17 Nynorsk Grammatikk PDF

Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar
SUBSTANTIV.................................................................................................................. 2
Srnamn og samnamn ........................................................................................ 2
Kjnn...................................................................................................................... 4
Eintal og fleirtal ..................................................................................................... 6
Ubestemt og bestemt form................................................................................... 9
Oppsummering av substantivbying ................................................................ 13
Uteljelege substantiv .......................................................................................... 16
Samansette substantiv ....................................................................................... 19
Genitiv.................................................................................................................. 22
Bruk av ordbok eller ordliste.............................................................................. 23
1
SUBSTANTIV
Alt har eit namn. Desse namna plasserer vi i ordklassa substantiv.
Substantiv er namn p personar, stader, dyr og ting. Substantiva blir ogs kalla
namnord.
Konkrete substantiv er namn p det vi kan sj eller ta p, f.eks. hest, eple, mor
Abstrakte substantiv er namn p noko vi ikkje kan sj eller ta p, f.eks. tid, helse,
tanke
1
Skriv ned fem konkrete og fem abstrakte substantiv.
_____________________________ _________________________________
_____________________________ _________________________________
_____________________________ _________________________________
_____________________________ _________________________________
_____________________________ _________________________________
Srnamn og samnamn
Srnamn kan vere namn p ein bestemt person: Carmen, eit bestemt land: Noreg
eller ei bestemt gate: Storgata.
Desse substantiva kallar vi for srnamn.
Vi skriv dei med stor forbokstav.
Samnamn er namn p mange av den same sorten: Bde Noreg, Cuba og Russland er
land, og bde Carmen, Irina og Luisa er kvinner.
Katt er eit samnamn. Alle kattar kan vi kalle katt.

Men Prikken er namnet p ein bestemt katt.
Prikken er eit srnamn.
2
2
Fyll ut.
Kva heiter du? __________________________________________________________
Har du sysken? Kva heiter dei? ____________________________________________
Kvar kjem du fr? _______________________________________________________
Kvar bur du? ___________________________________________________________
Kva er adressa di? ______________________________________________________
Kva kommune bur du i? __________________________________________________
Kva fylke bur du i? _______________________________________________________
Kva heiter lraren din? ___________________________________________________
Kva heiter skulen du gr p? ______________________________________________
Nokre substantiv fortel kva land ein person kjem fr: tyskar, nordmann, kubanar,
europear.
Dei skriv vi med liten bokstav.
Namn p mnader: juni, juli, august, og dagar: mndag, tysdag, onsdag, skriv vi
ogs med liten bokstav.
3
Spr dei andre i klassa:
Kvar kjem du fr? Kva mnad fyller du r?

Arne er nordmann. Han fyller r i juni.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
_____________ er _____________. _______ fyller r _____________.
3
4
Set strek under alle substantiva under. Skal det vere stor eller liten forbokstav?
Eg kjenner ei kvinne. Ho heiter carmen og kjem fr cuba. P cuba budde ho i
hovudstaden, havanna. Ho kom til noreg i juni 2004. Det var ein tysdag morgon. Ho
hugsar det godt. Ho kom saman med dei to borna sine. No bur ho p fl i ulstein.
Kjnn
Substantiva p norsk har tre kjnn: hokjnn, hankjnn og inkjekjnn.
Vi set ei framfor hokjnnsord, ein framfor hankjnnsord og eit framfor

inkjekjnnsord.
Ei, ein og eit kallar vi for artiklar. Vi kan ikkje sj av substantivet kva kjnn det er.
Derfor er det ein god regel lre artikkelen saman med substantivet.
Hokjnn: ei jente, ei bok, ei jakke, ei sol

Hankjnn: ein gut, ein skule, ein lrar, ein bil
Inkjekjnn: eit barn, eit hus, eit land, eit eple
5
Set inn ei, ein eller eit.
Hei! Eg heiter Arne. Eg er gift med Carmen. Ho har _________ son, og _________
dotter. Sonen heiter Leo, og dottera heiter Luisa. Dei kjem fr _______ land i Latin-
Amerika som heiter Cuba. P Cuba budde dei i Havanna. Havanna er _________ stor
by. Carmen arbeidde p ___________ sjukehus i sentrum. Leo gjekk p _________
stor barneskule utanfor byen, men Luisa gjekk p ___________ vidaregande skule
inne i byen.
I Noreg bur vi i __________ lita bygd. Vi bur i _________ gult hus. Det ligg utanfor
sentrum. No er eg i ________ fin blomebutikk. Eg skal kjpe ___________ stor
blomebukett til kona mi, Carmen. Ho blir 40 r i dag. Barna har laga ____________ fin
gve til Carmen. Vi skal feire dagen saman med vener. Carmen har laga ___________
god kake.
4
6
Kor mange ting kan du namnet p? Skal vi skrive ei, ein eller eit framfor ordet?
Set inn ord p rett stad.
Hokjnn (ei) Hankjnn (ein) Inkjekjnn (eit)
5
Eintal og fleirtal
Leo har ein mobiltelefon. Luisa har to mobiltelefonar.
Nr eit ord fortel om in ting, str ordet i eintal.

Nr eit ord fortel om fleire av den same tingen, str det i fleirtal.
I fleirtal endrar substantivet seg:
Hokjnnsord fr endinga -er.

Hankjnnsord fr endinga -ar.
Inkjekjnnsorda fr inga ending.
Eintal Fleirtal
Hokjnn ei jente to jenter
Hankjnn ein gut to gutar
Inkjekjnn eit eple to eple
Vi m alltid bruke fleirtal etter talord: to, tre, fire, og etter ord som mange, nokre,
alle.
7
Set inn substantiv i fleirtal.
eit sprk Han kan snakke tre _____________________________________.
ein gut Han har to ____________________________________________.
ei jente Det er tre ___________________________________ i familien vr.
ein iranar Det bur tre _______________________________________ i huset.
eit hus Ho eig mange __________________________________________.
ein elev Det er mange __________________________________ p skulen.
6
ei krone Norskboka kostar hundre _________________________________.

ein datamaskin Eg har kjpt meg to nye __________________________________.
eit land Elevane kjem fr mange _________________________________.
ein flyktning Fire nye ____________________________ skal flytte til bygda vr.
ein asylskjar Vi har to _____________________________________ i klassa vr.
ei kake Arne baker tre store ___________________________________.
eit troll I skogen bur det mange __________________________________.
8
I ei norskklasse er det tre elevar fr Iran, to fr Irak, fire fr Afghanistan, to fr
Somalia, tre fr Tyskland og fem fr Thailand. Fortel om elevane i denne klassa.
Det er tre iranarar i klassa.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Korleis er det i klassa di?

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7
9
Eintal eller fleirtal? Set inn rett form av substantiva.
jente Ei ______ fr Cuba og mange ___________ fr Russland skal g p kurs.

krone Ho har berre ei ____________, men sjokoladen kostar ti _____________.
land Nokre __________ har mange store byar, men i eit __________ i Europa,
Island, er det berre sm byar.
gut Mange ________________________ liker spele fotball. Men eg kjenner
ein ___________ fr Volda. Han liker handball best.
eple Eit raudt _____________ og mange grne _____________ ligg p fatet.
mobiltelefon Eg har kjpt ein ny_____________. Per har mange _________________.
seng Det stod ei ____________ p det eine rommet. P det andre rommet stod
det mange _____________.
bygd Ei _________ er oftast mindre enn ein by. Men nokre ______________ er
store.
elev Ein _________ m gjere lekser kvar dag. Det m alle ________________.
hus Mange ________________ er kvite, men eitt _________________ er
raudt.
dyr Det finst mange ville __________ i Noreg, men her i rsta har eg sett
berre eitt vilt ____________.
10
Kva heiter dei utheva orda i eintal? Artikkel Substantiv
Det ligg mange btar i hamna. ___________ ______________________
Ser du mange gutar her? ___________ ______________________
Det er mange hge fjell p Vestlandet. ___________ ______________________
Vi m ha fleire teppe i stova. ___________ ______________________
Ho kjpte to kper p sal. ___________ ______________________
Familien har berre to senger. ___________ ______________________
Leo knuste tre glas. ___________ ______________________
Vi treng fleire oppgver. ___________ ______________________
Det er to tyskarar i klassa. ___________ ______________________
8
Ubestemt og bestemt form
Bestemt form eintal

Vi fr bestemt form eintal av substantivet ved leggje til desse endingane:
Hokjnnsord fr endinga -a.

Hankjnnsord fr endinga -en.
Inkjekjnnsord fr endinga -et.
Eintal
ubestemt form bestemt form
Hokjnn ei dr dra
ei jente jenta
Hankjnn ein gut guten
ein konge kongen
Inkjekjnn eit hus huset
eit bilete biletet
Merk! Vi fr ikkje trykklett e i slutten av ordet nr vi legg til ending, f.eks. jente jenta
11
Set inn substantiv i bestemt form eintal.
eit viskelr Kan eg lne _______________________________ ditt?
ei norskbok Kven har glymt ____________________________ si?
ein vikar I dag kjem den nye ____________________________.
ei tavle Lraren skriv mykje p _________________________.
eit krit Lraren finn ikkje _____________________________.
ein penn Denne _________________________________ er min.
ein lrar I dag er __________________________________ sjuk.
ei dr Kan du late att ________________________________?
eit bibliotek Elevane skal g p __________________ og lne bker.
ein pause I _____________________ snakka elevane berre norsk.
ein pult Per sit ved __________________ sin og les i norskboka.
eit bilete P veggen heng _______________________ av klassa.
ei lampe _________________________________ str p bordet.
9
Bestemt form fleirtal

Vi fr bestemt form fleirtal av substantivet ved leggje til desse endingane:
Hokjnnsord fr endinga -ene.

Hankjnnsord fr endinga -ane.
Inkjekjnnsorda fr endinga -a.
Eintal Fleirtal
ubestemt form ubestemt form bestemt form
Hokjnn ei dr drer drene
ei jente jenter jentene
Hankjnn ein gut gutar gutane
ein konge kongar kongane
Inkjekjnn eit hus hus husa
eit bilete bilete bileta
Merk! Vi fr ikkje trykklett e i slutten av ordet nr vi legg til ending, f.eks. jente jenter
12
Gjenta setningane med substantivet i bestemt form fleirtal.
Studenten kjem fr Cuba. _______________________________________________
Lraren underviser i norsk. _______________________________________________
Kan du lukke vindauget? _______________________________________________
Jenta liker sparke fotball. _______________________________________________
Dette er veninna til Luisa. _______________________________________________
13
Gjer om substantiva til bestemt form eintal eller bestemt form fleirtal.
ei adresse Skriv ____________________________________________ di her!
adresser Lraren vil ha alle ______________________________________.
ei lekse Kva er______________________________________ til i morgon?
lekser Luisa vil gjere _____________________________________i helga.
ein elev ____________________________ synest norsk er eit enkelt sprk.
elevar Vi har snakka med mange av ______________________________.
ein lrar Eleven fekk hjelp av _____________________________________.
lrarar Nokre av __________________________ hjelper oss med leksene.
10
eit hus ________________________________ er gult med kvite vindauge.

hus Alle ___________________________ i gata vr er brune og raude.
Bruk av ubestemt og bestemt form

Vi bruker bestemt form nr den vi snakkar til, kan forst kva vi snakkar om:
Har du gjort leksa di? (Vi veit at du har lekse.)

Eg skal til legen i dag. (Legen har ei kjend rolle.)
Eg m ta ut pengar i banken. (Banken er ein kjend institusjon.)
Frste gongen vi fortel om noko nytt, bruker vi ubestemt form. Etterp m vi bruke
bestemt form. D veit tilhyraren kva vi snakkar om:
Det var ein gong ein konge som hadde tre sner. Kongen og snene budde i eit
slott. Slottet var stort og fint.
14
Set inn desse orda i bestemt form: hage, konge, lrar, skule
Skal vi p skulen i morgon? Vi m sprje ____________________________________.
Kven er det som bur p slottet i Oslo? Det er _________________________________.
Alle barn mellom seks og femten r m g p _________________________________.
Det er fint og varmt ute i dag. Skal vi ete i ___________________________________?
15
Set inn substantiv som passar i rett form.
Det kom ein ny elev i klassa i dag. ____________________ heiter Luisa. Ho er fr
Cuba. Det er tre _______________ fr Spania i klassa. _______________ fr Spania
m kjpe bker. _________________ er p norsk. Dei m kjpe ______________ i ein
bokhandel. ________________ i lesund ligg i sentrum.
16
Set inn substantiva i rett form: ein hund, ein katt, eit hus, ein gut
Ein sint hund sprang etter ein liten katt. Men _______________ sprang svrt fort, s
____________ ndde han ikkje. _____________ fekk tid til gyme seg i eit hus.
I ___________ budde det ein gut. ___________ stengde dra, og ___________ stod
igjen ute.
11
Det kan vere vanskeleg vite om eit substantiv skal st i bestemt eller ubestemt
form. Ofte kan vi sj det av orda som str saman med substantivet:
Ubestemt form Bestemt form

ei bok den dyre boka
mi bok boka mi
Leos bok boka til Leo
to bker to av bkene
mange bker mange av bkene
nokre bker nokre av bkene
Ordet som viser kven si bok det er, str framfor substantivet. D fr substantivet
ubestemt form: Leos bok.
Ordet som viser kven si bok det er, str etter substantivet. D fr det bestemt form:
boka til Leo.
Merk! Nr vi har preposisjonen av etter talord og ord som mange, alle og nokre, fr
substantivet bestemt form: nokre av bkene.
17
Set inn substantiva i rett form.
sykkel Er dette din eller min _________? Nei, dette er ikkje _____________ min.
Eg trur det er Leos __________________.
eple Eg kjpte mange __________ i butikken. Men nokre av ____________ var
sure.
jente Fem av ____________ i klassa mi liker danse. Men nokre ___________
liker ikkje danse.
kone Du m helse p _______________ mi. Mi ______________ heiter
Carmen.
mann Arne er ______________ til Carmen. Carmen seier: ______________ til
Irina kjem fr Russland, men min __________ kjem fr Noreg.
18
Set inn substantiva i rett form: (1) = eit troll (2) = eit fjell
Trolla som kunne teie.

Det var ein gong tre (1) _____________. Dei budde p kvart sitt (2)________________.
(1) _________________ var s gamle at det grodde mose og voks skog p dei. Ein dag
vart det ein del stk og brk p (2) _____________________. Kva er det?, sa det eine
12
(1) ___________________. S gjekk det hundre r. Det var ein katt som mjaua, sa det
andre (1) _________________. S gjekk det hundre r til. Blir det for mykje snakk her,
s flyttar eg!, sa det tredje (1) ________________.
Oppsummering av substantivbying
Vanleg bying av substantiv:

Hokjnn
eintal fleirtal
ubestemt bestemt ubestemt bestemt
1. ei jente jenta jenter jentene
2. ei dronning dronninga dronningar dronningane
3. ei skulder skuldra skuldrer skuldrene
1. Regelrett bying. Dei fleste hokjnnsord blir bygde slik.

2. Ord som endar p -ing, fr -ar og -ane i fleirtal.
3. Ord som endar p -er eller -en, fr samandraging.
Hankjnn
eintal fleirtal
1. ein gut guten gutar gutane
2. ein sknad sknaden sknader sknadene
3. ein paprika paprikaen paprikaer paprikaene
1. Regelrett bying. Dei fleste hankjnnsord blir bygde slik.

2. og 3. Ord som endar p -nad og -a, fr -er og -ene i fleirtal.
Inkjekjnn
eintal fleirtal
1. eit barn barnet barn barna
1. Regelrett bying. Nesten alle inkjekjnnsord blir bygde slik.
13
Uregelrett bying av substantiv
Nokre vanlege hokjnns- og hankjnnsord blir ikkje bygde etter reglane. Substantiva
her er eksempel p dette.
Eintal Fleirtal
1. ei bok boka bker bkene
2. ei hand handa hender hendene
Hokjnn 3. ei dotter dottera dtrer dtrene
4. ei mor mora mdrer mdrene
5. ein ting tingen ting tinga
6. ein son sonen sner snene
Hankjnn 7. ein fot foten fter ftene
8. ein bror broren brr brrne
9. ein far faren fedrar fedrane
1. 4. Nokre eksempel p vanlege uregelrette hokjnnsord.

5. Eit eksempel p hankjnnsord som blir bygde som inkjekjnnsord i fleirtal.
6. 9. Nokre eksempel p vanlege uregelrette hankjnnsord.
19
Set inn substantiva i rett form fleirtal.
bok Luisa har tre ___________________________________________.
hand Dei vaska __________________________________ sine fr dei t.
dotter Mohammed og Fatima har fire ____________________________.
mor _________________________ til jentene i klassa skal ta med kaffi.
ting Kvar er alle ______________________________________ mine?
son Kor mange _____________________________________ har du?
far Alle ______________________ til gutane i klassa skal ta med kake.
bror Kven av _________________________________ dine heiter Per?
fot Carmen har vondt i _________________________________ sine.
20
Set inn substantiva i rett form.
bok Eg finn ikkje ______________________________________________ mi.
Her er _________________________________________________ dine.
14
Leo har mange fine ___________________________________________.

Eg fann alle _______________________________________som eg likte.
jente Luisa er ____________________________________________ p 17 r.

Det er elleve _______________________________________ i klassa vr.
Nokre av ______________________________________ snakkar spansk.
bror Per har _______________________________________. Han heiter Pl.

Kari har tre _________________________________________________.
Eg har alltid ynskt meg ________________________________________.
Pablo liker leike med ____________________________________ sine.
_______________________________________________ til Per er tre r.
bilete Carmen har mange fine ___________________________ fr heimlandet.

Liker du sj p ____________________________________________?
Kva for nokre ________________________________________ er dine?
Fotografen tok ___________________________________ av klassa vr.
hand Er det vanskeleg teikne _____________________________________?

Du m ha begge ___________________________ p rattet nr du kyrer.
Du m ha ei av ______________________________________ p ryggen!
Ho tok han i ___________________________________ og helsa p han.
dotter Er det di __________________________________________________?

Nei, ___________________________________________ mine er heime.
Eg kjenner ei kvinne som har fire ________________________________.
Den yngste _________________________________ hennar heiter Maria.
son _______________________________ mine skal reise til utlandet p ferie.

Den eldste _________________________________ hennar skal bli prest.
Irina har tre vaksne __________ og ein ___________ som berre er fem r.
15
far ________________________________________ til Carmen bur p Cuba.

Ho har ______________________________________ som er veldig snill.
Alle barna skreiv farsdagskort til _____________________________ sine.
Nokre ____________________________ er altfor snille med snene sine.
Uteljelege substantiv
Nokre substantiv kan vi ikkje telje. Desse substantiva blir berre brukte i eintal.
Dei kan fortelje om materiale eller stoff: kaffi, mat, ris, gull, sand, graut osb.
Nokre av desse substantiva fortel om noko abstrakt, om noko vi ikkje kan ta p eller
fle: lykke, tru, hell, hat osb.
Vi tek som regel bort artiklane ein, ei eller eit framfor desse orda.
Dette gjeld srleg dei orda som fortel om emne eller stoff:
Sauen har fin ull. Ulla klipper vi om hausten.

Han et mykje mat. Maten er god.
Framfor uteljelege substantiv m vi bruke mengdeorda mykje og lite, ikkje mange og

f:
Vi var svoltne og t mykje mat.

Men: Vi t mange eple.
Han hadde lite lykke og hell i livet.
Men: Han hadde f gode dagar.
21
Set inn mengdeorda mykje eller mange, lite eller f.
Leo synest det er ________ sn i Noreg, men det er ogs _____________________
solskinsdagar.
P Cuba er det __________ sn, og det er __________ regnvrsdagar.
Spania eksporterer ________ vin. ________ av vinflaskene var knuste d dei kom fram.
Han et ikkje ___________ graut. I staden et han ________________ brdskiver.
Det er ____________ hat i verda. Likevel er det _________________ glade menneske.
Det var _______ kaffi igjen p traktaren, s dei selde _________ koppar kaffi etter lunsj.
16
Bruk av artiklane ein, ei eller eit
Ofte bruker vi artiklane ein, ei eller eit framfor eit substantiv i ubestemt form. Nokre
gonger manglar artiklane.
Vi bruker ikkje artiklar nr vi fortel om ei spesiell handling eller ein situasjon der vi er
meir opptekne av sjlve handlinga enn av tingen. Det er d klar samanheng mellom
verbalet og objektet:
Eg liker skrive brev (liker er verbal, skrive brev er objekt).

(Vi er opptekne av skrivinga.)
Per tek buss til skulen.

(Vi er opptekne av korleis han kjem seg til skulen.)
Dei er p arbeid.
(Vi er meir opptekne av at han er p arbeid enn av kva arbeid han gjer.)
22
Korleis kjem du deg til nraste by? Tek du fly, buss, bt, bil eller tog? Fortel!
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Vi bruker ikkje artiklar nr vi fortel kva ein person er:
Religion: Ibrahim er muslim.

Yrke: Carmen er lege.
Nasjonalitet: Irina er russar.
Men nr vi fortel korleis denne personen er, m vi ha artikkel:
Ibrahim er ein kjend muslim.

Carmen er ein flink lege.
Irina er ein ung russar.
Merk! Nr eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i ubestemt form, m vi alltid ha
artikkel.
17
23
Kven er dei? Finn eit substantiv som passar.
Ibrahim har flykta fr Irak. Han er ________________________________.
Kari baker og sel brd og kaker. Ho er _________________________________.
Per reparerer bilar. Han er ________________________________.
Bestefar har slutta arbeide. Han er ________________________________.
Maria arbeider i ei avis. Ho er _________________________________.
Liv og Bente arbeider p ein skule. Dei er ________________________________.
Vi studerer norsk. Vi er _________________________________.
Barna til Carmen gr p skule. Dei er ________________________________.
Pablo og Anne arbeider p kaf. Dei er ________________________________.
Fatima og Ola arbeider i butikk. Dei er ________________________________.
Carmen har studert medisin. Ho er _________________________________.
24
Set inn orda med eller utan artikkel.
student Broren min er __________________________________________.
Korleis er det p universitetet? Eg veit ikkje. Du m sprje
______________.
Ho liker livet som ________________________.
bonde Eg kjenner _________________ som har mange kyr. Han har vore
__________________ i 20 r.
nordmann Per Olsen er ___________________________________________.

Den beste kameraten min er ______________________________.
Nr er nasjonaldagen i Noreg? Det m ___________________ vite.
muslim _____________________________________ drikk sjeldan alkohol.

Ibrahim er fr Irak. Han er ________________________________.
Veit du om Fatima er ____________________________________?
18
Samansette substantiv
Nokre substantiv er sette saman av to eller fleire ord.

Hovudordet kjem alltid sist. Det avgjer kva kjnn ordet fr, og korleis vi byer ordet.
Det frste ordet fortel meir om hovudordet:
herresykkel ein sykkel for herrar

damesykkel ein sykkel for damer
barnesykkel ein sykkel for barn
Fleire ord som viser til berre in ting eller i hending, m vi skrive saman til eitt ord:
fotballkamp.
Dette er eitt ord. Ordet fortel om i hending.
Vi treng to ord for fortelje om denne hendinga:
fotball (fortel meir om hovudordet) og kamp (hovudordet) blir fotballkamp
25
Lag samansette substantiv der det eine ordet er:
rom soverom, romskip _______________________________________________
bok ______________________________________________________________
pause ______________________________________________________________
ball ______________________________________________________________
26
Set inn samansette substantiv som passar til forklaringane.
_____________________________ er ei jakke av skinn.
_____________________________ er ei kake med gulrot i.
_____________________________ er ei bok til skrive i.
_____________________________ er jus laga av eple.
_____________________________ er postei laga av lever.
_____________________________ er kle til bruk om vinteren.
_____________________________ er ein sekk til bruke p skulen.
_____________________________ er eit kurs i norsk.
_____________________________ er undervising i engelsk.
_____________________________ er arbeid som ein gjer heime.
19
_____________________________ er ein butikk der du kan kjpe mat.

_____________________________ er mor til mor di.
Norske ord kan vere svrt lange.

Dei er lettare forst om vi deler dei opp. D finn vi kva ord dei er samanssette av.
Det frste ordet i ei samansetjing er ofte eit substantiv eller eit verb.
Dette ordet byer vi ikkje:
ein sykkel for damer: ein damesykkel (dame er eintal, sykkel er eintal)
mange syklar for damer: damesyklar (dame er eintal, men syklar er fleirtal)
27
Set inn samansette substantiv som passar til forklaringane.
______________________________ er ei hylle til ha bker i.
______________________________ er ein mekanikar som reparerer biler.
______________________________ er ein salat laga av poteter.
______________________________ er opplring for vaksne.
Samansette substantiv fr nokre gonger ein e eller ein s mellom dei samansette
orda:
ungdom + s + skule = ungdomsskule

ungdom + s + bok = ungdomsbok
barn + e + hage = barnehage
barn + e + sykkel = barnesykkel
28
Set saman ord fr kvar gruppe. Bruk s for binde saman orda:
ungdom plass _______________________________
arbeid skule _______________________________
bomull aktivitet _______________________________
fritid genser _______________________________
20
Set saman ord fr kvar gruppe. Bruk e for binde saman orda:
ln fest _______________________________
katt skule _______________________________
barn mat _______________________________
gut kort _______________________________
jul sykkel _______________________________
29
Kva tyder orda? Set strek mellom dei samansette orda:
Skulefritidsordning: skulefritidsordning
Arbeidarpartiet prverom
morsmlsundervisning midnattssol
samfunnskunnskap familiebilete
telefonrekning kommunepolitikk
sprkhistorie debattprogram
transportmiddel minoritetselevar
lokalavis syskenbarn
sjukeheimspasientar fastlegeordning
opphaldslyve heimland
introduksjonsprogram asylskjar
barnerom spanskkurs
30
Vel mellom desse orda, og lag samansette substantiv. Det er fleire ord du kan
velje mellom: fjell, rygg, kjpe, bomull, ull, skinn, dun, silke, barn, sommar, vinter,
gym, sykkel og bursdag
I gr var det sal p eit ________senter i byen. Eg kjpte nye _____________sko,

______________lue, ________________sekk, ____________hanskar, ____________
genser, ei _____________jakke og eit ______________sjal. Til slutt kjpte eg ein
_____________sykkel. Den skal Per f. Han skal ha ___________selskap i morgon.
21
Genitiv
Det er liten bruk av genitivs-s p nynorsk, og vi bruker denne eigeforma berre saman
med srnamn:
Leos klasse, Arnes bil, Noregs hovudstad, Luisas bker
Vi kan lage genitiv ved setje til s i slutten av srnamnet. Genitiv fortel at nokon har
eller eig noko. Det som ein eig eller har, str alltid etter genitiven, og det str alltid i
ubestemt form:
Arnes bil, Noregs hovudstad
Dersom substantivet endar p -s eller -z, har vi apostrof () i staden for s:
Mads sykkel, Jens hus, Moss innbyggjarar.
Ved samnamn m du bruke preposisjonar, eigedomsord eller samanskriving for

syne kven som eig noko:
bilen til kvinna, hovudstaden i landet, familien sitt hus, huseigaren (eigaren av
huset)
Det er mest vanleg bruke preposisjonar og eigedomsord ved srnamn:
bilen til Arne, hovudstaden i Noreg, Luisa sine bker
31
Fullfr setningane under.
Arne kyrer bil. Det er Arnes bil.
Carmen bur i eit hus. Det er _______________________________________________.
Jenta har ein fin sykkel. Det er _____________________________________________.
Alle mdrene har mange barn. Det er _______________________________________.
Noreg har ein hovudstad som heiter Oslo. Det er ______________________________.
Mads har mange bker. Det er ____________________________________________.
Sveits har mange bankar. Det er ___________________________________________.
Guten har ein stor fotball. Det er ___________________________________________.
22
32
Fullfr setningane under. Bruk preposisjonar eller eigedomspronomen.
Arne kyrer bil. Det er bilen til Arne.
Carmen bur i eit hus. Det er ______________________________________________.
Noreg har eit folketal p 4,7 millionar. Det er _________________________________.
Mads har mange bker. Det er ____________________________________________.
Sveits har mange bankar. Det er ___________________________________________.
Bruk av ordbok eller ordliste
Det kan vere vanskeleg hugse kva kjnn eit ord har, og korleis ein byer ordet.
Derfor er det viktig bruke ei ordbok. Der str det korleis ordet blir bygd.
Spesielle byingar str som regel skrivne heilt ut. v p bruke ordlista!
Ordbok p nettet:
Vi kan ogs finne ei nynorsk ordbok p Internett:
www.ordbok.no
Kva fortel ordboka oss?

Eksempel:
boka, bker
(oppslagsord i Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005)
Ordklasse: Substantiv
Vi ser dette fr endinga a. Dette er ein av dei tre bestemte artiklane til substantiva.
Dette er bestemt artikkel i eintal.
Artikkelen seier vi er etterhengd, han heng p ordet.
Kjnn: Hokjnn
Artikkelen a etter substantivet bok viser oss ogs at dette er hokjnn (ikkje ein som i
hankjnn eller eit som i inkjekjnn).
Alle hokjnnsord har artikkelen a i bestemt form.
Regelrett/uregelrett: her regelrett

Vi kjenner byinga av regelrette hokjnnsord. Dette ordet har den regelrette endinga
er i fleirtal.
23
33
Kva informasjon fr du her om desse orda? (henta fr Alf Hellevik: Nynorsk
ordliste, 2005)
venen, -er { -ar} el. venn:

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
jakke -a (trye):
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
son en, sner:

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
34
Sk p Internett eller bruk ei ordbok, og finn ut korleis du byer substantiva
veninne, menn, husa, netter, brr, barn, dottera, finger, skjema, ei mor, fedrane,
eplet. Set dei inn i tabellen.
Eintal Fleirtal
24
35
Substantivkonkurranse
Del klassa i grupper. Vel bokstavar og finn substantiv p desse bokstavane. Skriv berre
eitt substantiv under kvart emneomrde. De kan gjerne velje andre emneomrde.
Bokstav Jentenamn Land Mat Mbel Dyr

N Nina Noreg nudlar nattbord nashorn
B
3 poeng dersom gruppa er aleine om eit substantiv. 2 poeng dersom to grupper har
same substantivet. 1 poeng dersom fleire grupper har det same substantivet.
25
PRONOMEN ................................................................................................................. 27
Personlege pronomen ........................................................................................ 27
Subjektsform ....................................................................................................... 27
Objektsform ......................................................................................................... 29
Refleksiv form ..................................................................................................... 30
Oppsummering av personlege pronomen ........................................................ 32
Gjensidige pronomen ......................................................................................... 32
26
PRONOMEN
Pronomen er ord som str i staden for substantiv.
Pronomen kan st i staden for bde samnamn og srnamn:
Leo les norsk. (substantiv)

Han les norsk. (pronomen)
Elevane hyrer p lraren. (substantiv)

Dei hyrer p henne. (pronomen)
Arne snakkar med Carmen, og Carmen snakkar med Arne. (substantiv)

Dei snakkar med kvarandre. (pronomen)
Personlege pronomen
Subjektsform
Eintal Fleirtal
1. person eg vi
2. person du de
3. person han, ho, det dei
3. person, eintal:
Vi bruker han nr vi snakkar om menn eller gutar og om hankjnnsord:
Leo er fr Cuba. Han er cubanar.

Bilen til Arne er ny. Han var svrt dyr.
Vi bruker ho nr vi snakkar om kvinner eller jenter og om hokjnnsord:
Luisa er ny i klassa. Ho kjem i dag.

