Chinski Projekt Nowego Jedwabnego Szlaku

Chiski projekt Nowego Jedwabnego Szlaku.
Retoryka a rzeczywisto
Raport Orodka Bada Azji
Centrum Bada nad Bezpieczestwem
Akademii Sztuki Wojennej
sierpie 2017
Autorzy:
Alicja Bachulska, Marek Borys, Jan Gaspers, Krzysztof Iwanek, Przemysaw Lesiski,
Micha Lubina, Dragan Pavlievi, ukasz Sarek, Siegfried O. Wolf, Chris Zambelis
Redakcja:
Krzysztof Iwanek, Oskar Pietrewicz
Orodek Bada Azji

Centrum Bada nad Bezpieczestwem
Akademia Sztuki Wojennej
al. gen. A. Chruciela Montera 103
00-910 Warszawa
Tel.: 261-814-484
E-mail: osrodekbadanazji@akademia.mil.pl
Twitter: @osrodekazji
Wszelkie opinie i uwagi na temat publikacji prosz przesya na ww. adres e-mail.
Spis treci
Podsumowanie raportu............................................................................................................................. 5
Podsumowania tekstw ......................................................................................................................... 19
Rosja
Micha Lubina ................................................................................................................................................. 31
Kazachstan
ukasz Sarek ................................................................................................................................................... 37
Uzbekistan
ukasz Sarek ................................................................................................................................................... 69
Kirgistan, Tadykistan, Turkmenistan

Marek Borys .................................................................................................................................................... 91
Biaoru
ukasz Sarek .................................................................................................................................................115
Bakany
Dragan Pavlievi........................................................................................................................................137
Wgry i Czechy
Krzysztof Iwanek .........................................................................................................................................147
Polska
Alicja Bachulska ...........................................................................................................................................165
Niemcy
Jan Gaspers ....................................................................................................................................................181
Afganistan
Przemysaw Lesiski ..................................................................................................................................189
Pakistan
Siegfried O. Wolf...........................................................................................................................................197
Bliski Wschd
Chris Zambelis ..............................................................................................................................................203
Iran
. ..........................................................................................................................................................................211
|3
Podsumowanie raportu
Cele raportu. Niniejszy raport omawia gospodarcze i polityczne aspekty chiskiej

inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku (NJS) wzgldem wybranych pastw Europy
i Azji. Chocia ogoszona w 2013 r. inicjatywa NJS zdobya w cigu ostatnich lat ogromn
popularno, w jej opisach przewaa warstwa deklaratywna, brak konkretw, skonno
zaliczania do niej niemal wszystkich zagranicznych projektw chiskich i bezkrytyczne
powtarzanie retoryki narosej wok tego projektu. Raport nie analizuje do mglistej
caoci projektu ani nie omawia wszystkich wspominanych w nim pastw i wszelkich
aspektw ich stosunkw z Chisk Republik Ludow. Ze wzgldu na geograficzn
i gospodarcz pozycj Polski pominito kwestie handlu morskiego i takie regiony jak
Azja Poudniowo-Wschodnia. Wybrano przede wszystkim te pastwa, ktre le
w geograficznym pasie midzy Chinami a Polsk i jej ssiedztwem. S to: Rosja, pi
pastw Azji Centralnej, Biaoru, pastwa bakaskie, pastwa Grupy Wyszehradzkiej
i Niemcy. Do raportu doczono rwnie teksty o Afganistanie, Pakistanie, Iranie
i szerzej: Bliskim Wschodzie. Dziki temu uzyskano bogatszy materia porwnawczy
oraz rozpatrzono dziaania chiskie w kierunku Bliskiego Wschodu i Azji Poudniowej.
W raporcie prbowano ustali, czy w stosunkach gospodarczych danego pastwa

z Chinami warstwa oficjalna i retoryczna (w tym retoryka chiska) przystaje do
rzeczywistego stanu stosunkw gospodarczych, a take czy w danym pastwie istnieje
obecnie korzystny klimat polityczny do wsppracy z Chinami. Wzito pod uwag
z jednej strony oficjalne deklaracje stron i podpisane umowy, a z drugiej dane
gospodarcze. Starano si zdefiniowa interesy stron i zasygnalizowa moliwy ksztat
wsppracy tych pastw z Chinami w najbliszej przyszoci. Nie analizowano innych
aspektw relacji takich jak kultura, nauka czy bezpieczestwo, chocia w niektrych
tekstach ten ostatni aspekt zosta zaznaczony.
Przyjte w raporcie rozumienie Nowego Jedwabnego Szlaku. W tekstach

posugujemy si skrtem NJS na oznaczenie pojcia Nowy Jedwabny Szlak (New Silk
Road; , xin sichou zhi lu). Jest to obecnie termin nieformalny. W chiskiej
dyplomacji w ostatnich latach uywano zwrotu Jeden Pas, Jedna Droga (One Belt, One
Road; , yi dai yi lu), z czego Jeden Pas mia opisywa nowe szlaki ldowe, za
Jedna Droga nowe trasy morskie1. Stopniowo jednak w jzyku angielskim formalnym
terminem staa si Belt and Road Initative, czyli Inicjatywa Pasa i Szlaku (po chisku
nosi jednak t sam nazw co wczeniej:, yi dai yi lu ). Ostatni zorganizowany
przez Pekin szczyt (maj 2017) nosi nazw Belt and Road Forum for International
Cooperation. Bdc wiadomymi formalnych okrele, uwaamy jednak, e w polskim
obiegu publicystycznym najszerzej przyj si zwrot Nowy Jedwabny Szlak i tego
pojcia bdziemy uywa.
Podsumowanie raportu | 5
Raport Orodka Bada Azji | sierpie 2017
Tak w Polsce, jak i wielu innych pastwach NJS jest wyobraany przede wszystkim jako
projekt budowy nowej infrastruktury, szczeglnie logistycznej2. Niezliczone publikacje
na temat NJS oferuj wizje tworzenia nowych pocze kolejowych, zakadania nowych
centrw logistycznych, rozbudowy portw itp. Bardzo potoczna wizja NJS zakada, e
dziki tym poczeniom bdzie kwitn handel z Chinami, a nowa infrastruktura, po
czci zbudowana i po czci sfinansowana przez chiskie podmioty, suy bdzie wielu
krajom. Jednake w naszym rozumieniu na poziomie gospodarczym projekt NJS jest
przede wszystkim budow nowego adu gospodarczego opartego na sieci
acuchw wartoci, ktre s tworzone przez Chiny lub zgodne z interesami Chin.
Budowa tudzie rozbudowa infrastruktury moe stanowi jeden z istotnych elementw
tej sieci, ale nie jest to jedyny jej aspekt. Budowa tych acuchw wartoci odbywa si
m.in. poprzez sytuowanie zakadw produkcyjnych na nowych obszarach m.in. po to,
aby omija zewntrzne obostrzenia (np. unijne), produkowa na potrzeby chiskiego
rynku lub nowych rynkw. Projekty chiskie nie zawsze przebiegaj wedug spjnych
geograficznie tras, ale kieruj si logik gospodarcz.
W najbardziej stereotypowej wizji (wielkich, tworzcych jedn cao pocze

infrastrukturalnych) NJS powstaje w duo mniejszym stopniu ni wskazywaaby na to
retoryka i w sposb znacznie mniej spjny geograficznie ni wskazywayby na to
rozpowszechniane mapy. Nie powstaje np. nowe poczenie kolejowe przez Rosj do
Europy, cho chiskie firmy korzystaj z ju istniejcej infrastruktury. Powstawanie
infrastruktury w skali dorwnujcej retoryce zauway mona jedynie w Pakistanie; by
moe do tej kategorii mona rwnie zaliczy Birm. Te dwa pastwa maj jednak
kluczowe znaczenie geostrategiczne dla Pekinu. Niewykluczone, e chiska dziaalno
w tych pastwach osignaby ten sam puap i bez idei NJS. Podobne wnioski mona
wysnu wzgldem chiskiej dziaalnoci w Azji Centralnej. Chiskie firmy i fundusze
przyczyniaj si do budowy szeregu projektw infrastrukturalnych na wiecie, ale te
nowe inicjatywy nie tworz spjnego acucha pocze3.
Rozpowszechniona, infrastrukturalna wizja NJS jest bardzo przydatna retorycznie.

Ordownicy idei NJS przedstawiaj rnym pastwom alternatyw wzit niemale ze
redniowiecznych wyobrae o szlakach handlowych. Wedug nich mona albo by
czci Nowego Jedwabnego Szlaku, albo nie. Ten drugi wybr ma grozi gospodarcz
marginalizacj. Taka alternatywa jest faszywa jeli zauway si, e NJS nie jest tosamy
z wielkim pasmem pocze. W zwizku z tym naley raczej zastanowi si, jak
skorzysta z rozmaitych projektw gospodarczych, ktre pod parasolem NJS oferuje
Pekin, a take czy s one realne i korzystne.
Istniejce poczenia kolejowe midzy Europ i Chinami nie s take tak dochodowe jak
to si czsto przedstawia. Szczeglnie dla Polski ich obecne znaczenie gospodarcze jest
bardzo ograniczone. Rozbudowa transportu kolejowego jest take znacznie drosza ni
utrzymanie obecnego transportu morskiego midzy Chinami a Europ, ktry na dodatek
nie jest duo wolniejszy od ldowego. Na przykad transport morski z Shenzhen do
6|
Hamburga obectnie trwa ok. 30 dni, za transport kolejowy kilkanacie dni. Niewiele jest
produktw, dla ktrych taka rnica byaby istotna. O ile budowa nowej linii kolejowej
jest bardzo kosztowna, o tyle dostpno kontenerowcw jest na tyle wysoka, e
rozszerzenie istniejcego transportu morskiego nie wizaoby si z koniecznoci
dokonania znaczniejszych inwestycji.
Jest faktem, e rozwj transportu ldowego na zachd od Chin ma dla Pekinu wielkie
znaczenie. Pozwala to rozwin zachodnie, zaniedbane prowincje ChRL i przesun
cz chiskiego handlu i zaangaowania w gb Azji. Dziki temu cz chiskich
dziaa nie bdzie moga by zablokowana przez USA, ktrych bazy wojskowe opinaj
sie szlakw morskich. Stworzenie nowych tras zmniejsza take zaleno ChRL od
transportu przez cienin Malakka, przez ktr dociera wikszo transportu morskiego
do Chin (poza szlakami czcymi z Amerykami), a ktra mogaby by atwo
zablokowana w razie konfliktu. Tym niemniej przeniesienie wikszoci czy caoci
wymiany handlowej na wewntrzne szlaki Eurazji jest obecnie nierealne ze wzgldw
gospodarczych i geograficznych.
Nie naley take wierzy retoryce przestawiajcej NJS jako projekt rwnomiernych
i oboplnych korzyci. Projekt ten ma przede wszystkim pomc samym Chinom, w tym
suy dugofalowym celom ekspansji firm chiskich i budowie globalnej pozycji
politycznej. W krtkiej perspektywie za projekt NJS ma take rozwiza problem
chiskiej nadprodukcji. Chiskie firmy chc na przykad przenosi cz produkcji
przemysowej m.in. do pastw Azji Centralnej, gdy koszty produkcji w Chinach
i negatywny wpyw na rodowisko zdecydowanie wzrosy. Cz spoeczestw Azji
Centralnej sprzeciwia si tym deniom. Mwienie o oboplnych korzyciach nie jest tu
zupenie bezpodstawne, ale jest znacznym uproszczeniem, ktre pomija obustronne
problemy.
Ponadto popularna wizja NJS przedstawia Chiny rozdajce rozmaitym pastwom

miliardy dolarw na infrastruktur, pomijajc przy tym fakt, e wikszo chiskiego
finansowania ma tak naprawd charakter poyczek (patrz niej). Nazywanie projektu
NJS chiskim planem Marshalla co zdarza si nielicznym komentatorom na wiecie
i licznym w Polsce4 jest zupenym nieporozumieniem. Plan Marshalla by znacznie
bardziej konkretny i wej zakrojony; przede wszystkim za tylko cz jego funduszy
bya dysponowana w postaci kredytw, cz za stanowia bezzwrotn pomoc
rozwojow, a tej drugiej Chiny udzielaj w wskim zakresie. Takie porwnania dobrze
ilustruj poziom emocji, retoryki i niewiedzy otaczajcy projekt NJS. Nie oznacza to
jednak, e z rozmaitych projektw chiskich nie mona osiga korzyci.
Wnioski z raportu
1. Polska nie odniesie wikszych korzyci w staniu si krajem tranzytowanym

midzy Chinami a Europ. Obecnie na przykad przez nasz kraj przejedaj pocigi
towarowe kursujce midzy Europ Zachodni a Chinami, ale Polska w niewielkim
stopniu uczestniczy w tym handlu (dowiadcza tego take Biaoru). Naley natomiast
zabiega o chiskie wsparcie przy powstawaniu projektw infrastrukturalnych
takich jak nowe centra przeadunkowe itp. pod warunkiem, e bdzie to sprzyjao
przede wszystkim polskiemu eksportowi.
2. Dla Polski dumping chiskich towarw nie jest korzystny a mechanizmy

i struktury unijne stanowi przydatn ochron przed tego typu nieuczciw
konkurencj. Dumping ten ma m.in. rozwizywa problem nadprodukcji w chiskiej
gospodarce. W Chinach nadprodukcja dotyczy rwnie sektorw produkujcych na
potrzeby infrastruktury. Wystpuje ona m.in. w produkcji cementu
i stali oraz w przemyle kolejowym (np. konstrukcja pocigw duych prdkoci).
W wyniku tego poszukuje si dla niego rynkw zagranicznych. Takie czynniki wpyny
zapewne na powstanie idei NJS. Budowa infrastruktury w innych pastwach daje szans
na sprzedanie tam chiskich produktw z tej brany. Import czci produktw tego
sektora nie musiaby by korzystny dla polskiej gospodarki, jeli polskie firmy te
mogyby takie produkty zapewni. Podobnie niekorzystna byaby sytuacja, w ktrej
kontrakt budowlany wygrywaaby chiska firma, ktra nastpnie importowaaby z Chin
produkty, ktre s dostpne rwnie w Polsce (np. stal). Jeli jednak chiskie
podmioty bd udziela poyczek na rzecz budowy infrastruktury, liczc na
zdobywanie nowych rynkw, to kraje takie jak Polska mog z niektrych
projektw odnie korzyci pod warunkiem, e nacisk zostanie pooony na same
inwestycje, a nie kontrakty budowlane dla chiskich firm.
3. Polska powinna szuka sposobw na zabezpieczenie swoich firm wtedy, gdy

oferuj one innowacyjne rozwizania, ale mog zosta wykupione np. przez
kapita chiski. Jest to bowiem w praktyce sprzeda technologii i rozwiza innemu
pastwu zanim ich zastosowanie zostanie na dobre wdroone przez polskie
przedsibiorstwa. Charakter chiskich inwestycji m.in. w Niemczech (ale take np. we
Woszech i w przyszoci zapewne w Czechach) wskazuje, e wielu chiskim firmom
zaley na transferze technologii. Czsto mog w tym celu wykupywa nie tylko due
przedsibiorstwa, ale take start-upy, ktre dysponuj innowacyjnymi rozwizanami,
ale nie maj wikszego kapitau.
4. Duo bardziej korzystne s zazwyczaj inwestycje typu greenfield, ktre m.in.

przyczyniaj si do tworzenia wikszej iloci miejsc pracy. Dla Polski korzystna
moe by zatem sytuacja, w ktrej chiskie firmy prbowayby przenie cz
dziaalnoci na teren Unii. To moe w przyszoci dzia si czciej, gdy chiskie
przedsibiorstwa bd szukay sposobw na ominicie unijnych obostrze handlowych.
8|
W takim wypadku nasz kraj ma szans na przycignicie chiskich inwestycji,
gdy moe zaoferowa wykwalifikowan si robocz, ale nisze koszty ni Europa
Zachodnia. Warszawa winna zatem przygotowywa odpowiednie rozwizania
prawne, marketingowe i infrastrukturalne (jak np. specjalne strefy ekonomiczne
czy parki przemysowe) w celu przycigania chiskich inwestycji typu greenfield.
5. Polsce powinno zalee na tych chiskich inwestorach, ktrzy poszukuj

stabilnoci, a nie tych, ktrzy rozwijaj dziaalno w obszarach sabszej kontroli
pastwowej. Chiskie inwestycje w Europie rodkowo-Wschodniej byy w ostatnich
kilku latach czsto nakierowane na odnajdywanie najsabszych punktw, tj. pastw ze
sabsz kontrol rzdow, sabszymi zabezpieczeniami prawnymi i wyszym poziomem
korupcji itp. (patrz tekst Bakany). W 2014 r. Liu Zuokui z Chiskiej Akademii Nauk
Spoecznych za perspektywiczne dla chiskich inwestycji wskaza najsilniejsze
gospodarczo i najstabilniejsze pastwa Europy rodkowo-Wschodniej, tj. pastwa
Grupy Wyszehradzkiej, na czele z Polsk. Tymczasem w ostatnich latach do inwestycji
w regionie doszo m.in. w pastwach takich jak Serbia oraz Bonia i Hercegowina (ale
take w Czechach). wiadczyo to o tym, e w ostatnim okresie podjto w Chinach po
czci politycznie motywowan decyzj o inwestowaniu m.in. w tych obszarach Europy
rodkowo-Wschodniej, gdzie wystpuje sabsza kontrola pastwa. Sami chiscy
prywatni inwestorzy gdy ich dziaalno nie jest po czci kierowana impulsem
rzdowym bez wtpienia ceni stabilne rynki i okrzepe struktury pastwowe.
6. Polska powinna zabiega o swj wizerunek rynku stabilnego zarwno

gospodarczo, jak i politycznie. Prywatne firmy chiskie nadal decyduj si na
inwestycje na rynkach o niszym poziomie ryzyka (np. Niemcy) ni mniej pewnych (np.
Kazachstan, Rosja). Ogoszenie inicjatywy NJS najwyraniej nie spowodowao zmian
w tym wzgldzie. Co wicej, w niektrych pastwach od czasu ogoszenia projektu NJS
warto chiskich bezporednich inwestycji zagranicznych spada. Wzrosa jednak m.in.
w Niemczech. Natenie i rozkad prywatnych inwestycji chiskich wydaj si zwizane
raczej z mnogoci aspektw skadajcych si na obecn koniunktur gospodarcz, a nie
z narodzinami idei NJS. Podobne wnioski mona wysnu wzgldem handlu. Natura
stosunkw gospodarczych midzy wikszoci omawianych pastw a Chinami od
pocztku deklaracji idei NJS w 2013 r. nie zmienia si. Na przykad w handlu z Rosj,
pastwami Azji Centralnej i Biaorusi Chiny dalej s zainteresowane gwnie importem
surowcw i eksportem dbr przetworzonych. Natura relacji gospodarczych nie zmienia
si take wzgldem Polski i regionu V4.
7. Naley obserwowa dziaalno chiskich instytucji, ktre maj moliwo

finansowania projektw zaliczanych do NJS: (1) stworzony przez Chiny Azjatycki
Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB); (2) Fundusz Nowego Jedwabnego Szlaku
(Silk Road Fund); (3) dwa fundusze stworzone na Europ rodkowo-Wschodni (patrz
niej); (4) wielkie chiskie banki jak: Export-Import Bank (Exim Bank) 5 , China
Development Bank (CDB), Industrial and Commercial Bank of China (ICBC), Bank of
China (BoC) czy China Construction Bank of China (ABC). Exim Bank i CDB nale do
kategorii policy banks (bankw realizujcych strategie pastwowe). Pekin dalej
w wikszym stopniu wspiera finansowo wasne banki ni organizacje midzynarodowe,
w ktrych dziaalnoci uczestniczy, co jednak oznacza wiksz kontrol chiskich wadz
nad inwestycjami pochodzcymi z tych bankw i mniejsz transparentno ich
funkcjonowania.
Chocia to AIIB postrzegane jest jako jedno z gwnych narzdzi projektu NJS6, starszy
Exim Bank ma tak naprawd znacznie wiksze fundusze i moliwoci7. Z funduszy Exim
Bank i instytucji w Europie rodkowo-Wschodniej w 2014 r. powsta China-CEE
Investment Cooperation Fund o pocztkowym kapitale 500 mln dolarw, ktrego celem
jest wspieranie inwestycji w Europie rodkowo-Wschodniej. Do zarzdzania tym
funduszem powstaa z kolei China-CEE Equity Partners, z gwn siedzib w Polsce.
Wikszo dotychczasowych inwestycji China-CEE Investment Cooperation Fund zostaa
zrealizowana w naszym kraju (gwnie w latach 20142015)8. Dalsze inwestycje
funduszu w Polsce s zatem moliwe. Jeszcze wiksze moliwoci finansowe ma
powstay w 2016 r. i utworzony przez ICBC fundusz Sino-CEE Fund (China-Central
Eastern Europe), ktry ma dysponowa 10 mld euro, z czego 1 mld na Polsk.
Fundusz Nowego Jedwabnego Szlaku powsta w 2014 r., czyli w rok po ogoszeniu
inicjatywy NJS. W praktyce jednak jego rola wzgldem projektu NJS dopiero si klaruje.
Jak dotd fundusz dokona inwestycji, ktre bez wtpienia nie skadaj si na
infrastrukturaln wizj NJS, ale pasuj do szerszej gospodarczej strategii ChRL9.
W marcu 2017 r. pojawiy si informacje, e fundusz moe szuka inwestycji
w Europie10; pozostaje zatem ledzi jego dziaalno. Fundusz pocztkowo otrzyma
kapita w wysokoci 40 mld dolarw, nastpnie jednak podczas wspomnianego forum
w Pekinie w maju 2017 r. ogoszono przyznanie mu kolejnych 14,5 mld dolarw (jeszcze
wiksz sum podczas tego samego forum przewodniczcy Xi Jinping obieca Exim
Bankowi).
8. Powtarzanie retoryki NJS i prochiska postawa nie musz gwarantowa

wzrostu chiskich inwestycji i wsppracy gospodarczej. W ostatnich latach m.in.
prezydent Aleksandr ukaszenka wykaza wyranie prochisk postaw, a mimo to na
Biaorusi nie doszo do znacznego wzrostu chiskich inwestycji. Prezydent Milo Zeman
da si pozna jako jeszcze bardziej prochiski przywdca, ale gwny pakiet chiskich
inwestycji, jakie otrzymay Czechy w latach 20152016 mia wyrany impuls polityczny
i jest kwesti dyskusyjn, czy napyny one tam, gdzie najbardziej potrzebowaa tego
czeska gospodarka. Polityka chiska wpywa na charakter zagranicznych inwestycji
chiskich nie tylko dlatego, e wiele chiskich firm jest pastwowych, ale take dlatego,
e wiele firm prywatnych jest powizanych z aparatem wadzy. Nawet prywatne
inwestycje firm chiskich mog by zatem po czci motywowane politycznie i to
w pewnym stopniu sprawdzio si w Czechach. Chocia dbao o dobre relacje
10 |
z Pekinem jest istotna, nasze cele gospodarcze wzgldem wsppracy z Chinami
powinny by zakrojone wej, skromniej, konkretniej i bez upolitycznienia.
9. Angaujc si w projekty chiskie pod znakiem NJS Polska bdzie musiaa

rwnoway wspprac z Chiczykami ze stosunkami z pastwami Unii i USA. NJS
jest chisk inicjatyw polityczn i jako taka jest sceptycznie odbierana przez pastwa
Europy Zachodniej i USA. Pokazao to niedawne (maj 2017) Forum Inicjatywy Pasa
i Szlaku w Pekinie, w ktrym USA i pastwa starej Unii wziy udzia, ale w sposb
zdystansowany. Kraje te obawiaj si, e projekt ten zwikszy polityczn i gospodarcz
dominacj Chin, szczeglnie w Eurazji. Z perspektywy amerykaskiej inicjatywa NJS
pokazuje, e teraz Chiny przejy od USA prymat w goszeniu globalizacji i e Pekin jest
ju w stanie realizowa wiatowe inicjatywy dyplomatyczne na poziomie dotd
dostpnym tylko Waszyngtonowi. Na przykad haso Nowego Jedwabnego Szlaku (New
Silk Road) kilka lat przed Chiczykami gosili Amerykanie. Mia by to jeden z flagowych
projektw administracji prezydenta Baracka Obamy. Zosta on ogoszony w 2011 r.
i zakada budow pocze midzy Azj Centraln a regionem Morza Arabskiego.
Jednake amerykaski projekt Nowego Jedwabnego Szlaku okaza si mglist i nigdy
niezrealizowan ide, podobnie jak plany Unii Europejskiej co do znacznego pogbienia
relacji z Azj Centraln. Tymczasem ju w okresie, gdy USA i UE ogaszay te plany, Chiny
skutecznie rozbudoway swoje poczenia z Azj Centraln. Wreszcie w 2013 r. Pekin
przej nawet samo haso Nowego Jedwabnego Szlaku. Nie ma zatem wtpliwoci, e
idea NJS jest take orem politycznej rywalizacji Pekinu z Waszyngtonem na arenie
midzynarodowej. Nie powinien by to jednak dla Polski powd do unikania
jakiejkolwiek wsppracy z Chinami, tym bardziej, e rwnie pastwa Europy
Zachodniej m.in. Niemcy odnosz i bd odnosi korzyci w kontaktach
gospodarczych z Chinami.
10. Gospodarcze i polityczne znaczenie NJS nie jest w wystarczajcy sposb

omawiane przez polskie krgi rzdowe i administracji publicznej. Jak dotd
dyskusja ogranicza si gwnie do debat w polskich krgach akademickich.
W Niemczech urzdnicy z rnych instytucji dyskutowali midzy sob znaczenie
wpywu NJS dla polityki rozwoju, a MERICS, czoowy niemiecki think-tank zajmujcy si
Chinami opublikowa raport o znaczeniu NJS dla stosunkw Chin z rnymi pastwami
Europy. W tworzeniu tego raportu wzili reprezentanci rnych europejskich think-
tankw.
11. Polski rzd bdzie musia bra pod uwag pozytywne opinie o inicjatywie
NJS, ktre coraz czciej pojawiaj si w opinii publicznej, w tym w polskiej prasie.
Opinie te nierzadko prowadz do rozprzestrzeniania si bdnych wyobrae i do
powstawania oczekiwa, ktrym trudno bdzie sprosta. Inicjatywa NJS jest
niezalenie od jej potencjau gospodarczego bardzo szeroko zakrojonym projektem
dyplomatycznym i pierwszym tak udanie realizowanym przez Pekin na poziomie
globalnym. NJS jest realizowany rwnolegle na poziomie hard power i soft power. W tym
drugim aspekcie projekt ju odnis wielki sukces wizerunkowy11. Idea NJS jest
promowana nie tylko w dokumentach rzdowych, chiskich mediach czy na
konferencjach, ale poprzez wiele innych instrumentw, takich jak festiwale i stypendia,
a nawet filmy i opowieci na dobranoc12. Rol odgrywaj tu m.in. chiskie pastwowe
instytucja, media i Instytuty Konfucjusza. W ramach inicjatywy NJS Chinom udao si
zaprezentowa jako pastwo, z ktrym warto wsppracowa gospodarczo, ale take
kraj odpowiedzialny, dbajcy o bezpieczestwo rnych regionw i zapewniajcy takie
inicjatywy, jakich inne pastwa potrzebuj. W projekcie NJS bardzo widoczne jest
zapewnianie innych pastw, e caa inicjatywa wynika wanie z potrzeb i sugestii tych
krajw, a nie tylko z chiskiego planowania.
Chiny s te w stanie coraz skuteczniej prezentowa si jako kraj zapewniajcy tego

rodzaju pomoc, ktrej coraz rzadziej udzielaj Stany Zjednoczone. Sukces retoryki NJS
jest te zatem probierzem globalnej rywalizacji midzy USA a ChRL. W perspektywie
krtkoterminowej dyplomacji Chin moe pomaga take fakt, e nowy prezydent USA
Donald Trump przedstawia si jako zwolennik izolacjonizmu gospodarczego
i w dziedzinie bezpieczestwa. Dziki temu Pekin moe atwiej przedstawia siebie jako
ordownika globalizacji i liberalizacji, odbierajc t rol Waszyngtonowi.
Retoryka wok inicjatywy NJS sprawia, e terminy takie jak New Silk Road, One Belt,
Road czy Belt and Road Initiative s powtarzane w wielu pastwach; organizuje si na
ich temat konferencje, pisze si na ich temat publikacje itp. (i w wielu wypadkach
inicjatywa nie wychodzi od strony chiskiej). Wielu odbiorcw najwyraniej faktycznie
uwierzyo, e projekt ten moe radykalnie odmieni sytuacj ich pastwa. Warto
zwrci uwag, e m.in. zarwno w Polsce, jak i Czechach niektrzy komentatorzy
zaczli twierdzi, e to wanie ich kraj bdzie punktem wzowym Nowego
Jedwabnego Szlaku.
NJS pomaga budowa pozytywny wizerunek Chin szczeglnie tam, gdzie dotd Chiny
byy mniej znane lub ich wizerunek nie by pozytywny. Tu projekt NJS odgrywa
retoryczn rol take wobec naszego regionu. W Europie rodkowo-Wschodniej Chiny
byy dotd mao znane, a inicjatywa NJS ju teraz staa si jednym z wanych
i wyjtkowo pozytywnych elementw wizerunku Pastwa rodka. Wobec polskiej opinii
publicznej wizerunek NJS pomaga zwalcza negatywne wyobraenia o Chinach i zatrze
wraenie po kontrowersji wok budowy autostrady A2. Ow popraw wizerunku Chin
na bazie inicjatywy NJS wida jednak i w takich pastwach jak Rosja. NJS zacz si
rwnie wpisywa w retoryk polityczn niektrych pastw. Najbardziej jaskrawym
przykadem s pastwa, ktrych nowe strategie narodowe celowo odwouj si do
chiskiej idei NJS i maj si z ni uzupenia. Za przykad suy moe wietlista Droga
Kazachstanu; take premier Victor Orbn stwierdzi, e wgierska polityka Otwarcia na
Wschd komponuje si z NJS.
12 |
W obiegowych opiniach o dziaalnoci Chin czsto pomija si fakt, e chiskie inwestycje
maj zazwyczaj charakter poyczek. Nie zawsze te transparentna jest struktura tego
finansowania. W wypadku jednego z najwikszych obecnie projektw chiskich (China-
Pakistan Economic Corridor) dokadny mechanizm i rozkad finansowania, skala
poyczek i ich procent nie s publicznie znane (patrz tekst Pakistan). W wielu krajach
istniej powane obawy co do popadania w zaduenie wzgldem ChRL przy realizacji
wielkich projektw. Tak stao si m.in. na Sri Lance. Z kolei studium wykonalnoci
projektu kolei BelgradBudapeszt uczyniono publicznie niejawnym na okres dziesiciu
lat. Tych faktw w poczeniu z coraz bardziej optymistycznymi w Polsce
wyobraeniami o chiskim finansowaniu nie naley ignorowa.
12. Przy zgaszaniu projektw stronie chiskiej istnieje moliwo, e zostan

one zaliczone do inicjatywy NJS, a tym samym po czci zawaszczone przez
retoryk Pekinu13. Z drugiej strony moe to by sposb podsuwania pewnych
pomysw na wspprac dwustronn (ChinyPolska), przedstawiajc je jako
cz NJS. Mglisto projektu NJS pomaga Pekinowi bada grunt opinii w rnych
pastwach i zdobywa nowe sugestie wsppracy ze strony tych krajw. W publikacjach,
na konferencjach i w Internecie pojawiaj si mapy przebiegu szlaku, ktre nie s
oficjalne, przecz sobie nawzajem, a czasem nawet przecz logice gospodarczej bd
geograficznej, a mimo to s szeroko przywoywane. Dziki brakowi oficjalnej mapy
NJS14 wiele pastw moe podj prb wyobraenia siebie jako elementu tego szlaku.
W efekcie idea NJS staa si take mechanizmem gromadzenia sugestii od rnych
podmiotw: sugestie te hipotetycznie mog przerodzi si w realne projekty, ale na
pewno mog sta si elementem chiskiej retoryki. Na przykad szczyt w Rydze pokaza,
e projekty budowy pocze w regionie Midzymorza, takie jak Inicjatywa Trzech Mrz
(AdriatykBatykMorze Czarne) mog by przedstawione przez Pekin jako zbiene
z projektem NJS.
W projekt NJS retorycznie wpisano wiele przedsiwzi, ktre tak naprawd rozpoczto
ju wczeniej. Na przykad z szeciu realizowanych w ostatnich latach pocze
kolejowych midzy Chinami a Niemcami cztery zapocztkowano przed ogoszeniem
inicjatywy NJS, ale potem zaczto je zalicza do tej inicjatywy. Jan Gaspers nazywa to
zjawisko rebrandingiem (patrz tekst Niemcy) i jest to proces powszechny. Na
przykad niemiecko-rosyjska firma Trans Eurasia Logistics prbuje przedstawi swj
projekt pocze kolejowych midzy Europ a Chinami jako cz inicjatywy NJS
(chocia zgaszaa go ju wczeniej), a w 2015 r. burmistrz Hamburga promowa swoje
miasto w Chinach jako wze transportowy na Nowym Jedwabnym Szlaku. S to metody
promocji, ktre by moe warto ostronie naladowa.
13. Naley monitorowa sposb, w jaki Pekin bada opinie o NJS w innych
krajach, wyciga z tych bada wnioski i zmienia je w form dialogu. Badanie
opinii o NJS przez Chiny po czci wynika samoistnie z sukcesu retorycznego inicjatywy
NJS, ale po czci jest wiadomym i sterowanym dziaaniem rzdu pekiskiego.
W Niemczech w lutym 2016 r. przeprowadzono audyt idei NJS w Ministerstwie Spraw

Zagranicznych we wsppracy z Ambasad ChRL. W podobny sposb analitycy w bardzo
wielu pastwach, w tym w Polsce, otrzymuj ankiety na temat ich opinii o projekcie NJS.
Badania takie realizowaa np. Chiska Akademia Nauk Spoecznych na zlecenie
chiskiego MSZ. Naleaoby zatem traktowa te badania opinii jako sam w sobie
materia badawczy, tj. sposb sprawdzania, co Pekin pragnie wiedzie o opiniach
i sugestiach na temat NJS. Ponadto naley w sposb dyplomatyczny zadba, by takie
badania nie stanowiy jednostronnego wypytywania o opinie (co czsto si zdarza), ale
daway rwnie moliwo poznania opinii rozmwcw i podmiotw chiskich na
interesujce nas tematy.
14. Warto wykorzysta retoryk NJS w kontekcie wsppracy midzy miastami

i regionami Polski i Chin. Projekt NJS ma bowiem znaczenie dla wewntrznej polityki
chiskiej, tak na poziomie centralnym, jak i regionalnym. Inicjatywa NJS pomaga
wzmocni pozycj przewodniczcego Xi Jinpinga w Komunistycznej Partii Chin
i wzgldem opinii publicznej. Moe to mie znaczenie w kontekcie zbliajcego si
kongresu KPCh (jesie 2017) i spodziewanej zmiany czci czonkw Komitetu
Centralnego. Projekt NJS ma jednak take znaczenie dla regionalnej polityki chiskiej,
a cilej dla retoryki stosowanej przez poszczeglne chiskie prowincje, regiony
i miasta. Niektre z nich buduj w miar swoich moliwoci wspprac
midzynarodow i teraz mog czyni to pod sztandarem NJS. Miasta takie jak np.
Zhengzhou czy Lianyungang przedstawiaj si tak w Chinach, jak i poza granicami jako
wane punkty NJS. W Polsce wspprac na poziomie regionalnymi z podmiotami
chiskimi rozwija przede wszystkim miasto d. Korzystajc z przykadu np.
wymienionego wyej miasta Hamburg mona wzmocni sygnay o chci wsppracy
uywajc retoryki NJS.
Krzysztof Iwanek
kierownik Orodka Bada Azji
14 |
Podzikowania
Raport zosta zrealizowany po czci przez pracownikw Orodka Bada Azji, po czci
przez autorw zewntrznych. Trzy teksty stanowi rozwinicie referatw ogoszonych
na konferencji Geostrategic Processes of Asia and the New Silk Road, zorganizowanej
przez Orodek Bada Azji w grudniu 2016 r. Autorami zewntrznymi, ktrym
niniejszym dzikujemy za udzia we wsptworzeniu raportu, s: dr Micha Lubina
(ChinyRosja), pk Marek Borys (ChinyTadykistan, ChinyTurkmenistan, Chiny
Kirgistan), Jan Gaspers (ChinyNiemcy), dr Dragan Pavlievi (ChinyBakany),
dr Siegfried O. Wolf (ChinyPakistan) i Chris Zambelis (ChinyBliski Wschd).
Dzikujemy rwnie pracownikom Orodka Bada nad Przestrzeni Postsowieck CBB
AszWoj za wsptworzenie tekstu o stosunkach ChinyBiaoru i uwagi do niego. Panu
Jakubowi Gajdzie (Fundacja im. Kazimierza Puaskiego) dzikujemy za recenzj tekstu
o Afganistanie.
Podkrelamy, e autorzy mieli pen moliwo wyraenia w tekstach wasnych opinii,

nie zostay one w toku redakcji zmodyfikowane, a co za tym idzie teksty czasem
prezentuj rne perspektywy i opinie wzgldem tych samych kwestii.
Daty powstania tekstw
Raport powstawa w drugiej poowie 2016 roku i pierwszej poowie 2017 roku. Pod
kadym tekstem widnieje data zoenia tekstu, ktra oznacza rwnie dat, do ktrej
prowadzone byy badania.
1 Szlaki ldowe to Ekonomiczny Pas Jedwabnego Szlaku (The Silk Road Economic Belt, ),
za szlaki morskie to Morski Szlak Jedwabny Dwudziestego Pierwszego Wieku (The 21st Century
Maritime Silk Road, 21 ).
2 Pojawiaj si np. takie definicje jak zbir wielkich transkontynentalnych projektw tranzytowych
majcych poaczy rynki Azji Wschodniej z Europ i wiele podobnych. Por. np. Vladislav Inozemtsev, One
Belt, One Road: Russian Dreams Exceed Reality, Eurasia Daily Monitor, t. 14, nr 74, 6.06.2017,
https://jamestown.org/program/one-belt-one-road-russian-dreams-exceed-reality/?mc_cid=56f207f964
&mc_eid=75d1e3fa42 [dostp: 7.06.2017].
3 Na przykad przemawiajc na majowym forum promujcym inicjatyw NJS w Pekinie, przewodniczcy Xi
Jinping wymieni jedynie nastpujce projekty infrastrukturalne: budow kolei szybkiej prdkoci
Dakarta-Bandung w Indonezji, budow kolei Chiny-Laos, budow kolei Addis Abeba-Dibuti, budow kolei
Budapeszt-Belgrad), rozbudow portw w Gwadarze (Pakistan) i Pireusie (Grecja). Projekty te
w wikszoci w aden sposb nie pasuj do rozpowszechnionych, nieoficjalnych map szlakw NJS.
Por. Full text of Presidents Xi speech at opening of Belt and Road forum, Xinhua, 14.05.2017,
http://news.xinhuanet.com/english/2017-05/14/c_136282982.htm [dostp: 15.05.2017]. Budowa kolei
DakartaBandung ma si dopiero rozpocz. Projekt sfinansowany jest w 75 proc. przez chiski China
Development Bank przez joint-venture z udziaem chiskiej firmy pastwowej. Budowa kolei ChinyLaos
rozpocza si w 2016 r. Projekt jest w 70 proc. sfinansowany przez stron chisk. Kolej Addis Abeba
Dibuti zostaa ukoczona i otwarta. Projekt zosta w 70 proc. sfinansowany przez stron chisk po
stronie etiopskiej. Kolej BudapesztBelgrad jest budowana na razie po stronie wgierskiej i opniona, jak
rwnie badana przez UE ze wzgldu na brak przetargu. Projekt jest w 85 proc. sfinansowany przez chiski
Exim Bank po stronie wgierskiej (patrz tekst Wgry i Czechy w niniejszym zbiorze).
4 Por np. Joseph S. Nye Jr, Xi Jinpings Marco Polo strategy, The Strategist, 19.07.2017,
https://www.aspistrategist.org.au/xi-jinpings-marco-polo-strategy/ [dostp: 27.06.2017] czy Ashok Malik,

The Sino-Indian BRI Equation, Raisina Debates, Observer Research Foundation, 22.06.2017,
http://www.orfonline.org/expert-speaks/sino-indian-bri-equation-china/ [dostp: 23.06.2017].
5 Ponadto pord innych instrumentw inwestycyjnych, ktrymi dysponuje rzd chiski mona wymieni
midzy innymi China Investment Corporation i SAFE Investment Company.

6 Jak dotd AIIB w ramach swoich projektw rozdysponowywa relatywnie niewielkie sumy. Najwicej
funduszy (600 mln dolarw) przyznano na budow gazocigu transanatolijskiego (TANAP), poza tym
jednak udzia AIIB w wikszoci dotd zaakceptowanych projektw nie przekracza 300 mln dolarw.
Ponadto adna z inwestycji AIIB nie dokonaa si jak dotd w Europie. Dotychczas zatwierdzone projekty
realizowane bd w: Indonezji (trzy), Indiach: (trzy), Pakistanie (dwa), Bangladeszu (dwa), Omanie (dwa),
Tadykistanie (dwa), Gruzji (jeden) i Azerbejdanie (jeden). Kolejne projekty rozwaane s w Gruzji
(projekt budowy hydroelektrowni), Kazachstanie (projekt budowy elektrowni sonecznej), Indiach
(narodowy fundusz inwestycyjny, projekt rozbudowy drg w stanie Madhja Prade, projekt budowy miasta
Amarawati, projekt budowy linii metra w miecie Mumbai), na Filipinach (projekt zabezpieczenia Manili
przed powodziami), na Sri Lance (projekt budowy kanaw) i wzgldem caej Azji (fundusz inwestycyjny na
Azj). Por. https://www.aiib.org/en/projects/proposed/index.html [dostp: 10.07.2017]. Zapis w statucie AIIB
przewiduje jednak moliwo inwestycji w Europie, gdyby wpyway one na rozwj pocze (connectivity)
z Chinami.
7 W samej Afryce budowa wspieranych przez Chiny pocze kolejowych zostaa w 85 proc. sfinansowana
przez Exim Bank, take 85 proc. funduszy na budow kolei Budapeszt-Belgrad po stronie wgierskiej
pochodzi z poyczki Exim Bank. Bank ten ogosi w czerwcu 2017 r., e 61 pastw zaliczanych formalnie do
inicjatywy NJS jest zapoyczonych w banku w sumie na ponad 90 mld dolarw w zwizku z realizacj 1200
projektw. China Exim Banks B&R loans at 620 bln yuan, 16.06.2017, https://eng.yidaiyilu.gov.cn/
qwyw/rdxw/16293.htm [dostp: 17.06.2017].
8 Tomasz Kamiski, Tomasz Jurczyk, Utapped Instument. Sovereign Wealth Funds and Chinese policy
toward the Central and Eastern European countries, https://www.academia.edu/31425015/Untapped_

Instrument._Sovereign_Wealth_Funds_and_Chinese_policy_toward_the_Central_and_Eastern_European_co
untries [dostp: 2.12.2016], s. 78.
9 Fundusz dofinansowywa m.in. projekty w Pakistanie (budowa hydroelektrowni i inwestycje w inne
projekty zwizane z hydroenergi), Dubaju (budowa elektrowni), Kenii (budowa kolei Mombasa-Nairobi),
a take dokona inwestycji w Rosji (kupno 9,9 proc. udziaw w projekcie Jama LNG); poza tym jednak nie
dziaa dotd w Europie.
16 |
10 Wendy Wu, Chinas Silk Road Fund seeking investment projects in Europe, South China Morning Post
z 22.03.2017, http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2081067/chinas-silk-road-
fund-seeking-investment-projects [dostp: 10.07.2017].
11 Mona w gruncie rzeczy twierdzi, e wikszo wanych wizerunkowo projektw w stosunkach Chin
z pastwami Eurazji i Afryki jest teraz opisywana z uyciem terminw takich jak NJS czy Inicjatywa Pasa
i Szlaku. Nawet podpisana w 2017 r. umowa midzy China Horse Industry Association a polsk Agencj
Nieruchomoci Rolnych zostaa retorycznie okrelona jako Koski Jedwabny Szlak.
12 Por. np. Angela Stanzel, Chinas Belt and Road new name, same doubts?, European Council on Foreign
Relations, 19 maja 2017, http://www.ecfr.eu/article/commentary_chinas_belt_and_road_new_name_same

_doubts [dostp: 10.07.2017]. China Daily wyprodukowao seri opowieci na dobranoc dla dzieci,
w ktrych ojciec opowiada dziecku o zaletach idei NJS (s one dostpne na Youtube). Podobnie np. idea NJS
pojawia si w promujcym indyjsko-chisk przyja filmie Kung Fu Yoga. Chinskie medium planuje
rwnie produkcj filmu promujcego ide NJS we wsppracy z Telewizj Polsk.
13 Na przykad przewodniczcy Xi Jinping podczas przemowy 14 maja 2017 r. stwierdzi, e inicjatywa NJS
jest obecnie koordynowana z szeregiem inicjatyw rnych pastw, wymieniajc tu m.in. projekt polskiego
bursztynowego korytarza (chocia z polskich rde nic o takowej koordynacji nie wiadomo). Por. Full text
of Presidents Xi speech at opening of Belt and Road forum, op.cit.
14 Ostatni dostpny w momencie pisania w tych sw oficjalny dokument opisujcy inicjatyw NJS zalicza do
niej sze korytarzy ldowych: 1) Nowy Ldowy Most Eurazjatycki: chiski projekt poprzedzajcy ide
NJS i w odpowiednim rozumieniu ju przed ogoszeniem inicjatywy NJS zrealizowany: zalicza si do niego
poczenie kolejowe z chiskiego portu Lianyungang przez Kazachstan, Rosj, Biaoru i Polsk a do
Rotterdamu; patrz tekst Kazachstan w niniejszym zbiorze; rzeczony dokument dodaje w tej kategorii port
w Pireusie, mimo braku jego pocze z t lini; 2) Korytarz Gospodarczy ChinyAzja CentralnaAzja
Zachodnia: opisywany tylko bardzo oglnie; przy odpowiedniej interpretacji jeli chodzi o poczenia
ChinyAzja Centralna moe by uznany za ju istniejcy przed ogoszeniem inicjatywy NJS; w rzdowych
dokumentach za jego opis suy jedynie lista porozumie Chin z pastwami Azji Centralnej i Bliskiego
Wschodu; 3) Korytarz Gospodarczy ChinyPowysep Indochiski: w mediach do oglnie opisywany,
jego dwa bardziej konkretne wspominane przez Agencj Xinhua elementy (autostrada i kolej) ju istniej
i s w caoci ulokowane w Chinach; z opisu w dokumencie rzdowym mona podejrzewa, e ma si
zalicza do niego projekt kolei NaningPingxiang w poudniowych Chinach, ktry miaby poczy si
z sieci kolejow pnocnego Wietnamu. Rzeczony rzdowy dokument do tego korytarza gospodarczego
zalicza take: poszerzanie kanau rzecznego LancangMekong (projektowane); kolej ChinyLaos
(w budowie), kolei ChinyTajlandia (dyskutowana) i stref wsppracy gospodarczej Mohan/Boten na
granicy Chin z Laosem (powstaje, podpisywane s pierwsze dokumenty o inwestycjach tame); 4) Korytarz
Gospodarczy ChinyPakistan: faktycznie realizowany, patrz tekst Pakistan w tym zbiorze; 5) Korytarz
Gospodarczy ChinyMongoliaRosja: Porozumienia zawarte midzy tymi pastwami z 2016 r. nie
spowodowao rozpoczcia adnych nowych projektw, ale Chiny rozwijaj poczenia z Mongoli i czyniy
to jeszcze przed rozpoczciem inicjatywy NJS; 6) Korytarz Gospodarczy BangladeszChinyIndieBirma:
nie jest realizowany, brak w tej sprawie nawet multilaralnego porozumienia tych pastw. Por. Building the
Belt and Road: Concept, Practice and Chinas Contribution, Office of the Leading Group for the Belt and Road
Initiative, Pekin, 2017, s. 1017.
Podsumowania tekstw
Rosja
Chiska koncepcja Nowego Jedwabnego Szlaku (NJS) jest bardzo niejasno sformuowana,
co pozwala zalicza do niej nowe projekty lub usuwa projekty z listy przedsiwzi NJS.
Rwnie wzgldem stosunkw chisko-rosyjskich retoryka NJS powoduje znaczny
oddwik. Zarwno Rosjanie, jak i Chiczycy snuj ambitne plany wzgldem wsppracy,
ktre jednak nie odnajduj odzwierciedlenia w rzeczywistoci. Po stronie rosyjskiej
zmienio si nastawienie do Chiskiej Republiki Ludowej. Wczeniej byo ono obojtne
i lekcewace, obecnie jednak wspprac z Chinami uwaa si za wielk szans dla
rosyjskiej gospodarki. O ile jednak Chiny s dla Rosji drugim partnerem handlowym, o tyle
Federacja Rosyjska jest na 16. miejscu pord partnerw handlowych ChRL.
W gospodarczych relacjach rosyjsko-chiskich wci dominuj surowce. Poza nimi Rosja
nie ma niemal adnego gospodarczego znaczenia dla Chin. Obecne inwestycje chiskie s
jednak istotne dla rosyjskiego Dalekiego Wschodu.
Kazachstan
Zaangaowanie Kazachstanu w projekt Nowego Jedwabnego Szlaku nie przynioso
w ostatnich trzech latach znaczcych korzyci gospodarczych. Stworzenie przez Astan
programu gospodarczego komponujcego si z zaoeniami chiskiej inicjatywy oraz
podpisanie licznych porozumie o wsppracy i realizacji projektw o cznej oficjalnej
wartoci ponad 90 mld dolarw nie przeoyo si do tej pory na wzrost chiskich
inwestycji bezporednich i kazachskiego eksportu do Chin. Trend by odwrotny.
Chiskie inwestycje w ostatnich dwch latach byy znaczco nisze ni w poprzednim
okresie, podobnie warto wymiany handlowej. Kazachska nadwyka w handlu
z Chinami skurczya si wielokrotnie.
Niewtpliwie do takiego stanu rzeczy przyczyniy si czynniki zewntrzne, takie jak

spadek cen ropy naftowej i innych surowcw mineralnych (podstawowej czci
skadowej kazachskiej gospodarki i eksportu) oraz czonkostwo Kazachstanu
w Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG). Znaczcy wpyw miaa jednak rwnie
wewntrzna sytuacja w Chinach: spowolnienie gospodarcze, kampanie antykorupcyjne,
ktre szczeglnie dotkny bran petrochemiczn oraz ostatnie denia wadz do
ograniczenia inwestycji zagranicznych, szczeglnie tych dokonywanych przez
przedsibiorstwa pastwowe.
Wanym czynnikiem jest rwnie czciowa rozbieno midzy potrzebami

i deniami Astany a rol, jak dla Kazachstanu w ramach NJS widz Chiny.
Administracja Nursutana Nazarbajewa dy zmniejszenia zalenoci gospodarki od
wydobycia ropy naftowej i unowoczenienia lub stworzenia przy pomocy zagranicznych
inwestorw nowych bran generujcych wysz warto dodan. Pekin natomiast
pozycjonuje Kazachstan w sieci nowych acuchw tworzenia wartoci jako dostawc
Podsumowania tekstw | 19
surowcw lub nieznacznie przetworzonych pproduktw, nie wysoce przetworzonych

produktw spoywczych, wza transportowego dla chiskiej ekspansji na zachd
i lokalizacji dla chiskich zakadw z bran trapionych nadprodukcj, ktre
jednoczenie s surowcochonne i obciaj rodowisko. Efektem dziaania powyszych
czynnikw byo znaczce zaangaowanie chiskich przedsibiorstw pastwowych
w Kazachstanie, co nie zostao zrwnowaone przez aktywno przedsibiorstw
prywatnych, ktre podejmuj dziaalno rwnie w branach bardziej korzystnych dla
rozwoju Kazachstanu.
W duszej perspektywie, poza sytuacj wewntrzn w Chinach, kluczowym wyzwaniem

w obustronnej wsppracy bdzie pogodzenie kazachskich de (tworzenie
nowoczesnych gazi przemysu wytwarzajcych produkty o wysokiej wartoci dodanej,
konkurencyjnych rwnie na chiskim rynku) z chiskimi potrzebami i wizj NJS.
W krtszej perspektywie moliwa jest obustronnie korzystna wsppraca w sektorze
rolnym i chiskie inwestycje w branach, w ktrych Kazachstan moe zosta
wykorzystany jako pomost do chiskiej ekspansji na rynek rosyjski dla ominicia ce
i innych barier na granicy (EUG).
Z punktu widzenia Polski dalszy rozwj wsppracy midzy Kazachstanem a Chinami,

dynamika chiskich inwestycji bezporednich oraz struktura i dynamika wymiany
handlowej s istotne dla oceny, w jakim stopniu wadze w Pekinie s skonne do
akceptacji potrzeb i de innych pastw oraz wczenia ich w inicjatyw NJS, a na ile
bd forsowa swoje interesy ze szkod dla partnerw.
Uzbekistan
Uzbekistan ma istotne znaczenie dla inicjatywy NJS jako kraj tranzytowy dla
turkmeskiego gazu, potencjalny korytarz transportowy midzy Chinami a Azj
Centraln oraz partner w zwalczaniu islamskiego radykalizmu.
W tworzonej w ramach NJS sieci acuchw dostaw strona chiska sprowadza
Uzbekistan przede wszystkim do roli dostawcy surowcw: baweny, gazu ziemnego
i uranu, potencjalnie zota, a w mniejszym stopniu podw rolnych. Te brane oraz
alternatywne rda energii - gwnie sonecznej - s wskazywane jako kluczowe dla
chiskich inwestycji. Uzbekistan jest atrakcyjnym rynkiem dla chiskich eksporterw
i przedsibiorstw budujcych infrastruktur transportow i przemysow.
Chiskie oczekiwania co do roli Uzbekistanu w NJS tylko czciowo komponuj si

z koncepcj wadz uzbeckich. Reim w Taszkencie wdraa polityk wzrostu
gospodarczego poprzez stymulacj wewntrznej produkcji i popytu. Denie do roli
eksportera netto surowcw energetycznych jest powizane z dywersyfikowaniem oferty
i wzrostem wartoci eksportu. Temu celowi ma suy rozbudowa jak najszerszej
wasnej bazy przemysowej oraz zmniejszenie roli baweny w produkcji i eksporcie
podw rolnych na rzecz warzyw i owocw. Jednoczenie stosowana jest zasada
moliwie szerokiej substytucji dbr importowanych. Wadze chc przycign
20 |
zagranicznych inwestorw, szczeglnie chiskich, poprzez tworzenie specjalnych stref
ekonomicznych i ulgi podatkowe do inwestycji w rolnictwo, bran paliwow, przemys
wydobywczy, chemiczny, maszynowy, elektroniczny, materiaw budowlanych, liczc
przede wszystkim na transfer technologii i kapita niezbdny dla modernizacji i rozwoju
wasnego przemysu.
Taszkent ostronie podchodzi do inicjatywy NJS, ograniczajc mimo zacienienia

w ostatnich latach stosunkw z Chinami zarwno w warstwie retorycznej, jak
i praktycznej zaangaowanie do obszarw, w ktrych dostrzega bezporednie wymierne
korzyci. Ocieplenie w stosunkach chisko-uzbeckich miao miejsce przed ogoszeniem
NJS. Chiska inicjatywa nie jest kluczowym czynnikiem ksztatujcym wspprac.
Wadze Uzbekistanu kad nacisk na jako inwestycji z punktu widzenia swoich
interesw kosztem iloci. Selektywne podejcie do chiskich inwestycji ma na celu
skierowania ich do brany preferowanych przez wadze uzbeckie i poczone jest
z deniem do utrzymania kontroli nad spkami z przedsibiorstwem zagranicznym.
Ma to wpyw na chiskie zaangaowanie, rwnie w sektorach, ktre obie strony
traktuj jako kluczowe obszary wsppracy, np. w sektorze wydobywczym. Negatywny
wpyw na inwestycje miay rwnie: trudne rodowisko biznesowe, korupcja,
biurokracja, niekorzystne regulacje walutowe, brak czonkostwa Uzbekistanu w WTO
oraz, co istotne dla przenoszenia produkcji, brak czonkostwa w Eurazjatyckiej Unii
Gospodarczej (EUG). Ze strony Chin na niekorzy zadziaay: spowolnienie gospodarcze,
polityka ograniczania odpywu kapitau, kampania antykorupcyjna i ochrona miejsc
pracy w chiskim przemyle. W efekcie, mimo aktywnoci na paszczynie politycznej,
podpisania wielomiliardowych porozumie i atutw w postaci taniej wyksztaconej siy
roboczej, pod wzgldem wartoci realny napyw chiskich inwestycji by stosunkowo
ograniczony. Z drugiej strony dokonane inwestycje charakteryzuj si rnorodnoci
i znaczn zgodnoci z uzbeckimi zaoeniami i maj tendencj wzrostow.
Z punktu widzenia Pekinu kontynuacja zblienia politycznego w ostatnich latach wizaa

si z udziaem chiskich przedsibiorstw w kilku projektach infrastrukturalnych,
z ktrych najwaniejszy to linia kolejowa Angren-Pap. Stronie chiskiej nie udao si
jednak rozpoczcie wsplnie z Kirgistanem i Uzbekistanem realizacji kluczowego
projektu kolei czcej trzy kraje. Chiny zrezygnoway rwnie z budowy
linii D gazocigu Azja CentralnaChiny, co stawia pod znakiem zapytania skal
chiskiego importu gazu w przyszoci. Import gazu jako element polityki
dywersyfikacji rde dostaw by do stabilny, nie powiodo si jednak politycznie
istotne dla Pekinu zwikszenie integracji handlowej Xinjiangu z Uzbekistanem. Ponadto
obroty handlowe w latach 20142015 spaday i dopiero rok 2016 przynis niewielk
popraw.
Chiski eksport do Uzbekistanu wci przewaa nad importem, co spowodowao

znaczcy wzrost uzbeckiego deficytu w latach 20142015. Wzrost udziau eksportu
w wymianie i spadek deficytu w 2016 r., przy zmniejszonych jednak obrotach, oraz
rozszerzenie uzbeckiej oferty eksportowej o np. warzywa i wyroby metalowe wskazuje

na moliwo odwrcenia trendu z lat poprzednich. Jeli trend bdzie kontynuowany,
bdzie to sukces dla wadz uzbeckich.
W najbliszych latach mona spodziewa si kontynuacji dotychczasowej uzbeckiej

polityki. Taszkent nie bdzie skonny do zbyt daleko idcego zacieniania wsppracy
wojskowej z Chinami i poszerzania w tym zakresie kompetencji Szanghajskiej
Organizacji Wsppracy (SOW). Na paszczynie politycznej powizania Szawkata
Mirzijojewa i jego pierwsze kroki wskazuj na wiksze polityczne i wojskowe, ale
rwnie gospodarcze zblienie z Moskw, co moe oznacza zwikszenie rosyjskich
wpyww w Uzbekistanie, z czym musz liczy si Chiny. Nowy przywdca Uzbekistanu
moe wykazywa natomiast wiksz elastyczno i otwarto w stosunkach
gospodarczych z Pekinem, co moe skutkowa nieco mniejsz selektywnoci chiskich
inwestycji i uatwieniami dla chiskich przedsibiorcw. Nie bdzie jednak zasadniczej
zmiany uzbeckiej polityki gospodarczej. Wzrost wymiany handlowej i chiskich
inwestycji bdzie wci w znacznym stopniu uzaleniony od wkomponowania si
w oczekiwania Taszkentu.
Z punktu widzenia Polski dalszy rozwj wsppracy midzy Uzbekistanem a Chinami,

dynamika chiskich inwestycji bezporednich, udzia chiskich przedsibiorstw
w inwestycjach infrastrukturalnych oraz struktura i dynamika wymiany handlowej s
istotne dla oceny, w jakim stopniu wadze w Pekinie s skonne do akceptacji koncepcji
i de innych pastw oraz wczenia ich w inicjatyw NJS, a na ile bd forsowa swoje
interesy. Dla budowania ksztatu relacji polsko-chiskich wartociowa jest rwnie,
uwzgldniajc oczywicie rnice w systemach gospodarczych i politycznych oraz
geopolityczn sytuacj obu pastw, analiza, w jaki sposb i w jakim stopniu wadzom
w Taszkencie powiedzie si realizacja polityki selektywnej recepcji chiskich inwestycji
i budowy przy ich pomocy wasnej, nowoczesnej bazy przemysowej.

Dwustronne umowy Chin z Kirgistanem, Tadykistanem i Turkmenistanem dotyczce
Nowego Jedwabnego Szlaku su pogbianiu wsppracy w takich sferach jak handel,
inwestycje, finanse, transport i komunikacja. Narodowe strategie rozwoju tych trzech
pastw centralnoazjatyckich wspdziaaj z celami chiskiego Nowego Jedwabnego
Szlaku.
Obecnie gwne inwestycje Chin realizowane w Azji Centralnej napotykaj trudnoci.

Dotyczy to budowy odcinka D gazocigu Azja CentralnaChiny. Odcinek ten ma
przechodzi przez terytorium Turkmenistanu, Uzbekistanu, Tadykistanu, Kirgistanu
i Chin. Problemy pojawiy si z realizacj na terytorium Uzbekistanu i Kirgistanu.
Problematyczna jest rwnie realizacja duego projektu infrastrukturalnego, jakim jest
budowa linii kolejowej ChinyKirgistanUzbekistan. W tym przypadku pastwem
opniajcym realizacj przedsiwzicia jest Kirgistan.
22 |
Mimo spowolnienia gospodarczego, Chiny uchodz za wiarygodnego inwestora w Azji
Centralnej (zdecydowanie lepiej prezentuj si na tym polu ni Rosja). NJS stanowi
niezbdny element strategii Chin w walce ze spowolnieniem gospodarczym. Azja
Centralna daje znaczne moliwoci do angaowania chiskich koncernw ze wzgldu na
due potrzeby tego regionu w zakresie budowy infrastruktury. Wadze chiskie
wychodz z zaoenia, e budowanie nowoczesnej infrastruktury pobudza rozwj
gospodarczy i poprawia praktyki rynkowe. Azja Centralna jest jednak regionem
uchodzcym za nieprzyjazny dla prowadzenia biznesu, a powanym problemem jest
korupcja na wszystkich szczeblach administracji. Istotnym wyzwaniem dla efektywnej
realizacji zada wynikajcych z implementacji NJS w Azji Centralnej bdzie kwestia
zarzdzania projektami.
Wadze Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu pozytywnie wypowiadaj si na

temat wsppracy z Chinami zwaszcza w odniesieniu do chiskiego wkadu w rozwj
infrastruktury w regionie i dostarczanie produktw konsumenckich, ktre odpowiadaj
niskiemu standardowi ycia lokalnych spoecznoci. Potrzeby Kirgistanu, Tadykistanu
i Turkmenistanu ogniskuj si przede wszystkim wok rozbudowy infrastruktury
transportowej, ktra umoliwiaby im dostp do rynkw innych regionw, co powinno
przeoy si na rozwj gospodarczy i przycignicie innych inwestorw. Chiny s
dobrze widziane przez wadze w Azji Centralnej, gdy, koncentrujc si na kwestiach
gospodarczych, ignoruj sprawy wewntrzne pastw regionu oraz ich podejcie do
zarzdzania. W przeciwiestwie do Zachodu Pekin nie podkrela potrzeby
wprowadzania reform demokratycznych czy przestrzegania praw czowieka. Lokalne
elity polityczne i pastwowe koncerny w Azji Centralnej jawi si jako ci, ktrzy mog
odnie najwiksze korzyci z implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku. Wicej
znakw zapytania pojawia si przy korzyciach dla spoecznoci lokalnych.
Cho Chiny s postrzegane jako kluczowy inwestor w Azji Centralnej, cz

spoeczestw, szczeglnie w Kirgistanie i Tadykistanie, obawia si wpyww
gospodarczych Pastwa rodka, ktre mog przerodzi si we wpywy polityczne.
Szczeglnie niepokojca jest rosnca zaleno pastw regionu od Chin w sektorze
energetycznym. Dziaalno chiskich koncernw spotyka si czasami z protestami
lokalnych spoecznoci, szczeglnie w Kirgistanie i Tadykistanie. Chiskie firmy s
oskarane o prowadzenie polityki wyzysku, nadmiernej ekspansji, stosowanie praktyk
korupcyjnych, sprowadzanie robotnikw kontraktowych z Chin, szerzenia si
nielegalnej imigracji, przejmowania ziemi uprawnej. Brak transparentnoci umw
zawieranych midzy lokalnymi rzdami a stron chisk budzi zastrzeenia
spoeczestw w analizowanych pastwach Azji Centralnej. Krytyka ze strony
spoecznoci sprawia, e wadze pastw centralnoazjatyckich staraj si zawiera
moliwie jak najbardziej korzystne umowy z Chinami. Jednym z efektw zabiegw
rzdw lokalnych jest rosncy udzia lokalnej siy roboczej przy realizacji projektw
infrastrukturalnych NJS. Inicjatywa Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku ma
odpowiednio duy potencja, aby przyczyni si do transformacji i caociowej poprawy

sytuacji gospodarczej Azji Centralnej. Duo w tym wzgldzie bdzie zalee jednak od
jakoci zarzdzania projektami NJS.
Biaoru
Polityka zblienia z Pekinem, jak od wielu lat prowadzi Aleksander ukaszenka i ktra
nabraa nowego wymiaru po ogoszeniu przez przewodniczcego Chin Xi Jinpinga we
wrzeniu 2013 r. inicjatywy NJS nie przyniosa Biaorusi w ostatnich trzech latach
spodziewanych korzyci.
Minimalny wzrost chiskich inwestycji bezporednich nie zmieni pozycji Chin jako
marginalnego inwestora na Biaorusi i nie przyczyni si do modernizacji ju
funkcjonujcych oraz tworzenia nowych zaawansowanych technologicznie gazi
przemysu. Sztandarowy projekt parku technologicznego Wielki Kamie boryka si
z brakiem chiskich inwestorw, a kolejne biaoruskie inicjatywy majce na celu
tworzenie przez chiskich partnerw funduszy inwestycyjnych lub przejmowania
udziaw w biaoruskich przedsibiorstwach nie przyniosy znaczcych efektw.
Strategiczne pooenie Biaorusi na szlakach NJS nie doprowadzio rwnie do
faktycznego stworzenia centrw logistycznych, a Biaoru wci peni jedynie funkcj
korytarza dla linii kolejowych z Chin do Europy.
Deficyt Biaorusi w wymianie handlowej z Chinami, mimo niewielkich pozytywnych

zmian w latach 20142015, wzrs w 2016 r. Z biaoruskiej perspektywy pogorszya si
struktura wymiany handlowej. Biaoru zostaa sprowadzona do roli dostawcy
nawozw potasowych dla Chin kosztem innych grup produktw. Niewielkie byo
zainteresowanie chiskich odbiorcw szersz ofert: misem, produktami zwierzcymi
i podami rolnymi. Wykorzystujc trudn sytuacj Biaorusi, strona chiska
wynegocjowaa znaczn obnik cen i zmniejszya wolumen zakupw na nawozy
potasowe.
Chiskie przedsibiorstwa uzyskay znaczce kontrakty infrastrukturalne i na

modernizacj biaoruskich przedsibiorstw. Przy realizacji tych projektw bray udzia
tysice chiskich robotnikw. Wiele z tych kontraktw, podobnie jak zakupy
wyposaenia zakadw i sprztu transportowego, jest realizowanych dziki chiskim
kredytom. Istotn korzyci dla rzdu ukaszenki jest uzyskanie kredytw od rzdu
chiskiego niezbdnych do rozwizywania biecych problemw gospodarczych.
Bilans dotychczasowej wsppracy jest mao korzystny dla Miska. Przyczyny takiej
sytuacji le czciowo po stronie Chin za spraw czynnikw takich jak: prby
ograniczenia inwestycji zagranicznych i odpywu kapitau z Chin, kampania
antykorupcyjna Xi Jinpinga oraz niekonsekwentna polityka wadz w zakresie reformy
strony podaowej oraz przenoszenia produkcji za granic w obawie przed bezrobociem
i niepokojami spoecznymi. Jednake kluczowymi czynnikami s niska atrakcyjno
24 |
biaoruskiego przemysu oraz rozbieno midzy potrzebami Chin i Biaorusi. Pekin
traktuje Biaoru jako dostawc kilku produktw, korytarz transportowy oraz rynek
zbytu dla swoich produktw i kontraktw dla firm budowlanych. Misk z kolei oczekuje,
e Chiny wezm aktywny udzia jako bezporedni inwestor w modernizacji i rozwoju
biaoruskiego przemysu i bd udzielay kredytw niezbdnych biaoruskiej
gospodarce.
W najbliszej przyszoci nie naley spodziewa si znaczcych chiskich inwestycji

bezporednich na Biaorusi w branach zaawansowanych technologicznie, ktre byyby
istotnym czynnikiem w modernizacji biaoruskiej gospodarki. Moliwe s, o ile zgodzi
si na to Misk, inwestycje w zakady produkujce nawozy potasowe. Chiny bd dyy
do utrzymania swojej pozycji czoowego eksportera, zwikszenia udziau w biaoruskim
rynku oraz zapewnienia swoim przedsibiorstwom kontraktw na budow
infrastruktury gwnie przemysowej i transportowej przy jednoczesnym ograniczonym
wsparciu dla biaoruskich stara o dywersyfikacj eksportu. Moliwe jest natomiast
zacienienie wsppracy midzy Biaorusi a niektrymi chiskimi prowincjami.
Bakany
W ostatnich latach stosunki ChRL z pastwami bakaskimi znacznie si rozwiny,
zarwno na poziomie politycznym, jak i gospodarczym. Trend ten utrzyma si
w krtkim terminie. Doszo do intensyfikacji stosunkw dyplomatycznych tych krajw
z Chinami (w tym poprzez formu 16+1); Serbia podpisaa z Pekinem umow
o wszechstonnym strategicznym partnerstwie. Chiskie inwestycje w regionie w latach
20082014 wzrosy. Do kluczowych chiskich inwestycji w regionie naleao m.in.
przejcie huty stali w w serbskim Smederowie, rafinerii w Rumunii i moliwoci obsugi
lotniska i wydobycia ropy w Albanii. W tym samym okresie kilkukrotnie wzrosa te
wymiana handlowa: chiski eksport na Bakany zwikszy si siedmiokrotnie. Za wzrost
wymiany handlowej po stronie chiskiej odpowiadaj takie czynniki jak nisze koszta
produkcji w Chinach, ekspansja firm chiskich na wiatowych rynkach i rosnce
potrzeby chiskich konsumentw.
W ramach projektu NJS pastwa bakaskie mog mie znaczenie dla Chin jako obszar,
do ktrego docieraaby morska nitka NJS. Chiska firma wykupia udziay w porcie
w Pireusie, skd planuje si rozbudowywa poczenia przez Bakany w kierunku
Europy Zachodniej. Elementem tego poczenia ma by w przyszoci rwnie
finansowane i budowane przez podmioty chiskie poczenie BelgradBudapeszt. Chiny
wyraziy take zainteresowanie budow, modernizacj, przejmowaniem,
dzierawieniem i operowaniem pocze kolejowych i drogowych, portw i lotnisk
w regionie. Wedug niektrych doniesie Chiny szczeglnie interesuj si portami
w Barze (Czarnogra), Rijece (Chorwacja) i Burgas (Bugaria). Obecnie chiskie
podmioty realizuj lub maj realizowa projekty infrastrukturalne w Albanii,
Czarnogrze, Boni i Hercegowinie, Macedonii, Rumunii i Serbii.
Na rosncych szansach chiskich na Bakanach skorzystaj przede wszystkim chiskie

firmy pastwowe dominujce w sektorach strategicznych. Projekty infrastrukturalne
pozwol chiskim firmom pastwowym przetestowa swoj technologi i zapozna si
z europejskim rodowiskiem bieznesowym i praktykami przed prbami uzyskania
bardziej lukratywnych rynkw Europy Zachodniej. Realizacja projektw
infrastrukturalnych w Europie pomoe take Chinom rozwiza problem nadprodukcji.
Problem ten dotyka nie tylko surowcw, lecz take gotowych produktw (jak pocigi).
Std budowa infrastruktury w innych krajach stanowi szans na sprzeda chiskich
produktw i surowcw.
Wielu zachodnich obserwatorw obawia si, e Chiny zwiksz swoje wpywy na

Bakanach kosztem Unii Europejskiej i zastosuj strategi dziel i rzd. Jednake
pastwa bakaskie dalej pozostaj znacznie mocniej zwizanej gospodarczo z Uni,
zarwno jeli chodzi o handel, jak i inwestycje. Ponadto interesy ChRL i UE s zbiene
jeli chodzi o rozbudow infrastruktury na Bakanach i nadanie priorytetu inwestycjom
w transport i energetyk w tym regionie. Gospodarcze zaangaowanie Chin
w pastwach balkaskich nie tworzy przewag, ktrych Pekin mgby uy przeciw Unii.
Wgry i Czechy
Wgry, Czechy i Sowacja stanowi trzy rne i warte porwnania przypadki stosunkw
z Chinami. Premier Wgier w ostatnich latach zabiega o rozwj politycznych stosunkw
z ChRL, ale nie przynioso to znacznego wzrostu chiskich inwestycji i chiskiego
wsparcia finansowego w tych obszarach, w ktrych tego oczekiwano. Prezydent Czech
budowa dobre stosunki z Chinami jeszcze intensywniej i przynioso to Czechom szereg
chiskich inwestycji, cho byy one najwyraniej po czci motywowane politycznie,
a w kraju tym dyskutuje si, czy dokonano ich tam, gdzie gospodarka tego rzeczywicie
potrzebowaa. Przeoy si to jednak zapewne na rosnc ilo chiskich inwestycji
w rnych sektorach w najbliszych latach. Sowacja najmniej staraa si rozszerzy
dyplomatyczne stosunki z Chinami i przycign chiskie inwestycje i faktycznie
uzyskaa je w najmniejszym stopniu. Std ponisze wnioski dotycz gwnie Czech
i Wgier.
NJS w wskim znaczeniu infrastrukturalnym jest bardzo marginalnie realizowany

w regionie pastw Grupy Wyszehradzkiej. Do tej kategorii mona zapewne zalicza
pocigi towarowe z Chin, ktre obecnie docieraj do odzi, Budapesztu i Pragi, ale ich
znaczenie gospodarcze jest jak na razie znikome. Jedyn inwestycj w tym rozumieniu
NJS jest kolej BudapesztBelgrad, ktra jest budowana przez chisk firm od strony
wgierskiej. Realizacja tego poczenia miaaby sta si czci sieci kolejowej sigajcej
portu Pireus (ktrego cz udziaw naley do chiskiej firmy) i tym samym stanowi
nowe poczenie midzy Grecj a rynkami Europy Zachodniej przez Bakany. Nie ma
jednak adnej pewnoci, e taki szerszy projekt zostaby zrealizowany. W takim
wypadku jednak trasa ta miaaby przede wszystkim znaczenie dla Chin jako trasa
towarowa i najpewniej omijaaby Polsk.
26 |
W szerszym i przyjtym tu znaczeniu NJS jako acucha wartoci kontrolowanych przez
Chiny lub zgodnych z chiskim interesem pastwa Europy rodkowo-Wschodniej s
atrakcyjne dla Pekinu ze wzgldu na to, e z jednej strony nale do UE, a z drugiej
oferuj tasz, a podobnie wykwalifikowan si robocz co pastwa Europy Zachodniej.
Dziki dziaaniu na tych rynkach chiskie firmy mogyby obej ograniczenia unijne
(bdc ju wewntrz UE) i miayby moliwo sprzeday na rynki Europy Zachodniej.
Pod tym wzgldem gospodarka Polski bdzie musiaa czasem rywalizowa z innymi
gospodarkami regionu. Koszty siy roboczej wzgldem kosztw w Europie Zachodniej s
konkurencyjne w caej Grupie Wyszehradzkiej, przy czym wedug danych Eurostat
z 2016 r. koszty w Czechach i na Sowacji s wysze od tych w Polsce, ale te na Wgrzech
s nisze od polskich. W 2016 r. Wgry zapowiedziay take wprowadzenie u siebie
najniszej stawki podatku od osb prawnych w caej UE. Przede wszystkim jednak
najnisze koszty siy roboczej w UE wystpuj obecnie w Bugarii i Rumunii.
Chiskie firmy s zainteresowane rwnie transferem technologii (vide wykup licencji

czeskich przedsibiorstw koda Auto i koda Transportation przez podmioty chiskie).
Mimo to skala bezporednich inwestycji (BIZ) chiskich w pastwach Grupy
Wyszehradzkiej szczeglnie inwestycji typu greenfield pozostaje relatywnie
niewielka. Oglnie rzecz biorc, poziom bezporednich inwestycji zagranicznych
chiskich w tych pastwach w ostatnich latach nie przekracza od uamka do kilku
procent wartoci wszystkich BIZ.
W sposb typowy dla handlu z Chinami wszystkie wspomniane trzy pastwa mierz si
z deficytem po swojej stronie. Chocia deficyt ten jest mniejszy w wypadku Sowacji
i Wgier ni Czech, eksport tych pastw do Chin stanowi take w wikszym stopniu
eksport produktw z zakadw nalecych do firm zagranicznych. W imporcie
wszystkich trzech pastw z Chin dominuj podobne typy produktw, takie jak sprzt
nadawczy i akcesoria do niego, telefony, komputery czy czci do maszyn biurowych.
W eksporcie Czech i Wgier do Chin dominuj samochody i/lub czci do nich. Podobnie
jest w eksporcie Sowacji, przy czym jedynie w tym przypadku samochody maj
absolutny prymat w strukturze eksportu. Eksport sowacki do Chin jest zatem najmniej
zrnicowany i ma najmniejsze szanse na wzrost w krtkiej perspektywie. Starania
Wgier o to, by rozszerzy eksport ywnoci do Chin oznaczaj, e w wypadku
niektrych produktw (jak np. miso) wgierskie firmy staj si rywalami dla polskich
firm na rynku chiskim.
Gospodarki Czech, Wgier i Sowacji s silnie zwizane z gospodark Niemiec. To

oznacza, e cz eksportu z tych pastw do Niemiec to tak naprawd eksport
produktw z zakadw nalecych do firm niemieckich. Ponadto cz elementw
eksportowanych z tych pastw do Niemiec staje si tam czci produktw
eksportowanych potem z Niemiec do Chin. Oznacza to, e ewentualne przysze
fluktuacje gospodarki niemieckiej bd mogy przekada si na stan wymiany
handlowej tych pastw z Chinami. Ponadto silne oparcie eksportu tych pastw
o zagraniczne firmy dziaajce w brany motoryzacyjnej moe oznacza, e gospodark
tych pastw moe dotkn przenoszenie produkcji do Chin, chocia obecnie z rnych
wzgldw, takich jak rosnce koszta produkcji w Chinach, proces ten spowalnia.
Polska
Od momentu inauguracji projektu Nowego Jedwabnego Szlaku (NJS) w 2013 r. rzdy
Polski i Chin podpisay szereg umw i porozumie o wsppracy. Chocia inicjatywa ta
jest przedstawiana przez wikszo polskich elit politycznych jako szansa na
pogbienie wizi gospodarczych z Chinami, intensyfikacja stosunkw politycznych na
linii WarszawaPekin nie wspgra z tempem rozwoju stosunkw gospodarczych. Dla
Polski negatywnymi czynnikami s: rosncy deficyt handlowy, ograniczony dostp do
chiskiego rynku dla polskich produktw i inwestycje korzystne gwnie dla strony
chiskiej. Chocia ilo chiskich inwestycji bezporednich w Polsce ronie, dalej
pozostaje ona nika w porwnaniu z iloci inwestycji z innych pastw. Zainteresowanie
Chiczykw Polsk jest zwizane z korzystnym pooeniem geograficznym, dostpem
do unijnego rynku oraz wykwalifikowanej i relatywnie taniej siy roboczej. Rosnca
liczba przej wskazuje rwnie, e Chiny s coraz bardziej zainteresowane polskimi
technologiami i markami. Polska pozostaje jednak gwnie krajem transferowym
w transporcie dbr do Europy Zachodniej. Polskie zainteresowanie wspprac
z Chinami wynika w duej mierze z potrzeby dywersyfikacji partnerw gospodarczych
w kontekcie sabncego rynku unijnego. W takich warunkach istnieje ryzyko
jednostronnego rozwoju wsppracy na korzy Chin. Pekin zdaje sobie spraw
z wewntrznych problemw Unii Europejskiej (UE) i stara si ksztatowa swoje relacje
zarwno z poszczeglnymi pastwami czonkowskimi, jak i z UE jako caoci w celu
osignicia najkorzystniejszych porozumie. Ukierunkowanie wsppracy na rozwj
bran, ktre wpisuj si w dugoterminowe plany rozwojowe Polski (np. przetwrstwo
spoywcze, przemys lotniczy, samochodowy, zaawansowane technologie) powinno sta
si gwnym motorem polsko-chiskiej kooperacji w ramach NJS. Na poziomie unijnym
istnieje potrzeba wywierania wpywu na Pekin przez wszystkie kraje czonkowskie, tak
aby obostrzenia blokujce dostp europejskim produktom do chiskiego rynku zostay
zniesione.
Niemcy
Oprcz pewnej liczby coraz bardziej udanych projektw pocze kolejowych midzy
Niemcami i Chinami, chiska Inicjatywa Pasa i Szlaku nie przyniosa jeszcze adnych
konkretnych dziaa inwestycyjnych w Niemczech. Berlin skupia si na stawieniu czoa
geopolitycznym implikacjom Nowego Jedwabnego Szlaku (NJS) w otoczeniu
europejskim i eurazjatyckim oraz na zapewnieniu opacalnoci ambitnej inicjatywy
Chiczykw w tych regionach. W tym celu administracja Angeli Merkel proponuje
zmultilateryzowane podejcie, oparte na instytucjach europejskich, Organizacji
Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE), G20 i Azjatyckim Banku Inwestycji
28 |
Infrastrukturalnych (AIIB), a take gbiej angauje si w zwizan z NJS wspprac
dwustronn z Chinami.
Afganistan
Mimo strategicznego pooenia geograficznego Afganistanu, predestynujcego go do
odegrania znaczcej roli w chiskim projekcie Nowego Jedwabnego Szlaku, jak do tej
pory znajduje si on na jego marginesie. Jest to gwnie spowodowane trwajcym
w Afganistanie konfliktem, ktry znaczco podnosi ryzyko kadej inwestycji. Z tego
powodu wsppraca afgasko-chiska dotyczya w ostatnich latach przede wszystkim
kwestii bezpieczestwa i to w tym sektorze zaangaowanie Pekinu bdzie najbardziej
widoczne w najbliszych latach.
Wymiana handlowa Afganistanu z Chinami cechowaa si skrajn nierwnowag.

W 2015 r. chiski eksport wielokrotnie przewaa nad importem towarw z Afganistanu.
Otwarcie nowego szlaku kolejowego miao ten bilans poprawi, jednak dotychczasowe
dowiadczenia pokazuj, e raczej utrwalio to wczeniejsze tendencje. W cigu
ostatnich czterech lat chiskie przedsibiorstwa budowlane zaangaoway si
w budow dwch wanych drg w Afganistanie. Pierwszy z tych projektw rozpocz si
w 2013 r. i jest powanie opniony, natomiast przetarg na drugi z nich zosta
rozstrzygnity dopiero na pocztku 2017 r., w zwizku z czym nawet nie wszed w faz
realizacji. Afganistan jest postrzegany rwnie jako potencjalne rdo surowcw dla
Chin. Wydaje si jednak, e dowiadczenia z realizacj projektu kopalni miedzi Mes
Ajnak jasno wskazuj, e s inwestycje s obarczone powanym ryzykiem i nie naley
oczekiwa szybko kolejnych.
Zarwno ogromne zapotrzebowanie na rozbudow infrastruktury, jak i olbrzymie zoa

rnych surowcw, ktre znajduj si w Afganistanie, powoduj, e potencjalne pole do
wsppracy afgasko-chiskiej w tych sektorach jest olbrzymie. Nad wszystkimi tego
typu inicjatywami ci jednak kwestie bezpieczestwa i to one bd odgryway
decydujc rol w postanowieniach o realizacji rnych projektw, dopki konflikt nie
zostanie zakoczony lub ulegnie powanej deeskalacji.
Pakistan
Sukces Chisko-Pakistaskiego Korytarza Gospodarczego (ang. China-Pakistan Economic
Corridor, CPEC) bdzie zalee od zdolnoci do zwikszania pocze regionalnych.
CPEC bdzie mie ogromny wpyw na polityk wewntrzn Pakistanu, zwaszcza
w stosunkach cywilno-wojskowych i rzdu centralnego z rzdami stanowymi. CPEC
moe skutkowa nie tylko dalszym utrwaleniem negatywnych warunkw spoeczno-
gospodarczych i politycznych w niektrych dziedzinach, lecz take prowadzi do
dalszych dysproporcji regionalnych. Naley podkreli, e CPEC ma potencja do
zwikszenia wpywu Chin na podejmowanie decyzji przez pakistaski rzd w polityce
wewntrznej i zagranicznej. W tym kontekcie projekt CPEC mgby zapocztkowa
zmiany w geopolityce regionu, prowadzc do przewartociowania w polityce
zagranicznej Pakistanu. Co za tym idzie CPEC mgby funkcjonowa jako krgosup

gospodarczy nowej struktury bezpieczestwa w Azji pod przewodnictwem Chin.
Jednake bdc raczej potencjalnym rdem sporw midzy Chinami a Pakistanem,
jego znaczenie w zwikszaniu pocze wychodzcych poza sie chisko-pakistask
moe by ograniczone.
Bliski Wschd
Chiskie wpywy na Bliskim Wschodzie wzrastaj wprost proporcjonalnie do ich
oglnego zaangaowania na wiecie. acuch ekonomicznych zalenoci na Bliskim
Wschodzie zapewnia Chinom dostawy ropy naftowej, ktre zabezpieczaj wzrastajce
potrzeby chiskiej gospodarki. Chiny wykorzystuj rwnie sie unilateralnych
i multilateralnych kontaktw do realizacji dziaa z zakresu dyplomacji kulturalnej i soft
power. Wzrost chiskich wpyww na Bliskim Wschodzie przejawia si rwnie
w zwikszonej aktywnoci dyplomatycznej i wojskowej. Strategiczne interesy ChRL na
Bliskim Wschodzie wydaj si kluczowym elementem, ktry zachca Pekin do wczenia
tego regionu w projekt NJS.
Iran
Cho inicjatywa Nowego Jedwabnego Szlaku (NJS) zostaa ogoszona w 2013 r., realna
wsppraca na rzecz jej realizacji midzy Islamsk Republik Iranu (IRI) i Chisk
Republik Ludow (ChRL) rozpocza si dopiero w styczniu 2016 r. Analiza
forsowanych przez Chiny i Iran wsplnych projektw wskazuje na priorytetowe
znaczenie jak najszybszego ustanowienia poczenia kolejowego na Bliski Wschd.
Postp projektu NJS uatwi bezprecedensowo silna pozycja Chin w Iranie. Przewag
ChRL nad IRI uwidaczniaj chiskie inwestycje, ktre obejmuj niemal kad ga
iraskiego przemysu. NJS moe suy przywrceniu midzynarodowych powiza
gospodarczych Iranu, a take pozwoli na wzmocnienie jego wpyww w ssiadujcych
pastwach. Rzd w Teheranie stara si rwnoway dziaania swego najwikszego
inwestora, jakim s Chiny, przez wczanie mniej aktywnych partnerw europejskich,
poudniowo- i wschodnioazjatyckich we wsplne irasko-chiskie projekty.
Najprawdopodobniej mona mwi o cznie 43 projektach infrastrukturalnych
zwizanych z NJS. Wikszo z nich nie jest jeszcze realizowana. Jedn z najwikszych
obaw Iranu jest moliwo stania si krajem tranzytowym, a nie partycypujcym
w tworzonych i reformowanych przez Chiny acuchach wartoci. Drug jest
ewentualne wstrzymanie lub upadek inicjatywy NJS. Tymczasowo aspiracje IRI i ChRL
pokrywaj si, poniewa oba pastwa pragn poszerzy wpywy na Bliskim Wschodzie.
Chiny oferuj w tym celu kapita i technologie, za Iran zdolnoci produkcyjno-
przetwrcze oraz wpywy polityczne w regionie. Wadzom w Teheranie szczeglnie
zaley na pozyskiwaniu inwestorw do bran przemysu, ktre wymagaj modernizacji
lub reformy. Iran rozwaa rwnie fundamentalne przeksztacenie swojej gospodarki.
Nie posiada jednak wystarczajcych rodkw, aby dokona tego samodzielnie. Sytuacja
ta stawia iraski rzd wobec braku alternatywy dla NJS, ktry jest projektem oferujcym
najwicej potencjalnych korzyci.
30 |
Rosja
Micha Lubina
1. Ambiwalencja Nowego Jedwabnego Szlaku
Nowy Jedwabny Szlak (Szlak i Pas) jest pojciem tyle intrygujcym, co nieostrym. Xi
Jinping ogosi go w 2013 r. i od tej pory NJS sta si gwnym sloganem dyplomacji
chiskiej. Zgodnie z najlepszymi zasadami chiskiego marketingu politycznego mona
pod niego zaliczy niemal kady projekt na terenie Eurazji, a jednoczenie, w razie
niepowodzenia, odci si od niego. Specyficzne rozumienie czasu (projekt na
pokolenia, projekt w perspektywie rednioterminowej, tj. 50 lat), celowe mtne
i mgliste okrelenia dotyczce konkretw, takich jak data czy zasig projektu, tylko
potguj ambiwalencj. Powoduje to, e bardzo trudno ustali co jest, a co nie jest
czci tego projektu. NJS bdzie wic tutaj rozumiany jako oglna wola do wsppracy
z Chinami (bd jej brak) po 2013 r.
2. Wsppraca energetyczna Rosji i Chin
W rosyjsko-chiskiej wsppracy energetycznej dominuj surowce i inne towary

nieprzetworzone (w 2015 r. energia stanowia 78 proc. rosyjskiego eksportu, za
drewno kolejne 13 proc.). Jest to wynik dugofalowych trendw, w tym przede
wszystkim: chiskiego godu energetycznego, rosyjskiego postawienia na surowce jako
gwne rdo dochodu. W 2017 r. Rosja staa si najwaniejszym dostawc ropy do
Chin, przecigajc Arabi Saudyjsk. W kwestii dostaw gazu w najbliszym czasie nie ma
szans na powtrzenie tego sukcesu: nie zmieni si to nawet po wybudowaniu gazocigu
Sia Syberii (prawdopodobnie w 2019/2020, cho osignie on swoj pen moc dopiero
ok. 2022/2023); nawet wwczas rosyjski gaz w Chinach bdzie ustpowa
turkmeskiemu oraz LNG.
Rosyjsko-chiska wsppraca energetyczna przypominaa w ostatnim okresie sinusoid:

Rosjanie rozgrywali Chiczykw niczym Europ najpierw przy pomocy ropocigu
WSTO, a nastpnie przy gazocigu, ktry potem nazwano Sia Syberii. Celem Moskwy,
podobnie jak w Europie, byo energetyczne dziel i rzd (w tym wypadku midzy
Chinami, Japoni a Kore Poudniow). Jednake w Azji, inaczej ni w Europie, Moskwa
pada ofiar swojej energetycznej karty. W momencie wiatowego kryzysu (2008) oraz
kryzysu ukraiskiego (2014) Kreml dwukrotnie postawi, z przyczyn politycznych, na
wspprac z Pekinem na chiskich warunkach. W efekcie zdecydowana wikszo
rosyjskiej ropy pynie do Chin i tak samo bdzie z gazem. Rwnie infrastruktura
przesyowa sprzyja ChRL.
Obecne fakty takie jak pierwsza pozycja Rosji jako dostawcy ropy do Chin s wic
konsekwencj wydarze sprzed niecaej dekady i nie wi si bezporednio z Nowym
Rosja | 31
Jedwabnym Szlakiem. Na pewno jednak rosyjskie nastawienie ma zwizek z NJS: zamiast

prbowa blokowa chiske wpywy, rwnoway je lub rozgrywa Chiny, Rosja
prbuje podczy si do ich projektw i uzyska z nich maksymalne moliwe korzyci.
Moskwa przestawia si na t strategi pod koniec 2008 r. Najbardziej skrajnym
przypadkiem jest Azja Centralna, gdzie po pierwotnych prbach blokowania Nowego
Jedwabnego Szlaku Rosjanie zgodzili si na ten projekt i prbuj si do niego podczy.
To samo dotyczy innych obszarw gospodarczej wsppracy rosyjsko-chiskiej, w tym
handlu.
3. Handel i inwestycje rosyjsko-chiskie
Jeszcze kilka lat temu Rosja bya w pierwszej dziesitce gwnych partnerw
handlowych Chin. Obecnie, po spadku cen ropy, sankcjach zachodnich itp. zajmuje
16. miejsce. Rosyjscy analitycy zaczli wic pisa, e ich pastwo znajduje si
w pierwszej dwudziestce partnerw handlowych Chin, ale i to nie jest wielkim
osigniciem. Jako partner handlowy Chin Rosja ustpuje m.in. Korei Poudniowej,
Malezji, Australii czy Brazylii. Chiny s z kolei drugim partnerem handlowym Rosji po
UE, jednak wymiana handlowa z UE wynosi ok. 45 proc. caoci handlu dla Rosji, podczas
gdy z Chinami ok. 10 proc. Chiny s rwnie najwaniejszym partnerem handlowym
Rosji w Azji: w 2015 r. wymiana z Chinami wyniosa 65 mld dolarw, podczas gdy
z Japoni tylko 20 mld dolarw, a z Kore Poudniow i 16 mld dolarw. Naley rwnie
odnotowa spadkowy trend jeli chodzi o warto rosyjsko-chiskiej wymiany
handlowej w ostatnich latach. Warto handlu Rosji z Chinami w 2014 r. wyniosa
95 mld dolarw, a w 2015 r. ju tylko niecae 70 mld dolarw. Stao si tak nie tylko
z powodu spadku cen surowcw, ale rwnie spowolnienia gospodarczego w Rosji.
Rosyjskie PKB zmniejszyo si o 3,4 proc., co doprowadzio do znacznych spadkw
rosyjskiego importu z Chin. Mimo tego obie strony nadal deklaruj wspprac i na
pocztku 2017 r. handel zaczyna rosn. Rosja ma nadziej na sprzeda maszyn oraz
ywnoci, co wi si ze zmian rosyjskiej percepcji Chin. Zmiana ta jest wanym
elementem w najnowszym okresie stosunkw chisko-rosyjskich. Jeszcze kilka lat temu
w potocznej rosyjskiej wiadomoci ChRL funkcjonowaa jako pastwo mao rozwinite.
Obecnie w Rosji panuje euforia jeli chodzi o moliwoci wsppracy z Chinami
i rosyjscy inwestorzy pragn wej na rynek chiski. Jednak bariery, konkurencja
i nieznajomo rynku na razie sprawiaj, e na nadziejach i deklaracjach zazwyczaj si
koczy.
Gospodarczo Rosja traktuje Chiny w sposb czcy polityk i ekonomi: ChRL ma by

dywersyfikacj dostaw rosyjskich do Europy (przeciwwaga), a take w wersji idealnej
odbiorc rosyjskiej technologii wojskowej, atomowej, kosmicznej i innych. Z kolei
Chiny traktuj Rosj jako dostawc surowcw oraz drugorzdnego partnera
gospodarczego, istotnego wycznie dla pnocno-wschodnich prowincji. Dzieje si tak
z kilku strukturalnych powodw: 1) Chiny s zainteresowane gwnie surowcami;
2) Chiny sprowadzaj zaawansowane technologie z Zachodu, nie Rosji; 3) handel
32 | Micha Lubina
rosyjski-chiski przypomina te w krajach rozwijajcych si, a wic jest bardziej podatny
na wahania koniunktury wiatowej/lokalnej (np. ceny surowcw) ni handel Chin z USA
(Zachodem); 4) najwaniejsze rosyjskie centra gospodarcze s pooone w zachodniej
Rosji, a te na rosyjskim Dalekim Wschodzie (gdzie populacja jest zreszt mao liczna
i uboga) cierpi z powodu zej infrastruktury; 5) wielko rosyjskiego rynku (146 mln
ludzi, PKB per capita 9100 dolarw) nie moe rwna si z rynkami zachodnimi;
6) zy klimat inwestycyjny w Rosji (korupcja, bezprawie, nieprzewidywalno) uderza
gwnie w mae i rednie przedsibiorstwa, co powoduje, e ryzyko inwestycji jest dla
wielu zbyt due. To wszystko powoduje, e chiskie inwestycje s anemiczne (cznie
3,8 mld dolarw midzy 2007 a 2016 r.; w porwnaniu do 24 mld dolarw inwestycji
niemieckich).
Rosja eksportuje do Chin gwnie chemikalia, maszyny rolnicze, autobusy, materiay

budownicze, technologi zwizan z energi atomow i transportem rzecznym, a take
produkty rolnicze (szczeglnie czekolad, olej sonecznikowy, mid i ostatnio
promowane przez Wadimira Putina lody) oraz bursztyn (niezwykle popularny
w Chinach). Produkty rolnicze stanowi ok. 10 proc. eksportu (rosyjskie rda podaj
30 proc., ale jest to warto przesadzona) i ich udzia ronie. Wanie w tej sferze wida
najwiksz intensyfikacj dziaa i najwiksze nadzieje Rosjan na wikszy udzia
w rynku chiskim. Z uwagi na bariery, konkurencj zachodni oraz nieznajomo
chiskiego rynku nadzieje te na razie pozostaj niespenione. Jeli chodzi o inwestycje,
najwaniejsz jest budowa dwch blokw elektrowni atomowej Tianwan
w Lianyungang (umowa podpisana w 1997 r., zrealizowana w 2009 r.), jednak budowa
trzeciego i czwartego bloku (na co liczyli Rosjanie) wci jest zawieszona. Poza energi
najwaniejsz inwestycj rosyjsk jest wsplna budowa fabryki tytanu w Jiamusi
w Heilongjiangu. Jednak oglnie rzecz biorc, rosyjskie inwestycje s ladowe (mniejsze
nawet ni chiskie w Rosji) i nie maj praktycznie adnego znaczenia dla gospodarki
chiskiej (maj one znaczenie co najwyej dla Heilongjiangu).
Z kolei Chiczycy inwestuj w nastpujce sektory: energii, przetwrstwa drewna,

telekomunikacyjny, mikroelektroniku, sprztu konsumenckiego, usug i rolnictwa.
Trendy zwizane z handlem pokazuj odwrcony ukad kolonialny: Chiny importuj
surowce i materiay nieprzetworzone, za wysyaj maszyny i technologi. Jednake
chiskie inwestycje w Rosji s nieznaczce: w liczbach ustpuj chiskim inwestycjom
m.in. w Luksemburgu, RPA, Singapuru, Tajlandii, Birmie, Kanadzie, Pakistanie, Brazylii
czy Iranu. Jak pisze rosyjski sinolog Aleksander ukin, wszystkie te miejsca s bardziej
atrakcyjne dla chiskich inwestorw ni Rosja.
Najwaniejsze chiskie inwestycje w Rosji to kompleks Batycka pera pod

