Zbrika Matematika

Zbirka rijeenih zadataka iz
matematike
Barakovic Elvis
Sadrzaj
1 Elementi matematicke logike 2
2 Skupovi. Relacije 5
3 Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vrijednostima 9
4 Binomni obrazac 23
5 Matematicka indukcija 35
6 Kompleksni brojevi 45
7 Determinante 57
8 Matrice. Operacije sa matricama. 62
9 Sistemi linearnih jednacina 82
10 Limes funkcije 102
11 Izvod funkcije 113
12 Ispitivanje osobina i crtanje graka funkcije 130
13 Neodreeni i odreeni integrali.

Primjena odreenog integrala. 152
14 Parcijalni izvodi.
Ekstremi funkcije dvije promjenljive. 153
15 Diferencijalne jednacine 168

Barakovic Elvis Matematika
1 Elementi matematicke logike

Svaka izjavna recenica nekog jezika koja ima smisla i koja ima osobinu da je
tacna ili netacna naziva se iskaz (sud). Svaki iskaz mozemo obiljeziti nekim
slovom (najcece slovom latinice), brojem ili nekim drugim simbolom. Takve
simbole nazivamo iskazna slova.

Cinjenicu da je iskaz p tacan oznacavacemo sa (p) = > ili (p) = 1; a
cinjenicu da je netacan sa (p) = ? ili (p) = 0:
Od dva ili vie iskaza mozemo sastaviti novi, slozeni iskaz. Sa iskazima, kao
elementima skupa iskaza, uvodimo sljedece operacije:
1. NEGACIJA iskaza p je novi iskaz ep koji ima suprotnu istinitosnu

vrijednost od istinitosne vrijednosti iskaza p.
2. KONJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p ^ q koji je tacan ako su

iskazi p i q istovremeno tacni a netacan u ostalim slucajevima.
3. DISJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p _ q koji je netacan ako su

iskazi p i q istvremeno netacni a tacan u ostalim slucajevima.
4. IMPLIKACIJA iskaza p i q je novi iskaz p =) q koji je netacan

ako je iskaz p tacan a iskaz q netacan a tacan u ostalim slucajevima.
5. EKVIVALENCIJA iskaza p i q je novi iskaz p () q koji je tacan

ako su iskazi p i q istvremeno iste istinitosne vrijednosti, a netacan u
ostalim slucajevima.
Operacije sa iskazima mozemo predstaviti u obliku tabele.
(p) (q) (ep) (p ^ q) (p _ q) (p =) q) (p () q)

1 1 0 1 1 1 1
1 0 0 0 1 0 0
0 1 1 0 1 1 0
0 0 1 0 0 1 1
Zadatak 1.1 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija
F: e (p () q) () (p () eq):
| {z } | {z }
L D
Rjeenje:
3
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (p () q) (L) (eq) (D) (F)
1 1 1 0 0 0 1
1 0 0 1 1 1 1
0 1 0 1 0 1 1
0 0 1 0 1 0 1
Formula je tautologija.

F: e (p () q) () (pêq) _ (ep ^ q):
| {z } | {z }
L D
Rjeenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (p () q) (L) (ep) (eq) (pêq) (ep ^ q) (D) (F)
1 1 1 0 0 0 0 0 0 1
1 0 0 1 0 1 1 0 1 1
0 1 0 1 1 0 0 1 1 1
0 0 1 0 1 1 0 0 0 1

F: p ^ (q _ r) () (p ^ q) _ (p ^ r):
| {z } | {z }
L D
Rjeenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 0 1 1
1 0 1 1 1 0 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 1
0 1 1 1 0 0 0 0 1
0 1 0 1 0 0 0 0 1
0 0 1 1 0 0 0 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 1
4
F: (p =) (q _ r)) =) (p ^ q) _ (p ^ r):
| {z } | {z }
L D
Rjeenje:
Posmatrajmo tablicu
(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)

1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 0 1 1 1 0 1 1
1 0 1 1 1 0 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 1
0 1 1 1 1 0 0 0 0
0 1 0 1 1 0 0 0 0
0 0 1 1 1 0 0 0 0
0 0 0 0 1 0 0 0 0
Formula nije tautologija
Zadatak 1.5 Bez upotrebe tablice dokazati da je sljedeca formula tautologija
F: ((p =) q) êq) =) ep :
| {z } |{z}
L D
Rjeenje:
Pretpostavimo suprotno, tj da je formula nije tautologija. Tada postoje
istinitosne vrijednosti iskaza p i q za koje vrijedi (L =) D) = 0: To ce se
desiti samo onda ako je iskaz L tacan a iskaz D netacan. Meutim, da bi
iskaz D bio netacan onda iskaz p mora biti tacan. Da bi iskaz P bio tacan,
onda moraju biti tacni iskazi p =) q i eq a odavdje vidimo da iskaz q
mora biti netacan. Ali kako je iskaz p tacan a iskaz q netacan tada je iskaz
p =) q netacan a nama se zahtijeva da bude tacan.
Kontradikcija sa pretpostavkom.
Dakle, iskaz je tautologija.
Zadaci za samostalan rad

Ispitati da li su sljedece iskazne formule tautologije
1. p _ (q ^ r) () (p _ q) ^ (p _ r)
2. (p =) q) () ep _ q
5
3. (p () q) () (p ^ q) _ (epêq)
4. ((p =) q) ^ (q =) r)) =) (p =) r)
5. ((p =) q) ^ (qêr)) =) (ep =) r)
6
2 Skupovi i relacije
Pojam skupa je osnovni pojam u matematici pa se zato i ne denie. Ovaj
pojam objanjavamo navodeci primjer nekog skupa i ukazujuci na pravila
njegove upotrebe u matematici.
Skupove oznacavamo velikim slovima latinice A; B; C; :::; X; Y; ::: a elemente
nekog skupa malim slovima latinice a; b; c; :::; x; y; :::.
Za skupove A i B kazemo da su jednaki ako su sastavljeni od istih elemenata.
Za skup A kazemo da je podskup skupa b ako svaki element iz skupa A
istovremeno pripada i skupu B. To oznacavamo sa A B:
Operacije sa skupovima deniemo sa:
A\B = fx : x 2 A ^ x 2 Bg
A[B = fx : x 2 A _ x 2 Bg
AnB = fx : x 2 A ^ x 2= Bg
A B = (AnB) [ (BnA)
A B = f(a; b) : a 2 A ^ b 2 Bg
Zadatak 2.1 Dokazati:
(A [ B)C = AC \ B C :
Rjeenje:
x 2 (A [ B)C
() x2 = A[B
() e (x 2 A [ B)
() e (x 2 A _ x 2 B)
() x2 = A^x2 =B
() x 2 A ^ x 2 BC
C
() x 2 AC \ B C :
AnB = A \ B C :
Rjeenje:
x 2 AnB
() x2A^x2 =B
() x 2 A ^ x 2 BC
() x 2 A \ BC :
7
Zadatak 2.3 Dokazati

(A \ B) [ C = (A [ C) \ (B [ C) :
Rjeenje:
x 2 (A \ B) [ C
() x2A\B_x2C
() x2A^x2B_x2C
() x2A_x2C ^x2B_x2C
() (x 2 A _ x 2 C) ^ (x 2 B _ x 2 C)
() x2A[C ^x2B[C
() x 2 (A [ C) \ (B [ C) :

(A \ B) nC = (AnC) \ (BnC) :
Rjeenje:
x 2 (A \ B) nC
() x2A\B^x2 =C
() x2A^x2B^x2 =C
() x2A^x2 = C ^x2B^x2 =C
() (x 2 A ^ x 2
= C) ^ (x 2 B ^ x 2
= C)
() x 2 AnC ^ x 2 BnC
() x 2 (AnC) \ (BnC) :

(AnB) \ (CnD) = (A \ C) n (B [ C) :
Rjeenje:
x 2 (AnB) \ (CnD)
() x 2 AnB ^ x 2 CnD
() x2A^x2 = B^x2C ^x2 =D
() x2A^x2C ^x2 = B^x2=D
() (x 2 A ^ x 2 C) ^ (x 2
= B^x2
= D)
() x2A\C ^x2 = B[D
() x 2 (A \ C) n (B [ C) :
8
(A \ B) (C \ D) = (A C) \ (B D) :
Rjeenje:
(x; y) 2 (A \ B) (C \ D)
() x2A\B^y 2C \D
() x2A^x2B^y 2C ^y 2D
() x2A^y 2C ^x2B^y 2D
() (x 2 A ^ y 2 C) ^ (x 2 B ^ y 2 D)
() (x; y) 2 A C ^ (x; y) 2 B D
() (x; y) 2 (A C) \ (B D) :
Zadatak 2.7 Dat je skup X = f1; 2; 3; 4g : Napisati relacije denisane sa
1 = (x; y) 2 X 2 : x < y
2 = (x; y) 2 X 2 : x y
3 = (x; y) 2 X 2 : x > y :
Rjeenje:
Kako je
X 2 = X X = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ;

(3; 1) ; (3; 2) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3) ; (4; 4)g
tada je
1 = (x; y) 2 X 2 : x < y =
= f(1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 4)g :
2 = (x; y) 2 X 2 : x y =
= f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ; (3; 3) ; (3; 4) ; (4; 4)g :
3 = (x; y) 2 X 2 : x > y =
= f(2; 1) ; (3; 1) ; (3; 2) ; (4; 1) ; (4; 2) ; (4; 3)g :
Zadatak 2.8 Neka jeX = f1; 2; 3g : Napisati elemente relacije denisane sa
= (x; y; z) 2 X 3 : x + y z :
9
Rjeenje:
Kako je
X 3 = X X X = f(1; 1; 1) ; (1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 1) ; (1; 2; 2) ;

(1; 2; 3) ; (1; 3; 1) ; (1; 3; 2) ; (1; 3; 3) (2; 1; 1) ; (2; 1; 2) ;
(2; 1; 3) ; (2; 2; 1) ; (2; 2; 2) ; (2; 2; 3) ; (2; 3; 1) ; (2; 3; 2) ;
(2; 3; 3) (3; 1; 1) ; (3; 1; 2) ; (3; 1; 3) ; (3; 2; 1) ; (3; 2; 2) ;
(3; 2; 3) ; (3; 3; 1) ; (3; 3; 2) ; (3; 3; 3)g
pa je
= (x; y; z) 2 X 3 : x + y z
= f(1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 3)g :
Zadatak 2.9 U skupu N denisana je relacija
= (x; y) 2 N2 : x + 5y = 25 :
Napisati elemente relacije :
Rjeenje:
Iz
x + 5y = 25
x = 25 5y
x = 5 (5 y)
vidimo da y 2 f1; 2; 3; 4g ; jer u protivnom x ne bi bio prirodan broj.

Sada
y = 1 =) x = 20
y = 2 =) x = 15
y = 3 =) x = 10
y = 4 =) x=5
pa je
= (x; y) 2 N2 : x + 5y = 25 =
= f(20; 1) ; (15; 2) ; (10; 5) ; (5; 4)g :
10
3 Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vri-

jednostima
Zadatak 3.1 Rijeiti jednacinu
jx 1j jx + 2j = 1:
Rjeenje:
x 1 = 0 =) x = 1
x + 2 = 0 =) x = 2
Posmatrajmo tablicu
x: 1 2 1 +1
x 1 +
x+2 + +
Imamo tri slucaja:
1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
jx + 2j = (x + 2) = x 2
pa jednacina ima oblik
(x 1) ( (x + 2)) = 1
1 x+x+2 = 1
3 = 1
pa jednacina nema rjeenja.
2) x 2 ( 2; 1]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
jx + 2j = x + 2
(x 1) (x + 2) = 1
1 x x 2 = 1
2x 1 = 1
2x = 2
x = 1 2 ( 2; 1]
11
pa je rjeenje jednacine x = 1.
3) x 2 (1; +1)
Sada je
jx 1j = x 1
jx + 2j = x + 2
x 1 (x + 2) = 1
x 1 x 2 = 1
3 = 1
pa jednacina nema rjeenja.
Dakle, jednacina ima samo jedno rjeenje x = 1:
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2:
Rjeenje:
x2 + x 2 = 0 =) x1 = 2; x2 = 1
x2 x 2 = 0 =) x1 = 1; x2 = 2
Posmatrajmo tablicu
1 2 1 1 2 +1
x:
x2 + x 2 + + +
x2 x 2 + + +
Imamo pet slucajeva:
1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
2x2 = 6 p
2 x1 = p 3 2= ( 1; 2]
x = 3 =)
x2 = 3 2= ( 1; 2] :
12
Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja.

2) x 2 ( 2; 1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2 = x2 x+2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 x + 2 + x2 x 2 = 2
2x = 2
x = 1 2 ( 2; 1]
U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 1.

3) x 2 ( 1; 1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2 = x2 x + 2
x2 x 2 = x2 x 2 = x2 + x + 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 x + 2 x2 + x + 2 = 2
2x2 = 2
x1 = 1 2 = ( 1; 1]
x2 = 1 =)
x2 = 1 2 ( 1; 1] :
4) x 2 (1; 2]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2 = x2 + x + 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 x2 + x + 2 = 2
2x = 2
x = 12= (1; 2] :
13

5) x 2 (2; +1]
Sada je
x2 + x 2 = x2 + x 2
x2 x 2 = x2 x 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
x2 + x 2 + x2 x 2 = 2
2x2 = 6 p
2 x1 = p 3 2= (2; +1]
x = 3 =)
x2 = 3 2= (2; +1] :
Dakle, rjeenja jednacine su x = 1 i x = 1.
jx 1j + x2 + 3x 4 = 5:
Rjeenje:
x 1 = 0 =) x = 1
2
x + 3x 4 = 0 =) x = 1 _ x = 4:
Posmatrajmo tablicu
1 4 1 +1
x:
x 1 +
2
x + 3x 4 + +
Imamo tri slucaja:
1) x 2 ( 1; 4]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
2 2
x + 3x 4 = x + 3x 4
1 x + x2 + 3x 4 = 5
x1 = 4 2 ( 1; 4]
x2 + 2x 8 = 0 =)
x2 = 2 2
= ( 1; 4] :
14

2) x 2 ( 4; 1]
Sada je
jx 1j = (x 1) = 1 x
2
x + 3x 4 = x2 + 3x 4 = x2 3x + 4
1 x x2 3x + 4 = 5
x1 = 4 2 = ( 4; 1]
x2 4x = 0 =)
x2 = 0 2 ( 4; 1] :

3) x 2 (1; +1)
Sada je
jx 1j = x 1
2
x + 3x 4 = x2 + 3x 4
x 1 + x2 + 3x 4 = 5 p
2 x1 = 2 p11 2 = (1; +1)
x + 4x 10 = 0 =)
x2 = 2 + 11 2 (1; +1) :
p
U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 2 + 11. p
Dakle, rjeenja jednacine su: x1 = 4; x2 = 0; x3 = 2 + 11:
Zadatak 3.4 Rijeiti nejednacinu
x2 + 2x 3 < 3x + 3:
Rjeenje:
x2 + 2x 3 = 0 =) x1 = 3; x2 = 1
Posmatrajmo tablicu
1 3 1 +1
x:
x2 + 2x 3 + +
Imamo tri slucaja

1) x 2 ( 1; 3]
15
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3
pa nejednacina ima oblik
x2 + 2x 3 < 3x + 3
x2 + x 6 < 0
Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

nacine je
R = ( 3; 2) :
Rjeenje pocetne nejednacine je
R1 = ( 1: 3] \ ( 3; 2)
R1 = ?:
2) x 2 ( 3; 1]
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3 = x2 2x + 3
x2 2x + 3 < 3x + 3
x2 5x < 0
Nule kvadratnog trinoma x2 5x su x1 = 5 i x2 = 0 pa rjeenje nejed-

nacine je
R = ( 1; 5) [ (0; +1)
R2 = (( 1; 5) [ (0; +1)) \ ( 3; 1]
R2 = (0; 1] :
3) x 2 (1; +1)
Sada je
x2 + 2x 3 = x2 + 2x 3
x2 + 2x 3 < 3x + 3
x2 + x 6 < 0
16
Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

nacine je
R = ( 3; 2) :
R3 = (1; +1) \ ( 3; 2)
R3 = (1; 2) :
Konacno rjeenje nejednacine je
R = R1 [ R2 [ R3
R = (0; 2) :
x2 2x 3 +2 2x jx 4j + x2 :
Rjeenje:
x2 2x 3 = 0 =) x1 = 1; x2 = 3
x 4 = 0 =) x = 4:
Posmatrajmo tablicu
1 1 3 4 +1
x:
x2 2x 3 + + +
x 4 +
Imamo cetiri slucaja:

1) x 2 ( 1; 1]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 2x 3+2 2x 4 x + x2
3x 5 = : ( 3)
5
x
3
17
pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 35 :
Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je
5
R1 = ( 1; 1] \ 1; :
3
Dakle,
5
R1 = 1; :
3
2) x 2 ( 1; 3]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3 = x2 + 2x + 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 + 2x + 3 + 2 2x 4 x + x2
2x2 + x + 1 0
1
pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 2
;1 :
1
R2 = ( 1; 3] \ ;1 :
2
Dakle,
1
R2 = ;1 :
2
3) x 2 (3; 4]
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = (x 4) = 4 x
x2 2x 3+2 2x 4 x + x2
3x 5 = : ( 3)
5
x
3
5
pa je rjeenje nejednacine x 2 1; 3
:
18

5
R3 = (3; 4] \ 1; :
3
Dakle,
R3 = ?:
4) x 2 (4; +1)
Sada je
x2 2x 3 = x2 2x 3
x 4 = x 4
x2 2x 3+2 2x x 4 + x2
5x 3 = : ( 5)
3
x
5
3
R4 = (4; +1) \ 1; :
5
Dakle,
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
5 1
R = 1; [ ;1 :
3 2
x2 4x + 3 x2 + jx 5j :
Rjeenje:
x2 4x = 0 =) x1 = 0; x2 = 4
x 5 = 0 =) x = 5:
19
Posmatrajmo tablicu
1 0 4 5 +1
x:
x2 4x + + +
x 5 +
1) x 2 ( 1; 0]
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 4x + 3 x2 + 5 x
3x 2 = : ( 3)
2
x
3
2
:
2
R1 = ( 1; 0] \ 1;
3
2
R1 = 1; :
3
2) x 2 (0; 4]
Sada je
x2 4x = x2 4x = x2 + 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 + 4x + 3 x2 + 5 x
2x2 + 5x 2 0
1
pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 2
;2 :
1
R2 = (0; 4] \ ;2
2
1
R2 = ;2 :
2
20
3) x 2 (4; 5]
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = (x 5) = 5 x
x2 4x + 3 x2 + 5 x
3x 2 = : ( 3)
2
x
3
2
:
2
R3 = (4; 5] \ 1;
3
R3 = ?:
4) x 2 (5; +1)
Sada je
x2 4x = x2 4x
jx 5j = x 5
x2 4x + 3 x2 + x 5
5x 8 = : ( 8)
8
x
5
pa je rjeenje kvadratne nejednacine x 2 1; 58 :
8
R4 = 1; \ (5; +1)
5
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
2 1
R = 1; [ ;2 :
3 2
21
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + jx 7j :
Rjeenje:
x2 8x + 12 = 0 =) x1 = 2; x2 = 6
x 7 = 0 =) x = 7:
Posmatrajmo tablicu
1 2 6 7 +1
x:
x2 8x + 12 + + +
x 7 +

1) x 2 ( 1; 2]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + 7 x
3x 4 = : ( 4)
4
x
3
4
R1 = ( 1; 2] \ 1;
3
4
R1 = 1; :
3
2) x 2 (2; 6]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12 = x2 + 8x 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
22

x2 + 8x 12 + 4x 1 x2 + 7 x
2x2 + 13x 20 0
pa je rjeenje nejednacine x 2 52 ; 4 :
5
R2 = (2; 6] \ ;4
2
5
R2 = ;4 :
2
3) x 2 (6; 7]
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = (x 7) = 7 x
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + 7 x
3x 4 = : ( 4)
4
x
3
4
R3 = (6; 7] \ 1;
3
R3 = ?:
4) x 2 (7; +1)
Sada je
x2 8x + 12 = x2 8x + 12
jx 7j = x 7
x2 8x + 12 + 4x 1 x2 + x 7
5x 18 = : ( 5)
18
x
5
23
5
:
18
R4 = (7; +1) \ 1;
5
R4 = ?:
R = R1 [ R2 [ R3 [ R4
4 5
R = 1; [ ;4 :
3 2
24
4 Binomni obrazac
Xn
n n k k
(a + b)n = a b
k=0
k
n n k k
Tk+1 = a b
k
n! = 1 2 3 ::: n
n n! n (n 1) ::: (n k + 1)
= =
k k!(n k)! 1 2 3 ::: k
Zadatak 4.1 Naci trinaesti clan u razvoju binoma

p p
3
15
2+ 3 :
Rjeenje:
Buduci da trazimo trinaesti clan u razvoju binoma, onda uzimamo da je
k=12 i uvrtavajuci u formulu za opci clan razvoja binoma, dobijamo:
15 p 15 12 p 3
12 15 p 3 1 12
T13 = 2 3 = 2 33 =
12 12
15 p p
= 2 2 34 = 73710 2:
12
Zadatak 4.2 Odrediti koecijent uz x8 u razvoju binoma (x + 3)12 :
Rjeenje:
Opci clan razvoja binoma (x + 3)12 je
12 12 k
Tk+1 = x 3k
k
pa je jasno da mora biti 12 k = 8 jer trazimo koecijent uz x8 , odakle je

k = 4. Trazeni koecijent je
12 12 11 10 9
34 = 81 = 40095:
4 1 2 3 4
25
Zadatak 4.3 U razvoju binoma