Eg har ei klokke. Ho gr rett.
Vi bruker det nr vi snakkar om inkjekjnnsord:
Nr landar flyet? Det landar kl. 22.00.

Kven eig dette viskelret? Det er mitt.
27
1
Set inn passande pronomen.
Luisa er ny i klassa. ________________ er fr Cuba.
Vil du ha kaffi eller te? _____________ vil gjerne ha kaffi, takk!
Kjenner du Leo? Ja, _________ er bror til Luisa.
Bur Arne og Carmen i byen? Nei, ___________ bur p bygda.
Hei, Luisa og Leo! Skal _______ vere med p kino?
Kvar kjem Leo og Luisa fr? ______________________ kjem fr Cuba
Vil de vere med p tur? Ja, det vil _______________ gjerne.
Leo et eit eple. ____________ smaker godt.
Skulen er stor. _____________ har fem hundre elevar.
Huset er stort. _____________ har fem soverom.
Leo og Luisa har ein katt. _____________ heiter Prikken.
Eg har kjpt ei ordbok. _____________ ligg i ranselen.
Leo m skrive ei tekst. _____________ m vere p minst to sider.
2
Set inn rett pronomen for orda til venstre.
Leo og Luisa _____________ kjem fr Cuba.
Du og eg _____________ snakkar saman.
Per _____________ har ein hund.
Hunden _____________ heiter Tassen.
Du og Carmen _____________ m kome p besk i kveld.
Bkene _____________ ligg i sekken.
Leo og eg _____________ sg eit dyr p veg til skulen.
Dyret _____________ sprang fort.
Carmen _____________ snakkar spansk, fransk og engelsk.
Luisa og vi _____________ skal g p tur i sentrum.
De og eg Skal _________ g p kino i kveld?
Leo og de Lrer _______ nynorsk eller bokml?
28
Objektsform
Vi kan bye dei fleste pronomena.

Nr pronomenet er objekt i setninga, seier vi det har objektsform:
Eintal Fleirtal
1. person Ho gir meg boka. Ho gir oss bkene.
2. person Ho gir deg boka. Ho gir dykk bkene.
Ho gir henne boka. Ho gir dei bkene.
3. person Ho gir han boka.
Ho gir det boka.
3. person, eintal: han og det, og 3. person, fleirtal: dei har den same forma bde som
subjekt og objekt.
Vi fr objektsform av pronomenet ogs etter preposisjonar:
Vi gir bkene til dykk.

Han ringde til meg.
3
Set inn rett pronomen i svara.
Kven kan hjelpe meg? Eg kan hjelpe __________________________.
Kven kan hjelpe Per og Kari? Lraren kan hjelpe _____________________.
Har du sett boka mi? Eg ser ________________________ p pulten.
Kven blir med Leo p kino? Luisa blir med ___________________ p kino.
Kan du gi bkene til elevane? Ja, eg kan gi bkene til __________________.
Kven vil bli med oss p tur? Eg vil gjerne bli med _____________________.
Kvar er hunden? Eg ser ________________________ der borte.
Liker Arne Carmen? Ja, han liker ___________________________.
Kven er glad i deg? Kari er glad i ___________________________.
Nr kjem Carmen og hentar dykk? Ho kjem og hentar ____________ klokka 17.00.
Kva farge har huset? _______________________________ er grnt.
Har Luisa ringt til lraren? Ho ringde til _______________________ i stad.
Er alle presangane til Luisa? Ja, alle er til ___________________________.
Vil du og Kari ete middag hj oss? Ja, vi vil gjerne ete hj ___________________.
29
4
Set inn den rette forma av det personlege pronomenet.
Kjenner du Luisa? Ja, eg kjenner__________________________.
Ja, _______________________ er veninna mi.
Kan eg og Leo kome p besk? Ja, ________________ kan kome neste veke.
Ja, eg nskjer ____________ begge velkomne.
Skal du og eg beskje Leo og Luisa? Ja, dei vil gjerne treffe _______________ snart.
Ja, ____________ skal beskje dei neste veke.
Har du snakka med Carmen? Nei, men ho ville snakke med ______ i morgon.
Nei, men _____ skal snakke med henne i kveld.
Vil du at eg skal kome i kveld? Nei, eg vil heller snakke med _____________
p telefonen.
Nei, ________________ kan ringje meg i kveld.
Refleksiv form
Subjektet og objektet i ei setning kan vere same person eller ting.

Dette ser vi nr vi bruker det vi kallar refleksive verb, og d m vi ha med det refleksive
pronomenet seg.
Dette pronomenet endrar seg i kjnn og tal:
Eintal Fleirtal
1. person Eg vaskar meg. Vi vaskar oss.
2. person Du vaskar deg. De vaskar dykk.
Ho vaskar seg. Dei vaskar seg.
3. person Han vaskar seg.
Det vaskar seg.
Merk! Vi ser at i 1. og 2. person eintal og fleirtal er det refleksive pronomenet lik

objektsforma.
30
Eit refleksivt pronomen viser tilbake til subjektet. Vi kan seie at subjektet gjer noko med
seg sjlv:
Han dusjar seg. (Leo dusjar Leo.) Han dusjar han. (Leo dusjar Prikken.)
5
Set inn dei rette refleksive formene av dei personlege pronomena i svara.
Har du vaska _________? Det er viktig stelle ___________ fr ein legg _________
for sove om kvelden.
Ho tenkte ___________ godt om fr ho svarte: Eg elskar deg, men eg vil ikkje gifte
____________ med deg.
Dei gledde ____________ til eit godt mltid, og dei sette___________ ned for ete.
Men s mtte dei flytte____________ til eit nytt bord.
Eg kledde p ___________ fr eg hjelpte sonen min med kleda. Sonen min greier ikkje
kle p __________ sjlv. Han er berre eitt r.
Hei, barn! De m hugse vaske________ fr de gr p skulen.
31
Oppsummering av personlege pronomen
Subjektsform Objektsform Refleksiv form

1. person eg meg meg
2. person du deg deg
Eintal 3. person ho henne seg
han han seg
det det seg
1. person vi oss oss
Fleirtal 2. person de dykk dykk
3. person dei dei seg
6
Set inn rette former av dei personlege pronomena i svara.
Irina og Yuri skundar _________ til skulen. ________ la _________ seint i gr kveld, og
i dag fekk _________ for lite tid til vaske og stelle __________. Dei har to barn. Frst
mtte _____ vaske_______ fr dei kunne vaske ______ sjlve. Eg og Pablo helser p
__________ fr ____________ ogs skundar_________ inn i klassa. Lraren helser
p _____ alle fr _________ set seg bak kateteret. No kan ________ begynne
arbeide , seier lraren, og __________ set __________ ned og begynner arbeide.
Irina og Yuri synest oppgvene er vanskelege. Fr dei gr heim, takkar dei for _______.
Gjensidige pronomen
Kvarandre og einannan er begge gjensidige pronomen p nynorsk. Dei betyr det

same. Dei viser til subjektet i setninga.
Vi kan seie:
Carmen snakkar med Arne. Arne snakkar med Carmen.
Bruker vi gjensidige pronomen, kan vi bruke berre i setning, og vi kan seie dette p
to ulike mtar:
Carmen og Arne snakkar med kvarandre.

Carmen og Arne snakkar med einannan.
32
Dei gjensidige pronomena viser tilbake til subjektet i setninga. Subjektet viser til fleire
personar eller ting.
Merk! Kvarandre er mest vanleg i dagleg bruk.
7
Skriv om setningane med gjensidige pronomen.
Arne er glad i Carmen, og Carmen er glad i Arne.
____________________________________________
Faren snakkar med sonen, og sonen snakkar med faren.

_____________________________________________
Eg ser p deg, og du ser p meg.

____________________________________________
Leo snakkar ofte med kameratane sine.

____________________________________________
Arne hjelper Carmen, og Carmen hjelper Arne.

____________________________________________
Luisa lrer norsk av Leo, og Leo lrer norsk av Luisa.

_____________________________________________
33
ADJEKTIV..................................................................................................................... 35
Ordenstal ............................................................................................................. 37
bye adjektiv i kjnn ....................................................................................... 39
bye adjektiv i tal............................................................................................. 41
Adjektiv i bestemt form ...................................................................................... 44
samanlikne ....................................................................................................... 47
Adjektiv brukt som substantiv ........................................................................... 53
Oppsummering av adjektivbying..................................................................... 54
Bruk av ordbok eller ordliste.............................................................................. 56
34
ADJEKTIV
Adjektiv fortel korleis nokon eller noko er eller ser ut:
Broren min er liten.

Carmen laga ei god kake.
Bestefar er gammal.
Carmen har ei bl jakke.
Arne er norsk.
Ho er ei sint jente.
Luisa er sint, og Leo er glad.
Adjektivet fortel om eit substantiv eller eit pronomen:
Jenta er trist. (jenta: substantiv)

Ho er trist. (ho: pronomen)
Vi kan bruke verba bli eller vere saman med adjektiv:
Leo er glad.
Luisa blir ofte sint p broren sin.
Vi kan ogs plassere adjektivet framfor substantivet vi fortel om:
Vi ser ein glad gut som heiter Leo, og ei sint jente som heiter Luisa.
1
Fortel korleis substantivet er. Set inn adjektiv.
Hunden er ____________________________.
Kona hans er __________________________.
Mora mi er ____________________________.
35
Lraren er ____________________________.
Naboen min er _________________________.
Maten er ______________________________.
Leksa mi er ____________________________.
2
Set inn adjektiv som tyder det motsette. Vel mellom desse orda: norsk, ny, ung,
snill, sint, ny, svolten, varmt, stor, frisk, vanskeleg
Mannen er gammal, ikkje_____________________.

Inne er det _______________________, ikkje kaldt.
Arne er blid, ikkje __________________________.
Leo er liten, ikkje __________________________.
Dette er lett, ikkje __________________________.
Er han utanlandsk eller _____________________?
Er han mett eller __________________________?
Er bilen gammal eller ______________________?
Er Carmen sjuk eller _______________________?
Er Luisa slem eller _________________________?
3
Kva adjektiv vil du bruke for fortelje om desse personane? Vel mellom desse
orda: blid, hfleg, lat, pratsam, flittig, sprek, sjenert, uhfleg
Ein som ikkje orkar gjere noko, er _________________________________________.

Ein som trenar kvar dag, er _______________________________________________.
Ein som alltid smiler, er __________________________________________________.
Ein som takkar for maten, er ______________________________________________.
Ein som ikkje helser p andre, er ___________________________________________.
Ein som alltid gjer leksa si, er ______________________________________________.
Ein som pratar mykje, er _________________________________________________.
Ein som ikkje tr bli kjend med nye menneske, er ____________________________.
36
Ordenstal
Vi har to typar tal: grunntal og ordenstal
Grunntal: to, tretten, eitt tusen og sytti osb.

Grunntala hyrer til i ordklassa mengdeord (sj Bestemmarord, s.68).
Vi bruker grunntala nr vi tel.
Ordenstal: andre, trettande, tusen og syttiande osb.

Vi bruker f.eks. ordenstala nr vi fortel om etasjar, datoar og klassesteg:
Du m g til kontoret i tredje etasje.

Vi startar julefeiringa den tjuefjerde desember.
Eg fekk ny lrar d eg gjekk i femte klasse.
Grunntal Ordenstal Grunntal Ordenstal

0 null 0. nulte
1 ein (ei, eitt) 1. frste/fyrste 11 elleve 11. ellevte
2 to 2. andre 12 tolv 12. tolvte
3 tre 3. tredje 13 tretten 13. trettande
4 fire 4. fjerde 14 fjorten 14. fjortande
5 fem 5. femte 15 femten 15. femtande
6 seks 6. sjette 16 seksten 16. sekstande
7 sju 7. sjuande 17 sytten 17. syttande
8 tte 8. ttande 18 atten 18. attande
9 ni 9. niande 19 nitten 19. nittande
10 ti 10. tiande 20 tjue 20. tjuande
21 tjueein 21. tjuefrste 80 tti 80. ttiande
22 tjueto 22. tjueandre 90 nitti 90. nittiande
30 tretti 30. trettiande 100 (eitt) hundre 100. hundrede
40 frti 40. frtiande 101 hundre og 101. hundrede og
50 femti 50. femtiande ein ein (ei, eitt)
60 seksti 60. sekstiande 200 to hundre 200. to hundrede
70 sytti 70. syttiande 1000 (eitt) tusen 1000. tusende
Nr vi skriv ordenstala med tal og ikkje bokstavar, skal dei ha punktum etter seg:
3. et., 24. desember, 5. klasse
Slik skriv vi datoar:
23. (dag)
23.01. (dag og mnad)
23.01.06 (dag, mnad og r)
37
4
Spr dei andre i klassa: Nr er du fdd?
5
Skriv ordenstala med bokstavar.
4. Per og Kari gr i ___________ klasse p skulen i bygda.
15.05 Leo er fdd den ____________ i __________________.
9. Kontoret hennar ligg i ____________ etasje i ei hgblokk.
17.05 Nasjonaldagen i Noreg er den _____________ i ________.
10. Ho gr i ___________ klasse, det siste ret i grunnskulen.
29.02 Den _________________ februar kjem berre kvart fjerde r.
21. Vi lever i det ____________________________ hundreret.
6
Skriv rett ordenstal for mnad.
Desember er den ________ og siste mnaden i ret, medan januar er den __________.
Den _______ mnaden mars, den _________ mnaden april og den __________
mnaden mai blir kalla for vrmnadene.
Er den ________ mnaden august ein sommar- eller haustmnad? Dette er
sommarmnadene: den _______ mnaden juni, den _________ mnaden juli og den
____________ mnaden august.
September er den ________ mnaden, oktober er den __________ mnaden, og
november er den _________ mnaden. Vi kallar dei haustmnadene.
Vintermnadene er desember, januar og februar. Februar er den ___________
mnaden.
7
Skriv ordenstala eller opplysningane under med tal.
trettande Kontoret hennar ligg i ______________ etasje.
tjuetredje i fjerde Han har fdselsdag den___________________.
trettiande i frste Ho har fdselsdag den ____________________.
femte i sjette neste r Dei skal feire slvbryllaupsdagen sin _________.
dag, mnad og rstal i dag I dag er det den __________________________.
38
bye adjektiv i kjnn
Vi legg til ein -t nr regelrette adjektiv str til eit ord i inkjekjnn:
Ubestemt form
Hokjnn ei fin jakke
Hankjnn ein fin bluse
Inkjekjnn eit fint slips
Den forma av adjektivet som vi finn i ordbker, bruker vi i hokjnn og hankjnn eintal.
8
Set inn rett form av adjektivet.
stor Leo bur i eit ________ hus med eit _________ kjkken og ein ________ hage.
fin Stova har ein ______ lenestol med ei_______ pute. Framfor stolen ligg eit
________ teppe.
gul Luisa er glad i gult. Derfor har ho kjpt seg ei ______ jakke, ein _______ paraply
og eit ________ skjerf.
dyr Eg har brukt for mykje pengar! Eg kjpte ein ________ CD, eit _________
dataspel og ei ________ bok.
god S godt! Salaten er________, kaka er ________, heile mltidet er ________!
Uregelrette adjektiv endring av inkjekjnn
Adjektiv som endar p dobbel konsonant, misser den eine konsonanten i inkjekjnn:
Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn

ei tjukk jakke ein tjukk sokk eit tjukt teppe
ei sunn jente ein sunn gut eit sunt liv
Merk! Ein full buss eit fullt fly
39
Nokre adjektiv fr dobbel - t i inkjekjnn.

Dette gjeld korte adjektiv som endar p vokal eller diftong:

ei bl jakke ein bl sykkel eit bltt teppe
ei ny maskin ein ny mobil eit nytt hus
ei lei sak ein lei beskjed eit leitt svar
9
tjukk Luisa har p seg eit _____________ skjerf.
grei Det var eit ___________________ svar!
full Rommet var ________________ av ryk.
sunn Det er viktig ete _______________ mat.
ny Carmen har kjpt seg eit ____________skjrt.
gr Bestefar hadde heilt ______________ hr.
bl Vi bur i eit grtt hus. Naboen bur i eit ___________ hus.
fri Ho lengtar etter leve eit ___________ liv.
Adjektiv som ikkje endar p -t i inkjekjnn
Adjektiv som endar p -leg, -ig, -sk og -e, fr ikkje -t som ending i inkjekjnn:
Ending Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn

-leg ei kjedeleg bok ein kjedeleg artikkel eit kjedeleg blad
-ig ei kjlig rstid ein kjlig vind eit kjlig bad
-sk ei spansk dame ein spansk vin eit spansk mltid
-e ei moderne drakt ein moderne frakk eit moderne skjrt
Merk! Adjektiv som endar p -en, fr ikkje t-ending.

Desse orda fr berre -e som ending.
Ending Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn

-en ei open dr ein open bil eit ope vindauge
40
10
spennande Dette var ein _________________________ film.
For eit ___________________ kapittel dette var!
brkete Lraren syntest det var ei ____________ klasse.
Sl av radioen! Det var eit __________ program!
tyrkisk Han reiste med eit ________________ flyselskap.
Arne kjenner ein ___________________ familie.
norsk Er Per eit vanleg _________________ gutenamn?
Dette er ikkje eit typisk _____________ landskap.
psykisk Han fekk ein alvorleg _______________ sjukdom.
Det var ikkje eit ___________________ problem.
open Han liker sove ute under ___________ himmel.
Det var eit ________________ vindauge p loftet.
naken P kysten er det eit ________________ landskap.
Han fann ein nyfdd og ____________ fugleunge.
lykkeleg Ho var ei _______________ jente d ho var lita.
Ogs som vaksen var ho eit ________ menneske.
triveleg Dei hadde ei __________________ stund saman.
Dette var verkeleg eit _______________ selskap!
vaksen Han er snart ein ______________________ mann.
Han er eit ________________________ menneske.
bye adjektiv i tal
Adjektiv byer vi i tal. Regelrette adjektiv fr endinga -e i fleirtal:
Eintal Fleirtal
Hokjnn ei fin jakke fine jakker
Hankjnn ein fin genser fine genserar
Inkjekjnn eit fint slips fine slips
Merk! I inkjekjnn m vi ta bort -t fr vi legg til e-endinga i fleirtal.
41
11
Set inn rett form av adjektivet i fleirtal.
stor Mange nordmenn bur i __________hus med _______ kjkken og ______ hagar.
fin Stova har ________ lenestolar med _________ puter. Framfor stolen ligg mange
_______ teppe.
gul Ho er glad i gult. Derfor har ho kjpt seg ______ jakker, _______ paraplyar og
________ skjerf.
dyr Eg har brukt for mykje pengar! Eg kjpte ________ CD-ar, _________ dataspel
og ________ bker i gr.
god S godt! Salatane er ________, kakene er _______, alle rettane er ________!
Fleirtal av uregelrette adjektiv
Nokre adjektiv har spesiell bying i fleirtal.

Adjektiv som endar p -er, -el, -al, -en og -an i eintal, fr samantrekt form i fleirtal:
Ending Eintal Fleirtal

-er ei vakker jente vakre jenter
-el ei ekkel lukt ekle lukter
-al ei gammal kvinne gamle kvinner
-en ein sliten student slitne studentar
-an ein sjeldan gong sjeldne gonger
12
Gjer adjektiva og substantiva i setningane under om til fleirtal.
Dei fann ein sjeldan plante i skogen.
Dei fann fleire _____________ ____________ i skogen.
Carmen og Arne kjpte ein gammal stol p loppemarknaden.

Carmen og Arne kjpte nokre ___________ _________ p loppemarknaden.
Ho syntest det var ei ekkel oppleving.

Ho syntest det var ___________ _________________.
42
Dei sg ein sliten og spinkel gut.

Dei sg mange _________ og _________ _________.
Det er hyggeleg bli mtt av ei open dr.

Det er hyggeleg bli mtt av ________ ___________.
Han sg ei vakker jente p busshaldeplassen.

Han sg fleire _________ ____________ p busshaldeplassen.
Kom igjen i morgon! D fr du eit sikkert svar!

Kom igjen i morgon! D fr du ________ _______!
Liten
Dette adjektivet har ei spesiell bying som du m lre.
Eintal Fleirtal
ei lita jenta ein liten gut eit lite barn sm barn
13
Set inn rett form av adjektivet liten.
Tora bur i ei _________ leilegheit. Leilegheita ligg i ein ____________ by p Island.
Island er eit _______ land nord i Europa. Det er fleire ________ land i Europa, for
eksempel er Noreg eit ___________ land.
Det var ein gong ei _____________ kone og ein ___________ mann som budde i eit
______________ hus i ein __________ skog. Dei hadde ein _____________ katt og
fem _______________ barn. Alt i huset var ____________. Stolane var
____________, bordet var __________________ og sengene var __________,
43
Adjektiv i bestemt form
Nr eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i bestemt form, m ogs adjektivet st i
bestemt form. Vi lagar bestemt form av adjektiva ved leggje til -e.
Eintal Fleirtal
Hokjnn ei fin jakke den fine jakka fine jakker dei fine jakkene
Hankjnn ein fin bt den fine bten fine btar dei fine btane
Inkjekjnn eit fint hus det fine huset fine hus dei fine husa
Nr eit adjektiv kjem framfor eit substantiv i bestemt form, m vi bruke bestemt artikkel.
Som vi ser over, bruker vi den framfor substantiv i hokjnn og hankjnn, det framfor
substantiv i inkjekjnn og dei framfor substantiv i fleirtal.
14
Set inn bestemt form av adjektivet. Hugs bestemt artikkel.
billig Nokon hadde kjpt ______ _______________ jakka.
koseleg _____ ______________ huset var likevel ikkje til sals.
russisk _____ _____________ studentane kom fr Murmansk.
kjekk _____ _____________ veninnene mine kom p besk.
sint Ho var redd for _____ ___________ hunden.
rar Ho visste ikkje kva ho skulle svare p ____ _______ sprsmla.
sjuk ____ _______ eleven fekk fri resten av dagen.
15
Set inn rett form av adjektivet og substantivet. Hugs bestemt artikkel.
stor, eit viskelr Kan eg lne _____ __________ ___________________ ditt?
ny, norskbker Kven har glymt _______ ________ _______________ sine?
ny, ung, ein vikar I dag kjem ______ ______ __________ ________________.
anna, problem Skal vi diskutere _____ _____________ _______________?
tjukk, eit krit Lraren finn ikkje ____ ____________ ________________.
liten, barn Ingen av _____ _________ _________ var ute og leikte i dag.
god, ein penn _________ __________ ________________________ er min.
fast, ein lrar I dag er ______ ____________ _________________ vr sjuk.
44
open, ei dr Kan du lukke ______ _____________ __________________?

grn, ei tavle Lraren skriv mykje p _____ __________ _____________.
lang, pausar I ___ _______ ____________ sine snakka elevane berre norsk.
Uregelrette adjektiv
Dei adjektiva som har samantrekt form i fleirtal (sj s. 42), fr ogs det i bestemt form.
Eintal Fleirtal
Ending ubestemt bestemt ubestemt bestemt
-er ei vakker jente den vakre jenta vakre jenter dei vakre jentene
-el ein ekkel smak den ekle smaken ekle smakar dei ekle smakane
-al eit gammalt hus det gamle huset gamle hus dei gamle husa
-en ein sliten mann den slitne mannen slitne menn dei slitne mennene
-an eit sjeldan blad det sjeldne bladet sjeldne blad dei sjeldne blada
16
Set inn bestemt form av adjektivet og substantivet.
gammal, bilete P veggen heng _____ __________ _______________ av klassa.
vakker, jente _____ ___________ ______________ som gr der, er fotomodell.
ekkel, mat Jenta ville ikkje smake p ______ ________ _________________.
sjeldan, blome Han kjpte _______ _____________ _____________ i Thailand.
open, landskap Han likte ______ _______________ _______________________.
vaksen, guten _______ _______ __________ ville ikkje vere med foreldra p ferie.
Vesle
Adjektivet liten blir forandra til vesle i bestemt form eintal.
Eintal Fleirtal
Hokjnn ei lita jente den vesle jenta sm jenter dei sm jentene
Hankjnn ein liten gut den vesle guten sm gutar dei sm gutane
Inkjekjnn eit lite barn det vesle barnet sm barn dei sm barna
45
17
Set inn dei rette formene av adjektivet liten.
Ein ________________ mann og ei _____________ kone budde i eit
_______________ hus. Den _______ mannen og den ____________ kona hadde fem
________ barn. I det ______________ huset var det ___________ vindauge, og p
taket voks ei _____________ furu. Det voks ___________ tre og blomar ute i hagen. Eit
____________ piggsvin budde under eit __________ tre i den ___________ hagen.
Den ___________ familien likte seg svrt godt i det ___________________ huset sitt.
Presens partisipp reknar vi ogs til adjektiva.
Nesten alle dei adjektiva som sluttar p -ande, er presens partisipp-former av verb.
Ofte bruker vi presens partisipp i samband med verbet kome:

To leande jenter kom bortover vegen ( le dei kom leande).
bli eller verte + presens partisipp bruker vi ofte for vise at noko varer:
Ho vart mtt av nokre syngjande barn ( syngje dei gjekk syngjande).
18
Finn presens partisipp av verba, og bruk dei i setningane under.
Vel mellom desse verba: danse, grte, syngje, auke, vekse, leve,
smile, hyle
Narkotika er eit ____________________________ problem i mange land.

Heile salen var full av ______________________ par som svinga seg rundt p golvet.
Dei ____________________ barna greidde ikkje fortelje kva som var gale.
Han syntest at ho hadde eit slikt __________________________ ansikt.
Ho fekk hjelp med bagasjen sin av ein ____________________ ung mann.
Dei vart vekte av ei ______________ sirene og forstod at det var brann.
P programmet var ogs den ___________________ familien fr Hareid.
Mange er negative til dei _____________________ prisane p bensin.
46
samanlikne
Vi bruker ofte uttrykk med som nr vi samanliknar:
like som Jakka di er like fin som mi.

ikkje like som Jakka di er ikkje like fin som mi.
(like) s som Jakka di er (like) s fin som mi.
ikkje s som Jakka di er ikkje s fin som mi.
Vi kan ogs uttrykkje dette p ein annan mte. D treng vi ikkje som, men adjektivet
m ha fleirtalsform:
Jakkene vre er like fine.
19
Set inn eitt av samanlikningsuttrykka over og eit passande adjektiv.
Carmen er fdd i 1966. Maria er fdd i 1966.
Maria er ______________________________________________________________.
Carmen og Maria er_____________________________________________________.
Eg er fdd i 1960. Du er fdd i 1967.

Du er ________________________________________________________________.
Vi er _________________________________________________________________.
Per er ein meter og tti hg. Broren Pl er ein meter og ttifem hg.
Pl er ________________________________________________________________.
Brrne er _____________________________________________________________.
Luisa fekk 5 til eksamen. Per fekk 5 til eksamen.

Luisa er ______________________________________________________________.
Dei er ________________________________________________________________.
47
Gradbying
Vi kan bruke som for samanlikne. Men vi kan ogs bruke spesielle former av
adjektivet for f fram forskjellar:
Eg kjpte ein dyr bil. Bilen var dyrare enn den gamle. Den nye bilen var dyrast.
Her er ei oversikt over formene:
Positiv Komparativ Superlativ

Hovudmnster fin finare finast
Ending p -er vakker vakrare vakrast
Ending p -el ekkel eklare eklast
Ending p -en naken naknare naknast
Adjektiv i positiv form byer vi i kjnn og tal: ei fin bok, eit fint hus, fine bker
Adjektiv i komparativ har berre ei ending: -are

Vi skriv eller tenkjer oss samanlikningsordet enn.
Adjektivet i superlativ fr endinga -ast.
20
Set inn komparativformer av adjektiva.
fin Raudt er ein _____________________ farge enn bltt.
snill Per er ____________________ enn Pl, seier Kari.
vanskeleg Denne oppgva er ____________________ enn den vi gjorde heime.
lett Luisa synest norsk er __________________ lre enn engelsk.
dyr Maten er mykje _________________ her enn i heimlandet, seier Carmen.
kald Eg trur at desember mnad var _________________ enn januar.
21
Finn adjektiv som tyder det motsette.
Er bltt ein finare farge enn raudt? Nei, han er _______________________.
Er Pl snillare enn Per? Nei, han er _______________________.
Er heimeoppgva vanskelegare
enn denne? Nei, ho er ________________________.
Synest Luisa at engelsk er lettare enn norsk? Nei, det er _______________________.
48
Er maten mykje dyrare i heimlandet til Carmen

enn her i Noreg? Nei, han er _______________________.
Har januar vore kaldare enn desember? Nei, han har vore __________________.
22
Set inn superlativformer av adjektivet.
fin Vret er ______________ i mai her p Vestlandet.
stygg Det er ofte _____________________ i november.
snill Leo er _________________________ i familien.
slem Pl er _________________________ i familien.
vanskeleg Skuleoppgva er ________________________.
lett Heimeoppgva var ________________ av dei to.
dyr Maten her i landet er _____________ i Europa.
billig Maten er _____________________ i heimlandet.
kald Det var ______________________ ute i februar.
varm Men det var _____________________ i august.
Bestemt form i superlativ
Framfor eit substantiv m eit adjektiv i superlativ ha bestemt form:
Leo er den snillaste personen eg kjenner.

Luisa er den flinkaste eleven i klassa.
Str ikkje adjektivet i superlativ framfor eit substantiv, kan vi velje mellom ubestemt og
bestemt form:
Leo er snillast i klassa. / Leo er den snillaste i klassa.

Luisa er flinkast. / Luisa er den flinkaste.
23
Set inn superlativ i bestemt form.
fin Mai er den ________________________ mnaden i ret.
stygg Det _______________________ vret har vi i november.
snill Per er den _______________________ broren i familien.
49
slem Pl er den _____________________ broren, meiner Kari.

lett Den ______________________ oppgva gjorde vi heime.
vanskeleg Den ___________________ oppgva gjorde vi p skulen.
dyr Vi har den ________________________ maten i Europa.
billig I heimlandet finn Carmen den ________________ maten.
kald Februar var den ___________________ mnaden sist r.
varm Men den __________________ mnaden i r var august.
Uregelrett gradbying
Nokre adjektiv vi bruker mykje, fr uregelrett bying i komparativ og superlativ.

Her finn du nokre av dei vanlegaste uregelrette gradbyingane av adjektiv:

god betre best
drleg verre verst
hg hg(a)re hg(a)st
lang lengre lengst
mange fleire flest
mykje meir mest
liten mindre minst
stor strre strst
gammal eldre eldst
ung yngre yngst
tung tyngre tyngst
24
god Kva for ein sjokolade er ____________, den med rosiner eller den utan?
Eg synest den med rosiner er ____________________ enn den utan.
Den med rosiner er den ___________________________ sjokoladen.
drleg Kva for eit program er ________________, det p TV2 eller det p NRK?
Arne synest programmet p NRK er _________________ enn det p TV2.
P NRK finn han det ______________________ programmet, synest han.
hg Kva for eit hus er _________________________________, mitt eller ditt?
50
Eg trur huset mitt er ______________ enn ditt.

Det ________________________ huset er mitt.
lang Kven har _______________ veg til skulen, Luisa eller Leo?
Luisa har _________________________ skuleveg enn Leo.
Luisa har den ___________________________ skulevegen.
mange S mange leiker! Kven har _________________?

Lise har ___________________ enn veslebroren.
Lise har dei ________________________ leikene.
mykje Kvar kan vi f ____________________ hjelp, trur du?

Eg trur vi fr ____________ hjelp av Kari enn av Lise.
Det _____________________ av hjelpa fr vi av Kari.
liten Kven er ___________ av dei to brrne dine?

