БРЧКО - НОРМАЛИЗАЦИЈА ЗЛОЧИНА

BR^KO NORMALIZACIJA ZLOÎNA
NGO Srebrenica Historical Project, The Netherlands
Ljubi{a Simi}
BR^KO: HOW WAR CRIMES

ARE CONDONED
AND NORMALIZED
BELGRADE
2013
Fond Istorijski projekat Srebrenica, Holandija
Qubi{a Simi}
BR^KO: NORMALIZACIJA
ZLOÎNA
BEOGRAD
2013
Odgovorni urednik
Stefan Karganovi}
Editor-in-chief
Stephen Karganovi}
Naslovna strana
Poru{ena crkva u Bukviku. Posve}ena je Svetom Proroku Iliji. Po zapisu na svetom
prestolu u oltaru, gra|ena je 1902. god. Osve{tana je 1938. god od strane episkopa Nektarija.
Posle Drugog svetskog rata, komunisti~ke vlasti su je koristile kao {talu za stoku i maga-
cin za ìtarice. Poru{ena je u septembru 1992. godine, nekoliko dana po progonu naroda iz
Bukvika, dakle kada vi{e nije bilo nikakvih ratnih dejstava. Poru{ili su je pripadnici
108 Br~anske brigade pod komandom Ferida Mujkanovi}a, koji je naknadno vratio stari pe-
~at crkvene op{tine koji je tom prilikom uzeo.
CIP Katalogizacija u publikaciji

Narodna biblioteka Srbije, Beograd
355.426(497.6)1992/1995"
341.322.5(497.6)"1992/1995"
SIMI], Qubi{a, 1979 Br~ko: normalizacija zlo~ina / Qubi{a Simi}.
Beograd : Istorijski projekat Srebrenica, 2013 (Zemun : Pekograf). 183 str. :
ilustr. ; 24 cm
Na spor. nasl. str.: Br~ko: How war crimes are condoned and normalized. Tira`
1.000. Str. 713: Br~ko distrikt: nevidqivost pravde / Stefan Karganovi}.
Prilozi: str. 75183. Napomene i bibliografske reference uz tekst. Sum-
mary: Br~ko: How war crimes are condoned and "normalized".
ISBN 978868813516-0
a) Gra|anski rat Bosna i Hercegovina 19921995
b) Ratni zlo~ini Br~ko 19921995
COBISS.SR-ID 196005388
BR^KO: HOW WAR CRIMES ARE CONDONED AND NORMALIZED. Copyright 2012 by Srebrenica
Historical Project. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system,
or transmitted in any form or by any means, digital, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise,
or conveyed via the Internet or a Web site without prior written permission of the publisher, except in the case of
brief quotations embodied in critical articles and reviews.
Inquiries should be addressed to:

Srebrenica Historical Project
srebrenica.historical.project@gmail.com
BR^KO: NORMALIZACIJA ZLOÎNA. Copyright 2012 by Srebrenica Historical Project. Sva prava
zadràna. Nijedan deo ove publikacije se ne sme reprodukovati, pohrawivati u bilo kakvoj bazi
podataka, ili prenositi na bilo kakav na~in, digitalno, elektronski, mehani~ki, fotokopirawem,
snimawem, ili na nekim drugim sredstvom, niti se sme slati preko interneta ili prikazivati na
internet sajtu bez prethodne pismene dozvole izdava~a, sa izuzetkom kratkih navoda u okviru kri-
ti~kih ~lanaka ili prikaza.
Za dozvolu kontaktirati:
Istorijski projekat Srebrenica
srebrenica.historical.project@gmail.com
SADR@AJ SODER@ANIE TABLE OF CONTENTS
Predgovor izdava~a: BR^KO DISTRIKT: NEVIDQIVOST PRAVDE 7
BR^KO NORMALIZACIJA ZLOÎNA - - - - - - - - - - - 15

I. Kultura neka`wivosti - - - - - - - - - - - - - - - 15
II. Boderi{te i Lipovac - - - - - - - - - - - - - - - - 19
III. Logori i etni~ko ~i{}ewe na podru~ju op{tine Br~ko - - 38
IV. Granatirawe grada Br~ko - - - - - - - - - - - - - - 53
V. Sumoran bilans normalizacije zlo~ina - - - - - - - - 65
Pogovor - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 72
Br~ko: How war crimes are condoned and normalized (Summary) - - 73
Prilozi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 75
Predgovor izdava~a
BR^KO DISTRIKT: NEVIDQIVOST PRAVDE
O{troumnim Englezima dugujemo slede}e zapaàwe: Not only must Ju-

stice be done; it must also be seen to be done (Pravda ne samo da se mora ~i-
niti; treba da se vidi da se ona ~ini). Kao ve}ina tipi~no engleskih uvida,
i ovo je komentar pre svega prakti~ne, a ne teoretske prirode. Vrsta pravde
o kojoj je ovde re~ nije nedostiàn platonski ideal, nego aristotelovski
prakti~an nalog kojim se obezbe|uju stabilnost dru{tva i uredno funkci-
onisawe wegovih ustanova. U onoj meri u kojoj je tvorewe pravde vidqivo
u~vr{}uje se poverewe gra|ana u ustanove preko kojih se wima vlada. U ot-
prilike istoj meri gra|ani }e biti spremni da postojawe tih ustanova uva-
è i da wihove legitimne zahteve prihvate.
Bosna i Hercegovina ima ogroman problem kada je u pitawu javno tvo-
rewe pravde, sa svim pogubnim posledicama koje slede iz odsustva percep-
cije pravednosti. To se posebno odnosi na dru{tvo gde je u svakom slu~aju
te{ko prona}i zajedni~ku kohezivnu ideju i gde dominantna percepcija ni-
je da se zahtevi pravednosti mawe-vi{e savesno ispuwavaju, nego da sve po
svim {avovima puca. Ako gra|ani ne mogu da konstatuju da se pravda tvori
bar na jednom tako zna~ajnom podru~ju kao {to je ka`wavawe ratnih zlo~i-
na, pukotine po kojima dru{tvo i posleratni sistem pucaju posta}e samo
jo{ dubqe i izrazitije. U tom slu~aju neizbe`no }e uzeti jo{ vi{e maha
o~igledna nedoumica, koja se ina~e pre~esto javqa: ima li takva dràva ne-
ki iskupquju}i razlog radi ~ega bi zasluìvala da i daqe opstane?
To, i mnoga druga sli~na pitawa, lebde u vazduhu dok ~itamo monogra-
fiju Qubi{e Simi}a, Br~ko: normalizacija zlo~ina. Ta~no je da dr Simi}
takva pitawa izri~ito ne postavqa, ali ~iwenice i op{ti kontekst wego-
vih razmatrawa iziskuju odgovore na wih, po unutra{woj zakonomernosti
proste logike i osnovnog morala.
Dràva u kojoj se punih dvadeset godina toleri{e neka`wivost jezivih
zlo~ina koje dr Qubi{a Simi} smireno opisuje i izobilno dokumentuje: Bu-
kvik, Boderi{te, Lipovac, neselektivno trogodi{we granatirawe Br~kog, sa
mnogobrojnim civilnim `rtvama iz redova sve tri etni~ke zajednice1 ~ini
1 Da, i da ne zaboravimo podjednako neka`weno uni{tewe nekoliko desetina srpskih

naseqa oko Srebrenice, pra}eno sistematskim ubijawem i progonom stanovni{tva. (Vidi
izdawa Istorijskog projekta Srebrenica: Stradawe srpske Srebrenice, (Beograd, 2010), i
Srpske `rtve Srebrenice, 19921995, (Beograd, 2012).
8 Qubi{a Simi}
se da je pejorativni izraz tamni vilajet ipak previ{e blag da bi odslikao

su{tinu wene dana{we inkarnacije. Mra~na, bezakona rupa to bi bio naj-
prikladniji opis fizionomije te dràve na po~etku dvadeset prvog veka.
Naslov ove monografije nije nastao slu~ajno, ve} je nadahnut razma-

trawima prof. Edvarda Hermana o normalizaciji nezamislivog.2 Preno-
{ewe te sintagme sa terena gde je koristi Herman na Br~ko, nije pri~iwa-
valo ni najmawu te{ko}u. Primeri nezamislivog koji se u Hermanovoj
raspravi normalizuju tako|e se svode na pravdawe raznih oblika zlo~i-
na~kog pona{awa, dodu{e naj~e{}e u drugom vidu i ne, kao u BiH, sa blago-
slovom zvani~nog dràvnog pravosu|a. Ako bi se ta sitna razlika mogla
prevideti, validnost na~ela ostaje neupitna: normalizacija ozna~ava
~iwewe ru`nih i nezamislivih postupaka koji, ponavqawem, postaju uobi-
~ajeni i prihva}eni kao na~in kako stvari treba raditi.
Istovremeno, produàva Herman, uloga intelektualaca i drugih
stru~waka, kao i uticajnih medija, jeste da nezamislivo normalizuju u
shvatawu naj{ire javnosti. Drugim re~ima, da ga primenom svojih ve{ti-
na u~ine svarqivim i sno{wivim.
Ako je ~itaocima ove kwige zamislivo da na podru~ju Br~kog za te-
{ke ratne zlo~ine, po~iwene izme|u 1992. i 1995. godine protiv pripad-
nika jedne od etni~kih grupa koja tamo ìvi, niko ba{ niko nikada
nije odgovarao, to je dokaz da mehanizam normalizacije, na koji Herman
ukazuje, funkcioni{e besprekorno. Dugotrajnom primenom obrasca neka-
`wivosti na ~itavu jednu etni~ku kategoriju `rtava u Bosni i Hercego-
vini, ru`no i ina~e u svakom pogledu nezamislivo pona{awe prema qud-
skim bi}ima postepeno je postalo prihva}eno i pretvorilo se u normalan
na~in delovawa bosanskohercegova~ke u, u ovom slu~aju, br~anske tran-
zicione pravde.
Kada pro~itamo jeziv, klini~ki opis izgleda izmrcvarenih posmrt-
nih ostataka dvanaestorice zarobqenih mu{karaca i de~aka u Boderi{tu,
`rtava jednog od normalizovanih zlo~ina za koji, uprkos obiqu dokaza, do
danas u Distriktu Br~ko niko nije odgovarao, ukaza}e nam se matrica koja
odre|uje pristup takvim doga|ajima. Primenom te matrice, pri kraju dva-
desetog veka, posle Boderi{ta, rehabilitacija varvarstva u Evropi je po-
stala zamisliva. Unakaèni le{evi qudskih bi}a, zarobqenika za{ti}e-
nih po svim evropskim konvencijama koje se bave obi~ajima civilizovanog
ratovawa, srpskoj Komisiji za razmenu bili su vra}eni u stawu koje bi se
o~ekivalo jedino da su pali u ruke qudo`derima sa Nove Gvineje.
2 Edward Herman, Triumph of the Market (South End Press, 1995), poglavqe The Banality
of Evil.
Br~ko: Normalizacija zlo~ina 9
II
Pravosudni deo matrice od velikog je zna~aja za vidqivo sprovo|ewe

pravde zato {to u tom domenu objektivni uslovi za utvr|ivawe odgovorno-
sti i ka`wavawe krivaca ipak postoje. Sve neophodne ustanove, zakoni i
procedure jesu tu, bar na papiru. Nevoqa je {to se celishodna primena tih
mehanizama politi~ki onemogu}ava.3 Uvo|ewem na~ela profesionalnosti
i uklawawem politi~kih barijera, mogli bi se posti}i bar najosnovniji
rezultati.
Me|utim, pored pravosudne, pri re{avawu ovog pitawa uticajna je i
moralna komponenta. Svest usmerava razmi{qawe qudi pod ~ijim rukovod-
stvom se nalaze ustanove od kojih zavise rezultati.
Tu se susre}emo sa jednom od fundamentalnih te{ko}a na balkanskim
prostorima kada je u pitawu suo~avawe sa ~iwenicama. Dajana Xonston
je taj problem definisala kao sklonost balkanskih aktera da ~iwenice tu-
ma~e ne polaze}i od objektivne nego od plemenske istine (tribal truth) u
danoj situaciji, {to je naj~e{}e shva}eno kao birawe i ìlava odbrana
prigodnog narativa koji odgovara trenutnim uskim interesima wihove gru-
pe. Kroz taj filter retko se provla~i i{ta nepovoqno po grupu kojoj tuma~
~iwenica pripada, a jo{ re|e ne{to {to bi i{lo u prilog konkurentskoj
grupi, ~iji su interesi prima facie suprotstavqeni.
U vezi sa monografijom dr Qubi{e Simi}a, ovo je relevantno zato
{to seè u su{tinu. Mada je u nekim slu~ajevima i tamo bilo zastoja i na-
tezawa, u Nema~koj na~elno ne predstavqa nikakav problem da se procesui-
raju ratni zlo~inci iz nacisti~kog perioda, bez obzira na to {to su dokazi
koji se tokom su|ewa obelodawuju nepovoqni ne samo po optuènog ve} na
izvesan na~in i po nema~ki narod u celini. U Sjediwenim Dràvama tako-
|e nije problem, ~ak ne vi{e ni na Jugu, da osobe bele koè krivi~no odgo-
varaju za povrede nanete sugra|anima afri~kog porekla. Beli {erif, sudi-
ja i porota vr{i}e svoje du`nosti, verovatno krajwe nevoqno, ali }e ih
ipak izvr{iti u skladu sa zakonom. Beli prestupnik }e biti ka`wen, crna
`rtva }e mo}i da bude zadovoqena a zajednici afri~kih Amerikanaca, kojoj
`rtva pripada, bi}e vidqivo da se tvori kakva-takva pravda.
3 Sud u Zagrebu je pre kratkog vremena petoricu hrvatskih vojnika osudio na izutetno
blage kazne od jedne do tri i po godine za ratne zlo~ine protiv zato~enih vojnika JNA i srp-
skih civila u logoru Kerestinec. Ton~i Maji}, predsednik Dalmatinskog komiteta za qud-
ska prava, komentari{u}i tu presudu i neprocesuirawe osumwi~enih za ubistvo 14 crno-
gorskih rezervista koji su posledwi put vi|eni u logoru Lora, isti~e da je za nepodizawe
optu`nice odgovoran glavni dràvni tuìlac Hrvatske, Mladen Baji}, koji je, po Maji}u,
kao vojni tuìlac u Splitu u~estvovao u progonima civila srpske nacionalnosti odvede-
nih u Loru, iako je bio svestan da su nevini. Postoje pisani dokumenti da je znao za mu~ewa
i ubistva upravo kada su se tamo doga|ala, ali nije ni{ta uradio da ih spre~i. Neke analo-
gije su zaista frapantne, i u produètku ove monografije to }e se videti u odnosu na glavnog
tuìoca Distrikta Br~ko, Zakeriju Mujkanovi}a, koji je tokom rata tako|e bio u~esnik u ne-
kim od doga|aja koje bi sada trebalo da istraì i procesuira. Vesti Online, 5/11/2012,
http://www.vesti-online.com/Vesti/Ex-YU/267216/Hrvatske-sudije-su-Tudmanovi-borci/print
10 Qubi{a Simi}
Za{to je ne{to, {to je sada mogu}e u Alabami ili Misisipiju, u Bo-

sni i Hercegovini, konkretno u Distriktu Br~ko jo{ uvek nezamislivo i
prakti~no nemogu}e?
Jedan od razloga za monografiju Br~ko: normalizacija zlo~ina upravo
jeste to da podstakne gra|ane na kriti~ko razmi{qawe koje bi moglo dove-
sti do promene takvog stawa. U Alabami i Misisipiju promena nije do{la
sama od sebe, nego je po~ela tek onda, 1955. godine, kada je Roza Parks od-
lu~no odbila da nadaqe prihvati normalizovanu nepravdu i ponièwe. Od
trenutka kada je gospo|a Parks belom voza~u stavila do znawa da vi{e ne}e
sedeti u zadwem delu autobusa, koji je bio rezervisan za crnce, sistemu se-
gregacije i gra|anstvu drugog reda bili su odbrojani dani.
Ni u Bosni i Hercegovini ili Distriktu Br~ko ne}e se promeniti
ni{ta dok gra|ani, koji su o{te}eni sistematskom i normalizovanom ne-
pravdom, ne zauzmu kriti~an i aktivan stav. Sadràj plemenske istine,
ugra|ene u ratni narativ ~iji nalozi odre|uju kakve }e se istrage i protiv
koga voditi i ko ho}e a ko ne}e biti procesuiran, nepogre{ivo ukazuju na
konstrukciju koja se {titi od uru{avawa zloupotrebom pravosudnog siste-
ma. Podjednako lako, identifikova}emo i la`ni narativ koji se na taj na-
~in, po defoltu, projektuje selektivnim kori{}ewem istih pravosudnih
mehanizama koji su, u prvom slu~aju, neobja{wivo zatajili.4
Jedna od vrlina ove monografije je upravo to {to se na wenim strani-
cama pojavquju sve glavne za{ti}ene teme gra|anskog rata u Bosni i Her-
cegovini. Ako se radi o ubijawu ratnih zarobqenika, tu je; zlostavqawe i
etni~ko ~i{}ewe civilnog stanovni{tva, tako|e, tu je silovawe, tu je ra-
zarawe verskih objekata, tu je neselektivno granatirawe naseqenih grad-
skih podru~ja, tu su i `rtve, mada su sa stanovi{ta za{ti}enog narativa
hendikepirane pogre{nom etni~kom pripadno{}u. Jedino {to nedostaje je-
su osu|uju}e presude u korist lokalnih crnaca. Da u Distriktu Br~ko
postoji sistem univerzalne umesto plemenske pravde, zlo~ini po~iweni
pre dvadeset godina bili bi odavno re{eni. Ako sistem plemenske pravde
ne bude ukinut, pouzdano se moè prore}i da nikad ne}e biti re{eni.
III
Tema koja zahteva posebnu pa`wu ti~e se nasumi~nog granatirawa
Br~kog, i sa bosanske i sa hrvatske strane.
O~igledno obja{wewe wenog zna~aja nalazi se u analogiji sa nasu-
mi~nim granatirawem Sarajeva, u skoro istom trajawu, tokom bosanskoher-
cegova~kog rata. Po sarajevskom narativu, kako ga tuma~i bo{wa~ka strana,
sa bezrezervnom podr{kom Ha{kog tribunala i medijskog aparata zapadnih
4 Prvi susret pisca ovih redova sa problematikom ratnih de{avawa u Br~kom bio je u
svojstvu ~lana tima odbrane optuènog Mom~ila Kraji{nika, kada on nije imao drugih uvi-
da pored vrlo jednostrane verzije koju je u funkciji optu`nice projektovalo Ha{koTuìla-
{tvo. Danas se moè konstatovati da je ta karikaturalno pojednostavqena slika imala malo
dodirnih ta~aka sa stvarnim tokom doga|aja na tom podru~ju.
zemaqa, srpska artiqerija sa brda oko Sarajeva od po~etka pa do kraja rata

neselektivno je ga|ala celo gradsko podru~je, svesno ne vode}i ra~una o ra-
zlici izme|u vojnih i civilnih meta, i prouzrokovav{i pri tom ne samo
ogromna razarawa nego i veliki broj civilnih `rtava. Verodostojnost tog
narativa upravo se opet testira u predmetima Mladi}a i Karaxi}a pred
MKTBJ, pa se zato za sada moèmo uzdràti od komentara po meritumu
spornog pitawa. Dovoqno je izneti relevantnu ta~ku optu`nice.
Kako stvar stoji sa Br~kim? âk ako hipoteti~ki prihvatimo da je te-
za optu`be u vezi sa neselektivnim granatirawem Sarajeva dokazana, to ne
ekskulpira sli~ne prekr{aje me|unarodnog ratnog prava ako su se dogodi-
li u Br~kom.
Mada ova monografija nije zami{qena kao optu`nica, ona ipak nudi
~iwenice i saznawa na osnovu kojih bi se moglo formirati mi{qewe, pa
~ak mo`da i napisati optu`nica. Ako u sakupqawu i slagawu istorijske
gra|e postoji ne{to uporedivo sa prima facie dokazom u juristi~koj praksi,
onda van svake sumwe stoji da bi podaci izloèni na ovim stranicama tre-
balo da budu dovoqni da ve}inu razboritih osoba ubede da je izme|u 1992.
i 1995. gradsko podru~je Br~kog bilo meta nasumi~nih artiqerijskih napa-
da od kojih je stradao zna~ajan broj neborbenih lica, sa dodatnom posledi-
com razarawa niza civilnih objekata.
Neka se odgovorni za granatirawe Sarajeva suo~e sa svojom krivicom.
Ali za{to do sada niko nije bio pozvan na odgovornost za granatirawe
Br~kog? General VRS Novak \uki} osu|en je na dugotrajnu vremensku kaznu
za samo jednu granatu koja je, prema navodima optu`nice, pala na Tuzlu i
usmrtila veliki broj osoba. Okolnosti i sama mogu}nost tog doga|aja vrlo
su kontroverzni. Ali ako hipoteti~ki prihvatimo da se dogodilo tako, koje
je opravdawe za nepodizawe nijedne optu`nice zapravo neotvarawe is-
trage kada je u pitawu sistematsko granatirawe i ubijawe daleko ve}eg
broja civila u ~itavom periodu trajawa rata u Br~kom?
Ovom pitawu, barem kao fusnota, moglo bi se dodati i jedno drugo, za
koje nam nije poznato da ga je iko do sada problematizovao. To je me|unarod-
nopravna dimenzija granatirawa Br~kog sa teritorije Hrvatske. Nasumi~no
ciqawe naseqenih podru~ja sa teritorije gde se odvija gra|anski sukob sa-
mo po sebi je ozbiqan prekr{aj zakona i obi~aja rata. Kada oruàne snage
jedne strane dràve to ~ine delu civilnog stanovni{tva druge dràve, ma-
kar u okviru pruàwa podr{ke jednoj od zara}enih strana, time je ozbiq-
nost prekr{aja dodatno pove}ana. Mi se ne moramo baviti eventualnom od-
govorno{}u Hrvatske za posledice granatirawa Br~kog sa wene obale; do-
voqno je da smo konstatovali ~iwenicu. Ali kako je na to reagovala legal-
na, me|unarodno priznata vlada Bosne i Hercegovine, koja je tvrdila da je
etni~ki neutralna i da predstavqa sve gra|ane, ukqu~uju}i Srbe? Iz deli-
mi~nog spiska nastradalih vidi se da me|u `rtvama granatirawa Br~kog
ima i zna~ajan broj Muslimana i Hrvata. To samo nagla{ava obavezu mul-
tikulturne vlade u Sarajevu da ne{to preduzme u vezi sa naru{avawem
12 Qubi{a Simi}
svoje suverene teritorije i da energi~no protestuje zbog bezobzirnog ubija-

wa svojih gra|ana svih nacionalnosti sa stranog tla.
Postoji li trag da je Ministarstvo inostranih poslova Bosne i Her-
cegovine diplomatskim putem ikada reagovalo i da je uloìlo makar jedan
protest vladi u Zagrebu dok su ovi napadi i ubijawa bili u toku, kao {to
bi svaka suverena i gra|anska dràva u sli~noj situaciji postupila?
Ako postoji, niko jo{ takav diplomatski demar{ nije video. Wegovo
nepostojawe a to se mora pretpostaviti sve dok nam ne bude bio pokazan
pretenzije ratne vlade u Sarajevu ru{i u parampar~ad.
IV
Naposletku, moglo bi se postaviti pitawe: ma koliko teme obra|ene u

ovoj monografiji bile interesantne, za{to se wima bavimo? Kakve veze one
imaju sa Srebrenicom?
Veza jeste posredna, ali nije bezna~ajna. Za razliku od granatirawa
Br~kog, procesuirawe za ratne zlo~ine u Br~kom, Srebrenici i Bosni i
Hercegovini u celini vrlo je selektivno. To predstavqa zna~ajnu ~iwe-
nicu pre svega kao primer neprofesionalnosti organa koji su zaduèni za
sprovo|ewe pravde. Me|utim, to tako|e raskrinkava i jedan od glavnih ar-
gumenata pomo}u kojeg pobornici zvani~nog narativa poku{avaju da obez-
vrede teze svojih protivnika i da ih u}ute. Argumenat na koji se oni redov-
no pozivaju kada im na ~iwenice ponestanu odgovori, glasi: Postoje sud-
ske presude koje potvr|uju na{u verziju, i to je kraj pri~e.5
Koliko te sudske presude mogu da vrede, ako se odnose na predmete ko-
ji su bri`qivo odabrani samo radi postizawa najja~eg politi~kog efekta,
dok istovremeno tuìla{tva, i sudovi koji te presude donose, odbijaju da
se pozabave zlo~inima iste vrste, ako su ih po~inili za{ti}eni akte-
ri?6 Osuda zlo~ina kao Bukvik, Boderi{te ili granatirawe Br~kog, da ne
pomiwemo razarawe srpskih sela oko Srebrenice i masakr i progon wiho-
vih ìteqa, iz te perspektive je nedopustivo. To bi neumitno poremeti-
5 Suvislost argumenta trebalo bi razmotriti u svetlu op{te ocene prof. Aleksan-

dra Mezjaeva o objektivnosti rada tih sudova, konkretno kada je u pitawu Ha{ki tribunal:
MTBJ je stvoren kao oru`je za vo|ewe rata na teritoriji biv{e Jugoslavije i da bi u~vr-
stio rezultate rata u korist pobednika. Postepeno je tribunal dostigao zadate ciqeve:
'osve{tan' je rat NATO protiv Jugoslavije, uni{ten je politi~ki i vojni vrh zemqe, oprav-
dani su zlo~inci koji su po~inili masovna zverstva nad Srbima u Bosni i dana{woj Hrvat-
skoj, opravdano je rukovodstvo teroristi~ke OVK sa ciqem opravdawa secesije Kosova i Me-
tohije Fond strate{ke kulture, 12. 11. 12: http://srb.fondsk.ru/news/2012/11/12/ko-he-zas-
htiti-srpski-narod-od-hashkog-tribunala.html
6 Nedavni osloba|aju}i rasplet u predmetu Gotovina i Marka~ na kraju drugostepe-
nog postupka pred Ha{kim Tribunalom ubedqivo potvr|uje ovu tezu u ne{to {irem kontek-
stu sukoba u biv{oj Jugoslaviji. Osloba|awe Ramu{a Haradinaja, posle ponovqenog su|e-
wa, za zlo~ine po~iwene ne samo protiv Srba nego i pripadnika drugih nacionalnosti na
Kosovu i Metohiji ukqu~uju}i Albance sluì kao dodatan dokaz za tu tezu.
lo jednostranu sliku o gra|anskom ratu u BiH, {to se, bez obzira na ~iwe-
nice, sistematski izgra|uje u korist jedne, a na {tetu druge strane.
Ru{ewe te perfidno krivotvorene slike, bilo gde u Bosni i Hercego-
vini, doprinosi kona~nom razja{wavawu i sveobuhvatnom sagledavawu i
doga|aja u Srebrenici.
Stefan Karganovi}
BR^KO NORMALIZACIJA ZLOÎNA
I. Kultura neka`wivosti
Podru~je op{tine Br~ko je tokom rata, u periodu od 1992 do 1995 godi-