15
2
+ 3x
x
odrediti koecijent uz x7 :
Rjeenje:
Opci clan razvoja binoma je
15 k
n n k k 15 2
Tk+1 = a b = (3x)k =
k k x
15 15 k 15 15 k
= 2x 1 3k xk = 2 x 15+k
3k xk =
k k
15 15 k k
= 2 3 x 15+2k
k
Buduci da trazimo koecijent uz x7 ; onda mora biti
15 + 2k = 7
odakle je k = 11, pa je trazeni koecijent uz x7
15 15 k 15 15 15 4 11
2 3k = 2 11
311 = 2 3 :
k 11 4
Zadatak 4.4 Naci clan koji sadrzi x7 u razvoju binoma
p
3 p 12
x2 x :
Rjeenje:
n n k k 12 p
3
12 k p k
Tk+1 = a b = x2 x =
k k
12 2 12 k 1 k 12 24 2k k
= x3 x2 = x 3 ( 1)k x 2 =
k k
12 24 2k k 12 48 k
= ( 1)k x 3 + 2 = ( 1)k x 6 :
k k
Sada je jasno da mora biti
48 k
=7
6
odakle je k = 6:
p
3 p 12
Dakle, sedmi clan razvoja binoma x2 x sadrzi x7 .
26
Zadatak 4.5 U razvoju binoma

16
p 1
x+ p
3
x
naci clan koji sadrzi x3 :
Rjeenje:
k
n n k k 16 p 16 k 1
Tk+1 = a b = x p =
k k 3
x
16 1 16 k 1 k 16 16 k k
= x2 x 3 = x 2 x 3 =
k k
16 16 k k 16 48 5k
= x 2 3 = x 6 :
k k
Sada je jasno da mora biti
48 5k
=3
6
odakle je k = 6:
p 1
16
Dakle, sedmi clan razvoja binoma x+ p
3x sadrzi x3 .
Zadatak 4.6 Odrediti onaj clan razvoja binoma

p3
15
x2 x 1
koji ne sadrzi x:
Rjeenje:
n n k k 15 p3
15 k k
Tk+1 = a b = x2 x 1 =
k k
15 2 15 k 15 30 2k
= x3 ( 1)k x k = x 3 ( 1)k x k
=
k k
15 30 2k 15 30 5k
= ( 1)k x 3 k = ( 1)k x 3 :
k k
Buduci da trazimo clan koji ne sadrzi x, onda mora biti
30 5k
=0
3
odakle je k = 6.
p
3
15
1
Dakle, sedmi clan razvoja binoma x2 x ne sadrzi x.
27
Zadatak 4.7 Odrediti onaj clan razvoja binoma

8
p 3
x p
x
koji ne sadrzi x:
Rjeenje:
k
n n k k 8 p 8 k 3
Tk+1 = a b = x p =
k k x
8 1 8 k 1 k 8 8 k k
= x2 3x 2 = x 2 ( 3)k x 2 =
k k
8 8 k k 8 8 2k 8
= ( 3)k x 2 2 = ( 3)k x 2 = ( 3)k x4 k :
k k k
Buduci da trazimo clan koji ne sadrzi x, onda mora biti
4 k=0
odakle je k = 4.
p 8
Dakle, peti clan razvoja binoma x p3 ne sadrzi x.
x
Zadatak 4.8 Naci srednji clan u razvoju binoma

16
2 p
x :
x
Rjeenje:
p 16
Razvoj binoma x2 x ima 17 clanova pa je srednji clan deveti clan,
pa cemu u formulu za opci clan razvoja binoma uvrstiti k = 8. Tako imamo
16 8
n n k k 16 2 p 8
Tk+1 = a b = x =
k 8 x
8
16 2 1 8 16 8
= x2 = 2 x 8
( 1)8 x4 =
8 x 8
16 8 4
= 2 x = 3294720x 4 :
8
Zadatak 4.9 Odrediti peti clan u razvoju binoma
p p
3 8
2x x x :
28
Rjeenje:
Buduci da trazimo peti clan u razvoju binoma, onda cemo u formulu za
opci clan razvoja binoma uvrstiti k = 4 i tako dobijamo
n n k k 8 p 8 4 p
3 4
Tk+1 = a b = 2x x x =
k 4
8 3 4 1 4 8 4 6 4
= 2x 2 x3 = 2 x ( 1)4 x 3 =
4 4
8 4 6+ 4 22
= 2 x 3 = 1120x 3 :
4
Zadatak 4.10 Naci trinaesti clan u razvoju binoma

n
1
9x p
3x
ako je binomni koeciet treceg clana jednak 105.
Rjeenje:
n
Binomni koecijent treceg clana je 2
pa iz uslova zadatka imamo
n n (n 1)
= 105 =) = 105 =)
2 1 2
=) n (n 1) = 210 =) n2 n = 210
=) n2 n 210 = 0:
Rjeenja ove kvadratne jednacine su n1 = 15; n2 = 14 pa uzimamo samo

prvo rjeenje a drugo odbacujemo jer je negativno. Sada binom ima oblik
15
1
9x p :
3x
Buduci da trazimo trinaesti clan razvoja binoma, u formulu za opci clan
razvoja binoma uvrstit cemo k = 12, i tako dobijamo
12
15 1
T13 = (9x)15 12 p =
12 3x
15 1 1 12 15 3 3
= (9x)3 3 2x 2 = 9 x ( 1)12 3 6 x 6
=
12 12
15 6 3 15
= 3 x 3 6x 6 = x 3 = 455x 3 :
3 3
29
Zadatak 4.11 Naci redni broj onog clana razvoja binoma

r s !21
a
3 p +
b
p
b 3
a
koji sadrzi a i b na isti eksponent.
Rjeenje:
r s !k
21 k
n n k k 21 a b
Tk+1 = a b = 3 p p =
k k b 3
a
21 1 1 21 k 1 1 k 21 21 k 21 k k k
= a3 b 6 b2 a 6 = a 3 b 6 b2 a 6 =
k k
21 21 k k k 21 k 21 42 3k 4k 21
= a 3 6 b2 6 = a 6 b 6 :
k k
Buduci da zahtijevamo da a i b budu na isti eksponent, tada mora biti
42 3k 4k 21
=
6 6
odakle dobijamo da je k = 9:
Dakle, deseti clan razvoja binoma sadrzi a i b na isti eksponent.
Zadatak 4.12 Naci vrijednost x u izrazu

p 1 p
12
6
x log x+1
+ x
ciji je cetvrti clan razvoja binoma jednak 200.
Rjeenje:
Prvo, odredimo deniciono podrucje. Jano je da mora biti x > 0 i log x +
1 6= 0; tj. x 6= 10 1 pa je
1
D = 0; 10 [ 10 1 ; +1 :
Ako u formulu za opci clan razvoja binoma uvrstimo k = 3, dobicemo da je
cetvrti clan razvoja binoma je
1 3
6 p log 1x+1 6 3 p
12 3 6 1 log x+1 1 3
T4 = x x = x2 x 12 =
3 3
6 2(log3x+1) 1 6 2(log3x+1) + 41
= x x4 = x
3 3
30
pa po uslovu zadatka imamo

6 2(log3x+1) + 14
x = 200
3
3 1
20x 2(log x+1) + 4 = 200
3 1
x 2(log x+1) + 4 = 10:
Logaritmiranjem ovog izraza, dobijamo

3 1
log x 2(log x+1) + 4 = log 10
tj.
3 1
+ log x = 1
2 (log x + 1) 4
6 + log x + 1
log x = 1
4 (log x + 1)
7 + log x
log x = 1
4 (log x + 1)
(7 + log x) log x = 4 (log x + 1)
7 log x + log2 x = 4 log x + 4
log2 x + 3 log x 4 = 0:
Uvodeci smjenu log x = t; dobijamo kvadratnu jednacinu t2 + 3t 4 = 0 cija

su rjeenja t1 = 4 i t2 = 1:
Sada imamo dva slucaja:
t1 = 4 =) log x = 4 =) x = 10 4 = 0; 001 2 D
t1 = 1 =) log x = 1 =) x = 10 2 D:
Zadatak 4.13 Izracunati clan razvoja binoma

p n
p5
3
x
4 x+
2
p
5
koji sadrzi x2 x4 ako je zbir prva tri binomna koecijenta jednak 56.
Rjeenje:
Iz uslova zadatka imamo
n n n
+ + = 56
0 1 2
31
odakle je
n(n 1)
1+n+ = 56
2
2 + 2n + n(n 1) = 112
n2 + n 110 = 0:
Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n1 = 10 i n2 = 11 od kojih u

obzir dolazi samo prvo rjeenje jer je drugo negativno.
Binom sada ima oblik
p 10
p
5
3
x
4 x+ :
2

p k
n n k k 10 p
5 10 k
3
x
Tk+1 = a b = 4 x =
k k 2
10 1 10 k 1 k
= 410 k
x5 2 1x 3 =
k
10 10 k k 10 10 10 k
+ k3
= 410 k x 5 2 kx 3 = 4 k
2 k
x 5 =
k k
10 30+2k
= 410 k
2 k
x 15 :
k
p
5 4 4 14
Kako je x2 x4 = x2 x 5 = x2+ 5 = x 5 ; onda je jasno da mora biti
30 + 2k 14
=
15 5
odakle je k = 6.
Dakle, sedmi clan razvoja binoma ima trazenu osobinu.
Zadatak 4.14 Naci za koju vrijednost x u razvoju binoma

p n
1
2x + p
2x 1
zbir treceg i petog clana iznosi 135, ako je zbir binomnih koecijenata tri
posljednja clana jednak 22.
Rjeenje:
32
Binomni koecijenti tri posljednja clana jednaki su binomnim koecijen-

tima prva tri clana. Po uslovu zadatka imamo
n n n
+ + = 22
0 1 2
odakle je
n(n 1)
1+n+ = 22
2
2 + 2n + n(n 1) = 44
n2 + n 42 = 0:
Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n1 = 6 i n2 = 7 od kojih u obzir

dolazi samo prvo rjeenje jer je drugo negativno.
Binom sada ima oblik
p 6
1
2x +p :
2x 1
Treci clan (k = 2) razvoja binoma je

2
6 p x 6 2 1
T3 = 2 p =
2 2x 1
6 x 4 x 1 2 6 2x 1 x
= 22 2 2 = 2 2 =
2 2
6 1+x
= 2
2
a peti clan (k = 4) razvoja binoma je

4
6 p x 6 4 1
T5 = 2 p =
4 2x 1
6 x 2 x 1 4 6 x 2 2x
= 22 2 2 = 2 2 =
4 4
6 2 x
= 2 :
4
33
Sada je, po uslovu zadatka,
6 1+x 6 2 x
2 + 2 = 135
2 4
15 21+x + 15 22 x
= 135
21+x + 22 x
= 9
4
2 2x + = 9
2x
2 (2x )2 9 2x 4 = 0:
Uvedimo smjenu t = 2x ; dobijamo kvadratnu jednacinu
2t2 9t 4=0
1
cija su rjeenja t1 = 2
i t2 = 4:
Sad imamo
1 1
t1 = =) 2x = = 2 1 =) x = 1
2 2
t1 = 4 =) 2x = 4 = 22 =) x = 2:
Zadatak 4.15 Odrediti za koju vrijednost x cetvrti clan razvoja binoma

p n
1
2x 1 +p
3
2x
je dvadeset pet puta veci od eksponenta binoma ako je binomni koecijent
cetvrtog clana pet puta veci od binomnog koecijenta drugog clana.
Rjeenje:
Prema uslovu zadatka imamo
n n
=5
3 1
odakle je
n (n 1) (n 2)
= 5n
1 2 3
n (n 1) (n 2)
= 5n
6
(n 1) (n 2) = 30n
n2 3n 28 = 0:
34
Rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n1 = 7 i n2 = 4 pa u obzir

dolazi samo prvo rjeenje a drugo odbacujemo jer je negativno.
Binom sada izgleda
p 7
1
2x 1 + p
3
:
2x

Cetvrti clan (k = 3) razvoja ovog binoma je
3
7 p x 1 7 3 1 7 x 1 4 x 3
T4 = 2 p
3
= 2 2 2 3 =
3 2x 3
= 35 22x 2 2 x
= 35 2x 2
Prema uslovu zadatka imamo
35 2x 2 = 140
2x 2 = 4
2x 2 = 22
x 2 = 2
pa je x = 4:
Zadatak 4.16 Odnos koefcijenata petog i treceg clana u razvoju binoma

s !n
p 1
x x 1 5
p
x2 x
je 14:3. Odrediti sedmi clan razvoja.
Rjeenje:
s !k
n n k k n p n k 1
Tk+1 = a b = x x 1 5
p =
k k x 2 x
r k r k
n 1 n k
5
1 n 1 n k
5
1
= xx 2
1 = x 2
5 =
k x2 x 2 k x2
n 1 n k
p5 5
k n 1 n k 5
1 k
5
= x2 x 2 = x2 x 2 =
k k
n 1 n k 1 k n n k k
= x2 x 2 = x 2 ( 1)k x 2 =
k k
n n k k n n 2k
= ( 1)k x 2 2 = ( 1)k x 2 :
k k
35
Koecijent treceg clana (k = 2) je
n n n
( 1)k = ( 1)2 = :
k 2 2
Koecijent petog clana (k = 4) je
n n n
( 1)k = ( 1)4 = :
k 4 4
Po uslovu zadatka imamo

n n
: = 14 : 3
4 2
pa je
n n
3
= 14
4 2
n (n 1) (n 2) (n 3) n (n 1)
3 = 14
1 2 3 4 1 2
(n 2) (n 3)
= 14 = 4
4
(n 2) (n 3) = 56
n2 5n 50 = 0
a rjeenja posljednje kvadratne jednacine su n1 = 5 i n2 = 10: U obzir

dolazi samo pozitivno rjeenje pa binom sada izgleda
s !10
p 1
x x 1 5
p :
x 2 x
Na osnovu pokazanog, opci clan razvoja ovog binoma je
n n 2k
Tk+1 = ( 1)k x 2
k
pa ako u ovu formulu uvrstimo da je n = 10 i k = 6, dobicemo da je sedmi

clan razvoja ovog binoma
10 10 12 10
T7 = ( 1)6 x 2 = x 1:
6 6
36
5 Matematicka indukcija
Zadatak 5.1 Dokazati da za svaki prirodan broj n vrijedi
1+3+5+ + (2n 1) = n2 :
Rjeenje:
1) Provjerimo da li jednakost vrijedi za n = 1:
L 2 1 1=2 1=1
D 12 = 1
Dakle, jednakost vrijedi za n = 1.
2) Pretpostavimo da tvrdnja vrijedi za n = k, tj. neka vrijedi
1+3+5+ + (2k 1) = k 2 :
3) Dokazimo da tvrdnja vrijedi i za n = k + 1, tj. da vrijedi
1+3+5+ + (2 (k + 1) 1) = (k + 1)2 :
Dokaz
1+3+5+ + (2k 1) + (2 (k + 1) 1) = k 2 + (2 (k + 1) 1) =
= k 2 + 2k + 1 = (k + 1)2 :
Dakle, jednakost vrijedi i za n = k + 1.

4) Jednakost vrijedi za svaki prirodan broj n.
Napomena: Jednakost krace mozemo zapisati
X
n
(2k 1) = n2 :
k=1

2
n (n + 1)
13 + 23 + 33 + + n3 = :
2
Rjeenje:
L 13 = 1
2
1(1+1)
D 2
= 12 = 1
37

2
k (k + 1)
13 + 23 + 33 + + k3 = :
2

2
(k + 1) ((k + 1) + 1)
13 + 23 + 33 + + (k + 1)3 =
2
Dokaz:
2
k (k + 1)
13 + 23 + 33 + + k 3 + (k + 1)3 = + (k + 1)3 =
2
k 2 (k + 1)2
= + (k + 1)3 =
4
k 2 (k + 1)2 + 4 (k + 1)3
= =
4
(k + 1)2 (k 2 + 4 (k + 1))
= =
4
(k + 1)2 (k 2 + 4k + 4)
= =
4
(k + 1)2 (k + 2)2
= =
4
2
(k + 1) (k + 2)
= =
2
2
(k + 1) ((k + 1) + 1)
= :
2

X
n
n (n + 1)
2
3
k = :
k=1
2

1 1 1 n
+ + + = :
1 3 3 5 (2n 1) (2n + 1) 2n + 1
38
Rjeenje:
L 113 = 31
1
D 2 1+1 = 31
1 1 1 k
+ + + = :
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) 2k + 1
1 1 1 (k + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 2 (k + 1) + 1
Dokaz:
1 1 1 1
+ + + + =
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k 1
= + =
2k + 1 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k 1 k (2k + 3) + 1
= + = =
2k + 1 (2k + 1) (2k + 3) (2k + 1) (2k + 3)
2k 2 + 3k + 1 (2k + 1) (k + 1) (k + 1) (k + 1)
= = = = :
(2k + 1) (2k + 3) (2k + 1) (2k + 3) (2k + 3) 2 (k + 1) + 1

1
Rjeenja kvadratne jednacine 2k 2 + 3k + 1 = 0 su brojevi k1 = 2
i
k2 = 1; pa je 2k 2 + 3k + 1 = 2 k + 12 (k + 1) = (2k + 1) (k + 1) :
X
n
1 n
= :
k=1
(2k 1) (2k + 1) 2n + 1
12 22 n2 n (n + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2n 1) (2n + 1) 2 (2n + 1)
39
Rjeenje:
2
L 11 3 = 31
D 21(2(1+1)
1+1)
= 13
12 22 k2 k (k + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) 2 (2k + 1)
12 22 (k + 1)2 (k + 1) ((k + 1) + 1)
+ + + = :
1 3 3 5 (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1) 2 (2 (k + 1) + 1)
Dokaz:
12 22 k2 (k + 1)2
+ + + + =
1 3 3 5 (2k 1) (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k (k + 1) (k + 1)2
= + =
2 (2k + 1) (2 (k + 1) 1) (2 (k + 1) + 1)
k (k + 1) (k + 1)2
= + =
2 (2k + 1) (2k + 1) (2k + 3)
k (k + 1) (2k + 3) + 2 (k + 1)2 (k + 1) (k (2k + 3) + 2 (k + 1))
= = =
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 1) (2k + 3)
(k + 1) (2k 2 + 3k + 2k + 2) (k + 1) (2k 2 + 5k + 2)
= = =
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 1) (2k + 3)
(k + 1) (k + 2) (2k + 1) (k + 1) (k + 2) (k + 1) ((k + 1) + 1)
= = = :
2 (2k + 1) (2k + 3) 2 (2k + 3) 2 (2 (k + 1) + 1)

1
Rjeenja kvadratne jednacine 2k 2 + 5k + 1 = 0 su brojevi k1 = 2
i
k2 = 2; pa je 2k 2 + 5k + 1 = 2 k + 12 (k + 2) = (2k + 1) (k + 2) :
X
n
k2 n (n + 1)
= :
k=1
(2k 1) (2k + 1) 2 (2n + 1)
40

3 5 2n + 1 1
+ + + =1 :
4 36 n2 (n + 1)2 (n + 1)2
Rjeenje:
L 122(1+1)
1+1
2 = 4
3
1 1
D 1 (1+1) 2 = 1 4
= 34 :
3 5 2k + 1 1
+ + + =1 :
4 36 k2(k + 1)2 (k + 1)2
3 5 2 (k + 1) + 1 1
+ + + =1 :
4 36 (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2 ((k + 1) + 1)2
Dokaz:
3 5 2k + 1 2 (k + 1) + 1
+ + + 2 + =
4 36 k2
(k + 1) (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2
1 2 (k + 1) + 1
= 1 2 + =
(k + 1) (k + 1)2 ((k + 1) + 1)2
1 2k + 3
= 1 2 + =
(k + 1) (k + 1)2 (k + 2)2
(k + 2)2 (2k + 3) k 2 + 4k + 4 2k 3
= 1 = 1 =
(k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2
k 2 + 2k + 1 (k + 1)2
= 1 =1 =
(k + 1)2 (k + 2)2 (k + 1)2 (k + 2)2
1 1
= 1 2 = 1 :
(k + 2) ((k + 1) + 1)2
Xn
2k + 1 1
=1 :
k=1
k (k + 1)2
2 (n + 1)2
41
5 12 2n2 + 2n + 1 n (2n + 3)
+ + + = :
1 2 2 3 n (n + 1) n+1
Rjeenje:
L 152 = 25
D 1(21+11+3)
= 25
5 12 2k 2 + 2k + 1 k (2k + 3)
+ + + = :
1 2 2 3 k (k + 1) k+1
5 12 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1 (k + 1) (2 (k + 1) + 3)
+ + + =
1 2 2 3 (k + 1) ((k + 1) + 1) (k + 1) + 1
Dokaz:
5 12 2k 2 + 2k + 1 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1
+ + + + =
1 2 2 3 k (k + 1) (k + 1) ((k + 1) + 1)
42
k (2k + 3) 2 (k + 1)2 + 2 (k + 1) + 1
= + =
k+1 (k + 1) ((k + 1) + 1)
k (2k + 3) 2 (k 2 + 2k + 1) + 2 (k + 1) + 1
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
2k 2 + 3k 2k 2 + 4k + 2 + 2k + 2 + 1
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
2k 2 + 3k 2k 2 + 6k + 5
= + =
k+1 (k + 1) (k + 2)
(2k 2 + 3k) (k + 2) + 2k 2 + 6k + 5
= =
(k + 1) (k + 2)
2k 3 + 4k 2 + 3k 2 + 6k + 2k 2 + 6k + 5
= =
(k + 1) (k + 2)
2k 3 + 9k 2 + 12k + 5 2k 3 + 2k 2 + 7k 2 + 7k + 5k + 5
= = =
(k + 1) (k + 2) (k + 1) (k + 2)
2k 2 (k + 1) + 7k (k + 1) + 5 (k + 1)
= =
(k + 1) (k + 2)
(2k 2 + 7k + 5) (k + 1) 2k 2 + 7k + 5
= = =
(k + 1) (k + 2) k+2
2k 2 + 2k + 5k + 5 (k + 1) (2k + 5)
= = =
k+2 k+2
(k + 1) (2 (k + 1) + 3)
=
(k + 1) + 1
X
n
2k 2 + 2k + 1 n (2n + 3)
= :
k=1
k (k + 1) n+1
17 j 5n+3 + 113n+1 :
Rjeenje:
51+3 + 113 1+1 = 54 + 114 = 625 + 14641 = 15266 = 17 898
43

17 j 5k+3 + 113k+1 =) 5k+3 + 113k+1 = 17A:
17 j 5(k+1)+3 + 113(k+1)+1
Dokaz:
5(k+1)+3 + 113(k+1)+1 = 5k+4 + 113k+4 = 5k+3 5 + 113k+1 113 =