Petersburgiem (ukoczony), centrum biznesowe park Huamin w Moskwie (prace
zatrzymay si w poprzedniej dekadzie, ale wznowiono je i maj by ukoczone
w 2017 r.) oraz centrum handlu Greenwood w Podmoskowii (ukoczone). Wszystkie
te projekty byy lub s realizowane od ponad dekady.
Rosja | 33
Co najmniej od poowy pierwszej dekady XXI w. Rosja prbuje zmieni niekorzystny

bilans handlowy z Chinami i apeluje do klientw chiskich o nabywanie produktw
innych ni surowce; jednak a do tej pory rezultaty byy niewielkie. Pomysem Moskwy
byo przycignicie inwestycji chiskich (w projektach syberyjskich i dalekowschodnich,
przygranicznej infrastrukturze transportowej, wsppracy przy zaawansowanej
technologii, przestrzeni powietrznej, ochrony rodowiska, rolnictwa, lenictwa, kolei,
przemysu stoczniowego oraz odnawialnych rde), w zamian za sprzeda
zaawansowanej technologii (kosmicznej silniki RD-18, atomowej, lotniczej
i budownictwa migowcw). Na razie jednak wikszo z tych deklaracji zakoczya si
na papierze. To samo tyczy si deklaracji osignicia wymiany handlowej na poziomie
100 mld dolarw do 2015 r.: poziom tej wymiany sign niecaych 70 mld dolarw. Jeli
chodzi o technologie nuklearne, mimo podpisanych memorandw na ukoczeniu
trzeciego i czwartego bloku elektrowni jdrowej Tianwan, prace wstrzymano po
obawach bdcych nastpstwem katastrofy w Fukushimie.
Lepiej przedstawia si wsppracy w energii elektrycznej i wgla. Rosja sprzedaje

Chinom ok. 4 mld KWh energii elektrycznej od 2012 r. i ma nadziej na stanie si
zapleczem energetycznym pnocno-wschodnich Chin. Intensyfikacja eksportu wgla
nastpia po 2009 r. W 2010 r. podpisano umow na dostarczenie 15 mln ton wgla
rocznie (jest to jednak maa cz rynku chiskiego, ok. 1 proc.).
Chiskie inwestycje s wane gwnie dla rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Ju w 2004 r.

chiscy urzdnicy obiecywali inwestycje warte 800 mld dolarw, ale pozostao to
gwnie w sferze deklaracji (inwestycje chiskie stanowiy ok. 0,5 proc. wszystkich
inwestycji w Rosji). W 2009 r. Moskwa wyzwolia si z czci swoich obaw zwizanych
z przycigniciem chiskiego kapitau i zaakceptowaa chiski plan inwestycji
w rosyjski Daleki Wschd w takich sektorach jak handel, lenictwo, energia, transport,
rkodzieo i rolnictwo. Jeli dojdzie on do skutku, to uczyni to rosyjski Daleki Wschd
jeszcze bardziej zalenym od Chin. Bdzie tak tym bardziej dlatego, e charakter
chiskich inwestycji to wci raczej eksploatacja surowcw ni tworzenie miejsc pracy.
Na razie jednak te plany inwestycji zrealizowano w niewielkim stopniu. Miar frustracji
Kremla by fakt, e specjalny przedstawiciel prezydenta Putina na rosyjski Daleki
Wschd Jurij Trutniew w 2015 r. publicznie pyta Chiczykw dlaczego nie chc
inwestowa w Rosji, za to inwestuj w Angoli. Zdaniem Dmitrija Trenina Rosjanie widz
niebezpieczestwo stania si dodatkiem surowcowym do Chin, ale mimo to wybieraj
wspprac z Chinami, majc nadziej na zrwnowaenie tych relacji pniej, poprzez
wytwarzanie pproduktw na swoim terytorium. Jest to optymistyczne zaoenie,
patrzc na polityk Chin w podobnych do rosyjskiego Dalekiego Wschodu obszarach
(Kamboda, Laos).
34 | Micha Lubina
4. Przykady i plany wsppracy rosyjsko-chiskiej pod nazw Jedwabnego
Szlaku
Mimo skromnych rezultatw dotychczasowej pozasurowcowej wsppracy

gospodarczej rosyjscy i chiscy analitycy staraj si pokaza przykady wsplnych
inwestycji pod szyldem NJS. Wedug Zhao Huashenga z szanghajskiego Uniwersytetu
Fudan jest nim wsppraca w dziedzinie zaawansowanych technologii, taka jak Chisko-
Rosyjski Park Innowacyjny Jedwabnego Szlaku pod Xianem, wsplna produkcja
silnikw cywilnych przy uyciu rosyjskiej technologii i wsplne prace badawczo-
rozwojowe nad rozwojem systemu nawigacji satelitarnej. Wang Gang zwraca uwag na
zbieno przewag w takich obszarach jak rolnictwo, lenictwo, szybkie koleje, lotnictwo
cywilne, kosmos, budowa infrastruktury, finanse, inwestycje, edukacja, technologia,
suba zdrowia i turystyka (jednak jest to raczej spis pobonych ycze). Jiang Zhenjun
uwaa, e NJS powoduje przede wszystkim szanse w budowie infrastruktury. Pisze
jednak, e Rosja i Chiny powinny wsppracowa przy flagowym projekcie szybkiej kolei
MoskwaKaza (ok. 7 tys km). Mimo podpisania kilku memorandw, projekt jest wci
na papierze i tylko cz trasy jest obecnie w budowie. Udzia firm chiskich, chocia
prawdopodobny, nie jest jednak pewny, gdy Moskwa kusi firmy zachodnie, chcc
uzyska zniesienie sankcji bd zminimalizowa ich efekt. Wanie ten projekt szybkich
kolei jest na razie miernikiem wsppracy rosyjsko-chiskiej i test ten nie wypada dla
stosunkw tych pastw korzystnie.
5. Wnioski
Rosja i Chiny od ponad dwch dekad gosz, e ich stosunki s nowym modelem relacji
midzynarodowych czy te nowym form relacji midzy mocarstwami. Chocia
w tych frazach jest wiele mylenia yczeniowego, to faktem pozostaje, e relacje
rosyjsko-chiskie rozwijaj si (cho nie a tak, jak gosz ich oficjalne deklaracje)
i wbrew dominujcemu na Zachodzie pogldowi s czym wicej ni tylko taktycznym
sojuszem, ktry moe zaama si w razie odwrcenia si sytuacji geopolitycznej.
Jednoczenie w relacjach tych od ponad dekady dominuj Chiny i to one narzucaj wizj
wzajemnych stosunkw: retorycznie oznacza to ograniczone wsparcie Pekinu dla
wielkomocarstwowych pretensji Kremla, gospodarczo powoduje to podporzdkowanie
stosunkw wizji gospodarczej Pekinu (rosyjskie surowce dla chiskiej gospodarki po
cenach korzystnych dla Chin). Rosja do kryzysu ekonomicznego prbowaa balansowa
Chiny, po kryzysie uznaa, e lepiej si jednak przyczy do wzrostu Chin, gdy Pekin
nie zagraa rosyjskiemu reimowi. Chocia Moskwie nie podoba si asymetria na rzecz
Pekinu, to Kreml uznaje to za chwilow konieczno, ktr bdzie mona odwrci
pniej.
Koncepcja Jedwabnego Szlaku jest kazusem potwierdzajcym wyej przywoane

tendencje oglne. Rosja najpierw prbowaa blokowa ten projekt, acz nieoficjalnie
i poficjalnie. Oficjalnie Moskwa popieraa, ale prasa rosyjska, np. Kommiersant,
Rosja | 35
alarmowaa o nim. Dodatkowo Moskwa zakulisowo zablokowaa chiskie plany budowy

kolei w Kirgistanie. Jednak po wydarzeniach na Ukrainie (szczeglnie po 2015 r.)
Moskwa uznaa, e nie ma si na blokad tego projektu i postanowia przyczy si,
ogaszajc si kluczowym pastwem NJS i pragn poczy go z Uni Euroazjatyck
(UEA). Wpisuje si to w popularn ostatnio ideologi euroazjanistyczn (przykadem jej
ywotnoci jest chociaby wymazywanie terminu jarzmo mongolskie z rosyjskich
podrcznikw historycznych i rewizja negatywnej oceny niewoli mongolskiej w dziejach
Rusi) i w uprawian przez Moskw od dwch dekad pustosown frazeologi goszc,
i Rosja jest mostem midzy Europ a Azj (dziki unikatowemu pooeniu
geograficznemu, dziedzictwu historycznemu i bliskich zwizkach z Europ, Azj
Centraln i Chinami). Te slogany maj suy prezentowaniu Rosji jako niezbdnego
mocarstwa na wiecie. Skuteczno tych przekazw jest problematyczna na pewno nie
dziaaj one w Azji, gdy Rosja jest tam traktowana jako pastwo europejskie.
Pomimo prb poczenia NJS i UEA, zdaniem chiskiego badacza Yu Bina, nic si nie
wydarzyo w 2016 r. (w 2017 r. te jeszcze nie), gdy obie strony nie s w stanie
znale mechanizmu poczenia tych dwch wizji integracji. Rosja wyranie stara si
nada temu formu pojemniejsz ni jest ona w rzeczywistoci, goszc ustami Putina
szerokie partnerstwo ekonomiczne UEA, SzOW i ASEAN (Partnerstwo Wikszej
Eurazji). Tymczasem Chiny skupiaj si na indywidualnym promowaniu NJS. Chiscy
badacze, tacy jak Zhao Huasheng podkrelaj, e brak techniczno-administracyjnych
uzgodnie dotyczcych poczenia wizji NJS i UEA to nieistotny szczeg, gdy
najwaniejsze jest, e politycznie decyzja o poczeniu tych wizji zostaa podjta.
Wpisuje si to w rosyjsko-chisk narracj podkrelajc, e brak konkretw w wielu
aspektach relacji rosyjsko-chiskich jest nieistotny, gdy liczy si oglna wola polityczna
Moskwy i Pekinu. Bez wtpienia prba poczenia NJS i UEA umocnia relacje rosyjsko-
chiskie, ktre niejako ucieky przed zagroeniem ich podminowania przez
rywalizacj w Azji Centralnej, ktra staa si rosyjsko-chiskich protektoratem Rosja
dominuje w kwestiach politycznych, bezpieczestwa i spoecznych, Chiny w kwestiach
ekonomicznych. Wydaje si, e ta sytuacja utrzyma si w okresie krtkoterminowym
i prawdopodobnie rednioterminowym.
Micha Lubina adiunkt w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu

Jagielloskiego
Data zoenia tekstu: 7.04.2017
36 | Micha Lubina
Kazachstan
ukasz Sarek
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Kazachstanu w NJS
1.1. Pozycja Kazachstanu wzgldem Chin w ramach NJS
Kazachstan istotnym elementem NJS

Zakres chiskiej inicjatywy ewoluowa i wci ewoluuje, ale oficjalnym celem jest
stworzenie nowego, obejmujcego gwnie Eurazj, systemu ekonomicznego opartego
na komplementarnoci gospodarek poszczeglnych pastw i realizowanego przez
koordynacj dziaa w zakresie rozbudowy sieci transportowej, wolnego handlu,
integracji finansowej i promowania stosunkw midzyludzkich1. Kazachstan, lecy na
wielu planowanych szlakach transportowych, czonek EUG pastwo jak na region
stabilne politycznie, bogate w zasoby ropy naftowej i innych surowcw mineralnych
i chtne do podjcia wsppracy z Chinami jest niezwykle istotnym, jeli nie
nieodzownym elementem nowego systemu gospodarczego2.
Nurli ol i inne koncepcje rozwoju gospodarki

Inicjatywa Chin, jednego z gwnych inwestorw i partnerw handlowych Kazachstanu,
w poczeniu z trudn sytuacj gospodarcz i koniecznoci reform byy istotnym
impulsem dla Astany do stworzenia ogoszonego w grudniu 2014 r. programu Nurli ol
(Nurly Zhol, wietlista Droga)3, ktry dziki wpasowaniu si w chiskie plany mgby
liczy na polityczne i finansowe wsparcie Pekinu4.
Administracja Nazarbajewa prbuje zmieni kierunek rozwoju Kazachstanu przez

wdraanie takich projektw jak ogoszona w grudniu 2012 r. Strategia Kazachstan
20505 oraz opracowany na lata 20152019 State program of industrial-innovative
development of Kazakhstan (SPIID) 6 . W trudnym otoczeniu makroekonomicznym,
ksztatowanym w znacznym stopniu przez gwatowny spadek cen ropy na rynkach
wiatowych zapocztkowanym w drugiej poowie 2014 r.7, ambitne plany nakrelone
we wczeniejszych projektach nie byy odpowiednim rozwizaniem biecych
problemw. Konieczne byo wsparcie chwiejcej si gospodarki przez prowadzenie
aktywnej polityki fiskalnej. Kluczem do stworzenia skutecznego programu byo
przeznaczenie rodkw na cele, ktre suyyby biecemu stymulowania wzrostu
gospodarczego przez nakady na tworzenie przede wszystkim infrastruktury
transportowej, ale rwnie przemysowej, mieszkaniowej, energetycznej, turystycznej
i jednoczenie wsparyby dugofalowe reformy gospodarcze. Program ma umoliwi
realizacj kolejnych inicjatyw, fundamentaln zmian struktury produkcji przemysowej
i eksportu.
Kazachstan | 37
Czynnik rosyjski
Zblienie z Chinami traktowane jest w Astanie jako jeden z istotnych elementw polityki
rwnowaenia rosyjskiej dominacji w regionie oraz dwignia do prowadzenia aktywnej
polityki regionalnej.
Chiska ekspansja gospodarcza w Azji Centralnej oraz denie kolejnych pastw Europy
Wschodniej do wyjcia spod rosyjskich wpyww byy istotnymi czynnikami
przyspieszenia dziaa integracyjnych, jakie podj Kreml. Sztandarowym projektem,
jaki forsuje obecnie Moskwa jest Eurazjatycka Unia Gospodarcza (EUG), dziki ktrej
Rosja chce odzyska dominacj w przestrzeni postsowieckiej. Dla prowadzcego
wielowektorow polityk Nazarbajewa ktry stara si rwnoway wpywy Rosji,
Chin i Stanw Zjednoczonych8, podejmuje wspprace z regionalnymi potgami jak
Turcja 9 , Iran 10 i Izrael 11 oraz stara si odgrywa aktywn rol w regionie 12
i organizacjach midzynarodowych13 plany Moskwy gro utrat suwerennoci i pola
manewru. Unia z Rosj i Biaorusi spowodowaa podniesienie stawek celnych na
towary importowane do Kazachstanu i wpyna niekorzystnie na rozwj gospodarczy
kraju. W Astanie silne s obawy przed dalszymi krokami Moskwy14 na drodze do
przejcia wsplne organy Unii uprawnie w zakresie prawodawstwa, polityki
zagranicznej oraz wprowadzenia wsplnej waluty 15. ywe wci s rwnie lki
o integralno terytorialn i moliwo oderwania przez Rosj pnocnych regionw
zamieszkaych przez mniejszo rosyjsk16. Przykady Krymu17 i Grskiego Karabachu18
s mocnym ostrzeeniem.
1.2. Stosunek rnych grup interesariuszy do zaangaowania Kazachstanu w NJS
Nazarbajew jest zdecydowanym zwolennikiem zacieniania wsppracy z Chinami

i stanowisko kazachskich wadz jest w tej sprawie od ostatnich dwch lat wyrane. Byy
premier Karim Masimow by aktywnym ordownikiem wsppracy z Chinami,
a symbolicznym gestem bya wypowied Darigi Nazarbajew, przewidywanej na
nastpczyni ojca19, o koniecznoci uczenia si jzyka chiskiego20. Nie wszystkie jednak
aspekty wsppracy z Chinami wadze widz jednakowo pozytywnie. Dotychczasowe
skoncentrowanie chiskich inwestycji w Kazachstanie wok przemysu wydobywczego,
w szczeglnoci brany naftowej, budzi obawy, e taki trend, wynikajcy z chiskich
interesw gospodarczych, utrzyma si rwnie w przyszoci. Nie jest to korzystne dla
polityki wadz zmierzajcej do zmiany struktury kazachskiej gospodarki 21. Innym
niekorzystnym czynnikiem, jaki niepokoi stron kazachska, jest chiskie spowolnienie
gospodarcze, ktre moe si przeoy na poziom chiskiego importu oraz
gospodarczego zaangaowania w regionie, oraz chiska reforma strony podaowej22.
Napyw chiskich firm budowlanych moe budzi powany sprzeciw kazachskich

przedsibiorstw oraz spoeczestwa. Istotne s rwnie do powszechne obawy przed
przeniesieniem przez Chiny do Kazachstanu zakadw silnie zanieczyszczajcych
rodowisko naturalne23. Powszechne jest te przekonanie, e Chiny d do kolonizacji
38 | ukasz Sarek
Kazachstanu, przede wszystkim przez przejmowanie ziemi rolnej i osadzanie na niej
chiskich imigrantw. Te obawy byy jednym z kluczowych powodw wybuchu
niezadowolenia spoecznego zwizanego z planowanymi zmianami w ustawodawstwie
dajcym zagranicznym podmiotom prawo do nabywania ziemi24.
1.3. Moliwoci wsppracy gospodarczej z uwzgldnieniem potencjau

ekonomicznego Kazachstanu i Chin
Wymiana handlowa do 2014 r.

Wsppraca handlowa Chin z Kazachstanem od wielu lat jest oparta na wymianie
surowcw za dobra przetworzone. W latach 20052011 tekstylia stanowiy gwny
chiski produkt eksportowy (29,7 proc. w 2005 r. i 25,6 proc. w 2011 r.), produkty
elektroniczne (odpowiednio 12,7 i 22,2 proc.) W kazachskim eksporcie w tym samym
okresie wci istotn rol odgryway rudy metali i wyroby metalowe (spadek z prawie
64 do 20 proc.), jednak punkt cikoci zdecydowanie przesun si na surowce
mineralne (skok z 28,7 do 60,7 proc.)25.
Wedug bada chiskich naukowcw obejmujcych okres do 2014 r. gospodarki chiska

i kazachska wykazuj daleko idc komplementarno. Nieliczne produkty
konkurencyjne nie miay wikszego wpywu na wymian handlow. Oferty eksportowe
obu pastw byy do tej pory dobrze dostosowane do potrzeb rynkw, co dynamizowao
wymian handlow26. Jednak poziom powizania eksportu z rynkiem drugiego pastwa
jest rny. W 2014 r. Chiny byy drugim co do wielkoci eksporterem do Kazachstanu
(ponad 12,55 proc.), natomiast kazachski eksport to mniej ni 1 proc. caego chiskiego
importu27.
Badania konkurencyjnoci handlowej produktw w potencjalnych obszarach do

rozszerzenia wsppracy handlowej wskazay, e Kazachstan jest wci atrakcyjnym
dostawc przede wszystkim surowcw mineralnych oraz chemikaliw, ktre ju s
przedmiotem eksportu. Chiny natomiast dysponuj wysok konkurencyjnoci
w produktach rolinnych, spoywczych, napojach, wyrobach tytoniowych oraz
tekstyliach i eksport tych produktw chiskie wadze i przedsibiorstwa powinny stara
si w przyszoci szczeglnie rozwin 28 . Inni badacze wskazuj jednak przede
wszystkim na wysok atrakcyjno kazachskich podw rolnych i produktw
spoywczych 29, ktre s czciowo konkurencj dla wskazanych wyej chiskich
produktw, ale rwnoczenie szans dla Kazachstanu na dywersyfikacj eksportu. Jest
to jedyna nie rozwinita w ramach eksportu do Chin grupa produktw, ktra ju
dysponuje potencjaem do zwikszania wolumenu eksportowego.
Jednym z istotnych celw NJS jest rozwj pnocno-zachodnich prowincji Chin m.in.
przez intensyfikacj wymiany handlowej z Kazachstanem. O ile jednak wspczynnik
zalenoci Kazachstanu od eksportu do tego regionu Chin rs dynamicznie z 0,02 do
0,09 (20092014; wedug wskanika HM im bliej wartoci 1, tym wiksza zaleno
Kazachstan | 39
eksportu od zagranicznego rynku), o tyle zaleno chiskiego regionu od Kazachstanu

spadaa z 0,27 do 0,2. Wci jest to stosunkowo wysoki poziom zalenoci i wskazuje na
komplementarno gospodarek. Trend wskazuje jednak na to, e chiscy przedsibiorcy
znaleli atrakcyjniejsze rynki zbytu ni Kazachstan30.
Chiskie inwestycje do 2014 r.

Poczwszy od 2003 r. chiskie inwestycje w Kazachstanie powoli rosy, ale prawdziwej
dynamiki nabray po 2009 r. z niespena 250 mln dolarw do rekordowych 2,415 mld
dolarw w 2012 r. i niewiele niszej kwoty 2,250 mld dolarw w 2013 r. przepyww
brutto. W 2014 r. zanotowano spadek do poziomu 1,861 mld dolarw. Warto
skumulowanych rnego rodzaju chiskich inwestycji na koniec roku wyniosa 18,545
mld dolarw.
Struktura chiskich inwestycji bya zwizana z zasobami surowcowymi Kazachstanu.

W 2014 r. ropa i gaz stanowiy niemal 70 proc. caoci eksportu, istotne znaczenie miay
rwnie metale i inne surowce mineralne31. Z cznej kwoty chiskich inwestycji
37 proc. zostao zainwestowanych w transport i logistyk (co obejmuje rwnie
inwestycje w ropocigi i gazocigi), 15 proc. w dziaalno wydobywcz sensu stricte,
15,8 proc. w dziaalno eksperck, eksploracj i transfer technologii, ktra podobnie jak
budownictwo (7,3 proc.) s silnie powizane z rozpoczynaniem dziaalnoci w obszarze
ekstrakcji i transportu surowcw mineralnych. Dane te wskazuj, e do 2014 r.
zdecydowana wikszo chiskich inwestycji bya skoncentrowana na przemyle
wydobywczym i obszarach z nim powizanych. Inwestycje w sektor finansowy
i ubezpieczenia wyniosy zaledwie 15 proc cznej wartoci inwestycji32.
Interesujca jest rwnie struktura chiskich inwestycji z punktu widzenia rodzaju

inwestorw. Zgodnie ze stanem z 2013 r. na 267 inwestorw tylko 37 to
przedsibiorstwa pastwowe, gwnie z sektora naftowego, a a 230 to prywatne,
jednake ponad 90 proc. zarejestrowanych przedsibiorstw zaprzestao prowadzenia
rzeczywistej dziaalnoci33. Dua liczba nieaktywnych przedsibiorstw wynika z maej
stabilnoci sytuacji gospodarczej, wysokich nieformalnych kosztw prowadzenia
dziaalnoci, trudnoci w uzyskaniu finansowania dziaalnoci, braku wiedzy
i umiejtnoci poruszania si w obcym rodowisku biznesowym. Oznacza to, e
w najbliszym czasie gwnym inwestorem bd chiskie przedsibiorstwa pastwowe
(ang. state-owned enterprises, SOE).
2. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Chin
Chiny do tej pory traktoway Kazachstan przede wszystkim jako stabilnego dostawc
ropy naftowej, uranu i innych surowcw mineralnych. Wedug chiskich analitykw
Kazachstan powinien uatwi dziaalno chiskich przedsibiorstw wydobywczych
przez zwikszenie bezpieczestwa terenw ropononych34. Niestabilna sytuacja na
Morzu Poudniowochiskim oraz tarcia gospodarcze i polityczne ze Stanami
40 | ukasz Sarek
Zjednoczonymi mog zwikszy chiskie zainteresowania kazachskimi surowcami
w celu zmniejszenia dostaw surowcw transportowanych drog morsk przez cienin
Malakka.
Spowolnienie gospodarcze w Chinach sprawia, e istotnym problemem Pekinu jest

rozadowanie nadprodukcji w brany stalowej, produkcji cementu i innych materiaw
budowlanych. Dlatego chiskie wadze s zainteresowane podejmowaniem kontraktw
infrastrukturalnych35 oraz zakadaniem w tych branach zakadw produkcyjnych na
terenie Kazachstanu. Dodatkow zacht jest to, e w wypadku budowy parkw
i zakadw przemysowych istnieje moliwo wyeksportowania materiaw do ich
budowy z Chin bez opacania ce36. Naley jednak wzi pod uwag, e w celu poprawy
stanu rodowiska naturalnego chiskie wadze d do przenoszenia zakadw
zanieczyszczajcych rodowisko do ssiednich krajw37. Obawy wadz Kazachstanu
i opinii publicznej s do pewnego stopnia uzasadnione.
Z punktu widzenia chiskich inwestorw dziaanie na terenie Kazachstanu jest duo

trudniejsze i bardziej kosztowne ni w Chinach, co ma wpyw na poziom chiskich
inwestycji. Gwnym postulatem jest rozbudowa i poprawa infrastruktury
transportowej, w szczeglnoci stanu drg, ktrych ilo jest dalece niewystarczajca,
a jako pozostawia wiele do yczenia. Chiscy analitycy widz jednak w tej sytuacji
szans dla chiskich przedsibiorstw, ktre dziki zasobom finansowym i technologii
mogyby podj si wykonawstwa tych projektw38. Chiscy inwestorzy, analitycy
i krgi powizane z biznesem wskazuj rwnie inne obszary chiskich inwestycji, takie
jak brana motoryzacyjna i rolnictwo39. Kolejnym postulatem jest zniesienie barier
dostpu do szeregu bran lub koniecznoci dziaania z kazachskim partnerem
wikszociowym w ramach spek z kapitaem mieszanym40. Pozytywnie natomiast
oceniane jest dopuszczenie firm zagranicznych do procesu prywatyzacji oraz
ograniczenie wymaga co do zawartoci elementu kazachskiego w przetargach.
Powanym problemem s rwnie wahania wartoci kazachskiej waluty tenge
w stosunku do dolara. Rozwizaniem tego problemu byoby wprowadzenie w szerszym
zakresie swapw walutowych.
Wielokrotnie wysuwanym postulatem jest ograniczenie korupcji, ktrej poziom jest

wyszy ni w Chinach i ktra znacznie wpywa na efektywno i koszty operowania
szczeglnie mniejszych inwestorw. Kolejnym aspektem wymagajcym poprawy jest
ograniczenie formalnoci wizowych i uatwienie zatrudniania chiskich pracownikw.
Zdaniem chiskich analitykw w Kazachstanie brakuje wykwalifikowanej kadry
i chiskie przedsibiorstwa musz delegowa pracownikw. Coraz czciej podkrela
si rwnie moliwe zagroenie atakami terrorystycznymi i niski poziom
bezpieczestwa osobistego, zwaszcza w regionach wydobycia surowcw mineralnych 41.
Istotnym obszarem wsppracy jest zwalczanie terroryzmu, separatyzmu i radykalizmu.

Chinom szczeglnie zaley na prowadzeniu wszelkich dziaa majcych ograniczy
Kazachstan | 41
poczynania zarwno islamskich radykaw, jak rwnie umiarkowanych, stosujcych

pokojowe rodki, organizacji ujgurskich na emigracji.
3. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Kazachstanu
Nurli ol, ktry jest osi kazachskiego zaangaowania w NJS, ma charakter programu
stymulujcego, ograniczonego przez wyrane ramy czasowe, na ktrego realizacj s
przeznaczone okrelone rodki na inwestycje w wyranie okrelonych obszarach. Nie
jest on traktowany jako oddzielny program, ale jako kluczowy i realizowany
w najbliszych latach element wsparcia dwch gwnych dugoterminowych strategii
rozwoju pastwa42.
Gwne zaoenie Nurli ol to rozbudowa infrastruktury transportowej: koleje, drogi

i lotniska, ktre pocz wszystkie regiony pastwa z Astan jako centralnym orodkiem.
Budowa sieci transportowej ma by motorem rozwoju kraju dziki pobudzeniu sektora
budowlanego oraz uatwieniu przepywu towarw i osb43. Ze wzgldu na strategiczne
pooenie (przez Kazachstan biegn planowane szlaki czce w ramach NJS Chiny z Azj
Centraln i Europ) wadze licz rwnie na to, e Chiny w naturalny sposb bd
zainteresowane udziaem w tych projektach i aktywnie si w nie wcz, a Kazachstan
jako centralny punkt nowej sieci pocze bdzie czerpa korzyci z tranzytu towarw.
Szczeglnie istotny z punktu widzenia tranzytu z Chin do Europy jest korytarz Wschd
Zachd, ktry czy port Aktau na zachodzie z Korgas na wschodzie i jest kluczowym
elementem trasy z chiskiego portu Lianyungang do Europy tak poprzez Biaoru jak
rwnie alternatywnej przez Kaukaz44.
Wadze Kazachstanu licz rwnie na udzia chiskich inwestorw w modernizacji ju

funkcjonujcych i rozwoju nowych gazi przemysu, co jest istotne dla odejcia od
gospodarki opartej na surowcach45. Oprcz finansowania licz rwnie na napyw
technologii oraz skierowanie wytwarzanych w nowych zakadach produktw na rynek
chiski. Udzia chiskich inwestorw jest rwnie rodzajem gwarancji, e kazachskie
produkty bd miay zapewniony rynek zbytu. Licz te na to, e chiscy przedsibiorcy,
zachceni dogodnymi warunkami do inwestowania, bd przenosili zakady nalece do
bran, w ktrych na rynku chiskim jest saturacja, a ktre s potrzebne do rozwoju
infrastruktury Kazachstanu (np. materiaw budowlanych, produkcji stali i innych
wyrobw metalowych), co jednak budzi pewne obawy spoeczestwa. Ze wzgldu na
ogromne zasoby ziemi uprawnej oraz dogodne warunki dla rolnictwa, hodowli oraz
zapotrzebowanie na chiskim rynku chiskie przedsibiorstwa s rwnie postrzegane
jako atrakcyjni inwestorzy w przemyle spoywczym i eksporcie podw rolnych, misa
oraz przetworzonych produktw spoywczych (np. mlecznych), w ktrym zdaniem
wadz Kazachstan ma realne szanse na sukces eksportowy. Kazachskie programy
reformy gospodarki 46 okrelaj rwnie jako priorytetowy rozwj takich gazi
przemysu jak przemys motoryzacyjny, elektromaszynowy, maszyn i sprztu dla
rolnictwa, wyposaenie dla kolei, maszyny i wyposaenie dla przemysu grniczego
42 | ukasz Sarek
i przetwrstwa ropy, co moe by konkurencyjne dla chiskich przedsibiorstw.
Dotyczy to rwnie mniej priorytetowych produktw jak odzie, produkty skrzane,
lekarstwa, chemikalia, meble oraz planowanego rozwoju innowacyjnych bran, takich
jak nanotechnologie, technologie kosmiczne, robotyka i inynieria genetyczna.
Rozbudowa infrastruktury przemysowej, ze szczeglnym uwzgldnieniem rozwoju

obecnych i tworzenia nowych specjalnych stref ekonomicznych i parkw
przemysowych ma na celu zarwno przycigniecie chiskich inwestorw, jak
i stworzenie lepszych warunkw funkcjonowania rwnie dla rodzimych
przedsibiorstw 47 . Powanym wyzwaniem jest niedostatecznie rozbudowana sie
wodocigowa, ciepownicza oraz starzejca si i niedostateczna baza mieszkaniowa,
ktra wstrzymuje migracj ludnoci i zdrowy rozwj miast. Kazachskie wadze licz na
udzia chiskich wykonawcw dziaajcych jednoczenie jako inwestorzy.
Szczegln uwag zwraca si rwnie na rozwj infrastruktury turystycznej, ktra daje

bardzo wysok stop zwrotu poniesionych nakadw. Wadze Kazachstanu licz na
udzia chiskich partnerw w realizacji tych projektw jako inwestorw. Dla rozwoju
turystyki rzd kazachski podj ju konkretne kroki np. w kwestii wiz, co zostao
zauwaone przez chisk bran turystyczn48.
4. Ramy umowne i instytucjonalne wsppracy
Dotychczasowe obszary, w jakich inwestoway chiskie firmy, odbiegaj od tych, jakie

chciayby rozwin w przyszoci wadze Kazachstanu. Memoranda, komunikaty
i porozumienia zawarte po ogoszeniu projektu NJS inkorporuj ju jednak w znacznym
stopniu oczekiwania i potrzeby obu stron i w warstwie retorycznej wsppraca
przybraa ksztat korzystny dla Kazachstanu. Liczba i zakres podpisanych porozumie
s niezwykle szerokie49, a warto planowanych projektw uzgodnionych w samym
2015 r. jest szacowana na ponad 50 mld dolarw50. Do poowy 2015 r. warto
porozumie zawartych w latach 20132015 szacowano na 73,5 mld dolarw51. Do
podanych wartoci i zakresu umw naley podchodzi z du ostronoci, gdy tre
wikszoci z nich nie zostaa podana do publicznej wiadomoci. Nie zostaa te podana
pena lista projektw, terminarz ich realizacji i podmioty, jakie s w nie zaangaowane.
We wrzeniu 2013 r. po wizycie Xi Jinpinga ogoszono komunikat o pogbieniu

wszechstronnego strategicznego partnerstwa midzy Kazachstanem a Chinami 52 ,
w ktrym podkrelono denie do zwikszenia w 2015 r. obrotu towarami do 40 mld
dolarw i wikszego udziau produktw o wysokiej wartoci dodanej i nowoczesnych
technologii oraz podw rolnych 53 . Ogoszono rwnie planowane podpisanie
22 porozumie o wartoci 30 mld dolarw54.
W grudniu 2014 r. zosta podpisany oglny protok dotyczcy wsppracy przy

tworzeniu NJS55. Zawarto take porozumienia o wsppracy o wartoci 14 mld dolarw
Kazachstan | 43
w zakresie energii jdrowej, surowcw mineralnych oraz uycia walut krajowych

w handlu midzynarodowym56.
W marcu 2015 r. podczas wizyty Karima Masimowa w Pekinie zostay podpisane

umowy o wsppracy w 33 projektach na kwot ponad 23 mld dolarw w takich
branach jak produkcja stali, metali nieelaznych, szka, przetwrstwie ropy, energii
wodnej i motoryzacyjnej57. W czerwcu Kazachstan zosta czonkiem Azjatyckiego Banku
Inwestycji Infrastrukturalnych (Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB)58. W kocu
sierpnia 2015 r. podczas wizyty Nazarbajewa w Chinach zostao podpisane ramowe
porozumienie o zacienieniu wsppracy w zakresie produkcji i inwestycji59, ktre jest
istotne, gdy podkrela wol Chin do wzicia udziau w rozbudowie bazy przemysowej
w Kazachstanie w wielu branach60. Jednak w oficjalnym komunikacie wyeksponowana
jest rwnie wsppraca w zakresie surowcw energetycznych 61 . Zawarto take
porozumienia o wsppracy na kwot 23 mld dolarw, ktre obejmuj 25 projektw
w branach kreujcych wysz warto dodan62.
W grudniu 2015 r. podczas wizyty Karima Masimowa w Pekinie podpisano wsplne

owiadczenie o wsppracy chisko-kazachskiej 63 . Istotnym elementem jest
podkrelenie koniecznoci implementacji postanowie z sierpnia 2015 r. w brany
energetycznej, maszynowej, chemicznej, rolnictwie, transporcie, hutnictwie metali oraz
materiaw budowlanych. Mocno podkrelone zostay take chiskie potrzeby
w zakresie importu surowcw energetycznych. Uzgodniono rwnie praktyczne aspekty
wsppracy64 oraz podkrelono konieczno wsplnego wchodzenia na inne rynki65
i intensyfikacji dziaa w zakresie regulacji rynku finansowego i dalszego wsparcia
finansowego66.
W styczniu 2016 r. w Pekinie goci minister rozwoju Kazachstanu Asket Isekeszew,

ktry omawia szczegy chisko-kazachskiego programu wsppracy przemysowo-
inwestycyjnej. Z 52 projektw, jakie wchodz w skad programu, 11 tworzcych 5 tys.
miejsc pracy w Kazachstanie miao by rozpocztych w 2016 r., a pozostae w latach
2017201867.
W maju ubiegego roku podpisano wstpne porozumienia o wartoci 1,9 mld dolarw
w sektorze rolnym, ktry jest wskazywany jako jeden z gwnym obiektw chiskich
inwestycji. W ramach porozumie ma by realizowane 19 projektw, a finansowanie
zapewni chiski pastwowy Fundusz Jedwabnego Szlaku (Silk Road Fund)68. Wanym
elementem wsppracy bya wizyta przewodniczcego KPCh z Xinjiangu w maju
ubiegego roku i podpisanie w jej trakcie porozumie o wartoci 2 mld dolarw69.
Budowa powiza na poziomie regionalnym ma na celu wczenie chiskich prowincji
w projekt NJS i neutralizacj poparcia krajw ze spoecznoci muzumask dla
ujgurskiego separatyzmu.
44 | ukasz Sarek
5. Projekty w sferze negocjacji
Podpisane w maju 2016 r. umowy o inwestycjach w rolnictwie obejmoway trzy gwne

projekty70 jednak stopie zaawansowania realizacji jest niejasny. Zhongfu Investment
Group miaa zainwestowa 1,2 mld dolarw w przetwrstwo rolin oleistych71, Rifa
Holding Group 200 mln dolarw w przetwrstwo woowiny, baraniny i koniny72,
a COFCO ok. 80 mln dolarw w produkcj koncentratw pomidorowych. Projekty
znajduj si w fazie dalszych negocjacji bez oficjalnego konkretnego terminarza
realizacji a Chiny s tylko jednym z pastw zainteresowanych projektami w kazachskim
rolnictwie73.
Chiski pastwowy Fundusz Jedwabnego Szlaku by zainteresowany w ubiegym roku

przejciem kazachskiej kopalni Vasilkovskoye nalecej do Glencore 74, ale po wstpnych
negocjacjach inna chiska firma Shandong Gold bya wskazywana jako potencjalny
kupiec75. Transakcja, ktrej szacunkowa warto opiewa na ok. 2 mld dolarw nie
zostaa jednak do tej pory sfinalizowana. KazMinerals i Baiyin Nonferrous Group podjy
w 2015 r. rozmowy dotyczce wsplnego projektu budowy huty miedzi do przerbki
surowca z kopalni Bozshakol i Aktogai76. Chiska prywatna firma Kingho Group ma
w przyszym roku rozpocz w Karagandzie inwestycj w zakad produkujcy z wgla
syntetyczne paliwo pynne. Warto inwestycji bya szacowana docelowo cznie na
8 mld dolarw, pierwszy etap natomiast mia mie warto 22,6 mld dolarw.
Realizacja projektu ma si rozpocz w latach 2017201877. Jest to wany projekt, gdy
zostanie w nim zaimplementowana nowoczesna technologia, ktra pozwoli na do
szerokie zastosowania wgla w przemyle petrochemicznym w sposb mniej szkodzcy
rodowisku naturalnemu.
W 2015 r. zapowiedziano budow dwch cementowni w obwodzie Kyzy Orda, jednak

dalsze negocjacje dotyczce szczegw inwestycji nie zostay zakoczone. Chiska
China National Petroleum Corporation (CNPC) miaa zainwestowa 150 mln dolarw
w produkcj rur o duych rednicach dla przemysu naftowego78, co byoby korzystne
dla Kazachstanu w zwizku z rozbudow infrastruktury do transportu ropy. W parku
przemysowym Saryarka w Karagandzie 79 ma powsta zakad produkujcy
elazokrzemy aluminiowe z udziaem Sinosteel Jilin Electro-Mechanical Equipment Co.,
Ltd. Projekt zapocztkowany w 2015 r. by szacowany na ok. 260 mln dolarw
i docelowo mia zatrudnia wedug oficjalnych informacji 3000 osb80. Obecnie trwaj
negocjacje dotyczce finansowania przedsiwzicia przez chiskie i kazachskie banki 81.
Eurasian Resources Group planowaa pozyskanie od chiskich inwestorw funduszy na
swoje projekty w Kongo, Brazylii i Kazachstanie. W tym ostatnim rozmowy dotyczyy
finansowania huty aluminium.
Kazachstan | 45
6. Projekty zrealizowane lub w trakcie realizacji
Ze wzgldu na niepene dane o rzeczywistym pochodzeniu kapitau i niemono

jednoznacznej oceny wielkoci inwestycji przez podmioty z Chin wymagana jest
dodatkowa analiza poszczeglnych projektw oraz stopnia ich rzeczywistej realizacji.
Zaangaowanie chiskich przedsibiorstw w konkretne projekty w Kazachstanie
w badanym okresie byo do skromne. Pod wzgldem wartoci inwestycji dominowa
przemys wydobywczy i brane powizane. Naley jednak odnotowa rozwj specjalnej
strefy ekonomicznej i hubu transportowego w Korgas, jednego z istotnych elementw
infrastruktury transportowej w ramach NJS. Wartociowo niewielkie, lecz dajce pewne
nadzieje na przyszo, s inwestycje w brany motoryzacyjnej i sektorze bankowym.
Ropa naftowa i gaz ziemny

W sierpniu 2014 r. chiska prywatna spka Geo-Jade Petroleum nabya za kwot
525 mln dolarw 95 proc. udziaw w Maten Petroleum82, a rok pniej za 340 mln
dolarw spk KoZhan83 i obie firmy s kolejnymi kazachskimi aktywami w jej coraz
bogatszym portfolio84. Jiang Liang, CEO i weteran brany energetycznej (rwnie
z dowiadczeniem w Azji Centralnej85), ktry od 2013 r. dziery stery spki, podkrela
komplementarno dziaa chiskich przedsibiorstw pastwowych i prywatnych 86.
Jego zdaniem spadek ceny ropy i wartoci przedsibiorstw z brany energetycznej to
okazja do korzystnych przej87. W grudniu ubiegego roku spka zapowiedziaa zakup
od Trade Commerce Oil LLP za kwot 100,3 mln dolarw 50 proc. udziaw
w przedsibiorstwie transportowym Petroleum LLP. Celem zakupu jest dywersyfikacja
dziaalnoci w Kazachstanie i wejcie w bran przewozu paliw 88. Przejmowana firma
dysponuje 3 tys. cystern89 i dobrymi kontaktami z rafineriami.
W 2015 r. chiskie konsorcjum, na czele ktrego stano inne prywatne

przedsibiorstwo Xinjiang Zhundong Petro Tech Co., Ltd90, przejo przez nalec do
konsorcjum spk wszystkie udziay w Galaz & Co LLP, ktre dysponuje prawami do
eksploatacji bloku Galaz w Obwd Kyzyl Orda91. W przeciwiestwie do systematycznych
dziaa Geo-Jade inwestycja Zhundong wydaje si by krtkoterminowa92, bez wyranie
zarysowanych perspektyw do dalszego inwestowania w Kazachstanie.
Pojawienie si prywatnych chiskich przedsibiorstw jest korzystne dla Kazachstanu.

Chiskie podmioty prywatne s atwiejszym i bezpieczniejszym partnerem gdy
w mniejszym stopniu s narzdziem realizacji politycznych planw Pekinu
i jednoczenie w rzeczywistoci konkuruj z pastwowymi koncernami. Z drugiej strony
s bardziej podatne na fluktuacje koniunktury rynkowej, a tym samym mniej stabilne
jako dugoterminowy inwestor.
W kwietniu 2014 r. Sinopec podpisa z ukoilem umow o sprzeday 50 proc. udziaw

w Caspian Investment Resources (CIR)93. Finalizacja transakcji miaa jednak miejsce
46 | ukasz Sarek
dopiero w sierpniu 2015 r.94 Ostatecznie ukoil otrzyma o ponad 100 mln dolarw
mniej ni pierwotnie ustalono (1,09 mld dolarw zamiast 1,2 mld dolarw). W rezultacie
transakcji Sinopec jest 100-procentowym wacicielem CIR i udziaowcem w projektach
Severnye Buzachi, Karakuduk, Arman, Kazakhoil-Aktobe (na polach naftowych
Alibekmola i Kozhasai). Wedug ekspertw transakcja bya korzystna dla Rosjan, gdy
uzyskali rodki na inne, bardziej obiecujce projekty 95 , a wedug nieoficjalnych
informacji rentowno z, jakimi dysponowa CIR, miaa si obnia96.
Chiskie firmy przejmoway rwnie od kazachskich aktywa przedsibiorstw

dziaajcych poza Kazachstanem, np. w Rumunii, Bugarii, Modawii Hiszpanii i innych
pastwach 97 . Naley jednak zwrci uwag na fakt, e warto realizowanych
i zapowiedzianych konkretnych chiskich inwestycji w sektorze naftowym
w Kazachstanie blednie przy szacowanej na niemal 37 mld dolarw rozbudowie zoa
Tengiz przez midzynarodowe konsorcjum, na czele ktrego stoi Chevron98.
Specjalna Strefa Ekonomiczna KorgasWschodnia Brama

Niezwykle istotnym elementem budowy pocze kolejowych z Chin do Europy jest
suchy port zlokalizowany w Korgas na chisko-kazachskiej granicy, w rodku nowo
tworzonej Specjalnej Strefy Ekonomicznej KorgasWschodnia Brama. Kompleks ma by
jednoczenie orodkiem przemysowym i kluczowym punktem przeadunkowym 99. Jest
on pocztkiem kazachskiego odcinka linii kolejowej WschdZachd, ktra biegnie
przez Kazachstan do portu Aktau nad Morzem Kaspijskim i Aktobe na pnocy blisko
granicy rosyjskiej100 i kocem chiskiej linii rozpoczynajcej si w porcie Lianyungang
w Jiangsu, gdzie zlokalizowany jest terminal w porcie morskim, z ktrego korzysta
Kazachstan101. Specjalna strefa ekonomiczna (SSE) ma by centrum przemysowym dla
chiskich inwestorw, ktre dziki lokalizacji w Kazachstanie daje im dostp do rynkw
EUG. W finansowaniu przedsiwzicia bierze udzia prowincja Jiangsu, ktra
zadeklarowaa finansowanie rozwoju SSE w kwocie 600 mln dolarw102 i bierze udzia
w aktywnym promowaniu strefy w Chinach103. Po stronie kazachskiej za realizacj
projektu odpowiadaj koleje pastwowe 104 . Zgodnie z zapowiedziami Nurlana
Rachmetowa105, szefa pastwowego funduszu Samruk Kazyna, formalnie wszystkie
obiekty SSE KorgasWschodnia Brama miay zosta oddane do uytku inwestorw we
wrzeniu ubiegego roku. Do padziernika zdoano zakoczy prace przy instalacjach
suchego portu, co oznacza, e centrum logistyczne osigno pen operacyjno106. Do
tego czasu przez port przeszo ju ok. 43 tys. kontenerw. Obecne moce przeadunkowe
to 4550 tys. TEU, rocznie do koca 2017 r. planowane jest zwikszenie mocy do 175
200 tys. TEU107. Rozbudowa portu ma potrwa do 2020 r.. Planowane moce to 500 tys.
TEU.
Wydobycie i obrbka uranu, produkcja prtw paliwowych

Jednym z ju rozpocztych i jednoczenie najwaniejszych obszarw wsppracy midzy
Chinami i Kazachstanem bdzie wydobycie i obrbka uranu oraz produkcja kulek
paliwowych oraz prtw paliwowych wraz z obudowami. W grudniu 2015 r. podczas
Kazachstan | 47
wizyty w Chinach wczesnego premiera Kazachstanu Karima Masimowa prezes

Kazataompromu Askar Zhumagaliyev i dyrektor generalny CGNPC (China General
Nuclear Power Corporation) Zhang Shanming podpisali umow o wspprojektowaniu
i budowie fabryki prtw paliwowych w obudowach na bazie spki crki
Kazatompromu Ulba Metallurgical Plant (UMP) z planowanym rocznym wolumenem
produkcji 200 ton108. Do wsppracy zosta zaproszony rwnie chiski pastwowy
gigant inwestycyjny CITIC Group. W grudniu ubiegego roku rozpoczto budow
nowego zakadu Ulba-FA, ktry bdzie dziaa na zasadzie spki z kapitaem
mieszanym, w ktrym UMP ma 51 proc., a CGN-URC (spka zalena CITIC Group)
49 proc. udziaw109. Zakad ma zosta uruchomiony w 2019 r., a cao produkcji
bdzie przeznaczona na chiski rynek z ewentualn moliwoci eksportu do pastw
trzecich, gwnie odbiorcw europejskich110. Warto inwestycji nie zostaa podana do
wiadomoci publicznej.
Kazachstan dysponuje 12 proc. wiatowych zasobw i wydobywa najwicej rud

uranu111 w iloci 23 800 ton rocznie112, a Kazatomprom z produkcj ponad 12600 tU jest
najwikszym na wiecie producentem 113 . Chiny od lat s gwnym odbiorc
kazachskiego uranu 114. Przedsiwzicie w Kazachstanie jest dla Chin istotne dla
zapewnienia stabilnych dostaw surowca i gotowego paliwa115. Dla Kazatompromu jest
to sposb na wejcie na najwyszy szczebel w acuchu dostaw paliwa nuklearnego,
dywersyfikacj oferty produktowej, odejcie od sprzeday wycznie surowca w postaci
rud, tzw. yellowcake, i pproduktw kulek paliwowych oraz rozszerzenie krgu
potencjalnych klientw116.
Linia metra w Astanie

W maju 2015 r. zostao podpisane porozumienie midzy wadzami Astany a konsorcjum
chiskich przedsibiorstw z China Railway International Group i Beijing State-Owned
Assets Management Co117 na budow linii metra, ktra bdzie czy lotnisko z centrum
wystawowym, Abu Dabi Plaza i nowym dworcem kolejowym118. Linia jest budowana na
potrzeby EXPO 2017 i ma zosta ukoczona w terminie, czyli przed 1 maja, cho do tej
pory oddano ok. 80 proc. stacji119. Kontrowersje budzi koszt projektu, ktry kilkukrotnie
przewysza podobne projekty na wiecie i kilkukrotnie metro o podobnej dugoci
w Ama Acie 120 . Nie jest to inwestycja bezporednia, chiskie przedsibiorstwa
wykonuj projekt, za ktry zapaci kazachski skarb pastwa z poyczki, jak zacign
w Chiskim Banku Rozwoju121.
Przemys motoryzacyjny
W ubiegym roku China Machinery Company (CMC) zainwestowao 18 mln dolarw
w budow linii produkcyjnych do montowania samochodw Anhui Jianghuai
Automobile (JAC Motors) w zakadach Saryarka AutoProm w Kustanaj. W kwietniu
2017 r. maj by uruchomione procesy spawania i lakierowania, w wyniku czego
30 proc. wartoci dodanej auta bdzie realizowane w Kazachstanie. W przecigu
kolejnych trzech lat udzia procesw produkcyjnych w kazachskich zakadach ma
48 | ukasz Sarek
osign 50 proc. wartoci samochodw122. Dystrybucj samochodw bdzie prowadzi
Allur Auto, firma naleca do Allur Group, ktra jest rwnie udziaowcem zakadw
Saryarka AutoProm123. Obecnie w ofercie s zaledwie dwa modele: JAC S3 i S5124. Allur
Auto jest dystrybutorem kilku marek, m.in. poudniowokoreaskiego SsangYonga
i francuskiego Peugeota, jak rwnie japoskiej Toyoty125. Docelowym rynkiem bdzie
nie tylko Kazachstan, lecz take pozostae pastwa EUG. Usytuowanie montowni na
obszarze Kazachstanu jest przykadem obchodzenia przez chiskie przedsibiorstwa ce
i innych barier handlowych, jakie powstay od chwili wejcia w ycie wsplnej granicy
celnej dla Kazachstanu, Rosji i Biaorusi (obecnie rwnie Armenii i Kirgistanu).
Sektor finansowy
Inwestycj, ktra moe mie istotne znaczenie dla dziaa chiskich przedsibiorstw
w Kazachstanie jest przejcie przez CITIC Bank Corporation Limited od jednego
z najwikszych kazachskich bankw Halyk Bank126 60 proc. udziaw w banku Altyn127.
W Kazachstanie operuj ju dwa chiskie banki, ale Bank of China Kazakhstan 128 oraz
Industrial and Commercial Bank of China (Almaty)129 nie odgrywaj wikszej roli
w sektorze finansowym130 i skupiaj si gwnie na obsudze klientw korporacyjnych.
Altyn Bank jest osiemnastym co do wielkoci aktyww bankiem w Kazachstanie
i prowadzi obsug zarwno klientw indywidualnych, jak i korporacyjnych. Warto
transakcji nie zostaa podana do publicznej wiadomoci. Przez analitykw oceniana jest
na 90 mln dolarw131.
Rozbudowa struktur finansowych z chiskim kapitaem jest jedn z oznak moliwego

wzrostu zaangaowania chiskich przedsibiorstw w Kazachstanie132. Niewielki rozmiar
inwestycji wskazuje jednak na ostrone dziaania CITIC Group. W najbliszym czasie
bank ma skupi si na obsudze klientw korporacyjnych, inwestycjach oraz finansowej
obsudze wymiany handlowej midzy Kazachstanem a Chinami w postaci akredytyw
i gwarancji bankowych133. Biorc pod uwag aktywne zaangaowanie chiskiego
inwestora w finansowanie innych inwestycji w Kazachstanie, moe mie miejsce
wykorzystanie struktur banku Altyn przede wszystkim do obsugi projektw wasnych
oraz partnerw biznesowych. To, czy wsplne kazachsko-chiskie przedsiwzicie
przyniesie bardziej wymierne efekty od dotychczasowej dziaalno chiskich bankw,
bdzie zaleao w duym stopniu od profilu, jaki zostanie nadany organizacji, dalszych
inwestycji i rodkw, jakimi bdzie obraca bank.
Przemys spoywczy
W obwodzie pnocnokazachstaskim chisko-kazachskie joint venture rozpoczo
budow zakadu produkujcego olej rolinny. Warto inwestycji ze strony chiskiej
firmy Xian Aijiu Grain and Oil Industry Group134 to ok. 100mln dolarw, zatrudnienie
w nowym zakadzie ma znale 200 osb135. Nowy zakad bdzie najwikszym tego typu
w Kazachstanie, ma due znaczenie dla przeksztacenia kraju z dostawcy ziarna
w eksportera gotowego produktu, co pozwoli na tworzenie wikszej wartoci dodanej
w Kazachstanie i zwikszenia wartoci eksportu136. Jest to projekt, ktry doskonale
Kazachstan | 49
wpasowuje si w kazachski program rozwoju przemysu w ramach wsppracy

z Chinami 137, gdy chiska firma jest z brany, co znaczco uatwi dystrybucj
kazachskich produktw w Chinach.
7. Ocena dotychczasowych rezultatw wsppracy Kazachstanu i Chin w ramach

NJS
7.1. Ocena faktycznej realizacji podpisanych porozumie i umw
Dynamika zmian w wymianie handlowej138

Intensyfikacja wsppracy oraz wielokrotne i mocno podkrelane zapewnienia
o deniu do zwikszenia wymiany handlowej oraz jej dywersyfikacji i otwarcia Chin na
nowe grupy produktw z Kazachstanu nie ma pokrycia w rzeczywistoci. Nastpi
znaczcy, wikszy ni rednia dla kazachskiej wymiany ze wiatem, spadek obrotw,
a podstawy dotychczasowej struktury produktowej zostay zachowane. Naley jednak
wskaza na niewielkie pozytywne dla Kazachstanu zmiany w zakresie eksportu podw
rolnych i misa.
W 2013 r. kazachski eksport do Chin wynis 14,374 mld dolarw, import 8,364 mld
dolarw, dziki czemu Kazachstan mia nadwyk w wysokoci 6 mld dolarw.
W wyniku zaamania cen ropy naftowej w 2014 r. nastpi spadek obrotw handlowych
do wartoci odpowiednio 9,799 mld, 7,367 mld i 2,442 mld dolarw. W 2015 r. nastpi
dalszy spadek kazachskiego eksportu (do 5,48 mld) i importu (do 5,08 mld), przez co
saldo dodatnie po kazachskiej stronie wynioso zaledwie 392 mln dolarw. Spadek cen
ropy naftowej zmieni cakowicie obraz wymiany handlowej midzy Kazachstanem
a Chinami. Spadek wartoci kazachskiego eksportu midzy 2013 a 2015 r. wynis
prawie 62 proc., a importu tylko niecae 31 proc. O wiele bardziej uderza dynamiczny
spadek eksportu do Chin w porwnaniu do spadku cakowitego eksportu, ktry wynis
42 proc. Spadek importu z Chin mia natomiast dynamik nieznacznie (o 6 proc.), ale
jednak nisz ni dla pozostaych pastw. Biorc pod uwag intensywno
dwustronnych kontaktw, sytuacja powinna by odmienna.
Pozytywnym aspektem by dynamiczny wzrost eksportu ywnoci. W cigu dwch lat

w wartociach bezwzgldnych byo to jedynie 12,5 mln dolarw, ale dynamika wzrostu
wyniosa 235 proc. Drug grup, w ktrej sprzeda znacznie (o ponad 40 proc.) wzrosa,
o ponad 24 mln dolarw, byy warzywa. Te dwa wzrosty potwierdzaj atrakcyjno
wskazywanych przez analitykw produktw. Naley jednak mie na uwadze, e
w wartociach bezwzgldnych obie te grupy cznie w 2015 r. stanowiy niecae 2 proc.
caego kazachskiego eksportu. W pozostaych gwnych grupach eksportowych (poza
wci mao znaczcymi z punktu widzenia wartoci drewnem, produktami zwierzcymi
i innymi produktami) kazachski eksport zanotowa spadki. Brak jeszcze kompleksowych
danych za 2016 r., jednak z informacji prasowych wynika, e eksport produktw
ywnociowych wzrs. Znacznie zwikszone zostay wolumeny woowiny i baraniny,
50 | ukasz Sarek
(dziki zniesieniu zakazu wwozu spowodowanego pryszczyc), odnotowano
kilkukrotnie wiksze ni w poprzednich latach zamwienia na pszenic.
Dynamika chiskich inwestycji bezporednich

Liczne memoranda, porozumienia, szeroka gama projektw od lat podkrelaj znaczenie
Kazachstanu dla realizacji projektu Nowego Jedwabnego Szlaku oraz rol Chin
w rozwoju gospodarczym kraju. Szczeglny nacisk jest kadziony na inwestycje,
a analitycy podkrelaj znaczenie Chin jako gwnego inwestora 139. Nie przekada si to
jednak na realny wzrost chiskich inwestycji zagranicznych w Kazachstanie
potwierdzony przepywami finansowymi. Wrcz przeciwnie. W ostatnich latach,
szczeglnie 20152016, po ogoszeniu wdroenia planu Nurli ol zamiast wzrostu
zanotowano drastyczny spadek finansowego zaangaowania chiskich przedsibiorstw.
Chiskie inwestycje pod wzgldem wartoci wyranie ustpoway amerykaskim i nie
odbiegay znaczco od francuskich, brytyjskich i rosyjskich.
Wedug danych Narodowego Banku Kazachstanu przepywy brutto z tytuu chiskich

inwestycji bezporednich wyniosy w 2013 r. 2,246 mld, w 2014 1,861 mld 140, czyli
spadek o ponad 17 proc. r/r (rok do roku), a w 2015 r. niecae 442 mln dolarw (spadek
o 76 proc. r/r). Porwnywalnie czny spadek wartoci przepyww dla wszystkich
pastw wynis w 2014 r. ponad 15 proc. r/r, a w 2015 r. niecae 38 proc. r/r. Pod
wzgldem dynamiki wzrostu chiskie inwestycje byy wyranie sabsze od redniej oraz
od najwaniejszych pastw, z ktrymi Chiny konkuruj o wpywy w regionie: Rosji
(1,58 mld w 2014 r. i 538 mln dolarw w 2015 r.) oraz USA (4,123 mld w 2014 r.
i 2,772 mld dolarw w 2015 r.)141. W pierwszych trzech kwartaach 2016 r. chiskie
inwestycje wyniosy niespena 624 mln dolarw i znacznie ustpoway amerykaskim
(prawie 2,233 mld dolarw). Rwnie wicej zainwestoway przedsibiorstwa
francuskie, niewiele mniej rosyjskie i brytyjskie142.
Stan zobowiza Kazachstanu w stosunku do podmiotw z ChRL z tytuu zagranicznych

inwestycji bezporednich (czyli z wyczeniem inwestycji portfelowych) na koniec
trzeciego kwartau ubiegego roku wynosi 14,689 mld dolarw, co stanowio zaledwie
7,5 proc. wszystkich zobowiza Kazachstanu wobec inwestorw zagranicznych143.
Trzeba jednak zwrci uwag na niezwykle dynamiczny spadek zobowiza
Kazachstanu wobec chiskich podmiotw: z 20,96 mld dolarw na koniec 2013 r. do
18,654 mld dolarw na koniec 2014 r. i 15,1 mld dolarw na koniec 2015 r., co daje a
25-procentowy spadek w cigu dwch lat144.
Zestawienia prezentowane przez Narodowy Bank Kazachstanu, podobnie jak dane

podobnych instytucji w innych pastwach, powinny by traktowane z ostronoci,
poniewa czsto nie uwzgldniaj pierwotnego rda kapitau. Wedug sprawozda
banku najwikszym rdem zagranicznych inwestycji w Kazachstanie jest Holandia 145.
Z inwestycji przez Holandi chiskie firmy, cho coraz czciej i mielej korzystaj
jednak w mniejszym stopniu ni zachodni konkurenci, take rzeczywisty stosunek
Kazachstan | 51
chiskich inwestycji do zachodnich moe by jeszcze bardziej na korzy tych

ostatnich146. Dla wartoci chiskich inwestycji nie miay znaczenia niewielkie przepywy
z Hongkongu, ktry jest dla chiskich przedsibiorstw tym, czym Holandia dla
zachodnich. W 2014 r. i w trzech pierwszych kwartaach 2016 r. przepyw kapitau
z Hongkongu by na poziomie kilkudziesiciu mln dolarw, a w 2015 ujemny. Oznacza to,
e chiskie przedsibiorstwa praktycznie nie korzystay w tym okresie z Hongkongu
jako kanau finansowania inwestycji w Kazachstanie.
Wedug oficjalnych danych prezentowanych przez Ministerstwo Handlu ChRL

dotyczcych inwestycji w krajach objtych inicjatyw NJS za 2015 r. Kazachstan zosta
wskazany jako druga po Singapurze miejsce docelowe dla chiskich inwestycji
bezporednich w grupie 51 pastw NJS147. Informacje te s rozbiene z danymi
prezentowanymi przez Narodowy Bank Kazachstanu. W owiadczeniu Ministerstwa
Handlu ChRL brakuje jednak dokadnych wartoci oraz szczegowych informacji, co nie
pozwala na porwnanie, rwnie ze wzgldu na rnice metodologiczne 148 .
W komunikacie za okres styczepadziernik 2016 r. Kazachstan nie zosta ju jednak
wymieniony w gronie gwnych odbiorcw chiskich inwestycji w ramach grupy
pastw NJS149, co potwierdza trend wypracowany na podstawie danych kazachskich.
7.2. Ocena korzyci jakie uzyskay Chiny i Kazachstan
Pod wzgldem chiskich inwestycji bezporednich ostatnie dwa lata nie przyniosy
Kazachstanowi korzyci, jakich mona by si spodziewa, biorc pod uwag gotowo
Kazachstanu do wsppracy, stworzenie wasnego programu odpowiednika NJS
i liczb umw ramowych i porozumie dotyczcych konkretnych projektw, ktre
opieway w latach 20132016 na zawrotn warto ponad 90 mld dolarw. Cz
projektw jest zaplanowana na pniejsze okresy. Wiele z tych, ktre ju zostay
zaplanowane i wynegocjowane, nie zostao jeszcze wdroonych, a podpisane
porozumienia dotyczce poszczeglnych obszarw wsppracy nie zostay wypenione
konkretnymi posuniciami. W ostatnich dwch latach pojawio si niewiele nowych
inwestycji o znacznej wartoci lub istotnych dla realizacji planw rozwoju
gospodarczego Kazachstanu, a ich warto jest znacznie nisza ni przed ogoszeniem
koncepcji NJS150. Jednoznacznie korzystna inwestycja w bran motoryzacyjn i do
korzystne inwestycje w obrbk uranu, sektor bankowy i SSE w Korgas, przemys
spoywczy to nieliczne zrealizowane przedsiwzicia wychodzce naprzeciw
kazachskim oczekiwaniom.
Przyczyn tak sabej dynamiki mona czciowo upatrywa w problemach kazachskiego

otoczenia biznesowego i niedostatecznym uwzgldnieniu potrzeb chiskich inwestorw,
co w poczeniu z wzgldnie wysokim ryzykiem inwestowania stanowi barier dla firm
prywatnych. Zwrci jednak naley uwag na fakt, e w porwnaniu do innych pastw
EUG i regionu Kazachstan ma najlepsze rodowisko biznesowe151. Podnoszone przez
chiskie rodowiska biznesowe i analitykw problemy do 2014 r. nie byy przeszkod
52 | ukasz Sarek
dla dynamicznego wzrostu wartoci chiskich inwestycji152. Inne istotne przyczyny le
po stronie Chin: prby ograniczenia inwestycji zagranicznych i odpywu kapitau z Chin,
kampania antykorupcyjna Xi Jinpinga 153 oraz niekonsekwentna polityka wadz
w zakresie reformy strony podaowej i przenoszenia produkcji za granic w obawie
przed bezrobociem i niepokojami spoecznymi. Uderza dua w porwnaniu
z pastwowymi gigantami aktywno chiskich prywatnych firm w Kazachstanie, co
akurat jest korzystne z punktu widzenia kazachskich interesw. Obnaa to jednak
sabo zaangaowania chiskich SOE i chiskich wadz we wspprac.
Bardzo wanym czynnikiem jest rwnie powana rozbieno midzy oczekiwaniami

strony kazachskiej w zakresie bran, do ktrych chcieliby przycign chiskie
inwestycje a tymi, ktre s korzystne z punktu widzenia Pekinu. Chiskie wadze
faktycznie umiejscowiy Kazachstan w sieci nowych acuchw tworzenia wartoci jako
dostawc surowcw lub nieznacznie przetworzonych pproduktw, nie wysoce
przetworzonych produktw spoywczych, wze transportowy dla chiskiej ekspansji
na zachd i lokalizacj dla chiskich zakadw z bran trapionych nadprodukcj, ktre
jednoczenie s surowcochonne i zatruwaj rodowisko154.
Brak wasnej rozwinitej bazy przemysowej i wska oferta eksportowa sprawia, e

zmiany w strukturze wymiany handlowej bd wymagay inwestycji w nowe gazie
przemysu i czasu, std trudno liczy na szybkie zmiany. Pozytywne sygnay to wzrost
eksportu podw rolnych, misa i produktw spoywczych. Jednak gwatowny spadek
obrotw oraz kurczenie si kazachskiej nadwyki w handlu to bardzo niekorzystne
czynniki. Czciowo spadek eksportu wynika ze spadku cen ropy, jednak tempo spadku
wysze od redniej wskazuje, e istotn przyczyn jest spowolnienie gospodarcze
w Chinach oraz zbyt may przyrost eksportu w innych branach. Podpisane umowy
i owiadczenia nie przewayy nad czynnikami ekonomicznymi, a rosnce uzalenienie
Kazachstanu od chiskiego rynku okazao si w perspektywie dwch ostatnich lat
czynnikiem wyranie niekorzystnym.
7.3. Prognoza perspektyw dalszej wsppracy
Biorc pod uwag siln komplementarno obu gospodarek, rosnce uzalenienie

Kazachstanu od chiskiego rynku, szczeglnie od najbliszego regionu pnocno-
zachodnich Chin oraz potrzeby chiskiej gospodarki, zmiana struktury wymiany
handlowej i zwikszenie eksportu produktw innych ni ropa 155, gaz i inne surowce, jest
ogromnym wyzwaniem dla wadz kazachskich i trudno oczekiwa szybkich efektw.
Wiele wskazuje na to, e mimo deklaracji o rozszerzaniu wsppracy surowce nadal
bd priorytetem156. Wymiana surowcw za dobra przetworzone jest korzystna dla Chin
i wiele wskazuje na to, e bd one dy co najmniej do utrzymania, jeli nie
wzmocnienia tej komplementarnoci. Brak atrakcyjnej dla rynku chiskiego oferty na
inne produkty, poza podami rolnymi157, produktami zwierzcymi (w szczeglnoci
Kazachstan | 53
misem), ktrych eksport do Chin ma potencja wzrostu, wymaga uprzedniego

stworzenia nowej bazy produkcyjnej.
Do tworzenia nowych zakadw produkcyjnych Kazachstan bdzie stara si

przycign zagranicznych inwestorw w szczeglnoci z Chin, ktrzy oprcz
finansowania i technologii mogliby rwnie zapewni rynki zbytu. Pozytywnym
sygnaem jest znaczny udzia chiskich przedsibiorstw prywatnych w inwestycjach
w Kazachstanie i mona spodziewa si dalszego wzrostu. W Kazachstanie operuje
niewielka liczba wikszych chiskich przedsibiorstw, ktre borykaj si z wzgldnie
wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Oznacza to dla wadz kazachskich konieczno
wsppracy (przynajmniej w najbliszych latach)z chiskimi pastwowymi gigantami.
Wymaga to porozumienia i wspdziaania z Pekinem oraz dalszych znaczcych koneksji,
co moe by trudne do zaakceptowania przez Astan oraz kazachskie spoeczestwo, co
uwidocznio si w protestach przeciw oddawaniu na wasno ziemi chiskim
przedsibiorcom.
Sabe wyniki chiskich inwestycji w Kazachstanie z ostatnich lat mog jednak ulec
zmianie w najbliszych latach. Cz inwestycji zostaa zaplanowana w odleglejszej
perspektywie, cz moe zosta podjta z opnieniem. W duszej perspektywie
kluczowym wyzwaniem w obustronnej wsppracy bdzie pogodzenie kazachskich
de (reforma gospodarki i tworzenia nowoczesnych gazi przemysu wytwarzajcych
produkty o wysokiej wartoci dodanej, konkurencyjnych rwnie na chiskim rynku)
z chiskimi potrzebami i wizj NJS. Niezwykle istotna bdzie rwnie wewntrzna
sytuacja gospodarcza i polityczna w Chinach.
Ze wzgldu na spowolnienie gospodarcze chiskie wadze bd w dalszym cigu dyy

do zwikszania udziau swoich produktw, rwnie tych o wysokiej wartoci dodanej,
na kazachskim rynku. Bdzie to w pewnym stopniu konkurencyjne w stosunku do
zaoe programw dugoterminowej reformy gospodarki Kazachstanu i bdzie
ograniczao zakres chiskich inwestycji. Istotnym czynnikiem spowalniajcym chiskie
inwestycje moe by sabnicie juana, spadek chiskich rezerw walutowych i dalsze
ograniczanie swobody chiskich podmiotw do inwestowania za granic. Przenoszenie
do Kazachstanu zakadw z bran, ktre borykaj si z problemem nadprodukcji i czsto
s obcieniem dla rodowiska naturalnego bdzie budzio sprzeciw kazachskiego
spoeczestwa. Niekoniecznie te wadze chiskie zdecyduj si na masowe
przenoszenie takich zakadw w trosce o utrzymanie zatrudnienia i stabilnoci
spoecznej w Chinach.
Natomiast ju w bliszej perspektywie jest moliwa obustronnie korzystna wsppraca

i chiskie inwestycje w branach, gdzie chiskie firmy maj problemy z dostpem do
rynku EUG. Kazachstan moe zosta wykorzystany jako pomost do chiskiej ekspansji
na rynek rosyjski dla ominicia ce i innych barier na granicy EUG. Niejasne zasady
regulujce pierwszestwo przepisw WTO wobec unijnych umoliwia wadzom Rosji
54 | ukasz Sarek
do elastyczn ochron rynku. Tworzenie zakadw w Kazachstanie, pastwie mimo
wszystko bardziej przyjaznym chiskim inwestorom, daje dostp do rynku caej EUG.
Moe to dotyczy gwnie brany motoryzacyjnej i produktw stalowych. Oczywicie
naley liczy si z odpowiedni reakcj Rosji, ktrej sia bdzie jednak zaleaa od wielu
czynnikw i trudno obecnie dokona oceny jej skutecznoci.
ukasz Sarek analityk ds. gospodarki Chin w Orodku Bada Azji

1 Vision and Actions on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road,
National Development and Reform Comission Peoples Republic of China, 28.03.2015,
http://en.ndrc.gov.cn/newsrelease/201503/t20150330_669367.html [dostp: 27.01.2017].
2 Wang Le (), (Studia nad chisko-kazachsk wspln budow
Ekonomicznego Pasa Jedwabnego Szlaku), Studies on Party and Government 2016, nr 2, s. 2734.
3 The Address of the President of the Republic of Kazakhstan "Nurly Zhol a Way to the Future", National
Digital History Portal z 14.12.2014, http://e-history.kz/en/contents/view/2647 [dostp: 27.01.2017].

4 Komplementarno obu koncepcji podkrela np. Wang Le, , op. cit.
5 Oficjalny portal powicony strategii Kazachstan 2050 Our Power: http://strategy2050.kz/en/
[dostp: 27.01.2017].
6 Decree of the President of the Republic of Kazakhstan dated August 1, 2014 No. 874 On approval of the state
program of industrial-innovative development of Kazakhstan for 2015-2019, and on amendments to the

Decree of the President of the Republic of Kazakhstan, dated March 19, 2010 No.957 "On approval of the list
of government programs", Invest In Kazakhstan, http://invest.gov.kz/uploads/files/2015/12/03/state-
program-of-industrial-innovative-development-of-kazakhstan-for-2015-2019.pdf [dostp: 27.01.2017].
7 Kryzys, ktry sprowadzi ceny surowca do poziomu ok. 4060 dolarw za baryk, do dzi ma ogromny
wpyw na opart na wydobyciu i eksporcie ropy i gazu gospodark Kazachstanu. Spadki cen na inne
surowce eksportowane przez Kazachstan, takie jak rudy elaza, stal uran, mied , wgiel, zoto rwnie
miay, cho w mniejszym stopniu, wpyw na stan gospodarki. Zob. Kanat Makhanov, Trade Decline of
Kazakhstan Through the Glance of the EEU, Eurasian Research Institute, 18.09.2016, http://eurasian-
research.org/en/research/comments/economy/trade-decline-kazakhstan-through-glance-eeu [dostp:
27.01.2017].
8 Nazarbajew nawiza rwnie kontakt z Trumpem, z ktrym porozumienie ze wzgldu na negatywny
stosunek Trumpa do ochrony praw czowieka w innych pastwach moe by atwiejsze ni

z poprzednikami. Zob. Michel Casey, Trump and Nazarbayevs Miracle Chat, The Diplomat z 5.12.2016,
http://thediplomat.com/2016/12/trump-and-nazarbayevs-miracle-chat/ [dostp: 27.01.2017].
9 Kazachstan by zaangaowany w zaagodzenie napi midzy Moskw i Ankar. Zob. Catherine Putz,
Kazakhstan Gets Thanks for Russia-Turkey Rapprochement, The Diplomat z 6.07.2016,

http://thediplomat.com/2016/07/kazakhstan-gets-thanks-for-russia-turkey-rapprochement/ [dostp:
27.01.2017].
10 John C. K. Daly, Kazakhstan Draws Closer to Iran, Silk Road Reporters z 20.09.2014,
http://www.silkroadreporters.com/2014/09/20/kazakhstan-draws-closer-iran/ [dostp: 27.01.2017];

Malika Orazgaliyeva, Kazakhstan, Iran Discuss Bilateral Cooperation, Regional Security, Astana Times
z 13.04.2015, http://astanatimes.com/2015/04/kazakhstan-iran-discuss-bilateral-cooperation-regional-
security/ [dostp: 27.01.2017].
11 Catherine Putz, Coming Soon to Kazakhstan: Israeli Drones, The Diplomat z 25.08.2016,
http://thediplomat.com/2016/08/coming-soon-to-kazakhstan-israeli-drones/ [dostp: 27.01.2017].

12 Kazachstan zosta mediatorem w konflikcie syryjskim: Samuel Ramani, What Does Kazakhstan Have at
Stake in Syria?, The Diplomat z 24.12.2016, http://thediplomat.com/2016/12/what-does-kazakhstan-

have-at-stake-in-syria/ [dostp: 27.01.2017].
13 Kazachstan jest jednym z wybieralnych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ na lata 20172018: Michelle
Nichols, Kazakhstan elected to U.N. Security Council for 2017-18, http://www.reuters.com/article/us-un-

securitycouncil-kazakhstan-idUSKCN0ZE27H [dostp: 27.01.2017]. Oficjalna strona powicona ubieganiu
si i roli Kazachstanu w RB ONZ: Kazakhstan. United for Global Security, http://www.kazakhstanunsc.com/
[dostp: 27.01.2017].
14 Rozkad gosw w Radzie Gospodarczej daje Rosji niemal cakowit swobod w ksztatowaniu polityki
unijnej, w tym rwnie stawek celnych.
Kazachstan | 55
15 Mukhit B. Assanbayev, Central Asia: Under Pressure from Russia and Its Integration Projects, The Polish
Quarterly of International Affairs 2015, nr 1, s. 123136.
16 Aresztowanie i proces Tokhtara Tuleshova mogy by spowodowane jego prorosyjskimi sentymentami:
Catherine Putz, Kazakh Businessman Given 21 Years for Alleged Coup Plot, The Diplomat z 8.11.2016,
http://thediplomat.com/2016/11/kazakh-businessman-given-21-years-for-alleged-coup-plot/, [dostp:
27.01.2017]. Trzeba jednak mie na uwadze, e rosyjski exodus z Kazachstanu trwa i mniejszo rosyjska
systematycznie zmniejsza si: Paul Globe, Ethnic Russians Leaving Central Asia and With Them, Putins
Hopes for Influence, Eurasia Daily Monitor 2016, t.13, nr 22, https://jamestown.org/program/ethnic-
russians-leaving-central-asia-and-with-them-putins-hopes-for-influence/ [dostp 27.01.2017].
17 Aleksandra Jarosiewicz, Kazakhstans attitude towards integration with Russia: less love, more fear, OSW
Commentary, nr 13, 26.05.2014, https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2014-05-

26/kazakhstans-attitude-towards-integration-russia-less-love-more [dostp 27.01.2017]; Michael
Birnbaum, In Kazakhstan, fears of becoming the next Ukraine, Washington Post z 2.05.2017,
https://www.washingtonpost.com/world/europe/in-kazakhstan-fears-of-becoming-the-next-
ukraine/2015/05/01/10f7e73c-e878-11e4-8581-633c536add4b_story.html?utm_term=.d75e21723328
[dostp: 27.01.2017].
18 Aneksja Grskiego Karabachu bya istotn przyczyn chodnych stosunkw midzy Astan i Erewaniem,
co wpywa na wspprac w ramach EUG: Mchel Casey, Frustrations Between Kazakhstan and Armenia
Persist, The Diplomat z 28.04.2016, http://thediplomat.com/2016/04/frustrations-between-kazakhstan-
and-armenia-persist/ [dostp: 27.01.2017]. Dla Kazachstanu sankcjonowanie aneksji przez Rosj ma
wydwik podobny do rosyjskiej aneksji Krymu dla Zachodu.
19 Milestones Of Kazakh Presidents Eldest Daughter Dariga Nazarbayeva, KazWorld.info z 15.09.2016,
http://kazworld.info/?p=56713, [dostp: 27.01.2017]. Pniejsze wypowiedzi Nazarbajewa wskazuj na

ostrone podejcie do kwestii sukcesji: Nariman Gizitdinov, Torrey Clark, Kazakh President Nazarbayev
Says Power Wont Be Family Business, Bloomberg z 23.11.2016, https://www.bloomberg.com/news/
articles/2016-11-23/kazakh-president-nazarbayev-says-power-won-t-be-family-business [dostp:
27.01.2017]. Nazarbajew jednoczenie podejmuje dziaania w kierunku wzmocnienia pozycji parlamentu:
Aigerim Seisembayeva, Kazakh President Unveils Plans of Constitutional Reforms, Astana Times
z 26.01.2017, http://astanatimes.com/2017/01/kazakh-president-unveils-plans-of-constitutional-
reforms/ [dostp: 207.01.2017].
20 Nazarbayeva noted the need to learn English and Chinese languages, Press service of the Prime Minister of
the Republic of Kazakhstan, 5.02.2016, https://primeminister.kz/en/news/11/dnazarbaeva-otmetila-

neobhodimost-izuchenija-anglijskogo-i-kitajskogo-jazykov- [dostp: 27.01.2017].
21 Obawy przed tak sytuacj wpywaj na wprowadzanie nowych zasad ograniczajcych inwestycje w tym
sektorze gospodarki. Jak przyznaj rwnie chiscy autorzy, nie wpywa to korzystnie na gospodark
pastwa przyjmujcego: Hu Ying, Zhou Chong, : (Chiskie
inwestycje bezporednie w Kazachstanie: rozmiar i struktura), Finance & Economics of Xinjiang 2016, nr 1,
s. 5865. W dalszej perspektywie jest niekorzystne dla interesw obu pastw: Zou Jiaqiao,
(Studium wsppracy Chin i Kazachstanu w zakresie surowcw
energetycznych w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku), Global Markets Information Bulletin 2016, nr 14,
s. 11.
22 Chiska reforma budzi wtpliwoci, a dotychczasowe wyjanienia zasad jej wprowadzania
i potencjalnych nastpstw nie byy w wystarczajcy sposb zakomunikowane kazachskim partnerom,

analitykom i opinii publicznej. Ren Lin, : (Nowy Jedwabny Szlak: Co
interesuje Kazachstan), World Affairs 2016, nr 10, s. 6263.
23 Marlen Belgibayev, (Studium obszarw
zbienych wsppracy midzy chiskim Nowym Jedwabnym Szlakiem i Kazachsk Nurly Zhol), Journal of
International Economic Cooperation 2016, nr 6, s. 3640.
24 Umida Hashimova, Why do Kazakhstanis Fear China?, China in Central Asia z 23.08.2016,
http://chinaincentralasia.com/2016/08/23/why-do-kazakhstanis-fear-china/ [dostp: 27.01.2017].

Dwch organizatorw pokojowych protestw jest wizionych do dzi: Cholpon Orozobekova,
Kazakhstans Zhanaozen Syndrome, The Diplomat z 9.12.2016, http://thediplomat.com/2016/12/
kazakhstans-zhanaozen-syndrome/ [dostp: 27.01.2017]. Problem dostrzegaj rwnie chiscy badacze:
Hu Ying, Zhou Chong, , op. cit.
25 Yu Yang, Hu Guoliang, (Analiza struktury dwustronnych stosunkw handlowych
chisko-kazachskich), Journal of Karamay 2016, nr 4, s. 2834.
56 | ukasz Sarek
26 Ayi Nuer, (Analiza komplementarnoci i konkurencyjnoci
wymiany handlowej midzy Chinami a Kazachstanem), Economic & Trade Update 2016, nr 10, s. 3640.
Wskaniki podobiestwa produktw w latach 20072014 wzrosy z 0,44 do 0,86. Warto wskanika jest
na razie bardzo niska i nie wskazuje na szersze pokrywanie si oferty. Rosnc wspprac handlow i jej
komplementarno potwierdzaj wskaniki zalenoci od eksportu do kraju partnera. S one wysze dla
Kazachstanu ni dla Chin, cho te drugie rwnie rosy dynamicznie, co wskazuje na wyszy poziom
integracji kazachskiego eksportu z chiskim rynkiem.
27 Yu Yang, Hu Guoliang, ..., op. cit.
28 Ayi Nuer,..., op. cit. Mierzone przez TII Trade Intensity Index.
29 Yu Yamg, Hu Guoliang, ..., op. cit.
30 ZhaoYang, (Analiza komplementarnoci branowej
pnocno-zachodnich Chin z Kazachstanem), Co-Operative Economy & Science 2017, nr 2, s. 4445.

31 The Observatory of Economic Complexity, http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/kaz/#Exports
[dostp: 27.01.2017].
32 Hu Ying, Zhou Chong, ..., op. cit.
33 Ibidem. Tak duy odsetek nieaktywnych przedsibiorstw wynika z faktu, e wiele z tych firm to niewielkie
przedsibiorstwa zajmujce si dziaalnoci handlow, prawie poowa wszystkich chiskich inwestorw

pochodzio z przygranicznej prowincji Xinjiang.
34 Zou Jiaqiao, , op. cit.
35 Zhao Tian, (Przewodnik dla chiskich przedsibiorstw po
najwaniejszych obszarach inwestycji w Kazachstanie), China Council for the Trade Promotion of
International Trade, 9.12,2016, http://www.ccpit.org/Contents/Channel_4128/2016/0912/690999/
content_690999.htm [dostp: 27.01.2017].
36 Marlen Belgibayev, , op. cit.
37 Dexter Roberts, China's Plan to Export Pollution, Bloomberg z 27.11.2014,
https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-11-27/chinas-pollution-solution-move-factories-
abroad [dostp: 27.01.2017]. Potwierdzaj to rwnie chiskie media: Zhang Yu, Hebei looks to relocate its
largest and most polluting industries abroad, Global Times z 22.12,2014,
http://www.globaltimes.cn/content/898086.shtml [dostp: 27.01.2017]. Proceder, mimo oficjalnych
deklaracji Xi Jinpinga o wspieraniu czystych technologii, trwa: Kara Sherwin, China is Outsourcing Its
Pollution, Foreign Policy z 7.12.2016, http://foreignpolicy.com/2016/12/07/china-is-outsourcing-its-
pollution/ [dostp: 17.01.2017]. Wspomniana w artykule firm Gezhouba jest rwnie jednym
z potencjalnych inwestorw w Kazachstanie. Chiskie cementowanie s przenoszone do Tadykistanu:
Dirk van der Kley, China shifts polluting cement to Tajikistan, Chinadialogue z 8.08.2016,
https://www.chinadialogue.net/article/show/single/en/9174-China-shifts-polluting-cement-to-
Tajikistan [dostp: 27.01.2017].
39 Zhao Tian, , op. cit.

40 Warto zwrci uwag na fakt e strona chiska domaga si od wadz kazachskich dokadnie tego, czego
zachodni inwestorzy od wadz w Pekinie. Pozytywnym z punktu widzenia Pekinu elementem, jest
przystpienie Kazachstanu do wiatowej Organizacji Handlu, dziki czemu Chiny uzyskaj nowe
instrumenty do wywierania wpywu na kazachskie wadze w zakresie otwierania dostpu do lokalnego
rynku, przepywu pracownikw i zakadania przedsibiorstw w sektorach w ktrych obowizyway
dotychczas ograniczenia.
42 Nurly Zhol State Program for Infrastructural Development for 20152019, National Managing Holding
'Baiterek', https://www.baiterek.gov.kz/en/activities/state-programs/nurly-zhol/ [dostp: 27.01.2017].

43 Wadze licz na to, e poniesione nakady zwrc si wielokrotnie dziki dziaaniu mnonika efektu
inwestycyjnego. Obecny stan drg w Kazachstanie jest niezadowalajcy, co powoduje, e koszt transportu
jest dwukrotnie wyszy ni w krajach uprzemysowionych: Project Information Document (PID) Appraisal
Stage for Center West Regional Development Corridor (P153497), Report No.: PIDA34855, World Bank,
http://documents.worldbank.org/curated/en/108931468046871441/pdf/PID-Appraisal-Print-P153497-
01-06-2016-1452064483200.pdf [dostp: 27.01.2017].
44 Marlen Belgibayev, , op. cit.
45 Zmniejszenie zalenoci gospodarki od eksportu ropy nie oznacza zaprzestania rozwoju sektora
energetycznego. Chiskie przedsibiorstwa wraz z innymi zagranicznymi koncernami zostay zaproszone
Kazachstan | 57
do udziau w Eurasia Project majcym na celu badania geologiczne i eksploracj nowych zasobw
surowcw energetycznych: Lidiya Parkhomchik, The Eurasia Project: a New Challenge for Kazakhstans
Energy Industry, Eurasian Research Institute, 7.07.2016, http://eurasian-research.org/en/research/
comments/energy/eurasia-project-new-challenge-kazakhstan%E2%80%99s-energy-industry [dostp:
27.01.2017].
46 Szczegowo plan rozwoju przedstawiony jest w Decree of the President of the Republic of Kazakhstan
dated August 1, 2014, op. cit.

47 Powanym problemem w niektrych regionach Kazachstanu s niedobory energii elektrycznej, co ma
negatywny wpyw na stabilno produkcji przemysowej, w zwizku z czym planowana jest budowa trakcji
przesyowych: Linie Ekibastuz Semey Ust-Kamenogorsk oraz Semey Aktogai Taldykorgan
Almaty.
48 Jiang Caiyun, (Analiza moliwoci wsppracy
chisko-kazachskiej w turystyce w ramach ekonomicznej strategii Nurly Zhol), The Silk Road 2016, nr 18,
s. 7677.
49 Ze wzgldu na rozmiary tego opracowania wskazano jedynie kilka kluczowych porozumie
i komunikatw. Ich liczba i zakres jest znacznie szerszy.

50 Wedug ambasadora Kazachstanu w samym 2015 r. czna warto podpisanych porozumie wyniosa
ponad 50 mld dolarw: Bulat Kambarov, Kazakhstan, China Sign $50 Billion Worth of Deals in 2015,
Ambassador in Beijing Says, Astana Times z 15.12.2015, http://astanatimes.com/2015/12/kazakhstan-
china-sign-50-billion-worth-of-deals-in-2015-ambassador-in-beijing-says/ [dostp: 27.01.2017]. Podobna
kwota zostaa podana we wrzeniu przez Yerlana Karina, dyrektora Kazakhstan Institute of Strategic
Research (KISR): Kazakhstan and China implement projects worth $ 50 billion Karin, Press service of the
Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 16.09.2015, http://primeminister.kz/en/news/7/kazahstan-
i-kitaj-realizujut-proekty-pochti-na-50-mlrd-dollarov-ekarin- [dostp: 27.01.2017].
51 Investment agreements totaling USD 73.5 bln signed between Kazakhstan and China in last two years,
Kazinform z 16.06.2015, http://www.inform.kz/en/investment-agreements-totaling-usd-73-5-bln-

signed-between-kazakhstan-and-china-in-last-two-years-photo_a2787273 [dostp: 17.01.2017]. Nie
uwzgldnia to wartoci porozumie zawartych podczas wizyty Nazarbajewa w Chinach w kocu sierpnia
2015 r.
52 (Chisko-kazachski wsplny komunikat w sprawie
dalszego pogbiania wszechstronnego strategicznego partnerstwa), State Council Information Office,

18.07.2014, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1375769/1375769.htm [dostp:
27.01.2017].
53 Jednak rwnie wskazano na konieczno zwikszenia przepustowoci ropocigu KazachstanChiny do
20 mln ton. Podkrelono rwnie konieczno dalszego usprawnienia wsppracy w zakresie infrastruktury
kolejowej i drogowej oraz uatwie dla transgranicznego przepywu towarw.
54 Mariya Gordeyeva, Dmitry Solovyov, China, Kazakhstan to ink deals worth $30 billion on Saturday,
Reuters z 7.09.2013, http://www.reuters.com/article/us-kazakhstan-china-deals-idUSBRE98608320130

907 [dostp: 27.01.2017].
55 (Chiny i Kazachstan podpisay Memorandum
w sprawie wsplnej intensyfikacji budowy ekonomicznego pasa Nowego Jedwabnego Szlaku), State Council
Information Office, 26.12.2014, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1388982/1388
982.htm [dostp: 27.01.2017].
56 Malika Orazgaliyeva, Kazakhstan, China Ink $14 billion in Cooperation Deals, Astana Times
z 17.12.2014, http://astanatimes.com/2014/12/kazakhstan-china-ink-14-billion-cooperation-deals/
[dostp 27.01.2017]. China Daily podaa warto porozumie na 10 mld dolarw: China, Kazakhstan to
sign $10b deals during Li's visit, China Daily z 14.12.2014, http://usa.chinadaily.com.cn/china/2014-
12/14/content_19082590.htm [dostp: 27.01.2017].
57 China, Kazakhstan sign 33 deals worth of 23.6 billion U.S. dollars, Xinhua z 27.03.2015,
http://news.xinhuanet.com/english/2015-03/27/c_134104187.htm [dostp: 27.01.2017].

58 Kazakhstan signed the Articles of Agreement on establishment of the ABII in Beijing, Press service of the
Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 29.06.2015, https://primeminister.kz/en/news/finansi/

kazahstan-podpisal-stati-soglashenija-po-sozdaniju-abii-v-pekine- [dostp: 27.01.2017].
59 (Chiny i Kazachstan podpisay porozumienie ramowe
dotyczce wzmocnienia midzyrzdowej wsppracy w zakresie moliwoci produkcyjnych i inwestycji),

National Development and Reform Commission, 7.09.2015, http://www.sdpc.gov.cn/gzdt/201509/
t20150907_750226.html [dostp: 27.01.2017]. Wraz z t kwot czna kwota deklarowanych inwestycji
wynosi ponad 90 mln dolarw.
58 | ukasz Sarek
60 Np. w brany materiaw budowlanych (cement, szko w taflach), metalurgicznej (stal), metali
kolorowych, przetwrstwa ropy, chemicznej, maszynowej, energii elektrycznej, infrastruktury (koleje,
drogi, transport wodny i lotniczy), rwnie w przemyle lekkim (produkty weniane), przetwrstwa
podw rolnych, transporcie i logistyce, turystycznym, spoywczym.
61 (Wsplne
owiadczenie Chiskiej Republiki Ludowej i Republiki Kazachstanu dotyczce nowego etapu w stosunkach
w ramach wszechstronnego strategicznego partnerstwa. Peny tekst), Ministry of Foreign Affairs of the
Peoples Republic of China, http://www.mfa.gov.cn/chn//gxh/zlb/smgg/t1292568.htm [dostp:
27.01.2017]. Rola Chin w tworzeniu nowych gazi przemysu w Kazachstanie jest bardziej obszernie
uwzgldniona w: (Plan koordynacji
wsppracy w zakresie budowy Gospodarczego Pasa Nowego Jedwabnego Szlaku oraz nowej strategii
gospodarczej Nurly Zhol), State Council Information Office, 18.10.2016,
http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1494464/1494464.htm [dostp: 27.01.2017].
62 Dmitry Solovyov, Kazakh leader says $23 billion in economic deals agreed with China, Reuters
z 1.09.2015, http://www.reuters.com/article/kazakhstan-china-idUSL5N1172H620150901 [dostp:

27.01.2017]; Altair Nurbekov, Malika Orazgaliyeva, Nazarbayevs State Visit to China Results in Deals Worth
$23 Billion, Astana Times z 3.09.2015, http://astanatimes.com/2015/09/nazarbayevs-state-visit-to-
china-results-in-deals-worth-23-billion/ [dostp: 27.01.2017].
63 (Wsplne owiadczenie rzdu Chiskiej
Republiki Ludowej i Republiki Kazachstanu), State Council Information Office, 17.12.2015,

http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1459344/1459344.htm [dostp: 27.01.2017];
Li Keqiang and Prime Minister Karim Massimov of Kazakhstan Hold Talks, Stressing to Deeply Promote China-
Kazakhstan Production Capacity Cooperation in Order to Better Realize Mutual Benefits and Win-win Results,
Ministry of Foreign Affairs of the Peoples Republic of China, 14.12.2015,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1324827.shtml [dostp: 27.01.2017].
64 Kwesti udogodnie wizowych okrelono w
(Porozumienie dotyczce uatwie dla osb z obu

krajw w uzyskaniu wiz zawarte w ramach porozumienia dotyczce wzmocnienia midzyrzdowej
wsppracy w zakresie moliwoci produkcyjnych i inwestycji).
65 Podkrelono w ten sposb rol Kazachstanu jako chiskiego pomostu do krajw EUG.
66 W tekcie deklaracji wskazano na istotn rol nowego centrum finansowego w Astanie oraz swapw
walutowych. Oddzielnie podpisano porozumienie dotyczce wsppracy midzy Silk Road Fund i Baiterek
dotyczce 2 mld dolarw chiskich inwestycji w najwaniejsze projekty przemysowe w Kazachstanie:
Baiterek national holding and Chinese Silk Road Fund agreed to cooperate, Press service of the Prime
Minister of the Republic of Kazakhstan, 14.12.2015, https://primeminister.kz/en/news/finansi/
natsholding-%C2%Abbajterek%C2%BB-i-kitajskij-fond-shelkovogo-puti-dogovorilis-o-sotrudnichestve
[dostp: 27.01.2017]. Wicej informacji w: 20 (Silk Road
Fund invests 2 bln usd in establishment of the China-Kazakhstan Fund on Production Capacity Cooperation),
http://world.chinadaily.com.cn/2015-12/14/content_22712288.htm. We wrzeniu kwot 5 mld dolarw
inwestycji zadeklarowa Bank of China: Bank of China intends to invest up to $ 5 billion in industrial projects
of Kazakhstan, Press service of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 1.09.2015,
https://primeminister.kz/en/news/finansi/bank-kitaja-nameren-investirovat-do-5-mlrd-dollarov-v-
industrialnye-proekty-v-rk- [dostp: 27.01.2017].
67 (Kazachstan i Chiny wzmacniaj wspprac), Invest
in Kazakhstan, http://invest.gov.kz/ru/news/kazahstan-i-kitay-ukreplyayut-sotrudnichestvo [dostp:

27.01.2017].
68 Jack Farchy, China plans to invest $1.9bn in Kazakh agriculture, Financial Times z 9.05.2016,
https://www.ft.com/content/9c84a0f4-15d3-11e6-9d98-00386a18e39d, [dostp: 27.01.2017].