Jan er _______________________ enn Jon.
Jan er den ______________ av brrne mine.
stor Kven er _____________ av dei to brrne dine?

Jon er _________________________ enn Jan.
Jon er den ____________________ broren min.
gammal Kven er ___________ av Leo og Luisa?

Luisa er __________________ enn Leo.
Luisa er den _______________ av dei to.
ung Kven er d _________ av dei to?

Leo er ____________ enn Luisa.
Luisa er den _________ av dei to.
51
Samanlikning med meir og mest
Nokre adjektiv fr same form i alle grader. D set vi meir framfor adjektivet i komparativ
og mest framfor adjektivet i superlativ. Dette gjeld ein del lange adjektiv og adjektiv
laga av verb:

brukt meir brukt mest brukt
kjend meir kjend mest kjend
moderne meir moderne mest moderne
interessant meir interessant mest interessant
spennande meir spennande mest spennande
25
brukt Kva for eit rom blir _________ ________, stova eller kjkkenet?
Kjkkenet blir nok _________ __________ enn stova, trur eg.
Kjkkenet er nok det __________ _________ rommet.
kjend Kven er _______ _______, den amerikanske eller den russiske

presidenten?
Den amerikanske presidenten er vel _______ ________ enn den russiske.
Den amerikanske presidenten er vel den _________ ________ av dei.
moderne Kva er ______ ____________________ no for tida, langt eller kort hr?
Eg trur kort hr er ______ _______________________ enn langt.
Kort hr er vel det ______ __________________________ i dag.
interessant Kva for ei bok er ______ __________________________, synest du.

Eg synest boka om reiseliv er ____ __________________ enn dei andre.
Det er den ____ __________________ boka av dei vi har.
spennande Kva for ein film synest du er ______ ____________________?

Filmen fr Sverige er ______ ________________ enn filmen fr USA.
Den svenske filmen er den _______ __________________ av dei to.
52
Adjektiv brukt som substantiv
Nr vi bruker adjektiv om personar og menneske, tek vi ofte bort substantivet.

Adjektivet fungerer d som eit substantiv, men blir likevel bygd som eit adjektiv:
I r var det mange nye (nye elevar) i klassa mi.

I r ville ingen av dei nye (dei nye elevane) bli med p fotballturneringa.
Merk! Etter preposisjonen av m vi ha bestemt artikkel framfor adjektivet.
Eintal Fleirtal
ein ny (elev) den nye (eleven) nye (elevar) dei nye (elevane)
ein rik (person) den rike (personen) rike (personar) dei rike (personane)
ein vaksen den vaksne vaksne dei vaksne
(person) (personen) (personar) (personane)
26
Bruk adjektiva til venstre som substantiv. Hugs artikkel der det er ndvendig.
ung Alle ____________________ fr rabatt p billettane.
Mange av ______________ har ftt seg sommarjobb.
Dei fleste _____________ gr p skule til dei er 19 r.
gammal Ingen av _____________________ var heime d eg ringde.

Nokre _____________ nskjer reise til Syden om vinteren.
Filmen passa bde for unge og _______________________.
kjend Kanskje nokre av __________________ vil kome p festen?

Er det mange ____________ som har gtt p denne skulen?
Alle ___________________________ finn du i denne boka.
rik Det er store forskjellar mellom fattig og _______________.

Dei __________________________ bur i utkanten av byen.
Det er f av _____________________ som kyrer slike bilar.
53
arbeidsledig I fjor var det mange _____________________________ i Ulsteinvik.

___________________________________ m melde seg hos NAV.
NAV er eit kontor som hjelper __________________ med finne jobb.
Oppsummering av adjektivbying
Adjektiv byer vi i kjnn, tal, bestemt/ubestemt form og grad.
Kjnn
Type adjektiv Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn
Hovudmnster ei fin jakke ein fin frakk eit fint skjrt
Endar p dobbel ei tjukk jakke ein tjukk frakk eit tjukt skjrt
konsonant
Endar p vokal/diftong ei bl jakke ein bl frakk eit bltt skjrt
Endar p -leg, -ig, -sk, -e ei billeg jakke ein billeg frakk eit billeg skjrt
Endar p -en ei open jakke ein open frakk eit ope skjrt
Endar p -er, -el, -al, -an ei vakker jakke ein vakker frakk eit vakkert skjrt
Uregelrett ei lita jakke ein liten frakk eit lite skjrt
Tal
Type adjektiv Eintal Fleirtal
Hovudmnster ei fin jakke fine jakker
Endar p -er, -el, -al, -en, -an ei vakker jakke vakre jakker
Lange ord som endar p -e ei moderne jakke moderne jakker
Uregelrett ei lita jakke sm jakker
Bestemt/ubestemt
Eintal Fleirtal
Hokjnn ei fin jakke den fine jakka fine jakker dei fine jakkene
Hankjnn ein fin bt den fine bten fine btar dei fine btane
Inkjekjnn eit fint hus det fine huset fine hus dei fine husa
Grad
Type adjektiv Positiv Komparativ Superlativ
Hovudmnster fin finare finast
Endar p -el, -en, -er vakker vakrare vakrast
Lange ord / verb moderne meir moderne mest moderne
Uregelrett god betre best
54
27
Oppsummering av arbeidet med adjektiv:
Sett inn adjektiv med motsett tyding i rett form.
Alle barna er snille.

Ingen av barna er _______________.
Vil du ha eit gammalt bilete?

Nei, eg vil nok heller ha eit ________ bilete.
Var dette huset dyrt?

Nei, dette var eit ___________ hus.
Liker du eit slikt gammaldags skjerf?

Nei, eg vil heller ha eit _____________.
Er dette eit lukka mte for spesielt interesserte?

Nei, dette er eit ___________ mte. Alle mta her er _________ for alle.
Eg synest desse mblane er stygge!

Nei, tvert imot! Eg synest dei er svrt ________.
Alle meinte dette var vanskelege matematikkoppgver.

Ingen syntest dei var _______________.
Luisa har ftt mange nye vener etter at ho kom til Noreg.
Likevel saknar ho dei ________________ venene sine.
Eg vil ha ein stor is, eit stort glas brus og to store sjokoladar. Kva vil du ha?
Eg vil berre ha ein ________ is, eit __________ glas brus og to ________ sjokoladar.
! Eg har berre eit stygt skjrt ha p meg p festen i kveld!

Men kva med det _____________ skjrtet du kjpte i ferien?
55
Er du gal? Det skjrtet er _____________ enn alle dei andre! Eg tykkjer det er det
__________ skjrtet ein kan tenkje seg!

(papir- eller nettutgve)
Den forma av adjektivet som vi har i regelrette adjektiv i hokjnn og hankjnn eintal, er
den forma vi finn i ordboka.
Eksempel (fr Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005):

bl -tt, bl(e)
Ordklasse: adjektiv
Vi ser dette fr byinga i kjnn (-tt) og tal (e).
Regelrett/uregelrett: her uregelrett

Regelrett bying av adjektiv gjev -t som ending til inkjekjnnsord og -e som ending i
fleirtal.
Her har vi uregelrett bying med -tt som ending: eit bltt hus
I fleirtal kan du velje om du vil ha endinga -e eller ikkje: bl hus eller ble hus
28
Kva informasjon fr du her om desse orda? (henta fr Alf Hellevik: Nynorsk
ordliste, 2005)
open -en, -e el -i, opne __________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
grei greitt _____________________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
liten lita lite b f litle el vesle fl sm(e), mindre minst __________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
56
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
god godt, betre, best ___________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
norsk -; ______________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
mange fleire flest ______________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
57
BESTEMMARORD........................................................................................................ 59
Eigedomsord ....................................................................................................... 60
Peikeord............................................................................................................... 65
Mengdeord........................................................................................................... 68
58
BESTEMMARORD
Bestemmarorda fortel meir om substantivet.
Orda kan fortelje kven som eig det vi snakkar om:

stolen vr, gutane mine
Orda kan peike p noko eller nokon spesiell i teksta:

det huset (ikkje det andre!)
Orda kan fortelje talet eller mengda p substantiv:

sju hus, mange jenter
Vi har tre grupper av bestemmarord:
Eigedomsord Peikeord Mengdeord

stolen min den stolen fire stolar
jenta di denne jenta mange jenter
huset vrt dette huset f hus
1
Lag tre setningar der du bruker eigedomsord.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Lag tre setningar der du bruker peikeord.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Lag tre setningar der du bruker mengdeord.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
59
Eigedomsord
Eit eigedomsord fortel kven som har eller eig noko.

Det fortel kven denne tingen, staden eller personen hyrer til.
Vi ser at kvart personlege pronomen (sj Pronomen, s. 27) har sitt eigedomsord.
Eintal Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn Fleirtal

1. person mora mi faren min barnet mitt systrene mine
2. person mora di faren din barnet ditt systrene dine
3. person mora hennar faren hennar barnet hennar systrene hennar
mora hans faren hans barnet hans systrene hans
Vi ser at i 1. og 2. person eintal blir eigedomsorda mi og di bygde i kjnn og tal.

Men i 3. person eintal er eigedomsorda hennar og hans det same i alle kjnn og tal.
Fleirtal Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn Fleirtal

1. person mora vr faren vr barnet vrt systrene vre
2. person mora dykkar faren dykkar barnet dykkar systrene dykkar
3. person mora deira faren deira barnet deira systrene deira
Vi ser at i 1. person blir eigedomsordet vr bygd i kjnn og tal.

Men i 2. og 3. person fleirtal er eigedomsorda dykkar og deira dei same i alle kjnn og
tal.
2
Set inn mi, min, mitt eller mine.
Det er pennalet _____ som ligg p pulten. Sg du pengane _______ som lg i veska
______? Foreldra ________ er innflyttarar. Faren _______ er fr Oslo, og mora
________ er fr Bergen. Elisa er syskenbarnet ________. Ho bur i Trondheim. Dei
andre syskenbarna _________ bur her.
Set inn di, din, ditt eller dine.

Har du hugsa matpakken _______? Bkene ______ ligg p stovebordet, og jakka
_____ p golvet! Det er ______ ansvar kome p skulen til rett tid. Lraren _______
blir nok bde sint og irritert viss du er for sein. Venene ______ ventar p deg utanfor
huset _______. Har du hugsa tekstboka ______? Skund deg!
60
Set inn vr, vrt eller vre.

Det nye huset ________ er fint. Alle mblane ________ er p plass, og bilen _______
str i garasjen. Stova ________ er mla kvit, soveromma ________ er bl, og det store
kjkkenet ________ er gult.
Eigedomsordet kjem vanlegvis etter substantivet det fortel om.

D m substantivet ha bestemt form:
Vi ryddar huset vrt.

Eg snakka med systrene mine.
Har du ringt mora di?
Nokre gonger vil vi leggje ekstra trykk p eigedomsordet.

D kjem eigedomsordet framfor substantivet, og substantivet fr ubestemt form:
Det er vrt hus vi ryddar, ikkje ditt!

Det var mine systrer eg mtte, ikkje deira.
Det er mi mor eg har ringt, ikkje di.
3
Skriv setningar der eigedomsorda kjem etter substantiva. Bruk uttrykka til
venstre.
vrt barn Barnet vrt heiter Leo.

mi syster ____________________________________________________
vre vener ____________________________________________________
deira bilar ____________________________________________________
mine interesser ____________________________________________________
ditt selskap ____________________________________________________
dykkar nabo ____________________________________________________
hans heimland ____________________________________________________
hennar bil ____________________________________________________
min mann ____________________________________________________
vr familie ____________________________________________________
61
Refleksive eigedomsord
Vi bruker dei refleksive eigedomsorda nr han/ho som eig objektet, eller han/ho som
objektet hyrer til, er den same som subjektet i setninga.
D viser subjektet og eigedomsordet i objektet til same person.
Luisa snakkar med mora si. Luisa snakkar med mora hennar.
(Det er Luisas mor.) (Det er mora til ei veninne.)
Eintal Fleirtal
hokjnn hankjnn inkjekjnn
3. person mora si faren sin barnet sitt systrene sine
Merk! Som vi ser over, gjeld dette berre 3. person, eintal og fleirtal.
Carmen mter faren sin. Det er Carmens far.

Men: Carmen mter faren hans. Det kan vere faren til ein ven.
Leo og Luisa henta tantene sine. Det er Leo og Luisas tanter.

Men: Leo og Luisa henta tantene deira. Det kan vere tantene til Irina og Yuri.
Merk! Si, sin, sitt og sine kan aldri st som del av subjektet:
Leo vil snakke med mora si, men mora hans er ikkje heime. (mora hans = subjekt)
62
4
Set inn sin, si, sitt eller sine.
Maria er seint ute og m skunde seg p jobb. Ho tek p seg kleda _____ i ein fart, et
maten _____, pussar tennene ______, finn veska ____ og lser til slutt dra til huset
____. Barna til Maria har allereie gtt til skulen ______. Dei t frukosten _______ og
smurde matpakkane ______ fr dei gikk. Dei treng ikkje lse huset ______, for det
gjer Maria. Maria kyrer bilen _________ til arbeidsplassen ______. Ho er glad i
arbeidet _______ og vil ikkje kome for seint. Nr ho kjem fram, ser ho kollegaene _____
p veg inn dra. Ho finn veska _____ og papira _________ og skundar seg etter.
5
Set strek under eigedomsorda.
I kveld har eg bestemt meg for g p kino saman med broren min og to av venene
mine. Broren min er to r yngre enn meg, og venene mine er like gamle som meg. Den
eine venen min kjem fr Iran, den andre venen min er norsk. Foreldra mine er ikkje
heime i kveld, men tanta mi kjem innom for sj korleis vi har det. Eg bruker beskje
tanta mi og onkelen min noks ofte. Dei bur i nabobygda, og bestefaren min og
bestemora mi bur ikkje s langt fr dei. Eg vil beskje alle slektningane mine der
seinare i veka.
Fortel det same om Per.

I kveld har Per bestemt seg _______________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
63
Fortel det same om Kari.

I kveld har Kari bestemt seg _______________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Fortel det same om Per og Kari.

I kveld har Kari og Per bestemt seg _________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
6
Refleksivt eller vanleg eigedomsord? Set inn hans, hennar, deira eller sin, si, sitt,
sine.
Carmen skal flgje sonen ______ til fastlegen i dag. Sonen ______, Leo, har vondt i
halsen og hostar. Legen _______synest hosten til Leo er stygg, og han gir Carmen ein
resept slik at ho kan kjpe medisin til guten _______. Naboen til Carmen, Kari, er ogs
p legekontoret med to av barna _______. Guten og jenta ________ er ogs sjuke. No
ventar borna p faren ______ som skal kome og hente dei. Begge foreldra ______ er litt
urolege for borna ______, srleg for jenta _____ som har hg feber. Legen lover bde
64
Kari og Carmen at barna _______ snart skal bli friske. Han kan nok arbeidet ______,
tenkjer Carmen.
Peikeord
Vi kan bruke peikeord nr vi peiker p noko. Peikeorda kan st til eit substantiv eller dei
kan st aleine:
Sj p den bilen! Den var fin!
Vi byer peikeorda i kjnn og tal:
Hokjnn Hankjnn Inkjekjnn Fleirtal

den den det dei
denne denne dette desse
Denne, dette og desse bruker vi nr vi snakkar om noko som er nr oss.

Den, det og dei bruker vi nr vi snakkar om noko som er lenger borte i tid eller
avstand:
Tek du den boka der, s tek eg denne boka her.

Det huset vi leigde i fjor, var mykje meir praktisk enn dette huset.
Desse epla p bordet ser betre ut enn dei som ligg i skapet p kjkkenet.
Denne sommaren har vore mykje finare enn den i fjor.
65
7
Set inn den, det eller dei i staden for substantiva.
mleri S vakkert _____________________ er!
sykkelen nei, sj _________________, heilt ydelagd!
boka ______________________ var dyr, 300 kroner!
fjella Har du sett s hge fjell fr? _____ er dei hgste eg har sett!
8
Set inn denne, dette eller desse i staden for substantiva.
restaurant Skal vi ete p __________________________ i dag?
restaurantane _______ som ligg her p andre sida av gata, er s dyre.
skjrtet _________________________ var kjempefint og billig.
skjrta _______________ andre var bde dyre og umoderne.
lua Her var det mange luer. Skal eg ta p meg ________?
luene ___________________ ser ikkje s varme og gode ut!
9
Set inn denne, dette eller desse framfor substantiva i setningane under.
Kva meiner du med _____________________ sprsmlet?
I _____________ byen er det vanskeleg finne eit billig hus!
_____________________________ eplet smakte ikkje godt!
Tusen takk! ______________________ blomane var vakre.
S flink kokk du er! ________________ maten smakte godt.
nei! Eit hl! Og ________________ jakka som var s dyr!
_______ druene smakte mykje betre enn dei vi kjpte i gr!
Endeleg! __________________ oppgva veit eg svaret p!
10
Set inn den, det, dei, denne, dette eller desse som i eksemplet.
Vi kan ta desse stolane, men ikkje dei der borte.

Eg vil kjpe ___________ boka, men ikkje ______________ der borte.
Eg vil ha _____________ epla, men ikkje _______________ der borte.
Eg kjenner __________ flyktningane, men ikkje ________ som gr der.
Han bur i _____________ huset, ikkje i _________________ der borte.
66
Vi kan lne __________ maskinene, men ikkje ___________ der borte.

________ klokka gr rett, men ikkje _______ som heng p veggen der.
Begge (to) og begge delar
Begge (to) bruker vi nr vi snakkar om to personar eller to konkrete ting i bestemt

form eintal:
Kjenner du Luisa og Leo? Ja, eg kjenner begge (to).

Begge husa er gule.
Begge delar bruker vi ved uteljelege substantiv, generelle omgrep eller ved
handlingar:
Liker du kaffi eller te? Eg liker begge delar.

Vil du ha sjokolade eller kake? Eg vil ha begge delar.
Snakkar du spansk eller norsk? Eg snakkar begge delar.
11
Lag setningar der du set inn begge to eller begge delar.
Vil du ha mjlk eller kakao? _________________________________
Snakkar du arabisk eller kurdisk? _________________________________
Vil du ha det grne eplet eller det raude eplet? ________________________________
Liker du fotball eller handball? _________________________________
Er det Luisa eller Leo som kjem? _________________________________
Bde og
Bde m alltid ha bindeordet og saman med seg.

Vi bruker bde og nr vi snakkar om to eller fleire ting eller personar:
Bde Leo og Luisa gjekk tidleg heim.

Bde matematikk, norsk, engelsk og kroppsving er vanlege fag i grunnskulen.
67
12
Set inn bde eller begge.
Carmen kjpte _____________________________ jakkene.
Ho kjpte _______________ sommarjakka og vinterjakka.
Elevane m skrive ferdig ___________ stilane til i morgon.
Elevane fekk fri fr skulen. _________ lrarane var sjuke.
____________ norsklraren og engelsklraren var sjuke.
____________ brrne mine er eldre enn meg.
Mengdeord
Mengdeord kan fortelje om kor mange ting ein har:
Eg har femti bker, sytti CD-ar og hundre filmar.
Mengdeord som mange og f kan ogs fortelje om noko som ikkje er talfesta:
Det er mange innbyggjarar i Japan, men f innbyggjarar i Noreg.
Ubestemte mengdeord som mykje og lite bruker vi saman med mengder og uteljelege
substantiv:
Nordmenn et for mykje stsaker og for lite sunn mat!
Grunntal
0 null 10 ti 20 tjue 30 tretti

1 in/eitt 11 elleve 21 tjueein 40 frti
2 to 12 tolv 22 tjueto 50 femti
3 tre 13 tretten 23 tjuetre 60 seksti
4 fire 14 fjorten 24 tjuefire 70 sytti
5 fem 15 femten 25 tjuefem 80 tti
6 seks 16 seksten 26 tjueseks 90 nitti
7 sju 17 sytten 27 tjuesju 100 hundre
8 tte 18 atten 28 tjuette 1000 tusen
9 ni 19 nitten 29 tjueni 1000 000 ein million
1 000 000 000 ein milliard
68
Nr vi har tiarar og einarar etter hundre, bruker vi konjunksjonen og for skrive eller
seie talet:
655 = seks hundre og femtifem

905 = ni hundre og fem
Hundre og tusen har inga ending i fleirtal:
400 = fire hundre

4000 = fire tusen
Million og milliard fr -ar i fleirtal:

1 million 4 millionar
1 milliard 4 milliardar
13
Skriv tala med bokstavar.
39 _____________________________
45 _____________________________
105 _____________________________
378 _____________________________
1555 _____________________________
7634 _____________________________
28 295 _____________________________
2 000 000 _____________________________
7 000 000 000 _____________________________
Ny og gammal teljemte
55 = femtifem (ny teljemte: frst tiarar s einarar)

55 = fem og femti (gammal teljemte: frst einarar s tiarar)
Merk! Det er framleis mange som bruker den gamle mten telje p.
69
14
Skriv med tal kva varene kostar.
Mjlka kostar ti femti. _____________________________
Sjokoladen kostar nitten kroner og nitti re. _____________________________
Eplet kostar seks femti for kiloen. _____________________________
Kjtet kostar seks og femti for kiloen. _____________________________
Vaskepulveret kostar trettini frti. _____________________________
CD-en kostar nittitre nitti. _____________________________
Boka kostar tre og nitti nitti. _____________________________
Ei, ein, eit og i, in, eitt
Ei, ein og eit er ubestemte artiklar som str til eit substantiv i eintal, ubestemt form.
i, in og eitt er grunntal. Dette er det einaste talet som blir bygd i kjnn.
Merk! Vi skil mellom artiklane og talorda ved markere trykket.

Dette gjer vi ved bruke apostrof og dobbel konsonant.
15
Set inn ei, ein eller eit eller i, in eller eitt.
Er klokka to? Nei, klokka er berre ___________________.
Eg har ______ stor flaske brus, _______ liten mjlkesjokolade og _______ eple.
Kor mange flasker brus drakk du? Eg drakk ikkje meir enn __________ flaske.
Kven har ete opp alle sjokoladane? Ikkje eg! Eg har berre ete ______ sjokolade.
Teljelege og uteljelege mengder
Nokre mengdeord bruker vi framfor substantiv som kan teljast, f.eks. ei bok.
Nokre mengdeord bruker vi framfor substantiv som ikkje kan teljast, f.eks. ris:
Teljelege substantiv Uteljelege substantiv

Eg har mange bker. Han et mykje ris.
Eg har nokre bker. Han et noko ris.
Eg har nokre f bker. Han et litt ris.
Eg har f bker. Han et lite ris.
Eg har ikkje nokon bker. Han et ikkje noko ris.
70
16
Set inn mange eller mykje, f eller lite.
Det er ______________ sn ute, og _____________ barn er ute og gr p ski.
Det er ________________ kaffi igjen, men _______________________ flasker brus.
Det er sunt ete __________ fisk. I gr var eg p sjen og fekk ____________ fiskar.
Vi fekk s _________ god mat! Carmen og Arne hadde laga __________ gode rettar.
Siste ra har det vore _______ regn, men i haust har det vore ___________ regn.
Kjem det _______________ eller _____________________ gjester p festen i kveld?
17
I oppgva over er det mange uteljelege substantiv. Kan du finne fleire?
_____________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Samanlikning
Vi gradbyer nokre av mengdeorda nr vi skal samanlikne.

mange fleire flest
mykje meir mest
f frre frrast
lite mindre minst
Per fekk mange fiskar, Pl fekk fleire fiskar enn Per, men Oskeladden fekk flest.
I fjor sna det mykje, ret fr sna det meir enn i fjor, men i r har det sna mest.
Oskeladden fekk f fiskar, Pl fekk frre fiskar enn Oskeladden, men Per fekk
frrast.
I fjor regna det lite, ret fr regna det mindre, men i r har det regna minst.
71
18
Per har Pl har Oskeladden har
50 bker 30 bker 10 bker
mykje frukt noko frukt lite frukt
Bruk opplysningane over, og lag setningar med:

mange ___________________________________________________________
fleire ___________________________________________________________
flest ___________________________________________________________
meir ___________________________________________________________
mest ___________________________________________________________
mindre ___________________________________________________________
minst ___________________________________________________________
Mengdeuttrykk ei oppsummering
mange fleire flest

dei fleste
Desse formene bruker vi saman med noko teljeleg:
I hylla stod det mange bker.
Luisa lnte fleire bker enn Leo.

Luisa lnte flest (bker).
Ho lnte dei fleste (bkene).
mykje meir mest

det meste
mesteparten
Desse formene bruker vi saman med noko uteljeleg:
P benken stod det mykje mat.
Leo t meir mat enn Luisa.

Leo t mest (mat).
Han t det meste (av maten).
Han t mesteparten (av maten).
72
19
Set inn rette former av mange, mykje, f eller lite.
Det kom ______________ gjester enn Arne og Carmen hadde rekna med.
Nordmenn drikk __________________ kaffi enn det engelskmenn gjer.
Det er ______________ studentar fr Ghana enn fr Kenya.
Dei _______________________ studentane kjem fr Noreg.
Studentane fekk _____________ heimearbeid, ______________ enn i frre veke.
Luisa gjorde ________________________________ av heimearbeidet kvelden fr.
Muhammed rykjer __________ enn Fatima. Ho rykjer ikkje s ____________.
Arne og Carmen kjenner ___________ flyktningar.
Dei _______________ flyktningane kjem fr Iran.
Lite og litt
Desse orda tyder ikkje det same:
Vi har lite pengar igjen. Korleis skal vi greie oss?

Det er lite mat igjen. Vi m kjpe meir mat.
Vi har litt pengar igjen. Vi greier oss bra likevel.

Det er litt mat igjen. Vi m ikkje kjpe mat likevel.
Merk! Lite er oftast eit negativt uttrykk, medan litt er oftast eit positivt uttrykk.
20
Set inn litt eller lite.
Vi har dessverre _______ ris, men vi har ___________ kjt og nokre poteter.
Vi kan ikkje kyre heilt til Oslo. Vi har _____________ bensin igjen.
Vil du ha ______________ kaffi, eller vil du ha _______________ te?
Arne rykjer ______, og han trimmar ______. Han burde ta betre vare p helsa si.
Du et s ________! Har du ikkje matlyst? Et du for __________________ fisk?
Carmen og Arne har allereie eit hus, men det er noks ___________. No nr familien
har vorte ________ strre, treng dei ___________ meir plass.
73
All, alt og alle
Desse orda str til substantiv.
All og alt bruker vi framfor uteljelege substantiv:
Han drakk opp all mjlka.

Ho t opp all maten.
Dei hadde brukt opp alt vatnet.
Alle str framfor substantiv i fleirtal:
Dei ropte p alle barna.

Dei ropte p Kari, Leo og Ali.
Nr det berre er to substantiv, bruker vi begge og ikkje alle:
Dei ropte p Kari og Leo dei ropte p begge barna.
21
Set inn all, alt, alle eller begge saman med rett form av substantivet.
sn Sj ____________________________ som har kome i natt!
bil _________________________________ er dekte av snen.
vatn Kvar kjem ____________________________ p golvet fr?
teppe _____________________________________har vorte vte.
mat Kva skal vi gjere med ____________________ som er igjen?
plse ______________________________________ er visst borte.
elev Vi m snakke med _________________________________.
elev Det er to irakiske elevar p skulen. Vi m snakke med
___________________________________________ fr Irak.
kake Kven har ete opp ___________________________________?
boss Kvar torsdag m vi rydde vekk _________________________.
flyavgang P grunn av drleg ver er _____________________________
kansellerte.
74
Heil, heilt og heile

Framfor teljelege substantiv m vi bruke heil i staden for all.
Heil byer vi etter kjnn i eintal:
Leo drakk ei heil flaske brus.

Eg mtte vente ein heil time fr eg kom inn til legen.
Det er eit heilt r sidan eg sg kona mi sist.
Heil byer vi slik i bestemt form:
Heile verda vart skremd den 11. september 2001.
22
Set inn heil, heilt og heile.
Barna masar ______________ tida om f kjpe godteri.
___________ byen hadde mtt fram for sj kronprinsparet.
Muhammed mtte vente eit ____________ r fr han fekk svar p sknaden om asyl.
Eg kjem ikkje p skulen i morgon. Eg blir borte ____________ dagen.
Luisa planlegg ta fri eit ____________ r for reise rundt ______________ jorda.
Leo t opp ei ____________ kake aleine.
Carmen sg ein _________ flokk med sauer.
23
Set inn all, alt, alle eller heil, heilt, heile.
Skal du arbeide __________ sommaren? Nei, men eg skal arbeide ______ dagane i
juli.
Sj p _______________ snen ute! Det snar __________ tida. Eg har mka sn ein
_________ time, men eg m nok bruke ________ dagen, ja, kanskje eit _______ dgn!
Dei sat oppe _________ natta og diskuterte __________ problema sine.
Leo har ete _______________ druene p skla. Han har ogs ete opp ___________
brdet i brdboksen, han har drukke opp ________ jusen i kjleskapet og __________
75
mjlkekartongen. Det er snart ____________ tomt i kjleskapet.
No har eg lese eit _______ kapittel, og eg hper _____________ boka er like

spennande. Eg har lese _________ denne forfattaren har skrive fr. P biblioteket har
dei ___________ bkene hans.
Nr du er ferdig med _________ denne oppgva, m du gjere ____________ dei andre

oppgvene i kapittelet.
Mengdeord i staden for substantiv
Sjlv om mengdeorda str aleine, viser dei likevel til substantiv, og str i staden for
substantiva.
Ord som menneske eller personar tek vi ofte bort:
Var det nokon (person) som ringde p dra?

Det var svrt mange (menneske) i kyrkja julekvelden.
Det var f (menneske) i kyrkja sist sndag.
Alle (studentar) i Noreg har rett p studieln.
Ingen (barn) fekk lov kome inn.
24
Set inn alle, ingen, mange, f eller nokon.
Det er skuleplikt for _______________________ under 16 r i Noreg.
Er det _____________________ som ikkje har plikt til g p skule?
Nei, __________________________ kan late vere mte p skulen.
Er det _____________ som kan f velje om dei vil vere med p turen?
Nei, det er anten __________________ eller __________________.
Kjem det _____________ eller _______________ p festen i kveld?
Vi m finne ____________ som kan hjelpe oss!
Kan ikkje _______________ det?
Nei, det er ____________ her i bygda som kan dette.
I dag var ____________________ borte fr klassa. Dei var sjuke.
76
Ein
Mengdeordet ein bruker vi i staden for substantiv eller pronomen nr vi snakkar om

menneske generelt.
Vi tenkjer ikkje p bestemte personar, men vi snakkar om noko som gjeld fleire:
Ein br alltid kome presis.

Ein m passe seg i trafikken.
I staden for ein kan vi bruke f.eks. du eller folk:
Du br alltid kome presis.

Folk m passe seg i trafikken.
25
Set inn mengdeordet ein.
Skal _________ alltid kome presist til ein avtale? Ja, _______ m alltid kome presist til
avtalar p offentlege kontor og hos lege og tannlege. Men nr ________ har ein avtale
med vener, m _______ ikkje vere like presis. Om ________ glymer avtalen hj legen,
kva skjer d? D m _________ kanskje betale for ein legetime som _______ ikkje har
hatt. _______ vil nok ikkje glyme timen neste gong!
Eigen
Dette er eit forsterkande bestemmarord.

Ordet fortel at noko hyrer til nokon, og ofte kjem eigen etter eigedomsordet sin:
Vi skal flytte inn i eige hus.

Leo ville tene sine eigne pengar.
Vi byer eigen i tal og kjnn:
Han har sin eigen bil (hankjnn).