ne, pretrpelo znatna razarawa, kako u materijalnom smislu, tako i u vidu
qudskih gubitaka. Razarawa materijalnih dobara, sem ukoliko ona nisu usko
povezana sa nacionalnim i verskim identitetom, bivaju brzo zaboravqena i,
kao takva, uglavnom nisu prepreka miru i suìvotu me|u prethodno zara}e-
nim stranama. S druge strane, qudski gubitci, posebno ako se odnose na ci-
vilno stanovni{tvo, predstavqaju ponekad nepremostivu prepreku na putu
ka trajnom miru. Jedan od na~ina da se prepreke takve vrste uklone jeste po-
{teno utvr|ivawe ~iwenica, izno{ewe materijalnih dokaza pred pravi~nim
sudovima te nepristrasno procesuirawe ratnih zlo~ina. Da bi se ispunio
taj minimum, tuìla{tvu i sudovima potrebni su osobqe koje nije optere}e-
no pro{lo{}u, kao i ustanove koje svoj posao obavqaju nezavisno.
U Br~kom nijedan od navedenih uslova nije u potpunosti ispuwen
(ako uop{te jeste), pa je stoga verovatno, bar dok se to ne promeni, da suì-
vot kakav se prièqkuje nije mogu} i da ga ne}e biti bar jo{ neko vreme.
1. Qudi optere}eni upravo tom pro{lo{}u koju bi trebalo profesio-
nalno i kriti~ki da istraùju, nisu podobni za re{avawe ratnih zlo~ina.
Tuìla{tvo u Br~kom je izvanredan primer. Glavni tuìlac, g. Zekerija
Mujkanovi}, posle napada na Bukvik i zarobqavawa oko 2.500 ìteqa te za-
jednice srpskih sela, u~estvovao je kao pripadnik civilne policije (6
inspektora je pridodato organu vojne bezbednosti Armije BiH u isle|iva-
wu zarobqenika7). Nije li te{ko poverovati da }e glavni tuìlac Di-
strikta Br~ko, Zekerija Mujkanovi}, podi}i krivi~nu optu`nicu u pred-
metu napada na zajednicu sela Bukvik ({to bi se u celini moglo oceniti
kao teàk ratni zlo~in) i to upravo protiv osoba koje su mu u okviru te
operacije dovodile zarobqenike na isle|ivawe? Nepotrebno je napomi-
wati da g. Mujkanovi} u svojoj fioci bri`qivo ~uva sve kqu~ne dokaze o
zlo~inu u Bukviku. S obzirom na o~igledan sukob interesa, moè se pret-
postaviti i to da }e u~initi sve {to od wega zavisi da op{te poznati na-
logodavci i po~inioci tog zlo~ina8 ne budu procesuirani, ako je to mogu-
}e nikad. Svakako da je g. Mujkanovi} imao mogu}nost, pa ~ak i profe-
sionalnu obavezu, da usled izrazitog sukoba interesa za sebe traì izuze-
7 Vidi izjavu Novalije Fazlovi}a, Prilog s. 75. U vezi sa ulogom sada{weg Glavnog
tuìoca Distrikta Br~ko u isle|ivawu i trijaù zarobqenih osoba posle napada na Buk-
vik, po izjavi ovoga svedoka, videti s. 12 izjave.
8 Vidi dokumentovanu monografiju: Qubi{a Simi}, Bukvik: zlo~in bez kazne (Beograd,
2012).
16 Qubi{a Simi}
}e sa mesta tuìoca Distrikta Br~ko i ustupi ga nekom drugom, ko nema

ratni dosije.9 U slu~aju da g. Mujkanovi} okleva da taj profesionalno
uobi~ajen korak preduzme, tu je supervizor Distrikta Br~ko da se, u okviru
svojih nadle`nosti za sprovo|ewe pravde i u~vr{}ivawe vladavine zakona,
g. Mujkanovi}u zahvali na dosada{woj slu`bi i da ga smeni sa du`nosti.
Me|utim, nijedan od tih koraka, koji bi u svakom propisno ure|enom pra-
vosudnom sistemu bio sasvim normalan, u Distriktu Br~ko nije preduzet.
Tuìlac Mujkanovi} i daqe je na istom poloàju, po svemu sude}i ne da bi
procesuirao ratne zlo~ine protiv osoba srpske nacionalnosti nego napro-
tiv, da bi ih drào podaqe od sudnice. Sa stanovi{ta vrlo uticajnih lo-
kalnih i me|unarodnih interesa, upravo takav stav ~ini ga podobnim za
obavqawe funkcije na kojoj se nalazi.
2. S druge strane, moè li se uop{te govoriti o nezavisnom tuìla-
{tvu i sudovima ako supervizor Distrikta, i Visoki predstavnik koji we-
gov rad nadgleda, imaju vlast da na najodgovrnije poloàje, po svojoj voqi,
kao pione na {ahovskoj tabli, postavqaju i smewuju qude koji su spremni da
sara|uju na sprovo|ewu wihove politike? Nije li to znak svima da se u svom
radu imaju dràti jedne op{te i svima pre}utno poznate linije, jer u pro-
tivnom, ko god bi odstupio od prethodno utvr|enog kursa moè zavr{iti sa
otkazom u rukama? Na ovaj na~in stvara se profesionalno ubita~na, oportu-
nisti~ka klima koja pogoduje najmawe realnom sagledavawu rezultata gra-
|anskog rata u Bosni i Hercegovini i sprovo|ewu objektivne pravde. Pod
patronatom i budnim okom stranog faktora, uz sadejstvo oportunizmom na-
dahnutih doma}ih saradnika, preko programiranih sudskih presuda, a ~esto
i ciqanim neprocesuirawem odre|enih ratnih zlo~ina, pi{e se la`na isto-
rija i pomo}u autoriteta pravosudnih ustanova sugeri{u se proizvoqni za-
kqu~ci o prirodi i toku rata u Bosni i Hercegovini. Prema jednom od naj-
bezo~nijih sofizama koji su posle tog rata nastali, pravno mawkave presude
sudova upitnog legitimiteta tuma~e se kao dokaz za ratne zlo~ine koje je po-
~inila samo jedna strana. Perverznom logikom, ali u duhu tog istog sofizma,
sistematsko neprocesuirawe zlo~ina druge strane tuma~i se kao dokaz da ni-
su ni bili po~iweni. U takvoj konstelaciji odnosa, br~anski Srbi u pogle-
du zadovoqavawa pravde samo mogu biti i jesu na gubitku.
Iskustva Srba sa relativizacijom zlo~ina datiraju jo{ iz Drugog
svetskog rata. Tokom Drugog svetskog rata, kao i tokom ovog posledweg,
Br~ko u tom pogledu nije bilo izuzetak. Prati ga reputacija mesta gde su
civilima i zarobqenicima srpske nacionalnosti odsecane glave, bilo da
se to radilo u ritualne svrhe ili da bi se nanela {to ve}a patwa `rtvi.
Ovakva reputacija prati Br~ko jo{ od Drugog svetskog rata, kada su forma-
cije sastavqene od lokalnih Muslimana i Hrvata zbrisale mnoga ogwi{ta,
9 Ovo ne implicira napu{tawe poloàja, nego samo ustupawe svih predmeta gde bi se
sukob interesa mogao pojaviti nekoj drugoj osobi, uz punu profesionalnu autonomiju. U Sje-
diwenim Dràvama u sli~nim situacijama imenuje se specijalni tuìlac sa svim potreb-
nim ovla{}ewima.
u nekim slu~ajevima i cela sela. Sli~an scenario vi|en je i tokom posled-

weg sukoba. U mestima sa ve}inskim muslimanskim ili hrvatskim stanov-
ni{tvom, kao i u srpskim naseqima, kao {to je zajednica sela Bukvik koja
su se nalazila u okruèwu, stradawa su bila rasprostrawena. Neke od
sli~nosti izme|u de{avawa na ovom podru~ju tokom Drugog svetskog rata i
rata devedesetih i suvi{e su upadqive i paradigmati~ne da bi se mogle
pripisati pukoj slu~ajnosti:
zlo~ini po~iweni u Drugom svetskom ratu ponovili su se na istim
mestima;
uloge `rtve i xelata nisu se promenile;
zlo~ine je u najve}em broju slu~ajeva po~inilo lokalno musliman-
sko i hrvatsko stanovni{tvo protiv srpskog;
za po~iwene zlo~ine, ni tada ni sada, nije odgovarao niko.
3. Neposredno nakon Drugog svetskog rata reìm je prakti~no aboli-
rao ratne zlo~ince zarad prividnog mira izraènog u paroli bratstva i je-
dinstva. Abolicija ratnih zlo~ina bila je jedan od pricipa na kome se te-
meqio privid skladnog suìvota, formulisan u titoisti~koj floskuli ko-
na~nog re{ewa nacionalnog pitawa. Zato ve}ina zlo~ina nikada nije rasve-
tqena, a zlo~inci nikada nisu odgovarali. Neka od tih mesta u okolini
Br~kog, uglavnom srpska sela koja su bila na meti usta{a tokom Drugog
svetskog rata, ponovo su napadnuta i uni{tena tokom sukoba devedesetih.
To nije samo slu~aj sa op{tinom Br~ko; sli~nih primera ima i na drugim
podru~jima. Jedan takav primer je selo Zalazje u okolini Srebrenice, koje
su 8. juna 1992. godine napali pripadnici 28. divizije Armije BiH, na ~elu
sa Naserom Ori}em. U tom selu postoji spomen-kosturnica, podignuta
1962. kao bolno se}awe na ubistvo 97 ìteqa od strane usta{a 1943. godi-
ne. @rtve su bili uglavnom ène i deca. Dakle, u ovom ratu motivi, ideje,
dela i posledice uglavnom su deja vu doga|aja iz Drugog svetskog rata.
Brisawem kolektivne svesti na doga|aje iz Drugog svetskog rata Srbi
su postali zahvalna meta i lak plen za po~inioce najteìh krivi~nih dela
tokom ovog posledweg, kada su susedi vrebali priliku da ih etni~ki o~i-
ste sa wihovih ogwi{ta.
Ve}inu zlo~ina nad Srbima po~inilo je lokalno muslimansko- hrvat-
sko stanovni{tvo, {to je jo{ jedna izrazita sli~nost izme|u zlo~ina izvr-
{enih u Drugom svetskom ratu i tokom nedavnog gra|anskog rata u BiH. Pri-
meri toga su: Bukvik, Cerik, Bosanska Bijela, Bukovac, Boderi{te, Vu~ilo-
vac, Gajevi, Grbavica, Lukavac. S tim {to vaqa ista}i da su nakon Drugog
svetskog rata sa podru~ja Crne Gore, kao i ra{ke oblasti u Srbiji, na teri-
toriju Posavine tada{we vlasti doselile oko 20 hiqada Muslimana. Taj no-
voformirani korpus muslimanskog stanovni{tva isticao se u zlo~inima
nad Srbima tokom sukoba devedesetih. S druge strane, ne treba prenebregnu-
ti ni ~iwenicu da su, s obzirom na blizinu Republike Hrvatske mnogi do-
brovoqci iz Hrvatske, u~estvovali u zlo~inima nad Srbima {irom Posavi-
ne, a u nekim slu~ajevima i cele jedinice pripadnika HOS-a.
18 Qubi{a Simi}
4. Moè se slobodno re}i da je politika Josipa Broza, wegovog reì-

ma i pravosudnog sistema uspostavqena nakon Drugog svetskog rata amater-
ska u tvorewu cini~ne nepravde u pore|ewu sa sada{wim pravosu|em. Za
razliku od tada{we grube prakse gurawa ve}ine zlo~ina pod tepih uz neu-
bedqivo i nategnuto izjedna~avawe krivaca iz raznih tabora (samo pod
uslovom da nisu pripadali reìmskim snagama), danas se uz pratwu najdvo-
li~nije retorike, uz pozivawe na najsvetlija moralna na~ela, vr{i selek-
tivno procesuirawe na etni~koj osnovi, tako|e sa jasno odre|enim poli-
ti~kim ciqem. S jedne strane, optuèni~ke klupe i zatvorske }elije ispu-
wene su osobama srpske nacionalnosti, dok se za ista ili gora krivi~na de-
la ve}ina Muslimana i Hrvata uop{te ne procesuira. Ovi posledwi ne sa-
mo da {etaju slobodno nego su neki od wih ponovo politi~ki i profesio-
nalno aktivni, ili su ugledni i uticajni poslovni qudi u Br~kom. Ova-
kvim jednostranim pristupom tuìla{tava i sudova pred svetom se izgra-
|uje nestvaran utisak o ratu u BiH, a istovremeno takvim selektivnim po-
stupawem polaù se temeqi za falsifikovawe novije istorije. S druge
strane, Tuìla{tvo Distrikta Br~ko je pod stalnim nadzorom i kontrolom
kako unutra{weg faktora u vidu Tuìla{tva u Sarajevu, tako i spoqnog u
vidu me|unarodnog supervizora za Br~ko. U skladu sa postoje}om praksom,
srpska strana obeleèna je a priori kao agresor, i sredstava se ne biraju da
se taj mit odrì. Pod takvim okolnostima sudovi i tuìla{tva postupaju
sa nalogom da svojim radwama i presudama dokumentuju unapred zadate teze
o krivici tako {to }e u najve}em broju slu~ajeva za ratne zlo~ine osuditi
Srbe, bez obzira na objektivne ~iwenice i relativan zna~aj krivi~nih dela
koji su po~inili. Pri tome se vodi ra~una da se osujeti, kad god je to mogu-
}e, svako nastojawe da se ravnopravno procesuiraju i krivi~na dela koja su
po~inili drugi akteri, Muslimani i Hrvati. Standardni izgovor je da ne-
ma dovoqno dokaza ili se beskrajnim odugovla~ewem istraga jednostavno
blokira. To je najboqi na~in da se nametnuta slika o doga|ajima u Bosni i
Hercegovini {to duè odrì u ìvotu. Istovremeno, to je savr{ena for-
mula da se sprovo|ewe pravde uspe{no sabotira, a da se neka`weni zlo~i-
ni, kojih su svi svesni, kao {to su svima poznata imena i prezimena wiho-
vih po~inilaca pre}utno normalizuju.
Da nije tako, danas bi ve}ina zlo~ina ve} bila rasvetqena a po~inio-
ci bili bi iza re{etaka. Ovako, sa stanovi{ta `rtve, tuìla{tvo i sudovi
su i daqe najve}a ko~nica pravdi. U pogledu ostvarivawa pravde, prethod-
nih dvadeset godina, da parafraziramo poznatog srpskog pisca Peki}a, po-
jeli su skakavci. Da se to ne bi desilo i sa narednih dvadeset godina, po-
trebno je preduzeti konkretne mere na re{avawu ratnih zlo~ina. Onaj ko iz
bilo kojeg razloga ometa istragu ili u nekoj fioci, daleko od o~iju javno-
sti, drì brojne dokaze o zlo~inima nad Srbima nadaju}i se da }e se}awe
na doga|aje izbledeti a zlo~inci uìvati u slobodi i plodovima svojih ne-
~asnih radwi, nije prijateq mira i suìvota me|u susedima. Za tu vrstu
ne~iwewa pojedinci imaju li~ni motiv, kao u slu~aju tuìoca Zekerije
Mujkanovi}a, od koga je usled izrazitog sukoba interesa te{ko o~ekivati
da preduzme konkretne mere na re{avawu zlo~ina u Bukviku, zato {to je i

sam u~estvovao u isle|ivawu kidnapovanog stanovni{tva i upu}ivawu za-
robqenih civila u koncentracione logore.
Podrazumeva se da bi Tuìla{tvo trebalo biti pod stalnom kontro-
lom supervizora za Br~ko. Ali tu je na delu upravo ta simbioza interesa
koja postojano ko~i svaki pomak ka ostvarivawu pravde. Istrage koje bi bi-
le vo|ene protiv Muslimana i Hrvata, kao i eventualne optu`nice, a po-
tom i presude, u tim predmetima, kada bi se uspe{no dovele do kraja, imale
bi nesagledivo nepovoqne politi~ke posledice ne samo po jednu od zainte-
resovanih strana ve} i za wene me|unarodne sponzore. Time bi bila duboko
podrivena uvreèna teza o iskqu~ivoj ili prete`noj krivici jednog naro-
da za ratna de{avawa u Br~kom, kao i {irom Bosne i Hercegovine. Pored
toga, {to predstavqa mo`da jo{ ve}u opasnost, to bi podstaklo na istica-
we osnovanih zahteva da se temeqno preispitaju svi aspekti preovla|uju-
}eg stanovi{ta o tim doga|ajima. To je Pandorina kutija koja se ni po koju
cenu ne sme otvarati.
Promena postoje}eg kursa imala bi velike implikacije kako na poli-
ti~kom, tako i na dru{tvenom planu. O~igledno je da sistem ne {titi poje-
dinca kao takvog, bez obzira na etni~ku pripadnost ili teìnu krivi~nog
dela koje je po~inio. Sistem {titi politi~ki kurs zacrtan jo{ u vreme ra-
ta, koji sluì krupnim interesima i mora se odràti po svaku cenu. Tuì-
la{tva i sudovi samo su jedna od karika koje se koriste u domenu pravosu-
|a, i podre|eni su tom centralnom ciqu. Najve}a {teta nanosi se `rtvama
svih etni~kih pripadnosti jer u miqeu cini~nih politi~kih kompromisa
i dogovora `rtve su kolateralna {teta, zapostavqene i pravno obezvre|ene.
S obzirom na to da je pravda u Br~kom jo{ od prestanka prethodnog
rata aksiom koji se zaobilazi u naj{irem luku, ili se zakqu~ava u neku od
fioka g. Mujkanovi}a, na{a posve}enost rasvetqavawu ~iwenica samim
tim dobija na zna~aju. U moralnom pogledu, vlasnici tih fioka, i wihovi
{ti}enici, poraèna su strana. Da}emo sve od sebe da oni to budu i u prav-
nom, i svakom drugom pogledu.
II. Boderi{te i Lipovac
Na balkanskim prostorima ratovi ~esto otkrivaju najmra~nije strane

qudske prirode. Kako druga~ije objasniti mu~ewa zarobqenika, odsecawa
glava, lomqewe ekstremiteta i probadawa tela jo{ ìvih qudi? Malo je
verovatno da su sve zle sklonosti nastale ba{ u toku rata; pre bi se moglo
re}i da je zver puna mr`we, otelotvorena u liku ~oveka, samo ~ekala trenu-
tak da iza|e iz kaveza bratstva i jedinstva i zada udarac svakom ko nije
pripadnik wenog plemena. Ta mr`wa ispoqavala se ~esto u najgroznijim
oblicima, u vidu unakaènih i raskomadanih tela, mnogih sa odse~enom
glavom. U odsustvu moralnih ko~nica, doga|alo se da igra~ima li{enim
razuma ti odrubqeni ekstremiteti posluè za zabavu, kao lopte za fudbal.
Kada je re~ o proteklom ratu, to ne bi trebalo da predstavqa preterano iz-
20 Qubi{a Simi}
nena|ewe zato {to se pojedini posavski Muslimani i Hrvati ni tokom

Drugog svetskog rata nisu previ{e isticali civilizovanim manirima. Ni-
je obi~aj divqaka da oda po~ast mrtvima; wegova ideja samoisticawa je
iìvqavawe nad bespomo}nom `rtvom sa {to vi{e prolivene krvi. To je
mera prema kojoj se odre}uju zasluge i pohvale, i na~in kako, na dru{tvenoj
lestvici neandartalaca, ugled izvr{ioca raste. Da jeste tako, svedo~i
~asopis Slobodno Br~ko, br. 15, od 12. aprila 1993. godine, gde je objavqen
spisak zaslu`nih za ubijawe srpskih zarobqenika, sa pohvalama koje su
tom prilikom dobili.
No krenimo redom. Dana 8. 3. 1993. godine, u rejonu Delijine ravni,
izme|u mesta Poto~ari i Boderi{te, prema poloàju 5. bojne 108. HVO pe-
{a~ke brigade delovale su brigade Isto~nobosanskog korpusa Vojske Repu-
blike Srpske. Korpusu su sadejstvovale Prva posavska brigada pod koman-
dom Milorada Kutle{i}a (na~elnik {taba Dragi{a Sekuli}) i Druga sem-
berska brigada, ~iji je komandant bio Blagoje Gavrilovi}. Obe brigade bi-
le su oja~ane tenkovskim jedinicama i brigadnim vatrenim grupama za po-
dr{ku. Komandno mesto komandanta Prve posavske brigade preme{teno je u
rejon Tre{wice gde se nalazio i {tab za akciju. Napad prema poloàjima
Pete bojne izvodile su izvi|a~ko-diverzantske jedinice ovih brigada u sa-
dejstvu sa bataqonom korpusne policije. Komandant korpusne policije
VRS bio je major Keserovi}. Jednom izvi|a~ko-divrzantskom jedinicom u
rejonu Delijine ravni komandovao je Bo{ko Peri} Pe{a. Napadom ovih
snaga potisnute su satnije 5. bojne, kojom je komandovao Bla{ko Lovri} Ba-
ja, do objekta Interplet u Boderi{tu. Snage ove bojne nisu bile u mo-
gu}nosti da pruè otpor i sa~uvaju poloàje. Komandant 108. HVO pe{a~ke
brigade bio je Martin Fran~e{evi} (na~elnik {taba Farid Mujkanovi}),
a wegov pomo}nik za obave{tajne poslove Jusuf Smajlovi}. Komanda briga-
de nalazila se u Zoviku, a komanda 5. bojne bila je u zgradi Intepleta u
Boderi{tu. Zamenik komandanta 5. bojne bio je Ivo An|elovi}.
Prema izjavi Farida Mujkanovi}a, napad jedinica VRS naneo je gu-
bitke jedinicama 5. bojne u ovoj akciji. Nakon uvida u stawe na boji{tu,
na~elnik {taba 108. HVO pe{a~ke brigade, Farid Mujkanovi}, u dogovoru
sa komandantom Martinom Fran~e{evi}em, od komandanta 108. motorizo-
vane brigade Ramiza Pqaki}a traèna je pomo} u opremi i qudstvu. Nave-
dena lica Martin Fran~e{evi} i Ramiz Pqaki} zasluùju posebnu pa`wu
kada je ovaj zlo~in , ali i drugi zlo~ini u Br~kom u pitawu.
Na boji{te se nakon toga upu}uje Tre}a ~eta Tre}eg bataqona 108. mo-
torizovane HVO brigade, pod komandom Ra{ida Gu{a u sastavu: Smajo Ome-
rovi}, Jasmin Huskanovi}, Admir Rizvanovi} Talon, Mersudin Ahmeto-
vi}, Nexad Mujanovi}, Rexep Zajnilovi}, Senad Hasanba{i}, Fadahija [u-
vali}, Salih Hamzi}, Muhamed Mehmedovi}, Hamid Mujanovi}, Senad Ri-
bi}, Samir Jahija, Senad Deli}, Mirsad Hoxi}, Vedad Mujdanovi}, Ismet
Lozi}, Fadil [indri}, Mustafa Joha, Ibrahim Bajri}, Sabir Latifovi},
Irfan Tahirovi}, Muhidin Ibrahimba{i}, Velimir Gmitrovi}, Fajko Ba-
kovi}, Mumin Numanovi}, [emsudin Hercegovac, Samir Hasanovi}, Hil-
mo Muratovi}, Mustafa ]osi}, Senad Arnautovi}, Senad Veli}, Amer Bro-

dli}, Nihad Muji}, Ru`dija Hoxi}, Hajrudin Muslimovi}, Enes Brodli} i
Alim [ahmanovi}. Komandant Tre}eg bataqona 108. motorizovane brigade
po fortifikaciji bio je prvo Hajrudin Jusufovi}, a posle wega Hazim Fa-
zlovi}.
Pored navedenih, na boji{te je upu}ena i manevarska jedinica MUP-
a SJB Br~ko sa sedi{tem u Gorwem Rahi}u, u sastavu: Rasim Ali}, Sadik
Deli}, Abid Martinovi}, Hasan Meheqi}, Ferid Mrkaqevi}, Mirsad Haj-
darevi}, Ramiz Durakovi}, Said Ravki}, Mevludin Ravki}, Mirzet Kova~e-
vi}, Amir Mehi}, Ibrahim Omazi}, Ernest Ja{arevi}, Sakib Sinanovi},
Husein Osojki}, Muhamed Levi}, Zijad Pekarevi}, Mujo Islamovi}, Ivica
Mikelini, Husein Salihovi}, Selim Tabakovi}, Samir Ahmetba{i}, Sa-
mir Mujkanovi}, Asif Mrkaqevi} i Senahid Xonli}. Na~elnik policije u
fortifikaciji ovih snaga bio je Zlatko Ja{arevi}.
U sadejstvu sa jedinicom 108. HVO pe{a~ke brigade, pod komandom
An|i} Pave zvanog Pe{a iz Bosanske Bijele, ove snage, koje je predvodio
na~elnik {taba Farid Mujkanovi}, preduzele su kontranapad sa ciqem za-
ustavqawa napredovawa suprostavqene strane i prelaza u fazu gowewa. Je-
dinice su bile podràne artiqerijskom vatrom pod komandom komandanta
MAD-a Mirse Bajraktarevi}a.
Jedinica brigade na ~elu sa Pe{om delovala je od posledwih ku}a Br-
ki}a, gledano prema Delijinoj ravni i Mateqi}ima. Tre}a ~eta Tre}eg ba-
taqona 108. motorizovane brigade delovala je od zgrade Interpleta, pre-
ko poqane, prema ku}ama Brki}a i Ante [ar~evi}a, dok je manevarska jedi-
nica MUP-a SJB Br~ko najverovatnije delovala levo od zgrade Inter-
pol-a, preko asfaltnog puta, prema katoli~koj crkvi.
Komandir 3. ~ete Ra{id Gu{o protivoklopnim sredstvima je neutra-
lisao dva tenka VRS na pravcu wihovog delovawa. Ovim se odnos snaga na
boji{tu promenio i snage VRS po~ele su da se povla~e prema svojim lini-
jama ka Poto~arima, odnosno Dowim Dubravicama.
Tokom povla~ewa snaga VRS prema Dowim Dubravicama, u rejonu De-
lijine ravni, prema Boderi{tu, sa zadatkom zauzimawa dostignutih linija
uvodi se ~eta 1. bataqona 1. posavske brigade VRS sa brojem od oko 80 bora-
ca. Komandant 1. bataqona bio je Dragan Nikoli}, wegov zamenik Miroslav
Vidakovi}, pomo}nik komandanta bataqona za obave{tajno-bezbedonosne
poslove Petar \uri}, a komandir ~ete Dobrivoje Bambulovi}.
Zborno mesto jedinice i predah pred ulazak u boji{te bio je u Dowim
Dubravicama, zaselak Mateqi}i. Jedinica se kretala starim makadamskim
putem od Mateqi}a prema Boderi{tu. Na oko 150200 metara do{la je do
rova u kome su bili borci Druge semberske brigade. U tom trenutku koman-
dant Nikoli} i komandir Bambulovi} odlaze u izvi|awe linije pre uvo|e-
wa ~ete radi izvr{ewa borbenog zadatka. Sa borcima su ostali zamenik ko-
mandanta Vidakovi} i pomo}nik komandanta bataqona za obave{tajno-bez-
bednosne poslove \uri}. Na tu lokaciju nailazi na~elnik {taba Prve po-
savske brigade, major Sekuli}, i nare|uje jedinici da krene za svojim ko-
22 Qubi{a Simi}
mandantom. Jedinica nastavqa kretawe kanalom sa leve strane makadamskog

puta, posmatrano iz pravca Mateqi}a ka Boderi{tu. Tokom kretawa jedi-
nica sre}e pripadnike korpusne vojne policije, od kojih se informi{u da
je stawe na liniji stabilno i da mogu i}i napred. Na udaqenosti od oko
200 metara od ulaza u selo Boderi{te ~eta je zastala jer je prema wima pu-
cano iz pravca Boderi{ta, nakon ~ega su borci legli na zemqu. Zbog ovoga,
komandir voda Stojan Pudi}, koji se nalazio na ~elu, odlu~io je da po|e na-
pred da izvidi teren i da kaè saborcima na liniji prema Boderi{tu da ne
pucaju prema wima jer dolaze da bi popunili dostignute linije. Na rame-
nima je nosio pu{komitraqez kalibra 7,62 mm, obe{en sa otvorenom cevi
ka dole. Nakon kra}eg vremena, Stojan Pudi} je pozvao prvu grupu boraca da
od ku}e Ante [ar~evi}a krenu prema wemu. Na poziv su krenuli Miroslav
Pudi}, Ilija Baji}, Sini{a Pudi}, Radan Pudi}, Stojan Tomi} i Dragan
Tomi}, a zatim, posle kra}eg zastoja, i Ranko Jov~i}, Perica Jov~i}, Petar
Tadi}, Nikola Tomi}, Mirko Peki} i Gojko Vuji~i}. Kada je trebalo da
krene slede}a grupa, u kojoj su bili Mladen Pudi}, Milenko Jevremovi},
Simo Lazarevi} i Petar \uri}, iz pravca Boderi{ta i ku}e Ante [ar~e-
vi}a pucano je prema navedenim borcima ~ete 1. bataqona 1. posavske bri-
gade. Tom prilikom u glavu je pogo|en Gojko Vuji~i}, koji je od zadobijene
povrede na licu mesta smrtno stradao i ~ije je telo ostalo gde je pogo|en. U
glavu je rawen i Simo Lazarevi}, koji je kasnije puze}i uspeo da do|e do
poloàja 2. semberske brigade. Na osnovu svega {to se desilo, pomo}nik
komandanta bataqona za obave{tajno-bezbedonosne poslove Petar \uri}
uo~ava da su borce wegove jedinice vojni~ki prevarile suprostavqene sna-
ge, pa je naredio povla~ewe, {to su preostali pripadnici i u~inili i vra-
tili se na poloàje VRS. Prema wima je tokom povla~ewa otvorena jaka va-
tra iz pravca Boderi{ta. Pre povla~ewa, Petar \uri} je vojnike koji su
ispred wega oti{li prema ku}i Ante [ar~evi}a video pore|ane uz zid te
ku}e sa rukama podignutim uvis. Jedan od navodnih svedoka, Jusuf Smajlo-
vi}, video je komandira 3. ~ete Ra{ida Gu{a, koji se kretao kroz imawe An-
te [ar~evi}a i koji je, ostav{i bez municije, borca VRS ispred sebe voj-
ni~ki ve{to prevario i naveo vojnika VRS da baci oru`je, nakon ~ega ga je
Ra{id Gu{o usmrtio hladnim oru`jem. Jusuf Smajlovi} je o ovom iciden-
tu izvestio i Farida Mujkanovi}a.
Kako smo naveli, pripadnik VRS Gojko Vuji~i}, pogo|en snajperskim
hitcem, poginuo je u okviru borbenog dejstva, dok su ostali, koji su pre
Gojka u{li i zauzeli ku}u Ante [ar~evi}a, zarobqeni, odloìli oru`je i
predali se muslimansko-hrvatskim vojnicima. Po predaji, 12 vojnika VRS
razoruàli su pripadnici Tre}e ~ete pod komandom Ra{ida Gu{a. Oni su
posle toga masakrirali i protivpravno ubili zarobqenike.
Tela ubijenih vojnika VRS sa mesta izvr{ewa zlo~ina pokupili su
pripadnici radnog voda sa sedi{tem u Zoviku, koji je predvodio Ismet Jo-
ha, nakon ~ega su kombi vozilom u vlasni{tvu Pete bojne 108. brigade HVO
prevezeni u Gorwi Rahi}, u prostoriju u sastavu xamije koja je kori{tena
kao mrtva~nica. Pored Ismeta Johe, u prikupqawu le{eva i asanaciji te-
rena u~estvovali su jo{ [aban Mrkaqevi}, Mujo Ejubovi}, Osman Ibri-