= 5k+3 5 + 113k+1 1331 =
= 5k+3 5 + 113k+1 (1326 + 5) =
= 5k+3 5 + 113k+1 5 + 113k+1 1326 =
= 5 5k+3 + 113k+1 + 113k+1 1326 =
= 5 17A + 113k+1 17 78 =
= 17 5 A + 113k+1 78 = 17B:
gdje je B = 5 A + 113k+1 78:

19 j 7 52n + 12 6n :
Rjeenje:
7 52 1 + 12 61 = 7 25 + 12 6 = 175 + 72 = 247 = 19 13:

19 j 7 52n + 12 6n =) 7 52n + 12 6n = 19A:
19 j 7 52(n+1) + 12 6(n+1)
44
Dokaz:
7 52(n+1) + 12 6(n+1) = 7 52n+2 + 12 6n+1 = 7 52n 25 + 12 6n 6 =

= 7 52n (19 + 6) + 12 6n 6 =
= 7 52n 19 + 7 52n 6 + 12 6n 6 =
= 7 52n 19 + 6 7 52n + 12 6n =
= 7 52n 19 + 6 19A = 19 7 52n + 6A = 19B:
gdje je B = 7 52n + 6A:

sin2 nx
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2n 1) x = :
sin x
Rjeenje:
L sin x
2x
D sinsin x
= sin x
sin2 kx
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2k 1) x = :
sin x
sin2 (k + 1) x
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2 (k + 1) 1) x =
sin x
Dokaz:
sin x + sin 3x + sin 5x + + sin (2k 1) x + sin (2 (k + 1) 1) x =
45
sin2 kx sin2 kx + sin x sin (2k + 1) x

= + sin (2k + 1) x = =
sin x sin x
sin2 kx + 21 [cos 2kx cos (2kx + 2x)]
= =
sin x
2 sin2 kx+cos 2kx cos(2kx+2x)
2 2 sin2 kx + cos 2kx cos 2 (k + 1) x
= = =
sin x 2 sin x
2 sin2 kx + cos2 kx sin2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= =
2 sin x
sin2 kx + cos2 kx cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= =
2 sin x
1 cos2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x sin2 (k + 1) x + sin2 (k + 1) x
= = =
2 sin x 2 sin x
2 sin2 (k + 1) x sin2 (k + 1) x
= = :
2 sin x sin x
X
n
sin2 nx
sin (2k 1) x = :
k=1
sin x
46
6 Kompleksni brojevi
Zadatak 6.1 Kompleksni broj z = 3 zapisati u trigonometrijskom obliku.
Rjeenje:
Vrijedi z = 3 = 3 + 0 i pa je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio na realnoj
osi. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q p
= jzj = (Re(z))2 + (Im(z))2 = 32 + 02 = 3
Im(z) 0
tg' = = = 0 =) ' = 0:
Re(z) 3
Zato je
z = 3 (cos 0 + i sin 0) :
p p
Zadatak 6.2 Kompleksni broj z = 2 i 2 zapisati u trigonometrijskom
obliku.
Rjeenje: p p p p
Vrijedi z = 2 i 2 pa je Re(z) = 2 > 0 i Im(z) = 2 < 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog
broja:
r
p 2 p 2 p p
= jzj = 2 + 2 = 2+2= 4=2
p
2 7
tg' = p = 1 =) ' = ili ' =
2 4 4
Zato je
z = 2 cos + i sin
4 4
ili
7 7
z = 2 cos + i sin :
4 4
Zadatak 6.3 Kompleksni broj z = 1 + i zapisati u trigonometrijskom ob-

liku.
47
Rjeenje:
Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 < 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom
kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q p p
= jzj = ( 1)2 + 12 = 1 + 1 = 2
1 3
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p 3 3
z= 2 cos + i sin :
4 4
Zadatak 6.4 Naci realni i imaginarni dio kompleksnog broja

1 3i i
z= :
1+i 2+i
Rjeenje:
Kako je
1 3i i (1 3i) (2 + i) i (1 + i)
= =
1+i 2+i (1 + i) (2 + i)
2 + i 6i 3i2 i i2
= =
2 + i + 2i + i2
2 6i 4i2 2 6i + 4
= 2
= =
2 + 3i + i 2 + 3i 1
6 6i 6 6i 1 3i
= = =
1 + 3i 1 + 3i 1 3i
(6 6i) (1 3i) 6 18i 6i + 18i2
= = =
12 (3i)2 1 9i2
6 24i 18 12 24i 12 24
= = = i=
1+9 10 10 10
6 12
= i
5 5
tada je
6
Re(z) =
5
12
Im(z) = :
5
48
p p z1
Zadatak 6.5 Ako je z1 = 2 i 2 i z2 = 1 + i, izracunati z1 z2 i z2
:
Rjeenje:
Kompleksne p brojeve pz1 i z2 zapiimo u tigonometrijskom
p obliku.
p
Vrijedi z1 = 2 i 2 pa je Re(z1 ) = 2 > 0 i Im(z1 ) = 2 < 0; pa
ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
broja:
r
p 2 p 2 p p
= jz1 j = 2 + 2 = 2+2= 4=2
p
2
tg' = p = 1 =) ' = :
2 4
Zato je
z1 = 2 cos + i sin :
4 4
Vrijedi z2 = 1 + i pa je Re(z2 ) = 1 < 0 i Im(z2 ) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom
q p p
= jz2 j = ( 1)2 + 12 = 1 + 1 = 2
1 3
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p 3 3
z2 = 2 cos + i sin :
4 4
Sada je
p 3 3
z1 z2 = 2 cos + i sin 2 cos + i sin =
4 4 4 4
p 3 3
= 2 2 cos + + i sin + =
4 4 4 4
p p p
= 2 2 cos + i sin = 2 2 (0 + i 1) = 2 2i:
2 2
i
z1 2 cos 4
+ i sin 4
= p =
z2 2 cos 4 + i sin 34
3
2 3 3
= p cos + i sin =
2 4 4 4 4
p
= 2 (cos ( ) + i sin ( )) =
p p
= 2 ( 1 + i 0) = 2:
49
Zadatak 6.6 Izracunati

p 17
3+i :
Rjeenje: p
Kompleksnipbroj z = 3 + i zapip imo u trigonometrijskom obliku.
Vrijedi z = 3 + i pa je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom
r
p 2 p p
= jzj = 3 + 12 = 3 + 1 = 4 = 2
p
1 3
tg' = p = =) ' = :
3 3 6
Zato je
z = 2 cos + i sin :
6 6
Sada je
17
z 17 = 2 cos + i sin = 217 cos 17 + i sin 17 =
6 6 6 6
5 + 12 5 + 12
= 217 cos + i sin =
6 6
5 5
= 217 cos +2 + i sin +2 =
6 6
p !
5 5 3 1
= 217 cos + i sin = 217 + i =
6 6 2 2
p !
3+i p
= 217 = 216 3+i :
2
Zadatak 6.7 Izracunati p

7 + 24i:
Rjeenje:
Buduci da je korijen kompleksnog broja kompleksan broj, tada vrijedi
p
7 + 24i = x + iy:
50
Odredimo x i y.
Kvadriranjem dobijamo
7 + 24i = (x + iy)2
7 + 24i = x2 + 2xyi + i2 y 2
7 + 24i = x2 + 2xyi y 2
7 + 24i = x2 y 2 + 2xyi
a odavdje je
x2 y2 = 7
:
2xy = 24
Rijeimo ovaj sistem.
12
Iz druge jednacine je y = x
; pa ako to uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
2
2 12
x = 7
x
144
x2 = 7 = x2
x2
4
x 144 = 7x2
4 2
x + 7x 144 = 0:
Uvodeci smjenu t = x2 ; dobijamo kvadratnu jednacinu t2 + 7t 144 = 0; cija
su rjeenja t1 = 16 i t2 = 9; ali u obzir dolazi samo drugo rjeenje t2 = 9
jer zbog smjene t = x2 > 0:
Znaci, x1 = 3 ili x2 = 3:
Ako je x1 = 3; tada je y1 = 123 = 4:
Ako je x2 = 3; tada je y1 = 12
3
= 4:
Dakle,
p p
7 + 24i = 3 4i ili 7 + 24i = 3 + 4i:
Zadatak 6.8 Izracunati q
4 p
8 + 8 3i:
Rjeenje: p
Kompleksni broj zp= 8 + 8 3i zapiimo u trigonometrijskom
p obliku.
Vrijedi z = 8 + 8 3i pa je Re(z) = 8 < 0 i Im(z) = 8 3 > 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u
drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
r
p 2 p p p
= jzj = ( 8)2 + 8 3 = 64 + 64 3 = 64 + 192 = 256 = 16
p
8 3 p 2
tg' = = 3 =) ' = :
8 3
51
Zato je
2 2
z = 16 cos + i sin :
3 3
Sada je
q 2 2
4 p p
4 3
+ 2k 3
+ 2k
!k = 8 + 8 3i = 16 cos + i sin
4 4
gdje je k = 0; 1; 2; 3:
Za k = 0, dobijamo
p 2 2
4 3
+0 3
+0
!0 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 6 6
Za k = 1, dobijamo
p 2 2
4 3
+2 3
+2 2 2
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 3 3
Za k = 2, dobijamo
p 2 2
4 3
+4 3
+4 7 7
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 6 6
Za k = 3, dobijamo
p 2 2
4 3
+6 3
+6 5 5
!1 = 16 cos + i sin = 2 cos + i sin :
4 4 3 3
z5 1 i = 0:
Rjeenje:
Jasno je da vrijedi
z5 1 i = 0
5
z = 1+i
p
z = 5 1 + i:
Kompleksni broj z = 1 + i zapiimo u trigonometrijskom obliku.
52
Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 > 0 i Im(z) = 1 > 0; pa ako bismo

ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom
p p p
= jzj = 12 + 12 = 1 + 1 = 2
1
tg' = = 1 =) ' = :
1 4
Zato je
p
z = 2 cos + i sin :
4 4
Rjeenje jednacine je
r r
5
p p 5
10
2 cos + i sin = 2 cos + i sin
4 4 4 4
a to su kompleksni brojevi
p
10 4
+ 2k 4
+ 2k
!k = 2 cos + i sin
5 5
gdje je k = 0; 1; 2; 3; 4.
Za k = 0, dobijamo
p
10 4
+0 4
+0 p
10
!0 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 1, dobijamo
p
10 4
+2 4
+2 p
10 9 9
!1 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 2, dobijamo
p
10 4
+4 4
+4 p
10 17 17
!2 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
Za k = 3, dobijamo
p
10 +64
+6 p
10 25 25
!3 = 2 cos + i sin 4 = 2 cos + i sin =
5 5 20 20
p
10 5 5
= 2 cos + i sin :
4 4
Za k = 4, dobijamo
p
10 4
+8 4
+8 p
10 33 33
!4 = 2 cos + i sin = 2 cos + i sin :
5 5 20 20
53

p
2z 3 3 + i = 0:
Rjeenje:
p
2z 3 3+i = 0
p
2z 3 = p3 i
3 1
z3 = i
s2 2
p
3 3 1
z = i:
2 2
p
Kompleksni brojpz = 23 21 i zapiimo uptrigonometrijskom obliku.
Vrijedi z = 23 1
2
i pa je Re(z) = 23 > 0 i Im(z) = 21 < 0; pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
broja:
v
u p !2 r
u 3 1
2
3 1
= jzj = t + = + =1
2 2 4 4
1
p
2 1 3
tg' = p = p = =) ' = :
3 3 3 6
2
Zato je
z = cos + i sin :
6 6
Rjeenje jednacine je
r
3
cos + i sin
6 6
a to su kompleksni brojevi
6
+ 2k 6
+ 2k
!k = cos + i sin
3 3
gdje je k = 0; 1; 2.
Za k = 0, dobijamo
6
+0 6
+0
!0 = cos + i sin = cos + i sin :
3 3 18 18
54
Za k = 1, dobijamo
6
+2 6
+2 11 11
3 3 18 18
Za k = 2, dobijamo
6
+4 6
+4 23 23
3 3 18 18
Zadatak 6.11 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava jednacinu
jz 3ij = 2:
Rjeenje:
Neka je z = x + iy:
jx + iy 3ij = 2
jx + (y 3) ij = 2
q
x2 + (y 3)2 = 2
x2 + (y 3)2 = 22
a jednacina x2 + (y 3)2 = 22 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 3)

i poluprecnikom 2.
Zadatak 6.12 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine
3 jz + ij 5:
55
Rjeenje:
Neka je z = x + iy:
Posmatrajmo prvo nejednakost jz + ij 3: Sada je
jz + ij 3
jx + iy + ij 3
jx + (y + 1) ij 3
q
x2 + (y + 1)2 3
2
x2 + (y + 1) 32 :
Jednacina x2 + (y + 1)2 = 32 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 1)

i poluprecnikom 3, a nejednakost x2 + (y + 1)2 32 zadovoljavaju sve tacke
van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ).
Posmatrajmo sada drugu nejednakost
jz + ij 5
jx + iy + ij 5
jx + (y + 1) ij 5
q
x2 + (y + 1)2 5
x2 + (y + 1)2 52 :
Jednacina x2 + (y + 1)2 = 52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 1)

i poluprecnikom 5, a nejednakost x2 + (y + 1)2 52 zadovoljavaju sve tacke
unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ).
Skup tacaka koji zadovoljava nejednacine 3 jz + ij 5 ce biti sve tacke
van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x2 + (y + 1)2 = 32 i sve tacke
unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x2 +(y + 1)2 = 52 ; tj. tacke
koje pripadaju kruznom prstenu.
56
Zadatak 6.13 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine

5
1 jzj < 5 i <' :
4 4
Rjeenje:
Neka je z = x + iy:
Posmatrajmo nejednakost jzj 1:
jzj 1
p
x2 + y 2 1
x2 + y 2 12 :
Jednacina x2 + y 2 = 12 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 0) i

poluprecnikom 1, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke van kruznice
ali ukljucujuci i tacke na kruznici.
Posmatrajmo nejednakost jzj < 5:
jzj < 5
p
x2 + y 2 < 5
x2 + y 2 < 52 :
Jednacina x2 + y 2 = 52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0; 0) i

poluprecnikom 5, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke unutar kruznice
ali ne ukljucujuci i tacke na kruznici.
57
Tacke koje zadovoljavaju uvjet 4 < ' 54 su tacke koje se nalaze izmeu
pravih odreenih jednacinama x = 4 i x = 54 ali ukljucujuci i tacke na pravoj
x = 4:
Znaci, skup tacaka koje zadovoljavaju postavljene uvjete cine tacke na
dijelu kruznog prstena omeenog dvjema pravima, ali ukljucujuci tacke na
vecoj kruznici i tacke na pravoj x = 4 :
58
7 Determinante
Determinante drugog reda racunamo po formuli
a c
=a d b c:
b d

1 1
:
3 4
Rjeenje:
1 1
=1 4 3 1=4 3 = 1:
3 4

2 1
:
3 4
Rjeenje:
2 1
= 2 4 3 ( 1) = 8+3= 5:
3 4
Determinante treceg reda racunamo na dva nacina: Sarusovim pravilom
ili LaPlasovim razvojem determinante po odabranoj vrsti ili koloni (prilikom
LaPlasovog razvoja determinante veoma je povoljno odabrati vrstu ili kolonu
koja ima nule i po njoj izvriti razvoj).

1 2 3
4 1 2 :
2 6 1
Rjeenje:
Prvi nacin - Sarusovo pravilo
1 2 3 1 2 3 1 2
4 1 2 = 4 1 2 4 1 =
2 6 1 2 6 1 2 6
= (1 + 8 + 72) (6 12 8) = 95:
59
Drugi nacin - LaPlasov razvoj (npr. po prvoj vrsti)
1 2 3
1 2 4 2 4 1
4 1 2 = 1 ( 2) +3 =
6 1 2 1 2 6
2 6 1
= 1 (1 + 12) + 2 (4 + 4) + 3 (24 2) =
= 13 + 16 + 66 = 95:
Determinante cetvrtog i veceg reda racunamo LaPlasovim razvojem de-

terminante po odabranoj vrsti ili koloni, i time red determinante smanjujemo
za jedan.

4 2 3 0
2 0 5 3
:
1 2 4 2
3 1 1 1
Rjeenje:
Izvrimo LaPlasov razvoj ove determinante po prvoj vrsti
4 2 3 0
0 5 3 2 5 3
2 0 5 3
= 4 2 4 2 2 1 4 2 +
1 2 4 2
1 1 1 3 1 1
3 1 1 1
2 0 3 2 0 5
+3 1 2 2 0 1 2 4
3 1 1 3 1 1
= 4 ( 18) 2 ( 26) + 3 15 0 = 25
Zadatak 7.5 Izracunati determinantu

a b a b
b a a b
:
a b a a
b a b a
Rjeenje:
60
Koristeci osobine determinanti, dobijamo
a b a b a b b a b b
Od prve kolone oduzeli drugu:
b a a b b a a a b b
= Od trece kolone oduzeli cetvrtu:
a b a a a b b 0 a
Drugu i cetvrtu kolonu prepisali:
b a b a b a a b a a
a b b a b b
Iz prve i trece kolone
(a b) a a b b
= izvlacimo zajednicki
a b b 0 a
f aktor (a b) :
(a b) a (a b) a
1 b 1 b
Od druge kolone oduzmimo
2 1 a 1 b
= (a b) cetvrtu:
1 b 0 a
1 a 1 a
1 0 1 b
Iz druge kolone izvlacimo
1 a b 1 b
= (a b)2 f aktor (a b) :
1 (a b) 0 a
1 0 1 a
1 0 1 b
Razvoj
3 1 1 1 b
= (a b) po drugoj koloni
1 1 0 a
1 0 1 a
0 1
1 1 b 1 1 b
= (a b)3 @ 1 0 a + 1 1 b A
1 1 a 1 1 a
= (a b)3 ( a b + a a+a+b b + b + a + b) =
= (a b)3 (a + b) :
Zadatak 7.6 Izracunati determinantu

1 a a2
1 b b2 :
1 c c2
Rjeenje:
61
Koristeci osobine determinanti, dobijamo
1 a a2 1 a a2
Od druge vrste oduzmimo prvu
1 b b2 = 0 b a b 2
a2
Od trece vrste oduzmimo prvu
1 c c2 0 c a c 2 a2
b a b2 a2
= Razvoj po prvoj koloni
c a c2 a2
b a (b a) (b + a)
=
c a (c a) (c + a)
1 b+a Izvlacimo f aktore (b a) i
= (b a) (b c)
1 c+a (b a)
= (b a) (b c) (c a):
Zadatak 7.7 Dokazati

a2 (a + 1)2 (a + 2)2
b2 (b + 1)2 (b + 2)2 = 4 (a b) (b c) (a c) :
c2 (c + 1)2 (c + 2)2
Rjeenje:
Mnozenjem elemenata prve kolone sa 1 i dodavanjem drugoj i trecoj
koloni, dobijamo
a2 (a + 1)2 (a + 2)2 a2 2a + 1 4a + 4
b2 (b + 1)2 (b + 2)2 = b2 2b + 1 4b + 4 =
c2 (c + 1)2 (c + 2)2 c2 2c + 1 4c + 4
a2 2a + 1 a + 1
= 4 b2 2b + 1 b + 1 =
c2 2c + 1 c + 1
a2 a a + 1
= 4 b2 b b + 1 =
c2 c c + 1
62
a2 a 1
= 4 b2 b 1 =
c2 c 1
a2 a 1
2 2
= 4 b a b a 0 =
c2 a2 c a 0
a2 a 1
= 4 (b a) (b + a) b a 0 =
(b c) (b + c) c a 0
a2 a 1
= 4 (b a) (b c) b + a 1 0 =
b+c 1 0
b+a 1
= 4 (b a) (b c) =
b+c 1
= 4 (a b) (b c) (a c) :
63
8 Matrice. Operacije sa matricama.

