ARGUMENTASJON OG RETORIKK

Omgrep og analyseøving
LÆREPLANEN SEIER AT ELEVANE SKAL
skrive kreative, informative og resonnerande tekstar, litterære tolkningar og retoriske
analyser på hovudmål og sidemål med utgangspunkt i norskfaglege tekstar.

bruke begrepsapparat frå retorikken for å analysere og vurdere ulike typar

sakprosatekstar.
EKSEMPEL PÅ EKSAMENSOPPGÅVE
Vedlegg: «Jeg heier på det vanlige mennesket», foredrag av
professor Per Fugelli på Prestasjonskonferansen 2015, Aftenposten
23.09.2015
Formuler kort kva som er hovudbodskapen i foredraget, og
analyser teksten. Bruk omgrep frå retorikken.
Kommentar: Du skal svare på ein presis måte og bruke relevant
fagspråk
 STANDPUNKT – ARGUMENT – PREMISS
Standpunkt er ei formulering av ei meining.
Argument er ei grunngjeving for standpunktet.
Premiss er ein påstand eller eit faktum forfattaren går ut frå at det er einigheit om.

Noreg bør hjelpe dei fattigaste landa i verda.

Noreg er det beste landet i verda å bu i, derfor har vi eit særleg ansvar for å hjelpe dei
fattigaste i verda.
 STANDPUNKT – ARGUMENT – PREMISS
Standpunkt er ei formulering av ei meining.
Argument er ei grunngjeving for standpunktet.
Premiss er ein påstand eller eit faktum forfattaren går ut frå at det er einigheit om.

Noreg bør hjelpe dei fattigaste landa i verda. (STANDPUNKT)

Noreg er det beste landet i verda å bu i, derfor har vi eit særleg ansvar for å hjelpe dei
fattigaste i verda.
 STANDPUNKT – ARGUMENT – PREMISS
Standpunkt er ei formulering av ei meining.
Argument er ei grunngjeving for standpunktet.
Premiss er ein påstand eller eit faktum forfattaren går ut frå at det er einigheit om.

Noreg bør hjelpe dei fattigaste landa i verda. (STANDPUNKT)

Noreg er det beste landet i verda å bu i (PREMISS), derfor har vi eit særleg ansvar for å hjelpe
dei fattigaste i verda. (ARGUMENT)
 Standpunkt

EKSEMPEL:
Finn
- standpunkt Premiss

- premiss
- argument

Argument
PREMISS
Den ukontrollerte straumen av asylantar som kjem over grensa til Noreg kva månad,
set den norske velferdsstaten på prøve. Vi bruker milliardar på å opprette
asylmottak, kontrollere opplysningar og skaffe tolkar, i tillegg til utgiftene til
livsopphold. Korleis skal vi hindre at alle våre gode støtteordningar blir utnytta av
menneske på jakt etter lykka? Kva for innstrammingar må det vere for at vi óg skal ha
ressurser til å ta vare på våre eigne innbyggarar?
 KOMMUNIKASJONSSITUASJONEN
• Kven skriv/snakkar?  avsendar
• Kva blir skrive/sagt?  sjanger/innhald
• Til kven blir det skrive/sagt?  mottakar
• Kor blir det skrive/sagt?  medium
• Når blir det skrive/sagt?  tidspunkt
• Korleis blir det skrive/sagt?  verkemiddel
• Kvifor blir det skrive/sagt?  funksjon

• Faktorar som er med på å bestemme korleis ei utsegn skal

bli forstått.
DIREKTE ARGUMENTASJON
Avsendaren markerer klart at han eller ho grunngir ein påstand, for eksempel ved hjelp
av ord som fordi, for, derfor, på grunn av, dersom osv.

Eksempel:
Mobilar er nyttige, fordi dei gjer deg tilgjengeleg heile tida.
Du har ikkje mobil, derfor blei du ikkje invitert til festen.
På grunn av dårleg dekning, fekk eg ikkje tak i deg.