Han har si eiga leilegheit (hokjnn).
Han har sitt eige hus (inkjekjnn).
Dei har sine eigne hus (fleirtal).
77
26
Set inn rett form av eigen.
Arne har sitt ________ firma. Han har _____________ kontor, ______________
datamaskin og sin ____________ firmabil.
Luisa og Leo mtte dele rom fr, men no har dei ftt ________ rom. Det er godt ha sitt
_______ rom, synest Luisa. Ho kunne tenkje seg f si _________ leilegheit snart.
Dei frste mnadene i Noreg leigde familien ei stor leilegheit, men no har dei ftt sitt
_______ hus.
78
VERB80
Infinitiv ................................................................................................................. 81
Verbbying i presens.......................................................................................... 82
Bruk av presens .................................................................................................. 86
Verbbying i preteritum...................................................................................... 87
Bruk av preteritum .............................................................................................. 90
Perfektum partisipp ............................................................................................ 92
Sterke verb i perfektum partisipp ...................................................................... 93
Uregelrette verb................................................................................................... 94
Presens perfektum.............................................................................................. 96
Modale verb ......................................................................................................... 99
Presens futurum................................................................................................ 101
Preteritum perfektum........................................................................................ 103
Preteritum futurum............................................................................................ 103
Imperativ ............................................................................................................ 104
Passiv................................................................................................................. 105
St-verb verb med spesiell ending i infinitiv ................................................. 108
Samsvarbying ................................................................................................. 110
Oppsummering av verbbying og verbtider................................................... 111
Bruk av ordbok eller ordliste............................................................................ 112
79
VERB
Verb fortel kva som skjer eller kva nokon gjer.
Leo skriv. Luisa les. Prikken et.
Carmen og Arne dansar.
1
Strek under verba i teksta.
Familien str opp klokka sju. Luisa bruker lang tid p badet. Frst dusjar ho og vaskar
hret. S trkar ho seg, fner hret og sminkar seg. Leo m alltid vente. Klokka tte et
dei frukost. Leo og Luisa dekkjer bordet. Far skjer opp brdet medan mor lagar kaffi og
koker egg. Til frukost drikk dei kaffi og et grovbrd med brunost. Klokka halv ni tek alle
80
p seg ytterkle. Leo og Luisa spring for rekke bussen. Mor kyrer bil, og far syklar til
jobben.
Infinitiv
Infinitiv er verbforma du finn som oppslagsord i ordbker eller ordlister: hoppe,

snakke, vere, rope, leve, bu osb.
Du kan velje mellom a- eller e-ending av verb i infinitiv.

Desse formene er jamstilte. I denne boka blir e-ending alltid brukt, f.eks. ete, leve.
Nokre verb i infinitiv med berre i staving endar p andre vokalar: gro, bu, sy,
g, bl
2
Sj oppgve 1. Kva heiter verba i infinitiv?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Infinitiv med og utan
Infinitivsmerket str framfor eit verb i infinitiv.
Vi bruker infinitivsforma utan framfor modale verb (sj s. 99):

skal kome, kan bu, mtte g
Nokre verb i presens, f.eks. bruker og liker, fr ofte infinitivar med etter seg:
Eg bruker reise kvar mndag.

Eg liker st opp tidleg.
Merk! Eit verb i infinitiv kan ikkje st aleine som verbal i ei setning.
81
3
Vel mellom desse verba i infinitiv, med eller utan : ete, kome, kjpe, lage, reise,
lre, st opp, vere, begynne.
Eg bruker mykje pengar p ____________________ gver fr jul.

Arne skal ___________________________ p spanskkurs i neste veke.
Carmen kunne ikkje ____________________ i kveld for ho var sjuk.
Irina bruker _____________________ til Russland ein gong i ret.
Leo har planlagt ____________________ tidleg i morgon.
Kan du ikkje ______________________________ her ei stund til?
Luisa skal ________________________________ middag kl. 17.00.
Han liker ______________________________________ god mat.
Carmen prver ____________________________________ norsk.
Verbbying i presens
Vi deler verba inn i svake og sterke verb.
Svake verb
Vi lagar ofte presens ved setje -ar eller -er til infinitiv av dei svake verba.
Type verb Infinitiv Presens Ending i presens

a-verb snakke snakkar -ar
e-verb hjelpe hjelper -er
Dei aller fleste svake verb blir bygde som a-verb eller e-verb.
Merk! Du m pugge kva verb som er e-verb, og kva verb som er a-verb.
4
Set verba i infinitiv og plasser dei i rett gruppe: hoppar, greier, kastar, beskjer,
snakkar, lever, reiser, helser, syklar, svarer, dansar, bruker, hper, rettar, takkar,
arbeider, tenkjer, sender, prver, byggjer, reknar, teiknar, studerer, nskjer,
rykjer, mter, trkar, malar, startar, pakkar, kjper, ryddar, sparkar, underviser,
vaskar, smaker, baker, lagar, hjelper, liker, speler, kviler, ventar, bankar, drymer,
trenar.
82
a-verb:
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
e-verb:
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
5
Set inn verb i presens.
hoppe Barna p skulen _________________ tau i friminuttet.
trke Eg _________________________ meg med handduken.
kvile Bestefar ______________________ p sofaen kvar dag.
reise I morgon ____________________________ vi til Cuba.
takke I Noreg ___________________________ ein for maten.
banke Kven er det som ______________________ p dra?
vente Mor ____________________ p at eg skal kome heim.
prve Leo ____________________ f tid til trene kvar dag.
kjpe Han _______________ ris, kylling og grnsaker i butikken.
rykje Dei ________________ i pausane.
vaske Kvar laurdag _________________ Leo og Luisa romma sine.
tenkje Eg __________________ p deg kvar dag!
svare Leo __________________ p sprsmla fr lraren.
undervise Ho _________________ i norsk og engelsk.
83
Kortverb og j-verb
Kortverb og j-verb hyrer ogs til dei svake verba.
Kortverba har i staving i infinitiv og endar p ulike vokalar.

Desse verba fr berre -r i presens.
J-verba skal ha j i infinitiv og inga ending i presens.
Type verb Infinitiv Presens Ending i presens

Kortverb n nr -r
Kortverb sy syr -r
j-verb telje tel inga ending
j-verb krevje krev inga ending
Merk! Ikkje alle verb med j i infinitiv er j-verb. nskje, rykje og styrkje er e-verb.
6
Set inn presensforma av kortverba og j-verba.
sprje Carmen ____________________ lraren om bying av verb.
tru ________________________ du det blir fint vr i morgon?
symje Kvar onsdag ____________ Luisa 1000 meter i symjebassenget.
selje I basaren i Istanbul __________________ dei mange spennande ting.
ro Per _______________________ bten medan far set ut garnet.
velje Foreldra ________________________ Carmen til klassekontakt.
gro Sret p beinet til Leo _____________________________ ikkje godt.
fortelje Kvar kveld ________________________ foreldra eventyr til barna sine.
telje Han __________________________________ til ti p spansk.
skilje P nynorsk __________________ ein mellom a-verb og e-verb.
krevje Lraren ____________________ at alle kjper ordbker.
n Viss vi skundar oss, ______________ vi kanskje bussen!
bl Sret p beinet hans __________________.
bu Vi ____________________ i eit koseleg hus.
setje Luisa _________________ seg i den gode stolen.
84
Sterke verb i presens
Dei fleste sterke verb fr inga ending i presens.

Nokre av dei skiftar vokal.
Infinitiv Presens Ending Vokalskifte

bite bit inga ending
fare fer inga ending vokalskifte
ete et inga ending
Nokre sterke verb fr r-ending i presens: gi gir, f fr.
7
Set inn presensforma av dei sterke verba.
bite Hunden ___________________ postmannen i beinet.
vinne Arne _______________ kvar gong han og Leo speler kort.
fare Skund deg! Eg _____________________ om ei lita stund.
ete Vi ________________________ middag kl. 17.00 kvar dag.
lese Luisa __________________ nokre sider i boka si kvar kveld.
vekse Hret _____________________ nokre centimeter i mnaden.
bere Kvar dag ______________________ eg handlevarene heim.
bryte Han _____________________ litt av brdet og gir til fuglane.
ta Carmen og Ali ______________ kvarandre i handa og helser.
drepe Prinsen _____________ ofte trollet i folkeeventyra.
skine Midnattssola ________________ heile natta.
liggje Klokka er elleve og Leo __________________ framleis i senga.
sitje I klasserommet _____________ Luisa ved sidan av veninna si.
skrive Dei _____________________ tekster p norsk kva veke.
vinne Arne ______________ aldri i Lotto.
gi Leo __________________ Carmen ein stor klem.
85
Bruk av presens
Presens bruker vi om
noko som skjer no eller i dag:

Leo gr til skulen no.
noko som vanlegvis skjer:

Leo gr til skulen kvar dag.
noko som alltid skjer:

Juleferien begynner i desember.
noko som skal skje i framtida:

I ferien reiser Carmen til Cuba.
Nr vi bruker presens for vise til framtid, str det ofte eit tidsledd som fortel kva tid vi
tenkjer p, f.eks. i ferien, i morgon, om ein time osb.
Vi bruker ofte presens for framtid nr vi har verb som fortel om forandring eller rrsle,
t.d. starte, kome, dra, flytte:
Luisa startar p ny skule til hausten.

Familien drar p ferie til Spania neste r.
8
Er dette noko som skjer no, vanlegvis, alltid eller i framtida? Sj eksemplet under.
No sit Luisa p skulen. noko som skjer no
Det er mndag i dag. ____________________________________
Luisa str opp. ____________________________________
Ho str opp klokka sju kvar morgon. ____________________________________
Ho str alltid opp fr klokka sju. ____________________________________
Ho str opp klokka sju i dag ogs. _____________________________________
I morgon str ho ogs opp klokka sju. ___________________________________
9
Fortel om ein vanleg dag.
Eg str opp klokka
______________________________________________________________________
86
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
10
Verba under uttrykkjer rrsle eller forandring.
Lag setningar og bruk verba i presens for vise framtid.
kome Carmen kjem hit p ferie neste sommar.
dra _________________________________________________________
reise _________________________________________________________
flytte _________________________________________________________
starte _________________________________________________________
slutte _________________________________________________________
begynne _________________________________________________________
Verbbying i preteritum
Svake verb har ending i preteritum.

A-verba fr endinga -a og e-verba anten -de eller -te.
Type verb Infinitiv Presens Preteritum Ending i preteritum

a-verb snakke snakkar snakka -a
e-verb reise reiser reiste -te
e-verb arbeide arbeider arbeidde -de
Dersom stammen i e-verba endar p ein av konsonantane i ordet

FoLKePeNSJoNiSTaR, fr dei -te i preteritum, f.eks. reise
Dersom stammen endar p v, g, d, m, fr dei -de i preteritum, f.eks. arbeide
Merk! Mange verb kan vere bde a- og e-verb, f.eks. bruke, like, svare, hpe.
D kan vi velje byingsmnster sjlve. Det er viktig vere konsekvent.
87
11
Set inn verb i preteritum. Bruk regelen for finne ut om endinga er -te eller -de.
mte Eg ______________________ kona mi for ti r sidan.
leige Vinteren 1996 ___________________ vi eit lite hus i Spania.
kjpe I gr _________________________ Leo tre sjokoladar.
hjelpe Luisa __________________________ Leo med leksene i gr.
lre P tyskkurset ________________ vi mykje grammatikk.
leve Han _________________________ eit godt liv.
tene Han ________________________ ein million kroner i fjor.
arbeide D Carmen budde i heimlandet, _________________ ho mykje.
treffe I fjor sommar _____________________ eg alle venene mine igjen.
Kortverb og j-verb
Kortverba fr endinga -dde i preteritum, og j-verba fr som regel endinga -de.
Type verb Infinitiv Presens Preteritum Ending i preteritum

kortverb n nr ndde -dde
j-verb selje sel selde -de
j-verb telje tel talde -de + vokalskifte
Merk! Mange j-verb fr vokalskifte i preteritum.

Du m bruke ordbok for finne ut om eit j-verb fr vokalskifte eller ikkje.
12
Set inn preteritum av kortverba og j-verba.
sprje Carmen ____________________ lraren om bying av verb.
tru Eg ______________________ han kom fr Cuba.
symje P onsdag ____________ Luisa 1000 meter i symjebassenget.
selje I basaren i Istanbul __________________ dei mange spennande ting.
ro Per _______________________ bten medan far sette ut garnet.
velje Foreldra ________________________ Carmen til klassekontakt.
gro Sret p beinet til Leo _____________________________ ikkje godt.
fortelje Kvar kveld ________________________ foreldra eventyr til barna sine.
telje Han __________________________________ til ti p spansk.
skilje Foreldra til Kari og Per ____________________ seg i fjor.
88
Sterke verb i preteritum

Sterke verb har ikkje ending i preteritum og endrar ofte vokal nr dei blir bygde.
Infinitiv Presens Preteritum

bite bit beit
vinne vinn vann
ete et t
lese les las
trenge treng trong
blse bls bles
bryte bryt braut
13
Set inn dei sterke verba i preteritum.
bite Hunden ______________________ postmannen i beinet.
finne Eg ___________________________ ringen eg hadde mist.
ete Vi ____________________________ middag kl. 17.00 i gr.
lese Eg ___________________ nokre sider i boka mi i gr kveld.
vekse Leo ______________________________ ti centimeter i fjor.
bere P laurdag _________________ eg varene heim fr butikken.
bryte Du _________________ lovnaden om halde det hemmeleg.
14
Set inn passande verb: skaut, tok, skreiv, for, gjekk, kom, gav, sat, fekk, sg.
Ali ______________________ namnet sitt med arabiske teikn.
Han _______________________ p trening for ein time sidan.
Han _______________________ tre gonger fr han trefte blink.
Fatima _________________________ trikken til byen.
Lraren ___________________ dei muslimske elevane fri for feire id.
Han kyrde for fort og ________________ ei stor bot.
Arne ______________________ ein lang fjelltur p sndag
_____________________ du filmen p TV2 i gr kveld?
Han ______________________ p med meg i bilen min.
Kvifor _____________________ ikkje Luisa p festen?
89
Bruk av preteritum
Preteritum bruker vi
nr vi seier kva tid noko er avslutta i fortida:

Leo gjekk til skulen klokka ni.
om noko som gjentek seg i fortida:

Leo gjekk til skulen kvar dag i fjor.
nr vi vurderer nokon eller noko:

No var du verkeleg flink! Maten var god!
16
Gjer teksta om til preteritum. Kva likte Leo gjere fr?
Leo liker spele fotball. Han drymer om spele p A-laget. Tre gonger i veka trenar
han. I helgane speler han kampar. Leo bruker mykje av fritida si p fotball. Ofte har han
ikkje tid til vere saman med venene sine. Dei seier at han bruker for mykje tid p
fotballen.
Fr likte Leo spele fotball. Han __________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
17
Svar med same verb i preteritum.
Rykjer du? Nei, men eg ____________________ d eg var ung.
Vil du ha noko ete? Nei takk, eg __________________ for ein time sidan.
Kjem Carmen snart? Ho __________________________ nettopp inn dra.
Trenar du mykje? Nei, men fr ________________________ eg mykje.
Ser du mykje p TV. Nei, men under fotball-VM _________eg mykje p TV.
Handlar du i byen? Nei, men fr ____________________ eg alltid i byen.
Gjer du alltid leksene dine? Nei, ikkje alltid. Men fr __________ eg alltid leksene.
Str du p hendene? Nei, ikkje no. Men fr ____________eg p hendene.
90
18
Lag setningar med tidsuttrykka under. Skal verba st i presens eller preteritum?
I gr __________________________________________________________________
Av og til _______________________________________________________________
I fjor __________________________________________________________________
I helgane ______________________________________________________________
Om ein time ____________________________________________________________
Klokka halv sju _________________________________________________________
Kvar onsdag ___________________________________________________________
D ___________________________________________________________________
For tre r sidan _________________________________________________________
Om sommaren _________________________________________________________
19
Fortel. Kva gjorde du i helga?
I helga ________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
91
Perfektum partisipp
Perfektum partisipp av a-verba er lik preteritumsforma.

I e-verb, kortverb og j-verb tek vi bort -e fr partisippforma.
Type verb Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp Ending

a-verb snakke snakkar snakka snakka -a
e-verb reise reiser reiste reist -t
kortverb n nr ndde ndd -dd
j-verb telje tel talde talt -t
Merk! Vi bruker ikkje perfektum partisipp aleine i ei setning.

Vi m ha med eit hjelpeverb i presens eller preteritum: har snakka, hadde snakka
20
Set inn perfektum partisipp av a- og e-verba.
hoppe Leo har ________________________ p trampoline i heile dag.
trke Carmen hadde ______________________ stv i heile huset.
kvile Farfar har ___________________________ seg lenge no.
reise Arne har ______________________ jorda rundt.
takke Leo hadde _________________________ for maten fr han gjekk.
banke No har eg ________________________ p dra i fem minutt!
vente Eg har ___________________________ p ferja i ein time.
prve Yuri hadde _________________________ finne lykka i Noreg.
snakke Kven har du _________________ med i dag?
arbeide Carmen hadde ____________ som lege i mange r fr ho kom til Noreg.
21
Kva er perfektum partisipp-forma av desse kortverba og j-verba?
sprje Carmen har ___________________ lraren om hjelp.
leggje Alle barna hadde ___________________ seg fr klokka ti.
tru Eg hadde aldri _________________ at eg skulle klare eksamen.
symje I dag har Leo ______________________ 1000 meter.
selje Ekspeditren har ____________________ mange nyttrsrakettar.
ro Han har _______________________ fr Noreg til England.
92
velje Har Arne ______________________ rett?

gro Graset har __________________________ s lite i sommar.
fortelje Ho har ______________________________ alt til venene sine.
setje Carmen hadde allereie _______________________ seg til bords.
krevje Lraren har ____________________ at alle kjper ordbker.
n Hadde dei berre gtt eit minutt fr, hadde dei ___________bussen.
bl Sret p beinet hans hadde __________________ mykje.
bu P Cuba har dei_____________ i eit koseleg hus no i ferien.
setje Luisa hadde ________________seg i den gode stolen d Leo kom.
Sterke verb i perfektum partisipp
Dei sterke verba skifter vokal fr infinitiv til preteritum til perfektum partisipp. Som du
ser av eksempla under, har dei sterke verba mange byingsmnster. Derfor m du
lre kvart verb for seg. Her er eit oversyn:
Infinitiv Presens Preteritum Perfektum Vokalskifte

partisipp
bite bit beit bite i - ei - i
vinne vinn vann vunne i-a-u
sitje sit sat sete i-a-e
liggje ligg lg lege i--e
fare fer fr fare a-o-a
ta(ke) tek tok teke a-o-e
falle fell fall falle a-a-a
la(te) lt lt late a-e-a
ete et t ete e--e
lese les las lese e-a-e
vekse veks voks vakse e-o-a
trenge treng trong trunge e-o-u
bere ber bar bore e-a-o
bryte bryt braut brote y - au - o
syngje syng song sunge y-o-u
g gr gjekk gtt -e-
93
22
Kryssord: Set inn partisippformer
skrive har ______________
skyte har ______________
finne har ______________
bere har ______________
ta har ______________
skine har _______________
grave har _______________

sitje har _______________
skjere har _______________
binde har ________________
Lysingsord:______________________________
Uregelrette verb
Nokre verb fr eit spesielt byingsmnster. Desse m du lre.

Vi skal sj p nokre av dei vanlegaste:
Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp

eige eig tte tt
gjere gjer gjorde gjort
ha har hadde hatt
seie seier sa sagt
vite veit visste visst
vere er var vore
23
Set inn verb som passar. Vel mellom verba ovanfor.
Arne har ______________ hg feber og har_____________ heime fr jobb i mange
dagar. Han har ikkje ________________ mykje desse dagane. Sjefen har
______________ at han m ta det med ro.
94
Veit du kven som _______________ desse bkene? Nei, det __________ eg ikkje.
Men spr lraren. Han ___________ det sikkert.
Ha
Verbet ha blir brukt p fleire mtar og har fleire tydingar:
Eg har sagt det fr. (hjelpeverb i ei samansett verbtid)

Carmen har ein stor bil. (tyder det same som eig)
Eg har influensa. (tyder lid av)
24
Set inn rett form av vere eller ha.
Fatima ________________________________ 40 r.
Luisa ______________________ hg feber sist veke.
Det _____________________________ fint vr i gr.
Carmen ________________________ god utdanning.
Leo ______________________ glad i spele fotball.
Farfar ____________________ gammal d han dydde.
Bli og verte
Verba bli og verte tyder det same. Vi bruker desse verba om framtid og om
forandring fr ein tilstand til ein annan
Det er fint vr i dag, men i morgon blir det regn.

Carmen er alltid blid, men i gr vart ho sint.
Vi kan velje tre ulike mtar bye desse verba p:
Infinitiv Presens Preteritum Perfektum partisipp

bli blir blei blitt
verte vert vart vorte
bli blir vart vorte
Merk! I denne grammatikken har vi valt den siste byingsmten. Dette er vanleg i
mange dialektar.
95
25
Set inn rette former av bli.
Leo kjem til ________________ overraska!

Leo ______________________ nok overraska nr han kjem heim i morgon.
Leo ______________________ nok overraska d han kom heim i gr.
Leo har ___________________ overraska mange gonger.
Presens perfektum
Presens perfektum lagar vi av hjelpeverbet ha i presens: har, og perfektum partisipp

av hovudverbet, f.eks. g gtt:
Luisa har gtt heim.
Presens perfektum bruker vi om:
fortid utan tidsuttrykk:

Luisa har budd p Cuba. (Men ho bur der ikkje no lenger.)
handlingar som framleis varer:

Leo har budd i Noreg i tre r. (Han bur her no ogs.)
handlingar som har innverknad p notida:

Carmen har ete frukost i dag. (Ho er ikkje svolten no.)
26
Svar i presens perfektum.
Nr skal du gjere leksene? Eg har gjort leksene.
Nr skal du treffe Luisa? Eg ________________________________________
Skal de arbeide med leksene? Vi _________________________________________
Skal dei ete middag? Dei ________________________________________
Kjem du til vinne? Eg ________________________________________
Nr skal han skrive stilen? Han _______________________________________
Nr skal ho snakke med legen? Ho ________________________________________
Skal du hjelpe dei? Eg _________________________________________
96
27
Lag setningar med eg og presens perfektum av verba til venstre.
lese No _____________________________ ferdig boka.
bu No _____________________________ her i to r.
arbeide I ni r ___________________________ i det same firmaet.
male No _____________________________ huset gult.
kjpe Endeleg ________________________ ny bil.
bake I dag __________________________ mange kaker.
springe I dag _________________________ ei mil.
28
Svar p sprsmla.
Kor lenge har du vore i Noreg?
______________________________________________________________________
Har du lnt bker p eit bibliotek i Noreg?

______________________________________________________________________
Har du gjort leksene dine til i dag?

______________________________________________________________________
Har du ete frukost i dag?

______________________________________________________________________
Kva TV-program har du sett denne veka?

______________________________________________________________________
Kor lenge har du studert norsk?

_____________________________________________________________________
Har du vore i utlandet i r?

_____________________________________________________________________
97
Preteritum eller presens perfektum?
Vi kan bruke begge desse verbformene om fortid.
Saman med preteritum bruker vi gjerne tidsuttrykk som viser at noko er avslutta, t.d. i
1997, i gr, i fjor, i mai:
Luisa gjekk til skulen klokka tte.
Vi seier ikkje nr ei handling i presens perfektum er avslutta. Men vi kan bruke ord som
fortel om ei tid som gr fram til notida, t.d. i dag, i r, i denne veka:
Luisa har gtt til skulen i dag.
29
Preteritum eller presens perfektum?
bu Eg ________________ i London. Eg ____________________der i 1997.
kjpe Eg ______________ meg ny jakke. Eg ____________ ho p Cubus i gr.
sj Leo ______________ kongen. Han _________________ han p 17. mai.
arbeide Kari ______________________ her i mange mnader.
kome Luisa _________ til Noreg p torsdag.
lese Eg _____________ ferdig boka. Eg ____________________ ho i sommar.
ete Barna ___________middag hos besteforeldra i dag. Dei ________ der i
gr ogs.
starte Skuletimen _________________. Han __________ for fem minutt sidan.
skrive Leo __________________ kort til mormor. Han _____________ det i gr.
levere Eg ________________mange tekster p norsk. Eg ____________ ei tekst
sist veke.
lre Vi ______________ om perfektum denne veka. Sist veke ____________
vi om preteritum.
98
Modale verb
Dei modale verba bruker vi ofte i presens saman med eit verb i infinitiv.
kunne: evne, moglegheit

skulle: plan, avgjerd
vilje: nske, lyst
mtte: pbod, plikt
burde: tilrding
Infinitiv Presens
kunne Ho kan skrive. (Ho har lrt skrive.)
skulle Ho skal skrive. (Ho har planlagt skrive.)
vilje Ho vil skrive. (Ho nskjer skrive, ho kjem til skrive.)
mtte Ho m skrive. (Ho er nydd til skrive.)
burde Ho br skrive. (Det er best at ho skriv.)
Merk! Etter modale verb bruker vi infinitiv utan :
Luisa kan ikkje skrive norsk. Men Leo kan skrive litt norsk.
Eg skal ikkje vere heime i ferien. Eg skal reise til heimlandet mitt.
30
Set inn modale verb. Her er det fleire alternativ.
Pablo __________ ikkje skrive norsk. Men Irina ____________ skrive litt norsk.
Eg _________ ikkje vere heime i ferien. Eg _________ reise til heimlandet mitt.
Leo ________________ ikkje ha fisk til middag. Han ______________ ha pizza.
Du ___________ ikkje kome for seint! Du ____________________ vere presis!
Viss du ___________________ bu i Noreg, ___________________ du lre norsk.
Han __________ reise til Oslo i kveld. Han _______________ ta nattbussen kl. 22.00.
Leo ____ ikkje sj denne filmen. Han er ikkje gammal nok. Men Luisa ______ sj han.
Per er berre tre r. Han _____ ikkje lese. Han _________ at mora _______ lese for han.
Carmen _______ ikkje kome p norskkurs i dag. Ho _____ p sjukehus med sonen sin.
Du __________ ikkje kyre p raudt lys! D _______________ du f bot.
Arne _____________ lre spansk. Han _____________ melde seg p eit spanskkurs.
99
31
Set inn modale verb i folkeeventyret under.
Kven skal bake, og kven vil smake?
Ein katt, ei mus og ei hne bur saman. Ein dag seier hna:
Vi har ikkje meir mat i huset. No _______________ vi bake.
Ja, det __________vi, seier katten.
Ja, det __________vi, seier musa.
Kven __________ g etter mjl? spr hna.
Ikkje eg, seier katten.
Ikkje eg, seier musa.
D __________ eg g, seier hna.
Hna kjem tilbake med mjl.
Kven _____________ bake? spr hna.
Ikkje eg, seier katten.
Ikkje eg, seier musa.
D ____________ eg gjere det, seier hna, og s lagar ho ei kake og steikjer henne.
Kaka er ferdig og ligg p bordet.
Kven _____ ete kaka? spr hna.
Det ________ eg, seier katten.
Det _________ eg, seier musa.
Nei, det ___________ eg! seier hna, og s et ho opp heile kaka.
32
Set inn rett verbform.
lese Carmen _____________ aviser kvar dag. Ho kan _____________ litt

norsk no. Ho prver _____________________ ei norsk avis kvar dag.
snakke Carmen kan _________ spansk og engelsk. Ho prver ofte

_____________ norsk. Ho gr p norskkurs kvar dag. I pausane
_____________ ho norsk med dei andre elevane.
100
sove Barna prver ______________. Foreldra seier at dei m __________.

Men barna klarer ikkje ____________. Det er s mykje brk ute.
Vanlegvis ___________ dei fr klokka tte til klokka sju. Foreldra hper
dei vil _____________ lenge i morgon.
Presens futurum
Denne forma lagar vi ved bruke presensformene av dei modale verba skal eller vil
og eit hovudverb som m st i infinitiv:
Carmen vil lre norsk.

Arne skal reise p bttur.
Presens futurum (futurum tyder framtid) bruker vi om
noko vi har planlagt:

Leo skal g til skulen i morgon.
noko vi trur kjem til skje:

Leo vil g tidleg heim i dag.
33
Kva skal Arne gjere i morgon?
kl. 7.00 st opp _____________________________________________
kl. 7.15 vaske seg _____________________________________________
kl. 7.30 ete frukost _____________________________________________
kl. 7.45 sykle til jobb _____________________________________________
kl. 8.00 jobbe ______________________________________________
kl. 14.00 legen ______________________________________________
kl. 16.00 ete middag _______________________________________________
kl. 18.00 trene ______________________________________________
kl. 20.00 kino ______________________________________________
kl. 23.30 leggje seg ______________________________________________
101
34
Kva skal du gjere i morgon? Fortel!
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Kjem til
Vi bruker ofte kjem til og verb i infinitiv om noko vi reknar med skal skje i framtida.
Vi bruker uttrykket om noko vi ikkje har planlagt:
Luisa kjem til bli glad nr ho fr e-post fr veninna si p Cuba.
35
Bruk kjem til saman med verb i infinitiv. Vel mellom desse verba: bli, trivast,
sakne, fle seg, like seg, g
Eg trur norsktesten __________________________________ vanskeleg.
Dei _____________________________________________ venene sine.
Han ____________________________________________ p festen.
Dette ___________________________________ bra!
Ho _______________________________________ her i lesund.
Dei __________________________________ einsame nr barna flyttar ut.
102
Preteritum perfektum
Preteritum perfektum lagar vi av verbet ha i preteritum: hadde, og perfektum

partisipp-forma av hovudverbet, f.eks. gtt:
Luisa hadde gtt heim.
Preteritum perfektum bruker vi nr vi vil fortelje om noko som skjedde fr noko anna i
fortida. Vi bruker ofte preteritum perfektum saman med d og etter at:
D eg kom, hadde Leo gtt til skulen.

Etter at Leo hadde gtt til skulen, kom eg.
Det verbet som fortel kva som skjedde frst i fortida, fr preteritum perfektum: hadde
gtt. Det andre verbet str i preteritum: kom:
D eg kom, hadde Leo gtt til skulen.
36
Set inn rett form av verba.
ete g Etter at vi _________________________, __________ vi p kino.
gjere f Etter at barna ____________ leksene, ________dei lov til g ut og leike.
g kome Dei ____________________________ d vi _____________ p festen.
reise reise D Luisa ___________ fr Cuba, ___________ Carmen allereie _______.
pakke dra Etter at vi __________________, ___________ vi p stranda.
selje kjpe D dei __________________ bilen, ______________ dei syklar.
Preteritum futurum
Preteritum futurum lagar vi av modalverba i preteritum, f.eks. skulle eller ville, og

hovudverbet i infinitiv, f.eks. skulle dra (skulle: preteritum, dra: infinitiv).
Futurum tyder framtid. Preteritum futurum bruker vi om handlingar i framtida.

Men desse handlingane ser vi fr fortida:
D Arne kom heim, skulle Carmen dra p norskkurs.

Luisa sa at ho kunne lage middag i morgon.
103
Det verbet som fortel kva som skjedde frst i fortida, fr preteritum:
D Arne kom heim, skulle Carmen dra p norskkurs.