69 China and Kazakhstan sign $2 billion in deals as Xinjiang party chief visits the Central Asian nation, South
China Morning Post z 6.05.2016, http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/

1941708/china-and-kazakhstan-sign-2-billion-deals-xinjiang [dostp: 27.01.2017].
70 Jack Farchy, China plans to invest, op. cit.; China Plans $1.9B Investment in Kazakh Agriculture Sector,
Global AgInvesting z 9.05.2016, http://www.globalaginvesting.com/china-plans-1-9b-investment-in-

kazakh-agriculture-sector/ [dostp 27.01.2017].
71 Trudno oceni na jakim etapie jest realizacja projektu. Pojawiaj si mao wiarygodne wzmianki
o prowadzonych negocjacjach jednak brak konkretw. Na stronie Zhongfu brak informacji o inwestycji,
a w mediach pojawiaj si ju tylko szcztkowe wzmianki o projekcie i negocjacjach:
Kazachstan | 59
(Zhongfu Group CEO ujawnia kulisy przejcia: trendy bary

w Anglii maj nowego chiskiego waciciela), Global Times z 22.01.2017,
http://world.huanqiu.com/exclusive/2017-01/9997403.html [dostp: 27.01.2017].
72 Brak wiarygodnych informacji na temat stopnia zaawansowania szczegowych negocjacji i realizacji
projektu. Na stronie firmy w sekcji powiconej rolnictwu i hodowli wskazane s tylko inwestycje
w Xinjiangu i Australii: http://www.rifa.com.cn/en/agriculture.aspx [dostp: 27.01.2017]. Rifa w ubiegym
roku powikszya swoje zasoby w sektorze rolniczym w Australii: Andrew Marshall, Chinas Rifa pays $55m
to beef up its NSW estate, Farm Weekly z 21.09.2016, http://www.farmweekly.com.au/news/agriculture/
agribusiness/general-news/chinas-rifa-pays-55m-to-beef-up-its-nsw-estate/2753848.aspx?storypage=0
[dostp: 27.01.2017].
73 Jak wynika z oficjalnego komunikatu, wiele projektw chiskich jest w fazie planowania. Znaczne
inwestycje w sektorze rolnym s planowane rwnie przez inwestorw z innych pastw, w tym z Rosji:
Russia, China, Iran are the main investors in Kazakhstan agriculture - Ministry of Agriculture, Press service of
the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 28.09.2016, https://primeminister.kz/en/news/
selskoe_hozyaistvo/rossiya-kitai-i-iran-yavlyautsya-osnovnimi-investorami-v-selskoe-hozyaistvo-
kazahstana-msh-rk-13261 [dostp: 27.01.2016].
74 Vinicy Chan, Silk Road Fund Said to Mull Bid for $2 Billion Glencore Mine, Bloomberg z 6.07.2016,
https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-07-06/silk-road-fund-said-to-weigh-offer-for-2-
billion-glencore-mine [dostp: 27.01.2017].
75 Dinesh Nair, Vinicy Chan, Shandong Gold Said to Be Top Bidder for $2 Billion Glencore Mine, Bloomberg
z 27.09.2016, https://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-27/shandong-gold-said-to-be-top-
bidder-for-2-billion-glencore-mine [dostp: 27.01.2017].
76 KAZ Minerals Baiyin (Kaz
Minerals i chiska Baiyin rozwaaj zakad przetwrstwa miedzi w Kazachstanie), Reuters z 27.03.2015,
http://ru.reuters.com/article/businessNews/idRUKBN0MN1K520150327 [dostp: 27.01.2017]; KAZ
Minerals Info 2015, nr 4 (5), http://kazminerals.info/uploads/files/pdf/151_ru.pdf, [dostp: 27.01.2017].
77 Projekt by ju zapocztkowany w 2014 r. kiedy podjto rozmowy z przedstawicielami lokalnej
administracji:
(Chiscy inwestorzy przyjechali do Karagandy negocjowa projekt przetwarzania wgla), KazInform
z 25.06.2014, http://www.inform.kz/ru/kitayskie-investory-pribyli-v-karagandu-dogovorit-sya-po-
proektu-pererabotki-uglya_a2671835 [dostp: 27.01.2017]. Podpisano take porozumienie o wsppracy
z KazMunaiGas: China Kingho Energy Group Signs the Memorandum of Understanding on Cooperation with
Kazakhstan, China Kingho z 26.09.2014, http://www.chinakingho.com/en_fgy/content.aspx?nodeid=
215&page=ContentPage&contentid=6122 [dostp: 27.01.2017]. Informacje z 2015 r.:
(Chiczycy buduj now fabryk pod Karagand), NV.KZ z 7.09.2015,
http://www.nv.kz/2015/09/07/94563/ [dostp: 27.01.2017]; Rozpoczcie projektu zostao potwierdzone
w sierpniu ubiegego roku:
(Projekt przetwrstwa wgla w obwodzie karagandzkim wszed w etap realizacji),
KazInform z 27.08.2016, http://www.inform.kz/ru/proekt-po-pererabotke-uglya-v-karagandinskoy-
oblasti-vstupil-v-aktivnuyu-fazu_a2942332 [dostp: 27.01.2017].
78 CNPC 150 (CNPC
zainwestuje 150 mln dolarw w produkcj rur duej rednicy dla paliwowo-energetycznego sektora
Kazakchastanu), Przekrj Nafty i Gazu z 31.08.2015, http://www.ngv.ru/news/cnpc_vlozhit_150_mln
_doll_v_proizvodstvo_trub_bolshogo_diametra_dlya_tek_kazakhstana/ [dostp: 27.01.2016].
79 SEZ Saryarka, http://www.spk-saryarka.kz/eng/about_sez/ [dostp: 27.01.2017].
80
(Przedsibiorstwa chiskie i kazachskie podpisay memorandum o budowie

przedsibiorstwa produkujcego elazokrzemy), KazInform z 1.02.2015, http://www.inform.kz/ru/
kitayskaya-i-karagandinskaya-kompanii-zaklyuchili-memorandum-po-stroitel-stvu-zavoda-kompleksnyh-
splavov_a2742210 [dostp: 27.01.2017].
81 Inwestor uzyska wstpnie 60 mln dolarw od chiskiego banku ICBC, ale konieczne jest rwnie
finansowanie kazachskiego udziaowca ze strony Banku Rozwoju Kazachstanu. Zob.

(W Karagandzie
urzdnicy ogosili osignicie zaplanowanych wskanikw dla FEZ Sarjarka), KazInform z 6.09.2016,
http://www.inform.kz/ru/v-karagande-chinovniki-otchitalis-o-vypolnenii-planovyh-pokazateley-sez-
saryarka_a2945593 [dostp: 27.01.2017]. Problemem jest niewystarczajce zabezpieczenie kredytu.
Projekt by prawdopodobnie planowany zanim rozpoczto negocjacje z chiskim udziaowcem, w 2014
rozwaano jednak chiskie przedsibiorstwo jako wykonawc projektu:
60 | ukasz Sarek
- 1

(I ) (Protok z publicznych przesucha w sprawie Projektu Techniczno-
ekonomicznego rozpoczcia budowy 1 fazy zakadu elazokrzemw (I etap Ocena Wpywu na Otaczajce
rodowisko), Portal Informacyjny Administracji Akima rejonu Bukar yrau, 10.10.2014, https://bukhar-
zhirau.gov.kz/en/selokrug_1/id/7872 [dostp: 27.01.2017].
82 Geo-Jade Petroleum Purchases 95% of Kazakh Oil Company for US$525mn, China Go Abroad
z 12.08.2014, http://www.chinagoabroad.com/en/recent_transaction/geo-jade-petroleum-purchases-95-
of-kazakh-oil-company-for-us-525mn [dostp: 27.01.2017].
83 Geo-Jade Petroleum to acquire KoZhan Joint Stock Company in Kazakhstan, China Go Abroad
z 18.08.2015, http://www.chinagoabroad.com/en/recent_transaction/geo-jade-petroleum-to-acquire-
kozhan-joint-stock-company-in-kazakhstan [dostp: 27.01.2017]. Przejcie udziaw zostao
zrealizowane: (Geo-Jade Petroleum kupia kazachsk spk Kojan),
Zwizek Prywatnych Przedsibiorstw Inicjatywy Pasa i Drogi, 21.09.2016,
http://www.minqilianmeng.com/news-info-det.asp?id=1087&N=4 [dostp: 27.01.2017]. Szczegowe
informacje dotyczce zmian organizacyjnych w grupie w zwizku z tym przejciem w sprawozdaniu
spki: ) (Plan zakupu znaczcych aktyww przez spk
akcyjn Geo-Jade Petroleum), Shanghai Stock Exchange, 25.03.2015, http://static.sse.com.cn/disclosure/
listedinfo/announcement/c/2015-03-25/600759_20150326_5.pdf [dostp: 27.01.2017].
84 Oil and gas exploration and development, Strona Geo-Jade Petroleum,
http://www.geojade.com/html/en/business/237.html [dostp: 27.01.2017]. Prywatne przedsibiorstwo
w brany zdominowanej przez pastwowych gigantw jest rzadkoci, ale zdaniem CEO i udziaowcw
firmy inwestycje w Kazachstanie to dla Geo-Jade interesujca moliwo dywersyfikacji ryzyka
i dochodw oraz ucieczka do przodu: (Prezes
zarzdu Geo-Jade Jiang Liang Petroleum: Sektor przedsibiorstw prywatnych jest nieodzownymi elementem
gospodarki), Xinhua z 24.09.2015 http://news.xinhuanet.com/energy/2015-09/24/c_1116663619.htm,
[dostp: 27.01.2017]. Gwny udziaowiec Geo-Jade to Guangxi Zhenghe Industrial Group Co. Ltd,
przedsibiorstwo z sektora nieruchomoci, ktre dysponuje prawie 30 proc. udziaw. List gwnych
udziaowcw mona znale w sprawozdaniach finansowych spoki. Sprawozdanie za 16H1:
http://www.geojade.com/uploads/soft/161108/1-16110Q22610.pdf [dostp: 27.01.2017].
85 Sylwetka Jiang Lianga zaprezentowana na portalu China.com.cn:
http://app.finance.china.com.cn/stock/data/view_director.php?symbol=600759&id=30191596 [dostp:
27.01.2017]. Oficjalny profil na stronie Geo-Jade Petroleum: http://www.geojade.com/html/en/Aboutus/
Introduction/400.html [dostp: 27.01.2017].
86 (Jiang Liang z Geo-Jade: Niskie ceny ropy
pobudzaj przedsibiorstwa naftowych stwarzajc okazj do zagranicznych przej i fuzji), Sina.com
z 22.04.2015, http://finance.sina.com.cn/chanjing/gsnews/20150422/030722014209.shtml [dostp:
27.01.2017]. W innym wywiadzie wskazywa natomiast na problem monopolistycznej pozycji chiskich
przedsibiorstw pastwowych i braku regu zapewniajcych rwne szanse firmom z sektorw
pastwowego i prywatnego: , op. cit.
87 (Prezes Ge-Jade Petroleum Jiang Liang: Zaamanie
cen ropy jest korzystne dla przej i fuzji dokonywanych przez chiskie przedsibiorstwa), Sohu.com
z 29.03.2015, http://business.sohu.com/20150329/n410488342.shtml [dostp: 27.01.2017].
88 50% (Ogoszenie Geo-Jade Petroleum S.A.
o zakuppie 50% udziaw w kazachskiej spce transportujcej paliwa), 9.12.2016,

http://www.geojade.com/uploads/soft/161216/1-161216102019.pdf, [dostp: 27.01.2017]. Interesujce
jest to, e Geo-Jade prawdopodobnie przedstawio lepsz ofert ni CECF Anhui International: CEFC Backs
Out of Share Acquisition in Kazakhstan Oil Tanker Company, Cites Market Conditions, Yicai Global
z 14.12.2016, http://m.yicaiglobal.com/news/5182996.html [dostp: 27.01.2017].
89 (Prezes Geo-Jade Patroleum: Oczekiwania na
reform sektora naftowego najwyszy czas na dziaania), IN-EN.com z 14.12.2016, http://gas.in-

en.com/html/gas-2541895.shtml [dostp: 27.01.2017].
90 Ostatnia aktualizowana lista udziaowcw Zhundong w sprawozdaniu finansowym spki za trzeci
kwarta 2016 r.: http://www.cninfo.com.cn/finalpage/2016-10-24/1202776195.PDF [dostp:

27.01.2017].Strona Zhundong: http://www.zygf.cn/ [dostp: 27.01.2017].
91 Udziaowcami kazachskiej spki byy koreaska LGI (40 proc.), Roxi Petroleum (34,22 proc.)
i Baverstock (23,78 proc.): Paddy Haris, Xinjiang Zhundong-led group eyes USD 100m Galaz acquisition
Kazachstan | 61
onshore Kazakhstan, Oil & Gas Technology z 8.01.2015, http://www.oilandgastechnology.net/upstream-

news/xinjiang-zhundong-led-group-eyes-usd-100m-galaz-acquisition-onshore-kazakhstan [dostp:
27.01.2017]. W skad zarejestrowanego w Holandii konsorcjum Netherlands Sinian Energy Cooperatif U.A.,
waciciela spki Netherlands Sinian Investments B.V, ktra przeja Galaz:
(Owiadczenie Xinjiang Zhundong Petroleum Technology
Joint Stock Company w sprawie zaoenia i ukoczenia procesu rejestracji spki w Holandii), Sina.com.tw z
2.04.2015, http://m.news.sina.com.tw/article/20150204/13791307.html [dostp: 27.01.2017]. Warto
transakcji to 100 mln dolarw: Audrey Leon, Roxi gets higher Galaz valuation, Asia Oil & Gas z 1.06.2015,
http://www.aogdigital.com/drilling/fluids/item/4919-roxi-gets-higher-galaz-valuation [dostp:
27.01.2017]. Ostatnie wpaty byy zrealizowane we wrzeniu 2015 r:
(Owiadczenie Xinjiang Zhundong Petroleum Technology Joint Stock Company w sprawie
postpw w znaczcych projektw), strona Zhundong, http://www.cninfo.com.cn/finalpage/2015-08-
13/1201429283.PDF [dostp: 27.01.2017].
92 W pniejszym okresie Zhundong cedowa udziay w konsorcjum na inne podmioty w zwizku
z koniecznoci uzyskania rodkw na spaty kredytw:

7% (Owiadczenie Xinjiang Zhundong Petroleum Technology Joint
Stock Company w sprawie sprzeday posiadanych przez spk 7 proc. udziaw w holenderskim partnerstwie
Sinian Energy Cooperatif U.A), strona Zhundong, http://www.cninfo.com.cn/finalpage/2016-12-
30/1202975274.PDF [dostp: 27.01.2017].
93 Aibing Guo, Sinopec Pays $1.2 Billion for Lukoil Stake in Kazakhstan Assets, Bloomberg z 15.04.2015,
https://www.bloomberg.com/news/articles/2014-04-15/sinopec-to-pay-1-2-billion-for-lukoil-s-stake-
in-kazak-assets [dostp: 27.01.2017].
94 Elena Mazneva, Sinopec Buys Kazakhstan Oil Assets From Lukoil for $1.09 Billion, Bloomberg
z 20.08.2015, https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-08-20/lukoil-sells-stake-in-kazakh-
fields-to-sinopec-for-1-09-billion [dostp: 27.01.2017]. Wczeniej, w zwizku ze spadajcymi cenami ropy,
Sinopec prbowa wycofa si z transakcji i Lukoil zoy w lutym 2015r. pozew do sdu arbitraowego:
Stephen Bierman, Lukoil Seeks Damages From Sinopec Over $1.2 Billion Kazakh Deal, Bloomberg
z 9.02.2015, https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-02-09/lukoil-seeks-damages-from-
sinopec-over-1-2-billion-kazakh-deal [dostp: 27.01.2017].
95 (Aleksiej Topaow), (ukoil przewidzia
dewaluacj Tenge), Gazeta.ru z 21.08.2015, https://www.gazeta.ru/business/2015/08/20/

7699139.shtml, [dostp: 27.01.2017]; wczeniej Moody's: LUKOIL's sale of Caspian Investment Resources to
Sinopec is credit positive, Moodys z 17.04.2014, https://www.moodys.com/research/Moodys-LUKOILs-
sale-of-Caspian-Investment-Resources-to-Sinopec-isPR_297358 [dostp: 27.01.2017].
96 (Michai Sierow), Sinopec 50% Caspian Investment $1,2
(ukoil sprzeda Sinoepc 50 proc. udziaw w spce Caspian Investment za 1,2 mld), Vedomosti.ru z
15.04.2014, http://www.vedomosti.ru/business/articles/2014/04/15/lukojl-vyjdet-iz-sp-caspian-
investment-resources-prodav [dostp: 27.01.2017].
97 W ubiegym roku KazMunaiGas by ju bliski sprzeday na rzecz chiskiego prywatnego, lecz mocno
powizanego politycznie z KPCh holdingu CEFC China Energy Company Limited aktyww w holenderskiej
spce crce KMGI, ktra dysponuje kredytami w rumuskim Rompetrol Rafinare. Wczeniej sprzeda
nalec do KMGI spk Dyneff: China's CEFC, KazMunayGas in final stage of talks on sale of KMGI's
European assets, China Go Abroad z 16.12.2016,
http://www.chinagoabroad.com/en/recent_transaction/china-s-cefc-kazmunaygas-reach-final-stage-of-
talks-on-sale-of-kmgi-s-european-assets [dostp: 27.01.2017]. Warto zaznaczy, e wsppraca midzy
kazachskimi a chiskimi firmami w wypadku wspwasnoci aktyww spek zarejestrowanych za
granic nie zawsze przebiega gadko. W sierpniu ubiegego roku chiski fundusz pastwowy China
Investment Corporation zablokowa prb podjt przez Kazunaigas skupu udziaw w notowanej na
giedzie w Londynie Kazmunaigas Exploration Production: Jack Farchy, Shareholders thwart Kazakh state oil
groups plan, Financial Times z 3.08.2016, https://www.ft.com/content/d855f4e2-df8c-3142-8e86-
b577aa37fe95 [dostp: 27.01.2017].
98 Ed Crooks, Jack Farchy, Chevron approves $37bn Kazakhstan oilfield expansion, Financial Times
z 5.07.2016, https://www.ft.com/content/53bf815a-42a5-11e6-9b66-0712b3873ae1 [dostp:

27.01.2017].
99 Dry Port and FEZ Khorgos-Eastern Gate, KTZ Express, http://ktze.kz/en/page/dry-port-sez-khorgos-
eastern-gate [dostp: 27.01l2017].
62 | ukasz Sarek
100 To Investors, SEZ Khorgos-Eastern Gate.Free economic zone. Kazakhstan, http://www.sezkhorgos.kz/
ru/page/investoru, [dostp 27.01.2017].
101 Terminal jest wsplna inwestycj kazachsko-chisk. Dla wadz Kazachstanu jest to pierwszy terminal
budowany za granic, ktrego celem jest strategicznie kluczowe otwarcie okien na wiat dla pozbawionego
dostpu do otwartego morza pastwa.
102 About $ 600 mln from China to be invested in infrastructure of the Khorgos - Eastern Gate, Press service
of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 3.11.2015,

https://primeminister.kz/en/news/5/okolo-600-mln-dollarov-kitajskih-investitsij-pojdut-na-razvitie-
infrastruktury-sez-%C2%Abhorgos-vostochnye-vorota%C2%BB-asakenov- [dostp 27.01.2017].
103 (Kazachska Khorgos-East Gate FEZ szuka w Chinach
inwestorw), Xinhua z 18.03.2016, http://www.js.xinhuanet.com/2016-03/18/c_1118376705.htm

[dostp: 27.01.2017]; (Kazachska Khorgos-East Gate FEZ
promuje si w Jiangsu), People.cn z 5.04.2016, http://js.people.com.cn/BIG5/n2/2016/0405/c360301-
28075414.html [dostp: 27.01.2017].
104 SEZ Khorgos Eastern Gate development center of cross- border transit transportation, Samruk-Kazyna
JSC z 15.03.2016, http://sk.kz/news/view/4488/6?lang=en [dostp: 27.01.2017].

105 - {Obiekty FEZ Khorogos-
East Gate zostana oddane do uytku do jesieni), Kapita z 7.06.2016,

https://kapital.kz/economic/50954/obekty-sez-horgos-vostochnye-vorota-vvedut-v-ekspluataciyu-do-
oseni.html [dostp: 27.01.2017].
106 " - " , (Obiekty FEZ
Khorgos-East Gate gotowe do dalszej eksploatacji), Tengri News z 21.10.2016,

https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/obyektyi-sez-horgos-vostochnyie-vorota-gotovyi-dalneyshey-
304587/ [dostp: 27.01.2017].
107 Khorgos Gatway Goes Live with Navis N4 Terminal Operating System, Navis z 8.11.2016,
http://navis.com/news/press/khorgos-gateway-goes-live-navis-n4-terminal-operating-system [dostp
27.01.2017].
108 Kazatomprom and Chinese companies sign an agreement on nuclear cooperation, Kazatomprom,
15.12.2015, http://www.kazatomprom.kz/en/news/kazatomprom-and-chinese-companies-sign-
agreement-nuclear-cooperation [dostp: 27.01.2017]; CGN signs nuclear deal with Kazakhstan's
Kazatomprom, China Daily z 15.12.2015, http://europe.chinadaily.com.cn/business/2015-
12/15/content_22716469.htm [dostp 27.01.2017]. Kolejne spotkanie dotyczce rozwoju wsppracy
miao miejsce w lipcu 2016 r.: Kazatomprom and Chinese companies strengthen nuclear cooperation,
Kazatmprom, 19.07.2016, http://www.kazatomprom.kz/en/news/kazatomprom-and-chinese-
companies-strengthen-nuclear-cooperation [dostp: 27,01.2017]. Projekty wsppracy midzy
Kazatomprom i CGNPC oraz wsplnych inwestycji byy zainicjowane w ju latach 20062007. Ostatnie
porozumienia i dziaania s zamkniciem tego okresu.
109 The construction of nuclear fuel fabrication plant has started in Kazakhstan, Kazatomprom, 6.12.2016,
http://www.kazatomprom.kz/en/news/construction-nuclear-fuel-fabrication-plant-has-started-
kazakhstan [dostp: 27.01.2017].
110 (Przemiana Kazatompromu), Kazpravda z 16.03.2016,
http://www.kazpravda.kz/interviews/view/transformatsiya-kazatomproma1/ [dostp: 27.01.2017].
111 Uranium and Nuclear Power in Kazakhstan, World Nuclear Association, aktualizacja marzec 2017,
http://www.world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-g-n/kazakhstan.aspx
[dostp: 27.03.2017].
112 S to wielkoci wydobycia rudy uranowej, surowca do dalszej wieloetapowej obrbki, nieporwnywalne
z ilociami kulek paliwowych eksportowanych przez Kazachstan oraz z planowanym wolumenem produkcji
prtw paliwowych w zakadach Ulba-FA.
113 Kanat Makhanov, Uranium Market for Kazakhstan: Short Terms Perspectives, Eurasian Research
Institute, 24.10.2016, http://eurasian-research.org/en/research/comments/economy/uranium-market-

kazakhstan-short-terms-perspectives [dostp: 27.01.2017].
114 Bezporednio (niemal 60 proc. w latach 20132014 caej kazachskiej produkcji), jak i
reeksportowanego przez Kirgistan. Wedug prognoz analitykw chiskie zapotrzebowanie na uran bdzie
w cigu najbliszych dekad wysokie: Ian Hiscock, Silk Road yellowcake trade and its impact on Chinese
stockpiles, Crugroup, 18.02.2016, http://www.crugroup.com/about-
cru/cruinsight/Silk_Road_yellowcake_trade_and_its_impact_on_Chinese_stockpiles [dostp: 27.01.2017].
Cho wskutek problemw gospodarczych w Chinach niekoniecznie tak dynamicznie jak prognozowano.
Chiskie media rzdowe o przyspieszeniu programu nuklearnego: News Analysis: China nuclear power
Kazachstan | 63
development set to quicken for cleaner growth, Xinhua z 25.03.2016,

http://news.xinhuanet.com/english/2016-03/25/c_135223130.htm [dostp: 27.01.2017]; China to build
more nuclear power facilities in next five years, China Daily z 9.11.2016,
http://www.chinadaily.com.cn/business/2016-11/09/content_27322467.htm [dostp: 27.01.2017].
Jednak osignicie tych celw jest podawane w wtpliwo: Steve Thomas, China's Nuclear Power Plans
Melting Down, The Diplomat z 29.10.2016, http://thediplomat.com/2016/10/chinas-nuclear-power-
plans-melting-down/ [dostp: 27.01.2017].
115 Chiny dysponuj bogatymi wasnymi zoami uranu, jednak w czci z nich ekstrakcja ze wzgldw
geologicznych jest mao opacalna. Wanym rdem dostaw bd rwnie zoa Husab w Namibii: Andrew
Topf, Namibia's uranium production to triple by 2017, Mining.com z 27.03.2016,
http://www.mining.com/847486-2/ [dostp: 27.01.2017]; Construction of Husab Uranium Mine completed,
NBC, https://www.nbc.na/news/construction-husab-uranium-mine-completed.382 [dostp: 27.01.2017].
116 The construction of nuclear fuel fabrication plant has started in Kazakhstan, Kazatomprom, 6.12.2016,
http://www.kazatomprom.kz/en/news/construction-nuclear-fuel-fabrication-plant-has-started-
kazakhstan [dostp: 27.01.2017]; Mehran Bagherzadeh, Uranium Shift in Kazakh mindset may signal the
long awaited market bottom, Proven & Probable z 24.11.2016, http://www.provenandprobable.com/
blog/uranium-shift-kazakh-mindset-may-signal-long-awaited-market-bottom/ [dostp: 27.01.2017].
117 China to Assist Astana Build LRT Network, Railway News z 11.05.2015,
https://www.railwaynews.net/china-to-aid-astana-build-lrt-network.html [dostp: 27.01.2017].
118 4 (W Astanie
4 czerwca rozpocznie si budowa systemu transportu lekkiej kolejki miejskiej), 24.kz z 1.06.2016,
http://24.kz/ru/news/social/item/122644-stroitelstvo-legkorelsovoj-transportnoj-sistemy [dostp:
27.01.2017].
119 Astana New Railway Station to Open Before EXPO 2017, Railway News z 23.01.2017,
https://www.railwaynews.net/astana-new-railway-station-to-open-before-expo-2017.html [dostp:
27.01.2017].
120 (Lekka kolej miejska w Astanie okazaa si
5 razy drosza od amaatyskiej), Kolesa z 20.10.2016, https://kolesa.kz/content/news/2016/10/lrt-v-

astane-okazalsya-v-pyat-raz-dorozhe-almatinskogo/ [dostp: 27.01.2017].
121 13 2016 588
(Postanowienie rzdu Republiki Kazachstan z 13 padziernika 2016 r. 588),The official website of the
Government of the Republic of Kazakhstan, http://www.government.kz/ru/postanovleniya/
postanovleniya-pravitelstva-rk-za-oktyabr-2016-goda/1004671-o-vnesenii-dopolneniya-v-
postanovlenie-pravitelstva-respubliki-kazakhstan-ot-18-fevralya-2016-goda-68-ob-utverzhdenii-
perechnya-investitsionnykh-proektov-predlagaemykh-k-finansirovaniyu-za-schet-sredstv-
negosudarstvennykh-zajmov-pod-gosudarstvennye-garant.html [dostp: 27.01.2017].
122 -:
(Kazachstan-Chiny:dynamiczna droga postpujcej wsppracy w przemyle motoryzacyjnym), Saryarka

AutoProm z 4.11.2016, http://sap.com.kz/index.php/press-tsentr/novosty/198-kazakhstan-kitaj-
razvitie-avtoproizvodstva, dostp: 27.01.2017].
123 Strona Allur Group: http://www.allurgroup.kz/ru/page/about [dostp: 27.01.2017].
124 Strona Allur Auto z ofert chiskich samochodw: http://www.allurauto.kz/
index.php?mact=cars,cntnt01,default,0&cntnt01detailpage=70&cntnt01category_id=7&cntnt01returnid=
70 oraz http://jac-motors.kz/novosti/start-jac.html [dostp: 27.01.2017]. Pierwotnie planowane byo
wprowadzenie szerszej gamy samochodw: JAC (JAC przyszed
do Kazachstanu w piciu postaciach), Motor.kz z 9.10.2015, https://motor.kz/post/jac-prishel-v-
kazathstan-v-pyati-oblichiyath-30148/ [dostp:27.01.2017].
125 Jej montowania zaprzestano m.in. z powodu przerzucenia mocy produkcyjnych na chiskie modele:
Kazakhstan stops assembly of Toyota off-road vehicles, BNews.KZ z 29.12.2016,

http://bnews.kz/en/redesign/news/assembly_of_toyota_offroad_vehicles_stopped_in_kazakhstan
[dostp: 27.01.2017].
126 Oficjalna nazwa czsto uywana w tekstach rosyjskojzycznych to ,
potocznie okrelany jako . Informacja o banku na Forbes.kz: http://forbes.kz/ranking/object/2

[dostp: 27.01.2017].
127 Oficjalne owiadczenie banku: JSC Halyk Bank signed memorandum of understanding with China Citic
Bank corporation limited, Altyn Bank, http://www.altynbank.kz/en/press_center/news/2016/

November/250 [dostp: 27.01.2017].
128 Strona Bank of China Kazakhstan: http://www.boc.kz/en/ [dostp: 27.01.2017].
64 | ukasz Sarek
129 Strona Industrial and Commercial Bank of China Almaty (ICBC Almaty): http://kz.icbc.com.cn/ICBC/
//en/default.htm [dostp: 27.01.2017].
130 Bank of China Kazakhstan jest klasyfikowany na 21. miejscu na 34 banki pod wzgldem aktyww, ICBC
Almaty na 28. miejscu: (Rating Bankw Kazachstanu pod

wzgldem aktyww), Banker.kz z 20.11.2016, https://www.banker.kz/raiting/raiting-activs.php [dostp:
27.01.2017]. W rankingu Forbes.kz odpowiednio 22. i 25. miejsce na 35 bankw:
2016 (Ranking bankw Kazachstanu 2016), Forbes.kz z 4.06.2016,
http://forbes.kz/leader/renking_bankov_kazahstana_2016_2017, [dostp: 27.01.2017]. Warto aktyww
ICBC Almaty wedug Banker.kz: https://www.banker.kz/banks/tpb-kitaya-almaty/, [dostp: 27.01.2017]
jest ponad trzykrotnie nisza ni Bank of China Kazakhstan: https://www.banker.kz/banks/db-bank-
kitaya-v-kazakhstane/ [dostp: 27.01.2017].
131 Niemal trzy lata wczeniej Halyk kupi 100 proc. udziaw wczesnego HSBC Bank Kazakhstan,
przemianowanego na Altyn Bank, za kwot 176 mln dolarw: $176

HSBC (Dlaczego Narodowy paci 176 mln dolarw za crk HSBC), Forbes.kz z 27.02.2014,
http://forbes.kz//finances/markets/zachem_narodnyiy_platit_176_mln_kalyima_za_dochku_hsbc/ [dostp:
27.01.2017].
132 Chiskie instytucje finansowe s coraz aktywniejsze poza granicami ChRL, eby skorzysta ze
zwikszonej aktywnoci rodzimy przedsibiorstw na rynkach wiatowych: Maggie Zhang, Chinese banks
sail into uncharted waters as they expand globally, South China Morning Post z 3.10.2016,
http://www.scmp.com/business/banking-finance/article/2024676/chinese-banks-sail-uncharted-waters-
they-expand-globally [dostp: 27.01.2017]. Transakcja potwierdza zacienienie wsppracy midzy obiema
instytucjami. Komentarze analitykw wskazuj na pozytywne aspekty chiskiej inwestycji. Obszerny opis
transakcji z komentarzami analitykw: (Chiski smok
z kazachskim meldunkiem), i-News.kz z 10.11.2016, https://i-news.kz/news/2016/11/10/8410071-
kitaiskii_drakon_s_kazahstanskoi_propisk.html [dostp: 27.01.2017]. Altyn Bank, mimo relatywnie
niewielkiego udziau w rynku, moe odegra istotn rol ze wzgldu na dotychczasowe dowiadczenia
z HSBC oraz powizania z Halyk Bank.
133 Due znaczenie natomiast dla zdobycia szerszego grona klientw moe mie wykorzystanie
zaawansowanych technologii finansowych, jakie oczekuje si, e przeniesie z chiskiego sektora

bankowego nowy inwestor. Wpynoby to pozytywnie na wzrost konkurencji na rynku oraz lepsz pozycje
banku Halyk, ktry moe niektre rozwizania wprowadzi w swojej organizacji i do oferowanych usug.
134 Strona firmy Xian Aiju Grain and Oil Industry Group Co., Ltd.: http://www.aijujt.com/main.html
[dostp: 27.01.2017].
135 (Michai apszyn),
(W obwodzie pnocnokazachstaskim zostanie zbudowana fabryk do produkcji

oleju rolinnego), Ratel.kz z 2.06.2016, http://www.ratel.kz/kaz/v_sko_kitajtsy_postrojat_zavod_po_
proizvodstvu_rastitelnogo_masla [dostp: 27.01.2017].
136 Kazakh vegetable oil conquers the Chinese market, The National Chamber of Entrepreneurs of the
Republic Kazakhstan Atameken z 14.03.2016, http://kostanay.palata.kz/en/news/21993, [dostp:

27.01.2017].
137 (Shaanxi wchodzi do Kazachstanu - rozpala pochodni
wsppracy w sektorze rolnym na Jedwabnym Szlaku), Xinhua z 23.12.2016,

http://news.xinhuanet.com/world/2016-12/23/c_129416984.htm [dostp: 27.01.2017].
138 Dane statystyczne dla wymiany handlowej zostay opracowane na podstawie bazy dostpnej w ramach
World Integrated Trade Solution (WITS) prowadzonego przez Bank wiatowy. Dane chiskie ze wzgldw
metodologicznych, ale rwnie z powodu nie zawsze zgodnego ze stanem faktycznym raportowania
wartoci transakcji przez chiskie przedsibiorstwa odbiega od danych zawartych w WITS, na co naley
zwrci uwag. Ze wzgldu na rozmiary opracowania nie jest w nim rozwinita kwestia szczegowego
wyjanienia przyczyn i rozmiaru rozbienoci oraz koncyliacja midzy odmiennymi wartociami.
139 Tak np. fDi Markets, jednostka analityczna Financial Times, wskazaa na Chiny jako najwikszego
inwestora w projekty greenfield w Kazachstanie, podajc warto 1,2 mld dolarw inwestycji bezporednich
w planowanych 12 projektach, opierajc si na (kwotach przyrzeczonych przez
inwestorw), kwoty transakcji s czciowo wartociami szacunkowymi: FDI
(Chiny zostay najwikszym rdem zagranicznych inwestycji w Kazachstanie), Financial Times
z 2016.06.07, http://www.ftchinese.com/story/001067912 [dostp: 27.01.2017].
Kazachstan | 65
140 Niewielkie w porwnaniu do wartoci rocznych inwestycji rozbienoci (dla 2013 r. 4 mln dolarw, dla
2014 r. 16 mln dolarw) w tych wyliczeniach w porwnaniu do danych przedstawionych w Hu Ying, Zhou
Chong, , op. cit. mog wynika z korekt w zestawieniach.
141 W 2014 r. przepywy z Rosji wyniosy 1,58 mld dolarw, co oznaczao wzrost o 21 proc. w porwnaniu
do 2013 r. W 2015 r. przepywy z Rosji wyniosy prawie 528 mln dolarw, co oznaczao spadek o 66 proc.
w stosunku do poprzedniego roku. W 2014 r. przedsibiorstwa ze Stanw Zjednoczonych przeznaczyy
4,123 mld dolarw na inwestycje w Kazachstanie, co oznaczao wzrost o niemal 70 proc. w porwnaniu do
roku poprzedzajcego. W 2015 r. przepywy z USA wyniosy 2,772 mld dolarw, co oznaczao spadek o 33
proc. w stosunku do poprzedniego roku. Niezalenie od spadkw wartociowo byo to wci ponad
szeciokrotnie wicej ni wyniosy w tym okresie inwestycje z Chin.
142 Francuskie przedsibiorstwa zainwestoway prawie 833 mln dolarw. Inwestycje rosyjskich
przedsibiorstw to 537 mln dolarw, a brytyjskich 594 mln dolarw.

143 Znacznie mniej ni wobec podmiotw amerykaskich (23,806 mld dolarw, 12,2 proc.) i niewiele wicej
ni wobec francuskich (13,583 mld dolarw, niecae 7 proc.). Znaczco natomiast przewysza stan
zobowiza wobec podmiotw rosyjskich, ktry wynosi 10,829 mld dolarw (5,5 proc.).
144 Wskazuje rwnie na malejce zaangaowanie finansowe chiskich przedsibiorstw, ktrych inwestycje
odnotowuj wikszy spadek ni redni spadek cznych zobowiza Kazachstanu, ktry w cigu tych dwch
lat wynis niecae 5 proc. Mniejsza warto chiskich inwestycji w Kazachstanie moe wynika ze spadku
wartoci netto inwestycji bezporednich zwizanej ze spadkiem cen surowcw, w szczeglnoci ropy, albo
ze wzrostem pasyww. Moe jednak rwnie wynika z wycofywania rodkw przez chiskich
inwestorw w ramach wycofywania si z inwestycji lub, co czstsze, dokonywanych zamiast reinwestycji
wypat dywidend, spat dawnych poyczek zacignitych przez kazachskie zalene do central w Chinach
lub inny sposby wyprowadzania kapitau ze spek.Jednym z barometrw wskazujcych na takie dziaania
s dane dotyczce przepyww inwestycji zagranicznych netto, ktrych suma za 2014 r. bya dodatnia i
niewiele nisza ni w roku poprzedzajcym (607 mln do 828 mln dolarw). Jednak w 2015 r. bya ju
znaczco ujemna (-366 mln dolarw), a w dwch pierwszych kwartaach 2016 r. osigna warto tylko
nieco powyej 100 mln dolarw.
145 Ze wzgldu na reim podatkowy i zasady dziaania spek jest to pastwo chtnie wybierane przez
midzynarodowe korporacje jako lokalizacja spek celowych sucych do dokonywania inwestycji na

caym wiecie, szczeglnie w pastwach obarczonych wyszych ryzykiem inwestycyjnym. W latach 2014 i
2015 przepywy brutto z tytuu inwestycji bezporednich dokonanych przez podmioty zarejestrowane w
Holandii wyniosy odpowiednio 6,796 mld dolarw i 5,736 mld dolarw. Natomiast w pierwszych trzech
kwartaach 2016 r. 5,736 mld dolarw, czyli kilkukrotnie wicej ni kadego z wymienionych wyej pastw,
w tym Chin. Zobowizania Kazachstanu wobec podmiotw z Holandii z tytuu inwestycji bezporednich
wynosz niemal 69 mld dolarw (35 proc. wszystkich zobowiza).
146 Official of the Department of Outward Investment and Economic Cooperation of the Ministry of Commerce
Comments on Chinas Outward Investment and Economic Cooperation in 2015, Ministry of Commerce
Peoples Republic of China, 18.01.2016, http://english.mofcom.gov.cn/article/newsrelease/
policyreleasing/201602/20160201251488.shtml [dostp: 27.01.2017]. W owiadczeniu Ministerstwa
Handlu ChRL za 2016 r. Holandia jest wskazana dopiero na 6. miejscu za Hongkongiem, Kajmanami, USA,
Singapurem i Brytyjskimi Wyspami Dziewiczymi. Inwestycje podmiotw z Hongkongu, Kajmanw,
Singapuru i Wysp Dziewiczych miay marginalne znaczenie, podobne wnioski w: Carlos Casanova, Alicia
Garcia-Herrero, Le Xia, Chinese outbound foreign direct investment: How much goes where after round-
tripping and offshoring?, Working Paper czerwiec 2015, nr 15/17, https://www.bbvaresearch.com/wp-
content/uploads/2015/07/15_17_Working-Paper_ODI.pdf [dostp: 27.01.2017]. Holandia nie jest
wskazana jako istotny kraj poredni dla chiskich inwestycji.
147 2015 "" 18.2% (Ministerstwo Handlu: inwestycje chiskich
przedsibiorstw w krajach Nowego Jedwabnego Szlaku wzrosy o 18,2%), People.cn z 20.01.2016,

http://finance.people.com.cn/n1/2016/0120/c1004-28070428.html [dostp: 27.01.2017].
148 Rozbieno midzy danymi moe wynika rwnie z faktu nieuwzgldniania kraju docelowego
inwestycji, co sztucznie rozdyma warto inwestycji w rajach podatkowych i innych orodkach porednich:
Carlos Casanova, Alicia Garcia-Herrero, Le Xia, Chinese outbound foreign direct investment..., op. cit. Jest to
jednak rwnie wad sprawozdawczoci kazachskiej. Wikszy wpyw na powstanie rozbienoci moe
mie to, e dane kazachskie dotycz rzeczywistych przepyww, natomiast Ministerstwo Handlu ChRL zdaje
si opiera gwnie na danych transakcyjnych z deklaracji inwestorw, nie uwzgldniajc naleycie
faktycznej realizacji projektu i przepywu rodkw finansowych.
149 Investment and Cooperation Statistics about Countries along "Belt and Road" in January-October of 2016,
Ministry of Commerce Peoples Republic of China, 24.11.2016, http://english.mofcom.gov.cn/article/
66 | ukasz Sarek
statistic/foreigntradecooperation/201612/20161202022683.shtml [dostp: 27.01.2017].
W owiadczeniu Ministerstwa Handlu ChRL wskazano Singapur, Indonezj, Indie, Tajlandi, Malezj, Laos
i Rosj. czna kwota inwestycji dla 51 pastw BRI wyniosa zaledwie 12,7 mld dolarw i bya nisza o 8,3
proc. r/r. Kazachstan nie jest rwnie uwzgldniony w grupie ponad 30 najwaniejszych pastw
i regionw, dla ktrych dane dotyczce inwestycji zagranicznych podaje chiski Krajowy Urzd
Statystyczny: http://data.stats.gov.cn/. Wrd pastw, dla ktrych s podane dane statystyczne, znajduj
si m.in. Sudan, Madagaskar, Algieria, Tajlandia.
150 Oficjalne owiadczenia kazachskiej administracji prbuj podgrza atmosfer, wskazujc na ogromne
kwoty nowych projektw. Jednak w sferze realnej bazuj jedynie na oglnych danych dotychczasowych
inwestycji: 10 13 (W cigu 10 lat
Chiny zainwestoway w Kazachstanie okoo 13 mld dolarw), Press service of the Prime Minister of the
Republic of Kazakhstan, 23.09.2016, https://primeminister.kz/ru/news/mezhdunarodnie_otnosheniya/za-
10-let-kitai-investiroval-v-kazahstan-okolo-13-milliardov-dollarov-13186 [dostp: 27.01.2017].
151 Daniyar Nurbayev, Evaluating Conditions for Business Opportunities in Kazakhstan, Eurasian Research
Institute, 23.12.2016, http://eurasian-research.org/en/research/comments/economy/evaluating-

conditions-business-opportunities-kazakhstan [dostp: 27.01.2017].
152 Gwnie ze strony chiskich przedsibiorstw pastwowych, ktre radziy sobie w trudniejszym
otoczeniu takich pastw jak Sudan, Angola, Namibia, Kamboda.

153 Wymierzona w jego przeciwnikw politycznych powizanych z Zhou Yongkangiem, z ktrych cz
miaa zaplecze w przedsibiorstwach pastwowych z brany naftowej.

154 W owiadczeniu Xi Jinpinga po wizycie w Kazachstanie wskazano na konieczno dywersyfikacji
wsppracy i oparcia jej nie tylko na surowcach. Jednak jako alternatyw wskazano przede wszystkim
wspprac w zakresie transportu i rol Kazachstanu jako chiskiego korytarza transportowego, ktry
pozwala omin Malakk, oraz bran finansow i bezporedni wymian juana na tenge, co pozwoli na
zwikszenie wymiany handlowej. Inne brane, gwnie te, w ktrych Chiny maj nadprodukcj, s
wspomniane wycznie w kontekcie porozumie podpisanych podczas wczeniejszej wizyty Masimowa:
"" (Xi Jinping skada wizyt w Kazachstanie by odby rozmowy
dotyczce strategii budowy Nowego Jedwabnego Szlaku), State Council Information Office, 11.05.2015,
http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/gcyl1/Document/1471757/1471757.htm [dostp: 27.01.2017].
W innym dokumencie po tej wizycie wskazano, e w ramach przechodzenia do wsppracy nieopartej na
surowcach naley skoncentrowa si na hutnictwie stali, produkcji szka oraz hutnictwie innych metali:
(Xi Jinping w odstpie roku ponownie skada wizyt
w Kazachstanie, wspiera inicjatyw Ekonimicznego Pasa Nowego Jedwabnego Szlaku), State Council
Information Office, 8.05.2015, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/gcyl1/Document/1471758/
1471758.htm [dostp: 27.01.2017]. Rwnie we wczeniejszym owiadczeniu po spotkaniu Masimowa
z Li Keqiangiem powiconemu nowej koncepcji wsppracy ekonomicznej wskazano na kontrakty
infrastrukturalne szacowane wstpnie na kwot 18 mld dolarw oraz na brane takie jak hutnictwo stali,
metali nieelaznych, tafli szklanych, rafinerii ropy i hydroelektrowni. Z produktw o wysokiej wartoci
dodanej zaawansowanych technologicznie wskazano jedynie przemys motoryzacyjny:
(Wsppraca chisko kazachska w zakresie mocy produkcyjnych: Li Keqiang
pragmatycznie realizuje "nowy przewodnik" chiskiej dyplomacji), State Council Information Office,
30.03.2015, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/gcyl1/Document/1397542/1397542.htm [dostp:
27.01.2017]. Tak koncepcj roli Kazachstanu forsuj rwnie chiscy badacze, np. Wang Le, ,
op. cit., formuujc cztery etapy wielopaszczyznowej budowy NJS w Azji Centralnej, wymienia co prawda
handel i turystyk ale gwnie koncentruje uwag przede wszystkim na przemyle wydobywczym i obrbce
rud metali, energetyce, inwestycjach infrastrukturalnych, podkrelajc rozwj super szybkich kolei, oraz na
wsppracy finansowej. Projekt w Korgas jest dla niego przede wszystkim istotny jako hub transportowy,
zesp magazynw i centrum chiskiego biznesu. Tym samym zdaje si ignorowa znaczenie SEZ jako
orodka produkcyjnego.
155 Czynnikiem prowadzcym w dalszej perspektywie do zwikszonego eksportu ropy do Chin moe by
udany restart projektu Kaszagan: Paolo Sorbello, Kashagan Restart Gives Kazakhstan Hope, The Diplomat
z 17.10.2016, http://thediplomat.com/2016/10/kashagan-restart-gives-kazakhstan-hope/ [dostp:
27.01.2017].
156 Jeden z obszarw wskazywanych przez China Council for the promotion of International Trade:
Zhao Tian, , op. cit.

157 Na intensyfikacj wsppracy w tym obszarze wskazuje podpisanie w ramach spotkania Nazarbajewa
z Xi Jinpingiem we wrzeniu ubiegego roku porozumie dotyczcych kontroli sanitarnej podw rolnych:
Kazachstan | 67
(Xi Jinping przeprowdzi rozmowy z prezydentem

Kazachstanu w sprawie wszechstronnych postpw w budowie Nowego Jedwabnego Szlaku), State Council
Information Office, 2.09.2016, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/gcyl1/Document/1489913/
1489913.htm [dostp: 27.01.2017]. Kancelaria premiera Kazachstanu wskazuje na moliwo zwikszenia
eksportu soi, koni hodowlanych i koniny: Kazakhstan plans to export 30K tons of soybeans to China, Press
service of the Prime Minister of the Republic of Kazakhstan, 8.09.2016,
https://primeminister.kz/en/news/selskoe_hozyaistvo/do-kontsa-goda-kazahstan-planiruet-eksportirovat-
v-kitai-30-tis-tonn-soevih-bobov-12992 [dostp: 27.01.2017]. Wymienia si rwnie eksport pszenicy:
Export volume of Kazakh wheat to China increased by 4 during the year, Press service of the Prime Minister
of the Republic of Kazakhstan, 7.09.2016, https://primeminister.kz/en/news/selskoe_hozyaistvo/za-god-
obem-eksporta-kazahstanskoi-pshenitsi-v-kitai-viros-v-4-raza-12991 [dostp: 27.01.2017].
68 | ukasz Sarek
Uzbekistan
ukasz Sarek
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Uzbekistanu w NJS
1.1. Pozycja Uzbekistanu wzgldem Chin w ramach NJS
Uzbekistan istotnym elementem NJS

Uzbekistan jest istotnym elementem NJS ze wzgldu na swoje pooenie geograficzne.
Otwarcie pocze kolejowych z Chin przez Kirgistan znaczco uatwioby przepyw
towarw midzy Chinami i Uzbekistanem i w efekcie midzy pozostaymi pastwami
Azji Centralnej, co jest istotne dla chiskiej polityki integracji regionalnej1. Przez teren
Uzbekistanu przebiega te kluczowy gazocig Azja CentralnaChiny. Turkmeski gaz
stanowi za poow gazu importowanego przez Chiny2. Ze wzgldu na znaczne zasoby
gazu ziemnego, rud uranu, zota oraz innych mineraw, a take baweny i innych
podw rolnych Uzbekistan jest atrakcyjnym partnerem w tworzonej przez Pekin
w ramach NJS nowej regionalnej sieci acuchw dostaw. Ze wzgldu na mod i liczn
populacj jest atrakcyjnym miejscem do inwestycji, a rosnca gospodarka oznacza
perspektywiczny rynek. Wsppraca midzy pastwami jest te istotna dla zwalczania
islamskiego radykalizmu, ktry z terytorium Afganistanu i Tadykistanu stanowi
zagroenie dla bezpieczestwa wewntrznego w Chinach i innych pastwach Azji
Centralnej.
Czynnik rosyjski i rwnowaenie wpyww

Realizujc inicjatyw NJS, Chiny musz liczy si z rosyjskimi interesami w Uzbekistanie.
Dla Taszkentu stosunki z Rosj s te zabezpieczeniem przed dostaniem si w chisk
orbit i utrat moliwoci manewru politycznego. Mimo usilnych stara Islama
Karimowa na rzecz osabienia wpyww rosyjskich, zdecydowanej odmowy
przystpienia do EUG i Eurazjatyckiej Unii Celnej3, wyjcia z CSTO4 i prb uoenia
stosunkw z Moskw na zasadzie rwnorzdnoci, wpyw Moskwy na sytuacj
w Uzbekistanie wci jest znaczcy. ukoil, ktry do 2015 r. zainwestowa 3,5 mld
dolarw5, podejmuje nowe projekty i jest wanym inwestorem w Uzbekistanie. Moskwa
zachowaa kontakty w kluczowych uzbeckich klanach, moliwo wpywania na ich
postawy i rozgrywania ich sprzecznych interesw 6 . Rosja jest wci jednym
z najwikszych partnerem handlowych. Chocia jej pozycja w ostatnich latach osaba,
importuje z Uzbekistanu nie tylko surowce, ale rwnie przetworzone produkty jak
samochody, tekstylia, ywno. Uzbekistan wsppracuje z Rosj w walce
z radykalizmem islamskim. Wiele wskazuje na to, e Rosja potwierdzi swoj rol
gwnego dostawcy uzbrojenia i technologii wojskowych7, nieco mniej wyran przez
wspprac wojskow Taszkentu z Waszyngtonem i dostawy amerykaskiego
uzbrojenia.
Uzbekistan | 69
1.2. Stosunek rnych grup interesariuszy do zaangaowania Uzbekistanu w NJS
W autorytarnym pastwie kluczowe dla stosunkw chisko-uzbeckich byo stanowisko

Islama Karimowa. Osi polityki byo rwnowaenie wpyww Chin, Rosji i Stanw
Zjednoczonych w celu zapewnienia Uzbekistanowi penej suwerennoci i maksymalnego
pola manewru w polityce wewntrznej i zagranicznej. Dla Karimowa Pekin by istotn
przeciwwag polityczn i gospodarcz dla Moskwy, wanym partnerem handlowym
oraz rdem inwestycji, ktre miao wspomc budow specyficznego modelu uzbeckiej
gospodarki. Te czynniki spowodoway intensyfikacj stosunkw chisko-uzbeckich po
2011 r. i wzgldne utrzymanie przez Karimowa tej polityki w kolejnych latach. Z drugiej
jednak strony Uzbekistan opiera si chiskim inicjatywom, ktre mogy ograniczy jego
niezaleno, a chiskie inwestycje byy traktowane instrumentalnie i akceptowane jeli
odpowiaday celom politycznym. Uzbekistan ostronie podchodzi do NJS jako
kompleksowej inicjatywy, koncentrujc si na konkretnych aspektach i nie przykadajc
w warstwie retorycznej zbytniej wagi do posugiwania si nazw inicjatywy,
w odrnieniu od chiskich dyplomatw i mediw.
Nowy lider, Szawkat Mirzijojew, jest postrzegany jako bliszy Moskwie ni Karimow
i skonny do zacienienia wsppracy Rosj 8 , ale z zachowaniem tradycyjnej
izolacjonistycznej pozycji Uzbekistanu 9 . Ostatnie jego posunicia wskazuj na
pragmatyczne zblienie z Moskw10, przy jednoczesnym jednak potwierdzeniu chci
podtrzymania dobrych stosunkw z Pekinem i rozwijania wielopaszczyznowej
wsppracy11.
Wikszo uzbeckiego spoeczestwa, z wyjtkiem moe radykaw islamskich, ma do

obojtny stosunek do Chin, Chiczykw i inicjatywy NJS. W porwnaniu do innych
pastw Azji Centralnej kwestia chiskich inwestycji i wsppracy z Chinami nie
powoduje kontrowersji i publicznych wystpie jak np. w ssiednim Kazachstanie.
Jednym z czynnikw powodujcych takie nastawienie spoeczestwa jest autorytarne
pastwo, ktre skutecznie tumi wszelkie publiczne wystpienia. Jednak gwna
przyczyna ley prawdopodobnie w niewielkim wpywie wsppracy z Chinami na
uzbeckie spoeczestwo. Dziki selekcji chiskie inwestycje wypeniaj luk w lokalnej
produkcji i tworz miejsca pracy. Przepisy ograniczaj jednak ilociowy napyw
chiskich robotnikw12 i w praktyce sprowadzaj go gwnie do niezbdnej kadry
zarzdzajcej i specjalistw13, co jest czynnikiem mocno ograniczajcym moliwo
wystpienia konfliktw zwizanych z konkurencj na rynku pracy. Rwnie ilo
informacji w mediach na temat Chin i NJS jest ograniczona i o wiele mniejsza ni
w innych pastwach, np. Kirgistanie. Badania prowadzone na 255 studentach lokalnego
uniwersytetu w Nukus wykazay u zdecydowanej wikszo (ponad 80 proc.) brak
wiedzy o inicjatywie NJS i brak zainteresowania chiskim modelem rozwoju. Prawie
poowa uwaaa, e najlepszy dla przyszoci Uzbekistanu jest wasny model, a na
drugim miejscu stawiano rosyjski. Badania mediw i przestrzeni wirtualnej wykazay, e
70 | ukasz Sarek
zainteresowanie Chinami niemal nie zmienio si od chwili ogoszenia NJS, co wskazuje
na brak przeoenia oywienia w stosunkach politycznych na spoeczestwo14.

ekonomicznego Uzbekistanu i Chin
Wymiana handlowa do 2014 r.15

Od 2007 do 2012 r. wymiana handlowa midzy Uzbekistanem a Chinami wzrosa
z 1,10 mld dolarw w 2007 r. do 2,80 mld dolarw w 2012 r. Skok obrotw do 4,34 mld
dolarw w 2013 r. by skutkiem wikszego otwarcia politycznego i gospodarczego
Uzbekistanu na wspprac z Chinami. Byy one wwczas drugim co do wielkoci
partnerem handlowym Uzbekistanu po Rosji. Poniewa import wzrs bardziej ni
eksport16, Uzbekistan utrzyma deficyt17, ktry w 2012 i 2013 r. wynis 700 mln
dolarw. Wspczynnik deficytu do cznych obrotw wynosi odpowiednio 0,26 i 0,16 18.
Struktura opartego na surowcach uzbeckiego eksportu do Chin nie podlegaa przed

2014 r. drastycznym zmianom. Do duopolu baweny19 i rud uranu, ktry dominowa do
2012 r., doszed jedynie eksport gazu ziemnego, ktry w latach 20122013 stanowi
znaczn warto eksportu do Chin. W 2012 i 2013 r. te trzy grupy produktw stanowiy
odpowiednio 89 i 95 proc. uzbeckiego eksportu. U progu ogoszenia przez Xi Jinpinga
projektu Nowego Jedwabnego Szlaku uzbecki eksport do innych gwnych odbiorcw
jak Rosja i Kazachstan a w mniejszym stopniu rwnie Turcja20 - by znacznie bardziej
zrnicowany i obejmowa znaczce iloci towarw o wyszej wartoci dodanej ni
surowce21.
Uzbecki import z Chin obejmowa niezwykle szeroki asortyment towarw,

o przewaajcym udziale produktw o wysokiej wartoci dodanej, takich jak cikie
maszyny budowlane, telefony, komputery, klimatyzatory, samochody i czci
samochodowe, ale rwnie rury stalowe i inne produkty ze stali i chemikalia.

Wedug oficjalnych chiskich danych warto skumulowanych bezporednich chiskich
inwestycji w Uzbekistanie w 2013 r. wynosia zaledwie 192 mln dolarw22. Wadze
uzbeckie podaj natomiast, e w latach 20022013 w Uzbekistanie chiskie podmioty
zainwestoway cznie niemal 6,75 mld dolarw w 83 projektach, z czego w formie
inwestycji bezporednich 5,75 mld dolarw w 52 projektach oraz 992 mln w formie
kredytw preferencyjnych w 31 projektach. W 2013 r. w Uzbekistanie dziaao 445 firm
z chiskim udziaem, z czego 70 z wycznym chiskim kapitaem. Dziaao te
71 przedstawicielstw chiskich przedsibiorstw23. Tak ogromna rnica w wartociach
wynika z odmiennego traktowania inwestycji dokonywanych poprzez pastwa trzecie,
a przede wszystkim z klasyfikowania czci kredytw jako inwestycje24.
Uzbekistan | 71
Czynniki sprzyjajce wzrostowi wymiany handlowej i chiskim inwestycjom

Uzbekistan to do stabilny politycznie kraj ze wzrostem PKB na poziomie 8 proc.
(wedug oficjalnych danych). Populacja Uzbekistanu jest moda prawie 45 proc. to
osoby poniej 25 roku ycia25, niemal 70 proc. to osoby w wieku produkcyjnym
1660 lat a jednoczenie dobrze wyksztacona. Sprzyja to lokowaniu inwestycji, gdy
zapewnia rzesze wykwalifikowanej siy roboczej. Jest to rwnie najludniejsza z byych
sowieckich republik Azji Centralnej skupiajc poow ludnoci, co czyni j atrakcyjn
jako rynek zbytu26.
Z punktu widzenia chiskich inwestorw atrakcyjno Uzbekistanu podnosz znaczne

zoa surowcw mineralnych, takich jak gaz ziemny, ropa naftowa, rudy urany, zota,
miedzi, cynku, oowiu i innych. Do zrnicowana w porwnaniu do innych pastw
regionu baza produkcyjna obejmuje rwnie nowoczeniejsze gazie przemysu, takie
jak produkcja AGD (np. pralki), przemys motoryzacyjny i maszynowy (samochody
osobowe, traktory, kombajny), przemys chemiczny, elektroniczny, tekstylny
i materiaw budowlanych. Daje to potencjalnym chiskim inwestorom moliwo
przejcia i modernizacji ju funkcjonujcych zakadw dysponujcych wykwalifikowan
si robocz. Atrakcyjno inwestycji podnosi niska cena energii elektrycznej oraz
blisko rynkw zbytu we Wsplnocie Niepodlegych Pastw, Azji Centralnej i dalej
Azji Zachodniej i Unii Europejskiej27.
Na terenie Uzbekistanu przed 2014 r. powstay trzy jednostki o charakterze specjalnych

stref ekonomicznych: zaoona w 2008 r. Navoi Free Economic Zone28, powstaa
w 2012 r. Angren Special Industrial Zone29 oraz utworzona w 2013 r. Jizzakh Special
Industrial Zone 30 . Wszystkie trzy strefy oferuj potencjalnym inwestorom ulgi
podatkowe, zalenie do strefy i rozmiaru inwestycji. Navoi FEZ oferuje zwolnienia na
15 lat przy inwestycjach powyej 30 mln euro, pozostae strefy na siedem lat przy
inwestycjach powyej 10 mln dolarw. Jizzakh SIZ jest co prawda otwarta dla
wszystkich inwestorw, ale powsta przede wszystkim z myl i pod ktem chiskich
przedsibiorstw. Specjalnie dla chiskich inwestorw zosta zaoony przez chisk
firm Peng Sheng Industrial Park31. Nowe wadze obiecuj zaoenie kolejnych czterech
stref32.
Czynniki niekorzystne dla wzrostu wymiany handlowej i chiskich inwestycji
Niewystarczajcy poziom rozwoju infrastruktury

Sie transportowa w tym szczeglnie koleje jest do dobrze rozbudowana, jednak
wymaga gruntownej modernizacji. Rwnie stara i niewydolna jest sie energetyczna,
ktra w ponad 80 proc. jest zasilana przez niskowydajne, w wikszoci zbudowane
jeszcze w czasach ZSRR, elektrownie gazowe. Uzbekistan jest jednym z najmniej
wydajnych energetycznie krajw na wiecie. Problemem jest niewielka dugo
ropocigw. Lepiej rozbudowana jest sie gazocigowa, jednak w wikszoci
72 | ukasz Sarek
poradziecka i wymagajca szybkiej modernizacji. Powan przeszkod jest brak
bezporedniego poczenia kolejowego z Chinami i konieczno transportu towarw
przez Kazachstan33.
Inwestycje w sektor wydobywczy podlegaj cisej kontroli ze strony pastwa,

wymagaj udziau uzbeckiego partnera (czsto wikszociowego) i tylko nieliczne
zagraniczne przedsibiorstwa zostay dopuszczone do poszukiwania i eksploracji. Na
przykad firmy dopuszczone do sektora gazu ziemnego to rosyjskie ukoil i Gazprom,
koreaski KOGAS i chiskie Petro China. Dua arbitralno decyzji, biurokracja, wielko
i zmienno regulacji prawnych, np. czste zmiany podatku od kopalin (dla gazu
ziemnego w latach 20072015 trzy rne stawki midzy 18,5 proc. a 58 proc.),
trudnoci w sprowadzaniu pracownikw z Chin oraz wymagajce przepisy prawa pracy
to cz utrudnie, na ktre wskazuje strona chiska34.
Uzbekistan nie jest czonkiem WTO, Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej i Eurazjatyckiej

Unii Celnej, co oznacza, e eksport towarw z Uzbekistanu do rnych pastw podlega
zrnicowanemu reimowi celnemu i zgodnoci ze standardami technicznymi, co jest
niedogodnoci dla chiskich inwestorw, ktrzy chc zakada zakady z myl
o eksporcie do Rosji i Unii Europejskiej. Stawia to Uzbekistan na gorszej pozycji
w regionie w stosunku do Kazachstanu i w mniejszym stopniu Kirgistanu. Rwnie
polityka walutowa nie sprzyja eksportowi. Oficjalny kurs sumy do walut zagranicznych
jest duo niszy od realnego, czarnorynkowego. Czynnik ten w poczeniu
z obowizkiem wymiany 25 proc. rodkw uzyskanych z eksportu po oficjalnym kursie
jest dodatkowym ukrytym i bardzo powanym obcieniem dla eksporterw 35 .
Powanym problemem nawet dla chiskich inwestorw jest wszechobecna
korupcja36, ktra dotyka bolenie szczeglnie may i redni biznes.
1.4. Wsppraca Chin i Uzbekistanu w zakresie bezpieczestwa
Chiny podobnie jak Uzbekistan wskazuj islamski radykalizm jako jedno

z najpowaniejszych zagroe dla bezpieczestwa pastwowego i regionalnego. Dla
Chin dziaalno Islamskiej Partii Turkiestanu (TIP), skadajcej si gwnie z Ujgurw
i dcej do oderwania Xinjiangu i ustanowienia niepodlegego pastwa islamskiego,
jest traktowana jako istotne zagroenie dla bezpieczestwa i stabilnoci zachodnich
prowincji. Powanym problemem jest udzia ujgurskich bojownikw w oddziaach
Pastwa Islamskiego, ktre rwnie nawouje do walki z Chinami. Wadze uzbeckie
intensywnie zwalczaj Islamski Ruch Uzbekistanu (IMU), ktry dy do ustanowienia
w Uzbekistanie pastwa wyznaniowego. Zdaniem Pekinu i Taszkentu bojownicy tych
ugrupowa operuj z terytorium Afganistanu. Brak dokadnych danych budzi
wtpliwoci co do skali dziaa37. Uzbeccy radykaowie dziaaj jako czonkowie IMU lub
innych ugrupowa czciowo pod sztandarami Pastwa Islamskiego38. Ujgurowie s
aktywni na pograniczu afgasko-pakistaskim 39 , a wadze afgaskie w ramach
wsppracy w przeszoci przekazyway Chinom niektrych schwytanych bojownikw 40.
Uzbekistan | 73
Uzbekistan obecnie wci bliej wsppracuje z Rosj w zwalczaniu terroryzmu41. Nie

jest jednak wykluczone, e mimo sceptycznego stosunku do zwikszenia zaangaowania
SOW we wspprac wojskow SOW Uzbekistan jako czonek Regionalnej Struktury
Antyterrorystycznej (RATS) podejmie rwnie w tym zakresie blisz wspprac
z Chinami42.
Powanym zagroeniem dla bezpieczestwa w regionie s spory gwnie midzy

Uzbekistanem a Kirgistanem i Tadykistanem o budow elektrowni wodnych, co moe
mie wpyw na uzbeckie rolnictwo43. Jako regionalna potga Chiny ze wzgldu na
dowiadczenia w uregulowaniu podobnego problemu z Kazachstanem mogyby,
w przeciwiestwie do Rosji, odegra pozytywn rol w doprowadzeniu do
porozumienia. Suy temu mogoby ustanowienie wsplnej polityki wodnej w regionie,
wprowadzenie technologii umoliwiajcych obnienie konsumpcji wody w rolnictwie
oraz zmniejszenie koniecznoci budowy elektrowni wodnych przez inwestycje w inne
rda pozyskiwania energii44.
Powszechny wrd chiskich analitykw i decydentw jest pogld o wzajemnej

komplementarnoci i braku konkurencyjnoci gospodarek Chin i Uzbekistanu. Podkrela
si rwnie konieczno zwikszenia wymiany handlowej przede wszystkim w grupach
produktowych, w ktrych ju obecnie oba kraje posiadaj przewag konkurencyjn45.
W chiskich oficjalnych dokumentach i owiadczeniach dotyczcych inwestycji

w Uzbekistanie oraz w rekomendacjach chiskich analitykw przemys wydobywczy
zosta wskazany jako najwaniejsza ga przemysu, w ktrej powinny inwestowa
chiskie przedsibiorstwa. Spord surowcw mineralnych, ktrymi dysponuje
Uzbekistan, za opacalne i korzystne w eksploracji uwaa si gaz ziemny, rudy uranu
i zoto46.
Chiska zaleno od importu gazu ziemnego jest obecnie na poziomie okoo 30 proc.
Szacuje si, e w zwizku z polityk wadz majc na celu walk z zanieczyszczeniem
powietrza gaz ziemny bdzie jednym ze rde energii zastpujcych wgiel kamienny.
Obecnie niemal poowa importowanego przez Chiny gazu ziemnego pochodzi
z Turkmenistanu47. Zwikszenie dostaw uzbeckiego gazu i wiksze zaangaowanie
chiskich firm w jego eksploracj pozwolioby na wiksz dywersyfikacj i miaoby
istotne znaczenie dla stabilnoci dostaw 48 . Eksploracja nowych z pozwoliaby
rwnie na rozwizanie problemu ograniczonych moliwoci eksportu wynikajcego ze
znacznej konsumpcji wewntrznej w Uzbekistanie49.
Due znaczenie strategiczne dla Chin ma rwnie wsppraca w zakresie wydobycia rud
uranu. Jednym z elementw strategii energetycznej Chin jest zwikszenie produkcji
energii jdrowej50. Brak wystarczajcego zabezpieczenia we wasnych zoach zmusza
74 | ukasz Sarek
Chiny do importu51, a najwikszym zagranicznym dostawc jest obecnie Kazachstan52.
Import uranu z Uzbekistanu to niewielki uamek cznego chiskiego importu, mimo e
Uzbekistan jest sidmym co do wielkoci producentem uranu na wiecie53. Wadze
Uzbekistanu nie dopuszczaj zagranicznych przedsibiorstw do poszukiwa
i eksploracji uranu z bardziej wydajnych i w Uzbekistanie bogatszych (138 tys. t) z
w osadach piaskowcw, zezwalajc jedynie na dziaalno w mniej wydajnych
i w Uzbekistanie uboszych (47 tys. t) zoach czarnych upkw54. Chiscy eksperci
wskazuj na konieczno wsppracy z uzbeckimi przedsibiorstwami w ramach spek
z kapitaem mieszanym55.
Uzbekistan jest na dziesitym miejscu na wiecie pod wzgldem zasobw (1700 t) oraz
produkcji zota (100 t)56. Chiny s jego najwikszym na wiecie producentem, ale
jednoczenie konsumentem. Kruszec nie jest jednak obecnie przedmiotem obrotu
midzy Uzbekistanem a Chinami. Duy popyt krajowy sprawia, e chiskie
przedsibiorstwa inwestuj w kopalnie zota w wielu lokalizacjach na wiecie, m.in.
Tadykistanie i Kirgistanie, planoway te inwestycje w Kazachstanie 57 . Chiscy
analitycy zalecaj inwestycje przez tworzenie spek z kapitaem mieszanym jako
jedyn realn moliwo operowania w tej brany58.
Starzejca si i wymagajca infrastruktura transportowa oraz dalece niewystarczajce

poczenia Uzbekistanu z innymi pastwami regionu czyni z niego atrakcyjne miejsce
dla chiskich firm budowlanych. Chiny s czoowym wiatowym producentem paneli
sonecznych i innych elementw elektrowni sonecznych, a Uzbekistan ma 24103090
godzin penego nasonecznienia w cigu roku. Rozwj odnawialnych rde energii
(OZE) w Uzbekistanie jest doskona okazj dla chiskich przedsibiorstw na sprzeda
wyposaenia lub dokonanie inwestycji59. Jednoczenie pozwoli to na zmniejszenie presji
konkurencyjnej i nadprodukcji na mocno ju saturowanym chiskim rynku.
Problem rosncej konsumpcji ywnoci w Chinach moe by czciowo rozwizany

przez zwikszenie importu. Uzbekistan dysponuje doskonaymi warunkami naturalnymi
i rozwinitym rolnictwem. Wysza ni w Chinach wydajno produkcji warzyw
i owocw daje przewag konkurencyjn i jest zacht do zwikszenia importu
i inwestycji. Chiscy naukowcy wskazuj rwnie na moliwo korzystnych inwestycji
w produkcj ryu i innych zb60.
3. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Uzbekistanu
Model gospodarczy, jaki wdraaj od lat wadze Uzbekistanu, jest oparty na zasadzie
substytucji dbr importowanych i uprzemysowieniu ukierunkowanemu na eksport.
Gospodarka Uzbekistanu jest gospodark zmierzajc w kierunku gospodarki rynkowej
z silnymi elementami centralnego planowania, silnym sektorem pastwowym
i administracyjnym zarzdzaniem procesami gospodarczymi. Wadze uzbeckie
wspieraj zagraniczne inwestycje, s jednak niezwykle selektywne w wyborze
Uzbekistan | 75
i akceptacji projektw z punktu widzenia jego przydatnoci w realizacji polityki

pastwowej61. Z jednej strony pozwala to na podjcie projektw zgodnych z polityk
wadz, a z drugiej jest rwnoczenie czynnikiem zniechcajcym cz inwestorw.
Najwaniejszymi obszarami, w jakich wadze Uzbekistanu prowadz reformy, s:

obnienie produkcji baweny i zwikszenie produkcji ywnoci w celu osignicia
samowystarczalnoci, osignicie samowystarczalnoci energetycznej i zajcie pozycji
eksportera netto surowcw energetycznych oraz zwikszenie udziau produkcji
przemysowej w PKB i jednoczenie zwikszenie udziau przemysu maszynowego
w produkcji przemysowej i eksporcie62. Oczekiwania i stosunek wadz Uzbekistanu
wobec chiskich inwestorw i ksztatu wymiany handlowej wypywaj z tych zaoe.
Uzbeckie wadze wyranie komunikuj stronie chiskiej swoje potrzeby i oczekiwania63.

Do bran, w ktrych Taszkent oczekuje chiskiej wsppracy i inwestycji, zalicza si:
bran paliwow, przemys wydobywczy, chemiczny, maszynowy, elektroniczny,
rolnictwo i materiay budowlane. Taszkent zachca rwnie do inwestowania w parki
przemysowe i strefy ekonomiczne. Uzbeckie wadze licz nie tylko na dopyw
chiskiego kapitau, ale rwnie technologii i dostp do chiskiego rynku.
Obnienie udziau produkcji baweny w sektorze rolniczym idzie w parze z reform

brany tekstylnej. Jednym z gwnych celw jest konsolidacja i reorganizacja metod
dziaania przedsibiorstw pastwowych w celu podniesienia konkurencyjnoci
produkcji i zwikszenia eksportu. Zdajc sobie spraw z ogranicze rodzimego
przemysu tak finansowych, jak i technologicznych wadze zachcaj
preferencyjnymi warunkami zagranicznych inwestorw, rwnie chiskich, do
wikszego zaangaowania w tym sektorze. Licz rwnie na to, e zagraniczni
inwestorzy uatwi wejcie uzbeckich produktw na ich rodzime rynki64. Rwnie
wprowadzenie przez chiskich inwestorw zaawansowanych technologii
umoliwiajcych obnienie zuycia wody, ochrony rolin oraz podnoszenia jakoci gleb
byoby korzystne nie tylko dla produkcji baweny, ale i innych grup podw rolnych65.
Kluczowym dokumentem ramowym dotyczcym wsppracy midzy Uzbekistanem

a Chinami byo podpisane przez obie strony na kilka dni przed ogoszeniem przez Xi
Jinpinga inicjatywy NJS owiadczenia o pogbieniu strategicznego partnerstwa
z 9 wrzenia 2013 r.66 W dokumencie strony zobowizyway si midzy innymi do
polepszenia struktury wymiany handlowej, zdywersyfikowania wsppracy
gospodarczej, pogbienia wsppracy w zakresie inwestycji finansowych, transportu
i logistyki oraz rolnictwa. Podkrelono wol wsppracy w brany paliwowej, przemyle
wydobywczym, chemicznym, maszynowym, elektronicznym, rolnictwie i materiaw
budowlanych. W zakresie wymiany handlowej strony postawiy sobie za cel osignicie
do 2017 r. poziomu 5 mld dolarw. Za priorytetowe uznane zostay rolnictwo, produkcja
76 | ukasz Sarek
maszyn rolniczych, przetwrstwo ywnoci, technologie poprawy jakoci gleby,
infrastruktura wiejska. Strona uzbecka zachca chiskie przedsibiorstwa do inwestycji
w specjalnych strefach ekonomicznych i przemysowych. Podkrelona zostaa, zapewne
na yczenie strony chiskiej, konieczno zachowania stabilnoci dostaw gazu przez
gazocig Azja CentralnaChiny oraz konieczno szybkiego rozpoczcia prac przy kolei
UzbekistanKirgistanChiny. Dokument ten jest istotny jako potwierdzenie
i poszerzenie postawie podpisanego rok wczeniej porozumienia o strategicznym
partnerstwie67 szczeglnie poprzez wskazanie bran istotnych dla stron oraz okrelenie
najbardziej priorytetowych. Porozumienie z 2013 r. potwierdza rwnie konieczno
realizacji postanowie podpisanego w 2010 r. planu wsppracy w gaziach przemysu
innych ni zwizane z surowcami i branach nowoczesnych technologii68.
We wrzeniu 2014 r. w czasie wizyty Karimowa w Pekinie wydano owiadczenie69,

w ktrym przyjto do realizacji plan rozwoju strategicznego partnerstwa w latach
20142018. Dokument zawiera wiele powtrze z poprzednich porozumie. Novum
byo podkrelenie zaangaowania stron w promocj parku przemysowego w Dyzak
i przycignicie do niego chiskich inwestorw. Wspomniano rwnie o koniecznoci
wsppracy w zakresie uruchomienia linii D gazocigu ChinyAzja Centralna
i koniecznoci wsppracy przy budowie kolei czcej oba kraje70. Rezerwa, z jak
Uzbekistan podchodzi do inicjatywy NJS widoczna jest w do pnym
w porwnaniu do innych pastw regionu (dopiero w czerwcu 2015 r.) podpisaniu
porozumienie o wsppracy przy budowaniu NJS71. W czerwcu 2016 r. w czasie wizyty
Xi Jinpinga w Pekinie obie strony wyday owiadczenie, w ktrym potwierdziy wol
realizacji wczeniejszych ustale i po raz kolejny wymieniono skrtowo brane
wskazane w porozumieniu z 2013 r.72
Oprcz powyszych umw zosta podpisany cay szereg porozumie i memorandw

dotyczcych planowanych wsplnych projektw i ich finansowania. Warto
31 porozumie zawartych we wrzeniu 2013 r. zostaa podana na ok. 15 mld dolarw 73.
W sierpniu 2014 r. podpisano kolejne porozumienia o deklarowanej wartoci ponad
6 mln dolarw74. Kolejne 2,7 mld dolarw poyczek zostao uzgodnionych w czerwcu
2016 r.75
Kolej UzbekistanKirgistanChiny
Rozwj tej kolei to priorytetowy projekt zarwno dla Chin, jak i dla Uzbekistanu.
Planowany jeszcze dawno przed ogoszeniem inicjatywy NJS projekt sta si istotnym
elementem inicjatywy. Mia poczy Kaszgar w Xinjiangu z Karasu w Kirgistanie
i Andianem w Uzbekistanie, umoliwiajc przepyw chiskich towarw midzy
istotnymi dla chiskich kupcw centrami handlowymi oraz import surowcw i innych
produktw z pastw Azji Centralnej. Jednoczenie mia to by nowy dogodny pomost dla
wymiany handlowej z Turkmenistanem, Afganistanem i innymi krajami76. Projekt od
Uzbekistan | 77
pocztku boryka si z powanymi problemami, z ktrych najpowaniejsze to: wysokie

koszta odcinka kirgiskiego (szacowane na 2 mld dolarw, prawie 1/3 kirgiskiego PKB),
kwestie bezpieczestwa zwizane z napiciami etnicznymi i sporami uzbecko-kirgiskimi,
niech Rosji zwizana z dalsz utrat wpyww i korzyci gospodarczych w wypadku
sukcesu projektu, szeroko torw77. Z powodu zbyt maego udziau finansowego strony
chiskiej, wewntrznych sporw w Kirgistanie oraz sporw kirgisko-uzbeckich projekt
jest wstrzymany od koca 2013 r.78 Jak do tej pory Chiny nie byy w stanie skoni
partnerw do urzeczywistnienia projektu mimo rozmw i podkrelania znaczenia
projektu w tekstach podpisywanych z Uzbekistanem i Kirgistanem porozumie.
Linia D gazocigu Azja CentralnaChiny

Zapowiedziany we wrzeniu 2013 r. przez Xi Jinpinga projekt rozbudowy gazocigu mia
na celu zwikszenie przepustowoci do 85 mld m3, na czym skorzystayby wszystkie
kraje przez ktre ta linia miaa przebiega79, w najwikszym stopniu Turkmenistan.
Mimo zaoenia w 2014 r. spki z kapitaem mieszanym midzy CNPC a Uzbekneftegaz
termin rozpoczcia prac w Uzbekistanie by wci przesuwany. Ostatnie doniesienia
wskazuj na zatrzymanie przynajmniej czasowe prac nad projektem ze wzgldu na
zmniejszone zapotrzebowanie na gaz ze strony Chin80. Zatrzymanie projektu wpywa
niekorzystnie na wizerunek Chin jako stabilnego partnera i dugoterminowego
inwestora zaangaowanego w rozwj wymiany handlowej z regionem.
Umowy midzy wadzami obu pastw i potencja do wsppracy w wielu dziedzinach

nie przeoy si na jednostkowe inwestycje bezporednie o znacznej wartoci. Pod
wzgldem wartoci pojedynczych transakcji przewaay inwestycje infrastrukturalne
i na budow zakadw przemysowych.
Sztandarowym projektem w ramach NJS jest budowa linii kolejowej Angren-Pap, ktra
poczya ludn dolin Fergany bezporednio z reszt kraju, likwidujc konieczno
korzystania z poczenia przez Tadykistan, co byo przez wiele lat zadr na poczuciu
uzbeckiej suwerennoci. Ze wzgldu na konieczno poprowadzenia trasy przez gry
i budow ponad 19 km tunelu zaledwie 123-kilometrowa linia kosztowaa ponad
1,6 mld dolarw, a budowa zaja trzy lata. Wykonawc bya chiska China Railway
Tunnel Group. Dwie trzecie rodkw wyoyy uzbeckie koleje, 350 mln dolarw
pochodzio z chiskich poyczek, a pozosta kwot poyczy Bank wiatowy 81 .
Otwarcie linii byo traktowane jako wielkie wydarzenia w stosunkach
midzypastwowych, a dokonali go wsplnie Xi Jinping i Islam Karimow82.
W 2013 r. pastwowe zakady Uzbekenergo podjy projekt budowy elektrowni

sonecznej w regionie Samarkandy 83 . Mimo ogoszenia pierwszego przetargu ju
w 2014 r., wybr wykonawcy projektu by wielokrotnie przekadany84. Dopiero pod
78 | ukasz Sarek
koniec ubiegego roku przetarg zosta zamknity i wart ponad 275 mln dolarw projekt
ma by zrealizowany przez chisk firm Zhuhai Singyes Green Building Technology85.
W sierpniu 2016 r. China CAMC Engineering Co., Ltd ostatecznie zostaa generalnym
wykonawc przy inwestycji w budow zakadu produkcji PCV na rzecz Navoi Azot.
Projekt o wartoci 440 mln dolarw ma by w wikszoci finansowany z poyczek Exim
Bank o wartoci 374 mln dolarw.86 Pozostaa cz ma by finansowana ze rodkw
pastwowych. Plan budowy zakadu pojawi si po raz pierwszy w 2006 r. W 2013 r.
chiska firma China National Chemical Engineering Company (CNCEC) wygraa przetarg
na budow, ale umowa nie zostaa podpisana. Negocjacje z CAMC trway od 2014 r.,
a budowa ma zosta zakoczona w 2019 r.87
Oficjalne listy projektw inwestycyjnych z udziaem zagranicznych przedsibiorcw

publikowane przez wadze uzbeckie obejmuj rwnie przynajmniej cz chiskich
przedsiwzi na terenie Uzbekistanu i porwnanie do inwestycji z innych pastw88.
Chiskie przedsibiorstwa stanowi liczn grup inwestorw, jednak trzeba rwnie
zwrci uwag na licznych inwestorw z Rosji i Korei Poudniowej, a take Wielkiej
Brytanii, Niemiec i innych pastw europejskich. Charakterystyczna dla chiskich
inwestycji w Uzbekistanie w latach 20142016 jest rnorodno bran. S to m.in.
nastpujce brane: produkcja telefonw komrkowych, produkcja paneli sonecznych
(Huawei), pytek ceramicznych (np. Xu Zhan Investment), tekstyliw (Nanyang M&F
Home Textile), produkcja rur bezszwowych (Run Tong Metal Industrial), opakowa
medycznych (Hubei Huacheng High Technology Co.), farmaceutykw (Kunmin
Pharmaceutical). W parze z rnorodnoci branow idzie rwnie dywersyfikacja
przedsibiorcw pod wzgldem rozmiaru, obok holdingw (jak Huawei) s mae
i rednie chiskie firmy.
7. Ocena dotychczasowych rezultatw wsppracy Uzbekistanu i Chin w ramach

NJS
Dynamika zmian w wymianie handlowej89

Intensyfikacja stosunkw chisko-uzbeckich na paszczynie politycznej przyniosa
rwnie pocztkowo dynamiczny wzrost wymiany handlowej. W 2013 r. jej warto
wyniosa ponad 4,3 mld dolarw, w roku kolejnym 4,2 mld dolarw. W 2015 r. nastpi
co prawda spadek do 3,4 mld dolarw, skorelowany jednak z oglnym spadkiem
zagranicznej wymiany handlowej Uzbekistanu. Zarwno w 2014 r., jak i 2015 r. udzia
Chin w cznym eksporcie wynis 22 proc. i podobnie jak w 2013 r. Chiny faktycznie
pozostay najwikszym odbiorc uzbeckiego eksportu90. W 2016 r. wedug danych
chiskiego Ministerstwa Handlu wymiana handlowa osigna poziom
3,6 mld dolarw91. Wysoki poziom wymiany handlowej w latach 20132014 nie zosta
Uzbekistan | 79
utrzymany i osignicie zaoonego w porozumieniach stabilnego poziomu

5 mld dolarw w 2017 r. jest wci kwesti otwart.
Po gigantycznym skoku uzbeckiego eksportu w 2013 r. do poziomu 1,82 mld dolarw,

w dwch kolejnych latach kolejnych nastpi spadek do odpowiednio 1,54 i 1,32 mld
dolarw, skorelowany jednak z oglnym spadkiem eksportu. Udzia Chin nie uleg
zmianie, utrzymujc si na poziomie odpowiednio 22 i 21 proc. Znaczcej zmianie nie
ulega rwnie struktura eksportu. cznie bawena 92, rudy uranu i gaz ziemny
odpowiaday w latach 20142015 za okoo 95 proc. caego uzbeckiego eksportu do Chin,
jedynie ze spadkiem udziau gazu w 2015 r. na rzecz baweny. W 2016 r. uzbecki
eksport wzrs do 1,6 mld dolarw, a udzia baweny, gazu ziemnego i rud uranu spad
do okoo 78 proc. Znaczco zwikszy si eksport tworzyw sztucznych, produktw
z miedzi i stopw oraz warzyw i owocw. Struktura uzbeckiego eksportu nie ulega
drastycznej zmianie, jednak wyniki za 2016 r. wskazuj na moliw dalsz
dywersyfikacj uzbeckiego eksportu i zwikszenie eksportu ywnoci i produktw
przetworzonych.
Wraz ze wzrostem wymiany wzrasta rwnie deficyt strony uzbeckiej. W latach

20142015 warto deficytu wzrosa osigajc odpowiednio 1,13 i 0,97 mld dolarw.
Stosunek deficytu do cznej wartoci wymiany handlowej w latach 20142015 wynis
odpowiednio 0,27 i 0,28, znacznie wicej ni 0,16 osignite w 2013 r., ale nieznacznie
tylko wyej od wartoci wspczynnika w latach 20112012. Wskanik by natomiast
duo niszy ni w kilku latach poprzedzajcych, nie uwzgldniajc wyjtkowego 2010 r.
W 2016 r. w wyniku znacznego wzrostu eksportu uzbecki deficyt spad do 402 mln
dolarw, co jest krokiem w kierunku realizacji umownych zaoe i uzbeckich
oczekiwa.
Dynamika chiskich inwestycji bezporednich

Wedug danych uzbeckich podanych w lipcu 2014 r. czna warto chiskich inwestycji
wyniosa 7,6 mld dolarw, z czego 6,1 mld w formie inwestycji bezporednich, a 1,5 mld
kredytw preferencyjnych. 97 proc. wszystkich inwestycji byo ulokowanych
w projektach wydobycia i transportu ropy i gazu, minimalne tylko wartoci w brane
telekomunikacyjn, skrzana i tekstyln93.
Wedug oficjalnych chiskich danych bezporednie chiskie inwestycje w Uzbekistanie

rosy znaczco. W 2014 r. przepywy netto wyniosy ponad 180 mln dolarw,
w 2015 ponad 127 mln dolarw. Na koniec 2014 r. warto skumulowanych inwestycji
chiskich wyniosa 329 mln dolarw, a na koniec 2015 r. ju 882 mln dolarw94. Rzd
uzbecki nie dokona aktualizacji podawanej przez siebie wartoci, doniesienia prasowe
podaj liczb przedsibiorstw z kapitaem chiskim na 641 (w tym 88 przedsibiorstw
o 100-procentowym kapitale zagranicznym), liczb przedstawicielstw na 7395.
80 | ukasz Sarek
Brak publicznie dostpnych rzetelnych uzbeckich danych dotyczcych chiskich
inwestycji znacznie utrudnia ocen ich realnej wielkoci. Znaczcy wzrost przepyww
i skumulowanych inwestycji raportowany przez chiskie Ministerstwo Handlu
w poczeniu z list chiskich projektw inwestycyjnych w Uzbekistanie publikowan
przez uzbeckie Ministerstwo Gospodarki oraz bardzo powany wzrost liczby
zarejestrowanych chiskich przedsibiorstw wskazuj na zwikszon dynamik
inwestycji dokonywanych przez mae i rednie chiskie przedsibiorstwa.
7.2. Ocena korzyci, jakie uzyskay Chiny i Uzbekistan
Do 2016 r. Uzbekistan uzyska mocno ograniczone korzyci z wymiany handlowej

z Chinami. Zwikszenie eksportu gazu ziemnego byo elementem de do uzyskania
pozycji eksportera netto surowcw energetycznych. Struktura eksportu wci jednak
oparta bya na kilku surowcach i pproduktach, a deficyt znaczco wzrs. Rok 2016
wskazuje jednak na moliwo zmian w kierunku zrwnowaenia wymiany handlowej
oraz zwikszenia dywersyfikacji, co jest pozytywnym sygnaem. Uczynienie z tego
trwaego trendu przyniesie znaczce korzyci i bdzie sukcesem uzbeckiego rzdu.
Korzystne z punktu widzenia Taszkentu jest rwnie zrnicowanie chiskich

inwestycji bezporednich, ktre dziki stosowaniu zasady selektywnoci wypeniaj
cz zdefiniowanych przez wadze luk w uzbeckiej bazie produkcyjnej lub wspomagaj
modernizacj ju funkcjonujcych zakadw. Chiskie inwestycje dalekie s jeszcze od
wypeniania prni. W wielu branach jeszcze nie zostay podjte, np. w brany
maszynowej i produkcji rolnej, gdzie chiskie technologie oszczdzania wody
i podnoszenia wydajnoci plonw byyby przydatne. Trend jest jednak pozytywny
i niesie korzyci dla uzbeckiej gospodarki i spoeczestwa. Jednoczenie nie doszo ani
do gospodarczego, ani politycznego uzalenienia Uzbekistanu od Chin i Taszkent nadal
moe prowadzi niezalen polityk balansowania wpyww mocarstw.
Ten pozytywny obraz zaciemnia jednak stosunkowo niewielki rozmiar inwestycji na

przestrzeni trzech lat. Korupcja, skomplikowany i zmienny reim prawny,
niedostateczne poczenia transportowe z Chinami, starzejca si infrastruktura
przemysowa, bizantyjski reim walutowy i ograniczenia w przepywie pracownikw
z pewnoci wpywaj na taki stan rzeczy. Gwn przyczyn jest jednak
selekcjonowanie inwestycji. Cz interesujcych dla chiskich przedsibiorcw bran
(jak wydobycie zota, rud uranu) jest albo zamknite, albo powanie ograniczone.
Powan niedogodnoci jest te konieczno wchodzenia w wielu sektorach w spk
z uzbeckim partnerem. Wadze uzbeckie do tej pory przedkaday jako inwestycji,
ocenian wedug wasnych specyficznych kryteriw, nad ilo.
Rwnie Pekinowi zblienie z Uzbekistanem przynioso korzyci w postaci

zwikszonych dostaw gazu ziemnego, co zwiksza chiskie bezpieczestwo
energetyczne. Kontrakty infrastrukturalne i na modernizacj zakadw przemysowych
Uzbekistan | 81
pozwalaj na wiksze wykorzystanie mocy produkcyjnych i obniaj konkurencj na

rodzimym rynku. Cz projektw majcych realizowa chiskie potrzeby nie powiodo
si. Naley wymieni takie przedsiwzicia jak m.in. linia kolejowa Uzbekistan
KirgistanChiny, zwikszenie kontroli nad dostawami uranu i gazu i innych surowcw,
peniejsze zintegrowanie Uzbekistanu w projekt NJS, skonienie Taszkentu do
zaakceptowania koncepcji zwikszenia zaangaowania SOW we wspprac wojskow
czy moliwoci swobodniejszej penetracji uzbeckiej gospodarki przez chiskie firmy.
Rwnie integracja gospodarcza Xinjiangu z Uzbekistanem, wana dla wadz chiskich
w aspekcie politycznym, nie odniosa na razie sukcesu. W latach 20142015
obserwujemy spadek wymiany handlowej w wartociach bezwzgldnych oraz udziau
Uzbekistanu w oglnej wymianie handlowej Xinjiangu w porwnaniu do lat 2010, 2012
przy jednoczesnym korzystnym dla Pekinu aspekcie - uzyskaniu przez Xinjiang
znaczcej nadwyki96.
Czciowy sukces, jaki Uzbekistan odnis w budowaniu stosunkw politycznych

i gospodarczych z Chinami, zawdzicza prowadzeniu ostronej i rozsdnej polityki
otwarcia na wspprac gospodarcz i w pewnym stopniu polityczn. Przejawem tego
byo m.in. tworzenie specjalnych stref dla chiskich inwestorw przy jednoczesnym
zdefiniowaniu nadrzdnych interesw, granic moliwych ustpstw. Istotne byo rwnie
konsekwentne, niekiedy twarde, realizowanie przyjtych zaoe, np. poprzez
wyduanie negocjacji lub wygaszanie projektw, co kosztowao Taszkent utrat czci
bezporednich korzyci gospodarczych lub politycznych.
mier Islama Karimowa otworzya nowy rozdzia w historii stosunkw chisko-

uzbeckich. Cho Mirzijojew bdzie prawdopodobnie kontynuowa nieco
izolacjonistyczn polityk maksymalnej niezalenoci Uzbekistanu, to mona jednak
spodziewa si pewnych zmian. Przede wszystkim wikszego zaangaowania
Uzbekistanu w budowanie stosunkw z innymi pastwami regionu i denia do
rozwizywania problemw, co byoby korzystnym czynnikiem dla integracji regionalnej
i jednoczenie sprzyjao realizacji inicjatywy NJS. Z drugiej strony moliwe jest wiksze
zblienie Uzbekistanu z Moskw w obszarze bezpieczestwa w ramach walki
z radykalizmem islamskim oraz gospodarczej jako ewentualna przeciwwaga dla
rosncych chiskich wpyww gospodarczych. Pierwsze miesice prezydentury
wskazuj rwnie na moliwo wikszego otwarcia na wspprac z Chinami. Suy
temu moe stworzenie lepszych warunkw dla zagranicznych inwestycji, chiskich
w szczeglnoci, otwarcie nowych specjalnych stref ekonomicznych, reformy podatkowe
i prawa dewizowego oraz nieco mniejsza selektywno wobec chiskich inwestycji,
zmniejszenie nacisku na tworzenie przez chiskich inwestorw spek z kapitaem
mieszanym. Jeli spki te podejm reeksport do Chin, to w pewnej perspektywie na
chiskim rynku moe doj do konkurencji produktw pochodzcych z chiskich fabryk
w Uzbekistanie z krajow produkcj, co bdzie now jakoci i moe prowadzi do
82 | ukasz Sarek
zmian w stosunkach gospodarczych przynajmniej w niektrych sektorach. W wielu
aspektach obecny prezydent, cho zapewne w nieco innym stylu i odmiennymi
metodami, bdzie jednak w stosunkach chiskouzbeckich stosowa podobny model
dziaania jak jego poprzednik.

1 Ruslan Izimov, Role and place of Uzbekistan in the Central Asian policy of China, Central Asian Bureau for
Analitical Reporting z 14.03.2016, http://cabar.asia/en/ruslan-izimov-role-and-place-of-uzbekistan-in-
the-central-asian-policy-of-china/ [dostp: 24.04.2017].
2 Ramtanu Maitra, The Multiple Dimensions of Chinas One Belt One Road in Uzbekistan, Executive
Intelligence Review z 30.12.2016, http://www.larouchepub.com/eiw/public/2016/eirv43n53-

20161230/17-22_4353.pdf [dostp: 24.04.2017].
3 Uzbekistan not to join Eurasian Union and Customs Union Islam Karimov, Kazinform z 15.01.2015,
http://www.inform.kz/en/uzbekistan-not-to-join-eurasian-union-and-customs-union-islam-
karimov_a2736945 [dostp: 24.04.2017].
4 Farkhod Tolipov, Uzbekistan Without The CSTO, Central Asia-Caucasus Analyst z 20.02.2013, Central Asia-
Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-

articles/item/12652-uzbekistan-without-the-csto.html [dostp 24.04.2017].
5 Results of LUKOIL Activity in Uzbekistan and its Prospects for the Coming Years, Strategic Analyses and
Forecast Institute (SAFI) z 24.03.2015, http://easttime.info/news/uzbekistan/results-lukoil-activity-

uzbekistan-and-its-prospects-coming-years [dostp: 24.04.2017].
6 Victoria Kelly-Clark, After Karimov: Will Uzbekistan undergo a revolution?, Global Risks Insights
z 26.10.2016, http://globalriskinsights.com/2016/10/uzbekistan-death-islam-karimov/ [dostp:

24.04.2017].
7 Uzbekistan, Russia sign military cooperation treaty, The Tashkent Times z 30.11.2016,
http://www.tashkenttimes.uz/national/220-uzbekistan-russia-sign-military-cooperation-treaty [dostp:
24.04.2017]; Fozil Mashrab, Uzbekistan Turns to Russia in Search of Modern Weapons, Eurasia Daily
Monitor 2017, t. 14, nr 19, Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/uzbekistan-turns-
russia-search-modern-weapons/ [dostp: 24.04.2017].
8 With Uzbekistans dictator dead, Russia seeks to extend its influence, The Conversation z 9.09.2016,
http://theconversation.com/with-uzbekistans-dictator-dead-russia-seeks-to-extend-its-influence-64991
[dostp: 24.04.2017]; Olzhas Auyezov, Exclusive: New Uzbek leader to share power due to clan rivalries,
Reuters z 13.10.2016, http://www.reuters.com/article/us-uzbekistan-president-exclusive-idUSKCN12
D1ZU [dostp: 24.04.2017].
9 Meet the new (and tougher) Uzbek boss: Shavkat Mirziyoyev, Financial Times z 13.09.2016,
https://www.ft.com/content/d1cd5bbe-78b8-11e6-97ae-647294649b28 [dostp: 24.04.2017].

