slam Deklerasyonu

Aliya zzetbegovi
Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...

Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki
tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR
(optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan
sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap
sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz,
kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com
web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek
ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.
Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve
yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.
Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:
5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders
kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas
yoksa
hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak
ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi
kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi
bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir
ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme
engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek
tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp,
kitapsevenler@gmail.com
Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
Tarayan: Mslim Domu

2
Aliya zzet Begovi _ slam Deklerasyonu
Birka yzyl ncesine kadar medeniyeti belirleyen mslmanlar, bugn neden geri kalm durumdalar? adalk ve
slm yanyana gelebilir iki kavram mdr? Kuran ve islm hakknda ne kadar ey biliyoruz? Bildiklerimizin ne kadar
gerekle rtyor? islm sadece bir inan biimi midir, yoksa insan hayatnn tm izgilerini belirleyen bir sistem mi?
Mslman kadn kimdir, nasl olmaldr? nsanlarn eitlii diye bir ey var mdr? Mslmanlarn kardelii nasldr ve
bu mmkn mdr? Din ve vicdan zgrlnn snrlar var mdr? Aznlklar sorununa nasl bakmalyz? slm
yeniden dou, din veya siyas devrim mmkn m?
Gemi-gnmz-gelecek geninde yer alan bu ve benzeri konularn aydnlatlmas, mslman zihinlerde pheye yer
brakmayacak ekilde zlmesi gerektii ortadadr.
Elinizdeki kitapta Aliya izzetbegovic, yukarda bir ksm zikredilen onlarca soru ve problemin cevabna ilikin gr ve
dnceleriyle zm nerilerini ortaya koymakta.

9789944432085
slm Yeniden Douun Sorunlar ve SLAM DEKLARASYONU
Aliya zzetbegovic
FDE YAYINLARI 30

Aliya zzetbegovic

Aliya zzetbegovic 1925'de Bosna-Hersek'in Bosanski Samac ilinde dodu. Saraybosna'da hukuk eitimi grd ve
avukat olarak alt.

1946 ylnda Gen Mslmanlar rgt'ne ye olmaktan yl hapse mahkum edildi. "slam Deklarasyonu"nu
yaynlad. 1983 ylnda dncelerinden dolay 14 yl hapse mahkum oldu. Cezasnn be yln hapiste geirdi.
Yugoslavya'nn dalma srecine girdii dnemde Demokratik Eylem Partisi (SDA)'ni kurdu ve genel bakan seildi.
Sovyetler Birlii ve Dou Blokunda meydana gelen an ve sarsc siyas gelimelerin akabinde Komnist ynetimin
kmesiyle birlikte yaplan ilk serbest seimlerde Bosna-Hersek Cumhuriyeti Devlet Bakan seildi.
Srplarn Bosna-Hersek Cumhuriyetine kar balatt ve Hrvatistan'n da bazen mttefik bazen dman olduu sava
boyunca Aliya zzetbegovic Srp ve Hrvat glere kar yrtlen bamszlk savana liderlik yapt. 1995 ylnda
savaa son veren Dayton Anlamas'nn imzalanmasndan sonra 1996'da yaplan seimlerde l bakanlk konseyine
seildi. Devlet Bakanl dnemi boyunca Uluslararas gcn basklarna kar kan zzetbegovic, 2000 ylnda salk
nedenlerini gereke gstererek bakanlk grevinden istifa etti.
Cesur, inanl ve azimli mcadelesi ile tm hayat boyunca halkna nderlik yapan, bilge-zahid kiiliiyle haklln
her zeminde haykrarak, gl ve ahsiyetli bir rneklik ortaya koyan Aliya izzetbegovic, bu zellikleriyle slam
Dnyasnda yeni bir lider tipinin de ncs oldu. Son derece gl entelektel birikiminin yannda eylem adam
kiiliini de gsterebilen Aliya zzetbegovic 2005 ylnda vefat etti.

Tercme
Dr. Rahman Ademi

Yayn Ynetmeni
Feridun Terziolu

Yayn Editr
Kevser Terziolu

Kapak Tasarm
Hamdi Akyol

Sayfa Tasarm
Yaar Yeil

Bask / Cilt
Dzey Matbaaclk / 0212 613 40 41
1. Bask, stanbul / Austos 2007
ISBN: 978-9944-432-08-5
FDE YAYINLARI

3
Divanyolu Cd. No:22 Kat:4 Sultanahmet / STANBUL Telefon : 0212 520 12 27 Tel&Faks: 0212 520 12 28 web :
www.fidekitap.com www.fideyayinlari.com e-mail : editor@fidekitap.com fidekitap@yahoo.com
FDE YAYINLARI; Dzey Matbaa Ltd. ti. Kuruluudur.
NDEKLER
Sunu
SLAM YENDEN DOUUN SORUNLARI
Mslmanlar neden geri kald? ...............................13
Mslman kadn - kadn ve anne..............................33
Kur'an'n 1400. yldnm dolaysyla tefekkr..................51
Mslmanlar ve srail........................................71
slam ve adalk ..........................................81
Kur'an' Kerim hakknda gayr-i mslimlerin syledikleri ..........93
Mslman m yoksa tebaa m yetitiriyoruz ....................101
slam devrimi hakknda.....................................105
kilem.................................................105
Allah adna devrim......................................106
Bir programn ve eylemin d hatlar .......................109
Kur'an- nasl okumal?......................................117
Hicret hakknda dnceler..................................121
Kur'an ve slam artlar .....................................127
Allah Resul Muhammed a.s ................................133
slam ve mslman halklarn mill ve sosyal kurtulu iin mcadeleleri 139
SLAM DEKLARASYONU: MSLMAN HALKLARIN VE MSLMANLARIN SLAMLAMASINA DAR
BR PROGRAM
I. Mslman halklarn geri kalml ........................157
Muhafazakr ve modernistler.............................157
Gszln sebepleri ..................................163
Mslman ynlarn kaytszl...........................169
II. slm dzen............................................173
Din ve kanun...........................................173
slam sadece din (religion-inan) deildir...................177
Bizim zamanmzda slam dzeni-tezler - nsan ve toplum ..............
2- nsanlarn eitlii.............
3- Mslmanlarn kardelii......
4- Mslmanlarn birlii .........
5- Sahiplik.............................................182
6- Zekat ve faiz..........................
7- Cumhuriyeti yaklam .................
8- Allah'tan baka ilah yoktur..............
9- Eitim-terbiye.........................
10- retim.............................
11- Vicdan zgrl .....................
12- slam ve bamszlk ..................
13- alma ve mcadele..................
14- Kadn ve aile.........................
15- Hedef vastay mubah klmaz...........
16- Aznlklar............................
17- Dier topluluklar ile olan ilikiler........
III. slm dzenin bugnk sorunlar ..........
slm yeniden dou - din veya siyas devrim
slm iktidar............................
Pakistan slam Cumhuriyeti ...............
Panislamizm ve rklk ...................
Hristiyanlk ve yahudilik.....................
Kapitalizm ve sosyalizm.......................
Sonu......................................

4
SUNU
Tarihiyle balar koparlmt. Faizmden sonra komnizm dalgasyla slam'a ait ne varsa silinmeye allmt.
Cezadan mkafata her yol denenmi ve neredeyse baar denilebilecek bir sonu elde edilmiti. Sp, Hr-var, Bonak
ayn dine mensupmucasna yayor, giyiniyor, yiyip-iiyor, eleniyorlard. Ama katliama uramaktan kurtulamadlar.
zgrlk, ada bat; iindeki bu mslman toplulua 'her eye ramen' tahamml edemedi.
Bir gecede boaltt Srplar ehirleri ve teperlerden bombalar yadrdlar. Yllardr, aylardr hazrlanmlard. Fakat
mslmanlar komularnn hatta evlilik yoluyla akraba olduklar bu halkn kendilerine soykrm uygulayacaklarna
ihtimal bile vermiyorlard. Hibir bonak evinde silah yoktu. Saldrya hazrlkl deildiler. zerlerine yaan
kurunlarla uyandklarnda dnyann en byk dramnn pek ou cansz kahramanlaryd.
Masumdular... Yaplan asimilasyonlar sonucu neredeyse asimile olmu ama dman olamamlard. Yrekleri gzel,
naif insanlard. Onlarn hkmdar ceddimiz Fatih Sultan Mehmet yaadklar bu topraklar fethettiinde ilk ii
kiliselere dokunulmamasna ve halkn inanlarn yaamalarna engel olunmamasna dair idarecilere ferman gndermek
olmutu. O ferman oaltlarak lkenin her yerine datlmt. Bugn dahi Osmanldan kalan, halen faaliyetlerini
srdren medreselerin ve birok messesenin duvarlarnda bu fermann orjinal halinin kopyalaryla beraber
Bonakalar da bulundurulmaktadr.
Onlar hogr ve sevginin, insan scaklnn tarihi bir mirascsydlar. Bugnk anlamyla gerek bir Avrupalydlar.
Yzyl akn bir sredir yok edilmeleri iin dnyann yars ibirlii yapm, tarihte eine rastlanlmayan zulm ve
basklarla yok edilmeye allm ama yreklerine dmanlk tohumlar dahi ekilememi bir Mslman
toplumuydular.
Kendi hallerine braklsa Endls gzelliinde bir slam toplumu ve dnya kardelii rnei verebileceklerdi. Dini
farkl olanla, rengi farkl olanla bir arada beraber yaayabilmenin en gzel rneini vermekteydiler. Bugnk
dnyamzn en ok ihtiyac olan kardee bir arada yaayabilmenin ender rneklerindendiler. Ama onlarn sevgi dolu
yreklerine kydlar. Hem de en son yaayan Mslman Bona yok etmeye kast eden vahi bir soykrm uyguladlar.
Tek tek mslman evlerine giren Srplar ldrmekten te bir vaheti halklarnn tarih sayfalarna silinmez koca bir leke
olarak kazdlar.
Bu kitabn yazar Aliya zzetbegovic onlardan biriydi. Bu gzel insanlarn gzel yrekli mcadele nderiydi.
Toplumuna yaplanlara yllardr bar gvercini gibi rpnmt. Asimilasyona onurlu kar duruu, bar
mcadelesiyle kendisinden sonra gelecek olan devlet adamlarna ve adalar-
na emsalsiz bir rnek olmutu. Halknn haklarn savunmaktan tehdit, hapis ve ikencelere ramen ylmamt. O
"bilge" bir liderdi. Tarihten gnmze, doudan-batya bir kpr olmutu. Elinizdeki kitap onun eitli vesilelerle
yapt konumalarndan derlenmitir. Her frsattta halkyla birlikte olur, onlarla konuur, sohbet eder ve herkes ona
ulaabilirdi. Bosna-Her-sek halkna, ordu mensuplarna, parti yelerine eitli vesilelerle yapt konumalarnda
soykrma uram bir toplumun liderinin kazanlm bir zafere ramen bir arada yaamak zorunda olduklar o zalim
halka kar saduyulu davranmaya davet ettiini, intikam duygusuyla deil adalet duygusuyla hareket etmelerini, eer
affedebilirlerse affetmelerini, masum olan Srp ve Hrvatlar'a asla dokunulmamasn tavsiye ettiini greceksiniz.
Aliya zzetbegovi uluslararas grmelerde gerek sava esnasnda gerekse zaferden sonra onurlu ve bilge bir
bakaldrla dimdik durarak dnya barn salamak iin yola km milletlerin nasl iki yzl olduklarn ve Bosna-
Hersek'te yaplanlara seyirci kalmakla yetinmeyip soykrma maruz kalm bu halka ambargo uygulayarak Srp ve
Hrvatlar'dan daha ldrc davrandklarn yzlerine haykrmtr.
Cesurdu, inanlyd, azimliydi. Bunu halkna da alad. Tarihe kendisinden sonra gelecek devlet ve mcadele adamlar
iin esiz bir sayfa brakarak ok sevdii Rabbinin yanna gt. Ahiret yurduna intikal ettiinde de ehitlerinin
arasnda olmay dilemi ve bugn o mtavazi kabrinde kendi hayat kadar temiz ve aziz bir suyun hill biimli, daima
kaynayan, btn kabristan dolanan ehit mezarlar arasndan berrak, huzurlu, tertemiz akan mcadelesinin sembol
havuzun yan banda huzurla yatyor. Hayat gibi lmnde de hibir arlk yok. Hayat gibi lmyle de hillin
bekiliini yapyor. Komularnn tamam ehit. Saraybosna'nn ortasnda btn ehre huzur datan bir iek
bahesinden dnyaya masumiyetin, sevginin ve barn mesajlarn yaymaya devam ediyor.
Onun mcadelesine kendi szlerinden okuyacanz bu kitab yayn dnyasna kazandrarak katk salamak istedik.
Hakl, masum ve gl olmann en gzel rneini halkyla birlikte veren bilge lider Aliya zzetbego-vi'e Allah'tan
rahmet dileriz. Bize brakt bu deerli rneklik ve ibretli szleri iin manevi ahsiyetine kranlarmz sunarz.

FDE YAYINLARI Kevser Terziolu

5
SLAM YENDEN DOUUN SORUNLARI

MSLMANLAR NEDEN GER KALDI?

I
Bu sorun uydurma veya basit bir tefekkrn eseri deildir. Cebelitark'tan Endonezya'ya kadar btn blgelerde mevcut
sakinlik ve atalet manzaralar bu soruyu zorunlu klmaktadr. Bazlar tarafndan "slam'n Gecesi" olarak tarif edilen bu
durumun kendini aka gstermesi, Hindistan'n ingiltere tarafndan igali ile I. Dnya Sava'nn sonuna kadar olan
dnemi kapsamaktadr. Tpk sonularnn gnmze kadar btn gcyle hissedildii gibi onun daha derin sebepleri
ve ok eskilere dayanan balangc bulunmaktadr.
Bir halkn ykseli ve k sebepleri her zaman ok karmak ve eitlidir. O sebeplerin sadece bir ksm objektiftir ve
bylece deerlendirme ve renmeye ak, dier bir ksm ise insanlarn kalp ve iradelerinde bulunduklarndan dolay
ulalmaz ve aklanamazdr.
Sayacamz blgeler dndaki geni alanlarda saysz nesil "fellh" (kyl) tarih dnda kalp yerinde sayarak yaar
ve lrken, ayn zaman diliminde hayat, irade ve aydnlanmann kaynaklarnn tarih boyunca Msr, Yunanistan, Roma,
Arabistan, Hindistan, in ve Meksika'da, bugn ise Avrupa ve Amerika'da ortaya kma sebepleri nelerdir?
Bakalaryla, ayn gne ve ayn artlar altnda olduklar halde biimsiz ve bilinmez olarak gezinmeye devam ederken,
bir halkn birdenbire kendini bulmas ve kahraman, aziz, air beii olmasn salayan nedir?
Aklamalar bir dairede toplanmakta: Liderler, kurumlar, ekonomik artlar v.s. suludur. Halk cahildir ve bu yzden
ahlaksz liderlere tahamml etmektedir. Liderler ise bencildir ve halkn
13
bilinlendirmemektedirler. Kurumlar ortamn kltr seviyesinin sonucudur ve kendi asndan da dzenin, daha
dorusu ayn kurumlarn sonucudur. Burada sebep nedir, sonu ne olabilir?
Tarih, sz gelimi matematik gibi kesin doru deildir. Onun kendi kurallar vardr fakat bu kurallara bakarak
hadiselerin cereyann tahmin etmek veya cereyan etmi olanlarn kesin olarak aklamak mmkn deildir. Tarih
hayat ile alakal bir hikyedir. Hayat ise zgrln, kendiliinin ve ngrlmezliin tezahrdr. Onun son
tanmlanmasnda hayat sr olarak kalr. Bu sebepten dolay, bir halk neden geri kalr sorusuna kesin ve tam bir cevap
yoktur ve olamaz.
Alan snrlamas sebebiyle mmkn olmad gibi bu makalenin hedefi Mslman halklarn gerileme sebeplerini
aratrma hatta saymak bile deildir. Fakat ona ramen dierlerinden, tadklar nem itibaryla ayrlan iki sebebi
zikredeceim: D sebep- Mool istilas, i sebep- slam'n teolojik yorumu.
Her ne kadar Mool istilasyla alakal olarak ok yazlp izil-diyse de, bu faciann korkun boyutlarnn insanlarn
zihinlerinde hibir zaman yeterince anlalmadn dnyorum. slam iin hayat nem tayan muazzam
byklkteki alanda yzlerce ehir ve insan eli ile yaratlan ne varsa yeni ve hatta eski tarihte rnei bulunmayacak
ekilde yok edilmitir. Birok blgenin nfusu, son insana kadar, tamamen ortadan kaldrlmtr. Ayaklar altna
alnm insanlarn bir daha ayaa kalkmalar mucize saylabilir.
Dier taraftan; slam'n sadece teolojik olarak anlalmas -onun sadece din mesaj olarak alglanmas ve bylece d
dnyay dzenleyen ve deitiren rolnn dlanmas hatta yok saylmas- slam toplumunun gc ve direncini ierden
zayflatarak barbarlarn kolay av haline gelmesine sebep olmutur.
imdi bu makalenin gerek grevine dnelim. Ki bu grev sadece ve sadece sebeplerin karmakl, iinde
milyonlarca ms-lmann dini, lks, hayat tarz veya hayat felsefesi olarak slam, "halklarn geri kalmalarnn sebebi
olabilir mi?" meselesini deerlendirmektir. Gemite slam halklar veya onlarn byk ounluu geri kalm
deillerdi. Bugn ise geri kalmlk vardr.
14
Fakat Mslmanlar slam' takip etmemektedirler. lki iin ahit olarak tarihi, ikincisi iin kendimi, sizi ve hepimizi
alyorum.
II
slam; Kur'an, Hadis ve dier kaynaklarda mevcut bulunan mesajlarn toplamdr. Fakat ayn zamanda slam gerek
dnyada var olan bir hadisenin, hukuk, ehirler, devletler ve medeniyetler yaratan hareketin addr. Hem mesaj olarak
hem de gerek tarihi olay olarak o gerilemeyi reddeder. slam' sava din kabul edip ona saldranlar, onu "ibadette
bile sakin olmayanlarn, insanlar Tanr mparatorluu'na hazrlamak yerine dnyay fethetme hedefleri olanlarn, oru
tutmalar daha ok iinde g ve merhamet ile taat ve zevkin umutsuz bir karm olan kimselerin dini" olarak
grenleri hatrlayalm.
Motifleri ne olursa olsun bu saldrda biraz gerek vardr. slam her zaman, i ve d, ahlak ve tarih, bugn ve ahireti,
iki dnyay istemitir. slam bu ikili davetle tanmlanabilir. Allah'a ve iyilie kar slam teslimiyeti emrediyordu fakat
ktlk, zulm, dmanlar, hastalk, pislik ve batl inanca kar onun sadece tek bir emri vard: Mcadele. Fransz
islamolog Jacques Riss-ler slam'n be deil alt ana emri (slam art) olduunu iddia eder; ona gre slam'n altnc
art mcadeledir. Kukusuz, gerek slam'n ruhu ve sznn en gvenilir yorumcular ilk Mslmanlar olmutur.
Aada vereceimiz bilgiler onlarn, slam davetinde kadere boyun emek deil, dnyann fethedilme ve deitirilme
talebinin sesini duyduklarn aka ortaya koymaktadr.

6
slam 610 ylnda, bilinmeyen kabileler arasnda ve o zamanki meden dnyann uzak bir blgesinde ortaya kt.
Muham-med a.s. 632 ylnda vefat etti ve bundan sadece 100 yl sonra onun askerleri bugnk Paris'in nnde
bulunmaktaydlar (732 ylnda Poitiers sava). Hayatn bu gl basncn ve sadece 100 yl iinde onun dev kua
cereyan eden hadiseleri gzlemleyelim. Temelleri devaml hareket ve ina faaliyetlerinde bulunan ve o zamana kadarki
olanlarn hi birine benzemeyen yeni bir dnya yaratld. O zamanki kltr dnyasnn muazzam alan
15
akl ve dinin belirgin gc ile asimile edilmiti. Suriye 634, am (Dmek) 635, Ktesifon 636 ylnda fethedildi.
Hindistan ve Msr'a ise 641 ylnda ulalm oldu. Kartagina 647, Semerkand 676, spanya 710 ylnda fethedildi. 732
ylnda ise Mslmanlar Fransa'da durduruldu. 629 ylnda uzak in'e gelen slam tebli-cileri o zamanki ar olan Tay
ung'a mesajlar teslim ederek grev iin izin aldlar (o srada onlar bugn de ayakta olan ve dnyann o blgesinde en
eskisi saylan Kanton'da cami ina etti). Bu heyecan, bu "rnei bulunmayan meshr (bylenmi) insanln
kurtuluu" (Spengler), insanlk tarihinde tek bir hadise olarak karmzda durmaktadr. Dnya Tarihi eserinde
H.G.VVels o gnlerle alakal olarak "Arabistan din ve iradenin oda haline geldi" demektedir. 655 ylnda slam
donanmas Likya sahillerinde cereyan eden savata Bizans donanmasn yenmi ve bugne kadar Araplarn bylesine
bir donanmaya nasl sahip olduklar aklanamamtr. Bylece 662 ve 667 yllarnda Muavi-ye stanbul'u kuatr.
Halife Abdlmelik ve olu Velid hilafeti esnasnda slam Devleti batda spanya (Piriney adas)'dan douda in'e kadar
olan topraklarn hakimiydi (685-715 yllar arasnda). Daha sonra Kurtuba, Badat ve Delhi merkezleriyle spanya,
Ortadou ve Hindistan'da kurulan slam imparatorluklar tarihin 1000 yldan fazla bir blmn kapsamaktadr.
Engizisyon'un acmasz darbeleri karsnda, slam'n 700 yl boyunca en gzel ieklerini verdii spanya'dan ekilmek
zorunda kald zamanda yeni ve gl bir dalga Kk Asya'da (Anadolu) bymeye balad ve stanbul'u fethederek
Balkanlar zerine Avrupa'ya gl bir ekilde akt. Trkler (burada Mslmanlar demek) en son 300 yldan az (daha
dorusu 1682 ylnda) bir zamanda Vi-yana'nn nnde idi. Hindistan'daki slam iktidar "Hindistan'n tarihinde
yaad en gzel dnem" den sonra 250'den evvel sona erdi (H.G.Wels'in Byk Moollar hanedan dnemi (1526-
i707)hakkndaki dncesi). Srf fikir vermek maksadyla, belli bir sra takip etmeksizin, ite baz tarihi gerekler.
Byk Moollar hanedanndan olan mehur ah Ekber "en byk Hindistan hkimlerindendi ve ayn zamanda dnya
tarihi iinde byk insanlar grubuna aitti. Hindistan'n daha gl olmasn salayan organizasyonun bir ksm bugn
dahi varln
16
devam ettirmektedir. Savata sonuna kadar cesurdu fakat zafere ulald anda hkimiyeti altna ald kimselere kar
insanca davranmaktayd ve her trl zulm ve acmaszla (vahete) kar idi. Barn byk eserleri iin btn
gcyle gayret sarf etmekteydi... Eitim hususunda Hindistan'daki iktidarnn halefleri olan ngilizlere nazaran ok
daha az bilgili olmasna ramen, o lkenin halk iin ok daha fazlasn yapmtr." (Helmholtz'un Dnya TarihFne Dr.
mit).
Ekber'in torunun torunu Aurangzeb (1658-1707) btn Hind yarmadasnn gerek hakimiydi. Okuyucu, bunun ne
kadar yakn bir zamanda olduuna dikkat etsin!
Mslmanlar hibir yerde tahribat yapmadlar; onlar bulduklar bilgi ve becerileri benimseyip zenginletirdiler ve daha
sonrakilere naklettiler. Kukusuz bu genel tutum iin slam'n kesin kurallarna ve ruhuna teekkr etmek lazmdr. Bir
barbar galibin zafer artlarn dikte ederken bar iin ortaya koyduu artlar arasnda Yunan el yazmalarn satn alma
hakknn bulunmas dolaysyla bir Bizans kral armtr. O "barbar" bir arap komutanyd!
slam Fenikelilerin cam ile alakal olan becerilerini, daha sonra Msr'n tekstil, Suriye'nin pamuk, Farsllarn ise ipek
retimi ve ilemesi ile alakal olan bilgilerini benimsedi. "Bizans, Kpt ve Sasan kumalar mehurdu. Mslmanlar
onlarn hretlerini korumay bildiler", diyor Rissler. Muslin, ismini byk slam merkezi olan Musul'dan, damast ise
adn Dmek (am) ten almaktadr. O zamandan kalma baz kuma rnekleri Louvre mzesinde ve Japonya arlk
hazinesinde korunmaktadr. Arap camcl becerisi ve marifeti sebebiyle zirveye ulam ve henz alm deildir.
Louvre ve British mzelerinde Samarra ve Fus-tat'n mkemmel rnekleri bulunmaktadr. Arap kimyaclar ilk defa
sabunu yapm ve bu rnn gl sanayisini kurmulardr. Vezir Bermekid el- Fadl Badat'ta kat manifaturasn
tesis etti. in kkenli bu retim ksa srede geliti ve daha sonra spanya zerinden Avrupa'ya geti. Semerkand uzun
sre boyunca kaliteli kat hususunda dnyann bakenti olarak kald.
1001 gece'nin byl ehri Badat', bugnk Irak toprakla-
rina gelen Araplar kurdu. inde efsanevi halife Harun er- Re-id'in yaad zamanda ehir 500 yldan biraz fazla eski
idi ve dnya kltr ve zenginliin merkeziydi. Baz tespitlere gre XI. Asrda onun nfusu iki milyondan fazla idi ve
kukusuz zamannda dnyann en byk ehriydi. slam geleneinin byk halifesi olan Harun er- Reid hakknda
konuurken J. Rissler yle yazmaktadr: "Onun bykl yetenek ve ruh sahibi insanlar adeta mknats gibi bakente
doru ekmekteydi. Bylece o etrafnda alk olunmayan ve air, hukuku, hekim, dil bilimcisi, musik erbab ve
sanatlardan oluan bir parlamento toplamt. Harun er- Reid'in saraynda olduu gibi ylesine kaliteli aydnlarnn
topland baka bir yere tarih tanklk edememektedir. O ince kltr ve hogrnn zamanyd. Halife Me'mun
zamannda (Harun er- Reid'in halefi) slam devleti topraklarnda 11.000 Hristiyan kilisesi, yzlerce sinagog ve
zoroastra (atee tapanlarn tapnaklar) mevcuttu... 1065 ylnda Badat'ta kurulan Nizamiye niversitesi btn byk
slm ehirlerindeki yksek okullara numune olmutur. Burada Kur'an- Kerim, Hadis, hukuk, afii mezhebinin zel
hukuku, filoloji, edebiyat, corafya, tarih, etnografya, arkeoloji, astronomi, matematik, kimya, musik ve geometri

7
okutuluyordu... Ksa bir sre sonra yine Badat'ta Mustansiriyye ismi ile mehur olan ve hukuk, pozitif bilimler,
edebiyat ve sanat okutan evrensel slam bir merkez kuruldu... O uluslar aras genel kltr bakmndan nemi olan,
daha sonra batnn da Paris niversitesinde drt Hristiyan milleti birletirerek taklit edecei gerek bir organizasyondu.
lkokul ve ikinci dereceli okullarda (medreselerde) eitim cretsizdi.... Bazlar Mekke, Kahire, Badat veya am'n
yolunu tutup bu ehirlerdeki byk alimleri dinlemek iin gidiyorlard. Yolculuk esnasnda her yerde cretsiz kalacak
yer, yemek ve ders bulabiliyorlard... Tek kelimeyle XI. asrdan XII. asra kadar o zamana kadar grlmemi bir eyi
gryoruz: Kitaba kar her tarafta llemez bir arzu, alimlerin hitabetiyle nlayan binlerce cami, iir ve felsefe
tartmalarn yapld binlerce prens saray, ilim peinde olan corafyac, tarihi ve ilahiyatnn dolu olduu yollar.
Bu, slam tarihinin en nemli entelektel devresidir". (J.Rissler).
18
Be yzyl zarfnda, 700 ile 1200 ylllar arasnda slam, medeniyetinin stnl sayesinde dnyaya hkim olmutu...
"Marake'te halife En-Nasir bn- Rd (Averroes) ile Aristo ve Platon hakknda tartrken ayn zamanda batda
aristokrat kesimi okuma yazma bilmemekle vnyordu". Emevsultan mtefekkir Hkim 400.000 ciltlik ktphaneye
sahip idi ve 400 yl sonra "Bilgin" lakapl Fransz kral V. arl ancak bin adetten az fazla bir kitap saysyla vnebildi.
891. ylnda Yakub Badat'ta oo'den fazla ktphane saymaktadr. " Bu devirde edebiyat ve sanata yardm etmeyecek
birinin zengin olmas dnlemezdi". (Rissler). Irak'n kk bir kasabas olan Nadife'de bulunan ktphanenin iinde
40 000 cilt kitap, Hama'l krd prensi Ebu'l-Fidaa'nn ahsi ktphanesinde 70 000 cilt, Gney Arabistan'da olan
Resulid el- Muayid'in ktphanesinde 100 000 cilt, Mara-ga'da 400 000 cilt kitap bulunuyordu ve Rey'de bulunan
kitaplarn tasnif edilmesi iin 10 byk katalog gerekiyordu. Fakat en kapsaml ktphane 6.500 cilt matematik ve
1.800 cilt felsefeden olmak zere toplam 1.600.000 cilt kitaba sahip olan Kahi-re'deki El- Azz'in ktphanesidir.
Buhara'da bulunan ktphaneye gelince mehur Avicena (bn-i Sina) burada "dnyann hibir yerinde bulunmayan"
kitaplar grdn syler.
slam spanyas byk hkmdar olan I. Abdurrahman hakknda grn ifade eden Rissler, onun bat hilafetinde
bulunan eitli etnik gruplar (Araplar, Berberler, Numdler, spanyollar) manev birlik iinde birletirmeye altn
syler ve yle devam eder: " Bu hedef, sonraki birka asrda spanya'y medeniyetin zirvesine tayacak hareketin
temeli idi. 788. ylnda, I. Abdurrahman vefat ettiinde, Mslman-spanyol iir, sanat ve teknii gz alc parlaklyla
baty aydnlatmaya balamt". Hollandal bilim adam Dozy, Avrupa'da okur-yazarlk sadece kilisenin sayl
adamlarnn tekelinde iken slam dnem Endls'nde yaayan nfusun hemen hemen tamamnn okuma yazma
bildiini ifade eder. "Bu parlak kltrn ekiciliinden etkilenen btn Hristiyan Avrupa'dan ok sayda gnl adam
ve bakalar Kurtuba, Toledo ve Sevilya'daki slam niversitele-ri'nin derslerine katlmak zere akn ediyordu".
(Dozy). Ziraat
19
her yerde yksek seviyede ve bilimin gl etkisinde bulunmaktayd. Bu konuda daha fazla syleme imkanmz
olmadndan elimizde bulunan bilgilere dayanarak baz tespitlerle yetineceiz. "slam Devleti'nin her vilayetinde
sulama sisteminden sorumlu devlet memuru bulunmaktayd... XI. asrda Sevilya'da ortaya kan tartma 50'den fazla
meyvenin retiminin nasl yapldn, baz bitki hastalklarnn tedavisi ile alakal olarak baz yntemlerini
aklamaktadr... ran'da ipek kozasnn retimi gerek bilim seviyesine ykseltilmiti. Buna bal olarak ran, hemen
hemen bir asr boyunca Avrupa'nn ipek ihtiyacn karlamaktayd. dris, eczaclk bilimi bakmndan nemli olan 360
bitkiyi tarif etmi, Sevilya'l Ebu Abbas ise kendini deniz altndaki floray aratrmaya vermiti, (lakab En- Nebat
idi)... 1190 ylnda yine Sevilya'l olan bn- el-Avvan, bitki, meyve, gbre eitlerini aklayan "Kitab'l- Felah"
(Kyl'nn Kitab) 1 yaynlayarak mehur oldu. Bu ziraat uzman, ziraat bilim hakknda ortaan byk retmeni
saylabilir... Bugnk ziraatn olaanst gelimi olmas, spanya'nn Arap medeniyetine borlu olduu kalc
faydalarndan bir tanesidir". Bunu ifade eden Rissler sonu olarak unlar syler: "Nimet ve bolluk Nil, Dicle ve Frat
vadilerinde, ran ve Suriye yaylarnda, byk ehirlerin atlyelerinde ve limanlarnda hkim idi".
Temizlik ve tp muazzam ilerleme gsterdi. Onlarn gelimesi bizim iin son derece nemlidir nk phesiz bu
durum slam'n emirleri ile dorudan alakaldr. Temizlik ve tp hakknda sylenen hadislerin says 300'den fazladr ve
Allah Resulnn Tbb adnda zel bir mecmuada toplanmtr. Bunun sonucu olarak slam'n ulat her yerde su
yollar, hamam ve hastanelere ynelik zel bir ilgi grmekteyiz. Bu devlet idaresinin kamu grevi idi. 850. ylnda
slam devleti'nde 34 byk hastane mevcuttu. Onlardan birinin tarifinde (am'daki "Bimaristan"), onun, devletin
cmert destei ile faaliyet gsterdiini, iyi donanma sahip olduunu, zengin olsun fakir olsun btn vatandalara
kaplarnn ak olduunu ve 24 hekime sahip olduunu gryoruz. Mehur tp tarihisi Neugebauer diyor ki: "Ortaa
seyyahlarn hepsi -ki ok saydadrlar- douda ki hastane kurumlaryla ala-
20
kali olan imrendirici dncelerinde hemfikirdirler. Hastane organizasyonu slam kltrnn en gzel icaddr".
Saraybosna su ebekesine Viyana'dan 378, Londra'dan ise 148 yl evvel kavutu! Yaygn bir uygulama olarak halka
ak hamamlar slam'n zelliidir ve en fakir de olsa her evde bir banyonun (veya o maksada ynelik ayrlan bir
blm) bulundurulmasyla sistematik ahs temizlik hadisesi rutin bir eydi. Kyaslamak iin, XX. asrn ikinci yarsnda
"sokaklarnda pislik, p, ucuz alkol kokusu ve fuhun hakim olduu" New York mahallesi olan Harlem'i rnek olarak
almak zorunda deiliz, Paris'i alalm. 1965 ylnda yaynlanan talyan gazetesi "Corriere della Sera"nn bir haberini
nakletmekle zorlanyorum nk neredeyse inanlmaz bir eydir: "Paris'teki evlerin %66's ve eer sadece ehir