I dei fleste argumenterande tekstar brukar vi direkte argumentasjon.

INDIREKTE/SKJULT ARGUMENTASJON
Når vi argumenterer ved hjelp av ordval, spelar på kjensler, bruker
spesielle språklege verkemiddel og liknande, kallar vi det indirekte
eller skjult argumentasjon.
Eksempel:
Alle vil ha ein Iphone i dag.
Vi sosialistar meiner at…
Valfritt sidemål er eit folkekrav!
Dei som er opptekne av kvalitet…
For vanlege folk er skattenivået altfor høgt.
Fridomskjemparane i Palestina tek alle middel i bruk.
Terroristane i Palestina tek alle middel i bruk.
KNEP I SKJULT ARGUMENTASJON
Fleirtallsargumentet – generalisering: «Alle ønsker seg rutete bukser.», «Dei
fleste i klassen meiner at...», «Innvandrarar snyltar på staten.»
Fellesskapsargumentet: «Vi som har opplevd krigen, ...» «Alle russ eg kjenner
meiner at vi bør få lov til å... »
Autoritetsargumentet: «Ei vitskapleg undersøking viser at ...», «Professor i
historie, Jens Arup Seip, sa at... »
Fornuftsargumentet: «Det er jo opplagt at ...», «Du forstår nok at ...»
Retoriske spørsmål: Vil du ha eit stinkande forbrenningsanlegg i bakhagen?
KNEP I SKJULT ARGUMENTASJON
Verdilada ord:
 Nøytral: Skeisvang er ein skule for elevar som likar musikk, dans
og drama.

 Positiv: Skeisvang er ein talentfabrikk for elevar som likar musikk,

dans og drama.

 Negativ: Skeisvang er ein oppbevaringsinstitusjon for elevar som

likar musikk, dans og drama.
 ORDVAL
Mange ord betyr omtrent det samme, men meininga kan endre seg.
Eks: Soldat, frihetskjemper, terrorist

Høgstil – høgtidleg ordval

 ”Det er ytterst presserande at vi no får…”

Mellomstil – nøytral stil

 ”Det er svært viktig at vi får ….”

Lavstil – folkeleg
 ”Det er jaggu på høg tid at nokon fiksar
…”