Zadatak 8.1 Date su matrice
2 3 2 3
2 4 5 1 1 6
A=4 3 2 6 5 i B=4 3 0 4 5:
1 1 7 5 2 10
Izracunati matrice A + B; A B; A B:
Rjeenje: Matrice A i B su formata 3 3 pa su moguce trazene operacije

nad njima.
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 3 3 11
A+B = 4 3 2 6 + 35 4 0 5 4
4 = 6 2 10 5
1 1 7 5 2 10 6 3 17
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 1 5 1
A B = 4 3 2 6 5 4 3 0 4 5=4 0 2 2 5
1 1 7 5 2 10 4 1 3
2 3 2 3 2 3
2 4 5 1 1 6 39 8 78
A B = 4 3 2 6 5 4 3 0 4 5 = 4 39 9 86 5 :
1 1 7 5 2 10 39 13 80
Zadatak 8.2 Data je matrica
1 2
A=
3 1
Izracunati P (A) = 3A2 5A 2E; gdje je E jedinicna matrica.
Rjeenje:
P (A) = 3A2 5A 2E =
1 2 1 2 1 2 1 0
= 3 5 2 =
3 1 3 1 3 1 0 1
7 4 1 2 1 0
= 3 5 2 =
6 7 3 1 0 1
21 12 5 10 2 0 14 2
= = :
18 21 15 5 0 2 3 14
64
2
Zadatak 8.3 Dat je polinom P (x) = 2x x 3 i matrica
2 3
4 1 2
A= 04 1 3 5
0 0 2
Izracunati P (A).
Rjeenje:
Jasno je da vrijedi P (A) = 2A A 2 3E, gdje je E jedninicna matrica.
Prvo cemo izracunati inverznu matricu matrice A po formuli
1
A 1= adjA:
det A
Imamo
4 1 2 4 1 2 4 1
det A = 0 1 3 = 0 1 3 0 1 = 8:
0 0 2 0 0 2 0 0
Kofaktori matrice A su:
1 3 0 3 0 1
A11 = = 2 A12 = =0 A13 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 4 2 4 1
A21 = = 2 A22 = =8 A23 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 4 2 4 1
A31 = = 5 A32 = = 12 A33 = = 4
1 3 0 3 0 1
pa je adjungovana matrica matrice A
2 3
2 2 5
adjA = 4 0 8 12 5 :
0 0 4
Sada je 2 3 2 1 3
1 5
2 2 5
14 4 4 8
A 1
= 0 8 12 5 = 4 0 1 3
2
5
8 1
0 0 4 0 0 2
i
2 1 1 5
3 2 1 1 5
3
4 4 8 4 4 8
A 2
= A 1
A 1
=4 0 1 3
2
5 4 0 1 3
2
5=
1 1
0 0 2
0 0 2
2 1 3 3
3
16 16 32
= 4 0 1 3
4
5:
1
0 0 4
65
Konacno, imamo da je
2
P (A) = 2A 3E = A
2 3 2 1 3 3
3 3 2
4 1 2 16 16 32
1 0 0
= 24 0 1 3 5 4 0 1 3
4
5 34 0 1 0 5 =
1
0 0 2 0 0 4
0 0 1
2 3 2 1 3 3
3 2 3
8 2 4 16 16 32
3 0 0
= 4 0 2 6 5 4 0 1 3 5 4 0 3 0 5=
4
1
0 0 4 0 0 4
0 0 3
2 79 35 131
3
16 16 32
= 4 0 6 27
4
5:
3
0 0 4
2
Zadatak 8.4 Dat je polinom P (x) = 2 + 3x + x i matrica
2 3
1 1 2
A=4 0 2 1 5
0 0 3
Izracunati P (A).
Rjeenje:
Jasno je da vrijedi P (A) = 2E +3A+A 2 , gdje je E jedninicna matrica.
Prvo cemo izracunati inverznu matricu matrice A po formuli
1 1
A = adjA:
det A
Imamo
1 1 2 1 1 2 1 1
det A = 0 2 1 = 0 2 1 0 2 = 6:
0 0 3 0 0 3 0 0
Kofaktori matrice A su:
2 1 0 1 0 2
A11 = = 6 A12 = =0 A13 = =0
0 3 0 3 0 0
1 2 1 2 1 1
A21 = = 3 A22 = = 3 A23 = =0
0 3 0 3 0 0
1 2 1 2 1 1
A31 = =3 A32 = = 1 A33 = =2
2 1 0 1 0 2
66
pa je adjungovana matrica matrice A

2 3
6 3 3
adjA = 4 0 3 1 5:
0 0 2
Sada je 2 3 2 3
6 3 3 1 12 1
14 2
A 1
= 0 3 1 5 = 4 0 12 1
6
5
6 1
0 0 2 0 0 3
i
2 3 2 3
1 12 1
2
1 12 1
2
A 2
= A 1
A 1
= 4 0 12 1
6
5 4 0 1
2
1
6
5=
1 1
0 0 3
0 0 3
2 3
1 34 1
4
= 4 0 41 1
36
5:
1
0 0 9
Konacno, imamo da je
P (A) = 2E + 3A + A 2 =
2 3 2 3 2 3
1 0 0 1 1 2 1 43 1
4
= 4
2 0 1 0 +3 0 5 4 2 1 5 + 4 0 41 1 5=
36
1
0 0 1 0 0 3 0 0 9
2 3 2 3 2 3
2 0 0 3 3 6 1 34 1
4
= 4 0 2 5
0 + 0 4 6 3 5 + 4 0 41 1 5=
36
1
0 0 2 0 0 9 0 0 9
2 9 25
3
2 4 4
= 4 0 17 109 5
:
4 36
98
0 0 9
Zadatak 8.5 Dokazati da za matricu

cos x sin x
A (x) =
sin x cos x
vrijedi A(t) A(r) = A(t + r); t; r 2 R:
Rjeenje:
67
Kako je
cos t sin t cos r sin r
A (t) = i A (x) =
sin t cos t sin r cos r
tada je
cos t sin t cos r sin r
A(t) A(r) = =
sin t cos t sin r cos r
cos t cos r sin t sin r cos t sin r sin t cos r
= =
sin t cos r + cos t sin r sin t sin r + cos t cos r
cos t cos r sin t sin r (cos t sin r + sin t cos r)
= =
sin t cos r + cos t sin r cos t cos r sin t sin r
cos (t + r) sin (t + r)
= = A(t + r):
sin (t + r) cos (t + r)
Zadatak 8.6 Date su matrice
2 3 2 3
2 0 1 0 1 1
A=4 4 3 2 5 i B=4 4 2 3 5:
1 1 1 1 0 1
1 2 1
Izracunati matrice P = AB +A + 2E i Q = 2A 3B + A 1 B; gdje je
E jedinicna matrica.
Rjeenje:
Izracunajmo inverznu matricu matrice A po formuli
1 1
A = adjA:
det A
Imamo
2 0 1 2 0 1 2 0
det A = 4 3 2 = 4 3 2 4 3 =
1 1 1 1 1 1 1 1
= (6 + 0 4) ( 3 + 4 + 0) = 2 1 = 1:
Kofaktori matrice A su
3 2 4 2 4 3
A11 = =1 A12 = = 2 A13 = =1
1 1 1 1 1 1
0 1 2 1 2 0
A21 = = 1 A22 = =3 A23 = = 2
1 1 1 1 1 1
0 1 2 1 2 0
A31 = =3 A32 = = 8 A33 = =6
3 2 4 2 4 3
68
pa je adjungovana matrica
2 3
1 1 3
adjA = 4 2 3 8 5
1 2 6
Inverzna matrica matrice A je

2 3 2 3
1 1 3 1 1 3
1
A 1= 4 2 3 8 5=4 2 3 8 5:
1
1 2 6 1 2 6
Izracunajmo inverznu matricu matrice B po formuli
1 1
B = adjB:
det B
Imamo
0 1 1 0 1 1 0 1
det B = 4 2 3 = 4 2 3 4 2 =
1 0 1 1 0 1 1 0
= (0 + 3 + 0) (2 + 0 4) = 3 + 2 = 5:
Kofaktori matrice B su
2 3 4 3 4 2
B11 = = 2 B12 = = 7 B13 = = 2
0 1 1 1 1 0
1 1 0 1 0 1
B21 = = 1 B22 = = 1 B23 = =1
0 1 1 1 1 0
1 1 0 1 0 1
B31 = =1 B32 = =4 B33 = = 4
2 3 4 3 4 2
2 3
2 1 1
adjB = 4 7 1 4 5
2 1 4
Inverzna matrica matrice B je

2 3 2 2 1 1
3
2 1 1
1 5 5 5
B 1= 4 7 1 4 5=4 7
5
1
5
4
5
5:
5 2 1 4
2 1 4 5 5 5
69
2
Izracunajmo matricu A
2 3 2 3
1 1 3 1 1 3
A 2
= A 1
A 1
=4 2 3 8 5 4 2 3 8 5=
1 2 6 1 2 6
2 3
6 10 29
= 4 16 27 78 5 :
11 19 55
Sada je
1
P = AB
2 + A 2 3+ 2E
2 =2 3 2 3
1 1
2 0 1 5 5 5
6 10 29
= 4 4 3 2 5 4 75 1
5
4
5
5+4 16 27 78 5 +
2 1 4
1 1 1 5 5 5
11 19 55
2 3
2 0 0
+4 0 2 0 5
0 0 2
2 38 49 151
3
5 5 5
= 4 71
5
148
5
382
5
5
58 94 286
5 5 5
Q = 2A 3B 1 + A 1 B =
2 3 2 2 1 1
3
2 0 1 5 5 5
= 2 4 4 3 2 5 3 4 75 1
5
4
5
5+
2 1 4
1 1 1 5 5 5
2 3 2 3
1 1 3 0 1 1
+4 2 3 8 5 4 4 2 3 5
1 2 6 1 0 1
2 3 2 6 3 3
3 2 3
4 0 2 5 5 5
1 1 5
= 4 8 6 4 5 4 5 21 3
5
12
5
5+4 4 4 15 5 =
6 3 12
2 2 2 5 5 5
2 3 11
2 21 8 38
3
5 5 5
= 4 39
5
53
5
83
5
5:
6 8 33
5 5 5
Zadatak 8.7 Rijeiti matricnu jednacinu
X (A + E) = 2A E
70
gdje je 2 3
1 1 2
A=4 0 2 1 5
0 0 3
i E jedinicna matrica.
Rjeenje:
Neka je
2 3 2 3 2 3
1 1 2 1 0 0 2 1 2
P = A+E =4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=4 0 3 1 5
0 0 3 0 0 1 0 0 2
2 3 2 3 2 3
2 2 4 1 0 0 1 2 4
Q = 2A 4
E= 0 4 2 5 4 0 5 4
1 0 = 0 3 2 5:
0 0 6 0 0 1 0 0 7
Sada matricna jednacina ima oblik
XP = Q
koja se rjeava na sljedeci nacin
1
XP = Q = P
XP P 1 = QP 1
XE = QP 1
pa je rjeenje matrica X = QP 1 :
Izracunajmo matricu P 1 po formuli
1 1
P = adjP
det P
Determinanta matrice P je
2 1 2
det P = 0 3 1 = 12
0 0 2
a kofaktori matrice P su
3 1 0 1 0 3
P11 = = 6 P12 = = 0 P13 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 2 2 2 11
P21 = = 2 P22 = = 4 P23 = =0
0 2 0 2 0 0
1 2 2 2 2 1
P31 = = 7 P32 = = 2 P33 = =6
3 1 0 1 0 3
71
pa je 2 3
6 2 7
adjP = 4 0 4 2 5:
0 0 6
Dakle, 2 3 2 1 1 3
7
6 2 7
1 4 2 6 12
P 1
= 0 4 2 5 = 4 0 13 1
6
5:
12 1
0 0 6 0 0 2
Rjeenje matricne jednacine je matrica
2 3 2 1 1 7
3
1 2 4 2 6 12
X = QP 1 = 4 0 3 2 5 4 0 31 1
6
5=
1
0 0 7 0 0 2
2 1 1 7
3
2 2 4
= 4 0 1 1
2
5:
7
0 0 2
X (2A 3E) = 2E A
gdje je 2 3
1 1 2
4
A= 0 2 1 5
0 0 3
Neka je
2 3 2 3 2 3
2 2 4 3 0 0 1 2 4
P = 2A 3E = 4 0 4 2 5 4 0 3 0 5=4 0 1 2 5
0 0 6 0 0 3 0 0 9
2 3 2 3 2 3
2 0 0 1 1 2 1 1 2
Q = 2E 4
A= 0 2 0 5 4 0 2 5
1 = 04 0 1 5:
0 0 2 0 0 3 0 0 5
XP = Q
72

1
XP = Q = P
XP P 1 = QP 1
XE = QP 1
pa je rjeenje matrica X = QP 1 :
1 1
P = adjP
det P
1 2 4
det P = 0 1 2 =9
0 0 9
1 2 0 2 0 1
P11 = = 9 P12 = =0 P13 = =0
0 9 0 9 0 0
2 4 1 4 1 2
P21 = = 18 P22 = =9 P23 = =0
0 9 0 9 0 0
2 4 1 4 1 2
P31 = =0 P32 = = 2 P33 = = 1
1 2 0 2 0 1
pa je 2 3
9 18 0
adjP = 4 0 9 2 5:
0 0 1
Dakle, 2 3 2 3
9 18 0 1 2 0
14
P 1
= 0 9 2 5=4 0 1 2
9
5:
9 1
0 0 1 0 0 9
2 3 2 3
1 1 2 1 2 0
X = QP 1 = 4 0 0 1 5 4 0 1 2
9
5=
1
0 0 5 0 0 9
2 3
1 1 0
= 4 0 0 1 5
:
9
5
0 0 9
73
(A 2B) X = 2A B+E
ako je 2 3 2 3
1 1 2 2 1 1
4
A= 0 2 1 5 i B=4 0 2 1 5
0 0 3 0 0 3
Rjeenje:
Neka je
2 3 2 3
1 1 2 2 1 1
P = A 4
2B = 0 2 1 5 2 4 0 2 1 5=
0 0 3 0 0 3
2 3 2 3 2 3
1 1 4 2 2 2 3 1 4
= 4 0 24 0 1 5 4 2 5=4 0 2 1 5
0 0 0 3 0 6 0 0 9
2 3 2 3 2 3
1 1 2 2 1 1 1 0 0
Q = 2A B + E = 2 4 0 2 1 5 4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=
0 0 3 0 0 3 0 0 1
2 3 2 3 2 3 2 3
2 2 4 2 1 1 1 0 0 1 1 5
= 4 0 4 2 5 4 0 2 1 5+4 0 1 0 5=4 0 3 1 5:
0 0 6 0 0 3 0 0 1 0 0 8
PX = Q

1 1
P = PX = Q = P
P P 1X = P 1Q
EX = P 1 Q
pa je rjeenje matrica X = P 1 Q:
1 1
P = adjP
det P
74
3 1 4
det P = 0 2 1 = 54
0 0 9
2 1 0 1 0 2
P11 = = 18 P12 = =0 P13 = =0
0 9 0 9 0 0
1 4 3 4 3 1
P21 = = 9 P22 = = 27 P23 = =0
0 9 0 9 0 0
1 4 3 4 3 1
P31 = = 9 P32 = = 3 P33 = =6
2 1 0 1 0 2
pa je 2 3
18 9 9
adjP = 4 0 27 3 5:
0 0 6
Dakle, 2 3 2 3
1 1 1
18 9 9
1 4 3 6 6
P 1
= 0 27 3 5=4 0 1
2
1
18
5:
54 1
0 0 6 0 0 9
2 1 1 1
3 2 3
3 6 6
1 1 5
X = P 1
Q=4 0 1
2
1
18
5 4 0 3 1 5=
1
0 0 9
0 0 8
2 1 1 1
3
3 6 6
= 4 0 3
2
51
54
5:
8
0 0 9

1 1
AX =A X
ako je
2 1
A= :
1 2
Rjeenje:
Matricna jednacina
1 1
AX =A X
75
je ekvivalentna jednacini
AX = A + E
jer
AX 1 = A X 1
AX 1 + X 1 = A
(A + E) X 1 = A = X
(A + E) X 1 X = AX
A+E = AX:
Neka je
2 1 1 0 1 1
B =A+E = + = :
1 2 0 1 1 3
Sada matrica jednacina ima oblik
AX = B

1
A = AX = B
A 1 AX = A 1 B
X = A 1 B:
Inverzna matrica matrice A je matrica
1 2 1
1 2 1 3 3
A = = 1 2
3 1 2 3 3
pa je rjeenje matricne jednacine matrica

2 1 1 1
1 1
X = A 1B = 3
1
3
2 = 3
1
3
5 :
3 3
1 3 3 3
Zadatak 8.11 Matricu 23

3 2 1
A=4 4 3 2 5
1 0 4
predstaviti kao zbir jedne simetricne i jedne antisimetricne matrice.
76
Rjeenje:
Kvadratna matrica je simetricna ako su joj elementi simetricni u odnosu
na glavnu dijagonalu, tj. ako je aij = aji i vrijedi
1
AS = A + AT :
2
Kvadratna matrica je antisimetricna ako je jednaka svojoj negativnoj
transponovanoj matrici i vrijedi
1
AK = A AT :
2
Kako je 2 3
3 4 1
AT = 4 2 3 0 5
1 2 4
onda je
02 3 2 31 2 3
3 2 1 3 4 1 3 3 1
1 1 @4 5 4 5A 4
AS = A+A =T
4 3 2 + 2 3 0 = 3 3 1 5
2 2
1 0 4 1 2 4 1 1 4
02 3 2 31 2 3
3 2 1 3 4 1 0 1 0
1 1 @4 5 4 5 A 4
Ak = A A =T
4 3 2 2 3 0 = 1 0 1 5:
2 2
1 0 4 1 2 4 0 1 0
Zadatak 8.12 Odrediti rang matrice
2 3
4 3 2 1
A= 4 2 1 3 1 5:
1 1 1 2
Rjeenje:
2 3
4 3 2 1
A = 4 2 1 3 1 5
1 1 1 2
2 3
1 1 1 2
4 2 1 3 1 5
4 3 2 1
2 3
1 1 1 2 V1 prepisana
4 0 3 1 3 5 2 V1 + V2
0 7 2 7 4 V1 V3
2 3
4 0 3 1 3 5 V2 prepisana
0 0 13 0 7 V2 3 V3
77
Dakle, rangA = 3:

2 3
3 2 1 2
A=4 1 1 3 3 5:
2 1 2 1
Rjeenje:
2 3
3 2 1 2
A = 4 1 1 3 3 5
2 1 2 1
2 3
1 1 3 3
4 2 1 2 1 5
3 2 1 2
2 3
4 0 1 8 7 5 2 V1 + V2
0 1 8 7 3 V1 + V3
2 3
4 0 1 8 5
7 : V2 prepisana
0 0 0 0 V2 V3
Dakle, rangA = 2:

2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
A=6 4 1
7:
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
78
Rjeenje:
2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
A = 6
4
7
1 2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
2 3
1 1 1 1 3
6 1 1 2 2 2 7
6 7
4 1 2 3 1 4 5
2 1 3 1 4
2 3
1 1 1 1 3 V1 prepisana
6 0 0 1 3 1 7 V1 V2
6 7
4 0 3 2 0 1 5 V1 + V3
0 3 1 1 2 2 V1 V4
2 3
1 1 1 1 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7
4 0 3 1 1 2 5
0 0 1 3 1
2 3
6 0 3 2 0 7
1 7 V2 prepisana
6
4 0 0 1 1 3 5 V1 + V3
2 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 1 1 3 5 V3 prepisana
0 0 0 4 4 V3 V4
Dakle, rangA = 4:

2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
A=6 4 1 3
7:
2 2 2 5
3 4 5 4 6
79
Rjeenje:
2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
A = 6
4
7
1 3 2 2 2 5
3 4 5 4 6
2 3
1 1 1 3 4
6 1 3 2 2 2 7
6 7
4 2 3 4 1 2 5
3 4 5 4 6
2 3
6 0 4 3 5 6 7 V1 + V2
6 7
4 0 1 2 5 6 5 2V1 V3
0 1 2 5 6 3V1 V4
2 3
6 0 4 3 5 7
6 7 V2 prepisana
6
4 0 0 5 25 30 5 V2 + 4V3
0 0 0 0 0 V3 V4
Dakle, rangA = 3:

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
A=6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
80
Rjeenje:
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
A = 6
4
7
2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 9 7 2V1 V2
6 7
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 7
5 9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
Dakle, rangA = 3:
Zadatak 8.17 U zavisnosti od realnog parametra odrediti rang matrice

2 3
1 1
A=4 1 1 5:
1 1
Rjeenje:
32
1 1
A = 4 1 1 5
1 1
2 3
1 1
4 1 1 5
1 1
81
2 3
1 1 V1 prepisana
4 0 1 1 5 V2 V1
2
0 1 1 V3 V1
2 3
1 1 V1 prepisana
2
0 0 2 V3 + V2
2 3
1 1
= 4 0 1 1 5
0 0 (1 ) (2 + )
Diskusija:
1. ako je = 1 tada je rangA = 1 jer je

2 3
1 1 1
A=4 0 0 0 5
0 0 0
2. ako je = 2 tada je rangA = 2 jer je

2 3
1 1 1
A=4 0 3 3 5
0 0 0
3. ako je 6= 1 i 6= 2 tada je rangA = 3:
Zadatak 8.18 U zavisnosti od realnog parametra odrediti rang matrice

2 3
1 1 4 3
6 4 10 1 7
A=6 4 7 17 3 1 5 :
7
2 4 3 2
82
Rjeenje:
2 3
1 1 4 3
6 4 10 1 7
A = 6
4 7 17 3 1 5
7
2 4 3 2
2 3
6 0 6 15 7
12 7 V2 4V1
6
4 0 10 25 20 5 V3 7V1
0 2 5 4 V4 2V1
2 3
1 1 4 3
6 0 2 5 4 7
6 7
4 0 6 15 12 5
0 10 25 20
2 3
6 7
4 0 0 0 5 V3 3V2
0 0 0 0 V4 5V2
Diskusija:
1. ako je = 0 tada je rangA = 2:
2. ako je 6= 0 tada je rangA = 3.
83
9 Sistemi linearnih jednacina

Zadatak 9.1 Ispitati saglasnost i rijeiti sistem
9
4x 3y 2z = 1 =
2x + y + 3z = 1 :
;
x+y z =2
Rjeenje:
Matrica koecijenata i proirena matrica ovog sistema je
2 3
4 3 2
A = 4 2 1 3 5
1 1 1
2 3
4 3 2 1
Ap = 4 2 1 3 1 5:
1 1 1 2
Odredimo rang proirene matrice:
2 3
4 3 2 1
Ap = 4 2 1 3 1 5
1 1 1 2
2 3
1 1 1 2
4 2 1 3 1 5
4 3 2 1
2 3
4 0 3 1 3 5 2 V1 + V2
0 7 2 7 4 V1 V3
2 3
0 0 13 0 7 V2 3 V3
Odavdje vidimo da je rang (A) = 3 i rang (Ap ) = 3 pa je sistem saglasan.
Formirajmo novi sistem
9
x+y z =2 =
3y + z = 3 :
;
13z = 0
Iz trece jednacine vidimo da je z = 0 i ako to uvrstimo u drugu jednacinu
dobicemo
3y + 0 = 3
3y = 3 =) y = 1:
84
Uvrtavajuci z = 0 i y = 1 u prvu jednacinu, dobijamo

x+1 0 = 2
x + 1 = 2 =) x = 2:
Rjeenje sistema je
(x; y; z) = (1; 1; 0) :
9
3x 2y + z = 2 =
x + y 3z = 3 :
;
2x y 2z = 1
Rjeenje:
2 3
3 2 1
A = 4 1 1 3 5
2 1 2
2 3
3 2 1 2
Ap = 4 1 1 3 3 5:
2 1 2 1
2 3
3 2 1 2
Ap = 4 1 1 3 3 5
2 1 2 1
2 3
1 1 3 3
4 2 1 2 1 5
3 2 1 2
2 3
4 0 1 8 7 5 2 V1 + V2
0 1 8 7 3 V1 + V3
2 3
4 0 1 8 5
7 : V2 prepisana
0 0 0 0 V2 V3
x+y 3z = 3
:
y 8z = 7
85
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine. Zato jednu nepoznatu
biramo proizvoljno.
Neka je, recimo, z = gdje je 2 R:
Ako z = uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo
y 8 = 7 =) y = 7+8 :
Ako y = 7+8 i z = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
x 7+8 3 = 3
x 7+5 = 3
x = 4 5 =) x = 4+5
Rjeenje sistema je
(x; y; z) = ( 4 + 5 ; 7 + 8 ; ) ; 2 R:

9
2x y + 3z + t = 4 >
>
=
x+y+z+t=3
:
x + 2y 3z t = 4 >
>
;
x + y + 2z 2t = 3
Rjeenje:
2 3
2 1 3 1
6 1 1 1 1 7
A = 6 4 1
7
2 3 1 5
1 1 2 2
2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
Ap = 6 4 1
7
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
86

2 3
2 1 3 1 4
6 1 1 1 1 3 7
Ap = 6 4 1
7
2 3 1 4 5
1 1 2 2 2
2 3
1 1 1 1 3
6 1 1 2 2 2 7
6 7
4 1 2 3 1 4 5
2 1 3 1 4
2 3
6 0 0 1 3 1 7 V1 V2
6 7
4 0 3 2 0 1 5 V1 + V3
0 3 1 1 2 2 V1 V4
2 3
1 1 1 1 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7
4 0 3 1 1 2 5
0 0 1 3 1
2 3
6 0 3 2 0 7
1 7 V2 prepisana
6
4 0 0 1 1 3 5 V1 + V3
2 3
6 0 3 2 0 1 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 1 1 3 5 V3 prepisana
0 0 0 4 4 V3 V4

9
x+y+z+t=3 > >
=
3y 2z = 1
:
z t= 3 > >
;
4t = 4
Iz cetvrte jednacine vidimo da je t = 1.