8
merkezi hakknda konuacak olursak o zaman evlerin tam tamna %80'inin banyosu yoktur. Paris nfusunun %10'u
Voltaire'nin "btn Parislilerin su ebekesine kavumal" dileinin gereklemesini beklemektedir".
773. ylnda El-Mensr, milattan evvel 425. ylnda Sanskrite olarak yazlm olan astronomi ile alakal baz metinlerin
tercmesini istemitir. Muhtemelen brahim ez-Zerkali'nin eseri olan ve gezegenlerin hareketleri ile alakal olan mehur
Toledo tablolar, uzun zaman boyunca Avrupa astronomisinin temeli idi. El-Bitruyi, o teori sayesinde Ptolomey'in gk
cisimlerinin hareketini yorumlad episikl ve aksantriklik teorisini devre d brakarak Kopernik'e yolunu am oldu,
(Batda daha ok air olarak bilinen) mer Hayyam'n ilim aratrmalar ise, bugn kullandmz Gregoryen
takviminden de daha doru olan takvimin bulunmasn mmkn kld. (Hayyam takvimi 5.000 ylda bir gn hata
yaparken, gregoryen takviminde bu hata 3.300 ylda bir gndr). spanyal Mslman ilim adam ve optik hakkndaki
kitabn yazar olan El Heysem (Batda Alhazen) in bu husustaki almalar Avrupal aratrmac Bacon ve Kepler'in
almalarnn temelini oluturmutur. Avrupal matematiki Chasles (XIX asr) Alhazen'in almalarn "optik
alanndaki bilgilerimizin z ve temeli" olarak deerlendirmekte, astronom Bigourdain o almalar hakknda unu
syler: "Onlar (Al-hazen'in almalar)
21
Ptolomey teorilerinden ok stndr". Arap astronomisi hakkndaki Sedeillot'un genel dncesi yledir: "Onuncu
asrn sonunda Badat astronomi okulu teleskop ve lens yardm olmakszn ulalabilecek bilimin en son hudutlarna
ulamtr".
Arap iirinin tesiri, bat edebiyatnn ilk byk iiri olan Ro-land Hakknda iir (yaklak 1080 ylnda) de aka
grlmektedir, tpk onun Boccacci, Chaucer, Tennyson ve Brovvning'e olan tesirinin tartmazl gibi. ilah Komedisi
airi Dante slam kaynakl gl tesir altnda idi. Bir yazar diyor ki: "Bu lmsz iir, gk ve cehennem yollarndaki
gizemli yolculuunu tarif eden blmlerinde arap tarifleriyle doludur". Baz yazarlar bu tesiri dorudan Kur'an- Kerim
ve Mira hadisesine balamaktadrlar (Baruh Kaimi), dierleri ise arap edebiyatna ve zellikle de arap felsefeci ve
mistik olan XII. asrda yaam olan bn- Arabi'ye balamaktadrlar (J-Rissler). Don Kiot hakkndaki fikir aslnda
arap kaynakldr (Cervantes uzun zaman boyunca Cezayir'de esir olarak yaam, kendisi de bu eserini ilk olarak
Arapa yazdn sylemitir), tpk Daniel Defoe'nin Robinson Kruso adl eserinin arap felsefe yazar olan bn-
Tufeyl'in Hayy bn Yekzan eserinden ilham ald gibi, v.s
Herkesin kendi iinde ve kendisi iin: slam bir halkn glerini uyutuyor mu? Sorusuna cevap verebilmesi iin
kanlmaz olan bu "gereklerin vurucu dozu" iin okuyucudan zr dilemek zorundaym. Bir zamanlar ilham ve eylem
alayan, ehirleri ve devletleri kuran slam'n buna aykr olacak bir netice vermesini kabul etmek mmkn mdr?
Ayrca, slam medeniyetinin sonular ile alakal olarak verdiimiz tasvirin paral ve natamam olduunu hatrlatmak
gerekir. Onlarca parlak isimlerle kendini ifade edebilecek slam Felsefesi burada zikredilmi deildir. slam Felsefesi
Tarihi'nin en ksa bir tasviri bile birka cildi gerektirir (rnein Les penseurs de Tislam/\s\am Mtefekkirleri, Franszca
eser 10 cilttir). Yine, inci kolyenin sadece iki sonu olan Hindistan'daki azametli Ta Mahal ve spanya'daki sevimli
Elhambra'nm da olduu slam Mimarisi de zikredilmi deildir. Belirli hedefi gz nnde tutarak biz, slam Medeniyeti
fenomeni ile alakal olan muazzam saydaki ve-
22
rilerden, tpk bir jeologun nnde bulunan muazzam byklkteki toprakla alakal olarak bir avu kum veya kaya
paras ald gibi sadece az sayda, sralamaya tabi tutmadan ve en stte bulunanlardan bir ksmn deerlendirdik.
imdi birok kimse hakl olarak u soruyu soracaktr: Bylesine tarihi gerekler varken slam'n fanatizm, cehalet ve
zulm dini olarak yaygn olan efsanesi nasl devaml olarak gndemde tutulabildi?
slam hakknda ortaada yaratlan ve gerekle alakas olmayan tasavvur, eskiden olduu gibi bugn de Avrupa'da
bulunan eitli ideolojik ve siyas glerin menfaatlerinin lehinde olan bir durumdur. Bu gler btn dier meseleler
konusunda birbiriyle kavgal olduklar halde, slam ve Mslmanlara zarar vermek gerektiinde her zaman
hemfikirdirler. Szde "ilerici unsurlar" n ayr, kilisenin ayr sebepleri vard ve emperyal devletler douya ynelik
kendi igal ve yama seferlerini burada, barbarlar arasnda medeniletirme misyonu olarak gsterebiliyorlard. Btn
bunlara da yeni neslin tarih bilgisinin neredeyse sfr olduu hakikati yardmc olmu ve gerileme dnemindeki
Mslman ehirlerin sefalet ve pislik grntleri gerektii ekilde bu yalanc tiyatroyu desteklemitir. Tabi ki ayn
sonucu denenmi metot olan yar gerekleri kullanarak da elde etmek mmknd. Bu metodun ierii slam gemii ve
bugnnde, her gn, titiz bir ekilde ve devaml olarak btn olumsuz hadiseleri tescil etmek ve srarla tekrarlamak,
olumlu hadiseleri ise sistematik olarak grmezden gelmekten ibarettir. te, bu "suskunluk ihane-ti"nin bir tespiti olarak
slam'n bilim dncesinde yapt katklarla alakal bir rnek gsterelim.
Matematiin tarihsel geliimi iinde az da olsa ciddi bir deerlendirme, Mslmanlarn bu bilime yaptklar katklar
olmakszn tasavvur dahi edilemez. Ancak yle "becerikli" (!) tarihiler oldu ki bu imknsz grlen olay
baaryorlard. Onlar, ooo yldan fazla bir zaman dilimini aka gibi atlayarak, Euklid'den dorudan Avrupa
matematiinin balangcna geiyorlar. Ciddi olmayan okuyucu bu "lmcl atlayn" farkna bile varmaz, varsa bile
daha evvelden ortaan szde boluuna hazrland
23
iin buna ok nem de vermemektedir. 0 tip okuyucular, ortaan spanya'dan Hindistan'a kadar olan geni blgelerde
yle bo olmadn bilmez. Hakikatte ise matematik gelimesinde kocaman bir devir atlanmtr zira slam
matematikisi bn Ah-med (kullanlmasn lmin Anahtarlar adl eserinde nerdii) sfr rakamn kefetti. Bu kefin

9
devrimci nemini sadece bu hususta tam anlamyla bilgili olan bir okuyucu deerlendirebilir. bn Musa'nn integrasyon
ve Birlik Hesab adl eseri Gerard de Cremone tarafndan XII. asrda Latinceye tercme edilmi ve bu eser bat
niversitelerinde XVI. asra kadar temel eser olarak okutulmaktayd. Daha evvel zikredilen mer Hayam Euklid'in
geometri ile alakal tezlerine ynelik mehur eletirilerini yaynlam, onun (Hayyam'n) ortaya koyduu metrekp
lmleri ise tm ortaa matematiinin en st seviyesi olarak deerlendirilmektedir. Abdullah el-Barani (batda
Albategius adyla bilinen zat, X asr) ada trigonometrinin hakiki yaratcs olarak deerlendirilmekte ve onun bu
manada ortaya koyduu ilikiler ayn formda bugn dahi kullanlmaktadr. Sins, kosinus, tan-gens, kontangens,
binom, kre trigonometrisi kavramlar Araplara borludur. lk sins tablolar 1229 yl civarnda Hasan el-Marake
yapt. "Onlar yunanllar deil, bizim rnesansn hocalar olan Araplard", J.Rissler iddia eder.
Bu hemen hemen ayn olan ok sayda rnein sadece bir tanesidir. Ancak bizim kendi gemiimiz zerine hakkmz
var ve kim olduumuzu, nereden geldiimizi ve nereye gitmemiz gerektiini bilmemiz iin ona gtrecek yolu da
amak zorundayz. Bu tarihi perspektif, insanln gerek siyasi gerekse kltr tarihinde Mslmanlarn uzun zaman
boyunca nasl etken (aktif) bir katlmc olduklarn ve bizim gerileme devrinin aslnda ne kadar ksa olduunu
gstermektedir. nk slam gerilemenin en alak noktas olan, 1918 ylnn bir sonbahar gnnde ortaya kan ve hi
bir Mslman lkesinin bamsz olmad gerei artk byk lde gemie aittir ve umuyoruz ki bununla beraber
esir, fakir ve cahil olmann Mslman demek olduu dncesi de artk gemite kalm olsun. Mslman dnyasnn
btn taraflarnda uyan iaretleri ve yeni iradenin ortaya k grl-
24
mektedir. Bir ey hareket etti ve hareket eden o ey artk durdurulamaz. Btn bunlar henz yeniden dou deildir
ancak bu yeniden douun emin bir vaadidir.
III
Bizim bata sorduumuz "slam halklarnn gerilemesinden dolay sorumlu olan slam mdr?" sorusu artk galiba ters
olarak karmza kmaktadr: Sz konusu gerilemenin sebebi ahs ve kamuoyu hayatndan slam'n dlanmas
olmasn? Bu soru, bizi, bu makale banda ortaya konulan ikinci art deerlendirmemize sevk etmekte: Mslmanlar
slam' hi takip ediyorlar mdr?
slam zulme kar direni ve cesaret ister. ura suresinin 39. ayetine gre zulme boyun een kimselerin Mslman
olamayaca hkm karlabilir. Yani buna kesin olarak Kur'an davet eder ve bununla alakal slam gemiinde
binlerce rnek vardr. Ancak Mslman toplum dleklerle ve yerli veya yabanc olsun iktidar sahiplerine yaclk
yapan kimselerle doludur. Moollarn hazrlad mezbahaneye sakin, direni gstermeden ve koyun srs gibi
yryen Badat'n binlerce vatanda (ve sadece onlar deil) kesin olarak artk Mslman deillerdi.
slam alkol yasaklamtr fakat o arkasnda aile ve sosyal alanlarda ykm brakarak birok Mslman lkesinde
retilmekte ve iilmektedir.
slam btn Mslmanlarn kardeliini farz kld fakat Mslmanlar birlik deiller, hatta bakalarnn hesabna
aralarnda sava yapmaktadrlar.
slam kadna, insan erefi, yksek derecede bamszlk ve baz konularda tam eitlik tanmd. slam'n ilk yllarnda
Mslman kadnlar kocalar savaa giderken arkalarna gitmez ve onlara lk atarak cesaret verici hareketlerde
bulunmaz myd? (mesela 634 ylnda Heraklius'a kar kesin zafer olan Yermuk savanda). Dnyann en eski
niversitesi -Fas'ta bulunan Kay-revan niversitesi (1960 ylnda bu niversitenin 1100 yldnm kutland) iki
Mslman kadnn vakfdr. Buna karn baz Ms-
25
lman lkelerindeki Mslman kadnn durumu, kadn ezme ve ona bask rnekleri adeta okul misali oldular.
slam topran topluma, yani btn Mslmanlara ait olduunu ilan etmitir. Ancak muktedir aznln, milyonlarca
kyly topraksz brakarak en byk pay kendisine gasp ettii grlr. Irak'ta, toprak reformunun yapld 1958
ylndan evvel, 22 milyon dnm ilenebilir topraktan 18 milyonu veya %82 si 3.619 adet byk toprak sahiplerinin
elinde kald. Ayn zamanda 1,4 milyon kyl tamamen topraksz kald. Benzer durum dier birok Mslman
lkesinde de sz konusu idi. slam "Mslmanlar kardetir" diyor, fakat byk toprak sahipleri (feodalist) ve kylnn
karde olmadklar bir gerektir. slam, hakiki olarak uygulanmas halinde sosyal farkllklarnn devaml azalmasna
sebep olacak olan, zenginlerin malnda fakirlere ait bir ksmnn bulunduu kuraln syler. Ancak birok Mslman
ehir, ayn zamanda azgn savurganlk ve snrsz sefalet rneklerini sergilerler. slam komusu aken tok uyuyan kimse
Mslman deildir demektedir. Baz istatistiklere gre baz Mslman lkelerinde srekli olarak beslenilen (a olan)
insanlarn says bazen nfusun %2o sine ykselmektedir. Ayn zamanda onlarn din "kardeleri" ipek ve atlastan
yapma yataklarnda huzurlu olarak uyumaktadrlar ve en azndan vicdan rahatszl dolaysyla uykusuzluk
ekmemektedirler.
slam halifeyi yaratt ve o krallardan da stn olan bir krala dnt. lk halifeler olan Ebu Bekir ve mer, haremler
kuran ve hizmetilerle saraylarn kaln duvarlar arkasnda kapanan ve cihat yerine yama seferleri tasarlayan ve icra
eden "haleflerine" nasl hkmederlerdi kendiniz tasavvur etmeye aln. Halife mer'in Kufe valisine gnderdii
mektup (ki bu vali birok Mslman hkmdar hatrlatmaktadr) onlarn hakknda varaca hkm ile alakal olarak
hibir pheye yer brakmamaktadr (bu mektubun bir ksmn Dnya Tarihi adl eserinde H.G. Wels nakletmektedir).
Fakat halklar layk olduklar iktidarlara sahip olurlar. Baz slam lkelerinde iktidar sahibi olan eitli kral ve emirler

10
veya satn alnm siviller halkn iinde "bir eyin rk" olduunun emin bir iaretidir nk ans sadece cesurlar
takip
26
eder ve yalnzca iyi ve salkl halklar iyi hkmet sahibi olma "ansna" sahiptir.
Muhammed a.s. demitir ki: " hkimden en az ikisi cehennemi hak ediyor". Bu iktidar ile alakal genel bir tavrdr.
Her iktidar insanlar bozar ve bu bozgunluun ykc etkisine ancak sadece Allah'a iman ve ahlak deerlerin srekli
canl tutulmas faaliyeti kar durabilir. Halk ise cehennemi hak eden o iki hkimi tanyacaktr ve onlardan en ksa
zamanda kurtulabilecek artlara sahip olmas gerekir. slam batl inanlara kar km ve onu bir rpda o zamanki
dnyann geni alanndan temizlemitir. O din ile batl inan arasnda ak bir izgi izmitir. Fakat batl inan bir ok
Mslmann ruh ve evinde rahat snma bulmutur, daha sonra ise eitli muskalar eklinde v.b. tam bir din ticaretine
dnmtr. Eer din batl inanc yok edemezse batl inan dini yok edecektir. Muhammed a.s. zor sava gnlerinde
Mslmanlarn cehaletten kurtulmalar iin gayret sarf etmitir (esir dman belli sayda Mslman okuma-yazmay
retirse serbest kalabiliyordu). lk Mslmanlar, pagan kltrn eserleri olduklarndan sknt duymakszn Latince ve
Yunancadan ktphaneler dolusu kitab tercme etmeye baladlar nk "ilim mslmann yitiidir ve bulduklar
yerden almaldr" (Muhammed a.s.). Burada ise szde bir slam hkmdar neredeyse slam adna lkesinde eitimi
snrlandrmaktadr. O slama cehalet yoluyla hizmet etmek istiyor.
Eitimin bu korkun snrlandrma fikrini bir tarafa brakarak, slam lkelerin ounda eitime ok az para - ortalama
milli gelirin % 'i ayrlmaktadr ve var olan farkn az-ok anlalabilir bir srede kapatlabilmesi iin bu miktar 4-5
katna karlmaldr (ki tespit UNESCO'nun verdii ve genelde Mslmanlarn yaad lkeleri ilgilendiren 1964
ylnda yaynlanan bir tespittir).
slam, Allah'a iman, namaz, cemaat, oru ve hac vastasyla, iinde insanlarn beraberce mcadele ettii, ac ve
mutluluk ektii ve belki btn insanlarn zenginlii lks ulalmaz fakat srarla meyil duyulduu bir hedefi olan
dayanma toplumunu yaratmak istedi. Ancak bugn (daha dorusu ksa bir sre nce) Mslman lkelerin oundaki
reel ve hlihazrda gerek resmi,
27
onun fakir kyl, kendi kendini adlandrm zenginler ve kendi lkelerinde yabanc olmu olan soysuz aydnlardan
ibarettir. Bununla beraber fakir ve cahil kyl slam' (belki anlamad halde) seviyor, zengin ikiyzl olarak slam'a
olan teslimiyeti ifade ediyor, aydn ise ona kar kaytsz kalyordu. Muhammed a.s. ise "ki eyden tiksiniyorum: bid
cahilden ve inanmayan limden" diyordu. Ey Allah'n Resul, senin tiksinecein daha ok ey var, hatta bir yabanc
bile u l atmak zorunda hissetmi kendini: "Eer Allah'n Resul imdi mezarndan kalkp takipilerinin kendi
dini ile neler yaptklarn grse mutlaka ok kzar ve buna katlanlar lanetlerdi". (kinci Dnya Sava arifesinde
yaynlanan islam Dnyasnn Bugn adl eserinde Lot-hrop Stodard).
Birka sene evvel Pakistan'da, Pakistan toplumunu skntya sokan baz sosyal ktlklerin kkn kazmak
maksadyla neri sunacak bir komisyon almalarn srdryordu. Hedefe alkol, fuhu, faiz (tefecilik) ve Pakistan
toplumunu byk madd ve manev zarara sokan baz gayr- slam adetler kondu. Daha sonra basn, bunu protesto
etmek maksadyla Karai'de ki genelev sahipleri orada alan kadnlarla birlikte, herhalde kendini slam Devleti olarak
ilan eden bir lkede beraber yaama hakkn talep ederek, gerek kk protesto mitingleri dzenlediklerini duyurdu.
Ve byle srayla devam edilebilir.
slam halklarnn yakn gereinin resmi belki tam deil, fakat yeterince sknt vericidir. Onlar ykacak kimselere
adeta yalvaran bu ac eyleri sayma ii sonsuza dek uzatlabilir. Her eye ramen slam'a inananlara bir teselli kald: Bu
durum slam'n uygulandndan deil onun dlanmasndan kaynaklanmaktadr. Onun varlndan deil, yokluundan
kaynaklanmaktadr. Bu teselli ise u mant devreye sokar: slam'n yokluu gerileme ve kemeke durumuna
getirdiyse eer, slam'n dn, slam halklarnn hayatnda yeni bir ruh ve yeni, daha aydnlk bir dnemi getirebilir
mi? Bu soru ne zaman sorulursa bir baka soruyu da beraberinde getirir: slam'n adal, onun hayatn yeni ve
deimi artlarnda tahrik etme (hareket ettirme), heyecanlandrma ve liderlik yapma yeteneine sahip olup
28
olmad sorunu. nk ok sk sk duyuyorsunuz: Bugn atom zamandr, slam eski bir zamana uygundu ve o zaman
iinde ilerleme saylrd v.s. Bu szde "atomik bak" bu tip konumalarn ska bavurulan bir gerekesidir.
slam'n adal hakknda yaplacak bir tartma genelle-nemez. slam'n yaanm ve bitmi mi, yoksa ada m
olduu sorusu onun emrettii ve yasaklad eylerin sorusudur. Mesela slam'n alkol yasa ve temizlik emrinin
ad olup olmad veya onun temel kavramlarnn tarih gelimenin yol ald akmn dnda kalp kalmad
sorulabilir.
slam'n temel kavramlarn zikrettiinizde insanlarn ou onun temel be farzn, daha ok slam'n be art olarak
bilenenleri akla getirir. Bu sebeple szde atom anda, onlarn adaln ana hatlaryla bir deerlendirelim.
slam'n ilk art Allah'a imandr. Atom anda dine kukuyla bakanlara, yeni an en otoriter habercisi olan Albert
Einste-in'n Allah'a inandn hatrlatrz. Mesela o, insanlk iin tm nemiyle birlikte, fizik ve evren konusunda btn
bildiklerinin Allah'a iman hususuyla badamadn dnmemiti... Konuyla alakal onun bir beyan yledir: "Her
dinin znde, hibir zaman tamamyla anlalmas mmkn olmayan, bizim yeteneklerimizin ancak onu en basit
ekilde kavrayabildii fakat kendini en yksek hikmet ve parlak gzellikle gsterdii bir varln mevhumu ve duygusu
vardr. Bu manada ben ok dindar bir insanm. Ebed hayatn gizemini kabul etmekle, var olan dnyann mucizev

11
mimar yapsn anlamak ve hissetmekle, doada kendini gsteren akln en ufak bir parasn huu iinde anlamaya
almakla yetiniyorum". Yani din tarihin balangcna ait, ateizm ise atom ana has bir ey deildir. Din ve ateizm
btn zamanlarda eit olarak bulunuyorlard.
Namaz sadece dua (ibadet) deildir. O, eskiden disiplin, birlik ve dayanma okuluydu ve yeniden bu olmaldr. O,
temizlik, alma, birlikteliktir. Pagan ran'n kaderini tayin eden Ka-disiye sava ncesinde, uzakta, dz ve sk
saflarda namaz klan Mslman askerlerini grnce Farsl komutan yanndakilere yle demitir: "te, askeri
tatbikattaki mer'in askerleri".
29
slam orucu, hedefleri eitli olan ar bir altrmadr. Bir eit ibadet olmakla beraber onun, mutlaka pedagojik, tbb
ve sosyal nemi vardr. slam toplumu onu hibir zaman, her bireyin ahs meselesi olarak grmedi ve bu farzn yerine
getirilmemesine sert tepki gsterirdi. Toplum oru tutulmamasn orucun hizmet etmesi gereken i kohezyonun
(birbirine bal olma) ihlali olarak dnmtr. O ayn zamanda zekt (fakirlere verilen vergi) iin psikolojik bir
hazrlktr nk a olmann ne demek olduunu bilmeyen Mslman yoktur. Hlbuki birok insan bu duygunun ne
demek olduunu kavramadan yaar ve lr.
Zekt sadaka deil, daha ok fakirlere verilmesi mecbur olan bir eit vergidir. Zekt prensibi, sadece sefaleti ortadan
kaldrmak iin deil, karlkl anlay ve gvenin olmad, gven ve anlayn en ar snava tabi tutulduu yerler iin
henz kefedilmemi fakat nemli imknlar iermektedir.
Hac, insanlarn, dnyada hayata geirilen en byk ve benzersiz toplantsdr. 1962 ylnda, resmi verilere gre hacca
68 lkeden 1.185.948 hac katlmtr. Bu benzersiz toplantnn potansiyel manev ve siyas imknlar ok az, neredeyse
hi deerlendirilmemitir. Hac, bu ayrma zamannda insan ve halklarn birbirine yaknlamas ve tanmas
bakmndan gl bir etken olabilir. Hac'da hkim olan manzara eitliktir. Ayn elbise ve ayn dnceleri tayan,
ortadan kaldrlabilecek her trl farkllklardan kurtulmu olarak milyonlarca insan, her zaman rya ve gerek arasnda
bulunduunu dndmz, ite insanlk kardelii ve eitliinin tekrar mmkn olmayan grnts. Veda haccnda
yapt byk konumasnda (632 yl civarnda) Muhammed a.s. dedi ki: "nsanlar, sizin bir tanrnz ve bir babanz
vardr. Hepiniz dem'den geliyorsunuz, dem ise topraktandr. Arab'n Arap olmayann zerinde, zencinin beyazn
zerinde ve beyazn zencinin zerinde hibir stnl yoktur. En iyiniz en ok iyilik yapannzdr". Allah'n resul,
insanlk eitliinin en yaln ve en samim ifadesinin rnei, bizim yaadmz XX. asrda bile ok gncel olan byk
kelimelerini ifade etmek iin daha iyi yer ve zaman tespit edebilir miydi?
Mslman halklarnn kader annda, slam'n bu ve benzer
30
mesajlarnn geerliini kaybetmi olduunu kabul etmelerinin imkn yoktur. Onlar, insanlara ve halklara dn olduu
gibi bugn de lazmdr.
slam dnyasnn her tarafnda yeni iradenin ortaya kt grlr, nk bugnk hareket ve aray, geici
yalpalamaya, sapmalara, yenilgilere ve bakalarnn sebep olduklar dier olaylara ramen, ok uzun kriz ve gerileme
dnemi uyku ve durgunluundan baka her eye benzemektedir.
slam dncesinin yol gsterecei ve slam lkelerinin olaand doal kaynaklarnn da madd kaynak verecei bu
irade, yaklaan slamyeniden dou gnlerinde dnyay bir daha kendine hayran brakacaktr.
Bu yeniden doua katlmas iin her Mslman davetlidir.
Eyll 1967
31
MSLMAN KADIN - KADIN VE ANNE (slam'daki Kadn Meselesinin Aratrlmasnda Bir Katk)
slam hakknda daha ok yanl dnce vardr. Onlardan biri Mslman kadnla ve onun slam toplumundaki yeri ile
alakaldr. Bu konu hakknda tartrken Avrupal size, Mslman kadnn sadece ev hayatna snrlandrld, yeteri
kadar bamsz-lamad (onun bamszlk anlay her eyden evvel kadnn ev dnda almasn kast eder),
poligami ve benzeri hususlarda itirazda bulunacaktr. Eer o ayn zamanda Hristiyan bak asna sahip ise mutlaka
slam'n cinsel hayat ile ilgili tavryla beraber slam'n bir hak olarak tand boanma kurumu ile alakal itirazlarn ve
bunlara katlmadna dair fikrini dile getirecektir.
Biz bu ve buna benzer eletirilerden dolay kendimizi savunmayz. Dierleri ile birlikte bunlar, sadece hayatn baz
nemli meselelerinde slam'n anlaynn Avrupal anlaytan farkl olduunu gstermektedir. Muhatabnza, sizin de
Mslman ailesi ve toplumunda mevcut olan Mslman kadnn durumundan honut olmadnz anlatnz, ancak bu
honutsuzluk bunun Avrupai olmadndan deil, aksine yeteri kadar slam olmadndan dolaydr.
slam dnyasnda rastladmz her eyin ayn zamanda slam olduu, daha dorusu Kur'an-1 Kerim'in prensiplerine
dayal olduunu dnmekten daha byk bir hata olamaz. Bu durum, Mslman kadn sz konusu olduu zaman daha
da geerlidir. eriat'n tek olmasna ramen, Marib'ten Yakn ve Ortadou'ya, oradan da Pakistan'dan Endonezya'ya
kadar asrlar boyu Mslman kadnn durumu ok nemli farkllklar tayordu ve bugn de farkllk arz ediyor. Mesela
Suriye ve Filistin'de yaayan Mslman kadn camiye gitme hakk gibi bir temel hak iin
33
mcadele ederken, bugn, eriatn tavizsiz uygulanmas bakmndan en orijinal slam lkesi olan Pakistan'da
Mslman kadn Devlet Bakan aday olabilmektedir (1965 ylndaki seimlerde Fatima Cinnah), Cezayir'de ise slam

12
parolas altnda ve Avrupa'nn siyas ve manev stnlne kar yrtlen bir savata ok sayda Mslman kadn
savamtr.
Bugn Mslman kadnn gerek durumu bir taraftan eriatn, dier taraftan mevcut bulunan artlar, gelenekler, zevkler
ve ortamn ahlak anlaylarn karlkl etkileimin sonucudur. Mesela baz blgelerde kadnn yznn rtnmesi
(pee) olay bilinmeyen bir hadise iken, baka blgelerde bu uygulama dogma mertebesine ykseltilmi ve adeta din
savunulur gibi savunulmaktadr. Ancak Mslman kadnn Muhammed a.s. zamannda pee takmadn kesin olarak
biliyoruz. Bu deti ilk defa kadn modas olarak Harun er- Reid'in vey kz kardei olan Uleyya uygulamtr. Bir
moda uygulamasnn slam'n bir parasna nasl kolayca dntn aratrmak ilgin olurdu fakat bir ey neredeyse
kesindir ki o da Uleyya'nn, eriata ahs kat-klaryapmakgibi ahlakdonanma sahip olmaddr. Cinsiyetlerin kati bir
ekilde ayrlmas olay yaygn olarak ancak X. asrn sonunda ortaya kt, yani slam'n kndan 250 yl sonra, harem
sistemi ise Bizansllardan alnm ve ancak II. Velid iktidarnda yerlemitir (Baknz Philip Hitti, Araplar Tarihi, sayfa
307). Her halkarda dolayl kaynaklarn etkisi yeterince gl olduu slam'n erken dneminde, kadn erkek
ilikilerinde daha doal, daha basit ve buradan hareketle de daha ahlak bir uygulama sz konusuydu. Zikredilen Hitti
diyor ki: "Erken Abbas hkimiyeti esnasnda kadn Emev kz kardeinin sahip olduu zgrlklerin aynsna sahipti...
Sadece, erken dnemde yksek ortamlarda bulunan, nde gelmi ve devlet ilerinde nemli lde etkili olmu
kadnlar deil, edebiyatta erkeklerle yar iinde olan, iir yazan, savaa katlan ve komutanlk yapan arap kzlar
hakknda okuyoruz., v.s. (Hitti, ayn eser).
Kadnn durumu sadece slam dnyasnda deil genelde de, onun durumunu dzenleyen kanuna ancak snrl lde
baldr. Burada gelenek, genel kltr ve ahlak seviyesi ve kadnn
34
eitimi nemli rol oynamaktadr. Birbirine yakn hukuk anlay olan ngiltere, Amerika ve skandinav lkelerinde,
genel olarak ngiliz, amerikan veya skandinav hayat tarz olarak tarif edilen sebeplerden dolay kadnn toplum iinde
ve ailede bulunduu konum itibaryla nemli farkllklar sz konusudur. slam tektir. Ancak, onu tayan ve
gerekletiren geri kalm veya ileri toplum, salkl veya k iinde olan nesil sebebiyle onun uygulamas da farkl
olacaktr. slam kendi kaynaklarnda yazlm olan eydir, ancak hayat uygulamas olarak slam, ayn zamanda, slam
prensiplere dayanarak, aklmz ve kalplerimizin gerekletirebildii ve bizim olmas istediimiz eydir de. Bu sebeple,
slami prensiplerinden hareketle biz gelecekte Mslman kadn, hem onun insan erefine uygun olacak hem de slam
yeniden douun ihtiyac olan bir konuma sokabiliriz.
slam' dier birok dinden ve zellikle de Hristiyanlktan ayran nokta anti erotizm olarak ifade edilebilecek olgudur.
Kur'an- Kerim birok yerinde, artc dorudanlkla kadn-er-kek ilikilerinden, temizlie, hijyene ve lle olan
ihtiyacnn altn izerek- bahsederek adeta halk iin bir eit tbb kitap vazifesini grmektedir. Kur'an'da
gzelletirilmi hipokrizler yoktur, ancak ok sayda basit ve yaln gerekler vardr.
Kimilerinin Kur'an'dan baz ayetler ve Muhammed a.s.'n hayatndan baz rnekler de zikrederek slam ve Muhammed
a.s.'n zel hayatla alakal olan tavrndan dolay saldrmalarna sebep budur.
Bu sulamalardan slam' savunmak gerekli deildir. Aksine, aka sylemek gerekir ki: slam zel hayat yok
saymamaktadr. O doal hayatn, sevginin mutluluun taraftardr tpk bir taraftan salk, temizlik, g, cesaret,
mcadele ve zenginlik taraftar ve ar zhd (btn dnyevi zevklerden vazgemek) ve azgnln aleyhtar olduu
gibi. slam insan iin, "uhrev" olanlarn yannda "dnyevi" meyveleri de ister ve az nce ibadet esnasnda balanm
olan ellerinin, daha sonra hayatn mutluluk verici eylere de uzanmasna izin vermektedir. slam ahlak ne yasak
eylerin neler olduunu retmek, ne de "susuzluumuzu giderecek btn sular kuatan duvar" olmak istemez. Bizden
istedii tek ey "snrlar gemememiz" (Kur'an'da ok sk
35
bulunan kavram), mutluluk ve elencelerin salkl ve temiz olmasn, kadnlara gelince de onlara "azgnlar gibi deil
iffetli kocalar olarak yaklamamz" istemektedir (Nisa, 34).
slam arzularn yok edilmesi deil, kontrol edilmesini ister. Seksin boulmasn deil, seks disiplini talep eder. slam'a
gre doann olduu yerde eytan deil Allah ve Onun eseri vardr.
Bu sebeple slam, sadece ibadet, fedakrlk, tevbe (itiraf), zhd, iyilik ve sevgi kavramlaryla ifade edilemez. Beden,
iktidar, mcadele, adalet, salk, ilim, dl ve g kavramlarnn kullanlmas kanlmaz bir ihtiyatr. Fakat slam'
hakikaten anlamak, bu kavramlar, bat medeniyeti insannn duyduu ve anladndan farkl ekilde kavramak da
arttr.
Abdest basit bir ykanma ve zekt da sadaka (batda tercme edildii ve anlald gibi) olmad gibi, slam'n bu
dnyay kabul etmesi ve benimsemesi de bat tarz bir materyalizm deildir. Bir din bu dnyay dzenlemeye davet
etmekle kendini at vakit, o zaman mcadele, refah ve g kavramlar, akn ve mutlak bir eyin zellii olan bir
eit ahlak mana kazanrlar.
Hayat kartln nermeyerek slam zel hayatn, zevkin hatta seksin, snrlar dhilinde kalmasn salamtr. Bu
slam toplumunun milyonlarca ynlar iin tek bir gerekti ve gerek olarak kald. Azgnlk ve arlk, sadece halkn
ok azn oluturan fakat edebiyatta dengesiz veya dlayc bir biimde yer alan yksek tabakalarda ve saraylarda vard
ve bu durum basit okuyucu nezdinde slam toplumlarnn genel ahlak durumlar ile alakal hatal bir tesir yaratabilir.
Ayn zamanda slam tarihi esnasnda pritenizm (yobazlk) ve ahlakszlktan da bahsedilmektedir. O durum eliki