Haugesunds Avis 29. feb. 2016


JA TIL NYNORSK! (IT´S L)
av Arild Bjordal
Kva er standpunktet til forfattaren?
Kva premiss legg han til grunn?
Kva for nokre eksempel på direkte
argumentasjon finn vi i teksten?
Kva for nokre eksempel på indirekte
argumentasjon finn vi i teksten?
#
Vi#bør#ha#obligatorisk#nynorskopplæring#for#alle#i#Norge#i#dag.#Verdien#av#
nynorsk#har#blitt#redusert#de#siste#årene,#og#flere#og#flere#tidligere#
nynorskbrukere#har#gått#over#til#bokmål.#Forfallet#har#pågått#altfor#lenge.#
Nynorsk#er#et#vakkert#og#poetisk#språk#og#vi#trenger#et#løft#for#dette.#Det#er#
på#tide#med#en#ekstra#innsats#for#denne#viktige#delen#av#kulturen#vår.#
#
For#de#fleste#er#nynorsk#det#som#ligger#nærmest#opp#til#talemålet#og#
dialekten.#Langs#hele#kysten#fra#Agder#til#Nordland#og#Troms#snakker#folk#
tilnærmet#nynorsk.#Det#samme#gjelder#i#innlandsfylkene#Telemark,#
Oppland,#Hedmark#og#Buskerud.##Bare#de#sentrale#Østlandsområdene#
snakker#bokmål,#så#dermed#er#nynorsk#skriftspråket#som#ligger#folk#flest#
nærmest.#Dessuten#er#det#viktig#å#kunne#forstå#hverandre,#både#skriftlig#og#
muntlig,#derfor#trenger#vi#opplæring#i#både#nynorsk#og#bokmål.#Det#vil#jo#
være#galskap#å#fjerne#noe#som#gjør#at#vi#kan#forstå#hverandre.##
#
Enkelte#sliter#med#grammatikken#i#nynorsk,#de#mener#at#ord#og#bøyinger#er#
både#vanskelige#og#annerledes.#Jeg#har#imidlertid#undervist#i#norsk#i#snart#
tjue#år#og#kan#med#hånden#på#hjertet#si#at#det#ikke#er#særlig#krevende.#Ved#å#
jobbe#godt#med#det#blir#vi#også#generelt#bedre#i#grammatikk,#vi#forstår#
bedre#hvordan#språk#er#bygget#opp.#Dermed#kan#vi#også#mye#lettere#lære#
oss#andre#fremmedspråk.#I#en#globalisert#verden#der#språk#blir#viktigere#og#
viktigere,#vil#derfor#et#godt#grunnlag#i#nynorskopplæringen#være#viktig#i#
innlæringen#av#både#engelsk,#tysk#og#spansk.#
#
Nynorsk#som#skriftspråk#oppstod#med#Ivar#Aasen#på#midten#av#1800Mtallet,#
og#det#er#en#del#av#vår#felles#kulturarv#som#er#viktig#å#ta#vare#på.#Vi#vil#vel#
ikke#rive#stavkirkene#bare#fordi#de#er#gammeldagse?#Nynorsk#er#like#viktig,#
og#for#å#ta#vare#på#det#bør#vi#bruke#det.#Hvem#har#ikke#irritert#seg#over#
slurvefeil#og#dårlig#språk?#Nå#bør#vi#ta#et#skikkelig#oppgjør#med#dette.##
#
Vi#som#bor#i#verdens#rikeste#land#har#aldri#hatt#mer#penger#å#rutte#med#enn#
nå,#og#vi#må#ta#oss#råd#til#dette.#Som#ansvarlige#verdensborgere#bør#vi#
prioritere#å#bruke#penger#på#å#fortsette#nynorskopplæringen,#slik#at#
fremtidige#generasjoner#også#får#ta#del#i#dette#vakre#og#poetiske#språket.#
Folk#vil#ha#nynorsk#i#dag,#vi#krever#at#opplæringen#blir#bedre#og#at#nynorsk#
blir#prioritert.#Vestkantpampen#på#Stortinget#har#fått#bestemme#lenge#nok!#
 RETORISKE APPELLFORMER –
KORLEIS VERKAR ARGUMENTASJONEN?
Logos: Saksargument, fornuft og logikk (direkte
argumentasjon)

”Styresmaktene bør forby sal av tobakk fordi vi da kan få ned

forbruket.”
”Skeisvang er den beste skulen fordi den har hatt det høgaste
karaktersnittet for inntak dei siste åra.”
RETORISKE APPELLFORMER –
KORLEIS VERKAR ARGUMENTASJONEN?
Patos: Vekke kjensler hos mottakaren, verdilada ord (ofte
indirekte argumentasjon)

”Styresmaktene bør forby sal av tobakk. Kven har ikkje irritert seg over
hensynslause røykarar?”
”Du bør velje Skeisvang på grunn av den gode atmosfæren, det
kreative miljøet og dei blide lærarane.”
 RETORISKE APPELLFORMER –
KORLEIS VERKAR ARGUMENTASJONEN?
Etos: Truverd, skape tillit hos mottakaren

”Styresmaktene bør forby sal av tobakk. Eg begynte sjølv å røyke da

jeg var 15 år, og den viktigaste grunnen var nok at det var lett
tilgjengeleg.”
”Som lærar ved Skeisvang kan eg trygt anbefale skulen.”
ETOS – KVA VEIT VI OM AVSENDAR?
JA TIL NYNORSK!
Skriven av Arild Bjordal