Ako t = 1 uvrstimo u trecu jednacinu dobicemo
z 1 = 3
z = 2 =) z = 2:
87
Ako z = 2 i t = 1 uvrstimo u drugu jednacinu, dobicemo
3y 4 = 1
3y = 3 =) y = 1:
Ako y = 1, z = 2 i t = 1 uvrstimo u prvu jednacinu, dobicemo
x + 1 + 2 + 1 = 3 =) x = 1:
Rjeenje sistema je
(x; y; z; t) = ( 1; 1; 2; 1) :

9
2x + 3y 4z + t = 2 >
>
=
x + y z + 3t = 4
:
x + 3y 2z + 2t = 2 >
>
;
3x + 4y 5z + 4t = 6
Rjeenje:
2 3
2 3 4 1
6 1 1 1 3 7
A = 6 4 1
7
3 2 2 5
3 4 5 4
2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
Ap = 6 4 1
7:
3 2 2 2 5
3 4 5 4 6
88

2 3
2 3 4 1 2
6 1 1 1 3 4 7
Ap = 6 4 1 3
7
2 2 2 5
3 4 5 4 6
2 3
1 1 1 3 4
6 1 3 2 2 2 7
6 7
4 2 3 4 1 2 5
3 4 5 4 6
2 3
6 0 4 3 5 7
6 7 V1 + V2
6
4 0 1 2 5 6 5 2V1 V3
0 1 2 5 6 3V1 V4
2 3
6 0 4 3 5 6 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 5 25 30 5 V2 + 4V3
0 0 0 0 0 V3 V4
9
x + y z + 3t = 4 =
4y 3z + 5t = 6 :
;
5z + 25t = 30
Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a tri jednacine.
Znaci, jednu nepoznatu uzimamo proizvoljno.
Neka je, npr. t = ( 2 R) :
Iz trece jednacine imamo
5z + 25 = 30
z+5 = 6 =) z = 6 5 :
Ako z = 6 5 it= uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo
4y 3 (6 5 ) + 5 = 6
4y 18 + 15 + 5 = 6
4y = 24 20 =) y = 6 5 :
Ako y = 6 5 ;z = 6 5 it= uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
x+6 5 6+5 +3 = 4
x+3 = 4 =) x = 4 3 :
89
Rjeenje sistema je
(x; y; z; t) = (4 3 ;6 5 ;6 5 ; ) ( 2 R) :

9
3x 2y + 2z = 3 > >
=
x+y z =1
:
4x y + z = 4 > >
;
2x 3y + 3z = 2
Rjeenje:
2 3
3 2 2
6 1 1 1 7
A = 6 4 4
7
1 1 5
2 3 3
2 3
3 2 2 3
6 1 1 1 1 7
Ap = 6 4 4
7:
1 1 4 5
2 3 3 2

2 3
3 2 2 3
6 1 1 1 1 7
Ap = 6 4 4
7
1 1 4 5
2 3 3 2
2 3
1 1 1 1
6 3 2 2 3 7
6 7
4 4 1 1 4 5
2 3 3 2
2 3
6 0 5 5 7
0 7 V2 3V1
6
4 0 5 5 0 5 V3 4V1
0 5 5 0 V4 2V1
2 3
6 0 5 5 0 7
6 7 V2 prepisana
4 0 0 0 0 5 V3 V2
0 0 0 0 V4 V2
90

x+y z =1
:
5y + 5z = 0
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine.

Neka je, npr. z = ( 2 R) :
Iz druge jednacine imamo
5y + 5 = 0
5y = 5 =) y = :
Ako y = iz= uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
x+y z = 1
x+ = 1 =) x = 1:
Rjeenje sistema je
(x; y; z) = (1; ; ) ( 2 R) :

9
3x 2y + z + t = 3 > >
=
2x + y 2z t = 0
:
x + 2y z + t = 3 > >
;
3x + 3y 3z = 3
Rjeenje:
2 3
3 2 1 1
6 2 1 2 1 7
A = 6 4 1
7
2 1 1 5
3 3 3 0
2 3
3 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
Ap = 6 4 1
7:
2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
91

2 3
3 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
Ap = 6 4 1
7
2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
2 3
1 2 1 1 3
6 2 1 2 1 0 7
6 7
4 3 2 1 1 3 5
3 3 3 0 3
2 3
6 0 3 0 3 6 7 V2 2V1
6 7
4 0 8 4 2 6 5 V3 3V1
0 3 0 3 6 V4 3V1
2 3
6 0 3 0 3 7
6 7 V2 prepisana
6
4 0 0 12 18 30 5 8V2 3V3
0 0 0 0 0 V2 V4

9 9
x + 2y z + t = 3 = x + 2y z + t = 3 =
3y 3t = 6 () y+t=2 :
; ;
12z 18t = 30 2z + 3t = 5

Iz trece jednacine imamo
2z + 3 = 5
5 3
2z = 5 3 =) z = :
2
5 3
Ako z = 2
it= uvrstimo u drugu jednacinu, dobijamo
y+ = 2 =) y = 2 :
92
5 3
Ako y = 2 ;z = 2
it= uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
5 3
x + 2 (2 ) + = 3
2
5 3
x+4 2 + = 3
2
8 4 5+3 +2
x+ = 3
2
3+
x+ = 3
2
3+ 3
x = 3 =) x = :
2 2
Rjeenje sistema je
3 5 3
(x; y; z; t) = ;2 ; ; ( 2 R) :
2 2

9
2x + 2y z + 3t = 6 > >
=
3x + y 3z + t = 2
:
5x + 3y 4z + 4t = 8 > >
;
x y 2z 2t = 4
Rjeenje:
2 3
2 2 1 3
6 3 1 3 1 7
A = 6 4 5
7
3 4 4 5
1 1 2 2
2 3
2 2 1 3 6
6 3 1 3 1 2 7
Ap = 6 4 5
7:
3 4 4 8 5
1 1 2 2 4
93

2 3
2 2 1 3 6
6 3 1 3 1 2 7
Ap = 6 4 5
7
3 4 4 8 5
1 1 2 2 4
2 3
1 1 2 2 4
6 2 2 1 3 6 7
6 7
4 3 1 3 1 2 5
5 3 4 4 8
2 3
6 0 4 3 7 14 7 2V1 V2
6 7
4 0 4 3 7 14 5 3V1 V3
0 8 6 14 28 5V1 3V4
2 3
6 0 4 3 7 14 77 2V1 V2
6
4 0 0 0 0 0 5 V2 V3
0 0 0 0 0 2V2 V4

x y 2z 2t = 4
:
4y 3z 7t = 14
Ovaj sistem ima cetiri nepoznate a dvije jednacine.

Znaci, dvije nepoznate uzimamo proizvoljno.
Neka je, npr. z = ; t = ( ; 2 R) :
4y 3 7 = 14
14 3 7
4y = 14 + 3 + 7 =) y = :
4
94
14 3 7
Ako y = 4
;z = ;t = uvrstimo u prvu jednacinu, dobijamo
14 3 7
x 2 2 = 4
4
14 + 3 + 7 8 8
x+ = 4
4
14 5
x+ = 4
4
14 5
x = 4
4
16 + 14 + 5 + 2+5 +
x = =) x = :
4 4
Rjeenje sistema je
2 + 5 + 14 3 7
(x; y; z; t) = ; ; ; ( ; 2 R) :
4 4
Zadatak 9.8 Ispitati saglasnost sistema i u slucaju saglasnosti rijeiti sis-

tem matricnom metodom
9
2x y + z 3t = 1 > >
=
x y + 3z + t = 4
:
2x 3y + z + t = 3 > >
;
3x 2y + 4z 2t = 3
Rjeenje:
2 3
2 1 1 3
6 1 1 3 1 7
A = 6 4 2
7
3 1 1 5
3 2 4 2
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
95

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 2V1 V2
6
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
9
x y + 3z + t = 4 =
y + 5z + 5t = 9 :
;
18z + 22t = 40
Sada sistem ima oblik
9
x y + 3z = 4 =
y + 5z = 9 5 :
;
9z = 20 11
Ovaj sistem je ekvivalentan matricnoj jednacini
AX = B
gdje su
2 3 3 2 2 3
1 1 3 x 4
4
A= 0 1 5 5; X = 4 y 5; B= 4 9 5 5:
0 0 9 z 20 11
96
Rjeenje matricne jednacine je matrica X = A 1 B:

Izracunajmo matricu A 1 na osnovu formule
1 1
A = adjA:
det A
Determinanta matrice A je
1 1 3
det A = 0 1 5 = 9
0 0 9
Kofaktori matrice A su
1 5 0 5 0 1
A11 = = 9 A12 = =0 A13 = =0
0 9 0 9 0 0
1 3 1 3 1 1
A21 = = 9 A22 = =9 A23 = =0
0 9 0 9 0 0
1 3 1 3 1 1
A31 = = 2 A32 = = 5 A33 = = 1
1 5 0 5 0 1
2 3
9 9 2
adjA = 4 0 9 5 5:
0 0 1
Inverzna matrica matrice A je
2 3 2 2
3
9 9 2 1 1
1 1 4 5 4
9
5 5:
A = 0 9 5 = 0 1 9
9 1
0 0 1 0 0 9
Sada je
2 2
3 2 3 2 5+14
3
1 1 9
4 9
1 4
X=A B= 0 1 5 5 4 9 5 5=4 19 10 5
9 9
1 20 11
0 0 9
20 11 9
pa je
5 + 14
x =
9
19 10
y =
9
20 11
z = ; 2R
9
rjeenje sistema.
97
Zadatak 9.9 Ispitati saglasnost sistema i u slucaju saglasnosti rijeiti sis-

tem metodom determinanti
9
2x y + z 3t = 1 > >
=
x y + 3z + t = 4
:
2x 3y + z + t = 3 > >
;
3x 2y + 4z 2t = 3
Rjeenje:
2 3
2 1 1 3
6 1 1 3 1 7
A = 6 4 2
7
3 1 1 5
3 2 4 2
2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7:
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3

2 3
2 1 1 3 1
6 1 1 3 1 4 7
Ap = 6 4 2
7
3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
1 1 3 1 4
6 2 1 1 3 1 7
6 7
4 2 3 1 1 3 5
3 2 4 2 3
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 2V1 V2
6
4 0 5 7 3 5 5 2V1 + V3
0 1 5 5 9 3V1 V4
2 3
6 0 1 5 5 7
9 7 V2 prepisana
6
4 0 0 18 22 40 5 5V2 V3
0 0 0 0 0 V2 V3
98

9
x y + 3z + t = 4 =
y + 5z + 5t = 9 :
;
18z + 22t = 40

Sada sistem ima oblik
9
x y + 3z = 4 =
y + 5z = 9 5 :
;
9z = 20 11
Izracunajmo determinante D; Dx ; Dy ; Dz :
1 1 3
D = 0 1 5 = 9
0 0 9
4 1 3
Dx = 9 5 1 5 =5 14
20 11 0 9
1 4 3
Dy = 0 9 5 5 = 19 + 10
0 20 11 9
1 1 4
Dz = 0 1 9 5 = 20 + 11
0 0 20 11
pa je
Dx 5 + 14
x = =
D 9
Dy 19 10
y = =
D 9
Dz 20 11
z = = ; 2R
D 9
rjeenje sistema.
99
Zadatak 9.10 U zavisnosti od realnog parametra diskutovati rjeenja sis-

tema 9
x+y+z =1 =
x+ y+z = :
2 ;
x+y+ z =
Rjeenje:
1 1 1 1 1
D = 1 1 = 1 1 1 =
1 1 1 1 1 1
3 3
= +1+1 ( + + )= 3 +2=
= 3 2 +2= 2
1 2( 1) =
= ( 1) ( + 1) 2 ( 1) =
= ( 1) [ ( + 1) 2] = ( 1) 2 + 2 =
2
= ( 1) +2 2 =( 1) [ ( + 2) ( + 2)] =
= ( 1) ( 1) ( + 2) = ( 1)2 ( + 2) :
1 1 1 1 1
Dx = 1 =
2 2
1 1
2 2 3 2
= + + +1+ =
3 2 3 2
= + + 1= +( 1) =
2 2
= ( 1) + ( 1) = ( 1) 1 =
= ( 1) (1 ) (1 + ) = ( 1) ( 1) ( + 1) =
2
= ( 1) ( + 1) :
1 1 1
Dy = 1 1 1 =
2 2
1 1
3 2 3
= +1+ + + =
2 2
= 2 +1=( 1) :
100
1 1 1
Dz = 1 1 =
2
1 1 1 1
4 2 2
= + +1 + + =
4 2 2 2
= 2 +1= 1 =
2
= (( 1) ( + 1)) = ( 1)2 ( + 1)2 :
Dakle,
D = ( 1)2 ( + 2)
Dx = ( 1)2 ( + 1)
Dy = ( 1)2
Dz = ( 1)2 ( + 1)2
Diskusija:
1. Ako je D 6= 0, tj. 6= 1 i 6= 2; tada je sistem saglasan i rjeenja su

data sa
Dx ( 1)2 ( + 1) +1
x = = 2 =
D ( 1) ( + 2) +2
Dy ( 1)2 1
y = = 2 =
D ( 1) ( + 2) +2
Dz ( 1)2 ( + 1)2 ( + 1)2
z = = = :
D ( 1)2 ( + 2) +2
2. Ako je D = 0, tj. = 1 ili = 2; tada je sistem neodreen.
* Za = 1 imamo da je D = Dx = Dy = Dz = 0 pa sistem ima beskonacno

mnogo rjeenja.
Uvrtavajuci = 1 u pocetni sistem, dobijamo da je sistem ekviva-
lentan samo jednoj jednacini x + y + z = 1: Buduci da imamo jednu
jednacinu a tri nepoznate, onda dvije nepoznate biramo proizvoljno.
Neka su npr. y = i z = ; ( ; 2 R) : Tada je x = 1 ; pa je
rjeenje sistema
(x; y; z) = (1 ; ; ) ( ; 2 R) :
101
** Za = 2 imamo da je D = 0 ali je Dx = 9 pa sistem nema rjeenja.

Zadatak 9.11 U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati rjeenja sis-
tema 9
(a 1) x + y z = 2a 1 =
(2a 5) x + 4y 5z = a + 2 :
;
(2a 3) x + y + (a 3) z = a + 1
Rjeenje:
a 1 1 1
D = 2a 5 4 5 = 2a(a 2)
2a 3 1 a 3
2a 1 1 1
Dx = a+2 4 5 = (a 2) (7a 5)
a+1 1 a 3
a 1 2a 1 1
Dy = 2a 5 a + 2 5 = a (a 2) (3a 1)
2a 3 a + 1 a 3
a 1 1 2a 1
Dz = 2a 5 4 a + 2 = (a 2) (9a 5) :
2a 3 1 a + 1
Diskusija:
1. Ako je D 6= 0 tj 2a(a 2) 6= 0 a to je slucaj kada je a 6= 0 i a 6= 2, tada
je sistem saglasan i rjeenja su data sa
Dx (a 2) (7a 5) 7a 5
x = = =
D 2a(a 2) 2a
Dy a (a 2) (3a 1) 3a 1
y = = =
D 2a(a 2) 2
Dz (a 2) (9a 5) 9a 5
z = = = :
D 2a(a 2) 2a
2. Ako je D = 0, tj. a = 0 ili a = 2; tada je sistem neodreen.
* Za a = 2 imamo da je D = Dx = Dy = Dz = 0 pa sistem ima beskonacno
mnogo rjeenja.
Uvrtavajuci a = 2 u pocetni sistem, dobijamo da je sistem jednacina
9
x+y z =3 =
x + 4y 5z = 4 :
;
x+y z =3
102
Ispitajmo saglasnost ovog sistema: Proirena matrica sistema je

2 3
1 1 1 3
Ap = 4 1 4 5 4 5:
1 1 1 3
Odredimo njen rang:

2 3
1 1 1 3
Ap = 4 1 4 5 4 5
1 1 1 3
2 3
4 0 5 6 7 5 V1 + V2
0 0 0 0 V1 V2
x+y z =3
:
5y 6z = 7
Ovaj sistem ima tri nepoznate a dvije jednacine, pa jednu nepoznatu