{imovi}, Qubo Naki}, To{o Naki}, Milan Naki} i Miroslav Naki}. Ro-
vove i tran{eje ~istila su lica srpske nacionalnosti, sa Mujom Ejubovi-
}em, kome je pozlilo od prizora, dok su le{eve kupili Ismet Joha, [aban
Mrkaqevi} i Osman Ibri{imovi}. Tela su predata Hasanu Ahmedba{i}u,
zaduènom za mrtva~nicu, a predaju tela izvr{ili su Ivo Markovi}, Ivo
Mari} i Marko Fran~e{evi}.
Kontrolu rada i obavqawa poslova u mrtva~nici, {to je spadalo u
nadle`nost Odjela za komunalne poslove u op{tinskoj upravi u G. Rahi}u,
vr{io je {ef tog odjela, Mehmed Zaimovi}.
Tela su zatim stavqena ispred objekta xamije u G. Rahi}u. Po tvrdwa-
ma Senada Martinovi}a, koji je bio pripadnik pozadinske ~ete 3. bataqo-
na, jednom mladom vojniku koji je leào ispred xamije glava je bila odvoje-
na od trupa.
Jedanaest pripadnika VRS sa tragovima masakrirawa dana 12. 3. 1993.
godine predato je na liniji razdvajawa Gorwe Dubravice [atorovi}i, na
sastanku ~lanova komisije za razmenu sukobqenih strana. U komisiji VRS
za razmenu bili su Maksim Simeunovi}, Damjanka Puri} i Despot Vuko-
vi}, dok su predstavnici Armije BiH u komisije za razmenu bili Muhamed
Avdi}, Mirsad Kurtali}, Milenko Ze~evi} i Mirsad Haseqi}.
Preostala dva pripadnika VRS, Stojan Pudi} i Perica Jovi~i}, ~ije
su glave bile odvojene od tela, predati su 07. 5. 1093. godine na istom me-
stu na liniji razdvajawa zara}enih strana.10
Nakon {to je patolog dr Zoran Stankovi} obavio obdukciju, razmere
ovog varvarskog ~ina iza{le su na videlo: iskasapqena tela i odese~ene
glave ukazuju na strahote kroz koje su ovi zarobqenici pro{li. Iz obduk-
cijskih nalaza vidi se da su zarobqenim licima Stojanu Pudi}u i Perici
Jovi~i}u odse~ene glave. Tamo stoji: Moè se sa velikom verovatno}om
tvrditi da je smrt nasilna i da je nastupila usled odsecawa glave. Kod oba
lica odsecawe glave vr{eno je u dva dela, i to u prvom delu izvr{eno je
presecawe mekih tkiva vrata zamahom o{trice mehani~kog oru`ja, a u dru-
gom delu izvr{eno je presecawe vratnog pr{qena o{tricom te{kog i za-
mahnutog mehani~kog oru|a.
Sledi spisak masakriranih lica i opis wihovih povreda,
1. Mirko Peki}. Naneto mu je vi{e razderno-nagwe~nih rana u predelu
sredine i leve polovine gorwe i dowe usne, kao i predwe strane bra-
de promera 3015 mm, dubine 10 mm dejstvom tupine zamahom te{kog
mehani~kog oru|a, te pucwima iz blizine ru~nog vatrenog oru`ja, ra-
ne sa ulaznim otvorima prostrelina u desnom jagodi~nom predelu
promera 4030 mm, sa pravcem pruàwa unazad, navi{e i desno, kroz
desnu polovinu glave, koja je razorena zavr{avaju}i se izlazom u de-
snom temeno-potiqa~nom predelu glave promera 5040 mm. Sadràj
10 Zapisnik o preuzimawu predavawu tijela ubijenih lica, Prilog s. 92.

24 Qubi{a Simi}
lobawske dupqe u celosti nedostaje. Rana sa ulaznim otvorom pro-

strelina na zadwoj strani desnog ramena, krsnom i slabinskom prede-
lu i na levoj podlaktici, rane sa izlaznim otvorima prostrelina na
predwoj desnoj strani ramena u promeru 6040 mm na unutra{woj
strani desne butine promera 2520 u stidnom predelu na dva mesta u
promeru 2525 mm i 2512 mm i u desnoj polovini trbuha promera
3020 mm.
2. Miroslav Pudi}. Razderno-nagwe~na rana u predelu gorwe usne, pre-
lom alveola zuba u gorwoj vilici od ~etvrog do {estog. Razderno-na-
gwe~na rana desne polovine ~ela, obe jagodi~ne kosti i brade. Na te-
menu sa leve strane rana veli~ine 4030 mm dubine 10 milimetara
naneta dejstvom tupine zamaha te{kog mehani~kog oru|a. Posekotina
u predelu grebena nosa. Rane nanete vatrenim oru`jem sa ulaznim
otvorima prostrelina sredi{weg dela leve lopatice, unutra{we sre-
dine desne lopatice leve slabine, desne slabine i krsta pre~nika oko
10 mm. Rane sa izlaznim otvorima prostrelina u predelu bo~ne stra-
ne grudnog ko{a u promeru oko 4030 mm, i vrha grudne kosti u pro-
meru oko 2520 mm.
3. Sini{a Pudi}. Brojne razderno-nagwe~ne rane u predelu lica i vra-
ta nanete dejstvom tupine zamahnutog te{kog mehani~kog oru|a. Leva
u{na {koqka skoro u celosti prepolovqena. U desnom jagodi~nom
predelu rana naneta vatrenim oru`jem sa pravcem pruàwa navi{e i
desno kroz meka tkiva i kosti desne polovine lica i desnu polovinu
lobawe zavr{avaju}i se u sredi{wem temenopotiwa~nom predelu
glave, gde se nalazi zvezdasta rana veli~ine 4050 mm. Ulazni otvori
prostrelina u desnom sedalnom i butnom predelu. Rane sa izlaznim
otvorima prostelina u visini spoqne pre~ine desnog rebarnog luka.
4. Dragan Tomi}. Vi{estruke povrede lica, i to u predelu leve obrve,
leve jagodice, vrha nosa, desnog obraza, leve polovine brade i gorweg
kapka levog oka. Povrede su nanete dejstvom tupine zamaha te{kog me-
hani~kog oru|a. Ustrelna rana na desnom ~eonom predelu , kao i spo-
qa{woj ivici desne lopatice sa pravcem pruàwa napred i u levu
stranu kroz grudnu dupqu. U predlu korena leve polovine vrata pro-
na|en projektil od lova.
5. Stojan Tomi}. Nekoliko rana u predelu leve polovine ~ela i leve
slepoo~nice, leve polovine lica i leve u{ne {koqke. Povrede nane-
te dejstvom tupine zamaha te{kog mehani~kog oru|a. Povrede nanete
vatrenim oru`jem sa ulaznim otvorima prostreline u vidu dve rane
ispod desnog rebarnog luka i jedne rane iznad stidnog predela. Izla-
zni otvori prostrelina nalaze se na zadwoj strani desne polovine le-
|a, na dva mesta, i desnog bedra, na jednom mestu. Zastrelne rane u
predelu `bi~ne strane desne nadlaktice, desne strane sedalnog pre-
dela i iznad sedalnog predela sa leve strane.
6. Ilija Baji}. Naneto vi{e rana u predelu lica, leve butine i desnog
kolena dejstvom tupine te{kog i zamahnutog mehani~kog oru|a. Vi{e-
struke sekotine na licu, povreda na desnoj nadlaktici naneta vatre-
nim oru`jem. Ulazni otvor prostreline ispod korena desne u{ne
{koqke, koja se pruà kroz mo`dano tkivo unazad i izlaznim otvorom
zvezdastog oblika u levom potiqa~nom predelu glave. U predelu desne
strane grudnog ko{a dva ulazna otvora, a na desnoj butini i desnoj
potkolenici prisutni su ulazni otvori prostrelina. Konstatovani
izlazni otvori prostrelina u predelu sredi{weg dela desnog rebar-
nog luka, unutra{we tre}ine levog rebarnog luka, desnog bedra te de-
snog sko~nog zgloba, gde se nalazi zjape}a rana iz koje prominiraju ko-
sti potkolenice.
7. Radan Pudi}. Vi{estruke rane u desnom potiqa~nom delu glave sa
utisnutim prelomom desne polovine potiqa~ne kosti put lobawske
dupqe, iz ~ijeg prostora viri delimi~no razoreno tkivo velikog mo-
zga. Povreda naneta tupinom zamahom te{kog mehani~kog oru|a. Rane
nanete vatrenim oru`jem u vidu ulaznih otvora prostrelina iznad le-
vog lopati~nog dela na dva mesta: desne nadlaktice, desne bo~ne stra-
ne grudnog ko{a i leve butine. Rane sa izlaznim otvorima u predelu
desne nadlaktice, desne slabine, na dva mesta, i leve butine.
8. Petar Tadi}. Vi{estruke razderno-nagwe~ne povrede u predelu lica
uz vi{estruke prelome kostiju lica nanete dejstvom tupine zamahom
te{kog mehani~kog oru|a. Sekotine u predelu obe o~ne dupqe, dok
o~ni kapci oba oka i desna o~na jabu~ica nedostaju. Leva o~na jabu~i-
ca zase~ena. Polomqene kosti obe o~ne dupqe. Polomqeni fragmenti
kosti delimi~no nedostaju, a delimi~no su utisnuti u razoreno okol-
no mo`dano tkivo. Rane od vatrenog oru`ja, i to ulazni otvori pro-
streline na grudnom ko{u sa predwe strane ~etiri otvora, na stomaku
dva otvora i po jedan na desnoj i levoj nadlaktici. Izlazni otvori
prostrelina u predelu desne polovine grudnog ko{a, desnog ramena,
zadwe strane vrata, levog ramena, desne lopatice i levog lakta.
9. Ranko Jovi~i}. Vi{estruke povrede nanete vatrenim oru`jem sa ula-
znim otvorom prostrline na desnom potiqa~nom predelu i izlaznim
otvorom u levom slepoo~nom predelu glave. Ulaznim otvorom pro-
streline na levom slabinsko delu sa strelnim kanalom kroz meka tki-
va i organe leve polovine stomaka i leve polovine grudne dupqe, te
izlaznim otvorom prostreline u predelu leve pazu{ne jame. Brojne
rane glave, vrata, desne ruke, grudnog ko{a, desne slabine i desne no-
ge nanete aktiviranim minsko-eksplozivnim sredstvima.
10. Nikola Tomi}. Vi{estruke povrede glave, lica i leve butine nanete
dejstvom tupine te{kog i zamahnutog mehani~kog oru|a. Sekotina u
sredi{wem temenopotiqa~nom delu glave, sa utisnutim prelomom
kosti put lobawske dupqe, ~ije dno ~ini delimi~no razoreno mo`da-
26 Qubi{a Simi}
no tkivo. Povrede od vatrenog oru`ja sa ulaznim otvorom prostreli-

ne, i to tri otvora na predwoj strani grudnog ko{a, po jedan otvor iz-
nad desnog pazuha, leve nadlaktice i desne butine. Izlazni otvori
prostreline na levoj polovine le|a na dva mesta, na levom ramenu, le-
voj nadlaktici i levoj butini.
11. Stojan Pudi}. Vi{estruke povrede vatrenim oru`jem sa ulaznim
otvorima prostreline u predelu desnog kolena i obe butine. Odseca-
we glave, prvo o{tricom zamahom mehani~kog oru|a i presecawem me-
kih tkiva vrata, a potom zamahom o{trice te{kog mehani~kog oru|a
presecawe tela {estog vratnog pr{qena. Vi{e prostrelina sa ulazom
u predelu levog oka, leve jagodice i iznad leve bradavice na dojci.
Sekotine u predelu levog pazuha i leve nadlaktice.
12. Perica Jovi~i}. Vi{estruke povrede lica i dvostruki prelom dowe
vilice nanet tupinom zamahom te{kog mehani~kog oru|a. Odsecawe gla-
ve, prvo zamahom o{trice mehani~kog oru|a i presecawem mekih tkiva
vrata, a potom zamahom o{trice te{kog mehani~kog oru|a presecawe te-
la tre}eg vratnog pr{qena. Povrede nanete vatrenim oru`jem sa vi{e
ulaznih otvora prostreline u predelu leve polovine grudnog ko{a.
S obzirom na to da su pripadnici srpske vojske bili vrlo blizu me-
sta doga|awa, svedo~ewa lica sa te strane koja su mogla imati odre|eni
uvid pruàju nam kontekstualnu sliku o zlo~inu u Boderi{tu. Po navodi-
ma Mileta Latinovi}a, jasno je da su srpski vojnici uhva}eni ìvi. Iz
pravca ku}e Ante [ar~evi}a, gde se zlo~in dogodio, na obli`wim srpskim
poloàjima ~ulo se Hvataj ih ìve, opkoli, ne daj da pobjegne,11 da bi se
neposredno zatim ~ulo zapomagawe zarobqenih vojnika.
Okolnosti zarobqavawa u svojoj izjavi iznosi Milenko Boì}.
Po{to je na dijelu linije prema Boderi{tu falio izvjestan broj qu-
di, bili smo u situaciji da izvr{imo popunu iz druge jedinice tj. qudima
iz Prve posavske brigade. Qudi su uredno do{li na smjenu, slabo obu~eni
i slabo naoruàni, i nisu u~estvovali ni u kakvim borbenim dejstvima.
Sticajem okolnosti, tj. neodgovorno{}u odre|enih qudi koji su trebali da
prihvate qudstvo i izvr{e raspored po objektima, qudi su oti{li mimo
kontrole na{ih snaga i na ulazu u selo Boderi{te ìvi uhva}eni od strane
formacija koje su na tom dijelu bile.12
Od vojnih formacija Armije BiH na ovom podru~ju bili su prisutni
108 HVO brigada, Druga bojna zvana Gromovi, êtvrti bataqon 208 ~e-
li}ke brigade, kojom je komandovao Jasmin Me{kovi}, i Tre}i bataqon 215
brdske brigade, kojom je komandovao \aki}.
O zlo~inu u selu Boderi{te pri~alo se i po logorima. Jovan Stojko-
vi} je u periodu zarobqavawa vojnika u Boderi{tu bio u logoru Rasadnik u
11 Izjava Mileta Latinovi}a, Prilog s. 94.

12 Izjava Milenka Boì}a, Prilog s. 98.
G. Rahi}u. On tvrdi da je tamo ~uo pojedinsti vezane za zlo~in koje bi mo-

gle biti od koristi za sprovo|ewe istrage.13
Svedok Petar \uri}14 navodi da su se vojnici predali bez otpora i da
je trebalo da budu razmeweni za pripadnike muslimanske vojske koje je zaro-
bila vojska Republike Srpske. Po nalazima ve{taka, a na osnovu dokaza pro-
na|enih na telima, zarobqenici su bili ubijeni neposredno pred razmenu.
U tom periodu, na samo nekoliko dana posle izvr{ewa zlo~ina, sti-
gle su pohvale komandanta pripadnicima 108. brigade za dobro obavqen za-
datak. Kao {to smo ve} naveli, u broju 15. od 12. aprila 1993. godine, u tek-
stu Babo ide prvi, autora Hamida Derowi}a, ~asopis Slobodno Br~ko na-
vodi imena i pohvale zaslu`nim ratnicima. Na tom spisku, koji se su-
{tinski poklapa sa sastavom jedinice na ~ijem je sektoru odgovornosti po-
~iwen ovaj zlo~in, mogla bi se nalaziti i imena drugih za koje se sumwa da
su u~estvovali u kasapqewu zarobqenih vojnika ili nisu preduzeli ni{ta
da se izvr{ioci kazne. Me|u prvima koji su dobili pohvale na{li su se
Ra{id Gu{o i wegovi saborci. Ra{id Gu{o je bio na ~elu 3. bataqona 108.
br~anske brigade i wemu je posve}en navedeni tekst. S obzirom na to da je
stravi~an zlo~in u mestu Boderi{te izvr{en u komandnom sektoru pohva-
qenog Gu{e, navodimo imena wihovih saboraca.
Sastav Tre}eg bataqona 108. motorizovane brigade Br~ko na podru~ju
gde je izvr{en ratni zlo~in:
1. Ra{id Gu{o
2. Smajo Omerovi}
3. Jasmin Huskanovi}
4. Admir Rizvanovi}
5. Mersudin Ahmelovi}
6. Nexad Mujanovi}
7. Rexep Zajnilovi}
8. Senad Hasanba{i}
9. Fedahija [uvali}
10. Salih Hamzi}
11. Muhamed Mehmedovi}
12. Hamid Mujanovi}
13. Senad Ribi}
14. Samir Jahija
15. Senad Deli}
16. Mirsa Hoxi} Miko
17. Vedad Mujdanovi}
18. Ismet Lozi}
19. Fadil [indri}
20. Mustafa Jo}a
13 Izjava Jovana Stojkovi}a, Prilog s. 103.

14 Izjava \uri} Petar, Prilog s. 107.
28 Qubi{a Simi}
21. Ibrahim Bajri}

22. Sabir Latifovi}
23. Irfan Tahirovi}
24. Muhidin Ibrahimba{i}
25. Velimir Gmitrovi}
26. Fajko Bakovi}
27. Munir Numanovi}
28. [emsudin Hercegovac
29. Hilmo Muratovi}
30. Mustafa ]osi}
31. Senad Arnautovi}
32. Samir Hasanovi}
33. Senad Veli}
34. Amer Brodli}
35. Nihad Muji}
36. Ru`dija Hoxi}
37. Hajrudin Muslimovi}
38. Enis Brodli}
39. Alim [ahmanovi}.
Tekst pohvale glasi
Neka va{a hrabrost posluì za primjer svim borcima na{e brigade
kako se brani Republika Bosna i Hercegovina. Naredbu pro~itati pred
strojem a podatke o pohvali unijeti u personalna dokumenta vojnika. Ovo
su re~i komandanta 108. mtbr Br~ko, Ramiza Pqaki}a.
Pohvale za iste aktivnosti upu}ene su i pripadnicima manevarske je-
dinice MUP SJB Br~ko. Pripadnici te jedinice su bili:
1. Bahrija Fazlovi}, komandir jedinice
2. Rasim Ali}
3. Sadik Deli}
4. Abid Martinovi}
5. Hasan Meheqi}
6. Ferid Mrkaqevi}
7. Mirsad Hajdarevi}
8. Ramiz Durakovi}
9. Said Ravki}
10. Mirzet Kova~evi}
11. Amir Mehi}
12. Mevludin Rakvi}
13. Ibrahim Omazi}
14. Ernest Ja{arevi}
15. Sakib Sinanovi}
16. Husein Osojki}
17. Muhamed Levi}
18. Zijad Pekarevi}
19. Mujo Islamovi}

20. Ivica Mikelini
21. Husein Salihovi}
22. Selim Tabakovi}
23. Samir Ahmetba{i}
24. Samir Mujkanovi}
25. Asif Mrkaqevi}
26. Senahid Xonli}
Hrabrost nabrojanih boraca, ili bar onih iz wihovog sastava koji su
na bilo koji na~in u~estvovali ili su doprineli izvr{ewu zlo~ina u Bo-
deri{tu, ogledala se u umorstvu ratnih zarobqenika, kasapqewu wihovih
tela i odsecawu glava. îwenica da su duè krstarili po br~anskim rati-
{tima u potrazi za raznovrsnim trofejima navodi na pretpostavku da bi
wihovi li~ni dosijei u kartotekama istra`nih organa Tuìla{tva u
Br~kom trebalo da budu prepuni podataka. Da li }e ova bogata riznica tro-
feja, u vidu odse~enih glava, amputiranih polnih organa, izva|enih o~iju
i izmrcvarenih tela biti dovoqan povod za pokretawe istrage protiv ne-
kih od ovih lica? Tako bi trebalo da bude, pod uslovom da su gospoda iz
Tuìla{tva za navedene zlo~ine ~uli.
Ako nisu, moèmo ih uputiti na nekoliko izjava svedoka koji su u~e-
stvovali u razmeni le{eva i koji iz prve ruke mogu posvedo~iti o stawu u
kakvom su stizali le{evi zarobqenih srpskih vojnika.15
Iìvqavawa ovakve vrste, u nesumwivom i o~iglednom neskladu ne
samo sa odredbama @enevske konvencije ve} i osnovnim na~elima ~ove~no-
sti koje sve religije u Bosni i Hercegovini jednoglasno propovedaju, bila
su vi{e pravilo nego izuzetak. Ne~ove~no pona{awe prema zarobqenim i
bespomo}nim osobama, i wihovim le{evima, nije zabeleèno samo u Bode-
ri{tu nego i u drugim mestima {irom br~anskog fronta. Tog prole}a 1993.
godine, ubijeno je 14 pripadnika Prvog kraji{kog korpusa u mestu Lipo-
vac. Ve}ina wihovih tela razmewena je 1. 6. 1993. godine, tako|e na liniji
razdvajawa G. Dubravice [atorovi}i. Sudskomedicinsku obdukciju oba-
vio je dr Zoran Stankovi} sa VMA u Beogradu. Po navedenim sudsko-medi-
cinskim izve{tajima sa~iwenim nakon obdukcije, na posmrtnim ostacima
iz Lipovca ne o~ituju se bitne razlike u odnosu na povrede konstatovane
na telima ubijenih u Boderi{tu. Ta ~iwenica sama po sebi upu}uje na za-
kqu~ak da po~inioci, mada se verovatno radi o drugim licima, poti~u iz
sli~nog kulturolo{kog miqea.
Ovo je spisak lica ubijenih u mestu Lipovac.
1. Mirko \uri}
2. @eqko Zeqkovi}
3. Marinko Kova~evi}
4. Marinko Grubac
15 Izjava Maksima Simeunovi}a, Prilog s. 114.

30 Qubi{a Simi}
5. Radoslav Burgi}
6. Goran Vu~i}
7. Novak Kasalovi}
8. Dubravko Raduq
9. Nikola Dodik
10. Mile Andulajevi}
11. Goran Popovi}
12. Radenko Zvonar
13. Radovan Marijanovi}
14. @eqko Padeànin
Po navodima Maksima Simeunovi}a, koji je u~estvovao u preuzimawu
posmrtnih ostataka zarobqenika likvidiranih u ovom zlo~inu od Komisi-
je za razmenu Federacije BiH u aprilu i junu 1993. godine, vidi se da su te-
la u trenutku razmene bila do te mere izmasakrirana da ih najbliì sabor-
ci, kao ni najbliì ~lanovi porodice, nisu mogli prepoznati.16 Na glava-
ma su imali velike povrede, dok su na jednom telu, u predelu grudnog ko{a,
sa predwe strane o{trim predmetom bili urezani mesec i zvezda. @eqku
Padaàninu i Radovanu Marjanovi}u lobawe su smrskane tvrdim predme-
tom.17 U pomenutoj izjavi navedena su i lica koja su sa muslimanske strane
posredovala u razmeni. To su Muhamed Avdi}, Mirsad Haseqi}, Mirsad
\apo, Mirsad Ak{amija, Avgustin Mari}, Ivica Santovac, Milenko Mi-
li}evi}, Sead Kulovi} i Izet Banda, dok je ispred Crvenog krsta bila pri-
sutna Mirsada Fazlovi}. Za svaku razmenu sa~iwen je zapisnik.18
Ako tuìla{tvo Distrikta Br~ko ima ozbiqnu nameru da razotkrije
zlo~ine po~iwene protiv srpskih zarobqenika, ova lica nikako ne bi sme-
lo da zaobi|e zato {to oni sigurno imaju odgovore na neka od kqu~nih pi-
tawa.
Da bismo pomogli Tuìla{tvu Distrikata Br~ko, pruàmo pregled
komandne strukture muslimanskih snaga u kriti~nom periodu, oko 8. 3.
1993, kada su srpski vojnici, koji su kasnije izmasakrirani, bili zarobqe-
ni. Po ve} prihva}enoj pravosudnoj praksi, uvid u komandnu strukturu na
mestu izvr{ewa ratnog zlo~ina otvara mogu}nost pokretawa odgovaraju}e
istrage i, potencijalno, podizawa optu`nica protiv odgovornih lica, u
skladu sa tim oblikom krivi~ne odgovornosti.
1. Funkciju komandanta 108. brigade HVO za bosansku Posavinu vr{io
je Farid Mujkanovi}, ro|en 01. 7. 1963. godine u Mao~i.
2. Od 1993. godine, na mesto komandanta 108. motorizovane brigade Armi-
je BiH, a kasnije 215. brdske brigade Armije BiH, sa sedi{tem u G. Ra-
16 Zapisnik sa razmene, Prilog s. 92.