Luisa sa at ho kunne lage middag i morgon.
37
Set inn modalverb: skulle, ville, kunne, burde, mtte
Eg trefte Kari i gr. Ho _________ g p kino, og spurde om eg ___________vere med.
D eg kom, ______________ Kari til g. Ho ____________________________ heim.
Carmen og Arne fortalde at dei ________________ gifte seg i pska.
Legen sa at ho _________________________ slutte rykje.
Luisa visste at ho ____________________ trene meir for kome i form.
Leo fortalde at han _________________ snakke litt norsk no.
Imperativ
Imperativ er lik infinitiv utan -e (utan -je for j-verba).
Infinitiv lese skrive lytte svare seie sj setje

Imperativ les skriv lytt svar sei sj set
Imperativ bruker vi for be nokon gjere noko eller for tvare nokon.
Imperativ blir brukt i instruksjonar, oppmodingar og tvaringar:
Instruksjon:
Set inn rett verb.
Oppmoding:
Gjer leksene dine!
tvaring:
Ikkje g over vegen!
104
38
Bruk imperativ i staden for modalverb.
Du m ete opp maten din. Et opp maten din.______________________
Kan du lese hgt? _____________________________________
Du m passe deg for bilane. _____________________________________
Du m setje inn imperativform. _____________________________________
De m vere stille. _____________________________________
Kan du skrive p tavla? _____________________________________
Du m skjere opp grnsakene. _____________________________________
Du m piske flyten til krem. _____________________________________
Du m ikkje glyme lommeboka di. ______________________________________
Du m ikkje rykje her. _____________________________________
Du m ikkje parkere her. _____________________________________
Du m ikkje parkere her. _____________________________________
Passiv
Alle verb kan st i aktiv eller passiv form.

I dette kapitlet har vi berre sett p aktive former til no.
Aktiv: Leo vaskar bilen.

Vi fortel kva nokon gjer: vaskar
Vi fortel kven som gjer noko: Leo
Passiv: Bilen blir vaska.

Vi fortel kva som hender med noko eller nokon: blir vaska
Vi fortel kven eller kva noko hender med: bilen
Vi er ikkje opptekne av kven som gjer det.
Aktiv: Passiv:
Arne slr plenen. Plenen blir sltt.
Carmen hentar Luisa p skulen. Luisa blir henta p skulen.
Passiv form lagar vi ved hjelp av verbet bli i ulike former, og perfektum partisipp av
hovudverbet: sl sltt, hente henta
Presens passiv lagar vi ved setje verbet bli i presens: blir sltt, blir henta.
105
39
Gjer om til presens passiv. Sj eksemplet under:
Aktiv: Passiv:
Arne ryddar det rotete loftet. Loftet blir rydda.
Luisa slr plenen. _________________________________
Leo sparkar ballen over gjerdet. _________________________________
Bilmekanikaren reparerer bilen deira. _________________________________
Alle i familien vaskar huset til helga. _________________________________
Han sel alle varene. _________________________________
Preteritum passiv
Preteritum passiv lagar vi av verbet bli i preteritum: vart og hovudverbet i perfektum

partisipp.
Aktiv: Passiv:
Arne slo plenen. Plenen vart sltt.
Carmen henta Luisa p skulen. Luisa vart henta p skulen.
40
Gjer om fr aktiv til passiv form preteritum. Sj eksemplet under.
Aktiv: Passiv:
Arne rydda det rotete loftet. Loftet vart rydda.
Luisa slo plenen. _________________________________
Leo sparka ballen over gjerdet. _________________________________
Bilmekanikaren reparerte bilen deira. _________________________________
Alle i familien vaska huset til helga. _________________________________
Han selde alle varene. _________________________________
106
Perfektum passiv
Presens perfektum passiv lagar vi vanlegvis av verbet vere i presens: er og

hovudverbet i perfektum partisipp.
Aktiv: Passiv:
Arne har sltt plenen. Plenen er sltt.
Carmen har henta Luisa p skulen. Luisa er henta p skulen.
Preteritum perfektum passiv lagar vi vanlegvis av verbet vere i preteritum: var og

hovudverbet i perfektum partisipp.
Aktiv: Passiv:
Arne hadde sltt plenen. Plenen vart sltt.
Carmen hadde henta Luisa p skulen. Luisa vart henta p skulen.
41
Gjer om fr aktiv til passiv form presens perfektum. Sj eksemplet under.
Aktiv: Passiv:
Arne har rydda det rotete loftet. Loftet er rydda.
Luisa har sltt plenen. _________________________________
Leo har sparka ballen over gjerdet. _________________________________
Bilmekanikaren har reparert bilen deira. _________________________________
Lraren har undervist borna i matte. _________________________________
Alle i familien har vaska huset til helga. _________________________________
Han har selt alle varene. _________________________________
42
Gjer om fr aktiv til passiv form preteritum perfektum. Sj eksemplet under.
Aktiv: Passiv:
Arne hadde rydda det rotete loftet. Loftet var rydda.
Luisa hadde sltt plenen. _________________________________
Leo hadde sparka ballen over gjerdet. _________________________________
Bilmekanikaren hadde reparert bilen deira. _________________________________
Alle i familien hadde vaska huset til helga. _________________________________
Han hadde selt alle varene. _________________________________
107
St-verb verb med spesiell ending i infinitiv
Dei fleste verb endar p -e i infinitiv: hoppe, snakke, interessere

Nokre kortverb (med i staving) endar p andre vokalar: sy, sj, be, ro
Ei gruppe verb endar p -(a)st. Nokre av dei mest brukte byer vi slik:
Infinitiv Presens Preteritum

mtast mtest mttest
slst slst slost
finnast finst fanst
hyrast hyrest hyrdest
synast synest syntest
43
Set inn rett form av verba.
mtast I gr ettermiddag ______________ Arne og Carmen p den kinesiske
restauranten.
Dei _______________________________ ofte p denne restauranten.
slst Luisa og Leo ____________ om kven som skulle sl plenen sist veke.
Det er typisk at dei __________ om slikt!
finnast Det __________ ikkje mange innvandrarar fr Cuba i bygda vr.

Kvifor ________ det s f menneske fr andre land her for femti r sidan?
hyrast S flinke de var spele i gr! Det __________ fint ut.

Slutt rope s hgt! Det ______________ heilt til naboane.
synast Luisa ________________ norsk var vanskeleg den frste tida i Noreg,
men no _________________ ho at norsk er eit enkelt sprk.
108
synast og tru
Vi bruker synast nr det er noko vi har erfart sjlve.

Vi er der, vi kjenner det med kroppen og sansane vre:
Luisa har den frste norsktimen sin. Ho synest det er vanskeleg lre norsk.
Carmen har budd i Noreg i fleire r. Ho synest det er kaldt i Noreg.
Vi bruker tru nr det er noko vi har lese om, noko vi har hyrt av andre, men ikkje
erfart.
Vi bruker ogs tru nr vi snakkar om framtida:
Luisa er p Cuba og skal snart reise til Noreg. Ho trur det er vanskeleg lre norsk.
Carmen har lese om Noreg. Ho trur det er kaldt i Noreg.
44
Set inn synast eller tru i rett form.
Arne ___________ det var vanskeleg danse salsa fr han lrte det p Cuba, men no
_____________ han det er noks lett.
____________ du det blir ein varm sommar? Ja, det ________ eg. Eg _________ det
er varmt allereie.
Kven __________ du vinn skirennet? Eg ____________ Leo vinn. Eg ____________

han har vorte s flink til g p ski.
Kva for ein film ________ du er best, den norske eller den amerikanske? Eg _______
den norske er best, for eg har allereie sett begge filmane.
_________ du det vil regne i morgon? Eg veit ikkje, men eg ________________ det har
regna altfor mykje her i haust.
Kva ____________ du om maten vi fekk? Maten var god, _________ eg, men eg
_________ han hadde vorte betre med meir krydder.
109
Samsvarbying
Etter hjelpeverba vere og bli/verte er det vanleg bye perfektum partisipp i kjnn
og tal:
Mannen vart dmd til tre rs fengsel. (hankjnn)

Eit menneske vart uskuldig dmt. (inkjekjnn)
Alle demonstrantane er dmde. (fleirtal)
Oversikt over byinga:

Type verb Hankjnn/hokjnn Inkjekjnn Fleirtal
a-verb er kasta er kasta er kasta
e-verb er kjpt er kjpt er kjpte
e-verb er kjend er kjent er kjende
j-verb er tald er talt er talde
kortverb er ndd er ndd er ndde
sterke verb er skriven er skrive er skrivne
Merk! Samsvarbying mter du i alle lrebker. Men elevar treng ikkje bruke
samsvarbyinga. Du kan i staden bruke inkjekjnnsforma i alle kjnn og tal:
Mannen vart dmt til tre rs fengsel. (hankjnn)

Eit menneske vart uskuldig dmt. (inkjekjnn)
Alle demonstrantane vart dmt. (fleirtal)
45
Set inn partisippforma.
fange Krka vart ________________. Reven vart _____________ i ei felle.
Reinsdyra vart ______________ med lasso.
kjpe Huset vart ________________ av ein barnefamilie. Leilegheita vart

_________ av eit ektepar. Hybelen vart ___________ av meg. Alle husa
vart ____________.
kjenne Elvis Presley var ein ____________ songar. Songane hans er

______________ over heile verda. Huset hans, Graceland, er eit
______________ turistml.
110
n Mla for undervisinga er __________________. Mlet for skriftleg norsk er

_____________, og mlet for munnleg norsk er ___________________.
skrive Boka er ______________ av Ibsen. Brevet er _____________ med sm

bokstavar. Tekstane er __________________ av elevane.
Oppsummering av verbbying og verbtider
Oversyn over verbbying
Type verb Infinitiv Presens Preteritum Perfektum

partisipp
svake a-verb sykle syklar sykla sykla
svake e-verb leve lever levde levd
svake j-verb telje tel talde talt
svake kortverb tru trur trudde trudd
sterke verb ete et t ete
sterke verb finne finn fann funne
uregelrette verb vere er var vore
uregelrette verb bli blir vart vorte
modale verb kunne kan kunne kunna
modale verb skulle skal skulle skulla
Oversyn over verbtider
Presens perfektum Presens Presens futurum

fr notid notid framtid
Carmen har dansa. Carmen dansar. Carmen skal danse.
Preteritum perfektum Preteritum Preteritum futurum

fr fortid fortid framtid i fortid
Carmen hadde dansa. Carmen dansa. Carmen skulle danse.
111

(papir- eller nettutgve)

Infinitiv er den forma av verbet som vi finn i ordboka:
Eksempel 1 (fr: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005):

snakk l et; snakke -a (v)
Ordklasse: verb
Frst i ordboka str substantivet snakk. S kjem verbet snakke etterp.
Vi ser at det er verb ut fr forkortinga i parentes (a) og fr a-endinga.
Kva tyder informasjonen du fr?

A-endinga syner oss at dette er eit a-verb. A-verba har svak, regelrett bying.
Byingsmnsteret for a-verb:

snakke snakkar snakka har/hadde snakka
Leo snakkar med Luisa.

Dei snakka med venene sine i gr.
Carmen har nettopp snakka med Arne i telefonen.
Eksempel 2 (fr: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005):

seie seier, sa(gde), sagt
Ordklasse: Verb
Vi ser at dette truleg er eit verb sidan det endar p -e slik som dei fleste infinitivar.
Vi finn ogs dei vanlegaste byingsformene av verb etter infinitivsforma.
Kva tyder informasjonen du fr?

Verbet er sterkt eller uregelrett sidan dei vanlege byingsformene er tekne med.
Dette verbet er uregelrett, men ikkje sterkt. Vi ser dette fr endinga -er i presens.
Sterke verb har ikkje presensending. Verbet er svakt, men uregelrett.
Byingsmnsteret:
seie seier sa(gde) har/hadde sagt
Vi ser at vi kan velje mellom formene sa og sagde i preteritum.
Luisa seier at ho gleder seg til flytte.

Leo sa til venene sine at han kom til sakne dei.
Carmen hugsa at ho ikkje hadde sagt farvel til veninna si.
Dei uregelrette verba og dei sterke verba har mange ulike byingsmnster, og du m
lre dei kvar for seg.
112
46
Kva informasjon fr du om desse orda?
(fr: Alf Hellevik: Nynorsk ordliste, 2005)
bruke -a el -te __________________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
vere er, vare, vore el vori _________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
kunne kan, kunne, kunna _________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
vinne vinn, vann, vunne el vunni ___________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
113
ADVERB115
Mtesadverb ...................................................................................................... 116
Tidsadverb ......................................................................................................... 117
Stadadverb ........................................................................................................ 118
Gradsadverb ...................................................................................................... 120
Setningsadverb ................................................................................................. 121
Gradbying ........................................................................................................ 123
114
ADVERB
Adverba fortel korleis, nr og kvar noko skjer. Dei kan st til eit verb og fortelje om
ei handling. Dei kan st til eit adjektiv eller anna adverb. Nokre adverb str til heile
setningar.
Carmen dansar vakkert. (til verbet dansar)

Carmen dansar svrt vakkert. (til adverbet vakkert)
Dansen hennar er veldig vakker. (til adjektivet vakker)
Carmen dansar heldigvis ofte. (til heile setninga)
Vi kan dele inn adverba i grupper etter kva funksjon dei har:
Adverbet fortel
Mtesadverb: Carmen dansar vakkert! (korleis ho dansar)
Tidsadverb: Carmen dansar ofte. (nr ho dansar)
Stadadverb: Carmen dansar ute. (kvar ho dansar)
Gradsadverb: Carmen dansar svrt ofte. (kor ofte ho dansar)
Setningsadverb: Carmen dansar heldigvis ofte! (at vi er glade for det)
115
Mtesadverb
Mtesadverba str til eit verb og fortel om korleis ei handling blir utfrt. Desse
adverba har oftast den same forma som adjektiva i inkjekjnn:
Carmen dansar vakkert!

Luisa ropte hgt.
Barna oppfrte seg hfleg.
Merk!
Adjektivet fortel korleis Carmen er: Carmen er vakker.
Adverbet fortel korleis ho dansar: Carmen dansar vakkert.
1
Set inn adverb med motsett tyding.
Luisa skriv pent. Leo skriv ________________________________________.
Maten luktar godt. Spla luktar ______________________________________.
Han spurde hfleg. Ho svarte ________________________________________.
Leo gjekk seint. Luisa gjekk ______________________________________.
Jentene speler godt. Gutane speler ____________________________________.
Arne snakkar hgt. Carmen snakkar __________________________________.
Kaka smaker nydeleg. Dette smaker _____________________________________.
Jenta svarer sint. Guten svarer _____________________________________.
2
Lag setningar der du bruker desse adverba: langsamt, hfleg, pent, godt, nydeleg,
sint, roleg
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
116
3
Set inn adjektiv eller adverb.
fin/fint Carmen er ei ______________ dame. Ho har alltid p seg
_________ kle og eit ___________ sjal. Ho syng
_______________ ogs.
god/godt Ostekaka du har laga, er ______________. Sjokoladekaka

smaker ogs ___________. Alle kakene smaker
______________.
pen/pent Carmen ser ein ___________ kjole i butikken. Ho prver han

og synest ho ser __________ ut i den nye kjolen. Arne
synest ogs ho er ____________.
hyggeleg/hyggeleg Naboane vre er ____________________. Det er

__________ beskje dei. Ungdomane oppfrer seg
_____________ mot dei gamle.
morosam/morosamt Leo skriv _____________. Carmen og Arne ler av den

_____________ forteljinga. Leo er ein __________ gut.
Tidsadverb
Tidsadverba fortel nr noko skjer:
Carmen og Arne dansar ofte.

Hunden gydde alltid.
Ho er ikkje komen heim enno.
Desse adverba kan ogs fortelje kva rekkjeflgje noko skjer i:
Pablo kjem fr Latin-Amerika. No bur han i Noreg.

Vi skal p kino klokka sju. Etterp skal vi p kaf.
Frst skal vi ete middag, s skal vi drikke kaffi.
117
4
Svar p sprsmla. Bruk desse adverba i svara: aldri, sjeldan, av og til, ofte, alltid
Kor ofte trenar du? _____________________________________________________
Drikk du kaffi med sukker? ________________________________________________
Snakkar du norsk med nordmenn? __________________________________________
Surfar du p Internett? ___________________________________________________
Gr du p kino? _________________________________________________________
Les du aviser fr heimlandet ditt? ___________________________________________
5
Set inn adverb som passar. Vel mellom frst, deretter, s, etterp, no, fr, d.
________________ skal vi ete pizza. _________________ skal vi p kino.
________________ arbeidde Carmen som lege. ________ gr ho p norskkurs.
___________________ skal eg ta frarkortet. _____________ skal eg kjpe bil.
_______________ budde eg i Ghana. _________________ bur eg p Sandane.
I gr kom familien min p besk. __________________________ vart eg glad.
Stadadverb
Stadadverba fortel kvar noko skjer:
Carmen dansa ute i hagen, men ho gjekk inn d vi kom.
Fleire av desse adverba har to former.

Ofte tek vi bort ein -e p slutten av adverbet nr vi fortel om rrsle til ein stad:
Carmen gr ut. Carmen er ute.
118
Nr noko skjer p staden: Om rrsle til staden:

Leo er her. Leo gr hit.
Leo er der. Leo gr dit.
Leo er heime. Leo gr heim.
Leo er borte. Leo gr bort.
Luisa er ute. Luisa gr ut.
Luisa er inne. Luisa gr inn.
Luisa er oppe. Luisa gr opp.
Luisa er nede. Luisa gr ned.
Luisa er framme. Luisa gr fram.
Luisa er vekke. Luisa gr vekk.
6
Set inn rett adverb.
hit/her Carmen og Arne har ikkje vore ______________ p lenge. Derfor har eg
invitert dei __________________ i kveld.
ut/ute Skal vi g _________? Nei, det er s kaldt __________________.
inn/inne Leo gr ___________. No vil han vere ________ resten av kvelden.
heim/heime Skal vi g __________ til Luisa og sj film? Nei, det kan vi ikkje. Luisa er
ikkje _______________. Ho kjem ikkje _________ fr om ein time.
bort/bort Eg stikk ______ til naboen ein tur, men eg blir ikkje lenge ___________.
opp/oppe Det heng mange plommer hgt __________ i treet. Kan du klatre
____________ og plukke nokre til meg?
dit/der Eg skal til London. Eg skal reise ____________ i morgon og skal vere
_______ i to veker. Eg skal sj ein musikal nr eg er __________.
vekk/vekke Ho reiste __________ i gr, og ho blir ___________ i to mnader.
119
Gradsadverb
Gradsadverba str ofte framfor andre adverb og adjektiv.
Nokre av dei forsterkar orda dei str til:
Carmen og Arne dansar svrt ofte.

Dette er ei veldig vanskeleg oppgve.
Andre av desse adverba nyanserer orda dei str til:
Ho er litt trtt.
Han la seg noko seint.
7
Vel mellom gradsadverba ikkje s, altfor, litt, noks, ganske, veldig.
Han snakkar ________________________ godt norsk.
Denne grammatikkoppgva er ___________________ vanskeleg.
Lraren snakkar ________________ langsamt.
Det er ____________________ kaldt i Noreg.
hoppe p trampoline er ___________________ gy.
Leo er ein ___________________ flink fotballspelar.
Dette er _________________________________ kjedeleg.
Eg kjenner naboen min ____________________ godt.
Han synest filmen var __________________ bra.
Nokre adverb kan st framfor komparativ form av adjektivet:
Fatima snakkar mykje betre norsk enn Ali.

Leo er litt flinkare enn systera si.
Han la seg enda seinare enn henne.
Merk! Pass p skilnaden mellom tidsadverbet enno og gradsadverbet enda:
Ho er ikkje komen heim enno.

Han la seg enda seinare enn henne.
120
8
Set inn mykje, litt, enda, veldig.
Han er ___________________ eldre enn broren.
Skal du klare norskprven, m du ve _________ meir p uttalen.
Det er _______ varmt i dag. Det var ________________ varmare i gr.
Eg liker _____________ godt trene. Men eg liker ____________ betre g p tur.
Leo synest at fotball er ______________ gy.
Men spele data er _______________ artigare.
Har du lyst p _______________ kaffi?
Setningsadverb
Setningsadverba seier noko om innhaldet i heile setninga.

Dei uttrykkjer ofte meiningar og haldningar.
Vi plasserer dei vanlegvis etter det frste verbet i ei heilsetning.
Eg skal heldigvis ete ute p restaurant i dag! (Eg er glad for det.)
Eg vil gjerne ete fisk. (Eg har lyst til det.)
Eg vil heller ete fisk enn kjt. (Eg liker kjt betre enn fisk.)
Eg kan dessverre ikkje vere med. (Eg er lei for det.)
Adverbet ikkje blir ofte kalla nektingsadverb.

Vi nektar for meiningsinnhaldet i setninga:
Det blir ikkje vr s snart.

Carmen liker ikkje vinteren.
Dei kan ikkje kome til oss likevel.
9
Set inn dessverre i desse setningane.
Eg kan ikkje kome. ______________________________________
Det var ei drleg nyheit. ______________________________________
Irina fekk drleg resultat p prva. ______________________________________
Eg har ikkje gjort heimearbeidet. ______________________________________
Vi m avlyse btturen. ______________________________________
Ali har ikkje ftt opphaldslyve. ______________________________________
121
10
Gjer desse setningane nektande ved setje inn ikkje.
Eg liker brunost. ___________________________________________
Det snr no. ___________________________________________
Fatima har ftt jobb. ___________________________________________
Per kan snakke russisk. ___________________________________________
Eg kan kome i morgon. ___________________________________________
Luisa kan hjelpe Leo. ___________________________________________
Du m snakke med sjefen. ___________________________________________
Arne liker g p fjelltur. ___________________________________________
Leo er alltid glad. ___________________________________________
Carmen hadde god tid. ___________________________________________
Modifisering
Vi kan bruke setningsadverb for modifisere det vi seier. Dei syner for eksempel kor
usikre vi er p at noko skal skje:
Det blir fint vr i morgon. (Eg er sikker.)

Det blir kanskje fint vr i morgon. (Det er mogleg.)
Det blir neppe fint vr i morgon. (Eg trur ikkje det.)
Det blir sikkert ikkje fint vr i morgon. (Eg trur ikkje det.)
Det blir visst fint vr i morgon. (Eg har hyrt andre seie det.)
Det blir sikkert fint vr i morgon. (Eg trur det.)
Det blir truleg fint vr i morgon. (Eg trur det.)
11
Set inn setningsadverba sikkert ikkje, visst, neppe, kanskje, sikkert.
Sonen til Fatima skal _____________ gifte seg i sommar. Det fortalde nokon meg i gr.
Leo kjem __________________ snart. Eg sg han gjennom vindauget.
Arne var sjuk i gr, s han kjem _________________ p jobb i dag.
Vi skal _____________ reise til Teheran. Eg hper det blir mogleg.
Eg har mykje gjere i kveld. S eg kjem _________________ p festen.
122
Gradbying
Mange av adverba kan vi bye i grad, men ikkje i tal og kjnn slik som adjektiva.
Dei fleste av desse adverba fr dei same endingane som adjektiva fr nr dei blir
gradbygde:

Carmen snakkar hgt. Arne snakkar hgare. Leo snakkar hgast.
Leo la seg seint. Leo la seg seinare enn Luisa. Leo la seg seinast.
Nokre adverb har uregelrett bying:

vondt verre verst
lite mindre minst
mykje meir mest
godt betre best
gjerne heller helst
12
Set adverba til venstre inn i rett form.
mykje Carmen arbeider ______________. Arne arbeider ______________ enn
Carmen. Arne er den som arbeider _____________i familien.
godt Vassmelon smaker _______________. Vassmelon som er kjpt i

Thailand, smaker mykje ________________ enn melon som er kjpt i
Noreg. Den _____________ vassmelonen finn du i Thailand.
gjerne Carmen vil _____________ ha ein kopp te. Arne vil __________ ha kaffi
enn te. Leo og Luisa vil _______________ ha brus.
vondt Osten smaker __________. Den andre osten smaker enda

________________. Dette er det __________ eg har smakt.
123
13
Svar p sprsmla. Bruk gjerne, heller eller helst i svara.
Kva vil du ha drikke? ___________________________________
Vil du ha kaffi eller te? ___________________________________
Vil du lre spansk eller tysk? ___________________________________
Kva vil du ha ete? ___________________________________
Vil du ha fisk eller kjt? ___________________________________
Vil du g p kino eller leige ein video? ___________________________________
Langt eller lenge
Vi bruker:
langt lenger lengst om distanse
lenge lenger lengst om tid
Det er ti kilometer til sentrum. Det er langt g.

Kor lenge varer filmen? Han varer i to timar.
Merk! Lang lengre lengst er adjektiv.
14
Set inn lang/langt/lenge i rett form.
No er det ikkje ____________ igjen til sommarferien.
Kor _____________________skal de vere p ferie? Vi skal vere p ferie i to veker.
Tida verkar ________________ nr ein er vekke s lenge.
Dagane er __________________ nr ein ikkje har jobb.
Kor ____________________ gjekk du? Eg gjekk fem kilometer i gr.
Kor ____________________ gr barna i barneskulen? Barna gr sju r i barneskulen.
Har ho __________________ hr? Ja, det har ho.
Tek det _________________ tid bli ferdig? Nei, det er berre in time igjen.
124
PREPOSISJONAR...................................................................................................... 126
Stad .................................................................................................................... 126
Tid....................................................................................................................... 130
Eigeforhold eller tilknyting ............................................................................... 133
Preposisjonar i faste uttrykk ............................................................................ 134
125
PREPOSISJONAR
Vi deler preposisjonane inn i ulike grupper etter kva dei fortel om:
Stad: Katten ligg under bordet.

Tid: Luisa kom til Noreg i gr.
Eigeforhold eller Carmen er mor til Luisa og Leo.
tilknyting: Oslo er hovudstaden i Noreg.
Stad
Preposisjonar fortel kvar ein ting eller ein person er i forhold til ein annan ting eller
person (sj biletet under). Kvar er Prikken?
Prikken ligg under bilen. Prikken ligg p taket. Prikken kryp gjennom vindauget.
Prikken str framfor bilen. Prikken str bak bilen. Prikken str mellom bilane.
126
Preposisjonen i bruker vi om det som er innanfor eller p innsida av noko:
i bilen, i badekaret, i boka, i skogen, i veska, i lommeboka, i sekken, i maskina
Preposisjonen p bruker vi om det som er p toppen av noko, eller p utsida av noko:
p taket, p pulten, p fjellet, p isen, p veggen, p stolen
1
Set inn passande preposisjonar. Sj biletet p frre side. Nokre m du kanskje
bruke fleire gonger.
Luisa gr p skule ________ lesund. Skulen ligg midt _________ byen. Klasserommet
ligg _________ tredje etasje ________ den vidaregande skulen. _________ dra str
det klasse 2B. __________ klasserommet er det 28 elevar. Luisa sit som nummer to p
rekkja si. ________ henne sit Eli, og ____________ henne sit Per. Til venstre for Luisa
sit Anne, veninna hennar. Det er trongt __________ pultane deira. Det heng ei tavle
_________ veggen, _________ vindauget er det ein omn, og _________ vindauget
heng eit bilete. ________ taket ser vi tre lampar. ______ golvet str det mange sekkar
og vesker. Det er mange bker ______ veskene og sekkane. ________ kateteret sit
lraren og skriv __________ ei bok.
2
Sj deg rundt i rommet der du er. Fortel kvar tinga er. Sj eksemplet under.
Biletet heng p veggen. _________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
127
I eller p?
Vi bruker ogs i nr vi snakkar om land og dei fleste byane i eit land:
i Europa, i Noreg, i lesund, i landet, i byen
Vi bruker ogs p nr vi snakkar om ei y eller ein landsdel:
p Cuba, p stranda, p kontoret, p skulen, p fjellet, p Austlandet
Merk! Nokre gonger er det vanskeleg forklare kva for preposisjon som er rett bruke:
p postkontoret, men i banken, p Cuba, men i Japan
3
Set inn i eller p.
Har du vore _____ Vestlandet, ____ Nord-Noreg, ____ Srlandet eller ____
Austlandet?
Vil du bu _____ Noreg, _____ Cuba, _____ England, ______ Somalia, ______ Tyrkia,
______ Madagaskar, ______ Island, _______ USA, _________Iran, ____ Filippinane,
____ Thailand, ______ Bosnia eller______ Sri Lanka?
Vil du arbeide _____ eit sjukehus, _____ eit kontor, ______ ein bank, _____ ein skule,
____ eit hotell _______ ein barnehage, _______ eit verft eller _________ ein butikk?
4
Set inn i eller p.
Leo gr __________ femte klasse _________ barneskulen. Luisa gr ___________
andre klasse ________ den vidaregande skulen. Fr budde dei ________ Cuba
________ ein by, men no bur dei _________ Noreg _________ landsbygda.
_________ gata der dei bur, er det tte hus. ________ husa bur det menneske fr fleire
land. ________ huset til Leo og Luisa bur det fire personar, ein katt og ein hund.
Hunden ligg ____________ golvet _____________ stova og sv medan katten ligg ___
ein lenestol. Dei reiser ofte p tur ________ fjellet, ________ stranda for bade
_______ sjen, eller dei dreg til byen for g ______ kino.
128
_______ kveld skal dei ikkje ______ kino fordi dei skal __________ konsert.
Sndagane gr dei ofte ___________ kyrkja eller rundt innsjen. _________ innsjen
ser dei ofte fleire btar. ________ btane er det fleire familiar som fiskar.
Hj
Hj bruker vi framfor namn og titlar p personar:
Carmen har vore hj frisren i dag.

Luisa var hj tannlegen fordi ho hadde tannverk.
Festen skal vere hj Anne, besteveninna til Luisa.
Nr vi skal dra til desse personane, m vi bruke til:
I morgon skal ho til frisren.

Ho gjekk til tannlegen i staden for ta bussen.
Luisa er p veg til Anne.
Merk! I staden for hj kan du bruke hos.
5
Set inn hj eller til.
I morgon skal Luisa ____________ legen.
Ho har time ________ legen kl. 10.00.
Arne har planlagt ein tur _______ onkelen sin i Bergen.
Han skal overnatte _________ onkelen sin.
Carmen m fornye visumet. D m ho ___________ politiet.
P laurdag er vi invitert p middag _________________ foreldra mine.
Mormor kjem ______ oss p sndag.
Luisa gr ___________ bakaren og kjper nybakte brd.
________________ bakaren er det alltid mykje godt.
Det er alltid koseleg vere ____________ deg.
Dei skal bu _____________ oss medan dei er her.
Eg bruker lese vekeblad nr eg er ______________ frisren.
129
Tid
Preposisjonar i tidsuttrykk bruker vi ofte for vise nr noko skjer eller kor lenge noko
varer.
Vi bruker i i samband med rstal, mnader, veker og andre tidsperiodar:
i ferien, i helga, i gr, i januar, i r, i helga, i 2005, i tre r, i to veker
Vi bruker p i samband med namn p vekedagar:
p fredag, p mndag
Vi bruker om i samband med eit bestemt tidspunkt i framtida:
Luisa skal flytte til byen om eit r.
Vi bruker for sidan i samband med eit bestemt tidspunkt i fortida:
Arne kom for to veker sidan.
Andre vanlege tidspreposisjonar er fr og etter:
Per reiser p ferie fr sommaren. Han reiser i mai.