biramo proizvoljno. Neka je, recimo z = ; 2 R: Sada, iz druge
jednacine imamo
7 6
5y 6 = 7 =) y = :
5
7 6
Uvrtavajuci y = 5
iz= u prvu jednacinu dobijamo
7 6 8
x+ = 3 =) x = :
5 5
Dakle, rjeenje sistema je
8 7 6
(x; y; z) = ; ;
5 5
** Za a = 0 imamo da je D = 0 ali je Dx 6= 0 pa sistem nema rjeenja.
103
10 Limes funkcije
Zadatak 10.1
3 1
4x2 3x + 1 4x2 3x + 1 : x2 4 x
+ x2
lim = lim = lim 2 3 =
x! 1 2x2 2x + 3 x! 1 2x 2 2x + 3 : x 2 x! 1 2 +
x x2
4 0+0
= = 2:
2 0+0
Zadatak 10.2
x2 4 (x 2) (x + 2)
lim = lim = lim (x + 2) = 4:
x!2 x 2 x!2 x 2 x!2
Zadatak 10.3
x2 7x + 10 (x 5) (x 2) x 2 5 2
lim = lim = lim = = 3:
x!5 x2 9x + 20 x!5 (x 5) (x 4) x!5 x 4 5 4
Zadatak 10.4
p p
p x x2 10x x + x2 10x
lim x x2 10x = lim p =
x!1 x!1 1 x + x2 10x
p 2
x2 x2 10x x2 x2 + 10x
= lim p = lim p =
x!1 x + x2 10x x!1 x + x2 10x
10x :x 10
= lim p = lim p =
x!1 x + x2 10x : x x!1 1 + x2x 10x
10 10
= lim q = lim q =
x!1 2 x!1
1 + x x210x 1 + 1 10 x
10 10
= p = = 5:
1+ 1 0 2
Zadatak 10.5
p p p
3 2 p
3
3
1 + x2 1 3
1 + x2 1 1 + x2 + 1 + x2 + 1
lim = lim p 2 p =
x!0 x2 x!0 x2 3
1 + x2 + 3
1 + x2 + 1
p 3
3
1 + x2 13
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
104
1 + x2 1
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
x2
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
x2
= lim p 2 p =
x!0 2 3 3
x 1 + x2 + 1 + x2 + 1
1 1
= lim p 2 p = :
x!0
3
1 + x2 + 3
1 + x2 + 1 3
Zadatak 10.6
2 3
p smjena 2
3
x 1 5 = lim t 1
lim p = 4 x = t6 3
=
x!1 x 1 t!1 t 1
x ! 1 =) t ! 1
(t 1) (t + 1) t+1 2
= lim 2
= lim 2 = :
t!1 (t 1) (t + t + 1) t!1 t +t+1 3
Zadatak 10.7
p
x 3 x 3 x+1+2
lim p = lim p p =
x!3 x + 1 2 x!3 x + 1 2 x+1+2
p
(x 3) x+1+2
= lim p 2 =
x!3 x+1 22
p
(x 3) x+1+2
= lim =
x!3 x +p1 4
(x 3) x+1+2
= lim =
x!3 x 3
p
= lim x + 1 + 2 = 4:
x!3
Zadatak 10.8
p p p
2 x 3 2 x 3 2+ x 3
lim = lim p =
x!7 x2 49 x!7 x2 49 2+ x 3
p 2
22 x 3
= lim 2 p =
x!7 (x 49) 2 + x 3
4 (x 3)
= lim 2 p =
x!7 (x 49) 2 + x 3
105
7 x
= lim p =
x!7 (x 7) (x + 7) 2 + x 3
(x 7)
= lim p =
x!7 (x 7) (x + 7) 2 + x 3
1
= lim p =
x!7 (x + 7) 2 + x 3
1 1
= = :
14 4 56
Zadatak 10.9
p
x2 16 x2 16 x+5+3
lim p = lim p p =
x!4 x + 5 3 x!4 x + 5 3 x+5+3
p
(x2 16) x + 5 + 3
= lim p 2 =
x!4 x+5 32
p
(x 4) (x + 4) x + 5 + 3
= lim =
x!4 x + 5 p9
(x 4) (x + 4) x + 5 + 3
= lim =
x!4 x 4
p
= lim (x + 4) x + 5 + 3 = 8 6 = 48:
x!4
Zadatak 10.10
p
x3 27 x3 33 12 x + 3
lim p = lim p p =
x!3 12 x 3 x!3 12 x 3 12 x + 3
p
(x3 33 ) 12 x + 3
= lim p 2 =
x!3 12 x 32
p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 12 x 9p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 3 x p
(x 3) (x2 + 3x + 9) 12 x + 3
= lim =
x!3 (x 3)
p
= lim x2 + 3x + 9 12 x + 3 =
x!3
= 27 6 = 162:
106
Zadatak 10.11
x x
x+1 x+1
lim = lim 1+ 1 =
x!+1 x 1 x!+1 x 1
x
x+1 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x 1
x 1 2
x
2 2 x 1
= lim 1+ =
x!+1 x 1
2x
lim
= ex!+1 x 1
= e2 :
Zadatak 10.12
3x 3x
x2 + 5x + 4 x2 + 5x + 4
lim = lim 1+ 2 1 =
x!+1 x2 3x + 7 x!+1 x 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4 x2 + 3x 7
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
3x
8x 3
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
x2 3x+7 8x 3
3x
8x 3 8x 3 x2 3x+7
= lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
8x 3 2
lim 3x lim 24x 9x
x!+1 x2 3x+7 x!+1 x2 3x+7
= e =e =
9
24 x
lim3+ 7
= e x!+1 1 x
x2 = e24 :
Zadatak 10.13
2x 2x
x2 + x + 1 x2 + x + 1
lim = lim 1+ 2 1 =
x!+1 x2 x + 1 x!+1 x x+1
2x
x2 + x + 1 x2 + x 1
= lim 1+ =
x!+1 x2 x + 1
2x
2x
= lim 1+ =
x!+1 x2 x+1
x2 x+1 2x
2x
2x 2x x2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x2 x+1
2x 4x2
lim 2x lim
= ex!+1 x2 x+1
= ex!+1 x2 x+1
= e4 :
107
Zadatak 10.14
sin 7x sin 7x sin 7x
lim = lim 7 = 7 lim = 7 1 = 7:
x!0 x x!0 7x x!0 7x
Zadatak 10.15
sin 6x sin 6x
sin 6x 6x 6
lim = lim sin6x3x = lim sin6x3x =
x!0 sin 3x x!0 3x x!0 3x 3
3x
lim sin 6x 6 6
x!0 6x
= = = 2:
lim sin 3x 3 3
x!0 3x
Zadatak 10.16
p
sin 3x sin 3x x+4+2
lim p = lim p p =
x!0 x + 4 2 x!0 x + 4 2 x+4+2
p
sin 3x x + 4 + 2
= lim p 2 =
x!0 x+4 22
p
sin 3x x + 4 + 2
= lim =
x!0 x+p 4 4
sin 3x x + 4 + 2
= lim =
px
x!0
sin 3x x + 4 + 2
= lim 3=
x!0 3x
sin 3x p
= 3 lim lim x+4+2 =
x!0 3x x!0
= 3 1 4 = 12:
Zadatak 10.17
p p p
x+1 1 x+1 1 x+1+1
lim = lim p =
x!0 sin 2x x!0 sin 2x x+1+1
p p
x+1 1 x+1+1
= lim p =
x!0 sin 2x x + 1 + 1
p 2
x+1 12
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
108
x+1 1
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
x
= lim p =
x!0 sin 2x x+1+1
x
= lim sin 2x p =
x!0
2x
2x x+1+1
1
= lim sin 2x p =
x!0
2x
2 x+1+1
1 1
= sin 2x
p =
lim 2x 2 x+1+1
x!0
1 1 1
= = :
1 2 2 4
Zadatak 10.18
p
sin 4x sin 4x x+9+3
lim p = lim p p =
x!0 x + 9 3 x!0 x+9 3 x+9+3
p
sin 4x x + 9 + 3
= lim p 2 =
x!0 x+9 32
p
sin 4x x + 9 + 3
= lim =
x!0 x+p9 9
sin 4x x + 9 + 3
= lim =
px
x!0
sin 4x x + 9 + 3
= lim 4=
x!0 4x
sin 4x p
= 4 lim lim x+9+3 =
x!0 4x x!0
= 4 1 6 = 24:
109
Zadatak 10.19
sin 5x
sin 5x sin 3x 5x sin3x3x 3x
lim = lim 5x sin x
=
x!0 sin x x!0
x
x
x 5 sin5x5x 3 sin3x3x
= lim =
x!0 x sinx x
5 sin5x5x 3 sin3x3x
= lim sin x
=
x!0
x
5lim sin5x5x 3lim sin3x3x
x!0 x!0
= =
lim sinx x
x!0
5 3
= =2
1
Zadatak 10.20
1 cos x 2 sin2 x2 2 sin x2 sin x2
lim = lim = lim =
x!0 x2 x!0 x2 x!0 x x
sin x sin x2
= 2 lim x 2 x =
x!0
2 2
4
2 sin x sin x 1 1
= lim x 2 lim x 2 = 1 1= :
4 x!0 2 x!0
2
2 2
Zadatak 10.21
2 2 2
1 cos x2 2 sin2 x2 2 sin x2 sin x2
lim 2 = lim = lim 2 x2 2 =
x!0 x sin x2 x!0 x2 sin x2 x!0 x 4 sinx2x
2 2
2 2
2 sin x sin x2 1
= lim x2 2 lim x2 2 =
4 x!0 2 x!0
2
lim sinx2x
x!0
1
= :
2
Zadatak 10.22
x+1
lim x [ln (x + 1) ln (x 1)] = lim x ln =
x!+1 x!+1 x 1
x
x+1
= lim ln =
x!+1 x 1
x
x+1
= ln lim =
x!+1 x 1
110
x
x+1
= ln lim 1+ 1 =
x!+1 x 1
x
x+1 x+1
= ln lim 1+ =
x!+1 x 1
x 1 2
x
2 2 x 1
= ln lim 1+ =
x!+1 x 1
2x
lim
= ln ex!+1 x 1
= ln e2 = 2 ln e = 2:
Zadatak 10.23
lim 3x ln x2 + 5x + 4 ln x2 3x + 7 =
x!+1
x2 + 5x + 4
= lim 3x ln =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4
= lim ln =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4
= ln lim =
x!+1 x2 3x + 7
3x
x2 + 5x + 4 x2 + 3x 7
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
3x
8x 3
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
x2 3x+7 8x 3
3x
8x 3 8x 3 x2 3x+7
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 3x + 7
8x 3 24x2 9x
lim 3x lim
= ln ex!+1 x2 3x+7
= ln ex!+1 x2 3x+7
=
9
24 x
lim 3+ 7
= ln e x!+1 1 x
x2 = ln e24 = 24 ln e = 24:
Zadatak 10.24
lim 3x ln (x + 1) + ln (x 4) ln x2 + 5x + 6 =
x!+1
111
(x + 1) (x 4)
= lim 3x ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
x2 3x 4
= lim 3x ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4
= lim ln =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4
= ln lim 1+ 1 =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
x2 3x 4 x2 5x 6
= ln lim 1+ =
x!+1 x2 + 5x + 6
3x
8x 10
= ln lim 1+ 2 =
x!+1 x + 5x + 6
x2 +5x+6 8x 10
3x
8x 10 8x 10 x2 +5x+6
= ln lim 1+ 2 =
x!+1 x + 5x + 6
8x 10 24x2 30x
lim 3x lim 24
x!+1 x2 +5x+6 x!+1 x2 +5x+6
= ln e = ln e = ln e = 24:
Zadatak 10.25
x2 +x+1 x2 +x+1
x+3 x+1 x+3 x+1
lim = lim 1+ 1 =
x!+1 x+2 x!+1 x+2
x2 +x+1
x+3 x 2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
x2 +x+1
1 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
1 x2 +x+1
(x+2)
1 x+2 x+1
= lim 1+ =
x!+1 x+2
x2 +x+1 2
lim 1
lim x +x+1
= e x!+1 x+2 x+1
=e x!+1 x2 +3x+2
= e1 = e:
Zadatak 10.26
2 3
1 smjena t
x x 2
4 1 1 5 = lim 1
lim = t = x 2 =) x = 2 + t 1+ =
x!2 2 x!+1 2t
x ! 2 =) t ! 1
1
2t
1 2 1
= lim 1+ = e2 :
x!+1 2t
112
Zadatak 10.27
2 3
smjena
eax 1 6 t = eax 1 =) eax = t + 1 7
lim = 6
4
7=
x!0 x =) ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) 5
1
x ! 0 =) t ! 0
t t 1
= lim 1 = a lim = a lim ln(1+t) =
t!0 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0
a t
1 1
= a =a =
lim ln(1+t)
t
lim 1t ln (1 + t)
t!0 t!0
1 1
= a 1 =a 1 =
lim ln (1 + t) t ln lim (1 + t) t
t!0 t!0
1
= a = a:
ln e
Zadatak 10.28 Izracunati lijevi i desni limes funkcije
3x x2
f (x) =
x 4
u tacki x = 4:
2 3
smjena
3x x 2
3 (4 ") (4 ")2
L(4) = lim = 4 x = 4 " 5 = lim =
x!4 x 4 "!0 4 " 4
" > 0; " ! 0
12 3" 16 + 8" "2 "2 + 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5+ = 0 5 + lim = +1:
"!0 " "!0 "
2 3
smjena
3x x 2
4 5 3 (4 + ") (4 + ")2
D(4) = lim = x=4+" = lim =
x!4+ x 4 "!0 4+" 4
" > 0; " ! 0
12 + 3" 16 8" "2 "2 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5 = 0 5 lim = 1:
"!0 " "!0 "
Zadatak 10.29 Izracunati lijevi i desni limes funkcije
ln x2 1
113
u tacki x = 1:
2 3
smjena
L( 1) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 =4 x= 1 " 5=
x! 1 x! 1
" > 0; " ! 0
= ln lim ( 1 ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
2 3
smjena
D(1) = lim ln x2 1 = ln lim+ x2 1 =4 x=1+" 5=
x!1+ x!1
" > 0; " ! 0
= ln lim (1 + ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
114
11 Izvod funkcije
Zadatak 11.1 Po deniciji naci izvod funkcije
f (x) = 3x2 2x 1:
Rjeenje:
Kako je
f (x) = 3x2 2x 1
f (x + h) = 3(x + h)2 2(x + h) 1 =
= 3 x2 + 2xh + h2 2x 2h 1 =
2 2
= 3x + 6xh + 3h 2x 2h 1
tada je
f (x + h) f (x)
f 0 (x) = lim =
h!0 h
3x2 + 6xh + 3h2 2x 2h 1 3x2 + 2x + 1
= lim =
h!0 h
6xh + 3h2 2h
= lim = lim (6x + 3h 2) = 6x 2:
h!0 h h!0

p
f (x) = 3x + 1:
Rjeenje:
Kako je
p
f (x) = 3x + 1
p p
f (x + h) = 3(x + h) + 1 = 3x + 3h + 1
tada je
f (x + h) f (x)
f 0 (x) = lim =
h!0
p h p
3x + 3h + 1 3x + 1
= lim =
h!0
p h p p p
3x + 3h + 1 3x + 1 3x + 3h + 1 + 3x + 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
115
p 2 p 2
3x + 3h + 1 3x + 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3x + 3h + 1 3x 1
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3h
= lim p p =
h!0 h 3x + 3h + 1 + 3x + 1
3 3
= lim p p = p :
h!0 3x + 3h + 1 + 3x + 1 2 3x + 1
f (x) = e4x 3 :
Rjeenje:
Kako je
f (x) = e4x 3
f (x + h) = e4(x+h) 3
= e4x+4h 3
tada je
f (x + h) f (x) e4x+4h 3 e4x 3
f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
e4x 3 e4h 1 e4h 1
= lim = e4x 3 lim =
h!0 h h!0 h
= e4x 3 4 = 4e4x 3
jer je
2 3
smjena
eax 1 6 t = eax 1 =) eax = t + 1 7
lim = 6
4
7=
x!0 x =) ax = ln (1 + t) =) x = a ln (1 + t) 5
1
x ! 0 =) t ! 0
t t 1
= lim 1 = a lim = a lim ln(1+t) =
t!0 ln (1 + t) t!0 ln (1 + t) t!0
a t
1 1
= a =a =
lim ln(1+t)
t
lim 1t ln (1 + t)
t!0 t!0
1 1
= a 1 =a 1 =
lim ln (1 + t) t ln lim (1 + t) t
t!0 t!0
1
= a = a:
ln e
116
f (x) = ln (7x) :
Rjeenje:
Kako je
f (x) = ln (7x)
f (x + h) = ln (7 (x + h)) = ln (7x + 7h)
tada je
f (x + h) f (x) ln (7x + 7h) ln (7x)

f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
ln 7x+7h
7x
ln 1 + hx 1 h
= lim = lim = lim ln 1 + =
h!0 h h!0 h h!0 h x
1 1
h h h h
= lim ln 1 + = ln lim 1 + =
h!0 x h!0 x
x h 1
h h x h
lim 1 1 1
= ln lim 1 + = ln eh!0 x = ln e x = :
h!0 x x
f (x) = sin (2x) :
Rjeenje:
Kako je
f (x) = sin (2x)

f (x + h) = sin (2 (x + h)) = sin (2x + 2h)
tada je
f (x + h) f (x) sin (2x + 2h) sin (2x)

f 0 (x) = lim = lim =
h!0 h h!0 h
2 sin 2x+2h
2
2x
cos 2x+2h+2x
2
= lim =
h!0 h
2 sin h cos (2x + h) sin h
= lim = 2 lim lim cos (2x + h) =
h!0 h h!0 h h!0
= 2 cos (2x) :
117
Zadatak 11.6 Naci izvod funkcije

3 1 2 6
y = x3 x x :
2 4 5
Rjeenje:
3 1 9 1
y 0 = 3x2 2x 1 = x2 x 1:
2 4 2 2
4p3 1 2 p
y= x5 x + x x + 4:
5 7
Rjeenje:
Kako je
4 5 1 2 3
y= x3 x + x2 + 4
5 7
tada je
45 2 1 3 1 4 2 2 3 1
y0 = x3 2x + x 2 = x3 x + x2 :
53 7 2 3 7 2
y = x3 sin x:
Rjeenje:
Neka je
f = x3 =) f 0 = 3x2
g = sin x =) g 0 = cos x
pa primjenom pravila za izvod proizvoda, dobijamo
y 0 = f 0 g + g 0 f = 3x2 sin x + x3 cos x = x2 (3 sin x + x cos x) :
x2 + 1
y= :
x2 1
118
Rjeenje:
Neka je
f = x2 + 1 =) f 0 = 2x
g = x2 1 =) g 0 = 2x
pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo
0 f 0g g0f 2x (x2 1) 2x (x2 + 1)

y = = =
g2 (x2 1)2
2x3 2x 2x3 2x 4x
= = :
(x2 1)2 (x2 1)2
sin x cos x
y= :
sin x + cos x
Rjeenje:
Neka je
f = sin x cos x =) f 0 = cos x + sin x

g = sin x + cos x =) g 0 = cos x sin x

f 0g g0f
y0 = =
g2
(cos x + sin x) (sin x + cos x) (cos x sin x) (sin x cos x)
=
(sin x + cos x)2
cos x sin x + cos2 x + sin2 x + sin x cos x cos x sin x
=
(sin x + cos x)2
cos2 x + sin2 x sin x cos x
+
(sin x + cos x)2
2 cos2 x + 2 sin2 x 2 cos2 x + sin2 x
= =
sin2 x + 2 sin x cos x + cos2 x sin2 x + cos2 x + 2 sin x cos x
2
= :
1 + sin 2x
10
y= 1 5x2 :
119
Rjeenje:
Kako je
10 smjena
y= 1 5x2 = = u10
u=1 5x2 =) u0 = 10x
tada je
9 9
y 0 = 10u9 u0 = 10 1 5x2 ( 10x) = 100x 1 5x2 :

q
y = (1 + x3 )2 :
3
Rjeenje:
Kako je
q 2 smjena 2
y = (1 + x3 )2 = 1 + x3
3 3
= = u3
u = 1 + x3 =) u0 = 3x2
tada je
2 1 2 1 2x2
y0 = u 3 u0 = 1 + x3 3
3x2 = p
3 3 3
1 + x3
2
y = e4x x 2
:
Rjeenje:
Kako je
2 smjena
y = e4x x 2
= = eu
u = 4x2 x 2 =) u0 = 8x 1
tada je
2
y 0 = eu u0 = e4x x 2
(8x 1) :
y = ln x2 + 1 :
120
Rjeenje:
Kako je
smjena
y = ln x2 + 1 = = ln u
u = x + 1 =) u0 = 2x
2
tada je
1 0 1 2x
y0 = u = 2 2x = 2 :
u x +1 x +1
x2 + 1
y = ln :
x2 1
Rjeenje:
Kako je
" #
2 smjena
x +1
y = ln = x2 +1 4x = ln u
x2 1 u= x2 1
=) u0 = (x2 1)2
tada je
1 0 1 4x
y0 = u = =
u x2 +1
x2 1
(x2 1)2
x2 1 4x 4x
= 2 = =
x2 + 1 (x2 1) (x2 + 1) (x2 1)
4x
= 4 :
x 1
Zadatak 11.16 Naci prvi i drugi izvod funkcije
3x x2
y=
x 4
Rjeenje:
Neka je
f = 3x x2 =) f 0 = 3 2x
g = x 4 =) g 0 = 1
121
f 0g g0f
y0 =
g2
(3 2x) (x 4) 1 (3x x2 )
= =
(x 4)2
3x 12 2x2 + 8x 3x + x2
= =
(x 4)2
x2 + 8x 12
=
(x 4)2
Neka je
f = x2 + 8x 12 =) f 0 = 2x + 8
g = (x 4)2 =) g 0 = 2 (x 4)

Drugi izvod funkcije je
00 0 0 f 0g g0f
y = (y ) = =
g2
( 2x + 8) (x 4)2 2 (x 4) ( x2 + 8x 12)
= 2 2
=
(x 4)
(x 4) [( 2x + 8) (x 4) 2 ( x2 + 8x 12)]
= =
(x 4)4
2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24
= =
(x 4)3
8
= :
(x 4)3
x2 2x + 1
y=
x2 +1
Rjeenje:
Neka je
f = x2 2x + 1 =) f 0 = 2x 2
g = x2 + 1 =) g 0 = 2x
122
f 0g g0f (2x 2) (x2 + 1) 2x (x2 2x + 1)

y0 = = =
g2 (x2 + 1)2
2x3 + 2x 2x2 2 2x3 + 4x2 2x
= =
(x2 + 1)2
2x2 2
=
(x2 + 1)2
Neka je
f = 2x2 2 =) f 0 = 4x
2
g = x2 + 1 =) g 0 = 2 x2 + 1 2x = 4x x2 + 1

f 0g g0f
y 00 = =
g2
2
4x (x2 + 1) 4x (x2 + 1) (2x2 2)
= 2 2
=
(x2 + 1)
2
4x (x2 + 1) (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
= =
(x2 + 1)4
(x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 2)]
= =
(x2 + 1)4
4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x
= = =
(x2 + 1)3 (x2 + 1)3
4x (x2 3)
=
(x2 + 1)3
x3
y= :
x2 3
Neka je
f = x3 =) f 0 = 3x2
g = x2 3 =) g 0 = 2x
123
pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo da je prvi izvod funkcije
f 0g g0f
y0 = =
g2
3x2 (x2 3) 2x x3
= =
(x2 3)2
3x4 9x2 2x4
= =
(x2 3)2
x4 9x2
=
(x2 3)2
Neka je
f = x4 9x2 =) f 0 = 4x3 18x
2 2 0 2
g = x 3 =) g = 2 x 3 2x
pa primjenom pravila za izvod kolicnika, dobijamo da je drugi izvod
funkcije
00 f 0g g0f
y = =
g2
2
(4x3 18x) (x2 3) 2 (x2 3) 2x (x4 9x2 )
= 2 =
(x2 3)2
(x2 3) [(4x3 18x) (x2 3) 4x (x4 9x2 )]
= =
(x2 3)4
4x5 12x3 18x3 + 54x 4x5 + 36x3
= =
(x2 3)3
6x3 + 54x
=
(x2 3)3
y = e2x sin 3x:
Rjeenje:
y 0 = 2e2x sin 3x + e2x cos 3x 3 = 2e2x sin 3x + 3e2x cos 3x

y 00 = 2 2e2x sin 3x + 2 e2x cos 3x 3 + 3 2e2x cos 3x + 3e2x ( sin 3x) 3 =
= 4e2x sin 3x + 6e2x cos 3x + 6e2x cos 3x 9e2x sin 3x =
= 12e2x cos 3x 5e2x sin 3x = e2x (12 cos 3x 5 sin 3x) :
124

p
y = x arccos x 1 x2
Rjeenje:
1 1
y 0 = 1 arccos x + x p p ( 2x) =
1 x2 2 1 x2
x x
= arccos x p +p =
1 x2 1 x2
= arccos x:
1
y 00 = p :
1 x2
Logaritamski izvod
y = xx :
Rjeenje:
Logaritmovanjem lijeve i desne strane dobijamo
ln y = ln xx =) ln y = x ln x
pa je
(ln y)0 = (x ln x)0

1 0 1
y = 1 ln x + x
y x
1 0
y = ln x + 1
y
y0 = y (ln x + 1)
y0 = xx (ln x + 1) :

2
y = xx :
Rjeenje:
2
ln y = ln xx =) ln y = x2 ln x
125
pa je
0
(ln y)0 = x2 ln x
1 0 1
y = 2x ln x + x2
y x
1 0
y = 2x ln x + x
y
y0 = y (2x ln x + x)
2
y 0 = xx (2x ln x + x) :

x
x
y= :
x+1
Rjeenje:
x
x x
ln y = ln =) ln y = x ln
x+1 x+1
pa je
0
0 x
(ln y) = x ln
x+1
0
1 0 x 1 x
y = 1 ln +x x
y x+1 x+1
x+1
1 0 xx+1 x+1 x
y = ln +x
y x+1 x (x + 1)2
1 0 xx+1 1
y = ln +x
y x+1 x (x + 1)2
1 0 x
1
y = ln +
y x+1
x+1
x 1
y0 = y ln +
x+1 x+1
x
x x 1
y0 = ln + :
x+1 x+1 x+1
126
Izvod funkcije zadane u parametarskom obliku
x = x(t) yt0
=) yx0 =
y = y(t) x0t
x(t) = cos t
:
y(t) = t + sin t
Rjeenje:
Kako je
yt0 = 1 + cos t
x0t = sin t
tada je
yt0 1 + cos t 1 + cos t
yx0 = 0
= = :
xt sin t sin t
x(t) = et sin t
:
y(t) = et cos t
Rjeenje:
Kako je
yt0 = et cos t et sin t = et (cos t sin t)

x0t = et sin t + et cos t = et (cos t + sin t)
tada je
yt0 et (cos t sin t) cos t sin t
yx0 = 0
= t
= :
xt e (cos t + sin t) cos t + sin t
Jednacine tangente i normale