13
deildir: Sk takip, sertlik ve pritenizm ezici ounluk olan normal insanlarn evlerinde, fuhu ise saraylarda
mevcuttu.
Bedenin, seks ve arzularn yok edilmesi iin ar talepler normal insann imknlar dndadr ve tam tersi bir sonuca;
baz eitlerinin batda grlmeye balayan seks seline gtrebilir. Kierkegaard, Hristiyanln antierotik duruu
sebebiyle cinsel problem yarattn sylyordu, Deni de Rugemont ise (Akn Mitleri) "erotiin, asrdan ara devaml
olarak normal insanlarn
36
talepleri ile atan, sadece Hristiyanlk normlar ve Hristiyan ahlakyla sarslan Avrupa'da karmakla sebebiyet
verdiini sylyordu". Aslnda, Avrupa toplumu ayn anda, ar antierotik olan Hristiyan ve "yaanmas gereken tek
ve biricik hayatn varlna inanan" materyalist, iki, birbirine kart olan ideolojinin etkisiyle geliiyordu. Hristiyanla
dayal olan alternatifin ulalmaz olduu ortaya kt iin, pratikte, bunun byle olduunun ne lde kabul edildiine
baklmakszn, ikinci (materyalist) dnce galip geldi. slam, dier birok meselede olduu gibi, cinsel hayat
hususunda da orta yolu aratrp buluyordu. O, olabilirlik felsefesi idi ve yle kald.
slam kadnn eitlii taraftar mdr?
Cevap, hem evet hem de hayr.
nsan olarak, ayn ve eit deerde olan bir ahs olarak, etik, ahlak ve insani mkellefiyetlerin yklenicisi olarak sz
konusu ise, evet.
Avrupa'da genel olarak anlalan eitliin, aile ve toplum iinde grevlerin ayniletirilmesi sz konusu ise, hayr.
stn veya aa olma meselesi sadece ayn tr (eit) eya iin sz konusu olabilir. Kadnlar ne daha uzun ne de daha
ksadr, onlar basit bir ifadeyle erkeklerden farkldrlar ve aralarnda basit bir kyaslama yapmak ile kim uzun kim
ksadr sorusu da devre d kalmaktadr. Kalp m akcier mi nemlidir sorusu abestir. Bu organlarn her biri kendi
fonksiyonunda vazgeilmezdir ve asl onlarn farkll, aralarndaki ilikilerde onlara ayr ayr deer vermektedir.
u cmleye dikkat edelim: Kur'an'a gre kadn ve erkein din grevleri tamamen ayndr. Kadn ve erkek iin, dinin
bilinen be temeli olan (kelime-i ehadet, namaz, oru, zekt ve hac) dan kaynaklanan grev ve sorumluluklarda hibir
fark yoktur. Kur'an'n kesin olarak ifade ettii veya susarak onaylad ahlak grevlerle alakal olan durum da ayndr.
Sorumluluk eittir, dolaysyla da deer eittir, nk her kanunda deer, sorumluluun temelidir.
Kadn ve erkek arasnda yaplan zek farkllklarn aratrmalar, bunun seviyeden ok, kalite farkll ile alakal
olduunu
37
ortaya koydu. Kadnlar, dikkat ve dorudan ezberleme hususlarnda yaplan testlerde daha iyi sonular elde ediyorlar.
Erkekler ise, saylar ve mekanik problemlerle alakal olan testlerde daha iyi sonular elde ediyorlar. Deha derecesindeki
zek rnekleri erkeklere mahsus olmakla beraber, kadnlar arasndaki geri zekllk durumu ise daha az grlmektedir.
Erkek zeks daha zgr ve daha ok d dnyaya dnk; kadnnki ise daha az zgr ve daha ok hayata, ahsiyete ve
duygusal olana meyillidir. Bu durum onlarn, hayatn ortaya k ve devam hakkndaki farkllklarndan
kaynaklanmaktadr. Kadn verimliliin, doumun, nesillerin sonsuz deiiminin semboldr. Bu, her eyden nemli
olan hayatn eitlerinde, arzu ve akln snrnn orannda, kadn dorudan aktrdr. Erkek burada sadece akn bir
izleyici veya ondan az daha fazla bir eydir. Burada kadn erkee deil, bir anne olarak ocuklarnn babasna kar
durmaktadr. Burada her ey, olmas gerektii ve olmak zorunda olduu gibidir. Bu ilk ilikilerde cinsler arasndaki
eitlik sorusu manaszdr ve onu tartmak da komik der.
Eer slam'da kadn meselesi varsa, bu meselenin zmnn ad da annedir. Kadnn bamszl ve eitlii adna bu
zm beenmeyenlere u cevab vermek gerekir: "slam, kadn aalam deil, siz anneyi aaladnz."
Aslnda kadn iin, her insan kanundan evvel, hatta slam'n kendisinden de evvel, stn ve ncelikli seim olarak
annelik kanununu doa tespit etmitir. slam ise, hayatn geliiminde bulunan insanlk merdiveninde doann
devamdr.
Demek ki anne grevinin kendisi aalayc deildir. Aksine, o kutsal ve akndr ancak insanlar onu alaltrlar.
Meyhanede garsonluk yapan veya hayvan besleyen bir kadnn yapt i karlnda emeklilik kazand, fakat ,
drt veya daha fazla ocuu dourup byten bir kadnn bu gerekten dolay hibir hak elde edemedii yolunda sama
rnekler vardr. Bir zamanlar, Roma ileri gelenleri, mstakbel anneye olan saygsnn bir ifadesi olarak, halktan olan
hamile kadnlarn yannda geerken eiliyorlard, XX. asrn istatistiklerinde ise anne "almayan kii" olarak
deerlendirilir, yani "dier almayan unsurlar aras-
38
na" konmutur. Kadn terzisi, kadn iekisi, balerin hatta manken okullar var, ancak niteliksiz iiler iin olmad
gibi anneler iin okullar mevcut deildir. yle bir hale geldik ki, genel eitim veren okullarda kzlar iin "annelik"
adnda konulacak bir dersin, byle bir tedbirin derhal eitimde cinsler arasndaki eitliin ihlali olarak
deerlendirilmesi kuvvetle muhtemeldir. Rahatlkla sylenebilir ki yeni ada annelik toplumsal olarak tannm
deildir, o dorudan ilgili kiilerin "zel iidir". Dalalet ve gnah apaktr. Herkes bunun farknda ve grmekte, fakat
her ey hi kimse grmyormu gibi devam etmektedir. Bu duruma nasl gelinmektedir?
Bu sefer cevap, yeni, ada toplumunun ekonomisinde sakldr. Son iki asr boyunca sel gibi yaylan sanayi, daha
fazla ve daha ucuz ellere ihtiya duyuyordu. Ve insanlk neslinin yarsn oluturan kadn ii ordusundan baka daha

14
fazla ve daha ucuz el nerede bulabilirdi ki? Bugn, kadnn toplam i gc iinde pay, Amerika'da % 32 (22.5
milyondan fazla), Almanya'da % 37, Japonya'da % 40 ve Sovyet Rusya Cumhuriyetlerinde ise neredeyse % 45 tir.
Yani eitsizlik sz konusu deildi. Menfaat ve daha ziyade sanayi medeniyetinin ruhu szkonusu olmutur.
Kadna diyorlard ki: "Anne olup ta ocuk bakman gereksizdir; hekim, gazeteci, i kadn, temsil kurumunun yesi
olmalsn." Ancak 22,5 milyon alan Amerikal kadndan, yaklak 30 milyon Rus ve 15 milyon alman kadndan % 2
den de az olan hekim, gazeteci ve sanat kadn sz konusudur. Kalan muazzam ksmnn ounluu, yani %95'ten
fazlas iftlik ve fabrikalarda ve burada makinenin bir ilavesi olarak gnde 7-8 saat ayn monoton hareketleri tekrar
edip dururken veya baz kurumlarn masa ba grevlerinde gnden gne biimsiz bir ii yaparken kendini bulur. Kendi
evinde ki kadn anne olmakla beraber, ayn zamanda bir e, daha sonra bir ekilde salk, a, pediyatrist, diyetisyen,
hijyenist, pedagog, ev btesinin ekonomisti, terzi, ieki ve dekoratrdr. Bazlar ona "ev mhendisi" derler.
Kadnn ne pahasna olursa olsun bamszln nerenlerin, kadn iinin fabrikada almas ev kadnn
almasndan daha yara-
39
tc ve daha az monoton olduu hususundaki bhtanlarn nasl gndemde tutabildikleri sorusu cevapsz kalmaktadr.
Bakalarna ait ocuklarn terbiyesini yapmak (retmen veya mrebbi-ye olarak) yaratc, kendi ocuklarn yetitirme
iinin ise aalayc, bktrc ve tannmayan (deeri anlalmayan) ev iinin sadece tali (nemsiz) bir paras olduu
konusunda birounun inanc vardr.
Kadn, siyas kariyerde de ayn eylerle karlat. Bugn amerikan kongresinde sadece 17 kadn oturmaktadr. 1964
ylnda yaplan ngiliz genel seimlerde muhafazakrlar arasnda sadece 4 kadn, ii partisinde ise aday olarak %5 idi.
1966 ylnda yaplan bir sonraki seimlerde ise, btn partilerin toplam 1.707 adayndan sadece 80, daha dorusu %5
ten az kadn vard.
Erkek ve kadnn durumuna gelince, sanayi ve genel olarak memuriyet alanndaki almalar, cinsler arasndaki
eitsizlie arpc rnekler tekil etmektedirler. Erkeklerle kyaslandnda, ngiltere 'de alan kadnlarn ortalama
kazanc % 59, Almanya'da % 63, Japonya'da ise sadece % 43'tr. alan bir kadn anlatyor: "Sabah saat altda
kalkyor, uykusunu alamam ocuklar uyandryor ve yediriyorum, mz de giydirip kree acele ediyor oradan da
ofisime gidiyorum. Burada leden sonra saat ikiye kadar kalyor, yine aceleyle kree gidiyorum, (oradan eve gidip
R.A.) le yemeini hazrlyor, amar ykyor, evi dzenliyor, ocuklarm yediriyor, ocuklarn amarlarn
ykyor, ocuklar yeniden yediriyor ve ykyor, dikilerini yapp t yapyorum. Bir senedir sinemaya gidemiyorum.
Tek arzum vardr; iyi uyku almak, zel hayatma gelince, var olmadm hissediyorum".
Kadn, sadece anne olarak yeri doldurulamaz ve mutlak deere sahiptir. Kadn anne olarak ykan hi kimse onun daha
fazla sayg grmesine ve nemine katkda bulunamaz, nk annelik hakk sadece dokunulamaz deil, ayn zamanda
insanln bildii en eski haktr.
Kadnn hibir eyle kyaslanamayan bu yetenee olan mkemmel yatknl, belki onu, baka biimsiz iler iin
beceriksiz klmaktadr. Daha ok kalp, igd, kr sevgi, lme ve her tr-
40
l skntya meydan okuyan aklsz srar gerektiren annelik grevi, hesaplk ve souk (duygusuz) deerlendirmeleri,
memuriyeti, cansz eyayla alakal olan ileri, kadnn baarl icra etmesini nerdeyse imknsz klar. Monoton almak
kadnn doasna aykrdr. Kadndan, hkim veya tank olmasn istemeyin. Onun ocuu ve sevdii kii asla sulu
olmayacak. Kur'an bunu fark etmekle insan olarak kadnn deerini dryor olmamakta, sadece bizim bazen
gremediimiz eyleri grmektedir.
Fakat anne iin sayg talep ederken ilk evvela onun kendi kendisine saygl olmasn talep edelim. ki, ve daha fazla
ocuk dourup byten bir kadn, mhendis, veteriner veya telefon santral memuru olarak alan dier kadnlarn bu
ilerine nazaran kendi annelik iini bazen daha az deerli grmyor mu? Toplumun tutumu onun byle dnceye
sahip olmasn zorla empoze eder ve bu dncesini destekler. Her annenin, mehur amerikan psikanalisti olan Profesr
Theodor Reik'in Cinslerin Duygusal Deikenlii adl eserinde zikrettii u gerei bilmesi gerekir. "Biz, erkeklerin
daha zeki ve birok alanda ok eit baarlar elde ettiklerini severek itiraf ediyoruz. Fakat biz kadnlara, ok daha
nemli bir ey verilmitir. Biz olmasaydk insanlk snerdi. Biz, dnyada ocuklarn var olmas, gelecek nesillerde de
hem erkek hem de kadnlarn varlklarn srdrmelerini salyoruz". Bilinen ilikide, alan kadn i ile ocuu bir
arada, hi kimse zarar grmeden yrtemez, fakat galiba ocuklarn zarar en fazladr, nk onlar, sevgi iin deil
para iin alan kimselere emanet edilmilerdir. ocuk sadece kendi ebeveyni iin ve kendi evinde ahsiyettir. Krete
o ou zaman, mrebbi-ye-memur iin sadece eyalar arasnda bir eydir. Kreler, anaokullar ve yurtlar ok az terbiye
eder ve yetitirir, bu kurumlar ocuklarn duygusal tarafn gelimemi ve bakmsz brakarak, onlar sadece "gzetir ve
korur". Byk Rousseau'nun yle yazdn hatrlyorum: "Hakikaten, birinin insan terbiye edebilmesi iin baba veya
insandan stn bir ey olmas gerekir. Ve siz byle bir grevi sakince para iin alan kimselere emanet ediyorsunuz".
Ve "Herkesi kendi hakik grevine mi dndrmek istiyorsunuz, o zaman annelerle ie balayn. Ortaya karaca-
m
nz deiim sizi hayrete drecek. Bu ilk sapknlktan btn ktlkler kar". (JJ. Rousseau: Emil).
Gen bir varlk olan ocua, doann temin ettii ve annesi ile ailesinin verebilecei scakl hibir toplum ve onun
zengin donanml kurumlar sunamaz. Bu manada nazilerin "ocuk iftlikleri" denemesinin neticeleri gz nnde
bulundurularak, Alman halknn elit tabakas buralarda yaratlp terbiye edilecekti. Kuzey tipli, sar sal erkekler,

15
seilmi kzlarla "iftletirilmi" ve bu "nikh" tan doan ocuklar bakm iin devlete emanet ediliyordu. Onlar hibir
zaman kendi ana-babasn tanmam, nk erkekler hemen, kadnlar ise doumdan sonra ayrlyordu. Mnih
niversite profesrlerinden ve mkemmel pediyater olan Theodor Helbige savatan hemen sonra ve bu yurtlarn
lavedilmesinden evvel onlardan bir grubunu muayene ettiinde bu ocuklarn ruhen ve fiziksel olarak geri kaldklar
sonucuna vard. yle bildirmektedir: "ou zaman onlarn yzleri gzel ve hemen hemen hepsi sar sal ve mavi
gzl idi. Fakat insan onlara yakndan baktnda, idiotun (geri zekl) zellii olan bo bak hemen fark ederdi. O
ocuklar hem ruhen hem de fiziksel geri kalmt". Resmi olmayan istatistiklere gre Almanya'da 11.000 byle ocuk
domutu. ocuklar ruhu ve terbiyeleri zerine aile ve anne- baba sevgisinin tesiri ile alakal olarak benzer sonulara
Amerikal psikolog Renne Spitz vard. Profesr Spitz hapishanelerde doan ocuklar ile zengin ailelerin konfor ve
hizmetilerle dolu evlerinde doan ocuklar gzlemlemi ve aralarnda kyaslama yapmtr. Anne ve babalarnn ok
megul olmalar ve onlara ilgi gsteremedikleri iin hizmetilere emanet ettiklerinden dolay zengin aile ocuklar,
hapishanelerde doan fakat annelerinin yannda byyen ocuklardan daha ileri olmadklar sonucuna vard.
Genliin ada problemleri zde, zlmemi statden ve anne ile ailenin toplumdaki tannmayan rollerinden
kaynaklanmaktadr.
Kadn annelik ile ev dndaki alma meselesini bir arada yrtebilir mi? Bir an iin de olsa duygusal sorunlar bir
tarafa brakarak, bu meselenin sadece teknik tarafn deerlendirelim.
42
ocuunun yan bitirmesine kadarki srede annesinin ondan ayrlmamas gerektii hususunda ki talepte hekimler
ve sosyologlar hemfikirdir. Bu, ocuun ancak annesiyle yaayabildii ve onun grevlerini bakalarnn stlenemedii
bir zaman dilimidir. Buna uygun olarak II. Dnya Sava sonrasnda hemen hemen btn lkelerde doum izninin
nemli lde uzatlmas sz konusu olmutur. Galiba u anda en uzun doum iznini (2.5 sene) Macaristan ve
Amerika'daki (2 sene) kadnlar kullanmaktadrlar. Dier lkelerdeki daha ksa doum izinleri kesinlikle yeterli deildir
ve bu durum yalnzca o lkelerin yetersiz madd glerinin sonucudur. yllk doum izni tek doru olan zmdr.
Bilimde "toplumun basit biyolojik reprodksiyonu" olarak adlandrlan dourganln asgarisini temin etmek iin
kadnn en az ocuk dourmas gerekir. Bugnk gelimi lkelerde optimum saylan aile drt ocuklu olandr.
Tp, kadnn 20 ila 30 yalar arasnda doum yapmasnn en uygun olduunu iddia eder.
Son tespitten ortaya kmaktadr ki kadnn, bulua erdikten hemen sonra /20 ya/, ortalama 10 yl sren ve bu
esnada her trl aile d almay dlayan annelik dnemine girmesi gerektiidir. Acaba, 30 yanda ve 3 ila 10
yanda ocuu olan bir anne ev dndaki kariyerini balatmas gerekli midir? Hadiselerin ounda, ak ve belirli
saylabilecek cevab pratiin kendisi verecektir.
Burada, i grevlerinin ounda erkeklerin yerini baaryla dolduran ve hatta baz durumlarda onlardan dahi baarl
olan milyonlarca kadn eli olmakszn, bugnk ou lkelerde bulunan sanayinin hayal bile edilemeyecei itiraz
yaplabilir. Bir sabah, her iiden biri ebed olarak evde kald takdirde amerikan ekonomisi ne olur? Kadnlarn
almas, zengin ve gelimi lkelerin hzl gelimelerine nemli katklarda bulunmad m?
Bu karmak soruya cevap vermeye almak, bu makalenin amacn nemli lde aar. Bu cevaba kk bir katk
olarak, en ok kadn ii istihdam eden gelimi lkelerinin ayn zamanda
43
korkun derecede israf ettiklerini ifade edelim. Birisi, bizim medeniyetimiz "tketim medeniyeti" adn verdi. Mesela
Amerikan ekonomistleri, korkun seviyede yaylm ve patlamayla sonulanabilecek, nimetlerin imdiye kadar
grlmemi derecede verimsiz tketilmesi hususunda milletini ikaz ediyorlar. Gelimi lkeler sadece kozmetik rnler
iin ylda 15 milyar dolar harcamaktadrlar. "Newsweek" dergisinin tespitlerine gre Amerika'da tketilen ahs
rnlerin 2/5'i lks iin tketilmektedir. Amerika'nn muazzam byklkteki reklm mekanizmas, ou zaman acayip
rnler iin ylda 14 milyar dolar harcamaktadrlar. Bir ekonomist, youn ekilde reklm edilen 100 rnden 8o'ninin
ksa bir sre sonra faydasz ve manasz olarak unutulduunu iddia eder. Bugnk dnya sadece bir sene iinde
silahlanma iin 200 milyar dolar harcamaktadr. Bu rakamlarn toplam, btn dnya lkelerindeki kadnlarn
almasndan elde edilen deeri nemli lde amaktadr. Yani, eer milli ekonomi iinde verimli olmayan baz
giderleri ksarsak ve bylece daha salkl, daha iyi ve daha fazla ruha sahip bir gen nesil elde ederiz ki bu kukusuz
iyi bir i olmu olur. Bylelikle sadece milletin gerek zenginlii byyebilir.
Var olan ekonomi derecesinde, belli bir tasarruf ve retimin daha akll bir ekilde yaplanmas bile, zm iin nemli
anslar sunmaktadr. Ancak biz, yakn zamanda sadece kadnlarn ve erkeklerin ok byk ounluunun almasn
gereksiz klabilecek, daha dorusu imdiki artlarda bizim iin kavranlmayacak bir ekilde alma gnnn
ksalmasna sebep olabilecek otomasyon devri'nin arifesindeyiz.
Ancak sylenilen btn bunlar hi kimse, kadnn ada ekonomi ve kamu hayatndan tamamen dlanmas olarak
alg-lamamaldr. slam kaynaklarnda, kadnn ev dndaki almasn ve faaliyetini dorudan men edecek
hkmlerin olmadn ifade etmek gerekir. Kadnn mal varlnn nikhtaki bamszl, kazand veya miras olarak
devrald zerinde istedii ekilde tasarrufta bulunma hakk ile alakal olarak eriatn ak hkmleri, kadnn
bamsz bir ekilde retme hakkna ynelik izafi bir iaret saylabilir. Ayrca, eitli dnemlerde, Mslman
44
kadnn savalara ve edebiyat almalarna katldna dair gvenilir tarihi deliller vardr. Ve "ok yapabilen az da
yapabilir".

16
Baz durumlarda, kadnn istihdam edilmesi meselesi kanlmaz veya gerekeli olarak karmza kar:
- Kadnn ei yoktur, dolaysyla da ocuklarnn veya anne-babasnn iaesini salamaktadr;
- Kadnn ocuklar yok veya onlar bytmtr, bylece zamann ev dnda faydal ilerde kullanabilir;
- Kadnlarn doal olarak daha uygun ve daha yetenekli olduklar iler iin;
- Sava ve genel olarak olaanst hallerde. (1940 senesinde cepheye giden ngiliz erkeklerin bo braktklar yerleri
arkalarna giden milyon ngiliz yetenekli kadn doldurmu olmasayd sava nasl sonulanacakt bir soru iaretidir.)
Bu sorunun cevab ne olursa olsun, slam anlay, annelik duygusu ve ocuklarn kurban olmamalarn talep eder.
slam dnyas batdan, alma ve organizasyon anlayn, bilimsel alma metodu ve tekniini almaldr, fakat i
hayat, hayat felsefesi, ahlak anlay ve aile hayat ile alakal Avrupa rnek tekil etmemektedir. Baz durumlarda
Avrupal hayat tarz, nasl yaanmamas gerektiinin rneidir.
Avrupa bilim ve tekniin inanlmaz baarlar elde ettii zamanda, batda hkim olan felsefe pesimisttir. O, hayatn
kmaz-l ve samal hakknda konuur. Hayatn belli artlar Avrupal aileyi tahrip etmektedir. Tahrip edilen
Avrupal aile, iinde her eyin anlamsz olmaya balad sanlan belli manev iklim yaratmaya devam etmektedir.
te baz arpc tespit ve veriler:
1920 senesinden itibaren sve'te boanmalarn says drde katlad. skandinav lkelerinde her yedinci nikh boanma
ile sonulanmaktadr. Boanma durumlarnn % so'sinde boanma sebebi aldatmadr.
1960 senesinde Kaliforniya'da toplam nikh saysnn yars boanma ile sonulanmtr. Son nfus saymna gre
ABD'de 21 milyondan fazla bekr, dul ve boanm kadn vardr. Dr. Ayrin Coselin (Psikiyatr) amerikan kadnlarnn
toplumsal ve i sahala-
45
rndaki istihdam sonucunda, amerikan erkeklerinin k hakknda haber vermektedir. "Biz, erkeksi kadn ve
kadnms erkeklerin oluturduu toplum yapsna doru gidiyoruz". ok sayda yetkin bilim adam, ada toplumda,
ak yozlama zellikleri olan ve son raddede her iki cinsiyetin de zararda olaca cinsiyetlerin yaknlamas ve
rollerinin birbirine karmas srecinin devam ettiine dair hemfikirdir.
Amerikal psikologlar Abram Kardiner ve Kermit Menhlinger, birbirinden bamsz olarak altklar halde, bugnk
meden dnyada kadnlarn cinsel soukluk ve erkeklerin de iktidarszlk vakalarnn, hibir zaman olmad kadar
yaygnlatnn sonucuna vardlar. Kardiner'e gre "Bu cinsel bozukluklarnn en byk sebebi kadn ve erkein
rollerinin deimesidir".
Zikredilen Amerikal psikanalisti Theodor Reik ise, Amerikan tarz denilen hayata zg olarak kadnn her geen gn
daha fazla plaklamas, yava yava erkein cinsel iktidarn azaltmak ve bylece her trl sapkla yol amakla
sonulanmaktadr" diye iddia eder.
Profesr B. Jazzo, Fransz lise talebeleri arasnda yaplan bir anket hakknda konuurken unlar ifade eder: "ok
sayda deiik cevaplar vard. Kzlarn byk ounluu, hayatnn amac olarak bamszlk ve rahat yaam tespit etti.
Onlar arasnda ok az sayda kimse aile taraftar olduunu beyan etti". (1960 ylnda Bonn'da yaplan Uluslararas XVI.
Psikoloji Kongresi'nde sunduu bildiriden alnmtr). ok sayda lke, her geen gn azalan doumlar sebebiyle nfus
artnn azalmas sonucunda yal millet kategorisine dt. 1951 senesi, ekoslovakya'da yeni doum itibaryla facia
bir sene olarak tespit edildi. Ancak nfus art azalmaya devam etti ve 1966 ylna gelindiinde 1951 ylna nazaran
yar yarya dt. Benzer bir durum iki sava arasnda Fransa'da mevcuttu, bugn ise durum biraz daha iyidir.
Be skandinav lkesi parlamento yelerinden oluan Nord Danma Kurulu, yakn bir zaman evvel, aile krizi
karsnda, aile hukukunda deiiklikler nermeyi deerlendiriyordu. Bu teklife gre gelecekte nikh taraftarlarndan
birinin aldatmas, dorudan boanma hakkn gerektirmez, daha da ilginci, nikhtaki
46
aldatmay bir ekilde onaylamasnn bu teklifin, aslnda aile kurumunun kurtuluu iin yaplyor olmasdr(!?). Ayn
zamanda sve ve Norve aydnlarnn ciddi toplantlarnda, nikh taraftarlarndan birinin istedii anda zgrce
boanabilmesi, her iki cinsiyet iin genelevlerin almas v.s. tartlmaktadr. k, bir cehennemden daha da derin bir
cehenneme dalnmakta aranmaktadr. Fakat bu istikamette k yoktur.
Bu ar durum absrt dram yazarlar olan ve gnmz insannn ahlak ve manev istikametsizliini btn boyutlaryla
resmeden Beckett, onescu, Adam, Camus'un eserlerinde yer bulur. Bizde de gsterilen Virginia Woolf tan Kim Korkar
adl eserde, mehur ada drama yazar Albee, ada ailenin dramn, gerek "aile cehennemini" ortaya koyarak,
Simone de Bouvoire'nin de ifade ettii gibi "O kadar sk rastlanlan bir olgu ki artk normal olarak kabul edilir ve fark
bile edilmemekte, hlbuki bu bizim toplumumuzun en byk felaketidir", demektedir.
Btn bunlar sadece birer hattr ve topluca deerlendirildiinde, Herbert Marcuse'nin de ksa bir sre evvel "bir dnya
gecesinin gece yars" olarak tarif ettii gibi, bir dnyann genel manev durumunu tasvir edebilir.
slam kendi yeniden douuna doru yol almaktadr. Bu sebeple ne kadar zengin ve gl olursa olsun, yalanm ve
kaybolmu bir dnya, ona rnek olamaz.
slam'daki poligami hakknda birka kelime sylemek gerekirse:
slam toplumunun pratik hayatnda ok kk ve episodik (olay, blm, serven) neme sahip olan bu meseleden
dolay galiba btn slam dndaki dnya endie iindedir.
Avrupallar tarafndan poligaminin knanmas ayrca olaand bir iki yzlk durumudur. slam lkelerinde mevcut
olan bin nikhtan bir tanesi poligamidir. Batda yaplan anonim anketler ise tam tersi bir tablo ortaya koymaktadr: Bin

