin mal ve can kaybna dorudan
tesir ettii istatiksel olarak grlmtr.
Ara giremeyen sokaklarda bulunan
binalara ve ok yksek katlara itfaiyenin
ulamas (hortum sermek iin veya mer- bylece riskteki azalmann, bu azal-
diven hazrl iin) gecikir. Yangnn kontrol may salamak iin yaplan harcama
altna alnmas zorlar. ile karlatrlabilmesi,
(3) Analizde yaplan tahminlerdeki tm
Yangn risk analizi yaplrken gz nne phelerin tam olarak belirlenme-
alnan dier bir faktr de, binann ve sidir.
iindeki malzemelerin maddi deeridir. Tehlike analizi terimi ou zaman yangn
Fabrika, atlye, sat yerleri ve depolarn gvenlii mhendislerince gelitirilen mo-
riskini ilerinde bulunan malzemeler artrr. deller ve dier sistem kavramlar yaklam-
Binalarn ve ilerindeki eyalarn tarihi de- larn kullanan analizler iin kullanlr. Risk
erleri ve yanclk zellikleri yangn riskini analizi, tehlike analizlerden birok ynyle
farkldr. rnein, risk analizi yalnzca ok
ktphaneler ve siteler de zel nemi byk yangnlar deil, istenmeyen tm
haizdir. yangnlar gz nne alr ve hasarn her
trn ve her derecesini boyutlandrr; teh-
Genel olarak, bir yangn riskinin boyutu, like analizi ise genellikle byk yangnlarla
tahmin edilen byklk terimi ile bir ihtimal ilgilenir fakat yangn nleme stratejilerini
nadiren gz nne alr. Risk analizi ka
arpmlarnn toplam eklindedir. kinci odann veya ka metrekarenin belirli bir
halde, her bir arpan, tipik bir zel yan- scakla eritiini veya belirli bir miktar
gn riskini ve arpmlarn toplam da tm duman ve gaz ierdiini belirlemekle
tipik yangnlarla ilgili toplam yangn riskini kalmaz, muhtemel lmler, yaralanmalar
temsil eder ve belirli kabullerin nda ve maddi zarar da belirler.
muhtemel kayplar verir. Risk analizi ile
kabuller deitike risk boyutlarnn nasl Yangn riski analizi; insanlarn ve mlkten
deitiinin ve buna paralel olarak ma- gerekten zarar grp grmediini mut-
liyetteki deiikliklerin sistematik olarak laka belirtir, yani bina sakinlerinin yerleri, ha-
aratrlmas kastedilir. rnein, bir binada reketleri ve mlkn hasara urayabilirliliini
gz nne alr ve ayn zamanda sistemle-
burada meydana gelecek bir yangnn rin gvenirliini artran etkenlerin tahminini
lm, yaralanma ve maddi zarar cinsin- belirler (sistemlerin insan hatas veya ihmal
den muhtemel bir bykl-zarar miktar nedeniyle kullanlmaz hale gelmesi gibi).
vardr. Eer yangn alglaycs mevcut ise Tehlike analizi ise blge gvenirliliini tm
kullanc; alglayc olmayan bina sahibi boyutlaryla gz nne almaz.
tarafndan denmeyen alm ve bakm
masraflarn ilave olarak deyecek, buna Tehlike analizi, yangn gelimesinde e-
kar binadaki yangnlar daha kk kirdekle ilgili konulara, duman yaylma-
boyutta -daha az lml ve daha az sna ve bazen de zehirlilie deinir. Risk
maddi hasar- kalacaktr. Risk analizi, lm- analizi, yangndan etkilenecek olanlarn
ler, yaralanmalar ve maddi zarardaki fikirleri, yerleri ve hususiyetlerini, parlama
azalmann maliyete deip demediini etkenlerini, sistemlerin ve bina hatlarnn
aratrmas bakmndan nemlidir. gvenilirliklerini ve maliyetleri gz nne
alr. Bunu salayabilmek iin, yangn riski
Yangn riski analizinin temel zellii analizi tehlike analizinin bilimsel model-
olmaldr: lerinin sahip olduu g ve hassasiyeti
(1) Yangn kma ihtimalinin tahmini, kullanamaz. Bu nedenle tehlike analizleri,
(2) Yangnn bykl iin bir tek l risk analizlerince ele alnamayan detay-
kullanlmas (genellikle para ile) ve larn incelenebilmesi stnlne sahiptir.
YANGIN ve GVENLK SAYI 158
3
 Fakat, ilerin daha iyi yrtlmesi iin
yangn riski analizinin genilii ve tehlike
analizinin derinliini birletiren modeller
gz nne alnmaldr. ticari kararlar verme durumunda olan bir
Risk analizindeki tahminler iki ksma ayr-
labilir: Birinci risk tahmini; ihtimallerin, b-
yklklerin ve eitli seeneklerin sonu-
larndaki belirsizliklerin tahmini, ikinci risk
tahmini ise; kyaslama yapabilmek iin bu
tahminlerin ve byklklerin seeneklere
ait maliyetlerle ayn birimlere getirilmesidir.
kinci risk tahmini tehlike analizine benzer,
fakat tehlike analizinde ounlukla kullan-
lan bilgi kaynaklarndan baka kaynaklara
da gereksinim duyulur.