 Norsklærar ved Skeisvang vidaregåande skule

 Matematikklærar ved Skeisvang vidaregåande skule
 Elev ved Skeisvang vidaregåande skule
 Styreleiar i Haugesund Mållag
 Ingeniør ved Aibel Haugesund
KVA VERKNAD HAR DET?
Vis den retoriske verknaden av argumentasjonen som er
brukt i ”JA TIL NYNORSK!”
KORTSVARSOPPGÅVE – EIT FORSLAG
Avsnitt 1:
 Kven har skrive, kor er det publisert? Hovudsynspunkt

Avsnitt 2:
 Direkte argumentasjon, logiske, fornuftige. → Funksjon → Retorikk.

Avsnitt 3:
 Indirekte argumentasjon, generalisering, fellesskap, autoritet, leiande spørsmål, fornuftsargument →
Funksjon → Retorikk.

Avsnitt 4:
 Ordbruk → Funksjon → Retorikk

Avsnitt 5:
 Kort oppsummering av temaet og nokre viktige virkemiddel.
 Vedlegg: «Jeg heier på det vanlige
mennesket», foredrag av professor
Per Fugelli på Prestasjonskonferansen
2015, Aftenposten 23.09.2015

ØVINGSOPPGÅVE
(LANGSVAR) – Formuler kort kva som er
hovudbodskapen i foredraget, og

LAG analyser teksten. Bruk omgrep frå

retorikken.

DISPOSISJON!
Kommentar: Du skal svare på ein presis
måte og bruke relevant fagspråk
Din egen målestokk Jeg er ikke imot prestasjon. Tvert om. Det
vanlige mennesket er født med et utviklingsgen som påbyr: «Ta
deg i bruk, let etter anleggene dine, sett dem i foredling.» Det
står til og med i Norges vakreste og klokeste salme: «Å leva,
det er å elska det beste di sjel fekk nå.» – Men det står det
beste «di sjel fekk nå», ikke det beste en hysterisk
olympiatopp og en rasende konkurranseøkonomi vil du skal
nå. Chicago-forfatteren og nobelprisvinneren Saul Bellow er
hundre år i år. Han hilser alle prestasjonsfokuserte med
ordene: «I am not in this world to fulfill YOUR expectations.»
Prestasjon er bra, men du må være din egen målestokk og
unngå overdose. Det siste året har jeg holdt foredrag i
studentsamfunnene i Tromsø, Bergen og Trondheim. Tittelen var:
«Professor Goodenough og jakten på lykken». Det kom nesten
1000 unge mennesker for å få en beroligende melding: «Du
er medfødt feilvare. Det er godt nok.» De kom ikke for å høre:
«Prester mer, vær mer glansbilde, vinn gull.» Nei, de lengtet
etter å bli sett og godtatt som seg selv, det vil si ufullkomne
skapninger som fortjener medalje som blandet regnskap, med
pluss og minus, styrke og svakhet
ØVING
1. Les teksten “Et menneskesyn
som dreper” på neste side.
2. Svar på oppgåvene.
Innleiing:
Kven er forfattar av teksten, når og kor blei han publisert? Kva var kairos? Kva for ein sjanger?
Kva er hovudbodskapen til Rehman?

1: Finn verkemiddel som er brukt i teksten. NB! Ikkje lov å bruke retoriske omgrep.