17
erkekten sadece bir tanesi verdii iffetlik szne sadk kalmtr. Avrupa ekl monogami ile yetinmektedir. Amerikal
yazar Irwing Wallace Yirmi Yedi Kadn adl eserinde, Amerikan toplumunda var olan kitlesel gizli poligami hakknda
deerlendirmeler yapar. Kitap,
47
Amerika'da bu hadisenin bilimsel olarak ele alnmas sonucunda varlan tespitlere dayanmaktadr.
Allah bir erkek ve bir kadn yaratt ve doada cinsiyetlerin bu i:i ilikisi anlalmaz bir biimde devam etti. Sadece
olaanst d hadiseler bu ilikiyi geici olarak bozabilir. Buradan tek eli ailenin doal aile biimi olduu ortaya
kar.
Kadn ve erkein, ortak yaama biiminin aka geri bir ifadesi olan poligamiye Kur'an neden izin verdi?
Byk ihtimalle gerek cevap udur: nk zinay kesin olarak yasaklad veya Avrupa tipi ekl (yani yalan)
monogami ile yetinemedii iindir.
Yani burada mesele poligami ve monogami aile seimi meselesi deildir. Seim, slam toplumunda ok az rastlanan ve
ak olan poligami ve batdaki yaygn fakat gizli poligami arasndadr. Eer poligami ortadan kaldrlmak istenirse,
slam dnyasnda bunu tek bir fetva ile yapmak mmkndr. Fakat gayr- resm ve meru grlmeyen Avrupa tipi
poligamisi hibir ekilde ortadan kaldrlamaz nk gemite ve bugn o bir hayat tarznn paras haline gelmi ve
ancak toplumla beraber yok olabilecektir.
Gizli veya ak poligami meselesi ok karmaktr, ancak en azndan slam'a gre, yeniden dou ve ilerlemenin hz ve
g kazanmasyla orantl olarak ok elilik olay daha fazla snrlandrlacaktr. Afganve Abduh'un talebesi ve
slamyeniden douun taraftar olan byk lim Kasm Amin, daha bu asrn banda, eserlerinin birinde poligamiyi
sert bir ekilde eletirmi ve bylece yeni neslin bu meseleyle alakal olan tavrn bir lde ortaya koymutur. Bugn
Pakistan, ran ve Msr'da erkek ancak mahkeme kararyla ve ilk einin izni sonucunda, ikinci bir evlilii yapabilir.
Kadna sorulan poligaminin vay haline!
yle grnmektedir ki bu manada erkeklerin gzden kardklarn eitimli Mslman kadnlar baarl bir ekilde
tamamlayacaklardr.
Bugn slam toplumlar kendilerini bulma mcadelesini vermekte ve sonu olmayan birok sorunu zmeye
almaktadrlar. Bu mcadelede zaferler de var yenilgiler de. Ancak gittike daha ok zafer ve daha az yenilgi olmas
iin, slam dnyasnn
48
yarsn oluturan Mslman kadnnn eli, kalbi ve aklyla bu mcadeleye katkda bulunmasna ihtiya vardr.
Mslman kadn yeni nesli dourmal, yetitirmeli ve ona, slam ve gelecee olan iman vermelidir.
O, ancak eitimli ve yetitirilmi olursa eitebilir ve yetitirebilecektir.
slam yeniden douun Mslman kadn iin yapaca kadar, Mslman kadn da yeniden dou iin o kadar ve daha
fazlasn yapacaktr.
(Ekim 1968)
49
KUR'AN'N 1400. YILDNM DOLAYISIYLA TEFEKKR
Bu sene, slam'n sayg grd dnyann her yerinde Kur'an- Kerim'in vahyinin balamasnn 1400. yldnm
kutland. Kendim iin bu yldnmn Kur'an' bir daha dikkat ederek okumakla idrak ettim. Okuyuculara bu Kur'an'la
olan yeniden "karlamam", elde ettiim baz tespitlerimi nakletmek ve bu sefer bana zellikle nemli grnen baz
yer ve fikirleri onlarla birlikte hatrlamak istiyorum.
slam hakkndaki genel kanaatlerin biri yledir: slam sadece inan deil daha fazlasdr. O, insann sadece zel
hayatn ve davranlarn deil toplumsal hayat da tamamyla kapsayan bir dindir". Temelde doru olan bu dnceyi,
kimin ortaya koyduu, nasl bir bilgi birikimi ve gerekelere sahip ve bu genel iddiaya nasl bir nem verdiine bal
olarak yazl metinlerde saysz deiik ekillerde ortaya konulmu ve gerekelendirilmi bulacaksnz. Burada bizim
iin nemli olan tanmlama, slam'n sadece inan olmad, onun insan hayatn btn ynleriyle kapsayan bir sistem
olduudur... v.s, son onyllarda (slam yeniden dou gittike daha fazla zikredilmeye baladktan sonra) artk salt
bilimsel bir tespitten fazla bir ey olmaya balad ve bu forml mcadeleci anlam kazanp Mslmanlarn, sadece
manev ve ahs deil ayn lde toplumsal ve siyas sorunlarnn zmn slam'da (yabanc ideolojilerinde deil)
aramalarn talep etmektedir.
slam'n her eyi btnyle kapsad hususundaki bu ilgin iddia hakknda tekrar dnerek kendime u soruyu
sordum: slam, daha dorusu onun ilk ve temel kayna olarak Kur'an, hangi ekilde evrenseldir?
Genliimde, bu sorunun cevabn ararken, Kur'an okuya-
51
rak, onun zellikle sosyal, siyas ve bilimsel, yani daha ok ve ncelikle din olmayan gerekleri aratryordum. inde
belli bilimsel gerekler, siyasal ve toplumsal hatta ekonomik sistemin iaretlerini bulacam hususundaki gl
inancm, bazen beni, Kur'an'da en azndan dorudan var olmayan eyleri bulmaya itiyordu. Daha sonra, ylar getike,
hayat benim baz tutumlarm dzeltiyordu ve ben, insan hayat ve kaderi bakmndan din ve ahlak gereklerin, aslnda
tek hakikat olduunu anlamaya baladm. nk -yle dnyordum- uzak olmas gerekmeyen bir gnde hepimizin i
ve a sahibi olacamz ve belki de az alarak ok eye sahip olacamza ramen mutlu ve mutmain olmayacamz
gryordum. Sadece kendimiz iin yaayarak ve sadece kendimizle megul olarak, karlkl ve birlikte yaamaya dair

18
din gerei unuttuumuz ve ret ettiimiz iin, yava yava ve ister istemez, yalnz yaayacak ve leceimiz, heyecann
yerini duygusuzluk ve can sknts, ibadet ile derin dncenin yerini ise hayat ve lmn manaszl hakkndaki
lanetin alaca kaytsz bir dnyay yaratacaz. Bireylerin madd refahnn tek bana gerek mutluluk ve sevin
getirmedii hususunu ayn ekilde ve eskiden beri btn byk dinlerin kurucular ve ahlaklar iddia ediyorlard. Fakat
ok yaygn ve genel olsa dahi, madd standardn, insan mutluluunun meselesini zmedii tamamen bugnn kefidir.
Bu, amzda, Amerika ve Avrupa'nn baz bolluk sahibi toplumlarnda "olan" bir gerektir. Tpk insan ile bir baka
insan arasndaki farkn, onlarn kendilerini nasl tanmladklarnda deil de hakikatte ne olduklarnda bulunduu gibi,
iki toplum arasndaki gerek fark da, onlarn nasl fonksiyon ifa ettiklerinde deil, o toplumlar oluturan insanlarda
bulunmaktadr. Onlarn gerek varlklar, onlarn her birini ayr ayr olarak tanmlayan ahlaklar, az veya ok
insanlklarnn seviyesi, ahsiyetleri ve vicdanlardr. Ad veya ahlaken km olan insanlardan oluan gruplardan
ideal toplumu ortaya karacak mucize reete veya dhice hazrlanm bir plan yoktur. yle bir toplum, kendini nasl
organize ettii veya zannettiine baklmakszn, kendi ahlaksz ahsiyetini ortaya koymak iin her frsat deerlendire-
52
ektir. nsan toplumunun dzeni her eyden evvel insan terbiyesi meselesi olarak durmaktadr.
Bu yl dnmnde Kur'an' bu dncelerle okuyordum.
Genliimde beni megul eden, beni dnyann btn devrimlerinin taraftar yapan btn o hukuki, toplumsal,
ekonomik, siyasal ve dier problemlerin gerek manadaki zmnn ancak veya hemen hemen sadece insann terbiye
edilmesiyle mmkn olabileceini kavramakla ruhumdaki sr zlm oldu: nsan hayatnn btn sorularna Kur'an
nasl cevap vermeyi baard? Birden, insan hayatnn btn somut sosyal ve siyasal sorunlarna ynelik veya hazr
zm veya doa ve doal hadiseler hakkndaki var olan gerekleri Kur'an'n iermedii ve iermemesi gerektiini
anladm. Kur'an, sadece insann dnyadaki kaderini ve durumunu tespit eden temel hakikatleri ihtiva eder ve etmelidir.
Bu hakikatler de din ve etik konusudur ve gelimilie bal olarak ortada bulunan sorulara nazaran bunlar insan
hayatnn deimezleridir ve onlar hibir ilerleme gereksiz ve alm yapamaz.
Bu temel hakikatler din ve btn lemlerin Yaratcs olduuna; her eyi bilen ve kerim olan, O'nun mahlku olan
insann varlna, ("Allah yoksa insan da yoktur"); insanla alakal her trl gdmlemeyi devre d brakan insan
hayatnn kendiliinden deerli olduuna; dnyadaki gc ve dnyadaki kanunlara yaknl ne olursa olsun, herkesin
kendi amelleri ile ilgili eit sorumluluk sahibi olacana, her insan iin, semesi ahlaken serbest olan iyi ve kt olmak
zere, iki yolun var olduuna; Allah'n mahlklar ve kardeler olarak insann dier insana ynelik tutumu ve btn
insanlarn yaamaya ve mutlu olmaya eit derecede hakk olduuna ilikindir.
Bu temel meseleler hakkndaki din ve ahlakn nemi ve tutumuna soru iareti koyabilecek hibir tartma, mantk veya
delil oyunu olamaz. Ancak ayn zamanda vahiy haricinde, dnya din vizyonuna ynelik kesin ve kararl tanklk
yapacak hibir bilgi younluu, tespit ve delil de bulunmamaktadr. Tehdit ve aclar pahasna ba dik ve doru kalmak
m, yoksa haysiyet ve eref denilen deerleri ayaklar altna almak pahasna konfor, kar ve
53
hayat korumak ikilemin cevabna -ki bu durum her insann gnlk hayatnda srekli olarak tekrarlanp durmakta-
dnyann btn bilimleri ve enstitleri bir sa teli mesafesi kadar yaknlat-ramamaktadr. nanmak veya inanmamak
sorunuyla olduu gibi bu ve benzer meselelerle kar karya kalan her insan tamamen yalnz bana kalmaktadr.
Sadece ve sadece Vahiy bu "yalnzl" datmaktadr. Cevap sadece orda bulunmaktadr. Bu sebeple vahiy sadece ok
kymetli bir ey deil o ayn zamanda en byk ve yeri doldurulamaz bilgidir.
nsan varlnn bu muazzam sorularna Kur'an'n cevab nasldr? fade ettiimiz ok sayda yce konu hakknda onun
tavr nedir? Bu makalenin hedefi Kur'an'n bu manada bilinmesine katkda bulunmaktr.
Allah'a iman, tek, iyi ve dil bir tanr hakkndaki uuru gelitirmek Kur'an'n ilk ve en nemli gereidir. Bu konuda
Kur'an en temiz ve en yce monoteizm rneidir:
"Dou da Bat da Allah'ndr. O halde nereye ynelirseniz ynelin (iyi bilin ki) Allah'n yz oradadr."(Bakara, 115).
"De ki iinizdekini ister gizleyin ister aa vurun; nk Allah zaten onu bilmektedir. O, gklerde olan da yerde olan
da bilir; nk Allah her eye gc yetendir." (A'li mran 99) "... Allah ise, sana kitab ve bilgelii indirmi ve sana
bilmediini retmitir. Sana Allah'n ltf (gerekten) ok byk olmutur." (Nisa, 113). "... O halde Allah'a ve
elilerine inann ve "" demeyin! (Bu konudaki yanl inanlarnza) son verin; (eer son verecek olursanz) sizin iin
daha iyi olur; nk Allah tek bir tanrdr..." (Nisa, 171). "Ayetlerimize inananlar sana geldiklerinde, (onlara) 'Size
selam olsun' de. Rabbiniz, sevgiyi kendine ilke edinmitir. u halde kim, bilmeden bir ktlk yaptktan sonra tvbe
edecek ve kendini dzeltecek olursa (ok iyi bilsin ki) O, ok balayan, ok mfik olandr." (En'am, 54). "Hani bir
zamanlar, brahim, babas Azer'e:'Sen, putlar tanr m ediniyorsun? O halde ben, seni ve halkn apak bir sapklk
iinde gryorum' demiti. te biz, inanc konusunda emin olmas iin, gklerin ve yerin hkmranln yle
gsteriyorduk: brahim gece olduunda, bir yldz grm ve ona: 'Bu, benim rabbimdir' demiti. Ancak yldz ba-
54
tnca da, o: 'Ben batanlar sevmem' demiti. Ay doarken grnce bu sefer de o: 'Bu, benim rabbimdir' demiti; ancak
ay da batnca, (bu durum karsnda) o: 'Andolsun ki, eer rabbim bana doru yolu gstermeyecek olursa, sapkla
denlerden olacam' demiti. Gnei doarken grnce de, o:'Bu, benim rabbimdir; nk bu onlardan daha
byktr.' demiti. Ancak gne de batnca, o zaman, o; 'Ey halkm! Ben, sizin, Allah'a komakta olduklarnzdan
uzam, nk ben, yzm, Allah'a kotuunuz btn ortaklar reddederek, gkleri ve yeri yaratan Allah'a evirmi

19
bulunuyorum ve ben, asla O'na ortak koanlardan deilim' diye haykrmt". (En'am, 74-79). "Kukusuz, Allah, taneyi
ve ekirdei yaran, lden diriyi, diriden de ly karandr. te Allah budur. O halde nasl olur da O'ndan yz
evirirsiniz? Sabah (gecenin karanlndan) yarp karan O'dur. O, geceyi dinlenme zaman, gne ile ay da hesap
ls klmtr; bu, ok gl olan ve ok iyi bilen (Allah'n) takdiridir. Karada ve denizde karanlklar bastrdnda
yolunuzu bulmanz iin yldzlar yaratan da O'dur. Kukusuz Biz, bilen bir toplum iin ayetlerimizi ayrntl bir
biimde aklam bulunuyoruz. Sizi tek bir nefisten vareden O'dur. (O, her biriniz iin, bu dnyada yaarken) bir
kalma yeri, (lrken de) bir dinlenme yeri (belirlemitir). Kukusuz Biz, anlayan bir toplum iin ayetlerimizi ayrntl
bir biimde aklam bulunuyoruz. Gkten su indiren O'dur. Biz, onunla her trl bitkiyi bitirdik. O bitkiden de
zerinde st ste binmi taneler karacamz bir yeillik ve hurma tomurcuundan da sk salkml hurmalar bitirdik.
(Biz yine o su ile) zm balar, nar ve zeytin baheleri yetitirdik, (btn bu bitkiler sudan meydana gelmeleri
bakmndan) birbirlerine benzerlerse de (tatlar bakmndan) birbirlerine hi benzemezler. O halde, hem meyve
verecekleri hem de meyveleri olgunlaaca zaman onlara bir bakn! Kukusuz btn bunlarda, inanacak bir toplum
iin ibretler vardr." (En'am, 95-99). "De kh'namazm da ibadetlerim de hayatm da lmm de lemlerin Rabbi olan ve
hibir orta bulunmayan Allah'a aittir." (En'am, 162). "Ne zaman bir ktlk yapsalar, 'Biz atalarmz bu ii yapar
bulduk ve Allah da bunu bize buyurdu' derler. De ki: 'Allah ktl buyurmaz. Allah hak-
55
knda bilmediiniz eyleri mi sylyorsunuz? De ki: 'Rabbim, adaleti buyurmutur'. Her secde ettiinizde, btn
varlnzla O'na ynelin ve iinizden gelerek, samimi bir biimde O'nu arn... (A'raf, 29-30). "Benim koruyucum,
bu kitab indiren Allah'tr. O'nun dnda ardklarnza gelince; onlar, ne size ne de kendilerine yardm edebilirler."
(A'raf, 196-197). "Allah sizi, hibir ey bilmez durumda iken, annelerinizin karnlarndan karmtr. Ama O,
kretmeniz iin, size, kulaklar, gzler ve kalpler bahsetmitir. Onlar, (ilah kanunlara) boyun emeleri sonucu gn
boluunda (yere dmeden uabilen) kular grmyorlar m? Onlar (orada yle dmekten) Allah'tan baka tutan
yoktur. Gerekten de bunda inananlar iin alnacak birok ders vardr. (Nahl, 78-79). "Kukusuz, Allah, adaletli
davranmay, iyilik yapmay ve yaknlara vermeyi buyurur.; her trl hayaszl, ktl ve zulm ise yasaklar. O,
dnp tanmanz iin size (bylece9 t verir. Anlama yaptnzda, Allah'a kar verdiiniz sz yerine getirin.
Allah' kendinize kefil gstermek suretiyle pekitirdiiniz yeminlerinizi ise asla bozmayn; gerekten de Allah,
yapmakta olduklarnz bilir." (Nahl, 90-91). "Allah'a verdiiniz sz az bir deer karlnda deitirmeyin! Eer
bilirseniz, Allah katndakiler sizin iin daha hayrldr. Sizin yannzdakiler tkenir. Allah'n katndakiler ise
tkenmez..." (Nahl, 95-96). "Gece ile gndz, gne ile ay O'nun (varlnn ve gcnn) delillerindendir. Gnee ve
aya sakn secde etmeyin! Eer siz, gerekten de Allah'a ibadet ediyorsanz, o taktirde, onlar yaratan Allah'a secde
edin!" (Fussilet, 37). "Sen, yeryzn kupkuru grrsn; ancak Biz, zerine su indirdiimiz zaman, hemen canlanverir
ve kabarr. te bu da Allah'n (varlnn) delillerindendir. te topra canlandran, kukusuz, lleri de diriltir; nk
O, her eye gc yetendir." (Fussilet, 39). "sonra (putlarnn) zerlerine yryp onlara sa eliyle kuvvetli bir darbe
indirmiti. (Durumdan haberdar olan halk) koarak onun yanna gelmilerdi ve (yaptklarndan dolay onu
sulamlard). Bunun zerine o da (onlara):'Siz, sizi de yaptklarnz da yaratan Allah olduu halde yine de kendi
ellerinizle yonttuklarnza m ibadet ediyorsunuz?' diyerek karlk vermiti. (Sfft, 93-96). "H-
56
kmdarlk elinde bulunan, kutlu olsun; nk O, sizi snamak ve bylece hanginizin daha iyi i yaptn (gstermek)
iin lm ve hayat yaratandr. O, gerekten de ok gl, ok balayc olandr." (Mlk, 1-2).
Tek, kadir-i mutlak ve iyi bir tanr anlayna bal bylesine ak kavramlara dayanan din ve iman da normal insann
akl ve kalbine ak, basit ve kabul edilebilirdir. Onlarn ierii Allah'n iradesini kabul etmek ve iyi iler yapmaktr:
"nananlara, Yahudilere, Hristiyanlara ve Sabitlere gelince; kukusuz ki, bunlardan her kim Allah'a ve ahiret gnne
inanr ve yararl i yaparsa, (iyi bilin ki), bunlarn ecirleri Allah katnda olacaktr, bunlara korku olmayacaktr, bunlar
zlmeyeceklerdir de." (Bakara, 62). "... Allah'tan bakas iin ibadet etmeyin (almayn), anaya, babaya, yaknlara,
yetimlere ve yoksullara iyilik yapn, insanlara gzel sz syleyin, namaz kln ve zekt verin". (Bakara, 83). "...
Hayrl ilerde birbirinizle yarn! Nerede olursanz olun, Allah sizi mutlaka bir araya getirecektir..." (Bakara, 148).
"Ey inananlar! (Allah'tan) glklere gs gererek ve namaz klarak yardm dileyin; nk Allah gs gerenlerle
beraberdir." (Bakara, 153). "Yzlerinizi Dou ve Bat tarafna evirmeniz asla erdemli olmak demek deildir, ama asl
erdemli olanlar; Allah'a, ahiret gnne, meleklere, kitaba ve peygamberlere iman edenler, sevmelerine ramen,
mallarn, yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere verenler ve klelerin (zgrlklerine
kavumalar iin harcayanlar), namaz klanlar, zekat verenler, sz verdiklerinde, szlerini yerine getirenler, zorda,
darda ve savata glklere gs gerenlerdir. te onlar, doru olanlar ve Allah bilincine varm olanlardr." (Bakara,
177). "Ey inananlar! inde hibir alveriin, hibir dostluun ve hibir efaatin olmayaca gn gelmeden nce, size
rzk olarak vermi olduklarmzdan (bakalar iin de) harcayn! nkr edenler, kendilerine yazk edenlerdir." (Bakara,
254). "Ey inananlar! Maln insanlara gsteri olsun diye harcayan, Allah'a ve ahiret gnne inanmayan kimsenin
(yapt) gibi, sadakalarnz (insanlarn) balarna kakarak ve (onlar) inciterek boa karmayn! (Gsteri iin sadaka
verenin) durumu, zerinde biraz
57
toprak bulunan bir kayann durumu gibidir: Nasl ki, zerine kuvvetli bir yamur dnce, onu (hibir ie yaramaz)
plak bir kaya haline getirirse, ayn ekilde (bu durumda olanlar) da yapm olduklar (hayrl ilerden) hibir (kazan)

20
elde edemezler..." (Bakara, 264). "mallarn Allah'n rzasn kazanmak ve kendilerini glendirmek iin harcayanlarn
durumu ise, bir tepe zerinde bulunan, kuvvetli yamur aldnda rnlerini iki kat veren, kuvvetli yamur almadnda
da ald az yamurla bile (rn vermeye devam eden) bir bahenin durumu gibidir..." (Bakara, 265). "Sevdiklerinizden
(bakalar iin de) harcamadka, erdeme asla ulaamazsnz..."(Ali mran, 92). "Ey inananlar! Szlemelerinizi yerine
getirin!... Erdemli davranma ve Allah bilincini canl tutma (takva) konusunda birbirinizle yardmlasn; ama gnah
ileme ve dmanlk etme konusunda birbirinizle yardm-lamayn. Allah bilincini iinizde canl tutunuz..." (Maide, 1-
2). "Ey inananlar! arap, kumar, tanrlar adna dikilen talar ve fal oklar ile gelecek hakknda kehanette bulunma
eytan ii birer pisliktir. O halde on(lardan) uzak durun ki kurtulua eresiniz." (Maide, 90). "De ki:' O halde gelin de
Allah'n size neleri haram kldn anlataym: O size,; kendisine herhangi bir eyi ortak komanz, annenize ve
babanza kt davranmanz, ocuklarnz alk korkusu ile ldrmenizi - (korkmanza gerek yoktur: nk) sizi de
onlar da besleyen Bizizdir- ak ya da gizli ktlklere yaklamanz ve -(meru mdafaa, idam hkmnn infaz,
sava v.b. durumlarda olduu gibi) hakl klan durumlar dnda- Allah'n kutsal kld cana kymanz haram klmtr.
te bunlar, Allah'n, aklnz kullanmanz iin, size koymu olduu yasaklardr. Ergenlik ana erimedike, yetimin
malna, onun lehine en iyi sonular verecek durumlar dnda dokunmayn! Adalet gerei, ly ve tarty tam olarak
gerekletirin! Bununla birlikte Biz, bir kimseye ancak gc orannda yk ykleriz. Gr belirttiiniz zaman,
yaknnz da olsa, yine de dil davrann..." En'am, 151-152). "Biz ona, iki gz, bir dit, iki dudak vermedik mi? Biz, ona,
(iyi ve kt olmak zere) iki yol gstermedik mi? Ama o sarp yokuu amay denemedi! Sarp yokuun ne olduunu sen
nereden bileceksin ki...? O, bir kleyi zgrlne
58
kavuturmak, ya da iddetli bir alk gnnde yakn olan bir yetimi veya yerlerde srnen bir yoksulu doyurmak ve
sonra da inananlardan, birbirlerine glklere gs germeyi ve sevmeyi tavsiye edenlerden olmaktr. te onlar (amel
defterleri) sa tarafndan verilenlerdir." (Beled, 8-16). "Gnee ve aydnlna; Onu izlediinde aya;Gnei karan
gndze; Onu rten gece-ye;Ge ve onu bina edene;Yere ve onu yayp deyene; Nefse ve o nefse fonksiyonlar
verene ve bylece ona ktlk duygusunu ve Allah bilincini alayana andolsun ki, nefsini arndrp ycelten kurtulua
erecek, onu alaltan ise kaybedecektir." (ems 1-10).
Din ahlaktr; onu hayata geirmek ise terbiyedir: "...Yine sana neyi harcayacaklarn soruyorlar. De ki: 'htiyatan
fazlasn'(balamay)"... (Bakara, 2i9).(l) "...Gzel bir sz ve balama, incitmeye yol aan bir sadakadan daha
hayrldr..." (Bakara, 263). "Rabbinizin balanmasn ve genilii gkler ve yer kadar olan cenneti (elde etmek iin)
birbirinizle yarn: o (cennet), bollukta ve darlkta (bakalar iin de) harcayan, fkelerini yenen ve insanlar affeden
muttakiler (Allah bilincini ilerinde canl tutanlar) iin hazrlanmtr. Allah iyilik yapanlar sever." (Ali mran 133-
134). "Ey inananlar! Glklere gs gerin, glklere gs germede birbirinizle yarn, (dmana kar her zaman)
hazrlkl ve uyank bulunun ve ilerinizde Allah bilincini her zaman canl tutun ki, kurtulua eresi-niz." (Ali mran,
200). "Yetimlere mallarn verin, (size ait olan) kt (mallar) (onlara ait olan) gzelleriyle deitirmeyin ve mallarn
mallarnza katarak yemeyin; nk bu ok byk bir gnahtr". (Nisa, 2). "Yetimlerin mallarn haksz yere yiyenler,
(aslnda) karnlarnda ateten baka bir ey yememektedirler; nk onlar, alev alev yanan bir atee gireceklerdir."
(Nisa, 10).
1- Yazar bu ayeti daha sonra da kutlanacaktr. Biz tercme ederken Trke yaplan meallerden stifade ettik ve grdk
kl Trke meallerde Arapa "afv" kelimesi genelde artan, fazlalk olarak tercme edilmitir. Fakat yazarn bunu
Bonaka meallerden ald in bu kelimeyi af, balama olarak almtr. Anladmz kadaryla yazar burada af, yani
balama kelimesine vurgu yapmaya almaktadr ve b sebeple biz bu aklamay yapmaya uygun bulduk.
59
"Hakikaten Allah, kendini beenenleri ve kibirlenenleri sevmez. Onlar cimrilik ederler, insanlara da cimri (olmalarn)
sylerler ve Allah'n kendilerine ltfndan verdiini gizlerler." (Nisa, 37). "...Gerekten O, byklk taslayanlar
sevmez" (Nahl, 23). "(Ey petgamber! Btn insanlar) rabbinin yoluna bilgelikle ve gzel bir tle ar ve onlarla en
gzel bir biimde tart; nk rab-bin, yolundan sapanlar da doru yolda olanlar da en iyi bilendir." (Nahl, 125).
"Sana kitaptan vahyolunan oku ve namaz kl; nk namaz, (insan) hayszlktan ve ktlkten alkoyar..." (Ankebut,
45). "lde ve tartda hile yapanlarn vay haline! Onlar, insanlardan bir ey lp alrken tam olarak alrlar. Ancak,
kendileri onlara bir ey lerlerken ya da tartarlarken eksik verirler. Onlar, byk bir gn, insanlarn; lemlerin
Rabbinin huzurunda duracaklar gn iin diriltileceklerini bilmiyorlar m?" (Mu-taffifn, 1-6).
Din, akln rn deil, fakat onunla atma iinde de deildir. lim ve bilgi, dini yarglamak ve ya onu tesis etme
imknna sahip deilse de, onu zenginletirebilir ve heyecanmz ile derin dnmemizin snrlarn kyaslanmayacak
derecede geniletebilirler:
"Gklerin ve yerin yaratlmasnda, gece ve gndzn birbiri ardndan gelmesinde; ayakta iken, otururken ve yatarken
Allah' anan, gklerin ve yerin yaratl hakknda derin derin dnen ve: 'Ey Rabbimiz! Sen btn bunlar anlamsz ve
amasz olarak bouna yaratmadn. Seni tenzih ederiz. O halde atein azabndan bizi koru!' diyen gnl erbab iin
deliller vardr." (Ali mran, 190-191). "Ey inananlar!. Sarho iken, ne dediinizi bilene, c-np iken de - yolcu olan
mstesna- gusledene kadar namaza yaklamayn". (Nisa, 43). "O halde ey inananlar! Allah'a ve elisine itaat edin ve
iittiiniz halde ondan yz evirmeyin ve iitmedikleri halde 'ittik' diyenler gibi olmayn! Gerekten de Allah katnda
yaratklarn en ktleri, akllarn kullanmayan sarlar ve dilsizlerdir..." (Enfal, 21-22). "Onlara de ki: 'grmeyenle

21
gren ya da karanlklarla aydnlk bir' olur mu"... ? (Ra'd; 16). "...Hi kimse yarn ne kazanacan ve nerede leceini
bilemez. Allah, gerekten ok iyi bilen, ok iyi haberdar olandr!" (Lok-
60
man, 34) "nsan grmez mi ki, biz onu meniden yarattk. Bir de bakyorsun ki, apak dman kesilmi. Kendi
yaratln unutarak bize kar misal getirmeye kalkyor ve: 'u rm kemikleri kim diriltecek?' diyor. De ki:
Onlar ilk defa yaratm olan diriltecek. nk O, her trl yaratmay gayet iyi bilir." (Yasin, 77-79). "nsanlar devenin
nasl yaratldna, bakmazlar m? Ge bakmyorlar m nasl ykseltilmi? Dalarn nasl dikildiine, bakmazlar m?
Yeryznn nasl yayldna bir bakmazlar m? O halde (Resulm), t ver. nk sen ancak t vericisin. Onlarn
zerinde bir zorba deilsin." (Gaiye, 17-22). "phesiz gklerin ve yerin yaratlmasnda, gece ile gndzn birbiri
peinden gelmesinde, insanlara fayda veren eylerle ykl olarak denizde yzp giden gemilerde, Allah'n gkten
indirip de l haldeki topra canlandrd suda, yeryznde her eit canly yaymasnda, rzgarlar ve yer ile gk
arasnda emre hazr bekleyen bulutlar ynlendirmesinde dnen bir toplum iin (Allah'n varln ve birliini
isbatlayan) birok deliller vardr." (Bakara 164)2 "(Kafirler) yeryznde hi gezmediler mi ki, kendilerinden
ncekilerin sonunun nasl olduunu grsnler!" (Yusuf, 109). "Yeri deyen, onda oturakl dalar ve rmaklar yaratan
ve orada btn meyvelerden ifter ifter yaratan O'dur. Geceyi de gndzn zerine O rtyor... Yeryznde birbirine
komu ktalar, zm balar, ekinler, bir kkten ve eitli kklerden dallanm hurma aalar vardr. Bunlarn hepsi bir
su ile sulanr. (Byle iken) yemilerinde onlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz. te bunlarda akllarn kullanan
bir toplum iin ibretler vardr." (Ra'd, 3-4). "Yerin bitirdiklerinden, insanlarn kendilerinden ve henz mahiyetini
bilmedikleri eylerden btn iftleri yaratan Allah' tebih ve takdis ederim. Gece de onlar iin bir ibret alametidir. Biz
ondan gndz syrp ekeriz de onlar karanlklara gmlrler. Gne, kendisi iin belirlenen yerde akar (dner). te
bu, aziz ve alim olan Allah'n takdiridir. Ay iin de birtakm menziller (yrngeler) tayin ettik. Nihayet o, eri hurma
dal gibi (hilal) olur da geri dner. Ne gne aya yetiebilir, ne de gece gndz geebilir. Her biri bir yrngede
yzerler." (Yasin, 36-40). u anda ortaya koyduumuz ayetlerde slam'n tabiatla olan
61
ba ve onun d dnyaya kar olan akl gze arpmaktadr. Kur'an Allah'a iman hakknda, sorumluluk ve adalet
hakknda, ancak ayn zamanda bizi kuatan yldzlar, Gne, karnca, ar, palmiye ve deve hakknda da konumaktadr.
Bu, eyalarn i ve doal sralanmasnda uurum bulunmayan dnya ile alakal slam'n tek ve benzeri olmayan resmini
ortaya koymaktadr. Belki bu durum, slam ahlaknn, sevgi ve merhamet yerine, daha ok hak ve adaleti ncelediinin
cevabdr:
"Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendini, ana-babanz ve akrabanz aleyhinde de olsa Allah iin ahitlik
eden kimseler olun. (Haklarnda ahitlik ettikleriniz) zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah onlara (sizden) daha yakndr.
Hislerinize uyup adaletten sapmayn, (ahitlii) eer, bker (doru ahitlik etmez), yahut ahidlik etmekten kanrsanz
(biliniz ki) Allah yaptklarnzdan haberdardr." (Nisa, 135). "Ey iman edenler! Allah iin hakk ayakta tutan, adaletle
ahitlik eden kimseler olun. Bir toplulua duyduunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun; bu, Allah
korkusuna daha ok yakan (bir davran) tr. Allah'a isyandan saknn. Allah yaptklarnz hak-kyle bilmektedir."
(Maide, 8). "...Ve eer hkm verirsen, aralarnda adaletle hkmet. Allah adil olanlar sever." (Maide, 42). "Eer ceza
verecekseniz, size yaplan ikencenin misliyle ceza verin. Ama sabrederseniz, elbette o, sabredenler iin daha
hayrldr." (Nahl, 126). "Ey Davud! Biz seni yeryznde halife yaptk. O halde insanlar arasnda adaletle hkmet.
Heva ve hevese uyma, sonra bu seni Allah'n yolundan saptrr. Dorusu Allah'n yolundan sapanlara, hesap gnn
unutmalarna karlk etin bir azap vardr." (Sd, 26).
Bu ahlak adaleti, sosyal adalet ve eitlik sahibi bir toplumu yaratma iin slam'n gayretinin temelidir. Aada
vereceimiz ayetler, slam'n gemiteki muazzam zaferleri ile gnmz Mslman toplumlarnn yenilgilerinin gerek
sebeplerini anlamamza yardmc olacaklardr. Eer Kur'an dzeni, israfszlk ve sefaletsizlik dzeni olarak
tanmlanacaksa, o zaman bugnk slam toplumlarnn ounda israf ve sefaletten baka bir ey grmediimizi itiraf
etmek zorundayz:
62
"Eer Allah'a ve hak ile batln ayrld gn, iki ordunun birbiri ile karlat gn (Bedir savanda) kulumuza
indirdiimize inanmsanz, bilin ki, ganimet olarak aldnz herhangi bir eyin bete biri Allah'a, Resulne, onun
akrabalarna yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir..." (Enfal, 41). "Sadakalar (zektlar) Allah'tan bir farz olarak ancak,
yoksullara, dknlere, (zekat toplayan) memurlara, gnlleri (slam'a) sndrlacak olanlara, (hrriyetlerini satn
almaya alan) klelere, borlulara, Allah yolunda alp cihad edenlere, yolcuya mahsustur..." (Tevbe, 60). "Allah
kiminize kiminizden daha bol rzk verdi. Bol rzk verilenler, rzklarn ellerinin altndakilere verip de bu hususta
kendilerini onlara eit klmazlar. Durum byle iken Allah'n nimetini inkr m ediyorlar?" (Nahl, 71). "De ki: Rabbimin
rahmet hazinesine eer siz sahip olsaydnz, harcanr korkusuyla kstka ksardnz. nsanolu da pek eli skdr!" (sra,
100). "inizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda g edenlere (mallarndan)
vermeyeceklerine yemin etmesinler; balasnlar; feragat gstersinler. Allah'n sizi balamasn arzulamaz
msnz...?" (Nur, 22). "Allah'n size rzk olarak verdiklerinden hayra sarfediniz, denildiinde, kafirler mminlere
dediler ki: Allah'n diledii takdirde doyuraca kimseleri biz mi doyuracaz..?" (Yasn, 47). "...nk Allah, kendini
beenip bbrlenen kimseleri sevmez. Onlar cimrilik edip insanlara da cimrilii emrederler..." (Hadd, 23-24). "Dini
yalanlayan grdn m? te o, yetimi itip kakar; Yoksulu doyurmaya tevik etmez. (Maun, 1-3). "O halde sen,