10 Catherine Putz, Uzbek President Mirziyoyev Makes State Visit to Russia, The Diplomat z 7.04.2017,
http://thediplomat.com/2017/04/uzbek-president-mirziyoyev-makes-state-visit-to-russia/ [dostp:
24.04.2017].
11 Wang Yi: China-Uzbekistan Comprehensive Strategic Partnership is Believed to Achieve New Progress,
Ministry of Foreign Affairs, the People's Republic of China z 13.11.2016,

http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1415591.shtml [dostp: 24.04.2017]; Shavkat
Mirziyoyev: China has become a reliable partner for Uzbekistan, The Tashkent Times z 3.01.2017,
http://www.tashkenttimes.uz/national/379-shavkat-mirziyoyev-china-has-become-a-reliable-partner-for-
uzbekistan [dostp: 24.04.2017].
12 Guide to doing business and investing in Uzbekistan, PricewaterhouseCoopers 2016,
https://www.pwc.com/uz/en/assets/pdf/dbg_2016.pdf [dostp 24.04.2017].
13 Sarah Lain, Chinas Silk Road in Central Asia: transformative or exploitative?, Financial Times
z 27.04.2016, http://blogs.ft.com/beyond-brics/2016/04/27/chinas-silk-road-in-central-asia-
transformative-or-exploitative/ [dostp: 24.04.2017].
14 Julie Yu-Wen Chen, Olaf Gnther, Chinas Influence in Uzbekistan: Model Neighbor or Indifferent Partner?,
China Brief 2016, t. 16, nr 17, Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/chinas-

influence-uzbekistan-model-neighbor-indifferent-partner/ [dostp: 24.04.2017].
Uzbekistan | 83
15 Jelinie zostao wyranie okrelone inaczej, dane statystyczne pochodz z atlas.media.mit.edu/en/, ktry
korzysta z bazy BACI International Trade Database: http://www.cepii.fr/CEPII/en/bdd_modele/
presentation.asp?id=1. Na tych danych s oparte rwnie obliczenia wasne. Dane, ze wzgldu na
metodologi BACI, odbiegaj nieco od danych przedstawionych w oficjalnych chiskich statystykach. Nie
zmienia to jednak obrazu struktury produktowej wymiany handlowej.
16 Eksport z 0,35 w 2007 r. do 1,82 mld dolarw w 2013 r., a import z 0,75 do 2,52 mld dolarw.
17 Midzy 2007 a 2013 r. Wyjtkiem by rok 2010, kiedy odnotowano minimaln nadwyk.
18 W latach 2008 i 2009 byo to odpowiednio 900 mln i 1,2 mld dolarw, a wspczynnik deficytu do wartoci
caej wymiany wynosi odpowiednio 0,59 i 0,64.

19 Na potrzeby opracowania jako bawen uznaje si cznie surow bawen, przdz i inne pprodukty.
20 Obok miedzi, cynku i baweny jako surowca, ktre s gwnymi skadnikami eksportu, Uzbekistan
sprzedaje rwnie druty, rury i inne produkty miedziane oraz w duo mniejszym stopniu warzywa i owoce.
21 W eksporcie do Rosji znaczcy udzia miay samochody, warzywa i owoce (tak wiee, jak i suszone),
odzie baweniana, ktrej udzia wzrasta i w latach 20112013 osign poziom okoo 20 proc. Cena
samochodw sprzedawanych do Rosji bya regulowana, a sprzeda traktowana bya jako rdo zdobycia
dewiz. Poczwszy od 2010 r. coraz wiksza bya warto warzyw i owocw w uzbeckim eksporcie do
Kazachstanu. Rs rwnie eksport samochodw.
22 Wedug oblicze BBV, uwzgldniajcych inwestycje przez najwaniejsze kraje tranzytowe inwestycji, na
koniec 2013 r. warto skumulowanych chiskich inwestycji wynosia 380 mln dolarw. Carlos Casanova,
Alicia Garcia-Herrero, Le Xia, Chinese outbound foreign direct investment: How much goes where after round-
tripping and offshoring?, Working Paper czerwiec 2015, nr 15/17, https://www.bbvaresearch.com/wp-
content/uploads/2015/07/15_17_Working-Paper_ODI.pdf [dostp: 24.04.2017].
23 15 (Uzbekistan i Chiny Zawary
porozumienia na 15 mld dolarw), Gazeta.uz z 10.09.2013, https://www.gazeta.uz/ru/2013/09/10/

visit/ [dostp: 24.04.2017].
24 CNPC gwny chiski inwestor w Uzbekistanie w sektorze ropy i gazu operuje poprzez swoje spki
zalene ulokowane poza granicami Chin i w systemie sprawozdawczoci chiskiej miejscem docelowym
inwestycji nie jest Uzbekistan. W kolejnych okresach raportowana jest kwota 6,5 mld dolarw cznie
udzielonych chiskich poyczek i inwestycji bezporednich. Shavkat Mirziyoyev receives foreign minister of
China, Gazeta.uz z 14.11.2016, https://www.gazeta.uz/en/2016/11/14/talks/m [dostp: 24.04.2017].
W publikowanych wykazach zagranicznych inwestycji s cznie prezentowane inwestycje bezporednie,
kontrakty infrastrukturalne i kredyty.
25 Uzbekistan Age structure, Index Mundi, http://www.indexmundi.com/uzbekistan/age_structure.html
[dostp: 24.04.2017]; Uzbekistan Demographics Profile 2016, Index Mundi,

http://www.indexmundi.com/uzbekistan/demographics_profile.html [dostp: 204.04.2017].
26 Argument przytaczany przez wielu chiskich analitykw m.in.: (Xu Xiaotong), (Long Tao),
(Wu Shan), (Han Yue), (Yang Yongqiang), (Xing Jianyun),

(Analiza moliwoci inwestycyjnych w zasoby mineralne w Uzbekistanie), China Mining Magazine
marzec 2017, t. 26, nr 3.
27 Daniyar Dj. Kurbanov, (Atrakcyjno inwestycji
w Uzbekistanie oraz perspektywy wsppracy uzbecko-chiskiej), China.com z 16.01.2017,
http://news.china.com.cn/world/2017-01/16/content_40112509_2.htm [dostp: 24.04.2017].
28 Oficjalna strona Navoi Free Industrial Zone: http://www.fiez.uz/ oraz informacje na temat strefy na
stronie Ministry of Foreign Economic Relations, Investments and Trade of the Republic of Uzbekistan:
http://www.mfer.uz/en/investments/special-economic-zones/2392/ [dostp: 24.04.2017].
29 Oficjalna strona strefy: http://fez.uz/ oraz informacje na temat strefy na stronie Ministry of Foreign
Economic Relations, Investments and Trade of the Republic of Uzbekistan:

http://www.mfer.uz/en/investments/special-economic-zones/2390/ [dostp: 24.04.2017].
30 Informacje na temat strefy na stronie Ministry of Foreign Economic Relations, Investments and Trade of
the Republic of Uzbekistan: http://www.mfer.uz/en/investments/special-economic-zones/2391/ [dostp:

24.04.2017].
31 Oficjalna strona parku: http://www.pengshenguz.com/English/About/ [dostp: 24.04.2017].
32 Uzbekistan to set up free economic zones in 4 regions - presidential decree, Interfax z 14.01.2017,
http://www.interfax.com/newsinf.asp?id=727427 [dostp: 24.04.2017].

33 Xu Xiaotong, Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit. Uzbekistan jest jednym z najmniej wydajnych
energetycznie krajw na wiecie.
84 | ukasz Sarek
(Yu Guanjun), (Huang Jin), (Yan Yuchuan),
34
(Wsppraca midzy chiskimi przedsibiorstwami naftowymi a uzbeckim rynkiem ropy i gazu),

Journal of Southwest Petroleum University (Social Sciences Edition) stycze 2017, t. 17, nr 1; Xu Xiaotong,
Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit.
35 Preston Cooper, Uzbekistan Has Worlds Craziest Currency Regime, E21 Manhattan Institute
z 15.09.2016, https://economics21.org/html/uzbekistan-has-world%E2%80%99s-craziest-currency-
regime-2060.html [dostp 24.04.2017]. 25 proc. w miejsce 50 proc. obowizuje dopiero od 1 stycznia 2017
r. Zob. Liberalization Of Forex Control In Uzbekistan, Kosta Legal via Mondaq z 21.04.2017,
http://www.mondaq.com/x/587512/Financial+Services/Liberalization+Of+Forex+Control+In+Uzbekistan
[dostp: 24.04.2017].
36 Podsumowanie sytuacji w mona znale na podstronie Transparency International powiconej
Uzbekistanowi: https://www.transparency.org/country/UZB [dostp:24.04.2017].

37 Franz J. Marty, The curious case of Chinese troops on Afghan soil, Central Asia-Caucasus Analyst
z 3.02.2017, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program,

https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13424-the-curious-case-of-chinese-
troops-on-afghan-soil.html, [dostp: 24.04.2017]
38 Tahir Khan, Islamic State expanding foothold in Afghanistan, The Express Tribune z 25.07.2016,
https://tribune.com.pk/story/1148588/islamic-state-expanding-foothold-afghanistan [dostp: 24.04.2017];

Islamic Movement of Uzbekistan recruiting for IS in Sar-e-Pul: governor, 1TVNews.af z 3.02.2017,
http://1tvnews.af/en/news/afghanistan/27623-islamic-movement-of-uzbekistan-recruiting-for-is-in-sar-
e-pulgovernor [dostp: 24.04.2017]. Trzeba mie jednak na uwadze, e nie wszyscy uzbeccy przywdcy
popieraj wspprac z ISIS.
39 Istanbul attack: Why China's Uighurs are joining global jihadist groups, Deutsche Welle z 6.01.2017,
http://www.dw.com/en/istanbul-attack-why-chinas-uighurs-are-joining-global-jihadist-groups/a-
37035524 [dostp: 24.04.2017].
40 Hamid Shalizi, Afghans arrested Chinese Uighurs to aid Taliban talks bid: officials, Reuters z 20.02.2015,
http://www.reuters.com/article/us-afghanistan-taliban-china-idUSKBN0LO18020150220, [dostp:
24.04.2017].
41 Paul Globe, Russian and Uzbek Soldiers Reportedly Now in Turkmenistan to Counter Afghan Threat,
Eurasia Daily Monitor 2015, t. 12, nr 59, Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/

russian-and-uzbek-soldiers-reportedly-now-in-turkmenistan-to-counter-afghan-threat/ [dostp:
24.04.2017]; Samuel Ramani, The Implications of Tightening Russia-Uzbekistan Ties, The Diplomat
z 11.05.2016, http://thediplomat.com/2016/05/the-implications-of-tightening-russia-uzbekistan-ties/
[dostp: 24.04.2017].
42 An Baijie, Li Xiaokun, Anti-terror drive to be stepped up, China Daily z 23.06.2016,
http://www.chinadaily.com.cn/world/2016xivisitee/2016-06/23/content_25812881.htm [dostp:
24.04.2017].
43 Water Pressures in Central Asia, Europe and Central Asia Report N233, 11.09.2014, International Crisis
Group, https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/water-pressures-in-central-asia.pdf [dostp 24.04.2017].

44 Zhang Hongzhou, Can China solve Central Asias impending water crisis?, East Asia Forum z 2.02.2017,
http://www.eastasiaforum.org/2017/02/02/can-china-solve-central-asias-impending-water-crisis/
[dostp: 24.04.2017].
45 (Cui Dengfeng), (Shao Wei), (Studium
Konkurencyjnoci, komplementarnoci i potencjau eksportowego Chin i piciu pastw Azji Centralnej),

Business Research 2017, nr 3. Wskazuj oni tylko na pewn konkurencj w brany spoywczej np.
w olejach rolinnych.
46 M.in. (Ou Beike), (Analiza polityki gospodarczej Uzbekistanu
wobec Chin), Modern Economic Information 2016, nr 24. Wydobycie ropy naftowej w Uzbekistanie spada
i jest w caoci przeznaczone na rynek wewntrzny. Jednak niektrzy autorzy wskazuj na moliwo
eksploracji nowych z na potrzeby eksportu: Xu Xiaotong, Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit.
47 James Henderson, Tatiana Mitrova, Energy Relations between Russia and China: Playing Chess with the
Dragon, The Oxford Institute for Energy Studies, OIES PAPER: WPM 67, sierpie 2016,
https://www.oxfordenergy.org/publications/energy-relations-russia-china-playing-chess-dragon/ [dostp:
24.04.2017].
48 Xu Xiaotong, Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit.
49 Z obecnie eksploatowanych z 87 proc. wydobywanego gazu pochania konsumpcja wewntrzna,
a tylko 13 proc. jest dostpne na eksport: Ibidem.
Uzbekistan | 85
50 Zob. cz raportu dotyczc Kazachstanu autorstwa ukasza Sarka.

51 Do 2030 r. poowa chiskiego zapotrzebowania na rudy uranu ma by zaspokajana przez import;
Ou Beike, Analiza polityki gospodarczej, op. cit.
53 Wedug Wikipedii produkcja uranu w Uzbekistanie w 2015 r. wyniosa 2400 ton:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_uranium_production [dostp 24.04.2017]. Uzbekistan
zajmuje jednak dopiero 15. miejsce pod wzgldem wielkoci posiadanych z:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_uranium_reserves [dostp: 24.04.2017].
54 Oprcz chiskich dostp do z maj rwnie przedsibiorstwa koreaskie i japoskie.
55 Xu Xiaotong, Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit. Takie dziaania podja CGNPC Uranium
Resources, ktra w 2007 r. podpisaa z Uzbekistanem umow o dostawy 8000 t rud uranu w latach
20192028, a w 2009 r. podpisaa umow z Uzbekistan National Geological and Mineral Resources
Committee o powoaniu spki z kapitaem mieszanym do wsplnej eksploracji z z osadw czarnych
upkw. Szczegy inwestycji: , (Zdywersyfikowana wsppraca
midzynarodowa Uzbekistanu w zakresie energii jdrowej), Heilongjiang Foreign Trade Nr 3, 2011, via
Chinese Social Science Network, http://www.cssn.cn/gj/gj_gjwtyj/gj_elsdozy/201311/t20131101
_823268.shtml [dostp: 24.04.2017]; (New direction in
development of uranium resources in Uzbekistan by foreign countries), Ministry of Commerce, Peoples
Republic of China z 8.01.2011, http://www.mofcom.gov.cn/aarticle/i/dxfw/jlyd/200209/
20020900039119.html [dostp: 24.04.2017].
56 Minerals Commodity Summaries 2017, U.S. Department of Interior, U.S. Geological Survey, 2017,
https://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/mcs/2017/mcs2017.pdf [dostp 24.04.2017].

58 Xu Xiaotong, Analiza moliwoci inwestycyjnych, op. cit.
59 (Gao Chao), (Inwestycje w Uzbekistanie
cznikiem rynkw Azji Centralnej i Wsplnoty Niepodlegych Pastw), Chinas Foreign Trade 2016, nr 8.
60 (Tang Hongsong), (Ma Huilan), (Song Jianhua), (Wang Jingjing), (Li
Feng), (Cao An), (Badania potencjau i kalkulacja

wirtualnych gruntw zwizanych z importem podw rolnych przez Chiny z Azji Centralnej), World
Agriculture 2016, nr 8. Informacje o uzbeckich moliwociach i targach ywnoci dostrzegaj rwnie
chiskie media, np. (Li Yaoyuan), (Znaczny potencja eksportu
warzyw i owocw z Uzebkistanu), Sina.com z 19.07.2016, http://finance.sina.com.cn/roll/2016-07-
19/doc-ifxuaqhu0663443.shtml [dostp: 24.04.2017].
61 Tak zarwno uzbeccy naukowcy Shavkat Yuldashev, Uzbekistan on the Way of Modernization and
Development of National Economy, International Scientific and Practical Conference World Science 2016,
t. 2, nr 10, http://ws-conference.com/archive/1707.pdf [dostp: 24.04.2017], jak zagraniczni analitycy:
2015 Investment Climate Statement Uzbekistan, U.S. Department of State, maj 2015,
https://www.state.gov/e/eb/rls/othr/ics/2015/241790.htm [dostp 24.04.2017], Uzbekistan: Selected
trade and economic issues Directorate-General For External Policies, Policy Department, European
Parliament, wrzesie 2013, http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/briefing_note/join/
2013/491518/EXPO-INTA_SP(2013)491518_EN.pdf [dostp: 24.04.2017]. Istotnym dokumentem
dotyczcym metod realizacji reform gospodarczch w kazachstanie jest postanowienie wydane przez Islama
Karimowa: ,
2015-2019
( https://my.gov.uz/ru/getPublicService/332?item_id=89&action=view [dostp: 24.04.2017].
62 Vladimir Popov, Anis Chowdhury, What can Uzbekistan tell us about industrial policy that we did not
already know?, United Nations Department of Economic & Social Affairs, DESA Working Paper No. 147, luty
2016, http://www.un.org/esa/desa/papers/2016/wp147_2016.pdf. Skompresowane podsumowanie
oczekiwa inwestycyjnych rzdu w tej prezentacji na potrzeby inwestorw japoskich: Shokir Fayzullaev,
Economic Development and Industrial Policies of Uzbekistan: Principle Directions, Japan-Uzbekistan Network
for Investment Environment Improvement z http://www.jp-ca.org/navoiforum/materials/zantai/
1fayzullaev.pdf [dostp: 24.04.2017].
63 Por. np. ostatni komentarz ambasadora Uzbekistanu w Chinach: Daniyar Dj. Kurbanov, Atrakcyjno
inwestycji w Uzbekistanie, op. cit.

64 (Bo Ruihua), (Misja w celu oceny sytuacji wchodzcej do
Uzbekistanu brany tekstylnej), Textile Reports 2017, nr 4, 2017;

20 (Za 20 lat Ubekistan stanie si prawdopodobnie wiodc
86 | ukasz Sarek
gospodark Azji Centralnej), China-Asia&Europe Trade Network z 14.04.2016,
http://www.yaou.cn/news/201604/14/18705.html [dostp: 24.04.2017].
65 Tang Hongsong, Badania potencjau i kalkulacja, op. cit.
66 (Wsplny komunikat Uzbekistanu i Chin w sprawie
rozwoju i pogbienia strategicznego partnerstwa), State Council Information Office z 18.07.2014,

http://www.scio.gov.cn/31773/35507/htws35512/Document/1524733/1524733.htm [dostp:
204.04.2017].
67 (Wsplny komunikat
Chiskiej Republiki Ludowej i Republiki Uzbekistan w sprawie ustanowienia strategicznego partnerstwa),

Ministry of Foreign Affairs, Peoples Republic of China z 8.06.2012,
http://www.fmprc.gov.cn/web/gjhdq_676201/gj_676203/yz_676205/1206_677052/1207_677064/t939
461.shtml [dostp: 24.04.2017].
68 (Plan wsppracy
midzy rzdem Chiskiej Republiki Ludowej a rzdem Republiki Uzbekistan w zakresie niezaawansowanych
technologii i innych nie zwizanych z surowcami), Global Law,
http://ggfg.policy.mofcom.gov.cn/pact/pactContent.shtml?id=2499 [dostp 24.04.2017]. Lista bran
istotnych w porozumieniu z 2013 r. zostaa w wikszoci przepisana z porozumienia z 2010 r. W tym
ostatnim duy nacisk pooony zosta np. na wspprac w brany telekomunikacyjnej i maszynowej.
69 (Wsplne owiadczenie rzdu Chiskiej Republiki
Ludowej i Republiki Uzbekistanu), Ministry of Foreign Affairs, Peoples Republic of China,

http://www.mfa.gov.cn/chn//gxh/zlb/smgg/t1184077.htm [dostp 24.04.2017]. Tekst planu nie zosta
zamieszczony na stronach rzdowych. W tym dokumencie zostao rwnie przywoane i potwierdzone
porozumienie o dugofalowej wsppracy handlowej z 2009 r. i planu wsppracy z 2010 r.
70 Interesujce jest, e ze wzgldu na tarcia z Kirgistanem w tym dokumencie nie uywa si nazwy kolej
UzbekistanKirgistanChiny, lecz okrelenia najkrtsza linia kolejowa midzy Chinami a Uzbekistanem.

71 (Chiny i Uzbekistan podpisay dokument
o wsppracy w zakresie budowania Ekonomicznego Pasa Jedwabnego Szlaku), State Council Information
Office z 18.06.2015, http://www.scio.gov.cn/31773/35507/htws35512/Document/1524774/
1524774.htm [dostp: 24.04.2017].
72 (Wsplne owiadczenie Chiskiej republiki Ludowej
i Republiki Uzbekistan), State Council Information Office z 23.06.2016,

http://www.scio.gov.cn/31773/35507/htws35512/Document/1524803/1524803.htm [dostp
24.04.2017]. Co ciekawe, w dokumencie tym nie zostaa wspomniana deklaracja z czerwca poprzedniego
roku dotyczca wsppracy w budowaniu NJS.
73 Aleksandra Jarosiewicz, A Chinese tour de force in Central Asia, Orodek Studiw Wschodnich im. Marka
Karpia z 18.09.2013, https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2013-09-18/a-chinese-tour-de-

force-central-asia [dostp: 24.04.2017]. Przy czym planowane inwestycje bezporednie to ok 1,3 mld
dolarw. Pozostaa cz: 6,4 mld to finansowanie projektw ze strony chiskiej, 6,1 mld planowane kredyty
chiskich bankw, a 0,3 mld bezzwrotne rodki przekazane przez ChRL: Uzbekistan, China step up mutually
advantageous cooperation, Ministry of Foreign Economic Relations, Investments and Trade of the Republic
of Uzbekistan z 20.05.2014, http://www.mfer.uz/en/news/news-uzb/uzbekistan-china-step-up-mutually-
advantageous-cooperation/?sphrase_id=24642 [dostp: 24.04.2017].
74 Mirzokhid Rakhimov, Dynamics of Uzbek-Chinese relations, China.org.cn z 21.06.2016,
http://www.china.org.cn/opinion/2016-06/21/content_38708678.htm [dostp: 24.04.2017]; Demir
Azizov, China to issue loan worth $2.7B to Uzbekistan president, Trend z 30.06.2016,
http://en.trend.az/business/economy/2552025.html [dostp: 24.04.2017].
75 Demir Azizov, China to issue loan, op. cit. czna kwota projektw i bezzwrotnych funduszy miaa
wynie 6,3 mld dolarw: Uzbekistan-China: new stage of cooperation, KUN.uz z 2.07.2016,
http://kun.uz/en/news/2016/07/02/uzbekistan-china-new-stage-of-cooperation [dostp: 24.04.2017].
76 Mirzokhid Rakhimov, Uzbekistan and China partnership in the new Silk Road, China.org.cn z 21.06.2016,
http://www.china.org.cn/opinion/2016-07/21/content_38929557.htm [dostp: 24.04.2017].

77 China and Central Asia's Railroad Ambitions, Stratfor z 20.11.2012, https://www.stratfor.com/
analysis/china-and-central-asias-railroad-ambitions [dostp: 24.04.2017].

78 Fozil Mashrab, Bishkek Puts Brakes on ChinaKyrgyzstanUzbekistan Railway, Eurasia Daily Monitor
2015, t. 12, nr 199, Jamestown Foundation, https://jamestown.org/program/bishkek-puts-brakes-on-

china-kyrgyzstan-uzbekistan-railway/ [dostp: 24.04.2017].
79 Turkmenistan, Uzbekistan, Tadykistan i Kirgistan.
Uzbekistan | 87
80 Central Asia-China Gas Pipeline Expansion Delayed Again, EurasiaNet.org z 3.03.2017,

http://www.eurasianet.org/node/82671 [dostp: 24.04.2017].
81 Mirzohid Rahimov, The Pap-Angren Railway and Its Geoeconomic Implications for Central Asia, Central
Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program z 19.04.2016,

https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13354-the-pap-angren-railway-and-its-
geoeconomic-implications-for-central-asia.html [dostp: 24.04.2016].
82 Xi Jinping and President Islam Karimov of Uzbekistan Jointly Attend Video Link Activity for the Opening of
Angren-Pap Railway Tunnel, Ministry of Foreign Affairs, the People's Republic of China z 23.06.2016,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/xjpdsrwyblwzbkstjxgsfwbcxshzzcygyslshdschy/t13753
98.shtml [dostp: 24.04.2017].
83 Uzbekistan to build solar plant in Samarkand region, UzDaily z 25.02.2013, https://www.uzdaily.com/
articles-id-22161.htm [dostp: 24.04.2017].

84 Uzbekistan To Begin Construction Of A Solar Power Plant In 2017, Strategic Analyses and Forecast
Institute (SAFI) z 8.10.2016, http://easttime.info/news/uzbekistan/uzbekistan-begin-construction-solar-

power-plant-2017 [dostp: 24.04.2017].
85 Chinese company wins Samarkand solar PV plant tender, The Tashkent Times z 20.12.2016,
http://www.tashkenttimes.uz/economy/309-chinese-company-wins-samarkand-solar-pv-plant-tender
[dostp: 24.04.2017]; China Singyes Solar wins major project in sun-rich Uzbekistan, South China Morning
Post z 22.12.2016, http://www.scmp.com/business/companies/article/2056633/china-singyes-solar-
wins-major-project-sun-rich-uzbekistan [dostp: 24.04.2017] .
86 Navoiazot To Create A Joint Venture With A Chinese Company, Strategic Analyses and Forecast Institute
(SAFI) z 26.09.2016, http://easttime.info/news/uzbekistan/navoiazot-create-joint-venture-chinese-

company [dostp: 24.04.2017].
87 Demir Azizov, Uzbekistan to allocate $66 M for chemical complex construction, Trend z 5.01.2015,
http://en.trend.az/casia/uzbekistan/2349773.html [dostp: 24.04.2017].

88 N 11 18.11.2013 . N -2069:
2014 ,
(zacznik Nr 11 do Postanowienia Prezydenta Republiki
Uzbekistanu z 18.11.2013 r. Nr PP-2069: Wypis z programu projektw inwestycyjnych na rok 2014
realizowanych z udziaem bezporednich inwestycji zagranicznych i kredytw), Informacyjno-wyszukiwacze
i specjalistyczne systemy Caociowego Prawodawstwa Uzbekistanu, http://nrm.uz/contentf?doc=320455
_adresnaya_programma_investicionnyh_proektov_na_2014_god_realizuemyh_s_privlecheniem_pryamyh_in
ostrannyh_investiciy_i_kreditov_(prilojenie_n_11_k_postanovleniyu_prezidenta_ruz_ot_18_11_2013_g_n_pp-
2069)&products=1_zakonodatelstvo_respubliki_uzbekistan [dostp: 24.04.2017]; "
, 2015
(Projekty inwestycyjne realizowane z udziaem bezporednich inwestycji zagranicznych i kredytw w 2015r.),
Ministry of Economy of the Republic of Uzbekistan z 21.01.2015, https://mineconomy.uz/ru/node/791
[dostp: 24.04.2017]; ,
2016 (Projekty inwestycyjne realizowane z udziaem bezporednich
inwestycji zagranicznych i kredytw w 2016 r.), Ministry of Economy of the Republic of Uzbekistan
z 26.01.2016, https://mineconomy.uz/ru/node/1091 [dostp: 24.04.2017].Na ostatnich listach
umieszczone s zarwno projekty iwnestycyjne, jak i projekty budowy, modernizacji oraz wyposaenia
zakadw produkcyjnych oraz informacje o kredytach udzielanych przez chiskie banki. Tak wysoka
warto chiskich inwestycji podawana przez wadze uzbeckie jest budowana na podstawie kryteriw
takich zastosowane do budowy list
89 Jeli nie zostao wyranie okrelone inaczej dane statystyczne pochodz z atlas.media.mit.edu/en/, ktry
korzysta z bazy BACI International Trade Database, http://www.cepii.fr/CEPII/en/bdd_modele/

presentation.asp?id=1. Na tych danych oparte s rwnie obliczenia wasne. Dane ze wzgldu na
metodologi BACI odbiegaj nieco od danych przedstawionych w oficjalnych chiskich statystykach, nie
zmienia to jednak obrazu struktury produktowej wymiany handlowe
90 W 2015 r. Szwajcaria bya najwikszym odbiorc uzbeckiego eksportu. Biorc jednak pod uwag, e
niemal w 100 proc. przedmiotem szwajcarskiego importu z Uzbekistanu jest zoto, ktre byo rwnie
w latach 20142015 gwnym produktem szwajcarskiego eksportu do Chin, mona przyj e znaczca
cz zota, eksportowanego przez Uzbekistan do Szwajcarii trafia do Chin. Nie chodzi o przepyw
fizycznie tego samego zota tylko o transfer zota jako rzeczy oznaczonej co do rodzaju. Dan Popescu,
Switzerlands Role in the Gold Market, GoldBroker z 28.04.2014, https://www.goldbroker.com/news/
switzerland-role-gold-market-483 [dostp: 24.04.2017].
88 | ukasz Sarek
91 Dane wymiany handlowej za 2016 r. pochodz z raportw Ministerstwa Handlu ChRL. Dane za ten rok
nie zostay jeszcze uwzgldnione w bazie OEC. 2016 (Analiza
struktury wymiany handlowej midzy Chinami i Uzbekistanem w 2016 r.), Ministerstwo Handlu ChRL
z 6.03.2017, http://www.mofcom.gov.cn/article/i/dxfw/ae/201703/20170302528326.shtml [dostp:
24.04.2017].
92 Na potrzeby opracowania jako bawen uznaje si cznie surow bawen, przdz i inne pprodukty.
93 76 (Chiny zainwestoway w Uzbekistanie 7,6 mld dolarw), Ministry
of Commerce PRC z 27.07.2014, http://www.mofcom.gov.cn/article/i/jyjl/e/201407/201407006757

26.shtml [dostp 24.04.2017].
94 2015 (Chiskie zagraniczne inwestycje bezporednie w 2015: raport
statystyczny), Ministry of Commerce PRC z 22.09.2016, http://fec.mofcom.gov.cn/article/tjsj/tjgb/201609/

20160901399223.shtml [dostp: 24.04.2017].
95 czn kwot 7,6 mld dolarw powtarza Agencja Informacyjna Trend, Uzbek president to visit China in
May, Trend z 25.03.2017, http://en.trend.az/casia/uzbekistan/2734768.html [dostp: 24.04.2017].

Kwot 6,5 mld dolarw inwestycji podaj: Uzbekistan, China discuss development of trade-economic relations,
UzDaily z 25.03.2017, https://www.uzdaily.com/articles-id-38819.htm [dostp: 24.04.2017]; Trade
between Uzbekistan and China totals $ 4.2 billion in 2016, UzReport z 25.03.2017,
http://economics.uzreport.uz/news_e_149838.html [dostp: 24.04.2017]. Chiskie przedsibiorstwa nie s
rwnie wskazywane wrd najwikszych zagranicznych inwestorw za 2016 r.: Foreign investments worth
$4.5B to be invested in Uzbek projects, Azernews z 2.03.2017, https://www.azernews.az/region/
109654.html [dostp: 24.04.2017].
96 (Zhang Tengfei), (Wsppraca gospodarcza
Xinjiangu z picioma krajami Azji Centralnej: Stan obecny i Perspektywy na przyszo), Contemporary
Economic Information z 16.12.2016, http://www.xdjjxx.com/zazhi/jjxx/2016/1216/5004.html [dostp:
24.04.2017].
Uzbekistan | 89
Marek Borys
1. Zarys relacji Chin z Kirgistanem, Tadykistanem i Turkmenistanem przed

ogoszeniem koncepcji Nowego Jedwabnego Szlaku
W pierwszej dekadzie XXI w. Chiny uzyskay pozycj jednego z trzech najwaniejszych

partnerw handlowych dla kadego pastwa Azji Centralnej1. ChRL staa si gwnym
odbiorc gazu ziemnego z Turkmenistanu. Zaleno gospodarcza Kirgistanu od Chin
sprawia, e w pastwie tym bardzo wan rol odgrywa reeksport chiskich
produktw. Tadykistan z kolei sta si preferowan bram Pastwa rodka do wejcia
na rynek afgaski. Od otwarcia punktu granicznego w 2004 r. w Kulma-Kalasu
w Tadykistanie coraz wiksze znaczenie ma reeksport chiskich produktw. Chiskie
bazary w Tadykistanie nie tylko odpowiadaj na potrzeby tamtejszego rynku, lecz
take zaopatruj rynek Afganistanu i Uzbekistanu. Ostatnim pastwem Azji Centralnej,
ktre pojawio si na radarze zainteresowania wadz chiskich, by Turkmenistan.
Stosunki handlowe Aszchabadu z Pekinem nabray tempa po 2006 r. Turkmenistan nie
graniczy z Chinami, std drobny handel midzy nimi pozostaje na niskim poziomie.
Turkmenistan jest jedynym pastwem w regionie, ktre otrzymuje produkty
ywnociowe i podstawowego uytku z Turcji i Iranu, nie za z Chin. W zalenoci od
uwarunkowa geograficznych kade pastwo centralnoazjatyckie odgrywa
odpowiedni pozycj w stosunkach handlowych z Chinami2. Kirgistan i Tadykistan
maj wspln granic z Chinami, co powoduje, e dynamika tych relacji, szczeglnie
w wymiarze gospodarczym i bezpieczestwa, rozwija si inaczej ni w przypadku
Turkmenistanu, ktry nie graniczy bezporednio z Chinami. Turkmenistan jednak
posiada bogate zoa gazu ziemnego, ktre znajduj si w krgu zainteresowania Pekinu.
2. Obecne relacje pastw centralnoazjatyckich z Chinami
Stosunki handlowe Kirgistanu z Chinami s coraz silniejsze3. Obecnie w Kirgistanie

zarejestrowanych jest ponad 250 chiskich firm, w tym chiski koncern Zhongda China
Petrol Company i grupa Zijin Mining Group. Chiskie firmy w Kirgistanie dziaaj
w przemyle wydobywczym, sektorze handlowym, budowlanym, metalurgii,
telekomunikacji i rolnictwie. W 2014 r. napyw bezporednich inwestycji zagranicznych
(BIZ) do Kirgistanu wynis 211 mln dolarw, z czego na Chiny przypado 108 mln
dolarw. Wedug stanu na koniec 2014 r. cakowita warto chiskich BIZ w tym kraju
przekroczya 984 mln dolarw. Dla porwnania w 2005 r. wynosia zaledwie 45 mln
dolarw. Wedug danych Kirgistanu w pierwszej poowie 2016 r. chiskie inwestycje
bezporednie zwikszyy si siedmiokrotnie i osigny poziom 106 mln dolarw4.
Relacje handlowe Tadykistanu z Chinami w ostatnich latach rozwijaj si dynamicznie5.

Chiskie firmy uczestnicz w wielu projektach infrastrukturalnych w tym kraju. Jednym
Kirgistan, Tadykistan,Turkmenistan | 91
z gonych przedsiwzi realizowanych przez ChRL bya budowa tunelu Sahelistan

i tadycko-uzbeckiej autostrady. Ponadto Chiny realizuj w tym kraju rne projekty
zwizane z wydobyciem surowcw. Dziki rosncym inwestycjom chiskim Tadykistan
odnotowa rekordow produkcj cementu w 2014 r., a take zwikszy produkcj zota
o okoo 25 proc. w 2014 r. Warto dwustronnej wymiany handlowej wzrosa z 0,5 mld
dolarw w 2007 r. do ponad 2,5 mld dolarw w 2014 r. W 2014 r. napyw
bezporednich inwestycji zagranicznych do Tadykistanu wynis 261 mln dolarw,
z czego warto chiskich stanowia 107 mln dolarw. Wedug stanu na koniec 2014 r.
cakowita warto BIZ w Tadykistanie przekroczya sum 3,1 mld dolarw w 2005 r.
wynosia ona 22,8 mln dolarw.
Turkmenistan posiada bogate zoa gazu ziemnego. Rwnoczenie pastwo to uchodzi

za najsabsze pod wzgldem liberalizacji gospodarczej i handlowej w Azji Centralnej.
W przeciwiestwie do Kazachstanu i Kirgistanu, ktre szybko zreformoway swoje
gospodarki w kierunku rynkowym, Turkmenistan realizuje strategi narodowej drogi
rozwoju. Udzia Turkmenistanu w gospodarce wiatowej jest bardzo niewielki, nawet
w porwnaniu do pozostaych pastw centralnoazjatyckich. Wadze Turkmenistanu nie
s zainteresowane doczeniem do wiatowej Organizacji Handlu (WTO), ponadto nie s
pastwem czonkowskim w Azjatyckim Banku Inwestycji Infrastrukturalnych, co jest
ewenementem spord pastw regionu6. Turkmenistan ma plany zwikszania produkcji
gazu ziemnego, swojego kluczowego surowca, i eksportowania go na rynki, ktre s
objte Nowym Jedwabnym Szlakiem. Szczeglnie wanymi pastwami s Chiny i Iran.
Turkmeska strategia narodowa Era potgi i szczcia ma stanowi nowy bodziec
w uzyskiwaniu dostpu do gospodarek objtych chisk inicjatyw Jednego Pasa,
Jednej Drogi.
W 2016 r. Turkmenistan znajdowa si w kryzysie gospodarczym 7. Istotny wpyw na

pogorszenie sytuacji gospodarczej mia spadek cen gazu ziemnego (niemal trzykrotny
w ostatnich trzech latach), ktry jest jedynym rodkiem dochodu dla tego pastwa. Na
pocztku 2016 r. Rosja przestaa by odbiorc turkmeskiego gazu. Natomiast zyski
z eksportu gazu do Chin i Iranu byy niewielkie. Pod koniec 2016 r. doszo do sporu
midzy Turkmenistanem i Iranem w sprawie spat zaduenia za gaz ziemny.
W zaistniaej sytuacji jedynym klientem Aszchabadu jest Pekin, ktry jednak potrafi
twardo negocjowa, wykorzystujc swoje strategiczne znaczenie i fakt, e posiada
surowce 8 . Chiny udzieliy poyczki Turkmenistanowi na rozwj pola gazowego
Galkynysz i na budow gazocigu do wysyania turkmeskiego gazu do Chin. Pekin
kupuje gaz ziemny od Turkmenistanu po niskich cenach. Turkmeskie wadze
prawdopodobnie sprzedaj gaz ziemny do Chin po cenie 185 dolarw za 1000 m 9.
Sprzeda gazu suy przede wszystkim do obsugi spaty wielomiliardowych kredytw
udzielonych Turkmenistanowi przez Chiny. Elity polityczne w Turkmenistanie wykazuj
niezadowolenie ze zbyt duego uzalenienia od ChRL, ktra kupuje ok. 80 mld m
turkmeskiego gazu ziemnego. Std wadze w Aszchabadzie szukaj sposobw na
dywersyfikacj sprzeday swojego gwnego produktu eksportowego10.
92 | Marek Borys
Obroty handlowe midzy Chinami a Turkmenistanem wzrosy z 7 mld dolarw
w 2012 do 9,5 mld dolarw w 2015 r. W rezultacie ChRL staa si najwikszym
partnerem handlowym Turkmenistanu11. W 2014 r. napyw bezporednich inwestycji
zagranicznych do Turkmenistanu wynis 3,2 mld dolarw, z tego udzia Chin wynis
195 mln dolarw. Wedug stanu na koniec 2014 r. cakowita warto chiskich BIZ
w Turkmenistanie przekroczya 447 mln dolarw. W 2005 r. wynosia 0,2 mln
dolarw12.
Naley odnotowa, e na granicy turkmesko-afgaskiej (744 km) nadal istniej

problemy zwizane z bezpieczestwem. Wadze turkmeskie zaprzeczaj istnieniu
realnego zagroenia ze strony Afganistanu. Ponadto trudna sytuacja gospodarcza
wpywa na rozgoryczenie mieszkacw Turkmenistanu.
W pierwszej dekadzie XXI w. w Azji Centralnej uwidoczni si wzrost wpyww Chin

w regionie, szczeglnie w wymiarze gospodarczym. Wedug danych Midzynarodowego
Funduszu Walutowego (MFW) obroty handlowe Azji Centralnej z Chinami dynamicznie
wzrastay. W 2000 r. wynosiy poniej 1 mld dolarw, w 2010 r. osigny warto
30 mld dolarw, natomiast w 2013 r. 50 mld dolarw13. Uwaa si, e ta ostatnia
warto moe by zaniona, gdy celnicy z pastw Azji Centralnej maj tendencj do
zaniania danych dotyczcych obrotw handlowych z Chinami. Pastwo rodka zyskao
na znaczeniu szczeglnie jako kluczowy inwestor w sektorze energetycznym w Azji
Centralnej, w tym zaangaowany w realizacj projektw budowy nowych rurocigw.
Ponadto Pekin sta si gwnym, zewntrznym dawc kredytw w Azji Centralnej.
W czasie kryzysu finansowego Chiny udzieliy poyczek do realizacji umw dotyczcych
energii. Turkmenistan na przykad otrzyma poyczk w wysokoci 8 mld dolarw.
Chiny rwnie stay si gwnym dostarczycielem pomocy rozwojowej dla regionu.
W 2014 r. obroty handlowe Chin z Azj Centraln spady do poziomu 45 mld dolarw 14.
Warto handlu Chin z Turkmenistanem wyniosa 9 700,1 mln dolarw
(import 1 049,1; eksport 8 651), z Kirgistanem 5 811,3 mln dolarw
(import 5 769,5; eksport 41,8), a z Tadykistanem 2 759,4 mln dolarw
(import 2 716,1; eksport 43,3). W 2015 r. jak wynika z tabeli nr 1 Chiny byy
najwikszym partnerem handlowym Kirgistanu (48,2 proc.), Tadykistanu (36 proc.)
i Turkmenistanu (43 proc,), zdecydowanie wyprzedzajc pod tym wzgldem inne
pastwa (w tym Rosj), a take UE. Uwag zwraca znaczne uzalenienie Kirgistanu
i Tadykistanu od importu produktw z Chin (odpowiednio 56,6 proc. i 42,3 proc.
caoci importu). W przypadku Turkmenistanu eksport do Chin, gwnie gazu ziemnego,
odpowiada za zdecydowan wikszo (68,7 proc.) caoci eksportu.
Tabela 1. Gwni partnerzy handlowi Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu w 2015 r.

Import Eksport Cakowita wymiana handlowa
Partner Warto Udzia Partner Warto Udzia Partner Warto Udzia %

mld % mld euro % mld euro
euro
Kirgistan
wiat 7 509 100,0 wiat 1,391 100,0 wiat 8 900 100,0
1. Chiny 4 248 56,6 1. Szwajcaria 362 26,0 1. Chiny 4 294 48,2
2. Rosja 1 288 17,2 2. Uzbekistan 313 22,5 2. Rosja 1 346 15,1
3. Kazachstan 748 10,0 3. Kazachstan 289 20,8 3. Kazachstan 1 037 11,6
Tadykistan
wiat 4 213 100,0 wiat 844 100,0 wiat 5 057 100,0
1. Chiny 1 781 42,3 1. Turcja 167 19,8 1. Chiny 1 822 36,0
2. Rosja 751 17,9 2. Kazachstan 149 17,6 2. Rosja 799 15,8
3. Kazachstan 550 13,1 3. Szwajcaria 116 13,7 3. Kazachstan 699 13,8
Turkmenistan
wiat 7 345 100,0 wiat 9,343 100,0 wiat 16 688 100,0
1. Turcja 1 842 25,1 1. Chiny 6 414 68,7 1. Chiny 7 220 43,3
2. UE (28) 1 205 16,4 2. Turcja 457 4,9 2. Turcja 2 299 13,8
3. Rosja 906 12,3 3. UE (28) 396 4,2 3. UE (28) 1 601 9,6
rdo: opracowanie wasne na podstawie: European Commission, Directorate-General for Trade
(4.11.2016).
Warto zauway, e ok. 8090 proc. chiskiego eksportu do Azji Centralnej skada si
z gotowych, zrnicowanych towarw. Tymczasem 75 proc. eksportu pastw
centralnoazjatyckich do Chin obejmuje gwnie surowce energetyczne i metaliczne.
Zdaniem czci ekspertw wskazuje to, e Chiny przeksztacaj lokalne gospodarki
w swoje bazy pozyskiwania surowcw. Pastwo rodka przyczynia si do niszczenia
sabych, jeszcze pamitajcych czasy ZSRR, zakadw przemysu, ktry stanowi gwne
miejsce zatrudnienie dla ludnoci15.
Chiny obecnie importuj ponad poow turkmeskiego gazu, zarzdzaj kopalniami

zota w Kirgistanie i Tadykistanie oraz poszukuj pierwiastkw ziem rzadkich
w Tadykistanie16. Eksperci wskazuj, ze Turkmenistan i Tadykistan s w znacznym
stopniu uzalenione gospodarczo od Chin17. W przypadku Turkmenistanu wynika to
z faktu, e poza eksportem gazu i poyczkami udzielanymi przez Pekin pastwo to nie
ma innych rde generujcych dochody. W ostatnich latach Aszchabad zaciga due
kredyty w Chinach, oferujc w zamian dostawy gazu. Obecnie jednak zakupy gazu Chin
od Turkmenistanu nie zwikszaj si znaczco, co stawia w trudnej sytuacji wadze
w Aszchabadzie. Moe to rwnie oznacza, e ChRL nie jest zainteresowana
utrzymywaniem Turkmenistanu w tego rodzaju zalenoci.
94 | Marek Borys
3. Implementacja Nowego Jedwabnego Szlaku w Kirgistanie, Tadykistanie
i Turkmenistanie
Jako gwne projekty chiskiego Nowego Jedwabnego Szlaku w Azji Centralnej

dotyczce Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu naley wskaza18:
Gazocig Azja CentralnaChiny19, odcinek D. We wrzeniu 2013 r. Chiny

podpisay umowy z Uzbekistanem, Tadykistanem i Kirgistanem dotyczce budowy
czwartego odcinka (D) gazocigu Azja CentralnaChiny. Przewiduje si, e
odcinek D pozwoli zwikszy Turkmenistanowi wielko eksportu gazu do Chin
z 55 mld m do 85 mld m. Zgodnie z projektem turkmeski gaz ziemny ma by
transportowany przez Uzbekistan, Tadykistan i Kirgistan do Chin. Zakoczenie budowy
odcinka D przewidziano do 2016/2017 r. 20 Realizacja napotyka jednak szereg
problemw21. Na pocztku 2016 r. Uzbekistan zawiesi realizacj swojego wkadu do
odcinka D. Prawdopodobnie przyczyn jest ocena strony uzbeckiej, e chiskie
zapotrzebowanie na gaz ziemny bdzie spada. Oficjalnie wadze Uzbekistanu podaj
powody natury technicznej. Take Kirgistan na razie zawiesi realizacj swojej czci.
Wedug rde kirgiskich tocz si w tej kwestii jeszcze rozmowy. Wadze Kirgistanu
oczekuj, e Pekin dokona szacunku cakowitego kosztu tego projektu. Wwczas mog
rozpocz si prace nad jego realizacj. Budowa odcinka D na terytorium Tadykistanu
ju si rozpocza22. Obecnie stanowi ona najwiksz chisk inwestycj w tym kraju.
Cay odcinek D gazocigu ma mie dugo 1 tys. km. Koszt prac na terytorium
Uzbekistanu szacuje si na 800 mln dolarw. Kirgistan i Tadykistan oczekuj, e
zbudowany gazocig pozwoli im czerpa znaczce opaty tranzytowe za gaz ziemny.
W przypadku Kirgistanu mwi si nawet o kwocie 1 mld dolarw rocznie.
Korytarz ChinyAzja CentralnaAzja Zachodnia. Korytarz stanowi integraln

cz projektu Nowego Jedwabnego Szlaku i biegnie z chiskiego Xinjiangu przez
graniczc z Kazachstanem miejscowo Alaszanku, a nastpnie czy si z sieciami
kolejowymi Azji Centralnej i Zachodniej. W dalszym etapie korytarz biegnie w kierunku
Zatoki Perskiej, Morza rdziemnego oraz Pwyspu Arabskiego. Korytarz ten obejmuje
pi pastw Azji Centralnej, a take Iran i Turcj (Azj Zachodni)23.
Linia kolejowa ChinyKirgistanUzbekistan. Projekt nawizuje do

wczeniejszego planu budowy szybkiej linii kolejowej czcej miejscowoci
Kaszgar/Kaszi w Xinjiangu z miastem Osz w poudniowym Kirgistanie i Andian we
wschodniej czci Uzbekistanu. Wadze Kirgistanu zapowiedziay, e budowa odcinka
linii kolejowej po stronie kirgiskiej rozpocznie si w 2016 r. We wrzeniu 2015 r. wadze
Uzbekistanu owiadczyy, e ukoczyy ju 104 km odcinka poczenia kolejowego (ze
129 km) na swoim terytorium. jednak zauwaalny jest brak zdecydowania wadz
kirgiskich w implementacji swojej czci poczenia kolejowego. Pod koniec 2013 r.
prezydent Amazbek Atambajew twierdzi, e projekt ten nie przyniesie duych korzyci
dla Kirgistanu i jest korzystniejszy dla pastw ssiadujcych (mimo e w 2012 r.

postrzega t inwestycj za najwaniejszy projekt infrastrukturalny dla Kirgistanu).
Linia kolejowa ChinyKirgistanUzbekistan byaby najkrtszym poczeniem
kolejowym czcym nowoczesn fabryk wiata" (Chiny) z Bliskim Wschodem i duym
europejskim rynkiem24. Obecnie istnieje ju linia kolejowa UzbekistanTurkmenistan
Iran. Wedug szacunkw kirgiskich wadz budowa odcinka kolei bdzie wymagaa
stworzenia 30 tys. tymczasowych miejsc pracy, za po zakoczeniu budowy 3 tys.
staych miejsc pracy. Ponadto wadze Kirgistanu szacuj, e mog uzyskiwa przychody
roczne z tytuu tranzytu w wysokoci 200 mln dolarw. Regionalni obserwatorzy
uwaaj, e opnienia Kirgistanu w budowie swojego odcinka s wynikiem strategii
wadz tego kraju, ktre chc w ten sposb uzyska wiksze ustpstwa ze strony Chin.
W Azji Centralnej obserwuje si tendencj do okrelania realizowanych projektw przez

chiskich biurokratw i przedsibiorcw na tym obszarze jako cz Nowego
Jedwabnego Szlaku. Pocztkowe rozmowy dotyczyy gwnie projektw
infrastrukturalnych i eksportu nadmiaru mocy produkcyjnych w chiskim sektorze
przemysowym.
We wrzeniu 2013 r., przed szczytem Szanghajskiej Organizacji Wsppracy,

przewodniczcy ChRL Xi Jinping podj istotne decyzje wobec Kirgistanu, Tadykistanu
i Turkmenistanu. W stosunku do Kirgistanu zdecydowano o ustanowieniu
strategicznego partnerstwa (wczeniej w 2013 r. take z Tadykistanem, a w 2014 r.
z Turkmenistanem) oraz sfinansowaniu w kwocie 3 mld dolarw projektw
energetycznych zwizanych z budow odcinka gazocigu biegncego z Kirgistanu do
Chin o dugoci 225 km25. W przypadku Turkmenistanu rozpoczto pierwsz faz
produkcji gazu ziemnego z pola gazowego Galkynysz. W ramach podpisanej umowy
o partnerstwie strategicznym Pekin i Aszchabad zobowizay si do wsppracy we
wszystkich dziedzinach. W sferze politycznej oznacza to cis koordynacj dziaa na
najwyszych szczeblach, wzajemne zaufanie, niemieszanie si w sprawy wewntrzne
innego pastwa oraz przestrzeganie midzynarodowych norm i umw26. W sferze
gospodarczej strony zobowizay si do promowania wsplnego rozwoju, integracji
gospodarczej, uzupeniania si, prowadzenia wsppracy w zakresie inwestycji,
finansw, uprzemysowienia oraz intensyfikacji transgranicznego handlu. W sferze
bezpieczestwa partnerstwo strategiczne oznacza popieranie zasady jednych Chin,
zwalczanie terroryzmu oraz wsplne dziaania na rzecz rozwizywana problemw
regionalnych i globalnych w zakresie bezpieczestwa.
Kirgistan w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku intensyfikuje wspprac z Chinami

w trzech sferach: budowania linii kolejowych, infrastruktury drogowej i przejmowania
nadwyek produkcyjnych z Chin.
Chiny byy czsto krytykowane za sprowadzanie swojego personelu i sprztu do

realizacji projektw w Azji Centralnej. W ostatnim czasie pojawiaj si jednak opinie, e
96 | Marek Borys
chiskie firmy realizujce projekty w Azji Centralnej w coraz wikszym stopniu
zatrudniaj lokaln si robocz27. Dotyczy to szczeglnie pracownikw fizycznych, osb
do wykonywania prac biurowych i tumaczeniowych. Gorzej wyglda sytuacja przy
stanowiskach wymagajcych umiejtnoci technicznych czy zarzdzania (cho niektre
chiskie firmy, jak np. Huawei, oferuj takie moliwoci). Zatrudnianie lokalnych
pracownikw przez chiskie koncerny jest coraz czstsz praktyk, ktra korzystnie
odbija si na wizerunku danej firmy oraz odpowiada na zarzuty, jakie pojawiay si
w ostatnich latach. Przykadowo gdy w styczniu 2014 r. chiski koncern Zhongda
otworzy rafineri ropy naftowej w Karabata w Kirgistanie, natychmiast pojawiy si
zarzuty, e zaangaowanie chiskich firm nie przynosi dostatecznych korzyci dla
lokalnej spoecznoci, a do tego wie si z zanieczyszczeniem rodowiska.
Niewykluczone, e inicjatorami protestw byli kirgiscy politycy, ktrzy staraj si
wykorzystywa manifestacje jako element gry politycznej wobec Chin. W momencie
rozpoczcia budowy rafinerii w Karabata w 2013 r. procentowy stosunek pracownikw
lokalnych do chiskich wynosi 30 do 70. Jednak ju w 2015 r. stosunek ten zmieni si
na korzy lokalnych pracownikw i wynis 70 do 30.
W praktyce tylko niektre zarzdy chiskich koncernw potwierdzaj ch

przestrzegania przepisw i stosowanie si do minimalnych kwot zatrudniania lokalnych
pracownikw. Chiska sia robocza jest szczeglnie widoczna w Kirgistanie
i Tadykistanie. W Kirgistanie przy budowie dwch drg (BHP-Sarytash-Irkeshtam
i Biszkek-Naryn-Torugart) czciowo finansowanych przez Chiny 30 proc. stanowili
miejscowi pracownicy, za 70 proc. chiscy robotnicy. Ponadto 60 proc. surowcw
potrzebnych do realizacji projektw drogowych byo importowanych.
W Azji Centralnej pod wzgldem zatrudniania lokalnych pracownikw najbardziej

krytykowane s chiskie korporacje budowlane28. Od pewnego czasu wiele chiskich
firm z tej brany, w tym China Road and Bridge Corporation (CRBC), rywalizuje
w przetargach w Azji Centralnej, rozszerzajc oferty dotyczce spraw socjalnych, w tym
zatrudniania lokalnej siy roboczej. Kirgiski personel pracujcy w CRBC na pnocy
Kirgistanu potwierdza, e korporacja zatrudnia wielu lokalnych pracownikw.
Chiny w Azji Centralnej s krytykowane za brak przejrzystoci w udzielaniu kredytw.

Jest to wane, gdy Pekin jest jednym z gwnym poyczkodawcw w regionie.
Przykadowo Export-Import Bank of China by najwikszym wierzycielem Kirgistanu
pod koniec 2015 r. Zaduenie wobec chiskiego banku wynosio 1,3 mld dolarw, za
cae zaduenie zewntrzne Kirgistanu 3,6 mld dolarw29. Chiskie przedsibiorstwa
(zreszt nie tylko chiskie) s rwnie czsto oskarane o brak transparentnoci przy
prowadzonych operacjach w Azji Centralnej. Szczeglnie dotyczy to chiskich
koncernw dziaajcych w sektorze ropy naftowej i gazu ziemnego.
W ramach implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku Chiny i Kirgistan prowadz

rozmowy w sprawie relokacji 40 chiskich fabryk do Kirgistanu30. Proces przeniesienia
chiskich fabryk ma odbywa si w ramach implementacji Pasa Ekonomicznego

Jedwabnego Szlaku. Zagadnienie to zostao po raz pierwszy poruszone podczas wizyty
premiera Kirgistanu Temira Sariewa w Chinach w grudniu 2015 r. Rzd kirgiski wyszed
z inicjatyw relokowania nadmiernych zdolnoci produkcyjnych Chin do siebie, gdy
uwaa, e przyczyni si to do uprzemysowienia kraju i zwikszenia zdolnoci
eksportowych lokalnych gospodarek. Z kolei kirgiskie spoeczestwo obawia si
zaostrzenia chiskiej ekspansji. Wadze w Biszkeku ju wyselekcjonoway podupadajce
rodzime firmy, ktre zostan przejte przez Chiny. W celu ochrony interesw kraju
kirgiskie wadze postawiy Chiczykom warunki. Dotycz one m.in.: gwarancji
zatrudnienia 80 proc. kirgiskich pracownikw w przejmowanych zakadach
i minimalizacji szkd wyrzdzanych rodowisku naturalnemu.
Kirgiskie Ministerstwo Gospodarki wskazuje korzyci, na jakie mog liczy chiscy

inwestorzy. Dotycz one liberalnych ram prawnych, korzystnego systemu podatkowego,
taniej energii elektrycznej oraz taniej siy roboczej. Ponadto Ministerstwo Finansw
spodziewa si, e relokacja chiskich fabryk do Kirgistanu wpynie korzystnie na
kirgisk gospodark, przyczyniajc si do zwikszenia wpyww z podatkw i tworzenia
nowych miejsc pracy. Pekin oficjalnie zgodzi si na relokacj swoich przedsibiorstw do
Kirgistanu podczas wizyty ministra spraw zagranicznych ChRL Wang Yi w Biszkeku
22 maja 2016 r. Wang spotka si z prezydentem Kirgistanu Amazbekiem
Atambajewem i zosta odznaczony Orderem Danaker" za wkad we wzmacnianie
stosunkw dwustronnych, a take rol Chin w udanej budowie elektrowni wodnych
Kemin oraz Datka.
O ile rzd kirgiski pozytywnie podchodzi do relokacji chiskich fabryk, o tyle

przedstawiciele kirgiskiego parlamentu s sceptyczni. Jako gwne zastrzeenia s
wysuwane obawy o pogorszenie stanu rodowiska naturalnego, pogbienie zjawiska
korupcji i wzrost nielegalnej imigracji z Chin do Kirgistanu. Wedug nieoficjalnych
rde w Kirgistanie pracuje prawdopodobnie ok. 300 tys. nielegalnych imigrantw
z Chin.
W zwizku z planami relokacji chiskich fabryk i tworzenia nowych miejsc pracy nie
sabn obawy dotyczce ekspansji chiskiej w Kirgistanie. W 2014 r. dziaacze ruchu
Koalicji Nowej Generacji (ang. New Generation Coalition) organizowali protesty
przeciwko polityce imigracyjnej rzdu, ktra w opinii protestujcych nie zapobiega
nielegalnej imigracji chiskiej. Ponadto podnoszono zarzut, e wikszo chiskich
pracownikw ma wysze pace ni lokalna ludno. Upolitycznienie powyszych kwestii
moe doprowadzi do pogbienia niezadowolenia spoecznego, wybuchw kolejnych
protestw, przestojw produkcyjnych w chiskich zakadach czy nawet aktw sabotau
(np. odcicia energii elektrycznej w chiskich fabrykach). Uwaa si, e partie
opozycyjne mog prbowa zyskiwa poparcie spoeczne, wykorzystujc
niezadowolenie ludnoci.
98 | Marek Borys
Istniej obawy, e w ramach wysikw na rzecz poprawy stanu rodowiska naturalnego
Chiny zamierzaj przenosi swoje fabryki (m.in. z prowincji Hebei, ktra uchodzi za
jeden z najbardziej zanieczyszczonych regionw Chin) do innych pastw. Projekty
oficjalne realizowane w ramach Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku mog spotka
si z niezadowoleniem lokalnych spoecznoci w Kirgistanie, ktre obawiaj si
degradacji rodowiska wywoanej przez chiskie podmioty.
W zwizku z powyszym niektre chiskie inwestycje w Kirgistanie s obwarowane

zobowizaniem do uywania najnowszej technologii i budowy wedug standardw
pozwalajcych na minimalizacj zanieczyszczania rodowiska. Przykadem jest
rozpoczta w sierpniu 2014 r. budowa najwikszej fabryki cementowej w Kemin, 13 km
na wschd od Biszkeku przez chiski koncern ZETH-Cement31. Chiska inwestycja
przewiduje pocztkowe finansowanie w kwocie 70 mln dolarw. Cementowania ta ma
pokrywa potrzeby Kirgistanu, nadwyki produkcyjne za maj by eksportowane do
innych krajw regionu, w tym szczeglnie do Kazachstanu.
Zaangaowanie Chin w Azji Centralnej przyczynia si w duym stopniu do

utrzymywania rozbudowanej sieci handlowej, ktra nie tylko zapewnia niskie koszty
produkowanych wyrobw, ale take pozwala na zatrudnienie setek tysicy handlowcw
pracujcych na wasny rachunek w regionie32. Pod tym wzgldem Kirgistan odgrywa
istotn rol, gdy sta si hubem w imporcie produktw z Chin do Azji Centralnej.
W kontekcie chiskiej inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku na znaczeniu powinny
zyska kirgiskie bazary, w tym najwiksze z nich: Dordoy i Karasuu. Szacuje si, e ok.
80 proc. towarw sprzedawanych na tych rynkach jest produkowanych w Chinach. S
one importowane przez osoby samozatrudnione dziaajce indywidualnie lub w maych,
spersonalizowanych sieciach handlowych. Z bada przeprowadzonych przez
H.K. Karrara wynika, e kupcy na bazarach nie maj poczucia, aby import z Chin niszczy
lokaln produkcj. Bazary stanowi dla wielu ludzi z Azji Centralnej zatrudnienia szans
na znalezienie pracy, gdy w innych sektorach gospodarki perspektywy s ograniczone.
Wsppraca chisko-kirgiska obejmuje rwnie budow elektrowni wodnych.

W kwietniu 2016 r. kirgiski wicepremier Oleg Pankratov spotka si z przedstawicielami
chiskiej korporacji Chinas State Power Investment Corporation w celu omwienia
planu budowy kaskady czterech elektrowni wodnych na rzece Naryn33. Kirgizi zerwali
umow z rosyjskimi spkami, ktre miay uczestniczy w dwch projektach budowy
hydroelektrowni. Obecnie Chiny maj przej realizacj tego projektu. Warunki umowy
nie s jeszcze znane.
Innym elementem eksportowanym przez Chiny do Kirgistanu w ramach inicjatywy

Nowego Jedwabnego Szlaku s technologie rolnicze, w tym przykadowo technologia
uprawy baweny34.
Wane chiskie inwestycje w Tadykistanie dotycz budowy drg i cementowni.

Chiski koncern CNPC zobowiza si zainwestowa 3,2 mld dolarw w budow odcinka
gazocigu biegncego przez terytorium Tadykistanu. Jedn z najnowszych inicjatyw
Chin w tym pastwie jest rozpoczcie budowy zakadu przetwrstwa metali w miecie
Istiklol (pnocny Tadykistan) 35 . Projekt jest finansowany przez stron chisk
(200 mln dolarw). Ponadto w planie jest budowa tadycko-chiskiej strefy
przemysowej o powierzchni 70 hektarw w Istiqlol. Na pocztku 2016 r. rzd
Tadykistanu ogosi, e Chiny planuj przeznaczy 500 mln dolarw na budow
siedmiu przedsibiorstw przemysowych w tej strefie. Z kolei w grudniu 2016 r.
Duszanbe zatwierdzio umow dotyczc przejcia przez chiskiego inwestora Henan
Zhong-Ya Holding Group tadyckiej fabryki nawozw (OAO Azot) 36, ktra od 2014 r. nie
prowadzia dziaalnoci. W cigu nastpnych trzech lat chiski inwestor ma
zainwestowa w ten zakad 300 mln dolarw. Ponadto fabryka bdzie przez nastpne
sze lat zwolniona z podatkw, co ma przyczyni si do odbudowania jej rentownoci.
Wedug umowy przez pierwsze 10 lat udziay chiskie w tym zakadzie maj wynosi
51 proc., pozostae nale do rzdu tadyckiego. Generalnym dyrektorem zakadu ma
by przedstawiciel Chin. Wedug umowy 30 proc. zyskw ma i na konto pastwa
tadyckiego, reszta dla inwestora chiskiego. Ponadto rzd tadycki stawia warunek, e
poow pracownikw na pocztku dziaania fabryki maj stanowi obywatele
Tadykistanu. Liczba ta powinna wzrosn do 90 proc. w cigu 18 miesicy.
W 2016 r. chiski producent urzdze energetycznych TBEA zawar umow

z Tadykistanem. Wedug umowy TBEA ma by gwnym rdem zasilania tadyckiej
stolicy Duszanbe37. W ramach projektu stolica Tadykistanu ma otrzymywa 60 proc.
energii, a take usugi ogrzewcze. Cakowita moc zainstalowana ma wynie 400 MW
i generowa energi elektryczn wielkoci 9,6 mln kWh dziennie. Umowa rwnie
przewiduje zatrudnienie 700 lokalnych pracownikw.
Warto odnotowa, e we wrzeniu 2015 r. Chiny i Tadykistan podpisay umow

w sprawie swapu walutowego o wartoci 500 mln dolarw38. W ten sposb Pekin chce
wspiera tadyck walut przed zawirowaniami rynkowymi, wspiera spacanie
deficytu Tadykistanu, pomaga w rozwoju maych i rednich przedsibiorstw
tadyckich, ktre stanowi rdo utrzymania dla poowy siy roboczej tego kraju. Jest to
dalsze dziaanie Chin suce zwikszeniu wpywu na tadyck gospodark. Pastwo
rodka ju jest najwikszym inwestorem i gwnym partnerem handlowym
Tadykistanu. Wczeniej chiscy inwestorzy obiecali zainwestowa w tym kraju 6 mld
dolarw w cigu nastpnych trzech lat. Warto zauway, e PKB Tadykistanu w 2014 r.
nie przekroczyo 8,5 mld dolarw.
Export-Import Bank of China zachca Tadykistan do korzystania z nisko

oprocentowanych kredytw w tym banku. Kredyty udzielane przez Chiny
w Tadykistanie i Kirgistanie, nawet o niskim oprocentowaniu, budz wtpliwoci jeli
chodzi o ich spacalno. Chiny staraj si tak zabezpiecza udzielane kredyty, aby
100 | Marek Borys

w sytuacji braku spaty gotwk uzyska w zamian dostp do surowcw w krajach Azji
Centralnej.
Take w odniesieniu do Tadykistanu pojawiaj si informacje, zgodnie z ktrymi przy

chiskich inwestycjach zatrudnianych jest coraz wicej miejscowych pracownikw. Na
przykad chiskie przedsibiorstwo Xinjiang Zhongtai oferuje zatrudnienie ponad 3 tys.
lokalnych pracownikw w parku tekstylnym, ktry jest w trakcie budowy w Dangarze
w Tadykistanie. Podobne zapewnienia ze strony chiskich firm pojawiaj si przy
realizacji projektw, takich jak budowa cementowni, przedsibiorstw grniczych czy
rafinerii itp 39 . Przykadowo chiskie przedsibiorstwo pastwowe Yanjin (SOE)
realizowao projekt pomocowy w miejscowoci Nurek dotyczcy budowy dwch szk.
Wedug zezna osb trzecich przy budowie zatrudnieni byli tadyccy pracownicy, ale
w skad kadry kierowniczej i personelu technicznego wchodzili tylko Chiczycy.
Podobny trend obserwuje si w tadyckim sektorze rolniczym. Naoczni wiadkowie

(obserwujcy dziaalno Chiczykw zim 20142015) potwierdzaj, e kilka firm
chiskich wymienia pracownikw lokalnych ze znajomoci jzyka rosyjskiego na
pracownikw lokalnych znajcych jzyk chiski. W regionie mona czsto spotka osoby
zatrudnione do prac biurowych w chiskich firmach bd na stanowiskach tumaczy
wadajcych jzykiem chiskim.
O rosncych wpywach Chin w Tadykistanie wiadczy napyw chiskich pracownikw,

przedsibiorcw i pienidzy40. Chiny rozszerzaj swoje wpywy finansowe w rnych
sektorach tadyckiej gospodarki. Wykupywane s przedsibiorstwa przemysowe,
przejmowana kontrola nad ziemi uprawn. Na poziomie lokalnym dochodzi rwnie do
konfliktw midzy Chiczykami a Tadykami. Zdarza si, e chiscy waciciele
dzierawicy ziemi od pastwa zatrudniaj tadyckich pracownikw, ktrzy s gorzej
traktowani i opacani ni chiscy.
Wanym momentem w kontekcie wsppracy Chin z Turkmenistanem na rzecz

implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku byo otwarcie ostatniego poczenia
transnarodowego korytarza kolejowego KazachstanTurkmenistanIran w grudniu
2014 r. Celem tego projektu jest zapewnienie wygodnego i ekonomiczne opacalnego
transportu towarw z Europy do Azji Centralnej, Azji Poudniowej i Bliskiego Wschodu.
Uruchomienie tego poczenia jest rwnie istotne z uwagi na jego podczenie do sieci
transportowej WschdZachd (EastWest Transport Network), tj. transkontynentalnej
trasy ChinyAzja CentralnaKaukazEuropa, ktra przebiega przez Turkmenistan
i Morze Kaspijskie. W lutym 2016 r. pierwszy pocig towarowy z 32 kontenerami
zawierajcymi towary z Chin przeby tras ze wschodniej chiskiej prowincji Zhejiang,
przejedajc przez terytorium Kazachstanu i Turkmenistanu, do Iranu. Podr trwaa
14 dni, a przebyty odcinek wynis 10 tys. km. Drog morsk podr z chiskiego portu
w Szanghaju do iraskiego portu w Bander Abbas trwaaby 45 dni. Turkmenistan
deklaruje ch wykorzystywania potencjau, jaki tkwi w moliwociach tranzytowych

Azji Centralnej. Z chiskiego punktu widzenia poczenie kolejowe ChinyKazachstan

TurkmenistanIran stanowi cz projektu Nowego Jedwabnego Szlaku41. Iran liczy, e
dziki temu projektowi stanie si regionalnym centrum kolejowym. Ponadto wadze
iraskie widz potencja w poczeniu si z transkaspijsk tras tranzytow, ktra jest
przedstawiana przez Kazachstan, Azerbejdan, Gruzj i Ukrain jako nastpny korytarz
do Europy. Pekin za dostrzega w tym poczeniu kolejowym nastpn tras, przez Iran,
uzyskania dostpu do rynku europejskiego.
Wan rol w poczeniu Chin i Turkmenistanu ma rwnie odgrywa planowane

poczenie kolejowe TurkmenistanAfganistanTadykistan (TAT). Budowa poczenia
kolejowego TAT zostaa zainaugurowana w czerwcu 2013 r. Celem tego projektu jest
poczenie drog kolejow Azji Centralnej z Oceanem Indyjskim. W ten sposb rynki Azji
Centralnej maj uzyska dostp do rynkw globalnych. Budowa poczenia kolejowego
o dugoci 635 km ma kosztowa ok. 2 mld dolarw42. Turkmenistan w implementacji
tego projektu widzi szans na uzyskanie dostpu do rozlegej sieci kolejowej w Chinach
i innych pastw rozwijajcych si w regionie Azji i Pacyfiku. W listopadzie 2016 r.
Turkmenistan zakoczy budow odcinka czcego go z Afganistanem. Wczenie si
Tadykistanu do tej inicjatywy umoliwioby mu uniezalenienie si od infrastruktury
tranzytowej Uzbekistanu. Jednak jak dotd Tadykistan nie rozpocz prac nad swoj
czci poczenia kolejowego, uzaleniajc to od postpu prac w Afganistanie. Z kolei
pogorszenie sytuacji bezpieczestwa w pnocnej czci Afganistanu nie pozwala
wadzom tego kraju rozpocz budowy swojego odcinka poczenia kolejowego.
W zaistniaej sytuacji Chiny wyraziy ch wczenia si do projektu TAT na pniejszym
etapie.
Turkmenistan podchodzi z entuzjazmem do rozwoju eurazjatyckich pocze

kolejowych 43 . Specjalici z Turkmeskiego Instytutu Planowania i Rozwoju
Strategicznego prognozuj, e poczenia KazachstanTurkmenistanIran oraz
TurkmenistanAfganistanTadykistan przyczyni si do zwikszenia tranzytu towarw
przez ten kraj o 25 mln ton rocznie.
Chiski koncern CNPC jest jedyn zagraniczn firm, ktra ma bezporedni dostp do
pl gazowych Turkmenistanu, w tym do pola gazowego Galkynysz. Cz ekspertw
twierdzi, e ekspansja energetyczna Pekinu w Turkmenistanie wpisuje si w realizacj
Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku. Ostrzegaj oni, e Turkmenistan w sektorze
energii staje si zbyt zaleny od Chin.
W zwizku z pojawiajcymi si niepokojami w pastwach centralnoazjatyckich

dotyczcymi zatrudniania przez chiskie koncerny i przedsibiorstwa swoich
pracownikw, niektre pastwa regionu (np. Turkmenistan i Uzbekistan) wprowadziy
limity zatrudniania 44 . Turkmenistan wymaga, aby przy chiskich projektach
zatrudnianych byo przynamniej 70 proc. pracownikw tego kraju.
102 | Marek Borys

W kontekcie chiskiego zaangaowania inwestycyjnego w Azji Centralnej warto
zwrci uwag na rol Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB). Bank
do tej pory dwa razy zaprezentowa zestawy projektw, ktre zamierza
finansowa 45 Wrd ogoszonych projektw wskazano m.in. udzielenie kredytu
w wysokoci 27,5 mln dolarw na rzecz poprawy drg przygranicznych na odcinku
DuszanbeUzbekistan (Dushanbe-Uzbekistan Border Road Improvement Project)
w Tadykistanie. Projekt ten jest wspfinansowany z Europejskim Bankiem Odbudowy
i Rozwoju. 75 proc. dotychczasowych projektw finansowanych przez AIIB
ukierunkowanych jest na realizacj chiskich wizji gospodarczych, w tym projekty
realizowane w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku46. To moe wiadczy o tym, e AIIB
jest narzdziem w realizacji Nowego Jedwabnego Szlaku. Naley doda, e
podstawowym narzdziem finansujcym przedsiwzicia w ramach Nowego
Jedwabnego Szlaku jest Fundusz Jedwabnego Szlaku.
4. Xinjiang jako pomost w relacjach z Azj Centraln w ramach koncepcji Nowego

Jedwabnego Szlaku
Ujgurski Region Autonomiczny Xinjiang ma odgrywa wan rol przy implementacji

Nowego Jedwabnego Szlaku. Pod jego auspicjami gwne firmy energetyczne Xinjiangu
intensyfikuj relacje handlowe Chin z Azj Centraln w zakresie energetyki47. Od 2014 r.
Xinjiang jest promowany jako jeden z siedmiu orodkw krajowych w dziedzinie
rozwoju chiskiej energetyki wiatrowej. W 2015 r. chiska firma Goldwind, dziaajca
w Xinjiangu w sektorze produkcji turbin wiatrowych, zdobya kontrakty na budow
elektrowni wiatrowych w caej Azji Centralnej. Ponadto w 2015 r. koncern Tebian
Electric Apparatus Stock Company, jeden z wikszych koncernw specjalizujcych si
w produkcji transformatorw, take dziaajcy w Xinjiangu, ogosi plany budowy
elektroenergetycznych linii przesyowych w Kirgistanie i elektrowni w Tadykistanie.
Chiski przywdca Xi Jinping nazywa elektrowni w Tadykistanie symbolem rosncej
przyjani" midzy Chinami i Tadykistanem, podkrelajc znaczenie Xinjiangu dla
implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku.
Kierownictwo Komunistycznej Partii Chin w Xinjiangu reprezentuje wadze centralne

w kontaktach z Azj Centraln. Zhang Chunxian, sekretarz KPCh w Xinjiangu,
sformalizowa partnerstwa handlowe z Tadykistanem i Kazachstanem, ktre zostay
inicjowane przez Xi Jinpinga podczas jego wizyty w 2013 r. w Azji Centralnej.
Partnerstwa te dotycz umw w zakresie rolnictwa, infrastruktury i handlu
z Tadykistanem.
Obecnie ok. 78 proc. eksportu Xinjiangu jest skierowane do pastw Azji Centralnej 48.
W zaoeniach chiskiej strategii intensyfikacja powiza gospodarczych Xinjiangu
z Azj Centraln ma przyczyni si do poprawy sytuacji Ujgurw i stabilizacji tej
prowincji. Zakada si, e stolica Xinjiangu, Urumczi, moe by przeksztacona
w regionalne centrum, w tym take finansowe. Jak dotd w Xinjiangu zainwestowano

ponad 91 mld dolarw w projekty infrastrukturalne majce wspiera rozwj handlu.

W zamierzeniu chiskich wadz Xinjiang ma sta si regionalnym centrum
transportowym w ramach Jednego Pasa, Jednego Szlaku, otwierajcym poczenia
z miastami w Azji Centralnej, Zachodniej, Poudniowej, a take Rosji i innych pastw.
Wedug danych Xinjiang Development and Reform Commission rodkowy szlak
transportowy w Xinjiangu ju jest otwarty i funkcjonuje, wymaga tylko dalszych
ulepsze. Pozostae szlaki transportowe na obszarze Xinjiang maj zosta uruchomione
w ramach 13. Planu Picioletniego (20162020). transportowe dziki poczeniom
transportowym Xinjiang ma sta si skadem i centrum dystrybucyjnym dla towarw
przechodzcych przez Azj Centraln i Chiny.
Tym, co stawia pod znakiem zapytania chisk wizj rozwoju regionu i zwizane z nimi
projekty, jest fakt, e od ogoszenia inicjatywy Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku
zmiany obserwuje si zmian dynamiki obrotw handlowych Xinjiangu z Azj
Centraln49. W 2015 r. spadek wymiany handlowej Xinjiangu z Azj Centraln by
wikszy ni w przypadku caociowych obrotw handlowych Chin z regionem. Xinjiang
odnotowa spadek wymiany handlowej z kadym pastwem Azji Centralnej poza
Turkmenistanem, co jest zwizane z budow nowego odcinka gazocigu w regionie.
Take Rada Gospodarczo-Handlowa Hongkongu (HTDC) poinformowaa, e po wielu

latach wzrostu w 2015 r. eksport z Xinjiangu do Azji Centralnej odnotowa spadek
o 25,4 proc. w porwnaniu do poprzedniego roku 50. Przykadowo eksport Xinjiangu do
Kirgistanu obniy si o 21,2 proc., co wynikao ze spadku popytu w tym kraju. Tym, co
negatywnie odbio si na sytuacji gospodarek Azji Centralnej, by spadek cen ropy
i innych surowcw. Ponadto znaczny spadek wartoci waluty w pastwach regionu
osabi ich si nabywcz.
5. Wyzwania i zagroenia dla implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku w Azji

Centralnej
Istnieje szereg czynnikw, ktre mog komplikowa realizacj chiskich projektw

infrastrukturalnych w Azji Centralnej51. Szczeglne znaczenie moe mie rozwj sytuacji
spoeczno-politycznej w pastwach centralnoazjatyckich oraz wzrost zagroe
terrorystycznych z zewntrz. Zagroenia wewntrzne w pastwach
centralnoazjatyckich dotycz przede wszystkim napi etnicznych. W przypadku
zagroe zewntrznych naley bra pod uwag dziaalno ugrupowa islamskich na
peryferiach Azji Centralnej (Iran, Afganistan, Pakistan). Wanym wyzwaniem jest take
problem zarzdzania projektami w Azji Centralnej.
Zagroenia zewntrzne wobec Azji Centralnej s zwizane z rosnc aktywnoci

ugrupowa terrorystycznych i rnego rodzaju ruchw powstaczych. Tzw. Pastwo
Islamskie (ISIS) otrzymao przyrzeczenie lojalnoci z frakcji talibw i Islamskiego Ruchu
Uzbekistanu (IRU). Uwaa si, e IRU prawdopodobnie straci setki rekrutw z Azji
104 | Marek Borys

Centralnej na rzecz ISIS ze wzgldu na popularno dihadu w Syrii i atwoci podry
do Syrii przez Turcj. Istnieje ryzyko, e ISIS zaktywizuje dziaalno w Azji Centralnej
w ramach propagowania idei Wilayat Khorasan" (Afganistan, Azja Centralna i Xinjiang).
Innym zagroeniem jest moliwo odrodzenia si Islamskiej Partii Turkiestanu (TIP),
znanej rwnie pod nazw Islamski Ruch Wschodniego Turkiestanu (ETIM), ktra
posiada bazy logistyczne w Turcji, kontakty z bojownikami i zwolennikami ISIS oraz
filiami al-Kaidy dziaajcymi w Syrii i Azji Poudniowo-Wschodniej. Wzrost zagroenia
ze strony TIP moe negatywnie rzutowa na chiskie interesy za granic oraz sytuacj
w Xinjiangu, co jest zwizane z Ujgurami. Od 2013 r. na znaczeniu ponownie zyskuj
ujgurscy rebelianci w Xinjiangu i na terytorium wschodnich Chin. Doroczny raport dla
amerykaskiego Kongresu na temat stosunkw Chin i Azji Centralnej zwraca uwag, e
polityka Chin ukierunkowana na integracj z Xinjiangiem jest bardzo represyjna (wrcz
brutalna), alienuje Ujgurw i ponadto zaostrza napicie etniczne na tym obszarze52.
Uwaa si, e polityka Pekinu przyczynia si do pogbiania nieufnoci midzy Ujgurami
a ludnoci Han.
16 grudnia 2014 r. przebywajcy w Astanie premier Chin Li Keqiang wysun

propozycj, aby Szanghajska Organizacja Wsppracy (SOW) staa si stranikiem
Eurazji. Zdaniem ekspertw ten pomys powizany jest z obawami Chin wobec kwestii
bezpieczestwa w zakresie implementacji Nowego Jedwabnego Szlaku53.
Przy realizacji Nowego Jedwabnego Szlaku Chiny musz liczy si wyzwaniami

w wymiarze politycznym i geopolitycznym. 30 sierpnia 2016 r. doszo do samobjczego
ataku na ambasad Chin w Kirgistanie. By to pierwszy taki przypadek w Azji Centralnej.
Kirgiskie suby bezpieczestwa przypisuj przeprowadzenie ataku bojwkarzom
ujgurskim. Cho wydarzenie to pokazao, e chiskie interesy w regionie mog by
zagroone, to ChRL nie zamierza zmniejsza aktywnoci w Azji Centralnej.
W nastpnych latach Pekin pozostanie gwnym partnerem gospodarczym Azji
Centralnej54. Oczekuje si, e projekty realizowane w ramach Nowego Jedwabnego
Szlaku przyczyni si do zwikszania bezpieczestwa w regionie.
Pekin obawia si pogbienia niestabilnoci w Afganistanie, co moe oddziaywa na

inne pastwa regionu. Z tego powodu chiskie wadze wspieraj Tadykistan, Kirgistan
i Turkmenistan w kwestiach bezpieczestwa. W 2013 r. pojawiy si informacje, e
Chiny przekazay Turkmenistanowi swj system obrony przeciwlotniczej HQ-9
w ramach rozliczenia za dostawy gazu ziemnego. W sierpniu 2016 r. Chiny podpisay
wspln deklaracj w sprawie utworzenia koordynacyjnej grupy antyterrorystycznej
z udziaem Pakistanu, Afganistanu i Tadykistanu55. Wsppraca ta ma by realizowana
w ramach tzw. Czterostronnego mechanizmu wsppracy i koordynacji
(ang. Quadrilateral Cooperation and Coordination Mechanism), a jej celem ma by
wsppraca midzy pastwami czonkowskimi w sferze przeciwdziaania
rozprzestrzeniania si terroryzmu oraz wsppraca wywiadowcza. Powoanie grupy
antyterrorystycznej pokazuje, e Chiny wychodz z inicjatyw w kwestii bezpieczestwa

w Azji Centralnej, gdy obawiaj si napi i kryzysw w regionie, w tym zwaszcza

dziaalnoci bojownikw islamskich.
Wzrost chiskich wpyww w Azji Centralnej i pastwach objtych Pasem

Ekonomicznym Jedwabnego Szlaku wpisuje si w realizacj szeregu celw
bezpieczestwa narodowego Chin56. Wsppraca gospodarcza Chin, w tym szczeglnie
Xinjiangu z Azj Centraln, ma przyczyni si nie tylko do zacienienia stosunkw
z poszczeglnymi pastwami, lecz take do stabilizacji regionu. Chiskim wadzom
zaley na tym, aby pastwa regionu przeciwdziaay powstawaniu ugrupowa
o nastawieniu antychiskim. Wsppraca z Azj Centraln suy rwnie wzmacnianiu
bezpieczestwa energetycznego ChRL.
Przy realizacji projektw infrastrukturalnych w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku

chiskie wadze s naraone na rosnce nastroje antychiskie oraz regionalne podziay
etniczne i spoeczne. Spoecznoci lokalne w Azji Centralnej obawiaj si, e chiskie
wpywy w wymiarze gospodarczym przeksztac si we wpywy natury politycznej.
Obawy chiskich analitykw koncentruj si wok problemw sukcesji przywdztwa
i stabilnoci politycznej w pastwach regionu.
Projekty realizowane w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku bd naraone na

wyzwania zwizane z zarzdzaniem (governance) i powszechn korupcj w regionie.
Wedug nieoficjalnych szacunkw chiskich oficjeli straty w inwestycjach spowodowane
powyszymi czynnikami mog wynosi: 80 proc. w Pakistanie, 50 proc. w Birmie
i 30 proc. w Azji Centralnej. Innym problemem jest uwikanie szeregu finansowanych
przez Chiny inwestycji infrastrukturalnych w lokalne napicia etniczne57. Cho chiskie
wadze nie s zainteresowane angaowaniem si w konflikty wewntrzne, to regionalni
gracze polityczni staraj si wciga Chiny i chiskie przedsibiorstwa w lokalne spory.
W 2015 r. Economist Intelligence Unit dokonaa oceny ryzyka kredytowego w wymiarze

operacyjnym w obszarze Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku i Morskiego
Jedwabnego Szlaku XXI w.58 Wedug szacunkw EIU najgorzej pod tym wzgldem
wypadaj Afganistan i Irak, ktre s uwikane w konflikty. Zgodnie z raportem EIU
powane ryzyka inwestycyjne zwizane z Nowym Jedwabnym Szlakiem czekaj rwnie
chiskie firmy w Tadykistanie.
Pytaniem otwartym pozostaje kwestia, czy realizacja nowych projektw dotyczcych

infrastruktury transportowej wpynie na poprawienie efektywnoci procedur
granicznych i na redukcj wysokich nieformalnych opat i innych barier hamujcych
handel transgraniczny w Azji Centralnej. Jako szczeglnie problematyczne wskazuje si
przede wszystkim przecigajce si odprawy celne wynikajce z powodw
biurokratycznych, arbitralne konfiskaty towarw, czste zmiany w procedurach celnych
bez uprzedniego powiadomienia, korzystanie z nadmiernej dokumentacji oraz brak
odpowiednich protokow, aby zapewni dogodny proces odwoa59.
106 | Marek Borys

Inicjatywa Nowego Jedwabnego Szlaku niesie za sob rwnie implikacje geopolityczne
dla regionu. Obecnie zarwno USA, jak i Rosja popieraj chisk inicjatyw, ale
z rnych przyczyn. Waszyngton postrzega chisk koncepcj jako instrument, ktry
bdzie promowa szeroko pojt infrastruktur (ang. connectivity) w Azji Centralnej
i oferowa alternatyw dla rosyjskich projektw w regionie. Z kolei Kreml uwaa Nowy
Jedwabny Szlak i partnerstwo strategiczne z Chinami jako element przeciwdziaania
wpywom Zachodu w regionie. W obecnych uwarunkowaniach Moskwa wydaje si
akceptowa chiskie plany w Azji Centralnej. Przedmiotem debat midzy Rosj
a Chinami jest pozostaje kwestia tego, jak pogodzi chiski Nowy Jedwabny Szlak
z rosyjskim projektem Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej.
6. Ocena korzyci ze wsppracy midzy Chinami a pastwami

centralnoazjatyckimi
Spoeczestwa w pastwach centralnoazjatyckich nadal nie widz, jakie korzyci bd

odnosi z implementacji projektw Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku w regionie
60. Pojawiaj si obawy, e Nowy Jedwabny Szlak bdzie przynosi korzyci tylko
Chinom. Chodzi przede wszystkim o wykorzystanie tworzonych korytarzy

gospodarczych do transportu surowcw do Chin i wysyania chiskich produktw przez
Azj Centraln na inne rynki. Najwiksze korzyci w Azji Centralnej ewentualnie mog
odnie elity tych krajw, ktre negocjuj warunki realizacji projektw z Chinami lub
przedstawiciele najwaniejszych przedsibiorstw pastwowych, ktre uczestnicz
w implementacji projektw. Jeli lokalne spoecznoci nie bd dostrzega korzyci
z chiskiego Nowego Jedwabnego Szlaku, to chiska strategia moe by postrzegana
przez spoeczestwa regionu jako projekt geopolityczny, za pomoc ktrego Pekin chce
rozszerzy wpywy w Azji Centralnej.
Plan dziaania (The Action Plan), ktry chiski rzd wyda w marcu 2015 r., okrela cele
projektu Nowego Jedwabnego Szlaku. Szczeglnie zwraca si uwag na rozwj
transgranicznych stref wsppracy gospodarczej oraz parkw i klastrw
przemysowych, ktre maj suy wsppracy inwestycyjnej. Niektre pastwa Azji
Centralnej posiadaj specjalne strefy ekonomiczne, utworzone jeszcze przed
ogoszeniem Nowego Jedwabnego Szlaku. Uwaa si, e w ramach inicjatywy Jednego
Pasa, Jednej Drogi chiskie inwestycje w specjalnych strefach ekonomicznych pastw
Azji Centralnej bd realizowane w sposb bardziej zaplanowany i kompleksowy.
Przewiduje si rwnie, e Chiny zamierzaj tworzy strefy wolnego handlu w regionie.
Dziaania Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu w ostatnich trzech latach dowodz,

e pastwa te chc wykorzysta szanse oboplnie korzystnej wsppracy z Chinami
w ramach Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku. Narodowe strategie rozwoju
powyszych pastw centralnoazjatyckich wspgraj z celami chiskiego Nowego

Jedwabnego Szlaku. Ponadto wszystkie omawiane pastwa regionu s strategicznymi

partnerami ChRL.
Chiskie interesy w Azji Centralnej dotycz w szczeglnoci kwestii bezpieczestwa, co

jest powizane z utrzymaniem stabilnoci w chiskiej prowincji Xinjiang, graniczcej
z Kirgistanem, Tadykistanem i Kazachstanem. Tworzenie korytarzy gospodarczych do
Azji Centralnej ma suy promocji rozwoju Xinjiangu. Zaangaowania Chin w Azji
Centralnej suy rwnie zapewnieniu bezpieczestwa energetycznego przez
uzyskiwanie dostpu do tamtejszych surowcw naturalnych, w tym szczeglnie
strategicznych ropy naftowej i gazu ziemnego.
W ramach Nowego Jedwabnego Szlaku Chiny realizuj szereg wanych projektw

dotyczcych Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu. Realizacja najwaniejszych
inicjatyw napotyka jednak szereg problemw. Zwaszcza chiskie projekty
infrastrukturalne staj si przedmiotem rozgrywek centralnoazjatyckich elit rzdzcych,
ktre d do wynegocjowania jeszcze wikszych zyskw z realizowanych
przedsiwzi.
Przez zaangaowanie w Azji Centralnej Chiny odgrywaj pozytywn rol w regionie 61.
Przede wszystkim przyczyniaj si do transformacji gospodarek lokalnych w kierunku
wikszego oparcia o usugi i nowe technologie oraz powstawania nowych miejsc pracy.
Chiska obecno usprawnia wczanie pastw regionu w rynek globalny. Szczeglnie
wida to na przykadzie Kirgistanu, w ktrym du rol odgrywa reeksport chiskich
towarw na rynki pozostaych pastw Azji Centralnej, Rosji i w kierunku Bliskiego
Wschodu.
Chiny s obecnie najwikszym partnerem handlowym Kirgistanu, Tadykistanu

i Turkmenistanu oraz kluczowym inwestorem w tych pastwach. Silna obecno Chin
rodzi obawy o nadmierne uzalenienie si gospodarcze pastw regionu od Pekinu.
Take spoecznoci lokalne maj obawy wobec rosncych wpyww chiskich.
Jednym z waniejszych trendw uwidaczniajcych si przy realizacji projektw Nowego

Jedwabnego Szlaku w analizowanych pastwach jest rosncy udzia lokalnej siy
roboczej. Chiskie wadze i koncerny zaczynaj dostrzega korzyci wizerunkowe
pynce z zatrudniania lokalnych pracownikw. Ponadto chiskie koncerny s coraz
bardziej konkurencyjne w zakresie oferowania programw socjalnych w stosunku do
innych koncernw zagranicznych.
W spoeczestwach regionu padaj zarzuty o brak transparentnoci umw zawieranych

midzy centralnoazjatyckimi rzdami a Chinami. W oczach mieszkacw ksztat wielu
umw sprzyja umacnianiu pozycji Pekinu i wiadczy o sabej sile negocjacyjnej wadz
pastwowych. Z uwagi na pojawiajce si zarzuty pastwa Azji Centralnej staraj si
broni przed zawieraniem niekorzystnych umw z Chinami. Z tego wzgldu na etapie
108 | Marek Borys

negocjacji coraz czciej proponowane s regulacje dotyczce zatrudniania lokalnych
i chiskich pracownikw czy klauzule o minimalizacji szkd dla rodowisku.
Mocno dyskutowanym zagadnieniem, zwaszcza w kontekcie stosunkw chisko-

kirgiskich, jest relokacja fabryk z Chin do Azji Centralnej. Fakt, e Chiczycy przenosz
stare i mao przydatne u siebie zakady przemysowe do pastw regionu, wie si m.in.
z problemem zanieczyszcze rodowiska. Naley mie jednak wiadomo, e kirgiskie
wadze popieraj relokacj chiskich fabryk, gdy postrzegaj to jako element
uprzemysowienia kraju. Rzdzcy Kirgistanem s rwnie zainteresowani
przejmowaniem przez Chiczykw stojcych na krawdzi bankructwa kirgiskich
zakadw przemysowych.
Pastwo rodka od dawna jest krytykowane w pastwach centralnoazjatyckich za

przeksztacenie lokalnych gospodarek w bazy surowcowe i niszczenie struktury
przemysowej, ktra i tak jest saba w Azji Centralnej. W ten sposb dziaalno
chiskich koncernw przyczynia si do niszczenia miejsc pracy, co spotyka si czasem
z ostrymi protestami wrd lokalnych spoecznoci, zwaszcza w Kirgistanie
i Tadykistanie. Chiskie podmioty s oskarane o prowadzenie polityki wyzysku,
nadmiernej ekspansji, stosowanie praktyk korupcyjnych, sprowadzanie robotnikw
kontraktowych z Chin kosztem zatrudniania lokalnej siy roboczej, szerzenia si
nielegalnej imigracji i przejmowanie ziemi uprawnej. Turkmenistan jest przedstawiany
jako przykad pastwa coraz bardziej uzalenionego od chiskich kredytw i sprzeday
gazu ziemnego do Chin. Turkmeskie wadze maj problemy z dywersyfikacj gwnego
rda dochodu, jakim jest eksport gazu ziemnego.
Jedn z kwestii budzcych wtpliwoci w sprawie implementacji Nowego Jedwabnego

Szlaku jest fakt, e od czasw ogoszenia tej inicjatywy odnotowuje si spadek obrotw
handlowych chiskiej prowincji Xinjiang z Azj Centraln. Spadek by zauwaalny
szczeglnie w 2015 r. dynamika spadku wymiany handlowej Xinjiangu z Azj
Centraln bya wiksza ni caociowy wolumen obrotw handlowych Chin z regionem.
Jedn z przyczyn takiego stanu rzeczy byo pogorszenie sytuacji gospodarczej pastw
regionu spowodowane spadkiem cen gazu ziemnego i ropy naftowej. Do tego
odnotowano spadek wartoci waluty, co przeoyo si na spadek siy nabywczej i odbio
na popycie konsumentw. Nie bez znaczenia byo rwnie spowolnienie gospodarcze
w Chinach. Mimo pogorszenia si dynamiki obrotw handlowych Chin z pastwami Azji
Centralnej, Pastwo rodka pozostaje najwaniejszym partnerem handlowym
Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu. Nie wida, aby w najbliszych latach pojawi
si powany konkurent, ktry mgby zagrozi gospodarczej pozycji Chin w Azji
Centralnej.
Implementacja Nowego Jedwabnego Szlaku w pastwach centralnoazjatyckich bdzie

musiaa sprosta szeregowi wyzwa i zagroe. Dotycz one w szczeglnoci specyfiki
polityczno-spoecznej w analizowanych krajach, kwestii bezpieczestwa w regionie

(szczeglnie na granicy turkmesko-afgaskiej i tadycko-afgaskiej) oraz problemw

jakoci zarzdzania projektami w regionie. Wyzwaniem bd rwnie kwestie
geopolityczne. Szczeglnie dotyczy to pogodzenia realizacji rosyjskiego projektu
integracyjnego, jakim jest rozwj Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej, z zaoeniami
chiskiego projektu geostrategicznego, jakim jest inicjatywa Nowy Jedwabnego Szlak.
7. Perspektywy dalszej wsppracy
W najbliszej dekadzie Pastwo rodka pozostanie gwnym partnerem gospodarczym

Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu. Wpywy gospodarcze Chin w pastwach Azji
Centralnej bd wzrasta. Bdzie miao to przeoenie na coraz wiksze korzystanie
przez lokalne spoecznoci z dbr konsumpcyjnych codziennego uytku (zarwno
zaawansowanych technologicznie, jak i spoywczych) pochodzcych z Chin. Cho
zmienna koniunktura gospodarcza w najbliszych latach moe przyczyni si do
niewielkiego osabienia zaangaowania Chin w Azji Centralnej, to nie naley spodziewa
si wycofania czy wprowadzenia powanych ogranicze chiskich inwestycji w regionie.
Realizowane projekty infrastrukturalne i relokacja fabryk z Chin do Azji Centralnej
przyczyni si do zintensyfikowania wsppracy Pekinu z regionem. Chiny potrzebuj
Azji Centralnej do uzyskania dostpu do innych rynkw, niezbdnych dla rozwoju
chiskiego handlu i inwestycji. W tym kontekcie szczeglnie istotny jest korytarz
gospodarczy ChinyAzja CentralnaAzja Zachodnia prowadzcy w kierunku wybrzey
Morza rdziemnego i Pwyspu Arabskiego. Chiskie interesy w Azji Centralnej
dotycz rwnie wymiarw bezpieczestwa i geopolitycznego. Z tego punktu widzenia
Azja Centralna jawi si jako jeden z elementw chiskiej strategii zwikszania wpyww
gospodarczych i politycznych w rnych regionach Azji. W tym kontekcie
implementacja Nowego Jedwabnego Szlaku ma suy wypracowywaniu przez ChRL
trwaej wsppracy z pastwami centralnoazjatyckimi. Z perspektywy pastw regionu
Chiny bd traktowane jako element rwnowaenia wpyww Rosji i USA w Azji
Centralnej.
pk Marek Borys Wydzia Bezpieczestwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej

1 M. Laruelle, S. Peyrouse, The Chinese Question in Central Asia: Domestic Order, Social Change and the
Chinese Factor, Hurst&Company, London 2012, s. 7.
2 M. Laruelle, S. Peyrouse, Globalizing Central Asia: Geopolitics and the Challenges of Economic Development,
M.E.Sharpe, New York, London 2013, s. 3538.