17 Izjava Maksima Simeunovi}a Prilog s. 114.
18 Zapisnik o preuzimawu i predavawu tela, Prilog s. 92.
hi}u do{ao je Ramiz Pqaki}, ro|en 17. 5. 1958. godine u mestu Ugao,
op{tina Sjenica.
3. Komandant 3. bataqona 215. brdske brigade Armije BiH bio je Hazim
Fazlovi} iz Br~kog, koji je koordinirao napadom 8. 3. 1993. godine.
4. Komandir 5. ~ete 3. bataqona 215 brdske brigade Armije BiH bio je
Safet Bohor, ro|en 03. 4. 1950. godine u Pe}i.
5. Komandir 3. ~ete 3. bataqona 215. brdske brigade Armije BiH bio je
Ra{id Gu{o, ro|en 2. 11. 1961. godine u Br~kom.
6. Komandant 108. HVO brigade u sastavu 215. brdske brigade Armije
BiH u periodu izvr{ewa navedenih ratnih zlo~ina bio je Martin
Fran~e{evi} iz Boderi{ta.
7. Komandant bojne 108. brigade HVO u sastavu 215. brdske brigade Ar-
mije BiH u kriti~nom periodu bio je Bla{ko Lovri}, ro|en 24. 10.
1964. godine u Zoviku.
8. Zamenik komandanta bojne 108. brigade HVO u sastavu 215. brdske
brigade Armije BiH bio je Ivo An|elovi}.
9. Komandir satnije bojne 108. brigade HVO u sastavu 215 brdske briga-
de Armije BiH, koja je bila zaduèna za odbranu Boderi{ta, bio je
Bla` Andro{evi} iz Boderi{ta.
10. U komandi bojne 108. brigade HVO u sastavu 215. brdske brigade Ar-
mije BiH na sredstvima veze, kao glavni vezista, bio je Zovko @eqko
iz Zovika.
Na mestu ili u okolini mesta zarobqavawa 12 vojnika VRS u Boderi-
{tu bilo je i drugih pripadnika ove ~ete ARBiH koji bi se mogli dovesti u
vezu sa krivi~nim delom ili saop{titi istra`nim organima svoja saznawa:
Admir Rizvanovi}, zvani Talon, ro|en 27. 9. 1975. godine u
Br~kom, i
Omerovi} Smajo, iz Br~kog.
Za razliku od na~ina kako pravosu|e postupa u Distriktu Br~ko da-
nas, tokom rata pokretawe istrage bilo je znatno efikasnije, verovatno za-
hvaquju}i odsustvu mnogih politi~kih i li~no zainteresovanih faktora
koji u distriktu od okon~awa sukoba upravqaju pravosudnim sistemom. U
ratnom periodu pre uspostavqawa dana{weg Distrikta Br~ko za zlo-
~in u Boderi{tu protiv osumwi~enih lica bila je pokrenuta istraga, a za-
tim je podignuta i optu`nica.
Zahtev za sprovo|ewe istrage od 3. avgusta 1993. godine pod brojem
80/93 odnosi se na 134 lica za koja se sumwa da su direktno ili indirektno
odgovorna za brutalno ubijawe zarobqenika.
32 Qubi{a Simi}
Slede}a lica, tada pripadnici vojne komande 108. brigade HVO Bo-
sanske Posavine, bila su optuèna da su Kriznom {tabu u Gorwem Rahi}u
izdali nare|ewe ili su u~estvovali u planirawu inkriminisanih radwi:
Ramiz Pqaki}, sin Hamdije, ro|en 17. 5. 1958. godine u selu Ugao,
op{tina Sjenica;
Ibrahim Rami}, sin Jusufa i Semke Meri}, ro|en 11. 2. 1944. godine
u Br~kom;
Mijo Ani}, sin Ante i Mande, ro|en 29. 5. 1949. godine u Krep{i}u;
Mustafa Rami}, sin Jusufa i Semke Meri}, ro|en 06. 2. 1942. godine
u Br~kom;
Stjepan Filipovi}, sin Blaè i Ane Filipovi}, ro|en 12. 2. 1959.
godine u Lani{tima, op{tina Br~ko;
Mate Juri{i}, sin Tuwe i Kate Stjepanovi}, ro|en 4. 9. 1950. godine
u Goricama, op{tina Br~ko;
Munib Jusufovi}, sin Muje i Esme Svraka, ro|en 17. 2. 1948. godine
u Seli{tu, op{tina Pqevqa;
Mirsad \apo, sin Halida i Ulfete, ro|en 2. 11. 1953. godine u
Br~kom;
Ivica Santovac, sin Josipa i Marije Grgi}, ro|en 5. 5. 1942. godine
u Ulicama, op{tina Br~ko;
Igwacije Jurkovi}, sin Filipa i Petre Mende{, ro|en 30. 7. 1938.
godine u Bijeloj, op{tina Br~ko;
Re{id Musi}, sin Muje i [evke Osmanba{i};
Uzeir Hajdarevi}, ro|en 1956. godine u Guwi, op{tina @upawa;
Farid Mujkanovi}, sin Hamdije i Ramzulije Trumi}, ro|en 01. 7.
1963. godine u Mao~i, op{tina Br~ko;
Jasmin Me{kovi}, ro|en 1970. godine u êli}u, op{tina Lopare;
Niko ân~arevi}, sin Mate i Mare Mijatovi}, ro|en 21. 5. 1961. go-
dine u Bijeloj, op{tina Br~ko;
Zvonimir Kin, sin Petra i Olge Lovin~i}, ro|en 01. 3. 1943. godine
u Slavonskoj Poègi;
Enes [erifovi}, sin Naila i Nafije Be{i}, ro|en 13. 7. 1956. godi-
ne u Humcima, op{tina Lopare;
Mevludin Hasanovi}, sin Ibrahima i Haxire Enverba{i}, ro|en 5.
10. 1958. godine u Br~kom;
Vinko Marjanovi}, sin Ivana i Ruè Milas, ro|en 11. 12. 1939. go-
dine u Dowem Rahi}u, op{tina Br~ko;
Mehjudin Jasika, sin Saliha i Esme Kartal, ro|en 17. 5. 1941. godi-
ne u Bosanskom Brodu;
Marko Lozi}, sin Tome i Ruè Toki}, ro|en 27. 6. 1938. godine u Ri-
sti~evu, op{tina Kupres;
Luka Lu~i}, sin Marka i Marije Joki}, ro|en 8. 2. 1938. godine u Ra-
~inovcima, op{tina @upawa;
Asim Dervi{evi}, sin Ahmeta i Dervi{e Hasanxi}, ro|en 5. 1.
1939. godine u Br~kom;
Hamed Jerkovi}, sin Suqe i Fatime Muratovi}, ro|en 15. 8. 1937.

godine u mestu Lukovci, op{tina Fo~a;
Uzeir Bukvi}, sin Uzeira i Fane Alomerovi}, ro|en 10. 8. 1946. go-
dine u mestu Kukuqe, op{tina Bijelo Poqe;
Halil Tahto, sin Salke i Emine Gr~o, ro|en 22. 11. 1956. godine u
mestu Potpe~, op{tina Fo~a;
Zekerijah Osmi}, sin Mevludina i [efke Junuzovi}, ro|en 2. 8.
1956. godine u mestu Brod;
Ferida Fazlovi}, sin Mu{e i Emine Meki}, ro|en 5. 5. 1954. godi-
ne u Islamovcu, op{tina Br~ko;
Sulejman Kusturica, sin Adema i [erife ]atovi}, ro|en 14. 9.
1938. godine u mestu Plana, op{tina Bile}a;
Kemal Hindi}, sin Ibre i Fatime, ro|en 28. 5. 1949. godine u mestu
Lug, op{tina Jablanica.
Pripadnici kriznog {taba u G. Rahi}u koji su, prema optu`nici,
primili i sproveli nare|ewe:
[emso Sakovi}, ro|en 12. 7. 1957. godine u Potkamenu, op{tina
Pqevqa;
Ahmed Fa~i}, ro|en 27. 9. 1942. godine u mestu Brka, op{tina Br~ko;
Nijaz Me{kovi}, ro|en 10. 6. 1950. godine u mestu Brka, op{tina
Br~ko;
Muhamed [e}erbegovi} Hamo, ro|en 8. 4. 1952. godine u Gorwem Ra-
hi}u, op{tina Br~ko;
Milenko Ze~evi}, ro|en 11. 1. 1960. godine u Br~kom;
[efke Kaloper, ro|en 5. 7. 1954. godine u mestu Jabuka, op{tina
Fo~a;
Mirsad Haseqi}, ro|en 8. 6. 1955. godine u Grada~cu, op{tina Gra-
da~ac;
Fahrudin Selimovi}, ro|en 19. 4. 1957. godine u Seoni, op{tina
Srebrenik;
Ivo Krndeq, ro|en 17. 1. 1959. godine u Br~kom;
Zlatko Ja{arevi}, ro|en 10. 10. 1960. godine u Br~kom;
Novalija Fazlovi}, ro|en 1. 1. 1948. godine u Islamovcu, op{tina
Br~ko;
[evalija Tawi}, ro|en 17. 4. 1960. godine u Humcima, op{tina Lo-
pare;
Senad Ja{arevi}, ro|en 21. 9. 1960. godine u Br~kom;
Zahir Porovi}, ro|en 25. 1. 1948. godine u Prijepoqu;
Kadrija Avdi}, ro|en 23. 9. 1959. godine u Ratkovi}ima, op{tina Lo-
pare;
Omer Kamewa{evi}, ro|en 18. 5. 1941. godine u Mao~i, op{tina
Br~ko;
Mirsad Islamovi}, ro|en 12. 4. 1961. godine u Koraju, op{tina Lo-
pare; Osman Osmanovi}, ro|en 14. 3. 1960. godine u Br~kom;
34 Qubi{a Simi}
Ferhat Osmanovi}, ro|en 16. 4. 1954. godine u Br~kom;

Galib Haxi} Gale, ro|en 21. 11. 1947. godine u Br~kom;
Damir Suqi} Makija, ro|en 1. 12. 1967. godine u Br~kom;
Nermin Salijevi} Gumeni, ro|en 24. 11. 1968. godine u Br~kom;
Lica koja su osumwi~ena za u~e{}e u zarobqavawu i maltretirawu za-
robqenika, pa zatim wihovom ubijawu i skrnavqewu tela:
Ra{id Gu{o, ro|en 2. 11. 1961. godine u Br~kom;
Admir Rizvanovi} Rami}, ro|en 27. 9. 1975. godine u Br~kom;
Mersudin Ahmetovi}, ro|en 20. 10. 1965. godine u Br~kom;
Nexad Mujanovi}, ro|en 2. 12. 1970. godine u Br~kom;
Senad Hasanba{i}, ro|en 27. 8. 1974. godine u Br~kom;
Fedahija [uvali}, ro|en 9. 5. 1965. godine u Br~kom;
Salih Hamzi}, ro|en 11. 11. 1945. godine u Br~kom;
Senad Ribi}, ro|en 28. 8. 1966. godine u Br~kom;
Samir Jahija, ro|en 6. 2. 1964. godine u Br~kom;
Vedad Mujdanovi}, ro|en 5. 10. 1972. godine u Br~kom;
Mustafa Joha, ro|en 14. 2. 1965. godine u Pqevqima;
Ibrahim Bajri}, ro|en 15. 11. 1954. godine u Begova~i, op{tina
Br~ko;
Irfan Tahirovi}, ro|en 10. 4. 1967. godine u Omerbegova~i, op{ti-
na Br~ko;
Muhidin Ibrahimba{i}, ro|en 20. 3. 1962. godine u Omerbegova~i,
op{tina Br~ko;
Velimir Gmitrovi}, ro|en 5. 7. 1972. godine u Br~kom;
Fajko Bakovi}, ro|en 27. 12. 1958. godine u Bukoviku, op{tina Pri-
jepoqe;
Mumin Numanovi}, ro|en 31. 3. 1952. godine u Ora{cu, op{tina
Prijepoqe;
[emsudin Hercegovac, ro|en 24. 1. 1952. godine u Begova~i, op{ti-
na Br~ko;
Samir Hasanovi}, ro|en 20. 7. 1972. godine u Br~kom;
Hilmo Muratovi}, ro|en 14. 9. 1960. godine u Gra~anici;
Amer Brodli}, ro|en 19. 2. 1970. godine u Omerbegova~i, op{tina
Br~ko;
Nihad Muji}, ro|en 13. 2. 1971. godine u Br~kom;
Ru`dija Hoxi}, ro|en 16. 7. 1958. godine u Omerbegova~i, op{tina
Br~ko;
Hajrudin Muslimovi}, ro|en 10. 6. 1964. godine u Begova~i, op{ti-
na Br~ko;
Enis Brodli}, ro|en 1. 5. 1964. godine u Omerbegova~i, op{tina
Br~ko;
Halim [ahmanovi}, ro|en 26. 12. 1954. godine u Br~kom;
Smajo Omerovi};
Jasmin Husakanovi};
Rexep Zejnilovi};
Muhamed Mehmedovi};
Hamid Mujanovi};
Senad Deli};
Mirsad Hoxi} Miko;
Ismet Lozi};
Fadil [indri};
Sabir Latifovi};
Senad Arnautovi};
Senad Veli};
Bahrija Fazlovi}, ro|en 19. 1. 1967. godine u Mao~i, op{tina
Br~ko;
Rasim Ali}, ro|en 24. 1. 1964. godine u Ra{qanima, op{tina Br~ko;
Sadik Deli}, ro|en 10. 4. 1962. godine u Mao~i, op{tina Br~ko;
Abid Martinovi}, ro|en u 27. 6. 1969. godine u Br~kom;
Ferid Mrkaqevi}, ro|en 21. 9. 1953. godine u mestu Crveno Brdo,
op{tina Srebrenik;
Mirsad Hajdarevi}, ro|en 24. 6. 1972. godine u Br~kom;
Ramiz Durakovi}, ro|en 11. 9. 1961. godine u Brezovom Poqu, op{ti-
na Br~ko;
Mevludin Ravki}, ro|en 21. 9. 1959. godine u Ra{qanima, op{tina
Br~ko;
Mirzet Kova~evi}, ro|en 30. 5. 1969. godine u Ra{qanima, op{tina
Br~ko;
Amir Mehi}, ro|en 1. 11. 1970. godine u Ra{qanima, op{tina Br~ko;
Ibrahim Omazi}, ro|en 2. 7. 1959. godine u Br~kom;
Ernest Ja{arevi}, ro|en 2. 1. 1961. godine u Br~kom;
Husein Osojki}, ro|en 24. 1. 1970. godine u Br~kom;
Muhamed Levi}, ro|en 29. 8. 1954. godine u Mao~i, op{tina Br~ko;
Mujo Islamovi}, ro|en 17. 10. 1959. godine u Somboru;
Ivica Mikelini, ro|en 25. 9. 1962. godine u Br~kom;
Husejin Salihovi}, ro|en u Mao~i, op{tina Br~ko;
Salim Tabakovi}, ro|en 14. 10. 1969. godine u Mao~i, op{tina
Br~ko;
Samir Ahmetba{i}, ro|en 7. 6. 1979. godine u op{tini Br~ko;
Samir Mujkanovi}, ro|en 14. 2. 1972. godine u Mao~i, op{tina
Br~ko;
Asif Mrkaqevi}, ro|en 18. 6. 1962. godine u Ulovi}u, op{tina
Br~ko;
Senahid Xonli}, ro|en 24. 9. 1970. godine u Br~kom;
Hasan Meheqi};
Sakib Sinanovi};
Zijad Pekarevi};
Bla{ko Lovri}, ro|en 24. 10. 1964. godine u Gorwem Zoviku, op{ti-
na Br~ko;
36 Qubi{a Simi}
Marin Blaèvi}, ro|en 30. 11. 1964. godine u Gorwem Zoviku, op-
{tina Br~ko;
Pejo Krwi}, ro|en 2. 1. 1966. godine u Gorwem Zoviku, op{t{ina
Br~ko;
Ivica Mi}anovi}, ro|en 24. 10. 1962. godine u Breziku, op{tina
Br~ko;
Miralem Juki}, ro|en 13. 5. 1965. godine u Banovi}ima;
Suqo (prezime nepoznato), komandir diverzantske udarne jedinice
Alibaba;
Xanko (prezime nepoznato), komandir diverzantske udarne jedinice
Manekeni;
Hamdija (prezime nepoznato), komandir diverzantske udarne jedini-
ce Piloti;
Sead Softi}, ro|en 6. 9. 1971. godine u Gorwem Rahi}u, op{tina
Br~ko:
Ismet Livadi} Cica, ro|en 29. 6. 1956. godine u Br~kom;
Esed Levi}, ro|en 27. 5. 1963. godine u Mao~i, op{tina Br~ko;
Abdulah [ahinpa{i} [aja;
Ibrahim Haximuratovi}, ro|en 22. 3. 1964. godine u mestu Stari
Majdan, op{tina Sanski Most;
Safet Bahor, ro|en 3. 4. 1950. godine u mestu Pe}, op{tina Pe};
Fikret Dugali}, ro|en 24. 4. 1957. godine u Br~kom;
Said Ravki}, ro|en 7. 12. 1964. godine u Ra{qanima, op{tina Br~ko.
Pod brojem K1. 54/93, Osnovni sud u Br~kom je 21. 12. 1993. godine iz-
dao odluku za sprovo|ewe istrage protiv navedenih lica. Optu`nica
Osnovnog javnog tu{ila{tva Br~ko, pod brojem KT. 80/93, podignuta je 26.
juna 1994. godine. Ceo proces trajao je ne{to vi{e od godinu dana, da bi 5.
7. 1995. godine Osnovni sud u Br~kom po~iniocima zlo~ina u Boderi{tu
izrekao kazne u presudi pod brojem K-68/94 protiv okrivqenih Ramiza
Pqaki}a i drugih, zbog krivi~nog dela ratni zlo~in protiv ratnih zaro-
bqenika iz ~lana 144 preuzetog iz Krivi~nog zakona SFRJ. Sva navedena
lica obuhva}ena optu`nicom, na koje se presuda odnosila, bila su u beg-
stvu, ve}inom na teritoriji pod kontrolom Armije BiH.
Osu|uju}a presuda doneta je protiv slede}ih lica:
Ramiz Pqaki}, Ibrahim Rami}, Mijo Ani}, Mustafa Rami}, Stje-
pan Filipovi}, Mato Juri{i}, Munib Jusufovi}, Mirsad \apo, Ivi-
ca Santovac, Igwacije Jurkovi}, Re{id Musi}, Uzeir Hajdarevi}, Fa-
rid Mujkanovi}, Jasmin Me{kovi}, Niko ân~arevi}, Zvonimir Kin,
Enes [erifovi}, Mevludin Hasanovi}, Vinko Marijanovi}, Mehjudin
Jasika, Marko Lozi}, Luka Lu~i}, Jasmin Dervi{evi}, Hamed Jerko-
vi}, Uzeir Bukvi}, Halil Tahto, Zekerijah Osmi}, Ferid Fazlovi},
Sulejman Kusturica, Kemal Hindi}, Enver Pamuk~i}, [emso Sakovi},
Ahmed Fa~i}, Nijaz Me{kovi}, Faruk Pamuk~i}, Mensur \aki}, Men-
sur \afi}, Muhamed [e}erbegovi}, Milenko Ze~evi}, [efko Kalo-
per, Mirsad Haseqi}, Selihovi} Fahrudin, Ivo Krndeq, Zlatko Ja{a-

revi}, Novalija Fazlovi}, [evalija Tawi}, Senad Ja{arevi}, Zahir
Porovi}, Kadrija Avdi}, Omer Kamewa{evi}, Mirsad Islamovi},
Osman Osmanovi}, Ferhat Osmanovi}, Galib Haxi}, Damir Suqi},
Nermin Salijevi}, Ra{id Gu{o, Bahrija Fazlovi}, Bla{ko Lovri},
Fikret Dugali} i Sead Softi}.
U presudi su opisana krivi~na dela boraca Armije BiH gde stoji:
da se pripadnici vojske Republike Srpske koji su zarobqeni u vojnim ope-
racijama dana 8. 3. 1993. godine ubiju uz prethodno mu~ewe, nano{ewe ve-
likih patwi i povreda telesnog integriteta, {to su pripadnici 108. HVO
brigade i u~inili usmrtiv{i na taj na~in Peki} Mirka iz Ulica kome su
izva|ena oba oka, slomqena dowa i gorwa vilica, te pucano u glavu iz nepo-
sredne blizine, Pudi} Miroslava iz Grbavice kome je polomqena leva vi-
li~na kost , nos povre|en o{tricom mehani~kog oru|a , nanesena nagwe~e-
wa na desnoj strani lica, te je istom iz neposredne blizine ispaqeno vi{e
hitaca u telo. Pudi} Sini{a iz Grbavice kome je odse~eno levo uho i
istom pucano iz vatrenog oru`ja iz neposredne blizine u glavu i grudni
ko{. Tomi} Stojan iz Grbavice koji je udaren tupim predmetom u predelu
~ela te nagwe~ewa glave koja su nastupila za vreme ìvota, posle ~ega je u
istog pucano iz neposredne blizine. Tadi} Petar iz Grbavice kome je izva-
|eno oko, nanesen prelom gorwe vilice udarom tupog predmeta, te pucano u
grudni ko{ iz neposredne blizine. Tomi} Dragan iz Grbavice kome je nane-
seno tupim mehani~kim oru`jem vi{e povreda po telu a potom u istog pu-
cano iz vatrenog oru`ja iz neposredne blizine. Jovi}i} Ranko iz Grbavice
kome je pucano iz neposredne blizine iz vatrenog oru`ja u glavu. Baji}
Ilija iz Bukovca kome je pucano iz neposredne blizine u glavu i telo. Pu-
di} Radan iz Grbavice i Vuji~i} Gojko iz Nevesiwa kome je pucano iz nepo-
sredne blizine u telo i glavu. Tomi} Nikola kome je slomqena leva kqu~na
kost, na potiqku ve}a rana naneta najverovatnije o{tricom sekire, te is-
paqeno vi{e hitaca iz neposredne blizine.
O op{tem utisku o ovim i drugim zlo~inima po~iwenim nad Srbima
u Posavini, koje je steklo sudsko ve}e, govori i slede}i paragraf iz presu-
de navedenim licima.
I ovaj krivi~ni predmet pokazuje da su u Bosanskoj Posavini nad Sr-
bima izvr{eni zlo~ini protiv ~ovje~nosti i me|unarodnog prava. Primje-
weni metodi ubijawa, mu~ewa i poniàvawa qudi samo zato {to pripadaju
drugoj vjeri ili crkvi, prosto su nevjerovatni. Socio-patolo{ka slika uà-
sa Hrvatsko-muslimanskih logora vi{e je nego monstruozna, jer su primje-
wene metode ubijawa i mu~ewa zarobqenika bile pune sadizma, prostota i
ponièwa, a na wihove `rtve koje su sve te uàse pretrpjele, kao i ~lanove
wihovih porodica, ostavilo je duboke i neprolazne traume. Svi ovi logori,
kao i druga mjesta, gdje su vr{eni zlo~ini, bili su puni mr`we mr`we na
balkanski na~in, prepoznatqive po ja~ini, ali i duìni trajawa.
Optu`nica je podignuta za 132 lica. Protiv 60 lica izre~ene su ka-
zne, dok je za 72 lica, zbog nedostatka dokaznog materijala, doneta osloba-
38 Qubi{a Simi}
|aju}a presuda. Ovo je jedan od pokazateqa da se sudsko ve}e nije vodilo na-
cionalnim identitetom optuènih ili o{te}enih, nego dokaznim materi-
jalom, kao i teìnom krivi~nih dela za koja su optuèni bili tere}eni.
Nakon donete presude usledila je àlba vi{em sudu u Bijeqini koju su
podneli branioci okrivqenih. Re{ewem donetim na sednici odrànoj 7. 2.
1996. godine Vi{i sud stavio je van snage prethodno donesene presude pro-
tiv okrivqenih lica u postupku vo|enom pred osnovnim sudom u Br~kom.
Za neka od navedenih lica, za koja se osnovano sumwa da su u~estvova-
la u zlo~inu u Boderi{tu, mestu zarobqavawa 13 srpskih vojnika koji su
neposredno pre razmene mu~eni i ubijeni, sumwa se tako|e da su u~estvova-
la i u zlo~inu u Lipovcu, gde je 27. aprila 1993. godine ubijeno 14 pripad-
nika Prvog kraji{kog korpusa. Po tvrdwama svedoka sa srpske strane, Ra-
doslav Burgi} i Goran Vu~i} su poginuli tokom borbenih dejstava, dok se
za druga lica navodi da su likvidirani posle zarobqavawa. Po zarobqava-
wu, pripadnici Armije BiH primenili su ve} oprobani recept iz Boderi-
{ta. Pre ubijawa zarobqene vojnike su podvrgavali raznim oblicima tor-
ture, ostavqaju}i tragove mrcvarewa na telima. Nekima, kao @eqku Pada-
àninu i Radovanu Marjanovi}u, lobawe su smrskane tvrdim predmetom;
drugi su imali izlomqene ekstremitete sa prisutnim opekotinama, kao
tragovima paqewa po telu. Na jednom telu u predelu grudnog ko{a sa pred-
we strane o{trim predmetom urezani su mesec i zvezda. Ve}ina tela razme-
wena je 1. 6. 1993. godine na liniji razdvajawa G. Dubravice [atorovi-
}i. Sudsko-medicinsku obdukciju obavio je dr Zoran Stankovi} sa VMA u
Beogradu.
III. Logori i etni~ko ~i{}ewe na podru~ju op{tine Br~ko
Tokom rata na podru~ju op{tine Br~ko, u mnogim selima gde su ìve-

li Srbi, nizali su se ratni zlo~ini. Postupak se odvijao po ustaqenom
obrascu. Nakon po~etnog zastra{ivawa od strane lokalnih Muslimana i
Hrvata, uglavnom iz susednih sela, usledili bi pojedina~ni fizi~ki napa-
di sa teìm posledicama po civilno stanovni{tvo ili wihovu imovinu.
Zastra{ivawa su sprovo|ena sa ciqem da se Srbi prinude da samostalno
napuste svoje domove, {to je jedan broj wih i u~inio. S obzirom na to da je
ve}ina ostala u svojim ku}ama, veruju}i da ih kom{ije ipak ne}e kolektiv-
no napasti, muslimansko-hrvatskim snagama nije preostalo drugo nego da
svoje pretwe pretvore u delo. Oruàni napadi na mesta gde su bili skon-
centrisani pripadnici srpske zajednice odvijali su se po su{tinski
istom scenariju kao u Drugom svetskom ratu. Frapantna metodolo{ka podu-
darnost je potvrda da izvori kolektivne mr`we suseda nisu presahli to-
kom ~etrdesetpetogodi{weg zati{ja izme|u dva ratna sukoba.19
19 Izjave preìvelih iz Okruga Br~ko Komesarijatu za izbeglice u Beogradu, Prilog

s. 116.
Napade su organizovano izvodile muslimansko-hrvatske snage sme-

{tene uglavnom u susednim selima. Srpsko stanovni{tvo koje nije uspelo
pobe}i pred ovom najezdom, a to se uglavnim odnosi na starija i nepokretna
lica, zverski je pobijeno. U drugoj fazi pqa~kana je imovina, od ku}nih
aparata i name{taja do poqoprivrednih ma{ina, automobila i traktora, uz
odvo|ewe stoke i pra`wewe ambara.
Nakon barikada postavqenih na nizu lokacija na podru~ju op{tine
Br~ko, ve} u prole}e 1992. godine, ìvot po selima naseqenim srpskim
stanovni{tvom postajao je nepodno{qiv. Ubrzo zatim po~iwu i napadi na
srpska sela. Prvo selo koje je bilo na udaru muslimansko-hrvatskih snaga
bilo je Bosanska Bijela. Napad je izvr{en 11. 6. 1992. godine.
Tom prilikom ubijeno je deset ìteqa ovog sela: Milan Sekuli}, ro-
|en 1958; Veselin Luki}, ro|en 1938; Jovanka Mi}i}, ro|ena 1932; Mara
Sekuli}, ro|ena 1925; Jevdokija Mi}i}, ro|ena 1923; Milivoje Sekuli},
ro|en 1940; Nedeqko Stevanovi}, ro|en 1942; Stevo Luki}, ro|en 1932;
Cvijetin Mili~evi}, ro|en 1940; i Ostoja Boji}, ro|en 1939. godine.
U kom{ijskom napadu na Bosansku Bijelu, u izjavama o~evidaca poja-
vquju se imena slede}ih lica vojnika koji su u~estvovali u napadu:
1. Jelini} Bernardin major HOS-a20
2. Ivo \or|i}, zvani Supetlo, od oca Mate i majke Mare \a}i}, star
oko 40 godina, iz Bijele;
3. Andrija \or|i}, od oca Mate i majke Mare \a}i}, star oko 52 godi-
na, iz Bijele;
4. Igwacije Jurkovi}, od oca Filipa i majke Petre Mende{, ro|en 30.
7. 1938. godine u Bijeloj;
5. Marjan Lastri}, od oca Ive i majke Ane Petra{evi}, ro|en 22. 8.
1957. godine u Bijeloj;
6. Matija Mende{, od oca Ante i majke Mare Geqi}, ro|en 28. 9. 1954.
godine u Bijeloj;
7. Ivo Stjepanovi}, zvani Pele{, od oca Andrije i majke Ike Jurko-
vi}, ro|en 2. 1. 1970. godine u Br~kom;
8. Stjepan Filipovi}, od oca Blaà i majke Ane Filipovi}, ro|en 12.
2. 1959. godine u Lani{tima;
9. Andrija ân~arevi}, od oca Nika i majke Luce Laci}, ro|en 23. 8.
10. Frawo ân~arevi}, od oca Andrije i majke Mare Gluhakovi}, ro|en
5. 2. 1952. godine u Bijeloj;
11. Filip An|i} zvani Irac;
20 Vidi Bukvik: Zlo~in bez kazne, izjava \or|i} Zvonimir str. 104.
40 Qubi{a Simi}
12. Dragan Mende{;