22
akrabaya, yoksula, yolda kalma hakkn ver. Allah'n rzasn isteyenler iin bu, en iyisidir. te onlar kurtulua
erenlerdir." (Rm, 38).
Karlkl yardmlama hakkndaki bu hkmler, toplumun zayf olanlarn haklar ile gl olanlarn vazifeleri son
ayetle (Rm, 38), st seviyeye karlm ve btn insanlarn eit olduklar ilkesiyle mkemmel uyum iindedirler.
Kur'an' a gre seilmi halk veya stn rk yoktur:
"nsanlar bir tek mmet idi. Sonra Allah, mjdeleyici ve uyarc olarak peygamberleri gnderdi. nsanlar arasnda,
anlamazla dtkleri hususlarda hkm vermeleri iin, onlarla be-
63
raber hak yolu gsteren kitaplar da gnderdi..." (Bakara, 213). "Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da
eini yaratan ve ikisinden birok erkekler ve kadnlar retip yayan Rab-binizden saknn..." (Nisa, 1). "Ey insanlar!
Dorusu biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk. Ve birbirinizle tanmanz iin sizi kavimlere ve kabilelere ayrdk.
Muhakkak ki Allah yannda en deerli olannz, O'ndan en ok korkannzdr..." (Hucurat, 13). "Sizden, hayra aran,
iyilii emredip ktl meneden bir topluluk bulunsun..." (Ali mran, 104).
nsanlarn eitlii meselesi kadn durumuyla ok yakndan alakaldr. Bu meselenin nemi daha az deildir, zira
bilindii gibi insanln yars kadnlardan olumaktadr. Eitliin kendisinden deil fakat belli bir pratik olarak ve
hayat tarz ve biim itibaryla birok eitleri slam bakmndan kabul edilemez bulunan Avrupaanlamda ki kadn
eitliini reddederek, Kur'an kendine ait olan kadn eitlii anlayn ilan eder. Bu eitlik her eyden evvel kadnn
insan olarak ayn deerde olduudur. Erkek ve kadn eit deerdedir fakat farkldrlar. Kur'an bu farkllklar silmek
istemedii gibi onlar ayakta tutmaya almaktadr ve ite Avrupa ve slam yolu arasndaki fark buradadr. Ancak eit
deer prensibi sz konusu olduunda Kur'an onu teyit etmekle kalmaz, kesin ve yanl anlamalara yer vermeyecek
ekilde ifadeler kullanarak koruma altna almaktadr:
"...Ben, erkek olsun kadn olsun -ki hep birbirinizdensiniz-iinizden, alan hibir kimsenin yaptn boa
karmayacam..." (Ali mran, 195). "... Erkeklerin de kazandklarndan nasipleri var, kadnlarn da kazandklarndan
nasipleri var..." (Nisa, 32). "Mmin erkeklerle mmin kadnlar da birbirlerinin velileridir. Onlar iyilii emreder,
ktlkten alkorlar... Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebedi kalmak zere altndan rmaklar akan
cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vaat etti..." (Tevbe, 71-72). "Erkek veya kadn, mmin olarak kim iyi
amel ilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz. Ve mkfatlarn, elbette yapmakta olduklarnn en gzeli ile
veririz." (Nahl, 97). "Namuslu, ktlklerden habersiz mmin kadnlara zina isnadnda bulunanlar, dnya ve ahirette
lanetlenmilerdir.
64
Onlar iin ok byk bir azap vardr." (Nur, 23). "(Resulm!) Mmin erkeklere, gzlerini (harama) dikmemelerini,
rzlarn da korumalarn syle. nk bu, kendileri iin daha temiz bir davrantr. phesiz Allah, onlarn yapmakta
olduklarndan haberdardr. Mmin kadnlara da syle: Gzlerini (harama bakmaktan) korusunlar; namus ve iffetlerini
esirgesinler. Grnen ksmlar mstesna olmak zere, ziynetlerini tehir etmesinler..." (Nur, 30-31). "Mslman
erkekler ve mslman kadnlar, mmin erkekler ve mmin kadnlar, taata devam eden erkekler ve taata devam eden
kadnlar, doru erkekler ve doru kadnlar, sabreden erkekler ve sabreden kadnlar, mtevazi erkekler ve mte-vazi
kadnlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadnlar, oru tutan erkekler ve oru tutan kadnlar, rzlarn koruyan
erkekler ve (rzlarn) koruyan kadnlar, Allah' ok zikreden erkekler ve zikreden kadnlar var ya; ite Allah, bunlar
iin bir mafiret ve byk bir mkafat hazrlamtr." (Ahzab, 35). "Mnafk erkeklere ve mnafk kadnlara, mrik
erkeklere ve mrik kadnlara azap edecek, inanan erkeklerin ve inanan kadnlarn da tevbesini kabul buyuracaktr..."
(Ahzab, 73). "Onlar ayetlerimize inanan ve Mslman olan (kullarm)idiler. Siz ve eleriniz, arlanm olarak cennete
giriniz!" (Zuhruf, 69-70).
Yani, biri erkeklere dieri de kadnlara mahsus olan iki ahlak eidi yoktur. Kur'an'n bu benzersiz ahlak anlaynn her
insandan istedikleri ise unlardr:
"... Ana-babanza da iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa,
kendilerine "of!" bile deme; onlar azarlama; ikisine de gzel sz syle. Onlar esirgeyerek alakgnlllkle zerlerine
kanat ger ve: "Rabbim! Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse, imdi de sen onlara (yle) rahmet et!" diyerek
dua et." (isra, 23-24). "Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn ver. Gereksiz yere de sap savurma." (sra, 26).
"Yetimin malna, rdne erinceye kadar, ancak en gzel bir niyetle yaklan. Verdiiniz sz de yerine getirin. nk
verilen sz, sorumluluu gerektirir. ltnz zaman tastamam ln ve doru terazi ile tartn... Hakknda bilgin
bulunmayan eyin ardna dme. nk kulak, gz ve g-
65
nl, bunlarn hepsi ondan sorumludur. Yeryznde bbrlenerek dolama. nk sen (arlk ve azametinle) ne yeri
yarabilir ne de dalarla ululuk yarna girebilirsin. Btn bu saylanlarn kt olanlar, Rabbinin nezdinde
sevimsizdir." (sra, 34-38). "Ey iman edenler! Kendi evinizden baka evlere, geldiinizi farketti-rip (izin alp) ev
halkna selam vermedike girmeyin... Eer size, "Geri dnn!" denilirse, hemen dnn..." (Nur, 27-28). "...Birbirinizin
yanna girip kabilirsiniz..." (Nur, 58). "...Sen (ktl) en gzel bir ekilde nle. O zaman seninle arasnda
dmanlk bulunan kimse, sanki candan bir dost olur. Buna (bu gzel davrana) ancak sabredenler kavuturulur..."
(Fussilet, 34-35). "...Deki: Ben buna karlk sizden akrabalk sevgisinden baka bir cret istemiyorum..." (ra, 23).
"Biz insana, ana-babasna iyilik etmesini tavsiye ettik. Annesi onu zahmetle tad ve zahmetle dourdu. Tanmas ile

23
stten kesilmesi, otuz ay srer. Nihayet insan, gl ana erip krk yana varnca der ki: Rab-bim! Bana ve ana-
babama verdiin nimete kretmemi ve raz olacan yararl i yapmam temin et. Benim iin de zrriyetim iin de
iyilii devam ettir. Ben sana dndm. Ve elbette ki ben Mslmanlardanm." (Ahkaf, 15). "Ey iman edenler! Eer bir
fa-sk size bir haber getirirse onun doruluunu aratrn. Yoksa bilmeden bir toplulua ktlk edersiniz de sonra
yaptnza piman olursunuz." (Hucurat, 6). "Eer mminlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa aralarn dzeltin.
ayet biri tekine saldrrsa, Allah'n buyruuna dnnceye kadar saldran tarafla savan. Eer dnerse artk aralarn
adaletle dzeltin ve (her ite) adaletli davrann. phesiz ki Allah, adil davrananlar sever. Mminler ancak kardetirler.
yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve Allah'tan korkun ki esirgenesiniz." (Hucurat, 9-10). "Ey mminler! Bir
topluluk dier bir topluluu alaya almasn. Belki de onlar, kendilerinden daha iyidirler... Kendi kendinizi ayplamayn,
birbirinizi kt lakaplarla armayn..." (Hucurat, 11). "Ey iman edenler! Zannn oundan kann. nk zannn bir
ksm gnahtr. Birbirinizin kusurunu aratrmayn. Biriniz dierinizi arkasndan ekitirmesin. Biriniz, lm
kardeinin etini yemekten holanr m...?" (Hucurat, 12). "Geveklik gsterme-
66
yin, zntye kaplmayn. Eer inanmsanz, stn gelecek olan sizsiniz." (Ali mran, 139). "...Namaz kl, iyilii
emret, ktlkten vazgeirmeye al, bana gelenlere sabret... Kmseyerek insanlardan yz evirme ve yeryznde
bbrlenerek yrme. Zira Allah, kendini beenmi vnp duran kimseleri asla sevmez. Yrynde tabii ol, sesini
alalt. Unutma ki, seslerin en irkini merkeplerin sesidir." (Lokman, 17-19). "...u halde nsanlardan korkmayn,
benden korkun..." (Maide, 44). "(Ey bilginler!) Sizler Kitab' (Tevrat') okuduunuz (gerekleri bildiiniz) halde,
insanlara iyilii emredip kendinizi unutuyor musunuz? Aklnz kullanmyor musunuz?" (Bakara, 44).
Herhangi bir kanun kitabnn ne daha evvel ne de daha sonra yapmad ekilde faiz ve tefecilii sert bir ekilde
knayan, gl toplumsal vurgusuna sahip byle bir ahlak anlayna sahip olarak Kur'an, bunlara ynelik zellikle
duyarl olmak zorundayd. Faizi knamakla ve reddetmekle Kur'an drst olarak alanlarn tarafnda olduu ve her
trl hazrcla, smrye ve rantiyeye dayal hayata kar olduunu ak bir ekilde gsterdi:
"Faiz yiyenler (kabirlerinden), eytan arpm kimselerin cinnet nbetinden kalkt gibi kalkarlar. Bu hal onlarn
"Alm-sa-tm tpk faiz gibidir" demeleri yzndendir. Hlbuki Allah, alm-satm helal, faizi haram klmtr... Allah
faizi tketir (Faiz karan maln bereketini giderir), sadakalar ise bereketlendirir... Ey iman edenler! Allah'tan korkun.
Eer gerekten inanyorsanz mevcut faiz alacaklarnz terkedin. ayet (faiz hakknda sylenenleri) yapmazsanz,
Allah ve Resul tarafndan (faizcilere kar) alan savatan haberiniz olsun..." (Bakara, 275-279). "nsanlarn
mallarnda art olsun diye verdiiniz herhangi bir faiz, Allah katnda artmaz. Allah'n rzasn isteyerek verdiiniz
zekta gelince, ite zekt veren o kimseler, evet onlar (sevaplarn ve mallarn) kat kat arttranlardr." (Rum, 39).
Son olarak, bazlarnn, delillere dayanarak, slam'n altnc art olarak ifade ettikleri: insan hayatnn iki byk kanunu,
alma ve mcadeleyi hatrlatalm ki bunlar olmakszn her trl ibadet ve tebli sadece riya olarak kalmaktadr:
"Size kar sava aanlara, siz de Allah yolunda sava an.
67
Sakn ar gitmeyin, nk Allah arlar sevmez." (Bakara, 190). "Allah yolunda harcayn. Kendi ellerinizle kendinizi
tehlikeye atmayn. Her trl hareketinizde drst davrann. nk Allah drstleri sever." (Bakara, 195). "Hounuza
gitmedii halde sava size farz klnmtr... Nice az sayda bir birlik Allah'n izniyle ok saydaki birlii yenmitir...
(Bakara 216, 249) "...Eer Allah'n insanlardan bir ksmnn ktln dierleriyle savmas olmasayd elbette yeryz
alt st olurdu..." (Bakara, 251). "... Altn ve gm yp da onlar Allah yolunda harcamayanlar yok mu, ite onlara
elem verici bir azab mjdele!" (Tevbe, 34). "(Bedir de) iki katn (dmannzn) bana getirdiiniz bir musibet,
(Uhud'da) kendi banza geldii iin mi "Bu nasl oluyor!" dediniz? De ki: O, kendi kusurunuzdandr..." (Ali mran,
165). "Ey inananlar! Glklere gs gerin, glklere gs germede birbirinizle yarn, (dmana kar her zaman)
hazrlkl ve uyank bulunun ve ilerinizde Allah bilincini her zaman canl tutun ki, kurtulua eresiniz." (Ali mran,
200). "Ey iman edenler! Tedbirinizi aln; blk blk savaa kn, yahut (gerektiinde) top-yekun savan." (Nisa, 71).
"Mminlerden -zr sahibi olanlar dnda- oturanlarla mallar ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler bir olmaz..."
(Nisa, 95)
Kur'an'n baz hkmlerinin kk bir grntsn bitirirken, deerlendirmeye baladmz, bu sefer, bu konunun zel
bir tarafna iaret etmek maksadyla, Allah'a iman meselesine bir daha dnelim.
Din sz konusu olduunda insanlar genel olarak, inanan ve inanmayanlar olarak ayrrz. Dikkat edelim ki bu ayrm
ok sath ve epey basitedir. Bunun iinde en kalabalk olan, nc topluluk eksiktir. O topluluk kendini inanan sayan
ve yle ifade eden fakat hakikatte yle olmayan kimseler topluluudur. Onlar az ya da ok Allah'a ibadet eden,
bayramlar kutlayan, dinin belli baz "adet" ve sembolleri yerine getiren, fakat onlar korkudan sava alanndan hemen
kaan, ticarette son derece soukkanl olarak aldatan, vicdan azab duymadan bakasnn srtndan geinen, iki ien ve
elenen, bin sene yaayacakm gibi hayatlarn, mallarn ve makamlarn korkuyla koruyan veya kendilerin-
68
den gl olanlara esirmiesine yalakalk yapan kimselerdir v.s. Bu tip insanlarn belirgin zellikleri korkudur. Hayat
iin korku, mal iin korku, makam ve mevki iin korku. Bir g sahibi veya hkmetin desteini kazanmak iin
abadr onlarn yaptklar. Btn bu korkular arasnda bir tek korku eksiktir: Allah korkusu. Bu ruhla ve bylesine
belirsiz ve ikiyzl atmosferde kendi nesillerini bytrler.

24
Ancak bu nc kitlenin varln dikkate aldmz zaman, dnyada birok eyi daha kolay anlamaya balarz ve
neler olduu ile neden yle olduunu anlama imknna kavuuruz.
Bugnk slam dnyas, iinde gerek dinin az, fakat szel, ekldinin ok olduu tipik rneidir. Hibir yerde dine
adanmtk yok -fakat ayn zamanda ve sadece prensip olarak- din kaytsz olarak ne karlr ancak ayn dinin somut
taleplerinin pratikte bu kadar az yerine getirildii grlmemitir. te bu paradoks, ekil ve ieriin bu kartlk durumu,
slam lkelerinin oundaki vaziyeti aklayabilir. Belki bu, iradesiz ve hareketsiz bir durum olmayan, artk
uyuukluktan uzak ancak hakik yn ve neticesi olmayan kendine has bir yerde sayma ve zaaf durumudur.
Bu dnyadaki Kur'an'n vaziyeti ok plastik bir biimde durumu yanstmaktadr. Orada, her evde Kur'an' zel, yksek
bir yerde bulacaksnz. O en iyi hediye olarak kabul edilir, onun iin en iyi kt kullanlr, insanlar ise bugn bile onun
iin en iyi kaligrafiyi kullanmak ve onun kapaklar ve sayfalarn en fantastik sslemelerle izmekte yarmaktadrlar.
ocuun ilk okuduu ve rendii ey Kur'an'dr fakat btn bunlarn yannda bu ocuklarn ok byk bir blm
Kur'an'n gerek ieriini ve nemini renmeden byyecek ve yalanacaktr. Kur'an, tartmasz bir semboldr.
Ancak kanun olmaktan kmtr. Halbuki tersi olmalyd. Dikkat edin ki Kur'an okunmak yerine, gzel sesle
seslendirilip yorumlanmaktadr. "Seslendirmekte" ne Araplar ne de arap olmayanlar artk onun manasna ulamyorlar
ve Kur'an'n benzersiz melodisinde, artk hi kimse emredici ve kesin, bazen tatl tatl uyaran ve davet eden bazen ise
tehdit eden yksek sesle haykran fakat her zaman ve yeniden tm insan hayatnn deimesini talep eden hkmlerini
tanyamamaktadr.
69
Din rahatlk deildir. O ar, grev, taleptir. Gerek inanan bir nesil, sadece uursuz bir din aidiyet iinde bulunan
dzinelerce nesilden ok daha fazla ey yapabilir. slam'n bin sene iinde kltr, ahlak ve kuvvet alannda yaratt her
eyin temellerini pratikte balangtaki iki- slam nesli tesis etmitir. Ondan sonra gelen her ey, gcn bu ilk
gayretten almtr.
Bu sebeple, slam dnyasnda gelecekte gerekleecek devrim her eyden evvel din devrim olmak zorundadr.
nsanlarn ruh ve kalplerinde gerekleecek olan bu devrim, daha sonra mucize yapacak durumda ve bugn imknsz
grnen her eyi gerekletirebilecektir. ok ksa sre ierisinde hayatn btn alanlarnda yepyeni yollar aabilecek
duruma gelecek, her trl igalciyi firara zorlayacak, sefaleti, hurafecilii, adaletsizlii, cehaleti, ehirlerimiz ve
kylerimizdeki pislii yok ederek, imdi ihmal edilmi geni bir alanda insanln ve kltrn yeni devresini aacaktr.
Allahm, slam halklarna ve btn dnyaya iman bala!
(Eyll, 1969)
70
MSLMANLAR VE SRAL
I
Biri, ada neslin artc bir biimde tarihi bilmediini tespit etti. Belki bu tespitin gereklii Filistin meselesinden
baka hibiryerde bu kadar yaln bir biimde ortaya km deildir. Bu mesele hakknda nerede sz edilirse, sadece
kendilerini aydn sanan kimselerde deil, kafa kartran bir yn kavramlarla karlalr. te bu sebeple baz temel
tarihi gerekler:
- isa'dan evvel, 1270 yl civarnda Musa, Yahudileri Msr'dan "Va'd edilmi topraklar" olarak bilinen yere kard;
- Yahudi krallnn drt asr, sa'dan evvel X. asrdan VII. Asra kadar olan dnemini kapsyor. Kral Davud (990 civar)
ve Kral Sleyman (960 civar),
- IX asrda Yahudi devleti iki kk devletie blnr: srail ve Yudeya. Asuriler sa'dan evvel 721. senesinde srail'i
hakimiyeti altna alrlar, Yudeya ise 604. senesinde der fakat tekrar ayaa kalkar ve Roma ar Titus'un Kuds' ykp
itaat altna ald sa'dan sonra 70 ylna kadar ayakta kalmay baarr;
- sa'dan evvel 587. senesinde II. Nabukodonosor Yahudileri Babil'e tehcir eder (Msr'a giden alt tabakadan kk bir
ksm hari hemen hemen hepsi), 540 senesinde Yahudiler Babil esaretinden dner ve yeniden tapna ina ederler;
- sa'dan sonra 142. senesinde Tertulyan Yahudilerin hemen hemen hepsini hicrete zorlar. Bir ksmn gemilerle
gnderir, dier bir ksmn ise arl barbarlardan korusunlar diye Ren blgesine gnderir (Ekenaz'larn atalar bu
sonunculardandr);
Bu tespitlerden grlyor ki Filistin'deki Yahudi devleti btnyle sa'dan evvelki dnemde varln devam ettirdi.
71
70. ylndan 14.05.1948 ylna kadar - son on dokuz asr boyunca- Filistin topraklarnda hibir Yahudi devlet topluluu
yoktur. Bu dnemin ilk 6 asrnda Kuds hkimleri deimektedir. (Roma, Bizans, Pers). 638 senesinde Kuds'
Mslmanlar feth ederler ve Halife mer, ehri bizzat piskopos Sofroniyus'tan teslim alarak, ehri, her byk dnya
dini iin, din zgrlnn bulunduu bir ehir olarak tespit eder. O zamandan 1918 senesine kadar-yaklak 13 asr
boyunca- Filistin ve Kuds'n hkimi Mslmanlardr. Mslmanlarn sreklilik arz eden bu hkimiyetinin ksa
saylabilecek iki kesintisi vardr: lki 1099-1187 aras 88 yl boyunca Kuds' elinde tutan Buyonlu Gotfrid'un zaman
ve ikincisi 16 yllk (1228-1244) Msr'n Fatm kralyla yapt anlamaya bal olarak bu ehri elinde tutan kinci
Fridrih zamandr. Bu tespitlerden, Yahudilerin Filistin zerindeki szde "tarih haklar" ile alakal olan hakikat
grlebilir.
II

25
Bir bakma srail, siyas tarihte benzeri olmayan bir vaka olarak grlmektedir. Kuruluu esnasnda bu devletin ne
topraklar ne de nfusu vard. Topraklarn satn alarak ve gasp ederek, nfusunu ise dnyann her tarafndan insanlar
getirterek edindi.
Filistin'deki Yahudi devleti ile alakal olarak ilk belli fikir Siyonist tekilatnn (1895 civarnda) kurucusu olan Teodor
Herzl'n Der Judenstaatadl eserinde ortaya kar. Bu fikrin gereklemesinde ve bugnk srail'in kurulmasndaki
nemli tespitler unlardr:
- Filistin topraklarnda Yahudi devletinin kurulmas iin Byk Britanya'nn yardmn ngren 1917 ylndaki Balfour
Bildirisi;
- Bu bildiriye istinaden Yahudilerin Filistin'e hicret etmeleri (bu ekilde iki sava aras 4oo.ooo'den fazla Yahudi
buraya geldi);
-14 Mays 1948 Yahudi Ajans (dnya Siyonist tekilatnn en st organ) srail'i ilan eder; bundan hemen sonra srail
ile komu arap devletleri arasnda sava kar;
72
-18.07.1948 tarihinde bar anlamas yaplr ve Filistin blnr. srail 6400 mil kare, Araplar 3600 mil kare alr;
- srail'in benzer iki genilemesi ve ayn zamanda toprak gasp ve Araplarn blgeden uzaklatrlmas; ilki 1956 sava
sonras, ikincisi 1964 sava sonras.
srail'in kuruluu esnasnda Filistin'de yaklak 750.000 yahu-dinin yaad tahmin edilmektedir. Ki Yahudiler ile
Araplar arasndaki oran 3:1 idi. srail'in kuruluundan 1967 ylna kadar 1.350.000 yahudi daha getirildi. Baz tespitlere
gre 1967 ylnda srail'in nfusu 2.300.000'den biraz fazla idi. G iin gerekli olan paray daha ok XX. asrn banda
kurulan ve bu amala dnyadaki btn Yahudilerden gnll yardmlar toplayan "Yahudi Halk Cephesi" (Keymet)
adyla bilinen kurulu temin etmitir.
Avrupa Yahudileri -Akenaziler- srail nfusunun ounluunu oluturmaktadrlar. Dahas var, onlar hkmette,
askerde ve brokraside btn nemli mevkileri ellerinde bulundurmaktadrlar. Ortadou kkenli Yahudiler genelde
vasfsz i gcdr. Daha evvel Araplarla hi temas olmayan Akenaziler, Araplara kar olan sert ve ar tutumun
taraftarlardr. Onlar, Fransa, Rusya ve Almanya'dan gelmi, ok iyi silahlanm, eitilmi ve acmasz, yerli halk
nnden kovarak yeni devlet iin "hayat alan" yaratmaktadrlar.
Zulm ve adaletsizlikten doan bu devletten ne beklenebilir? srail'in "ideolojisini" oluturan baz eyler kendi
paradoksal durumuyla dehete drmektedir. te sadece onlardan bir ka:
- Yahudilerin Avrupa'ya srgn edilmesi tepkisi zerine ortaya kan Siyonizm, iinde biriktirdii btn zehrini, kin ve
intikamn, Yahudilerin her zaman emniyet ve koruma altnda yaadklar blgedeki Araplara kar kustu. Mesela
bugn srail Araplarla dmanlk ierisinde, halbuki her trl manta gre tersi olmas gerekmektedir;
- Kendilerini kozmopolit ve enternasyonel olarak tarif eden Yahudiler (en azndan bakalarn byle olmalar iin ikna
ediyorlard) bugn en fanatik rkln rneidirler;
- Irkln ve katliamn en byk kurbanlar olan Yahudiler
73
bugn onun uygulayclardr; pratikte onlar Hitler'in acmasz g kullanm, srgn, malup olanlara kar zulm,
askeri taktik olan blitzkrieg anszn saldr, acmasz hesaplama ve intikam metotlarnn uzants oldular;
-Yahudiler zgrlk, kardelik, hukuk ve liberalizm parolalarnn tayclar idiler, bugnk srail'de ise biz sparta
ahlak, toplumun askeri ihtiyalara gre dizayn edilmesi, insann fanatik hale getirilmesi, devlet siyasetinin Makyavel
prensiplerine gre oluturulmas, Nie'nin glnn hakk ve gcn ahlak prensiplerini grmekteyiz. Bu g felsefesi,
uluslar aras hukuk kurallarnn hie saylmas ve uluslar aras kamuoyu ve onun kurumlarnn grmezden gelinmesinde
olduu gibi hibir yerde daha ak ortaya km deildir.
Mesela Birlemi Milletler 11.12.1948 tarihinde arap mltecilerinin kendi evlerine ve mlklerine dnmeleri ve verilen
zararn tazmin edilmesi iin bir karar oylayarak kabul etti. Bunun yerine srail, arap mltecilerinin mallarna el
koyarak evlerini ykm ve onlarn yerlerinde Avrupa'dan gelen Yahudi gmenler iin yerleim merkezleri kurmutur.
9.12.1949 tarihinde Birlemi Milletler Kuds' uluslararas bir konu olarak ilan etti. srail bu karar kabul etmemekle
kalmayp, 1967 ylnn yaznda Kuds'n ilhak hakknda bir karar ald. Biraz sonra bu ilhakn btn Yahudi
olmayanlar iin ne anlama geldiini greceiz.
1967 yln Temmuz aynda Birlemi Milletler srail'den igal ettii topraklardan ekilmesini istemi, srail D leri
Bakan Aba Aban ise bir beyanatta "srail, Genel Kurul 121'e kar bir oyla karar verse bile, atekes hatlarna
dnmeyecektir" demitir. Her halkarda dnya tekilat 1970 ylna kadar Filistin hakknda 70 adet karar kabul etmi,
srail hepsini yok saymtr.
III
Yahudiler ile Mslmanlar arasndaki ilikileri deerlendirirken her zaman bir gerei gz nnde bulundurmak
lazmdr; ok sayda lke ve asrlar boyunca Yahudiler Mslmanlarn ounlukta ve hkim olduklar blgelerde
yaadlar; buna karn
74
Mslmanlar imdiki srail'in ksa hkimiyet dnemi haricinde, hibir zaman Yahudilerin hkimiyeti altnda
yaamadlar.

26
Bugnk srail'de Yahudilerin Mslmanlara olan tutumu nasldr, bunu herkes bilir nk bu gnmzn gereidir.
Fakat Mslman devletinde Mslmanlarn Yahudilere olan tutumunun nasl olduu hususu daha az bilinir nk bu
tarihe ait olan bir durumdur. Yahudilerin Mslmanlara kar olan bugnk tutumlar Mslmanlara, tarihi hesaplar
grmek maksadyla "misli ile iadede" bulunduklar dnlebilir.
Tarih apak olarak iki gerek hakknda ahitlik yapmaktadr:
- Yahudiler btn Mslman lkelerinde azam bar ve din hogrye sahiptiler ve
2-Yahudilere kar nadiren de olsa baz hakszlklar yapldysa da, bunlar mnferit hadiselerdi ve muazzam
byklkteki karlkl iliki ve tesir dneminde kaybolup gitmektedir. Avrupa antisemitizm tepkisine benzer bir tepki
arap ve slam dnyasnda hibir zaman sz konusu olmamtr.
spanya'daki son Mslman devleti olan Grnata 1492 ylnda dtnde, Mslmanlar ve Yahudiler srgn ve yok
edilme kaderini birlikte yaadlar. O srada yaklak 300.000 Yahudi oradan kat ve ounluu (tespitlere gre
yaklak 200.000), samimiyetle kabul edildikleri, hayat ve almak iin normal artlara kavutuklar Trk
mparatorluunda snak buldu.
Yahudi Ansiklopedisi spanya'daki Arap hkimiyeti altndaki Yahudilerin hayat "o zamana kadar, zellikle kltrel
planda, kyaslanmayacak derecede ilerleme kaydettiini" kesinlikle itiraf eder. Buradan da, birok lkede, farkl
artlarda ve asrlar boyu sren Yahudi-Arap kltr simbiyozunun (ortak yaama) fenomeninin ortaya kmasn
anlamak mmkndr.
Hakl olarak u soru sorulabilir: Araplar ve Yahudiler arasnda var olan bugnk kartlk kimin iine yarad ve sebebi
neydi? Bu iliki, u andaki deil de daha kalc bak asndan deerlendirilirse eer, bu sorunun sorulmas daha da
yerinde olur. O zaman apak ortaya kar ki, gerekte ne Filistinliler ile Yahudiler arasnda, ne de Araplar ve
Yahudiler arasnda bir kartlk sz konusudur. Kuds'n spesifik nemine binaen bu kartlk
75
er yada ge tm Mslmanlar ve btn Yahudiler arasnda bir kartla dnmek zorundadr. Kuds meselesi
Mslman meselesine dnnce -ki aslnda daha bandan beri yledir-neler olur acaba?
Bu kresel bak asndan srail, slam dnyas denizi ierisinde kendine has bir "getto", muazzam byklkteki bir
organizmann iinde yabanc madde olarak karmza kar.
Fakat bu sefer nefretle kuatlm olan gettoyu Yahudilerin kendileri yaratt. Bu tespit, bu durumu zel yapmaktadr.
srail'in manevi babas Theodor Herzl, Yahudi Devlet adl eserinde ve 70 sene evvel yazd romanlarnda, Yahudilerin
gleri, srail'in kurulmas, bilimsel temellere dayal sanayi ve modern tarmn ina edilmesi, toplumun
tekilatlandrlmasn ve birok baka eyi detaya kadar artc bir biimde tahmin etmitir. Ancak -sehven veya
isteyerek- en nemli bir etkeni skalamtr: Yerli halkn direniini. Onun Yahudi devleti, etraf sanki bo bir atanm
gibi yayor ve geniliyor. Onun devleti, etrafndaki her eyi ezmemekte, gasp etmemekte ve her eye zulm
etmemektedir. Herzl'n bu skalamas, onun btn kehanet vizyonunu btnyle geersiz klacak gibi grnmektedir.
nk direni faktr, sadece onun devletinin gerek karakterine tesir etmekle kalmayacak, onun niha kaderini de
etkileyecektir.
IV
Kuds allm bir ehir deildir. O, byk dnya dininin vazgeemeyecekleri kutsallklar bulunan bir ehridir.
Herkese tamamen ak olacak, zgr bir Kuds ehrini kim temin edebilir?
Hem teorik hem de pratik olarak bunu sadece Mslmanlar yapabilir.
Teorik olarak nk sadece slam Musa'y, sa'y, ncil ve Tevrat' tanr, aksine ne Hristiyanlar ne de Yahudiler ne
Muhammed a.s. ne de Kur'an' tanrlar. Bu tespit, Mslmanlarn bu meseledeki stnlklerinin unsurudur.
Pratik olarak, Kuds Mslman dnyasnda bulunmaktadr.
76
Kuds'te olacak her trl gayr- slam hkimiyet, sadece gle ayakta durabilen anormal bir durum olur ve gerginlik
durumu hibir zaman zgrlk durumu deildir.
Tarih bu tezleri ak olarak teyit etmektedir.
Kuds, slam hkimiyeti boyunca her din iin zgr bir ehir idi. indeki zgrlkszlk durumu onun Mslman
hkimiyetinin yokluuna denk gelmektedir. Bu iki defa oldu. lk defa, hallarn onu ele geirdikleri zaman esnasnda
(1099-1187) ve ikinci defa da bugn, srail'in elinde iken olmaktadr.
Britannica AnsiklopedisPnde ilk hal seferi esnasnda Kuds'n ele geirilmesini yle okumaktayz: "...Bir aydan
fazla sren kuatmadan sonra Kuds ele geirildi (15.07.1099). korkun katliam meydana geldi. Sokaklarda malup
edilenlerin kan dereleri akmaktayd. Ancak akam olduunda hallar, deli cokusundan alayarak, Kutsal Mezar'a
doru gidip ve orada hala kanl olan ellerini duaya baladlar. O scak Temmuz gnnde ilk hal seferi bylece
sonulanm oldu."
Bununla, H.G.VVels'in Dnya Tarihrnde tasvir ettii gibi Kuds'n 638 ylnda Mslmanlarn fethini karlatrn:
"Kuds'n devri konusunda yaplan mzakereler esnasnda allmam bir art ne srld: Kuds'n bizzat halife
mer'e teslim edilmesi istendi. mer, 600 mil yolu sadece tek bir yolday-la beraber kat etti. Deveye binmi ve
yolculuk eyas sadece byke avdarla dolu bir kap, hurma ile dolu baka bir kap, su torbas ve yemek ana...
Beraberinde kimse olmakszn, ehrin idaresini, byk ihtimalle Bizans hkmeti adamlarnn ellerinden alan Kuds