Yangn riski analizi; parlama ihtimalini ve
yangn bykln etkileyen tm etken- malar ve azaltlan mlk hasarnn verilmesi
leri kapsadndan gerek yangnlara ait
bilgiler kullanlarak balanr. tfaiyece veya
sigorta irketlerinin yangn servislerince d-
zenlenen istatistiki sonular deerlendirilip
anlaml ihtimaller ve byklk deerleri - lizidir. Burada ise risk azaltlmas ile elde
karlabilir. Baz analizlerde, bu bilgiler yeterli
olabilir. Buna ramen, birok durumda
bir yangn riski analizi yaplrken, mevcut
bilgi arivlerinden daha fazlasna gerek
duyulur. Birinci olarak, yeni stratejilerin,
mamullerin ve sistemlerin aratrmasnda
bunlarn etkilerini yanstacak bir ariv bilgisi
yoktur. kinci olarak, o kadar ok mamul
ve bina hususiyeti ile ilgileniliyor olunabilir
ki, tm muhtemel etkenleri gz nne
almaya yeterli ariv bilgisi mevcut deildir.
nc olarak da, arivde bulunandan
daha fazla detaya gerek olabilir.
Eer eldeki yangn datas yeterli deil ise,
bir yangn riski analizi, eitli olaylara ait
seenekleri, muhtemel yangn balama
artlarnn ihtimalleri ve bir yangnda bir
mahalden dierine gei ihtimallerini
kapsayan diyagramlar ile incelenir ve
tehlike analizine benzemeye balar. Neyin
ne kadar detayl olarak tahmin edildii,
daha nce belirtilen ynlerde, tehlike
analizinden farkldr.
YANGIN ve GVENLK SAYI 158
4
Risk analizinin tahminden sonra dier tm seenekler maliyet baznda kyaslanr.
nemli ksm risk takdiridir. Tehlike analizleri- Bu yaklam, tahmin edilmeyen sonular
ne risk takdiri nadiren yer alr. Buna ramen, retebilir. Eer risk, kabul edilebilir seviyeden
ok kk bir miktar daha fazla ise kabul
kii bu konuya ainadr. nk elde edile- edilebilir riske ulamak iin yaplacak hibir
nin yaplan demeyi karlayp karlama- harcama ile ok fazla yangn gvenlii
yacan saptayan analizler ierir. salanacak olsa dahi, bir kuru bile harcan-
mamaldr. Bu da kabul edilebilir risk seviyesi
En yaygn yaklam, risk azaltma ile elde belirlenirken salanabilirliinin gz nnde
edilen tm kazanlarn para karlna tutulduu ve teknoloji deitike yeniden
evrildii, maliyet-kazan analizidir. Bu tek- saptanabilecei anlamna gelir. Bu da
nik, nerilen yeni bir mamul veya yangn kabul edilebilir risk yaklamn tali bir maliyet-
sndrme sisteminin net kar veya zarar, kazan analizi haline getirir ve ticarette karar
toplam maliyet art kayp veya kazancn verme yaklamlarnn tersine alr.
kayp veya kazancn kayba oran olarak
takdir edilmesine izin verir. Buna gre, ka- Kabul edilebilir risk, salanabilir risk cinsin-
zan, para birimiyle llen bir skalada den ifade edilmezse, genellikle (a) tarihi
tm korunan hayatlar, nlenen yaralan- olarak kabul edilebilir risk (uzun zamandan
beri kullanlagelen herhangi bir ey olabi-
ile temsil edilir. Kayp ise mamul veya lir) -ki, riskin bykl hakkndaki anlay
sistemin -ilk ve srekli- anlamndadr. deitii takdirde bu da deiebilir- ve (b)
nlenemeyen risk -tbbi x-nlarnn kabul
Dier bir seenek ise maliyet-etkenlik ana- edilebilir tatbik srelerinin evremizdeki
radyasyon seviyeleri nazara alnarak be-
edilen kazan, para birimiyle llmeyen lirlenmesi gibi cinsinden ifade edilir.
tek bir skalada temsil edilir. rnein, yeni
bir sistem veya mamul iin, korunan her Kabul edilebilir risk yaklamna mantkl
insan hayat bana maliyetin hesaplan- bir ilave sabit bir maliyet btesi (daha
mas mmkndr. fazla deil) iin mmkn olan en yk-
sek risk azalmasn salayacak sistemin
Maliyet-kazan ve maliyet-etkenlik ana- aratrlmas, yani kabul edilebilir maliyet
lizleri, baz pheli parametrelerin kesin yaklamdr. Bu yaklam literatrde, ok
olarak tahmini veya hesabn gerektirir. nadiren ele alnd halde, baz kararlar
rnek olarak, lm ve yaralanma riskin- bu yaklamla alnr.
deki azalmann deeri ve gelecekteki
sonularn imdiki sonulara kyasn sa- Kabul edilebilir risk ve kabul edilebilir mali-
layan azalma hznn tayini verilebilir. Bu yet yaklamlarndan her ikisinin de bir tek
parametreler pheli olduu iin risk tak- anahtar parametrenin ilk tayininde ok
dirinde bazen bu parametrelerin roln duyarl olabilecekleri dikkate alnmaldr.
oynayan baz metotlar kullanlr. Eer bu yaklamlar kullanlyorsa, kabul
edilebilir risk ve kabul edilebilir maliyet iin
Risk takdir ynetimi, risk bir zorlayc etken referans seviyeleri farkl olduu takdirde -
olarak gz nne alyorsa, kabul edilebilir karlan sonularn nasl deitiini grmek
risk terimi kullanlr. Bu yntemi yeterli bir iin bir duyarllk analizi yaplmaldr. Anah-
yangn gvenlii salanmadan maliyet- tar parametrelerin duyarllk analizi, dier
leri gz nne almad iin cazip gr- tm risk analizleri iin de ayn derecede
nebilir. Kabul edilebilir olarak tanmlanr; elzemdir ve eitli belirsizliklerin sistematik
daha sonra bu risk seviyesini salayan olarak tahmini iin de bir yoldur.