3 Kyrgyzstan: Market Profile, HKTDC Research z 30.04.2016, http://china-trade-research.hktdc.com/
business-news/article/One-Belt-One-Road/Kyrgyzstan-Market-
Profile/obor/en/1/1X3CGF6L/1X0A3GXR.htm [dostp: 6.01.2017].
4 Experts say China-Central Asia cooperation has bright prospects, Xinhua z 4.11.2016,
5 Tajikistan: Market Profile, HKTDC Research z 30.04.2016, http://china-trade-
research.hktdc.com/business-news/article/One-Belt-One-Road/Tajikistan-Market-
Profile/obor/en/1/1X3CGF6L/1X0A3HST.htm [dostp: 6.01.2017].
6 An Overview of Central Asian Markets on the Silk Road Economic Belt, HKTDC Research z 19.11.2015,
http://economists-pick-research.hktdc.com/business-news/article/Research-Articles/An-Overview-of-
110 | Marek Borys

Central-Asian-Markets-on-the-Silk-Road-Economic-Belt/rp/en/1/1X000000/1X0A4C4W.htm [dostp:
6.01.2017].
7 B. Pannier, Crackdowns, Downturns, And A Transfer Of Power: A Look Back At A Fascinating Year In Central
Asia, Radio Free Europe z 31.12.2016, http://www.rferl.org/a/central-asia-a-look-back-at-2016-

turkmenistan-kyrgyzstan-tajikistan-uzbekistan-kazakhstan/28207055.html [dostp: 8.01.2017].
8 Turkmenistan, Iran Gas Dispute Serves as Ill Omen for New Year, Eurasianet.org z 2.01.2017,

9 China Figures Reveal Cheapness of Turkmenistan Gas, Eurasianet.org z 31.10.2016,
10 T. Tanaka, Slowing Turkmenistan economy threatens dictatorship, Nikkei Asian Review z 28.03.2016,
http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Economy/Slowing-Turkmenistan-economy-threatens-
dictatorship?page=2 [dostp: 22.01.2017].
11 Experts say China-Central Asia cooperation has bright prospects, op. cit.
12 Turkmenistan: Market Profile, op. cit.
13 A. Cooley, The Emerging Political Economy of OBOR: The Challenges of Promoting Connectivity in Central
Asia and Beyond, Center for Strategic and International Studies, padziernik 2016, https://reconasia-
production.s3.amazonaws.com/media/filer_public/fc/c7/fcc79a22-e218-4a1b-8494-
0220337ab2f5/cooley_the_emerging_political_economy_of_obor.pdf [dostp: 11.01.2017], s. 4.
14 S. Peyrouse, Discussing China: Sinophilia and sinophobia in Central Asia, Journal of Eurasian Studies
2016, t. 7, nr 1, s.17.
15 S. Peyrouse, Central Asias tortured Chinese love affair, East Asia Forum z 30.11.2016,
http://www.eastasiaforum.org/2016/11/30/central-asias-tortured-chinese-love-affair/ [dostp:
10.01.2017].
16 How Far Will China Go In Central Asia?, Radio Free Europe z 8.06.2015, http://www.rferl.org/a/qishloq-
ovozi-chinese-influence-growing-roundtable/27060377.html [dostp: 11.01.2017].

17 Tajikistan, Turkmenistan Submit to Chinese Capture, Eurasianet.org z 24.06.2016,
18 J. Farchy, China seeking to revive the Silk Road, Financial Times z 9.05.2016,
https://www.ft.com/content/e99ff7a8-0bd8-11e6-9456-444ab5211a2f [dostp: 8.01.2017]; A. Cooley,

The Emerging Political, op. cit., s. 5.
19 Gazocig Azja CentralnaChiny (dugo: 3666 km) uwaa si, e ten gazocig zwiastowa nadejcie
Nowego Jedwabnego Szlaku w Azji Centralnej. Gazocig stanowi gwny element pocze
infrastrukturalnych midzy Turkmenistanem i Chinami. Zosta zbudowany przez Chiny i biegnie od granicy
turkmesko-uzbeckiej do Jingbian w Chinach. Koszt tego projektu wynis 7,3 mld dolarw.
20 N.P. Contessi, Central Asia in Asia: Charting growing trans-regional linkages, Journal of Eurasian Studies
2016, t. 7, nr 1, s. 313.
21 M. Casey, Line D of the Central Asia-China Gas Pipeline Delayed, The Diplomat z 31.05.2016,
http://thediplomat.com/2016/05/line-d-of-the-central-asia-china-gas-pipeline-delayed/ [dostp:
8.02.2017].
22 M. Casey, Can China Really Save Central Asian Economies?, The Diplomat z 13.02.2016,
http://thediplomat.com/2016/02/can-china-really-save-central-asian-economies/ [dostp: 8.02.2017].

23 An Overview of Central Asian Markets on the Silk Road Economic Belt, HKTDC Research z 19.11.2015,
http://beltandroad.hktdc.com/en/market-analyses/20151119-an-overview-of-central-asian-markets-on-
the-silk-road-economic-belt.aspx [dostp: 11.07.2016].
24 F. Mashrab, Bishkek Puts Brakes on ChinaKyrgyzstanUzbekistan Railway, Jamestown Foundation
z 3.11.2015, https://jamestown.org/program/bishkek-puts-brakes-on-china-kyrgyzstan-uzbekistan-
railway/ [dostp: 8.02.2017].
25 J. Zenn, Future Scenarios on the New Silk Road: Security, Strategy and the SCO, China Brief Volume 2015,
t. 15, nr 6, s. 9.
26 W praktyce oznacza to rwnie wspieranie przetrwania reimu, gwarancje bezpieczestwa dla partnera
strategicznego oraz cis wspprac w zakresie regionalnych i globalnych zagroe bezpieczestwa. Zob.
M.S. Olimat, China and Central Asia in the Post-Soviet Era: A Bilateral Approach, Lexongton Books, 2015,
s. 130.
27 D. van der Kley, Chinese Companies Increasingly Employ Central Asians, China in Central Asia
z 27.12.2016, http://chinaincentralasia.com/2016/12/27/chinese-companies-increasingly-employ-
central-asians/ [dostp: 31.12.2016].
28 Ibidem.
29 S. Lain, Chinas Silk Road in Central Asia: transformative or exploitative?, Financial Times z 27.04.2016,

http://blogs.ft.com/beyond-brics/2016/04/27/chinas-silk-road-in-central-asia-transformative-or-
exploitative/ [dostp: 31.12.2016].
30 C. Orozobekova, China Relocating Heavy Enterprises to Kyrgyzstan, Jamestown Foundation z 24.06.2016,
https://jamestown.org/program/china-relocating-heavy-enterprises-to-kyrgyzstan/ [dostp: 07.01.2017].

31 M.S. Olimat, China and Central, op.cit., s. 136.
32 H. H. Karrar, Looking Eastward to China: Beijings Central Asian Diplomacy and its Implications for Chinas
New Silk Road Initiatives, Asan Forum z 15.12.2014, http://www.theasanforum.org/looking-eastward-to-

china-beijings-central-asian-diplomacy-and-its-implications-for-chinas-new-silk-road-initiatives/ [dostp:
25.05.2016].
33 A. Lelik, Kyrgyzstan: China Replaces Russia As Hydropower Investor, Eurasianet.org z 7.04.2016,

34 Spotlight: Belt and Road Initiative being materialized for common development, prosperity, Xinhua
z 24.10.2016, http://news.xinhuanet.com/english/2016-10/24/c_135777255.htm [dostp: 14.01.2017].

35 Tajikistan, Turkmenistan Submit, op. cit.
36 Tajikistan: China Swoops in For Fertilizer Plant, Eurasianet.org z 4.12.2016, http://www.eurasianet.org/
node/81686 [dostp: 16.01.2017].

37Y. Wu, China's thermal power plant to warm the capital of Tajikistan, China Daily z 09.12.2016,
http://www.chinadaily.com.cn/world/2016-12/09/content_27623210.htm [dostp: 14.01.2017].

38 J. Dettoni, China extends Tajikistan $500 million swap line to keep currency afloat, Nikkei Asian Review
z 5.09.2015, http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/China-extends-Tajikistan-
500-million-swap-line-to-keep-currency-afloat [dostp: 17.01.2017].
39 D. van der Kley, Chinese Companies Increasingly, op. cit.
40 P. Goble, China Quietly Displacing Both Russia and US From Central Asia, Jamestown Foundation
z 2.08.2016, https://jamestown.org/program/china-quietly-displacing-both-russia-and-us-from-central-
asia/ [dostp: 7.01.2017].
41 C. Putz, First Direct Train from China Arrives in Iran, The Diplomat z 16.02.2016,
http://thediplomat.com/2016/02/first-direct-train-from-china-arrives-in-iran/ [dostp: 19.02.2017].

42 S.A. Rahim, The Turkmenistan-Afghanistan-Tajikistan Railway, The Diplomat z 9.12.2016,
http://thediplomat.com/2016/12/the-turkmenistan-afghanistan-tajikistan-railway/ [dostp: 17.02.2017].

43 J.C.K. Daly, Turkmenistan-Afghanistan-Tajikistan Railway Advances Further, Silk Road Reportes
z 3.02.2015, http://www.silkroadreporters.com/2015/02/03/turkmenistan-afghanistan-tajikistan-
railway-advances/ [dostp: 14.01.2017].
44 S. Lain, Chinas Silk Road in Central, op. cit.
45 R. Pantucci, Chinas development lenders embrace multilateral co-operation, China in Central Asia
z 4.11.2016, http://chinaincentralasia.com/2016/11/04/chinas-development-lenders-embrace-multilateral
-co-operation/ [dostp: 31.12.2016].
46 Ibidem.
47R. Pantucci, A. S. Young, Xinjiang trade raises doubts over Chinas Belt and Road plan, China in Central
Asia z 5.09.2016, http://chinaincentralasia.com/2016/09/05/xinjiang-trade-raises-doubts-over-chinas-

belt-and-road-plan/ [dostp: 31.12.2016].
48 2015 Annual Report to Congress, China and the World: Section 1: China and Central Asia, 17.11.2015,
http://origin.www.uscc.gov/sites/default/files/Annual_Report/Chapters/Chapter%203%2C%20Section%
201%20-%20China%20and%20Central%20Asia.pdf [dostp: 12.01.2016], s 396.
49 R. Pantucci, A.S. Young, Xinjiang trade raises, op. cit.
50 A Belt and Road Development Story: Trade between Xinjiang and Central Asia, HKTDC Research
z 8.03.2016,
http://hkmb.hktdc.com/en/1X0A5F0R/hktdc-research/A-Belt-and-Road-Development-Story-Trade-between
-Xinjiang-and-Central-Asia [dostp: 16.01.2017].
51 J. Zenn, Future Scenarios on, op. cit. s. 912; A. Cooley, The Emerging Political, op. cit., s. 714.
52 2015 Annual Report, op. cit, s. 393395.
53 S. Blank, Is China about to make military moves in Central Asia?, The Central Asia-Caucasus Analyst
z 9.05.2016, https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13358-is-china-about-to-
make-military-moves-in-central-asia?.html [dostp: 5.01.2017].
54 S. Peyrouse S., Central Asias tortured Chinese love affair, East Asia Forum z 30.11.2016,
http://www.eastasiaforum.org/2016/11/30/central-asias-tortured-chinese-love-affair/ [dostp:
10.01.2017].
55C. Putz, Sino-Tajik Counterterroism Drills Reflect China's Regional Concerns, The Diplomat z 21.11.2016,
112 | Marek Borys

http://thediplomat.com/2016/10/sino-tajik-counterterroism-drills-reflect-chinas-regional-concerns/
[dostp: 11.02.2017].
56 J. Zenn, Future Scenarios on, op. cit., s. 912.
57 A. Cooley, The Emerging Political, op. cit.
58 L. Parkhomchik, Chinas the Belt and Road Risk Assessment Issue, The Economist Intelligence Unit
z 23.02.2016, http://eurasian-research.org/en/research/comments/international-relations/china%E2%
80%99s-belt-and-road-risk-assessment-issue [dostp: 14.03.2016].
59 An Overview of Central Asian Markets, op. cit.
60 S. Lain, Trade Connectivity: The Missing Link in the Belt and Road, China in Central Asia z 11.12.2016,
http://chinaincentralasia.com/2016/12/11/trade-connectivity-the-missing-link-in-the-belt-and-road/
[dostp: 31.12.2016].
61 Na temat pozytywnych i negatywnych aspektw obecnoci Chin w Azji Centralnej zob. szerzej:
S. Peyrouse, Discussing China, op. cit.

Biaoru
ukasz Sarek
oraz pracownik Orodka Studiw Przestrzeni Postsowieckiej
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Biaorusi w NJS
1.1. Pozycja Biaorusi wzgldem Chin w ramach inicjatywy NJS
Biaoru i Chiny nie s rwnorzdnymi partnerami. Potencja gospodarczy

i demograficzny Biaorusi nie jest wyznacznikiem atrakcyjnoci Miska przy realizacji
projektu NJS. Gwnym czynnikiem jest pooenie geopolityczne i geograficzne
Biaorusi1.
Biaoru ley na gwnym szlaku transportowym prowadzcym ze wschodu na zachd

czcym obszar Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) i Unii Europejskiej (UE)
i pozwalajcym korzysta z systemw kolejowych i koowych o duej przepustowoci.
Ponadto przez Biaoru przebiega rwnie magistrala kolejowa czca porty batyckie
na Litwie i otwie z wybrzeem Morza Czarnego na Ukrainie2. Powysze czynniki
pozwalaj traktowa Biaoru jako korytarz transportowy oraz wze logistyczny
bdcy jednym z wanych elementw NJS. Wspgra z tym czonkostwo, wraz Rosj
i Kazachstanem, w EUG3, co gwarantuje producentom zlokalizowanym na Biaorusi
uatwienia celne i atwiejsze wprowadzenie do obrotu towarw zgodnie z unijnym
reimem prawnym.
Intensyfikacja biaorusko- chiskich stosunkw politycznych w perspektywie budowy

Nowego Jedwabnego Szlaku nastpia latem 2014 r. Uatwieniem dla obu stron
i zaangaowania Miska w chisk inicjatyw bya zmiana postawy Rosji w stosunku do
projektu NJS4.
1.2. Stosunek rnych grup interesariuszy do zaangaowania Biaorusi w NJS
Ordownikiem chiskich inwestycji na Biaorusi jest prezydent Aleksander ukaszenka.

Stwarza to Chiczykom dogodne warunki do realizacji projektw. Stanowisko
prezydenta jest czynnikiem kluczowym. Biaoruska wadza ma charakter autorytarny
i wertykalny, std decyzje podjte na najwyszych szczeblach administracji pastwowej
bd rwnie realizowane na niszych poziomach wadzy. Wyklucza to w znacznym
stopniu moliwo konfliktw interesw midzy Chiczykami a lokalnymi elitami
polityczno- ekonomicznymi. Charakterystyczna dla wielu krajw postsowieckich
oligarchia w przypadku biaoruskim nie posiada znaczcego wpywu na decyzje
zapadajce na najwyszych szczeblach. W przeciwiestwie do Ukrainy, a take wielu
innych pastw byego ZSRS biaoruscy oligarchowie stanowi cz scentralizowanego
systemu zarzdzania pastwem. Na Biaorusi gwn gwarancj sprzyjajcych
Biaoru | 115
warunkw do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej jest lojalno wobec reimu5.

Niemoliwe jest zatem powstanie ruchu lub grupy ludzi stanowczo sprzeciwiajcej si
chiskim inwestycjom w kraju. Czynnikiem, ktry moe mie wpyw na rozwj
wsppracy byo mianowanie w lipcu 2016 r. na stanowisko ambasadora w Pekinie
Kirya Rudego, byego doradcy ukaszenki ds. gospodarczych, byego zastpcy
dyrektora generalnego Bel Huawei, ktry jest rwnie uwaany za jednego z gwnych
lobbystw chiskich interesw na Biaorusi6.
Cz niezalenych ekonomistw wskazuje na zagroenia ekonomiczne i spoeczne

spowodowane pojawieniem si w przyszoci znacznych inwestycji chiskich. Leonid
Zajko w rozmowach z mediami (gwnie opozycyjnymi) krytycznie odnosi si do
modelu relacji biaorusko-chiskich, podkrelajc kolonialny charakter wzajemnych
zwizkw gospodarczych. Jego zdaniem Chiczykom w znacznym stopniu zaley na
biaoruskich dostawach nawozw potasowych7. Uwaa rwnie, e nastpi masowy
napyw taniej elektroniki z Chin na Biaoru. Powysze tezy goszone przez krytycznie
nastawionych politologw i ekonomistw nie przeo si jednak na postawy
biaoruskiego spoeczestwa i nie doprowadz do protestw.
Stosunek lokalnej ludnoci do chiskich robotnikw jest przyjazny. W lipcu 2014 r. na

Homelszczynie (poudniowo-wschodnia Biaoru) miay miejsce protesty chiskich
robotnikw przeciwko trudnym warunkom pracy i niedotrzymywaniu zobowiza
przez chiskich pracodawcw przedsibiorstwa modernizujcego zakady
przetwrstwa papieru8. Ludno biaoruska na og okazywaa sympati, du doz
solidarnoci i pozytywnie wypowiadaa si o pracy i zachowaniu chiskich robotnikw.

ekonomicznego Biaorusi i Chin
Pooenie Biaorusi na szlakach prowadzcych z Chin przez Rosj do Europy Zachodniej

i krajw batyckich9 sprawia, e jest ona istotnym elementem budowy chiskiego NJS.
Gwna trasa kolejowa prowadzi obecnie z Chin przez Biaoru10 i wykorzystuje jej
naturalne pooenie w korytarzu transportowym. Chiskie przedsibiorstwa s
zainteresowane tworzeniem centrw logistycznych, ktre wykorzystywayby do
przeadunku, magazynowania, przepakowywania i zarzdzania towarami kierowanymi
przez Biaoru do rnych miejsc docelowych w pastwach ociennych.
Wymiana handlowa Biaorusi z Chinami przed ogoszeniem projektu NJS bya

asymetryczna. W latach 2010, 2012 i 2013 biaoruski eksport wynosi odpowiednio
476 mln, 433 mln i 461 mln dolarw11, natomiast import rs dynamicznie i wynosi
odpowiednio 1,684 mld, 2,374 mld i 2,829 mld dolarw. Podstaw biaoruskiego
eksportu w 2013 r. byy nawozy potasowe (53 proc. udziau w eksporcie, 244 mln
dolarw), ktrych Biaoru jest jednym z czoowych wiatowych producentw 12.
W dalszej kolejnoci eksportowane byy poliamidy (prawie 13 proc., 59 mln dolarw)
116 | ukasz Sarek oraz

i heterocykliczne zwizki azotu (ponad 13 proc, 62 mln dolarw). Biaoru
eksportowaa rwnie puch syntetyczny (2 proc., prawie 10 mln dolarw) i maszyny
rolnicze (4 proc., ponad 18 mln dolarw). Natomiast gama produktw importowanych
z Chin bya niezwykle szeroka zarwno w grupie dbr przemysowych, jak
i konsumenckich. W znacznej czci obejmowaa zaawansowane technologicznie
produkty o wysokiej wartoci dodanej13.
Biaoruski przemys jest zacofany technologicznie i niedoinwestowany. Dlatego

stworzenie atrakcyjnej dla chiskich odbiorcw oferty, zwaszcza w grupie produktw
zaawansowanych technologicznie, wymaga inwestycji oraz wsparcia w dystrybucji
w Chinach przez lokalne przedsibiorstwa. Interesujcymi nowymi grupami produktw
trafiajcymi w potrzeby chiskiego rynku mog by produkty zwierzce (np. miso
woowe, drb, ryby) i produkty przemysu spoywczego (np. mleko w proszku, cukier).
Maj one mniejsze wymagania co do bazy przemysowej i zwikszone ich dostawy
mogyby by realizowane w relatywnie krtkim czasie.
Chiskie inwestycje bezporednie na Biaorusi do 2013 r. byy znikome. W 2011 r. warte

byy 44,3 mln dolarw, w 2012 r. 78,9 mln dolarw, w 2013 r. 77 mln dolarw, co
stanowio w tych trzech latach poniej 1 proc. wszystkich zagranicznych inwestycji
bezporednich na Biaorusi. Mimo zabiegw biaoruskiego rzdu o pozyskanie chiskich
inwestycji jeszcze przed podjciem przez administracj Xi Jinpinga projektu NJS,
Biaoru niemal nie istniaa na mapach chiskich inwestorw. Inicjatywa NJS miaa by
szans na zmian tego stanu rzeczy. Stan biaoruskiego przemysu i brak atrakcyjnych
przedsibiorstw w zaawansowanych technologicznie branach, ktre mogyby zosta
przejte, oraz niska wydajno produkcji w branach ju funkcjonujcych wymaga od
chiskich inwestorw dokonania modernizacji istniejcych zakadw lub inwestycji od
podstaw. To z kolei wymaga zagwarantowania systemu zacht dla inwestorw,
odpowiednich ram prawnych i bazy infrastrukturalnej np. w postaci parkw
przemysowych, specjalnych stref ekonomicznych.
Dla chiskich inwestorw niekorzystne czynniki dla inwestowania na Biaorusi to:

gospodarka sterowana przez niekompetentnych urzdnikw, niewielka populacja, maa
stabilno rynku, saba pozycja w EUG, zaleno od Rosji i brak wiedzy o Chinach.
1.4. NJS jako element budowania bezpieczestwa wewntrznego

i midzypastwowego Chin i Biaorusi
Republika Biaorusi jest silnie powizana w sferze bezpieczestwa z Federacj Rosyjsk

(FR). Uczestnictwo w regionalnych strukturach bezpieczestwa, a take funkcjonowanie
rosyjskich baz wojskowych na Biaorusi jest gwarancj dugotrwaej i stabilnej
wsppracy tych pastw. Chwilowe ochodzenia stosunkw midzy Miskiem a Moskw
maj charakter regularny, zwizany z biec gr polityczn, co nie pozwala na
prognozowanie zmian w kierunkach polityki bezpieczestwa Biaorusi. Stabilno
Biaoru | 117
w tym kierunku polityki biaoruskiej pokazuje zaktualizowana w ubiegym roku

doktryna wojenna. Dokument ten, pomimo czciowej zmiany narracji, nadal definiuje
Rosj jako podstawowego gwaranta bezpieczestwa, a NATO jako gwne rdo
zagroenia14.
Rozwj stosunkw bilateralnych midzy Chinami a Biaorusi w cigu najbliszych kilku

lat nie jest w stanie osabi powiza rosyjsko-biaoruskich w dziedzinie
bezpieczestwa. Ograniczon paszczyzn do wsppracy jest przemys zbrojeniowy.
Biaoruskie zakady przemysowe poczone s zwizkami kooperacyjnymi zarwno
z FR, jak i w mniejszym stopniu reszt byego ZSRS. Z uwagi na niemono zmiany
obecnego ukadu Chiczycy mog na Biaorusi co najwyej rozwin technologie
produkcji dronw, ktra jest jedn z gazi przyszych si powietrznych15.
Z punktu widzenia NJS jako nowego systemu powiza ekonomicznych, budowania

acuchw dostaw i tworzenia wartoci dostosowanych do potrzeb obecny model
wsppracy z Biaorusi jest korzystny dla Pekinu. Pastwo rodka potrzebuje od
Miska dalszych, stabilnych i oferowanych w konkurencyjnej cenie dostaw nawozw
potasowych. Chocia Chiny s ju jednym z czoowych wiatowych producentw
nawozw potasowych i nadal rozbudowuj krajow baz produkcyjn, wci musz
importowa je w znacznych ilociach16.
Chiskie linie kolejowe i inne szlaki transportowe wymagaj skorzystania z Biaorusi

jako korytarza oraz miejsca zakadania centrw logistycznych potrzebnych chiskim
eksporterom w ekspansji na zachd. Biaoru to rwnie wzgldnie atwy rynek dla
chiskich towarw, na ktrym jest do saba wewntrzna konkurencja. Rwnie
konkurencja z firmami zagranicznymi na rynku biaoruskim nie jest zbyt dotkliwa ze
wzgldw tak politycznych, jak i gospodarczych (poziom zamonoci spoeczestwa).
Wyjtek stanowi pozycja rosyjskich firm. Do zwikszenia eksportu Chiny potrzebuj
rwnie stabilnoci kursu walut, co moe by zabezpieczone np. umowami o swapy
walutowe, ktre pozwalaj na obrt z pominiciem dolara. Poza nawozami potasowymi
i poliamidami Chiny nie s szczeglnie zainteresowane biaorusk ofert eksportow
w produktach przemysowych. Najbardziej atrakcyjne s natomiast drb, miso woowe,
ryby i przetwory rybne, mleko i przetwory mleczne.
Zacofanie i niedoinwestowanie biaoruskiego rolnictwa stwarza moliwoci

inwestycyjne dla chiskich przedsibiorstw z sektora rolnego. Szczeglnie atrakcyjne s
uprawa warzyw i sadownictwo, hodowla drobiu i trzody chlewnej, hodowla ryb,
w ktrych chiscy inwestorzy mog wnie technologie. Chiscy rzdowi badacze
postuluj inwestycje na Biaorusi nie w celu eksportu do Chin, ale dla zaspokojenia
potrzeb rynku krajowego oraz rynkw pastw EUG, w szczeglnoci Rosji, ktra
wskutek konfliktu z Kijowem zmniejszya znaczco import z Ukrainy i UE. Ze wzgldu na

trudnoci i ryzyko operowania na Biaorusi chiscy eksperci zalecaj, aby pierwszymi
inwestorami byy przedsibiorstwa pastwowe, ktre pocign za sob prywatne17.
Powstanie Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej jest czynnikiem zachcajcym chiskich

inwestorw do lokowania zakadw produkcyjnych na terenie Biaorusi. Przyjaniejsza
od Rosji, a jednoczenie dajca dostp do rynku unijnego Biaoru moe by
interesujcym miejscem np. dla brany motoryzacyjnej i maszynowej18, szczeglnie jako
lokalizacja montaowni gotowych produktw z podzespow importowanych z Chin 19.
Z punktu widzenia omijania ce antydumpingowych lista potencjalnych bran jest
dusza i obejmuje rwnie np. opony, kwasek cytrynowy, oyska, maszyny niwiarskie
i czci do nich20. Dla Pekinu jest to rwnie istotne ze wzgldu na konieczno
rozwizania problemu nadprodukcji poprzez czciowe wyeksportowanie jej za
granic21. Jest to moliwe jeli zostan stworzone odpowiednie warunki, zarwno
w sferze infrastrukturalnej, jak i instytucjonalnej. W interesie Chin nie ley przenoszenie
na Biaoru bran, ktre tworz wysok warto dodan i technologicznie
zaawansowanych, na co wskazuje proba strony chiskiej o zagodzenie kryteriw dla
chiskich przedsibiorstw, ktre chc ulokowa si w Wielkim Kamieniu. Chiski
punkt widzenia moe ulec zmianie jeli w przyszoci bariera EUG bdzie jeszcze
wikszym utrudnieniem dla chiskich eksporterw ni jest obecnie. Elementem
chiskiej polityki jest natomiast przenoszenie poza granice Chin zakadw gwnie
przemysu cikiego, ktre generuj zanieczyszczenia rodowiska. Biaoru jest
potencjalnym kandydatem do takiej operacji.
Biaoru jest interesujcym rynkiem z punktu widzenia kontraktw infrastrukturalnych

i kontraktw na modernizacj zakadw przemysowych. Biorc pod uwag zmienn, ale
jednak wci trudn sytuacj na rynku chiskim, ekspansja na Biaoru jest atrakcyjna
nie tylko dla przedsibiorstw, ale rwnie dla chiskich wadz, ktre mog w ten sposb
wyeksportowa cz rodzimej nadprodukcji. Ten model wsppracy by realizowany
z powodzeniem do 2013 r. Wadze chiskie zapewniaj w ten sposb swoim
przedsibiorstwom kontrakty i jednoczenie zwizany z tym eksport materiaw
budowlanych oraz zatrudnienie dla chiskich robotnikw22. Z tych powodw Pekin
otwiera dla Miska linie kredytowe pod kontrakty z chiskimi przedsibiorstwami
budowlanymi, co w oczach borykajcych si z trudnociami dewizowymi biaoruskich
wadz znacznie wzmacnia chisk pozycj wobec konkurentw.
3. Potrzeby potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Biaorusi
Centralnym punktem przyszych inwestycji chiskich na Biaorusi ma by projekt

budowy parku technologicznego Wielki Kamie pod Miskiem. Obecnie projekt jest
dopiero we wstpnej fazie i nie ma przeoenia na krajow gospodark. Gwnym
zaoeniem projektu jest stworzenie dogodnych warunkw i przycigniecie inwestycji,
ktre oywi i zmodernizuj lokaln gospodark.
Biaoru | 119
Biaoruska gospodarka ma przestarza struktur i w duej mierze jest uzaleniona od

rosyjskiego rynku i dotacji z zewntrz. Stopniowe pogorszanie si sytuacji gospodarczej
w Rosji bdce efektem sankcji Zachodu byo sygnaem dla Aleksandra ukaszenki do
poszukiwania alternatywnych kredytodawcw. Dotychczasowy donator Rosja nie
daje gwarancji stabilnego dopywu kolejnych kredytw. Perspektywiczn alternatyw
dla Miska s Chiny23, ktre w porwnaniu z Rosj czy Europ nie oczekuj jak na razie
koncesji w postaci lojalnoci politycznej, a tym bardziej liberalizacji reimu. Dla
przetrwania trudnoci gospodarczych reim ukaszenki potrzebuje dopywu
zagranicznych kredytw i jest to kwestia zasadnicza.
Ze wzgldu na izolacj polityczn na Zachodzie Biaoru poszukuje nowych partnerw

w Azji i liczy na korzyci, jakie moe uzyska w zwizku z budow Chisko-
Pakistaskiego Korytarza Gospodarczego 24 . Bliskie stosunki z Chinami byy
prawdopodobnym katalizatorem dla oywionych kontaktw midzy pastwami, ktre,
jak rzd biaoruski ma nadziej, przynios oywienie w wymianie handlowej oraz
korzyci ze wsppracy wojskowej25. Chiska pomoc w nawizywaniu kontaktw
z pastwami azjatyckimi mogaby by elementem budowania pozycji Biaorusi w Azji.
Biaoruskie wadze licz rwnie na udzia chiskich inwestorw zarwno

w modernizacji caego systemu, jak i w rozwoju nowych gazi przemysu. Wedug
Miska w przyszoci mogoby to pozwoli na zbudowanie konkurencyjnoci
biaoruskiej gospodarki. Wczeniejsze dowiadczenie z jakoci prac wykonywanych
przez chiskie przedsibiorstwa nie zawsze byo zadowalajce26, co rzuca cie na
przysze projekty. Poza kredytami i dopywem zagranicznej waluty ukaszenka
oczekuje, e wraz z inwestycjami na Biaorusi pojawi si chiskie nowe technologie.
Wyjtkowo atrakcyjne dla lokalnej produkcji bdzie powstanie lokalnych oddziaw
chiskich firm produkujcych nowoczesn elektronik (technologie komunikacyjne,
komputery, drony), ktrych brakuje w kraju.
W zamian za modernizacj lokalnego przemysu i infrastruktury Biaoru chce zosta

porednikiem Chin w regionie. Wedug Aleksandra ukaszenki biaoruskim wkadem
w partnerstwo ma by geopolityczna pozycja kraju midzy Uni Europejsk a Rosj.
Prezydent Biaorusi rwnie zadeklarowa wsparcie polityczne dla chiskich posuni
na arenie Szanghajskiej Organizacji Wsppracy, ktrej Biaoru jest obserwatorem 27.
Ju przed 2013 r. Biaoru i Chiny zacieniay wspprac i podpisay szereg umw

majcych na celu oywienie wymiany handlowej i inwestycji28. Po 2013 r. czste wizyty
politykw z obu krajw, szczeglnie biaoruskich w Chinach, byy okazj do
rozbudowania instytucjonalnych ram wsppracy, dziki czemu od strony formalnej jest
ona wszechstronnie przygotowana. Podpisane porozumienia w swojej treci czsto

wychodz naprzeciw biaoruskich oczekiwaniom, co jednak rzadko ma przeoenie na
sfer praktyczn.
Wanym krokiem formalnym na drodze do zacieniania wsppracy midzy pastwami

byo owiadczenie obu stron z lipca 2013 r. o ustanowieniu wszechstronnego
strategicznego partnerstwa29. Pod koniec 2014 r. podpisano deklaracj o wsplnym
budowaniu NJS30. Ze strony biaoruskiej stworzono ramy prawne dla funkcjonowania
chisko-biaoruskiego parku przemysowego Wielki Kamie, ktre oferuj istotne ulgi
podatkowe i inne zwolnienia dla chiskich inwestorw.
Dla lepszej koordynacji zada zwizanych z rozwojem wsppracy midzy Biaorusi

i Chinami w ramach realizacji oglnych porozumie zosta powoany nowy Biaorusko-
Chiski Midzypastwowy Komitet ds. Wsppracy31. W jego skad weszy dwie
istniejce ju od dawna komisje midzyrzdowe: Komisja ds. Wsppracy Handlowo-
Gospodarczej oraz Komisja ds. Wsppracy Naukowo-Technicznej, a take pi nowych
komisji i grup roboczych, z ktrych szczeglnie istotne s Wsplna Midzywydziaowa
Grupa Robocza ds. Chisko-Biaoruskiego Parku Przemysowego32 i Wsplna Grupa
Robocza ds. Wsppracy Midzyregionalnej 33 . W skad komitetu, komisji i grup
roboczych weszli wysokiej rangi urzdnicy pastwowi z obu stron34. Wycznie dla
koordynowania prac zwizanych z rozwojem parku Wielki Kamie utworzono
oddzieln grup robocz, na czele ktrej stan biaoruski minister gospodarki. Ze
strony Biaorusi w skad grupy weszo rwnie kilku dyrektorw departamentw m.in.
z ministerstwa gospodarki, spraw zagranicznych i energetyki. W porwnaniu do niszej
rang i skromniejszej liczebnie grupy przedstawicieli strony chiskiej wyranie
pokazuje to, jak nieproporcjonalnie du wag do projektu przywizuje strona
biaoruska. Postpy w pracy grupy do kwietnia 2015 r. byy podawane do publicznej
wiadomoci, ale po wizycie przewodniczcego ChRL Xi Jinpinga w maju 2015 r.
zaprzestano publikacji sprawozda35.
W czasie wizyty Xi w 2015 r. podpisano 20 umw i porozumie w sferze gospodarczej,

handlowej i innych oraz dotyczcych chiskich poyczek na projekty infrastrukturalne36.
We wsplnym owiadczeniu37 podkrelono ch wsppracy w szerokim wachlarzu
bran38, a strona chiska zobowizaa si do wspierania chiskich przedsibiorstw
zainteresowanych inwestycjami w Wielki Kamie. Pooono te szczeglny nacisk na
rozbudow infrastruktury transportowej na trasach NJS. W czasie wizyty ukaszenki
w Chinach we wrzeniu ubiegego rok podpisano kolejnych 30 memorandw
i porozumie w sferze produkcji przemysowej, inwestycji, finansw, handlu, edukacji
nauki i turystyki39 i, co szczeglnie istotne, o wsppracy w zakresie ujednolicenia
standardw technicznych40.
Wanym elementem uatwiajcym wymian handlow Biaorusi z Chinami jest

podpisana w maju 2015 r. umowa o swapie walutowym na kwot ok. 1,15 mld dolarw
wana przez trzy lata41. Wsparciem dla wsplnych projektw mog by celowe fundusze
Biaoru | 121
inwestycyjne, jednak podpisany w lipcu ubiegego roku midzy biaoruskim

ministerstwem finansw a chisk Citic Construction protok ustale (MoU)
o utworzeniu funduszu z kapitaem 50 mln dolarw42 jest niezwykle skromn form
wdroenia takich koncepcji. Przy okazji tego spotkania Amkodor podpisa z Citic
memorandum o utworzeniu na zasadzie joint venture przedsibiorstwa rolnego
w Szkowie43.
Istotnym elementem stosunkw ma by wsppraca midzy regionami. Przy okazji

wizyty Xi w 2015 r. zorganizowano biaorusko-chiskie midzyregionalne forum
biznesowe w Misku, w czasie ktrego popisano 25 porozumie pomidzy regionami,
jednostkami administracji rzdowej i przedsibiorstwami44. W lipcu ubiegego roku
prowincja Gansu podpisaa porozumienie o wsppracy gospodarczej45 i owiadczenie
o chci otwarcia poczenia lotniczego LanzhouMisk46. W sierpniu natomiast, jako
rozwinicie podpisanej w maju 2015 r. umowy o wsppracy pomidzy obwodem
Homel i prowincj Syczuan, Homel podpisa z Chengdu umow o zawizaniu relacji
miast bliniaczych, liczc na udzia chiskich przedsibiorcw w rozwoju Wolnej Strefy
Ekonomicznej (WSE) Raton47. W ubiegym roku zosta podpisany list intencyjny
o przyjani i wsppracy midzy Lianyungang w Jiangsu a obinem w zakresie
produkcji wyposaenia zakadw, obrbki drewna, przemysu chemicznego,
metalowego, rolnictwa i turystyki48.
Istotne znaczenie praktyczne dla rozwoju wsppracy gospodarczej oraz turystyki maj
uatwienia wizowe, jakie wprowadzia strona biaoruska: ruch bezwizowy dla grup
turystycznych oraz trzydniowy pobyt bezwizowy dla posiadaczy wizy pastw strefy
Schengen lub pastw czonkowskich UE49.
We wrzeniu 2016 r. podpisano trzy wstpne kontrakty o cznej sumie 400 mln
dolarw. Strona chiska w ramach podpisanych umw ma zmodernizowa trzy zakady
przemysu maszynowego na Biaorusi. Najwikszy z projektw dotyczy miskiego
zakadu Amkodor-Masz. Koszt projektu wynosi 230 mln dolarw. Za pozostae 170 mln
Chiczycy planuj modernizacj dwch bliniaczych zakadw holdingu Saleo
w Kobryniu i Homlu. Przedsiwzicie maj realizowa nalece do chiskiego pastwa
Sinomach i Citic Group50. Pord negocjowanych umw jest to najwikszy poza
Wielkim Kamieniem projekt realizowany w ramach partnerstwa chisko-
biaoruskiego.
Mniejszy projekt, z ktrego zysk szacuje si na 7,5 mln dolarw, uruchomiono pod
koniec ubiegego roku. Biaoruskie kompleksy spoywcze uzyskay zezwolenia na
eksport lokalnej produkcji misnej (woowina) na rynek chiski. Wedug
optymistycznych zaoe produkcja rolna ma trafi na rynki Chin w pierwszym kwartale
2017 r., a jej odbiorc maj by 34 chiskie firmy51.

6.1. Wielki Kamie
Gwnym projektem realizowanym w Republice Biaorusi jest okrelany przez

Aleksandra ukaszenk jako pera wsppracy chisko-biaoruskiej Park
Technologiczny Wielki Kamie. Pierwsze kroki ku temu projektowi poczyniono
w 2012 r., pierwsze dokumenty podpisano za w padzierniku 2014 r.
Wedug zaoe 25 km na wschd od Miska ma powsta specjalna strefa o powierzchni

ponad 8 tys. ha objta specjalnym reimem prawnym obowizujcym przez najblisze
50 lat. Realizacj projektu powierzono Przedsibiorstwu rozwoju parku
technologicznego, ktrego pakiet kontrolny dzier chiskie przedsibiorstwa
pastwowe, gdy 60 proc. akcji naley do China Merchants Group, Sinomach, Hamse
i Harbiskiej Korporacji Inwestycyjnej. W skad biaoruskich udziaowcw wchodz
dwie instytucje administracji pastwowej: komitety wykonawcze miasta Miska
i okrgu miskiego, a take prywatny Holding Horyzont52.
Dotychczas przy konstrukcji parku poczyniono niewielkie postpy 53 . Wrd

zarejestrowanych inwestorw jest tylko dziewi chiskich firm, z czego jedna, China
Merchants Group, ma wybudowa na terenie parku centrum logistyczne.
Chiskie firmy, ktre zarejestroway przedsibiorstwa w Wielkim Kamieniu:

1. Huawei telekomunikacja
2. ZTE telekomunikacja
3. ZOOMLION przemys maszynowy
4. YTO przemys maszynowy
5. China Merchants Group inwestycje i logistyka
6. XinZhu Corp energetyka
7. Juxin Technology technologie rolnicze
8. NanoPEKtin biotechnologia
9. SAS Industrial brana metalowa
W cigu dwch lat realizacji projektu Wielki Kamie nie przynis wymiernych
efektw. Co kilka miesicy biaoruskie kierownictwo parku informuj o kolejnych
grupach inwestorw aplikujcych o miejsce w parku. W listopadzie ubiegego roku
ogoszono informacje o 30 zgoszeniach nowych inwestorw 54 , nie podajc
szczegowych danych. Faktycznie od listopada 2016 r. do projektu doczyo tylko
jedno przedsibiorstwo. Na pocztku 2017 r. w mediach pojawiy si kolejne
zapewnienia strony biaoruskiej o 50 potencjalnych inwestorach 55. Realn liczb
inwestorw naley jednak szacowa na znacznie mniejsz. Obecny ksztat realizacji
Biaoru | 123
infrastruktury parku, jak i tempo w jakim ona powstaje wskazuj na to, e przekazy
medialne maj charakter propagandowy.
Rozbiene z rzeczywistoci wydaj si te kwoty inwestycji, jakie podaj biaoruskie

media. W 2016 r. China Merchants Group miaa zainwestowa w tworzenie
infrastruktury logistycznej parku kwot 120 mln dolarw, a cznie w przyszoci
550 mln dolarw56. Z drugiej strony powoany przez stron biaorusk i China
Merchants Group fundusz joint venture, ktrego zadaniem s gwne prace na terenie
parku, bdzie na razie dysponowa rodkami w wysokoci 20 mln dolarw 57 .
Czynnikiem, ktry moe zniechca potencjalnych chiskich inwestorw, jest nie do
koca jasny jego status prawny w ramach EUG, zwizany ze znacznymi ulgami, jakie s
oferowane inwestorom58.
6.2. Pozostae projekty
Chiskie poyczki
Na stan z maja 2015 r. chiski Exim Bank otworzy dla Biaorusi linie kredytowe na
czn kwot 14 mld dolarw. Dodatkowo Chiny udzieliy na korzystnych warunkach
poyczki rzdowej o wartoci 1 mld dolarw. rodki udzielane przez Exim Bank byy
gwnie przeznaczone i wykorzystane do czerwca ubiegego roku w kwocie 5 mld
dolarw na finansowanie projektw budowy lub modernizacji zakadw. Podczas
wizyty Xi Jinpinga w maju 2015 r. uzgodniono udzielenie Biaorusi kolejnych kredytw:
preferencyjnego rzdowego o wartoci 4 mld dolarw oraz na warunkach komercyjnych
o wartoci 3 mld dolarw. Podczas tej wizyty Bank Rozwoju Republiki Biaorusi
i Belarusbank podpisay umowy o poyczki na czn kwot 1 mld dolarw 59. Chiskie
poyczki s korzystniejsze od tych, jakie oferuj inni zagraniczni kredytodawcy, jednak
czsto s powizane z kontraktem infrastrukturalnym dla chiskiej firmy lub zakupem
wyposaenia w Chinach60.
Fundusz inwestycyjny
Borykajce si z brakiem kapitau na rozwj biaoruskie przedsibiorstwa pilnie
potrzebuj finansowania, ktrego rzd nie jest w stanie zapewni. Potencjalni chiscy
inwestorzy zainteresowani przejmowaniem udziaw w biaoruskich firmach
napotykaj jednak na powane trudnoci ze wzgldu na brak normalnie funkcjonujcej
giedy, ma przejrzysto biaoruskich przedsibiorstw i zwizane z tym kopoty
z wycen ich udziaw. Rozwizaniem moe by podjta w kocu ubiegego roku
inicjatywa przedstawienia przez biaoruski rzd listy ponad 20 rekomendowanych
przedsibiorstw61. W lutym rzd w Misku ogosi list 22 przedsibiorstw gotowych do
sprzeday potencjalnym inwestorom strategicznym. Na licie znalazy si midzy innymi
BATE, Horyzont, Homselmasz. Nie jest tajemnic, e inwestorami maj by chiscy
przedsibiorcy62.

Kopalnia nawozw potasowych w Starobinie
Rosyjski miliarder Michai Guceriew jest wacicielem miskiej spki Sawkalij, do
ktrej naley zoe potau w Starobinie. Prawa do zoa Guceriew uzyska bez przetargu
ju w 2011 r.63 Dopiero w maju 2015 r. zostay potwierdzone szczegy inwestycji, po
tym jak miliarder doszed do porozumienia z potencjalnymi chiskimi odbiorcami
w sprawie gwarancji dostaw oraz zapewni sobie finansowanie projektu z kredytu
o wartoci 1,4 mld dolarw udzielonego przez Chiski Bank Rozwoju poprzez
Belarusbank64. Majc na uwadze niskie ceny potau na rynkach wiatowych i do ostr
konkurencj, z punktu widzenia interesw Biaorusi wspieranie takiej inwestycji jest
wtpliwe , gdy jest ona konkurencyjna wobec kopalni bdcych wasnoci Belaruskali
i bardziej zalena od chiskich odbiorcw65.
Zesp hotelowo-biznesowy w Misku

W lipcu ubiegego roku w Misku rozpoczto budow kompleksu, ktrego inwestorami
s biaoruska OOO Interserwis ( ) oraz chiska CITIC Construction
Company. Warto bezporedniej inwestycji CITIC w projekt miaa wynie 120 mln
dolarw66. Jest to kolejna chiska inwestycja w sektor hotelarski po ukoczonym
w 2014 r. piciogwiazdkowym hotelu Beijing, ktry by wspln inicjatyw rzdu
biaoruskiego i chiskiego, a chiski inwestor otrzyma specjalne przywileje67. Ze
wzgldu na udzia OOO Interserwis mona domniemywa, e rwnie z t now
inwestycj prawdopodobnie s powizane osoby z krgw wadzy na Biaorusi68.
Komercjalizacja innowacji
W kocu ubiegego roku w Misku otwarto chisko-biaoruskie centrum, ktrego
zadaniem bdzie wspieranie bada i rozwj projektw innowacyjnych oraz ich
komercjalizacja i poredniczenie w poszukiwaniu wsparcia inwestorw69.
Fabryka Belgeely
W 2011 r. zostaa podpisana umowa pomidzy chiskim koncernem samochodowym
Geely (32,5 proc. udziaw), biaoruskim BelAZ (50 proc.) oraz chisko-biaoruskim
producentem czci samochodowych Sojuzawtotechnologii (
) o potencjalnych mocach produkcyjnych 120 tys. sztuk i cakowitej wartoci
inwestycji 500 mln dolarw70. Obecnie Geely i partnerzy planuj rozbudow mocy
produkcyjnych i budow kolejnego zakadu produkcyjnego. Producent obiecuje rwnie
stopniowe zwikszanie lokalizacji produktu71 oraz rozbudow mocy produkcyjnych72.
6.3. Kontrakty infrastrukturalne
W 2016 r. chiskie firmy podpisay z biaoruskim rzdem umow na rozbudow

biaoruskiej infrastruktury mieszkaniowej. Chiczycy wybuduj 16 osiedli
mieszkaniowych na terenie wikszych miast republiki. Zakontraktowane inwestycje
powstan m.in. w Witebsku, Misku i Brzeciu. cznie projekt zakada budow
Biaoru | 125
1432 nowych mieszka socjalnych. Gwnym partnerem dla Biaorusinw jest chiskie
ministerstwo handlu, ktre na ten cel wyznaczyo 50,7 mln dolarw. Wybudowane
mieszkania maj sta si wasnoci biaoruskiego skarbu pastwa73.
Chiczycy finansuj rwnie przez udzielenie poyczek kluczowe z punktu widzenia

NJS koleje biaoruskie. Dziki rodkom wydzielonym przez chiski Exim Bank zostanie
zelektryfikowane poczenie kolejowe Moodeczno Gudogaj granica pastwowa.
Inwestycja ta pozwoli na unowoczenienie i przypieszenie pocze kolejowych midzy
Miskiem a Wilnem (i prawdopodobnie docelowo Kajped). Finansowanie projektu jest
podzielone na dwa etapy. W pierwszej kolejnoci Exim Bank udzieli Biaorusi 74 mln
dolarw na elektryfikacj linii kolejowej na Litw. Drugim etapem jest poyczka
w wysokoci 99 mln dolarw na zakup 18 nowych lokomotyw elektrycznych74.
Chiczycy modernizuj take biaoruskie zakady przemysowe. Najwiksze projekty

dotycz modernizacji i rozbudowy fabryki produktw lnianych w Orszy i wspomnianej
ju fabryki samochodw BelGee (produkcja chiskich pojazdw firmy Geely). Koszt obu
projektw zosta oszacowany na 350 mln dolarw75.
Chiskie przedsibiorstwo Xuan Yuan Industrial Development Co., LTD w 2011 r.

podjo si budowy i wyposaenia nowoczesnego zakadu opakowa kartonowych.
W 2012 r. realizacja projektu zostaa potwierdzona, a istotnym rdem szacowanej na
ponad 500 mln dolarw inwestycji miaa by chiska poyczka w wysokoci prawie
350 mln dolarw76. Faktycznie inwestycja bya realizowana i ukoczona w 2015 r. 77
Moliwa jest rwnie rozbudowa mocy produkcyjnych do koca 2017 r.
7. Ocena dotychczasowych rezultatw wsppracy Biaorusi i Chin w ramach NJS
Wymiana handlowa
Biaoruski import z Chin w trzech ostatnich latach waha si, z tendencj spadkow.
W 2014 r. zanotowano spadek o 16,1 proc., w 2015 r. nieznaczny wzrost o 1,2 proc.,
jednak w 2016 r.78 ponownie spadek o 16,8 proc., co odbiegao od redniej dynamiki
importu z pastw spoza obszaru Wsplnoty Niepodlegych Pastw79. Spadek importu
z Chin by jednak mniej dynamiczny ni w przypadku importu z Rosji 80. Eksport
o wartoci 2,373 mld dolarw w 2014 r. oraz odpowiednio 2,401 mld i 1,867 mld
dolarw w latach kolejnych day Pekinowi pozycj najwikszego eksportera do Biaorusi
spoza WNP i drugiego w ogle (po Rosji), z udziaem w cakowitym biaoruskim
imporcie odpowiednio 5,9 proc. (2014), 7,9 proc. (2015) i 7,5 proc. (2016), ze znacznie
wyszym udziaem w grupie krajw z wyczeniem czonkw WNP 81. W tym okresie
zwikszy si import z Chin mroonych warzyw, wieych jabek, gruszek i innych
owocw.

Wraz ze spadkiem importu w latach 20142015 dynamicznie rs biaoruski eksport do
Chin: w 2014 r. o 39 proc. (640 mln dolarw, udzia w caym eksporcie 1,77 proc.),
a w 2015 r. o 22 proc. (781 mln dolarw, udzia w caym eksporcie 2,93 proc.). Szo to
w parze ze spadkiem deficytu Biaorusi z Chinami: w 2014 r. o 26,8 proc., a w 2015 r.
o 6,5 proc. Wzrost eksportu do Chin bardzo pozytywnie odbiega od dynamiki eksportu
do pastw spoza WNP oraz do Rosji82. Jednoczesny spadek importu i wzrost eksportu
sprawiy, e stosunek deficytu handlowego do obrotw spada do poziomu 0,575
w 2014 r. i 0,51 w 2015 r.
W 2016 r. zamiast dalszego wzrostu eksportu nastpi gwatowny spadek o 45,3 proc.
do poziomu 399 mln dolarw (1,87 proc. udziau w caoci eksportu), co byo znacznie
sabszym wynikiem ni 29,7-proc. spadek eksportu do pastw spoza obszaru WNP
i 2,1-proc. wzrost do Rosji i poniej poziomu eksportu z lat 20102013. Znaczco
pogorszy si rwnie stosunek deficytu handlowego do obrotw, rosnc do poziomu
0,65. Zaamanie biaoruskiego eksportu byo gwnie spowodowane spadkiem wartoci
sprzeday jednego produktu nawozw potasowych.
Wyliczenia biaoruskich analitykw wskazuj, e nawozy potasowe stanowiy w latach

20142015 podstaw biaoruskiego eksportu do Chin (odpowiednio 71,1 i 83,16 proc.
caoci eksportu)83. Znaczcy wzrost eksportu by spowodowany zapotrzebowaniem
Chin na nawozy potasowe oraz znacznie atrakcyjniejszymi od konkurencji cenami.
W 2015 r. Biaoru zaproponowaa Pekinowi cen 315 dolarw za ton 84, eby po
zakoczeniu przez Belaruskali wsppracy z Urakali i samodzielnym wejciu
w konkurencj na arenie midzynarodowej utrzyma pozycj na rynku 85. W 2016 r.
Belaruskali sprzedao Chinom pota zaledwie po 219 dolarw za ton86. Spadek cen by
spowodowany tward postaw chiskich negocjatorw, ktrzy dysponujc znacznymi
rezerwami zgromadzonymi w poprzednich latach 87 oraz perspektyw obnienia
importu dziki wasnym zasobom, wykorzystali potrzeby dewizowe i uzalenienie
biaoruskiego eksportu do Chin od nawozw potasowych88.
Z innych, istotniejszych grup produktowych, jakie Biaoru eksportowaa do Chin mona

wymieni poliamidy, len i maszyny rolnicze89. Warto eksportu w kilku innych grupach
produktowych nie przekraczaa kilku milionw dolarw na grup. W porwnaniu do
2013 r. straciy na znaczeniu chemikalia, puch syntetyczny i maszyny rolnicze.
Inwestycje bezporednie
Na dzie 1 stycznia 2016 r. stan zobowiza Biaorusi wobec podmiotw z Chin wedug
danych biaoruskiego banku centralnego z tytuu inwestycji bezporednich wynosi
zaledwie 195 mln dolarw90, co jest wartoci marginaln wobec cznej kwoty prawie
18 mld dolarw wszystkich inwestycji i ponad 10 mld dolarw inwestycji rosyjskich.
Oficjalne statystyki dotyczce wartoci przepyww z tytuu zagranicznych inwestycji
prowadzone przez Narodowy Komitet Statystyczny s traktowane jako nie do koca
wiarygodne i zawyajce warto zagranicznych inwestycji. Jednak nawet wedug tych
Biaoru | 127
statystyk zaangaowanie chiskich przedsibiorstw na Biaorusi w porwnaniu do

podmiotw z innych pastw byo znikome. W 2014 r. osigny warto 163,8 mln
dolarw, a w 2015 r. 77,3 mln dolarw, co stanowi odpowiednio 1,6 i 1,1 proc.
wszystkich zagranicznych inwestycji. W pierwszych trzech kwartaach 2016 r. wyniosy
146,3 mln dolarw (2,3 proc. wszystkich inwestycji), co jest nie tylko znikom wartoci
przy inwestycjach rosyjskich 91 i brytyjskich, ale rwnie ustpuje inwestycjom
podmiotw z takich pastw jak Austria, Polska i Litwa. Na pocztku 2015 r. na Biaorusi
w ramach WOFE (przedsibiorstwa z wycznym kapitaem zagranicznym) lub joint
venture dziaao 57 chiskich przedsibiorstw92.
Niewielkie s postpy w realizacji inwestycji przez przedsibiorstwa ju zarejestrowane

w Wielkim Kamieniu, gdzie nie pojawiaj si nowi inwestorzy. Nieliczne inwestycje
bezporednie poza parkiem, poza inwestycj Geely w bran motoryzacyjn, s
niewielkie pod wzgldem wartoci i o znikomych korzyciach dla strony biaoruskiej.
O wiele wysze pod wzgldem cznej faktycznej wartoci s kontrakty
infrastrukturalne i na budow lub modernizacj zakadw oraz poyczki na zakup
w Chinach taboru transportowego i wyposaenia zakadw. Projekt Merchants Group
zakadajcy otwarcie centrum logistycznego jest dopiero w pocztkowej fazie.
Z lokalizacji zakadu produkcyjnego na Biaorusi w celu wejcia na rynek EUG spord
chiskich firm na chwil obecn skorzysta by moe tylko Geely.
7.2. Ocena korzyci, jakie uzyskay Chiny i Biaoru
Starania Miska o zwikszenie eksportu do Chin i zmniejszenie niekorzystnego bilansu

handlowego z Chinami wydaway si przynosi pewne efekty zwaszcza w latach
20142015. Obniy si import i wzrs eksport. Z drugiej jednak strony ogromna rola,
jak w eksporcie wci stanowi nawozy potasowe i brak widocznych sukcesw
eksportowych w innych grupach produktowych wiadczy o dotychczasowym fiasku
biaoruskich prb dywersyfikacji eksportu. Biaoruski eksport do Chin sta si jeszcze
bardziej zaleny od nawozw potasowych i poliamidw.
Nie tylko nie powiody si prby wprowadzenia nowych grup biaoruskich produktw
na chiski rynek. Dalszemu zuboeniu ulega atrakcyjna dla chiskich eksporterw
oferta eksportowa Biaorusi. Wymiana handlowa w ostatnich latach zdecydowanie
przyniosa wiksze korzyci Pekinowi, ktry zapewni sobie dostawy strategicznego
surowca na korzystnych warunkach, nie dajc Miskowi zbyt wiele w zamian w ramach
dostpu do chiskiego rynku.
Mimo bogatej warstwy retorycznej, wielu podpisanych porozumie i biaoruskich stara

o przycignicie chiskich inwestycji, efekty tych dziaa s niewielkie. Chiskie
przedsibiorstwa nie przeznaczyy wikszych nakadw na rozwj dziaalnoci na
Biaorusi. Administracja ukaszenki nie zdoaa w cigu trzech lat przycign chiskich
inwestorw, ktrzy stworzyliby od podstaw nowoczesne gazie przemysu

i zmodernizowali ju funkcjonujce. Strona chiska nie jest tym specjalnie
zainteresowana i da wikszego otwarcia na swoje inwestycje. Chiskie pastwo
i przedsibiorstwa nie byy te skonne do znaczcego zaangaowania si w fundusze
inwestycyjne wspierajce biaoruskie przedsibiorstwa, co prbowa uzyska
ukaszenka. Projekt inwestycji we wskazane biaoruskie przedsibiorstwa jest dopiero
w pocztkowej fazie. Korzyci dla Biaorusi w tym zakresie s do tej pory niewielkie.
Chiny uzyskay natomiast kolejne kontrakty infrastrukturalne i na modernizacj

biaoruskich zakadw, co jest wane dla zyskw i utrzymania zatrudnienia w chiskich
przedsibiorstwach, w zamian jednak za udzielenie Miskowi kolejnych kredytw.
Uzyskanie finansowania ze strony Pekinu jest jedynym istotnym sukcesem ukaszenki,
ktry jednak suy przede wszystkim przetrwaniu reimu, a nie zmianom w strukturze
gospodarczej Biaorusi. Poyczka na planowan kopalni nawozw potasowych
w Starobinie jest korzystna dla Pekinu, gdy wedug planowanego modelu pozwoli na
uzyskanie kolejnego stabilnego rda surowca na Biaorusi. Stosunki nowego
przedsibiorstwa z Bielaruskali, w szczeglnoci moliwo konkurowania cen
i wielkoci dostaw, nie s jeszcze jasne.
Oglnie bilans dotychczasowej wsppracy jest mao korzystny dla Miska. Przyczyny
takiej sytuacji le rwnie po stronie Chin. S nimi: prby ograniczenia inwestycji
zagranicznych i odpywu kapitau z Chin, kampania antykorupcyjna Xi Jinpinga93 oraz
niekonsekwentna polityka wadz w zakresie reformy strony podaowej i przenoszenia
produkcji za granic w obawie przed bezrobociem i niepokojami spoecznymi. Jednake
kluczowymi czynnikami s: nisk atrakcyjno biaoruskiego przemysu oraz
rozbieno midzy potrzebami Pekinu, ktry traktuje Biaoru jako dostawc kilku
produktw, korytarz transportowy oraz rynek zbytu dla swoich produktw
i kontraktw dla firm budowlanych, a potrzebami Miska. ukaszenka oczekuje, e
Chiny wezm aktywny udzia jako inwestor bezporedni w modernizacji i rozwoju
biaoruskiego przemysu i bd nadal udzielay kredytw niezbdnych biaoruskiej
gospodarce94. Strona chiska moe by jednak mniej skora do udzielania poyczek
i jak proponuj analitycy z chiskich orodkw rzdowych mog wykorzysta trudn
sytuacj Miska, eby zmusi ukaszenk do spaty czci zaduenia dostawami
nawozw potasowych lub udziela kolejne kredyty pod gwarancj dostaw95.
Perspektywy szybkiej dywersyfikacji biaoruskiej oferty eksportowej, ktra byaby

atrakcyjna dla chiskiego rynku, i znaczce zwikszenie wartoci eksportu poza
nawozami potasowymi s niewielkie. Moliwy jest pewien wzrost eksportu misa
i produktw zwierzcych (np. produkty mleczne) oraz podw rolnych. Nie wpynie to
jednak znaczco na zmian struktury wymiany handlowej. Trudno oczekiwa, by
zwikszenie do 2020 r. wzrostu biaoruskiego eksportu do Chin do wartoci 1,5 mld
dolarw96 (jeli w ogle by do niego doszo) byoby zasug przede wszystkim tych
Biaoru | 129
produktw. Rwnie eksport nawozw potasowych w najbliszym czasie nie bdzie

prawdopodobnie tak wysoki pod wzgldem iloci i wartoci jak w latach 20142015, ze
wzgldu na chiskie zapasy oraz znaczn poda i konkurencj midzy dostawcami 97.
Jednake wewntrzna restrukturyzacja i spadek poday na rynkach midzynarodowych
mog w 2017 r. wpyn na wzrost cen w porwnaniu z 2016 r. 98
W najbliszych dwch latach nie naley rwnie spodziewa si wielomiliardowych

bezporednich inwestycji chiskich, chyba e Misk odda na atrakcyjnych warunkach
udziay w Bielaruskali99 lub zgodzi si na bezporednie wejcie chiskich przedsibiorstw
w t bran. Moliwy jest pewien wzrost, ktry zaley od sytuacji gospodarczej
w Chinach oraz od zgody Miska na wejcie chiskich zakadw z mniej
zaawansowanych technologicznie bran. Pekin ze swojej strony bdzie dy do
zwikszenia eksportu na Biaoru i zapewnienia swoim przedsibiorstwom kontraktw
na rozbudow infrastruktury, w tym szczeglnie przemysowej i by moe transportowej,
nawet za cen udzielania kolejnych kredytw. Nie bdzie natomiast zbyt aktywnie
wspiera biaoruskich de do dywersyfikacji eksportu. Istotnym elementem dla
rozwoju wzajemnych stosunkw moe by wsppraca Biaorusi lub poszczeglnych
regionw z chiskimi prowincjami, ze wzgldu na bardziej zblione potencjay.

Pracownik Orodka Studiw Przestrzeni Postsowieckiej
1 Chiscy analitycy wskazuj na inne istotne ich zdaniem aspekty, takie jak stabilno rzdw ukaszenki,
strategia rozwoju Biaorusi do 2030 r. oraz poprawiajce si rodowisko inwestycyjne (cho dostrzega si
rwnie negatywne aspekty prowadzenia dziaalnoci na Biaorusi). Zob. np. Zhao Huirong ( ),
(Rozwj i przyszo stosunkw biaorusko-chiskich), Russian Central Asian
& East European Market 2016, t. 3, s. 8598.
2 - VIKING Train (Trasa i terminarz pocigu VIKING), Vikingtrain.com,
http://www.vikingtrain.com/path [dostp: 14.03.2017].
3 Strona Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej: http://www.eaeunion.org/#about [dostp: 14.03.2017].
4 Marcin Kaczmarski, Witold Rodkiewicz, Rosyjska Wielka Eurazja wobec chiskiego Nowego Jedwabnego
Szlaku: adaptacja zamiast konkurencji, Komentarze OSW 2016, nr 219, Orodek Studiw Wschodnich im.
Marka Karpia, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2016-07-21/rosyjska-wielka-
eurazja-wobec-chinskiego-nowego-jedwabnego [dostp: 14.03.2017].
5 Maxim Rust, Gdy koszenie trawy nie wystarcza, Nowa Europa Wschodnia 2016, nr 6/16, s. 41.
6 Aliaksandr Filipau, Disgrace or Promotion? Kiryl Rudy Goes to China, Belarus, Belarus Digest
z 14.07.2016, http://belarusdigest.com/story/disgrace-or-promotion-kiryl-rudy-goes-china-26510,
[dostp: 14.03.2017].
7 Juras Dubina ( ), : (Zajka: Chiny to dla
Biaorusi gigantyczny sklep), UDF.BY z 29.09.2016, http://udf.by/news/economic/146073-zaiko-kitay-

dlya-belarusi-ogromnyy-shop.html [dostp: 14.03.2017]; Leonid Zajka, Chinese use Belarus to settle their
bachelors, Charter97.org z 11.05.2015, https://charter97.org/en/news/2015/5/11/151057/ [dostp:
14.03.2017].
8 : , (Chiczycy z Dobrusza: Za wywiad
rozdepcz nas jak mrwki), Gomel.today z 14.07.2015, http://gomel.today/rus/news/gomel/chinese-

ants/ [dostp: 14.03.2017].
9 Review of the Transport and Logistics System of the Republic of Belarus, United Nations Economic
Commission for Europe, Nowy Jork, Genewa 2013, https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/

publications/Transport_Belarus_2013.pdf [dostp: 14.03.2017].

10 Mapki z trasami np. w artykule Amanda Macias, The World's Longest Railway Is Stalled In Madrid,
Business Insider z 26.06.2015, http://www.businessinsider.com/the-longest-railway-in-the-world-2015-
1?IR=T [dostp: 14.03.2017] oraz na stronie https://people.hofstra.edu/geotrans/eng/gallery/
Map_New%20Silk%20Road.pdf za United Nations Economic and Social Commission for Asia and Pacific.
[dostp: 14.03.2017]. Artyku na temat Eurasian Landbridge: The Geography of Transport Systems, Hofstra
University, https://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch5en/conc5en/NEW_Corridor_Freight.html [dostp:
14.03.2017]. Trasa przez Ukrain omijajca Biaoru i Rosj jest moliwa, jednak obecnie drosza: John C.K.
Daly, Bypassing Russia, Ukraine Becomes Another Silk Road Terminus, Jamestown Foundation 2016, t. 13,
nr 18, https://jamestown.org/program/bypassing-russia-ukraine-becomes-another-silk-road-terminus/
[dostp: 14.03.2017].
11 Udzia w cznym eksporcie odpowiednio 1,88, 0,94 i 1,24 proc.
12 Jocelyn Aspa, 10 Top Potash-producing Countries, Potash Investing News z 15.02.2017,
http://investingnews.com/daily/resource-investing/agriculture-investing/potash-investing/top-potash-
producing-countries/ [dostp: 14.03.2017].
13 Na t dysproporcj moliwoci produktowych wskazuje rwnie E. A. Tsemarco (),
(Rozwj stosunkw gospodarczych midzy Chinami a Biaorusi), Siberian Studies 2016,

t. 43, nr 5, s. 1523.
14 Andras Racz, Friends Will Be Friends: The New Military Doctrine of Belarus, Academia.edu,
https://www.academia.edu/30212426/Friends_Will_Be_Friends_The_New_Military_Doctrine_of_Belarus
[dostp: 14.03.2017].
15 (Biaoru i Chiny
rozwijaj wspprac przy budowie dronw), Belta z 25.10.2016, http://www.belta.by/tech/view/belarus-

i-kitaj-prodolzhat-sovmestnuju-rabotu-po-sozdaniju-bespilotnikov-216186-2016/ [dostp: 14.03.2017]
oraz Andrei Parotnikau, Chinese Missiles, CSTO, Belarusian Air Force - Belarus Security Digest, Belarus
Digest z 15.05.2015, http://belarusdigest.com/story/chinese-missiles-csto-belarusian-air-force-belarus-
security-digest-22773 [dostp: 14.03.2017].
16 Li Zehong, Li Fujia, Dong Suocheng, Shi Guangyi, Li Yu, Li Fei , Zhu Shaoqing (, , ,
, , , ), (Moliwoci i postpy we
wsppracy w zakresie nawozw potasowych midzy Chinami a Biaorusi), Resources Science 2015, t. 37,
nr 6, s. 12951303.
17 Zhang Zhongming, Zhong Xin, Li Jing, ( , , , ),
(Analiza rozwoju biaoruskiego rolnictwa oraz kluczowych obszarw chiskich

inwestycji w biaoruskie rolnictwo), World Agriculture 2015, nr 5 (433), s. 106110.
18 Np w wypadku inwestycji YTO, producenta traktorw i maszyn rolniczych zob. Tao Jianhua (),
(Chiska firma YTO jako jedna z pierwszych wesza do Parku Przemysowego

Wielki Kamie), Contemporary Farm Machinery 2015, nr 6, s. 2223. Niektrzy chiscy analitycy
wskazuj, e rosyjska nieprzychylno dla chiskiej aktywnoci na Biaorusi oraz niejasny status parku
z punktu widzenia przepisw EUG mog stanowi przeszkod w wykorzystaniu Wielkiego Kamienia jako
trampoliny dla eksportu do Rosji. Zob. Wang Xianju (), :
(Biaoru: wana platforma na Nowym Jedwabnym Szlaku), World Affairs 2015, nr 12, s. 3839.
19 Zhao Huirong, , op. cit.
20 E. A. Tsemarco, , op. cit.
21 Tak np. jest wprost wskazywany jeden z celw dla inwestycji Zoomlion w joint venture z MAZ: Li Yonghua
(), (Biaoru jako

strategiczne wahado dla poruszenia rynku europejskiego. Zoomlion przyspiesza wyjcie na wiat, rozwizuje
problem nadprodukcji zaawansowanych maszyn), China Economic Weekly 2016, nr 37, s. 6668.
22 Galina Dzesiatava, Made in Belarus. By the Chinese, Belarus Digest z 29.09.2016,
http://belarusdigest.com/story/made-belarus-chinese-27244 [dostp: 14.03.2017]. Autorka podaje, e
chiscy robotnicy w 2016 r. stanowili poow wszystkich robotnikw zagranicznych pracujcych legalnie
na Biaorusi.
23 Pavel Yurintsev, Alexander Lukashenkos Chinese dreams, EurAsia Daily z 22.08.2016,
https://eadaily.com/en/news/2016/08/22/alexander-lukashenkos-chinese-dreams [dostp: 14.03.2017].
Ograniczenia we wsppracy rosyjsko-biaoruskiej dostrzegaj chiscy obserwatorzy, zob. Wang Xianju,
, op. cit.
24 Andrey Yeliseyeu, Belarus and Developing Countries: South Asia in Priority, Belarusian Yearbook 2016,
http://nmnby.eu/yearbook/2016/en/page12.html [dostp: 2.07.2017].
Biaoru | 131
25 Ivan Gubarevich, Pakistan: Belarus's 'new best friend' in South Asia, Belarus Digest z 25.05.2017,
http://belarusdigest.com/story/pakistan-belaruss-new-best-friend-south-asia-29883 [dostp: 2.07.2017].
26 Nie najlepsz ocen chiskim firmom wystawi byy premier Siergiej Sidorskij w zwizku z problemami,
jakie wystpiy przy modernizacji niaoruskich cementowni:

, (Sidorskij zaniepokojony jakoci
chiskiego wyposaenia dostarczonego biaoruskim cementowniom), Novosti Tut.by z 6.06.2010,
https://news.tut.by/economics/175837.html [dostp: 2.07.2017].
27 " " (Biaoru gotowa zosta zachodnimi
wrotami dla SOW), Belta z 24.06.2016, http://www.belta.by/president/view/belarus-gotova-stat-

zapadnymi-vorotami-dlja-shos-198845-2016/ [dostp: 14.03.2017].
28 Zhao Huirong, , op. cit.
29 China, Belarus forge comprehensive strategic partnership, Xinhua z 17.07.2017,
http://news.xinhuanet.com/english/bilingual/2013-07/17/c_132549194.htm [dostp: 14.03.2017].
30 (Chiny i Biaoru podpisay dokument o wsppracy
przy wsplnym budowaniu gospodarczego pasa Jedwabnego Szlaku), Biuro Informacyjne Rady Pastwa
z 24.12.2014, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1388861/1388861.htm [dostp:
14.03.2017].
31 Belarusian-Chinese Intergovernmental Committee on Cooperation, http://www.belaruschina.by/ru/
committee-1586.html [dostp: 14.03.2017].

32 Belarusian-Chinese Intergovernmental Committee on Cooperation, http://belaruschina.by/ru/
committee-1586/-1592.html [dostp: 14.03.2017].
33 Belarusian-Chinese Intergovernmental Committee on Cooperation, http://www.belaruschina.by/ru/
committee-1586/committee/sovmestnaya-rabochaya-gruppa-po-mezhregionalnomu-sotrudnichestvu.html
[dostp: 14.03.2017].
34 Sekretarzami Komitetu s wiceministrowie spraw zagranicznych obu pastw. W Komisji ds. Wsppracy
Handlowo-Gospodarczej przewodniczcym ze strony biaoruskiej jest minister gospodarki, ze strony

chiskiej wiceminister handlu.
35 Dostp do protokow: http://belaruschina.by/ru/committee-1586/-1592.html. Ostatni protok
z czwartego posiedzenia grupy podpisano 10 kwietnia: belaruschina.by/data/fck/

file/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB_4_%D0%B3%D0%BE_
%D0%A0%D0%93.doc [dostp: 14.03.2017].
36 State visit of China President Xi Jinping to Belarus, The Press Service of the President of the Republic of
Belarus z 12.05.2015, http://president.gov.by/en/news_en/view/state-visit-of-china-president-xi-jinping-

to-belarus-11369/ [dostp: 14.03.2017]. Nie podano szczegw zawartych porozumie. Czci wizyty
byo wsplne zwiedzanie chisko-biaoruskiego parku przemysowego Wielki Kamie. Warto
porozumie Zhao Huirong podaje na 15, 7 mld dolarw, zob. Zhao Huirong, , op. cit.
37 (Wsplne
owiadczenie Chiskiej Republiki Ludowej i Republiki Biaoru o dalszym rozwoju i pogbianiu stosunkw
w ramach wszechstronnego strategicznego partnerstwa), Biuro Informacyjne Rady Pastwa z 11.05.2015,
http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/1433642/1433642.htm [dostp: 14.03.2017].
38 Od inwestycji infrastrukturalnych poprzez materiay budowlane, przemys maszynowy, transport,
komunikacj, surowce, brane chemiczn i farmaceutyczn, biotechnologie, brane elektryczn

i elektroniczn po wydobycie surowcw mineralnych i modernizacj przedsibiorstw.
39 State visit to Peoples Republic of China, The Press Service of the President of the Republic of Belarus
z
29.09.2016, http://president.gov.by/en/news_en/view/state-visit-to-peoples-republic-of-china-14500/
[dostp 14.03.2017]. Lista zawartych porozumie: Belarus, China sign package of cooperation agreements in
various fields, Belta z 29.09.2016, http://eng.belta.by/politics/view/belarus-china-sign-package-of-
cooperation-agreements-in-various-fields-94932-2016/ [dostp: 14.03.2017]. Z porozumie, ktre mog
mie bezporednie praktyczne znaczenie mona wymieni protok ustale (MoU) na dostawy biaoruskiej
woowiny.
40 E. A. Tsemarco, , op. cit.
41 Hu Qingyun, China, Belarus sign $1.15b currency swap agreement, Global Times z 12.05.2015,
http://www.globaltimes.cn/content/921154.shtml [dostp: 14.03.2017]. Zhao Huirong podaje, e swap

obejmowa kwot 1,16 mld rubli przeliczaln na 7 mld juanw, zob. Zhao Huirong, , op. cit.
42 Andrei Kobyakov met with President of Citic Group, strona Council of Ministers of the Republic of Belarus z
19.07.2016, http://www.government.by/en/content/6580 [dostp 14.03.2017].

43 AMKODOR holding starts a full-scale cooperation with Chinese corporation the CITIC Group, Amkodor
z 19.06.2017, http://amkodor.by/en/press_room/news/2016/amkodor_holding_starts_a_full_scale_
cooperation_with_chinese_corporation_the_citic_group_/ [dostp: 14.03.2017]. Moe to by traktowane
jako ukon wobec ukaszenki. W Szkowie istnieje kochoz, w ktrym ukaszenka rozpoczyna swoj
karier. Jest to rwnie miejsce, gdzie rezyduje w nieformalnym areszcie domowym ona ukaszenki,
Halina ukaszenka.
44 Belarus, China sign 25 agreements at interregional business forum, Belarus.by z 11.05.2015,
http://www.belarus.by/en/business/business-news/belarus-china-sign-25-agreements-at-interregional-
business-forum_i_0000022887.html [dostp: 14.03.2017].
45 (Gansu intensywnie rozwija handlow wspprac regionaln
z Biaorusi), Biuro Informacyjne Rady Pastwa z 6.07.2016, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/

31208/Document/1482875/1482875.htm [dostp: 14.03.2017].
46 (Gansu i Biaoru podpisay memorandum o wsppracy), Biuro
Informacyjne Rady Pastwa z 8.07.2015, http://www.scio.gov.cn/ztk/wh/slxy/htws/Document/

1440340/1440340.htm [dostp: 14.03.2017].
47 Gomel Belarus and Chengdu Establish Sister City Relations, Invest in Chengdu,
http://www.investinchengdu.com/gomel-belarus-and-chengdu-establish-sister-cty-relations.html [dostp:
14.03.2017].
48 Yan Min( ), (Podpisanie listu intencyjnego pomidzy
Biaorusi a obwodem obin). Wybr Lianyungang jako jednego z miast wsppracujcych z Biaorusi nie
jest przypadkowy, miasto ma ju sukcesy we wsppracy z Kazachstanem.
49 Commentary to Decree No.338 of 21 July 2015, The Press Service of the President of the Republic of
Belarus z 2.07.2015, http://president.gov.by/en/news_en/view/commentary-to-decree-no338-11829/

[dostp: 14.03.2017]; (Wizy turystyczne na Biaoru), Belarus.by,
http://www.belarus.by/cn/travel/travel-visas [dostp: 14.03.2017].
50 Amkodor to launch three large contracts with China's CITIC Group, Sinomach by year-end, Belta
z 12.10.2016, http://eng.belta.by/economics/view/amkodor-to-launch-three-large-contracts-with-chinas-
citic-group-sinomach-by-year-end-95345-2016/ [dostp: 14.03.2017].
51 Belarus may start selling beef to China in Q1 2017, Belta z 30.12.2016, http://eng.belta.by/economics/
view/belarus-may-start-selling-beef-to-china-in-q1-2017-97621-2016/, [dostp: 27.01.2016].

52 Lista udziaowcw jest dostpna na oficjalnej stronie parku: http://www.industrialpark.by/ru/
structure/shareholders [dostp: 14.03.2017].

53 (Park Przemysowy Wielki Kamie), Rusan Usaczo, kana
Youtube z 28.11.2016, https://www.youtube.com/watch?v=HmhVPDUIhfA [dostp: 14.03.2017].

54 30 " " (Ponad 30
przedsibiorstw wyrazio zamiar zostania rezydentami parku Wielki Kamie), Belta z 13.10.2016,
http://www.belta.by/economics/view/bolee-30-kompanij-vyrazili-namerenija-stat-rezidentami-parka-
velikij-kamen-214570-2016/ [dostp: 14.03.2017].
55 Po konferencji prasowej z 26 stycznia dotyczcej planw rozwoju inwestycji pojawiy si kolejne
doniesienia prasowe. 50 nowych inwestorw to dane wedug oficjalnych przekazw:

" " 2017 (Planowane
podwojenie liczby rezydentw parku Wielki Kamie w 2017), Belta z 26.01.2017,
http://www.belta.by/economics/view/kolichestvo-rezidentov-parka-velikij-kamen-v-2017-godu-
planiruetsja-uvelichit-minimum-vdvoe-230188-2017/ [dostp: 14.03.2017].
56 China Merchants Group to invest $550m in logistics subpark in China-Belarus Industrial Park, Belta
z 26.11.2015, http://eng.belta.by/economics/view/china-merchants-group-to-invest-550m-in-logistics-
subpark-in-china-belarus-industrial-park-87250-2015/ [dostp: 14.03.2017].
57 $20 " " (W parku Wielki Kamie powstanie
fundusz venture o kapitale 20 mln usd), Belta z 26.01.2017, http://www.belta.by/economics/view/

venchurnyj-fond-na-20-mln-sozdadut-v-parke-velikij-kamen-230239-2017/ [dostp: 14.03.2017].
58 E. A. Tsemarco, , op. cit. Do 2017 r. Specjalne Strefy Ekonomiczne w obrbie EUG maj
straci ich specjalny status, jednak Misk liczy na to, e uda mu si wymusi na Moskwie akceptacj na
dziaanie parku gdy formalnie nie jest to SEZ, a park przemysowy ze specjalnymi przywilejami
podatkowymi dla inwestorw.
59 " " op. cit., podobnie Zhao Huirong, ,
op. cit., ktry rwnie podaje, e oprocentowanie poyczki na 3 mld dolarw udzielonej na 15 lat wynioso 2
proc.
Biaoru | 133
60 O czym pisz rwnie pozytywnie oceniajcy chiskie poyczki autorzy jak E. A. Tsemarco, ,
op. cit.
61 Belarus to offer shares in companies to Chinese investors in early 2017, Belta z 27.12.2016,
http://eng.belta.by/economics/view/belarus-to-offer-shares-in-companies-to-chinese-investors-in-early-
2017-97542-2016/ [dostp: 14.03.2017]. Stronami porozumienia s State Property Committee i State-
owned Assets Supervision and Administration Commission (SASAC). Wrd rozwaanych przedsibiorstw
znalazy si Horizont, Mogilevkhimvolokno, MTZ, Gomselmash i BATE.
62 Belarus invites China to join privatization, Belsat z 24.02.2017, http://belsat.eu/en/news/belarus-
offers-china-to-privatize-22-enterprises/ [dostp: 14.03.2017].

63 The EU Dilemma: What Kind of Dialogue with Belarus? More Active Engagement with Society and Increased
Pressure on the Regime, Report of the Working Group on Investments of the Committee on International
Control over the Human Rights Situation in Belarus, maj 2015, https://charter97.org/files/
Belarus_report_CIC_WG_May_2013_eng.pdf [dostp: 14.03.2017].
64 Irina Reznik, Yuliya. Fedorinova, Oil Billionaire Gutseriev Turns to China for Potash Mine, Bloomberg
z 13.08.2015, https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-08-13/oil-billionaire-gutseriev-turns-to-
china-for-belarus-potash-mine [dostp: 14.03.2017]. W transakcj kredytu jest zaangaowany rwnie
Belarusbank: Chinese bank allocates 1.4 bln USD loan for potash project in Belarus, Global Times
z 19.06.2016, http://www.globaltimes.cn/content/989117.shtml [dostp: 14.03.2017].
65 O niejasnych powodach zaangaowania Belarusbank w transkacj zob. Aliaksandr Filipau, A New Big
Potash Deal between Belarus and China?, Belarus Digest z 8.07.2016,

http://belarusdigest.com/story/new-big-potash-deal-between-belarus-and-china-26440 [dostp:
14.03.2017]. Wspieranie tej inwestycji jest jeszcze bardziej wtpliwe ze wzgldu na nowe zoa i kopalnie,
ktre chce rozwija Belaruskali: Belarus ranked third among worlds top potash salt exporters, Belarus.by
z 21.12.2016, http://www.belarus.by/en/press-center/news/belarus-ranked-third-among-worlds-top-
potash-salt-exporters_i_0000050628.html [dostp: 14.03.2017]. Interesujce w tym kontekcie jest
wczeniejsze owiadczenie BPC o chci wsppracy z nowym zakadem: Kudryavets: BPC hopes for active
cooperation with Slavkali, Belta z 10.09.2015, http://eng.belta.by/economics/view/kudryavets-bpc-
hopes-for-active-cooperation-with-slavkaliy-84698-2015 [dostp: 14.03.2017].
66 China's CITIC Group starts building hotel, business center in Minsk, Belta z 20.07.2016,
http://eng.belta.by/society/view/chinas-citic-group-starts-building-hotel-business-center-in-minsk-
93090-2016/ [dostp: 14.03.2017]; AMKODOR holding starts a full-scale cooperation with Chinese
corporation the CITIC Group, Amkodor z 19.07.2016, http://amkodor.by/en/press_room/news/
2016/amkodor_holding_starts_a_full_scale_cooperation_with_chinese_corporation_the_citic_group_/ [dostp:
14.03.2017].
67 Construction of new hotels for IIHF WC in Minsk completed, Belarus.by z 28.04.2014,
http://www.belarus.by/en/press-center/press-release/construction-of-new-hotels-for-iihf-wc-in-minsk-
completed_i_11230.html [dostp: 14.03.2017]. Warto inwestycji miaa wynie okoo 90 mln dolarw.
Zob. China to invest $90m to build hotel in Minsk, Belta z 18.04.2012, http://www.belaruschina.by/en/
news/2012/April/18April-909.html, [dostp: 14.03.2017].
Na podstawie prezydenckiego dekretu inwestor otrzyma specjalne przywileje: Jekaterina Zabieo
( ), (Inwestycyjne paradoksy), ,
http://www.belmarket.by/ru/264/190/21053/%D0%98%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82
%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5-
%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%81%D1%8B.htm?tpl=93
[dostp: 14.03.2017]. Strona hotelu Pekin: http://beijing.hotelinminsk.com/en/.
68 O powizaniach OOO Interservice z biaoruskimi wadzami: Offshore company in the British Virgin Islands
is linked with Shejman and Lukashenko, Charter97.org z 5.07.2013, https://charter97.org/en/news/

2013/7/5/71724/ [dostp: 14.03.2017]. O roli spki wiadczy fakt, e przeja wikszociowy pakiet
udziaw w holdingu Amkodor: (Interservice
zosta wikszociowym udziaowcem Amkodora), Charter97.org z 25.01.2013, https://charter97.org/ru/
news/2013/1/25/64426/ [dostp: 14.03.2017].
69 Chinese-Belarusian center for commercializing innovations opened in Minsk, Soligorsk regional executive
committee z 29.12.2016, http://www.soligorsk.by/en/region-en/view/chinese-belarusian-center-for-

commercializing-innovations-opened-in-minsk-9159/ [dostp: 14.03.2017].
70 Marcus Williams, Geely to push volume production in Belarus, Automotive Logistics z 31.07.2013,
http://automotivelogistics.media/news/geely-to-push-volume-production-in-belarus [dostp: 14.03.2017];

Geely to enter Belarus market this month and Russia soon after, Global Times z 20.02.2013,
http://www.globaltimes.cn/content/762972.shtml [dostp: 14.03.2017]. Wadze biaoruskie s ywotnie

zainteresowane sukcesem przedsibiorstwa: Prime Minister test-drives Belarus-made Geely car, Belsat
z 27.07.2016, http://belsat.eu/en/news/prem-er-ministr-pratestsiu-geely-belaruskaj-zborki-videafakt/
[dostp: 14.03.2017].
71 Belgee plant to be launched at the end of 2016, strona National Agency of Investment and Privatization,
http://www.investinbelarus.by/fr/press/news/d4b685bac0ef4efd.html [dostp: 14.03.2017].

72 Hao Yan, Chinese car firms gain greater overseas foothold, China Daily z 20.06.2016,
http://wap.chinadaily.com.cn/2016-06/20/content_25768341.htm [dostp: 14.03.2017].
73 Chinese companies to build 1,432 apartments in Belarus, Xinhua z 8.05.2016,
74
(Wadze przedstawiaj gwarancje chiskiego Eximbank na spat zaduenia dla Kolei Biaoruskich), Belta
z 8.06.2016, http://www.belrynok.by/ru/page/news/3286/ [dostp: 14.03.2017]; China to fund more
electrification in Belarus, Railway Gazett z 21.05.2015, http://www.railwaygazette.com/news/news/
europe/single-view/view/china-to-fund-more-electrification-in-belarus.html [dostp: 14.03.2017].
75 Aliaksandr Filipau, Is Belarus-China Cooperation a Pipe Dream?, Belarus Digest z 5.08.2016,
http://belarusdigest.com/story/belarus-china-cooperation-pipe-dream-26764 [dostp: 14.03.2017].

Inwestycja w fabryk Belgee w wysokoci 300 mln dolarw jest finansowana przez chiskiego inwestora,
modernizacja fabryki w Orszy przez stron biaorusk.
76 (Chiska firma zbuduje
zakad produkcji kartonw w Dobruszy), - z 2.10.2012,

http://gomel.today/rus/news/gomel/32280/ [dostp: 14.03.2017].
77 2015 - (W Dobruszy
w kocu 2015 r. rozpocznie prac nowe biaorusko-chiskie przedsibiorstwo),

z 14.05.2015, http://www.ctv.by/novosti-gomelya-i-gomelskoy-oblasti/v-dobrushe-k-koncu-2015-goda-
zapustyat-novoe-belorussko [dostp: 14.03.2017].
78 Dane dot. wymiany handlowej za 2016 r. obejmuj okres od stycznia do listopada.
79 Spadek importu z pastw spoza obszaru CIS w latach 20142016 to odpowiednio: 8,4, 26,8 i 7,6 proc.
80 W latach 20142016 odpowiednio o 3,1, 22,7 i 10,8 proc.
81 W latach 20142016 odpowiednio: 14,5, 20,1 i 15,6 proc.
82 Do krajw spoza WNP w 2014 r. zanotowano nieznaczny wzrost o 4,4 proc. w 2015 r. spadek o 17,6 proc.,
natomiast eksport do Rosji spada w cigu tych dwch lat o 9,8 proc. i 31,5 proc.
83 Aliaksandr Filipau, Will Belarus Lose the Chinese Market in 2016?, Belarus Digest z 13.06.2016,
http://belarusdigest.com/story/will-belarus-lose-chinese-market-2016-26142 [dostp: 14.03.107]. Nieco

inne wartoci (77,1 proc. i 82,8 proc.) dla grupy nawozw potasowych s wskazane w roczniku
statystycznym za 2015 r.
84 Belarus Surprises Rival Russia by Reaching Potash Deal With China, The Moscow Times z 19.03.2015,
https://themoscowtimes.com/articles/belarus-surprises-rival-russia-by-reaching-potash-deal-with-china-
44940, [dostp: 14.03.2017]. Cena 315 dolarw za ton wedug informacji podanej przez Bloomberg:
Aliaksandr Kudrytski, Yuliya Fedorinova, Belarus Potash Contract With China Disappoints Competitors,
Bloomberg z 19.03.2015, https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-19/belarus-potash-deal-
with-china-disappoints-russian-competitor [dostp: 14.03.2017].
85 Kamil Kysiski, Agata Wierzbowska-Miazga, A Russian-Belarusian conflict against a backdrop of
potassium fertilisers, Orodek Studiw Wschodnich im. Marka Karpia z 4.09.2013,

https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2013-09-04/a-russian-belarusian-conflict-against-a-
backdrop-potassium [dostp: 14.03.2017]; Belarus Potash Company fully recovers after Uralkalis
withdrawal, TASS z 25.11.2013, http://tass.com/economy/708870 [dostp: 14.03.2017].
86 Emiko Terazono, Potash: whats next for one of the worlds major fertilisers, Financial Times
z 27.07.2016, https://www.ft.com/content/56f782b8-5345-11e6-9664-e0bdc13c3bef [dostp:

14.03.2017]. Cena na bazie CFR (Incoterms) z ju wliczonymi kosztami transportu, cena za sam surowiec
bya nisza.
87 Fitch: China's High Potash Inventory Weakens Imports and Prices, Fitch Ratings z 5.07.2016,
https://www.fitchratings.com/site/pr/1008420 [dostp: 14.03.2017].

88 Aizhu Chen, China finds big potassium deposit in Qinghai Xinhua, Reuters z 29.07.2016,
http://www.reuters.com/article/china-potash-idUSL4N1AF4ZX [dostp: 14.03.2017].

89 W 2015 r. warto eksportu odpowiednio 56,1 mln dolarw, 14,2 mln dolarw i 10,4 mln dolarw.
90 Nieco odmienne dane prezentuje strona chiska, wskazujc na niemal 476 mln dolarw skumulowanych
chiskich inwestycje na Biaorusi: 2015 Statistical Bulletin of Chinas Outward Foreign Direct Investment,
http://hzs.mofcom.gov.cn/article/date/201612/20161202103624.shtml [dostp: 14.03.2017].
Biaoru | 135
91 Do ktrych naley rwnie doliczy inwestycje cypryjskie, bdce w wikszoci faktycznie inwestycjami
rosyjskich przedsibiorstw. Wartoci prezentowane przez stron chisk s nieco odmienne: za 2014 r. to
prawie 64 mln dolarw, a za 2015 r. 54 mln dolarw.
92 Z czego dwa jako joint venture i 35 jako WOFE. Dla porwnania w tym samym czasie dziaay na Biaorusi
123 czeskie przedsibiorstwa, zob. Zhao Huirong, , op. cit.

93 Kampania wymierzona w jego przeciwnikw politycznych powizanych z Zhou Yongkangiem, z ktrych
cz miaa zaplecze w przedsibiorstwach pastwowych z brany naftowej.

94 O tym rwnie Zhao Huirong, , op. cit.
95 Li Zehong i in., , op.cit.
96 Zhao Huirong, , op. cit. To zaoenie jest rwnie elementem biaoruskiego pastwowego
programu promocji eksportu: - Belarus' export promotion program for 2016-2020 approved, Belta
z 4.08.2016, http://eng.belta.by/economics/view/belarus-export-promotion-program-for-2016-2020-
approved-93352-2016/ [dostp: 14.03.2017].
97 (Wysoka presja zapasw nawozw potasowych), z 12.09.2016,
http://www.jiayanjiafei.org/view.asp?id=1480 [dostp: 14.03.2017].

98 Mike Rahm, The Phosphorus/Potash Outlook For 2017, CropLife z 2.02.2017,
http://www.croplife.com/crop-inputs/the-phosphoruspotash-outlook-for-2017/ [dostp 14.03.2017].
Rwnie do optymistyczne perspektywy prezentuj Patrick Heffer, Michel Prudhomme, Short-Term
Fertilizer Outlook 2016 2017, International Fertilizer Associaltion, 26-28.12.2016, http://www.ifa-
dubai2016.org/Portals/40/Documents/2016_ifa_strategic_forum_dubai_summary.pdf [dostp: 14.02.2017].
Jednak restrukturyzacja jednych zakadw w Chinach moe by zrwnowaona przez rozbudow mocy
produkcyjnych w innych: 2017 33 (Prognozy
rynku nawozw potasowych na 2017! Nadwyki nawozw potasowych bd rosy. Liczba przedsibiorstw
ponoszcych straty wzrosa do 33), z 11.11.2016, http://www.fert.cn/news/2016/11/11/
20161111831121595.shtml [dostp: 14.03.2017].
99 Zdaniem chiskich analitykw postpy w sprzeday udziaw s blokowane przez stron biaorusk:
Li Zehong i in., , op. cit. Autorzy proponuj metod drobnych krokw prowadzc do
powolnego przejmowania przez chiskie firmy udziaw w brany nawozw potasowych przez stworzenie
w Wielkim Kamieniu spki zajmujcej si sprzeda i transportem nawozw potasowych.