Jednacine tangente i normale na krivu y = y(x) u tacki M (x0 ; y0 ):
T : y y0 = y 0 (x0 ) (x x0 )
1
N : y y0 = 0
(x x0 )
y (x0 )
127
Zadatak 11.26 Odrediti jednacinu tangente na krivu y = 2x2 3x + 2 u

tacki M (2; y)
Rjeenje:
Prvo odredimo koordinate tacke M :
y(2) = 2 4 3 2+2=8 6+2=4
pa je M (2; 4):
Prvi izvod funkcije je
y 0 = 4x 3
i
y 0 (2) = 8 3=5
pa jednacina tangente glasi
y 4 = 5(x 2)
y 4 = 5x 10
y = 5x 6:
Zadatak 11.27 Odrediti jednacinu tangente na krivu y = x4 x2 + 3 u tacki

M (1; y)
Rjeenje:
Prvo odredimo koordinate tacke M :
y(1) = 1 1+3=3
pa je M (1; 3):
y 0 = 4x3 2x
i
y 0 (1) = 4 2=2
pa jednacina tangente glasi
y 3 = 2(x 1)
y 3 = 2x 2
y = 2x + 1:
p
Zadatak 11.28 U kojoj tacki krive y = 1 + x2 je njena tangenta paralelna
sa pravom y = 21 x + 1:
128
Rjeenje:
Koecijent pravca prave y = 12 x + 1 je 12 , a po uslovu zadatka tangenta na
krivu mora biti paralelna sa ovom pravom pa zato i njen koecijent pravca
mora biti 21 :
1 x
y0 = p 2x = p
2 1 + x2 1 + x2
pa po uslovu zadatka, vrijedi
x 1
p =
1 + x2 2
p
=) 2x = 1 + x2 =2
=) 4x2 = 1 + x2
=) 3x2 = 1
1
=) x2 =
3r p r p
1 3 1 3
=) x1 = = ; x1 = = :
3 3 3 3
Kako je
v
p ! u
u p !2 r r p
3 t1 + 3 1 4 2 2 3
y = = 1+ = =p =
3 3 3 3 3 3
v
p ! u
u p !2 r r p
3 t1 + 3 1 4 2 2 3
y = = 1+ = =p =
3 3 3 3 3 3
onda su trazene tacke

p p ! p p !
3 2 3 3 2 3
A ; i B ; :
3 3 3 3
LHospitalovo pravilo
Zadatak 11.29
x5 3x4 + 2x2 + x 1 0 LP 5x4 12x3 + 4x + 1 2
lim = = lim = :
x!1 x7 4x + 3 0 x!1 7x6 4 3
129
Zadatak 11.30
ex +1 LP ex +1 LP
lim = = lim = =
x!+1 x5 + 4x2 + 3 +1 x!+1 5x4 + 8x +1
x
e +1 LP
= lim = =
x!+1 20x3 + 8 +1
ex +1 LP
= lim 2
= =
x!+1 60x +1
ex +1 LP
= lim = =
x!+1 120x +1
ex
= lim = +1:
x!+1 120
Zadatak 11.31
1
ln (cos x) 0 LP ( sin x)
lim = = lim cos x = lim tgx = 0:
x!0 x 0 x!0 1 x!0
Zadatak 11.32
ex e x 2x 0 ex + e x 2
LP 0 LP
lim = = lim = =
x!0 x sin x 0 x!0 1 cos x 0
x x
e e 0 LP
= lim = =
x!0 sin x 0
ex + e x
= lim =2
x!0 cos x
Zadatak 11.33
1
ln x LP x
lim x ln x = (0 1) = lim 1 = lim 1 = lim x = 0:
x!0 x!0 x!0 x!0
x x2
Zadatak 11.34
1 1
x tg x 1 LP cos2 x
2
lim ( x) tg = lim 1 2 = = lim 2
1 =
x! 2 x!
x
1 x!
( x)2
2
( x) 0 LP 2( x) ( 1)
= lim = = lim =
x! 2 cos x2
2 0 x! x
4 cos 2 sin x2 21
x 0 LP
= lim = =
x! cos sin x2
x
2
0
1
= lim =
x! sin 2 2 sin 2 + cos x2 cos x2
x 1 x 1
2
1 1
= lim 1 = 1 = 2:
x!
2
sin2 x2 cos2 x2 2
130
Zadatak 11.35
1
lim x
x x ln x lim x ln x lim ln1x x!0 1 lim x
lim x = lim e =e
x!0 =ex!0 x
=e x2 =e x!0 =
x!0 x!0
0
= e =1
131
12 Ispitivanje osobina i crtanje graka funkcije

Zadatak 12.1 Ispitati osobine i nacrtati grak funkcije
f (x) = x3 3x + 2:
Rjeenje:
1. Deniciono podrucje: D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() x3 3x + 2 = 0
() x3 4x + x + 2 = 0
() x x2 4 + x + 2 = 0
() x (x 2) (x + 2) + x + 2 = 0
() (x + 2) [x (x 2) + 1] = 0
() (x + 2) x2 2x + 1 = 0
() (x + 2) (x 1)2 = 0
() x1 = 2; x2 = 1:
Znak:
1 2 1 +1
x:
x+2 + +
(x 1)2 + + +
(x + 2) (x 1)2 + +
Dakle,
y < 0 za x 2 ( 1; 2)
y > 0 za x 2 (2; +1) :
3. Parnost:
f ( x) = ( x)3 3 ( x) + 2 = x3 + 3x + 2 =
= x3 3x 2 = 6 f ( x)
f ( x) = ( x)3 3 ( x) + 2 = x3 + 3x + 2 =
= x3 3x 2 = 6 f (x):
Funkcija nije ni parna ni neparna.

Funkcija nije periodicna.
4. Asimptote:
132
Nema vertikalnih asimptota jer je D = R:

Buduci da je
lim f (x) = lim x3 3x + 2 = 1
x!1 x!1
funkcija nema horizontalnih asimptota.

Buduci da je
f (x) x3 3x + 2 2
k = lim = lim = lim x2 3+ = +1
x!1 x x!1 x x!1 x
funkcija nema kosih asimptota.
5. Ekstremi i tok funkcije:
y 0 = 3x2 3
pa je
y0 = 0
() 3x2 3 = 0
() x2 1 = 0
() x1 = 1; x2 = 1:
Iz
1 1 1 +1
x:
3x2 3 + +
y0 + +
y % & %
zakljucujemo da
za x = 1 funkcija ima maksimum
ymax = y( 1) = ( 1)3 3 ( 1) + 2 = 1+3+2=4
za x = 1 funkcija ima mininum
ymin = y( 1) = 13 3 1+2=1 3 + 2 = 0:
6. Konveksnost i konkavnost. Prevojne tacke.
y 00 = 6x
pa je
y 00 = 0
() x = 0:
133
Iz
1 0 +1
x:
y 00 +
y \ [
zakljucujemo da je
funkcija konkavna na intervalu ( 1; 0)
funkcija konveksna na intervalu (0; +1) :
Funkcija ima prevojnu tacku P (0; 2) jer je y(0) = 2:
7. Grak funkcije:
3x x2
f (x) = :
x 4
Rjeenje:
1. Deniciono podrucje:
Buduci da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi
x 4 6= 0 =) x 6= 4
pa je
D = ( 1; 4) [ (4; +1)
134
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
3x x2
() =0
x 4
() 3x x2 = 0
() x (3 x) = 0
() x1 = 0; x2 = 3:
Znak:
1 0 3 4 +1
x:
3x x2 +
x 4 +
3x x2
x 4
+ +
Dakle,
y < 0 za x 2 (0; 3) [ (4; +1)

y > 0 za x 2 ( 1; 0) [ (3; 4) :
3. Parnost:
3x x2 3( x) ( x)2 3x x2
f ( x) = = = =
x 4 ( x) 4 x 4
2 2
(3x + x ) 3x + x
= = 6= f ( x)
(x + 4) x+4
3x x2 3( x) ( x)2 3x x2
f ( x) = = = =
x 4 ( x) 4 x 4
2 2
(3x + x ) 3x + x
= = 6= f (x)
(x + 4) x+4

4. Asimptote:
135
Buduci da funkcija nije denisana za x = 4, ispitajmo lijevi i desni

limes funkcije u toj tacki:
2 3
smjena
3x x 2
4 5 3 (4 ") (4 ")2
L(4) = lim = x=4 " = lim =
x!4 x 4 "!0 4 " 4
" > 0; " ! 0
12 3" 16 + 8" "2 "2 + 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5+ = 0 5 + lim = +1:
"!0 " "!0 "
2 3
smjena
3x x2 4 5 3 (4 + ") (4 + ")2
D(4) = lim+ = x=4+" = lim =
x!4 x 4 "!0 4+" 4
" > 0; " ! 0
12 + 3" 16 8" "2 "2 5" 4
= lim = lim =
"!0 " "!0 "
4 4
= lim " 5 = 0 5 lim = 1:
"!0 " "!0 "
Dakle, funkcija ima vertikalnu asimptotu x = 4.

Buduci da je
3x x2 L:P 2x
lim f (x) = lim = lim = +1
x! 1 x! 1 x 4 x! 1 1
2
3x x L:P 2x
lim f (x) = lim = lim = 1
x!+1 x!+1 x 4 x!+1 1
Buduci da je
3x x2
f (x) 3x x2
k = lim = lim x 4 = lim 2 =
x!1 x x!1 x x!1 x 4x
3
3x x2 : x2 x
1
= lim 2 2
= lim 4 = 1
x!1 x 4x : x x!1 1
x2
3x x2
n = lim (f (x) kx) = lim +x =
x!1 x!1 x 4
3x x2 + x2 4x x
= lim = lim = 1
x!1 x 4 x!1 x 4
funkcija ima kosu asimptotu y = x 1.
136

(3 2x) (x 4) (3x x2 ) 1
y0 = =
(x 4)2
3x 12 2x2 + 8x 3x + x2
= =
(x 4)2
x2 + 8x 12
=
(x 4)2
pa je
y0 = 0
x2 + 8x 12
() =0
(x 4)2
() x2 + 8x 12 = 0
() x1 = 2; x2 = 6:
Iz
1 2 4 6 +1
x:
x2 + 8x 12 + +
(x 4)2 + + + +
y0 + +
y & % % &
zakljucujemo da
za x = 2 funkcija ima minimum
6 4
ymin = y(2) = = 1
2
18 36
ymax = y(6) = = 9
2
( 2x + 8) (x 4)2 ( x2 + 8x 12) 2 (x 4)
y 00 = 2 2
=
(x 4)
(x 4) [( 2x + 8) (x 4) 2 ( x2 + 8x 12)]
= =
(x 4)4
2x2 + 8x + 8x 32 + 2x2 16x + 24
= =
(x 4)3
8
=
(x 4)3
137
pa je
y 00 = 0
8
() =0
(x 4)3
a posljednja jednacina nema rjeenja.

Iz
1 4 +1
x:
y 00 +
y [ \
zakljucujemo da je
funkcija konkavna na intervalu (4; +1)
funkcija konveksna na intervalu ( 1; 4) :
Funkcija nema prevojnih tacaka jer 4 2
= D:
7. Grak funkcije:
x2 2x + 1
f (x) = :
x2 + 1
Rjeenje:
138
Buduci da je racionalna funkcija, tada mora da vrijedi x2 + 1 6= 0 a to

vrijedi za svaki realan broj x
pa je D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
x2 2x + 1
() =0
x2 + 1
() x2 2x + 1 = 0
() (x 1)2 = 0
() x = 1:
Znak:
1 1 +1
x:
x2 2x + 1 + +
x2 + 1 + +
x2 2x+1
x2 +1
+ +
Dakle,
y > 0 za 8x 2 R
3. Parnost:
x22x + 1 ( x)2 2( x) + 1
f ( x) = 2
= =
x +1 ( x)2 + 1
2
x + 2x + 1
= 6= f ( x)
x2 + 1
x2 2x + 1 ( x)2 2( x) + 1
f ( x) = = =
x2 + 1 ( x)2 + 1
x2 + 2x + 1
= 6= f (x)
x2 + 1
4. Asimptote:
Buduci da je D = R funkcija nema vertikalnih asimptota.
Buduci da je
x2
2x + 1 L:P 2x
lim f (x) = lim = lim =1
x! 1 x! 1 +1 x2 x! 1 2x
x2 2x + 1 L:P 2x
lim f (x) = lim 2
= lim =1
x!+1 x! 1 x +1 x! 1 2x
139
funkcija ima horizontalnu asimptotu y = 1.

Buduci da je
x2 2x+1
f (x) 2 x2 2x + 1 L:P
k = lim = lim x +1 = lim =
x!1 x x!1 x x!1 x3 + x
2x 2 L:P 2
= lim 2 = lim =0
x!1 3x + 1 x!1 6x

(2x 2) (x2 + 1) (x2 2x + 1) 2x
y0 = =
(x2 + 1)2
2x3 + 2x 2x2 2 2x3 + 4x2 2x
= =
(x2 + 1)2
2x2 2
=
(x2 + 1)2
pa je
y0 = 0
2x2 2
() =0
(x2 + 1)2
() 2x2 2 = 0
() x1 = 1; x2 = 1:
Iz
1 1 1 +1
x:
2
2x 2 + +
2 2
(x + 1) + + +
y0 + +
y % & %
zakljucujemo da
( 1)2 2( 1) + 1
ymax = y( 1) = =2
( 1)2 + 1
za x = 1 funkcija ima minimum
12 2 1+1
ymin = y(1) = = 0:
12 +1
140

2
00 4x (x2 + 1) (2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
y = 2 =
(x2 + 1)2
2
4x (x2 + 1)(2x2 2) 2 (x2 + 1) 2x
= =
(x2 + 1)4
(x2 + 1) [4x (x2 + 1) 4x (2x2 2)]
= =
(x2 + 1)4
4x3 + 4x 8x3 + 8x 4x3 + 12x
= = =
(x2 + 1)3 (x2 + 1)3
4x (x2 3)
=
(x2 + 1)3
pa je
y 00 = 0
4x (x2 3)
() =0
(x2 + 1)3
() 4x x2 3 = 0
p p
() x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3
Iz p p
1 3 0 3 +1
x:
4x + +
x2 3 + +
3
(x2 + 1) + + + +
y 00 + +
y [ \ [ \
zakljucujemo da je p p
funkcija konkavna na intervalu 3; 0 [ 3; +1
p p
funkcija konveksna na intervalu 1; 3 [ 0; 3 :
p p
Funkcija ima prevojne tacke za x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3
141
02 2 0+1
y(0) = =1
02
+1
p 2 p p
p 3 2 3 +1 3
y 3 = p 2 =1+
3 +1 2
p 2 p p
p 3 2 3 +1 3
y 3 = p 2 =1
3 +1 2
p p
3
p p
3
pa su prevojne tacke P1 (0; 1) ; P2 3; 1 + 2
; P3 3; 1 2
:
7. Grak funkcije:
x3
f (x) = :
x2 3
Rjeenje:
1. Deniciono podrucje: p
Buduci da je racionalna funkcija, onda mora biti x2 3 6= 0 tj x 6= 3
pa je
p p p p
D= 1; 3 [ 3; 3 [ 3; +1 :
142
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
x3
() =0
x2 3
() x3
() x = 0:
Znak:
p p
1 3 0 3 +1
x:
x3 + +
2
x 3 + +
y + +
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 1; 3 [ 0; 3
p p
y > 0 za x 2 3; 0 [ 3; +1 :
3. Parnost:
( x)3 x3 x3
f ( x) = = = = f (x)
( x)2 3 x2 3 x2 3
Funkcija je neparna pa je grak funkcije simetrican u odnosu na koordi-

natni pocetak:.
4. Asimptote:
143
p p
Funkcija nije denisana za x = 3 i x = 3: Ispitajmo lijevi i
desni limes funkcije u ovim tackama:
2 3
p 3 smjena
p
x
L 3 = lim
p 2
=4 x= 3 " 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3 " 3 3 9" 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3 " 3 "!0 3 + 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" 3 3" "3
= lim p = 1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
D 3 = lim
p + 2
=4 x= 3+" 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3+" 3 3 9" + 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3+" 3 "!0 3 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" + 3 3" "3
= lim p = +1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
L 3 = lim
p 2
=4 x= 3 " 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3 " 3 3 9" + 3 3" "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3 " 3 "!0 3 2 3" + "2 3
p p
3 3 9" + 3 3" "3
= lim p = 1
"!0 2 3" + "2
2 3
p 3 smjena
p
x
D 3 = lim
p + 2
=4 x= 3+" 5=
x! 3 x 3
" > 0; " ! 0
p 3 p p
3+" 3 3 + 9" + 3 3" + "3
= lim p 2 = lim p =
"!0
3+" 3 "!0 3 + 2 3" + "2 3
p p
3 3 + 9" + 3 3" + "3
= lim p = +1
"!0 2 3" + "2
144
Buduci da je
x3
3x2 L:P:
L:P: 6x
lim f (x) = 2
lim =
= lim lim = lim 3x = +1
x!+1 x!+1 x 3 x!+1 2x x!+1 2 x!+1
x3 L:P: 3x2 L:P: 6x
lim f (x) = lim 2 = lim = lim = lim 3x = 1
x! 1 x! 1 x 3 x! 1 2x x! 1 2 x! 1

Buduci da je
x3
f (x) 2 x3
k = lim = lim x 3 = lim 3 =1
x!1 x x!1 x x!1 x 3x
x3
n = n = lim (f (x) kx) = lim x =
x!1 x!1 x2 3
x3 x3 + 3x 3x L:P: 3
= lim 2
= lim 2 = lim =0
x!1 x 3 x!1 x 3 x!1 2x
funkcija ima kosu asimptotu y = x

3x2 (x2 3) x3 2x
y0 = =
(x2 3)2
3x4 9x2 2x4
= =
(x2 3)2
x4 9x2
=
(x2 3)2
pa je
y0 = 0
x4 9x2
() =0
(x2 3)2
() x4 9x2 = 0
() x2 x2 9
() x1 = 0; x2 = 3; x3 = 3:
Iz
p p
1 3 3 0 3 3 +1
x:
x2 + + + + + +
2
x 9 + +
2
(x2 3) + + + + +
y0 + +
y % & & & & %
145
zakljucujemo da
( 3)3 9
ymax = y( 3) = =
( 3)2 3 2
33 9
ymin = y(3) = = :
32 3 2
2
00 (4x3 18x) (x2 3) (x4 9x2 ) 2 (x2 3) 2x
y = 2 2
=
(x2 3)
(x2 3) [(4x3 18x) (x2 3) 4x (x4 9x2 )]
= =
(x2 3)4
4x5 12x3 18x3 + 54x 4x5 + 36x3
= =
(x2 3)3
6x3 + 54x
=
(x2 3)3
pa je
y 00 = 0
6x3 + 54x
() =0
(x2 3)3
() 6x3 + 54x = 0
() 6x x2 + 9 = 0
() x = 0:
Iz p p
1 3 0 3 +1
x:
6x + +
x2 + 9 + + + +
3
(x2 3) + +
y 00 + +
y \ [ \ [
zakljucujemo da je
146
p p
funkcija konkavna na intervalu 1; 3 [ 0; 3
p p
funkcija konveksna na intervalu 3; 0 [ 3; +1 :
Funkcija ima prevojnu tacku P (0; 0) jer je y(0) = 0:
7. Grak funkcije:

f (x) = 3 x2 e x :
Rjeenje:
1. Deniciono podrucje: D = R:
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() 3 x2 = 0
p p
() x1 = 3; x2 = 3:
Znak: p p
1 3 3 +1
x:
3 x2 +
x
e + + +
(3 x2 ) e x
+
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 1; 3 [ 3; +1
p p
y > 0 za x 2 3; 3 :
147
3. Parnost:
f ( x) = 3 ( x)2 e ( x)
= 3 x2 ex 6= f ( x)
f ( x) = 3 ( x)2 e ( x)
= 3 x2 ex 6= f (x)
4. Asimptote:
Nema vertikalnih asimptota jer je D = R:
Buduci da je
3 x2 L:P: 2x L:P: 2
lim f (x) = lim 3 x2 e x
= lim = lim = lim x = 0
x!+1 x!+1 x!+1 ex x!+1 ex x!+1 e
2 x
lim f (x) = lim 3 x e = ( 1) (+1) = 1
x! 1 x! 1
funkcija ima desnu horizontalnu asimptotu y = 0.