13. Frawo Mende{;
14. Zvonimir \or|i}, zvani ]one;
15. Ivo Jurkovi}; i
16. Mato Luki}.
Posle napada na Bosansku Bijelu usledio je napad na srpsko selo Ce-
rik. Prvi napad na ovo selo izveden je 17. 6. 2012, da bi 28. 8. 1992. selo bi-
lo napadnuto po drugi put.
Tokom prvog napada ubijeni su: Simo Simi}, ro|en 1924; Jovo Marko-
vi}, ro|en 1964. i Spasoje Andri}, ro|en 1962. godine.
U drugom napadu `rtve su bili: Petar Xombi}, ro|en 1942; Zaharije
Zari}, ro|en 1919; Lazar Ili}, ro|en 1933; Milutin Dragi~evi}, ro|en
1925; Risto Jovanovi}, ro|en 1926; Mitra Brkovi}, ro|ena 1937; Milka Br-
kovi}, ro|ena 1975; Milivoje Sekuli}, ro|en 1940; Danko Mijatovi}, ro|en
1939; Ostoja Mi}anovi}, ro|en 1939; i Aco Mili~evi}, ro|en 1958. godine.
Tokom napada na Cerik uni{teno je ili zapaqeno 105 srpskih ku}a,
kao i crkva Svetog Jovana Bogoslova, koja je prethodno minirana.
Neka od lica koja se, po tvrdwama svedoka, mogu dovesti u vezu sa na-
padima na Cerik su:
1. Mato Anti}, od oca Ive, ro|en 17. 1. 1965. godine u D. Skakavi;
2. Filip Gluhakovi}, od oca Bartola i majke Ruè;
3. Igwacije Jurkovi}, od oca Filipa i majke Petre Mende{, ro|en 30.
7. 1938. godine u Bijeloj;
4. Marjan Lastri}, od oca Ive i majke Ane Petra{evi}, ro|en 22. 8.
5. Mato Mende{, od oca Ante i majke Mare Geqi}, ro|en 28. 9. 1954. go-
dine u Bijeloj;
6. Draèn Petrovi}, od oca Petra i majke Anice Mi}i}, ro|en 15. 2.
7. Andrija ân~arevi}, od oca Nika i majke Luce Laci}, ro|en 23. 8.
1950. godine u Bijeloj; i
8. Frawo ân~arevi}, od oca Andrije i majke Mare Gluhakovi}, ro|en
5. 2. 1952. godine u Bijeloj.
Napadi na sela Bosanska Bijela i Cerik bili su probna operacija mu-
slimansko-hrvatskih snaga u Posavini. S obzirom na to da sa srpske strane
nije bilo adekvatnog odgovora, napada~i su mogli razmatrati preduzimawe
daqwih operacija protiv sela bukvi~ke regije. Jedno od tih sela bilo je
Bukovac.
Napad na Bukovac izveden je 11. 9. 2012, a na Bukvik 14. 9. 2012. Bi-

lans ovog dobro organizovanog i izvedenog napada bilo je 64 ubijeno lice,
oko 2.500 zarobqenih civila odvedenih u logore, 442 potpuno uni{tene i
195 delimi~no uni{tenih ku}a, koje su pre paqewa temeqno opqa~kane.
Sva navedena lica koja su u~estvovala u napadu na Bosansku Bijelu i
Cerik, u~estvovala su i u napadu na Bukovac i Bukvik, rame uz rame sa mno-
gim drugim pripadnicima 108. HVO i 108. br~anske brigade.
U pqa~kawu srpske imovine u Bukviku isticali su se: Petar Bosan-
ki}, Luka Jaki}, Mato Pari}, Mensur \aki}, Zdravko Rado{evi}, Vje-
koslav ârapi}, Blaò Xini}, Nufik Ibrahimovi}, Junuz Imamovi},
[efket Lubinovi}, Zeherijah Osmi}, Fakrudin Osmi}, zvani ârli,
[efik Pamuk~i}, Sadik Pezerovi}, Nurija Saraj~i}, Damir Suqi},
zvani Makija, Nurija Tursunovi}, Zijad Tursunovi}, Sado Haxi} i Si-
nan Haxi}.
Slede}e selo na udarnom spisku za napad bilo je Vu~ilovac. Napad je
izveden 12. 12. 1992. godine. Napada~i su uglavnom bili Hrvati iz okolnih
hrvatskih sela, kao i oni koji su pre{li preko Save da bi se borili na
strani bosanskih Hrvata. Kao i sva prethodna, i ovo selo je nakon napada
opqa~kano, ku}e su spaqene, pravoslavna crkva uni{tena, a srpsko grobqe
oskrnavqeno. Taktika hrvatskih vojnika je bila da u uniformama Vojske
Republike Srpske u|u u selo tokom smene, tako da je bilo te{ko uo~iti
podvalu. Nakon ulaska u selo vojnici HVO-a ostali su u vezi sa svojom ko-
mandom kako bi kordinisali napad. Tom prilikom je zarobqeno i 5 pripad-
nika 16 kraji{ke brigade kojima se od tada gubi svaki trag, a to su: Radmil
Ivankovi}, ro|en 1956; Boò Basara, ro|en 1960; Milenko Vasi}, ro|en
1952; Qubi{a Marinkovi}, ro|en 1972; Dragan @ivkovi}, ro|en 1971.
Tokom napada ubijeni su: Panto Majstorvi}, ro|en 1944; Milenko Maj-
storovi}, ro|en 1971; Ilija Majstorovi}, ro|en 1937; Marinko Margeti},
ro|en 1942; Oqa Igwi}, ro|ena 1939; Ruà Nikoli}, ro|ena 1926; Netka Lu-
ki}, ro|ena1928; Milan Margeti}, ro|en 1963; Pero Kiti}, ro|en 1953; Mi-
}o Luki}, ro|en1946; Svetislav Mitrovi}, ro|en1968; Boò Petrovi}, ro-
|en 1952; Joco Mi{i}, ro|en1973; Lazo Ostoji}, ro|en 1946; Ratko Luki},
ro|en 1944; Sla|an Niki}, ro|en 1967 i Krsto Arseni}, ro|en 1906.
Daleko ve}e stradawe me{tana Vu~ilovca spre~eno je zahvaquju}i
prisebnosti Zijada Mujxi}a koji je kao pripadnik VRS uz pomo} prage
(protivavionski top) usporio napredovawe hrvatske vojske omogu}iv{i ve-
}em broju civila da napuste selo. Na taj na~in izbenuto je stradawe ve}ih
razmera.
Jedan od glavnih osumwi~enih za ubijawe gore navedenih Srba, kao i
za mu~ewe zarobqenog srpskog ìvqa iz ovog sela je Pero Vincenti}, zva-
ni Kow.
Neki od svedoka napada na ova sela dali su izjave pred istra`nim su-
dijom osnovnog suda u Br~kom.
U izjavi br. 617/95-21, od 24. 7. 1995. godine, svedok Bosiqka Niko-
li} navodi:
42 Qubi{a Simi}
U prvoj polovini 1992. godine, kada je rat po~eo, iz hrvatskih sela

upu}ivane su pretwe srpskom stanovni{tvu u selu Vu~ilovac i Kopanica
govore}i da }e svi Srbi sa tog podru~ja biti proterani ili poubijani. Ne-
gde u julu i septembru pomenute godine srpsko stanovni{tvo iz sela Kopa-
nice je proterano, a negde u novembru ili prvoj povini decembra hrvatska
vojska proterala je sve Srbe iz Vu~ilovca. Prilikom upada u sleo Vu~ilo-
vac hrvatska vojska je sve stanovnike koji nisu napustili svoje ku}e i pobe-
gli poubijala kod wihovih ku}a.
Svedok Qubomir Ostoji}, u izjavi br. 617/95-42, od 25. 8. 1995. godi-
ne, navodi:
Hrvati su u svojim selima formirali vojne jedinice koje su nosile
oznake HVO i otpo~eli su sa upu}ivawem pretwi stanovni{tvu Vu~ilovca
govore}i im da }e svi Srbi biti proterani i poubijani. Takvo stawe traja-
lo je sve do 12. 12. 1992. godine, kada su u selo Vu~ilovac upali hrvatski
vojnici iz susednih sela, otpo~eli da pale srpske ku}e i ubijaju srpsko
stanovni{tvo Koliko je meni poznato, u napadu je u~estvovao Ivo Vin-
centi} zvani Kow, koji se naro~ito isticao u ubijawu i masakrirawu zato-
~enih Srba u Vu~ilovcu.
Ni druga sela br~anske op{tine nisu boqe pro{la, posebno u mesti-
ma gde Srbi nisu bili ve}insko stanovni{tvo. Tamo su postajali lak plen
za dobro opremqene vojnike armije BiH. Bilans etni~kog ~i{}ewa srpskog
stanovni{tva po selima br~anske op{tine je slede}i.
Broj proteranih Srba po selima:
1. Bukvik 291 stanovnik iz 97 doma}instava;
2. Bukovac 249 stanovnika iz 82 doma}instva;
3. Vuji~i}i 312 stanovnika iz 91 doma}instva;
4. Gajevi 228 stanovnika iz 76 doma}instava;
5. Gorwi Bukvik 548 stanovnika iz 137 doma}instava;
6. Xigura 104 stanovnika iz 26 doma}instava;
7. Lukavac 252 stanovnika iz 88 doma}instava;
8. Vu~ilovac 805 stanovnika iz 229 doma}instava;
9. Vitanovi}i 130 stanovnika iz 32 doma}instva;
10. Ra{qani 64 stanovnika iz 32 doma}instva;
11. Srpska Brka 54 stanovnika iz 18 doma}instava;
12. Stjepkovica 110 stanovnika iz 22 doma}instva;
13. Skakava 175 stanovnika iz 35 doma}instava;
14. Ulice 224 stanovnika iz 56 doma}instava;
15. Cerik 520 stanovnika iz 102 doma}instva;
16. Poqe 134 stanovnika iz 30 doma}instava;
17. Mao~a 510 stanovnika iz 85 doma}instava;
18. Lipovac 120 stanovnika iz 30 doma}instava i

19. Bijela 758 stanovnika i 188 doma}instava.
Kada se sve sabere, dobija se podatak o 5.588 proteranih stanovnika
iz 1.456 doma}instava.
Stanovni{tvo koje nije uspelo da se spase od zuluma armije BiH odve-
deno je u logore. U Posavini je bilo 35 logora, od toga 19 na teritoriji br-
~anske op{tine. Logori su se uglavnom nalazili u domovima kulture, me-
snim uredima, {kolama, skladi{tima, ali i u privatnim ku}ama. Na br~an-
skoj op{tini logori za Srbe bili su:
1. G. Rahi}, osnovna {kola;
2. G. Rahi}, Rasadnik;
3. G. Rahi}, skladi{te gra|evinskog materijala;
4. G. Rahi}, su{ionica u Okrajcima;
5. G. Rahi}, mesni dom;
6. D. Rahi}, privatne ku}e;
7. Bosanska Bijela, mesni dom;
8. Bosanska Bijela, su{ionica za {qive;
9. Bosanska Bijela, privatne ku}e;
10. Bo}e, osnovna {kola;
11. Bo}e, prostorije mesne zajednice;
12. G. Zovik, skladi{te gra|evinskog materijala;
13. Boderi{te, Interplet;
14. Mao~a, farma pili}a;
15. Mao~a, kafana Boqi ìvot;
16. Palanka, prostorije mesne zajednice;
17. Ra{qani, magacin;
18. Ulice, osnovna {kola;
19. Ulice, mesni dom;
20. Ulice, privatne ku}e;
21. Poqaci, osnovna {kola.
1. Logor u osnovnoj {koli u Gorwem Rahi}u, aktiviran od septem-

bra 1992. do marta 1993. godine
U ovaj logor dovo|eni su Srbi, uglavnom civili, sa podru~ja mesne
zajednice Bukvik, ali i iz drugih sela br~anske op{tine.
Sledi delimi~an spisak lica koja su osumwi~ena da su u~estvovala u
maltretirawu i mu~ewu civila u logoru Gorwi Rahi}:
44 Qubi{a Simi}
1. Nijaz Hoxi}, staàr u logoru u G. Rahi}u, pripadnik Zelenih beret-

ki. Radio na vagi za merewe stoke na sto~noj pijaci u Br~kom, poznat
pod nadimkom Govedar;
2. Jasminka Osmanovi}, pre rata radila u SUP-u u Br~kom;
3. Samir Li{i}, od oca Seada i majke Bagajete Hoxi}, ro|en 28. 9.
1973. godine u Br~kom. Pripadnik 108. br~anske brigade HVO Bosan-
ske posavine;
4. Nufik Ibrahimovi}, zvani Nufko, od oca Adema i majke Kokane
Ali}, ro|en 20. 10. 1964. godine u mestu Pribidoli, op{tina Srebre-
nica. Pre rata radio kao policajac u stanici policije Br~ko, pripad-
nik 108. br~anske brigade HVO Bosanske posavine;
5. Mensur Peqto, zvani Car, od oca Nexiba i majke Emine ]osi}, ro|en
27. 3. 1967. godine u Br~kom;
6. Damir Suqi}, zvani Makija, od oca Smajila i majke Zahide Fazli},
ro|en 1. 12. 1967. godine u Br~kom. Pripadnik 108. br~anske brigade
HVO Bosanske posavine;
7. Nermin Salijevi}, zvani Gumeni, od oca Feriza i majke Zarife Baj-
ramovi}, ro|en 24. 11. 1969. godine u Br~kom. ^lan kriznog {taba u
Gorwem Rahi}u;
8. Kadrija Avdi}, od oca Alije i majke Halime Smaji}, ro|en 23. 9.
1953. u Ratkovi}ima;
9. Vinko Bili}, zvani Bili, od oca Joze i majke Danice Juri}, ro|en 29.
10. 1965. godine u Dubravama;
10. Senad Ja{arevi}, od oca Teufika, ro|en 21. 9. 1960. godine;
11. Vlado Matuzovi}, iz @ivinica, u vreme izvr{ewa zlo~ina star oko
25 godina;
12. Osman Osmanovi}, zvani Osmo, od oca [emse i majke Hajke Juki},
ro|en 14. 3. 1960. godine u Br~kom;
13. Ferhat Osmanovi}, od oca [emse i majke Hajke Juki}, ro|en 16. 4.
14. Armin Omazi}, od oca Safeta i majke Azre, ro|en 19. 2. 1967. godine
u Br~kom;
15. Asmir Tatarevi}, od oca Mevludina i majke Zahide Fazli}, ro|en
16. Novalija Fazlovi}, od oca Mu{e i majke Emine Mehi}, ro|en 1. 1.
1948. godine u Islamovcu i
17. Ferid Fazlovi}, od oca Mu{e i majke Emine Mehi}, ro|en 5. 5.
1954. godine u Islamovcu.
2. Drugi logor u Gorwem Rahi}u u kome su se nalazili Srbi bio je

sme{ten u mesnom domu G. Rahi}
U ovom logoru glavnu re~, kada je maltretirawe Srba u pitawu, vodio
je Galib Haxi}, zvani Gale, od oca Himze i majke Safije Pa{ali}, ro|en
21. 11. 1947. godine u Br~kom. Pre rata bio je inspektor SUP-a u Br~kom, a
za vreme rata ~lan kriznog {taba u G. Rahi}u. Logor je bio pod komandom
izvesnog Bisera radnika fabrike Bosna. Sve okolnosti vezane za ovaj logor
de{avale su se pod wegvom komandom .
3. Tre}i logor u Gorwem Rahi}u, na mestu skladi{ta gra|evinskog

materijala
Osumwi~eni kao po~inioci krivi~nih dela protiv civilnog stanov-
ni{tva u ovom logoru su:
1. Adnan Hamidovi}, od oca Husnije i majke Mujesire Muminovi}, ro-
|en 28. 10. 1968. godine. Pripadnik 108. br~anske brigade HVO Bo-
sanske posavine;
2. Samir Li{i}, od oca Seada i majke Bagajete Hoxi}, ro|en 28. 9.
1973. godine u Br~kom. Pripadnik 108. br~anske brigade HVO Bosan-
ske posavine;
ro|en 1. 12. 1967. godine u Br~kom. Pripadnik 108. br~anske brigade
HVO Bosanske posavine;
4. Marin Ze~evi}, od oca Mirka i majke Ruè Josi}, ro|en 2. 2. 1944.
godine u Gorwem Zoviku, jedan od komandanata bataqona 108. br~an-
ske brigade Armije BiH i
5. Niko Ze~evi}, iz Gorweg Zovika.
4. Logor Rasadnik u Gorwem Rahi}u (prostorije i komore za dozreva-

we vo}a)
Za ratne zlo~ine protiv zato~enih civila osumwi~eni su:
1. Galib Haxi}, zvani Gale, od oca Himze i majke Safije Pa{ali}, ro-
|en 21. 11. 1947. godine u Br~kom. Pre rata bio inspektor SUP-a u
Br~kom, za vreme rata ~lan kriznog {taba u G. Rahi}u;
2. Lica pod nadimcima [ok, Kobra i Sova, straàri, pripadnici
HVO-a;
3. Muhamed Fazli}, pre rata policajac u Br~kom;
4. Asmir Tatarevi}, od oca Mevludina i majke Zahide Fazli}, ro|en
14. 6. 1964. godine u Br~kom. Pre rata radio u luci u Br~kom;
46 Qubi{a Simi}
5. Osman Osmanovi}, zvani Osmo, od oca [emse i majke Hajke Juki},

ro|en 14. 03. 1960. godine u Br~kom. Pre rata radio kao inspektor za
suzbijawe privrednog kriminala, za vreme rata ~lan kriznog {taba u
Gorwem Rahi}u;
6. Ferhat Osmanovi}, od oca [emse i majke Hajke Juki}, ro|en 16. 4.
1960. godine u Br~kom, ~lan kriznog {taba u Gorwem Rahi}u;
7. Ferid Fazlovi}, od oca Mu{e i majke Emine Meki}, ro|en 5. 5.
1954. godine u Islamovcu. Pre rata na funkciji {efa Deta{mana
Slu`be dràvne bezbednosti u Br~kom. Pripadnik vojne komande 108.
br~anske brigade HVO-a Bosanske posavine;
8. Mensur Fejto, Mirsad Mehmedba{i} i Keleva Ilija, li~ne pojedi-
nosti nepoznate;
9. Mensur Peqto, zvani Car, od oca Nexiba i majke Emine ]osi}, ro|en
10. Mirsad Li{i}, od oca Meksuda i majke Raze âji}, ro|en 2. 4. 1966.
godine u Br~kom;
ro|en 1. 12. 1967. godine u Br~kom. ^lan kriznog {taba u G. Rahi}u,
pripadnik 108. br~anske brigade HVO-a Bosanske posavine i
12. Vinko Bili}, zvani Bili, od oca Joze i majke Danice Juri}, ro|en 29.
10. 1965. godine u Dubravama. Pripadnik 108. br~anske brigade HVO
Bosanske posavine.
Na raspolagawu Tuìla{tva Distrikta Br~ko postoji obiqe dokaznog

materijala u vidu izjava `rtava iz raznih logora u Rahi}u. Nave{}emo ilu-
strativne odlomke iz izjava preìvelih logora{a:
Mene su uhvatili 21. 9. 1992. godine i odveli u selo Rahi}, gde su me
smestili u prostorije {kole. U grupi je bilo 61 lice, i to od djeteta sta-
rog tri godine, pa do 70 godina. U toj grupi su bili mu{karci i ène. Sme-
{teni smo u u~ionice, jer je sportska dvorana bila napuwena i u istoj se
nalazilo 260 qudi. Prilokom dovo|ewa odvojili su ène i djecu, a nas mu-
{karce zatvorili zasebno. Odmah po zatvarawu u prostorije su do{li hr-
vatski i muslimanski vojnici i po~eli da nas udaraju i saslu{avaju. Tukli
su nas nogama na kojima su bile ~izme, pesnicama, palicama, komadima pla-
sti~nih crijeva, stolicama, kundacima, rukohvatima od noèva i pi{toqa.
Izvodili su nas pojedina~no a naj~e{}e u no}nim ~asovima i tukli do one-
sve{}ivawa. Tre}e ve~e jedan hrvatski vojnik ~ije ime ne znam poku{ao je
malim noèm da mi izvadi lijevo oko. Istim noèm koji je on imao u ruka-
ma napravio mi je ubod u predelu stopala sa gorwe strane na desnoj nozi.
Zadràn sam u prostorijama te {kole tri dana i za sve to vrijeme neprekid-
no sam bio mu~en i zlostavqan . Tukli su me Ibrahimovi} Nufik, Li{i}
Samir, Peqto Mensur, izvesni Car Makqa, Gumeni Ivica . (Ilija

Dragi~evi}, br. izjave 617/95-2)
Za to vrijeme sam 24 puta bio prebijen, a u tome je predwa~io jedan

Galib Iz tog perioda se se}am da su kroz te{ke fizi~ke muke pro{li mo-
ji saborci, Ilija Dragi}evi}, Simo Panteli}, Cvijetin Vasiqevi}, koji
su isto tako bili tu~eni i prebijeni do iznemoglosti Treba naglasiti
da je Galib, pored svoje okrutnosti, bio vrlo opasan i prilikom saslu{a-
wa. Na stolu je drào noève i skalpere i rekao da }e mi odse}i tri prsta
na ruci i na nozi ukoliko ne priznam ono {to je on traìo da kaèm Jed-
nog dana taj Galib me je skinuo potpuno golog, a zatim me tukao palicom od
nogu pa do glave svaki milimetar moga tijela. Na rukama sam imao otekline
pa su me saborci lije~ili. To mogu posvedo~iti \uri} Nikola, koji je tre-
nutno jo{ u zarobqeni{tvu, i Radi} Cvjetin, koji se nalazi u Br~kom
(Izjavu pred istra`nim sudijom u Br~kom dao Pavo Radi} br. izjave
638/95-11)
Izjava pred istra`nim sudijom lica iz @abqaka, koje se tokom 1992.

godine nalazilo u logorima u Mao~i i u Gorwem Rahi}u:
U Gorwem Rahi}u, bili smo smje{teni u sali seoskog doma gde nas
je ispitivao Haxi} Galib i Fazlovi} Ferid, a mene je maltretirao Kali}
Nijaz zv. Bego,te dvojica meni nepoznatih mladi}a. Ja bih ih poznao ako
bi ih video. Tukli su me nogama, ~izmama, rukama i kundacima, tako da su
mi naneli znatne telesne povrede, a povremeno sam gubio svest. Pored mene
tukli su i druge zarobqenike. I sada imam vidne oìqke po telu, koje sudu
pokazujem u predelu nogu i glave (Izjavu dao pred istra`nim sudijom u
Br~kom Slobodan Paji} br. izjave 638/95-9)
Tu smo svi bili prvo pretre{eni, sve nam je oduzeto, a zatim smo
i{li na ispitivawe jer su mnogi maltretirani i tu~eni. Li~no sam vidjeo
Omera âu{evi}a kad tu~e zarobqenike, a posebno sam zapamtio da je tukao
djecu,ta~nije de~ki}e od 1516 godina, bez ikakvog razloga, iako su imali
obavezu da nose vodu, a on ih je udarao nogama i rukama. On se ina~e isti-
cao svojom grubo{}u prema zarobqenicima. Htio bih ista}i i pona{awe
izvesnog An|elka Jurkovi}a zv. Gago, koji je bio okorjeli usta{a, a i no-
sio je znak U na uniformi i svaki put pozdravqao sa uzdignutom rukom i
povikom Za dom spremni. On nas je najvi{e vrije|ao i tukao. Bio sam i
o~evidac kada je naredio da mu se dovede jedna djevoj~ica i gledao sam kada
48 Qubi{a Simi}
su je doveli i ubacili na zadwe sjedi{te wegovog vozila gdje je potom i on

u{ao. Daqe to nisam mogao gledati i ne znam {ta se zatim doga|alo. Ostalo
mi je u sje}awu da je djevoj~ica plakala kad su je doveli, pa je o~igledno da
je van wene voqe sa wim po{la, a on joj nije ni ime znao jer je rekao da mu
dovedu onu crnu malu (Izjavu dao Miodrag Trifkovi}, br. izjave 634/95-9)

U mu~ewu su u~estvovali izvesni [ok, Kobra, za koje su govo-
rili da su iz Hrvatske, Vesna Guwe, koja je prije rata radila u kafi}u Bo-
em u Br~kom, neki Asmir iz Br~kog, Peqto Mensur, Mi{i} Mirsad, Su-
qi} Damir zv. Makija, svi iz Br~kog, biv{i radnici SJB. Me|u wima bio
je i Haxi} Galib zv. Gala, Osmanovi} Osman, zv. Osmo i Bili} Vinko zv.
Bili. Mene su izvodili veoma ~esto u dugu prostoriju u no}nim ~asovima
[ok i Kobra i oni su mi prilikom izvo|ewa najpre odsjekli dio stopa-
la lijeve noge (sud konstatuje da se svedoku vidi velika rasekotina na lije-
voj nozi izme|u sredweg i domalog prsta, zatim izme|u velikog i sredweg
prsta) [ok i Kobra su mi svrdlom za drvo bu{ili grudni ko{ u vi-
sini desne sise prema desnom pazuhu. Osim toga noèm su mi na vi{e mesta
zasijecali lijevu i desnu u{nu {koqku od ~ega se i sada vide oìqci. Sa
posebnom napravom u vidu kuke poku{ali su da mi izvade levo oko od ~ega
se i sada vidi oìqak. Prilikom izvo|ewa neprekidno su mi psovali maj-
ku ~etni~ku, govorili da }u biti likvidiran i da za mene nema ìvota. Po-
menuti su mi gasili cigarete na ki~menom stubu od ~ega sada imam vidne
povrede, udarali su me komadima drveta duìne oko 1 m i pre~nika 56 cm,
palicama, nogama na kojima su bile ~izme, pesnicama, okvirima od auto-
matskih pu{aka, kundacima od pu{aka, i svim drugim priru~nim sredstvi-
ma po svim dijelovima tijela. Naro~ito su me udarali u predjelu bubrega,
ki~me i u predjelu glave. Naj~e{}e su me udarali sve do onesve{}ewa, a po-
sle toga su me polivali vodom i odnosili. Mno{tvo puta vezali su mi de-
snu ruku za lijevu nogu ìcom (Izjavu dao pred istra`nim sudijom u
Br~kom Milenko Radu{i} br. izjave 679/95-17)

Asmir Tatarevi}, koga sam ja poznavao jer je radio u Luci u
Br~kom, zabio mi je {ilo izme|u prsta obeju ruku i nogu od ~ega se i danas
vide oìqci. Poslije ubadawa {ilom Asmir mi je noèm odsekao par~e
mi{i}a sa unutra{we strane natkoqenog dijela lijeve noge i naterao me da
to pojedem. Sa Asmirom je bila grupa hrvatskih vojnika za koje su govorili
da su iz Paraginih jedinica Uslijed svakodnevne torture, mu~ewa i tu~e
ja sam jednog dana komadom stakla isjekao sebi vene na lijevoj ruci. Me|u-
tim, to je primjetio straàr i pozvao nekog doktora Trumi}a, koji mi je za-
{io vene i nije do{lo do iskrvavqewa. Poslije ovoga ja sam bio neprekid-
no vezan da bi mi onemogu}ili da izvr{im samoubistvo. Hrvatski i musli-
manski vojnici za vrijeme boravka u pomenutim zatvorima naj~e{}e su se
iìvqavali tako {to su mi gasili cigarete na le|ima, od ~ega mi se i sada

~esto otvaraju rane. Hrvatski i muslimanski vojnici sjekli su me u predje-
lu grudnog ko{a na vi{e mjesta noèm, a u tome se naro~ito isticao vojnik
koga su zvali Kobra. Prijetili su nam da }e nam kqe{tima ~upati nokte.
U maltretirawu i mu~ewu uhap{enih isticali su se Peqto Mesur, karati-
sta iz Br~kog, Mehmedba{i} Mirsad zv.@u}o, biv{i dostavqa~ po{te,
izvjesna Vesna iz Guwe, koja je radila u nasequ Solidarnost kao konoba-
rica, moj biv{i kom{ija Ra{id Biqi}, koji me je svako ve~e izvodio i tu-
kao, âu{evi} Omer, Hoxi} Nijaz ,biv{i inspektor SUP-a u Br~kom, Ha-
xi} Galib zv. Gale, Imamovi} Osman zv. Osmo i Fazlovi} Novalija. Ja
sam sve ove ranije poznavao jer su svi iz Br~kog. Izjavu pred istra`nim
sudijom u Br~kom dao Vasiqko Todi}, broj izjave 679/95-18.