Bakany
Dragan Pavlievi
Wstp1
W ostatnich latach stosunki Chin z pastwami bakaskimi2 znacznie rozwiny si

dziki coraz bardziej ambitnej i coraz dalej sigajcej geograficznie polityce zagranicznej
Pekinu. Szczeglnym katalizatorem rozwoju stosunkw byo utworzenie China-Central
and Eastern Europe Cooperation Framework, znanego take jako formua 16+1 (odtd:
16+1) w 2012 r. i ogoszenie inicjatywy Jeden Pas, Jedna Droga w 2013 r.
Gwnym pytaniem badawczym w tym artykule jest to, czy zaangaowanie Chin na
Bakanach przekada si na polityczne przewagi dla Pekinu, szczeglnie wzgldem Unii
Europejskiej. Obserwatorzy stosunkw midzynarodowych zazwyczaj postrzegali
interesy ChRL w rozwijaniu stosunkw z pastwami bakaskimi wycznie przez
pryzmat chiskiej strategii globalnej i inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku. S to
interpretacje gwnego nurtu, ktre skupiaj si wsko na instrumentalnej roli
stosunkw chisko-bakaskich dla polityki zagranicznej i celw Pekinu. Co wicej,
implikacje chiskiego zaangaowania na Bakanach s postrzegane w sposb
jednoznacznie negatywny. Uwaa si, e Chiny uzyskuj coraz wicej przewag
w stosunku do pastw bakaskich, co z kolei powoduje szereg negatywnych
konsekwencji politycznych i gospodarczych dla tych pastw, a take dla Unii
Europejskiej, gdy zakada si, e jej popularno i wpywy na Bakanach malej wraz
z rozwojem stosunkw tego regionu z Chinami. W niniejszym artykule powysze
zaoenia zostan zweryfikowane. W celu odtworzenia bardziej zniuansowanego obrazu
zostanie ponadto przedstawiona krtka analiza gwnych czynnikw rosncego
chiskiego zainteresowania w tym regionie oraz dostpnych rde na temat reakcji
i postawy Unii Europejskiej wzgldem tego procesu.
1. Stosunki chisko-bakaskie. To i trendy
Po okresie, w ktrym ani region pastw bakaskich nie zajmowa poczesnego miejsca
w chiskim myleniu o polityce zagranicznej, ani Chiny nie byy tak wane dla tych
pastw, w ostatnich kilku latach doszo do znacznej intensyfikacji stosunkw. Chocia
obie strony oficjalnie podkrelay czc je dugoletni przyja, w rzeczywistoci od
proklamacji Chiskiej Republiki Ludowej Pekin dystansowa si od Jugosawii,
a w latach 90. XX w. i pierwszych latach XXI w. region Bakanw by niemal zupenie
nieobecny w chiskiej polityce zagranicznej. Pastwa bakaskie byy z kolei w tym
czasie skupione na wasnych problemach, zwaszcza niestabilnoci politycznej
i gospodarczej. Wyjtkiem s tu relacje chisko-serbskie, ktre w tym okresie
zdecydowanie rozwiny si, szczeglnie po kampanii NATO przeciw Serbii w 1999 r.,
w trakcie ktrej zbombardowana zostaa chiska ambasada w Belgradzie.
Bakany | 137
Do 2016 r. sytuacja jednak bardzo si zmienia. Serbia podpisaa porozumienie

o strategicznym partnerstwie z Chinami, a wszystkie inne pastwa zintensyfikoway
kontakty dyplomatyczne z Pekinem, gwnie dziki powstaniu i dziaaniu formuy 16+1.
Istotne znaczenie miao rwnie pogbienie wizi ekonomicznych. Warto wymiany
handlowej i inwestycji znaczco zwikszya si, a Bakany stay si dla Pekinu
europejskim przyczkiem ekspansji w obszarze projektw infrastrukturalnych, w duej
czci finansowanych z chiskich funduszy pastwowych i realizowanych przez chiskie
przedsibiorstwa pastwowe. Oprcz tego poczwszy od 2013 r. Bakany s traktowane
przez Chiny jako istotny element Inicjatywy Pasa i Szlaku (One Belt, One Road (OBOR)),
gwnej platformy w chiskiej polityce zagranicznej wobec Europy i Eurazji.
Reasumujc, zmiany te wskazuj na prawdopodobiestwo zacieniania zwizkw
ekonomicznych i politycznych w przyszoci.
2. Ocena znaczenia wsppracy w dziedzinie inwestycji, handlu i wymiany

inwestycji
Powysze uwarunkowania skaniaj do zastanowienia si, czy Chiny stan si wiodc

potg w regionie Bakanw, szczeglnie ze wzgldu na fakt pogbiania si wymiany
ekonomicznej. Naley rwnie rozway, czy rosnca obecno gospodarcza
i dyplomatyczna ChRL przekada si na realne wpywy.
2.1. Infrastruktura
Kluczowym aspektem NJS jest stworzenie korytarzy transportowych czcych Azj

i Europ. Bakany s wanym elementem tej ukadanki ze wzgldu na pooenie
geograficzne, bdc cznikiem zarwno dla Pnocnego (Pas Ekonomiczny Jedwabnego
Szlaku, Silk Road Economic Belt (SREB)), jak i Poudniowego (Morski Jedwabny Szlak
XXI w., 21st century Maritime Silk Road (MSR)) szlaku. SREB czy Chiny i Europ przez
Azj Centraln, a jedna z jego odng dociera do Bugarii. Morski szlak MSR przechodzi
przez Morze Poudniowochiskie, Ocean Indyjski i Morze rdziemne, koczc swj
bieg w greckim porcie Pireus (inne porty rwnie s brane pod uwag jako dodatkowe),
skd dalej przechodzi drog ldow do Europy rodkowej. Ten ldowy szlak okrelany
jest jako China-Europe Land-Sea Express Line (CELSEC).
Znaczenie Bakanw dla powodzenia chiskiej wizji NJS mona oceni na podstawie
wypowiedzi chiskiego premiera Li Keqianga, ktrej udzieli przy okazji prezentacji
koncepcji CELSEC w 2014 r.:
Dziki regularnie kursujcym pocigom z Chin do Europy Pnocny Szlak mgby

sta si now arteri transportowo-logistyczn docierajc do Europy Zachodniej
przez rodkow i Wschodni Europ. W oparciu o grecki port Pireus
i poczenie kolejowe BelgradBudapeszt Poudniowy Szlak mgby by
ekspresowym poczeniem ldowo-morskim. Przyczyni si to znaczco do
138 | Dragan Pavlievi

zwikszenia dostpnoci tego regionu, przyspieszy rozwj gospodarczy na terenach
wzdu szlaku i zapewni nowe miejsca zbytu dla chiskiego eksportu do Europy,
a europejskim produktom pozwoli wej na rynek chiski. CELSEC, razem ze
zwykymi pocigami midzy Chinami i Europ, a take istniejcymi szlakami
transportowymi i logistycznymi, stworzy integraln, wygodn i efektywn sie
czc Azj z Europ3.
Urzeczywistnienie tej wizji wymaga poprawienia infrastruktury transportowej na

Bakanach. Chiny wyraziy zainteresowanie budow, rozbudow, przejmowaniem,
a take wynajmowaniem torw kolejowych, drg, portw i lotnisk w regionie. Oprcz
infrastruktury transportowej Chiny interesoway si take budow i renowacj
infrastruktury energetycznej.
Bardziej szczegowe informacje o znanych projektach, tych bdcych w trakcie

realizacji lub ju ukoczonych do poowy 2016 r., przedstawia Tabela 1. Na corocznym
szczycie pastw formuy 16+1 w Rydze w listopadzie 2016 r. przedstawiono koncepcj
Wsppracy portw morskich Adriatyk-Batyk-Morze Czarne. Tym samym Chiczycy
wyrazili zainteresowanie zakupem, dzieraw bd rozbudow dodatkowych portw
w regionie, wrd ktrych wskazuje si takie jak np. Bar w Czarnogrze, Rijeka
w Chorwacji i Burgas w Bugarii.
Tabela 1. Chiskie projekty infrastrukturalne na Bakanach

Pastwo Projekt Warto %PKB
Czarnogra Modernizacja floty statkw 100 mln euro
27
Czarnogra Fragment Europejskiej Autostrady XI (do Serbii) 809 mln euro
Bonia i H. Autostrada Banja Luka-Split 600 mln euro

Bonia i H. 450 MW blok w Elektrowni cieplnej Tuzla 786 mln euro
16
Bonia i H. 350 MW Elektrownia cieplna Banovici do 400 mln euro
Bonia i H. 300 MW Elektrownia cieplna Stanari 350 mln euro
Serbia Most na Dunaju 170 mln euro
Serbia Poczenie kolei duych prdkoci Budapeszt-Belgrad do 800 mln euro w
Serbii (z 1,5 mld euro w
ogle) 78
Serbia 350MW blok w Elektrowni cieplnej Kostolac 700 mln euro
Serbia Fragmenty Europejskiej Autostrady XI (do Czarnogry) 900 mln euro
Macedonia Modernizacja kolei - Europejski korytarz X Brak danych 78
Macedonia Budowa autostrad 580 mln euro
Albania Europejska autostrada VIII: Autostrsda Arber (do Brak danych n/a
Macedonii)
Albania Park przemysowy w Durres Brak danych
Rumunia 500 MW blok w Elektrowni Cieplnej Rovinari 1 mld euro
Rumunia Modernizacja elektrowni cieplnej Mintia-Deva 250 mln euro
34
Rumunia Rozbudowa elektrowni wodnej Tarnita-Lapustesti 1 mld euro
Rumunia Bloki 3 i 4 w EJ Cernavoda 2 mld euro
rdo: EBOR, na podstawie Intellinews, 20164
Bakany | 139
2.2. Inwestycje
Chiskie inwestycje w regionie w ostatnich latach gwatownie rosy. Tabela 2 pokazuje

trend inwestycji midzy 2009 i 2014 r. (ostatni rok, dla ktrego dostpne s dane) dla
wszystkich pastw Europy rodkowej i Wschodniej, wliczajc w to kraje bakaskie.
Oprcz tego warto zwrci uwag na inwestycje niewskazane w Tabeli 2. Na przykad

w 2016 r. China Hesteel przeja serbsk hut stali Smederevo, ktra jest jednym
z najwaniejszych aktyww przemysowych w Serbii. W peni moliwoci
produkcyjnych jest drugim serbskim eksporterem i odpowiada za 14 proc. serbskiego
eksportu i znaczn cz przychodw pastwowego budetu. Po globalnym kryzysie
finansowym huta zostaa odsprzedana pastwu przez poprzedniego, amerykaskiego
waciciela za 1 dolara z powodu spadku oglnowiatowego popytu na stal. Ze wzgldu
na obawy o interes narodowy, konsekwencje polityczne i straty ekonomiczne w dugim
terminie rzd serbski nie chcia zamknicia huty i dofinansowywa j kwot 200 mln
dolarw rocznie. W czerwcu 2016 r. Hesteel kupi j za 46 mln euro i zobowiza si do
zainwestowania dalszych 300 mln dolarw i znaczcego zwikszenia moliwoci
produkcyjnych zakadu. Bya to wana transakcja dla serbskiego rzdu i pogronej
w kryzysie gospodarki serbskiej. Ponadto chiskie przedsibiorstwa zainwestoway
w operacje lotnicze oraz eksploracj i produkcj ropy w Albanii (2016), zakupiy
rafineri ropy naftowej w Rumunii (2016) i ogosiy ambitne plany inwestycyjne dla
regionu. Na przykad Huawei podobno miaby zainwestowa 100 mln dolarw
w Rumunii do 2018 r. China-CEE Investment Fund, powoany pod auspicjami formatu
16+1 dla uatwienia chiskich inwestycji w Europie rodkowo-Wschodniej i na
Bakanach, dokona pierwszej inwestycji w 2015 r., co rozbudzio oczekiwania, e
chiski kapita bdzie pyn do regionu take w przyszoci.

Tabela 2. Inwestycje w pastwach bakaskich i ich udzia we wszystkich inwestycjach
chiskich w Europie rodkowo-Wschodniej
Wartoci w mln dolarw Procentowy wzrost w latach
Udzia procentowy
2009 2014 20092014
Wgry 97,41 556,35 471 32,79
Polska 120,30 329,35 174 19,41
Czechy 49,34 242,69 392 14,31
Rumunia 93,34 191,37 105 11,28
Bugaria 2,31 170,27 7271 10,04
Slowacja 9,36 127,79 1265 7,53
Serbia 2,68 29,71 1009 1,75
Litwa 3,93 12,48 218 0,74
Chorwacja 8,10 11,87 47 0,70
Albania 4,35 7,03 62 0,41
Bonia i Hercegowina 5,92 6,13 4 0,36
Sowenia 5.00 5,00 0 0,29
Estonia 7,50 3,50 -53 0,21
Macedonia 0,20 2,11 955 0,12
otwa 0,54 0,54 0 0,03
Czarnogra 0,32 0,32 0 0,02
cznie 411 1697 313 100
rdo: Agatha Kratz w oparciu o Liu Zuokui5
2.3. Handel
Wymiana pomidzy Chinami i pastwami bakaskimi rwnie znaczco wzrosa

w ostatnich latach. W latach 20042014 oglna warto wymiany handlowej
gwatownie wzrosa, przy czym struktura handlu ksztatuje si nierwnomiernie.
Wedug dostpnych danych eksport do Chin z poudniowo-wschodniej Europy6 wzrs
siedmiokrotnie w badanym okresie z 320 mln do 2,2 mld dolarw (wzrost z 0,5 proc. do
1,3 proc. eksportu z caego regionu), a import z Chin podwoi si (wzrost z 5 mld do
11 mld dolarw i odpowiednio 3,4 proc do 4,6 proc. importu) (Tabela 3).
Tabela 3. Wymiana handlowa Chin z pastwami bakaskimi i jej udzia w handlu

zagranicznym pastw bakaskich
Eksport do Chin Import z Chin Handel z Chinami
w mln % caoci %PKB w mln % caoci %PKB w mln % caoci %PKB
dolarw eksportu dolarw importu dolarw wymiany
Albania 164 6,7 1,2 382 7,3 2.9 546 7,1 4,1
B&H 34 0,6 0,2 376 3,4 2,0 410 2,4 2,2
Bugaria 709 2,4 1,2 1 147 3,3 2,0 1 856 2,9 3,3
Chorwacja 68 0,5 0,1 589 2,6 1,0 657 1,8 1,1
Cypr 53 2,7 0,2 300 4,4 1,3 353 4,0 1,5
Grecja 370 1,0 0,2 3 314 5,3 1,4 3 684 3,8 1,6
Macedonia 93 1,9 0,8 432 5,9 3,8 525 4,3 4,6
Czarnogra 3 0,8 0,1 176 7,4 3,8 179 6,4 3,9
Bakany | 141
Rumunia 759 1,1 0,4 3 150 4.0 1,6 3 909 2,6 2,0
Serbia 14 0,1 0,0 1 561 7.6 3,5 1 575 4,4 3,6
SEE 2 267 1,3 0,3 11 427 4,6 1,7 13 694 3,2 2,1
rdo: EBOR, na podstawie UNCTAD7
3. Chiny i UE na Bakanach: rywale czy partnerzy?
Pojawiaj si podejrzenia, czy rosnca obecno Chin na Bakanach jest elementem

dobrze wywaonej i szerszej strategii geopolitycznej Chin. Wedug wielu zachodnich
obserwatorw ostatecznym celem Chin jest zwikszenie wpywu na t cz Europy
kosztem Unii Europejskiej, a nawet uprzedmiotowienie regionu wedug zasady dziel
i rzd. Opiera si to na zaoeniu, e Chiny bd przyciga pastwa bakaskie i inne
pastwa Europy rodkowo-Wschodniej, forsujc jednoczenie u partnerw prochisk
polityk w ramach UE, tym samym dc do osabienia tej organizacji.
Kolejne akapity powicono weryfikacji tego zaoenia w oparciu o dwie perspektywy.

Po pierwsze, perspektyw chiskich motywacji i kalkulacji interesw, w oparciu o ktre
Pekin stara si wprowadzi stosunki z Bakanami na nowe tory. Po drugie, ocen, czy
obecny i potencjalnie przyszy stan stosunkw z Chinami daje Pekinowi dostateczn
dwigni, by w zalenoci od potrzeb wpywa na percepcj strategiczn i dziaania
polityczne pastw bakaskich.
3.1. Potencjalne korzyci Chin
Podczas gdy strategia dziel i rzd staa si gwnym paradygmatem oceny

zwikszajcej si obecnoci Chin w Europie, nasza analiza sugeruje, e gwne czynniki
napdowe NJS i jej komponentw infrastrukturalnych, a take wzrostu inwestycji
i wymiany handlowej z pastwami bakaskimi wynikaj z priorytetw chiskiej
polityki wewntrznej. Objto niniejszego opracowania nie pozwala na dokadne
opisanie tego tematu, ale kluczem zrozumienia pogbiajcego si zaangaowania Chin
w regionie Bakanw s zmiany w chiskiej gospodarce.
Niektrymi z czynnikw wpywajcych na wzrost wymiany handlowej w cigu ostatnich

dziesiciu lat s chociaby atrakcyjno cenowa produkcji w Chinach,
umidzynarodowienie chiskich przedsibiorstw czy rwnie rosncy popyt
wewntrzny. Nie s to jednak elementy unikalne dla stosunkw chisko-bakaskich,
a raczej charakterystyczne dla wielu przypadkw pastw, ktre odnotoway wzrost
wymiany z Chinami w tym okresie. Postulowana w ramach NJS poprawa korytarzy ma
na celu utrzymanie konkurencyjnoci importu z Chin na europejskim rynku, jako e
przyczyni si do skrcenia czasu i kosztu dostaw, co w jakim stopniu zrwnoway
rosnce koszty produkcji w Chinach..

Ponadto dziki formule 16+1, NJS i oglnej poprawie relacji z pastwami bakaskimi
chiskie przedsibiorstwa, przede wszystkim pastwowe, dominujce w strategicznych
sektorach, zyskaj szanse na dywersyfikacj swoich inwestycji i przyczek dla dalszych
zyskw i rozwoju gospodarczego. Wci aktualna polityka pod hasem Go Global
zachca chiskie przedsibiorstwa do angaowania si w przedsiwzicia na globalnym
rynku dla wzrostu i zwikszenia przewagi komparatywnej8. Przede wszystkim za
projekty infrastrukturalne pozwol chiskim przedsibiorstwom pastwowym
wyprbowa technologi i know-how w mniej rozwinitych pastwach Europy oraz
zapozna si z realiami i praktykami rynku europejskiego przed wejciem na bardziej
opacalne rynki w Europie Zachodniej.
Projekty te nabieraj jeszcze wikszego znaczenia dla chiskiej gospodarki, gdy wemie
si pod uwag problem nadprodukcji, ktrego Chiny dowiadczaj w niektrych
sektorach, takich jak brana stalowa i aluminiowa, a take brane pokrewne, takie jak
budownictwo. Rwnie kolejnictwo i przemys stoczniowy nie unikny problemu
nadprodukcji, ktry jest uznawany za najwiksze wyzwanie dla chiskiej gospodarki
obecnie i w perspektywie rednioterminowej. Walka z tym problemem jest najwyszym
priorytetem chiskich decydentw w ostatnich latach. Wyzwanie nadprodukcji dobrze
ilustruje nastpujcy przykad: popyt wewntrzny na wzki jezdne do przewozu cargo
w latach 20122015 spad z 40 tys. do 5 tys. sztuk, czyli o 87,5 proc. Podobnie
w przypadku wagonw pasaerskich z 2700 do 1143 w tym samym okresie, co
oznacza spadek o ok. 68 proc. Do analogicznego zjawiska moe doj w sektorze kolei
duych prdkoci po 2017 r.9 Z tego wzgldu chiscy decydenci maj nadziej, e udzia
w projektach infrastrukturalnych za granic wchonie cz tej nadprodukcji i przyczyni
si do utrzymania i zwikszenia zyskw przemysw pokrewnych, tworzc popyt na
produkty, wyposaenie i usugi.
Innym z priorytetw polityki ekonomicznej obecnej administracji pod przewodnictwem

Xi Jinpinga jest przeksztacenie gospodarki z opartej przewanie na produktach o niskiej
wartoci dodanej do takiej, ktra bardziej zaley od produktw o wysokiej wartoci
dodanej. Eksport zaawansowanych technologicznie produktw i powizanych z nim
usug, jak na przykad tych zwizanych z kolejami duych prdkoci i energetyk, ma
suy przyspieszeniu tych przeksztace oraz wykreowaniu silnego i dugotrwaego
popytu na chiskie dobra eksportowe w tych branach.
3.2. Czy Chiny maj przewagi wzgldem pastw bakaskich?
Powysza analiza wskazuje, e chiskie zaangaowanie na Bakanach jest napdzane

bardziej czynnikami istotnymi dla gospodarki krajowej ni deniem do zmiany
geopolitycznych realiw regionu na korzy Chin. Zasadne jest jednak pytanie, czy
pogbianie tych relacji pozwoli Pekinowi zyska narzdzie do realnego wpywania na
decyzje polityczne i strategiczne regionu? Innymi sowy, czy Chiny maj dwigni
Bakany | 143
moliwoci wpywania na pastwa bakaskie w taki sposb, by w wanych kwestiach

odpowiaday one raczej na chiskie, a nie unijne oczekiwania?
Mona przyj, e do osignicia takiego wpywu potrzebne byoby uzalenienie

gospodarek pastw bakaskich od Chin w takim samym lub wikszym stopniu jak od
gospodarek UE. Innym powodem powstania takiej dwigni mogoby by osignicie
zdolnoci wczenia Bakanw w korzystne dla Chin inicjatywy polityczne i obronne.
Dokadna analiza tej kwestii przekracza ramy tego opracowania. Warto jednak
zauway, e wymiana pastw bakaskich z Chinami wci jest mniejsza ni ich
wymiana z Uni Europejsk i najprawdopodobniej nie zmieni si to w najbliszej
przyszoci. Mimo e warto niektrych projektw infrastrukturalnych jest znaczna
(Tabela 1) i maj due znaczenie dla perspektyw rozwojowych pastw bakaskich, nie
zwikszaj one znaczco zalenoci pastw bakaskich od Chin ani nie stanowi
duego udziau w gospodarkach pastw przyjmujcych, mierzonego jako procent PKB.
Chocia niektre liczby na pierwszy rzut oka robi wraenie, realizacj i kredytowanie
tych projektw rozpisano na wiele lat, co relatywnie zmniejsza ich znaczenie10.
Chocia procentowy wzrost chiskich inwestycji na Bakanach by niebyway (Tabela 2),

to jeli porwna si je z inwestycjami w innych pastwach Europy rodkowo-
Wschodniej, wida, e przepywy na Bakany s znacznie nisze. Dlatego staje si jasne,
e Chiny nie forsuj na Bakanach strategii pienidze za wpywy. Ponadto chiskie
bezporednie inwestycje zagraniczne (BIZ) na Bakanach s bardzo niewielkie
w porwnaniu do inwestycji bezporednich z pastw UE. Ze wzgldu na ramy tekstu,
ograniczymy si do przytoczenia tylko jednego przykadu: 90 proc. bezporednich
inwestycji zagranicznych w Serbii, wskazywanej czsto jako pastwo regionu, ktre ma
najbardziej oywione relacje z Chinami, pochodzi z Unii Europejskiej.
Rwnie analiza udziau ChRL w strukturze wymiany towarowej pastw bakaskich

nasuwa wniosek, e Chiny wci s w regionie niewiele znaczcym graczem, szczeglnie
w porwnaniu do Unii Europejskiej i to pomimo istotnego wzrostu wymiany handlowej
w ostatnich latach (Tabela 3). Na przykad handel z UE wci odpowiada za 63,8 proc.
caoci wymiany towarowej Serbii, podczas gdy handel z Chinami wynis jedynie
4,4 proc. caoci. Ze wszystkich pastw regionu najwikszy udzia wymiany z Chinami
w stosunku do caoci wymiany ma Albania 7 proc. Mimo to nawet w przypadku
Albanii wymiana z UE odpowiada za 67 proc. caoci 11 . Podobnie wyglda to
w przypadku innych pastw bakaskich.
Dodatkowo Chinom brakuje drugiego potencjalnego rda wpywu realnej zdolnoci

do angaowania pastw bakaskich w korzystne dla siebie inicjatywy polityczne
i obronne albo przynajmniej pojawienia si w roli wanego gracza w regionie. Wszystkie
pastwa bakaskie s czonkami UE albo do tego czonkowstwa aspiruj i wszystkie s
czonkami NATO bd uczestnicz w natowskim Partnerstwie dla Pokoju.

Po krtkim przeanalizowaniu tego tematu wida, e Chinom nie tylko brakuje chci, ale
rwnie potencjau, aby mc realnie wpywa na polityczne, gospodarcze i militarne
uwarunkowania regionu.
3.3. Wsplne interesy?
Inaczej ni mona byoby sdzi, plany UE i Chin wobec regionu Bakanw pokrywaj si
co do zamiarw poprawy infrastruktury regionu i wywierania pozytywnego wpywu na
gospodarki lokalne.
Naley odnotowa, e trasa CELSEC biegnie podobnie jak Korytarz 10 Paneuropejskiego

Planu Sieci Transportowej, ktry ma suy zwikszeniu dostpnoci transportu na
kontynencie europejskim poprzez lepsz sie drogow i kolejow. Odnoga C Korytarza
10 rozpoczyna si w Pireusie, biegnie na pnoc do Salonik i dalej przez Skopje
w Macedonii. Stamtd prowadzi przez Belgrad do Budapesztu, co zapewnia poczenie
z Wiedniem i Prag. Co istotne, CELSEC pokrywa si z przebiegiem Korytarza 10.
Oprcz tego pokrywaj si take filary i cele tzw. Planu Junckera i NJS. Oba
przedsiwzicia kad m.in. nacisk na inwestycje w sie transportow i infrastruktur
energetyczn12. Niedawny raport Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, jednej
z waniejszych instytucji europejskiej polityki rozwoju, proponuje sze projektw na
Bakanach, ktre mogyby zosta zrealizowane wsplnie przez UE i Chiny 13. Ponadto
EBOR i Intensa Bank zainauguroway wsplny program kredytw dla maych i rednich
przedsibiorstw chccych zaangaowa si w finansowane przez Chiczykw projekty
na Bakanach14.
Wszystko to pokazuje, e UE i Chiny na pewno nie s jeszcze rywalami w regionie,

a wrcz przeciwnie podobnie spogldaj na Bakany i zauwaaj pole do
skoordynowanego, wsplnego podejcia do problemu rozwoju regionalnego.
4. Wnioski
W ostatnich latach odnotowano dynamiczny wzrost gospodarczego zaangaowania Chin

na Bakanach. W perspektywie krtkoterminowej taki trend utrzyma si. Rosnce
zaangaowanie Chin w regionie nie ma jednak przeoenia na moliwo wpywania
ChRL na strategiczne i polityczne decyzje pastw bakaskich, przede wszystkim
kosztem UE. Chiskim dziaaniom brakuje gbi i rozcigoci charakterystycznej dla UE
w obszarze ekonomicznym, politycznym i w dziedzinie bezpieczestwa. Zaangaowanie
ChRL stwarza moliwoci wsppracy nie tylko midzy pastwami bakaskimi
i Chinami, ale take w trjkcie obejmujcym podmiotowo zaangaowane UE, pastwa
stowarzyszone i ich instytucje. Pastwa bakaskie, Unia Europejska i Chin podzielaj
Bakany | 145
wsplne cele w kontekcie wizji przyszoci regionu. Osignicie tych celw wizaoby
si ze zwikszeniem wsppracy i aktywnego zaangaowania ze strony Chin.
Dragan Pavlievi wykadowca na Xian Jiaotong - Liverpool University

1 Pragn podzikowa Orodkowi Bada Azji Centrum Bada nad Bezpieczestwem Akademii Sztuki
Wojennej na zaproszenie na konferencj pt. Geostrategic processes in Asia and the New Silk Road, na
ktrej mogem zaprezentowa wyniki niniejszych bada. Dzikuj take uczestnikom konferencji za
dyskusj i pomocne komentarze.
2 Pojcie Bakany jest przedmiotem dyskusji. Niejednokrotnie do geograficznie i kulturowo pojmowanych
Bakanw zalicza si Soweni, Grecj i Turcj. W celu zaprezentowania spjniejszej analizy w niniejszym
artykule uywam wszej definicji, w ktrej pod pojciami Bakany, pastwa bakaskie czy region
Bakanw rozumie si nastpujce pastwa: Albania, Bonia i Hercegowina, Bugaria, Chorwacja,
Czarnogra, Macedonia, Rumunia i Serbia.
3 Cyt. za Dragan Pavlicevic, Chinas New Silk Road Takes Shape in Central and Eastern Europe, China Brief
2015, t. 15, nr 1, s. 913.

4 China and South-Eastern Europe: Infrastructure, trade and investment links, European Bank for
Reconstructing and Development, , lipiec 2016 (raport przygotowany przez Olega Levitina, Jakova
Milatovica i Petera Sanfeya z Department of Economics, Policy and Governance, EBRD, we wsppracy
z Matthew Jordan-Tankiem z Banking Department, EBRD).
5 Agatha Kratz, The best of both worlds? CEEs place in China-Europe economic relations, China Analysis,
grudzie 2016.
6 Dane wsplne dla pastw bakaskich, Grecji i Cypru.
7 EBDR w oparciu o Intellinews 2016.
8 Zob. np.: Chinese enterprises enter Go Global era 4.0, The State Council of the Peoples Republic of China,
11.04.2016, http://english.gov.cn/news/top_news/2016/04/11/content_281475325205328.htm [dostp:

1.03.2017].
9 5 (China Railway Rolling Stock Corp planuje podwojenie sprzeday
zagranicznej w cigu 5 lat), Caixin z 2.09.2016, http://companies.caixin.com/2015-09-

02/100846075.html [dostp: 1.03.2017].
10 Naley jednak mie na uwadze, e warto tych projektw w wikszoci przypadkw nie jest niczym
szczeglnym; niektre z nich postrzega si jako okazje rozwojowe dla pastw bakaskich, moliwe dziki
chiskiemu finansowaniu i zaangaowaniu.
11 INSTAT: Trade with EU accounted for 67.5 % of Albanias exchanges in 2016, European Western Balkan
z 19.01.2017, https://europeanwesternbalkans.com/2017/01/19/instat-trade-with-eu-accounted-for-67-
5-of-albanias-exchanges-in-2016/ [dostp: 1.03.2017].
12 Dragan Pavlicevic, China, the EU and the One. Belt, One Road Strategy, China Brief 2015, t. 15, nr 15,
s. 913.
13 China and South-Eastern Europe, op. cit.
14 EBRD: 1 bln euro for China's projects in Western Balkans, ANSAmed z 31.05.2016,
http://www.ansamed.info/ansamed/en/news/sections/economics/2016/05/31/ebrd-1-bln-euro-for-
chinas-projects-in-western-balkans_6b637f4a-7d03-445a-bec4-e47b2fd4d37e.html [dostp: 1.03.2017].

Wgry i Czechy
Krzysztof Iwanek
Sekcja oglna
Oglny stan wsppracy. Niniejsza sekcja podsumowuje stan wsppracy Czech,

Wgier i Sowacji z Chinami. Poniewa zwizki polityczne i gospodarcze Sowacji
z Chinami s najmniej rozwinite, w tekcie omwione zostan wycznie przypadki
Czech i Wgier. Spord tych krajw najbardziej rozwija si obecnie wsppraca Czech.
Na drugim miejscu plasuj si Wgry, a na ostatnim Sowacja. Wszystkie trzy kraje
przystpiy do chiskiej formuy dialogu 16+1. Obecnie wydaje si, e w ramach tej
formuy spord pastw V4 najbardziej dyplomatycznie wyrniane przez Pekin s
Polska i Wgry. wiadczy moe o tym fakt, e pierwszy szczyt w ramach formuy 16+1
odby si w Warszawie (2012), a kolejny odbdzie si w Budapeszcie (2017)1. Ponadto
w ramach tej formuy trzy pastwa spord grupy V4 maj za zadanie koordynowa
cztery dziaania: Polska inwestycje, Wgry turystyk, a Czechy wymiany na
poziomie regionalnym i kwestie suby zdrowia; Sowacja nie otrzymaa adnego
zadania w tych ramach. Jednake poza Polsk adne z pastw Grupy Wyszehradzkiej nie
przystpio na pocztku do stworzonego przez Pekin Azjatyckiego Banku Inwestycji
Infrastrukturalnych. Wgry rozpoczy jednak proces akcesji do banku w 2017 r.
Porozumienia o wsppracy przy Jedwabnym Szlaku z Chinami podpisay wszystkie
pastwa V42. Umowy o partnerstwie strategicznym podpisay natomiast Polska, Wgry
i Czechy. Jeli chodzi o poczenie lotnicze, pord stolic pastw V4 zdecydowan
przewag ma Praga, ktra ma obecnie bezporednie poczenia z Pekinem, Szanghajem
i Czengdu (a take rzadziej kursujcy lot czarterowy do Ningbo). Budapeszt i Warszawa
maj obecnie bezporednie poczenia z Pekinem3. Bratysawa za nie jest poczona
bezporednim lotem z adnym z chiskich miast.
Dyplomacja a poziom wymiany gospodarczej. W kadym z tych pastw poprawi si

polityczny klimat dla Chin: zaczo si zmienia nastawienie klasy politycznej wzgldem
Chin i zmniejszya si krytyka Chin w mediach4. Tym niemniej dla pastw V4 deklaracje
polityczne takie jak wprowadzenie formuy 16+1 (20112012) i ogoszenie inicjatywy
Nowego Jedwabnego Szlaku (2013) nie wspgraj z rozwojem stosunkw
gospodarczych i nie przekadaj si na znaczny napyw chiskich inwestycji (Czechy
sprowadziy te inwestycje znacznie bardziej dziki relacjom dwustronnym ni
wsppracy w ramach 16+1). W sposb typowy dla globalnych relacji gospodarczych
z Chinami wszystkie z rozpatrywanych pastw mierz si z bardzo wyranym deficytem
handlowym. Wgry przycigny najwicej inwestycji z caej grupy 16+1, ale ogromna
wikszo z nich napyna zanim powoano do ycia formu 16+1 i zanim ogoszono
inicjatyw NJS. Inwestycje chiskie w Europie wzrosy te w nastpstwie kryzysu
z 2009 r., ktry spowodowa spadek cen z perspektywy chiskich inwestorw. W efekcie
inwestycje chiskie w rozpatrywanym tu regionie byy bardziej dynamiczne w okresie
poprzedzajcym ogoszenie inicjatywy NJS (szczeglnie lata 20092011), mniej za
Wgry i Czechy | 147

w okresie od ogoszenia inicjatywy (od 2013 r.), gdy ten czas zbieg si ze stabilizacj
gospodarek europejskich po kryzysie. Wzgldem pastw V4mona take zaobserwowa
strukturaln rozbieno w charakterze inwestycji chiskich wzgldem potrzeb tych
krajw. Richard Turcsnyi podsumowuje t rozbieno w sposb nastpujcy: nie ma
zapotrzebowania na to, co jest dostarczane, a to, na co jest zapotrzebowanie, nie jest
dostarczane. Przykady takich rozbienoci znajd si dalej w tekcie.
Chocia wymiana handlowa midzy pastwami 16+1 a ChRL w ostatnich latach wzrosa,
zwikszya si ona tym bardziej midzy pastwami Europy Zachodniej a ChRL. Chiskie
inwestycje na Wgrzech, Sowacji i w Czechach byy rwnie w ostatnich latach
znacznie mniejsze pod wzgldem wartoci od inwestycji w Europie Zachodniej,
a dokonano ich w duej mierze w tych samych sektorach co w pozostaej czci Unii.
Wskazuje na to przekrojowy raport MERICS. Omawiono w nim chiskie inwestycje
w latach 20002014 na terenie 28 pastw UE. W okresie tym chiskie firmy
inwestoway w regionie tych trzech pastw w sektorze produkcji samochodw (Wgry,
Czechy i Sowacja), dbr i usug konsumenckich (Czechy i Sowacja), ywnoci
i rolnictwa (Wgry i Czechy), elektroniki (Wgry i Czechy), rozrywki (Wgry i Czechy),
usug finansowych i biznesowych (Wgry i Czechy), zdrowia i biotechnologii (Wgry
i Czechy), materiaw podstawowych (Wgry), metali i mineraw (Wgry) i sprztu
przemysowego (Czechy). Chocia z perspektywy regionu UE najwiksz warto
miayby inwestycje typu greenfield5, wszystkie najwiksze chiskie inwestycje w UE
w tym okresie miay charakter przej. W rozpatrywanym regionie inwestycje greenfield
byy niskiej wartoci w skali Unii. Na Wgrzech, Sowacji i w Czechachjedynymi
inwestycjami o znacznie wyszej skali byy chiskie inwestycje w sektor podstawowych
produktw na Wgrzech, ale te miay w wikszoci charakter przej (przede wszystkim
przejcie BorsodChem). Oglnie rzecz biorc, poziom bezporednich inwestycji
zagranicznych chiskich w tych pastwach w ostatnich latach nie przekracza od uamka
do kilku procent wartoci wszystkich BIZ w tych krajach.
Wgry
1. Uwarunkowania polityczne stosunkw Wgier z Chinami i niektre podpisane

umowy
Premier Victor Orbn nie prezentuje obecnie a tak prochiskiego kursu jak prezydent
Czech Milo Zeman, ale wykazuje wiksze otwarcie na Chiny ni wielu zachodnich
przywdcw. Jest to bez wtpienia po czci podyktowane jego pozycj w Unii
i stosunkami z Bruksel. We wstpie do tego tekstu bya ju mowa o tym, jak rol
odegra Budapeszt w organizacji szczytw midzy pastwami Europy rodkowo-
Wschodniej a Chinami w 2011 r. i w 2017 r. Premier Orbn odwiedzi Chiny w 2010 r.,
a premier ChRL Wen Jiabao zoy wizyt w Budapeszcie w 2011 r.6 Premier Wgier
gosi rwnie polityk Otwarcia na Wschd, w ktr wpisuje si rozwj stosunkw
z Chinami i ktra, jak twierdzi, uzupenia si z chiskim projektem NJS7.
148 | Krzysztof Iwanek

W 2013 r. podczas szczytu 16+1 w Bukareszcie podpisano umow o budowie
i rozbudowie trasy kolejowej z Budapesztu do Belgradu. Projekt omwiony zostanie
dalej. W 2013 r. pastwowy bank wgierski i Ludowy Bank Chin podpisay umow
o swapie walutowym, ktr nastpnie przeduyy w 2016 r.8 W listopadzie 2015 r.
podczas wizyty ministra spraw zagranicznych Wgier podpisano cztery umowy:
o wsppracy midzy Chiskim Bankiem Rozwoju, o udzieleniu poyczki firmie Wizzair,
o utworzeniu na wgierskiej uczelni centrum badawczego w dziedzinie telekomunikacji
przez firm Huawei, i Wgierskim Bankiem Eksportu i Importu i o utworzeniu joint
venture midzy wgiersk EPS Parking System i ZTE 9. Jednake losy trzech ostatnich
porozumie nie s na razie znane; ostatnie dostpne informacje o nich wydaj si
pochodzi z 2015 r. W czerwcu 2016 r. Chiny i Wgry porozumiay si co do
rozszerzenia eksportu wgierskiej wieprzowiny do Chin, zniesienia zakazu na sprzeda
misa kaczek i gsi z Wgier do Chin i ustalenia protokou sprzeday produktw
mlecznych; wczeniej zezwolono rwnie na sprzeda wgierskiej kukurydzy do Chin.
W styczniu 2017 r. zdecydowano o rozszerzeniu wsppracy finansowej: rzd wgierski
i Bank of China zawary strategiczne partnerstwo, a Bank of China podpisa umowy
o partnerstwie m.in. z gied w Budapeszcie i Narodowym Bankiem Wgier. Bank of
China i China UnionPay udostpniy take na rynku wgierskim karty debetowe
w juanach10. W maju 2017 r. przed szczytem w Pekinie delegacja premiera Wgier
podpisaa kilka umw, ktre jednak miay do oglny charakter i wskazyway raczej na
potencjalne przysze obszary wsppracy ni na konkretne i bardziej pewne projekty.
Wydaje si to po raz kolejny potwierdza, e stopie relacji gospodarczych Wgier i Chin
nie przystaje do poziomu relacji politycznych. Na mocy tych umw utworzono drugi ju
na Wgrzech fundusz inwestycyjny z udziaem Exim Bank, w ktrym na 210 mln
dolarw chiski bank zapewni 140 mln11. Nie okrelono jednak publicznie celw tego
funduszu. Ogoszono take negocjacje w sprawie ustanowienia poczenia midzy
Budapesztem a Szanghajem. W czerwcu 2017 r. z kolei rzd Wgier zapowiedzia
wspprac z Pekinem w dziedzinie produkcji na rzecz suby zdrowia (m.in. poprzez
produkcj sprztu medycznego i rozwj biotechnologii). Z tych powodw zapewne
odnotowano rwnie podpisywanie strategicznych parnetstw midzy chiskimi
a wgierskimi szpitalami.
2. Inwestycje chiskie na Wgrzech
W latach 20002016 w regionie V4 to Wgry uzyskay najwicej chiskich inwestycji:

okoo 2 mld euro (na drugim miejscu znalaza si Polska z niecaym miliardem euro).
W rzeczywistoci jednak 1,25 mld euro (1,55 mld dolarw) przyniosa tylko jedna
inwestycja: przejcie 96 proc. udziaw firmy chemicznej BorsodChem przez chisk
Wanhua Industrial Group w lutym 2011 r. Bya to sidma najwiksza inwestycja chiska
w UE w latach 20072014 i jedyna tak wielka w caej Europie rodkowo-Wschodniej.
W 2010 r. firma Huawei otworzya fabryk na Wgrzech (take centrala tej firmy na
Europ jest zlokalizowana w Budapeszcie).
Wgry i Czechy | 149

Do tego typu inwestycji prawie nie dochodzio jednak w pniejszym okresie (2013
2017), w ktrym ogoszono inicjatyw NJS. Cz wczeniejszych chiskich inwestycji
bez wtpienia skorzystaa na koniukturze wywoanej kryzysem gospodarczym. Tak byo
w wypadku wykupienia dotknitego kryzysem BorsodChem. W niektrych wypadkach
kryzys wpyn take negatywnie na chiskie inwestycje na Wgrzech. Producent
telewizorw Hisense otworzy w 2006 r. na Wgrzech fabryk telewizorw, ktr
jednak zamkn w 2009 r. w wyniku kryzysu.
Do innych chiskich inwestorw, ktrzy pojawili si na Wgrzech w okresie do 2013 r.

nale: BBCA (dziaajca m.in. w sektorach biotechnologii i farmaceutycznym), BYD
(producent przede wszystkim samochodw i elementw telefonw komrkowych),
Comlink (producent kabli), Huawei (telefony komrkowe i transmisja), Lenovo
(producent komputerw), Orient Solar (energia soneczna), Bejing Sevenstar Electronics
(wykupienie Buda Solar Company) i ZTE Corporation (producent m.in. telefonw
komrkowych i systemw parkowania). Ich inwestycje miay charakter albo joint
ventures albo inwestycji quasi-greenfield12.
Jednake poniejsze losy tych firm na Wgrzech ukaday si rnie. Orient Solar
zapowiadaa w 2011 budow elektrowni sonecznej, ale do niej nie doszo. BBCA
w 2014 r. ogosia budow nowej fabryki kwasu cytrynowego, ktra ma by ulokowana
w Szolnok. Nastpnie ogoszono, e Wgierski Bank Rozwoju zapewni 42 mld forintw
poyczki na ten projekt; rzd wgierski zapewni kolejny miliard (jest on bowiem joint-
venture midzy rzdem wgierskim a BCCA). Jednake przez kilka lat w tej sprawie brak
byo informacji, co sugeruje, e pojawiy si opnienia lub utrudnienia. W 2017 r.
ponownie zapowiadano, e budowa fabryki wkrtce si rozpocznie13. Co ciekawe, w tym
samym czasie, w ktrym ogaszano rozpoczcie budowy fabryki przez BCCA (wrzesie
2014), inna firma chiska (RZBC Group) rwnie ogosia budow fabryki kwasu
cytrynowego na Wgrzech, ale w pniejszym okresie brakowao o tym projekcie
informacji, co oznacza, e zapewne dotd si nie rozpocz 14 . Jednake Lenovo
utrzymuje swoj fabryk na Wgrzech, a Huawei rozwija swoj dziaalno w tym kraju.
BYD w 2008 r. przeja fabryk elementw telefonw komrkowych na Wgrzech, ale
zmienia j w fabryk autobusw elektrycznych, ktr otwarto w 2017 r.15
Rwnolegle po ociepleniu w stosunkach politycznych, ktre przypado mniej wicej na

lata 20022012, jeli chodzi o stosunki gospodarcze w kolejnych kilku latach chiscy
inwestorzy zaczli podchodzi do Wgier z rosncym sceptycyzmem. Niektrzy
komentatorzy s zdania, e gwnym tego powodem jest postrzeganie Wgier jako
pastwa potencjalnie niestabilnego gospodarczo i politycznie. Jedn z nowych inwestycji
ogoszonych na pocztku 2017 r. bdzie zapewne wykup telekomunikacyjnej firmy
Invitel Group przez wspomniany we wstpie China-CEE Investmnt Cooperation Fund16.

3. Chisko-wgierska wymiana handlowa
W imporcie Wgier z Chin dominuj podobne produkty, jakie pojawiaj si przy

imporcie Czech i Sowacji (patrz tabelka niej)17. W eksporcie dominuj samochody
i silniki zaponu iskrowego. W tym wypadku s to jednak produkty zakadw
ulokowanych na Wgrzech, ale nalecych do firm zagranicznych takich jak Opel i Audi.
Wgry zabiegaj o rozszerzenie palety eksportu m.in. o ywno. Jak dotd stanowi ona
niewielk cz wgierskiego eksportu. W 2016 r. warto eksportu wgierskiej
ywnoci do Chin wzrosa o poow wzgldem 2015 r., ale wyniosa zaledwie 75 mln
dolarw18. Wgierski rzd twierdzi jednak, e w swoim regionie Europy dysponuje
najwiksz iloci chiskich licencji na sprzeda ywnoci do ChRL i dziki temu stanie
si przodujcym krajem w dziedzinie eksportu ywnoci na rynek chiski. Denia
Budapesztu, by zwikszy m.in. eksport misa do Chin oznaczaj, e wgierskie
produkty mog na rynku chiskim rywalizowa z polskimi19.
Import z Chin do Wgier

Rok Import z Eksport z Chin Warto importu Gwne produkty
Chin jako do Wgier jako importowane (wartoci
cz cz caego w proc.)
caego eksportu Chin
importu (w proc.)
Wgier (w
proc.)
2015 6,0 0,23 5,36 mld dolarw Telefony (18); sprzt
nadawczy (12);
wywietlacze
ciekokrystaliczne (11);
komputery (4,8); czci
do maszyn biurowych
(4,4); pytki obwodw
drukowanych (2,7);
transformatory
elektryczne (2,6) i wiele
innych.
nadawczy (17);
wywietlacze
ciekokrystaliczne (8,8);
akcesoria do sprztu
nadawczego (7,4);
do maszyn biurowych
(3,4) i wiele innych.
nadawczy (8,7);
wywietlacze
ciekokrystaliczne (9,4);
Wgry i Czechy | 151

akcesoria do sprztu
nadawczego (8,2);
do maszyn biurowych
Eksport z Wgier do Chin

Rok Eksport do Chin jako Warto Gwne produkty eksportowane
cz caego eksportu eksportu (wartoci w proc.)
Wgier (w proc.)
2015 2,2 2,17 mld Samochody (20); Silniki zaponu
dolarw iskrowego (10); leki (4,6) czci
samochodw (3,4); komputery
(3,2); termostaty (3,1);
elektroniczne tablice sterujce
(3,1); przekadnie (3); czci do
silnikw (2,7); transformatory
elektryczne (2,5) i wiele innych.
2014 2,4 2,55 mld Silniki zaponu iskrowego (13);
dolarw samochody (13); przekadnie
(4,8); czci lokomotyw (4,8);
termostaty (4,7); komputery
(3,6); leki (2,4) i wiele innych.
2013 2,2 2,24 mld Silniki zaponu iskrowego (27);
dolarw samochody (7,1); przekadnie
(5,0); termostaty (4,2);
komputery (3,8); leki (3,3) i
wiele innych.
rdo: OEC. Na licie produktw pominito produkty, ktrych import/eksport stanowi
mniej ni 2,4 proc. caego importu/eksportu jeli chodzi o warto.
4. Potencjalne korzyci Wgier
Premier V. Orbn liczy najwyraniej na to, e Chiny wespr jego kraj finasowo
w sytuacji, gdy pozycja Wgier w Europie staa si pod jego przywdztwem znacznie
trudniejsza. Zacz on szczeglnie zabiega o finansowe wsparcie Pekinu po tym, jak
w 2011 r. zostay zerwane negocjacje midzy Wgrami z UE i MFW w sprawie spaty
poyczek przez Budapeszt (wrcono do nich w 2013 r.). W tej sprawie premierowi
Wgier nie udao uzyska wsparcia od Pekinu. Podobnie nie udao si przekona
Chiczykw do wsparcia upadajcej wgierskiej linii lotniczej Malv, ktra ostatecznie
zawiesia dziaalno w 2012 r. Na potrzeby tego tekstu nie udao si rwnie ustali
statusu poyczki dla wgierskiego przewonika Wizzair (umowa w sprawie tej poyczki
zostaa podpisana w 2015 r.)20. Budowa dobrych relacji dyplomatycznych Budapesztu
z Pekinem nie przeoya si zatem na bezporednie wsparcie finansowe tego drugiego 21.
Jeli jednak chodzi o inwestycje firm prywatnych, chocia w ostatnich kilku latach do
Wgier nie napyno ich zbyt wiele, niektre inwestycje z lat wczeniejszych mona

uzna za przynoszce korzyci gospodarce Wgier. Do tej grupy mona zaliczy
inwestycje Wanhua Industrial Group i Huawei. Do inwestycji Wanhua Industrial Group
doszo w czasie, kiedy wykupiona przez ni BorsodChem miaa problemy finansowe.
Inwestycja miaa pozwoli BorsodChem na dokoczenie i uruchomienie fabryki
2,4-diizocyjanianotoluenu, ktrego BorsodChem jest jednym z gwnych producentw
w Europie22, a take na uniknicie planowanego przez BorsodChem zwolnienia 2700
pracownikw23. Z kolei inwestycja Huawei, nakierowana na produkcj na Wgrzech
i sprzeda na rynku europejskie, utworzya nowe miejsca pracy na Wgrzech.
5. Potencjalne korzyci Chin
Budapeszt mgby sta si centrum gospodarczych dziaalnoci chiskich w regionie, ale

wydaje si, e nie ma czynnikw, ktre gwarantuj jego sukces: pozycj t mog rwnie
zdoby Praga lub Warszawa i chwilowo wydaje si, e najwiksze szanse ma Praga. Tak
jak w wypadku Czech dziaalno na Wgrzech moe przynie chiskim firmom
korzyci jeli chodzi o transfer technologii, uzyskiwanie wiedzy o innowacyjnych
rozwizaniach, rozpoznawanie europejskich rynkw i zdobywanie wiedzy o sytuacji
prawnej.
Na tle Grupy Wyszehradzkiej Wgry wyrniaj si natomiast jeli chodzi o koszty siy
roboczej. Koszty te wzgldem kosztw w Europie Zachodniej s konkurencyjne w caej
Grupie Wyszehradzkiej, przy czym wedug danych Eurostat z 2016 r. koszty w Czechach
i na Sowacji s wysze od tych w Polsce, ale te na Wgrzech s nisze od polskich24. Ten
czynnik moe sprawia, e w ramach Grupy Wyszehradzkiej firmy chiskie mog
decydowa si na lokalizacj produkcji na Wgrzech. Przykadami przejmowania bd
lokalizowania produkcji w tym kraju w celu produkcji na rynek unijny s wymienione
inwestycje Wanhua, BYD i BBCA. Na wgiersk si robocz jest te najwyraniej
nastawiona firma Huawei, ktra wyranie stara si rozwija dziaalno na wgierskich
uczelniach, co oznacza zapewne poszukiwania modych talentw. O ile jest wtpliwym,
czy analogiczne przejmowanie modych talentw w Polsce byoby dla naszego kraju
korzystne, o tyle lokowanie zakadw produkcyjnych w sposb oczywisty zapewnia
miejsca pracy. W efekcie na tym polu wgierski rynek pracy moe nierzadko okazywa
si konkurentem polskiego. Na przykad firma Lenovo planowaa przenie zakad
produkcyjny z Wgier do Polski, ostatecznie jednak odnalaza nowego partnera
(Flextronics) i pozostaa na Wgrzech. Przede wszystkim jednak najnisze koszty siy
roboczej w UE wystpuj obecnie w Bugarii i Rumunii.
Chiczycy podkrelaj te korzyci pynce z rozbudowy sieci kolejowej25. W kwietniu

2017 r. na Wgry dotar po raz pierwszy pocig towarowy (XianBudapeszt), ale jego
znaczenie trudno na razie oceni, tak dla strony chiskiej, jak i wgierskiej. Z kolei
budowa i rozbudowa poczenia kolejowego BudapesztBelgrad jest jednym
z flagowych projektw zaliczanych retorycznie do NJS i jedynym projektem zaliczanym
do NJS, ktry jest realizowany na terenie grupy V4. Tak jak w wypadku wikszoci
Wgry i Czechy | 153

pozostaych projektw, umowa w tej sprawie zostaa podpisana przed ogoszeniem

inicjatywy NJS. Po stronie wgierskiej istniejce ju tory maj by zmodernizowane, po
stronie wgierskiej za dobudowane, by sign Belgradu. Trasa ma mie 340 km:
160 km po stronie wgierskiej, 180 km po stronie serbskiej. Realizatorem jest China
Railway International Corporation, a 85 proc. funduszy pochodzi z poyczki od Export-
Import Bank of China (Exim Bank). Projekt ten ju teraz jest znacznie opniony (mia
zosta ukoczony w 2017 r., a w roku tym prace najwyraniej dopiero rozpoczto).
W chwili pisania tych sw realizowana jest cz po stronie wgierskiej. Ponadto Unia
Europejska bada obecnie, czy projekt nie naruszy unijnych zasad przetargw
publicznych, gdy przyznano go chiskiej firmie najwyraniej bez przetargu26. To moe
spowodowa dalsze utrudnienia. Kolejnym przykadem braku transparentnoci jest fakt,
e studium wykonalnoci tego projektu miao zosta zrealizowane, ale pozostawiono je
niejawnym na okres 10 lat. Istniej jednak spory co do tego, na ile korzystny
gospodarczo jest ten projekt dla Wgier, ktre przy transporcie cargo zarabiayby
zapewne tylko na opatach za transport27. Jest on natomiast bez wtpienia korzystny
politycznie dla premiera Orbna, ktry przedstawia go jako jeden z wielkich projektw
pozwalajcych wydwign Wgry z ich obecnej sytuacji28.
Z perspektywy chiskiej w ramach tego projektu istotne wydaje si przede wszystkim

poczenie cargo. Wedug retoryki NJS trasa kolejowa BudapesztBelgrad ma zosta
poczona z trasami sigajcymi greckiego portu Pireus, w ktrym udziay wykupili
Chiczycy. W ten sposb odcinek BudapesztBelgrad miaby sta si czci trasy
z Grecji do Europy Zachodniej29. Jest to jednak na razie odlegy w czasie i niepewny
projekt. Gdyby taka trasa powstaa, to zapewne omijaaby Polsk, gdy z Wgier
prowadziaby bezporednio ku Europie Zachodniej, gdzie s ulokowane istotniejsze dla
chiskich firm rynki.
Czechy
1. Uwarunkowania polityczne stosunkw Czech z Chinami a stosunki

gospodarcze
Nastrj polityczny wzgldem Chin poprawi si w Czechach w tym sensie, e od jego

wyboru w 2013 r. prezydent Milo Zeman obra wyranie prochiski kurs. Uda si on
do Chin we wrzeniu 2015 z okazji obchodw zakoczenia drugiej wojny wiatowej,
bdc jedyn gow pastwa z Unii Europejskiej, ktry stawia si na tych
uroczystociach. W 2016 r. z kolei Xi Jinping odwiedzi Prag. To jednak nie znaczy, e
z kierunkiem tym zgadza si cay polityczny establishment Czech. Wrcz przeciwnie
czeska opinia publiczna jest do mocno podzielona w kwestii stosunkw z Chinami,
a prochiski kurs Zemana i zwizane z tym wpuszczenie duego chiskiego inwestora
na rynek czeski moe te podziay dodatkowo umocni.

Unaocznia to ostatnia wizyta dalajlamy. Kiedy w 2016 r. duchowy przywdca
Tybetaczykw odwiedzi Prag ani prezydent Zeman, ani premier Sobotka nie spotkali
si z nim i nie dano mu moliwoci przemawiania na Zamku Praskim. Z dalajlam
spotkali si jednak wicepremier Blobrdek i ministrowie Herman i Dienstbier,
a nastpnie 50 posw. Od spotka tych natychmiast odcili si prezydent i premier;
wydano owiadczenie o poszanowaniu integralnoci terytorialnej Chin. Przy okazji
wtpliwoci co do prochiskiego kursu Pragi wyrazi te wczesny minister finansw
(obecnie byy) Andrej Babi, ktrego popularno na czeskiej scenie politycznie ronie
i ktrego rola w rzdzie czeskim nastpnej kadencji moe by wiksza. Babi krytykowa
prochiski kurs Pragi take przy innych okazjach. Trudno jednak okreli, na ile
wypowiedzi Babia wynikay z jego przekona, a na ile z taktyki krytykowania
prezydenta Zemana. By moe nie powinno to rozstrzyga o jego przyszej polityce
wzgldem Chin. Naley take pamita, e rzd Czech by podwczas i dalej jest
koalicyjny, zatem rnice zda wzgldem polityki wobec Pekinu mogy by po czci
wywoane wewntrznymi napiciami w rzdzie. O ile jednak wicepremier Blobrdek
i minister Herman reprezentowali koalicyjnych partnerw, o tyle minister Dienstbier
reprezentowa t sam parti, do ktrej nalea premier Sobotka (Czeska Partia
Socjaldemokratyczna).
Cz czeskiej opinii publicznej z niepokojem obserwuje rwnie dziaalno

w Czechach spki CEFC China Energy, o ktrej mowa jest niej. W wypadku tej firmy
widoczny jest zwizek polityki z gospodark w stosunkach czesko-chiskich (co nie
oznacza, e zwizek ten wystpuje zazwyczaj). CEFC jest szst najwiksz prywatn
firm w Chinach. Prezes CEFC Ye Jianming jest bez wtpienia osob zwizan lub
wsppracujc z chiskim establishmentem, a rwnoczenie ma niejasne powizania
i przeszo (i to wanie niepokoi niektre osoby w Czechach). W 2015 r. pojawia si
informacja, e Ye Jianming zosta doradc prezydenta Zemana ds. kontaktw z Chinami.
Gdy dziennik Prague Post zwrci jednak uwag, e na stronie internetowej
prezydenta brak wzmianki o tej osobie, rzecznik prezydenta mia odpowiedzie, e Ye
Jianming nie jest czonkiem regularnej grupy doradcw (ale tym samym przyzna, e Ye
jest doradc prezydenta). Warto zwrci uwag, e wedug Czeskiego Radia Ye Jianming
ma by doradc od kwietnia 2015 r.30, za pierwszych powanych inwestycji w Czechach
firma Ye Jianminga dokonaa na jesieni tego samego roku.
Inwestycje CEFC w Czechach miay zatem bez wtpienia podtekst polityczny, cho to
samo nie musi si odnosi do innych chiskich inwestycji w tym kraju. Wywouj one
zatem i bd wywoa polityczne reperkusje. W padzierniku 2016 r. wspomniany wyej
A. Babi stwierdzi publicznie, e skupienie CEFC na prywatnych firmach czeskich nie
przynoci korzyci gospodarce kraju. Sam Ye Jianming nie kryje w gruncie rzeczy, e
kierunek jego dziaalnoci gospodarczej moe mie te aspekt geopolityczny. Mia on
powiedzie na przykad: Musimy patrze na geopolityk. Jeli Republika Czeska wystpi
kiedy przeciw Chinom, bdziemy musieli wycofa nasze inwestycje31.
Wgry i Czechy | 155

2. Inwestycje chiskie w Czechach
Najbardziej zauwaalna w Czechach jest dziaalno wspomnianej firmy CEFC China

Energy. Firma ta dziaa w rnych krajach Unii, ale w Czechach dokonaa szeregu
rznorodnych inwestycji. Byy to:
Wykup 10 proc. udziaw w Travel Service Airlines we wrzeniu 2015 r. Travel

Service Airlines jest wacicielem linii Smartwings i wspudziaowcem Czech
Airlines. CEFC nastpnie zwikszya swoje udziay w Travel Service Airlines do 49,92
proc. w 2016 r.
Wykup 9,9 proc. udziaw w czesko-sowackiej grupie finansowej J&T Finance Group
w 2015 r. Nastpnie w marcu 2016 r. CEFC zwikszya swoje udziay do 50 proc. J&T
Finance Group dziaa na rynkach Sowacji, Czech, Chorwacji i Rosji (wedug
niektrych rde take na Barbadosie) i aktywna jest w sektorach bankowoci,
nieruchomoci i energii.
Wykup wikszociowego pakietu udziaw w firmie das w sierpniu 2016 r. Firma
ta produkuje narzdzia maszynowe i dotd bya czci sowackiego koncernu
eleziarne Podbrezov. Wykup ten oznacza, e CEFC bdzie teraz kontrolowa take
fili das w Niemczech32.
Wykup mniejszociowych udziaw w grupach medialnych Empresa Media i Medea
Group w 2015 r. Jednake wedug informacji z lutego 2017 r. CEFC wycofaa si
z tych inwestycji33.
Wykup 79,4 proc. udziaw w browarze Pivovary Lobkowicz Group.
Wykup 70 proc. udziaw klubu pikarskiego Slavia Praga, a take kupno stadionu
tego klubu.
Wykup 90 proc. udziaw w firmie Invia.cz sprzedajcej wycieczki turystyczne przez
Internet.
Kupno hoteli Mandarin Oriental Hotel i Le Palais hotel w centrum Pragi.
Kupno kilku budynkw w centrum Pragi: 1) kompleksu biurowego Florentinum,
2) Paacu Martinickiego i 3) budynku nalecego niegdy do banku ivnobanka34.
Kupno kompleksu Florentinum stanowio jedn z wikszych transakcji na czeskim
rynku nieruchomoci w 2016 r.
W Czechach niepokj budzi nie tylko fakt, e tyle zakupw dokonaa jedna firma, ale
take osoba jej waciciela. Ye Jianming nie ma jeszcze 40 lat i szczegy co tego, jak
zdy w relatywnie krtkim czasie zbudowa szst najwiksz prywatn firm Chin
nie s znane. Wedug niektrych mediw (m.in. Reutersa) w nalecej do Ye Jianminga
CEFC pracuje wielu byych pracownikw pastwowych firm chiskich i wielu czonkw
Komunistycznej Partii Chin. Ye mia te przyzna otwarcie, e planujc zagraniczne
dziaania swojej firmy pilnie obserwuje dziaania chiskiego rzdu i poda w krok za
nimi. Niektre czeskie media twierdz ponadto, e Ye Jianming by w przeszoci
czonkiem stowarzyszenia, ktre miao uatwia kontakty politykw i oficerw armii

chiskiej z osobami z innych krajw, co odczytano jako powizanie Ye z armi chisk 35.
CEFC, tak jak wiele innych prywatnych chiskich, nie jest zatem do koca prywatna.
Jednym z najwikszych zasobw gospodarczych CEFC jest prowadzenie magazynw

ropy (w Hiszpanii i Francji) i kilku tysicy stacji benzynowych w rnych miejscach
Europy (wykupionych od pastwowej firmy kazachskiej); firma ma take interesy
energetyczne na Bliskim Wschodzie i uzyskaa prawo eksportu surowcw
energetycznych do ChRL 36. Ye Jianming buduje zatem najwyraniej energetyczne
imperium midzy Europ, Bliskim Wschodem a Chinami. Nie jest do koca jasne, jak
rol w tej ukadance mog odgrywa Czechy i dotychczasowe zakupy CEFC na czeskim
rynku (poza tym, e jest to wyrana dywersyfikacja, wchodzenie w inne brane). Jak
dotd zatem okazuje si, e interesy CEFC gdzie indziej w Europie s znacznie bardziej
spjne, dotycz kluczowej brany energetycznej i maj jeszcze wiksze znaczenia ni
nabytki firmy w Czechach. Tak jak wielu innych Chiczykw i osb wsppracujcych
obecnie z Chinami Ye Jianming zrozumia korzyci z posugiwania si sztandarem NJS.
Nawet przy okazji wykupu czesko-sowackiej J&T Finance Group Ye Jianming stwierdzi,
e zakup ten wpisa si w budow Nowego Jedwabnego Szlaku, chocia w rzeczywistoci
trudno wskaza na jednoznaczne powizanie tych dwch faktw.
Inwestycji dokona te wspomniany we wstpie raportu China-CEE Investment

Cooperation Fund. W 2015 r. ogoszono wykupione firm Energy21, ktra posiada 61
farm fotowoltaicznych w Czechach. Fundusz wykupi nastpnie kolejne trzy farmy
fotowoltaiczne w tym kraju w 2017 r. od amerykaskiego funduszu ContourGlobal.
Wedug informacji z maja 2017 r. obecna ju na rynku czeskim firma Huawei ma

dokona kolejnej inwestycji. Wedug CzechTrade inwestycja ma mie warto ok. 360
mln dolarw i mia j ju zatwierdzi prezydent Zeman37. Cho w przeszoci czeskie
instytucje zajmujce si bezpieczestwem prboway zablokowa cz dziaalnoci
Huawei w Czechach (ze wgldu na powizania firmy z siami zbrojnymi Chin i zwizane
z tym obawy co do bezpieczestwa informacji)38, firma jest dalej obecna na czeskim
rynku i jest partnerem Zamku Praskiego.
3. Chisko-czeska wymiana handlowa
Import z Chin do Czech

Import z Eksport Chin do Warto Gwne produkty
Chin jako Czech jako cz importu importowane (wartoci w
cz caego caego eksportu proc.)
importu Chin (w proc.)
Czech (w
proc.)
2015 13 0,78 18,5 mld Komputery (24); sprzt
dolarw nadawczy (14), czci do
maszyn biurowych (8,1);
Wgry i Czechy | 157

telefony (7,4); akcesoria

do sprztu nadawczego
2014 11 0,72 17 mld Komputery (23); czci do
dolarw maszyn biurowych (11);
sprzt nadawczy (8,4),
2013 11 0,67 15 mld Komputery (26); czci do
dolarw maszyn biurowych (9,7);
sprzt nadawczy (7,6),
Eksport z Czech do Chin

Eksport do Chin Warto Gwne produkty eksportowane
jako cz eksportu (wartoci w proc.)
caego eksportu
Czech (w proc.)
2015 1,4 2,06 mld Czci samochodw (9,3); pompy
dolarw cieczy (4,8); Modele zwierzt i
wypchane zwierzta (4,3);
chemiczna ciana drewna (3,7);
sprzt chronicy przed niskim
napiciem (3,5); mikroskopy
nieoptyczne (3,3); metalowe
maszyny wykoczeniowe (2,8);
akcesoria elektryczne (2,6);
telefony (2,5) i wiele innych.
2014 1,4 2,27 mld Czci samochodw (8,3); pompy
dolarw cieczy (6,1); akcesoria
elektryczne (4,5); sprzt
chronicy przed niskim
napiciem (4,3); metalowe
maszyny wykoczeniowe (3,3);
telefony (2,6) i wiele innych.
2013 1,4 2,09 mld Czci samochodw (6,6);
dolarw akcesoria elektryczne (4,8);
pompy cieczy (4,0); sprzt
chronicy przed niskim
napiciem (3,4); silniki
elektryczne (2,5) i wiele innych.
rdo: OEC. Na licie produktw pominito produkty, ktrych import/eksport stanowi
mniej ni 2,4 proc. caego importu/eksportu jeli chodzi o warto.
Jak wida, eksport czeski do Chin skada si w ostatnich latach z do podobnych

produktw i osiga wartoci, ktre mieszcz si w podobnej skali. Poza spadkiem

eksportu z roku 2014 na 2015, eksport ten jednak w poprzednich latach rs: w 2010 r.
mia warto 1,34 mld dolarw, w 2011 r. 1,91 mld dolarw, w 2010 r. za 1,82 mld
dolarw. Do najwikszego skoku eksportu doszo midzy 2010 a 2011 r., a wczeniej
midzy 2009 a 2010 r. Ju w 2011 r. m.in. Petr Holub zauway, e w wyniku kryzysu
gospodarczego osabiony na swoich tradycyjnych kierunkach eksport czeski wzmocni
si wzgldem niektrych pastw azjatyckich, w tym Chin (chocia do dzi pastwa takie
jak Niemcy i Polska s waniejszymi partnerami handlowymi Czech ni Chiny).
Rwnoczenie jednak wizy gospodarcze z Niemcami tradycyjnie najwikszym
partnerem handlowym Czech stanowi rwnie czynnik w stosunkach gospodarczych
Czech z Chinami. Po pierwsze, cz produktw eksportowanych z Czech do Niemiec
(szczeglnie produktw przemysu cikiego) jest nastpnie reeksportowana do Chin 39.
Po drugie, du rol w eksporcie do Chin ma sprzeda produktw firmy koda.
Poniewa naley ona do niemieckiej firmy Volkswagen, powodzenie tej firmy na rynku
chiskim ma porednie przeoenie na stan czeskiej gospodarki. Volkswagen ma obecne
16 fabryk w Chinach i w czterech z nich (w Antigu, Nankinie, Yizheng i Ningbo)
produkowane s samochody firmy koda. W 2015 r. jedna czwarta sprzeday pojazdw
tej firmy poza Czechami dokonywaa si w Chinach. koda liczy take na to, e jej
samochody elektryczne sprzedadz si na rynku chiskim (podobne plany ma m.in.
Volvo). O ile zatem koda w wikszoci sprzedaje w Chinach samochody tam
wyprodukowane (cho cz eksportuje z Czech), o tyle istotn cz czeskiego eksportu
do Chin stanowi czci do samochodw, w tym do znajdujcych si w Chinach fabryk
kody.
4. Potencjalne korzyci Czech
Jak wspomniano wyej, dla mocno bazujcej na eksporcie gospodarki Czech eksport do
pastw poza Europ, w tym do Chin, stanowi sposb na czciowe uniknicie efektw
ostatniego kryzysu gospodarczego. Czeskie firmy powinny zatem zmierza do dalszego
zwikszania eksportu do pastw takich jak Chiny, Rosja i Turcja. Z drugiej strony, jak
pokazay powysze przykady, Czechy pozostaj najbardziej zwizane gospodarczo
z Niemcami i ma to rwnie wpyw na stosunki gospodarcze z Chinami. Co za tym idzie,
moliwe korzyci gosparcze ze wsppracy z Chinami pozostan po czci dla Czechw
uzalenione od sytuacji na rynkach europejskich. By moe pozytywnym trendem oka
si inwestycje rodzaju spodziewanego przejcia koda Transportation przez CRRC
(patrz niej). Jeli koda Transportation ma rzeczywicie takie problemy finansowe,
o jakich si donosi, CRRC mgby uratowa firm i podtrzyma jej eksport na
europejskie rynki, a wejcie na te rynki powinni by te korzystne dla firmy chiskiej.
Prezydent Zeman jest z kolei zwolennikiem planu budowy kanau czcego Dunaj, Elb
i Odr i wyrazi nadziej, e w realizacji tego projekt wespr go Chiny. Idea kanau jest
od dawna podnoszona i rozwaana w Czechach i bywaa ju przedmiotem rozmw Pragi
z ssiadami, w tym z Polsk. W ostatnich kilku latach rda prasowe podaway jednak
skpe i sprzeczne informacje zarwno na temat postpw tego projektu, jak
Wgry i Czechy | 159

i ewentualnego udziau Chin w nim. Wedug niektrych udziaem w projekcie byy

zainteresowane niektre chiskie firmy, w tym przedsibiorstwo majce dowiadczenie
z Tam Trzech Przeomw40. Kiedy Xi Jinping odwiedzi Prag w marcu 2016 r. mia
zadeklarowa ch udziau ChRL w tym projekcie41. Niektre rda twierdziy nawet, e
wkrtce ma by przeprowadzone studium wykonalnoci42, a wedug gazety Visegrad
Post czeski pose komunistyczny Vojtch Filip twierdzi nawet, e projekt jest w fazie
finasowania. Nie ma jednak najwyraniej adnych podpisanych w tej sprawie umw
z Chinami. Od czasu deklaracji Xi Jinpinga brak te informacji o krokach Chin w tej
sprawie. Projekt jawi si jako istotny dla prezydenta Zemana, ale by moe
niekoniecznie wspiera go w tym wzgldzie wikszo czeskiej sceny politycznej. Od
strony relacji z Chinami projekt stanowi jeden z tych przykadw, kiedy retoryka NJS
przewaya nad rzeczywistoci. Mona domniemywa, e w Pekinie chtnie
podchwycono wezwania prezydenta Zemana do budowy kanau, gdy pasoway one
symbolicznie do idei NJS. W praktyce jednak nie jest jasne, jak kana miaby pasowa do
chiskich planw logistycznych w Europie, poza wej pojt korzyci z zatrudnienia
przy projekcie firm chiskich. O ile zatem Warszawa moe rozwaa wspprac z Prag
na tym polu (co czyniono ju w przeszoci), nie mona zakada, e ide t wydatnie
wespr Chiny.
5. Potencjalne korzyci Chin
Chocia przykad firmy CEFC jest bardzo znaczcy, jest te do wyjtkowy w tym sensie,
e adna inna firma chiska nie dokonaa tak rozmaitych inwestycji w Czechach w tak
krtkim okresie. CEFC twierdzi, e uczyni z Czech swoje centrum dziaa na rynkach
europejskich. Jeli dziaalno CEFC bdzie si faktycznie rozszerza z Czech na inne
rynki UE, to bdzie mona to uzna za przykad realizacji NJS w znaczeniu budowy
globalnych acuchw wartoci dla firm chiskich. Jeli jednak chodzi o stereotypowo
i propagandowo rozumiany NJS jako pas pocze infrastruktury, to naley stwierdzi,
e Czechy nie figuruj obecnie w szeroko rozumianych chiskich planach budowy
globalnych poacze.
Praga jest te bezdyskusyjnie najpopularniejszym miastem grupy V4 jeli chodzi

o turystyk z Chin. W 2016 r. ilo turystw chiskich, ktrzy odwiedzili Czechy
przekroczya 300 tys. osb i wikszo z tych podrnych odwiedzia Prag43. Cz
dziaa firmy CEFC takie jak kupno udziaw w linii lotniczej, portalu sprzedajcym
wycieczki czy hoteli w Pradze naley zapewne rozpatrywa gwnie w kontekcie
chiskich turystw przybywajcych do Czech.
Czechy dysponuj w pewnych dziedzinach prnym przemysem cikim i to oferuje

pewne szanse dla podmiotw chiskich. Po pierwsze, chiskie firmy mog korzysta
z czeskiego know how. Ju teraz chiskie firmy korzystaj z licencji kupionych od koda
Auto i koda Transportation. Jednake taka sytuacja moe oczywicie take tworzy
dugofalowe zagroenia dla czeskiej gospodarki w sytuacji, gdy dziki temu chiskie

firmy stan si bardziej konkurencyjne wzgldem czeskich. Nie ma to zapewne a
takiego znaczenia w wypadku koda Transportation, gdy firma ta i tak ma problemy
finansowe i by moe i tak zostanie wykupiona przez podmiot chiski. koda
Transportation ma obecnie kopoty m.in. na rynku niemieckim, a rwnoczenie ma
dowiadczenie we wsppracy na rynku chiskim z firm Chinese Railway Rolling Stock
Company (CRRC). To wanie CRRC planuje podobno wykupi koda Transportation.
Zostao to wspomniane podczas wizyta Xi Jinpinga w Pradze w marcu 2016 r., nastpnie
doniesienia na ten temat pojawiy si na jesieni tego samego roku. Do chwili obecnej do
wykupu czeskiej firmy jednak nie doszo. Przejcie koda Transportation pozwolioby
te CRRC wej na rynek czeski i potencjalnie inne regionalne rynki, co jest o tyle
istotniejsze, e CRRC zaczyna wanie sprzedawa swoje pocigi do Czech (w grudniu
2016 r. CRRC otrzymaa swoje pierwsze zamwienie na trzy pocigi dla czeskiego Leo
Express44). Ponadto znaczenie przemysu w gospodarce Czech moe oznacza, e
niektre firmy chiskie mog odpowiedzie na zapotrzebowania czeskie. W 2012 r.
chiska firma Yapp Automotive Parts otworzya zakad produkcyjny w Czechach, aby
odpowiedzie na potrzeby usytowanej w tym samym miecie fabryki kody45.
Krzysztof Iwanek kierownik Orodka Bada Azji

1 Chocia pierwszy formalny szczyt pastw 16+1 odby si w Warszawie w 2012 r., warto odnotowa, e
w 2011 r. forum biznesowe i spotkanie ministrw gospodarki i finansw z premierem ChRL Wen Jiabao
odbyy si rwnie w Budapeszcie.
2 Por. F.-P. van den Putten i in. (red.), Europe and Chinas New Silk Roads, ETNC Report, grudzie 2016, s. 9.
3 Wedug informacji wgierskiego MSZ z maja 2017 r. negocjuje si obecnie otwarcie poczenia
BudapesztSzanghaj. Hungary has become Chinas number one economic partner in Central Europe, 12 maja
2017, http://www.kormany.hu/en/ministry-of-foreign-affairs-and-trade/news/hungary-has-become-
china-s-number-one-economic-partner-in-central-europe [dostp: 30.06.2017].
4 W ostatnich kilku latach wniosek na temat politycznego klimatu dotyczy w najmniejszym stopni Sowacji,
ktrej prezydent w 2016 r. spotka si z Dalajlam, co wywoao negatywn reakcj Pekinu.

5 Chocia do tych inwestycji w ostatnich latach w regionie nie doszo, nie jest to jednak wykluczone. Przy
powoli wyrwnujcych si kosztach siy roboczej midzy Chinami a Europ i unijnych obostrzeniach, ktre
Chiczycy bd chcieli wymin niektre chiskie firmy mog przenosi produkcj na teren Unii. Istniej
przykady tego typu inwestycji w Europie rodkowo-Wschodniej w poprzednim okresie. Shantuo
Agricultural Machinery Equipment otworzyo fabryk traktorw w Rumunii., za Great Wall Motors
Company otworzyo fabryk samochodw w Bugarii w 2012 r.
6 Nietrzy autorzy s rwnie zdania, e do ocieplenia sino-wgierskiego w ostatnich kilkunastu latach
przyczynia si rwnie wzgldnie dua jak na ten region Europy diaspora chiska na Wgrzech (okoo
1015 tys. osb).
7 Zhang Yunbi, China, Hungary build comprehensive strategic partnership, China Daily z 13.05..2017,
http://www.chinadaily.com.cn/beltandroadinitiative/2017-05/13/content_29333218.htm [dostp:
30.06.2017].W rzeczywistoci Otwarcie na Wschd zostao ogoszone w 2012 r., a zatem na rok przed
ogoszeniem inicjatywy NJS. Por. . Szunomr, Zs. Biedermann, Chinese OFDI in Europe and the Central and
Eastern European region in a global context, w: . Szunomr (red.) Chinese investments and Financial
Engagement in Visegrad Countries: Myth or Reality?, Institute of World Economics, Budapeszt 2014, s. 29.
Jest to zatem kolejny przykad podczania narodowych strategii rnych pastw do inicjatywy NJS.
8 China extends currency swap deal with Hungary, Xinhua z 12.09.2016,
9 Wang Cong, Hungary gets billions in Chinese investment, Global Times z 26.11.2015,
http://www.globaltimes.cn/content/955134.shtml [dostp: 14.05.2017].
Wgry i Czechy | 161

10 Hungary signs strategic partnership pact with Bank of China, Budapest Business Journal z 24.01.2017,
https://bbj.hu/business/hungary-signs-strategic-partnership-pact-with-bank-of-china_127738 [dostp:
25.06.2017].
11 Hungary has become Chinas number one economic partner in Central Europe, op.cit.
12 . Szunomr, K. Vlgyi, T. Matura, Chinese Investment and Financial Engagement in Hungary,
w: . Szunomr (red.) Chinese investments and Financial Engagement in Visegrad Countries: Myth or
Reality?, Institute of World Economics, Budapeszt 2014, s. 39.
13 Ch. Keszthelyi, Chinas BBCA lays cornerstone for HUF 34bn citric-acid plant, Budapest Business Journal
z 10.09.2014, https://bbj.hu/business/chinas-bbca-lays-cornerstone-for-huf-34bn-citric-acid-plant_84854,
[dostp: 20.07.2017]; BBCA to get HUF 42 bln MFB loan for citric acid plant, Budapest Business Journal
z 6.04.2017, https://bbj.hu/business/bbca-to-get-huf-42-bln-mfb-loan-for-citric-acid-plant_131226 [dostp:
21.07.2017].
14 RZBC to build HUF 31 bln citric acid plant in Hungary, Budapest Business Journal z 3.09.2014,
https://bbj.hu/business/rzbc-to-build-huf-31-bln-citric-acid-plant-in-hungary_84508 [dostp: 21.07.2017].

15 BYD opens Hungary electric bus factory, targeting 400 a year capacity, 4.06.2017,
http://www.byd.com/news/news-390.html [dostp: 21.07.2017].
16 Wedug strony internetowej fundusze ogosi on w 2014 r. take inwestycji w Budapest Metropolitical
College. Nie udao si potwierdzi informacji o tej inwestycji.

17 Struktura chiskiego eksportu do Sowacji jest do podobna do eksportu do Wgier i Czech w sensie
dominacji podobnych produktw. Zauwaalna jest natomiast rnica w eksporcie Sowacji do Chin
w porwnaniu z tamtymi pastwami: wystpuje w nim absolutna dominacja samochodw. Ponadto
sprzeda dominujcych w sowackim eksporcie samochodw do Chin jest tak naprawd sprzeda, na
ktrej przede wszystkim zarabia zagraniczna firma Volkswagen Group, eksportujca stamtd do Chin
obecnie gwnie Audi Q7 i Volkswagena Touareg.
18 Hungary has become Chinas number one economic partner in Central Europe, Daily News z 13.05.2017,
https://dailynewshungary.com/hungary-become-chinas-number-one-economic-partner-central-europe/
[dostp: 27.06.2017].
19 Por. np. M. Godfrey, Hungary begins pork knuckle supply to China, Global Meat News z 5.02.2015,
http://www.globalmeatnews.com/Industry-Markets/Hungary-begins-pork-knuckle-supply-to-China
[dostp: 30.06.2017] i M. LeFleur, Hungary, China sign agreements on trade, Budapest Business Journal
z 8.06.2016, https://bbj.hu/economy/hungary-china-sign-agreements-on-trade_117373 [dostp:
28.06.2017].
20 Poyczka miaa by uyta na wypoyczenie 11 samolotw Airbus, a poyczajcym bya chiska CCB
Financial Leasing.
21 D. Kaan, Is China picking off individual EU members?, EU Observer z 10.07.2012,
https://euobserver.com/china/116926 [dostp: 1.06.2017].
22 W. Conroy, Hungarys BorsodChem to start up new TDI plant on 1 July, ICIS z 25.02.2011,
https://www.icis.com/resources/news/2011/02/25/9439075/hungary-s-borsodchem-to-start-up-new-
tdi-plant-on-1-july/ [dostp: 30.06.2017].
23 Tak w kadym razie twierdzi prezes Wanhua. Wanhua to the rescue of BorsofChem, ICIS Chemical
Business z 20.02.2012, https://www.icis.com/resources/news/2012/02/20/9533156/wanhua-to-the-

rescue-of-borsodchem/ [dostp: 21.07.2017].
24 Hourly Labour Costs, Eurostat, kwiecie 2017, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-
explained/index.php/Hourly_labour_costs [dostp: 21.07.2017].
25 W 2013 r. wgierski minister spraw zagranicznych mia take zabiega o chiskie finansowanie dla
projektu kolejowej obwodnicy Budapesztu, jednake do inwestycji nie doszo.

26 W. Shepard, Another Silk Road Fiasco? Chinas Belgrade to Budapest High Speed Rail Line is Probed by
Brussels, Forbes z 25.02.2017, https://www.forbes.com/sites/wadeshepard/2017/02/25/another-silk-

road-fiasco-chinas-belgrade-to-budapest-high-speed-rail-line-is-probed-by-brussels/#26819a153c00
[dostp: 14.06.2017].
27 W sprawie sceptycznych opinii na temat tego poczenia patrz: T. Matura, Hungary: Along the New Silk
Road across Europe w: F.-P. van den Putten i in. (red.), Europe and Chinas New Silk Roads, ETNC Report,
grudzie 2016, s. 35.
28 Por np. B. Novak, Orbn speaks of the necessity for ethnic homogeneity in speech to business leaders,
Budapest Beacon z 28.02.2017, http://budapestbeacon.com/featured-articles/orban-speaks-necessity-

ethnic-homogeneity-speech-business-leaders/44795 [dostp: 20.06.2017].
29 Por. T. Matura, op.cit., s. 35; patrz rwnie tekst Bakany w niniejszym raporcie.

30 CEFC Board Head advises Zeman, Prague Post z 5.09.2015, http://www.praguepost.com/czech-
news/49626-cefc-board-head-advises-zeman [dostp 25.06.2017].
31 S. Cendrowski, The Unusual Journey of Chinas Newest Oil Baron, Fortune z 28.09.2016,
http://fortune.com/2016/09/28/cefc-ye-jianming-40-under-40/ [dostp 24.06.2017].

32 nsk CEFC dokonila pevzet rskho podniku as, Aktualne.cz z 10.08.2016,
https://zpravy.aktualne.cz/ekonomika/cinska-cefc-dokoncila-prevzeti-zdarskeho-podniku-
zdas/r~ba61e4185f0911e6888a0025900fea04/?redirected=1498311320 [dostp: 14.06.2017].
33 nsk CEFC odchz ze Soukupova vydavatelstv Empresa Media. Tvrdk kon v pedstavenstvu firmy,
Hospodsk noviny z 27.02.2017, https://byznys.ihned.cz/c1-65639300-cinska-cefc-odchazi-ze-

soukupova-vydavatelstvi-empresa-media-tvrdik-konci-v-predstavenstvu-firmy [dostp: 21.07.2017].
34 CEFC Chinas Buying Spree in Czech Republic, cefc.co [strona firmy],
http://en.cefc.co/detail/news/624?lang=cn [dostp: 14.05.2017].
35 S. Cendrowski, op.cit.
36 Ch. Azhu, J. Lopatka, Chinas CEFC has big ambitions, but little known about ownership, funding, Reuters
z 12.01.2017, http://www.reuters.com/article/us-cefc-china-idUSKBN14X0B5 [dostp 24.06.2017]

i S. Cendrowski, op.cit.
37 Huawei planning to invest CZK 8.5 billion in the Czech Republic, CzechTrade z 19.05.2017,
http://www.czechinvest.org/en/huawei-planning-to-invest-czk-85-billion-in-the-czech-republic [dostp:
26.06.2017].
38 Respekt: Interior Ministry rejects cooperation with Huawei, Prague Daily Monitor z 6.09.2016,
http://praguemonitor.com/2016/09/06/respekt-interior-ministry-rejects-cooperation-huawei [dostp:
12.04.2017].
39 P. Holub, Crisis 2.0. Czech export economy to rely on BRICS, Zpravy z 11.08.2011,
https://zpravy.aktualne.cz/crisis-20-czech-export-economy-to-rely-on-
brics/r~i:article:710400/?redirected=1490023462 [dostp: 24.06.2017].
40 R. Frst, Czech-Chinese relations: Evaluation of economic ties, w: . Szunomr (red.), Chinese investments
and Financial Engagement in Visegrad Countries: Myth or Reality?, Institute of World Economics, Budapeszt
2014, s. 13.
41 Chinas president Xi Jinping in Prague: The Danube-Oder-Elbe Canal coming soon, Visegrad Post
z 31.03.2016, https://visegradpost.com/en/2016/03/31/chinas-president-xi-jinping-in-prague-the-
danube-oder-elbe-canal-coming-soon/ [dostp: 24.06.2017].
42 R. Frst, op.cit., s. 12.
43 Ministers discuss support for tourism in China, Prague Daily Monitor z 11.04.2017,
http://praguemonitor.com/2017/04/11/ministers-discuss-support-tourism-china [dostp: 20.06.2017].
44 T. Ocay, Chinas CRRC to Supply Trains to Czechs Leo Express, China Topix z 22.12.2016,
http://www.chinatopix.com/articles/108553/20161222/crrc-eu-czech-republic-electric-multiple-units-
crrc-zhuzhou-locomotive-co-ltd-leo-express.htm#ixzz4lV2lySBU [dostp: 30.06.2017].
45 Chinas Yapp to open Czech fuel tank plant, European Plastics News z 22.06.2012,
http://www.autonewschina.com/en/article.asp?id=8826 [dostp: 20.05.2017].
Wgry i Czechy | 163

Polska
Alicja Bachulska
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Polski w NJS
1.1. Pozycja Polski wzgldem Chin w ramach NJS
W dyskursie publicznym od ponad dwch lat promowana jest wizja Polski jako mostu
dla Chin do Europy Zachodniej, ktry dziki rozwojowi infrastruktury uatwiby
Pekinowi transport dbr na zachd przy jednoczesnym rozwoju polskiego rynku przez
tworzenie centrw przeadunkowych i logistycznych na nowych trasach handlowych.
Wraz z rosncym zaangaowaniem Chiskiej Republiki Ludowej (ChRL)
w rozprzestrzenianiu idei NJS, przewaajco optymistyczne opinie i doniesienia
medialne na temat tej inicjatywy zaczy przeplata si z bardziej sceptycznymi,
kadcymi nacisk na geopolityczne i strategiczne implikacje chiskiej ekspansji na
zachd oraz potencjalne ograniczenia i zagroenia zwizane z implementacj projektu.
Po pierwsze, stosunek Polski do projektu NJS jest uwarunkowany jej polityk wobec UE
oraz polityk Chin wobec tej organizacji. Postpujce osabienie roli UE na arenie
midzynarodowej stao si dla Polski impulsem do dywersyfikacji kontaktw
gospodarczych z pastwami spoza regionu. Wizyta wczesnego prezydenta RP
Bronisawa Komorowskiego w Chinach w 2011 r., podpisanie umowy o strategicznym
partnerstwie czy inauguracja wsppracy polsko-chiskiej w formacie 16+1 wiadcz
o intensyfikacji relacji na linii WarszawaPekin. Rosnce zaangaowanie Chin w Europie
rodkowo-Wschodniej, w tym w Polsce, jest jednak czsto postrzegane przez star UE
(gwnie Niemcy) jako prba wewntrznej destabilizacji Unii poprzez ingerencj w sfer
polityczno-gospodarcz sabiej rozwinitych pastw czonkowskich. Wzmoone
zainteresowanie Pekinu inwestowaniem w regionie odzwierciedla strategi
obchodzenia praw chronicych wewntrzny rynek unijny poprzez przejmowanie
przedsibiorstw w sabszych gospodarkach UE. Wrd analitykw pojawiaj si rwnie
scenariusze, w ktrych Chiny staraj si stworzy lokaln stref wpyww w czci
europejskich pastw, w szczeglnoci w tych eurosceptycznych czy nie nalecych do
UE (np. Serbia wspiera chiskie stanowisko w sporze na Morzu Poudniowochiskim
w zamian za pekiskie poparcie serbskich roszcze do Kosowa).
Pekin nie zgadza si z tego rodzaju retoryk i broni stanowiska, e NJS wykorzystuje
okres strategicznych moliwoci 1 , aby osign dugofalowe cele korzystne dla
wszystkich zaangaowanych stron. UE to od 11 lat najwaniejszy partner gospodarczy
Pekinu oraz najwikszy odbiorca bezporednich chiskich inwestycji2, a wic powana
destabilizacja tej organizacji w obecnej sytuacji geoekonomicznej jest z chiskiego
punktu widzenia nieopacalna. Dostp do wsplnego rynku daje chiskim
przedsibiorcom wiele korzyci, np. wprowadzenie produktu do jednego pastwa
Polska | 165
umoliwia dostp do wszystkich innych pastw czonkowskich. W dalszej perspektywie

hipotetyczna destabilizacja Unii daaby jednak Pekinowi potencjaln moliwo
rozgrywania poszczeglnych pastw czonkowskich.
Pomimo rosncego zainteresowania Pekinu Europ rodkowo-Wschodni, to kraje UE

pozostaj gwnym punktem odniesienia dla Polski zarwno w kwestiach politycznych,
jak i gospodarczych. Tak np. w 2015 r. polski eksport do Niemiec wynis ok. 48,5 mld
euro, a import z Niemiec 40 mld euro3. Dla porwnania w tym samym okresie polski
eksport do Chin wynis ok. 2,017 mld dolarw (ok. 1,868 mld euro), natomiast import
z Chin ok. 22,655 mld dol. (ok. 20,974 mld euro)4.
NJS to rwnie narzdzie nowego typu polityki zagranicznej Chin, czyli tzw.
regionalnego modelu wsppracy (, quyu hezuo moshi)5. Model ten zakada,
e bilateralne kontakty Chin z poszczeglnymi pastwami UE uzupeniaj i wzmacniaj
wielostronne relacje na poziomie unijnym. W tym kontekcie rola Polski w tworzeniu
struktur NJS sprowadza si obecnie gwnie do bycia potencjaln baz infrastrukturaln
czc wschodni sie pocze z kocowymi miejscami docelowymi w Europie
Zachodniej. Biorc to pod uwag, Europa rodkowo-Wschodnia jest wan czci
chiskich planw jako element szerszej siatki powiza. Natomiast jako region sam
w sobie nie ma strategicznej rangi politycznej, np. w porwnaniu z Azj Centraln jako
historycznie rosyjsk stref wpyww.
1.2. Stosunek rnych grup interesariuszy do zaangaowania Polski w NJS
Jeli chodzi o polskie elity polityczne, stosunek rnych partii i grup interesw do Chin
oscyluje pomidzy sporadycznym traktowaniem ChRL jako potencjalnego zagroenia
a chci wsppracy na poziomie czciej deklaratywnym ni aktywnym. Percepcja
zagroe wie si najczciej z postrzeganiem Chin jako kraju w dalszym cigu
komunistycznego, a take ze zwrceniem uwagi na takie kwestie jak amanie praw
czowieka. Rnice w postrzeganiu Pastwa rodka mog okaza si przeszkod
podczas pertraktacji ze stron chisk. Mimo pewnego braku spjnoci w dyskursie elit
politycznych, intensyfikacja relacji na linii WarszawaPekin zarwno za rzdw
Platformy Obywatelskiej (PO), jak i Prawa i Sprawiedliwoci (PiS) wynika gwnie
z chci wzmocnienia wymiany handlowej i konkurencyjnoci Polski na tle innych
pastw regionu.
Jeli chodzi o percepcj spoeczn rosncego zaangaowania Chin w Polsce, przekaz

z popularnych mediw przypomina w wielu aspektach deklaracje politykw. Media
prawicowe sporadycznie zwracaj uwag na komunistyczny ustrj Chin jako barier dla
pogbienia wsppracy oraz implikacje NJS jako prby tworzenia bloku
geopolitycznego skierowanego przeciwko Zachodowi. Pojawia si rwnie narracja
o potencjalnych korzyciach gospodarczych pyncych ze wsppracy z Chinami. Media
lewicowe zwracaj wicej uwagi na kwestie amania praw czowieka, Tybetu czy
166 | Alicja Bachulska

problemy spoeczne. Coraz wicej doniesie medialnych dotyczy samego projektu NJS,
jednak skupiaj si one na oglnikowych opisach.

ekonomicznego Polski i Chin
Wymiana handlowa do 2014 r.

Rosncy import z Chin przy jednoczesnym sabym wzrocie czy nawet spadku polskiego
eksportu przekada si na osabienie pozycji konkurencyjnej Polski w stosunku do
Pastwa rodka. Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego (GUS) na rok 2014
do najwaniejszych produktw importowanych z Chin do Polski zaliczano maszyny
i urzdzenia mechaniczne oraz sprzt elektroniczny (prawie 13 mld dolarw), materiay
i artykuy wkiennicze (ok. 2,5 mld dolarw), artykuy przemysowe rne (prawie
2 mld dolarw) oraz metale nieszlachetne i artykuy z metali nieszlachetnych
(ok. 1,5 mld dolarw)6. W tym samym okresie Polska sprzedawaa Chinom gwnie
metale nieszlachetne i artykuy z metali nieszlachetnych (ok. 830 mln dolarw),
maszyny i urzdzenia mechaniczne oraz sprzt elektroniczny (ok. 500 mln dolarw),
tworzywa sztuczne i artykuy z nich (ponad 150 mln dolarw) oraz artykuy
przemysowe rne (ponad 130 mln dolarw) 7. W poprzednich latach struktura
towarowa obrotw midzy Polsk a Chinami wygldaa podobnie i opieraa si na
wymianie zblionych grup produktw. Wedug raportu Bank of America Merrill Lynch
w cigu ostatnich lat 10 z 29 badanych gazi polskiego przemysu zwikszyo produkcj
kosztem Chin8. Polska i chiska gospodarka s pod wieloma wzgldami bardziej
konkurencyjne ni komplementarne. Tak np. doniesienia medialne o umowie dotyczcej
sprzeday polskich jabek do Chin nie uwzgldniaj zwykle tego, e to wanie Pastwo
rodka jest najwikszym wiatowym producentem tego owocu 9, a import z Polski ma
jedynie uzupeni zapotrzebowanie chiskiego rynku. Polskie jabka konkuruj
jednoczenie z owocami z krajw takich jak Francja czy Chile, ktre rwnie eksportuj
je do ChRL. Relatywna konkurencyjno rynkw Polski i Chin widoczna jest na
przykadzie analizy eksportu z tych dwch pastw do Republiki Federalnej Niemiec
(RFN), czyli kraju bdcego od lat najwaniejszym zagranicznym partnerem handlowym
Polski oraz najwaniejszym partnerem handlowym Chin w Unii Europejskiej. Wedug
danych Observatory of Economic Complexity (OEC) za rok 2014 produkty takie jak
komputery, sprzt naganiajcy, meble, druty izolowane czy wywietlacze wideo byy
wanymi grupami produktw eksportowych i odpowiaday za kolejno 13 proc.
(13,5 mld dolarw), 5,4 proc. (5,43 mld dolarw), ok. 1 proc. (973 mln dolarw),
0,67 proc. (680 mln dolarw) i 0,87 proc. (883 mln dolarw) caoci chiskiego eksportu
do Niemiec10. W tym samym okresie sprzeda komputerw z Polski do Niemiec
stanowia 1,3 proc. (650 mln dolarw) caoci polskiego eksportu tame, sprztu
naganiajcego 1,4 proc. (727 mln dolarw), mebli 2,7 proc. (1,37 mld dolarw),
drutw izolowanych 1,8 proc. (907 mln dolarw), a wywietlaczy wideo 1,3 proc
(672 mln dolarw)11.Procentowo wyniki te zauwaalnie si rni, ale biorc pod uwag
Polska | 167
rozdrobnienie polskiego eksportu do RFN, wyej wymienione podgrupy stanowi

znaczcy element caoci.
Z punktu widzenia Polski najwikszym wyzwaniem jest utrzymujca si od lat

nierwnowaga handlowa spowodowana szybko rosncym importem chiskich
produktw przy jednoczesnym wolnym wzrocie polskiego eksportu do Chin. W 2016 r.
warto deficytu handlowego Polski z Chinami wyniosa ponad 17,5 mld dolarw 12.
Polska gospodarka zaley w duym stopniu od Chin (w 2014 r. Pastwo rodka byo
drugim najwikszym partnerem zagranicznym Polski jeli chodzi o import13), podczas
gdy chiska nie jest w najmniejszym stopniu uzaleniona od importu z Polski.