Kari reiser heim etter sommarferien. Ho reiser heim i slutten av august.
6
Lag svar der du vel mellom desse tidsuttrykka: i ei veke, om ei veke, for ei veke
sidan
Nr skal Luisa reise til Noreg? ______________________________________

Kor lenge skal Luisa vere her? ______________________________________
Nr kom Leo til Noreg? ______________________________________
Nr hadde du eksamen? ______________________________________
Kva tid skal du dra p ferie? ______________________________________
Budde Arne lenge p Cuba? ______________________________________
Kva tid kom han heim igjen? ______________________________________
Kor lenge varer festivalen? ______________________________________
Nr byrjar skulen etter ferien? ______________________________________
130
7
Set inn rett preposisjon.
Luisa skal begynne p den vidaregande skulen i byen __________ ei veke. Ho har ftt
brev om at dei skal begynne __________ tysdag.
Arne kom til Cuba _________ pskeferien _______ 2005. _________ eitt r vil han
reise tilbake, men d reiser heile familien __________ vinterferien. Dei skal ha ferie
_______ ei heil veke.
Leo gjer leksene __________ at han har ete middag, men _______ han skal p
fotballtrening. _________ fredagar, laurdagar og _______ feriar treng han ikkje tenkje
p lekser.
Carmen kom fr arbeid _________ eit kvarter sidan. ________ ein time skal ho p
norskkurs. Ho skal g p norskkurs ________ eitt r.
I, om eller p?
I: Vi bruker i om rstider og tider p dgnet. Vi bruker i om:
Notid: No i sommar skal eg ha ferie. (Det er sommar no.)

Fortid: I vr tok eg eksamen. (sist vr)
Framtid: I haust skal eg byrje studere. (hausten som kjem)
Merk! Etter i fr vi ubestemt form av substantivet.
Om: Vi bruker om i samband med rstider og om tid p dgnet som gjentek seg:
Noko som skjer ofte: Om kvelden gr eg vanlegvis tur.

Noko generelt: Om morgonen str sola opp.
Merk! Etter om fr vi bestemt form av substantivet.
P: Vi bruker p for fortelje kor lenge sidan det var at noko hende:
Ho har ikkje vore her p fleire r.
Vi bruker ogs p om tida vi har brukt eller skal bruke p gjere noko:
Kan ein lre norsk p eitt r?
131
8
Set inn tidsuttrykka i fjor, i, i dag, i morgon, eller i sommar.
Vil du vere med p tur ______________? Nei, _________________ har eg ikkje tid,
men kan vi ikkje dra _________________?
Luisa og Leo skal reise til Cuba ____________________. Carmen blir ikkje med sidan
ho var der _________________. Arne var der __________________ 2005.
______________ har eg vore oppe altfor lenge! No legg eg meg. Og _______________
vil eg sove lenge, s ikkje vekk meg!
9
Set inn tidsuttrykk: om sommaren, om vinteren, om morgonen eller om kvelden
Luisa bruker smrje niste ______________ fr ho gr til skulen. Leo er seint oppe
__________, s han smr matpakke ______________ dagen fr.
Kor varmt er det p Cuba ________________? Det kan bli 40 plussgrader, men
___________ er det omtrent som om sommaren i Noreg. ______________ blir det
tidleg mrkt i Noreg, men ______________ er kveldane lyse.
10
Set inn tidsuttrykk med p.
Luisa har ikkje sett venene sine p Cuba ___________. Ho har heller ikkje snakka med
dei _______________.
Leo har vore sjuk, og han har ikkje vore p skulen _______________.
Arne kyrde fr Oslo til lesund __________________.
__________________ flaug Carmen fr Cuba til Paris.
Leo gjer leksene sine _________________.
11
Luisa liker seg i Noreg ______ sommaren, men ikkje _____ vinteren. Men _____ vinter
skal ho lre seg g p ski. Kanskje greier ho lre det ____ nokre veker?
Carmen er alltid trtt ______ morgonen, men _________ kvelden liker ho vere oppe
lenge. ________ kveld m ho nok leggje seg tidleg. Ho skal n eit fly som gr tidleg __
morgon.
132
_______ ein halv time var Leo ferdig med leksene sine _____ dag. Han gjer vanlegvis
lekser ______ ettermiddagen, men i dag venta han til kvelden.
Eigeforhold eller tilknyting
Vi bruker ulike preposisjonar for vise eigeforhold, eigenskapar, slektskap eller anna
tilknyting.
Vi bruker til nr vi snakkar om:

at nokon eig noko: Dette er huset til Carmen og Arne.
slektskap: Luisa er systera til Leo.
Vi bruker p nr vi snakkar om:

eigenskapar ved tinga eller gjenstandane: Fargen p huset til Carmen og Arne er gul.
Vi kan ogs bruke i eller p nr vi snakkar om tilknyting:
Mange i Noreg er opptekne av vret.

De m gjere alle arbeidsoppgvene i boka.
Han snakka med alle som budde p staden.
Til eller for?
Til bruker vi om den som mottek noko:
Carmen kjpte ei bok til Arne.
For fortel kven noko gjeld for:
Det er vanskeleg for meg skjne kva du seier.
12
Kva er namnet _________ den nest strste byen p Cuba?
Sonen _____ Carmen heiter Leo, systera _____ Leo heiter Luisa, og mannen til
Carmen heiter Arne. Kva var namnet _______ faren til Luisa og Leo?
Kva var namnet ________ den familien som budde her fr?
Eg liker ikkje fargen ________ denne jakka. Og s er prisen _____ jakka for hg!
Smaken ________ denne isen likte eg ikkje.
Bilen ______ Arne og Carmen er heilt ny og fin, men eg hugsar ikkje fargen _____ han.
133
Kan du uttale dette ordet __________ meg?

Han gav passet sitt __________ politiet.
Det er lett ___________ meg snakke engelsk.
Carmen har bakt ei kake _______ Leo.
Kva fekk du __________ bursdagen din?
Det er vanskeleg ______ henne vere aleinemor med tre barn.
Arne lagar kaffi ___________________ Carmen.
Det er hyggeleg __________ Luisa bli invitert i selskap.
Preposisjonar i faste uttrykk
Vi har mange faste uttrykk med ulike preposisjonar. Det finst ingen reglar for desse.
Derfor m du lre dei etter kvart.
Under finn du eksempel p nokre som er mykje brukte.
Uttrykk med for:
Naboane viste interesse for den nye familien i gata.

Luisa vart presentert for den nye klassa.
Dei er redde for at dei ikkje skal trivast her.
Carmen er glad for at dei har flytta.
Dei har bestemt seg for flytte.
Uttrykk med av:
I ferien vil Luisa berre slappe av.

Du kan f lne denne boka av meg!
Du m sl av datamaskina nr du er ferdig.
Ikkje glym skru av varmen!
Han har godt av litt forandring no.
Uttrykk med i:
Carmen og Arne er glade i kvarandre.

Luisa er ikkje einig i det Leo seier.
Leo gr i femte klasse p Vik skule.
Luisa gjekk inn i det nye huset.
Carmen lurte p kva som var i vegen med Leo.
134
Uttrykk med med:
Kva driv du p med om ettermiddagane?

Leo m arbeide meir med matematikkleksene.
Luisa er ikkje einig med Leo.
Luisa og Leo flytta til Noreg saman med mor si.
Carmen hjelper Leo med matematikkleksene.
Uttrykk med til:
Har du tid til hjelpe meg med leksene?

Svalbard hyrer til Noreg.
Leo er svrt flink til snakke norsk.
Kva skal vi ha til middag i dag?
Leo fekk lov til vere oppe til klokka tolv om kvelden.
Uttrykk med p:
Luisa svarte rett p alle sprsmla.

Carmen bad Leo om vente p henne i bilen.
Veit du kva dette heiter p norsk?
Luisa tok p seg den nye kjolen.
Carmen gleder seg til reise p ferie til Cuba.
Uttrykk med etter:
Arne leiter etter brillene sine overalt.

Leo er ivrig etter lre mange norske uttrykk.
Kameraten din var her og sg etter deg!
Etter mi meining er norsk vanskelegare enn spansk.
Hyrer du etter kva eg seier til deg?
Uttrykk med fr:
Luisa fr ofte sprsml om kvar ho kjem fr.

Nynorsk er litt forskjellig fr bokml.
Carmen prvde omsetje brevet fr spansk til norsk.
Luisa har ikkje hyrt fr venene sine p ei stund.
Ver snill og sei fr viss de ikkje skjner kva eg seier!
Uttrykk med over:
Carmen er klar over at sprket kan bli eit problem.

Leo liker ikkje at Luisa prver bestemme over han.
Er du sjuk? Nr du fr medisin, gr det nok over.
Luisa m tenkje over kva fag ho vil studere.
Arne er imponert over kor flink Leo er til snakke norsk.
135
Uttrykk med om:
Carmen mtte sprje om vegen til kjpesenteret.

Leo bryr seg ikkje om at han nokre gonger svarer feil.
I denne boka kan vi lese om Cubas historie.
Luisa fortel klassekameratane sine om Cuba.
Arne vart ofte spurd om kva han meinte om Cuba.
14
Sett inn rett preposisjon.
Eg er einig _________ deg.
Har du lyst ___________ noko drikke?
Kva har du lyst __________? g p kino eller g ut?
Ho vart overraska __________ mte henne.
Leo er for ung ________________ sj denne filmen.
Har du tid ________ hjelpe meg?
Er du interessert _______________ politikk?
15
Lag setningar med desse faste uttrykka.
arbeide med ______________________________________________________
ta p seg ______________________________________________________
sj etter ______________________________________________________
bry seg om ______________________________________________________
hyre fr ______________________________________________________
vere flink til ______________________________________________________
vere einig i ______________________________________________________
vere klar over ______________________________________________________
vere redd for ______________________________________________________
ha godt av ______________________________________________________
vere glad for _____________________________________________________
slappe av ______________________________________________________
136
16
Kan du fleire faste uttrykk med preposisjonar? Skriv dei ned her.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
137
KONJUNKSJONAR .................................................................................................... 139

binde saman ord............................................................................................ 140
binde saman setningar ................................................................................. 141
138
KONJUNKSJONAR
Konjunksjonar er bindeord. Vi har fem konjunksjonar: og, eller, men, for og s

Konjunksjonane kan binde saman ord eller setningar.
Ord: Luisa og Leo er fr Cuba.

Setningar: Luisa skriv, og Leo les.
Ved oppramsing bruker vi og berre til binde saman dei to siste orda. Mellom dei
andre orda m vi bruke komma:
Mohammed snakkar kurdisk, arabisk, persisk og litt engelsk.
1
Bind saman ord og setningar med og.
Han har ei hytte. Han har ein bt.
______________________________________________________________________
Ho har ein katt. Han har ein hund.

______________________________________________________________________
Han liker vere ute. Han gr ofte p tur.

______________________________________________________________________
Eg m kjpe brd. Eg m kjpe mjlk. Eg m kjpe frukt.

______________________________________________________________________
Vi liker g p ski. Vi liker g p skyter. Vi liker ake.

______________________________________________________________________
Eg skal til Oslo p onsdag. Eg skal til Bergen p torsdag.
______________________________________________________________________
139
binde saman ord
Konjunksjonane og, eller og men bind saman like ord. Med like ord meiner vi ord fr
same ordklasse og med same bying.
og: Luisa og Leo snakkar godt norsk.

eller: Snakkar dei norsk eller spansk heime?
men: Luisa snakkar ikkje norsk, men spansk med Leo heime.
2
Set inn ein konjunksjon som passar.
Vil du ha kaffi _________ te?
Kva for ein genser vil du ha? Den grne _______________ den raude genseren?
Carmen liker ikkje vinteren i Noreg, ___________ ho gled seg til vren.
Du _________ eg m i butikken. Vi manglar brd.
Eg er lrar i fransk, _____________ ikkje i engelsk og spansk.
Konjunksjonane eller og og er ofte samansette.
bde og: Bde Luisa og Leo snakkar godt norsk.

anten eller: Dei snakkar anten norsk eller spansk.
verken eller: Dei snakkar verken spansk eller engelsk i timane, berre norsk!
3
Bruk bde og eller verken eller til binde saman setningane.
Luisa er fr Cuba. Leo er fr Cuba.

______________________________________________________________________
Carmen liker ikkje fly. Arne liker ikkje fly.

_____________________________________________________________________
Eg m kjpe ei grammatikkbok. Eg m kjpe ei nynorsk ordbok.

_____________________________________________________________________
140
Leo vil ikkje ta tran. Leo vil ikkje ta vitamin.

_____________________________________________________________________
Vi har ikkje katt. Vi har ikkje hund.

_____________________________________________________________________
Han har hytte. Han har bt.

_____________________________________________________________________
Ho liker ikkje regn. Ho liker ikkje sn.

_____________________________________________________________________
binde saman setningar
Konjunksjonane og, eller, men, for og s bruker vi for binde saman to setningar.
Og bruker vi nr vi legg til meir informasjon:

Luisa er fr Cuba, og Mohammed er fr Irak.
Eller bruker vi nr vi har eit val:

Snakkar Luisa spansk med Leo, eller snakkar dei norsk p fritida?
Men bruker vi nr vi skal vise ei motsetning:

Leo og Luisa snakkar godt norsk no, men for nokre r sidan snakka dei berre spansk.
For bruker vi nr vi skal fortelje rsaka til noko, f.eks. kvifor noko skjer:
No snakkar Leo norsk i butikken, for han kan mykje norsk.
S viser konsekvensen av noko, kva noko frer til:

Carmen kan mykje norsk no, s no snakkar ho norsk i butikken.
4
Bind saman setningane. Vel mellom desse konjunksjonane: og, eller, men.
Leo et gjerne ris og kjt. Han et ikkje fisk.
______________________________________________________________________
141
Carmen liker danse. Ho dansar ofte med Arne.

______________________________________________________________________
Arne liker kyre bil. Han liker ikkje fly.

______________________________________________________________________
Dei trivst godt i Noreg. Dei synest det er dyrt bu her.

______________________________________________________________________
Ho liker sol og varme. Ho dreg ofte til Spania.

______________________________________________________________________
Carmen vil gjerne ha fisk til middag. Det vil ikkje Leo.
______________________________________________________________________
5
Knyt saman setningane med for eller s.
Ho kjper ein kald brus. Ho er trst.
_____________________________________________________________________
Han er flink til spele fotball. Han vart invitert til vere med p laget.
______________________________________________________________________
Arne tek p seg regnkle. Han vil ikkje bli vt.

______________________________________________________________________
Luisa vil ikkje bli vt. Ho tek p seg regnkle.

______________________________________________________________________
Leo er ikkje redd for bli vt. Han tek ikkje p seg regnkle.
______________________________________________________________________
142
SUBJUNKSJONAR .................................................................................................... 144
143
SUBJUNKSJONAR
Subjunksjonar er ord vi bruker for innleie leddsetningar, f.eks. at, om, som, d, nr,
fordi. I eksempla under har vi utheva leddsetningane. Subjunksjonane str fremst i
leddsetningane.
Leo seier at han vil bli fotballspelar.

Luisa spr om han vil bli med p kino.
Carmen har ein son som speler fotball.
Ho kom til Noreg d ho var vaksen.
Eg blir glad nr sola skin.
Han kjem ikkje fordi han er sjuk.
Merk! At bruker vi ofte saman med verb som seie, svare eller fortelje.
Om bruker vi ofte saman med verb som sprje og lure p.
1
Set inn at eller om.
Irina fortel ________________ ho skal reise til Oslo i helga.
Mohammed seier __________ han vil bli ingenir.
Lraren spr _____________ dei vil syngje ein song.
Eg lurer p _______________ du vil vere med p kino.
Han svarer __________________ han gjerne vil vere med p kino.
Lraren spr ____________ Carmen vil ha hjelp til oppgva.
Leo veit ikkje __________ han kan kome p trening i kveld.
Arne seier _____________ Luisa m kome heim klokka 23.00.
Ho fortel _______________ ho har vore i Ghana to gonger.
Luisa spr ____________ ho kan f vere ute ein halv time lenger.
Carmen seier __________________ ho ikkje fr lov.
Vi lurer p _____________ du har klart lyse oppgva.
Dei vil gjerne vite ____________ vi liker bu i Noreg.
Vi svarer ____________ vi liker bu i Noreg.
144
D eller nr?
Nr blir brukt om noko som vanlegvis skjer. D blir brukt om ei spesiell hending i
fortida, og blir derfor brukt saman med verb i fortid.
D Leo var fem r, lrte han symje. (Den gongen d Leo var fem r, lrte han
symje.)
Nr Leo kjem heim fr skulen, ser han p TV. (Kvar gong nr Leo kjem heim, ser han
p TV.)
Merk! Den gongen d

Kvar gong nr
2
Set inn d eller nr.
_________ eg blir stor, skal eg bli brannmann.
Leo kom til Noreg __________________ han var elleve r.
____________ det er fint vr, gr vi alltid p tur.
_____________ sola kom fram, gjekk vi ein lang tur.
_____________ eg var p ferie, fekk eg sj mange nye stader.
______________ eg er p ferie, liker eg slappe av.
____________ han var 16 r, begynte han rykje.
____________ han blir 25, skal han slutte rykje.
Kvar gong ________________ vi beskjer bestemor, fr vi kaker.
Eg m alltid passe p uttalen ______________ eg pratar norsk.
Leddsetningane fr ulik tyding alt etter kva for ein subjunksjon vi bruker. Vi kan derfor
dele subjunksjonane i grupper etter kva leddsetninga fortel om. Her er nokre eksempel:
Tid: d, nr, etter at, fr, medan, i det same, samtidig som
rsak: fordi, ettersom, sidan, p grunn av at
Flgje: slik at, s at
Freml: for at, slik at, s
Vilkr: viss, om, dersom
Motsetning: sjlv om, enda, trass i at
145
3
Set inn ein subjunksjon som fortel om tid.
Bestefar gjekk ikkje i barnehage ____________ han var barn.
Vi bruker hyre p musikk ________________ vi les lekser.
____________________ ho kom inn dra, ringde skuleklokka.
Ho fr ofte vondt i hovudet ___________________ ho er trtt.
_______________ eg flytta til Hareid, budde eg i Frde.
4
Set inn ein subjunksjon som fortel om rsak eller flgje.
Han vart for sein p skulen _________________ bussen ikkje kom.
Bussen kom ikkje _____________________ han kom for seint.
Leo hadde p seg for lite kle ______________ han vart forkjlt.
Leo vart forkjlt ___________________ han hadde p seg for lite kle.
Han drakk mykje vatn ________________ han var s trst.
Han vart bilsjuk _________________ han kasta opp.
5
Set inn ein subjunksjon som fortel om freml, vilkr eller motsetning.
Han kom tidsnok til skulen ______________ bussen var for sein.
Dei starta i sprkpraksis _________________ dei skulle f trening i munnleg norsk.
___________________ bussen kjem til rett tid, blir han ikkje for sein.
Ho klatra opp fjellveggen _______________________ ho hadde hgdeskrekk.
Eg kan hjelpe deg ________________________ du vil.
Kan du skru p lyset ______________________ eg kan sj betre?
Eg kan dessverre ikkje bli med p tur ____________ eg har veldig lyst.
Han stod opp ti minutt tidlegare _____________ han ikkje skulle kome for seint.
146
INTERJEKSJONAR .................................................................................................... 148
147
INTERJEKSJONAR
Interjeksjonar er smord. Vi bruker dei mykje i munnleg tale.
Smorda kan uttrykkje kjensler som f.eks. sinne, glede, overrasking: Hurra! Fy! Takk!
Aha! Au! Jippi! sj!
Lydord er ord som hermar etter lydar:

Br-r-r! (nr du frys) M! (lyden ei ku lagar), Pang! (lyden av eit skot) osb.
Ord vi bruker nr vi f.eks. mter eller gr fr nokon, er ogs interjeksjonar:

Hei! Hallo! God morgon! Ha det! osb.
1
Set inn smord som passar.
P 17. mai gr alle i tog og ropar hipp, hipp ____________________________.
No m eg g. ____________________________.
_____________! Dette er Carmen Gonzales som ringjer. Kan eg f snakke med legen?
____________________! Korleis gr det?
________________! Det gjer s vondt i tennene mine.
______________! No vart eg glad!
______________! Eg liker ikkje tran, seier vesle Per p tre r.
Svarord
Svarorda ja, jau og nei hyrer til ordklassa interjeksjonar.
Kjem du i morgon? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje.
Nokre gonger set vi inn ikkje i setninga. D m vi svare jau eller jo i staden for ja.
Kjem du ikkje i morgon? Jau, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje.
Var det ingen heime? Jau, det var det. / Nei, det var det ikkje.
Merk! I staden for jau kan du bruke jo.
148
2
Svar med ja, jau eller nei. Skriv heile setningar.
Snakkar du engelsk? ___________________________________________
Snakkar du ikkje norsk? ___________________________________________
Har du med barna dine? ___________________________________________
Har du ikkje gjort leksene? ___________________________________________
Har du glymt boka di? ___________________________________________
Kjem du ikkje snart? ___________________________________________
Drikk du ikkje kakao? ___________________________________________
Forstr du? ___________________________________________
Kjem du i kveld? ___________________________________________
Kjem du ikkje i kveld? ___________________________________________
Er det ikkje middag snart? ___________________________________________
Skal vi ikkje ha kjt til middag? ___________________________________________
Skal vi ha fisk ogs? ___________________________________________
Skal vi ha is til dessert? ___________________________________________
Er det ingen andre som kjem? ___________________________________________
Kjem tante og onkel? ___________________________________________
Kari kjem vel ikkje? ___________________________________________
Skal du p kino i morgon? ___________________________________________
Skal du ikkje p kino i kveld? ___________________________________________
149
SETNINGSLEDD..151
Verbal ................................................................................................................. 151
Subjekt ............................................................................................................... 151
Objekt................................................................................................................. 154
Indirekte objekt.................................................................................................. 155
Predikativ........................................................................................................... 157
Adverbial............................................................................................................ 158
150
SETNINGSLEDD
Verbal (V)
Eit verbal fortel kva som skjer i ei setning.
Verbalet er alltid laga av eitt eller fleire verb.

Verbalet kan ha ulike former:
Presens: Leo leiker kvar dag.

Preteritum: Leo leikte i gr.
Presens perfektum: Leo har leikt i to timar.
Preteritum perfektum: Leo hadde leikt i to timar fr han kom hit.
Presens futurum: Leo skal leike i morgon.
Preteritum futurum: Leo skulle leike fr han kom hit.
Ein infinitiv eller ein partisipp kan vere del av eit samansett verbal:
Leo skal leike.

Leo hadde leikt.
Merk! Verbformer som partisipp og infinitiv kan aldri vere verbal aleine.
Subjekt (S)
Subjektet er den eller det som gjer noko i setninga.

Vi spr med verbalet:
Kven leiker? Leo leiker.
Subjektet kan vere laga av berre eitt ord. Det kan kome fr ulike ordklasser:
Leo leiker. (substantiv)

Han leiker. (pronomen)
Subjektet kan ogs vere laga av mange ord eller ei eller fleire leddsetningar:
Den 11 r gamle guten fr Brasil leiker.

Leo, som er 11 r gammal, og som kom til Noreg i fjor saman med mora si, leiker.
151
1
Analyser setningane under. Det betyr at du skal finne subjekt og verbal. Sj
eksemplet:
Leo, som budde p Cuba fr, snakkar godt norsk.

Subjekt: Leo, som budde p Cuba fr _________________________________
Verbal: snakkar___________________________________________________
Arne et middag p kafeen i dag.

Subjekt: _________________________________________________________
Verbal: __________________________________________________________
Om morgonen hyrer Carmen radio.

Subjekt: __________________________________________________________
Verbal: ___________________________________________________________
Luisa gjer leksene sine kvar kveld.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Leo speler fotball i den nye hallen.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
P skulen lrer Luisa mange nye fag.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Carmen gler seg til arbeide som lege i Noreg.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
152
P skulen snakkar Leo berre norsk.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Leo og Luisa snakkar spansk med Carmen.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
P fredagar sit Luisa ofte p med Arne til byen.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Lraren til Carmen har undervist utlendingar i mange r.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Klokka sju om morgonen m heile familien st opp.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
P grunn av jobben sin m Arne reise mykje.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
Til sommaren reiser dei p ferie til Cuba.

Subjekt: ___________________________________________________________
Verbal: ____________________________________________________________
153
Objekt (O)
Objektet er den eller det subjektet gjer noko med, eller som handlinga blir retta mot:
Arne las ei bok.

Leo liker dei nye kameratane sine.
Carmen elskar Arne.
Nr vi skal finne objektet, bruker vi verbalet og subjektet og spr med sprjeordet kva
eller kven:
Kva las Arne? Arne las ei bok.

Kven liker Leo? Leo liker dei nye kameratane sine.
Objektet kan vere laga av ord fr ulike ordklasser:
Arne les ei bok. (substantiv)

Leo liker dei. (pronomen)
Carmen brukte danse. (verbal i infinitiv)
Objektet kan ogs vere ei leddsetning:
Luisa trudde at det var kaldt i Noreg. (forteljande leddsetning)
2
Analyser desse setningane. Sj eksemplet:
Luisa kjper ei ny kpe.

Objekt: ei kpe_________________________________________________________
Carmen les ei kubansk fagbok.
Objekt: ________________________________________________________________
Arne liker kyre litt for fort.

Objekt: ________________________________________________________________
At det var spass mildt i Noreg, hadde ikkje Leo trudd.

Objekt: ________________________________________________________________
154
Kvar dag lrer Luisa noko nytt om det norske samfunnet.

Objekt: ________________________________________________________________
Leo liker ikkje alle leksene som han m gjere.

Objekt: ________________________________________________________________
Skal Leo gi ei fin gve?

Objekt: ________________________________________________________________
Arne sende ein e-post.

Objekt: ________________________________________________________________
Indirekte objekt (IO)
Indirekte objekt kjem nokre gonger i tillegg til eit objekt.

Det indirekte objektet kan fortelje kven subjektet gjer noko for.
Vi plasserer det indirekte objektet framfor det andre objektet:
Carmen kjper Arne (IO) ei bok (O).

Leo gav katten (IO) mat (O).
Merk! Indirekte objekt fr vi som oftast i setningar med eit anna objekt.
Nr vi skal finne det indirekte objektet, bruker vi verbalet, subjektet og objektet og spr
med sprjeordet kven:
Kven kjper Carmen ei bok til? Carmen kjper Arne ei bok.

Kven gav Leo mat til? Leo gav katten mat.
Vi kan ogs plassere det indirekte objektet etter det andre objektet ved bruk av
preposisjonen til:
Carmen kjper ei bok til Arne.

Leo gav mat til katten.
155
3
Analyser desse setningane. Sj eksemplet:
Leo lnte Luisa CD-en som han kjpte i gr.
Indirekte objekt: Luisa __________________________________________________
Objekt: CD-en som han kjpte i gr _______________________________________
Luisa og Leo serverte Carmen kaffi p senga.

Indirekte objekt: _________________________________________________________
Objekt: ________________________________________________________________
Carmen sende Arne ei tekstmelding.

Objekt: ________________________________________________________________
Arne sende henne ein e-post.

Objekt: ________________________________________________________________
Heile familien nskte slektningane god jul.

Objekt: ________________________________________________________________
Slektningane p Cuba sende Luisa og Leo fine kort.

Objekt: ________________________________________________________________
Arne og Carmen gav kvarandre ein klem.

Objekt: ________________________________________________________________
Skal Leo gi Luisa den fine gva?

Objekt: ________________________________________________________________
156
Predikativ (P)
Usjlvstendige verb som vere, bli, heite, bli kalla, sj ut kan ikkje st
aleine som verbal i ei setning.
Dei treng eit predikativ i tillegg for gi meining:
Leo er 12 r.
Arne blir glad.
Predikativ lagar vi ofte av eit substantiv eller eit adjektiv.

Predikativet fortel om kven eller korleis subjektet er eller blir:
Carmen ser lykkeleg ut.

Jenta heiter Luisa.
Katten blir kalla Mons.
Dei predikativa som vi lagar av adjektiv, byer vi i kjnn og i tal:
Ho er snill. (hokjnn, eintal)

Det er eit snilt barn. (inkjekjnn, eintal)
Alle tre er snille. (fleirtal)
4
Analyser setningane under. Sj eksemplet.
Katten blir ogs kalla pus.
Verbal: blir kalla _______________________________________________________
Predikativ: pus _______________________________________________________
Vret har blitt s fint!

Verbal: ________________________________________________________________
Predikativ: _____________________________________________________________
Carmen, Luisa og Leo er fr Cuba.

Verbal: ________________________________________________________________
Predikativ: _____________________________________________________________
Barnet skal heite Per.

Verbal: ________________________________________________________________
Predikativ: _____________________________________________________________
157
Alle i klassa ser trtte ut i den siste timen p fredag.

Verbal: ________________________________________________________________
Predikativ: _____________________________________________________________
5
By predikativa under i kjnn og tal.
Huset er bltt.
Garasjen er ____________.
Bilane er ______________.
Carmen har sett s lykkeleg ut.

Barnet har sett s ____________ ut.
Leo og Luisa har sett s ___________ ut.
Dra er open.
Drene er ________________.
Vindauget er ______________.
Adverbial (A)
Mange setningar har setningsleddet adverbial.

Adverbialet fortel oss meir om det som skjer, f.eks. om tid og stad:
Arne les ei bok i mnaden. (kor ofte han les)

Arne les ei bok p biblioteket. (kvar han les)
Adverbialet kan ogs fortelje om mte og freml:
Arne les raskt. (korleis han les)

Arne les for lre. (kvifor han les)
Sidan Arne skal p ferie til Cuba, les han spansk. (kvifor han les)
Desse adverbiala str anten til slutt eller frst i setninga.

Dei er ofte laga av adverb: raskt, av preposisjonsuttrykk: i mnaden, eller av ei
leddsetning: Sidan Arne skal p ferie til Cuba,
158
Setningsadverbial er ei anna gruppe adverbial.

Dei kan f.eks. fortelje om kor ofte noko skjer og kva haldning subjektet har til det som
skjer. Slike adverbial kjem oftast inne i setninga.
Ikkje, aldri, alltid, ofte, sjeldan, kanskje, truleg og sikkert er nokre vanlege
setningsadverbial:
Luisa sender ofte tekstmeldingar til Cuba.

Carmen har aldri gtt p ski.
Leo liker ikkje rydde rommet sitt.
Arne skal truleg lre danse salsa.
6
Finn adverbiala i setningane under. Det kan vere fleire i same setning. Sj
eksemplet:
Vret har blitt s fint i det siste.
Adverbial: i det siste ____________________________________________________
Alle i klassa ser trtte ut i den siste timen p fredag.

Adverbial: _____________________________________________________________
Ho blir ikkje kalla Vesla p skulen.

Adverbial: _____________________________________________________________
Arne er kanskje den flinkaste kokken i familien.

Adverbial: _____________________________________________________________
Om nokre r er dessverre begge barna vre vaksne.

Adverbial: _____________________________________________________________
7
Set desse setningane inn i tabellen p neste side:
Heile familien beskjer venene sine i Oslo.
Luisa og Leo sparkar fotball i hagen.
Carmen lrer norsk p fremiddagen.
Arne skriv brev til Carmen.
159
Katten et maten sin p verandaen.
Subjekt Verbal Objekt Adverbial

Heile familien beskjer venene sine i Oslo
160
HEILSETNINGAR ....................................................................................................... 162

Ordstilling .......................................................................................................... 162
Oppsummering av ordstilling .......................................................................... 170
Sprjesetningar................................................................................................. 171
Imperativsetningar ............................................................................................ 175
Det-setningar ..................................................................................................... 176
161
HEILSETNINGAR
Ordstilling
I ei norsk setning kjem orda i ei bestemt rekkjeflgje. Orda har sine faste plassar.
Verbalet kjem alltid p andre plass i ei norsk heilsetning:
1. plass 2. plass Resten av setninga

Carmen kyrer.
Carmen kyrer bil.
Carmen kyrde bil til jobben.
Carmen kyrde bil til jobben i dag.
Carmen kyrde alltid bil til jobben i fjor.
Merk! Alle norske setningar m minst ha eit subjekt og eit verbal.
1
Fullfr setningane.
Eg __________________________________________________________________.
Han _________________________________________________________________.
Vi ___________________________________________________________________.
Carmen og Arne _______________________________________________________.
Elevane ______________________________________________________________.
162
Inversjon
Verbalet kjem alltid p andre plass i ei heilsetning.