27
bapiskoposu ile karlat. Bu ikisi, hemen gzelce anlatlar. Bapiskopos halifeye kutsal yerleri gezdirdi, mer ise
keyiflenerek aal giyinmi iteri gelenlerin hesabna espriler yapmaktayd".
Mslmanlar Kuds' bar iinde ve ac olmakszn, gerek sahibi gibi ve adeta asrlarca sahibiymi gibi teslim aldlar.
O bir fetih deil, misyondu. Hallarn Kuds'e sahip olduklar 88 sene boyunca, ne Mslman ne de Yahudi aya
onun toprana basabilmi deildi, hlbuki Kuds Mslmanlarn elinde iken burada Sahral Petar birka defa bulunma
frsatn elde etmitir.
77
Sultan Selahaddin Kuds' geri aldnda (1187) Yahudilerin ehre dnmelerine imkn salad ve Mslman ile
Yahudi ocuklar arasnda, iki farkl halk arasnda benzeri bulunmayan, mehur kardelik detini uygulamaya koydu.
Yahudiler, 1967 sava sonrasnda Kuds'e tamamen hkim oldular. Bu " dinin ehrinde" onlar nasl bir zgrlk
rejimi kurdular? Bu konuda ksa bir sre evvel, Filistin'in Katolik, Ortodoks ve Evangelist kiliselerinin ileri gelenlerinin
Birlemi Milletler Anket Komisyonu'na verdikleri tespitler akland. Bu tespitler tahmin edilebilenleri sadece teyit
etmektedir.
Katolik piskoposu Seman, sraillilerin, eski Kuds surlar yannda bulunan Suriye Katolik kilisesinin tamamn tahrip
ettiklerini bildirdi. Ayn zamanda Aziz Antius kilisesi duvarlarnn bir ksm, srail askeri aralarnn yeni ehirden eski
ehir ksmna geebilmesi iin yklmtr. Kuds'teki Aziz Kurtarc Ermeni kilisesi hemen hemen tamamen tahrip
edilmitir. Onun pencereleri srail askerlerinin tfek deliklerine evrilmi, iinden ise IV. asrdan kalma mehur mozaik
gtrlmtr.
Yunan Ortodoks Kilisesi bapiskoposu Arhiepiskop Diyoto-ros, srail askerlerinin Ayn Karin'deki Aziz Yuhanna
Vaftizci kilisesini bastklarn ve gtrlebilir her eyi gtrdklerini syledi. Askerler duvarlarda "WC" yazm ve
gerekten de kilise tuvalet olarak kullanlmtr. Beytlahim caddesindeki Aziz Eliyas kilisesinden srail asker ve
subaylar ikonalar, vazo ve mobilyalar gtrmler.
Zaga'daki Eski Cam'nden srailliler antika el yazmalar gtrm, ayn ehirdeki Kpt kilisesinden ise her ey
gtrlmtr.
En sonunda, Kuds'teki Yahudi olmayan binalar etrafnda yarattklar atmosfer sonucunda, doal olarak, Mekke'deki
Kabe'den sonra Mslmanlar iin en kutsal yer olan Aksa Cami-i de yakld.
Bu tarihi gereklerin gerek mahiyetini ancak, onlarda tesadf deil kural gzlemleyen kimseler kavrayabilir.
Grdmz gibi sz konusu olan, vahye dayal dinlere kar slam'n farkl tavrdr. slam'n Yahudilik ve
Hristiyanla kar olan tutumu
78
hogr zerine deil, tanma zerinedir. slam Yahudilik ve Hristiyanl tolere etmez, onlar tanr. Onlarn
ibadethaneleri, ayn tanrnn yceltildii gerek ibadethanelerdir.
Buna karn bizler, Hristiyanlardan ve Yahudilerden, Kuds'te ve de baka yerde en iyi ihtimalle hogr
bekleyebiliriz ve hogr, balayc olmayan, geici ve esasnda olumsuz olarak belirlenmi bir durumdur.
Bu sunumu sona erdirirken, ou zaman zerinde yeteri kadar durulmayan bir geree dikkat ekmek istiyoruz.
Araplarla olan kavgasnda srail'in gc diasporasnn, yani tm dnya Yahudilerin olaanst destek ve
dayanmasnn sonucudur. Bizim zaafmzn sebebi ise tam tersi, blnmlmzn, yetersiz destek ve baz
durumlarda da ak anlamazln sonucudur. te burada birlik, blnmln karsnda-dr.
Bylesine saldrgan bir pan-yahudilie kar en azndan savunmac bir pan-islamizmi ortaya koymaktan daha doal ne
olabilir ki?
Eer btn dnya Yahudileri adil olmayan ve saldrgan bir sava desteklemek iin bir araya gelmise, adil bir bar
temin maksadyla Mslmanlarn yine adil olan bir savunmada organize olmalarna daha fazla haklar vardr.
Yahudilerin dayanmas sadece szde deildir. te baz ilgin ve ibret verici tespitler:
1950 ylndan 1963 ylna kadar, srail ekonomisine, genel olarak Bat'da yaayan Yahudilerin salad 900 milyon
dolar yabanc sermaye yatrld. 1963 ylndan sonra Yahudi yatrm miktar yarm milyar dolardan fazla bir yekn
tekil etmektedir. (Kanada Yahudileri).
ahs balar yllk 15 milyon dolar miktarna ulamaktadr. Sadece Rotschild ailesi, babalarnn doum gnnde 100
milyon dolar balad. Hesaplamalara gre 20 sene iinde srail eitli ba ekillerinde yaklak 7,5 milyar dolar
veya kii bana 3.100 dolar ba elde etti.
1967 Austos'unda Kuds'te, srail Devleti'nin ekonomik gelimesine katkda bulunmaya hazr olan, 15 lkeden 60
sanayici
79
ve finans yneticisi bir araya gelerek Yahudi milyarderlerin konferansna katld, v.s.v.s.
Bu dayanmadan dolay Yahudilerden nefret etmemiz gerekmiyor. Bunun yerine, buradan ibret almamz gerekir. Onlar
gibi gl ve birlik olmaya almak zorundayz.
Bizim gcmz sadece bizim iin faydal olmaz. Zayf olan kimse sadece kendine kar deil, komularna kar da adil
deildir, zira onlara kendisine saldrmalar iin frsat yaratr, islam'n siyas gc sfr noktada olduu bir srada srail
hakknda bir fikrin domas tesadf deildir. XIX. asr sonuna ve XX. asrn bana kadar slam dnyasnda imdiki gibi
bir durum hkim olmasayd eer, ne ngilizler ne de Yahudilerin, Yahudi devletini bizim canl vcudumuz zerine
tasavvur etmeleri mmkn olmazd. Kendi zaafmz sebebiyle onlar yanl yola sevk ettik, onlardan maceraperest ve

28
megaloman kimselere frsat verdik ve onlarn kafalarnda, sadece Kk ve Byk srail ile alakal deil, dnyamzn
geni blgelerinde efendilik taslamalar gibi, akllarna her trl uuk dncenin meydana gelmesine izin verdik. Biz
koyun olduumuz iin onlar kurt oldular. Bu sebeple hem kendimiz, hem onlar ve hem de dnyann bu blgesindeki
bar iin gl olalm.
Ancak vurgulayalm ki, Kuds'n yarn sadece Mslman ehir olmas iin deil, onun yeniden herkese ak olmas ve
oradan insanln byk nehrin akt berrak bir kaynak kalmas iin bizim gl olmamz gereklidir.
(Austos, 1970)
80
SLAM VE ADALIK
adalk nedir? Acaba o, dnyay harekete geiren arzular ve fikirler birikimi mi, yoksa gzlemlenen bir annda
dnya durumunun toplam mdr? Veya her ikisi birden midir?
Her halkarda adalk, uyumlu, mantkye ii bakmndan bark bir durum deildir. Bir taraftan o, takibinde, refah
toplumunun inas, insan, duraan ve kozmopolit fikirlerle kark yazl sz ve eitimin geliimi, srekli devam eden
teknik bir devrimdir. Ayn zamanda o, ideolojilerin mcadelesi, 700 milyon yeteri kadar beslenemeyen insann,
standartlarn ideolojisidir. phesiz bizim durumumuzda adalk, sanatta pop-art (pop sanat) ve felsefede ise
samaln fikridir. Btn bu kartlklar genelde adalk olarak adlandrdmz eyin paralardr. Sert, neredeyse
priten Mao hareketi ve hippilerin ar serbest (utanmaz) nihilist hareketi birbirinin adadr. Bu iki hareketten
hangisi "ada"tr? Acaba ada dnya hi "ada" mdr? Nasl l kullanalm? Bu sebeple u belirsiz adalk
kavramn idealize etmeyelim. nk sonunda, bizim u anki adalmz, dier btn eskileri gibi sadece bir
zamann (hakikatler ve sapknlklar) toplamdr.
Onun iin balkta sakl bulunan soruya cevap vermeye alsak daha iyi yapm oluruz, onun cevab da byk
ihtimalle udur: Acaba slam gelimi ve zamanla alm mdr, o zamann nnde mi arkasnda mdr ve bizim
zamanmzdaki dnyaya nemli bir mesaj var mdr? Bu soruya belli bir cevap vermek mmkndr ancak
-greceimiz gibi- sadece okuyucularn katksyla.
slam'n adal hususunda genelleyerek konumak mmkn deildir. Tartma, slam'n belli bir hkmnn gncel
olup
81
olmad hakknda, daha dorusu, onun herhangi bir hkmnn insann ve gelimekte olan insan toplumunun
ihtiyalaryla bariz bir kartlk iinde olup olmad hususunda yaplabilir.
slam'n temel, hatta en temel parolas Allah'tan baka ilah yoktur parolasdr. Bu, her Mslmann her gn en az birka
defa syledii o mehur La ilahe illallah tr. Bu tankl yorumlayan mehur bir slam yazar, bunun, insann hayatnn
hkimi olan yalan tanrlardan kurtulmas iin devrimin habercisi olduunu yazmtr. O, insan hayat ve ruhuna,
ruhbaniyet, kabile reisleri, prens ve makam sahibi insanlar gibi hkimiyet kuran her eyden kurtulu ve tahakkmnn
sadece Allah'a izafe edilmesi demektir. Bu parola ve "nsanlardan korkmayn, Allah'tan korkun" ayetiyle Kur'an
pratikte teslimiyeti ortadan kaldrmtr. Sahte byklkler ve otoritelere teslimiyet yerine Kur'an sadece bir tane -
Allah'a olan teslimiyeti- farz klmtr. Allah'a olan bu teslimiyette Kur'an, insan iin zgrlk, onun her trl teslimiyet
ve korkudan beraatini ina etti.
Sahte tanrlar- ki eskiden bunlar idoller, firavunlar, tanrkral-lar- bugn ise eitli babalar ve vatan kurtarclar, en
bilgili, tartmasz, hatasz, byk v.s., zgrlkten refaha kadar - ki ou zaman olmayan zgrlk ve olmayan refah-
her eyi salayan kimseler. Bylece, byk bir Asya lkesinde, tarmdaki hasatlardan karmak beyin ameliyat
metotlarna kadar her ey, btn baarlar iin byk lidere mteekkir olmak gerektiine insanlar ikna etmeye
altlar, bazlarn ise ikna ettiler. Bu kran ve tankl herkesin her artta ne karmas gerekir. Ksa bir sre evvel
bir Avrupa lkesinde, yine ylesine byk ve bilgili, resm airin de onu tarif ettii gibi "dierlerinden bir ba daha
uzun" olan biri, korkuya dayal bir iktidar hayata geirdi ve kendi olaanst bilgeliinde (!) milyonlarca insan
katletti. air ve bilim adamlarnn lkesi olarak bilinen baka bir Avrupa lkesinde ise, halkn dnme ve karar verme
zahmetinden kurtaran, nk "o herkes iin dnen" ve "her eyi bilen" bir lider olarak, en ok kendi halkna olmak
zere, baka halklara daha evvel grlmemi aclar ve trajediler yaatt. rnekler daha oktur, bunlar sadece en arpc
olanlardr.
82
imdi sormak gerekir: Sahte tanrlarn bylesine gl bir biimde hkm srd bir dnyada, insanlarn tanr
olmadklarn, insann ubudiyete layk olmadn, Tanr'nn sadece bir olduunu, mlkn de sadece ona ait olduunu,
her insann zayf olduu ve onun sahte tanr olacana gerek bir insan olmas iin mcadele etmesinin yeterli olacan
syleyen slam'n syleyecek bir eyi var mdr?
Sahte tanrlardan insann zgrlemesi hakkndaki ifade edilen slam prensibinin, her zaman gncel ve eskimez bir fikir
olduunu dnmekteyiz.
ok gncel olan ve sonsuza dek byle kalacak olan bylesine bir fikrin baka bir rnei de, tm insanlarn eit ve
karde olduklar hakkndaki dncedir. Kur'an bu dnceyi ak ve belli bir ekilde ilan etmitir:
"Ey insanlar! Sizi tek bir canldan yaratan, ondan eini var eden ve her ikisinden de birok erkek ve kadn treten
Rabbini-zin bilincinde olun..." (Nisa, ). "nsanlar (aslnda) bir tek mmet (millet) idi. Bu durumda iken Allah, mjde
verici ve uyarc olarak peygamberleri gnderdi. nsanlar arasnda anlamazla dtkleri hususlarda hkm vermeleri

29
iin, onlarla beraber hak yolu gsteren kitaplar da indirdi...." (Bakara, 213). "Ey insanlar! Dorusu biz sizi bir erkekle
bir diiden yarattk. Ve birbirinizle tanmanz iin de sizi halklar ve kabilelere ayrmszdr. Allah katnda, kukusuz en
onurlu ve asil olannz onun bilincine, en derin bilincine varannzdr..." (Hucurat, 13).
Burada, Kur'an'n dier ok sayda nemli hkmleri yannda, insanlarn eit olduklar hakkndaki dncenin sadece
basit bir ilan olarak kalmadn belirtmek belki daha da nemlidir. Mslman dnyasnda, rk, milliyet, madddurumu
ve kkeni ne olursa olsun, insanlarn eit deerde olduklar hususundaki slam'n prensibinin benimsenmesine ramen
dier ok saydaki slam prensiplerinin yeteri kadar kabul grmediinden ve gnlk hayatlarnn bir paras
olmadndan znt duyabiliriz. Doudaki bir camide, Cuma namaz esnasnda, renk cmb iinde, beyaz, zenci,
fakir ve zenginlerle beraber oturma frsat elde eden kimse, bu eitliin ne kadar hakik olduundan emin olabi-
83
lir. Onu burada hi kimse zel olarak ne karmyor nk onu doal bir durum olarak kabul ediyor. Bu prensibe
riayet edilen dnyann baka yerlerinde ise bu durum retilmitir, baz yerlerde ise gsteri veya tutumdur. Mslman
dnyasnda bu, hava ile teneffs edilen ve dnyay alglama ve grme biiminin bir paras olarak nakledilen, tamamen
doal ve dayatlmayan bir tutumdur.
nsanlarn eitlii konusu, dnyadaki btn insanlarn ak dncelerinde ayn derecede hkim olabilmi midir?
Geri kalm dnya taraflarn, "adalk" tartmasnda da bir etkileri olmadndan dolay bir kenara brakalm.
Dnyann en meden lkelerinden biri, Amerika'da, kamu hayatnda beyaz ve zenci insanlarn eit olduklarn karara
balayan kanun ancak birka yllk gemie sahiptir (1965 ylnda ilan edildi). Ayrca bu, ok sayda kimse tarafndan
itiraz gren, hala sadece bir kanundur. Zencilerin eitsizlii ayan beyan ortadadr. Gney Afrika cumhuriyeti ve
Rodezya'da rklk kanunu, apartheyd hkimdir. XX. asrn 40'h yllarnda Almanya'da insanlarn eit olmadklar
"bilimsel" olarak ortaya konuluyordu. Btn bunlar ak rklk rnekleridir, fakat ekl eitlik taraftar olan ok sayda
lkedeki gizli, kamufle edilen ancak hissedilen rklk durumu nedir? Ve nihayet, sadece rksal ayrmla
yetinilmemekte-dir. Ona mill, son zamanlarda ise snf ve fikir ve siyasal ayrmclk katlmaktadr.
nsanlarn eitliinin hala uzak bir rya olduu ve Allah'n eit olarak yaratt insanlarn ayrmcla tabi tutulmasnn
rutin bir hal ald bir dnyada slam'n yapabilecei bir ey var mdr? imdiki haliyle insanlk toplumu, slam'n
eitlik lksn am mdr yoksa tersine, slam ok ilerde midir?
adalk hakknda konuurken, insanlar onu, ilerleme, kltr, pein hkm ve dalaletlerden kurtulu olarak
alglamaya hazrdr. Gerekte ise ada dnya ok ama ok eksik (gayr- mkemmel) ve bu onun iin sylenebilecek
en hafif bir ifadedir. te, onun belki "en ada" ksm yledir:
1960 ylnda Kaliforniya'da boanma says % 50'ye ulam, yani her iki nikhtan birisi baarszlkla sonulanmtr.
Ayn l-
84
de ocuk sular, uyuturucu ve ruhsal hastalklar yaylmtr. Amerika'nn Kamu Sal Ajans'nn tespitlerine gre
(1968), her beinci Amerikal sinir krizi yaam veya yaama noktasna gelmitir. Amerika'daki her 1000 kiiden
drd psikiyatri kliniklerinde bulunmaktadr. 1963 ylnda New york'ta eroin ve dier ar uyuturucu kullanan 23 000
kii tespit edilmi, gerek saynn ise 100 ooo'in zerinde olduu tahmin edilmektedir. New Yor'taki Hanter kolejinde,
talebelerin yarsndan fazlasnn marihuana kullandklar ortaya kmtr. 1964 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde
her 12 saniyede bir su, hemen hemen her saatte bir cinayet, be dakikada bir saldr, 25 dakikada bir tecavz ve her
dakikada bir araba hrszl cereyan etmektedir (FB'nin yllk raporundan).
Ortaya konulan btn bunlar sadece Amerika hadisesi olarak dnmek yanltr. Amerikallar sadece,
medeniyetlerinin bu tr karanlk taraflarnn ilan edilmesinde daha ak davranmaktadrlar, dierleri ise bunu
istemeksizin ve utanarak yapmaktadrlar hatta bakalar bunu gizli tutmay ve zerini rtmeyi tercih etmektedirler.
Dahas, ileri srlen hadiseleri, daha az veya daha fazla olarak, lkenin "adalk" derecesine bal olarak, (yani ne
kadar ada ise o kadar fazla) Avrupa'nn btn lkelerinde, hatta uzak Japonya ve in'in tm byk ehirlerinde
bulmak mmkndr.
Medeniyetin devam eden geliimi, eitim, hayat standardnn ykseklii ve din ve ahlak dndaki dier etmenlerin, bu
sonsuz saydaki sorunlarla baa kmasn beklememiz mmkn mdr?
Eldeki veriler byle bir beklentiye cesaret vermemektedir. 1951 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde 100 000 kiiye
3,1 cinayet, i960 ylnda 6,1967 ylnda ise 9 cinayet tespit edilmitir. Yani 16 sene iinde bu tip cinayetler e katlad.
Bylesine mkemmel olmayan bir dnyada, slam'n syleyebilecek ve yapabilecek bir eyi var mdr?
Kur'an'da u cmleleri okuyoruz.
"Dou da Allah'ndr bat da. Nereye dnerseniz Allah'n yz (zat) oradadr..." (Bakara, 115). "De ki: 'inizde olan
gizlese-
85
niz de aklasanz da Allah onu bilir. Gklerde olanlar da, yerde olanlar da bilir. Allah her eye Kdir'dir". (Ali mran,
29). "...Allah sana Kitap ve hikmet indirmi, sana bilmediini retmitir. Allah'n sana olan nimeti ne byktr."
(Nisa, 113). "Taneyi ve ekirdei yaran phesiz Allah'tr; ly karr.... O, gkten su indirendir. Her bitkiyi onunla
bitirdik, ondan bitirdiimiz yeilden, birbirine benzeyen ve benzemeyen yn yn taneler, hurmalarn
tomurcuklarndan sarkan salkmlar, zm balar, zeytin ve nar kardk. rn verdiklerinde rnlerine,
olgunlamalarna bir bakn. Bunlarda, inananlar iin, phesiz, deliller vardr." (En'am, 95-99). "Allah phesiz adaleti,

30
iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder; hayszl, fenal ve haddi amay yasak eder. Tutasnz diye size t
verir. Ahitletiiniz zaman Allah'n ahdini yerine getirin. Allah' kendinize kefil klarak salama baladnz yeminleri
bozmayn. Allah yaptklarnz phesiz bilir." (Nahl, 90-91). "Gece ile gndz, gne ile ay Allah'n varlnn
belgelerindendir. Gnee ve aya secde etmeyin; eer Allah'a kulluk etmek istiyorsanz, bunlar yaratana secde edin."
(Fussilet, 37). "Kupkuru grdn yeryznn, Biz ona su indirdiimiz zaman harekete gemesi, kabarmas, Allah'n
varlnn belgelerindendir. Ona can veren Allah phesiz lleri de diriltir. Dorusu O her eye kdir'dir." (Fussilet,
39). "...Allah'tan bakasna kulluk etmeyin, anne babaya, yaknlara, yetimlere, dknlere iyilik edin, insanlarla gzel
gzel konuun, namaz kln, zekt verin..." (Bakara, 83). "...Hayrl ilerde birbirinizle yarn. Nerede olursanz olun
Allah sizi bir araya toplar..." (Bakara, 148). "Yzlerinizi doudan yana ve batdan yana evirmeniz iyi olmak demek
deildir; Lakin iyi olan, Allah'a, ahiret gnne, meleklere, Kitap'a, peygamberlere inanan, O'nun sevgisiyle,
yaknlarna, yetimlere, dknlere, yolculara, yoksullara ve kleler urunda mal veren, namaz klan, zekt veren ve
ahitletik-lerinde ahitlerine vefa gsterenler, zorda, darda ve sava alannda sabredenlerdir. te onlar doru olanlardr
ve saknanlar ancak onlardr." (Bakara, 177). "Sevdiiniz eylerden sarf etmedike iyilie eriemezsiniz..." (Ali mran,
92). "Ey nananlar! Akidle-ri yerine getirin... iyilikte ve fenalktan saknmakta yardmlasn,
86
gnah ilemek ve ar gitmekte yardmlamayn ve Allah'tan saknn..." (Maide, , 2). "Ey nananlar! ki, kumar,
putlar ve fal oklar phesiz eytan ii pisliklerdir, bunlardan kann ki kurtulua eresiniz." (Maide, 90). "De ki: "Gelin
size Rabbinizin haram kld eyleri syleyeyim: O'na hibir eyi ortak komayn, anaya babaya iyilik yapn,
yoksulluk korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin, sizin ve onlarn rzkn veren Biziz, gizli ve ak ktlklere
yaklamayn, Allah'n haram kld cana haksz yere kymayn. Allah bunlar size dnesiniz diye buyurmaktadr.
Yetim malna, erginlik ana eriene kadar en iyi eklin dnda yaklamayn; ly ve tarty doru yapn. Biz kiiye
ancak gcnn yetecei kadar ykleriz. Konutuunuzda, akraba bile olsa sznzde adil olun. Allah'n ahdini yerine
getirin. Allah size bunlar t almanz iin buyurmaktadr." (En'am, 151-152). "...Ne sarfedeceklerini sana sorarlar, de
ki: 'Artan' (balamay)..." (Bakara, 219). "...Allah, kendini beenip nenleri elbette sevmez. Onlar cimrilik ederler,
insanlara cimrilik tavsiyesinde bulunurlar, Allah'n bol nimetinden kendilerine verdiini gizlerler..^ Nisa, 36-37). "...O,
byklk taslayanlar asla sevmez." (Nahl, 23). "Rabbinin yoluna, hikmetle, gzel tle ar; onlarla en gzel ekilde
tart; dorusu Rabbin, kendi yolundan sapanlar daha iyi bilir. O, doru yolda olanlar da en iyi bilir." (Nahl, 125).
"Kitap'tan sana vahyolunan oku; namaz kl; muhakkak ki namaz hayszlktan ve fenalktan al kor..."(Anekbut, 45).
"Bu insanlar, devenin nasl yaratldna, gn nasl ykseltildiine, dalarn nasl dikildiine, yerin nasl yayldna
bir bakmazlar m? Sen t ver! Esasen sen sadece bir tsn. Sen, onlara zor kullanacak deilsin." (Gaiye, 17-
22). "... Yeryznde dolamyorlar m ki, kendilerinden nce geenlerin sonlarnn ne olduunu grsnler..." (Yusuf,
109). "Ey nananlar! Kendiniz, ana babanz ve yaknlarnz aleyhlerine de olsa, Allah iin ahit olarak adaleti gzetin;
ister zengin, ister fakir olsun, Allah onlara daha yakndr. O halde, adaletten ayrlmamanz iin heva ve heveslerinize
uymayn...!" Nisa, 135). "Yaknna, dkne, yolcuya hakkn ver; elindekileri sap savurma." (sra, 26).3
"...Birbirinizden meydana gelen sizlerden, erkek olsun, kadn olsun, i ya-
87
pann iini boa karmam..." (Ali mran, 195). "... Erkeklere, kazandklarndan bir pay, kadnlara da kazandklarndan
bir pay vardr... (Nisa, 32). "Ey inananlar! Eer yoldan kmn biri size bir haber getirirse, onun i yzn aratrn,
yoksa bilmeden bir millete fenalk edersiniz de sonra ettiinize piman olursunuz.." (Hucurat, 6). "Bir hakszla
uradklarnda, stn gelmek iin aralarnda yardmlarlar. Bir ktln karl, ayn ekilde bir ktlktr. Ama
kim affeder ve barrsa, onun ecri Allah'a aittir. Dorusu O, zulmedenleri sevmez. Zulm grdkten sonra hakkn alan
kimselere, ite onlarn aleyhine bir yol yoktur. nsanlara zulmedenlere, yeryznde haksz yere taknlk edenlere kar
durulmaldr. te, can yakc azap bunlaradr." (ura, 39-42). "Ey inananlar! Zannn oundan saknn, zira zannn bir
ksm gnahtr. Birbirinizin suunu aratrmayn; kimse kimseyi ekitirmesin; hangi biriniz l kardeinin etini
yemekten holanr..? (Hucurat, 12). "Sizden, iyiye aran, doruluu emreden ve fenalktan meneden bir cemaat
olsun..." (Ali mran, 104). "Yerin yetitirdiklerinden, kendilerinden ve daha bilmediklerinden ift ift yaratan Allah
mnezzehtir. Onlara bir delil de gecedir; gndz ondan syrrz da karanlkta kalverirler. Gne de yrngesinde
yryp gitmektedir. Bu, gl ve bilgin olan Allah'n kanunudur. Ay iin de sonunda kuru bir hurma dalna dnecei
konaklar tayin etmiizdir. Aya erimek gnee dmez. Gece de gndz geemez. Her biri bir yrngede yrrler."
(Yasin, 36-40). v.s.v.s.
Kur'an- Kerim'den ok sayda enteresan cmle daha nakletmemiz mmkndr. fade ettiimiz cmleler a d
grnyor mu? Acaba bu cmleler, sadece binlerce sene ncesinde yaayan insan ve toplumun problemleriyle alakal
ve gnmz insann hibir ekilde alakadar etmez midir? Daha evvel ortaya koyduumuz baz tespitler bu soruya
cevap iin yardmc olabilir.
Fakat, slam'n "a d" olduu baz konularn var olduunu itiraf etmeli ve hatta bu iddiann savunucusu olmalyz.
Meden bir lkede-kendini yle tanmlamaktadr ve bakalar da onu yle grmekteler- insanlar, onlarn inanlar
dolaysyla takibata uratyorlar. Baz resm gerekler vardr ve bu ger-
88
eklere kamuoyu nnde itiraz edenler hapse giderler. Eer bu adalk ise ki bazlar gelimenin uyuma, aynilie ve
seriye, yani zgrlk ve bireyciliin snrlandrlmasna doru gittiini ifade ederler, o zaman slam a ddr, islam

31
din zgrl ve buna bal olarak da vicdan (kanaat) zgrl prensibini ilan etmi ve genelde bu prensibe bal
kalmtr. Biz Mslmanlar iin Kur'an'n tm ayetleri ayn derecede ycedir, ancak baz yabanclar din zgrln
ilan eden ikinci surenin 256. ayetini en yce ayeti olarak ilan ettiler. Bu olaanst ayet yledir: " Dinde zorlama
yoktur. nk doru yol ile eri yol artk birbirlerinden ayrlmtr...".
Vicdan zgrl ve hogr meselesi ahlak bir sorundur ve her insan, bu iki zt hkmden hangisinin taraftar
olduunun cevabn kendi ruhu iinde aramak zorundadr. Tabi-i ki slam, tavizsiz olarak, zgrlk ve hogr
tarafnda durmakta ve maddeci evrimcilerin btn karanlk kehanetlerine ramen bu prensibin zaferine inanmaktadr.
Veya slam'n, en sert ekilde yasaklad alkol ve esrar meselesi konusundaki tavr.
phesiz ada ve modern lkesi olan Fransa'da bir ylda sadece arap olarak 2 milyar litreden fazla iilmektedir. Bu
konudan iyi anlayan kimse, bugn 500 eitten fazla alkoll ieceklerinin retildiini syler ve ayrca "alkoll
iecekleri kltr" tanmlamas da vardr. Bu ieceklerin, genelde hayal mahsul isimlerinden ok sayda bilmek veya
bilir gibi yapmak, onlarn aroma ve tat nanslar hakknda fikir sahibi olmak, "stil" iaretidir. Ayk bir Mslman bu
manada tam bir cahildir ve bu hususta neredeyse "barbarca" grnmektedir.
ada insan ok enteresandr. O, adeta kendi fonksiyonlarna zlm gibidir. Bir tarafta o her gn alkoll
ieceklerinin retimi, nicelik ve niteliini iyiletirmeye gayret etmektedir. Ayn zamanda ayn ada insan, dier
fonksiyonunu yerine getirerek, bilimsel metotlar titiz bir ekilde kullanarak, alkoln zararl olduunu tespit edip, panik
bir ekilde tehlikeye iaret etmektedir. Gazetelerde, her ada insann suptil kalitelerini tatmas gereken Cezarveya
B/tter(arap markalar) hakknda tavsiyeler
89
grme ansnz olacaktr, gazetenin hemen arka sayfasnda ise kalc sakatla mahkm olan ok sayda alkolik insann
her geen gn artan saylarna iaret eden ifadeleri veya btn sularn ve trafik kazalarn en az % 50'sinde alkoln
sebep olduunu grmeniz mmkndr. Bunlar, insanlarn yaamaktan ok fonksiyon grevi yaptklar (iledikleri)
bizim "ada" zamanmzn samalklardr.
Tam da ada dnyamzdaki alkoln hkmranlna bakarak, slam'n, bu defa gururla, ada olmadn sylemek
zorundayz. Fakat dier taraftan, XX. asrn otuzlu yllarnda uygulanan ve baarsz olan Amerika Birleik
Devletleri'ndeki kesin ve tam yasaklamadan balayarak, baz skandinav lkelerindeki ksm yasaklamalara, ok sayda
lkede sreli olarak getirilmeye allan yasaklamalara, hatta son zamanlarda bu hususta bizde yaplmaya allan
gayretlere kadar, baz en ileri lkelerdeki alkol yasaklama abalarn gz nnde bulundurarak biz, hakl olarak,
slam'n, gelecei evvelden ifade ettiini ve bu konuda bugnk dnyann ok ilerisinde bulunduunu iddia etmek iin
gerekelere sahibiz.
Belki bu konuda ada dnya "a ddr".
slam'n "a diilii" hususunda ok sayda rnek daha vardr. Baz hesaplamalara gre, gelimi lkeler sadece
kozmetik rnleri iin ylda, dnyada yeterince beslenemeyen yaklak 700 milyon insann sorununu tamamen
zebilecek bir rakam olan 15 milyar dolar para harcamaktalar. "Nevvsvveek" dergisinin verdii bilgilere gre ABD'de
retilen ahs rnlerin 2/5 lkse yneliktir. Eer adalk buysa -ki birou bu olduunu dnmektedir- slam
addr, nk hem yazs hem de ruhuyla basitlik, dayanma ve tevazu talep etmektedir.
Az veya ok geerli ok sayda tespiti daha saymak mmkndr. Sonrasnda enteresan ve dikkat ekici notlar da
olabilir, ancak tam belirli sonular olmaz. nk konuyu btnyle ele alarak, slam'n adal (veya a diilii)
meselesinin, gerekte bizim ahs tutum ve felsefemize bal olduu gittike daha fazla ortaya kmaktadr. Bunun
cevab, okuyucunun ilerleme, me-
90
deniyet, insaniyet veya insan hayatnn mahiyetinden ne anlad, tek kelimeyle onun neye inandna baldr.
Son olarak, okuyucuyu, burada ortaya konulan veya kendisinin bildii baka tespitlere ve kendi kanaatine dayanarak,
sz konusu ikilemi zmeye davet etmek kalr. Tabi ki byle bir ikilem varsa eer.
(Mart, 1971)
91
KUR'AN-I KERM HAKKINDA GAYR-I MSLMLERN SYLEDKLER
Tarihte, Kur'an gibi sert saldrlara maruz kalan ve ayn zamanda heyecan ve sebatla savunulan baka bir kitap nadir
bulunur. Kur'an lehine ve aleyhine ktphane dolusu kitap yazlmtr. Kur'an sonsuz insan balln ve fanatik
nefretini tand. Her halde, tanmad sadece kaytszlk kalmtr.
Ortaa Avrupa's slam kart mcadele ve Kur'an'a kar trl saldrlarn yorulmaz oda idi. XVII. asrda yaylmaya
balayan aydnlanma ruhuyla beraber slam'a kar tutum yava yava deimeye ve balangta urada burada daha
sonra ise daha sk olarak anlay, destek hatta ak sempati sesleri duyulmaya balamtr. Genelde yeni zamanmza ait
olan Kur'an hakkndaki bir ksm batl yazarlarn fikirlerinden bazlar unlardr:
F.F. Arbuthnot:
"Edeb adan Kur'an, yars nesir yars iir olan en temiz Arap dilinin aheseri saylmaktadr. Dil bilimcilerin bazen,
Kur'an'da kullanlan belli ifadelere uyum salamak maksadyla kurallarn deitirdikleri iddia edilmi ve yaz
zarafetine benzer bir eserin yazlmas iin teebbsler olduu halde asla baarla-mamtr. Kur'an'n nihai ve tam metni
Muhammed'in lmnden (632 senesi) sonraki 20 sene iinde dzenlenmi ve gnmze kadar hibir deiiklie
maruz kalmadan gelmitir. Maalesef ayn eyi Eski ve Yeni Ahit kitaplar iin sylemek mmkn deildir."