Ilo chiskich inwestycji w Polsce zwikszya si znaczco po 2008 r., czyli podczas
globalnego kryzysu finansowego, ktry zmusi pastwa Europy rodkowo-Wschodniej
do dywersyfikacji partnerw gospodarczych. Sytuacja zachcia rwnie chiskich
przedsibiorcw do wykorzystania czasowej saboci zachodnich firm. Wrd
najwikszych zagranicznych inwestorw dziaajcych w Polsce pod koniec 2014 r. byo
13 chiskich przedsibiorstw, w tym osiem w brany przetwrstwa, dwa w brany
dystrybucyjnej, kolejne dwa w sektorze technologii informacyjnej (IT) oraz jedno
w brany budowlanej14. Wrd tych inwestorw znalazo si m.in. przedsibiorstwo Tri-
Ring Group, ktre w 2013 r. wykupio Fabryk oysk Tocznych w Kraniku czy koncern
Gaungxi Liugong Machinery, ktry w 2012 r. wykupi cywiln cz Huty Stalowa Wola.
Tego typu inwestycje s przykadami chiskiej strategii inwestowania w bran
produkcyjn, aby zdoby europejskie marki i technologie oraz dostp do wikszej iloci
kanaw dystrybucyjnych15. W porwnaniu z inwestycjami z innych krajw (np. Niemcy,
Francja czy Holandia) ilo chiskich inwestycji bezporednich bya jednak w dalszym
cigu znikoma. Chiskie transakcje z tytuu zagranicznych inwestycji bezporednich
w Polsce w 2014 r. wyniosy 288,9 mln z, natomiast niemieckie w tym samym okresie
wyniosy ponad 2,645 mld z16.
W latach 20002016 Chiny zainwestoway w Polsce 936 mln euro w ramach

bezporednich inwestycji zagranicznych17. W tym samym okresie w reszcie regionu
tylko Wgrzy cignli wicej chiskich przedsiwzi (okoo 2 mld euro)18. Rosncy
poziom chiskich inwestycji w pastwach Europy rodkowo-Wschodniej nalecych do
UE (chocia dalej znikomy w porwnaniu z inwestycjami z innych europejskich krajw)
wskazuje na rosnce zainteresowanie regionem jako miejscem, gdzie Pekin moe
uzyska dostp do wykwalifikowanej i taszej ni na zachodzie Europy siy roboczej,
dobrej lokalizacji na unijnym rynku i stosunkowo dobrze rozwinitej infrastruktury.
Chiskie zaangaowanie gospodarcze w Europie oprcz handlu sprowadza si do trzech
typw aktywnoci: 1. strategicznych sojuszy z firmami zagranicznymi, dziki ktrym
chiskie przedsibiorstwa pozostaj niezalene w sensie prawnym przy jednoczesnym

czerpaniu wiedzy i dowiadczenia od zagranicznych partnerw; 2. fuzji (ang. mergers
and acquisitions M&A) pomagajcych w umidzynarodowieniu dziaa chiskich firm
poprzez przejcia ; 3. inwestycji typu greenfield19. Chocia polskie zapotrzebowanie na
inwestycje typu greenfield pozostaje wysokie, chiskie inwestycje tego typu mog
okaza si niekorzystne w przypadkach, w ktrych w danej brany funkcjonuj ju
polskie przedsibiorstwa. Dotychczasowe chiskie inwestycje w Polsce skupiaj si
gwnie w sektorze produkcji przemysowej (np. wykupienie fabryki oysk Tocznych
w Kraniku, produkcja telewizorw i monitorw LCD w Gorzowie Wielkopolskim
i yrardowie). Coraz wicej inwestorw zaczo angaowa si rwnie w sektorze
usug (np. otwarcie oddziaw Bank of China czy Industrial and Commercial Bank of
China ICBC)20. Chiczycy coraz czciej staraj si angaowa w projekty jako
podwykonawcy, np. w sektorze infrastruktury transportowej czy energetyki. Lokalizacja
firmy na terenie Polski uatwia rwnie dostp do przetargw na poziomie narodowym.
Inicjatywa NJS wykorzystuje zarwno wewntrzne zmiany w Chinach i wynikajce

z nich potrzeby (np. przeniesienie nadprodukcji przemysowej za granic, testowanie
moliwoci pastwowych firm do ekspansji na konkurencyjnych rynkach), jak
i wiatowe trendy (m.in. sabnca rola USA na arenie midzynarodowej, luka finansowa
i inwestycyjna w krajach rozwijajcych si). Projekt NJS ma suy realizacji
dugofalowych celw, takich jak np. wczenie zachodnich prowincji Chin w regionaln
sie powiza gospodarczych i w efekcie utrzymanie zrwnowaonego rozwoju. Kady
kraj na trasie NJS jest w ten sposb elementem skadowym wikszej ponadnarodowej
struktury. W tym kontekcie Polska jest z chiskiej perspektywy gwnie krajem
tranzytowym w transporcie dbr do Niemiec, Francji czy Woch, czyli gwnych
partnerw Chin w UE. Geograficzne pooenie Polski jest najwikszym atutem, gdy
najatwiejsza droga ldowa ze wschodu na zachd Europy przebiega wanie przez nasz
kraj. Pocigi jadce z Chin w drodze do Europy przekraczaj tylko dwie granice celne,
gdy Rosja, Kazachstan i Biaoru tworz uni celn w ramach Eurazjatyckiej Unii
Gospodarczej21. Obecnie tylko 35 proc. obrotw towarowych pomidzy Chinami a UE
jest realizowana za pomoc transportu kolejowego22. Biorc pod uwag jego szybko
(w porwnaniu z transportem drog morsk) i stosunkowo niski koszt (w porwnaniu
z transportem drog lotnicz), rozbudowa sieci kolejowej i przeadunkowej jest
w interesie Pekinu pod wzgldem zarwno budowy czy rozbudowy tego typu
infrastruktury (chiski know-how i nadprodukcja), jak i przyszego wykorzystania tych
sieci w handlu midzynarodowym.
Specjalne strefy ekonomiczne (SSE) stanowi element przycigajcy potencjalnych

chiskich przedsibiorcw do Polski. Obecnie w kraju istnieje 14 tego typu stref, ktre
coraz czciej opieraj swoj strategi na przyciganiu inwestorw zainteresowanych
nowymi technologiami i innowacyjnoci czy te na wsppracy biznesu ze
rodowiskami akademickimi23. Rosnce zainteresowanie Chiczykw inwestowaniem
w sektorze innowacyjnoci oraz bada i rozwoju 24 wspgra ze zmianami
w profilowaniu polskich SSE oraz z powstawaniem nowych orodkw badawczo-
Polska | 169
rozwojowych na terenie kraju, ktre dziaaj w sektorach atrakcyjnych dla Chiczykw,

jak np. lotnictwo, motoryzacja, telekomunikacja czy przemys maszynowy25. Brane te s
kapitaochonne, a chiski kapita szuka ujcia za granic. Polska jako kraj wci
rozwijajcy si jest atrakcyjnym miejscem dla Chiczykw zainteresowanych produkcj
zarwno na polskim rynku wewntrznym, jak i na eksport na rynku unijnym. Co wicej,
okres dziaania SSE zosta przeduony z 2020 do 2026 r., co w dalszej perspektywie
zwiksza atrakcyjno inwestycyjn Polski26. Polska ma rwnie stosunkowo dobrze
rozwinit podstawow baz infrastrukturaln, wykwalifikowan i niedrog
(w porwnaniu z Europ Zachodni) si robocz oraz wyksztacon klas zarzdzajc.
Wszystkie te czynniki s wane dla Chiczykw, ktrzy oczekuj sprawnej koordynacji
dziaa w ramach rozwoju projektw.
Udana kooperacja z Polsk jako najwikszym rynkiem w regionie mogaby sta si dla
Chin wizytwk wspomnianego ju regionalnego modelu wsppracy. Pekin, nauczony
licznymi porakami wizerunkowymi inwestycji w Afryce (np. skaenie rodowiska,
niepokoje spoeczne zwizane z przedsiwziciami niezgodnymi z potrzebami lokalnych
spoeczestw), jest wiadom tego rodzaju zagroe i stara si testowa nowe metody
wsppracy w kontrolowanym rodowisku, w ktrym ekspansja duych pastwowych
przedsibiorstw inwestujcych za granic moe by cile monitorowana przez Pekin.
W ten sposb konkurencyjno chiskich firm pastwowych moe zosta wyprbowana
na midzynarodowych rynkach. W tym kontekcie udana wsppraca Chin z Polsk
mogaby sta si pozytywnym wizerunkowo przykadem chiskiej ekspansji
gospodarczej.
3. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Polski
Rosncy eurosceptycyzm czci polskiej sceny politycznej, spotgowany przez

komplikujc si sytuacj midzynarodow poza Europ, zwiksza motywacj elit do
dywersyfikacji partnerw politycznych i gospodarczych. NJS wpisuje si w obecnie
promowan ide reaktywacji Midzymorza, na co wskazuj zapisy zawarte w Deklaracji
Ryskiej opublikowanej po ostatnim szczycie formatu 16+1 w listopadzie 2016 r.
w Rydze. Pekin deklaruje w niej gotowo rozbudowy portw na Adriatyku, Batyku
i Morzu Czarnym w ramach budowy morskiej czci NJS27. Rwnie polski projekt
budowy szlaku midzynarodowego biegncego z Litwy przez Polsk do Wgier, Rumunii,
Bugarii i Grecji, znany rwnie pod nazw Via Carpathia, wpisuje si w koncepcj
projektw infrastrukturalnych NJS i moe by rozpatrywany w kategoriach potencjalnej
wsppracy z Chinami28. W 2020 r. rozpocznie si w Polsce proces ograniczania
funduszy unijnych dla celw rozwojowych. W obliczu ci rodkw unijnych
dywersyfikacja rde finansowania projektw poprzez nowe instrumenty zwizane
z NJS (np. Fundusz China-CEE Equity Partners) moe stanowi pewn alternatyw.
W kontekcie rosncego polskiego deficytu w handlu z Chinami naley pamita

o moliwoci budowy infrastruktury logistycznej, ktra w dalszej perspektywie

poprawiaby konkurencyjno polskiej gospodarki wzgldem chiskiej
(np. usprawniajc transport polskich towarw eksportowych). Bdzie to moliwe
jednak pod warunkiem wprowadzenia uatwie dla europejskich firm w dostpie do
chiskiego rynku. Sama rozbudowa infrastruktury, bez jednoczesnych zmian
w regulacjach handlowych, da wiksze korzyci jedynie chiskim przedsibiorstwom.
Zwikszenie eksportu polskich produktw do Chin bdzie moliwe m.in. pod warunkiem
zachowania cigoci adunku i uatwienia procedur biurokratycznych. Szybko
przewozu jest kluczowa w handlu produktami ywnociowymi (np. mleko i produkty
mleczne, sodycze, napoje), ktre stanowi o obecnej przewadze konkurencyjnej
polskiego eksportu. W interesie Polski ley poszerzenie struktury towarowej eksportu
do Chin i wyjcie poza produkty rolno-spoywcze , ktre z powodu niskiej wartoci
dodanej nie mog by baz dla zrwnowaonego rozwoju. W kontekcie
dugoterminowych reform Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (tzw. Plan
Morawieckiego29) czciowo wspgra z zaoeniami NJS. Specjalizacje przemysowe
przedstawiane w Planie Morawieckiego jako brane, w ktrych Polska moe uzyska
przewagi konkurencyjne (np. przetwrstwo spoywcze, przemys lotniczy czy
samochodowy) to rwnie obszary zainteresowania chiskich inwestorw w Polsce.
Jednake cz z proponowanych specjalizacji to brane konkurencyjne z punktu
widzenia polskiego i chiskiego eksportu (np. przemys meblarski).
Z perspektywy Polski wane s wsplne dziaania wszystkich czonkw UE majce na

celu zwikszenie dostpu do chiskiego rynku. Wiksze otwarcie chiskiej gospodarki
ley w interesie caej UE, gdy zniesienie barier formalnych i nieformalnych dla
europejskiego eksportu do Chin jest warunkiem wstpnym zrwnowaenia deficytu
handlowego i pogbienia wsppracy na korzy Europy.
W kontekcie NJS jako projektu kadcego nacisk na projekty infrastrukturalne naley

pamita, e polskie dowiadczenia z chiskimi projektami s po czci negatywne za
spraw firmy COVEC (Chinese Overseas Engineering Company), ktra w 2009 r. wygraa
publiczny przetarg na budow dwch odcinkw autostrady A2. By to pierwszy
publiczny przetarg w UE wygrany przez chiskie przedsibiorstwo. W przecigu
18 miesicy firma wycofaa si z przedsiwzicia z powodu nieprzewidzianych kosztw.
Fiasko projektu wizao si m.in. z chisk nieznajomoci europejskiego rynku i zasad
jego dziaania. Chiczycy oczekiwali moliwoci renegocjacji kontraktu i pomocy od
polskiego rzdu, ktry nie mg interweniowa, gdy wedug regulacji unijnych
oferowanie subsydiw nie bdcych elementem pocztkowego kontraktu jest
niedozwolone 30 . Od tego czasu Chiczycy zdobyli niezbdne dowiadczenie, aby
skutecznie angaowa si na unijnych rynkach, ale w dalszym cigu ich wiedza
w zakresie lokalnej specyfiki i kultury pracy w Polsce jest ograniczona. Zawieranie
nowych kontraktw wci jest obarczone pewnym stopniem ryzyka (np. w kontekcie
przejmowania przedsibiorstw w brany zaawansowanych technologii i kradziey
know-how). Potencjalny gwatowny wzrost chiskiej aktywnoci w Polsce moe
skutkowa pogbieniem ju istniejcych problemw zwizanych z m.in. nierwnym
Polska | 171
dostpem do rynku czy inwestycjami korzystnymi tylko dla jednej strony umowy.
W takiej sytuacji postpujce osabienie polskiej gospodarki wzgldem rosncej
gospodarki chiskiej dugofalowo moe doprowadzi do oglnego obnienia pozycji
Polski zarwno w UE, jak i poza jej strukturami.
W tej sekcji brane s pod uwag jedynie porozumienia zawarte od wrzenia 2013 r.
(oficjalne ogoszenie rozpoczcia inicjatywy NJS przez Xi Jinpinga31). W okresie od
wrzenia 2013 r. do chwili obecnej (marzec 2017 r.) mona wyodrbni trzy
najwaniejsze wydarzenia polityczne zwizane z zawieraniem umw na linii
WarszawaPekin: 1. wizyt prezydenta RP Andrzeja Dudy w Chinach w listopadzie
2015 r., 2. przyjazd przewodniczcego ChRL Xi Jinpinga do Warszawy w czerwcu 2016 r.
oraz 3. wizyt ministra spraw zagranicznych RP Witolda Waszczykowskiego w Chinach
w listopadzie 2016 r.
4.1. Wizyta prezydenta Andrzeja Dudy w Chinach w listopadzie 2015 r.
Podczas wizyty w listopadzie 2015 r. prezydent Andrzej Duda wzi udzia w Polsko-
Chiskim Forum Gospodarczym, szczycie gospodarczym formatu 16+1 oraz
w podpisywaniu szeregu porozumie. Do najwaniejszych naleao porozumienie
pomidzy Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) i polskim Bankiem
Gospodarstwa Krajowego (BGK) oraz pomidzy ICBC i Polsk Agencj Informacji
i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ). Umowy te miay umoliwi kredytowania polsko-
chiskich inwestycji infrastrukturalnych32. NJS pojawi si kilkukrotnie jako temat33,
a przedoone memorandum o porozumieniu pomidzy rzdem Chiskiej Republiki
Ludowej a rzdem Rzeczypospolitej Polskiej dotyczce wsplnego wspierania
inicjatywy NJS zostao podpisane podczas szczytu 16+1 w Suzhou34.
4.2. Wizyta przewodniczcego Xi Jinpinga w Polsce w czerwcu 2016 r.
Przewodniczcy Xi Jinping odwiedzi Polsk w dniach 1921 czerwca 2016 r. i podpisa

ze stron polsk szereg umw i porozumie, ktre w znaczcy sposb sprecyzoway
zakres wsppracy polsko-chiskiej na najbliszej lata. Cz umw zostaa zawarta
bezporednio pomidzy Ministerstwem Rozwoju RP a chisk Narodow Komisj
Rozwoju i Reform, a cz podczas Forum Jedwabnego Szlaku oraz Forum Biznesowego.
Strategiczne partnerstwo zostao pogbione dziki podpisaniu memorandum

o porozumieniu w sprawie Wsplnego Sformuowania Zaoe Dwustronnego Planu
Wsppracy, ktre zakada rozwijanie wsppracy dwustronnej w 13 obszarach, takich
jak infrastruktura, inwestycje przemysowe, handel, sektor energetyczny, finanse,
transport i logistyka, standardy i certyfikacja, ochrona rodowiska, rolnictwo, wymiana
kulturalna i wymiana midzyludzka, przemys informatyczny, wsppraca think tankw

i wsppraca lokalna 35 . Memorandum o porozumieniu w sprawie ustanowienia
Komitetu Sterujcego do spraw wsppracy przemysowej ustanowio specjalny komitet,
ktry bdzie suy jako platforma do promowania wsppracy midzy przemysem
i przedsibiorstwami w Polsce i Chinach, z naciskiem na wspprac w brany nowych
technologii, parkw przemysowych czy infrastruktury cznoci 36. czno informacji
ma zosta ulepszona dziki umowie o tzw. Informacyjnym Jedwabnym Szlaku, czyli
memorandum o porozumieniu w zakresie rozwoju obszarw cznoci informacji.
Wsppraca w zakresie infrastruktury informacyjnej i technologii ma obejmowa m.in.
badania nad tzw. inteligentnymi miastami, szerokopasmowe sieci internetowe oraz
usugi satelitarne 37 . Kolejne dwa porozumienia zostay podpisane pomidzy
Ministerstwem Rolnictwa RP a chiskich Ministerstwem Handlu: memorandum
w sprawie wzmocnienia wsppracy inwestycyjnej w zakresie infrastruktury
logistycznej oraz memorandum o porozumieniu w sprawie wsppracy w zakresie
parkw przemysowych w sektorach priorytetowych (motoryzacyjnym, maszynowym,
chemicznym, farmaceutycznym, przetwrstwie spoywczym, rde energii, produkcji
precyzyjnej oraz bada nad technologiami)38.
Forum Jedwabnego Szlaku zaowocowao podpisaniem 11 kolejnych umw. Trzy z nich

zostay zawarte pomidzy Export-Import Bank of China (Exim) a Ministerstwem
Rozwoju RP, BGK i PAIiIZ. Maj one uatwi finansowanie projektw infrastrukturalnych
na terenie Polski oraz ustanowi dugoterminow wspprac inwestycyjn
i handlow39. Kolejne umowy to podpisane przez China Development Bank i BGK
porozumienie ramowe o wsppracy; umowa ramowa o sprzeday katod miedzianych
midzy KGHM Polska Mied a China Minmetals Corporation; memorandum ICBC z BGK
o porozumieniu w sprawie ustanowienia platform wsppracy inwestycyjnej
w Pastwach Europy rodkowo-Wschodniej; dwie umowy firmy Huawei z P4
i Uniwersytetem Warszawskim (UW) oraz dwa pomniejsze memoranda (Hongbo Group
z wojewdztwem opolskim oraz Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych z China
Institute of International Relations) i jedno porozumienie ramowe (Narodowe Centrum
Bada i Rozwoju z Dressta) o wsppracy inwestycyjnej i budowaniu dialogu40.
Sze podpisanych dokumentw to rezultat Forum Biznesowego, ktre byo

wydarzeniem uzupeniajcym podczas wizyty Xi Jinpinga. Wrd nich znalazy si dwa
memoranda o porozumieniu w sprawie projektw lotniczych (Jiangsu Lantian
Aerospace Industrial Park z Zakadami Lotniczymi Margaski & Mysowski S.A. oraz PJK
Sp. z o.o. SKA); umowa intencji zakupu midzy firm MLEKPOL a Chinatex Corporation;
umowa handlowa w zakresie sprzeday i dystrybucji produktw farmaceutycznych
midzy POLFARMEX S.A. a Wuhan Tongyuan Pharmaceutical Corporation Limited;
memorandum o porozumieniu w celu pogbienia strategicznego partnerstwa
w zakresie ywienia dzieci midzy Grup MASPEX Sp. z o.o. Sp.k. a Beingmate Baby &
Child Food Coo., Ltd. oraz umowa o wsppracy midzy PAIiIZ a China Council For
Promotion of International Trade (CCPIT)41.
Polska | 173
Innymi wartymi odnotowania porozumieniami byy dokument o wzajemnym

uznawaniu dyplomw szk wyszych oraz porozumienie o wsppracy w zakresie
eksploracji kosmosu, ktre zakada pokojow kooperacj w dziedzinie bada, wymiany
i wykorzystanie danych satelitarnych w rozwoju nauk o Ziemi (m.in. w celu
monitorowania zmian klimatycznych) oraz rozwj technologii kosmicznych
(m.in. w obszarze telekomunikacji)42.
4.3. Wizyta ministra Witolda Waszczykowskiego w Chinach w listopadzie 2016 r.
Minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski pojecha do Chin w kwietniu

2016 r. i odwiedzi tam m.in. miasto Chengdu w Syczuanie oraz Pekin. W trakcie wizyty
spotka si z m.in. chiskim ministrem spraw zagranicznych Wang Yi
i wiceprzewodniczcym ChRL Li Yuanchao43. Odbyte rozmowy dotyczyy inicjatywy NJS
i konkretnych projektw infrastrukturalnych, ktre mogyby powsta w Polsce przy
wsparciu Chin, jak np. budowa Centralnego Portu Lotniczego midzy odzi a Warszaw.
4.4. Inne wizyty polskich urzdnikw pastwowych w Chinach
Wicepremier Jarosaw Gowin pojecha do Chin w padzierniku 2016 r. Wizyta

zaowocowaa otwarciem w Chengdu Centrum Studiw nad Polsk 44. Minister nauki
i szkolnictwa wyszego odwiedzi rwnie m.in. Chisk Akademi Technologii
Kosmicznych (CAST), gdzie dyskutowa o moliwociach realizacji podpisanej podczas
wizyty Xi Jinpinga w Polsce umowy o wsppracy w zakresie eksploracji i wykorzystania
przestrzeni kosmicznej45.
5. Projekty w sferze negocjacji, realizacji lub zrealizowane
Biorc pod uwag rozproszenie informacji zwizanych z chiskimi przedsiwziciami

w Polsce oraz brak dokadnej definicji, jaki typ chiskiej aktywnoci gospodarczej poza
granicami kraju zalicza si do dziaa w ramach NJS, jednoznaczna ocena przebiegu
negocjacji oraz stanu realizacji umw jest skomplikowana i bazuje gwnie na trudnych
do zweryfikowania doniesieniach medialnych. Na potrzeby tego tekstu projekty
zwizane gwnie z handlem i infrastruktur zaliczane s do NJS, inne typy inwestycji
i wsppracy traktowane s jako to.
Mona wyodrbni trzy polskie regiony, ktre wykazuj si wzmoon aktywnoci

w ramach projektw infrastrukturalnych i handlowych z Chinami: wojewdztwo
pomorskie, wojewdztwo dzkie oraz wojewdztwo lubelskie. Pomorze wpisuje si
w chisk strategi rozbudowy portw i parkw technologicznych, natomiast
wojewdztwa dzkie i lubelskie znajduj si na osi wschdzachd, co sprawia, e ich
pooenie sprzyja budowie infrastruktury transportowej i szlakw handlowych na
zachd Europy.

d jest najbardziej rozpowszechnionym przykadem miejsca, ktre miaoby zyska
dziki NJS. Wedug zapewnie zainteresowanych stron miasto ma sta si punktem
dystrybuowania i konfekcjonowania towarw wysyanych z Chin do Europy i w drug
stron. Obecnie dziaa poczenie towarowe dChengdu, lecz pocigi gwnie
przywo towary z Chin, a wracaj tam puste. Brakuje jednak infrastruktury logistycznej,
jak np. magazynw produktw spoywczych czy przestrzeni do sortowania produktw
z brany e-commerce46. Kutno niedaleko odzi rwnie jest wymieniane jako miejsce,
gdzie mogoby powsta centrum kompletowania pocigw z caej Europy, ktre
nastpnie byyby wysyane do Azji47. Chocia terminal dziaa ju od 2011 r., niedawno
zosta rozbudowany, co zwikszyo jego moliwoci przewozowe 48 . Decyzja
o rozpoczciu prac nad powstaniem Centralnego Portu Lotniczego (CPL), podjta przez
Komitet Ekonomiczny Rady Ministrw w marcu 2017 r. rwnie jest przedstawiana
w kontekcie NJS49.
Na Pomorzu dziaa Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, gdzie ma by realizowana

rozbudowa Portu Gdaskiego w celu utworzenia Portu Centralnego. W kontekcie tego
przedsiwzicia Chiczycy wyrazili zainteresowanie stworzeniem parku
zaawansowanych technologii50. Hub przeadunkowy, ktry powstaby na Pomorzu,
byby czci NJS i peniby funkcj centrum logistycznego na nowych trasach
handlowych. W maju 2016 r. Gdaski Park Naukowo-Technologiczny goci rwnie
delegacj z miasta Wenzhou, ktrej przedstawiciele byli zainteresowani inwestycjami
infrastrukturalnymi, importem polskich produktw spoywczych do Chin oraz
wspprac z gdaskimi uczelniami51. W lipcu 2016 r. Polskie Sieci Elektroenergetyczne
(PSE) podpisay z chiskim Pinggao Group Co. Ltd umow na realizacj inwestycji
sieciowej obejmujcej budow linii 220 kV od stacji Pomorzany do nacicia linii
KrajnikGlinki wraz z rozbudow stacji Pomorzany 11052. Pinggao Group to spka
zalena od State Grid Corporation of China, czyli najwikszej pod wzgldem przychodw
grupy energetycznej na wiecie. Budowa prototypowni Suzhou Chunxing Precision
Mechanical w Gdasku byo jedn z najwikszych chiskich inwestycji typu greenfield
w Polsce w 2016 r. Jej warto wyniosa 42 mln dolarw53. W Trjmiecie dziaa te
powstaa w 2016 r. fabryka naczep do ciarwek spki China International Marine
Containers (CIMC)54. Od 2010 r. dziaa rwnie bezporednie poczenie morskie
z Gdaska do Szanghaju55.
Jeli chodzi o Lubelszczyzn, Biaa Podlaska ubiega si o rol ldowego portu

przeadunkowego na trasie NJS. Miejscowo Maaszewicze miaaby posuy jako
miejsce rozbudowy osi transportowej wschdzachd. W 2015 r. PKP Cargo podpisao
umow z Zhengzhou International Hub w celu rozwoju centrum logistycznego
w Maaszewiczach w ramach NJS56. Deklaracje prezydenta Biaej Podlaskiej Dariusza
Stefaniuka o ogromnych terenach inwestycyjnych oraz lotnisku powojskowym wskazuj
na gotowo miasta do pogbienia wsppracy 57 . W miejscowoci Kulik
w wojewdztwie lubelskim ma rwnie powsta wspfinansowana przez Chiczykw
Polska | 175
kopalnia Jan Karski. Chiska spka CC5C ma by gwnym wykonawc

przedsiwzicia, a finansowanie pochodzi od China Coal i Prairie Mining58.
Naley rwnie odnotowa wykupienie Novago (firma przetwarzajca odpady

komunalne) przez China Everbright International w czerwcu 2016 r. Transakcja ta miaa
warto 123 mln euro i tym samym staa si najwiksz chisk inwestycj w brany
ekologicznej w Europie rodkowo-Wschodniej59. Gwnym czynnikiem skaniajcym do
inwestycji byo zdobycie polskiej technologii przetwrczej, ktra bdzie moga by uyta
w Chinach na rynku wewntrznym. Najnowsze doniesienia medialne mwi rwnie
o planowanej inwestycji Jiangxi Special Electric Motor w budow fabryki samochodw
elektrycznych na Mazowszu60. Projekt ten wpisuje si jednoczenie w zaoenia NJS oraz
w Plan Rozwoju Elektromobilnoci w Polsce, ogoszony przez wicepremiera Mateusza
Morawieckiego w czerwcu 2016 r.61
6. Ocena dotychczasowych rezultatw wsppracy Polski i Chin w ramach NJS
Ze wzgldu na brak aktualnych informacji ocena realizacji podpisanych porozumie

i umw bazuje na spekulacjach medialnych. Sama ilo umw wiadczy
o zainteresowaniu Pekinu pogbieniem wsppracy. Najwaniejsze umowy podpisane
podczas wizyty Xi Jinpinga w 2016 r. to memoranda, ktre jedynie charakteryzuj sfery
wsppracy bez precyzowania mechanizmw, ktre maj wprowadzi te plany w ycie.
Charakter porozumie i ich profil wskazuje, e obszar zainteresowa Chiczykw
w Polsce wspgra z oglnymi zaoeniami NJS o budowie siatki komunikacyjnej
i infrastrukturalnej, polepszeniu cznoci pomidzy Azj a Europ oraz o wymianie
naukowej i kulturalnej w celu lepszego zrozumienia sposobu dziaania partnerw
midzynarodowych.
6.2. Ocena korzyci, jakie uzyskay Polska i Chiny
Biorc pod uwag niskie stadium zaawansowania chiskich projektw zwizanych z NJS
w Polsce, ocena wymiernych korzyci Polski i Chin w ramach tych dziaa jest
utrudniona. Sposb inwestowania Chiczykw jest wanym czynnikiem wskazujcym
na potencjalne korzyci (lub ich brak) dla strony polskiej. Sowo inwestycje
w kontekcie chiskiego zaangaowania czsto oznacza poyczki preferencyjne
udzielane przez pastwowe banki, jak np. Exim Bank of China. Poyczki udzielane przez
instytucje tego typu s czciowo instrumentami politycznymi i nie s oferowane
w zgodzie z logik rynku, ale gwnie w zgodzie ze strategi chiskiego rzdu. Nie musz
by do koca opacalne dla Pekinu, jeli realizuj strategiczne cele, jak np. powikszenie
chiskiej ekonomicznej strefy wpyww czy zagwarantowanie bezpieczestwa
energetycznego przez dywersyfikacj sieci dostaw. W tym kontekcie chiskie
inwestycje w Polsce mog by rdem potencjalnego zaduenia, a w rezultacie moe to

prowadzi do zalenoci politycznej. Dla Chin taka sytuacja jest podana, poniewa
pomaga w postpujcym ksztatowaniu przez Pekin midzynarodowych standardw
finansowania projektw infrastrukturalnych i rozwojowych, ktre przez ostatnie
dziesiciolecia byy najpierw tworzone, a potem kontrolowane przez amerykaskie
instytucje, takie jak Bank wiatowy i Midzynarodowy Fundusz Walutowy. Deklaracje
o tzw. politycznej neutralnoci chiskiego finansowania trafiaj na podatny grunt
w pastwach rozwijajcych si, jak np. w Afryce, gdzie wiele krajw ma histori
wpltania w spirale zaduenia zwizane z nieumiejtnie przeprowadzonymi zmianami
strukturalnymi narzucanymi przez zachodnie instytucje w zamian za udzielanie
poyczek. Ze wzgldu na zupenie inny poziom rozwoju i stabilnoci systemu
politycznego w Polsce ta retoryka nie ma racji bytu. Jednoczenie nie naley umniejsza
potencjau politycznego, ktry taka retoryka (stosowana jako narzdzie rozszerzania
finansowej strefy Pekinu) ma w skali caego NJS, a rwnie w dalszej perspektywie
zmian w globalnej architekturze finansowania projektw midzynarodowych. Polska
jest jednym z pastw, ktre wsptworz Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych
(AIIB), lecz kapita wniesiony przez nasz kraj to mniej ni 1 proc. kapitau caej instytucji,
co w efekcie daje nam taki sam procent gosw w jego strukturach. Pokadanie duych
nadziei zwizanych z rol Polski w strukturach tej instytucji jest nieuzasadnione
z punktu widzenia sposobu funkcjonowania AIIB i celw wyznaczonych mu przez Pekin
(np. projekty infrastrukturalne gwnie w Azji, a nie w Europie).
W polsko-chiskiej wymianie handlowej w najbliszych latach prawdopodobnie bdzie

pogbia si deficyt po stronie Polski. Negocjowanie umw, ktre bd w stanie
dugofalowo zmieni struktur handlu zagranicznego midzy Polsk a Chinami, przy
jednoczesnym zniesieniu barier wejcia europejskich produktw na chiski rynek
pozwolioby na konstruktywne pogbienie wsppracy. Bez jednolitej polityki unijnej
zmiany takie raczej nie nastpi, poniewa Polska nie jest w stanie sama negocjowa
tego typu porozumie. W krtkiej perspektywie mona spodziewa si pewnej
aktywnoci w obszarach zwizanych z umowami podpisanymi podczas wizyty Xi
Jinpinga w Polsce w ubiegym roku, tj. gwnie w dziedzinach takich jak infrastruktura,
inwestycje przemysowe, handel, sektor energetyczny, finanse, transport i logistyka,
standardy i certyfikacja, ochrona rodowiska, rolnictwo, wymiana kulturalna i wymiana
midzyludzka, przemys informatyczny, wsppraca think tankw i wsppraca lokalna.
Chiska aktywno w polskiej brany nowych technologii, bada i innowacji rwnie nie
powinna si zmniejszy, tak samo jak zainteresowanie parkami przemysowymi
w sektorach motoryzacyjnym, maszynowym, farmaceutycznym, chemicznym czy
przetwrstwa spoywczego.
Rozbienoci w oczekiwaniach strony polskiej i chiskiej, wynikajce z innych potrzeb

wewntrznych, bd trudne do zniwelowania w krtkiej perspektywie. Wszelkie zmiany
bd czciowo podporzdkowane ewolucji charakteru samego NJS. Tworzenie przez
Polska | 177
Chiny nowych acuchw wartoci jest obarczone tak politycznym, jak i gospodarczym
ryzykiem. NJS jako flagowe narzdzie polityki zagranicznej Xi Jinpinga nabrao ju
symbolicznego znaczenia. Chocia skala projektu moe by zredukowana, a cele
postawione bardziej realistycznie, w tej lub innej formie sie powiza pod nazw NJS
zostanie wprowadzona w ycie. Majc to na uwadze, naley spodziewa si dalszego
rozwoju chisko-polskiej wsppracy.
Alicja Bachulska analityk ds. polityki Chin w Orodku Bada Azji

1 Christopher K. Johnson, President Xi Jinpings Belt and Road Initiative. A Practical Assessment of the
Chinese Communist Partys Roadmap for Chinas Global Resurgence, Center for Strategic and International
Studies (CSIS), marzec 2016, s. 16.
2 Agatha Kratz, The best of both worlds? CEEs place in China-Europe economic relations [w:] Angela Stanzel
(red.), Chinas Investment in Influence: The Future of 16+1 Cooperation, European Council on Foreign
Relations (ECFR), grudzie 2016, s. 6.
3 Polsko-niemiecka wymiana handlowa w 2015 roku, Ambasada RP w Berlinie,
http://www.berlin.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/gospodarka2/polsko_niemiecka_wymiana_ha
ndlowa;jsessionid=B0BB5CC0971E3D138A7ACED83D0CB6E8.cmsap6p [dostp: 30.01.2017].
4 Wymiana handlowa i aktywno inwestycyjna, Ambasada RP w Pekinie,
http://www.pekin.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/wspolpracagospodarcza/wymianahandlowa/
[dostp: 30.01.2017].
5 Sowa Liu Zuokui cyt. za: Agatha Kratz, The best of, op. cit., s. 9.
6 Statystyki Gwnego Urzdu Statystycznego (GUS), http://swaid.stat.gov.pl/HandelZagraniczny_
dashboards/Raporty_predefiniowane/RAP_SWAID_HZ_3_7.aspx [dostp: 31.01.2017].

7 Ibidem.
8 Jacek Mysior, Polska coraz wiksz konkurencj dla Chin, Rzeczpospolita z 10.04.2015,
http://www.rp.pl/artykul/1192781-Polska-coraz-wieksza-konkurencja-dla-Chin.html#ap-1 [dostp:
1.02.2017].
9 Top Apple Producing Countries in the World, Worldatlas, http://www.worldatlas.com/articles/top-apple-
producing-countries-in-the-world.html [dostp: 13.01.2017].

10 What does China export to Germany? (2014), Observatory of Economic Complexity (OEC),
http://atlas.media.mit.edu/en/visualize/tree_map/hs92/export/chn/deu/show/2014/ [dostp:
1.02.2017].
11 What does Poland export to Germany? (2014), OEC, http://atlas.media.mit.edu/en/visualize/tree_map/
hs92/export/pol/deu/show/2014/ [dostp 2.02.2017].

12 Statystyki GUS, http://swaid.stat.gov.pl/HandelZagraniczny_dashboards/Raporty_konstruowane/
RAP_SWAID_HZ_3_3.aspx [dostp: 31.01.2017].
13 Ibidem.
14 Ewa Kaliszuk, Chinese and South Korean investment in Poland: a comparative study, Transnational
Corporations Review 2016, t. 8, nr 1, s. 6078.

15 Ibidem, s. 72.
16 Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce i polskie inwestycje bezporednie za granic w 2014 roku,
Narodowy Bank Polski, 2015, https://www.nbp.pl/publikacje/ib_raporty/raport_ib_2014.pdf [dostp

1.02.2017].
17 Thilo Hanemann, Mikko Huotari, Record Flows and Growing Imbalances. Chinese Investment in Europe in
2016, Mercator Institute for China Studies (MERICS), stycze 2017, s. 10.
18 Ibidem.
19 Wade Jacoby, Different Cases, different faces: Chinese investment in Central and Eastern Europe, Asia
Europe Journal 2014, t. 12, nr 1, s. 199214.

20 gnes Szunomr, Agnieszka McCaleb, Comparing Chinese, Japanese and South Korean FDI in Central and
Eastern Europe: macroeconomic versus institutional factors, wersja robocza tekstu z 2015 r.,
https://editorialexpress.com/cgi-bin/conference/download.cgi?db_name=WCCE2015&paper_id=205
[dostp: 9.01.2017].
21 Joanicjusz Nazarko, Katarzyna Kumicz, Katarzyna Czerewacz-Filipowicz, Polska na Nowym Jedwabnym
Szlaku. Wskoczy do Jedwabnego Pocigu, Transport Manager, nr 2, kwieciemaj 2016, s. 44.

22 Ibidem.
23 Ewa Kaliszuk, Chinese and South Korean, op. cit., s. 6078.
24 Alberto Di Minin, Jieyin Zhang, Peter Gammeltoft, Chinese foreign direct investment in R&D in Europe:
A new model of R&D internationalization?, European Management Journal 2012, t. 30, s. 189203.
25 Rynek B+R w Polsce. Wsparcie dziaalnoci badawczo-rozwojowej przedsibiorstw, Narodowe Centrum
Bada i Rozwoju, Crido Taxand, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), Warszawa,
grudzie 2013.
26 20 lat specjalnych stref ekonomicznych w Polsce, KPMG Polska, 2014, http://www.paiz.gov.pl/
files/?id_plik=24348 [dostp: 15.01.2016].

27 Full text of Riga Declaration, The State Council of the Peoples Republic of China, 6.11.2016,
http://english.gov.cn/news/international_exchanges/2016/11/06/content_281475484335120.htm
[dostp: 16.01.2017].
28 Premier Beata Szydo o budowie Via Carpathia, Portal Samorzdowy z 7.11.2016,
http://www.portalsamorzadowy.pl/inwestycje/premier-beata-szydlo-o-budowie-via-
carpathia,86505.html [dostp: 16.01.2017].
29 Plan na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, Ministerstwo Rozwoju RP, https://www.mr.gov.pl/media/
14840/Plan_na_rzecz_Odpowiedzialnego_Rozwoju_prezentacja.pdf [dostp: 5.02.2017].

30 Wade Jacoby, Different Cases, different faces, op. cit., s. 206.
31 Chronology of Chinas Belt and Road Initative, Xinhuanet News z 23.03.2015,
http://news.xinhuanet.com/english/2015-03/28/c_134105435.htm [dostp 16.01.2017].
32 Andrzej Duda w Chinach. Podpisano wane umowy gospodarcze, Polskie Radio.pl z 25.11.2015,
http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1548778,Andrzej-Duda-w-Chinach-Podpisano-wazne-umowy-
gospodarcze [dostp: 17.01.2016].
33 Prezydent o partnerstwie z Chinami ws. "Jednego Pasa i Jednego Szlaku", Oficjalna strona Prezydenta RP,
24.11.2015, http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,35,prezydent-o-partnerstwie-
z-chinami-ws-jednego-pasa-i-jednego-szlaku.html [dostp 17.01.2017].
34 Memorandum o porozumieniu pomidzy rzdem Chiskiej Republiki Ludowej a rzdem Rzeczypospolitej
Polskiej dotyczce wsplnego wspierania inicjatywy Pas i Szlak, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw RP,
24.11.2015, https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/decyzje-rzadu/memorandum-o-porozumieniu-
pomiedzy-rzadem-chinskiej-republiki-ludowej-a.html [dostp: 17.01.2016].
35 Lista umw w gestii MR podpisanych ze stron chisk w trakcie wizyty Przewodniczcego Xi Jinpinga
w dn. 20 czerwca br., Ministerstwo Rozwoju RP, https://www.mr.gov.pl/media/25197/

Lista_umow_wizyta_CHRL.pdf [dostp: 17.01.2016].
36 Ibidem.
37 Ibidem.
38 Ibidem.
39 Ibidem.
40 Ibidem.
41 Ibidem.
42 Porozumienie o wsppracy z Chisk Narodow Agencj Kosmiczn (CNSA), Polska Agencja Kosmiczna,
https://www.polsa.gov.pl/pl/wydarzenia/wydarzenia/13-ostatnie/119-porozumienie-o-wspolpracy-z-
chinska-narodowa-agencja-kosmiczna-cnsa [dostp: 17.01.2017].
43 Minister Witold Waszczykowski w Pekinie: prezydent Xi Jinping odwiedzi Polsk, premier Beata Szydo
zaproszona do Chin, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/

wiadomosci/minister_witold_waszczykowski_w_pekinie__prezydent_xi_jinping_odwiedzi_polske__premier
_beata_szydlo_zaproszona_do_chin [dostp 17.01.2017].
44 ukasz Osiski, Wicepremier Gowin otworzy w chiskim Chengdu Centrum Studiw nad Polsk, Nauka
w Polsce serwis Polskiej Agencji Prasowej (PAP) z 14.10.2016, http://naukawpolsce.pap.pl/

aktualnosci/news,411610,wicepremier-gowin-otworzyl-w-chinskim-chengdu-centrum-studiow-nad-
polska.html [dostp: 17.01.2017].
45 Polska rozwija wspprac z Chinami w kosmosie, Ambasada RP w Pekinie, http://www.pekin.msz.gov.pl
/pl/c/MOBILE/aktualnosci/polska_rozwija_wspolprace_z_chinami_w_kosmosie [dostp 17.01.2017].

46 Justyna Szczudlik, Poland on the Silk Road in Central Europe: To Become a Hub of Hubs? [w:] Frans-Paul
van der Putten i in. (red.), Europe and Chinas New Silk Roads, European Think-Tank Network on China
(ETNC), grudzie 2016, s. 4548.
47 Adam Kaliski, Kutno na Jedwabnym Szlaku, Bankier.pl z 29.05.2016,
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Kutno-na-Jedwabnym-Szlaku-7399950.html [dostp: 17.01.2017].
48 Ibidem.
Polska | 179
49 Morawiecki: Centralny Port lotniczy moe by komunikacyjnym sercem Polski, Forsal.pl z 15.03.2017,
http://forsal.pl/artykuly/1027492,morawiecki-centralny-port-lotniczy-moze-byc-komunikacyjnym-
sercem-polski.html [dostp: 17.03.2017].
50 Arkady Saulski, Chiskie inwestycje w Polsce: Znamy nowe elementy Jedwabnego Szlaku,
wGospodarce.pl z 29.06.2016, http://wgospodarce.pl/informacje/27105-chinskie-inwestycje-w-polsce-
znamy-nowe-elementy-jedwabnego-szlaku [dostp 17.01.2017].
51 Wioletta Kakowska-Mehring, Pomorze i Chiny. Wsplna droga rozwoju?, Trojmiasto.pl z 12.05.2016,
http://biznes.trojmiasto.pl/Pomorze-i-Chiny-Wspolna-droga-rozwoju-n101538.html [dostp:
17.01.2017].
52 PSE zawary z Pinggao Group umow na inwestycj wart 62 mln z, Puls Biznesu z 22.01.2014,
https://www.pb.pl/pse-zawarly-z-pinggao-group-umowe-na-inwestycje-warta-62-mln-zl-743068
[dostp 6.02.2017].
53 Maciej Kalwasiski, Rekord chiskich inwestycji w Polsce, Bankier.pl z 6.03.2017,
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekord-chinskich-inwestycji-w-Polsce-7501220.html [dostp
17.03.2017].
54 Robert Kiewlicz, Chiska inwestycja w Trjmiecie. CIMC otwiera fabryk w Gdyni, Trojmiasto.pl
z 1.07.2016, http://biznes.trojmiasto.pl/Chinska-inwestycja-w-Trojmiescie-CIMC-otwiera-fabryke-w-
Gdyni-n95711.html [dostp: 17.03.2017].
55 Ibidem.
56 Nowe kontrakty intermodalne Grupa PKP CARGO przewozi coraz wicej towarw z Chin do Europy, PKP
Cargo, 29.07.2015, https://www.pkpcargo.com/pl/aktualnosci/nowe-kontrakty-intermodalne-grupa-pkp-

cargo-przewozi-coraz-wiecej-towarow-z-chin-do-europy/ [dostp 17.03.2017].
57 Porozumienie o strategicznej wsppracy Polski i Chin podpisane w Gdyni, wGospodarce.pl z 1.07.2016,
http://wgospodarce.pl/informacje/27229-porozumienie-o-strategicznej-wspolpracy-polski-i-chin-
podpisane-w-gdyni [dostp 17.01.2017].
58 Pawe Puzio, Chiczycy zbuduj kopalni w Lubelskiem. Kiedy maj ruszy prace?, Dziennik Wschodni
z 20.12.2016, http://www.dziennikwschodni.pl/chelm/chinczycy-zbuduja-kopalnie-w-lubelskiem-kiedy-
maja-ruszyc-prace,n,1000191565.html [dostp 5.02.2017].
59 Chiczycy przejmuj Novago. To najwiksza chiska inwestycja w Polsce, Forsal.pl z 28.06.2016,
http://forsal.pl/artykuly/955848,chinczycy-przejmuja-novago-to-najwieksza-chinska-inwestycja-w-
polsce.html [dostp 6.02.2017].
60 Karolina Baca-Pogorzelska, Jiangxi Special Electric Motor wjedzie do Polski. Pod Warszaw powstanie
fabryka samochodw?, Dziennik Gazeta Prawna z 11.01.2017, http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/

1009329,jiangxi-special-electric-motor-wjedzie-do-polski.html [dostp: 6.02.2017].
61 Plan Rozwoju Elektromobilnoci w Polsce, Ministerstwo Energii RP, wrzesie 2016, http://www.teraz-
srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/2580-Plan-Rozwoju-Elektromobilnosci.pdf [dostp 6.02.2017].

Niemcy
Jan Gaspers
1. Niewielkie inwestycje zwizane z NJS w Niemczech
Mimo e Niemcy byy na pocztku najwaniejszym celem dziaa promocyjnych

w zwizku z chiskim NJS, wymiar ekonomiczny tej inicjatywy jest jak do tej pory mao
namacalny. NJS nie przynis ani inwestycji infrastrukturalnych, ani nie sta si
widocznym czynnikiem napdzajcym chiskie fuzje i przejcia oraz inwestycje typu
greenfield w Republice Federalnej Niemiec. Rwnoczenie dziaania dotyczce Niemiec
zwizane z NJS ograniczaj si do piciu niemiecko-chiskich projektw z dziedziny
przewozw kolejowych, ujtych jako cz NJS (zobacz Tabela 1.).
Tabela 1. Pi niemiecko-chiskich projektw kolejowych ujtych jako cz NJS

Sie Data Operatorzy Rebranding pod znakiem NJS
kolejowa rozpoczcia
Lipsk- Wrzesie DB Schenker Zapocztkowany w 2011 r. bez
Shenyang 2011 r. zwizku z Jedwabnym Szlakiem1;
od 2012 r. pokazywany przez
media jako przykad pocze
transportowych Jedwabnego
Szlaku2.
Yuxinou- Stycze YuXinOu Logistics Jeden pocig tygodniowo od
Railway 2012 r. Company (chisko- 2012 r.; w 2014 r. zwikszona
(Duisburg- niemiecko-rosyjsko- czstotliwo kursowania do
Chongqing) kazachski joint trzech pocigw tygodniowo; od
venture); wizyty chiskiego
Trans Eurasia przewodniczcego Xi w
Logistics Duisburgu w marcu 2014 r. przez
operatorw reklamowany jako
Projekt Jedwabnego Szlaku.
Trans Normalny Wsplny projekt DB Pierwszy, pilotaowy pocig
Eurasia ruch Schenker i miasta ruszy w padzierniku 2008 r.
Express pocigw od Zhengzhou, (Xiangtang-Hamburg); od 2015 r.
(Hamburg- czerwca prowadzony przez aktywnie promowany jako
Zhengzhou) 2013 r., Trans Eurasia projekt zwizany z Jedwabnym
rozszerzony Logistics; od Szlakiem przez nowego
od lipca czerwca 2016 r. operatora DHL Freight.
2015 r. przez DHL Freight3
Hamburg- czerwiec Trans Eurasia Promowany pod szyldem
Harbin 2015 r. Logistics Nowego Jedwabnego Szlaku od
samego pocztku.
Norymberga- padziernik Hellmann Rail Promowany przez firm
Chengdu 2015 r. Eurasia Hellmann i media niemieckie jako
cz Nowego elaznego
Jedwabnego Szlaku.
rdo: badania MERICS
Niemcy | 181
Oprcz tego niemiecki przemys logistyczny rozwaa otwarcie nowych pocze

zwizanych z NJS4. Na przykad w marcu 2016 r. niemiecki narodowy przewonik
kolejowy Deutsche Bahn (DB) i China Railways podpisay protok ustale (MoU), majc
na celu dalsze rozwijanie mostu eurazjatyckiego5 . Wielka niemiecka firma DHL
w maju 2016 r. podpisaa natomiast protok z miastem Chengdu na rzecz polepszenia
pocze kolejowych midzy tym miastem a Europ6. Poszukujc rwnie wsppracy w
zakresie NJS z krajami innymi ni Chiny, na pocztku lipca 2016 r. DB podpisa protok
ustale z gruziskim narodowym przewonikiem, by wsppracowa na rzecz
stworzenia nowego poczenia kolejowego midzy Chinami i Europ przez Azj
Centraln i Gruzj7. Niemieckie wysiki zmierzajce do rozszerzenia i uzupenienia
istniejcej listy projektw zwizanych z NJS s napdzane przez wzrost iloci towarw
przewoonych midzy Niemcami i Chinami kolej wzdu trasy NJS. Na przykad
niemiecki przemys motoryzacyjny w cigu ostatnich szeciu miesicy znacznie
intensywniej wykorzystywa nowe poczenia kolejowe8.
Warto zauway, e niektre spord niemiecko-chiskich projektw kolejowych, ktre

dzi opisywane s jako cz NJS, rozpoczy si na dugo przed ogoszeniem inicjatywy
przez przewodniczcego ChRL Xi Jinpinga w 2013 r. Poczenie kolejowe midzy
Chongqingiem i Duisburgiem jest ilustracj procesu rebrandingu pod znakiem NJS,
ktry w Niemczech ma si wyjtkowo dobrze. Na przykad Trans Eurasia Logistics
ogosia plany stworzenia nowej trasy transportu kontenerw kolej z Niemiec do Chin
ju w 2008 r. Jednake po oficjalnej prezentacji NJS w 2013 r. spka joint venture
zadaa sobie wiele trudu, by pokaza, e projekt zawsze by najwaniejszym zalkiem
Nowego Jedwabnego Szlaku.
Z perspektywy niemieckich przedsibiorcw rebranding starych pocze kolejowych

i zdecydowane ujmowanie nowych projektw kolejowych jako zwizanych z NJS wydaj
si by spowodowane dwiema kwestiami. Po pierwsze, wydaje si, e niemieckie firmy
logistyczne chciayby zarobi na pozytywnych historycznych skojarzeniach, ktre
w Niemczech wi si z koncepcj staroytnego Seidenstrae (Jedwabny Szlak)9. Po
drugie i co waniejsze, w kontekcie wysikw chiskich rzdw lokalnych
i przedsibiorstw pastwowych, ktre coraz bardziej konkuruj ze sob o udzia
w realizacji projektw zwizanych z NJS z europejskimi partnerami, uderzanie w ton NJS
najprawdopodobniej uatwia niemieckim przedsibiorstwom towarowym znajdowanie
partnerw handlowych w Chinach10.
Niemiecki sektor transportu morskiego ostatnio rwnie wykazuje rosnce

zainteresowanie wczeniem si w morsk i ldow tras NJS. Najwikszy port Niemiec
Hamburg, a take DuisPort, przedsibiorstwo prowadzce najwikszy niemiecki port
rdldowy w Duisburgu, wielokrotnie wykazyway zainteresowanie utworzeniem na
ich terenie hubw NJS, jak rwnie umiejscowieniem tam kocw nowych niemiecko-
chiskich pocze kolejowych NJS w celu przycignicia wikszego wolumenu
182 | Jan Gaspers

wschodnioazjatyckiego i wiatowego handlu morskiego. Mimo to, port w Hamburgu
przygotowuje si do konkurencji ze strony kilku portw w Azji Poudniowo-Wschodniej,
ktre Chiny chciayby uczyni morskimi wrotami NJS11.
2. Zmiana podejcia Chin z promocji NJS na najwyszym szczeblu do dyplomacji

kulturalnej na niszym poziomie
Niedawno chiskie podejcie do promocji NJS w Niemczech zmienio si z wysikw na

najwyszym szczeblu do dyplomacji kulturalnej na niszym poziomie, co, jak mona
sdzi, wspgra z brakiem konkretnych projektw zwizanych z NJS w Niemczech.
Pocztkowo Niemcy byy pierwszym celem chiskiej promocji NJS na wyszym
poziomie. W marcu 2014 r. Xi Jinping zoy wizyt w Duisburgu, aby zaznaczy
przybycie pierwszego oficjalnego pocigu Yuxin'ou z Chongqingu, co przez chiskie
media zostao przedstawione jako kamie milowy dla powstania NJS12. Po wizycie Xi
ambasada ChRL w Berlinie nadal aktywnie popieraa ide NJS wrd niemieckich elit
politycznych. Wraz z berliskimi think tankami i fundacjami zorganizowano szeroki
wachlarz wydarze zwizanych z NJS, a ukoronowaniem tych wysikw by audyt idei
NJS w niemieckim Ministerstwie Spraw Zagranicznych w lutym 2016 r.,
wsporganizowany przez ambasad ChRL. Audyt ten posuy do odkrycia zasigu,
gbi i koncepcyjnych fundamentw NJS oraz umoliwi przedyskutowanie zwizkw
NJS z platform na rzecz cznoci UEChiny13. Mimo obecnoci wyszych urzdnikw
chiskich, europejskich i niemieckich, spotkanie nie przynioso merytorycznego
omwienia konkretnych planw zwizanych z NJS w odniesieniu do Niemiec.
Zmierzajc do wypromowania NJS w niemieckich krgach przemysowych,

wykorzystano Chisk Federacj Ekonomii Przemysowej (CFIE) finansowany przez
rzd zwizek branowy, ktrego celem jest promocja dobrobytu wzdu Jedwabnego
Szlaku i XXI-wiecznego Morskiego Szlaku Jedwabnego 14; organizacja ta odegraa
decydujc rol, kiedy zapocztkowano NJS. CFIE promowaa moliwoci biznesowe
zwizane z NJS na wysokim szczeblu na odbytym w 2014 r. szczycie pod hasem
Hamburg Summit: China meets Europe, ktry skupia wanych decydentw
politycznych i menaderw wyszego szczebla z Europy i Chin i organizowany jest co
dwa lata przez Izb Gospodarcz Hamburga. W czerwcu 2015 r. czoowe
przedsibiorstwa niemieckie zaproszono rwnie do udziau w dwustronnym forum
biznesowym w Taicang zatytuowanym Inicjatywa Jednego Pasa i Szlaku dialog na
rzecz nowej wsppracy niemiecko-chiskiej.
Co istotne, po przeprowadzonym na pocztku 2016 r. w niemieckim Ministerstwie

Spraw Zagranicznych audyci idei o NJS, chiska aktywno promocyjna na szczeblu
politycznym i biznesowym zacza sabn. Zamiast tego Pekin pooy wikszy nacisk
na zapraszanie opiniotwrczych osb spord rodowiska naukowego i medialnego do
udziau w konferencjach kulturalnych NJS w Chinach. Rwnolegle Instytuty Konfucjusza
w Niemczech zorganizoway du liczb wydarze kulturalnych zwizanych
Niemcy | 183
z Jedwabnym Szlakiem, w tym konferencje naukowe, koncerty, festiwale taneczne,

niektre z nich we wsppracy z niemieckimi uniwersytetami15. Na pocztku 2016 r.
Instytut Konfucjusza powici cay tom swojej niemieckojzycznej, flagowej publikacji
na opisanie oboplnych korzyci kulturalnych i ekonomicznych, jakie wypywaj
z NJS16.
3. Zainteresowanie Niemiec geopolitycznymi implikacjami NJS
Gwnym punktem, wok ktrego koncentruje si zainteresowanie Berlina, s

implikacje inicjatywy dla Europy i Eurazji. Bezporednio po jej ogoszeniu NJS by
bardzo pozytywnie postrzegany przez rzd niemiecki. Zwrcono szczegln uwag na
potencja inicjatywy i szans przycignicia i zatrzymania chiskich inwestycji
w Niemczech, Europie i jej szerszym ssiedztwie. W przemwieniu wygoszonym
w padzierniku 2015 r. w Pekinie kanclerz Angela Merkel publicznie pochwalia
inicjatyw, podkrelajc midzy innymi:
Inicjatywa Jedwabnego Szlaku umoliwia krajom Europy Wschodniej lepsze

poczenie z Azj, a krajom Azji Centralnej lepsze poczenie z Europ. [...] Unia
Europejska te chciaaby si wczy w te wysiki17.
Mimo pozytywnego tonu caego wystpienia, sowa Merkel na rzecz wikszego

zaangaowania UE w dziaania zwizane z NJS mona postrzega rwnie jako
wiadectwo widocznych od drugiej poowy 2014 r. niemieckich obaw. Nie brakuje
opinii, e NJS ma potencja podwaenia unijnych regu inwestycyjnych, a napdzane
przez t inicjatyw formaty wsppracy regionalnej midzy niektrymi krajami UE
i Chinami, takie jak 16+1, mog przyczyni si do zniszczenia politycznej jednoci UE.
Z tego powodu rne czynniki rzdowe bliej przygldaj si chiskim dziaaniom
zwizanym z NJS w Europie oraz ich skutkom ekonomicznym i politycznym.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych i inne agencje rzdowe przeznaczaj coraz wiksze

zasoby, aby zrozumie wpyw, jaki NJS moe wywrze na region eurazjatycki,
a w szczeglnoci kraje Azji Centralnej i Afganistan. W tym celu na przykad Federalne
Ministerstwo Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju zorganizowao dyskusje urzdnikw
z rnych agencji rzdowych na temat oceny wpywu NJS na polityk rozwoju. Ponadto
kilku wysokich rang urzdnikw Ministerstwa Spraw Zagranicznych wzio udzia
w posiedzeniu Monachijskiej Konferencji Polityki Bezpieczestwa w Pekinie na
pocztku listopada 2016 r., gdzie omwiono ekonomiczne i geopolityczne skutki NJS
z wysokimi urzdnikami chiskimi18.
Przygldajc si przede wszystkim ekonomicznym korzyciom inicjatywy, niemieccy

regionalni i miejscy urzdnicy, ktrzy wzili udzia we wsplnym audycie idei o NJS
w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w lutym 2016 r., podkrelili cige
zainteresowanie Szlakiem widzianym jako rodek do wzmocnienia rozwoju
184 | Jan Gaspers

gospodarczego w regionie. Ministerstwo Spraw Ekonomicznych i Energii, a take
niemiecki biznes przyjy natomiast bardziej trzewe spojrzenie na gospodarczy
potencja NJS. Wydane owiadczenie dotycz cena temat inicjatywy miao neutralny
charakter i byo pozbawione wikszych oczekiwa. Jednake, w marcu 2016 r.
ufundowana przez rzd Niemiecka Agencja Handlu i Inwestycji, czciowo zachcona
rosncym sukcesem nowych towarowych pocze kolejowych midzy Chinami
a Niemcami, opublikowaa raczej pozytywn ocen Nowego Jedwabnego Szlaku,
zachcajc niemiecki biznes do korzystania z szans pojawiajcych si w zwizku z t
inicjatyw19.
Niemieckie media szeroko informoway o Nowym Jedwabnym Szlaku (Neue

Seidenstrae). Szczyt ich zainteresowania, mierzony iloci publikacji, przypada na
pocztek 2015 r. Zwaajc na brak zwizanych z NJS inwestycji w Niemczech, dyskurs
w mediach przede wszystkich skupia si na geopolitycznych ambicjach Chin w Eurazji
i ich staraniach dotyczcych promowania rozwoju gospodarczego i stabilizacji
w zachodnich prowincjach. Relacje midzy NJS a Niemcami byy podkrelane przez
niemieckich dziennikarzy tylko w kontekcie nowych pocze kolejowych i roli Niemiec
w Azjatyckim Banku Inwestycji Infrastrukturalnych.
Przewaajca cz niemieckich artykuw przedstawia NJS jako geopolityczne

zagroenie20 lub zbyt ambitne przedsiwzicie skazane na porak21. Do negatywne
doniesienia prasowe odnosiy si do chiskiej ekspansji militarnej i statusu ujgurskiej
mniejszoci w Xinjiangu22.
4. Przyjcie przez Niemcy zmultilateryzowanego podejcia do tematu NJS
W wietle istniejcych wtpliwoci dotyczcych geopolitycznych nastpstw

i opacalnoci NJS rzd niemiecki przyj zmultilateryzowane podejcie do tego
tematu. Berlin chciaby moderowa europejsk odpowied i swoje zaangaowanie w NJS
poprzez Uni Europejsk, Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE),
G20 i Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB). W Brukseli Niemcy byy
aktywnym rzecznikiem wykorzystania tzw. platformy na rzecz cznoci UEChiny jako
rodka zapewniajcego zgodno chiskich inwestycji zwizanych z NJS ze standardami
i zasadami UE. Urzdnicy niemieccy postrzegaj t platform jako narzdzie do
wspksztatowania nowych europejsko-chiskich korytarzy ekonomicznych, ktre
powstan za spraw NJS23. Niemcy wspieray rwnie prace wewntrznej grupy
roboczej Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych w drugiej poowie 2016 r., majce
na celu stworzenie europejskiej wizji pocze eurazjatyckich (bez ograniczania si
wycznie do projektw infrastrukturalnych). Ponadto Niemcy wspary wysiki
Europejskiego Banku Inwestycyjnego zwizane ze wsparciem technicznym udzielonym
Azjatyckiemu Bankowi Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB) i wspfinansowaniem
jego projektw dotyczcych NJS. Przywizywanie duej wagi do przez Niemcy do AIIB,
banku utworzonego z inicjatywy Chiczykw, stanowi jednoczenie wan
Niemcy | 185
i niebezporedni prb aktywnego wpywania na zwizane z NJS chiskie dziaania

w Eurazji.
Rzd niemiecki wykorzysta rwnie prezydencj w OBWE w 2016 r. do promowania

dyskusji midzy uczestnikami organizacji na temat tego, jak poczy istniejce
i przysze wysiki infrastrukturalne z NJS. W maju 2016 r. Ministerstwo Spraw
Zagranicznych zorganizowao konferencj biznesow na wysokim szczeblu, w ktrej
udzia wzio ponad 900 przedstawicieli pastwa i biznesu z 57 pastw czonkowskich
OBWE, a take wysokiej rang delegacji rzdu chiskiego. Grupa ds. OBWE
w niemieckim MSZ ustalia rwnie ramy wsppracy w zakresie budowy pocze
z Chinami w ramach OBWE na kolejne lata24, m.in. kolejne istotne wydarzenie dotyczce
budowy pocze OBWE z udziaem Chin w Kazachstanie, rozpisane pki co na 2017 r.,
w trakcie prezydencji austriackiej w OBWE. Obejmujc prezydencj w G20 po Chinach
w 2017 r. Berlin interesuje si powizaniem najwaniejszych elementw chiskiej
strategii NJS z niemieck polityk rozwojow. Ma si to odbywa poprzez uruchomienie
Chisko-Niemieckiej Wsppracy na rzecz Stabilnych Inwestycji Infrastrukturalnych
w ramach G20.
Oprcz wysikw wielostronnych dziaania Chin zwizane z NJS rozbudziy rwnie

wspprac dwustronn midzy Niemcami i Chinami w Azji Centralnej. W trakcie
czwartych niemiecko-rosyjskich konsultacji midzyrzdowych w Pekinie 13 czerwca
2016 r. minister spraw zagranicznych Niemiec Frank-Walter Steinmeier podpisa
protok dotyczcy Trjstronnej Wsppracy w Afganistanie. Niemcy i Chin planuj
wsplne projekty, eby wesprze ten kraj w obszarach takich jak: infrastruktura, energia,
transport, ochrona rodowiska, rolnictwo i zdrowie25.
Na poziomie wsppracy regionalnej i midzy miastami Hamburg uczyni jak do tej pory
najwicej na rzecz aktywnej promocji wsppracy dotyczcej NJS. Burmistrz Hamburga
Olaf Scholz uda si do Chin w listopadzie 2016 r., aby promowa swoje miasto jako hub
handlowy na Europejskim Jedwabnym Szlaku. Izba Handlowa Hamburga przeznaczya
take cz szczytu w Hamburgu w 2016 r. na dyskusj o tym, jak Europa moe
przyczyni si do sukcesu NJS.
Pomimo tego, e niemiecki przemys raczej ostronie odnosi si do NJS, to niektre

niemieckie przedsibiorstwa zaangaowane w euroazjatycki handel i szczeglnie
w handel z Rosj s te aktywnie zwizane z promowaniem aktywnoci dotyczcych NJS.
Na przykad inicjatywa przedsibiorcw Jedwabnego Szlaku (Unternehmerinitiative
Seidenstrae) rozpocza coroczny program Zukunftspreis Mittelstand Neue Seidenstrae
(Nagroda Maych i rednich Przedsibiorstw Nowego Jedwabnego Szlaku ), aby
podnosi wiadomo potencjau Jedwabnego Szlaku dla niemieckich maych i rednich
przedsibiorstw. Jednake, podobnie jak niewielka liczba realnych projektw, ktr do
tej pory NJS przynis w Niemczech, take i te dziaania nie wywary wpywu na
wypromowanie idei NJS wrd tych przedsibiorstw.
186 | Jan Gaspers

Wydaje si, e niemieckie podejcie do NJS nadal bdzie rozwijao si pod wpywem
obaw zwizanych z geopolitycznymi nastpstwami NJS i w kontekcie zapewnienia
opacalnoci ambitnej, chiskiej inicjatywy w Eurazji. Niezalenie od tego Berlin
oczekuje od Europy spjnego, konstruktywnego i aktywnego udziau w NJS. Kwesti
otwart jest to, czy to podejcie zostanie przyjanie odebrane w Pekinie.
Jan Gaspers szef Sekcji Polityki Europy i Chin w Mercator Institute for China Studies
(MERICS), gdzie prowadzi badania gwnie nad stosunkami Europy i Chin oraz chisk
polityk transatlantyck.
1 Transeurasischer Autotransport, DB Cargo, http://www.dbcargo.com/file/rail-deutschland-de/7920166/

v8e8sAkak7E9KD0LzZmvT1yYX4o/2325232/data/railways_052011.pdf [dostp: 10.01.2017].
2 Die eiserne Seidenstrae, Iwd.de, http://www.iwd.de/artikel/die-eiserne-seidenstrasse-87950 [dostp:
10.01.2017].
3 DHL adds third rail service to China-Europe multimodal network, DHL Group,
http://www.cn.dhl.com/en/press/releases/releases_2015/local/061515.html [dostp: 10.01.2017].
4 Dotyczy to jedynie pocze z punktu do punktu midzy Chinami i Niemcami reklamowanych pod szyldem
IBD. Nie dotyczy pocze kolejowych na obu kocach trasy, ktre wyranie zwikszaj zakres nowych
pocze transportowych midzy rnymi czciami Chin i Niemiec, a take innymi krajami Europy.
5 Deutsche Bahn intensifies its involvement in China, Deutsche Bahn,
http://www.deutschebahn.com/en/group/im_blickpunkt/11887130/20160318_china_en.html [dostp:
10.01.2017].
6 DHL and Chengdu Gateway Logistics Office sign MOU to accelerate development of Belt and Road trade hub,
DHL Group, http://www.dhl.co.id/en/press/releases/releases_2016/local/dhl_and_chengdu_gatewag

_logistics_office_sign_mou_to_accelerate_development_of_belt_and_road_trade_hub.html [dostp:
10.01.2017].
7 Deutsche Bahn, DB and Georgian Railways agree cooperation, http://www.deutschebahn.com/en/
presse/press_releases/11888196/h201607_01_db_062.html [dostp: 10.01.2017].

8 Dieter Fockenbrock, Christoph Schlautmann, Traffic Jams on the Silk Road, Handelsblatt z 31.08.2016,
http://global.handelsblatt.com/companies-markets/rush-hour-on-the-iron-silk-road-599162 [dostp:
10.01.2017].
9 Auf Schienen ber die Seidenstrae, DHL Group, http://www.dpdhl.com/content/dam/
dpdhl/ueber_uns/postforum/postforum-sep-2015.pdf [dostp: 10.01.2017].
10 Wade Shepard, Why The China-Europe 'Silk Road' Rail Network Is Growing Fast, Forbes z 28.01.2016,
http://www.forbes.com/sites/wadeshepard/2016/01/28/why-china-europe-silk-road-rail-transport-is-
growing-fast [dostp: 10.01.2017].
11 Christoph Giesen, Chinas neue Seidenstrae, Sddeutsche Zeitung z 16.08.2016,
http://www.sueddeutsche.de/politik/konkurrenten-chinas-neue-seidenstrasse-1.3123257 [dostp:
10.01.2017].
12 Linia kolejowa midzy Chongqingiem i Duisburgiem bya gotowa ju w 2012 r., ale dopiero po wizycie Xi
zaczto mwi o niej jak o elemencie NJS (patrz Tabela 1).

13 Konferenz im Auswrtigen Amt zur Seidenstraen-Initiative OBOR, Auswrtiges Amt (Ministerstwo
Spraw Zagranicznych Niemiec), 2.02.2016, http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/

Laender/Aktuelle_Artikel/China/160202_Seidenstra%C3%9Fe_Initiative.html [dostp: 10.01.2017].
14 The Belt & Road Industrial and Commercial Alliance, China Federation of Industrial Economics,
http://www.cfie.org.cn/2710757099819/2726451123930/15923/2883704102710.html [dostp:
10.01.2017].
15 Second International Forum on the New Silk Road and Sino-European Cooperation - Program, Chinese
Economic Association (Europa/Wielka Brytania), http://cea2016.org/wordpress/wp-

content/uploads/2016/08/cea2016_program_final-web-160823.pdf [dostp: 10.01.2017].
16 Die neue Seidenstrae, Konfuzius Institut, http://issuu.com/konfuziusinstitut/docs/2016-
02__konfuzius_institut_web [dostp: 10.01.2017].
Niemcy | 187
17 Rede von Bundeskanzlerin Merkel beim Bergedorfer Gesprchskreis am 29. Oktober 2015, Bundesregierung
[Rzd federalny RFN], 29.10.2015,http://www.bundesregierung.de/Content/DE/Rede/2015/10/2015-10-
29-rede-merkel-bergedorfer-gespraechskreis.html [dostp: 10.01.2017].
18 We cannot harm the security of other countries in pursuit of our own, Munich Security Conference,
2.11.2016, http://www.securityconference.de/en/news/article/we-cannot-harm-the-security-of-other-
countries-in-pursuit-of-our-own-1 [dostp: 10.01.2017].
19 Achim Haug, Wolfgang Ehmann, Chinas neue Seidenstraen erschlieen Grenzregionen, Germany Trade &
Invest, 14.03.2016, http://www.gtai.de/GTAI/Navigation/DE/Trade/Maerkte/suche,t=chinas-neue-

seidenstrassen-erschliessen-grenzregionen,did=1425882.html [dostp: 10.01.2017].
20 Karl Grobe, Peking wird aggressiver , Frankfurter Rundschau z 15.03.2015, http://www.fr-
online.de/leitartikel/weltpolitik-peking-wird-aggressiver,29607566,30127904.html [dostp: 10.01.2017].

21 Tobias Kaiser, Frank Stocker, In der Wachstumsfalle, Welt am Sonntag z 9.11.2014,
https://www.welt.de/print/wams/wirtschaft/article134144817/In-der-Wachstumsfalle.html [dostp:
10.01.2017].
22 Angela Kckritz, Aufbruch auf der Seidenstrae, Die ZEIT z 23.01.2014,
http://www.zeit.de/2014/05/sonderwirtschaftszone-seidenstrasse-china [dostp: 10.01.2017].
23 Markus Ederer, "Implications of the One Belt, One Road Initiative for Europe and the Eurasian Continent"
Rede von Staatssekretr Markus Ederer bei der Veranstaltung "Bestandsaufnahme OBOR", Auswrtiges Amt,
2.02.2016, http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Infoservice/Presse/Reden/2016/160202-StS_E_Seiden
strasseninitiative.html [dostp: 10.01.2017].
24 W tej kwestii warto zapozna si z artykuem napisanym przez ministrw spraw zagranicznych Niemiec,
Austrii i Woch i po raz pierwszy opublikowanym w Frankfurter Allgemeine Zeitung: A strong OSCE for
a strong Europe: A joint op-ed by the Foreign Ministers of Germany, Austria and Italy, Organization for
Security and Co-operation in Europe, 7.12.2016, http://www.osce.org/cio/286746 [dostp: 10.01.2017].
25 Enhancing cooperation: fourth German-Chinese intergovernmental consultations held in Beijing,
Auswrtiges Amt, 14.06.2016, http://www.auswaertiges-amt.de/EN/Aussenpolitik/Laender/Aktuelle_

Artikel/China/160613_RegKonsultationen.html [dostp: 10.01.2017].
188 | Jan Gaspers

Afganistan
Przemysaw Lesiski
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Afganistanu w NJS
1.1. Pozycja Afganistanu wzgldem Chin w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku
Chiski projekt Nowego Jedwabnego Szlaku jako projekt gospodarczy stanowi dla
Afganistanu znakomit okazj do przycignicia kapitau inwestycyjnego. Z racji
zmniejszajcego si zaangaowania si zachodnich rzd w Kabulu aktywnie rozpocz
poszukiwanie nowych rde pomocy. Jako najpotniejsze pastwo w regionie Chiny
wydaj si by naturalnym obiektem tego typu dziaa.
1.2. Stosunek rnych grup interesu do zaangaowania Afganistanu w NJS
W Afganistanie trudno znale wyrane stronnictwo antychiskie. Wydaje si, e wrd

rzdzcych panuje powszechna zgoda odnonie tego, aby szuka wsparcia w Pekinie.
Ponadto w Chinach, ktre s bliskim sojuszniku Pakistanu w regionie, Afgaczycy
upatruj rwnie moliwoci wywarcia wpywu na Islamabad i decyzj i zaprzestaniu
wspierania talibw. Potencja dla wzrostu znaczenia ChRL w Afganistanie dostrzeg
nowo wybrany prezydent Ghani, ktry ju w 2014 r. uda si z pierwsz wizyt
zagraniczn do Pekinu. W 2016 r. Chiny odwiedzi rwnie doradca ds. bezpieczestwa
prezydenta Ghaniego Hanif Atmar1. Oprcz tego w maju 2016 r. udali si do Pekinu
przedstawiciele drugiego, reprezentujcego interesy Tadykw stronnictwa w rzdzie
szef egzekutywy Abdullah Abdullah oraz minister spraw zagranicznych Salahuddin
Rabbani.
Istotne znaczenie Chin w regionie odzwierciedla rwnie to, e w cigych kontaktach

z Pekinem pozostaj take przedstawiciele talibw. W 2015 r. ChRL zaangaowaa si
w proces pokojowy w Afganistanie, goszczc u siebie na rozmowach obydwie strony
konfliktu. Chiny uczestnicz rwnie w inicjatywie pod nazw Quadrilateral Cooperation
Group (QCG), w skad ktrej oprcz nich wchodz Afganistan, Pakistan oraz USA.
Dziaania te do tej pory nie zakoczyy si powodzeniem, jednak wyrane byo
zacienienie relacji midzy Pekinem a rebeliantami. W 2016 r., niedugo po mierci
przywdcy talibw Muy Achtara Mansura, w Pekinie przebywali na zaproszenie
Chiczykw przedstawiciele tego ruchu, prawdopodobnie celem nawizania kontaktw
przez jego nowych liderw.
1.3. Moliwoci wsppracy gospodarczej
W sferze gospodarczej Afganistan ma dla Chin dwojakie znaczenie. Po pierwsze, jak

pokazay raporty USGS (United States Geological Survey) z 2010 r., pastwo to moe
Afganistan | 189
stanowi rdo wielu surowcw dla rozwijajcej si gospodarki ChRL, ktre znajduj
si niedaleko jej granic. Wedug rnych szacunkw cakowita warto tych mineraw
moe wynie nawet 3 mld dolarw. Wrd nich znalazy si mied, elazo, a take zoa
metali ziem rzadkich.
Po drugie, Afganistan jest naturalnym terytorium tranzytowym dla Chin i ich partnerw
handlowych na Bliskim Wschodzie. Sytuacj utrudnia jednak fakt, e infrastruktura
kolejowa praktycznie nie istnieje, natomiast drogi s w bardzo zym stanie. W obu
kwestiach potencja do ich rozbudowy przez Chiny jest ogromny, jednak do tej pory
chiskie zaangaowanie byo stosunkowo niewielkie.
Wsppraca handlowa stoi na niskim poziomie, co wynika z bardzo ograniczonego

potencjau gospodarczego Afganistanu. W 2015 r. afgasko-chiska wymiana handlowa
wyniosa ponad 1 mld dolarw, z czego eksport afgaski do ChRL wynis zaledwie
10 mln dolarw. Na przestrzeni ostatnich lat mona byo zauway przede wszystkim
stopniowy wzrost chiskiego eksportu do Afganistanu, natomiast w drug stron
wartoci nie ulegay wikszym zmianom. Pekin nie by dla Kabulu gwnym partnerem
handlowym. Wedug Banku wiatowego w 2015 r. Chiny znalazy si na dziewitej
pozycji w tabeli importerw afgaskich produktw, tu za Kazachstanem 2, oraz na
trzecim miejscu wrd eksporterw do Afganistanu3.
1.4. Nowy Jedwabny Szlak jako element budowy bezpieczestwa wewntrznego

i midzypastwowego Chin i Afganistanu
Kwestie bezpieczestwa zajmuj w relacjach afgasko-chiskich priorytetowe znaczenie.

Niestabilny Afganistan, ktry graniczy z niespokojn prowincj Xinjiang, zamieszkan
przez mniejszo ujgursk, stanowi rdo potencjalnych problemw dla Chin.
Czonkowie ugrupowania Turkistan Islamic Movement (TIM) znalelil schronienie na
terenie Afganistanu w okresie rzdw talibw w latach 19962001, w wyniku czego
ChRL zwrcia baczniejsz uwag na zachodniego ssiada4. W szerszym kontekcie dla
Pekinu istotne jest, aby sytuacja w Afganistanie bya stabilna i aby pastwo to nie
generowao kolejnych problemw dla chiskich sub bezpieczestwa. Przykadem
dziaa, ktre Pekin podj w celu zabezpieczenia si przed tym zagroeniem, byo
zawarcie umowy z Tadykistanem we wrzeniu 2016 r. Zgodnie z ni Chiny zobowizay
si wybudowa kilkanacie posterunkw na granicy z Afganistanem i Tadykistanem
oraz centrw szkoleniowych dla tadyckich wojskowych. Z kolei pod koniec 2016 r.
w tzw. Korytarzu Wachaskim na terytorium Afganistanu dostrzeono pojazdy chiskiej
armii patrolujce okolice granicy5.
Nie naley rwnie zapomina, e chiska polityka bezpieczestwa wobec Kabulu

prowadzona jest dwutorowo. Z jednej strony wzmacniane s relacje z oficjaln
administracj, natomiast z drugiej Chiczycy pozostaj w kontakcie z talibami. Tym
samym pozostaj otwarci na rne scenariusze rozwizania konfliktu w Afganistanie.
190 | Przemysaw Lesiski

Strategia przyjta przez Chiczykw w stosunku do Afganistanu jest odwrceniem

strategii wdroonej przez Amerykanw i zachodni koalicj. Celem tych dziaa jest
odbudowa gospodarki i jej rozwj, ktre maj zapewni bardziej stabiln sytuacj
w Afganistanie. USA od pocztku realizoway strategi, ktra polegaa na zapewnieniu
bezpieczestwa, co w rezultacie miao doprowadzi do rozwoju ekonomicznego.
Chiczycy stosunkowo wczenie dostrzegli surowcowy potencja Afganistanu. Chiskie

przedsibiorstwa wygray dwa przetargi na wydobycie miedzi oraz ropy naftowej
w latach 2007 i 2011. W przypadku obydwu inwestycji miay miejsce intensywne
zabiegi lobbingowe, ktre byy jedn z przyczyn wygrania przetargw6.
Utrzymywanie kontaktw z talibami moe mie rwnie przeoenie na dziaalno

inwestycyjn Chiczykw w Afganistanie. W listopadzie ubiegego roku doszo do
zaskakujcego komunikatu rebeliantw, ktrzy ogosili m.in., e sztandarowa inwestycja
w kopalni miedzi w prowincji Logar nie bdzie przez nich atakowana7. Niewtpliwie
tego typu komunikaty poprawi klimat inwestycyjny dla spek chiskich chccych
dziaa w Afganistanie.
W dziedzinie bezpieczestwa Pekin stara si stopniowo zacienia wspprac

z Kabulem. Wyrazem tego byy wizyty wysokich stopniem chiskich wojskowych
w Afganistanie. Oprcz obietnic wsparcia wojskowego dla tego pastwa wsppraca
przyniosa inne wymierne rezultaty. Afgaczycy zrewanowali si stronie chiskiej za jej
pomoc i przekazali jej 15 bojownikw ujgurskich, ktrzy przebywali w wizieniach
w Afganistanie8.
Wsparcie Chin przybiera rwnie inne formy. W grudniu 2015 r. attache gospodarczy
chiskiej ambasady Shen Lei podpisa list intencyjny ze stron afgask,
reprezentowan przez ministra edukacji Asadullaha Balchiego. Na mocy porozumienia
Chiczycy obiecali przekaza Afgaczykom pomoc finansow w wysokoci 58 mln
dolarw na sektor szkolnictwa9.
3. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Afganistanu
Afgaczycy widz w Chinach przede wszystkim rdo moliwej pomocy wszelkiego

rodzaju, ktra jest niezbdna ze wzgldu na liczne problemy kraju. Ze wzgldu na
wasne problemy budetowe (prawie 70 proc. wydatkw pokrywaj inne pastwa)
funkcjonowanie rzdu w Kabulu uzalenione jest od pomocy finansowej i materialnej. Ze
wzgldu na trwajcy konflikt w Afganistanie naley traktowa Chiny w pierwszej
kolejnoci jako rdo pomocy militarnej. W lutym 2016 r. Kabul odwiedzi szef sztabu
Chiskiej Armii Ludowo-Wyzwoleczej Fang Fenghui i ogosi, e Chiny wespr
Afganistan | 191
Afganistan militarn pomoc o wartoci 73 mln dolarw10. W tym samym roku ChRL
przekazaa 400 sztuk urzdze oraz cztery skanery do wykrywania materiaw
wybuchowych, ktre maj zosta umieszczone przy wjazdach do stolicy Afganistanu.
Afgaczycy dostali rwnie bro rczn, amunicj, bliej nieokrelone rodki transportu
oraz zaopatrzenie wojskowe. Co prawda skala tej pomocy w porwnaniu do
zachodniego wsparcia jest minimalna, ale naley podkreli jej zauwaalny wzrost
w ostatnich latach.
Wrd priorytetw afgaskiej administracji znajduje si rwnie wsparcie gospodarcze.

W nastpstwie wizyty szefa egzekutywy Abdullaha Abdullaha w Chinach
w maju 2016 r. podpisano sze dokumentw dotyczcych m.in. inwestycji w ramach
chiskiego projektu Nowego Jedwabnego Szlaku, pomocy humanitarnej w wysokoci
50 mln juanw, wsppracy technicznej o wartoci 500 mln juanw oraz eksportu
afgaskiego szafranu do ChRL11.
W maju 2008 r. przetarg na wydobycie miedzi przez 30 lat w kopalni Mes Ajnak wygrao
konsorcjum chiskich pastwowych przedsibiorstw MCC (Metallurgical Group
Corporation) oraz JCCL (Jiangxi Copper Company Limited). Oprcz wydobycia
konsorcjum zobowizao si do wybudowania zakadu przetwarzania miedzi,
elektrowni o mocy 400 kWh oraz linii kolejowej z miejscowoci Hairatan do granicy
z Pakistanem w miecie Torcham. W przypadku uruchomienia kopalni oraz
powizanych instalacji prac miao tam znale 65007000 osb, a dodatkowych 30 tys.
w firmach zalenych. Warto projektu oceniono na ok. 3 mld dolarw i zapowiadano, e
wydobyte zostanie 5,5 mln ton miedzi12. Co rok wpywy do budetu Afganistanu z tytuu
podatkw miayby sign nawet 250 mln dolarw13.
Od podpisania porozumienia nie ruszyy jednak prace, co moe wynika z kilku

przyczyn. W prasie najczciej wymienia si trudn sytuacj bezpieczestwa oraz
obecno buddyjskich zabytkw w okolicy kopalni. Obawy zwizane z bezpieczestwem
realizacji projektu wydaj si mocno przesadzone, gdy na przestrzeni lat w okolicy
doszo jedynie do dwch powaniejszych atakw, rebeliantw z czego pierwszy mia
miejsce w 2008 r., a drugi w 2012 r. W odpowiedzi afgaskie siy bezpieczestwa
podjy szeroko zakrojone dziaania na rzecz poprawy sytuacji, w wyniku czego terenu
chroni obecnie ponad 1700 policjantw14. Na zapewnienie bezpieczestwa powinno
mie rwnie wpyw owiadczenie talibw z listopada 2016 r., w ktrym ogosili, e nie
bd atakowa instalacji zwizanych z projektem Mes Ajnak.
Drugim czynnikiem, ktry mia mie wpyw na opnienie budowy kopalni byo
zlokalizowanie na jego terenie zabytkw buddyjskich. Wydaje si jednak, e stanowio
to jedynie pretekst do przecigania prac, poniewa projekt nie wyszed poza studium
wykonalnoci, a ponadto teren, na ktrym znajdoway si zabytki, stanowi jedynie

1,5 proc. caoci. Przeciganie caego procesu spowodowao rwnie negatywne reakcje
ze strony Dauda Szaha Saby, ministra grnictwa oraz ropy naftowej Afganistanu, ktry
w 2015 r. owiadczy, e w obecnym ksztacie projekt jest niekorzystny dla
Afgaczykw i naleaoby si z niego wycofa15.
Chiczycy chcieli renegocjacji kontraktu, twierdzc, e na miejscu nie maj moliwoci

wydobycia fosforanw, bez ktrych nie jest moliwe przetwarzanie miedzi. W zwizku
z tym zdaniem strony chiskiej niepotrzebna byaby budowa elektrowni, ktra miaa
zapewnia prd dla zakadu przetwrczego. Ponadto Chiczycy chcieli obniy kwot
808 mln dolarw, ktr zgodnie z kontraktem mieli zapaci rzdowi w Kabulu16.
Wydaje si wic, e wydobycie miedzi w Mes Ajnak nie ruszyo, gdy cay czas s
podejmowane prby renegocjacji warunkw zaproponowanych w przetargu
konsorcjum. Z jednej strony warunki zaproponowane przez ChRL byy na tyle dogodne,
e konkurenci nie byli stanie im dorwna. Z drugiej strony okazao si, e nawet dla
Chiczykw inwestowanie ogromnych rodkw przy zysku ograniczonym wysokimi
opatami staje si mao opacalne.
W 2013 r. Azjatycki Bank Rozwoju przyzna chiskiej firmie Xinjiang Beixing Road and
Bridge Group Co. Ltd. (XBRB) i jej afgaskiemu partnerowi kontrakt na budow drugiej
szosy z Kabulu do Dalalabadu. Opiewa on na sum 110 mln dolarw i mia zosta
zrealizowany do kwietnia 2017 r. Jego udana realizacja uatwiaby transport drogowy
z Peszawaru w Pakistanie do Kabulu, co mogoby mie rwnie wpyw na tranzyt z Chin
idcy autostrad w Karakorum. W 2015 r. okazao si, e stopie zaawansowania prac
wynosi jedynie 3 proc. Jak podaway media zachodnie, byo to spowodowane
niewaciwym zarzdzaniem ze strony Chiczykw17. Natomiast wedug chiskich
rde problemy wynikay z pogarszajcej si sytuacji bezpieczestwa18. Projekt mia
zosta wznowiony w poowie 2016 r. pod ochron afgaskich si bezpieczestwa. Jednak
nadal jest daleki od ukoczenia19.
9 stycznia 2017 r. zostaa podpisana umowa na budow drogi z Darre-je Suf w pnocnej
prowincji Samangan do Jakawlang w prowincji Bamjan. Przetarg wygraa chiska firma
China Road and Bridge Corporation (CRBC) wraz z tureckim podwykonawc. Odcinek
ma liczy 178 kilometrw i bdzie stanowi cz projektu czcego pnocn
prowincj Balch z Kandaharem, najwikszym miastem na poudniu kraju. Budowa
odcinka z Darre-je Suf ma kosztowa 204,9 mln dolarw, ktre zapaci Azjatycki Bank
Rozwoju. Kolejny fragment drogi z Darre-je Suf do Kandaharu ma mie dugo 550 km,
chocia na razie projekt jest w fazie studiw. W przypadku realizacji stanowiby
alternatyw dla dotychczasowej drogi czcej pnoc Afganistanu z poudniem20.
Afganistan | 193
5. Ocena dotychczasowych efektw wsppracy Afganistanu i Chin w ramach

Nowego Jedwabnego Szlaku
Jak do tej pory projekt Nowego Jedwabnego Szlaku nie doprowadzi do gwatownego
wzrostu inwestycji chiskich w Afganistanie. Zaangaowanie Pekinu od kilku lat
systematycznie ronie, a wraz z nim pomoc dla rzdu w Kabulu. Trudno jednak
dopatrzy si inwestycji, ktre mona byoby powiza z chiskim projektem.
Symbolicznym tego przykadem moe by to, e haso Nowego Jedwabnego Szlaku byo
przywoywane w kontekcie pierwszego transportu towarw, ktry dotar do
Afganistanu z Chin kolej. Cho ogoszono sukces, to pominito fakt, e wykorzystana
trasa kolejowa zostaa zbudowana ju pi lat wczeniej. Oprcz tego okazao si, e
wagony musiay wraca puste z powodu problemw w Uzbekistanie21.
Na podstawie powyszych inwestycji mona wymieni jedynie trzy istotniejsze

przykady chiskiego zaangaowania, ktre mog stanowi cz projektu Nowego
Jedwabnego Szlaku. Dwa z nich to kontrakty na budow drg. Pierwszy napotka wiele
przeszkd i daleki jest od ukoczenia, natomiast drugi dopiero niedawno zosta
podpisany, co uniemoliwia jego ocen. Trzeci projekt, dotyczcy kopalni Mes Ajnak,
zosta ogoszony w 2007 r., a wic kilka lat przed zainicjowaniem Nowego Jedwabnego
Szlaku, ale w wyniku opnie do dzi nie zacz by realizowany. Trzy powysze
inwestycje s przykadami tego, jak wiele przeszkd napotykaj w Afganistanie
inwestycje w infrastruktur i nie s one zwizane wycznie z kwestiami
bezpieczestwa.
5.1. Ocena korzyci, jakie uzyskay Chiny i Afganistan
Efekty wsppracy Afganistanu i Chin po zainicjowaniu projektu NJS dotyczyy przede

wszystkim sfery bezpieczestwa. W jej wyniku Afganistan otrzyma okrelon pomoc
materialn, natomiast Chiny zacieniy relacje z Kabulem. Duo gorzej wygldaj
rezultaty chiskich dziaa w sferze gospodarczej, gdy ich inwestycje po 2013 r. byy
jak do tej pory nieliczne oraz adna z nich nie zostaa zrealizowana do koca.
5.2. Prognoza dalszej wsppracy
Jak podano w raporcie Midzynarodowego Funduszu Walutowego, inwestycje Chin

w Afganistanie zwizane z projektem Nowego Jedwabnego Szlaku maj sign 100 mln
dolarw. W porwnaniu do pastw ssiednich jest to kwota znikoma. W Pakistanie
warto rodkw przeznaczonych na ten cel ma sign 46 mld dolarw, a w Azji
Centralnej 31 mld dolarw (w tym w maym Kirgistanie 1 mld dolarw) 22. Wskazuje to
wyranie, jak odlege miejsce zajmuje Afganistan na licie chiskich priorytetw.

Chocia potencja do wsppracy midzy Afganistanem a Chinami jest bardzo duy, to
wszystkie koncepcje bd zaleay od rozwoju sytuacji wewntrz Afganistanu. Zarwno
projekt gazocigu TurkmenistanAfganistanPakistanIndie (TAPI), jak i budowa linii
wysokiego napicia z Azji Centralnej do Pakistanu (CASA1000) s koncepcjami,
w ktrych maj uczestniczy chiskie przedsibiorstwa. Aby tak si stao, projekty
musiayby wej w faz realizacji, co w obecnych uwarunkowaniach wydaje si mao
prawdopodobne. Podobnie wyglda kwestia zwizana z planami rozbudowy
infrastruktury kolejowej w Afganistanie. Wszystkie tego typu projekty obcione s
duym ryzykiem z powodu trwajcego konfliktu. Jednak jak pokazay dotychczasowe
dowiadczenia Chiczykw w Afganistanie, nie s to jedyne powody. Osignicie
realnych i trwaych efektw chiskich przedsiwzi gospodarczych bdzie wymagao
wikszego zaangaowania Pekinu w problem Afganistanu.
Przemysaw Lesiski analityk ds. Afganistanu w Orodku Bada Azji

1 Hanif Atmar uda si do Chin, aby zwikszy moliwoci wsppracy z Pekinem, Tolonews z 18.04.2016,
http://www.tolonews.com/fa/afghanistan/---- ----- [dostp:
10.04.2017].
2 Afghanistan Product Exports by Country 2015, Bank wiatowy, http://wits.worldbank.org/
CountryProfile/en/Country/AFG/Year/2015/TradeFlow/Export/Partner/by-country/Product/Total
[dostp: 10.04.2017].
3 Afghanistan Imports by Country and Region 2015, Bank wiatowy, http://wits.worldbank.org/
CountryProfile/en/Country/AFG/Year/2015/TradeFlow/Import [dostp: 10.04.2017].

4 Zhao Huasheng, Afghanistan and Chinas new neighbourhood diplomacy, International Affairs 2016,
t. 92, nr 4, s. 891.
5 E.B. Boyd, Reported patrols by China underline Beijings interest in afghan security, Star and Stripes
z 10.03.2017, https://www.stripes.com/news/reported-patrols-by-china-underline-beijing-s-interest-in-
afghan-security-1.458038 [dostp: 10.04.2017].
6 Erica Downs, China builds into Afghanistan, The SAIS Review 2012, t. 32, nr 2, s. 6884.
7 Wspomniane owiadczenie dotyczyo rwnie innych wanych projektw w Afganistanie, takich jak TAPI
oraz CASA-1000. Zob: Owiadczenie Emiratu Islamskiego dotyczce ochrony projektw narodowych
Afganistanu, Voice of Jihad z 1.12.2016, http://alemarah-dari.com/?p=44268 [dostp: 10.04.2017].
8 Afganistan przekaza Chinom 15 ujgurskich rebeliantw, Mandegardaily z 22.02.2015,
http://www.mandegardaily.com/-------/ [dostp: 10.04.2017].
9 N. A. Barakzai, Chiny przeka pomoc w wysokoci 58 milionw dolarw dla Ministerstwa Edukacji
Afganistanu, Pajhwok z 30.11.2015, http://www.pajhwok.com/dr/2015/11/30/----

-----[ dostp: 10.04.2017].
10 M. A. Ahmadzai, Chiny zwiksz pomoc wojskow dla Afganistanu do 72 milionw dolarw, Pajhwok
z 29.02.2016, http://www.pajhwok.com/en/2016/02/29/china-extend-72m-military-aid-afghanistan
[dostep: 10.04.2017].
11 Podpisanie szeciu dokumentw o wsppracy midzy Afganistanem i Chinami, Office of the Chief Executive,
16.05.2016, http://ceo.gov.af/fa/news/69359 [dostp: 10.04.2017].

12 Farhad Yazavi, Mes Aynak Archeological Project, Ministry of Mines & Petroleum, 1.2014,
http://mom.gov.af/Content/files/Mes-Aynak-Complete_January_2014.pdf [dostp: 10.04.2017].