Verbalet str anten i presens eller preteritum.
Nr eit anna ledd enn subjektet kjem p frste plass, m vi flytte subjektet til tredje
plass. Subjektet kjem etter verbalet. Dette kallar vi inversjon.
1. plass 2. plass 3. plass Resten av setninga

subjekt verbal (subjekt)
andre ledd presens/
preteritum
Carmen kyrer bil i dag.
I dag kyrer Carmen bil.
I gr kyrde Carmen bil til jobben.
Vi fr inversjon etter adverbial som f.eks. i dag, no, i Noreg, i sommar, i 2006.
2
Gjenta setningane. Begynn med adverbialet.
Leo speler fotball. Kvar onsdag _____________________________________.
Vi reiser til Cuba. I morgon ________________________________________.
Carmen les ei bok. No _____________________________________________.
Arne lagar middag. Kvar dag ________________________________________.
Luisa er p skulen. I dag ___________________________________________.
Det snr. No _____________________________________________.
3
Fullfr setningane i skjemaet. Verbalet skal st i det gr feltet.

verbal
No
I dag
Kvar onsdag
I heimlandet mitt
Nokre gonger
I Noreg
163
4
Set inn eg og les.
_______________________________ ei norsk bok.
No ____________________________ ei norsk bok.
____________________________ aviser kvar dag.
Kvar dag ____________________________ aviser.
___________________________ brevet fr skulen.
No _________________________ brevet fr skulen.
Setningsadverbial
Setningsadverbial som f.eks. ikkje kjem som regel p fjerde plass i ei heilsetning.
1. plass 2. plass 3. plass 4. plass Resten av setninga

Verbal (subjektet) setningsadverbial
Carmen kyrer ikkje bil i dag.
I dag kyrer ho ikkje bil.
I dag har eg ikkje gjort leksene.
Setningsadverbial er ord som ikkje, aldri, alltid, ofte og gjerne (sj Adverb, s. 121).
5
Set setningsadverbiala til venstre inn i setningane.
ikkje Eg kjem p skulen i morgon.
_________________________________________________________
ikkje I morgon kjem eg p skulen.
_________________________________________________________
kanskje Leo kjem p festen.
__________________________________________________________
ofte Luisa snakkar i mobiltelefonen.
__________________________________________________________
sikkert Det blir hyggeleg.
___________________________________________________________
truleg I neste veke har eg tid.
___________________________________________________________
164
Samansett verbal
Verbalet kan vere sett saman av to delar.

Den frste delen kjem alltid p andre plass og str i presens eller preteritum.
Den andre delen, ein partisipp eller infinitiv, kjem p femte plass:
1. plass 2. plass 3. plass 4. plass 5. plass Resten av

verbal verbal setninga
presens/preteritum infinitiv/partisipp
Carmen har ikkje ete middag.
I gr hadde ho ikkje ete middag.
Leo m gjere leksene.
I gr mtte Leo gjere leksene.
Merk! Viss ikkje subjektet str p frste plass, kjem det mellom dei to delane av
verbalet. Setningsadverbialet kjem ogs mellom dei to delane av verbalet.
6
Gjenta setningane. Begynn med adverbialet.
Du m pusse tennene. Kvar kveld __________________________________.
Leo har snakka norsk. I dag ______________________________________.
Luisa har lese boka. No ________________________________________.
Arne har skrive eit brev. I dag ______________________________________.
Vi skal reise til Cuba. I pska ____________________________________.
Eg br leggje meg tidleg. I kveld _____________________________________.
Dei skal sj ein film. P torsdag __________________________________.
7
Set inn setningsadverbial i setningane.
aldri Eg har lrt kyre bil.
___________________________________________________________
aldri Her har eg jobba.

__________________________________________________________
gjerne Eg vil ha ein kopp kaffi.

__________________________________________________________
165
dessverre Carmen kan ikkje kome i kveld.

___________________________________________________________
visst Sonen til Fatima skal gifte seg.

___________________________________________________________
alltid Vi har kjent kvarandre.

___________________________________________________________
ikkje Denne genseren vil eg ha p meg.

___________________________________________________________
kanskje Vi skal beskje nokre vener i London i sommar.

___________________________________________________________
Viss subjektet er eit substantiv eller eit trykksterkt pronomen, kjem setningsadverbial
som f.eks. ikkje, ogs, ofte og gjerne, rett etter det frste verbalet:
I dag har ikkje Leo rydda rommet sitt.

No m ogs du rydde rommet ditt. Alle dei andre har rydda romma sine.
8
Set inn ikkje.
Her vil familien bu. _________________________________________________
I gr kom lraren vr. _________________________________________________
Kvifor kjem Arne? _________________________________________________
Kvifor har elevane pause? _________________________________________________
I morgon skal Leo spele. _________________________________________________
9
Skriv ferdig setningane.
Kan du gjere dette? Nei, dette kan _________________. Luisa m gjere det.
Kjem du fr Cuba? Nei, det ____________________, men Carmen kjem derfr.
Skal dei reise p ferie? Nei, det skal _________________, men vi skal.
166
Objekt og predikativ
Objekt og predikativ kjem p sjette plass i ei heilsetning.

1. plass 2. plass 3. plass 4. plass 5. plass 6. plass
Carmen har ikkje ete middag. (objekt)

Leo gav hunden ein (indirekte objekt +
klem. direkte objekt)
Han er ikkje lrar. (predikativ)
Vi vart veldig glade. (predikativ)
Eg liker sole meg. (objekt)
Vi kan ha to objekt i ei setning. Det indirekte objektet kjem alltid framfor det direkte
objektet:
Leo gav hunden ein klem.
10
Set inn direkte objekt i setningane.
Arne fann ____________________________________.
Leo kjpte ____________________________________.
Ho et ________________________________________.
Han les_______________________________________.
11
Plasser orda i rett rekkjeflgje.
katten Eg mat gav
Eg __________________________________________________.
Eg katten Leo gav

Eg ____________________________________________________.
Luisa eit brev mormor sende.

Luisa ___________________________________________________.
167
12
Set inn predikativ. Er predikativet eit adjektiv, m du bye det.
Ho vil bli __________________________.
Han heiter ________________________.
Dei er ____________________________.
Leo og Luisa vart ___________________.
Pronomen som trykklett objekt
Nr eit pronomen er objekt og det str til eit enkelt verbal, kjem det framfor adverbial
som ikkje:
Per ser dei ikkje.

(Ser er enkelt verbal, dei er objekt, ikkje er adverbial.)
Nr eit pronomen er objekt og det str til eit samansett verbal, kjem det etter adverbial
som ikkje:
Per kan ikkje sj dei.

(Kan sj er samansett verbal, ikkje er adverbial, dei er objekt.)
I dei to eksempla over har ikkje objektet trykk.

Viss objektet har trykk, blir ordstillinga endra nr verbalet er enkelt:
Per ser ikkje dei.

(Han ser ikkje Leo og Luisa, men han ser kanskje Carmen og Arne.)
13
Skriv setningane under med pronomen i staden for substantiv.
Vil dei ete maten? Vil dei ete han?

Vil dei ikkje ete maten? ________________________________________________.
Et dei maten? ________________________________________________.
Et dei ikkje maten? ________________________________________________.
Dei skal ikkje kjpe huset. ________________________________________________.
Dei kjper ikkje huset. ________________________________________________.
Mtte du barna? ________________________________________________.
Mtte du ikkje barna? ________________________________________________.
168
Preposisjonsfrasar
Mange adverbial er preposisjonsfrasar. Dei kan fortelje om tid og stad.

Preposisjonsfrasane kjem anten p frste eller siste plass i ei norsk heilsetning:
1. plass 2. plass 3. plass 4. plass 5. plass 6. plass 7. plass
Ho har ikkje ete middag i dag. (tid)

Han har ete middag i byen. (stad)
Ho budde p Cuba (stad+
i 1990. tid)
Vi kan ha fleire preposisjonsfrasar etter kvarandre p slutten av ei setning.

D kjem vanlegvis stad framfor tid.
14
Fortel om stad og tid.
Eg kjpte ei bok _______________________ ________________________.
Eg budde ____________________________ _________________________.
Han har budd _________________________ _________________________.
Han skal reise _________________________ ________________________.
Kven vann fotball VM ___________________ ________________________?
Ulike ledd p frste plass
Vi kan ha ulike ledd p frste plass i ei heilsetning. Ofte flyttar vi ledd til frste plass for
framheve dei.
Ulike ledd 1.plass Resten av setninga

Subjekt Carmen har kyrt bil til jobben.
Adverbial Til sommaren skal vi kanskje beskje nokre vener.
Leddsetning Fordi lraren var sjuk, fekk elevane fri fr skulen.
Objekt Ei gve gav Leo mor si.
Predikativ Lrar vil eg ikkje bli.
Merk! Nr leddsetninga kjem frst i heilsetninga, m du ha komma etter henne.
169
15
Begynn med det leddet som str i kursiv.
Arne har jobba her i tre r no. ______________________________________
Du m dra heim om ein time. ______________________________________
Carmen budde p Cuba fr. ______________________________________
Dei flytta til Noreg i 2005. ______________________________________
Eg har vore i London to gonger. ______________________________________
Luisa kom til Noreg for to veker sidan. ______________________________________
Eg har ikkje tid til hjelpe deg i dag. ______________________________________
Eg vil ikkje bli sjukepleiar. ______________________________________
Han gav far sin ein klem. ______________________________________
Arne kom ikkje fordi han var sjuk. ______________________________________
Han budde p Cuba d han var liten. ______________________________________
Oppsummering av ordstilling
1. plass 2. plass 3. plass 4. plass 5. plass 6. plass 7. plass
subjekt verbal (subjekt) setnings- verbal indirekte adverbial
adverbial (presens, adverbial (infinitiv objekt,
leddsetning preteritum, (ikkje, ofte parti- direkte
objekt imperativ) aldri, alltid sipp) objekt,
predikativ gjerne) predikativ
Carmen har kyrt bil til jobben

i dag.
Til sommaren skal vi kanskje beskje nokre i England.
vener
Fordi lraren fekk elevane fri fr skulen.
var sjuk,
Ei gve gav Leo mor si.
Lrar vil eg ikkje bli.
Merk! Det treng ikkje vere ord p alle plassane i skjemaet. Plassane kan vere tomme.
170
Sprjesetningar
Vi kan lage sprjesetningar med og utan sprjeord:
Kjem du? (utan sprjeord)

Kvar kjem du fr? (med sprjeord)

Kvar kjem du fr?
Kjem du?
I sprsml utan sprjeord er den frste plassen i skjemaet tom.
Sprjesetningar utan sprjeord

Vi kan lage sprjesetningar ved setje verbalet frst i ei setning. Nr vi svarer, m vi
bruke ja eller nei:
Liker du fotball? Ja, det gjer eg.

Snakkar du norsk? Ja, eg snakkar litt.
Har du kjpt frukt? Nei, eg har kjpt stsaker.
16
Gjer setningane om til sprjesetningar utan sprjeord.
Leo speler fotball. ________________________________________
Carmen liker kaffi. ________________________________________
Leo gr i sjette klasse. ________________________________________
Arne kjem tidleg heim i dag. _________________________________________
Han forstr engelsk. _________________________________________
Leo liker bu i Noreg. _________________________________________
Pablo har flytta. _________________________________________
Irina vil lre norsk. _________________________________________
Ho har lyst p noko drikke. _________________________________________
171
Nr vi svarer med ja eller nei, bruker vi verbet gjere:
Liker du fotball? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje.
Snakkar du norsk? Ja, det gjer eg. / Nei, det gjer eg ikkje.
Vi bruker ikkje verbet gjere viss verbet er samansett, modalt eller nr vi har verba
vere eller ha:
Har du kjpt frukt? Ja, det har eg. / Nei, det har eg ikkje.
Vil du bli med? Ja, det vil eg. / Nei, det vil eg ikkje.
Er du glad? Ja, det er eg./ Nei, det er eg ikkje.
Har du bil? Ja, det har eg./ Nei, det har eg ikkje.
17
Svar p sprsmla.
Skriv du russisk? _____________________________________
Vil du vere med p kino? _____________________________________
Kan eg lne boka di? _____________________________________
Kjem du p festen? _____________________________________
Kan du gjenta? _____________________________________
Snakkar lraren hgt nok? _____________________________________
Er Leo heime? _____________________________________
Gr du til skulen kvar dag? _____________________________________
Har du ete middag? _____________________________________
18
Lag sprsml som passar.
_________________________________________? Nei, det kan eg ikkje.
_________________________________________? Ja, det vil eg.
_________________________________________? Nei, det gjer eg ikkje.
_________________________________________? Ja, det har eg.
_________________________________________? Nei, det skal eg ikkje.
_________________________________________? Ja, det gjer eg.
172
Sprjesetningar med sprjeord
Sprjeord bruker vi nr vi lager sprjesetningar. Dette er ord fr ulike ordklasser.
Sprjeord Svar
Ting/handling Kva lagar du? Eg lagar middag.
Stad Kvar kjem du fr? Eg kjem fr Cuba.
Person Kven er det? Det er Arne.
Grunn Kvifor kjem du ikkje? Eg er sjuk.
Mte Korleis kjem du deg heim? Eg tek bussen.
Tid Nr kjem du heim? Eg kjem heim klokka fem.
19
Set inn sprjeord.
______________ vil du ha ete? Eg vil gjerne ha salat.
_______________ kjem du heim? Eg kjem heim i morgon.
_________________ har du det? Eg har det berre bra, takk.
__________________ er fr Irak? Fatima er fr Irak.
_________________ fortalde det? Leo fortalde det.
_____________________ gjer du? Eg skriv brev.
_____________ er lege i familien? Carmen er lege.
________ gr det med barna dine? Det gr bra med barna mine.
_________________ kostar avisa? Avisa kostar ti kroner.
__________________ er du fdd? Eg er fdd den 24. mai.
________________ seier lraren? Han seier at vi m vere stille.
20
Lag sprsml og spr nokon i klassa di.
Kva __________________________________________________________?
Kvar __________________________________________________________?
Kven _________________________________________________________?
Kvifor _________________________________________________________?
Nr ___________________________________________________________?
Korleis ________________________________________________________?
173
Kor + adjektiv
Nr sprjeordet kor str framfor eit adjektiv, byer vi adjektivet i kjnn og tal:
Hokjnn Kor stor er veska?

Hankjnn Kor stor er bilen?
Inkjekjnn Kor stort er huset?
Fleirtal Kor store er barna dine?
21
Set inn kor dyr i rett form.
________________________ er denne bilen?
________________________ er dei nye bkene?
________________________ er det skjrtet som heng der?
________________________ er jakka som er p sal?
Kor mange og kor mykje + substantiv
Kor mange bruker vi framfor teljelege substantiv:

Kor mange sjokoladar skal eg kjpe?
Kor mykje bruker vi framfor uteljelege substantiv:

Kor mykje kaffi vil du ha?
Merk! Vi kan bruke kor mykje nr vi skal sprje om pris:

Kor mykje kostar sjokoladen?
22
Set inn kor mange eller kor mykje.
________________________ barn har du?
________________________ ris skal eg koke?
________________________ brusflasker skal eg ta med p turen?
________________________ bker har du lese?
________________________ fisk fekk du i gr?
________________________ dagar skal du vere her?
________________________ kostar avisa?
174
Kva for ei + substantiv
Vi byer dette uttrykket i kjnn og tal:
Hokjnn Kva for ei klasse gr du i?

Hankjnn Kva for ein buss skal vi ta?
Inkjekjnn Kva for eit hus bur du i?
Fleirtal Kva for nokre bker er dine?
23
Set inn kva for ei, kva for ein, kva for eit eller kva for nokre.
_____________________ skule gr du p?
_____________________ hund er din?
_____________________ sko er dine?
_____________________ briller er Carmen sine?
_____________________ fag studerer Irina?
Imperativsetningar
Imperativsetningar har verb i imperativ (sj Verb, s. 104) og manglar subjekt:

Kyr forsiktig!
Et opp maten!
Hell i mjlk!
Ikkje trakk p plenen!
24
Gjer om til imperativsetningar.
Du m kyre rett fram! ______________________________________
Du m svinge til hgre! ______________________________________
Du m g over gata her! ______________________________________
Du m stoppe p raudt lys! ______________________________________
Du m ikkje kyre over 60 km i timen. ______________________________________
Du m ikkje kyre forbi! ______________________________________
Du m ikkje stoppe her! ______________________________________
175
Det-setningar
Ei norsk setning m ha eit subjekt. Vi bruker ofte det som subjekt, f.eks. nr vi snakkar
om vret:
Det snr.
Det er sol i dag.
Det er varmt i dag.
I nokre tilfelle kjenner vi ikkje subjektet:
Det er tysdag i dag.

I dag er det 17. mai.
Det bankar p dra.
Det gjeld sknaden eg sende for to veker sidan.
25
Gjenta setningane. Start med adverbialet.
Det er kaldt i dag. I dag er det kaldt.
Det snr i dag. I dag ____________________________________.
Det regna i heile gr. I heile gr ________________________________.
Det sndde mykje i vinter. I vinter ___________________________________.
Det er ikkje kaldt i dag. I dag _____________________________________.
Det blir sikkert fint vr i morgon. I morgon __________________________________.
Eigentleg og formelt subjekt
Subjektet kan nokre gonger vere eit infinitivsuttrykk eller ei leddsetning.

P norsk liker vi ikkje ha lange, tunge ledd som subjekt. Derfor bruker vi gjerne det
som eit formelt subjekt:
lre norsk er viktig.

Det er viktig lre norsk.
(Det er formelt subjekt, lre norsk er eigentleg subjekt.)
At du kjem i dag, passar ikkje.

Det passar ikkje at du kjem i dag.
(Det er formelt subjekt, at du kjem i dag er eigentleg subjekt.)
176
26
Gjer dei kursiverte setningane om til det-setningar.
lre norsk er vanskeleg.

___________________________________________________________________
ete mykje frukt er bra for helsa.

___________________________________________________________________
snakke norsk er viktig.

_____________________________________________________________________
ete grnsaker er sunt.

______________________________________________________________________
At Leo er flink til spele fotball, er sant.

______________________________________________________________________
Om laget vrt vinn i dag, er usikkert.

______________________________________________________________________
Kven som skal reise p ferie, er ikkje bestemt.

______________________________________________________________________
At mnen er laga av grn ost, er ikkje sant.

______________________________________________________________________
At jorda er rund, er sant.

______________________________________________________________________
Kven som skal opp til munnleg prve, blir avgjort i morgon.
______________________________________________________________________
177
Presentering
Nr vi nemner eller presenterer noko for frste gong, bruker vi ubestemt form av
substantivet.
Vi vil unng kome med denne informasjonen frst i setninga. Derfor plasserer vi det
framfor substantivet i setninga:
Det var ein gong ein konge.

Ein gong var det ein konge.
Det er ein fin dag.
Det finst mange fine butikkar her.
I byen vr bur det mange fr Polen.
Kjem det fleire slektningar p besk i sommar?
Det er formelt subjekt i setningane og str p frste eller tredje plass i setninga.
Det eigentlege subjektet str p objektsplassen.
Merk! Presentering finn vi ofte saman med verb som vere, finnast, kome og
bu.
Vi kan ikkje ha presentering nr vi har verb som tek objekt.
27
Start med det og gjer om setningane under. Sj eksemplet.
Ein god ven kom p besk. Det kom ein god ven p besk.
Ein iransk familie bur i huset. ____________________________________
Mange turistar kjem til Noreg. ____________________________________
Mange flotte fjell finst p Sunnmre. ____________________________________
To gutar kom gande. ____________________________________
Nokre appelsinar ligg i kjleskapet. ____________________________________
Nokre apar rmde fr dyrehagen. ____________________________________
28
Set inn det og er.
______________________ mange flotte fjell p Sunnmre.

P Sunnmre ____________________ ogs mange fine turomrde.
P turistkontoret ____________________ mykje gjere om sommaren.
_____________________________ mange turistar som kjem innom kontoret.
Kor mange turistattraksjonar ______________________ i lesund?
178
_____________________ mange turistskip som reiser innom Geiranger.

Turistane synest ___________________ dyrt i Noreg.
________________________ mange turistar som liker fiske.
__________________________ mykje fisk i havet?
179
LEDDSETNINGAR ..181
Forteljande leddsetningar ................................................................................ 181
Sprjande leddsetningar .................................................................................. 183
Adverbiale leddsetningar ................................................................................. 186
Som-setningar ................................................................................................... 188
Ordstilling i leddsetningar................................................................................ 189
180
LEDDSETNINGAR
Ei setning som er ledd i ei anna setning, kallar vi ei leddsetning. Leddsetninga blir ofte
knytt til ei heilsetning ved hjelp av ein subjunksjon, f.eks. fordi, nr, at:
Carmen flytta til Noreg fordi ho er gift med ein nordmann.

Ho vil f seg jobb nr ho har lrt norsk.
Arne fortel at maten er god.
Leddsetninga har verbal og subjekt, men kan ikkje st aleine.

Leddsetninga fordi ho er gift med ein nordmann gir ikkje meining aleine. Vi ventar
hyre meir.
Forteljande leddsetningar
Ei forteljande leddsetning knyter vi til heilsetninga ved hjelp av subjunksjonen at.

Subjektet kjem like etter at.
Forteljande heilsetning Forteljande leddsetning

Maten er god. Arne seier at maten er god.
Boka er bra. Arne fortel at boka er bra.
Filmen begynner klokka sju. Arne svarte at filmen begynner klokka sju.
Merk! Det heiter fortelje at, seie at, svare at.
1
Gjer setningane om til forteljande leddsetningar.
Carmen er kona hans. Arne seier at ________________________________.
Luisa gr p skule i byen. Arne fortel at ________________________________.
Leo er tolv r. Arne svarer at _______________________________.
lesund er ein fin by. Arne seier at ________________________________.
Huset er raudt. Arne svarer at _______________________________.
Det snr i dag. Arne seier at ________________________________.
Bilen er ny. Arne fortel at ________________________________.
181
Direkte og indirekte tale
I direkte tale fortel vi nyaktig kva ein person seier. Det er personen sjlv som
snakkar.
Direkte tale markerer vi ved bruke kolon, :, og hermeteikn, .
Ved indirekte tale fortel vi kva ein annan person har sagt. D m vi ofte skifte
pronomen i leddsetningane.
Direkte tale Indirekte tale

Arne seier: Eg vil lre spansk. Arne seier at han vil lre spansk.
Luisa og Leo seier: Vi liker ha ferie. Luisa og Leo seier at dei liker ha ferie.
Carmen seier: Arne er mannen min. Carmen seier at Arne er mannen hennar.
2
Kva seier dei?
Eg liker spele fotball. Leo seier at _________________________________.
Eg er 17 r gammal. Luisa seier at ________________________________.
Eg er lege. Carmen seier at _____________________________.
Eg er glad i kona mi. Arne seier at ________________________________.
Luisa er storesystera mi. Leo seier at _________________________________.
Eg kjem snart! Luisa roper at _______________________________.
182
Utsegnsverb i preteritum
Nr vi gjer om direkte tale til indirekte tale, m vi passe p at verba i begge setningane
str i same tid.
Viss utsegnsverbet er i preteritum, f.eks. spurde eller sa, m verbet i leddsetninga
ogs st i ei preteritumsform:
Direkte tale Indirekte tale

Carmen sa: Eg les. Carmen sa at ho las.
Leo sa: Maten er god. Leo sa at maten var god.
Arne spurde: Skal eg lage kaffi. Arne spurde om han skulle lage kaffi.
3
Gjer setningane om til indirekte tale med verba i preteritum.
Han fortalde: Ho bur p Cuba. Han fortalde at _________________________.
Ho sa: Eg liker lage mat. Ho sa at ______________________________.
Han sa: Eg elskar deg. Han sa at _____________________________.
Ho sa: Eg vil ha is. Ho sa at ______________________________.
Han sa: Vi m g. Han sa at _____________________________.
Mora fortalde: Vi er heime. Mora fortalde at ________________________.
Ho spurde: Vil du bli med p kino? Ho spurde om __________________________.
Ho sa: Eg lurer p om han kjem. Ho lurte p om _________________________.
Leo spurde: Kan eg f ein is? Han spurde om ________________________.
Sprjande leddsetningar
Ei sprjande leddsetning knyter vi til ei heilsetning ved hjelp av om:
Sprjesetning Sprjande leddsetning

Er maten ferdig? Arne spr om maten er ferdig.
Kjem Carmen? Arne spr om Carmen kjem.
Merk! Det heiter sprje om, lure p om.
183
4
Gjer sprjesetningane om til leddsetningar.
Forstr ho? Han lurer p ______________________________________.
Blir det fint vr i morgon? Luisa lurer p _____________________________________.
Er dei svoltne? Carmen spr _____________________________________.
Er spansk vanskeleg? Arne lurer p _____________________________________.
Har dei lunsjpause? Luisa spr _______________________________________.
Har nokon sett boka mi? Leo spr ________________________________________.
Er dette bilen hennar? Arne spr __________________________________.
5
Set inn om eller at.
Leo veit ikkje __________ han kan kome p trening i kveld.
Arne seier _____________ Luisa m kome heim klokka 23.00.
Luisa spr ____________ ho kan f vere ute ein halv time til.
Carmen seier __________________ Luisa ikkje fr lov.
Dei vil gjerne vite ____________ vi liker bu i Noreg.
Vi lurer p _____________ du har klart lyse oppgva.
Han spurde ____________ noko veldig viktig.
Dei visste _____________ det kom til g bra.
Sprjeord som subjunksjon
Nr ei sprjesetning opnar med eit sprjeord, bruker vi sprjeordet til knyte saman
setningane. Sprjeordet fungerer d som subjunksjon i setninga. Subjektet kjem rett
etter sprjeordet:
Sprjesetning Sprjande leddsetning

Kva heiter han? Arne spr kva han heiter.
Kven er det? Arne spr kven det er.
Nr kjem han? Arne lurer p nr han kjem.
Kor mange eple har du? Arne spr kor mange eple eg har.
Kva for ei bok liker ho best? Arne vil vite kva for ei bok ho liker best.
184
6
Bruk sprjeord som subjunksjon.
Kva sa han? Eg hyrde ikkje ______________________________.
Nr begynner filmen? Carmen spr ________________________________.
Kvar bur dei? Leo veit ikkje ________________________________.
Kva tyder namnet ditt? Ingen veit ___________________________________.
Korleis stavar han namnet? Carmen spr ________________________________.
Kor gammal er oldefaren min? Luisa veit ikkje _______________________________.
Kvifor m vi ha det? Ingen forstr ________________________________.
Kor mange bker har dei lese? Lraren vil vite______________________________.
Nr er Noregs nasjonaldag? Han vil vite _________________________________.
Korleis kjem han seg heim? Carmen spr ________________________________.
Nr sprjeordet er subjekt i setninga, m vi ha med som.
Kva skjer? Eg vil vite kva som skjer.

Kven vann? Eg vil vite kven som vann.
Kva for nokre sko er dine? Eg vil vite kva for nokre sko som er dine.
Kva for ei jakke er di? Eg vil vite kva for ei jakke som er di.
7
Set inn sprjeord som subjekt i leddsetninga.
Carmen vil vite ________________ har knust vasen.
Luisa vil vite ___________________ skjedde i gr.
Arne lurer p __________________ kjem i kveld.
Eg veit ikkje ___________________ er viktigast.
Leo lurer p ___________________ vil spele fotball med han.
Ingen veit ____________________ bur her.
Carmen vil vite ______________ for ei bok ____________ er hennar.
Arne vil vite _______________________ ringer p dra.
Lraren fortel ____________________ verb ___________ er a-verb.
Ho forklarer ____________________ setningar _________ er leddsetningar.
185
Adverbiale leddsetningar
Mange leddsetningar kan fylle plassen til eit adverbial. Derfor kallar vi desse for
adverbiale leddsetningar:
Vi t middag klokka sju. (adverbial)

Vi t middag d klokka var sju. (adverbial leddsetning)
Adverbiale leddsetningar kan f.eks. fortelje om:
rsak: Carmen kjem ikkje fordi ho er sjuk.

Tid: Eg budde p Cuba d eg var liten.
Motsetning: Han gr tur kvar dag sjlv om han er 90 r.
Vilkr: Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million.
8
Knyt saman setningane med fordi.
Carmen kjem ikkje. Ho er sjuk. Carmen kjem ikkje fordi ho er sjuk.
Han kan ikkje lese. Han er 3 r. ______________________________________
Luisa svarer ikkje. Ho er ute. ______________________________________
Han ser ikkje. Han er blind. ______________________________________
Postmannen skreik. Hunden beit. ______________________________________
Eg m g. Eg m p eit mte. ______________________________________
Eg kjem ikkje heim no. Eg m handle. ______________________________________
Han er i Noreg. Han skal arbeide her. ______________________________________
9
Lag setningar. Bruk subjunksjonane til venstre.
fordi __________________________________________________________
d __________________________________________________________
sjlv om __________________________________________________________
viss __________________________________________________________
slik at __________________________________________________________
dersom __________________________________________________________
sidan __________________________________________________________
186
Verbal p plass nummer to
Ei leddsetning kan kome frst i ei setning. Det vil seie p frste plass i skjemaet. (Sj
Heilsetning, s. 169.) Verbalet kjem alltid p plass nummer to, rett etter leddsetninga.
1. plass 2. plass resten av setninga

D eg var liten, budde eg p Cuba
Sjlv om han er 90 r, gr han tur kvar dag.
Merk! Nr leddsetninga kjem frst i ei setning, set vi komma etter leddsetninga.
10
Start med leddsetninga frst.
Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million.
Viss eg vinn ein million, _________________________________________________.
Eg vil ikkje ha vatn sjlv om eg er trst.

_____________________________________________________________________
Eg var ofte sjuk d eg var liten.

______________________________________________________________________
Lraren vart sint fordi Leo ikkje hadde gjort leksene.

_____________________________________________________________________
Vi kjem til finalen viss vi vinn denne kampen.

______________________________________________________________________
11
Skriv setningane ferdig.
D eg var liten, _________________________________________________________.
Fordi eg er trtt, ________________________________________________________.
Sjlv om han er rik, _____________________________________________________.
Viss det blir fint vr i morgon, ______________________________________________.
187
Som-setningar
Som-setningar fortel meir om eit anna ord i heilsetninga.

Desse setningane blir innleidde med subjunksjonen som:
Eg beskte ein ven. Venen min er sjuk. Eg beskte ein ven som er sjuk.
Som peiker tilbake p ein ven. Som fungerer som subjekt i leddsetninga.
12
Gjer om til som-setningar.
Carmen har ein son. Sonen heiter Leo.
______________________________________________________________________
Vi har ein nabo. Naboen er 80 r gammal.

______________________________________________________________________
Vi bur i ein by. Byen heiter Ulsteinvik.

______________________________________________________________________
Vi bur p ein liten stad. Staden ligg ved kysten.

______________________________________________________________________
Nr som ikkje er subjekt i leddsetninga, kan vi ta bort som:

Eg har kjpt ei bok. Du kan lne boka. Eg har kjpt ei bok (som) du kan lne.
Vi mtte ein lege. Vi snakka med legen. Vi mtte ein lege (som) vi snakka med.
Merk! I det siste eksemplet kjem preposisjonen heilt til slutt i leddsetninga.
13
Arne har ein jobb. Han liker jobben.
______________________________________________________________________
188
Vi leiger eit hus. Kommunen eig huset.