32
(F.F. Arbuthnot: The Construction ofthe Bible and the Coran, London, 1885, s.5) Paul Casanova:
" Muhammed'den, misyonunun orijinalliini teyit etmesi iin
93
ne zaman talepte bulundularsa, o, tanrsal kaynakl olduunun delili olarak, Kur'an' ve onun benzersiz ieriini ileri
srmekteydi. Gerekten de, Mslman olmayanlar iin bile, onun melodisi ve dolgunluuyla adeta esir eden mucizev
dili, hitabete k olan bu basit halk sadece dinlemekle heyecana ve cokuya srkleyen bu kitaba baka hibir ey
benzememektedir. Olaanst ritim ve muazzam uyum iinde olan onun zengin satrlarnn en sert dmanlara ve
endieli phecilere kar byk nemi vardr."
(Paul Casanova: L'Enseingnement de \2Arabe au College de France, 26 Nisan 1909 tarihinde yapt bildirisinin
giriinde). John William Draper:
"Kur'an olaand tavsiye ve kurallarla doludur: Onun yle bir kompozisyonu var ki, herhangi bir sayfasn
evirdiimizde, hibir fark gzetmeksizin, btn insanlar desteklemek zorundadrlar. Bu ierik, normal insann
hayatnn btn durumlarndaki ihtiyalarna uygun olan metinler, prensipler ve kurallar sunmaktadr".
(John William Draper: a History of the Intellectual Development ofEurop, London 1875, Vol., sayfa 343-344). Harry
Gaylord Dorman:
"Kur'an, byk melek Cebrail tarafndan Muhammede dikte edilen ve her harfinde mkemmel olan ilah vahiydir. O,
kendine ahit olduu gibi Allah resul olan Muhammedi de tasdik etmeye her zaman hazr olan bir mucizedir. Onun
mucizev sfatlar ksmen, ylesine mkemmel ve yce olan stilinde var ki, insanlar ve cinler bir araya gelip de
Kur'an'n en ksa suresine benzeyecek bir tane sure bile yapamazlar, bilgiler ve zellikle gelecekle alakal haberler
ieren ksmnda ise artc doru bilgilendirmeler iermektedir ve bylece okuma-yazmas olmayan Muham-med'in
kendi bana byle bir eyi yapmas mmkn deildir."
(Harry Gaylord Dorman: Towards Understanding islam, New York 1948, s.3)
H.A.R.Gibb:
Yani eer Kur'an onun (Muhammedin) eseri olmu olsayd o zaman dier insanlar da onunla yarabilirlerdi. Ona
benzeyen
94
sadece o satr yapsnlar. Eer yapamazlarsa (yapacak durumda olmadklar ortadadr) o zaman Kur'an' olaanst ve
ak mucize olarak kabul etmeleri gerekmektedir".
(H.A.R.Gibb: Mohammedanism, London 1953, s. 33)
Hartwig Hirschfeld:
"Kur'an'n birok bilimin hareket noktas olduunu tespit ettiimizde armamamz gerekir. Yeryz ve sema, insan
hayat, ticaret veya Kur'an'da duruma bal olarak deerlendirilen ilerle alakal her ey, Kutsal Kitab'n baz ksmlarn
yorumlayan ok sayda monografinin yazlmasna sebep oldu. Bylece, o verimli tartmalar Kur'an'a mteekkir
olmaldr. Dolayl olarak ondan slam dnyasnda olaanst gelien btn dallar kaynaklanmaktadr... O, sadece Arap
mtefekkirlere etkili olmad, ayn zamanda Arap metotlarna dayanarak metafizik ve din meeleri deerlendirmeleri
iin Yahudi dnrleri harekete geirdi. Nihai olarak, aada, Hristiyan skolstiinin Arap teosofiy-le nasl
zenginletii aklanacaktr...
slam blgesinde meydana gelen manev hareket sadece te-olojik deerlendirmelerle snrlandrlamazd. Yunanllarn
felsefe, matematik, astronomi ve tp yazlaryla tanmakla bu aratrmalarn devamn salad. Kendi aklayc
vahiylerinde Muhammed, Allah'n mucizeleri olduklarndan dolay taplmasn deil, insanlarn hizmetinde olan gk
cisimlerinin hareketlerine dikkat edilmesini istemitir. slam halklarnn tm rklarnn, astronomi alanndaki
aratrmalarda ne derece baarl olduklarna, onlarn, asrlar boyunca astronomi biliminde tartmasz nder olarak
kaldklar durum tanklk etmektedir. Bugn bile yldzlarn isimleri ve ok sayda teknik terim Arapadr. Avrupa'nn
ortaa astronomlar Araplarn talebeleriydi...
Ayn ekilde Kur'an tp ilimlerinin de tahrik oda idi, doann bir btn olarak aratrlmas ve ona hayranlk
duyulmasn tavsiye ediyordu."
(Hartwig Hirschfeld, Ph. D., M.R.A.S.: New Researches into the Composition and Exegesis of the Quran, London,
1902, s. 9) Rev. G. Margoliouth:
"Genel olarak ele alnacak olursa; Kur'an dnyadaki byk
95
kitaplar arasnda nemli bir yer almaktadr. a anlamna gelen bu tr kitaplar arasnda en gen olmasna ramen,
geni insan kitleleri zerinde yapt mucizev tesirler bakmndan o geri kalmad. O, insan dncesinin tamamen yeni
bir etabn yaratt ve yeni ahsiyet tipi ortaya kard."
(Rev. G. Margoliouth: Rev. J.M. Rodwel'in The Koran adl eserinin nsznde, London 1918)
Edward Montagu:
"Kur'an'n Arapa orijinaliyle tanan herkes bu din kitabn gzel olduuyla hemfikirdirler. eklinin muhteemlii
ylesine ycedir ki, onun Avrupa tercmelerinin hi biri o hususta hkm vermemize izin vermemektedir."
(Edward Montagu: traduction Francaise du coran, Paris 1929, Giri, s. 53)
James A. Michener:

33
Byk ihtimalle Kur'an dnyada en ok okunan, en ok ezberlenen ve belki de ona inanan insanlarn gndelik
hayatlarnda en tesirli bir kitaptr. Yeni Ahit gibi kapsaml olmamasna ramen o heyecanlandran bir stille yazlm, ne
nesir ne de normal iir deildir fakat dinleyicilerini din bir kendinden geie ykseltme yeteneine sahiptir...
Kur'an, Muhammede 610 ila 632 yllar arasnda Mekke ve Medine'de vahy edildi., ilk vahiyler iyi ve merhametli olan
tek bir ilahn var olduuna yneliktir: 'te o Allah'tr, Yaratan ve her eyi ina eden ve ekil verendir. Yerde ve gkte
ne varsa onun ann ilan eder: O Kadr'dir, Hakm'dir... Putperestlii ortadan kaldran, insanlarn ve onlarn
topluluklarnn hayatn deitirmelerini salayan odur. Daha sonraki yllarda, slam'n geni Arabistan topraklarn feth
etmeye ve g kazanmaya balad vakit, vahiy, toplumu dzenlemekle, onun kanunlaryla, sorunlaryla ve tavrlaryla
megul olmaya balad...
Hristiyanlk ve Yahudiliin ok sayda bilinen ismi Kur'an'da ortaya kmaya balad. Mesela be nemli surenin ismi:
Nuh, Honah?,Yusuf, brahim ve Meryem'dir. Kur'an'da suresi olmayan fakat ayn derecede nemli rol bulunan isimler
ise: sa, dem, Davud, Job (Eyp), Musa, Lut ve Sleyman'dr...
96
Doru yaamak hususundaki meselelerin deerlendirilmesinde Kur'an son derece gerekidir. Unutulmayan bir
suresinde 0: 'Ey nananlar! Birbirinize belirli bir sre iin borlandnz zaman onu yaznz. inizden bir ktip doru
olarak yazsn; ktip onu Allah'n kendisine rettii gibi yazmaktan ekinmesin, yazsn. Borlu olan da yazdrsn,
Rabbi olan Allah'tan saknsn, ondan bir ey eksiltmesin. Eer borlu, aptal veya aciz, ya da yaz-dramayacak durumda
ise, velisi, doru olarak yazdrsn. Erkeklerinizden iki ahit tutun; eer iki erkek bulunmazsa, ahitlerden raz olacanz
bir erkek, biri unuttuunda dieri ona hatrlatacak iki kadn olabilir'...
Gnlk hayatla alakal pratik tavsiyelerle dolu, tek ve bir olan Allah'a teslimiyet kombinasyonu Kur'an' benzersiz klan
eydir. Her slam lkesinde, lke kanunlarnn Kur'an'a uyumlu hale getirildii taktirde, lkelerinin iyi dzenlenmi ve
iyi idare edilmi olacan dnen ok sayda insan vardr."
(James A. Michener: slam- the Misunderstood Religion, The Reader's Digest'te, /amerikan neri/, Mays 1955.)
John Nash:
"Arapa orijinalinde Kur'an'n, sadece kendine mahsus olan cezbedici gzellii ve ihtiam vardr. Ksa ve yce stilde
verilen ve ou zaman msra olarak onun stn cmleleri, tercmesinde korumak neredeyse imknsz olan dikkat
ekici gce ve enerjiye sahiptir."
(John Nash, M. A. /Oxon./, D.D.: The Wisdom of the Quran, Oxford 1937, nsz, s. 8) Rev J. M. Rodwel:
"G, ilim, genel effaflk ve birlik hususundaki ilah doasnn kavranmasnda Kur'an'n en iyi takdiri hak ettiini
vurgulamak gerekir. Onun, yeryz ve semann Bir olan Tanriya olan iman ve gveni derin yakcdr, Kur'an ayrca
ok sayda kerametli ve derin ahlaki tespitleri ve gl peygamberlik hikmetleri ierdii gibi, kudretli milletler ve
muzaffer arlklarn ina edilebilecei unsurlar da ihtiva etmektedir."
(Rev J. M. Rodwel, M.A.: The Koran, London 1918, s. 15)
E. Danison Ross:
97
"Allah'n birliinin, Muhammed'in tebli ettii ana doktrin olduunu unutmamak gerekir ve slam'n yaylmasnda,
onun getirdii dinin basitlii, asker komutanlarnn kllarndan ok daha etkili olduu kuvvetle muhtemeldir".
(E. Danison Ross: George Sale'nin Introduction to the Koran, adl eserinde, London, s 5-7)
Laura Veccia Vaglieri:
"Bir btn olarak baktmzda Kur'an'da en zeki insanlar, en byk dnrler ve en akl devlet adamlar tarafndan
kabul grebilecek hikmetler toplam bulmaktayz... Ancak Kur'an'n ilahi kaynakl olduunu gsteren baka bir delil
daha vardr; o da onun, vahiy edilmeye baladndan bugne kadar deimemi olarak kald gereidir... Btn
Mslman dnyasnda okunan ve yeniden okunan bu kitap inananlar nezdinde bkknla sebebiyet vermedi; tekrar
edilmekle, gnden gne ona olan sevginin artt daha ok sylenebilir. Onu okuyan veya dinleyen insanlarda O, sayg
ve derin huu duygularn ortaya karr... Bu sebeple, slam'n byk ve hzl yaylmasn g ve kudretin vastalarnda
ve dayatmac misyonerlerin basklarnda aramamak gerek, aksine, Mslmanlar tarafndan kabul ve reddedilebilir
olarak sunulan bu kitap, hakikatte Allah'n kitab olduundandr..."
(Laura Veccia Vaglieri: Apologie de l'islamisme, s. 57-59)
George Bernard Shaw:
"Muhammed'in dinine, onun artc canll sebebiyle her zaman yksek sayg duymuumdur. yle grnmektedir ki
slam, ondan her a iin davet oluturabilen ve varlk etaplarn deitirecek asimilasyonun sahibi olan tek dindir...
Muhammed'in dininin, bugnk Avrupa iin kabul edilebilir olduu gibi, gelecek iin kabul edilebilir olduuna dair
dncemi defalarca ortaya koydum. Ortaa ekleziyastlar (derleyenleri), cehaletleri veya din krlkleri sebebiyle
slam' en karanlk renklerde gsteriyorlard. Aslnda onlar Muhammed ve onun dinine nefret duyulmasn
retiyorlard. Onlar iin Muhammed antihrist (sa kart) idi. Ben o muazzam insan aratrdm ve benim dnceme
gre o antihrist olmad gibi, aksine onu insanln kurtarcs olarak isimlendirmek gerek... Avrupa Mu-
98
hammed'in dinine sempati duymaya balad. Gnmz dnyasnn sorunlarna zm bulmak maksadyla bu dinin
faydasn anlamakla bu gelecek asrda daha da ileriye gidebilir ve bu manada benim tahminimi anlayla karlamak
gerekir".

34
("The Working Mslim Mission" dan neredilmi A collecti-on ofwritings ofSame of the Eminent Scholars, 1935 neri,
s. 77)
Bertrand Russel:
"699 ylndan 1000 ylna kadar olan dnemi 'karanlk a' olarak kullandmz cmle, bizim Bat Avrupa'ya olan
haksz konsantrasyonumuzun gstergesidir... Bununla beraber o esnada Hindistan'dan ispanya'ya kadar slam
medeniyeti parlamaktayd. O srada Hristiyanlk iin kaybolan eyler medeniyet iin kaybolmu deildi, aksine... Biz,
medeniyet olarak Bat Avrupa medeniyetini gryoruz ve bu dar ve snrl bir grtr."
(Bertrand Russel: History of Western Philosophy, London 1948, s. 419)
Edmun Burke:
"Ta sahibi insandan ortalama insanna kadar herkes iin ayn derecede geerli olan Muhammed'in kanunu, dnyada
var olan tm zamanlarn, en hikmetli, en bilge ve en aydn hukuk kurallarla rlen bir kanundur."
(Edmun Burke: ngiliz devlet adam ve orator (hatip), Impeachment of Waren Hastinges adl eserinde)
H.G.Wels:
"slam dnyada gereklemi olan en genel, en canl ve en drst siyasal dncedir. nsanla, herhangi bir dzenden
kyaslanmayacak derecede daha iyi hayat artlar sunuyordu... slam'n kendisinin de gerilemesi, ancak, insanlarn,
onun temsilcilerinin drstlne olan inanlarn kaybettikten sonra ortaya kar".
(H.G.Wels: Dnya Tarihi, s. 346.)
Tabidir ki, slam'n gelecei, u veya bu batl yazarn sylediine bal deildir, ancak bunu bilmek yabana atlacak
bir ey deildir. slam'n gelecei, her eyden evvel, Mslmanlara ve onlarn kendilerini nasl ilan ettikleri
hususundaki geree baldr.
(Auustos, 1971)
99
MSLMAN MI YOKSA TEBAA MI YETTRYORUZ
Bu makaleyi, ebeveynlerimiz ve din retmenlerimizle kk bir sohbet olarak tasavvur ediyorum.
Ksa bir sre evvel, iyi ve heyecanl bir Mslman olan yakn dostumu, Mslman genliin eitimi hususunda bir
makale yazarken buldum. Bitmemi, fakat ana fikirleri ortaya konmu olan makaleyi okudum. Dinin ruhuna uygun bir
eitimde srar ederken dostum, ebeveynleri, ocuklar nezdinde nezaket, iyi davranma, tevazu, kendisini n plana
karmama, merhamet, balama, kadere boyun eme, sabr vs. hasletlerini kazandrmaya almalarn davet ediyor.
O, ocuklarn sokaktan, kovboy ve kriminal filmlerinden, faydasz basndan, saldrganl ve yar-maclk ruhunu
tahrik eden sporlardan vs. uzak tutulmalar hususunda eiticileri zellikle ikaz ediyordu. Yine de dostumun
makalesinde en sk rastlanan kelime "itaat" idi. Evde ocuk ana ve babaya, mektepte hocaya, okulda retmene,
sokakta dzen koruyucusuna (polise), yarn ise ite mdre, ef ve sorumluya kar itaatkr olmalyd.
"dealini" tasvir etmek maksadyla yazar, her trl ktlkten saknan, sokakta dvmeyen, kovboy filmleri
seyretmeyen (onun yerine mzik okuluna giden), futbol oynamayan (nk bu spor ok fazla serttir), uzun sa
olmayan, kzlarla gezmeyen ("zaman gelince ana ve babas onu evlendirir") bir ocuu tasvir etmektedir. O asla
barmaz, sesi hibir yerde duyulmaz, o her zaman ve her yerde teekkr eder ve zr diler. Yazar sylemiyor ancak
devam edebiliriz: Hakkn yiyorlar o susuyor. amar vuruyorlar o karlk vermiyor, sadece bunun iyi bir ey
olmadn ortaya koymaya alyor. Tek kelimeyle o "karnca bile ez-meyenler" dendir vs.
o
Bu makaleyi okurken, cehenneme giden yolun iyi niyetlerle dendiini ifade eden o sz anladm. Ve sadece bu deil,
bizim son asrlardaki gerilememizin en az bir sebebini tespit ettiimi dnyorum: nsanlarn hatal eitimi.
Aslnda, asrlardr, birinci kaynaktan gelen slam fikrinin anlalmamasnn neticesi olarak biz, genliimizi yanl
eitiyoruz. Dmanmz eitimli, sert ve pervasz, Mslman lkeleri teker teker igal ederken biz genliimize nazik
olmasn, "sinee bile ktlk dnmemesini", kaderine boyun emesini, "her trl iktidar Allah'tan olduuna gre
"her trl iktidara itaat iinde olmasn retiyoruz.
Gerek kkenini bilmediim, fakat kesin olarak slam'dan kaynaklanmayan itaatin bu mutsuz felsefesi mkemmel ve
bahtsz bir ekilde birbirini tamamlamaktadr: Bir taraftan o, canl olanlar l haline getirmekte, dier taraftan ise din
adna yanl lkleri n plana kararak, daha yaamadan evvel len kimseleri slam'n etrafna toplamaktadr. O,
normal insan mahlklarndan, su ve gnah duygularnn takibatnda, ayn zamanda hakikatten kaan ve pasiflik ve
tesellide snak arayan hayat skalam ahsiyetler iin ok cazip olan, kendinden emin olmayan insanlar
yaratmaktadr.
Gnmz uyan asrnda, bizzat slam dncesinin savunucular veya kendini yle tanmlayan kimselerin her trl
karlamay (kavgay) rutin olarak kaybetmeleri ancak bu ekilde aklanabilir. Yasaklar ve ikilem felsefeleriyle aa
yakalanm olan yksek ahlak sahibi bu insanlar, ne istediklerini bilen ve hedeflerine ulamak iin her arac mubah
gren, daha az ahlakl, az meden fakat kararl ve acmasz kartlaryla karlatklarnda kendilerini ikinci derecede
(alt, aa seviyede) grmektedirler.
Mslman halklar idare eden kimselerin slam iinde terbiye grm ve slam dncesinden esinlenmi kiilerden
olmalarndan daha tabii ne olabilir? Ancak onlar bunu basit bir sebepten dolay baaramamaktadrlar: dare etmek iin
deil idare edilmek iin eitilmilerdir.
Mslman ortamnda bizzat Mslmanlarn topraklarna h-

35
102
kim olan yabanclara, yabanc fikirlere ve siyas ve ekonomik zu-lme kar diren gstermelerinden daha mantkl bir
ey ne olabilir? Ancak onlar bunu yine o bilinen sebepten dolay yapamamaktadrlar: Seslerini ykseltmek iin deil,
itaat etmek iin eitilmilerdir.
Mslman deil, tebaa... Mkemmel, sakin, tam tebaa. Neredeyse uaklar eitiyorduk (veya topluyorduk). Bizimle her
trl iktidara ne mutlu!
Fitne, esaret ve adaletsizlik dolusu olan bir dnyada, genlie saknmasn, sakin olmasn, itaat etmesini tlemek
ayn zamanda kendi halknn ezilmesi ve esir edilmesinde ortak olmak deil midir?
Sz konusu psikolojinin birok bak as vardr. Onlardan biri her zaman tekrarlanan gemi hakkndaki hikyedir.
Gencimize slam'n ne olmas gerektii deil, eskiden ne olduu anlatlmaktadr. O, Alhambra ve gemiteki fetihleri,
Binbir Gece'nin ehrini, Semerkand ve Kurtuba'daki zengin ktphaneleri bilir. Onun ruhunu devaml olarak gemie
doru evirmektedirler ve o, ondan yaamaya balar. Tabi ki gemi nemlidir. Ancak bugn, eski atalarmzn yapt
mkemmel gzellikteki tm camileri saymaktan ok, mahallemizdeki mtevaz camimizin eskimi atsn tamir etmek
daha nemlidir. Hatralardan ve gemii arzulayarak yaamaya sebep olacaksa eer, btn o muhteem tarihi yakmak
gerekecek galiba. Eer, gemite yaanamayacan ve kendimizin bir eyler yapmamz gerekeceini renmemiz art
olacaksa, o muhteem abideleri yakmak daha iyi olur.
Bu ykc teslimiyetilik ve kar gelmeme pedagojisinin, en az elli yerinde mcadele ve direni prensiplerinin
zikredildii Kur'an adna tlenmesi ayr bir paradokstur. Rahatlkla sylenebilir ki Kur'an teslimiyetilii
yasaklamtr. ok sayda sahte byklk ve otorite yerine Kur'an, sadece tek ve biricik teslimiyeti tesis etmitir:
Allah'a olan teslimiyet. Ancak Allah'a olan bu teslimiyette Kur'an insan iin zgrlk ina ederek, onu btn
korkulardan ve dier btn teslimiyetlerden kurtarmtr.
imdi, ana babalara ve eitimcilerimize ne tavsiyelerde bulunabiliriz?
103
Her eyden evvel, genlerde bulunan gleri ldrmemelerini tavsiye edebiliriz. yle yapacaklarna, onlar
ynlendirsin ve belli bir ekle soksunlar. Onlarn uyuuu Mslman deildir ve l birini slam'a "evirmenin" imkn
yoktur. Mslmanlar eitmek iin insanlar eitsinler, hem de en mkemmel ve kapsayc ekilde. Onlara tevazudan
ok eref ve haysiyet, teslimiyetilikten ok cesaret, merhametten ok adalet hakknda konusunlar. Kendi yolundan
gidecek ve bunun iin kimseden izin istemeyecek eref sahibi bir nesil yetitirsinler.
nk aklmzda hep tutalm: slam'n ilerlemesini -her trl ilerlemeyi olduu gibi- sakin ve teslimiyeti kimseler
deil, cesur ve itiraz (isyankr) ruhlu kimseler gerekletirecektir.
(Kasm, 1971)
104
SLAM DEVRM HAKKINDA
kilem
Bu bildiriye, kesin olarak hepimizin hem fikir olaca Mslman dnyasndaki durumun deimesi gerektii
hususundan balayacaz. Burada gemiin yk baka hibir yerde olmad kadar byktr ve ok ey onlar ykacak
bir nesil iin adeta yalvarmaktadr. Deiim iin eilim, bu ykn arl ve var olan gerek durumun anlamszl ile
orantldr.
Bu deiimi kim gerekletirebilir ve hangi tarafa ynelecektir?
Bu devrimi yapabilecek iki eit insan vardr: Mslmanlar ve komnistler. Hibir nc taraf durumun taleplerine
cevap verebilecek yeteri kadar tam, radikal ve yeteri kadar kararl deildir.
Bu dnya iin devrim saylan slam ve komnizm ykm ve ina manasna gelir. slam devrimi gemiin olumsuz
yknden kurtulmak iken, komnist devrim ayn gemiin yklmas, kesintiye uratlmas demektir. slam, tarihin bir
annda inktaa uram olan legal bir srecin devam olan artlarmza, iyi geleneklerimize, karakterimize, anlaymza
ve inanlarmza dayanarak gelecee doru yol almaktr. leriye doru hareket ederek slam, bir geriye dn,
kendimize ve kendimize ait olan manev kaynaklara olan dnmz de iine alr.
Tersine komnizm, devamlln kesintiye uratlmas, ykmn ve yeniden tekilatlanmann mekanik sreci, sahiplik ve
kurumlarn ilikilerinin deiimi demektir. Yani d devrimdir. artlarmz iinde kanunsuz ve yabanc olmasna
ramen, komnizm mmkn bir sre ve reel bir tehlikedir.
Her iki devrim de dnyay deitirebilir. Ancak ilkinde bu yeniden tekilatlanm, yenilenmi slam dnyas olur, ikinci
durumda ise yine gl ve organize edilmi bir dnya olabilir, fakat
105
bu durumda artk bu slam dnyas olmaz. Bu iki olabilirlik arasnda u anda, iinde bo inan snrnda bulunan ilkel
inan en alt snftaki Avrupa manev rnleriyle kart, anlamsz eylerin bir arada bulunduu, orta durumu vardr.
te bu, gelecekle alakal tam bir dezoryantasyon, manevi bolukla, gece kulpleriyle, alkol, esrar, politikan ve pratik,
kaba (terbiyesiz) maddecilikle, stne stlk bu artlarda artk hibir manas olmayan ve kimsenin de inanmad "d
kullanmna uygun" amerikanla-madr.
Eer komnizm yasaksa, slam, her yerde iki defa yasaklanmtr: Ona saldrmak yasak, fakat onu tebli etmek ve
kamu ve siyas hayatta onun gerekletirilmesini de istemek yasaktr. Bugnk Mslman lkelerin ounda slam
fikrinin bulunduu bu aresiz durum, her trl gerek ilerlemeyi ve k yolunu bloke eden en nemli etkendir.

36
Fakat hadiselerin gerek hareketi ile alakal olarak bu yasaklar ok da bir ey ifade etmezler. Beklemediimiz, en sk da
yasakladmz ey gerekleecektir.
Sz konusu ikilem kesinlikle yerel ve geici bir ey deildir. Bu ikilem sadece bir Mslman lkesi veya bir blge ile
alakal deildir. Onun nnde az veya ok Trkiye ve Fas, Pakistan ve Endonezya bulunmaktadr. Onu, sadece kt
niyetli ve savunma iinde olan insanlar inkr edebilir.
Allah Adna Devrim
slam devrimi Allah adna olacaktr. Ancak Allah adna devrim mmkn mdr? Avrupallarn dnd ve aramzda
olan ve onlarn etkisinde bulunan birok kimsenin de inand gibi her devrim Allah kart deil midir?
Eer devrim, adalet, eitlik ve zgrlk ise o zaman Allah olmadan imknszdr. Daha dorusu bu lkleri Allah
olmadan da ne karmak ve bayraklara yazmak mmkndr fakat Allah olmadan onlar gerekletirmek mmkn
deildir. Ateist arlklar hibir yerde vaatlerini yerine getiremediler ve bunu yapmalar da mmkn deildir. Fransz
devrimi ve onun baka lkelerdeki daha az mehur olan tekrarlar, kapitalist ve materyalist dnya-
106
y tesis edip glendirdiler. Rusya'daki komnist devrim ise, iinde ok g ve disiplinin olduu fakat zgrlk ve
adaletin devrimci lklerinin az bulunduu devlet aygtnn mutlak gc ve zorlama sisteminin temellerini att.
Tarihsel olarak baktmzda, devrim eilimlerinin kt her yerde, onlar insann adalete olan arzusunun neticesi idi,
adalet ise retilmi veya sosyal deil, din bir kategoridir. Dinin talepleri Allah adna olan taleplerdir ancak hibir
zaman ve asla bir snfn, rk veya milletin, zellikle de iktidar sahiplerinin ve zenginlerinin lehine deil, aksine insann
menfaatlerine uygundur. Dinin adaletsizlie, daha dorusu adaletsizliin sahipleri olarak zenginlere kar olan bu ebedi
savan izleri ve tanklklar Kur'an'n her tarafnda vardr. nk Kur'an'da, bizzat ileri gelenler, reisler ve mlk ve mal
sahipleri dine ve onun taleplerine muhalif kitle olarak tantlmaktadrlar. Aadaki ayetlerin manas ve sesine dikkat
edelim:
- Milletinin ileri gelenleri: "Biz senin apak sapklkta olduunu gryoruz" dediler. (Araf, 60)
- Milletinin inkarc ileri gelenleri: "Senin ancak kendimiz gibi bir insan olduunu gryoruz. Daha balangta, sana
bizim ayaktakm dnda kimsenin uyduunu grmyoruz.... (Hud, 27)
- Milletinin byklk taslayan ileri gelenleri, "Ey uayb! Ya dinimize dnersiniz ya da, and olsun ki seni ve inananlar
seninle beraber kentimizden karrz" dediler... (Araf, 88)
- "Ey uayb! Babalarmzn taptn brakmamz emreden veya mallarmz istediimiz gibi kullanmamz meneden
senin namazn mdr..? (Hd, 87)
- Sonra Musa ve kardei Harun'u, Firavun ve erknna muci^ zelerimiz ve apak delille gnderdik. Byklk
tasladlar. Zaten marur bir topluluktular. Bu yzden: "Milletleri bize kul iken, bizim gibi iki insana m inanacaz?"
deyip onlar yalanc saydlar... (Mu'minn, 45-48)
Kur'an vahyini fakirler kabul edip zenginler ret etmediler mi:
- "Allah'a inann ve Peygamberinin yannda savan" diye bir sure inmi olsa, onlarn zengin olanlar sizden izin isterler
ve "Bizi brak oturanlarla beraber kalalm" derler. (Tevbe, 86)
107
- Varlk sahibi olup da seni yalanlayanlar Bana brak; onlara az bir mehil ver. (Muzzemmil, )
- "Suluyu yakalayn, cehennemin ortasna srkleyin... Sonra ona: "Tad bakalm, hani erefli olan, deerli olan yalnz
sendin... (Duhan, 47-49)
Dorusu uyarc gndermi olduumuz her kentin varlkl kimseleri, "Biz sizinle gnderilen eyleri inkr ediyoruz"
dediler. (Sebe, 34)
slam'n ilk gnlerinde, zekt vermeyi ret eden ve Ebu Bekir'in silahla bastrd isyan, kesinlikle varlk sahibi olmayan
kimseler yapmad. Fakirlerin lehine olan bu devrimci tedbirin karsnda zenginler vard ve slam eklindeki din
devriminin klc onlara kar dnm oldu.
Allah resulleri hibir zaman sadece unutulmu klt veya ihmal edilmi ibadetleri tesis etmek iin gelmediler. Onlarn
her zaman, bozulan ahlak ve sosyal ilerlemeyi yenileme grevleri vardr. Baknz, yannda en ayak takm denilen
kimselerin olduu iin Hz. Nuh'u ret ediyorlar. Apak ortadadr ki o toplumda kabul edilemez bir insan ayrmcl
vard. Musa ve Harun'a, halklarn esaretten kurtarma grevi verildi. uayb, ticarette var olan soygunculuk ve
aldatmaya kar harekete geti. Lut, fuhu ve sapkla kar ayaa kalkt. Bizim peygamberimizin ortaya k ise o
srada Arap toplumunda ve dnyann genelinde var olan ar ahlak durumun cevabyd. Hazreti sa ortaya kt vakit,
Yahudiler arasnda din tanmazln var olduu sylenemez. Dahas sa. a.s. dinde var olan ar ekilcilie kar
harekete geti. Daha dorusu o, o dinde ahlak ve hakikati tesis etmeye geldi. Hristiyanlk kanad iindeki reformasyon,
dar bir anlamda dinle alakal deildi. O, dinin bilinen ve tannan normlarnn kendi asl manasna dnmeleri iin bir
taleptir ve bilindii gibi ok gl ahlak ve toplumsal yenilenmeyi harekete geirdi.
Fransz Devrimine kadar insanlarn toplusal hayattaki yce istekleri din durula motive edilmi ya da esinlenmitir.
Eer Fransz Devrimi'nin kendisi hakknda onun byk taraftar olan Roberspierre'e bakarak hkm verecek olursak,
onun ladin (ateist) olduu sylenemez. O sadece ruhban kart idi. Robers-
108
pierre, Apsolut (Mutlak) Varlk hakknda konumalar yapm ve devrimin bu dinin lehine olmasn talep etmitir.
Ancak bu dnce, samimi olmasna ramen sun' bir yap idi ve bylece pasif kald. Bir krlma noktasna gelindi,