Segmenti iz izjava logora{a iz logora u Ulicama:
Za sve to vrijeme sam veoma ~esto izvo|en i tu~en. Tukao me je voj-
nik ~ije je ime Senad, ali ostale podatke ne znam. On me je vezao lisicama,
a potom me je udarao nogama na kojima su bile ~izme, pesnicama, kundakom
od oru`ja i palicama. Od tih udaraca imao sam prelom zuba u gorwoj vili-
ci sa leve strane, a zatim VI i VII rebra sa lijeve strane. Od udaraca polo-
mqena mi je hrskavica {koqke lijevog uha, tako da mi je uho sada u nepri-
rodnom poloàju (Izjavu pred istra`nim sudijom u Br~kom dao Lazo Ra-
dovanovi} br. izjave 679/95-21)

[ef policije koja nas je ~uvala u tom logoru je Marko [imi} iz
sela Ulovi}. Sa Markom je bio Dama Hosovac iz Hrvatske, koga ja ranije
nisam poznavao. Pored navedenih bio je i neki Braco iz Hrvatske. Oni su
uglavnom predwa~ili u udarawu uhap{enih Srba. Mene su udarali pali-
com po svim dijelovima tijela, a najvi{e u predjelu glave. Izvodili su nas
po danu, a naj~e{}e u no}nim ~asovima i to po nekoliko puta i tukli nas
Znam da sam od tih udaraca kao posqedicu imao o{te}ewe centra za ravno-
teù, usqed ~ega nisam mogao da stojim niti da se kre}em Svakoga dana
sam izvo|en sa grupom uhap{enika na kopawe rovova na potezu Ulice, Go-
rice, Lani{te i D. Rahi} (Izjavu pred istra`nim sudijom u Br~kom dao
Lazo Simi} br. izjave 617/95-39)

Segmnenti iz izjava logora{a iz logora u Mao~i:
U Gorwem Rahi}u su me smjestili u osnovnu {kolu gdje je bilo do-
sta svijeta, uglavnom muslimana iz Br~kog i tu sam preno}ilaSutradan
oko 17 ~asova u {kolu je do{ao Ramiz sa Mujkanovi} Faridom, te me odve-
zli u Mao~u, u Krizni {tab koji je bio smje{ten u jednoj zgradi neposredno
kod zadru`nog doma. Uveli su me u kancelariju na spratu gde smo ostali
50 Qubi{a Simi}
Farid i ja, a Ramiz je negdje oti{ao. Farid je po~eo da me ispituje pitaju-

}i me za oca i brata u kojoj su vojsci, a tako|e se raspitivao i za ostalu mo-
ju rodbinu Dana 1. maja 1992. godine, u ve~erwim satima, do{ao je Farid
te mi rekao da ukoliko budem sa wim spavala, da me ne}e niko dirati i da
mi niko ni{ta naào ne}e u~initi. Kada sam to odbila, pri{ao mi je i
o{amario me, oborio me na pod i podigao mi odje}u. I pored moga upornoga
opirawa, on je uspio da me siluje, iìvqavaju}i se oko pola sata. Nakon to-
ga Farid je iza{ao iz kancelarije, a u kancelariju je u{ao Vili} Meho, sin
Ramizov. Ni{ta mi nije govorio, ve} je po~eo da me tu~e, pri ~emu me je i
on silovao, iìvqavaju}i se, kao i Farid, oko pola sata, da bi nakon toga
oti{ao i celu no} sam ostala sama. Nakon izvjesnog vremena, ujutro, dok
sam bila sama u kancelariji, do{la su trojica mladi}a u uniformi, hrvat-
ske nacionalnosti, rekav{i mi da ih je poslao Farid da sa mnom obave raz-
govor. Ispitivali su me, pitaju}i me, kao i Farid, za oca i brata. Nakon
toga ispitivawa su me bez ikakvog razloga oborili na pod, pri ~emu su me
tukli. Tada mi je jedan mladi} drào noge, a drugi ruke, dok me je tre}i si-
lovao, i tako su se svi izre|ali. Posle ovog mu~ewa sva trojica su oti{li,
da bi narednih dana ponovo dolazili, maltretiraju}i me i ispituju}i me za
oca i brata. Jednom prilikom wih dvojica su oti{la, a ostao je tre}i, koji
me je uz tu~u silovao, govore}i mi da je boqe da budem samo sa wime nego da
dolaze i ostali U junu mesecu 1992. godine, po{to sam uo~ila da sam
ostala trudna, brat me odveo u Novi Sad gdje sam abortirala (Izjavu
pred istra`nim sudijom u Br~kom dala @. R. br. izjave 144/95-4)
Iz logora u Rahi}u poslije boravka preba~en sam u susedno musli-

mansko selo Mao~a i tamo smje{ten u prostorije neke garaè. U te prostori-
je smje{tena je cijela grupa u kojoj sam ja bio u Rahi}u. U toj grupi bili su i
P.A. iz Br~kog, K.D. iz D. Mihoqca iz Hrvatske i J.Q. iz [amca. Posle par
dana u tu prostoriju su dovedeni Srbi iz Bijeqine, i to wih petorica. Jedan
od wih se zvao M.S. i dvojica sa prezimenom [ubari}. Ostale podatke za ta
lica ne znam. Me|utim, znam da je jedan od tih [ubari}a ubijen u prisustvu
cijele grupe. Wega je Vesna iz Guwe, koja je nosila uniformu sa oznakom ze-
lenih beretki zaklala noèm. Taj ~ovjek je bio rawen, a Vesna mu je noèm
presjekla vrat u prisustvu svih. Wegovo tijelo je poslije dva sata stajalo ta-
mo ispred prostorije u kojoj smo mi bili zatvoreni, a posle toga su ga zamo-
tali i odnijeli negde. Taj ~ovek je imao izme|u 35 i 38 godina. Prema nama
su postupali veoma strogo, izvodili su nas svakodnevno na tu~e, a hrana nam
je bila lo{a, kao i u Rahi}u. Spavali smo na golom betonu, i tu su nas zadr-
àli oko dva mjeseca. Upravnik logora u Mao~i bio je Kadrija Avdi}, biv{i
milicioner iz Br~kog. On je nas uhap{enike li~no zlostavqao, a dovodio je
i druge vojnike koji su nas izvodili i prebijali do onesvje{}ewa. Nepre-
kidno su nam prijetili da }emo svi biti poubijani i da za nas nema ìvota.
Iz te grupe koja se sa mnom nalazila u logoru u Mao~i svakodnevno su uhap-
{eni Srbi izvo|eni na obavqawe radova, ali ja nisam izvo|en. Znam pouzda-
no da su Vasiqko Todi} i Aleksandar Pavlovi} izvo|eni, i kada su se vra}a-
li pri~ali su da su ih tjerali da vade neeksplodirane granate. Oni }e se vje-
rovatno o tome detaqnije izjasniti (Izjavu dao pred istra`nim sudijom
u Br~kom Blagoje Vujanovi}, br. izjave 55/95-22)
Za vrijeme boravka u logoru u Rahi}u i Mao~i hrvatski i musli-

manski vojnici izvodili su mene i D.Z. da iskopavamo neeksplodirane ar-
tiqerijske granate kalibra 155 mm. Ja sam prilikom otkopavawa granate
namjerno udarao lopatom po wenom upaqa~u da bi me ona uni{tila. Me|u-
tim, ta granata nije eksplodirala. @elio sam da ona eksplodira zato {to
su mu~ewa bila takvog intenziteta da se vi{e nije moglo izdràti (Iz-
javu pred istra`nim sudijom u Br~kom dao Vasiqko Todi} br. izjave
679/95-18)
Segmenti iz izjave logora{a u selu Bo}e:

Hrvatski vojnici su nas tako|e vrije|ali, psovali majku, prijeti-
li da }emo biti svi poubijani i sli~no. Jedne no}i, mislim da je to bio 17.
ili 18. septembar 1992. godine, u prostoriju u kojoj smo mi leàli na pato-
su, tako {to su pored mene bila moja djeca, a daqe od mene bila je moja sve-
krva i wena svekrva, u{la je jedna èna koja je imala jaku baterijsku lampu
~ije je svjetlo bilo usmjereno prema nama koje smo leàle, i poslije kra}eg
zadràvawa ista je iza{la. Neposredno poslije ovoga u{ao je jedan hrvat-
ski vojnik koji je pozvao mene da iza|em iz te prostorije. Me|utim, ja sam
po~ela da pla~em i on me je uhvatio za ruku i silom izvukao iz te prostori-
je. Doveo me je u neki hodnik i po~eo da me vrije|a govore}i da sam srpsko
|ubre, a potom naredio da legnem na patos. Do{ao je jo{ jedan hrvatski voj-
nik, koji je po~eo da mi skida odje}u stavqaju}i cijev pi{toqa u moja usta
da ne vi~em i da ne pla~em, a potom me je silovao. Odmah poslije ovoga si-
lovao me je drugi vojnik koji je bio pored wega (Izjavu pred istra`nim
sudijom u Br~kom dala Koviqka Ba{i} br. izjave 617/95-16)
5. Logor u osnovnoj {koli u selu Ulice, od juna 1992. do po~etka

1993. godine
Lica koja su u ovom logoru osumwi~ena za krivi~na dela protiv ci-
vilnog stanovni{tva:
1. Marko [imi}, od oca Blaà, iz sela Ulovi}a. Pripadnik 108. br-
~anske brigade HVO-a Bosanske posavine, komandir vojne policije u
Ulicama, stare{ina logora;
52 Qubi{a Simi}
2. â|o, lice hrvatske nacionalnosti iz Slavonskog Broda, pripadnik

108. br~anske brigade HVO-a Bosanske posavine, straàr;
3. Braco, Musliman iz Republike Hrvatske, pripadnih 108. br~anske
brigade HVO-a Bosanske posavine, straàr;
4. Antun Iveqi}, zvani Anto i Posavac, od oca Serafina, ro|en 3. 5.
1965. godine u Goricama;
5. Tuwa Kova~evi}, zvani Kundi, od oca Nike, ro|en 8. 9. 1965. godine
u Markovi} Poqu;
6. Ivo Lu~i}, od oca Ilije i majke Kate Bosanki}, ro|en 11. 7. 1953. go-
dine u Vitanovi}ima;
7. Stjepan Lu~i}, od oca Ilije i majke Kate Bosanki}, ro|en 18. 11.
1966. godine u Vitanovi}ima i
8. Danijel Pari}, ro|en 1972. godine u Goricama.
6. Logor u osnovnoj {koli Bo}e, septembar okobar 1992. godine

Lice osumwi~eno za krivi~na dela protiv civilnog stanovni{tva:
1. Fata, pre rata radila kao konobarica u Bo}u u kafani Trome|a, or-
ganizovala silovawa u Bo}u.
7. Logor u napu{tenim srpskim ku}ama u Gorwem Zoviku, septem-

bar-oktobar 1992. godine
U ku}ama su uglavnom bile zato~ene ène i starije stanovni{tvo.
Najve}i broj èna, wih 23, sme{tene su u jednu ku}u gde su ih ~uvali hrvat-
ski vojnici, koji su ih svakodnevno psovali, vre|ali te pretili da }e ih
pobiti.
Osumwi~eni za krvi~na dela protiv civilnog stanovni{tva u ovom
logoru su:
1. Jasminka Osmanovi}, pre rata radila u SUP-u u Br~kom, i
2. Pripadnici 108. br~anske brigade Armije BiH koji su obavqali
zadatke u logoru u raznim svojstvima.
8. Logor u skladi{tu gra|evinskog materijala u Gorwem Zoviku,

septembar-novembar 1992. godine
Ovaj logor bio je sme{ten u hrvatskom selu Zovik. Pre izbijawa suko-
ba prostor je kori{}en kao skladi{te gra|evinskog materijala i bio je
ogra|en bodqikavom ìcom.
Osumwi~eni po~inioci krivi~nih dela protiv civilnog stanovni-
{tva pripadnci su 108. br~anske brigade Armije BiH.21
21 Objediweni spisak lica osumwi~enih za ratne zlo~ine na teritoriji op{tine

Br~ko, Prilog s. 138.
IV. Granatirawe grada Br~ko
Za mene kao pisca ovih redova granatirawe grada, osim istraìva~ke,

ima i emotivnu dimenziju jer sam kao de~ak u okolini Bijeqine slu{ao
prasak topova i eksplozije granata koje su iz Hrvatske padale po Br~kom.
Navodim iz Hrvatske, jer je s obzirom na mesto u kome sam ìveo bilo mogu-
}e, posebno no}u, ~uti prasak topova iz tog pravca. Ujutro bi qudi komen-
tarisali: Hrvati opet ga|ali Br~ko. To je trajalo mesecima, sa ve}im ili
mawim intezitetom. De{avalo se da po nekoliko ve~eri zaredom ~ujemo
zvuk granata, onda malo zati{je, pa opet. Dodatni strah unosile su pri~e
qudi koji su preìveli Drugi svetski rat. S obzirom na to da je moja baka
ro|ena u tom kraju (selo Krbeti) imao sam priliku da slu{am o zlo~inima
koje su ~inile usta{e, koji su bili daleko gori od onih koje su ~inili
Nemci.
Zahvaquju}i svom poloàju, Br~ko se od samog po~etka rata nametnulo
kao va`na strate{ka ta~ka. Pre svega zato {to deli teritoriju Republike
Srpske na dvoje, a jo{ i zato {to je Br~ko mesto sa izgra|enom infrastruk-
turom i, preko dva mosta, èlezni~ki i drumski je povezano sa Republikom
Hrvatskom. Uz sve to, ima i najve}u re~nu luku u BiH.
Ru{ewem mostova u ranim jutarwim ~asovima 30. aprila 1992. godine
zahuktava se ratna stihija u gradu. U tom periodu pripadnici Zelenih be-
retki postavqaju barikade, te prekidaju glavnu komunikaciju prema Lon~a-
rima , kao i brojne lokalne komunikacije oko Br~kog. Jedina slobodna osta-
la je putna komunikacija prema Bijeqini i Loparama. Ve} po~etkom maja
1992. godine pripadnici srpskih snaga izvr{ili su akciju probijawa po-
stavqenih barikada i zauzeli su sve strate{ki bitnije objekte u centru
grada. Nakon zauzimawa strate{kih mesta usledio je period zati{ja u tra-
jawu od nekoliko meseci za vreme kojeg Srbi odràvaju zauzete poloàje u
gradu. Period zati{ja Muslimansko-Hrvatske snage koriste da se dodatno
naoruàju koriste}i Republiku Hrvatsku za nabavku naoruàwa. Najboqe
novonastalu situaciju opisuje Hamid Derowi} u svom novinskom ~lanku
pod naslovom Mali, veliki prevoznici. Tokom intervjua [emso Sakovi}
koji je bio prdsednik ratnog predsedni{tva op{tine Br~ko, a nakon rata
poslanik u skup{tini Br~ko Distrikta, opisuje detaqno srovo|ewe u delo
prethodno dobro osmi{qenog plana dodatnog naoruàvawa Muslimana.
Sakovi} navodi da su za nabavku oru`ja ispred SDA bili su zaduèni
Ibro Rami}, Rahmo âu{evi} i Mujo Quca. U navedenom periodu formiran
je i gradski {tab TO ~iji su ~lanovi bili Mensur \aki}, Bego âu{evi} i
Mirso Bajraktarevi}. Daqe, Sakovi} isti~e da je u~estvovao u naoruàva-
wu Muslimana u MZ Gluhakovac i Brodu{a, kao i da je oru`je nabavqeno u
Hrvatskoj. Po tvrdwama Sakovi}a, isti posao na podru~ju MZ Klanac oba-
vqali su Hajrudin Jusufovi} i Huso \apo. U prevozu naoruàqa iz Hrvat-
ske preko reke Save u~estvovali su: Mirsad Kucalovi}, Mensur Peqto, Ba-
jazit Saletovi}, Damir Suqi} (Makija), Senad Top~agi}, Edin Dervi{e-
vi}, Said Juki}, Rusmir Tatarevi}, Ivica Lu~i}, Sead Zuki} i izvesni Na-
54 Qubi{a Simi}
ser Me{anovi}. Na hrvatskoj strani za bezbedan prevoz oru`ja bila je od-

govorna grupa pod nazivom Zmaj od Bosne u kojoj su bili Mensur Salko-
vi}, Rexo [ok, Izo Nani}, Senad Halki}, te lica sa nadimcima kobra, kon-
dor i dr. Po re~ima Bajazita Saletovi}a i Mirsada Kucalovi}a, koji su i
sami u~estvovali u transportu oru`ja iz Hrvatske, Prva po{iqka naoru-
àwa iz Rajevog Sela (Republika Hrvatska) na podru~je Gorica stigla je
sredinom aprila 1992. godine, a organizovali su je Farid Mujkanovi} i
pripadnici PL-a.
Sakovi} nije propustio priliku da istakne svoje zasluge za nabavku
oru`ja, te je naveo da je prvo oru`je za Brodu{u u aprilu mesecu nabavio
upravo on, iz Drenovaca (Republika Hrvatska). On daje detaqan opis akcije
i qudi koji su bili ukqu~eni u navedenu nabavku, te navodi: U aprilu
mjesecu, ja i Ifet Kurtali} (Ipe) u ve~erwim satima pre{li smo most i
oti{li u Guwu. Kra}e smo se zadràli u tamo{woj poslasti~arnici gdje su
nas ~ekali Enes i Dudo. Potom smo se sa koferima uputili ka Drenovcima
da preuzmemo naoruàwe (uglavnom pu{ke i municiju). Sa na{im policaj-
cem [efkom smo se dogovorili da pri na{em povratku ne bude kontrole na
punktu na br~anskoj strani mosta. Po preuzimawu po{iqke momci iz Dre-
novaca su nas dovezli a pripadnici Zbora narodne garde do{li su sa nama
skoro do polovine mosta. Po povratku u Br~ko, oru`je je sme{teno u ku}u
Avde Mehmedovi}a. [emso Sakovi}, poslanik u skup{tini Br~ko Distrik-
ta BiH, nije bio preterano optere}en moralnim normama. On je zarad nao-
ruàvawa svojih istomi{qenika u~estvovao u angaòvawu de~aka za preno-
{ewe oru`ja. On navodi da su de~ake, koji su kolicima vr{ili prevoz pr-
tqaga, angaòvali za preno{ewe oru`ja jer je ispod prtqaga oru`je bilo
relativno lako sakriti, a policija ih nije detaqno kontrolisala zbog ve-
likog prometa na mostu. Drugi su, poput Igbale âu{evi}, oru`je prenosi-
li u putnim torbama.
Uprkos uplivu velike koli~ine oru`ja u ruke muslimansko-hrvatske
vojske wihove snage ne uspevaju da preseku koridor, i time Republiku Srp-
sku razdvoje na dva dela, u sredi{te wihove pa`we prelaze srpska sela oko
Br~kog, koja napadaju, razaraju i pqa~kaju, a ìteqe tih sela odvode u logo-
re ili ubijaju ispred wihovih domova. Slede}i korak frustriranih musli-
mansko-hrvatskih snaga, koje ne uspevaju da povrate izgubqene poloàje u
gradu, ogleda se u intenzivnom i neselktivnom granatirawu gradskog pod-
ru~ja koje je bilo pod kontrolom srpske strane. Granatirawe traje skoro
sve vreme rata. Pored poloàja srpske vojske, meta nasumice ispaqenih
granata je i uè jezgro grada, od ~ega je pretrpelo {tetu civilno stanovni-
{tvo, a nanesene su i velike materijalne {tete.
Muslimani su ~esto birali na~in da zadaju {to razorniji udarac srp-
skoj strani. Rukovo|eni upravo takvom idejom, 10. maja 1994. godine izvr-
{ili su granatirawe Br~kog za vreme zasedawa u gradu Narodne skup{tine
Republike Srpske. Ciq napada bili su poslanici i rukovodstvo Republike
Srpske. Ve}ina ispaqenih granata pala je u blizini Doma kulture, gde se
odràvalo zasedawe Narodne skup{tine, kao i neposredno uz hotel Gale-

b, gde je odsela ve}ina gostiju i novinara.22
Granatirawe je vr{eno iz muslimanskog upori{ta Vranova~a i iz re-
jona sela Brka. Ve}ina granata pogodila je civilne objekte u ulicama Bra}e
Radi}, Jelenke Vo}ki}, Vase Pelagi}, Ante Juri}a, Kozara~ke i Majevi~kih
brigada, kao i Trg Mar{ala Tita.
Jedna od granata koja je tom prilikom pala u ulici Jelenke Vo}ki}
usmrtila je Svjetlanu Isalilovi}, koja je bila u osmom mesecu trudno}e,
wenu k}erku Boànu, staru tri godine, i svekra starog 61 godinu. Musli-
manske snage o~igledno nisu previ{e vodile ra~una o tome ko su mete wi-
hovih artiqerijskih napada. Na wihovom ratnom meniju ~esto su se nalazi-
li srpski civili, ukqu~uju}i starce, trudnice i decu, kao u ovom konkret-
nom slu~aju.23 Nekoliko primera sa podru~ja grada Br~ko pokaza}e obim te-
{kih kr{ewa obavezuju}ih me|unarodnih konvencija koje reguli{u zakone
i obi~aje rata, {tite neborbena lica i zabrawuju bezobzirno razarawe
(wanton destruction) civilnih objekata.
Tokom navedenog granatirawa teè ili lak{e su povre|eni Mara Ze-
qi}, ro|ena 1953. godine; Mile Luki}, ro|en 1972. godine; Milorad Mi-
}i}, ro|en 1955. godine; \or|e Laki}, ro|en 1952. godine; Luka Aleksi},
ro|en 1973. godine; Cvijeta @ivkovi}, ro|ena 1969. godine; Jelena Simi},
ro|ena 1968. godine; Ne|o To{i}, ro|en 1959. godine; Petar \ur|i}, ro|en
1950. godine; Miladinka Markovi}, ro|ena 1973. godine i Milovan Pan-
ti}, ro|en 1933. godine.24
U okviru sli~nog napada po civilnim ciqevima izvr{enog 13. 09.
1994. godine teè ili lak{e je raweno vi{e osoba. (Silvio Nikoli}, ro|en
1977. godine; Jovan Babi}, ro|en 1938. godine; Joka Vuji~i}, ro|ena 1912. go-
dine; Bo{ko Luki}, ro|en 1935. godine; Raisa Radu{i}, ro|ena 1942. godine;
Aleksandar Risti}, ro|en 1944. godine; Vesna \uki}, ro|ena 1976. godine;
Milko Radu{i}, ro|en 1939. godine; Savo Rosi}, ro|en 1924. godine; Sabina
Demirovi}, ro|ena 1980. godine; Mladen Laki}, 1982. godine; Goran Mitro-
vi}, ro|en 1972. godine i \ura| Mal~i}, ro|en 1961. godine.)
Na meti granata iz pravaca muslimanskih upori{ta nisu bili samo
civili uni{tavani su infrastruktura i privredni objekti.
Tako je 10. maja 1994. godine, tokom granatirawa, pogo|ena trafo-sta-
nica Br~ko 2 Dizdaru{a.25 Ovom prilikom, pri~iwena je ogromna mate-
rijalna {teta, pri ~emu je uni{ten transformator, koji je direktno pogo-
|en, kao i sva oprema koja je neophodna za prenos elektri~ne energije.
Na sli~an na~in, 7. jula 1994. godine, pogo|ena je fabrika za preradu
vo}a i povr}a Bosnaplod. Granata velikog kalibra probila je krov fa-
22 Izvje{taj SJB, Prilog s. 165.

23 Izvje{taj SJB, Prilog s. 165.
24 Izve{taj stanice javne bezbednosti Br~ko, Prilog s. 167.
25 Izvje{taj sa~iwen nakon granatirawa trafo stanice Dizdaru{a, Prilog s. 169.
56 Qubi{a Simi}
brike ostaviv{i otvor veli~ine 1,5 metara. Granata je o{tetila komoru u

kojoj se nalazilo 280 tona uskladi{tene duboko smrznute robe.26
Navedena fabrika 1995. godine bila je ponovo predmet granatirawa, s
tim {to su ovaj put granate stigle sa druge strane reke Save, ta~nije iz su-
sedne Republike Hrvatske. Tom prilikom, 12. maja 1995. godine na navedenu
fabriku pale su dve granate ve}eg kalibra.
Od 1992. do 1995. godine na naseqena podru~ja i civilne objekte na
{irem podru~ju Br~kog pao je veliki broj artiqerijskih zrna. Koli~inu je
te{ko proceniti, ali na osnovu broja rawenih civila, te perioda u traja-
wu od tri godine gotovo svakodnevnog granatirawa, koli~ina projektila
morala je bili velika. @iteqi Br~kog opstajali su tri godine pod unakr-
snom paqbom. Jedan deo granata stizao je sa muslimansko-hrvatskih polo-
àja oko grada, a drugi deo preko reke Save, iz tada ve} nezavisne Republi-
ke Hrvatske. U smislu sistematskog kr{ewa normi koje reguli{u pravila i
obi~aje rata, neselektivno granatirawe Br~kog predstavqa izniman splet
okolnosti jo{ i po tome {to sjediwuje unutra{wu i me|unarodnu dimenzi-
ju ove vrste naru{avawa temeqnih odredbi me|unarodnog prava. Prekr{aji
protiv civilnog stanovni{tva, koje je napada~ka koalicija vr{ila sa teri-
torije Bosne i Hercegovine, vr{eni su paralelno, sa pre}utnim odobrava-
wem te unutra{we zara}ene strane, i sa teritorije susedne strane dràve
Republike Hrvatske.
Sledi delimi~an spisak neborbenih lica rawenih ili ubijenih to-
kom granatirawa grada.
1992. godina
1. Goja Panteli}, ro|en 1941. godine
2. Simo Panteli}, ro|en 1984. godine
3. Nedeqko Panteli}
4. An|a Ku{lakovi}
5. Goran Ku{lakovi}, ro|en 1976. godine
6. Sofija Varcakovi}
7. Dominkovi} Anton, ro|en 1961. godine
8. Mato Karali}, ro|en 1965. godine
9. [ahza Bulevi}, ro|ena 1927. godine
10. \or|e \or|i}, ro|en 1925. godine
11. Milan Mi{kovi}, ro|en 1958. godine
12. Zvjezdana Begovi}, ro|ena 1975. godine
13. Safet Srna, ro|en 1928. godine
14. An|a Tomi}, ro|ena 1945. godine
26 Izvje{taji sa~iweni nakon granatirawa fabrike Bosnaplod, Br~ko, Prilog s. 170.