______________________________________________________________________
Naboen har ein baby. Luisa passar babyen.

______________________________________________________________________
Vi las eit eventyr. Eg har lese det fr.

______________________________________________________________________
Vi skal sj ein film. Alle snakkar om filmen.

______________________________________________________________________
Vi beskte byen. Familien din bur i byen.

______________________________________________________________________
Arne har ei kone. Du m helse p henne.

______________________________________________________________________
Eg har eit rom. Vi har pussa opp rommet.

______________________________________________________________________
Ordstilling i leddsetningar
Ordstillinga i leddsetningar er forskjellig fr ordstillinga i heilsetningar.

I leddsetningar kjem subjektet rett etter subjunksjonen, og adverbialet kjem framfor
verbalet:
1 2 3 4 Resten av setninga
subjunksjon subjekt setningsadverbial verbal
at han ikkje liker fisk.
fordi han alltid kjem for seint.
som eg ikkje kjenner.
189
14
Set inn adverba p rett plass i leddsetningane.
ikkje Han seier at han kan snakke spansk.
___________________________________________________________
ofte Carmen fortel at ho tenkjer p heimlandet.

___________________________________________________________
aldri Det er rart at ho har sett sn.

___________________________________________________________
gjerne Eg er sikker p at dei vil ha mat nr dei kjem.

___________________________________________________________
15
Gjer heilsetningane om til leddsetningar.
Carmen kjem ikkje. Han seier at _________________________________.
Leo vil ikkje leggje seg. Han seier at _________________________________.
Han har aldri tid. Han seier at _________________________________.
Elevane forstr ikkje. Han seier at _________________________________.
Kvifor kjem ikkje Carmen? Han spr ___________________________________.
Skal dei ikkje ha pause? Han spr ___________________________________.
Kvifor m alltid eg gjere det? Han spr ___________________________________.
SVA og SAV
For hugse ordstillinga i heilsetningar og leddsetningar kan ein bruke denne regelen:
SVA er heilsetningsordstilling.
SAV er leddsetningsordstilling.
Heilsetning Leddsetning
S V A subjunksjon S A V
Han rekk ikkje bussen fordi han alltid kjem for seint.
Han kjem alltid for seint.
190
16
Knyt saman setningane.
Han hadde ikkje mykje tid. Han ville beskje mormora si.
Sjlv om ________________________________, _____________________________.
Ho kjenner ikkje nokon. Ho vil ikkje flytte.

Sjlv om ________________________________, _____________________________.
Prva var ikkje vanskeleg. Ho klarte ikkje prva.

Sjlv om ________________________________, _____________________________.
Vret er ofte drleg. Dei liker seg her.

Sjlv om ________________________________, _____________________________.
Han er berre tre r. Han kan lese.

Sjlv om ________________________________, _____________________________.
17
Vi held p med ei grammatikkoppgve. Grammatikkoppgva er ikkje vanskeleg.
_____________________________________________________________________
Luisa har ein bror. Broren speler ofte fotball.

_____________________________________________________________________
Dei snakkar eit sprk. Eg forstr ikkje sprket.

_____________________________________________________________________
Kari har ei syster. Eg kjenner ikkje systera.

_____________________________________________________________________
Dei har ein onkel. Onkelen kjem aldri p besk.

_____________________________________________________________________
191
Vi har ein ven. Venen kan dessverre ikkje kome.

_____________________________________________________________________
Leo har ein mobiltelefon. Han snakkar alltid i mobiltelefonen.

_____________________________________________________________________
Naboen har ein baby. Luisa sit ofte barnevakt for babyen.
_____________________________________________________________________
192
BINDE SAMAN SETNINGAR.................................................................................. 194

leggje til ny informasjon ............................................................................... 195
uttrykkje tid .................................................................................................... 196
uttrykkje rsak ............................................................................................... 199
uttrykkje flgje ............................................................................................... 200
uttrykkje motsetning ..................................................................................... 201
uttrykkje vilkr ............................................................................................... 202
uttrykkje freml............................................................................................ 203
ordne synspunkt............................................................................................ 204
Oversyn over setningsbindarar ....................................................................... 205
193
BINDE SAMAN SETNINGAR
Vi bruker konjunksjonar, subjunksjonar eller adverb for binde saman setningar til
ei tekst. Desse orda er viktige for skape god samanheng.
1
Kva ordklasse hyrer dei utheva orda til?
D eg var i London, beskte eg tanta mi. ______________________
Ein hund beit Leo. Derfor er han redd hundar. ______________________
Arne gr p spanskkurs, for han vil lre spansk. ______________________
Luisa lengtar til Cuba sjlv om ho trivst i Noreg. ______________________
No m du pusse tennene. Deretter m du leggje deg. ______________________
194
leggje til ny informasjon
Nr du vil leggje til ny informasjon, kan du bruke desse orda og uttrykka:
Luisa kjpte ein ny mobil. I tillegg kjpte ho ei ny veske. (adverb)

Jakka er litt lita. Dessutan er ho for dyr. (adverb)
Luisa snakkar i telefonen, og Leo ser p TV. (konjunksjon)
Carmen reiser snart til Cuba. Arne skal ogs vere med. (adverb)
Luisa skal ikkje reise til Cuba. Leo skal heller ikkje reise. (adverb)
Merk! I nektande setningar der vi bruker adverbet ikkje, bruker vi heller i staden for
ogs.
2
Bruk i tillegg, dessutan, ogs, heller ikkje eller og til binde saman setningane.
Luisa kjem fr Havanna. Leo kjem fr Havanna.
______________________________________________________________________
Carmen liker ikkje fly. Arne liker ikkje fly.

_____________________________________________________________________
Eg m kjpe ei ny grammatikkbok. Eg m kjpe ei nynorsk ordbok.

_____________________________________________________________________
Eg kjem ikkje p skulen i morgon. Leo kjem ikkje p skulen i morgon.

_________________________________________________________________
Dei har ikkje katt. Dei har ikkje hund.

_____________________________________________________________________
Han har hytte ved sjen. Han har ein stor seglbt.
_____________________________________________________________________
Ho liker vinteren. Ho liker sommaren.

_____________________________________________________________________
195
uttrykkje tid
Nr vi fortel om nr noko skjer, kan vi bruke desse orda:
Fr ho kom til Noreg, budde Carmen i Havanna. (subjunksjon)

D Leo trena p tysdag, braut han foten. (subjunksjon)
Nr Leo trenar, drikk han mykje vatn. (subjunksjon)
Fr og d kan vere anten subjunksjon eller adverb:
Fr budde Carmen p Cuba. (adverb)

Fr ho kom til Noreg, jobba ho p Cuba. (subjunksjon)
Carmen gifta seg med Arne i r 2000. D hadde ho vore enkje i fem r. (adverb)
D ho trefte Arne, arbeidde ho som lege. (subjunksjon)
Merk! Etter adverbial kjem verbal.

Etter subjunksjon kjem subjekt.
3
Set inn orda i rett rekkjeflgje: ho hadde ete
D ________________________________ kveldsmaten sin, gjekk Carmen og la seg.
D ______________________ to skiver med brunost og drukke ein kopp te. Ho sov
lenge neste morgon. Fr nokon andre stod opp, _______________________ frukost.
For fortelje at noko skjer fr noko anna, kan vi bruke desse orda og uttrykka:
No skal vi ha ei skriftleg prve. S skal vi ha ei munnleg prve. (adverb)

Frst skal vi ha ei skriftleg prve. Etterp skal vi ha ei munnleg prve. (adverb)
Etter jobben skal eg ete middag med Arne. (preposisjon + substantiv)
Etter at mor hadde kome heim, t familien middag. (subjunksjon)
D mor hadde kome heim, t familien middag. (subjunksjon)
Merk!
Saman med d og etter at bruker vi verbet i preteritum perfektum (sj Verb, s. 103).
Saman med etter m vi ha eit substantiv.
.
196
4
Set inn etter, etterp eller etter at.
________________ skulen m Ali passe veslebroren sin. ________________ skal han

p kino med Fatima. ______________ kinoen skal dei p kaf. ________ dei har
drukke te, skal dei ta bussen heim.
5
Bind saman setningane med orda til venstre. Hugs rett tid av verbet.
Vi t frukost. Vi gjekk p stranda.

etterp ___________________________________________________________
etter ___________________________________________________________
etter at ___________________________________________________________
Vi tok hurtigruta inn Geirangerfjorden. Vi beskte Fjordsenteret.

etterp ___________________________________________________________
s ___________________________________________________________
etter at ___________________________________________________________
6
Sett inn no, frst, etterp, s, d eller etter.
I gr vann Arne i Lotto. ______________ vart han glad!

_______ m Carmen lre norsk. ___________ kan ho f seg jobb.
____________ m du kome! Alle ventar berre p deg.
_____________ budde dei i ein stor by. ___________ bur dei p landet.
_____________ skal de f ei viktig melding.
___________ m han p flyktningkontoret. _________ m han p arbeidskontoret.
__________ m ho handle mat. _________ m ho hente barna i barnehagen.
___________ norskkurset har eg ein avtale med flyktningkonsulenten.
197
7
Carmen var i sprkpraksis i gr. Fortel kva ho gjorde. Bruk informasjonen under,
og bind saman setningane til ei samanhengande tekst.
Stod opp kl. 7.00

Sprkpraksis i barnehage kl. 8.0016.00
Lunsjpause kl. 12.00
Kontaktperson kom p besk kl. 12.30
Handla mat kl. 16.30
Laga middag kl. 17.00
Kyrde Leo p fotballtrening kl. 17.50
Dugnad i kiosken kl. 18.0019.00
8
Her er ei oppskrift p korleis du lagar frikl. Fortel til ein ven kva han skal gjere
frst og sist.
1. Del hovudklen i btar.

2. Legg kjtt og kl lagvis i ei gryte. Str salt og pepar mellom laga.
3. Hell p vatn. Kok opp og la friklen trekkje p svak varme til kjttet er mrt, ca. ein
til to timar.
4. Server friklen rykande varm p varme tallerkenar.
Handlingar som skjer samtidig
Luisa bruker hyre p musikk medan ho gjer lekser. (subjunksjon)

Luisa bruker hyre p musikk samtidig som ho gjer lekser. (subjunksjon)
I det lraren kom inn i klassa, vart det heilt stilt. (subjunksjon)
9
Bind saman setningane ved hjelp av orda til venstre.
Arne vaskar opp. Carmen trkar.

medan ___________________________________________________________
Far kviler seg. Barna ser barne-TV.

medan ___________________________________________________________
198
Arne og Carmen var p Cuba. Kari og Per var i Italia.

samtidig som ______________________________________________________
Per synest det er vanskeleg syngje. Han speler piano.

samtidig som _______________________________________________________
Arne var p veg ut. Carmen kom heim.

I det ________________________________________________________________
uttrykkje rsak
rsakssetningar fortel kva som er grunnen til at noko skjer. Dei kan vere svar p eit
kvifor-sprsml: Kvifor la dei seg tidleg?
Vi la oss tidleg, for vi var trtte. (konjunksjon)

Vi la oss tidleg fordi vi var trtte. (subjunksjon)
Vi la oss tidleg sidan vi var trtte. (subjunksjon)
Vi la oss tidleg p grunn av at vi var trtte. (subjunksjon)
Vi la oss tidleg. Vi var nemleg trtte. (adverb)
10
Skriv ferdig slik at setningane gir meining.
Ho kjper halspastillar fordi ______________________________________________
Sidan det regnar i dag, __________________________________________________
Han ringjer tannlegen, for _________________________________________________
Mtet vart avlyst p grunn av at ___________________________________________
_____________________________________________ Vi skal nemleg kjpe nytt hus.
P grunn av at Noreg har eit kaldt klima, ____________________________________
For og fordi
For har same meining som fordi. For er konjunksjon og bind saman heilsetningar.
Fordi er subjunksjon og innleier ei leddsetning.
Merk! Pass p ordstillinga: For + Subjekt (S) + Verbal (V) + Adverbial (A)
Fordi + Subjekt (S) + Adverbial (A) + Verbal (V) (sj Leddsetningar, s. 190)
199
11
Set inn for eller fordi.
Vi m ta drosje, _________________ vi rekk ikkje bussen.
Vi m ta drosje __________________ vi ikkje rekk bussen.
Ho sprang fort __________________ ho gjerne ville vinne.
Ho sprang fort, __________________ ho ville gjerne vinne.
uttrykkje flgje
Nr vi vil fortelje om resultatet av handlingar eller hendingar, kan vi bruke desse orda:
Vi var trtte. Derfor la vi oss tidleg. (adverb)

Vi var trtte, s vi la oss tidleg. (konjunksjon)
Vi var trtte slik at vi la oss tidleg. (subjunksjon)
Vi var s trtte at vi la oss tidleg. (subjunksjon)
12
Skriv ferdig setningane.
Han liker ikkje kaffi. Derfor ________________________________________________
Vi er opptekne i heile dag slik at ___________________________________________
Ho vart s redd at ______________________________________________________
Vi var svoltne, s _______________________________________________________
13
Set inn derfor, s eller fordi.
Luisa forsov seg, _________ kom ho for seint p skulen.
Luisa forsov seg, _________ ho kom for seint p skulen.
Luisa kom for seint p skulen ___________ ho forsov seg.
Derfor og fordi
Derfor er adverb og blir flgt av eit verbal. Fordi er subjunksjon og blir flgt av eit
subjekt.
Ho er ikkje mett. Derfor vil ho ha meir mat. (adverb + verbal)

Ho vil ha meir mat fordi ho ikkje er mett. (subjunksjon + subjekt)
200
14
Carmen skal g p norskkurs. Ho vil lre snakke norsk.
fordi ___________________________________________________________
derfor ___________________________________________________________
Luisa skrik hgt. Ho er redd for veps.

fordi ___________________________________________________________
derfor ___________________________________________________________
Leo vil ikkje rydde rommet sitt. Carmen blir sint.

fordi ___________________________________________________________
derfor ___________________________________________________________
Han vil ikkje flytte. Han liker seg godt her.

fordi ___________________________________________________________
derfor ___________________________________________________________
Han kom ikkje p skulen. Han var ikkje frisk.

fordi ___________________________________________________________
derfor ___________________________________________________________
uttrykkje motsetning
Setningane under uttrykkjer at noko er annleis enn ein ventar:
Ho er 90 r, men ho gr tur kvar dag. (konjunksjon)

Sjlv om ho er 90 r, gr ho tur kvar dag. (subjunksjon)
Enda ho er 90 r, gr ho tur kvar dag. (subjunksjon)
Ho er 90 r. Likevel gr ho tur kvar dag. (adverb)
201
15
Det er dyrt i Noreg. Dei vil bu her.

men ___________________________________________________________
sjlv om ___________________________________________________________
likevel ___________________________________________________________
Det regnar. Arne gjekk ein tur.

men ___________________________________________________________
enda ___________________________________________________________
likevel ___________________________________________________________
Leo er trtt. Han vil ikkje leggje seg.

men ___________________________________________________________
sjlv om ___________________________________________________________
likevel ___________________________________________________________
Han gjekk p jobb. Han var sjuk.

enda ___________________________________________________________
men ___________________________________________________________
likevel ___________________________________________________________
uttrykkje vilkr
Vilkrssetningar uttrykkjer at noko m vere oppfylt for at noko anna kan skje:
Eg skal reise jorda rundt viss eg vinn ein million. (subjunksjon)

Eg skal reise jorda rundt dersom eg vinn ein million. (subjunksjon)
Eg skal reise jorda rundt s sant eg vinn ein million. (subjunksjon)
16
Bind saman desse setningane med viss, dersom eller s sant.
Du m ringje legen. Feberen stig.
______________________________________________________________________
202
Du m ta p deg fine kle. Du skal p festen.

______________________________________________________________________
Luisa skal byrje studere. Ho klarer eksamen.

______________________________________________________________________
Du finn mat i kjleskapet. Du er svolten.

______________________________________________________________________
Viss ikkje og elles
Viss ikkje og elles tyder det same. Dei fungerer som adverbial i eksempla under:
Eg m lre norsk. Viss ikkje blir det vanskeleg f jobb.
Eg m lre norsk. Elles blir det vanskeleg f jobb.
17
Set inn viss ikkje, elles eller viss.
Eg m rekke bussen. ____________ m eg g til jobben.
Carmen m f godkjent utdanninga si. _______ blir det vanskeleg f jobb som lege.
___________ Arne nskjer g p spanskkurs, m han melde seg p innan onsdag.
_______________ Leo ryddar rommet sitt i dag, blir Carmen sint.
uttrykkje freml
Nr vi vil fortelje kva vi nskjer oppn med noko, kan vi bruke desse orda og uttrykka:
Dei tok tran for at dei ikkje skulle bli sjuke. (subjunksjon)
Dei tok tran s dei ikkje skulle bli sjuke. (subjunksjon)
Nr subjektet er det same for begge handlingane, bruker vi ofte for + infinitiv:
Dei sprang s fort dei kunne for n bussen.
Dei tok tran for ikkje bli sjuke.
203
18
Bind saman setningane med orda til venstre.
Luisa tek sykkelen. Ho skal ikkje kome for seint p skulen.
for at ________________________________________________________________
for ________________________________________________________________
s ________________________________________________________________
ordne synspunkt
Nr du vil seie meininga di om eit tema og vil diskutere positive og negative sider, kan
du f.eks. bruke desse orda og uttrykka:
Alle m lre norsk! For det frste m du kunne norsk for f ein jobb! For det andre
m du kunne norsk for ha eit sosialt liv. Dessutan m du kunne norsk for f
statsborgarskap i Noreg. Og sist, men ikkje minst, er det spennande lre eit nytt
sprk.
P den eine sida er det viktig lre det norske sprket. P den andre sida m vi
heller ikkje glyme morsmlet vrt.
19
Vel mellom uttrykka over for binde saman teksta. Du kan ogs velje andre ord
og uttrykk.
Eg meiner at det br vere rykfrie heimar.

Ryking er helseskadeleg.
Ryking aukar risikoen for lungekreft.
Passiv ryking er skadeleg.
Ei undersking syner at barn nskjer rykfrie heimar.
Kvart menneske m sjlv bestemme om dei vil rykje eller ikkje.
Alle m ha rett til puste i rein luft.
20
Vel mellom uttrykka over for binde saman teksta. Du kan ogs velje andre ord
og uttrykk.
Eg vil ta Norskprve 3 til vren.

Eg forstr godt norsk.
204
Eg har god uttale.

Eg kan mange norske ord.
Norskprva kostar ingenting.
Eg gruar meg til Norskprva.
Mange seier at Norskprva er vanskeleg.
Eg treng Norskprva for dokumentere norskkunnskapane mine.
Mange av venene mine skal ta Norskprva.
Oversyn over setningsbindarar som vi ofte bruker
Ny informasjon i tillegg, dessutan, og, ogs, heller ikkje

Tid fr, d, nr, no, frst, etterp, s, etter at, medan, samtidig
som, i det
rsak fordi, for, sidan, p grunn av at, nemleg
Flgje derfor, s, slik at, s at
Motsetning men, enda, sjlv om, likevel
Vilkr viss, dersom, s sant, viss ikkje, elles
Freml for at, for, for
ordne for det frste, for det andre, for det tredje, dessutan, frst og
synspunkt fremst, sist, men ikkje minst
19
Bruk ulike ord og uttrykk for binde saman setningane.
Dei sparte pengar. Dei mtte kjpe ny bil.
___________________________________________________________________
Prikken var svolten. Han ville ikkje ete brd.
____________________________________________________________________
Arne har meldt seg p spanskkurs. Han vil lre spansk.

_____________________________________________________________________
Kona til Arne snakkar spansk. Han vil lre spansk.

_____________________________________________________________________
205
Du m jage vekk Prikken. Prikken ligg p biltaket.

______________________________________________________________________
Arne og Carmen snakkar hgt. Leo fr ikkje sove.

______________________________________________________________________
Arne trefte Carmen. Ho var p studietur i Noreg.

______________________________________________________________________
206
TEIKNSETJING........................................................................................................... 208
Punktum............................................................................................................. 208
Sprjeteikn ........................................................................................................ 208
Utropsteikn ........................................................................................................ 209
Kolon.................................................................................................................. 209
Hermeteikn ........................................................................................................ 209
Komma............................................................................................................... 211
207
TEIKNSETJING
Punktum (.)
Vi bruker punktum for lage pausar i teksta.

Mellom to punktum m det vere minst ei heilsetning:
Leo leiker. Luisa trenar.
Vi kan ogs ha fleire setningar mellom to punktum.
Det kan vere ei eller fleire leddsetningar i ei heilsetning:
At det er kaldt i Noreg, og at det snr mykje, er ikkje alltid sant.
Vi kan ha fleire heilsetningar saman:
Nokre gonger kan det vere kaldt og mykje sn i Noreg, og det kan blse opp til
storm, men det kan ogs vere mildvr og regn.
1
Set punktum og stor bokstav p rett plass i teksta under.
eg heiter Arne og er gift med Carmen ho har ein son og ei dotter sonen heiter Leo og
dottera heiter Luisa dei kjem fr eit land i Latin-Amerika som heiter Cuba p Cuba
budde dei i Havanna Havanna er ein stor by i Noreg bur vi i ei lita bygd vi bur i eit hus
det ligg i sentrum nr ein stor matbutikk ved sidan av matbutikken ligg ein blomebutikk
eg skal kjpe ein stor blomebukett til kona mi ho blir 40 r i dag barna har laga ei fin
gve til Carmen vi skal feire dagen saman med vener Carmen har laga ei god kake
Sprjeteikn (?)
Vi bruker sprjeteikn etter direkte sprsml:
Kjem Leo p fotballtreninga i dag?
Nr sprsmlet er indirekte, bruker vi ikkje sprjeteikn:
Han spr om Leo kjem p fotballtreninga i dag.
208
Utropsteikn (!)
Vi bruker utropsteikn nr vi gir ein ordre eller ein beskjed:
Du m ikkje kome for seint!

De m gjere leksene dykkar kvar dag!
Ofte har verbet imperativ form:
Ikkje kom for seint!

Gjer leksene dykkar kvar dag!
Kolon (:)
Vi bruker kolon framfor direkte tale og etter utsegnsord som sa, spurde, ropte osb.:
Luisa ropte: Leo! Kom og rydd rommet ditt!
Vi bruker ogs kolon fr vi ramsar opp fleire ting eller kjem med eksempel (som her!):
P handlelista str det: mjlk, egg, mjl, bakepulver, smr, sukker og salt
Hermeteikn ( )
Vi bruker hermeteikn nr vi siterer nyaktig det nokon seier:
Eg var veldig spent p vret i Noreg, seier Carmen. Ja, det var eg ogs, seier Leo.
Vi set hermeteikna framfor og etter det vi siterer.
Vi bruker hermeteikn ved direkte tale, som vi ser fr eksemplet over.

Ved indirekte tale set vi ikkje hermeteikn:
Carmen seier at ho var veldig spent p vret i Noreg. Leo seier at det var han ogs.
209
2
Gjer setningane under om til direkte tale. Sj eksemplet under. Hugs ogs
endre pronomen og eigedomsord.
Leo seier at han og kameraten hans skal reise til Cuba.
Eg og kameraten min skal reise til Cuba, seier Leo._________________________
Carmen spr om Arne vil hente Leo p skulen i dag.

______________________________________________________________________
Luisa fortel at ho og dei nye venene hennar skal p hyttetur.

______________________________________________________________________
Carmen og Arne sa at dei hadde hatt ein hyggeleg kveld.

______________________________________________________________________
Leo spurde om han kunne beskje besteforeldra sine i sommar.

______________________________________________________________________
3
Gjer setningane under om til indirekte tale. Sj eksemplet under. Hugs ogs
endre pronomen og eigedomsord.
Carmen seier: Vi skal beskje tanta vr neste sommar.
Carmen seier at dei skal beskje tanta si neste sommar.______________________
Luisa spr veninna si: Vil du vere med meg p kino i kveld?
______________________________________________________________________
Skal vi p klassetur til Oslo? spurde Leo lraren sin d han kom p skulen.
______________________________________________________________________
Pass deg for bilane! ropte Carmen til Leo.

______________________________________________________________________
De m alltid hugse ta med syklane dykkar heim, seier Arne til Leo og Luisa.
______________________________________________________________________
210
Komma (,)
Vi set komma for markere ein pause i teksta og for gjere teksta klarare og lettare
lese. Vi har nokre reglar som kan hjelpe oss bruke komma p rett mte.
1. Vi m ha komma mellom like setningar:

Ofte er desse setningane bundne saman med ein konjunksjon, f.eks. og.
Vi har komma mellom to heilsetningar:
Carmen gr p norskkurs, og Luisa gr p vidaregande skule.
Vi har ogs komma mellom to leddsetningar:
At det er kaldt i Noreg, og at det snr mykje, er ikkje alltid sant.
2. Vi har komma nr leddsetninga kjem frst i heilsetninga:
At det er kaldt i Noreg, er ikkje alltid sant.

Nr det er vinter, kan det vere kaldt i Noreg.
3. Vi har komma etter ei leddsetning inne i heilsetninga:
Dei som vil vere med bussen, m skunde seg.
4. Vi har komma nr vi reknar opp fleire ting, f.eks. kva vi skal kjpe.
Mellom dei to siste ledda har vi ein konjunksjon i staden for komma:
Du m kjpe poteter, mjlk, frukt, vaskepulver og spe.
4
Set komma p rett plass. Skriv den regelen du har brukt under.
Nr eg er ferdig med leksene skal eg kvile.
Regel: ________________________________________________________________
Arne vaskar opp og Carmen les avisa.

Regel: ________________________________________________________________
P turen mtte Leo ta med varme kle matpakke termos fotoapparat kart og kompass.
Regel: ________________________________________________________________
211
Alle som gr i klassa til Luisa har teke godt imot henne.
Regel: ________________________________________________________________
5
Set inn stor bokstav og rett teikn i teksta under: punktum, sprsmlsteikn,
utropsteikn, hermeteikn, kolon og komma
det var ein gong tre bukkar som skulle til seters og gjere seg feite alle tre heitte Bukken
Bruse p vegen var det ei bru over ein foss dei skulle over og under den brua budde eit
stort flt troll med auge som tinn-tallerkenar og nase s lang som eit riveskaft frst kom
den yngste Bukken Bruse og skulle over brua
tripp trapp tripp trapp sa det i brua
kven er det som trippar p mi bru skreik trollet
det er den minste Bukken Bruse eg skal til seters og gjre meg feit sa bukken
han var s fin i mlet
no kjem eg og tek deg sa trollet
nei ta ikkje meg for eg er s liten eg vent berre s kjem den mellomste Bukken
Bruse han er mykje strre
ja vel d sa trollet
om ei lita stund kom den mellomste Bukken Bruse og skulle over brua
tripp trapp tripp trapp tripp trapp sa det i brua
kven er det som trippar p mi bru skreik trollet
det er den mellomste Bukken Bruse som skal til seters og gjre seg feit sa bukken
han var ikkje fin i mlet han
no kjem eg og tek deg sa trollet
nei ta ikkje meg vent berre s kjem den store Bukken Bruse han er mykje mykje
strre
ja vel d sa trollet
rett som det var kom den store Bukken Bruse
tripp trapp tripp trapp tripp trapp sa det i brua bukken var s tung at brua knaka og
braka under han
kven er det som trampar p mi bru skreik trollet
det er den store Bukken Bruse sa bukken han var s grov i mlet
212
no kjem eg og tek deg skreik trollet

ja kom du
eg har to spyd
med dei skal eg stikke auga ut p deg
eg har to store kampesteinar
med dei skal eg knuse marg og bein p deg
sa bukken og s rauk han p trollet og stakk ut auga p det slo sund bde marg og bein
og stanga det utfor fossen s gjekk han til seters der vart bukkane s feite s feite at dei
nesten ikkje orka g heim att og er ikkje feittet gtt av dei s er dei der enno
snipp snapp snute s er eventyret ute
213

17 Nynorsk Grammatikk PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

17 Nynorsk Grammatikk PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nynorsk grammatikk Ordklasser og setningar

Katt er eit samnamn. Alle kattar kan vi kalle katt.

Kvar kjem du fr? Kva mnad fyller du r?

Substantiva p norsk har tre kjnn: hokjnn, hankjnn og inkjekjnn.

Vi set ei framfor hokjnnsord, ein framfor hankjnnsord og eit framfor

Hokjnn: ei jente, ei bok, ei jakke, ei sol

Hokjnn (ei) Hankjnn (ein) Inkjekjnn (eit)

Leo har ein mobiltelefon. Luisa har to mobiltelefonar.

Nr eit ord fortel om in ting, str ordet i eintal.

Hokjnnsord fr endinga -er.

ei krone Norskboka kostar hundre _________________________________.

Korleis er det i klassa di?

jente Ei ______ fr Cuba og mange ___________ fr Russland skal g p kurs.

Ubestemt og bestemt form

Bestemt form eintal

Hokjnnsord fr endinga -a.

Bestemt form fleirtal

Hokjnnsord fr endinga -ene.

eit hus ________________________________ er gult med kvite vindauge.

Bruk av ubestemt og bestemt form

Har du gjort leksa di? (Vi veit at du har lekse.)

Ubestemt form Bestemt form

Trolla som kunne teie.

Vanleg bying av substantiv:

1. Regelrett bying. Dei fleste hokjnnsord blir bygde slik.

1. Regelrett bying. Dei fleste hankjnnsord blir bygde slik.

1. Regelrett bying. Nesten alle inkjekjnnsord blir bygde slik.

Uregelrett bying av substantiv

1. 4. Nokre eksempel p vanlege uregelrette hokjnnsord.

Leo har mange fine ___________________________________________.

jente Luisa er ____________________________________________ p 17 r.

bror Per har _______________________________________. Han heiter Pl.

bilete Carmen har mange fine ___________________________ fr heimlandet.

hand Er det vanskeleg teikne _____________________________________?

dotter Er det di __________________________________________________?

son _______________________________ mine skal reise til utlandet p ferie.

far ________________________________________ til Carmen bur p Cuba.

Sauen har fin ull. Ulla klipper vi om hausten.

Framfor uteljelege substantiv m vi bruke mengdeorda mykje og lite, ikkje mange og

Vi var svoltne og t mykje mat.

Bruk av artiklane ein, ei eller eit

Eg liker skrive brev (liker er verbal, skrive brev er objekt).

Per tek buss til skulen.

Vi bruker ikkje artiklar nr vi fortel kva ein person er:

Religion: Ibrahim er muslim.

Men nr vi fortel korleis denne personen er, m vi ha artikkel:

Ibrahim er ein kjend muslim.

nordmann Per Olsen er ___________________________________________.

muslim _____________________________________ drikk sjeldan alkohol.

Nokre substantiv er sette saman av to eller fleire ord.

herresykkel ein sykkel for herrar

_____________________________ er ein butikk der du kan kjpe mat.

Norske ord kan vere svrt lange.

______________________________ er ein mekanikar som reparerer biler.

______________________________ er ein salat laga av poteter.

______________________________ er opplring for vaksne.

ungdom + s + skule = ungdomsskule

I gr var det sal p eit ________senter i byen. Eg kjpte nye _____________sko,

Leos klasse, Arnes bil, Noregs hovudstad, Luisas bker

Arnes bil, Noregs hovudstad

Dersom substantivet endar p -s eller -z, har vi apostrof () i staden for s:

Mads sykkel, Jens hus, Moss innbyggjarar.

Ved samnamn m du bruke preposisjonar, eigedomsord eller samanskriving for

jente Ei fr Cuba og mange _____ fr Russland skal g p kurs.

I gr var det sal p eit senter i byen. Eg kjpte nye _____sko,