13 Q & A: Aynak and Mining in Afghanistan, Bank wiatowy, 2.04.2017, http://www.worldbank.org/en/
news/feature/2013/04/02/qa-aynak-mining-afghanistan [dostp: 10.04.2017].

14 M. Amin, The Story behing Chinas long stalled mine in Afghanistan, The Diplomat z 7.01.2017,
http://thediplomat.com/2017/01/the-story-behind-chinas-long-stalled-mine-in-afghanistan/ [dostp:
10.04.2017].
15 Aynak copper mine extraction not in Afghanistans interest, Khaama Press z 3.06.2015,
http://www.khaama.com/aynak-copper-mine-extraction-project-not-in-afghanistans-interest-1161 [dostp:
10.04.2017].
Afganistan | 195
16 Chinas MCC turns back US$3B Mes Aynak Afghanistan mine deal, South China Morning Post
z 20.03.2014, http://www.scmp.com/news/world/article/1453375/chinas-mcc-turns-back-us3b-mes-
aynak-afghanistan-mine-deal [dostp: 10.04.2017].
17 M. Martina, M. Harooni, Slow road from Kabul highlights Chinas challenge in Afghanistan, Reuters
z 22.11.2015, http://www.reuters.com/article/us-afghanistan-china-road-idUSKBN0TB0X520151122,
[dostp: 10.04.2017].
18 Z. Yishen, Road project delayed by worsening security situation, Afghanistan calls for more aid from China,
Xinhuanet z 30.11.2015, http://news.xinhuanet.com/english/2015-11/30/c_134870575.htm [dostp:

10.04.2017].
19 Stworzono warunki, aby ruszyy prace budowlane na trasie KabulDalalabad, Bokhdinews z 17.04.2016,
http://bokhdinews.af/economical/23010------------[ dostp:
10.04.2017].
20 Podpisanie umowy o budowie drogi Dar-e SufJakawlang, Khaama Press z 8.01.2017,
http://www.khaama.com/persian/archives/40941 [dostp: 10.04.2017].
21 M. Amini, Chinas Silk Road railway hits a snag in Afghanistan, CNBC z 13.10.2016,
http://www.cnbc.com/2016/10/13/chinas-silk-road-railway-disrupted-by-uzbekistan-security.html
[dostp 10.04.2017].
22 Regional Economic Outlook: Middle East and Central Asia, Midzynarodowy Fundusz Walutowy,
padziernik 2015, https://www.imf.org/external/pubs/ft/reo/2015/mcd/eng/pdf/mreo1015.pdf [dostp:

10.04.2017].

Pakistan
Siegfried O. Wolf
1. Planowanie i realizacja projektu CPEC
Chisko-Pakistaski Korytarz Gospodarczy, wielomiliardowy projekt inwestycji

w infrastruktur, jest uznawany za wielk szans dla pakistaskiej gospodarki i polityki
zagranicznej1. Bdc istotn czci chiskiej inicjatywy znanej jako Jeden Pas, Jedna
Szlak (ang. One Belt, One Road, OBOR), ktra ma na celu poczenie Azji z Europ oraz
Bliskiego Wschodu z Afryk, CPEC jest projektem budzcym nadzieje i ogromne
zainteresowanie oraz pobudzajcym do istotnych zmian geopolitycznych2. Zachwalany
jako gospodarcze odrodzenie, projekt ten jest istotnym ogniwem midzy Pasem
a Szlakiem. W zamierzeniu CPEC ma poczy Kaszgar w ujgurskim Xinjiangu (Chiny)
z portem Gwadar u wybrzey Beludystanu w poudniowo-zachodnim Pakistanie3.
Zgodnie z planem CPEC ma by zrealizowany w ramach struktury 1+4, na ktr
skadaj si korytarz gospodarczy jako rdze i cztery obszary wsppracy: port Gwadar,
energetyka, infrastruktura i industrializacja4. Korytarz ma czy kilka powizanych ze
sob elementw, takich jak: infrastruktura, handel, czno, transport, energetyka
i usugi. Innymi sowy w jego skad maj wchodzi rne przedsiwzicia
infrastrukturalne, takie jak drogi, koleje (bdce uzupenieniem sieci drogowej),
ropocigi i gazocigi. Przykadowo unowoczenienie i rozbudowa portu Gwadar
obejmuje budow lotniska midzynarodowego i szpitala. Oprcz budowy cakowicie
nowej infrastruktury wymagana jest modernizacja istniejcej, ktra jest przestarzaa.
Poza infrastruktur gwny nacisk zostanie pooony na zwikszenie zasobw
energetycznych, zarwno odnawialnych (wgiel), jak i nieodnawialnych (energia
soneczna, wiatrowa i wodna). Oczekuje si, e planowane projekty rurocigw
zwiksz import gazu i ropy. W kontekcie projektu istotne znaczenie bdzie miao
zapewnienie bezpiecznego rodowiska dla rozwoju CPEC5.
Zasadniczo CPEC obejmuje trzy trasy przez Pakistan oraz pnocne rozszerzenie.
Pierwsz jest tzw. trasa Ukadu Wschodniego (ang. Eastern Alignment), ktra przechodzi
gwnie przez centralny Pendab i Sindh, czc ze sob miasta Thakot, Mansehra,
Islamabad, Lahaur i Multan. Od Multanu szlak bdzie czy si przez Hajdarabad z Rohri
i Dadu. Odcinek HajdarabadKaraczi zostanie poczony autostrad M9 i ostatecznie
Karaczi bdzie poczone z Gwadarem nad Morzem Arabskim przez autostrad N10
biegnca wzdu wybrzea6. Drug jest trasa centralna przebiegajca przez Chajber
Pachtunchw oraz dotychczas niepoczone czci Pendabu i Sindhu. Trzecia trasa,
znana rwnie jako Ukad Zachodni (ang. Western Alignment), przechodzi przez
stosunkowo sabo rozwinite obszary Chajber Pachtunchwy i Beludystanu. Ta trasa
bdzie najprawdopodobniej przebiega przez Dera Ismail Khan i Fort Sandeman lub
przez Dera Ghazi Khan i ob (ang. Zhob, inaczej Fort Sandeman) do Kwetty i dalej do
wybrzea Mekran w celu poczenia z Gwadarem7. Istnieje rwnie tzw. trasa pnocna,
Pakistan | 197
ktra poczy wszystkie trzy pakistaskie trasy z chisko-pakistask granic

w Kunjarab i bdzie cign si w gb terytorium Chin.
Bardzo zoon kwesti dotyczc projektu CPEC jest jego finansowanie. Ze wzgldu na
niedostateczn ilo upublicznionych informacji na ten temat nie sposb okreli, jak
wyglda dokadny rozkad sposobw finansowania. Wydaje si jednak, e projekt jest
finansowany gwnie przez Chiny, rwnie w formie poyczek udzielanych Pakistanowi.
Oczekuje si, e cay projekt zostanie zrealizowany do 2030 r. (w odniesieniu do
dugoterminowych przedsiwzi), a cz ma by zrealizowana w cigu najbliszych
trzech lat (przykadowo projekty Early Harvest). Jednake powinno si pamita, e
Chiny stawiaj Pakistanowi warunki dotyczce implementacji CPEC. Przede wszystkim
Pakistan musi ustabilizowa sytuacj w kraju. Ponadto Chiny oczekuj, e strona
pakistaska dotrzyma terminowej realizacji projektw w ramach CPEC8.
2. Korzyci Pakistanu i Chin wynikajce z utworzenia korytarza gospodarczego
Zainteresowanie Chin i Pakistanu projektem CPEC wynika z tego, e jego realizacja

odpowiadaaby na potrzeby obu stron. Po pierwsze, Pakistan potrzebuje znacznych
inwestycji w celu pobudzenia gospodarki. Po drugie, Islamabad stara si
zdywersyfikowa pomoc zagraniczn i inwestycje, w tym zmniejszy uzalenienie
finansowe od USA. Po trzecie, Pakistanowi zaley na rozwoju infrastruktury,
zwikszeniu zasobw energetycznych, rozbudowie zagbi przemysowych, poprawie
warunkw ycia w uboszych regionach, zmniejszeniu bezrobocia, zwikszeniu
poziomu know-how i odwrceniu negatywnych skutkw drenau mzgw i odpywu
kapitau. Po czwarte, Pakistan dy do pogbienia dwustronnych stosunkw z Chinami
gwnie w obszarze gospodarki i kwestii spoeczno-politycznych. Ponadto siy
bezpieczestwa Pakistanu maj nadziej, e poprawiajca si sytuacja gospodarcza
bdzie sprzyjaa wyparciu radykalizmu religijnego, co ma znaczenie take dla Chin.
Wadze w Pekinie s przekonane, e zrwnowaony wzrost gospodarczy w Pakistanie

przyczyni si do ograniczenia terroryzmu, ktry w przeszoci by powanym
wyzwaniem z punktu widzenia chiskich interesw gospodarczych, integralnoci
terytorialnej i bezpieczestwa. Ponadto ldowe poczenia CPEC zapewniyby Chinom
dostp do Oceanu Indyjskiego i pozwoliyby omin Cienin Malakka, ktra moe by
zablokowana w sytuacji napi. Ponadto oczekuje si, e poczenia w ramach CPEC
bd krtsze i tasze oraz pozwol unikn zagroenia ze strony piratw. Innym
wanym i pozytywnym aspektem CPEC jest to, e moe przyczyni si do zniwelowania
nierwnowagi gospodarczej midzy zamon wschodni czci a sabiej rozwinit
zachodni czci Chin.
198 | Siegfried O. Wolf

3. Wyzwania
Aby doprowadzi do udanej implementacji CPEC, Pakistan musi zmierzy si

z powanymi wyzwaniami. Jednym z gwnych problemw jest fakt, e CPEC ma by
realizowany na spornych obszarach, takich jak np. Gilgit-Baltistan, ktry zosta
nielegalnie przejty przez Pakistan i jest przez niego administrowany. Ma to istotne
znaczenie, gdy wszystkie projekty infrastrukturalne w ramach CPEC musz przebiega
przez to terytorium, poniewa jest to jedyne poczenie ldowe midzy Chinami
i Pakistanem. Problematyczne jest to, e nie tylko status polityczny Gilgit-Baltistanu jest
niejasny, lecz take caa inicjatywa CPEC jest niezgodna z wieloma porozumieniami
midzynarodowymi, w tym rezolucjami ONZ9.
Ponadto problemem po stronie pakistaskiej s napicia wewntrzne, zwaszcza midzy

Beludystanem, Chajber Pachtunchw, Federalnie Administrowanymi Terytoriami
Plemiennymi (ang. Federal Administered Tribal Areas, FATA) 10 z jednej strony
a Pendabem oraz Sindhem z drugiej strony oraz midzy poszczeglnymi regionami
a rzdem federalnym. To sprawia, e przynajmniej cz regionw moe by wyczona
z procesu decyzyjnego. Ponadto moe dochodzi do nieopaconej eksploatacji zasobw,
grabiey ziemi, przymusowych przesiedle ludnoci miejscowej, co zaowocuje
migracjami wewntrznymi, zmianami demograficznymi w niespokojnych regionach
i powanie zakci woln konkurencj gospodarcz. W zwizku z tym nie brakuje
argumentw, e inicjatywa CPEC pogbia ju istniejce konflikty w regionie, prowadzi
do zwikszenia nierwnoci i wpywa na niepokoje spoeczne11.
Brak dialogu midzy Islamabadem a poszczeglnymi prowincjami tworzy atmosfer

tajemnicy i zamieszanie wok projektu CPEC. Proces decyzyjny jest na tyle niejasny, e
mniejsze prowincje zastanawiaj si, czy w ogle bd mogy skorzysta z CPEC.
Niepokojca jest rwnie sytuacja bezpieczestwa. W prowincji Beludystan, gdzie
znajduje si kluczowy dla CPEC port Gwadar, dziaa ruch separatystyczny 12. Co wicej,
pakistascy talibowie i inne bojwki bd stanowi kolejne wyzwanie dla
bezpieczestwa projektu. Istnieje zagroenie, e ugrupowania terrorystyczne, takie jak
Al-Kaida czy tzw. Pastwo Islamskie uznaj projekt CPEC za cel dziaa, zwaszcza e
Chiny s postrzegane przez nie jako pastwo antymuzumaskie13.
W zwizku z powyszymi problemami wojsko stara si kontrolowa jak najwikszy

obszar kraju, by zapewni bezpieczestwo niezbdne dla realizacji projektu CPEC. Taka
sytuacja znaczco oddziauje na stosunki cywilno-wojskowe oraz cywiln kontrol nad
wojskiem, a take stanowi wyzwanie dla procesu demokratyzacji pastwa. Sposb,
w jaki jest realizowany projekt CPEC, ogranicza rol rzdu cywilnego w procesie
decyzyjnym oraz utrudnia kontrol nad wojskiem. Jako e cywilna kontrola nad
wojskiem jest uwaana za warunek wstpny dla udanego procesu demokratyzacji,
rozwj CPEC podwaa proces demokratycznej tranzycji zainicjowany w wyborach
Pakistan | 199
powszechnych w 2013 r. Ponadto dla zabezpieczenia rozwoju CPEC wojsko musi

wprowadzi w rzdzie struktur rwnoleg14.
Problemem jest rwnie to, e ju na obecnym etapie realizacji projektu CPEC nie
dotrzymano terminw. Dostrzegalne s rwnie nieumiejtne zarzdzanie ze strony
pakistaskich wadz (np. w zakresie alokacji niezbdnych gruntw) i korupcja.
W rezultacie wiele trwajcych projektw zostao opnionych, a ich koszty wzrosy.
Rzd pakistaski musi liczy si take ze zym wpywem warunkw atmosferycznych na
Szos Karakorumsk, ktra prawdopodobnie w okresie zimowym bdzie zamknita.
Ponadto w kontekcie projektu CEPC naley bra pod uwag kwestie rodowiskowe,
takie jak degradacja gruntw, zanieczyszczenia powietrza i wody czy wylesianie.
Powysze problemy bd negatywnie rzutowa na turystyk w niektrych regionach,
takich jak Gilgit-Baltistan15.
4. Komunikacja regionalna
Uwaa si, e proces regionalizacji zaley od zdolnoci do zwikszenia regionalnych

pocze (ang. connectivity). Std projekt CPEC musi by zintegrowany z infrastruktur
transportow, energetyczn i handlow w ramach regionalnych sieci powiza
i wychodzi poza sie Chiny-Pakistan. Wan kwesti dla Pakistanu jest otwarcie CPEC
na ssiadujce pastwa, takie jak Iran, Afganistan i Indie. Tylko wtedy projekt ten
wpynie na regionaln czno. By uatwi osignicie tego celu, Pakistan powinien
poprawi stosunki z wyej wymienionymi krajami szczeglnie istotna byaby
normalizacja stosunkw z Indiami oraz konstruktywny dialog z Iranem. Dodatkowo
konieczne jest zredefiniowanie zdominowanego przez kwestie bezpieczestwa
podejcia Pakistanu do Afganistanu i Indii. Pakistaski rzd powinien prowadzi
polityk zagraniczn woln od wpywu ideologii i skupi si na pragmatycznym
podejciu. Innymi sowy Pakistan powinien skupi si na handlu i szerszej wsppracy
gospodarczej zamiast na bezpieczestwie. Natomiast indyjski rzd powinien
przeanalizowa swoje stanowisko wzgldem inicjatywy OBOR oraz CPEC16. Jak dotd
powysze dziaania nie zostay podjte. W zwizku z tym w obecnych uwarunkowaniach
nie naley spodziewa si, e inicjatywa CPEC istotnie przyczyni si do poprawy
regionalnej cznoci w Azji Poudniowej.
5. CPEC i jego geopolityczne skutki
Na podstawie powyszych rozwaa mona stwierdzi, e inicjatywa CPEC wie si ze

znaczcymi skutkami geopolitycznymi, ktre mona streci w nastpujcych
stwierdzeniach. Po pierwsze, CPEC najprawdopodobniej zwikszy chiski wpyw na
procesy decyzyjne rzdu pakistaskiego dotyczce polityki wewntrznej,
bezpieczestwa i zagranicznej. Przejawia si to m.in. w naciskach Chin, aby rozwiza
sporna kwesti regionu Gilgit-Baltistan przez uznanie go za penoprawn prowincj
Pakistanu. Dziaanie to nie tylko byoby zamaniem umw midzynarodowych, lecz

take wywoaoby spr z ssiadujcymi Indiami. Po drugie, projekt CPEC pomoe
Chinom rozwin ich potencja morski, szczeglnie w regionie Oceanu Indyjskiego.
W tym kontekcie CPEC nie tylko zwikszy kontrol Chin nad kluczowymi morskimi
szlakami handlowymi, lecz take rozszerzy ich wpywy w Azji Centralnej i Poudniowej.
Po trzecie, naley pamita, e w celu zapewnienia bezpieczestwa projektw
realizowanych w ramach CPEC wiele obszarw, w szczeglnoci Beludystan
i Gilgit-Baltistan bdzie poddanych procesom sekurytyzacji i militaryzacji17. Przejawem
tego bdzie nie tylko rozbudowa si pakistaskich i obiektw wojskowych, lecz take
rosnca obecno sub bezpieczestwa w sferze publicznej, co odbije si na lokalnych
spoecznociach. Mona zakada, e siy zbrojne Chin bd zwiksza swoje zdolnoci
wojskowe w Pakistanie, aby zabezpieczy swoje inwestycje i robotnikw, pod
pretekstem uchwalonej w styczniu 2016 r. ustawy o walce z terroryzmem.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e projekt CPEC ma potencja, aby funkcjonowa jako
krgosup gospodarczy nowej azjatyckiej struktury bezpieczestwa. Nie chodzi jednak
o spjny system sojuszy", ale raczej o dwustronne (chisko-pakistaska wsppraca
w dziedzinie bezpieczestwa) lub trjstronne porozumienie w wymiarze
bezpieczestwa (rosyjsko-chisko-pakistaskie rozmowy na temat bezpieczestwa).
Siegfried O. Wolf Dyrektor Bada w Demokratycznym Forum Azji Poudniowej

(SADF) w Brukseli; starszy pracownik naukowy (czonek) w Instytucie Azji Poudniowej,
Uniwersytet w Heidelbergu. Dr Wolf jest rwnie profesorem wizytujcym na
Politechnice w Islamabadzie (NUST).
1 CPEC Project A Game Changer For The Region: Nawaz, Daily Capital, http://dailycapital.pk/cpec-project-a-
game-changer-for-the-region-nawaz [dostp: 21.07.2015].
2 Shi Ze, A look at a new concept and the remarkable practice of Chinas development through the One Belt,
One Road, prezentacja przedstawiona na International Conference of the Schiller Institute w Paryu
(Francja) w dniach 1314 czerwca 2015 r., http://newparadigm.schillerinstitute.com/media/pr-shi-ze-
regard-sur-le-concept-nouveau-d-une-ceinture-une-route/ [dostp: 21.12.2016]; Shi Ze, One Road & One
Belt & New Thinking With Regard to Concepts and Practice, prezentacja przedstawiona na 30th Anniversary
Conference of the Schiller Institute we Frankfurcie (Niemcy) 18 padziernika 2014 r.,
http://newparadigm.schillerinstitute.com/media/one-road-and-one-belt-and-new-thinking-with-regard-to-
concepts-and-practice/ [dostp: 21.12.2016].
3 Adnan Aamir, Pak-China economic corridor, Pakistan Today z 7.02.2015,
http://www.pakistantoday.com.pk/2015/02/07/comment/pak-china-economic-corridor/ [17.12.2016].
4 Masood Khan, CPEC: We will succeed, Pakistan Observer, http://pakobserver.net/
detailnews.asp?id=264996 [dostp: 16.12.2016].
5 Is China-Pakistan 'silk road' a game-changer?, BBC z 22.04.2015, http://www.bbc.com/news/world-
asia-32400091 [15.11.2016]; Mateen Haider, Operations to continue till Pakistan is terror free, says General
Raheel, Dawn z 3.07.2015, http://www.dawn.com/news/1192103 [15.11.2016].
6 Shahbaz Rana, China-Pakistan Economic Corridor: Lines of development not lines of divide, Tribune
z 17.05.2015, http://tribune.com.pk/story/887949/china-pakistan-economic-corridor-lines-of-
development-not-lines-of-divide/ [16.11.2016].
7 Wolfgang-Peter Zingel, Chinas Pakistan option: Economic and social implications of an all-weather
relationship, IIC Quarterly 2015, t. 42, nr 2, s. 1424.

8 Siegfried O. Wolf, The China-Pakistan Economic Corridor: An Assessment of its Feasibility and Impact on
Regional Cooperation, SADF Working Paper, nr 1, South Asia Democratic Forum (SADF), 28.06.2016,
http://sadf.eu/new/blog/sadf-working-paper-1-china-pakistan-economic-corridor-assessment-feasibility-
impact-regional-cooperation/ [dostep:15.11.2016].
Pakistan | 201
9 Przykadowo inicjatywa CPEC pogwaca uchwa ONZ z 13 sierpnia 1948 r. oraz z 5 stycznia 1949 r.,
w ktrych znajduje si zapis, i przyszo Jammu i Kaszmiru bdzie rozstrzygnita przez referendum.
Zob. szerzej: Sabahat Akram, Midhat Shahzad, Un Mediation on Kashmir Dispute: Past and Future,
International Journal of History and Philosophical Research 2015, t. 3, nr 2, s. 19,
http://www.eajournals.org/wp-content/uploads/Un-Mediation-On-Kashmir-Dispute-Past-And-Future---
.pdf [dostp: 21.12.2016].
10 Siegfried O. Wolf, Betwixt and Between: The FATA Reform Process and the China-Pakistan Economic
Corridor, SADF Focus, nr 21, South Asia Democratic Forum (SADF), 11.10.2016, http://sadf.eu/new/wp-
content/uploads/2016/10/FOCUS.N.21.SOW_.pdf [dostep: 17.12.2016].
11 Idem, China-Pakistan Economic Corridor (CPEC) and its impact on Gilgit-Baltistan, SADF Focus, nr 25,
South Asia Democratic Forum (SADF), 24.11.2016, http://sadf.eu/new/wp-

content/uploads/2016/11/FOCUS.25.SOW_.CPEC_.pdf [dostp:14.12.2016].
12 Gordon G. Chang, Chinas Big Plans for Pakistan, The National Interest z 10.12.2014,
http://nationalinterest.org/feature/chinas-big-plans-pakistan-11827 [dostep: 21.12.2016].

13 Siegfried O. Wolf, Pakistan and Terrorism: China-Pakistan Economic Corridor as Critical Juncture?,
E-International Relations z 11.05.2016, http://www.e-ir.info/2016/05/11/pakistan-and-terrorism-

china-pakistan-economic-corridor-as-critical-juncture/ [dostp: 20.12.2016].
14 Idem, China-Pakistan Economic Corridor, Civil-Military Relations and Democracy in Pakistan, SADF
Working Paper, nr 2, South Asia Democratic Forum (SADF), 13.09.2016, http://sadf.eu/new/blog/sadf-

working-paper-2-china-pakistan-economic-corridor-civil-military-relations-democracy-pakistan/ [dostep:
21.12.2016].
15 Idem, China-Pakistan Economic Corridor (CPEC) and its impact, op. cit.
16 Idem, The China-Pakistan Economic Corridor (CPEC): Feasibility and the need for an assessment of Indias
role, SADF Comment, nr 19, South Asia Democratic Forum (SADF), 16.03.2016,
http://sadf.eu/new/blog/comment-nr-19-china-pakistan-economic-corridor-cpec-feasibility-need-
assessment-indias-role/ [dostp: 21.12.2016].
17 Idem, China-Pakistan Economic Corridor (CPEC) and its impact, op. cit.

Bliski Wschd
Chris Zambelis
1. Uwagi oglne
Dla zrozumienia stosunkw chisko-iraskich warto bliej przyjrze si polityce Pekinu

wobec Bliskiego Wschodu. Mona przyj, e geopolityczne kalkulacje Chin na Bliskim
Wschodzie oparte s na czterech filarach. Analiza kadego z tych aspektw w rnym
zakresie umoliwia lepsze zrozumienie chiskich planw w odniesieniu do inicjatywy
Nowego Jedwabnego Szlaku.
1.1. Zapewnienie bezpieczestwa energetycznego
Niezwykle wysokie tempo chiskiego wzrostu gospodarczego przeoyo si na wzrost

zapotrzebowania na surowce energetyczne, w szczeglnoci rop naftow. W 2015 r.
Chiny stay si najwikszym importerem ropy, wyprzedzajc Stany Zjednoczone 1.
W 2010 r. Chiny stay si najwikszym konsumentem energii na wiecie2. Biorc pod
uwag sam fakt uzalenienia od importu ropy, wzrost chiskiego zainteresowania
wpywami na Bliskim Wschodzie nie powinien dziwi. Zgodnie z danymi za 2014 r.
powyej 50 proc. ropy importowanej przez Chiczykw pochodzio z rejonu Zatoki
Perskiej, gwnie: Arabii Saudyjskiej, Omanu, Iraku, Iranu, Zjednoczonych Emiratw
Arabskich. Wyej wymienione kraje znajduj si w pierwszej 10 eksporterw ropy do
Chin3. Arabia Saudyjska dopiero niedawno zostaa wyprzedzona we wspomnianym
rankingu przez Rosj4. Wraz ze wzrostem wewntrznego zapotrzebowania na gaz
ziemny Chiny zwikszyy import LNG z regionu Bliskiego Wschodu, gwnie z Kataru
pozostajcego najwikszym dostawc tego surowca do Pastwa rodka 5. Chiczycy
posiadaj istotne interesy zwizane z wymiarem energetyczno-surowcowym rwnie
poza Zatok Persk, m.in. w pastwach Afryki Pnocnej, takich jak Libia, Sudan, Sudan
Poudniowy czy Egipt.
1.2. Rozwj handlu i aktywno na nowych rynkach
Chiski rozwj gospodarczy, szczeglnie w aspekcie produkcji i handlu, w znacznym

stopniu przyczyni si do wzrostu znaczenia ChRL na arenie midzynarodowej.
Wymiana handlowa z pastwami Bliskiego Wschodu rwnie w ramach kontaktw
z Rad Wsppracy Zatoki Perskiej czy Forum Wsppracy Chisko-Arabskiej od
zawsze stanowia kluczowy element zaangaowania Pekinu w regionie. Chiny jako kraj
zorientowany na eksport agresywnie zabiegay o uzyskanie korzystnego dostpu
towarwko bliskowschodnich rynkw zbytu, ktre od zawsze byy niezwykle atrakcyjne
dla chiskich producentw. Z czasem Chiczycy stali si take inwestorami, zwaszcza
w sektorach takich jak energetyka, telekomunikacja, nowoczesne technologie, projekty
infrastrukturalne. Chiczykom udao si take pozyska miliardy dolarw w ramach
Bliski Wschd | 203

bezporednich inwestycji zagranicznych dokonywanych w Chinach przez dysponujcych

duym kapitaem producentw naftowych, takich jak Arabia Saudyjska czy Zjednoczone
Emiraty Arabskie6. Doszo do tego, mimo e w tych branach Chiny wci utrzymuj
cis kontrol w ramach spek typu joint venture7.
1.3. Dyplomacja publiczna i soft power
Chiskie zaangaowanie w regionie realizowane jest rwnie za pomoc narzdzi

dyplomacji publicznej i soft power. Kulturowa narracja goszona przez Pekin wskazuje
na sigajce czasw staroytnych wizi czce spoeczestwa Pastwa rodka
z przedstawicielami cywilizacji arabskiej, perskiej i tureckiej, ktre przyczyniy si do
powstania pierwotnego Jedwabnego Szlaku. Chiny bardzo wyranie podkrelaj
znaczenie historycznego wkadu ludw Bliskiego Wschodu dla rozwoju cywilizacyjnego,
wskazujc jednoczenie, e obecne wydarzenia naley rozpatrywa w charakterze
kontynuacji relacji zapocztkowanych wieki temu. Tezy lansowane w ramach chiskiej
dyplomacji publicznej kad nacisk na zaangaowanie Pekinu w dziaalno Ruchu
Pastw Niezaangaowanych, a take na wspieranie ruchw antykolonialnych
i narodowowyzwolecznych w wiecie arabskim, wczajc w to kwesti Palestyny.
Jednoczenie nie przeszkodzio to Chiczykom nawiza bliszych relacji z Izraelem,
zarwno w wymiarze politycznym, wojskowym i gospodarczym8.
Chiskie deklaracje nieingerencji w sprawy wewntrzne, powstrzymywania si od

uycia siy oraz pokojowego wspistnienia s bardzo pozytywnie przyjmowane
w regionie, ktry dowiadczy kolonializmu, agresji ze strony pastw zachodnich czy te
innych form ingerencji w sprawy wewntrzne. W tym aspekcie ChRL jest w stanie
wykorzystywa gboko zakorzenione i negatywne opinie o amerykaskich metodach
denia do celu w polityce midzynarodowej. Przewaga autorytarnych reimw
w regionie take stwarza dogodn sytuacj dla Pekinu. Chiska niech do
dyskutowania kwestii takich jak prawa czowieka czy zasady demokracji dobrze wpisuje
si w pogldy bliskowschodnich autokratw. amanie humanitarnych standardw
niejednokrotnie prowadzio do krytyki i problemw w relacjach z przedstawicielami
krajw zachodnich. Chiny jako kraj zawdziczajcy swj rozwj i modernizacj
ekonomicznym paradygmatom narzucanym przez pastwo pokazuj realn alternatyw
dla neoliberalnych modeli stanowicych chociaby podstaw Konsensusu
Waszyngtoskiego9. Chiska dyplomacja podejmuje rwnie wiele stara na rzecz
lansowania polityki jednych Chin, zgodnie z ktr Tajwan stanowi integraln cz
Chin. Pomimo dominujcego islamskiego charakteru, rzdy pastw regionu staraj si
nie zwraca uwagi na problemy mniejszoci muzumaskiej w Chinach, szczeglnie
w odniesieniu do Ujgurw i caej sytuacji w Regionie Autonomicznym Xinjiang.
Postpuj tak, aby unikn sporw z Pekinem. Cho problem ten jest o wiele mniej
znaczcy ni chiskie wsparcie dla Palestyczykw, sytuacja Ujgurw zainteresowaa
ekstremistyczne grupy, takie jak Al-Kaida i Pastwo Islamskie10.
204 | Chris Zambelis

1.4. Projekcja hard power
Zwikszanie zaangaowania na Bliskim Wschodzie jest jednym z przejaww rozwijania

przez Chiny zdolnoci do projekcji siy poza obszar Azji Wschodniej. Moemy wyrni
wiele aspektw tych dziaa. Udzia chiskiej marynarki wojennej w wielostronnych
operacjach antypirackich w Zatoce Adeskiej wiadczy o chci Pekinu do utrzymywania
zaangaowania militarnego za granic. Misja w Zatoce Adeskiej jest pierwsz operacj
ekspedycyjn chiskiej marynarki wojennej 11 . ,Trwajce wanie zakadanie na
terytorium Dibuti pierwszej zamorskiej bazy wojskowej pokazuje chiskie ambicje
zwikszania zaangaowania zarwno na Bliskim Wschodzie, jak i w Afryce 12 .
Zdecydowany wzrost bilateralnej wsppracy w zakresie bezpieczestwa
z krajami regionu, zintensyfikowanie wsppracy w zakresie wsplnych wicze
wojskowych ze szczeglnym naciskiem na dziaania antyterrorystyczne ilustruje nowy
wymiar chiskiego hard power. Zauwaone przy granicy z ChRL patrole Chin na
terytorium Afganistanu 13 oraz poczone wiczenia chiskich i saudyjskich si
specjalnych, do ktrych doszo w padzierniku 2016 r.14, stanowi dobry przykad
wzrastajcej chci Pekinu do realizacji operacji antyterrorystycznych i rozmieszczania
onierzy na Bliskim Wschodzie.
Samozwacze Pastwo Islamskie w materiale wideo opublikowanym w lutym 2017 r.

przedstawio plany przeprowadzenia atakw w Chinach. Ataki maj by odpowiedzi na
polityk Pekinu wzgldem mniejszoci muzumaskich oraz w innych obszarach wiata
islamskiego. W materiale zostali zaprezentowani Ujgurzy sucy w szeregach ISIS
w Iraku. Ta informacja z pewnoci wzmocni przekonanie Chiczykw o potrzebie
zwikszonego zaangaowania w regionie Bliskiego Wschodu 15 . Chiskie wadze
obawiaj si coraz bardziej agresywnych postaw Ujgurw, szczeglnie w poczeniu
z informacjami o zwizkach z Al-Kaid oraz Islamsk Parti Turkiestanu (IPT).
Zaangaowanie IPT w ataki samobjcze na chisk ambasad w Biszkeku, stolicy
Kirgistanu, z sierpnia 2016 r. pokazuj wzrastajce zagroenie terroryzmem, z ktrym
musz mierzy si Chiczycy16. Zaangaowanie ujgurskich bojownikw w styczniowe
ataki na nocne kluby w Stambule s tego kolejnym przykadem17.
Naley jednak podkreli, e chiski potencja w zakresie projekcji siy na Bliskim

Wschodzie pozostaje ograniczony. Dziki zoonemu acuchowi baz wojskowych,
a take sieci sojuszy i porozumie Stany Zjednoczone dysponuj zdecydowanie
najwikszym potencjaem militarnym w tej czci wiata18. Sytuacja ta jest pokosiem
wieloletniego zaangaowania USA w regionie, majcego swe korzenie w okresie zimnej
wojny. Co warte podkrelenia, Bliski Wschd pozostaje jednym z priorytetw
w amerykaskiej polityce zagranicznej. Z militarnego punktu widzenia Chiny pozostaj
kluczowym pastwem w regionie Azji Wschodniej z ograniczonymi moliwociami do
projekcji siy poza ten obszar. Pekin bdzie stara si podnosi swj potencja w tym
zakresie. Jednoczenie naley mie na uwadze, e Chiczycy potencjalnie mog
Bliski Wschd | 205

wykorzystywa inne instrumenty swojej polityki na Bliskim Wschodzie do realizacji

celw w Azji Wschodniej i poza ni.
2. Stosunki chisko-iraskie
Ewolucja stosunkw z Iranem jest jednym z najwaniejszych przykadw wzrostu

zaangaowania Pekinu na Bliskim Wschodzie. Wizyta Xi Jinpinga w Iranie w styczniu
2016 r. pokazaa wag, jak obie strony przykadaj do relacji bilateralnych. Co wane,
bya to pierwsza wizyta zagranicznego przywdcy w Islamskiej Republice Iranu po
zawarciu nuklearnego porozumienia, midzy staymi czonkami Rady Bezpieczestwa
ONZ i Niemcami a Iranem19. Porozumienie stworzyo przestrze do ograniczania sankcji
ekonomicznych wobec Iranu w zamian za rezygnacj Teheranu z rozwijania prac nad
broni nuklearn.
Biorc pod uwag niepewn sytuacj geopolityczn, relacje z Pekinem maj dla
Teheranu olbrzymie znaczenie. Iran przez dekady by objty amerykaskimi sankcjami,
ktrych celem byo wielopaszczyznowe osabienie ich regionalnej pozycji. Co istotne,
ssiaduje bezporednio z sojusznikami USA, takimi jak Arabia Saudyjska czy inne
monarchie z rejonu Zatoki Perskiej oraz kraje zrzeszone w ramach Rady Wsppracy
Zatoki Perskiej, ktre wsplnie z Izraelem s zainteresowane utrzymaniem Iranu
w midzynarodowej izolacji. Znaczcy potencja wojskowy USA w Zatoce Perskiej jest
w znacznej mierze wymierzony w Iran. Islamska Republika Iranu zmaga si rwnie
z wewntrznymi i zewntrznymi prbami obalenia reimu. Wiele z tych dziaa jest
popieranych zarwno przez Stany Zjednoczone, jak i irask diaspor.
Z punktu widzenia chiskich interesw Iran ma kluczowe znaczenie dla bezpieczestwa

energetycznego ChRL. Iran jest dla Chin najwaniejszym zagranicznym dostawc ropy
naftowej. ChRL zajmuje 6. miejsce w rankingu najwikszych konsumentw iraskiej
ropy20. Iran jest take dostawc LNG do Chin, cho nie tak istotnym jak inni dostawcy.
ChRL jest take najwikszym partnerem handlowym Iranu. Cho obecnie warto
obrotw handlowych oscyluje w granicach 50 mld dolarw, spotkanie Xi z prezydentem
Iranu Hassanem Rouhanim zaowocowaem podjciem obustronnego zobowizania do
zwikszenia wartoci wymiany handlowej do poziomu 600 mld dolarw w przecigu
kolejnych 25 lat 21 . Chiskie wpywy w iraskiej gospodarce s dostrzegalne
w kluczowych sektorach, takich jak energetyka, infrastruktura, produkcja
i budownictwo. Chiczycy od lat wyposaaj take iraskie siy zbrojne i popieraj
denia Teheranu w zakresie pokojowego wykorzystywania energii nuklearnej zgodnie
z midzynarodowymi normami. Obecnie Iran posiada status obserwatora w ramach
Szanghajskiej Organizacji Wsppracy22.
Pomimo silnych naciskw ze strony USA, Pekin wielokrotnie wspiera Iran na arenie
midzynarodowej. Wielokrotnie ChRL wraz z Rosj odgryway rol adwokatw
Teheranu, np. poprzez sprzeciwianie si amerykaskim sankcjom. Wdziczno za

chiskie wsparcie jest wyraana przez kluczowe orodki polityczne w Iranie, czego
dowodem byo dobre przyjcie przewodniczcego Xi zarwno przez prezydenta
Rouhaniego, jak rwnie najwyszego przywdc ajatollaha Alego Chameneiego23.
Relacje irasko-chiskie nie s pozbawione tar. Relatywna izolacja Iranu daje Chinom
due moliwoci negocjacyjne w relacjach handlowych. Najbardziej widocznym
przejawem jest obecno chiskich koncernw energetycznych w Iranie, ktre nie maj
konkurencji w postaci zagranicznych podmiotw. Ta sytuacja doprowadzia do poczucia
dyskomfortu w iraskich krgach biznesowych, ktre nie maj moliwoci nawizania
wsppracy z inwestorami ze Stanw Zjednoczonych, lub innych pastw zachodnich.
W iraskim rodowisku biznesowym panuje przekonanie, e wyej wspominani
kontrahenci s lepszymi partnerami biznesowymi ni Chiczycy. Przykadem moe by
przypadek kilku chiskich firm, ktre zostay oskarone o opnienia24 i nierzetelno
w procesie realizacji duych projektw 25. Iraskie media, oprcz prezentowania
generalnie pozytywnego obrazu, pokazay take, e cz chiskich firm zdecydowaa
si wycofa z realizacji pewnych projektw, aby podporzdkowa si sankcjom
naoonym przez USA. Panuje rwnie przekonanie, e wsppraca z Amerykanami czy
firmami zachodnimi stwarza wiksze szanse, np. na pozyskanie istotnych technologii.
Rwnie irascy konsumenci chc mie dostp do towarw wytworzonych na Zachodzie
i w USA, poniewa uwaaj je za znacznie lepsze ni produkty pochodzce z Chin26.
Warto wspomnie take o wanym geopolitycznym elemencie, ktry skania Iran do

rozwaania bliszych relacji gospodarczych z USA czy te szerzej z Zachodem. W Iranie
istnieje przekonanie, e wiksze zblienie na paszczynie handlowej utoruje drog do
odprenia i zbudowania paszczyzny wsppracy z USA i krajami zachodnimi.
Z pewnoci wzmocnioby to pozycj Teheranu wzgldem Arabii Saudyjskiej, Izraela
i innych regionalnych rywali. Obecna atmosfera napicia midzy USA a Iranem istotnie
wzmacnia chisk pozycj, stanowic furtk do jeszcze wikszego zaangaowania
w regionie. Chiny postrzegaj Iran take jako relatywnie stabilny kraj w porwnaniu
z ssiadami. Biorc pod uwag osabienie chiskich interesw w Egipcie, Libii, Syrii czy
Sudanie, posiadanie stabilnego partnera na Bliskim Wschodzie ma dla Pekinu ogromne
znacznie. Z amerykaskiej perspektywy obnianie napi z Iranem podwaa chiskie
i rosyjskie wpywy w rejonie Zatoki Perskiej, umoliwiajc Stanom Zjednoczonym
przeznaczanie wicej rodkw i uwagi realizacji polityki zwrotu ku Azji.
Iran jest take kluczowy z punktu widzenia realizacji projektu Nowego Jedwabnego
Szlaku. Pooenie geograficzne Iranu, lecego w ssiedztwie Afganistanu i Pakistanu,
a take pastw Azji Centralnej, mona okreli jako strategiczne. W procesie realizacji
projektu Iran moe suy jako most dla pocze drogowych kolejowych i innych,
czcych zachodnie Chiny przez Bliski Wschd i Afryk z Europ. Bezporednia blisko
Zatoki Perskiej, Omaskiej i Morza Arabskiego powoduje, e Iran znajduje si w pobliu
szlakw morskich, krytycznych z punktu widzenia chiskich armatorw. W wielu
Bliski Wschd | 207

aspektach bardzo trudno wyobrazi sobie rozwj projektu Nowego Jedwabnego Szlaku
bez znaczcego udziau Iranu.
Podsumowanie
Bez wzgldu na intensyfikacj stosunkw z rnymi pastwami na Bliskim Wschodzie,

takimi jak Arabia Saudyjska czy inni producenci ropy, z perspektywy Chin priorytetem
pozostan relacje z Iranem. Pekin w dalszym cigu bdzie korzysta z moliwoci
pozyskiwania ropy oraz szerzej angaowa si w kluczowych sektorach iraskiej
gospodarki. Jak dotd najwaniejsz wartoci pync ze cilejszych zwizkw Pekinu
z Teheranem s korzyci geopolityczne. W tej kwestii Chiczycy postrzegaj relacje
z Iranem jako swoisty zasb strategicznego kapitau, ktry moe zosta uyty przeciwko
Stanom Zjednoczonym w przypadku negocjacji handlowych czy nawet w trakcie kryzysu,
np. na Morzu Poudniowochiskim. Rwnoczenie wadze w Pekinie maj wiadomo
rosncych powiza Iranu z azjatyckimi rywalami Chin, takimi jak Indie, Japonia, Korea
Poudniowa i Tajwan. Niezalenie od tego Iran z pewnoci pozostanie zaangaowany
w rozwijanie relacji z Chinami. Rola i znaczenie Iranu dla realizacji Nowego Jedwabnego
Szlaku nie pozostawia wtpliwoci. Ze wzgldu na cige napicia w relacjach z Arabi
Saudyjsk i Izraelem oraz brak politycznej alternatywy stosunki z Pekinem s dla
Teheranu obecnie jedyn szans na umacnianie pozycji regionalnej i midzynarodowej.
Nie zmienia to tego, e Iran zdaje sobie spraw z koniecznoci wzmocnienia relacji ze
Stanami Zjednoczonymi i Zachodem w perspektywie dugoterminowej.
Chris Zambelis analityk specjalizujcy si w problematyce Bliskiego Wschodu

w Helios Global Inc. w Waszyngtonie.
1 David Sheppard, Gregory Meyer, China Oil Imports Surpass Those of US, Financial Times z 10.05.2015
https://www.ft.com/content/342b3a2e-f5a7-11e4-bc6d-00144feab7de [dostp: 10.03.2017].
2 Spencer Swartz, Shai Oster, China Tops U.S. in Energy Use, Wall Street Journal z 18.07.2010,
https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748703720504575376712353150310 [dostp:
10.03.2017].
3 China Overview, U.S Energy Information Agency, 14.05.2015, https://energy.gov/sites/
prod/files/2016/04/f30/China_International_Analysis_US.pdf [dostp: 10.03.2017].
4 Russia Wrests Crown of Top China Oil Supplier from Saudi Arabia, Blomberg z 23.01.2017,
https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-01-23/russia-wrests-crown-of-top-china-oil-supplier-
from-saudi-arabia [dostp: 10.03.2017].
5 Colin Shek, Chinas Gas-Import Slowdown Threatens LNG Producers, Al Jazeera z 2.06.2015,
http://www.aljazeera.com/indepth/features/2015/06/china-gas-import-slowdown-threatens-lng-
producers-150602104833809.html [dostp: 10.03.2017].
6 Asa Fitch, Abu Dhabi Sovereign Wealth Fund Targets China Growth, Wall Street Journal z 1.07.2014,
https://www.wsj.com/articles/abu-dhabi-sovereign-wealth-fund-targets-chinese-growth-1404192457
[dostp: 10.03.2017].
7 Florence Eid-Oakden, Charlene Rahall, Arab FDI Pivots to China, Middle East Institute, 16.10.2014,
http://www.mei.edu/content/map/arab-fdi-%E2%80%9Cpivots%E2%80%9D-china [dostp:
10.03.2017].
8 Ben Caspit, Why Netanyahus Asian Option is Raising Eyebrows in Israel, Al-Monitor z 15.08.2016,
http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/08/israel-china-rapprochement-putin-netanyahu-
russia-bds.html [dostp: 10.03.2017].

9 Chris Zambelis, Brandon Gentry, China through Arab Eyes: American Influence in the Middle East,
Parameters 2008, s. 6072, http://strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/parameters/articles/
08spring/zambelis.pdf [dostp: 10.03.2017].
10 Dan Murphy, Al-Qaeda Urges Uighur Jihad in China. So What?, Christian Science Monitor z 8.10.2009,
http://www.csmonitor.com/World/Global-News/2009/1008/al-qaeda-urges-uighur-jihad-in-china-so-
what [dostp: 10.03.2017].
11 Andrew S. Ericson, Austin Strange, Learning by Doing: PLAN Operational Innovations in the Gulf of Aden,
China Brief (Jamestown Foundation), t. 13, nr 21, 24.10.2013, https://jamestown.org/program/

learning-by-doing-plan-operational-innovations-in-the-gulf-of-aden/ [dostp: 10.03.2017].
12 Francois Dube, Chinas Experiment in Djibouti, The Diplomat z 5.10.2016,
http://thediplomat.com/2016/10/chinas-experiment-in-djibouti/ [dostp: 10.03.2017].
13 Charles Clover, Mystery Deepens Over Chinese Forces in Afghanistan, Financial Times z 26.02.2017,
https://www.ft.com/content/0c8a5a2a-f9b7-11e6-9516-2d969e0d3b65 [dostp: 10.03.2017].

14 China Holds First Anti-Terrorism Drills with Saudi Special Forces, South China Morning Post
z 27.10.2016, http://www.scmp.com/news/china/diplomacy-defence/article/2040590/china-holds-
first-anti-terrorism-drills-saudi-arabian [dostp: 10.03.2017].
15 ISIL Threatens China with Rivers of Bloodshed, Al-Jazeera z 1.03.2017, http://www.aljazeera.com/
news/2017/03/isil-video-threatens-china-rivers-bloodshed-170301103927503.html [dostp:
10.03.2017].
16 Uran Botobekov, Al-Qaeda, the Turkestan Islamic Party, and the Bishkek Chinese Embassy Bombing, The
Diplomat z 29.09.2016, http://thediplomat.com/2016/09/al-qaeda-the-turkestan-islamic-party-and-the-

bishkek-chinese-embassy-bombing/ [dostp: 10.03.2017].
17 Turkey Arrests Two Chinese Uyghurs Over Istanbul Nightclub Attack, France 24 z 14.01.2017,
http://www.france24.com/en/20170114-turkish-authorities-arrest-two-chinese-nationals-over-
istanbul-nightclub-attack [dostp: 10.03.2017].
18 Szerzej na temat amerykaskiej obecnoci militarnej na Bliskim Wschodzie zob.: 2017 U.S. Index of
Military Strength, Middle East, Heritage Foundation, http://index.heritage.org/military/2017/

assessments/operating-environment/middle-east/ [dostp: 10.03.2017].
19 Iran and China Hail New Chapter as Xi Wraps Up Middle East Tour, Middle East Eye z 23.01.2016,
http://www.middleeasteye.net/news/new-chapter-improved-relations-hailed-chinese-and-iranian-
leaders-1655292301 [dostp: 10.03.2017].
20 Irans Oil Exports to China Up 20%, Islamic Republic News Agency z 2.07.2016,
http://www8.irna.ir/en/News/82134348/ [dostp: 10.03.2017].
21 Bozorgmehr Sharafedin, Irans Leader Says Never Trusted the West, Seeks Closer Ties with China,
Bloomberg z 23.01.2016, http://uk.reuters.com/article/uk-iran-china-idUKKCN0V10A0 [dostp:

10.03.2017].
22 Hamidreza Azizi, Does Iran Need to Join Shanghai Cooperation Organization?, Al-Monitor z 5.07.2016,
http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/07/iran-shanghai-cooperation-organization-sco-
accession.html [dostp: 10.03.2017].
23 China President Meets Irans Supreme Leader Khamenei, Xinhua z 24.01.2016,
24 Zhang Junmian, Delays Could End CNPCs South Pars Involvement, China Internet Information Center
z 1.08.2012, http://www.china.org.cn/business/2012-08/01/content_26090271.htm [dostp:

10.03.2017].
25 Dina Esfandiary, Irans Unfolding China Dilemma, National Interest z 13.04.2015,
http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/irans-unfolding-china-dilemma-12620 [dostp: 10.03.2017].
26 Najmeh Bozorgmehr, China Ties Lose Lustre as Iran Refocuses on Trade with West, Financial Times
z 23.09.2015, https://www.ft.com/content/9d1564bc-603f-11e5-a28b-50226830d644 [dostp:

10.03.2017].
Bliski Wschd | 209

Iran
Analityk ds. Iranu w Orodku Bada Azji
1. Uwarunkowania polityczne i gospodarcze zaangaowania Iranu w Nowy

Jedwabny Szlak
1.1. Pozycja Iranu wzgldem Chin w ramach inicjatywy NJS
Iran znajduje si na kluczowej pozycji z punktu widzenia realizacji inicjatywy NJS, gdy
jest dla ChRL korytarzem logistycznym otwierajcym drog na Bliski Wschd. Stanowi
rwnie dodatkowy punkt, z ktrego Chiny mog dotrze do Rosji, Europy oraz na Ocean
Indyjski. Jednake, z powodu zej sytuacji gospodarczej, Iran nie jest w stanie
wykorzysta w negocjacjach z Chinami swoich atutw wynikajcych z pooenia. Trudna
sytuacja gospodarcza skania rzdzcych w Teheranie nie tylko do rozwaania niemal
kadej oferty inwestycji, ale i poszukiwania ich na wasn rk. Elity iraskie uwaaj, e
jedynie zrnicowanie inwestorw jest w stanie zrwnoway napyw chiskiego
kapitau.
1.2. Stosunek rnych grup interesariuszy do zaangaowania Iranu w NJS
Stosunek elit politycznych i biznesowych Iranu do inicjatywy NJS i towarzyszcego jej

wsparcia politycznego i gospodarczego ze strony Chin jest tymczasowo entuzjastyczny.
Iraskie elity dostrzegaj w inicjatywie szans wyrwania si z izolacji i dotychczasowej
orientacji na handel morski. NJS umoliwia Iranowi przywrcenie wielostronnych
stosunkw gospodarczych oraz wzrost znaczenia handlu drog ldow. Wrd iraskich
politykw i ekonomistw nie brakuje jednak sceptycznych gosw na temat chiskich
inwestycji. Krytyka wczeniejszej wsppracy z Chinami przebija si w przekazie
medialnym, pomimo znacznie wikszej iloci gosw aprobaty.

ekonomicznego Iranu i Chin
NJS i nawizanie bliszych stosunkw gospodarczych z Chinami stanowioby dla Iranu

szans rozwoju sektorw, ktre byy albo uzalenione od stosunkw politycznych
z Zachodem, albo dotknite skutkami polityki izolacjonizmu i zdane na niski, cho
stabilny, popyt wewntrzny. Dotyczy to szczeglnie przemysu petrochemicznego,
produkcji maszyn, pojazdw spalinowych, przemysu lotniczego, chemicznego,
medycznego, elektronicznego oraz transportu i przemysu stoczniowego. Budownictwo,
szczeglnie mieszkaniowe, byo jedn z niewielu bran, ktre cierpiay jedynie na
niedobory finansowe. Obecnie Iran stara si zdoby jak najbogatsze portfolio zoone
z wielu partnerw z rnych pastw, ktrzy byliby w stanie przyczyni si do odbudowy
iraskiej gospodarki.
Iran | 211
Iran jest w stanie zaoferowa Chinom nie tylko rop, gaz oraz produkty petrochemiczne,
ale take udzia w produkcji przemysowej na potrzeby iraskiego rynku wewntrznego
oraz rynkw w ssiadujcych pastwach. Ponadto Iran moe sta si atrakcyjnym
miejscem do lokowania chiskiego kapitau i przedsibiorstw zwizanych z branami na
tym poziomie technologicznym, ktry traci na atrakcyjnoci w Chinach. Dotyczy to
szczeglnie produkcji pojazdw o napdzie spalinowym (Chiny szczeglnie zabiegaj
o spadek poday takich pojazdw w swoich aglomeracjach miejskich). W dziedzinie
produkcji samochodw osobowych irascy producenci maj potencja sta si
dominujcymi lokalnymi dostawcami na Bliskim i rodkowym Wschodzie, lecz bdzie to
wymaga dugotrwaego zaangaowania chiskiego kapitau finansowego
i technologicznego. W pozostaych sektorach produkcji Iran nie posiada technologii
atrakcyjnych z punktu widzenia Chin.
Obecnie iraska gospodarka nie jest wysoce komplementarna wzgldem chiskiej. Sam
NJS jako infrastruktura transportowa nie poprawi struktury iraskiej gospodarki.
Dopiero synergia wartoci wytwarzanej dziki NJS oraz orodkom produkcyjnym Iranu
moe sprawi, e iraska gospodarka bdzie moga osign wyszy stopie
komplementarnoci wzgldem gospodarki chiskiej. Wymaga to bdzie jednak
modernizacji wielu zakadw produkcyjnych i przetwrczych. Jeli nie dojdzie do
przeobraenia strukturalnego i jakociowego iraskiej gospodarki, korzyci z NJS nie
bd satysfakcjonujce dla Iranu. Natomiast z punktu widzenia NJS i chiskiej
gospodarki nawet sama dywersyfikacja moliwych tras transportowych jest wysoce
korzystna. Iran oferuje Chinom nie tylko dostp do Zatoki Perskiej, ale te alternatywn
drog do Rosji (przez Kaukaz i Morze Kaspijskie), Oceanu Indyjskiego (port Czabahar)
i Europy (przez Turcj i ew. rodkowy Bliski Wschd). Pod tym wzgldem Iran stanowi
istotne ogniwo logistyki multimodalnej, komplementarne z zamysem NJS.
1.4. NJS jako element zapewnienia bezpieczestwa wewntrznego

i midzynarodowego Chin i Iranu
Z punktu widzenia bezpieczestwa NJS i blisze relacje z ChRL stanowi dla IRI szans
na odgrywanie wikszej roli w regionach Azji Centralnej, Bliskiego Wschodu oraz Azji
Poudniowej. Iran zabiega o czonkostwo w Szanghajskiej Organizacji Wsppracy
i o blisze stosunki z Uni Eurazjatyck. Szczeglnie Szanghajska Organizacja
Wsppracy wraz z powsta z inicjatywy Kazachstanu Konferencj ws. Wspdziaania
i Budowania rodkw Zaufania w Azji, ktrej Iran jest czonkiem, mog suy za
odpowiednie fora do dialogu irasko-chiskiego w kwestiach zwizanych
z bezpieczestwem1.
212 |
Chiny, obok Rosji, odniosy najwicej korzyci z postpujcego procesu izolacji

polityczno-gospodarczej Iranu. Z punktu widzenia ChRL IRI moe suy zarwno jako
centrum logistyczne, energetyczne, jak i produkcyjno-przetwrcze. Obecna sytuacja
Iranu sprawia, e Chiny maj nad nim wiele przewag. W ostatniej dekadzie ChRL
zdominowaa inwestycyjnie IRI dziki moliwoci finansowania iraskich przedsiwzi.
Obecno chiskich inwestorw jest widoczna w niemal kadej gazi przemysu
wydobywczym, produkcyjno-montaowym (samochody), energetycznym, hutniczym
oraz w budownictwie.
Gwne arterie NJS przebiegajce przez Iran s realizowane przez chiskie firmy
i instytucje finansowe. ChRL jest w stanie renegocjowa umowy zawarte z IRI na
korzystniejsze dla siebie warunki. Iran, nie majc zdolnoci finansowania wstrzymanych
projektw, by i jest zmuszony do pozyskiwania rodkw na ich ukoczenie przede
wszystkim od Chin. Dlatego najczstszym przypadkiem zmian w iraskich projektach
jest ich przeformuowanie z zasady BuildOperateTransfer lub Transfer-Operate-
Transfer na Engineering-Procurement-Construction-Financing.
W ten sposb Chiny osigaj niemal bezkonkurencyjn przewag w Iranie w stosunku

do innych potencjalnych partnerw inwestycyjnych, w efekcie czego IRI staje si
dunikiem ChRL. Cho wynikajce z tego korzyci finansowe dla ChRL s oczywiste, to
bd si akumuloway stopniowo na przestrzeni lat. Co wicej, gdyby iraskie
Picioletnie Plany Rozwoju, krytykowane za nieefektywno i anachroniczno
zaoeniow, zostay przeksztacone w bardziej elastyczne i modyfikowalne plany
strategiczne, Chiny uzyskayby jeszcze wiksze moliwoci udziau w projektach
rozwojowych Iranu2. Oznaczaoby to bowiem odrzucenie sztywnych ram czasowych
Picioletnich Planw i realizacj projektw adekwatnie do potrzeb, na ktre szczeglnie
Chiny s w stanie szybko odpowiedzie korzystn ofert.
3. Potrzeby, potencjalne korzyci i mechanizmy dziaa Iranu
Iran postrzega realizacj inicjatywy NJS jako szans na wczenie swej gospodarki do
globalnych acuchw wartoci, ktre Chiny chc reformowa za pomoc Szlaku3.
Ponadto NJS stwarza Iranowi moliwo pozyskania rodkw na przebudow
fundamentw gospodarki, o czym wiadczy te czonkostwo Iranu w Azjatyckim Banku
Inwestycji Infrastrukturalnych (ang. Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB).
Z powodu sankcji i problemw strukturalnych w gospodarce IRI ma due trudnoci
finansowe, przez co musiaa zredukowa wasne inwestycje rozwojowe i zwiza si
z instytucjami finansowymi innych pastw. W tej sytuacji przemys wydobywczy
i petrochemiczny wci s koem zamachowym iraskiej gospodarki i gwnym
rdem zasilajcym budet. Ich rozwj jest dla Iranu nieodzowny i wpisuje si
Iran | 213
w realizacj NJS. Z tego powodu Iran deklaruje ch pozyskania 55 mld dolarw na

inwestycje w tym sektorze w cigu nastpnych 10 lat. Wadzom w Teheranie szczeglnie
zaley na osigniciu odpowiedniego wydobycia ze z ropy i gazu oraz norm
jakociowych ich przetwarzania. Obecnie gwnym wyzwaniem w tym obszarze jest
niska jako rafinacji. Wiele z rozpocztych projektw jest zrealizowana na poziomie od
2 do 30 proc. i cznie wymaga 20 mld dolarw dofinansowania. Projekty musz zosta
zakoczone ze wzgldu na zaawansowanie prac budowlanych i zainwestowane rodki,
ktrych nie bdzie mona odzyska4. Rwnolegle Iran stara si powstrzyma napr
chiskiego eksportu, aby uchroni od zapaci czci przemysu postrzegane jako
strategiczne. Dotyczy to m.in. bran: hutniczej, samochodowej, wydobywczej,
budowlanej, cementowej, stalowej, maszynowej, elektromaszynowej. Iran chciaby
widzie w Chinach partnera, ktry byby gotw mie udziay w spkach
z wymienionych bran lub sfinansowa dziaalno aktywnych przedsibiorstw
iraskich.
Kolejn bran, ktr IRI chce rozwija przy realizacji inicjatywy NJS, jest logistyka,
szczeglnie w oparciu o transport kolejowy. Obecnie w Iranie istnieje poniej 15 tys.
kilometrw torw kolejowych, rednia prdko transportu kolejowego wynosi
80 km/h, a wiek wagonw szacuje si na 50 lat5. Niewielki jest te aktualny udzia
transportu kolejowego w przewozie pasaerskim i towarowym (4 proc. i 10 proc.).
IRI, chcc poprawi t sytuacj, planuje do 2020 r. podnie udzia transportu
kolejowego w przewozie pasaerskim do 18 proc., za w towarowym do 30 proc. Celem
iraskiego rzdu jest te poprowadzenie dodatkowych 10 tys. kilometrw do koca
2025 r.6
Pierwszym gwnym zamierzeniem Iranu jest uniknicie sytuacji, w ktrej stanie si on

jedynie punktem tranzytowo-dystrybucyjnym w strukturze NJS. Drugim jest
podtrzymanie inicjatywy NJS lub zrealizowanie jej na swoim terenie w najwikszym
moliwym zakresie. Wadze IRI bd staray si przy tym dy do strukturalnej
przebudowy fundamentw swej gospodarki w taki sposb, aby Iran mg wsptworzy
handel eurazjatycki, a nie jedynie w nim wspuczestniczy. Wydaje si, i tylko wtedy
iraska gospodarka bdzie miaa szans na dugoterminowe powizanie
z midzynarodowym przepywem kapitau i technologii. Za jeden ze rodkw, ktre
odgrywaj rol wspomagajc fundamentalne przeobraenie gospodarki iraskiej,
naley rwnie uzna specjalne strefy ekonomiczne i miasteczka przemysowe, ktrych
uruchomienie wsplnie deklaruj Iran i Chiny.
Proces odbudowy powiza gospodarczych z Chinami zacz przyspiesza wraz ze

znoszeniem naoonych na Iran sankcji. Jednym z pierwszych sektorw, do ktrego
napyny chiskie inwestycje, by przemys stoczniowy i transportu morskiego, ktrych
rozwj przy pomocy ChRL przedstawiao zawarte we wrzeniu 2015 r. porozumienie
214 |
o wsppracy w rozbudowie sektorw gospodarki morskiej7. Transport morski wci
stanowi logistyczn podstaw handlu irasko-chiskiego. Dlatego porozumienie to
mona uzna za preludium do porozumienia ramowego o wszechstronnym partnerstwie
strategicznym ze stycznia 2016 r.8 Przy tej okazji IRI i ChRL podpisay dodatkowo
17 porozumie. Niemal wszystkie jednoznacznie wi chisko-iraskie porozumienie
strategiczne z rozwojem NJS. Do najistotniejszego w wymiarze materialnym
porozumienia ze stycznia 2016 r. naley zapewnienie funduszy na budow linii kolei
duych prdkoci midzy Teheranem a Maszhadem9. Do godnych uwagi projektw
naley rwnie zawarte w czerwcu 2016 r. porozumienie o budowie terminala
naftowego na wyspie Gheszm przy udziale iraskiej spki Machine Sazi Arak
i Funduszu Inwestycyjnego Farhangian oraz niewymienionej z nazwy chiskiej spki
dziaajcej w obszarze konstrukcji stalowych10.
Pozostae, istotne dla NJS umowy zawarte w styczniu 2016 r. to porozumienia o:

1. ustanowieniu (midzy Iranem i Chinami) XXI-wiecznego Jedwabnego Szlaku
Morskiego;
2. wsppracy w zakresie pokojowego wykorzystywania energii atomowej;
3. wzajemnej pomocy prawnej i w sprawach przestpczoci;
4. wsppracy midzy przedstawicielami naukowo-technicznymi Iranu i Ministerstwa
Nauki Chin;
5. wsppracy w ochronie rodowiska w obszarze zmian klimatycznych;
6. wsppracy w grnictwie i inwestycjach;
7. wsppracy Ministerstwa Telekomunikacji i Technologii Informacyjnych Iranu
z Ministerstwem Przemysu Chin w obszarze telekomunikacji i IT;
8. zapewnieniu (chiskich i iraskich) zasobw finansowych dla projektu maszhadzkiej
linii kolei duych prdkoci;
9. wsppracy midzy Ministerstwem Skarbu Pastwa Iranu a Ministerstwem Handlu
Chin w obszarze konsolidacji wsppracy inwestycyjnej;
10. rozwoju wsppracy i rozwoju zasobw ludzkich midzy Ministerstwem Gospodarki
i Ministerstwem Skarbu Pastwa IRI a Ministerstwem Handlu Chin;
11. strategicznym partnerstwie midzy Sub Celn Iranu i odpowiednikiem chiskim
w rozumieniu wykonania umowy midzyrzdowej w obszarze wsppracy
midzynarodowej;
12. wsppracy midzy Generalnym Inspektoratem Krajowym Iranu i Ministerstwem
Nadzoru Chin;
13. wsppracy w sprawie ustanowienia Funduszu Naukowego Jedwabnego Szlaku
midzy przedstawicielami nauki i techniki kancelarii prezydenta Iranu a Chisk
Akademi Nauk;
14. wsppracy i wymianie medialnej midzy Iranem i Chinami;
15. rozwoju stosunkw opartych na wzajemnym wspdziaaniu midzy Organizacjami
Stref Wolnego Handlu Gheszm i Biurem Strefy Wolnego Handlu Guangzhou.
Iran | 215
Cel promocji inicjatywy NJS zosta rwnie wymieniony w ogoszonym przy okazji
podpisania ww. umw wsplnym owiadczeniu o wszechstronnym partnerstwie
strategicznym midzy ChRL i Iranem. Obie strony podkreliy zobowizanie do
wspdziaania i inwestycji m.in. w obszarach: transportu, kolei, portw, energii,
przemysu, handlu i usug. W pierwszym punkcie owiadczenia strony zobowizay si
do dwu- i wielostronnych dziaa w obszarze energii pozyskiwanej z paliw kopalnych
i rde odnawialnych, zapewnienia bezpieczestwa popytu i poday oraz transferu
i transportu paliw kopalnych. Chiny maj rozway te inwestycje i finansowanie
projektw grnego i dolnego biegu przemysu energii w Iranie. W kolejnym punkcie
obie strony zgodziy si co do potrzeby zwikszenia inwestycji, wymiany towarowej
i promowania realnego wspdziaania w obszarze gospodarki, bankowoci,
wzajemnych inwestycji, finansowania, grnictwa, transportu, komunikacji, przestrzeni
kosmicznej, przemysw wytwrczych, rozwoju portw, usprawniania i rozwoju sieci
kolejowej, systemw szybkiej kolei, rolnictwa, zasobw wody, bezpieczestwa
ywnociowego, zwalczania pustynnienia, odsalania wody, uytkowania energii
jdrowej do celw pokojowych, wymiany wiedzy praktycznej, technologii
i wspudziau w szkoleniu zasobw ludzkich11. W wikszoci wymienionych obszarw
Iran nie posiada wystarczajcego kapitau wiedzy i technologii, nie wspominajc o braku
realnych moliwoci samodzielnego finansowania tak kapitaochonnych przedsiwzi.
Pomimo zacofania technologicznego, Iran jest w stanie pozyska nowe lub usprawni
posiadane moliwoci techniczne, eby zaoferowa Chinom wymierne korzyci
z inwestycji i finansowania, czego dowodem jest zawarte w styczniu 2016 r.
porozumienie o wzmocnieniu wsppracy przemysowej, wydobywczej i inwestycyjnej12.
Przewiduje ono 20 projektw, skadajcych si z m.in. wsplnych inwestycji
w produkcj pocigw osobowych, samochodw ciarowych, traktorw oraz transfer
technologii konstrukcji platform wiertniczych, a take inwestycje w obszarach
zwizanych z przemysem miedzi, nawozami mineralnymi, wkien szklanych i oowiu.
Istotne s take porozumienia w obszarze bezpieczestwa negocjowane od marca

2014 r., a zawierane od stycznia 2016 r. Obejmuj one nastpujce obszary wsppracy:
sdownictwo 13 ; zwalczanie przestpczoci, terroryzmu i ekstremizmu; zwalczanie
nielegalnego przekraczania granic; zwalczanie przemytu; walk z cyberprzestpczoci
oraz zorganizowan i ponadnarodow przestpczoci zorganizowan. W ramach tych
porozumie przewiduje si wspdziaanie odpowiednich instytucji i szkolenie kadr.
W sferze wojskowej Iran i Chiny kontynuuj zawarte w styczniu 2016 r. porozumienie
o wzmocnieniu komunikacji i wymiany, ktre przewidywao rozwj mechanizmw
wspdziaania w postaci wsplnego szkolenia kadr i zwalczania terroryzmu oraz
wymiany informacji, sprztu i technologii midzy resortami obrony. Efektem tego jest
zawarte w listopadzie 2016 r. porozumienie o wsppracy w przedmiotowych obszarach.
Umow t sformuowano na podstawie wypracowanych mechanizmw kooperacji
i komunikacji14. Najprawdopodobniej Iran i Chiny zdyy je utworzy w przecigu
216 |
jedynie szeciu miesicy na podstawie podobnych istniejcych midzy nimi
mechanizmw.
Gwnym przedmiotem negocjacji irasko-chiskich w odniesieniu do inicjatywy NJS s

niedokoczone lub nierozpoczte projekty budowlane i przemysowe. W wikszoci
wchodz one w skad poprzednich Picioletnich Planw Rozwoju, o ktrych
sfinansowanie przez Chiny ubiega si Iran. Do wci negocjowanych projektw mona
zaliczy zdecydowan wikszo z 43 projektw infrastrukturalnych zwizanych z NJS15.
S to:
poczenia drogowe w pnocno-zachodniej (TabrizMarandBazargan; Maraghe-
Hasztrud; HamadanKermanszahChosrawi; Arak-BoruderdChorramabad),
centralno-pnocnej (Ghom-Garmsar), centralnej (EsfahanSziraz), centralno-
poudniowej (SzirazBuszehr), poudniowej (SirdanBandare Abbas) czci Iranu;
budowa (B) lub elektryfikacja (E) pocze kolejowych w pnocno-zachodniej
(E - TabrizAzarszahr, B - MianehTabriz, GhazwinRasztAstara, GhazwinZandan,
Kermanszahr-Chosrawi, Malajer-Kermanszahr, dwutorowe Samangan-Dorud),
poudniowo-zachodniej (EsfahanAhwaz, DorudKhoram AbadAndimeszk,
ChorramszahrBasra), centralno-pnocnej (E - GarmsarIncze Burun), centralnej
(dwutorowe BadrodMohammadija, MeibodBadrod, dwutorowe Czadormalu
Ardekan, JazdEghlid), centralno-poudniowej (SzirazBuszehrAssaluje, E -
SirdanBafghBandar-e Abbas; pnocno-wschodniej (MaszhadChaf, ChafHerat),
poudniowo-wschodniej (KermanZahedan, CzabaharZahedan) czci Iranu;
suche porty (SP) okrelane czsto jako cz specjalnej strefy ekonomicznej (SSE),
stacji kolejowej (SK) lub midzynarodowego portu lotniczego (MPL) w pnocno-
zachodniej (SSE Sahlan), poudniowo-zachodniej (SSE Arwand), centralno-pnocnej
(SP Arpin, MPL Imama Chomeiniego, SSE Salafczegan), centralno-poudniowej (MPL
Szahid Dastghejb, SSE Sirdan), pnocno-wschodniej (SK Motahari) i poudniowo-
wschodniej (Zahedan Logistics Centre) czci Iranu16.
Do innych, rwnie negocjowanych projektw naley poczenie kolejowe z Armeni,

Turcj i spornym terenem Nachiweczanu, ktre ma by zrealizowane przy wsparciu
chiskiej firmy CCCC Intl. oraz sfinansowane w 60 proc. przez chiskie banki 17.
Otwartym tematem pozostaj inwestycje chiskich firm w specjalnych strefach
ekonomicznych Iranu18.
Do gwnych projektw zwizanych z inicjatyw NJS, ktre zostay rozpoczte, ale nie s
jeszcze ukoczone, nale poczenia kolejowe i drogowe w pnocnej czci Iranu.
Realizowanych projektw jest jednak wicej. S to:
Iran | 217
elektryfikacja poczenia kolejowego Teheran-Maszhad. Poczenie to jest istotne ze

wzgldu na rol Maszhadu jako miejsca pielgrzymek oraz najwikszej aglomeracji
w pnocno-wschodniej czci Iranu. Jest to rwnie najkrtsza trasa wiodca
z pnocno-wschodniej do pnocno-zachodniej czci Iranu. Inwestycja odbdzie si
przy udziale Siemens Mobility jako gwnego wykonawcy projektu i przy udziale
wykonawczym iraskiej Mapna Group i Chinese National Machinery Corp., znanej te
pod akronimem CMC (2 mld dolarw, Engineering-Procurement-Construction-
Financing; kontrakt obejmuje rwnie dostaw 70 lokomotyw). Realizacj projektu
po stronie chiskiej zajmie si zalena od CMC spka China National Transportation
Equipment & Engineering Co Ltd. (CTC) oraz firma przedstawiana jako SU Power
(najprawdopodobniej chodzi o Beijing Supower Technology Co., Ltd.). China Exim
Bank wesprze projekt finansowo w 85 proc., a strona iraska w 15 proc. Chiny
zapewni rwnie usugi inynieryjne, dostawcze i budowlane. Budowa ma potrwa
42 miesice i po tym czasie przez 5 lat ma by utrzymywana przez stron niemieck
(okres napraw gwarantowanych). Ostateczna wersja umowy zostaa podpisana
w styczniu 2016 r.;
budowa drogi ekspresowej Teheran-Pnoc (przecinajca gry Alborz i dochodzca
do terenw nadkaspijskich). Ukoczenie projektu jest ju opnione o 10 lat.
Poczenia przechodzce przez pasmo gr Alborz nie s liczne i w znaczcy sposb
wpywaj na rozwj gospodarczy rejonw nadkaspijskich;
budowa ekspresowego poczenia kolejowego na odcinku Esfahan-Ghom-Teheran.
Miasta te s istotne pod wzgldem polityczno-administracyjnym, turystycznym
i religijnym. Dodatkowo wyznaczaj najbardziej opacaln tras kolejow biegnc
na Bliski Wschd. Inwestycja odbdzie si przy wsparciu China Railway Engineering
Corp. na podstawie umowy z lutego 2015 r. na kwot 2,4 mld euro
(wspwykonawc jest iraska firma Chatam Al-Anbia, a 85 proc. finansowania
zapewnia Bank of Industry and Mine oraz China Export and Credit Insurance Corp,
znany te jako SINOSURE);
budowa ekspresowego poczenia kolejowego na odcinku Teheran-Maszhad.
Poczenie to bdzie stanowi przeduenie linii ekspresowej biegncej z Esfahanu
do Teheranu. Scalenie obu pocze pozwoli na podniesienie jakoci komunikacji
midzy najwaniejszymi aglomeracjami Iranu;
budowa irasko-chiskiego parku przemysowego o powierzchni 2 tys. hektarw
w miejscowoci Dask w prowincji Hormozegan. Wedug doniesie w Dask ma
powsta terminal naftowy19. Jeli projekt faktycznie zostanie przeznaczony na
potrzeby przemysu petrochemicznego, to na tle podobnych projektw w regionie
bdzie (ze wzgldu na powierzchni) przedsiwziciem redniej wielkoci, wbrew
entuzjastycznym okreleniom inwestycji jako drugiego terminala Iranu i centrum
energetycznego Iranu20;
budowa poczenia kolejowego Maszhad-Zahedan-Czabahar na podstawie Umowy
Czabaharskiej zawartej w pierwszej poowie 2016 r. midzy Iranem, Indiami
i Afganistanem. Cho Chiny nie s stron umowy, to projekt ten ma bezporednie
przeoenie na zwikszenie zdolnoci transportowo-zaopatrzeniowych Iranu dla
218 |
realizacji inicjatywy NJS 21 . Dodatkowo Chiny rozwijaj czabaharskie parki
przemysowe wsplnie z wyej wymienionymi pastwami22. Na uwag zasuguj
doniesienia o udziale zespou technicznego CMI, czyli Cockerill Maintenance and
Ingnierie Chine, czyli chiskiej filii belgijskiej firmy23 (przy okazji konsultacji
dotyczcych projektu rozwoju portu w Czabahar oraz wiadomoci o rozpoczciu
z inicjatywy chiskiej budowy stoczni24).
Jednym z istotnych przedsiwzi z perspektywy NJS, ktre mona uzna za rozpoczte,

jest inwestycja rozwojowa w istniejcej ju Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Sarakhs
(strefa ta znajduje si w irasko-turkmeskim rejonie przygranicznym). W jej rozwj
chiska spka pastwowa ma zainwestowa 2 mld dolarw25.
7. Ocena dotychczasowych rezultatw wsppracy Iranu i Chin w ramach NJS
Dotychczasowe rezultaty wsppracy z Chinami s dla Iranu niezadowalajce wiele

projektw z Picioletnich Planw Rozwoju byo utrzymywanych w stagnacji przez
inwestorw chiskich. Faktyczna realizacja projektw zwizanych z NJS jest
uruchamiana od stycznia 2016 r. Mimo to, Iranowi zaley na zachowaniu udziau Chin
w najbardziej prestiowych i kluczowych projektach. Jednoczenie wadze w Teheranie
uzupeniaj chiskie zaangaowanie pobocznymi przedsiwziciami prowadzonymi
przez firmy europejskie (woskie, niemieckie, francuskie). Podejmujc takie dziaania,
Iran stara si przede wszystkim zapewni wykonanie najwaniejszych dla siebie zaoe
rozwoju infrastrukturalnego kraju. Jednoczenie chce przy tym minimalizowa straty
w wypadku zmiany sytuacji politycznej, ktra mogaby oznacza opuszczenie Iranu
przez inwestorw europejskich. Obecna forma wspierania iraskich projektw przez
Chiny i pastwa Europy jest szczeglnie korzystna dla Iranu, gdy umoliwia otwarcie
chiskich i europejskich linii kredytowych. Pozwolia take na stworzenie
zrnicowanego zaangaowania stron w rnych rolach wykonawczych. Taka forma
wsppracy daje Iranowi wiksze szanse na ukoczenie kluczowych projektw w taki
sposb, aby uwzgldniay nie tylko interesy chiskie, ale i iraskie.
Analiza projektw infrastrukturalnych i inwestycji chiskich w Iranie wskazuje na

szybkie dziaanie Teheranu i Pekinu i nadanie priorytetu projektom, ktre przyczyni
si do jak najszybszego ustanowienia poczenia kolejowego z Bliskim Wschodem.
W zwizku z tym, e transport kolejowy bdzie nieodzowny dla realizacji inicjatywy NJS,
prognozuje si dynamiczny rozwj w zwizanym z nim budownictwie oraz powizanym
przemyle. Wedug doniesie w Iranie budowanych jest cznie 2 tys. km torw. Oprcz
tego zakoczono istotne dla realizacji inicjatywy NJS rozmowy midzy Iranem,
Tadykistanem i Kirgistanem w sprawie budowy poczenia kolejowego
Iran | 219
IranAfganistanTadykistanKirgistanChiny i wedug mediw iraskich obecnie

ustala si sposb finansowania tego projektu26. Sytuacja projektu ksztatuje si jednak
teraz inaczej z perspektywy Rosji i Chin (patrz teksty Rosja i Kirgistan, Tadykistan,
Turkmenistan w niniejszym zbiorze).
Na inwestycje chiskie mog liczy brane przemysu petrochemicznego,

metalurgicznego i wydobywczego, w ktre Chiny ju inwestoway w Iranie. Aktualnie
ChRL wstpnie deklaruje ch przeznaczenia na ten cel 10 mld dolarw. Cho Iran
stawia dotychczas opr chiskim producentom z tych bran, obecnie jest zmuszony
przyjmowa kapita na rozwj niezalenie od jego pochodzenia27. W tym kontekcie
interesujca jest rozbudowa infrastruktury do produkcji stali na wyspie Gheszm,
w porcie Czabahar i porcie Bandar-e Abbas28. Inwestorzy chiscy bd prawdopodobnie
zainteresowani udziaem w tych projektach.
Nadmierna bezporednia ekspansja gospodarcza w regionie Bliskiego Wschodu stanowi

wyzwanie i ryzyko dla chiskich przedsibiorstw, ktre ChRL pragnie zmniejszy m.in.
dziki wspudziaowi spek iraskich. Posiadajc odpowiednie wsparcie finansowe,
iraskie firmy bd w stanie dzieli si zyskiem wypracowanym z udziau
i porednictwu na rynkach w tym regionie z partnerskimi spkami chiskimi. Wwczas
w wypadku destabilizacji w regionie Bliskiego Wschodu, kapita chiski byby
ochroniony przez minimalizujcy straty bufor zoony z lokalnych spek. Cho Iran
preferuje zakoczenie przechodzcego przez jego terytorium szlaku ldowego w Libanie
i Syrii, to Chiny mog nie mie interesu w realizacji tego projektu. Nadto niestabilno
Bliskiego Wschodu stanowi znaczce utrudnienie dla poprowadzenia szlaku ldowego
przez ten obszar. Dlatego przedsiwzicie to moe wymaga wsparcia pastw Unii
Europejskiej, Turcji oraz Rosji. Z tego powodu w najbliszym terminie bardziej
prawdopodobne wydaje si zrwnowaenie geopolitycznej pozycji Iranu przez
skierowanie wychodzcego z IRI szlaku ku Turcji. Biorc pod uwag wsparcie Chin
udzielone Iranowi w trakcie sankcji i konfliktu w Syrii, naley si te spodziewa
utrzymania porozumienia chisko-iraskiego w kwestii poprowadzenia w przyszoci
ldowej odnogi NJS nad Morze rdziemne rwnie przez terytorium syryjskie.
Eksperci irascy podkrelaj, e w Iranie brakuje wizji midzynarodowej w realizacji

inicjatywy NJS. Iraski rzd dostrzega jednak w nim szans na zwikszenie wpyww
w Iraku, Libanie i Syrii. Tym niemniej istnieje ryzyko, e ta ekspansja w poczeniu
z realizacj NJS moe zepchn Iran do roli porednika w nowych poczeniach
chiskiego globalnego acucha wartoci. Mimo to moment NJS jest dla Iranu jedn
z niewielu okolicznoci dziejowych, ktre mog wzmocni dotychczasowe wpywy IRI
w ssiedztwie oraz uniemoliwi jej ponown izolacj. Chiny s w stanie forsowa
inicjatyw NJS na Bliskim Wschodzie poprzez Iran niemal wycznie przy pomocy
instrumentw finansowych oraz potencjau pyncego z wymiany handlowej. Dlatego
z perspektywy bezpieczestwa poczenia NJS jawi si nie tylko jako rozbudowa
istniejcych chiskich globalnych acuchw wartoci, ale te jako instrument ekspansji
220 |
polityczno-gospodarczej Chin29. Wraz ze wzrostem chiskich wpyww na terenach
potencjalnie niestabilnych i zagroonych terroryzmem (Azja Centralna, Bliski Wschd)
moliwa jest rwnie militaryzacja czci szlakw NJS 30 . Iran nie bdzie
najprawdopodobniej czci chiskiej architektury bezpieczestwa w takiej formie.
Jednak przekaz medialny wskazuje jednoznacznie na to, e Iran jest wiadom chiskich
ambicji ekspansji wpyww na Bliskim Wschodzie i chce w tym procesie partycypowa.
Analityk ds. Iranu w Orodku Bada Azji

1 Sebastian Hornschild, China in the Middle East: not just about oil, European Union Institute for Security
Studies, lipiec 2016, s. 2, http://www.iss.europa.eu/uploads/media/Alert_31_China_MENA.pdf [dostp:
8.02.2017].
2 Reza Ghasimi, The Iranian Economy under Its 4th and 5th Five Year Development Plans, Muftah
z 22.10.2012, http://muftah.org/the-iranian-economy-under-the-countrys-4th-and-5th-five-year-
development-plans/ [dostp: 8.02.2017]; Bijan Khajehpour, Will new 5-year plan solve Iran's economic
problems?, Al-Monitor z 10.06.2016, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/06/iran-sixth-
five-year-development-plan-rouhani-parliament.html [dostp: 8.02.2017]; Alireza Ramezani, Does Rouhani
want to scrap Irans 5-year development plans?, Al-Monitor z 21.10.2016, http://www.al-
monitor.com/pulse/originals/2016/10/iran-five-year-development-plans-rouhani-scrap.html [dostp:
8.02.2017].
3 Bruno Maes, Chinas Belt and Road: Destination Europe, Carnegie Europe, 9.11.2016,
s. 3 http://carnegieendowment.org/files/Maes_Chinas_Belt_and_Road.pdf [dostp: 8.02.2017].
4 ( Przemys petrochemiczny Iranu
potrzebuje 55 mld dolarw inwestycji), Shana Petrol Energy Information Network z 13.01.2017,
http://www.shana.ir/fa/newsagency/275245/ [dostp: 8.02.2017].
5 ( Konieczno wyjanienia roli Iranu w projekcie Jedna
Droga Jeden Pas), IRAS The Institute for Iran-Eurasia Studies, 26.06.2016,
http://www.iras.ir/fa/doc/interview/1515/ - - - -- -- [dostp:
8.02.2017].
6 Iran plans massive railway expansion, PressTV z 18.05.2015,
http://www.presstv.com/Detail/2015/05/18/411638/Iran-transport-rail-metro [dostp: 23.01.2016].
7 Iran, China sign maritime industries development agreement, PressTV z 22.09.2015,
http://217.218.67.231/Detail/2015/09/22/430281/iran-china-maritime-industries-Minister-of-Industry-
Mine-and-Trade-Mohammad-Reza-Nematzadeh-China-Communications-Construction-Company-Liu-Qitao
[dostp: 8.02.2017].
8 Iran, China Issue Joint Statement on Comprehensive Strategic Partnership, Tasnim News Agency
z 23.01.2016, http://tn.ai/978961 [dostp: 8.02.2017].

9 Iran, China sign 17 documents, MoUs, Centrum Informacyjne Prezydenta IRI, 23.01.2016,
http://www.president.ir/fa/91427/printable [dostp: 8.02.2017].
10 ( Raport informacyjny IRIB
o wsppracy Iranu i Chin w stworzeniu terminala naftowego), IRIB News Agency z 12.06.2016,
http://www.ghatreh.com/news/nn32171404 [dostp: 8.02.2017].
11 Iran, China sign JSCSP, Mehr News Agency z 23.01.2016,
http://en.mehrnews.com/print/113805/IranChinasignJSCSP [dostp: 08.02.2017]; Full text of Joint
Statement on Comprehensive Strategic Partnership between I.R. Iran, P.R. China, Centrum Informacyjne
Prezydenta IRI, 23.01.2016, http://president.ir/en/91435 [dostp: 8.02.2017].
12 ( Podpisanie
memorandum porozumienia o wzmocnieniu wsppracy przemysowej, grniczej i inwestycyjnej midzy
Iranem i Chinami), Shata News z 19.02.2016, http://shatanews.ir/news/301657- - - -
- - - - - - - .html [dostp: 8.02.2017].
13 Iran, China Sign Agreements on Judicial Cooperation, Fars News Agency z 24.01.2016,
http://fna.ir/9S60M [dostp: 8.02.2017].

14 Iran, China to Form Joint Commission for Military Cooperation, Tasnim News Agency z 14.11.2016,
http://tn.ai/1240601 [dostp: 8.02.2017].
Iran | 221
15 Reconnecting Asia: Mapping continental ambitions, Center for Strategic and International Studies;
https://reconnectingasia.csis.org/map/ [dostp: 8.02.2017].
16 / ( Rola Iranu

w megaprojekcie "Jeden pas, jedna droga": Nowy Jedwabny Szlak musi przebiega przez Iran), Tasnim News
Agency z 4.02.2017, http://tn.ai/1317249 [dostp: 8.02.2017].
17 Iran wants rail communication with Turkey, Armenia, Nakhichevan, PanARMENIAN Network
z 9.09.2016, http://www.panarmenian.net/eng/news/220474/ [dostp: 8.02.2017].

18 Iran Licenses Chinese Investors in Arvand Free Zone, Fars News Agency z 29.04.2014,
http://en.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13930209000575 [dostp: 8.02.2017].

19 ( Dask staje si centrum energetycznym kraju), Iranian Labour News
Agency [10.03.2015], http://www.ilna.ir/fa/tiny/news-259428 [dostp: 8.02.2017];

( Utworzenie drugiego terminala naftowo-gazowego w porcie w
Dask), Iranian Oil Terminals Company z3.10.2015, http://www.iotco.ir/fa/newsagency/1099/ [dostp:
8.02.2017].
20 ( Budowa irasko-chiskiego parku
przemysowego o powierzchni 2 tys. hektarw w Dask), Tasnim News Agency z 8.01.2017,

http://tn.ai/1291291 [dostp: 8.02.2017].
21 Ankit Panda, India, Iran, Afghanistan Finalize Chabahar Port Agreement, The Diplomat z 18.04.2016,
http://thediplomat.com/2016/04/india-iran-afghanistan-finalize-chabahar-port-agreement/ [dostp:
8.02.2017]; Investment Opportunities in Transportation & Urban Development, Iran's Ministry Of Roads
& Urban Development, 2015, http://investment.mrud.ir/en/area/railways-under-construction [dostp:
8.02.2017].
22 /
( Najwikszy park przemysowy kraju powstaje w Dask; Francja prowadzi rozmowy w sprawie
partycypacji w rozwoju rozwoju Makran), Fars News Agency z 26.01.2017,
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13951107000160 [dostp: 8.02.2017]; Czabahar na
prowadzeniu w przyciganiu zagranicznego kapitau od osignicia porozumienia, Mehr News Agency
z 25.01.2017, http://www.mehrnews.com/news/3887844/ [dostp: 8.02.2017].
23 Cockerill Maintenance & Ingnierie to grupa spek z siedzib w Belgii specjalizujcych si w inynierii
mechanicznej. Firma ta jest aktywna rwnie w brany zbrojeniowej.

24 CMI technical team visits Chabahar port infrastructures, IRNA z 26.04.2016,
http://www7.irna.com/en/News/82050389/ [dostp: 8.02.2017];
( Chiczycy buduj park przemysowy w wolnej strefie
Czabahar), IRIB News Agency z 27.04.2016, http://www.iribnews.ir/fa/news/1113137 [dostp:
8.02.2017];
( Budowa stoczni i chiskiego parku
przemysowego w Czabahar), IRNA z 10.04.2016, http://www.irna.ir/fa/News/82028302/ [dostp:
8.02.2017].
25 China to Invest $2bln in Sarakhs Special Economic Zone, Fars News Agency z 25.12.2016,
http://en.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13951005001368 [dostp: 8.02.2017];

(Inwestycja Chiczykw w Sarachs), Eghteasad News z 25.12.2016,
http://www.eghtesadnews.com/fa/tiny/news-156586 [dostp: 8.02.2017].
26 /
(Inwestycja 4 mld euro Wochw w rozwj iraskiej kolei; uzyskanie finansowania Chin dla dwch linii
kolejowych), Centrum Informacyjne Parlamentu Mazanderanu, 2.01.2017,
http://mazandmajles.ir/post/read/141254 [dostp: 8.02.2017].
27 ( Zagraniczni inwestorzy
korzystaj z atutw rozwojowych przemysu hutniczego Iranu), Iranian Mines and Mining Industries
Development and Renovation Organization, 27.09.2016, http://www.imidro.gov.ir/news/12502 -
-- -- - - - - - - .html [dostp: 8.02.2017];
( Chiny oferuj inwestycj 40 mld dolarw
w iraskie grnictwo), Khabarpardaz z 28.09.2016, http://www.ghatreh.com/news/nn33879677 [dostp:
8.02.2017].
28 Longest Iran bridge to reach Qeshm Island, PressTV z 9.07.2015,
http://www.presstv.com/Detail/2015/07/09/419532/iran-persian-gulf-bridge-qeshm-transport- [dostp:
8.02.2017]; Iran invests USD2.2bn in steel industry, PressTV z 8.02.2015,
http://www.presstv.ir/Detail/2015/02/08/396736/Iran-set-to-boost-steel-production [dostp: 8.02.2017];
David Rogers, Iran mulls building a bank island to encourage global investors, Global Construction
222 |
Review z 20.06.2016, http://www.globalconstructionreview.com/markets/iran-mulls-building-ba7nk-
isl7and-encour7age/ [dostp: 8.02.2017].
29 Sheo Nandan Pandey, Hem Kusum, China's Grand Periphery Military Strategy And The Survival Fits
Analysis, Eurasia Review z 6.08.2011, http://www.eurasiareview.com/08062011-china%E2%80%99s-

grand-periphery-military-strategy-and-the-survival-fits-analysis/ [dostp: 8.02.2017].
30 Christina Lin, The PLAs Orient Express: Militarization of the Iron Silk Road, The Jamestown Foundation,
25.03.2011, https://jamestown.org/program/the-plas-orient-express-militarization-of-the-iron-silk-road/
[dostp: 8.02.2017].
Iran | 223

Chinski Projekt Nowego Jedwabnego Szlaku

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chinski Projekt Nowego Jedwabnego Szlaku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chiski projekt Nowego Jedwabnego Szlaku.

Orodek Bada Azji

Podsumowania tekstw ......................................................................................................................... 19

Kirgistan, Tadykistan, Turkmenistan

Cele raportu. Niniejszy raport omawia gospodarcze i polityczne aspekty chiskiej

W raporcie prbowano ustali, czy w stosunkach gospodarczych danego pastwa

Przyjte w raporcie rozumienie Nowego Jedwabnego Szlaku. W tekstach

W najbardziej stereotypowej wizji (wielkich, tworzcych jedn cao pocze

Rozpowszechniona, infrastrukturalna wizja NJS jest bardzo przydatna retorycznie.

Ponadto popularna wizja NJS przedstawia Chiny rozdajce rozmaitym pastwom

1. Polska nie odniesie wikszych korzyci w staniu si krajem tranzytowanym

2. Dla Polski dumping chiskich towarw nie jest korzystny a mechanizmy

3. Polska powinna szuka sposobw na zabezpieczenie swoich firm wtedy, gdy

4. Duo bardziej korzystne s zazwyczaj inwestycje typu greenfield, ktre m.in.

5. Polsce powinno zalee na tych chiskich inwestorach, ktrzy poszukuj

6. Polska powinna zabiega o swj wizerunek rynku stabilnego zarwno

7. Naley obserwowa dziaalno chiskich instytucji, ktre maj moliwo

8. Powtarzanie retoryki NJS i prochiska postawa nie musz gwarantowa

9. Angaujc si w projekty chiskie pod znakiem NJS Polska bdzie musiaa

10. Gospodarcze i polityczne znaczenie NJS nie jest w wystarczajcy sposb

Chiny s te w stanie coraz skuteczniej prezentowa si jako kraj zapewniajcy tego

12. Przy zgaszaniu projektw stronie chiskiej istnieje moliwo, e zostan

W Niemczech w lutym 2016 r. przeprowadzono audyt idei NJS w Ministerstwie Spraw

14. Warto wykorzysta retoryk NJS w kontekcie wsppracy midzy miastami

Podkrelamy, e autorzy mieli pen moliwo wyraenia w tekstach wasnych opinii,

Daty powstania tekstw

https://www.aspistrategist.org.au/xi-jinpings-marco-polo-strategy/ [dostp: 27.06.2017] czy Ashok Malik,

midzy innymi China Investment Corporation i SAFE Investment Company.

toward the Central and Eastern European countries, https://www.academia.edu/31425015/Untapped_

Relations, 19 maja 2017, http://www.ecfr.eu/article/commentary_chinas_belt_and_road_new_name_same

Niewtpliwie do takiego stanu rzeczy przyczyniy si czynniki zewntrzne, takie jak

Wanym czynnikiem jest rwnie czciowa rozbieno midzy potrzebami

surowcw lub nieznacznie przetworzonych pproduktw, nie wysoce przetworzonych

W duszej perspektywie, poza sytuacj wewntrzn w Chinach, kluczowym wyzwaniem

Z punktu widzenia Polski dalszy rozwj wsppracy midzy Kazachstanem a Chinami,

Chiskie oczekiwania co do roli Uzbekistanu w NJS tylko czciowo komponuj si

Taszkent ostronie podchodzi do inicjatywy NJS, ograniczajc mimo zacienienia

Z punktu widzenia Pekinu kontynuacja zblienia politycznego w ostatnich latach wizaa

Chiski eksport do Uzbekistanu wci przewaa nad importem, co spowodowao

rozszerzenie uzbeckiej oferty eksportowej o np. warzywa i wyroby metalowe wskazuje

W najbliszych latach mona spodziewa si kontynuacji dotychczasowej uzbeckiej

Z punktu widzenia Polski dalszy rozwj wsppracy midzy Uzbekistanem a Chinami,

Kirgistan, Tadykistan, Turkmenistan

Obecnie gwne inwestycje Chin realizowane w Azji Centralnej napotykaj trudnoci.

Wadze Kirgistanu, Tadykistanu i Turkmenistanu pozytywnie wypowiadaj si na

Cho Chiny s postrzegane jako kluczowy inwestor w Azji Centralnej, cz

odpowiednio duy potencja, aby przyczyni si do transformacji i caociowej poprawy

Deficyt Biaorusi w wymianie handlowej z Chinami, mimo niewielkich pozytywnych

Chiskie przedsibiorstwa uzyskay znaczce kontrakty infrastrukturalne i na

W najbliszej przyszoci nie naley spodziewa si znaczcych chiskich inwestycji

Na rosncych szansach chiskich na Bakanach skorzystaj przede wszystkim chiskie

Wielu zachodnich obserwatorw obawia si, e Chiny zwiksz swoje wpywy na

NJS w wskim znaczeniu infrastrukturalnym jest bardzo marginalnie realizowany

Chiskie firmy s zainteresowane rwnie transferem technologii (vide wykup licencji

Gospodarki Czech, Wgier i Sowacji s silnie zwizane z gospodark Niemiec. To

Wymiana handlowa Afganistanu z Chinami cechowaa si skrajn nierwnowag.

Zarwno ogromne zapotrzebowanie na rozbudow infrastruktury, jak i olbrzymie zoa

zagranicznej Pakistanu. Co za tym idzie CPEC mgby funkcjonowa jako krgosup

1. Ambiwalencja Nowego Jedwabnego Szlaku

2. Wsppraca energetyczna Rosji i Chin

W rosyjsko-chiskiej wsppracy energetycznej dominuj surowce i inne towary

Rosyjsko-chiska wsppraca energetyczna przypominaa w ostatnim okresie sinusoid:

Jedwabnym Szlakiem. Na pewno jednak rosyjskie nastawienie ma zwizek z NJS: zamiast

3. Handel i inwestycje rosyjsko-chiskie