15. Ratko Tadi}, ro|en 1979. godine

16. Smiqana Simi}, ro|ena 1979. godine
17. Gavro Qubi~i}, ro|en 1914. godine
18. Mara Vuji~i}, ro|ena 1940. godine
19. An|a Qubi~i}, ro|ena 1939. godine
20. Stoja Simi}, ro|ena 1943. godine
21. Stana Saki}, ro|ena 1948. godine
22. Gina Tomi}, ro|ena 1954. godine
23. Zagorka Sekuli}, ro|ena 1943. godine
24. Simuna Tomi}, ro|ena 1929. godine
25. Ilinka Tadi}, ro|ena 1941. godine
26. A}im Qubi~i}, ro|en 1921. godine
27. Biqana Simi}, ro|ena 1982. godine
28. Risto Mitrovi}, ro|en 1954. godine
29. Zdenka Kapetanovi}, ro|ena 1951. godine
30. Refika Pisarevi}, ro|ena 1951. godine
31. Luka Peji}, ro|en 1977. godine
32. Fikreta Omeragi}, ro|ena 1942. godine
33. Anela Omeragi}, ro|ena 1971. godine
34. Enisa Murgi}, ro|ena 1970. godine
35. Ruìca Luki}, ro|ena 1938. godine
36. Darinka Tomi}, ro|ena 1949. godine
37. Bosiqka Arseni}, ro|ena 1952. godine
38. êdo Pavlovi}
39. \ura Ili}, ro|en 1928. godine
40. Tihomir Luki}, ro|en 1905. godine
41. Mara Ristani}, ro|ena 1933. godine
42. Joka Lazi}, ro|ena 1946. godine
43. Petar Stevi}
44. Safet Palata, ro|en 1945. godine
45. Ilija Markovi}, ro|en 1927. godine
46. Mirko Travar, ro|en 1967. godine
47. Mara Simi}, ro|ena 1936. godine
48. Dragiwa Gojakovi}, ro|ena 1935. godine
49. Vi{wa Cvijanovi}
50. An|elka Bosi}, ro|ena 1957. godine
58 Qubi{a Simi}
51. Jovanka Bosi}, ro|ena 1952. godine

52. Makivija Boì}, ro|ena 1972. godine
53. Safet Tokali}, ro|en 1933. godine
54. Wegoslava ârda{evi}, ro|ena 1973. godine
55. \or|e Trivunovi}, ro|en 1975. godine
56. Radi} Dragica, ro|ena 1941. godine
57. Cvijeta Tuvaqevi}, ro|ena 1963. godine
58. Sulejman Uzuni}, ro|en 1938. godine
59. \uka Igwi}, ro|ena 1942. godine
60. Tomislav Lazi}, ro|en 1987. godine
61. Edina Musi}, ro|ena 1975. godine
62. Nermin âpra, ro|. 1971. godine
63. Akif Piskavica, ro|. 1976. godine.
1993. godina
1. Lazo Varcakovi}, ro|en 1907. godine
2. Trivuna Juri{i}, ro|ena 1926. godine
3. Du{an Maksimovi}, ro|en 1917. godine
4. Milorad Milanovi}, ro|en 1932. godine
5. \ur|ija Moli}, ro|ena 1924. godine
6. Sr|an Marjanovi}, ro|en 1986. godine
7. Davor Peji}, ro|en 1982. godine
8. Dalibor Laki}, ro|en 1977. godine
9. Petra Laki}, ro|ena 1953. godine
10. Milica Dandar, ro|ena 1986. godine
11. Smiqa Stoki}, ro|ena 1940. godine
12. Danilo Mi{eqi}, ro|en 1926. godine
13. \uka Petri}, ro|ena 1926. godine
14. Suzana Vasi}, ro|ena 1984. godine
15. Mirela Stjepi}, ro|ena 1982. godine
16. Vildana Habul, ro|ena 1981. godine;
17. Radojka Vu~kovi}, ro|ena 1944. godine
18. Boja Juri|i}, ro|ena 1957. godine
19. Asmir Kari}, ro|en 1980. godine
20. Borko Radovanovi}, ro|en 1953. godine
21. Vera Hiv~ev, ro|ena 1907. godine
22. Marko Ristani}, ro|en 1971. godine
23. Kata Leti}, ro|ena 1956. godine

24. Marta Malinovi}, ro|ena 1934. godine
25. Alma Radovi}, ro|ena 1964. godine
26. Qubica Markovi}, ro|ena 1947. godine
27. Gospava Markovi}, ro|ena 1922. godine
28. Branka Ili}, ro|ena 1983. godine
29. Radinka Ili}, ro|ena 1966. godine
30. Milica Mitrovi}, ro|ena 1944. godine
31. Ana \or|i}, ro|ena 1964. godine
32. Jelena \uri}, ro|ena 1956. godine
33. @eqko Risti}, ro|en 1977. godine
34. Radivoje Risti}, ro|en 1942. godine
35. Igor Igwi}, ro|en 1980. godine
36. Dalibor Simi}, ro|en 1978. godine
37. Mi}o Mi}anovi}, ro|en 1979. godine
38. Sa{a Peki}, ro|en 1978. godine
39. Ratko Tadi}, ro|en 1979. godine
40. Mevludin Jusi}, ro|en 1943. godine
41. Milan Bjelovuk, ro|en 1950. godine
42. Ilinka Ostoji}
43. Latif Hrvat, ro|en 1949. godine
44. Rexo Rendi}, ro|en 1948. godine
45. Haxip Salihovi}, ro|en 1934. godine
46. Mirsad Kevri}, 1954. godine
47. Rizah Kova~evi}, ro|en 1939. godine
48. Hasan Be}irevi}, ro|en 1949. godine
49. Melvo Hibeqi}, ro|en 1959. godine
50. Muharem Hamzi}, ro|en 1953. godine
51. Hasan Murselovi}, ro|en 1955. godine
52. Mahmut Krajnovi}, ro|en 1948. godine
53. Radojka Izri}, ro|ena 1955. godine
54. Aleksandar Ondeq, ro|en 1982. godine
55. Cvjetko Stevi}, ro|en 1984. godine
56. Krsto Teodorovi}, ro|en 1979. godine
57. Milorad Ili~i}, ro|en 1975. godine
58. Obren Kruni}, ro|en 1947. godine
60 Qubi{a Simi}
59. Luka Arseni}, ro|en 1917. godine

60. Savo Jovanovi}, ro|en 1958. godine
61. @ivan Maksimovi}, ro|en 1973. godine
62. Nedeqko Maksimovi}, ro|en 1953. godine
63. Ilija Maksimovi}, ro|en 1984. godine
64. Boro Mi}i}, ro|en 1965. godine
65. Mehmed Keviri}, ro|en 1953. godine
66. Bahrija Be{irevi}, ro|en 1935. godine
67. Anka Pavi}, ro|ena 1932. godine
68. Milorad Li{i}, ro|en 1954. godine
69. Bastijan Be{irevi}, ro|en 1935. godine
70. Sead Juki}, ro|en 1946. godine
71. Muhamed âlukovi}, ro|en 1957. godine
72. Sini{a Gavrani}, ro|en 1981. godine
73. Milan Miki}, ro|en 1980. godine
74. Radivoje Simi}, ro|en 1977. godine
75. \uka Simi}, ro|en 1952. godine
76. Dragan Lazarevi}, ro|en 1981. godine.
1994. godina
1. Mladen Ili}, ro|en 1975. godine
2. Sanela Ristani}, ro|ena 1978. godine
3. Musli Saiti, ro|en 1935. godine
4. Qubica Markovi}, ro|ena 1947. godine
5. Ruà Obrenovi}, ro|ena 1922. godine
6. Savo Peji}, ro|en 1940. godine
7. Mara Zeqi}, ro|ena 1953. godine
8. Gajo ]irkovi}, ro|en 1969. godine
9. Miladinka Markovi}, ro|ena 1973. godine
10. Milovan Panti}, ro|en 1933. godine
11. Svjetlana Isajlovi}, ro|ena 1966. godine
12. Boàna Isajlovi}, ro|ena 1991. godine
13. Boò Isajlovi}, ro|en 1933. godine
14. Olivera Vukovi}, ro|ena 1976. godine
15. Joka Pudi}, ro|en 1927. godine
16. Du{ko Lazi}, ro|en 1982. godine
17. Nata{a Gaji}, ro|ena 1989. godine
18. Mihajlo Jovi}, ro|en 1969. godine

19. Mara @igi}, ro|ena 1934. godine
20. Novka Goran~i}, ro|ena 1943. godine
21. Karanfiqka Lazi}, ro|ena 1949. godine
22. Pero Stoki}, ro|en 1952. godine
23. @ivana Maksimovi}, ro|ena 1956. godine
24. Dragana Stoki}, ro|ena 1990. godine
25. Ivan Todorovi}, ro|en 1932. godine
26. Bosiqka Peji}, ro|ena 1913. godine
27. Danilo Varcakovi}, ro|en 1982. godine
28. Hidajeta Dervi|evi}
29. Safija Selimovi}, ro|ena 1919. godine
30. Nexad Arnautovi}, ro|en 1958. godine
31. Rusmir Begovi}, ro|en 1964. godine
32. Zlatko Vaqev~i}, ro|en 1957. godine
33. Nermin Husi~i}, ro|en 1961. godine
34. Mevludin Jusi}, ro|en 1943. godine
35. Mehmedalija Sejdi}, ro|en 1941. godine
36. Midhat Fati}, ro|en 1960. godine
37. Abid Junuzovi}, ro|en 1942. godine
38. Andrija Julari}, ro|en 1954. godine
39. Kemal Ibrali}, ro|en 1956. godine
40. Slavko Vu~kovi}
41. Antun Stjepi}, ro|en 1958. godine
42. Petar Stevanovi}, ro|en 1963. godine
43. Jelisavka Puqi}, ro|ena 1971. godine
44. Sawa Puqi}, ro|ena 1971. godine
45. Mirko Puqi}, ro|en 1980. godine
46. Velimir Puqi}, ro|en 1954. godine
47. Pero Pejkanovi}, ro|en 1946. godine
48. Bo{ko Luki}, ro|en 1935. godine
49. Raisa Radu{i}, ro|ena 1942. godine
50. Aleksandar Risti}, ro|en 1944. godine
51. Vesna \uki}, ro|ena 1976. godine
52. Milka Radu{i}, ro|ena 1939. godine
53. Savo Rosi}, ro|en 1924. godine
62 Qubi{a Simi}
54. Sabina Demirovi}, ro|ena 1980. godine

55. Mladen Laki}, ro|en 1982. godine
56. Jovan Babi}, ro|en 1938. godine
57. Silvio Nikoli}, ro|en 1977. godine
58. Joka Vuji~i}, ro|ena 1912. godine
59. Vjekoslav Beki}, ro|en 1973. godine
64. Gospava Gaji}, ro|en 1952. godine
65. Ilija Vidovi}, ro|en 1981. godine
66. Goran Mitrovi}, ro|en 1972. godine
67. \ura| Mal~i}, ro|en 1961. godine
68. Stevo Mihajlovi}, ro|en 1967. godine
69. Lazo Paji}, ro|en 1971. godine
70. Nada Luki}, ro|ena 1965. godine
71. Milorad Mi}i}
72. \or|e Laki}
73. Mile Luki}
74. Cvija ]irkovi}
75. Jelena Simi}
76. Ne|a To{i}
77. Luka Aleksi}
78. Petar \ur|i}
79. Miladin Markovi}
80. Anka Luji}, ro|ena 1938. godine
81. Qeposava Jevremovi}, ro|ena 1924. godine
1995. godina
1. Mi}o \uri}, ro|en 1980. godine
2. Slobodanka Vukailovi}, ro|ena 1963. godine
3. Ranko Petkovi}, ro|en 1955. godine
4. Ruà Beki}, ro|ena 1940. godine
5. Nenad Dubaji}, ro|en 1958. godine
6. Zora Dubaji}, ro|ena 1958. godine
7. An|ela Stjepanovi}, ro|ena 1971. godine
8. Milan Stjepanovi}, ro|en 1959. godine
9. Vesna Jovanovi}, ro|ena 1958. godine
10. Danica Savi}, ro|ena 1950. godine
11. \uka Mihajlovi}, ro|en 1957. godine
12. Petar Simi}, ro|en 1928. godine

13. Spasoje Vujanovi}, ro|en 1927. godine
14. Sini{a Je{i}, ro|en 1982. godine
15. Nenad Stoli}
16. Netka Goranovi}, ro|ena 1931. godine
17. Stevo \uri}, ro|en 1927. godine
18. Petar Jevremovi}, ro|en 1925. godine
19. Bojana Stesi}, ro|ena 1950. godine
20. Ivanka Bojanovi}, ro|ena 1957. godine
21. Petra Bojanovi}, ro|ena 1930. godine
22. Milena Laganin, ro|ena 1955. godine
23. Stevo Vukovi}, ro|en 1942. godine
24. Savka Toki}, ro|ena 1921. godine
25. Stojan Luki}, ro|en 1983. godine
26. Bojan Luki}, ro|en 1982. godine
27. Milka Dragi~evi}, ro|ena 1938. godine
28. Jela Todorovi}, ro|ena 1931. godine
29. Nevenka \oki}, ro|ena 1952. godine
30. Milka Mali}, ro|ena 1933. godine
31. Stojan Majstorovi}, ro|en 1943. godine
32. Stoja Gruji}, ro|ena 1958. godine
33. Cvijan Laki}, ro|en 1934. godine
34. Du{anka Nikoli}, ro|ena 1975. godine
35. Goja Raki}, ro|ena 1936. godine
36. Milica Todorovi}, ro|ena 1934. godine
37. Boìca Stojanovi}, ro|ena 1954. godine
38. Sadija Fazli}, ro|ena 1931. godine
39. Radosav Blagojevi}, ro|en 1981. godine
40. Milan Ristani}, ro|en 1918. godine
41. Spasa Gavri}, ro|ena 1949. godine
42. Milo{ Mitrovi}, ro|en 1982. godine
43. Dragoqub \uri}, ro|en 1943. godine
44. Makso Luki}, ro|en 1956. godine
45. Milorad Risti}, ro|en 1960. godine
46. Edina Cerimagi}, ro|ena 1969. godine
47. Vaso Peri}, ro|en 1963. godine
64 Qubi{a Simi}
Tokom granatirawa Br~kog muslimansko-hrvatskih snaga raspore|e-

nih oko grada ili iz privremeno zauzetih srpskih sela, kao {to je Vu~ilo-
vac, koje je dràla HVO, kao i sa teritorije Hrvatske preko reke Save, ra-
wen je veliki broj èna, dece i staraca. O potpunoj neselektivnosti grana-
tirawa civilnih naseqa i objekata govori i ~iwenica koja se o~ituje uvi-
dom u imena na navedenom spisku. Sastav `rtava bio je vi{enacionalan:
me|u nastradalima zastupqeni su svi gra|ani Br~kog, ne samo srpske ve} i
hrvatske i muslimanske nacionalnosti.
Po kategorijama stanovni{tva i pretvoreno u brojeve, presek `rtava
izgleda ovako.
Broj èna povre|enih tokom granatirawa: 110, ili 43%. (U ovoj
grupi bilo je osoba koje su zakora~ile u osmu ili ~ak devetu deceniju
ìvota.)
Broj dece povre|ene tokom granatirawa: 42, ili 17%.
Broj ostarelih osoba (preko 70 godina starosti) mu{kog pola po-
vre|enih tokom granatirawa: 15, ili 6%. (U ovaj broj ne ulaze osobe
ènskog pola jer su ve} navedene u prvoj skupini.)
Najstarija povre|ena osoba: ro|ena 1905. godine.
Najmla|a osoba ubijena tokom granatirawa civilnih objekata:
ro|ena 1991. godine.
Nastradale osobe muslimanske nacionalnosti (na osnovu imena
i/ili prezimena): 44
Granatirawe fabrika, civilnih objekata, bolnica, elektropostroje-
wa, kao i ubijawe dece, trudnica i staraca,27 ne moè predstavqati legiti-
man strate{ki interes ili ciq. Zna~ajan broj poginulih osoba musliman-
ske nacionalnosti (jasno je da se na spisku nalazi i prili~an broj Hrvata,
ali ih je teè po imenu i prezimenu pouzdano identifikovati) dodatno
ukazuje na neselektivnost artiqerijskih napada. Razumno je predpostaviti
da ni jedna od ove dve kategorije stanovni{tva u Br~kom nije mogla pred-
stavqati namernu metu napada sa muslimanskih ili hrvatskih poloàja. To
je dokaz vi{e da napadi nisu bili usmereni na specifi~ne vojne ciqeve
protivni~kih snaga. Oni odraàvaju strate{ku zamisao druge vrste, koja je
izri~ito zabrawena i strogo ka`wiva po vaè}im normama me|unarodnog
humanitarnog prava: kori{}ewe terora i neselektivnog razarawa sa ciqem
ubijawa civilnog stanovni{tva i uni{tewa sredstava koja su mu neophod-
na za opstanak. Jo{ je teè opravdati granatirawe Br~kog iz susedne Repu-
blike Hrvatske, zato {to tokom rata u Bosni i Hercegovini stanovnici
Br~kog nisu predstavqali nikavu pretwu po tada ve} nezavisnu dràvu Hr-
vatsku.
27 Prijave o povredi lica tokom granatirawa, Prilog s. 172.

V. Sumoran bilans normalizacije zlo~ina
Za veliki broj zlo~ina po~iwenih u ratnom periodu, zahvaquju}i iz-

javama o~evidaca, kako sa srpske, tako i sa muslimanske strane, izvr{ioci
su poimence poznati. Zato se postavqa pitawe: {ta tuìla{tva i sudovi u
Distriktu Br~ko i u BiH preduzimaju da se ti i drugi raspoloìvi dokazi
iskoriste za pokretawe krivi~nih postupaka i ka`wavawe krivaca? Pri-
hvatqiv odgovor na to pitawe ne moè da glasi da ti organi zapravo to i
~ine, ako je dokaz za tu tezu nesumwiva ~iwenica da oni u nesrazmernom
procentu gone i procesuiraju uglavnom osumwi~ene osobe srpske nacio-
nalnosti. Pripadnici muslimanskih i hrvatskih vojnih formacija ~inili
su podjednako te{ka krivi~na dela protiv civilnog stanovni{tva i rat-
nih zarobqenika. Zato ne}e biti od {tete da nadle`ne ustanove, a posebno
pravosudne organe Distrikta Br~ko, podsetimo jo{ jedanput na profesio-
nalno i moralno pogubne rezultate wihove dosada{we pristrasne neaktiv-
nosti:
1992. godina
1. Bosanska Bijela, 11. 6. 1992.
Tokom napada ubijeno je i raweno 15 civila, uglavnom starijih i iz-
nemoglih osoba koje nisu uspele da se na vreme sklone u okolna mesta. Srp-
ske ku}e su opqa~kane, a zatim je deo ku}a uni{ten. Ukupno, 758 stanovni-
ka iz 188 doma}instava proterano je iz sela. Oskrnavqena je crkva, sru{en
je most na reci Tiwi.
Broj osu|enih lica za ovaj zlo~in: 0.
2. Cerik: 17. 6. 1992. i 28. 6. 1992.
Tokom napada na Cerik ubijeno je 14 osoba, a proterano je 520 osoba
iz 102 doma}instva, od kojih je ve}ina uni{tena i opqa~kana. Opqa~kana
je pa zatim spaqena pravoslavna crkva u ovom mestu.
3. Bukovac: 11. 9. 1992.
Tokom napada na selo ubijeno je 19 civila i 27 vojnika od kojih 5 nije
na|eno, uni{teno i opqa~kano 87 ku}a, a stanovni{tvo proterano ili od-
vedeno u logore.
4. Gorwi i Dowi Bukvik, Vuji~i}i, Xigure, Lukavac, Gajevi i
Gorwi Vitanovi}i: 14. 9. 1992.
Tokom napada ubijena 44 civila, opqa~kano, pa je zatim delimi~no
ili potpuno uni{teno 550 stanbenih jedinica. Oko 2.500 qudi je tokom na-
pada zarobqeno pa zatim odvedeno u logore, gde je podvrgnuto raznim vido-
vima mu~ewa. Uni{tena je crkva Sv. proroka Ilije u Dowem Bukviku.
66 Qubi{a Simi}
5. Vu~ilovac: 12. 12. 1992.

Tokom napada ubijeno je 19 me{tana ovog sela, proterano je 700 osoba
iz oko 200 doma}instava, selo je opqa~kano pa zatim spaqeno.
6. Boderi{te: 8. 3. 1993.
Zarobqeno pa zatim masakrirano 13 pripadnika VRS; na telima pro-
na|eni brojni tragovi mu~ewa i fizi~kog iìvqavawa.
7. Lipovac: 27. 4. 1993.
U rejonu sela Lipovac zarobqeni pa zatim izmasakrirani pripadni-
ci Prvog kraji{kog korpusa. Na telima o{trim predmetom urezivani me-
sec i zvezda; dva tela obezglavqena.
8. Dowi Hrgovi: 1617. 10. 1994.
êtiri ène srpske nacionalnosti u mestu Dowi Hrgovi preuzeli pri-
padnici hrvatskih snaga, kako bi bile prevedene na teritoriju pod kontro-
lom vojske Republike Srpske. Kod navedenih lica nalazila se ve}a koli~ina
nakita i novca. Ni jedna od ove ~etiri osobe nije stigla na teritoriju pod
kontrolom vojske Republike Srpske i od tada im se gubi svaki trag.
Broj osu|enih lica za ovaj predpostavqeni zlo~in: 0.
9. U selima Brka, Ra{qani, Stjepkovica, Mao~a, Skakava, Vita-
novi}i, Poqe i Ulice, gde su Srbi bili mawinsko stanovni{tvo, po is-
kazima svedoka, tokom rata vr{ene su egzekucije, proterivawe, odvo|ewe u
logore i pqa~kawe imovine.
Broj osu|enih lica za ove zlo~ine: 0.
10. Granatirawe Br~kog
êtiri godine rata Br~ko je granatirano sa muslimansko-hrvatskih
poloàja oko grada i sa teritorije susedne Hrvatske. Me|u `rtvama nese-
lektivnog granatirawa bilo je pripadnika svih etni~kih zajednica u
Br~kom, me|u wima dece, èna, ostarelih osoba, pa ~ak i jedna trudnica.
11. Logori na podru~ju op{tine Br~ko
Na podru~ju op{tine Br~ko postojalo je 19 logora za zarobqene Srbe,
i to:
Gorwi Rahi}, osnovna {kola; Gorwi Rahi} rasadnik; Gorwi Rahi}
skladi{te gra|evinskog materijala; Gorwi Rahi} su{ionica u Okraj-
cima; Gorwi Rahi} mesni dom; Dowi Rahi} privatne ku}e; Bosanska
Bijela mesni dom; Bosanska Bijela su{ionica za {qive; Bosanska Bi-
jela privatne ku}e; Bo}e osnovna {kola; Bo}e prostorije mesne za-
jednice; Gorwi Zovik skladi{te gra|evinskog materijala; Boderi{te
Interplet; Mao~a farma pili}a; Mao~a kafana Boqi ìvot; Pa-
lanka prostorije mesne zajednice; Ra{qani magacin, Ulice osnovna
{kola; Ulice mesni dom, Ulice privatne ku}e i Poqaci osnovna

{kola.
Broj osu|enih lica za zlo~ine protivpravnog li{avawa slobode i za
krivi~na dela po~iwena u logorima prema zato~enim osobama: 0.
Posebno oteàvaju}a okolnost ovih zlo~ina, ako se posmatraju kao ce-
lina i u sklopu udruènog zlo~ina~kog poduhvata protiv stanovnika op-
{tine Br~ko srpske nacionalnosti, jeste targetirawe rawivih lica: pre-
starelih, dece, neborbenih osoba ènskog pola, bolesnih i iznemoglih, ko-
ji nisu uspeli da se sklone pred najezdom 108. brigade. Iskazi svedoka ne-
dvosmisleno ukazuju na to da muslimansko-hrvatske snage nisu {tetedele
ni ène, ni decu niti druga lica iz ovih posebno rawivih kategorija. Ne-
za{ti}eni civili bili su ~esti gosti na wihovom ratnom meniju. Kada se
ovome pridodaju logori u kojima su Srbi ubijani, zlostavqani, a ènske
osobe srpske nacionalnosti silovane, op{ta slika o ratu na podru~ju
Br~kog poprima sasvim drugi i neuporedivo kompleksniji izgled. Ta sveo-
buhvatna slika su{tinski se razlikuje od narativa koji se od kraja rata na-
me}e kao jedino merodavan i ta~an.
Sledi delimi~an spisak ubijenih `rtava ~iji status (ratni zarobqe-
nik, starost preko 70 godina, pol, dob ili invalidnost) ilustruje i potvr-
|uje navedene teze:
Vaso Vuji}, ro|en 1926. godine, {logiran, te{ko pokretan (Bukvik)
Savo Tanackovi}, ro|en 1912. godine (Bukvik)
Blagoje Peji}, ro|en 1912. godine (Bukvik)
Milo \uri}, ro|en 1917. godine (Bukvik)
Jovan Tanackovi}, ro|en 1912. godine (Bukvik)
Spasoje Sekuli}, ro|en 1954. godine, mentalno retardiran i {lo-
giran (Bukvik)
Jovanka Mi}i}, ro|ena 1932. godine (Bosanska Bijela)
Mara Sekuli}, ro|ena 1925. godine (Bosanska Bijela)
Jevdokija Mi}i}, ro|ena 1923. godine (Bosanska Bijela)
Zaharije Zari}, ro|en 1919. godine (Cerik)
Simo Simi}, ro|en 1924. godine (Cerik)
Milutin Dragi~evi}, ro|en 1925. godine (Cerik)
Risto Jovanovi}, ro|en 1926. godine (Cerik)
Mitra Brkovi}, ro|ena 1937. godine (Cerik)
Milka Brkovi}, ro|ena 1975. godine (Cerik)
Nikola Pi{talovi}, ro|en 1927. godine (Bukovac)
Gavro Tani}, ro|en 1920. godine (Bukvik)
Milka Brestova~ki, ro|ena 1942. godine (Bukvik)
Radojka Brestova~ki, ro|ena 1933. godine (Bukvik)
\or|e Vidovi}, ro|en 1922. godine, bolestan, nepokretan (Bukvik)
Ilija Kaurinovi}, ro|en 1918. godine (Bukvik)
Gligor Ba{i}, ro|en 1928. godine (Bukvik)
Radojka Baji}, ro|ena 1928. godine (Bukvik)
68 Qubi{a Simi}
Cvijeta Kerezovi}, ro|ena 1930. godine (Bukvik)

Stevan Blagojevi}, ro|en 1921. godine (Bukvik)
Cvijeta Peji}, ro|ena 1937. godine (Bukvik)
Krsto Arseni}, ro|en 1907. godine (Vu~ilovac)
Goja Igwi}, ro|ena 1939. godine (Vu~ilovac)
Netka Luki}, ro|ena 1928. godine, ratni zarobqenik (Vu~ilovac)
Marko Nikoli}, ro|en 1910. godine, ratni zarobqenik (Vu~ilovac)
Ruà Nikoli}, ro|ena 1926. godine (Vu~ilovac)
Petar Ostoji}, ro|en 1910. godine, ratni zarobqenik (Vu~ilovac)
Igwacije Arseni}, ro|en 1937. godine, ratni zarobqenik (Vu~ilovac)
Ilija Majstorovi}, ro|en 1937. godine, ratni zarobqenik (Vu~ilo-
vac)
Mirko \uri}, ro|en 1962. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
@eqko Zeqkovi}, ro|en 1971. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Marinko Kova~evi}, ro|en 1972. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Marinko Grubac, ro|en 1971. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Novak Kasalovi}, ro|en 1964. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Dubravko Raduq, ro|en 1967. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Nikola Dodik, ro|en 1964. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Mile Andulajevi}, ro|en 1967. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Goran Popovi}, ro|en 1967. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Radenko Zvonar, ro|en 1966. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Radovan Marijanovi}, ro|en 1958. godine, ratni zarobqenik (Lipo-
vac)
@eqko Padeànin, ro|en 1973. godine, ratni zarobqenik (Lipovac)
Jovana Stojanovi}, granatirawe grada (Br~ko)
An|a Ku{lakovi}, granatirawe grada (Br~ko)
\or|e \or|i}, ro|en 1925. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Refika Pisarevi}, ro|ena 1951. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Asmir Kari}, ro|en 1980. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Ilinka Ostoji}, granatirawe grada (Br~ko)
Ilija Maksimovi}, ro|en 1984. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Svjetlana Isajlovi}, ro|ena 1966. godine, trudnica, granatirawe
grada (Br~ko)
Boàna Isajlovi}, ro|ena 1991. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Boò Isajlovi}, ro|en 1933. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Sini{a Je{i}, ro|en 1982. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Milka Dragi~evi}, ro|ena 1936. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Makso Luki}, ro|en 1956. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Bojan Luki}, ro|en 1982. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Milorad Risti}, ro|en 1960. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Edina Cerimagi}, ro|ena 1969. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Vaso Peri}, ro|en 1963. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Tomislav Lazi}, ro|en 1987. godine, granatirawe grada(Br~ko)
Edina Musi}, ro|ena 1975. godine, granatirawe grada (Br~ko)
Akif Piskavica, ro|en 1976. godine, granatirawe grada(Br~ko)