a) Rehman stiller fleire spørsmål i artikkelen som ho svarar på sjølv, såkalla retoriske spørsmål.
Finn eksempel på dette. Kva verknad får det?
b) Rehman bruker ein god del logiske resonnement som argumentasjon for synet sitt. Dei er
utforma som ein påstand om at noko vil følge som ein logisk konsekvens av noko anna. Finn
eksempel på dette i teksten.
c) Påstandane blir ofte presentert som allmenngyldige sanningar, utan grunngjeving (viser til
felles verdiar), eller overdrivingar. Kan du finne eksempel på det?
d) Forfattaren bruker fleire verdiladde ord for å påverke lesaren. Finn eksempel. Kva slags
valør har dei, og kvifor trur du ho bruker desse orda?
e) Eit anna verkemiddel er å bruke eit inkluderande ‘vi’: ‘Vi som bur i Noreg’, ‘Vi bileigarar’
(fellesskapsargument). På kva måte gjer Rehman dette?
2: Bestem kva for nokre retoriske appellformer som
dominerer teksten.
Nå kan du bruke dei retoriske omgrepa.
a) Å spele på følelsar blir i retorikken kalla for patos. Kva slags
argumentasjonsmåtar meiner du appellerer til patos i
artikkelen?
b) Logos har med fornuft å gjøre. Ein bruker fakta, logisk
argumentasjon og viser til eksempel og undersøkingar. Finn
du nokre logosargument i denne teksten?
c) Tillit til avsendar og bodskap kallar vi etos. Har du tillit til
Shabana Rehman og bodskapen i artikkelen? Kvifor/kvifor
ikkje? Kva er etter di meining med på å underbygge
Eksempel på formuleringar:
Opninga av artikkelen er eit eksempel på verkemiddel som skaper patos
i teksten …
Fleire negativt ladde ord bidrar til patosappellen …
Bruk av logiske resonnement er logosargumentasjon. For eksempel…
Shabana Rehman har etos ved å vere ein etablert kommentator. Ho har
også sjølv bakgrunn frå eit muslimsk innvandrarmiljø, og ho viser
kjennskap til dette miljøet ved å …

forfattaren sin etos?

d) Kairos er det retoriske omgrepet for å seie rett ord til rett
tid. Av og til blir ein tekst skriven i ein bestemt situasjon.
Kva er kairos til teksten «Et menneskesyn som dreper»?
SKRIVEØVING
1. Les «Yoga, kroppsøving
eller religion»
2. Lag ei liste med
verkemiddel - hugs å notere
eksempel!
3. Kva for nokre appellformer
er brukt i teksten? Noter
eksempel.
«Yoga – kroppsøving eller religion?»
Ingen bør driva med yoga utan å tenkja gjennom dei religiøse implikasjonane med denne treningsforma, skriv Jens
Thoresen.
17.01.2018 kl 21:30
Meiningar

Opphavleg er yoga ein frelseveg innan hinduismen og buddhismen. Frelse i desse religionane handlar ikkje om
syndsforlating og evig liv slik som i kristendomen, men det å finna fram til den guddommelege energien, eller sjølve
guddommen, i seg sjølv. Yoga er ikkje berre kroppsøving, men uttrykk for eit livssyn.
No er eg sjølvsagt klar over at den yoga som blir praktisert i vesten ikkje er definert som religion. Men korkje buddhismen
eller hinduismen er nemneverdig dogmatiske. Desse religionane er meir opptekne av praksis enn av teori, og kan femna
det meste, også vår form for sekularisme. Dei øvingane som guruane i austerlanda tilrår (yoga og meditasjon), vil uansett
over tid bestemma korleis eit menneske ser på livet, Gud, døden og det som kjem etterpå.
I hinduismen er guden Shiva sjølve yogameisteren, og yoga blir i denne religionen sett på som Shivadyrking.
Ingen kristne bør driva på med dette. Eg er redd yoga bringer folk i kontakt med heidenske åndskrefter som fører dei bort
frå Kristus.
Ingen treng yoga for å få guddommeleg energi. Den kristne Gud har meir enn nok å fylla på med. Det var Han som skapte
himmel og jord, lyset og livet. Han er den som gjev den trøytte kraft, og den som ingen styrke har, gjev han stor styrke.
Og for den som vil halda kroppen i form, og det bør me vel alle gjera, finst det hundrevis av treningsformer utan religiøse
over- eller undertonar.
Jens Thoresen,
pastor "Yoga - kroppsøving eller religion?"
SKRIV AVSNITT
1. Temasetning med bruk av fagomgrep.
2. Eksempel
3. Funksjon