Ovdje smo iskoristili da je
lim ex = +1
x!+1
lim ex = 0:
x! +1
Buduci da je
3 x 2
f (x) x 3 x2 L:P: 2x L:P:
k = lim = lim e = lim x
= lim x =
x!+1 x x!+1 x x!+1 xe x!+1 e + xex
2
= lim x =0
x!+1 e + ex + xex
3 x2
f (x) x 3 x2 3 x2 x
k = lim = lim e = lim = lim e =
x! 1 x x! 1 x x! 1 xex x! 1 x
3
= lim x e x = +1:
x! 1 x
y0 = 2xe x + 3 x2 e x
( 1) =
= e x x2 2x 3
pa je
y0 = 0
() e x x2 2x 3 = 0
() x2 2x 3 = 0
() x1 = 1; x2 = 3:
148
Iz
1 1 3 +1
x:
e x + + +
2
x 2x 3 + +
y0 + +
y % & %
zakljucujemo da
ymax = y( 1) = (3 1) e = 2e
3 3
ymin = y(3) = (3 9) e = 6e
y 00 = e x ( 1) x2 2x 3 + e x (2x 2) =
= e x x2 2x 3 2x + 2 =
= e x x2 4x 1
pa je
y 00 = 0
x
() e x2 4x 1 = 0
() x2 4x 1 = 0
p p
() x1 = 2 5; x2 = 2 + 5:
Iz p p
1 2 5 2+ 5 +1
x:
x
e
2
x 4x 1 + +
y 00 +
y \ [ \
zakljucujemo da je p p
funkcija konkavna na intervalu 1; 2 5 [ 2 + 5; +1
p p
funkcija konveksna na intervalu 2 5; 2 + 5 :
Funkcija ima prevojne tacke
p p p
P1 (2 5; 6 + 4 5 e 2+ 5 )
p p p
P1 (2 + 5; 6 4 5 e 2 5 ):
149
7. Grak funkcije:
f (x) = ln x2 1 :
Rjeenje:
Buduci da je u pitanje logaritamska funkcija, onda mora biti
x2 1 > 0 () x 2 ( 1; 1) [ (1; +1)
pa je D = ( 1; 1) [ (1; +1) :
2. Nule i znak:
f (x) = 0 ()
() ln x2 1 = 0
() x2 1 = 1
() x2 = 2
p p
() x1 = 2; x2 = 2:
Znak:
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
ln (x2 1) + +
y + +
150
Dakle,
p p
y < 0 za x 2 2; 1 [ 1; 2
p p
y > 0 za x 2 1; 2 [ 2; +1 :
3. Parnost:
f ( x) = ln ( x)2 1 = ln x2 1 = f (x)
Funkcija je parna pa je grak simetrican u odnosu na y osu.
4. Asimptote:
Buduci da je D = ( 1; 1) [ (1; +1) ; onda mozemo ispitati samo
lijevi limes u x = 1 i desni limes u x = 1
2 3
smjena
L( 1) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 =4 x= 1 " 5=
x! 1 x! 1
" > 0; " ! 0
= ln lim ( 1 ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
2 3
smjena
D(1) = lim ln x2 1 = ln lim+ x2 1 =4 x=1+" 5=
x!1+ x!1
" > 0; " ! 0
= ln lim (1 + ")2 1 = ln lim 1 + 2" + "2 1 =
"!0 "!0
= ln lim 2" + "2 = 1:
"!0
Buduci da je
lim f (x) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 = +1
x!+1 x!+1 x!+1
lim f (x) = lim ln x2 1 = ln lim x2 1 = +1

x! 1 x! 1 x! 1

Buduci da je
1
f (x) ln (x2 1) L:P: x2 1
2x 2x L:P:
k = lim = lim = lim = lim =
x! 1 x x! 1 x x! 1 1 x! 1 x2 1
2 1
= lim = lim =0
x! 1 2x x! 1 x
151

1 2x
y0 = 2x =
x2 1 x2 1
pa je
y0 = 0
2x
() =0
x2 1
() 2x = 0
() x = 0:
Ali 0 2
= D pa funkcija nema stacionarnih tacaka a samim tim ni ekstrema
Tok funkcije
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
2x + +
2
x 1 + + + +
0
y + +
y & & % %
00 2 (x2 1) 2x 2x 2x2 2 4x2 2x2 2
y = = =
x2 1 x2 1 x2 1
pa je
y 00 = 0
2x2 2
() =0
x2 1
() 2x2 2 = 0
() x2 = 1
a posljednja jednacina nema realnih rjeenje pa nema ni prevojnih tacaka
Iz
p p
1 2 1 1 2 +1
x:
2x2 2
x2 1 + + + +
y 00
y \ \ \ \
152
zakljucujemo da je
funkcija konkavna na skupu D.
Funkcija nema prevojnih tacaka.
7. Grak funkcije:
153
13 Neodreeni i odreeni integrali.

Primjena odreenog integrala.
154
14 Parcijalni izvodi.
Ekstremi funkcije dvije promjenljive.
p
Zadatak 14.1 Pokazati da za funkciju z = ln x2 + y 2 vrijedi
@z @z
y x = 0:
@x @y
Rjeenje:
Kako je
@z p 0 1 p 0
= ln x2 + y 2 =p x2 + y 2 =
@x x x2 + y 2 x
1 1 x
= p p 2x = 2
x2 + y 2 2 x2 + y 2 x + y2
@z p 0 1 p 0
= ln x2 + y 2 = p x2 + y 2 =
@y y x2 + y 2 y
1 1 y
= p p 2y = 2
2 2
x +y 2 x +y 2 2 x + y2
tada je
@z @z x y xy xy
y x =y 2 x = 2 = 0:
@x @y x + y2 x2 +y 2 x + y2 x2 + y2
Zadatak 14.2 Naci prvi i drugi totalni diferencijal funkcije
z = 2x2 3xy y2:
Rjeenje:
Parcijalni izvodi prvog reda funkcije z su
@z
= 4x 3y
@x
@z
= 3x 2y
@y
pa je prvi totalni diferencijal funkcije z
@z @z
dz = dx + dy = (4x 3y) dx + ( 3x 2y) dy:
@x @y
155
Parcijalni izvodi drugog reda funkcije z su
@2z @2z @2z

= 4; = 3; = 2
@x2 @x@y @y 2
pa je drugi totalni diferencijal funkcije z
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = 2
dx + 2 dxdy + 2
dy = 4dx2 6dxdy 2dy 2 :
@x @x@y @y
Zadatak 14.3 Naci prvi i drugi totalni diferencijal funkcije
z = ln x2 + y :
Rjeenje:
@z 1 2x
= 2 2x = 2
@x x +y x +y
@z 1
= 2
@y x +y
pa je prvi totalni diferencijal funkcije z
@z @z 2x 1
dz = dx + dy = 2 dx + 2 dy:
@x @y x +y x +y
@2z 2 (x2 + y) 2x 2x 2x2 + 2y

= =
@x2 (x2 + y)2 (x2 + y)2
@2z 2x 1 2x
= =
@x@y 2
x +y (x2 + y)2
@2z 1
=
@y 2
(x + y)2
2
pa je drugi totalni diferencijal funkcije z
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = dx + 2 dxdy + dy =
@x2 @x@y @y 2
2x2 + 2y 2 4x 1 2
= 2 dx 2 dxdy 2 dy :
2
(x + y) 2
(x + y) 2
(x + y)
156
Zadatak 14.4 Pokazati da za funkciju

z = ln x2 + xy + y 2
vrijedi
@z @z
x +y = 2:
@x @y
Rjeenje:
@z 1 2x + y
= 2 2
(2x + y) = 2
@x x + xy + y x + xy + y 2
@z 1 x + 2y
= 2 (x + 2y) =
@y x + xy + y 2 x2 + xy + y 2
pa je
@z @z 2x + y x + 2y
x +y = x 2 2
+y 2 =
@x @y x + xy + y x + xy + y 2
2x2 + xy xy + 2y 2
= 2 + =
x + xy + y 2 x2 + xy + y 2
2x2 + xy + xy + 2y 2 2x2 + 2xy + 2y 2
= = =
x2 + xy + y 2 x2 + xy + y 2
2x2 + 2xy + 2y 2 2 (x2 + xy + y 2 )
= = = 2:
x2 + xy + y 2 x2 + xy + y 2
Zadatak 14.5 Pokazati da za funkciju
u = (x y) (y z) (z x)
vrijedi
@u @u @u
+ + = 0:
@x @y @z
Rjeenje:
@u
= (y z) (z x (x y)) = (y z) (z x x + y) =
@x
= (y z) (y + z 2x)
@u
= (z x) ( (y z) + x y) = (z x) ( y + z + x y) =
@y
= (z x) (z + x 2y)
@u
= (x y) ( (z x) + y z) = (x y) ( z + x + y z) =
@z
= (x y) (x + y 2z) :
157
pa je
@u @u @u
+ + = (y z) (y + z 2x) + (z x) (z + x 2y) +
@x @y @z
(x y) (x + y 2z)
= y 2 + yz 2xy zy z 2 + 2zx + z 2 + zx 2zy xz
x2 + 2xy + x2 + xy 2xz xy y 2 + 2yz
= 0:
Zadatak 14.6 Ispitati ekstreme funkcije
z = x2 + xy + y 2 2x y:
Rjeenje:
@z
= 2x + y 2
@x
@z
= x + 2y 1
@y
pa stacionarne tacke dobijamo rjeavanjem sistema jednacina
2x + y 2=0
:
x + 2y 1=0
Iz prve jednacine imamo y = 2x + 2; pa uvrtavajuci u drugu jednacinu,

dobijamo
x + 2 ( 2x + 2) 1 = 0
x 4x + 4 1 = 0
3x + 3 = 0 =) x = 1 =) y = 2 1+2=0
pa je stacionarna tacka funkcije M (1; 0) :

@2z
A = =2
@x2
@2z
B = =1
@x@y
@2z
C = =2
@y 2
158
pa je
= AC B2 = 2 2 1=4 1 = 3:
Za tacku M (1; 0) imamo
(M ) = 3 > 0
pa ekstrem funkcije postoji a kako je
A (M ) = 2 > 0
to funkcija ima minimum u tacki M (1; 0) i on iznosi
zmin = z(1; 0) = 1 + 0 + 0 2 0= 1:
z = x3 + y 3 6xy:
Rjeenje:
@z
= 3x2 6y
@x
@z
= 3y 2 6x
@y
3x2 6y = 0 x2 2y = 0
() :
3y 2 6x = 0 y2 2x = 0
x2
Iz prve jednacine imamo y = 2
; pa uvrtavajuci u drugu jednacinu, dobijamo
2
x2
2x = 0
2
x4
2x = 0= 4
4
x4 8x = 0
x x3 8 = 0 =) x = 0 _ x = 2:
Sada imamo
x = 0 =) y = 0
x = 2 =) y = 2
159
pa su stacionarne tacke
M1 (0; 0); M2 (2; 2) :
@2z
A = = 6x
@x2
@2z
B = = 6y
@x@y
@2z
C = = 6
@y 2
pa je
= AC B 2 = 6x 6x 36 = 36x2 36:
Za tacku M1 (0; 0) imamo
(M1 ) = 36 < 0
pa funkcija nema ekstrema u tacki M1 (0; 0):

(M2 ) = 144 36 = 108 > 0
pa postoji ekstrem funkcije z u tacki M2 (2; 2) : Kako je
A (M2 ) = 12 > 0
to funkcija ima minimum u tacki M2 (2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 23 + 23 6 2 2= 8:
z = x3 + 3xy 2 15x 12y:
Rjeenje:
@z
= 3x2 + 3y 2 15
@x
@z
= 6xy 12
@y
160
3x2 + 3y 2 15 = 0
:
6xy 12 = 0

2
6xy 12 = 0 =) xy = 2 =) y =
x
pa uvrtavajuci u prvu jednacinu sistema, dobijamo

2
2
3x2 + 3 15 = 0
x
4
3x2 + 3 15 = 0 = x2
x2
3x4 15x2 + 12 = 0
x4 5x2 + 4 = 0:
Uvodeci smjenu t = x2 ; dobijamo kvadratnu jednacinu
t2 5t + 4 = 0 =) t1 = 1 i t2 = 4:
Sada je
x1 = 1 =) y1 = 2
t1 = 1 =) x2 = 1 =)
x2 = 1 =) y2 = 2
x1 = 2 =) y1 = 1
t1 = 4 =) x2 = 4 =)
x2 = 2 =) y2 = 1
M1 ( 1; 2); M2 (1; 2); M3 ( 2; 1); M4 (2; 1):
@2z
A = = 6x
@x2
@2z
B = = 6y
@x@y
@2z
C = = 6x
@y 2
161
pa je
= AC B 2 = 6x 6x 6y = 36x2 36y 2 :
Za tacku M1 ( 1; 2) imamo
(M1 ) = 36 144 = 108 < 0
pa ekstrem funkcije ne postoji.

(M1 ) = 36 144 = 108 < 0
pa ekstrem funkcije ne postoji.

(M3 ) = 144 36 = 108 > 0
A (M3 ) = 12 < 0
to funkcija ima maksimum u tacki M3 ( 2; 1) i on iznosi
zmax = z( 2; 1) = 8 6 + 30 + 12 = 28:
(M4 ) = 144 36 = 108 > 0
A (M4 ) = 12 > 0
zmin = z(2; 1) = 8 + 6 30 12 = 28:
z = x4 + y 4 x2 2xy y2:
Rjeenje:
@z
= 4x3 2x 2y
@x
@z
= 4y 3 2y 2x
@y
162
4x3 2x 2y = 0 2x3 x y=0

() :
4y 3 2y 2x = 0 2y 3 y x=0
Oduzimanjem ovih jednacina, dobijamo
x3 = y 3 = 0 =) x3 = y 3 =) x = y:
Vracajuci se u prvu jednacinu, dobijamo
2x3 x x = 0
2x3 2x = 0
x3 x = 0
x x2 1 = 0 =) x1 = 0; x2 = 1; x3 = 1:
Stacionarne tacke su
M1 (0; 0); M2 ( 1; 1); M3 (1; 1):
@2z
A = 2
= 12x2 2
@x
@2z
B = = 2
@x@y
@2z
C = = 12y 2 2
@y 2
pa je
= AC B 2 = 12x2 2 12y 2 2 4:
(M1 ) = 4 4=0
pa su potrebna dodatna ispitivanja za ekstrem funkcije.

(M2 ) = 10 10 4 = 96 > 0
A (M2 ) = 10 > 0
163
to funkcija ima minimum u tacki M2 ( 1; 1) i on iznosi
zmin = ( 1)4 + ( 1)4 ( 1)2 2 ( 1) ( 1) ( 1)2 = 2:
(M2 ) = 10 10 4 = 96 > 0
A (M2 ) = 10 > 0
zmin = 14 + 14 12 2 1 1 12 = 2:
z = x2 + y 2
uz uslov 3x + 2y = 6:
Rjeenje:
Lagranzeva funkcija je
F (x; y; ) = x2 + y 2 + (3x + 2y 6)
a parcijalni izvodi prvog reda funkcije F su

@F
= 2x + 3
@x
@F
= 2y + 2
@y
@F
= 3x + 2y 6
@
pa stacionarne tacke i vrijednost dobijamo rjeavanjem sistema jednacina
9
2x + 3 = 0 =
2y + 2 = 0 :
;
3x + 2y 6 = 0
Odredimo stacionarne tacke

3
2x + 3 = 0 =) x = 2
2y + 2 = 0 =) y =
164
pa uvrtavajui u trecu jednacinu sistema, dobijamo
3x + 2y 6 = 0
3
3 +2 ( ) 6 = 0
2
9 4 12 = 0
12
13 = 12 =) =
13
pa dobijamo da je
3 3 12 18
x = = =
2 2 13 13
12
y = =
13
18 12
pa funkcija ima samo jednu stacionarnu tacku M1 ;
13 13
:
Parcijalni izvodi drugog reda funkcije F su
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =0
@x@y
@2F
C = = 2:
@y 2
pa je
(M1 ) = AC B2 = 4 0=4>0
pa funkcija ima ekstrem u toj tacki, a kako je
A (M1 ) = 2 > 0
18 12
to funkcija ima minimum u tacki M1 ;
13 13
i on iznosi
2 2
18 12 324 144 468 36
zmin = x2 + y 2 = + = + = = :
13 13 169 169 169 13
z=6 4x 3y
uz uslov x2 + y 2 = 1:
165
Rjeenje:
F (x; y; ) = 6 4x 3y + x2 + y 2 1

@F
= 4+2 x
@x
@F
= 3+2 y
@y
@F
= x2 + y 2 1
@
9
4+2 x=0 =
3+2 y =0 :
;
x + y2 1 = 0
2
2 3
Iz prve jednacine imamo x = ; a iz druge y = 2
: Uvrtavajuci u trecu
jednacinu dobijamo
2 2
2 3
+ 1 = 0
2
4 9 2
2 + 1 = 0= 4
4 2
4 2 + 25 = 0
2 25 5 5
= =) 1 = ; 2 = :
4 2 2
Sada je
5 4 3
1 = =) x = ; y=
2 5 5
5 4 3
2 = =) x = ; y =
2 5 5
4 3 4 3
M1 ; ; M2 ; :
5 5 5 5
166
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =0
@x@y
@2F
C = =2 :
@y 2
pa je
= AC B2 = 2 2 0 = 4 2:
4 3 5
Za tacku M1 5
; 5
; = 2
imamo
(M1 ) = 25 > 0
4 3
pa funkcija ima ekstrem u tacki M1 5
; 5
a kako je
A (M1 ) = 5<0
4 3
to funkcija ima maksimum u tacki M1 5
; 5
i on iznosi
4 3 4 3 16 9
zmax = z ; =6 4 3 =6+ + = 11:
5 5 5 5 5 5
4 3 5
Za tacku M2 ;
5 5
; = 2
imamo
(M2 ) = 25 > 0
4 3
pa funkcija ima ekstrem u tacki M2 ;
5 5
a kako je
A (M2 ) = 5 > 0
4 3
to funkcija ima minimum u tacki M2 ;
5 5
i on iznosi
4 3 4 3 16 9
zmin = z ; =6 4 3 =6 = 1:
5 5 5 5 5 5
z = xy
uz uslov x2 + y 2 = 8:
167
Rjeenje:
F (x; y; ) = xy + x2 + y 2 8

@F
= y+2 x
@x
@F
= x+2 y
@y
@F
= x2 + y 2 8
@
9
y+2 x=0 =
x+2 y =0 :
;
x + y2 8 = 0
2
Odredimo stacionarne tacke

y
y + 2 x = 0 =) = y x
2x
x =) = =) x2 = y 2 =) x = y
x + 2 y = 0 =) = 2y 2x 2y
pa uvrtavanjem u trecu jednacinu dobijamo
x2 + y 2 8 = 0
2x2 8 = 0
x2 = 4 =) x = 2
M1 (2; 2); M2 (2; 2); M3 ( 2; 2); M4 ( 2; 2):
@2F
A = =2
@x2
@2F
B = =1
@x@y
@2F
C = =2 :
@y 2
168
pa je
2
= AC B2 = 2 2 1=4 1:
Ispitajmo ekstreme funkcije preko drugog totalnog diferencijala. Drugi to-
talni diferencijal funkcije z je
@2z 2 @2z @2z 2

d2 z = dx + 2 dxdy + dy = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 :
@x2 @x@y @y 2
1
Za tacku M1 (2; 2) ; = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 +2dxdy+2 dy 2 = dx2 +2dxdy dy 2 = (dx dy)2 < 0
pa funkcija ima maksimum u tacki M1 (2; 2) i on iznosi
zmax = z(2; 2) = 2 2 = 4:
1
Za tacku M2 (2; 2) ; = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 = dx2 + 2dxdy + dy 2 = (dx + dy)2 > 0
pa funkcija ima minimum u tacki M2 (2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 2 ( 2) = 4:
1
Za tacku M3 ( 2; 2); = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 + 2dxdy + 2 dy 2 = dx2 + 2dxdy + dy 2 = (dx + dy)2 > 0
pa funkcija ima minimum u tacki M3 ( 2; 2) i on iznosi
zmin = z(2; 2) = 2 ( 2) = 4:
1
Za tacku M4 ( 2; 2); = 2
imamo
d2 z = d2 z = 2 dx2 +2dxdy+2 dy 2 = dx2 +2dxdy dy 2 = (dx dy)2 < 0
pa funkcija ima maksimum u tacki M4 ( 2; 2) i on iznosi
zmax = z( 2; 2) = ( 2) ( 2) = 4:
169
15 Diferencijalne jednacine
170

Zbrika Matematika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbrika Matematika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zbirka rijeenih zadataka iz

3 Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vrijednostima 9

8 Matrice. Operacije sa matricama. 62

9 Sistemi linearnih jednacina 82

10 Limes funkcije 102

11 Izvod funkcije 113

12 Ispitivanje osobina i crtanje graka funkcije 130

13 Neodreeni i odreeni integrali.

15 Diferencijalne jednacine 168

1 Elementi matematicke logike

1. NEGACIJA iskaza p je novi iskaz ep koji ima suprotnu istinitosnu

2. KONJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p ^ q koji je tacan ako su

3. DISJUNKCIJA iskaza p i q je novi iskaz p _ q koji je netacan ako su

4. IMPLIKACIJA iskaza p i q je novi iskaz p =) q koji je netacan

5. EKVIVALENCIJA iskaza p i q je novi iskaz p () q koji je tacan

Operacije sa iskazima mozemo predstaviti u obliku tabele.

(p) (q) (ep) (p ^ q) (p _ q) (p =) q) (p () q)

Zadatak 1.1 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.2 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.3 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija

Zadatak 1.4 Provjeriti da li je sljedeca iskazna formula tautologija

(p) (q) (r) (q _ r) (L) (p ^ q) (p ^ r) (D) (F)

Formula nije tautologija

Zadatak 1.5 Bez upotrebe tablice dokazati da je sljedeca formula tautologija

Zadaci za samostalan rad

5. ((p =) q) ^ (q^er)) =) (ep =) r)

Zadatak 2.3 Dokazati

Zadatak 2.4 Dokazati:

Zadatak 2.5 Dokazati:

Zadatak 2.6 Dokazati:

Zadatak 2.7 Dat je skup X = f1; 2; 3; 4g : Napisati relacije denisane sa

X 2 = X X = f(1; 1) ; (1; 2) ; (1; 3) ; (1; 4) ; (2; 1) ; (2; 2) ; (2; 3) ; (2; 4) ;

Zadatak 2.8 Neka jeX = f1; 2; 3g : Napisati elemente relacije denisane sa

X 3 = X X X = f(1; 1; 1) ; (1; 1; 2) ; (1; 1; 3) ; (1; 2; 1) ; (1; 2; 2) ;

Zadatak 2.9 U skupu N denisana je relacija

Napisati elemente relacije :

vidimo da y 2 f1; 2; 3; 4g ; jer u protivnom x ne bi bio prirodan broj.

3 Jednacine i nejednacine sa apsolutnim vri-

Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja.

pa jednacina ima oblik

U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 1.

pa jednacina ima oblik

pa jednacina ima oblik

Jednacina u ovom slucaju nema rjeenja.

U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 4.

pa jednacina ima oblik

U ovom slucaju rjeenje jednacine je x = 0.

pa jednacina ima oblik

Zadatak 3.4 Rijeiti nejednacinu

Imamo tri slucaja

Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

pa nejednacina ima oblik

Nule kvadratnog trinoma x2 5x su x1 = 5 i x2 = 0 pa rjeenje nejed-

Nule kvadratnog trinoma x2 + x 6 su x1 = 2 i x2 = 3 pa rjeenje nejed-

Konacno rjeenje nejednacine je

Zadatak 3.5 Rijeiti nejednacinu

Imamo cetiri slucaja:

pa nejednacina ima oblik

pa nejednacina ima oblik

pa nejednacina ima oblik

Rjeenje pocetne nejednacine u ovom slucaju je

pa nejednacina ima oblik

Zadatak 3.6 Rijeiti nejednacinu