Ilija Baji}, ro|en 1956. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Stojan Tomi}, ro|en 1972. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Ranko Jovi~i}, ro|en 1945. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Miroslav Pudi}, ro|en 1959. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Stojan Pudi}, ro|en 1953. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Radan Pudi}, ro|en 1974. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Petar Tadi}, ro|en 1943. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Nikola Tomi}, ro|en 1941. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Mirko Peki}, ro|en 1938. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Sini{a Pudi}, ro|en 1974. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Drago Tomi}, ro|en 1974. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Perica Jovi~i}, ro|en 1972. godine, ratni zarobqenik (Boderi{te)
Kada se ovaj spisak posebno rawivih `rtava razmatra u vezi sa iska-
zima iz srpskih i muslimanskih izvora, u vidu izjava o~evidaca ili izvr-
{ilaca, kao i sa~iwenih slu`benih zapisnika gde se na izvr{ioce zlo~ina
direktno ukazuje, osumwi~ena lica identifikovana su u dovoqnoj meri za
pokretawe istra`nih radwi. Ko onda snosi odgovornost za to da lica za ko-
ja postoji osnovana sumwa da su mogli po~initi te{ke ratne zlo~ine, i da-
qe niko ne goni i da mirno {etaju gradom? îni se da je Br~ko mesto gde je
nemo}na pravda ustuknula pred zlo~inom i na taj na~in normalizovala we-
gove posledice.
[ta za tuìla{tvo Distrikta Br~ko predstavqa izjava o~evica gde se
precizno navode lica koja su po~inila zlo~in ili izvr{ila napad na ci-
vilne mete? Da li je za wih to vredno istrage?
Na primer, svedok Marjan Radi}, br. izjave 640/95-1, svedo~e}i o na-
padu muslimansko-hrvatskih snaga na Bukovac 11. septembra 1992. godine,
izjavquje:
Napale su nas muslimansko-hrvatske snage i ja sam se tada nalazio sa
jo{ sedam svojih kom{ija u zaseoku Vasiqevi}i. Se}am se da su nas napale
na{e doju~era{we kom{ije iz sela Ulovi}, jer sam li~no prepoznao Xini}
Blaù, zv. Bajica i Jurkovi} Stjepana, zv. Pepa, zatim [imi} Jozu, Rado{e-
vi} Zdravka, zv. Kjeca, Xini} Zdravka, Filipovi} Niku, Martinovi} Luku,
Mi{kovi} Zvonka, Mi{kovi} Mirka, \uki} Niku i [imi} @arka.
Raspolaèmo i podacima koji dupuwuju ovu izjavu dobijenim od sve-
doka bo{wa~ke nacionalnosti koji su neposredno u~estvovali u napadima
ili bili posmatra~i ubistava neborbenih lica i drugih svireposti koje
predstavqaju ozbiqno kr{ewe me|unarodnog ratnog i humanitarnog prava.
Kao primer mogla bi se uzeti slu`bena zabiqe{ka pod brojem
02-230-199/4, sa~iwena 15. 9. 2006. godine, nakon uzimawa izjave od lica
Nigaila Zejnilova, jednog od u~esnika napada na sela Bukvi~ke regije.
Posle davawa izjave, Nigajl Zejnilov je ustao od stola i pri{ao pred-
metnom ovla{}enom slu`benom licu, rekav{i mu da je dao izjavu ali da
nije smio iznijeti podatak da je Vuji} Vasu iz automatskog oru`ja likvidi-
70 Qubi{a Simi}
rao Avdi} [emsudin zvani [ema iz Br~kog, obja{wavaju}i to strahom za

svoj ìvot, kao i za ìvote ~lanova svoje porodice. Zatim je naveo da je iz
grupe vojnika, me|u kojima je bio i on, iza{ao [emsudin Avdi} i stao pred
{logiranog i prakti~no nepokretnog Vasu Vuji}a koji je posjednut u sto-
licu u dvori{tu ku}e pored pruge ubacio je metak u cijev oru`ja i obra-
tio se komandiru ~ete @iì} Ra{idu rije~ima, @iì}u ovim namirujem
tvog i mog brata, a zatim ispalio hice iz oru`ja u Vasu, vi{e hitaca ili
kratkih rafala, Nigail ne moè da se izjasni ta~no o tome, ali se sje}a da
su ispaqeni hici Vasu oborili sa stolice na zemqu. [ta se daqe de{ava-
lo sa tijelom starca, Nigajlu nije poznato.
Dodajmo jo{ i to da je Vaso Vuji} ubijen ispred ku}e Lazi} Savke,
gde je bio sklowen, nenaoruàn, bolestan, {logiran i te{ko pokretan
ro|en 1926. godine.
Da li je barem ovo za Tuìla{tvo Distrikta Br~ko dovoqno za pokreta-
we istrage? Mo`da je gra|anin [emsudin Avdi} imao opravdane razloge za
svirepo ubistvo nemo}nog Vase Vuji}a. Ali jedini na~in da se sazna kakvi bi
ti razlozi mogli biti je da Tuìla{tvo Distrikta Br~ko pokrene krivi~an
postupak protiv Avdi}a i omogu}i mu da ih javno pred sudom iznese.
Tokom rata zna~ajan broj qudi iz predratnog MUP-a i dràvne bez-
bednosti u~estvovao je u ~iwewu ratnih zlo~ina, izme|u ostalih Ra{id
Musi}, biv{i podsekretar MUP-a za dràvnu bezbednost, i Stjepan Fi-
lipovi}, biv{i na~elnik SJB Br~ko. Niko ân~arevi}, Halil Tahto,
Ferid Fazlovi} svi su biv{i radnici dràvne bezbednosti, [efko
Kaloper tako|e je bio radnik DB-a, Mirsad Hasagi} je biv{i komandir
SM BS Br~ko, Ivo Krndeq biv{i komandir SJB Br~ko, Fahrudin Se-
limovi} biv{i zamenik komandira SJB Br~ko, [avalija Tawi} biv-
{i na~elnik kriminalisti~ke slu`be SJB Br~ko. U istoj ratnoj ekipi su i
biv{i radnici u bezbednosnim strukturama: Zlatko Ja{arevi}, Novali-
ja Fazlovi}, Zahir Porovi}, Kadrija Avdi} i Osman Osmanovi}. Sve
navedene osobe, koje su po svojim funkcijama o~igledno bile stubovi an-
cien reìma, muwevitom brzinom odrekli su se bratstva i jedinstva i
promenili ideolo{ki profil. îm je izbio sukob u Bosni i Hercegovini,
pridruìli su se 108. HVO brigadi i postali su direktni naredbodavci
ili u~esnici mnogih zlo~ina izvr{enih nad civilnim stanovni{tvom i
ratnim zarobqenicima srpske nacionalnosti.
Navedena lica se na teritoriji Distrikta Br~ko pona{aju kao da su
nedodirqivi i od nekoga jo{ uvek za{ti}eni. Nije poznato da li je Tuì-
la{tvo ikada razmatralo mogu}nost pokretawa istrage protiv wih ili
mo`da sve do sada nije smelo to da u~ini.
[ta, zapravo, Tuìla{tvo BiH i Tuìla{tvo Distrikta Br~ko rade?
Po cenu ponavqawa jednog paradigmati~nog primera, delatnost ovih
ustanova savr{eno se odslikava na primeru zlo~ina u Boderi{tu, gde je 8.
marta 1993. godine ubijeno 13 pripadnika VRS, a od tog broja 12 je bilo za-
robqeno pa zatim na zverski na~in pobijeno. Nakon likvidacije odvezeni
su u Gorwi Rahi}, gde su ispred xamije wihovi unakaèni posmrtni ostaci
bili izloèni, verovatno da bi se lokalnom stanovni{tvu ilustrovao po-

stupak koji se preporu~uje prema ratnim zarobqenicima. Pored brojnih
povreda na telu i smrskanih lobawa, dvojici zarobqenika odse~ene su gla-
ve i stavqene na trup.
Iako je od ovog zlo~ina pro{lo skoro 20 godina, jo{ se niko u vezi sa
time nije na{ao na optuèni~koj klupi. Istraga Tuìla{tva u Br~kom
vodi se ve} skoro devet godina. Sa mrtve ta~ke jo{ nije odmakla, ne zato
{to dokaza za navedeni zlo~in nema nego zato {to pojedincima u Br~kom
nije u interesu da se zlo~inima nad Srbima bave i da ih rasvetle.28
Predmet je svojevremeno, 2007. godine, bio i pred Tuìla{tvom BiH
u Sarajevu pa je odatle vra}en Tuìla{tvu u Br~kom, pod izgovorom da ni-
je predo~eno dovoqno dokaza za osnovanu sumwu da je u konkretnom slu~aju
po~iweno teè kr{ewe me|unarodnog humanitranog prava. Ova ocena (uz-
gred, iz pera glavnog tuìoca Zakarije Mujkanovi}a, kao odgovor na posla-
ni~ko pitawe29) ~ini se potpuno neutemeqena u svetlu raspoloìvih doka-
za i odredaba Ha{ke Konvencije o zakonima i obi~ajima rata na kopnu iz
1907. godine.30
Pisac ovih redova dobro je upoznat sa na~inom rada suda BiH u Sara-
jevu, koji u velikoj meri sluì kao model br~anskom pravosu|u, pa ovu od-
luku, bez obzira na apsurdnosti koje sadrì, ne smatra posebno iznena|uju-
}om. Samo naivni posmatra~ mogao je poverovati da }e zlo~ini nad Srbima
po~iweni tokom ratnog sukoba u Bosni i Hercegovini privu}i profesio-
nalnu pa`wu ovih ustanova i da bi one prestupnike mogle procesuirati i
osuditi.31
28 Vidi Prilog s. 178181. Kancelarija me|unarodnog Supervizora za Distrikt Br~ko

ukqu~ena je u ovu igru smi{qeno insceniranog odugovla~ewa. Na upit jednog gra|anina
upu}en tada{wem (2007) Supervizoru Rafi Gregorijanu, u vezi sa nezaintersovano{}u pra-
vosudnih ustanova za pokretawe istrage i procesuirawe osumwi~enih za ratne zlo~ine,
usledio je ovaj farisejski odgovor: Molim vas da shvatite da je istraga ratnih zlo~ina,
koja se sprovodi toliko mnogo godina nakon {to su po~iweni, veoma te{ka, gdje god da su se
oni desili. Po{to je i od tada pro{lo poprili~no vremena bez da je i{ta preduzeto, po
ovom gledi{tu to zna~i da je vo|ewe istrage danas jo{ teè i, verovatno, da }e kad protekne
jo{ nekoliko godina istraga biti progla{ena nemogu}om. Blagovremeno neispuwavawe
profesionalnih i gra|anskih obaveza pretvara se na taj na~in u argumenat u prilog tezi da
ih je nemogu}e ispuniti. Naravno, kada svi svedoci budu mrtvi i svi dokazi propadnu ta
teza }e delovati sasvim ubedqivo.
29 Pismo Zekerije Mujkanovi}a ~lanu gradskog parlamenta, Prilog s. 175.
30 ^lan 23, stav c: naro~ito je zabraweno ubiti ili raniti neprijateqa koji je
poloìo oru`je ili vi{e nema sredstava da se brani.
31 Vidi Prilog s. 182183. U pismu od 20. septembra 2004. upu}enom tada{wem Su-
pervizoru i najvi{im funkcionerima Distrikta, Glavni tuìlac Zekerija Mujkanovi} vi-
soko preporu~uje potencijalne usluge Istraìva~ko-dokumentacionog centra g. Mirsada
Toka~e iz Sarajeva u vezi sa prikupqawem potpune i pouzdane dokumentacije o identitetu
svih lica koja su nestala ili koja su smrtno stradala na podru~ju Br~ko Distrikta BiHbez
obzira na nacionalnu i vjersku pripadnost, pol, vojnu jedinicu kojoj je pripadao i sl. Bilo
bi interesantno saznati od g. Mujkanovi}a u kojoj meri je, devet godina kasnije, ova ple-
menita ideja o formirawu etni~ki i verski neutralne evidencije o ratnim `rtvama sa
teritorije Distrikta Br~ko ostvarena.
72 Qubi{a Simi}
Predmet je kako smo rekli iz Sarajeva vra}en Tuìla{tvu u

Br~kom, na ~uvawe glavnom tuìocu, Zekeriji Mujkanovi}u.32 Za posled-
wih pet godina g. Mujkanovi}, koji je i sam bio u~esnik u ratnim doga|aji-
ma u Br~kom, pobrinuo se da debeo sloj pra{ine koji ovaj predmet prekriva
niko ne dira. Na svako pitawe novinara, poslanika ili zainteresovanih
strana, qubazan odgovor iz wegovog kabineta uvek je isti: Tuìla{tvo
provodi istragu. Pri~a o ~ojstvu ovde je besmislena. Tamo gde je profesi-
onalni moral zakopan, ~ojstva ne moè biti.
Pogovor
Nedavna, uslovno dobra, vest da se posle uskome{anosti {to je u jav-

nosti izazvala na{a monografija Bukvik: zlo~in bez kazne, u Tuìla-
{tvu Distrikta Br~ko najzad po~elo razmi{qati o otvarawu procesa koji
bi se mogao pretvoriti u stvarnu istragu tog zlo~ina, ohrabruju}a je za sve
koji ve} dve decenije prièqkuju pravdu. Dosada{we iskustvo, me|utim,
nalaè oprez i skromna o~ekivawa.33 Da ne zaboravimo: [emsa, Gumeni,
Pjeva~, Makija, Kow, Zeka, Osmo, Nufko, Bili, Car, Posavac, Sova, Kundi,
Kobra, [ok i wihovi ratni drugovi, jo{ uvek su na slobodi. Novi postupa-
ju}i tuìlac to sigurno zna. Da li je on dobio dovoqna ovla{}ewa i pro-
fesionalnu samostalnost da u vezi s tim ne{to delotvorno preduzme i {to
god bude zapo~eo da dovede do kraja?
Q. Simi}
32 Zakqu~ak Tuìla{tva u Sarajevu povodom istrage o zlo~inu u Boderi{tu, Prilog

s. 175.
33 Slu`bena zabiqe{ka od 19. 03. 2004, Prilog s. 177.
Summary
Br~ko: How war crimes are condoned and normalized
The saying Not only must Justice be done; it must also be seen to be
done is inapplicable on both counts in the District of Br~ko, Bosnia and Herze-
govina. The District was set up as a result of international arbitration after the
termination of the Bosnian war and signing of the Dayton peace accords in 1995.
It has a separate judicial system and a Criminal Code written especially for it by
foreign consultants. Its institutions are overseen directly by the Deputy Head of
the Office of the High Representative in Sarajevo, who is responsible for the
proper operation of government and, in particular, for the satisfactory function-
ing of the Districts autonomous legal institutions.
With the eyes of the world focused on the District of Br~ko and, presum-
ably, scrutinizing its progress away from the lawlessness of the nineties, one
would expect implementation of the rule of law to be among the top priorities.
Investigation and prosecution of at least the major war crimes committed in
Br~ko by the parties in the civil conflict in Bosnia and Herzegovina between
1992 and 1995 ought logically to be the chief tasks of the local prosecutor and
the judiciary.
This monograph by Ljubi{a Simi}, which follows in the footsteps of Buk-
vik: crime without punishment A reader for adults about the banality of a Bal-
kan war* strongly suggests that this logical assumption is without foundation.
The present monograph, which is as abundantly supported by primary source
materials as the previous one, is a case study of five egregious war crimes com-
mitted in the District of Br~ko during the conflict all of which so far have
remained completely uninvestigated and unprosecuted.
In the first of these episodes which took place on March 8, 1993, at the lo-
cality of Boderi{te, a group of twelve soldiers of the Army of the Republic of
Srpska VRS walked into an ambush set by the Army of Bosnia and Herzegovina
and were captured. Contrary to the laws and customs of war, while in captivity
they were tortured and executed in hideous fashion. Their mutilated bodies were
ultimately delivered to the Serbian Prisoner Exchange Commission, but in shock-
ing condition, as attested by autopsy reports which are extensively cited.
A similar incident occurred on April 27, 1993, at the locality of Lipovac
involving twelve captured VRS military personnel. Many of the bodies were so
disfigured that even close relatives had difficulty in identifying them.
* Ljubi{a Simi}, Bukvik: zlo~in bez kazne (îtanka za odrasle o banalnosti jednog bal-
kanskog rata), Belgrade, 2012.
74 Qubi{a Simi}
In the third incident, the village of Vu~ilovac was attacked by units of the
Army of Bosnia and Herzegovina on December 12, 1992. Eight civilians are
identified as victims of the attack, about 700 residents of the village were ex-
pelled, and close to 200 homes were destroyed. Survivor statements point to Pero
Vincenti}, a local commander in the Army of Bosnia and Herzegovina, as the
person in charge of the attack and subsequent events. Vincenti} is alive today,
resides in the District of Br~ko, and is fully accessible to the District judicial sys-
tem should it see fit to open an investigation.
Internment camps for civilians and ethnic cleansing in the District of Br~ko
during the 19921995 conflict is another topic covered in the monograph. Loca-
tions of eight camps for civilians and survivor statements about conditions in
some of them are given.
Finally, for the first time evidence about the indiscriminate shelling of the
town of Br~ko and its impact is presented and discussed systematically. The pe-
culiarity of the bombardment of Br~ko, which continued unabated throughout
the war, is that artillery shells were launched not only by hostile forces from the
territory of Bosnia and Herzegovina but also from the other bank of the Sava
River, in neighboring Croatia. That gives the destruction of Br~ko and the indis-
criminate killing of its residents also an international dimension. Lists of victims
in Br~ko for each of the war years show the multinational character of the suffer-
ing, with Serbs, Croats, and Muslims represented among the casualties.
A notable feature of this monograph are lists of suspected perpetrators for
most of the war crime incidents. The lists are based on victim and survivor state-
ments that are readily available to District of Br~ko judicial authorities. No prior
judgment of criminal responsibility is made, that being the province of law enforce-
ment institutions, but a strong prima facie case is made that two decades after these
events these authorities are not eager to use the information at their disposal to open
a proper investigation and, where possible, to secure the culprits conviction.
Correspondence originating from the Office of the High Representative in
Sarajevo and the local Prosecutor in Br~ko, Zekerija Mujkanovi}, is reproduced
in the Appendix. It reflects the insouciant attitude displayed by officials whose
primary duty is to ensure the rule of law in the District. It also may explain to a
large degree the atmosphere of impunity which protects war crimes suspects in
Br~ko from the threat of prosecution.
Finally, a special Appendix contains a selection of statements given to the
Commissariat for refugees in Belgrade during World War II, from 1941 to 1944,
by persons from Br~ko and the environs who were obliged to flee ethnic persecu-
tion at the time of that conflict. The striking analogies between crimes commit-
ted during World War II, which mostly remained unpunished, and the resurgence
of similar activity during the latest Bosnian war in the 1990s should serve as a
warning both to the local authorities and the international community which is
monitoring their work. Sweeping war crimes under the rug and leaving them un-
punished is an erroneous strategy which in multiethnic communities which culti-
vate a vivid historical memory does not resolve any issues. It is a practice that
encourages the future reenactment of similar atrocities.
PRILOZI
76 Qubi{a Simi}
78 Qubi{a Simi}
80 Qubi{a Simi}
82 Qubi{a Simi}
84 Qubi{a Simi}
86 Qubi{a Simi}
88 Qubi{a Simi}
90 Qubi{a Simi}
92 Qubi{a Simi}
94 Qubi{a Simi}
96 Qubi{a Simi}
98 Qubi{a Simi}
100 Qubi{a Simi}
102 Qubi{a Simi}
104 Qubi{a Simi}
106 Qubi{a Simi}
108 Qubi{a Simi}
110 Qubi{a Simi}
112 Qubi{a Simi}
114 Qubi{a Simi}
116 Qubi{a Simi}
118 Qubi{a Simi}
120 Qubi{a Simi}
122 Qubi{a Simi}
124 Qubi{a Simi}
126 Qubi{a Simi}
128 Qubi{a Simi}
130 Qubi{a Simi}
132 Qubi{a Simi}
134 Qubi{a Simi}
136 Qubi{a Simi}
138 Qubi{a Simi}
140 Qubi{a Simi}
142 Qubi{a Simi}
144 Qubi{a Simi}
146 Qubi{a Simi}
148 Qubi{a Simi}
150 Qubi{a Simi}
152 Qubi{a Simi}
154 Qubi{a Simi}
156 Qubi{a Simi}
158 Qubi{a Simi}
160 Qubi{a Simi}
162 Qubi{a Simi}
164 Qubi{a Simi}
166 Qubi{a Simi}
168 Qubi{a Simi}
170 Qubi{a Simi}
172 Qubi{a Simi}
174 Qubi{a Simi}
176 Qubi{a Simi}
178 Qubi{a Simi}
180 Qubi{a Simi}
182 Qubi{a Simi}
IZDAWA
ISTORIJSKOG PROJEKTA SREBRENICA
Rezultati istraìva~ke i izdava~ke delatnosti Projekta za kratko

vreme wegovog postojawa su impresivni. Na{i naslovi pomeraju granice
javnog diskursa na izuzetno va`nu i osetqivu temu Srebrenice i ratnih
zlo~ina u Bosni i Hercegovini:
Srebrenica: falsifikovawe istorije (u saradwi sa izdava~kim

preduze}em Na{ Pe~at), grupa autora, priredio Stefan Karganovi}.
Srebrenica: Dekonstrukcija jednog virtuelnog genocida, autori
Stefan Karganovi} i Qubi{a Simi}.
Srebrenica: Deconstruction of a Virtual Genocide, na engleskom, grupa
autora, priredio Stefan Karganovi}.
Masakr u Srebrenici (Dokazi, kontekst, politika), prof. Edvard
Herman i grupa autora, prevod sa engleskog.
Zbornik radova sa Me|unarodnog simpozijuma u Ruskoj akademiji
nauka u aprilu 2009. godine na temu Ha{kog tribunala i Srebrenice, od
grupe autora, odgovorni urednik S. Karganovi}.
Komisija Vlade Republike Srpske i wen izve{taj 2004. godine
(Kobne posledice politi~ke neodgovornosti), priredio Stefan Karga-
novi}.
Stradawe srpske Srebrenice: fotografski putopis kroz zemqu
jada i ~emera, autor Qubi{a Simi}.
Srpske `rtve Srebrenice, 19921995, priredio Stefan Karganovi}.
Bukvik: zlo~in bez kazne, autor Qubi{a Simi}.
Krunski svedok (The Star Witness) u prevodu na engleski jezik, autor
@erminal îvikov.
Bosanski Atlas zlo~ina Istraìva~ko-dokumentacionog centra
iz Sarajeva Kriti~ki osvrt, izdawe Istorijskog projekta Srebrenica.
Prikaz stawa u srebreni~kom kraju petnaest godina posle zavr-
{etka rata, memorandum Istorijskog projekta Srebrenica Odboru za
qudska prava Evropskog parlamenta.
DVD Probijawe zida: sve {to treba da znate o Srebrenici u elek-
tronskom obliku.

БРЧКО - НОРМАЛИЗАЦИЈА ЗЛОЧИНА

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

БРЧКО - НОРМАЛИЗАЦИЈА ЗЛОЧИНА

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BR^KO NORMALIZACIJA ZLO^INA

NGO Srebrenica Historical Project, The Netherlands

BR^KO: HOW WAR CRIMES

CIP Katalogizacija u publikaciji

Inquiries should be addressed to:

Predgovor izdava~a: BR^KO DISTRIKT: NEVIDQIVOST PRAVDE 7

BR^KO NORMALIZACIJA ZLO^INA - - - - - - - - - - - 15

BR^KO DISTRIKT: NEVIDQIVOST PRAVDE

O{troumnim Englezima dugujemo slede}e zapa`awe: Not only must Ju-

1 Da, i da ne zaboravimo podjednako neka`weno uni{tewe nekoliko desetina srpskih

se da je pejorativni izraz tamni vilajet ipak previ{e blag da bi odslikao

Naslov ove monografije nije nastao slu~ajno, ve} je nadahnut razma-

Pravosudni deo matrice od velikog je zna~aja za vidqivo sprovo|ewe

Za{to je ne{to, {to je sada mogu}e u Alabami ili Misisipiju, u Bo-

zemaqa, srpska artiqerija sa brda oko Sarajeva od po~etka pa do kraja rata

svoje suverene teritorije i da energi~no protestuje zbog bezobzirnog ubija-

Naposletku, moglo bi se postaviti pitawe: ma koliko teme obra|ene u

5 Suvislost argumenta trebalo bi razmotriti u svetlu op{te ocene prof. Aleksan-

Podru~je op{tine Br~ko je tokom rata, u periodu od 1992 do 1995 godi-

}e sa mesta tu`ioca Distrikta Br~ko i ustupi ga nekom drugom, ko nema

u nekim slu~ajevima i cela sela. Sli~an scenario vi|en je i tokom posled-

4. Mo`e se slobodno re}i da je politika Josipa Broza, wegovog re`i-

da preduzme konkretne mere na re{avawu zlo~ina u Bukviku, zato {to je i

II. Boderi{te i Lipovac

Na balkanskim prostorima ratovi ~esto otkrivaju najmra~nije strane

nena|ewe zato {to se pojedini posavski Muslimani i Hrvati ni tokom

mo Muratovi}, Mustafa ]osi}, Senad Arnautovi}, Senad Veli}, Amer Bro-

mandantom. Jedinica nastavqa kretawe kanalom sa leve strane makadamskog

rena u~estvovali su jo{ [aban Mrkaqevi}, Mujo Ejubovi}, Osman Ibri-

10 Zapisnik o preuzimawu predavawu tijela ubijenih lica, Prilog s. 92.

lobawske dupqe u celosti nedostaje. Rana sa ulaznim otvorom pro-

no tkivo. Povrede od vatrenog oru`ja sa ulaznim otvorom prostreli-

11 Izjava Mileta Latinovi}a, Prilog s. 94.

G. Rahi}u. On tvrdi da je tamo ~uo pojedinsti vezane za zlo~in koje bi mo-

13 Izjava Jovana Stojkovi}a, Prilog s. 103.

21. Ibrahim Bajri}

19. Mujo Islamovi}

15 Izjava Maksima Simeunovi}a, Prilog s. 114.

16 Zapisnik sa razmene, Prilog s. 92.

Hamed Jerkovi}, sin Suqe i Fatime Muratovi}, ro|en 15. 8. 1937.

Ferhat Osmanovi}, ro|en 16. 4. 1954. godine u Br~kom;

per, Mirsad Haseqi}, Selihovi} Fahrudin, Ivo Krndeq, Zlatko Ja{a-

III. Logori i etni~ko ~i{}ewe na podru~ju op{tine Br~ko

Tokom rata na podru~ju op{tine Br~ko, u mnogim selima gde su `ive-

19 Izjave pre`ivelih iz Okruga Br~ko Komesarijatu za izbeglice u Beogradu, Prilog

Napade su organizovano izvodile muslimansko-hrvatske snage sme-

12. Dragan Mende{;

Napad na Bukovac izveden je 11. 9. 2012, a na Bukvik 14. 9. 2012. Bi-

U prvoj polovini 1992. godine, kada je rat po~eo, iz hrvatskih sela

18. Lipovac 120 stanovnika iz 30 doma}instava i

1. Logor u osnovnoj {koli u Gorwem Rahi}u, aktiviran od septem-

1. Nijaz Hoxi}, sta`ar u logoru u G. Rahi}u, pripadnik Zelenih beret-

2. Drugi logor u Gorwem Rahi}u u kome su se nalazili Srbi bio je

3. Tre}i logor u Gorwem Rahi}u, na mestu skladi{ta gra|evinskog

4. Logor Rasadnik u Gorwem Rahi}u (prostorije i komore za dozreva-

5. Osman Osmanovi}, zvani Osmo, od oca [emse i majke Hajke Juki},

Na raspolagawu Tu`ila{tva Distrikta Br~ko postoji obiqe dokaznog

Samir, Peqto Mensur, izvesni Car Makqa, Gumeni Ivica . (Ilija

Za to vrijeme sam 24 puta bio prebijen, a u tome je predwa~io jedan

Izjava pred istra`nim sudijom lica iz @abqaka, koje se tokom 1992.

su je doveli i ubacili na zadwe sjedi{te wegovog vozila gdje je potom i on

i`ivqavali tako {to su mi gasili cigarete na le|ima, od ~ega mi se i sada

Farid i ja, a Ramiz je negdje oti{ao. Farid je po~eo da me ispituje pitaju-

Iz logora u Rahi}u poslije boravka preba~en sam u susedno musli-