37
devrim Allah adna deil, halk adna devam etti. Doas ve orijini gerei din kaynakl olan kardelik, zgrlk ve
eitlik hakkndaki lkleri tarihte ilk defa kaynandan, btn insan mahlklarnn ortak ilahi kaynaa sahip
olduklarna dair olan inantan aka ayrlmtr.
Bir Programn ve Eylemin D Hatlar
slam yeniden douu gerekletirmeye ynelik mcadelede balamamz gereken durum bazen ackldan da tedir.
Gerekten de, Mslman devletlerin hemen hemen hepsi bamszl mcadele edip kazandlar, fakat ou durumda
bu bamszlk ekldir. Batya olan ekonomik ve daha da kts manev bamllk kald. Belli saydaki Mslman
lkelerde dorudan veya dolayl olarak basn ve eitim yabanclarn elindedir ve onlar ruhlar zehirlemeye devam
ediyorlar. Daha zel bir bel ise halkyla her trl ban kaybetmi olan belli entelektel snf iindeki yerli
yabanclardr. Bu aydnlar takm, hem duygusal hem de emelleri bakmndan slam olan bir halka batl, gayr- slam,
reete ve zmler sunuyorlar ve bu trajik anlamazlk sonsuza doru devam ettirilmektedir. Baz durumlarda, Batl
saplantsndan uyan balad, fakat ak bir slam konseptin eksiklii nedeniyle o yava ve zik-zak olarak
ilerlemektedir. Mslman lkeler kesin olarak ortak karlar ve ortak dmanlara sahiptir ve birbirlerine doal
mttefiktirler. Yine de bununla alakal bilin yava ilerlemekte ve Mslman lkelerin resm siyaseti zerinde pratikte
etkisizdir. srail'le olan atmada Arap lkelerin pe pee defa yenilmeleri ve ksa bir sre evvel Pakistan'n asker
malubiyeti tasvir edilen durumun sadece neticesidir.
Mslman lkelerin oundaki slam kurumlar ve onun yksek temsilcileri, grevlerini yerine getirmede her trl
bamszl kaybettiler. Onlar slam fikir ve karlarn savunucular deiller, aksine iktidardaki rejimlerin
memurlardr. Onlar, slam hakknda, siyas iktidarn iradesi istedii kadar konuurlar ve
109
genel olarak bu iktidara hizmet ederler. Bir lkede kraln feodal dzenini savunurlar, baka bir lkede hkmet
hutbeleri yazar ve doal olarak iine gelenleri duyururlar, ncsnde yksek din memuru olarak hkmetin apak
gayr- slami olan tedbirlerini savunurlar, drdncsnde cahiliye mazisinin kutlanmasn sakin olarak karlarlar v.s.
Mslman lkelerin iktidar sahiplerinin ounun zel hayat apak gayr- slamidir ve din memurlar buna kar
seslerini ykseltme cesaretini gsteremiyorlar. Onlarn grevi, devlet trenlerinde, devlet bakanlarnn salna dua
etmektir. slam dnyasnn bugnk hayat, sa a.s.'n geldii vakitteki Yahudilerin hayatna benzemektedir. Dinin ekl
taraf yerine getiriliyor fakat dinin ruhu yok olmutur. Din ileri lksz ve kaytsz insanlarn, baz durumlarda ise
mehur mnafklar ve hatta ak mrtetlerin elindedir.
Gzlemden sonra hkm verecek olur ve sadece slam cepheyi mahede edecek olursak, kendilerini Mslman
olarak ilan eden kimselerin saysna nazaran onun da, olmak zorunda olduundan ok daha zayf olduunu fark ederiz.
Bu cephe, kendini, bir olan slam adna onlarca farkl ve ou zaman birbirine aykr programn varlyla, tam bir fikir
ve eylem uyumazlyla belli eder. Her nde gelen birey tek bana bir program, partidir ve birbirine tamamen zt olan
eyler slam'n salam kaynana izafe edilmektedir. Toprak reformunu hayata geirenler ile ona kar kanlar slam'a
dayanmaktadrlar. Birileri spesifik slam sosyalizmi hakknda konuurken, dierleri slam adna mutlak ahs mlkiyeti
savunurlar.
Dierleri yannda, sorunlarla olan karlamalarmzdan baarszlmz, her zaman ge kaldmzda, mcadelemizi
sebeplerle deil sonulara kar yaptmzdaki tespitlerdedir. srail ile olan atmamzdaki malubiyetlerimiz, bizim
hastalk sebebi yerine belirtiye kar mcadele ettiimizin rneidir. srail ad altndaki zehirli tohum, ounun
dndnn aksine, kinci Cihan Harbi sonrasnda ekilmi deildir. Kkler ok daha derinlere uzanr ve en yakn da
1914-1917 arasnda yaplan Arap-Trk karde savanda bulunmaktadr. srail bu anlamazln yavrusudur. Bu
durumun sonraki eilimi de ruhlarn srekli ze-
110
hirlenmesinde ve sadece eklini ve vastalarn deitirmi fakat asta bitmemi olan hal seferindeki Mslmanlara
kar nefretin yaratlmasdr. Bunun neticesi olarak da slam ve Mslmanlara zarar vermek gerektiinde her zaman
kolaylkla bir araya gelecek bir dnya yaratld. 1971 ylnda, Pakistan'a kar yaplan ve klasik bir rnek olan askeri
saldr, bir sper gcn dorudan izin vermesiyle, dierinin de sessiz izin vermesi ve geri kalan dnyann da suskun
kalmasyla gereklemitir. Bugn Mslman kart olan bu dnyann ksmde olsa onlarn lehine olmas iin hibir
ey yapmadk... Bylece her zaman sonulara kar mcadele ederek, sebeplere vakit ayramaz olduk ve biz her zaman
ge kalmaktayz. Hakl olarak soruyoruz: u anda dnyann baka bir yerinde yeni bir, iki, daha fazla Filistin
yaratlmyor mu? Gelecekteki skntlara nasl zamannda ve etkili bir biimde kar koyabiliriz?
Bu soruya cevap verirken diyoruz ki: Dmandan renelim! Eer eitimli ve sinsi dman, aralarnda fikr ve manev
dezen-formasyon sokarak ve anlamazlk ve pheler yayarak en kolay bir ekilde Mslmanlar zayflatacan ve
hareketsiz klacan kavradysa o zaman bizim yapacamz aka ortadadr: Sarslm olan dini her yerde
salamlatralm, slama gven ina edelim, genliimizin ruhu iin mcadele edelim, yabanclarn elinde bulunan
eitim ve basn kurulularn geri alalm, her yerde toplumsal uur, sorumluluk, birlik ve beraberlii kuralm,
saflarmz her yerde sk tutalm, tek kelimeyle: En gzel ve mmkn olan en geni lde organize olalm.
Bat dnyasnda, biri teknoloji dieri ahlak alannda olmak zere, iki sre paralel olarak devam etmektedir. Sreklilik
arz eden teknolojik devrim, batl insann eline umulmadk bir g vermektedir. Ayn zamanda, ruhi dezenformasyon,
phecilik ve pratik maddecilik sonucu ortaya kan genel ahlakszlk o dnyann ahlak temellerinin altn oymakta ve

38
teknolojinin hzl gelimesinin verdii gc neredeyse etkisizletirebilmektedir. Bu durum, slam dnyasna, yakn
gelecekte dengeyi temin etme ansn vermektedir. Din ve ahlak temeller zerine bina edilmi
111
olan gen neslin eitimi, ailenin glendirilmesi, alkoln, esrarn ve fuhuun ortadan kaldrlmas, zengin fakat morali
bozulmu Batya kar dengenin devamn salayacak ahlak gc temin edebilir. Daha sonra olmas gereken mevcut
teknolojinin fethedilmesi, sz konusu dengenin salamlatrmasn yapacak, ikinci bir etap saylr.
Hi hak etmediimiz halde baz gerekler lehimize ve bize cesaret vermektedir. Onlardan en nemlisi tabi ki petroldr.
Allah, dnya petrol rezervlerinin % 60'nn Yakn ve Orta Dou'da bulunan Mslman lkelerinde bulunmasn
(dman tesadfen diyor) istemitir. Bu muazzam gerek bizim de yardmmz ve katlmmzla mucizeler yapabilir ve
daha evvel rnei olmayan bir biimde dnya tarih akn deitirebilecektir. Daha bugn bu alanda, Cezayir, Libya,
Suudi Arabistan, Kuveyt, ran ve birka kk Mslman lkesi bu kymetli svdan on milyar aan bir mebla elde
ediyorlar, hesaplamalara gre ise bu gelir bu on yllk srenin sonunda drt katna kacaktr. Amerikal ekonomistler,
petrol retici lkelerin bir sonraki on yllk sre iinde dnyann en zengin lkeleri olabilecekleri iddiasndalar ve bu
lkelerin on yl iindeki gelirleri tm amerikan sanayisinden fazla olabilir, ya da sadece Suudi Arabistan'n dviz
rezervleri ABD ve ya Japonya'nn dviz rezervlerinden fazla olabilir.
artc grnyorsa da, Mslman dnyasndaki fakirlik ve sefalet sorunlar artk gemie aittir. Gelecek ise an
zenginlemenin karmak sorunlaryla karlaacaktr. Acaba beraberinde g ve zehir tayan bu "dolar darbesini"
karlamaya psikolojik olarak hazrlkl myz?
Petrol Mslman dnyas iin hem byk ans hem de ayn zamanda byk tehlike oluturmaktadr. O, asrlar boyu
ortaya kan gerileme asnn kapatlmasna yardmc olmas gereken Allah'n bir ltf olabilir. Ancak o ayn zamanda
enerjiyi uyuturan, sahte zenginlik duygusunu veren esrar ve sadece bireyler iin deil, btn halklar iin bile rant
hayatnn psikolojisini yaratan bir etken de olabilir. Allah bizi snamakta, fakat bu ikilemin sonucu belli deildir. Kur'an
diyor ki: "Size ne isabet ederse
112
kendinizdendir". Petrol sadece aratr ve dier btn aralar gibi o da, ne olduumuz, ne istediimiz ve imknmza
bal olarak g veya zaaf kaynana dnebilir. Zenginlik art fikirler eittir yeniden dou. Bu durumun komutu ak
slami taraftarlktr.
Bu zamanda ve bu meknda pratik olarak slami taraftarlk ne demektir?
Allah'a gl imanla beraber u demektir:
-Yabanc manev, fikr ve siyas saldrganlna kar ve Mslman lkelerin ekl ve gerek bamszlklar iin
mcadele etmek;
- Bireysel teebbs bomakszn, her yerde, eitim, sanayileme, toprak reformu ve byk doal kaynaklarnn
milliletirme programlarn desteklemek;
- Kadnn yeni, slami durumu iin (harem ve kadnn hakszla uramasna kar), ailenin salamlatrlmas ve onu
tahrip eden btn faktrlere kar mcadele etmek;
- Okullarn ve iletiim aralarnn slamlamasn hayata geirmek;
- "Sefaletsiz ve israfsz bir toplum iin" parolas ile her yerde sosyal adalet programlarn desteklemek;
- Alkol, pornografi, fuhu ve yanl anlalan zgrle kar mcadele etmek;
- ovenizm, ayrmclk ve farkllklarn ne karlmasna kar fakat Mslman halklarn birlikteliine katkda
bulunacak her ey iin mcadele etmek.
Bu program iin mcadele, her yerde tekilatlanm bir hal almaldr ve inananlarn en geni tabakalarn kapsamak
zorundadr. lk Mslmanlar mstesna insanlar idi, fakat onlar organize olmu mcadelecilerdi de. nk slam
dnme eklinden ok eylem biimi, felsefeden ok hayat pratiidir...
Bu ve byle bir slam dnyada kendi misyonuna sahip, kart siyasal sistemlerin ve ideolojilerin kresel atmas
zamannda, kendisinin, nc ve bamsz olan konumunu ilan eder. Ancak bu basit bir siyasal katlmszlk deildir.
slam, dnyada var
113
olan gruplamalara basit bir sebepten dolay fikren katlamaz nk onlar, kendi tanmlamalarna gre de gayr-
slamdir. Fakat ayrlm dnyann atmasndan sadece slam galip gelebilir. Bunun sebebi, sz konusu atmann,
iyi ve ktnn, aydnlk ve karanlk arasndaki savan sadece slam iin basit bir atma olmadndan
kaynaklanmaktadr. Aksine, slam bak asndan, bu drama katlan her bir katlmc bir miktar sapknla olduu gibi
hakikat ve adaletin bir parasna da sahiptir. Bu ada atmaya ite tam da byle bakt, ne dini ne de sosyalizmi ret
edebildii hatta kabul etmek zorunda olduu iindir ki slam, kaybolamayacak, stn bir alternatif olarak ortaya kar.
nk eer sosyalizm tamamen bir sapknlk ise, slam tam bir hakikat olamaz. Kelimenin en geni anlamnda olmak
zere din ve siyaset arasnda, sa ve sol hareketler arasndaki atma, kendi doasndan dolay zafer veya malubiyetle
sonulanamaz - bu basit slami bir hakikattir. Bu atma orta, berabere bir durumda sakinleecek ve bu slam'n dolayl
zaferi demek olacaktr. Kur'an'n slam'a tayin etmi olduu "arabulucu millet" rol, bugn de hala gncel kalmaya
devam etmektedir. Konuyu kapatalm: slam yeniden ne ise o olmak zorundadr: Allah adna hakszla, cehalete,
hastala ve pislie kar protesto ve mcadele. slam' sadece kendi siyasal hedefleri iin kullanan, dierleri de slami
olan her eye kar aka savaan gnmz idarecilerin pratii sona erdirilmek zorunda. slam kendi siyasetini

39
tanmlamak zorundadr. O, kendi mcadelecilerini toplamal ve salam sralarda sralamak zorundadr. Fikren, sadece
slam'a ballk gsteren yeni gler bulunmak zorundadr. Bu yeni gler Cezayirliler, Libyallar, Irakllar, Afganllar,
Somalililer, Nijeryallar v.s. gibi almak ve dnmeyi brakmak zorundadr. Onlarn hepsi sadece Mslman olmak
zorundadr. Onlarn siyaseti Arap, Trk, ran veya Endonezya deil sadece slami olmak zorundadr. Eer bunu
yapmazlarsa o zaman sadece Tevbe sresindeki tehdidin gereklemesini bekleyebiliriz. "De ki: "Babalarnz,
oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, akrabanz, elde ettiiniz mallar, durgun gitmesinden korktuunuz ticaret, hounuza
114
giden evler size Allah'tan, Peygamberinden ve Allah yolunda savamaktan daha sevgili ise, Allah'n buyruu gelene
kadar bekleyin. Allah fask kimseleri doru yola eritirmez!" imdiye kadar yaanan malubiyetler yeteri bir ikaz deil
midir?
(Haziran, 1972)
"5
KUR'AN'I NASIL OKUMALI?
Hayatm boyunca Kur'an' defalarca okudum, fakat daha evvel hi kendime sormamtm: Kur'an' gerekten nasl
okumaldr? Sorunuz beni bununla alakal dnmeye evketti ve ite burada srasyla baz dncelerimi sunacam.
Her eyden evvel Kur'an'n bir btn olduunu aklda tutmak gerekir. Tek bana alnm ve metinden ayrlm hibir
ayet tam bir hakikat deil, sadece hakikatin bir parasdr. Sadece Kur'an btn ve eksiksiz hakikattir. Ayetleri tek
bana zikretmek kanlmaz bir durumdur ancak bu sefer hedefin snrllna dikkat etmek gerekir. Bu mozaikteki
duruma benzer. Mozaik iindeki kk krmz ya da siyah ta, ancak kompozisyonun tamamnda bir anlam kazanr.
Kendi btnlklerinden ayrlm olarak onlar, paras olduklar resmin grlmesinde ok az ya da hi katkda
bulunamyorlar. Aklamak iin baz rnekler vereceim.
Kur'an'n bir ayeti ktle ktlk olarak intikam farz klarken (Bakara, 179), baka bir ayet de balamaya davet
eder. Veya bir ayet u ekildedir: "... Allah'n size helal ettii temiz eyleri haram klmayn..." (Maide, 87), baka bir
ayet ise yle tavsiyede bulunur: "Kendilerini snamak iin, dnya hayatnn ss olarak bol bol geimlik verdiimiz
kimselere sakn gz dikme..." (Taha, 131) v.s. Kur'an' ylesine okuyan bir kimse, kesinlikle hatal olarak, burada
elikilerin sz konusu olduunu dnebilir. Aksine bu, Kur'an ve slam' stn ve benzersiz kaliteli klan bir durum,
ilk bakta elikili grlen taleplerin sentezi sz konusudur. Aka Kur'an, sadece birini deil her ikisini de
istemektedir. O sadece ceza deil, balamay da istemektedir (ve tersini). Ayn ekilde o, sadece bu dnyay deil,
ahireti de istemektedir, asla tek birini deil. Hakl da olsalar her zaman sadece ceza veren kimseler tam Mslman
olmazlar nk hi bala-
117
mam olurlar. Fakat her zaman balayan kimseler de, ktl ktlkle def etmemi olurlar ve Mslman olmazlar.
Mslmanlar sadece her birinin gerek lsn bilen kimselerdir.
Ancak ortaya konulan sonular, ayetleri ayr ayr okumakla deil, sadece bir btn olarak Kur'an'dan karmakla
mmkndr. Bunun, slam'n tam manasn ve onun mesajnn zn anlamaya doru yava yava ykselmemiz iin
tek bir metot olduunu dnyorum.
Kur'an' okumadaki ikinci kural u olabilir: Belli zaman aralklara riayet ederek Kur'an' her zaman tekrar tekrar
okuyun. Bu Kur'an'n katmanl olarak da ifade edilebilecek eyi kefetmenin yoludur. Her yeni okuma Kur'an'da yeni
bir eyi kefeder. Tabi ki Kur'an ayn kalmtr, fakat deien bir ey vardr: Siz, sizin ahsi artlarnz veya yaadnz
dnya deimitir. te bu deiimler daha nce fark etmediiniz katmanlar Kur'an'da kefetmenize imkn salar ve
daha evvel stlerinden fark etmeksizin getiimiz baz ayetler imdi ruhunuzda baka trl yank bulmaktadrlar.
Herkes bunda kendisi ikna olabilir, ben ise burada kendi tecrbelerimden bazlarn sunacam.
ok eskilerde, gen bir insan iken Kur'an' okuduumda, zellikle alma, mcadele, adaletle alakal ayetler zerinde
durduumu biliyorum. O duruma tanklk eden ve o zamandan kalma, hadiselerden bir ekilde korunmu ve bunlara
benzer ayetlerle dolu olan kk bir deftercik vardr. Gen iken zulme kar direni grevi ykleyen ayetten zellikle
ok etkilendiimi iyi hatrlarm. Yani, Kur'an bir yerinde mslman-m'minden bahsederken, dierleri yannda onlar
yle de tarif eder "...Bir hakszla uradklarnda, stn gelmek iin aralarnda yardm-larlar." Bu ayet ura
suresinin 39. ayetidir. Onu her frsatta severek nasl naklettiimi hatrlarm. Ancak bugn, Allah'a, hayatn rlativitesi
hatta geicilie, yani eylemden ok derin dnmeye ynelik ayetler bana daha fazla cazip geliyor. Ksa bir zaman
evvel, Allah'n, geici olmayan tek gerek varlk olduunu ifade eden ayetin, zerimde ok zel tesir braktn
hatrlarm. "Her ey geicidir, sadece Rabbinin yz baki kalacaktr..." Yani, Allah, yldzlardan evvel de var olan ve
onlardan sonra da var olacak olan Kimsedir. O tek gerek ve tek realitedir. Annem ve-
118
fat ettiinde ise, daha ac ruhumda taze iken, u cmlelerin bulunduu Kur'an sayfasn severek aardm: "Ey huzur
iinde olan can! O, senden, sen de O'ndan honut olarak Rabbine dn! Ey can! yi kullarmn arasna gir. Cennetime
gir." (Fecr suresinin sonu). Bu cmleler her zaman gzyalarmn dklmesine sebep oluyorsa da, ayn zamanda en iyi
ekilde beni teselli de ediyorlard. O zaman dnyordum: Kendi l ocuuna ahit olmas takdir edilen bir insan
hangi en iyi teselli szckleri ifade edebilir? Yani Kur'an bazen kanun veya cihat ars, bazen ise bu dnyann
kanlmaz musibetlere bir tesellidir. Baz durumlarda birine bazen de dierine rastlarz.

40
Bireyin ahs artlarna bal olan Kur'an'n bu deiik "katmanlarn" veya tonlarnn kefi tarihsel planda, toplum
hayatnda da geerlidir. O zaman Kur'an'n baz ayetlerinin zel gncelliinden bahsederiz. Rasizmin (Irkln)
kudurduu yerlerde insanlarn ortak kkenine ve dolaysyla da eitliine iaret eden ayetler zel neme sahip
olacaklardr. (Mesela Nisa suresinin ilk ayeti). Din zorlama ve zulmn yaad yerlerde ise kelimelik "... Dinde
zorlama yoktur"... (Bakara, 256) ak-seik kanunu n plana kmak zorundadr. Biz Mslmanlar Kur'an ayetleri
arasnda herhangi bir ayrm yapmayz fakat yabanclarn neredeyse ittifakla ne srdkleri ey, din hogr
bakmndan zikredilen ayetin Kur'an'n en yce ayeti olduudur. Bu manada deerlendirmeyi uzatmak mmkndr,
fakat bu, bu ksa makalenin amalarn aar.
Kur'an'n okunmas sz konusu olduunda, onun zel bir okuma biimi olan, yani Arapa orijinalinin okunmas
hakknda da bir eyler sylemek gerekir. Baz insanlar, oumuzun manasn anlamadndan tr, bu eit Kur'an
okumasn ok deerli olarak grmyorlar. Bu dnceye katlmadm ifade etmek zorundaym. Burada, yaadm
ve asla unutamayacam bir hadiseyi hatrlamadan geemeyeceim.
Birka sene evvel, slami yeniden dou sorunlaryla ile alakal olarak dzenlenmi bir konferansa katlma frsatn elde
ettim. Avrupa'nn byk bir ehrinde dzenlenen konferansta, ok sayda mehur lim, dini ve dier slami
yenilenmeyle alakal kendi dncelerini sunuyorlard. almalar her gn, mehur
119
dnya hafzlarndan birinin okuduu Kur'an'n birka ayetin (aere) okunmasyla balyor ve sonlandrlyordu.
nsanlarn konferans katlmclarn bildirilerini dikkatle izledikleri halde, yine de kitlenin varl (birka yz kii)
hissediliyordu. Baz ksk sesli konumalar, sandalye ve evrak gcrts v.b. Fakat hafzn Kur'an okumasn
balattnda, her ey yava yava sakinleir ve birka saniye sonra tam bir sessizlik hkim olurdu. Okuma esnasnda
hafzn yapt duraklamalarda, baka hibir ey duyulmazd, adeta hi kimse nefes bile almyor gibiydi. Bu yle bir
sessizlikti ki insanlar kalplerinin dzgn vurularn duyabilirlerdi. Bu kaliteli hafzn azndaki Kur'an, bazen sessiz ve
sakin, bazen ise sizi alp gtrecekmi gibi grltl elaleye dnen akan bir nehre benziyordu. Bu tecrbenin
zirvesi, hafzn ayrlk ansna bizi onurlandrmaya karar verdiinde, konferansn son gnnde yaand. Bu defa o,
uyum ve gzelliiyle mehur olan Rahman suresini okudu. Bu tesiri tasvir etmemin mmkn olmadn dnyorum.
Bu surenin manasn (nakarat gibi srekli tekrar edilen ayetler hari) bilmiyordum, ancak ben ve dier insanlarn
tamamyla anladmz zan ediyordum. Bu okumalarn sonrasnda her defa ben kendimi dierlere lsz bir biimde
daha yakn hissediyordum ve btn bu insanlarn birbirlerine yle demek istediklerini zannediyordum: Hepimiz
karde olduumuzu grmyor musunuz!
Bu hadiseden sonra, Kur'an'n orijinal biiminin beraberce okunmas veya dinlenmesi sorusunun deerini bir daha asla
sorgulayamam. Btn gerek Mslmanlar yle yada byle Kur'an' anlyorlar.
Bu ksa sunumu, Kur'an okunmasnn, bilinen ve bilinmeyen lkelere yolculuk yapmak gibi olduu dncesiyle
noktalamak istiyorum. ki insan ayn yoldan geer, fakat birinin tecrbe ve tesirlerle dolu olarak, dieri de sanki gzleri
kapal gibiymi dner. Bu durum, getikleri ehir ve manzaralara bal deil, onlara baldr. Herkes Kur'an'da
kendisinin deeri kadarn bulacaktr.
(Mays, 1977)
120
HCRET HAKKINDA DNCELER
Genelde hicret olarak adlandrdmz tarihi gerekler byk lde bilinmektedir: Allah resul Muhammed a.s.
nclnde kk Mslman topluluk Mekke'deki evlerini terk etmek ve uzaktaki Medine'ye g etmek zorunda
kalmt. Bu esnada bu topluluk btn malvarlklarn brakmak zorunda kalm, yannda sadece kendi inancn
gtrmtr. Bu Muhammed a.s. risa-letinin 13. ylnda, Eyll 632 ylnda oldu.
nsanlarn hayallerini her zaman coturan bu hadise, ok sayda heyecanl ve ibret verici detaylarla beraber rivayetlerde
tasvir edilmitir. Elbette ki en heyecanl olan da, iinde, Muhammed a.s.'n Ebu Bekir'e syledii o nl " Korkma,
Allah bizimledir" szleri, aznda bir rmcein rd a ve bir gvercinin yapt yuva ile maara hakkndaki olan
kssadr.
Bugnk tarihi uzaklndan, XIV. ile XV. asr arasndaki dnemde, bu hadise ve onun sonular hakknda yeniden
dndmzde biz bir ikilem iindeyiz: Hicret'in hangi nemini zellikle n plana karmak gerekir? Btn bu
hadiseler yumanda, en byk neme sahip olan ey nedir?
Mesela, slam'n geliimi esnasnda bir fikir ve hayatn program olarak Hicret'in ne anlama geldii hakknda konumak
mmkndr. Ve o anda onun, slam tarihinde 23 sene vahiy sresi iinde en nemli krlma noktas olduu hususu her
zaman ortaya kacaktr. Doada gnein douu neyse, slam tarihindeki Hicret olay odur. nk her ne kadar tanyeri
Mekke'de ortaya ktysa da, kendi gz alc parlakl iinde gn, Medine'de kendini gsterdi. O zamana kadar sadece
manev hareket olan slam, Hicret'le beraber toplumsal birlie dnerek, toplum, organizasyon, devlet olmaya balad.
Dinin gizemiyle gz gze
121
kalmak veya imann mavi derinlikleri zerinde gzlemde bulunmak isterseniz, Mekke'de nazil olan baz sureleri
dinleyin. Ancak slam' bir kanun btn, dzen olarak tanmak isterseniz eer, o zaman Medine'de nazil olan sureler
olmakszn bunu yapamazsnz. Hicret, Mekke ve Medine arasnda bir ba, bu yolda bir iz, ancak ikisi birden slam

41
dediimiz eyi yapan bu iki dnyaya gzlem frsat sunan yksek bir tepedir. Bu sebeple Hicret, yeni slam dneminin
ilk evresidir.
Bu, Hicret hakknda, gerekten hakiki ve reel olan tek dnce biimidir. Fakat ayn derecede gerek ve daha da ibret
verici baka bir noktay da gzlemlemek mmkndr: Mslmanlar Mekke'yi gerekten terk etti, fakat ayn zamanda
oraya geri de dnd. Daha sekiz sene bile gemeden onlar galipler olarak Mekke'ye dndler. Sahte din ve dinsizlik
merkezinden onlar, Allah'a gerek imann gelecekteki dnya merkezini yarattlar. Mriklerin basklar sonucunda
Mekke'yi terk ederken onlar manev olarak gl, madd olarak ise zayftlar. Mekke'ye dndklerinde ise artk fiziksel
olarak da gl idiler. bret aktr: Mslmanlar, vahi hayvanlar gibi takip edilmek iin deil, hazrlk yapmak iin
gidiyorlar. Onlar gidiyor ancak geri de dnyorlar. Sadece bu gerek Hicret'tir.
Ancak yine de bu hadise zerinde ne kadar ok dnyorsak, onun d, tarihi taraf deil, onun i, insan taraf o
lde dikkatimizi ekmektedir. Onun tarih ereveleri izlerini kaybetmeye, dalmaya balyor, biz ise bu muhteem
sefere katlanlarn yzlerini tanmak iin byk gayret sarf ediyoruz.
Bu insanlarn, Allah'a olan teslimiyeti ve onlarn din iin fedakrl, Hicret hakknda hakik ve en yce gerektir.
Burada insan, hadiselerin bu fakir anlatm yerine slam iin yaayan cesur bir neslin kssasn heyecanl bir biimde
anlatmak iin air olmadndan dolay zlebilir. Fakat onsuz da olsa, sorular kendiliinden fkrmaktadr: Resuln
daveti zerine, kendileri iin deil, din iin, evini-barkn terk edip yeni bir yurt arayan bu insanlar kimdi? Onlar
nasld? Bizden neden o kadar farkldrlar? Ve zellikle de onlara kyasla bizler kimiz?
Bu sorularn birouna, zellikle de bu sonuncusuna isteksiz
122
olarak cevap veriyoruz. Cevaplar da genellikle bizim iin malubiyet vericidir. Eer onlar Mslman idiyseler, o
zaman biz bugn yle miyiz? Onlar ve bizlerin, slam'n ayn byk aacna ait olduumuz sylenebilir mi?
Ayn bizim dediimiz gibi onlar da "Allah'tan baka ilah olmadna ve Muhammed'in de onun kulu ve resul olduuna
inanrm" diyorlard. Biz de onu ifade ediyoruz. Fakat onlar buna inanyorlard da. Hayatlaryla, fedakrlklaryla,
Hicret'leriyle ve onu takip eden her eyiyle onlar imanlarn teyit ettiler. Tersine, pasifliimizle, teslimiyetiliimizle,
baarnn, kariyer, para arkasndaki kouturmamzla biz her gn sadece grdmze inandmz gsteriyoruz.
Onlar, din iin lyor, dahas onun iin yayorlard. Biz ise eitli korkulardan, kalp krizi, trafik kazas, imanlk ve
stresten lyoruz, bugnden yarna da yayoruz. Tek kelimeyle onlar Allah'tan, biz ise insanlardan korkuyoruz. tiraf
etmelisiniz ki fark ok byktr. Ve sonular da ylesine byktr.
Hicret'in sadece en bilinen hikyelerden biri olduu, ilk Mslmanlarn ac ve trajedileriyle kar karya kalan
biroumuz u soruyu soracaktr: Her eye Kadir olan Allah resuln ve onu takip eden kck insan topluluunu
neden yle snavlara tabi tutmutur? Daha evvel aalamalarn her trlsne katlandlar, sonra yllk boykot ve
ala maruz kaldlar, imdi ise ehirlerini ve evlerini terk etmek zorunda kaldlar. Allah - her eye kadir olduuna
gre- gcnn bir atom parasyla mrikleri ve onlarn glerini yok edebilirdi. Onlara hastalk veya kalplerine zaaf
salabilirdi. u veya bu ekilde, O'nun ismini byk akla zikreden bu inanan topluluun nnde bulunan btn
engelleri ortadan kaldrabilir ve o yolun rahat ve dz olmasn salayabilirdi. Ancak, her eye kadir olan bunu yapmad.
Aksine, O, haklarnda ok ey dinlediimiz Mslmanlarn o ilk kk topluluunu btn o sarsc snavlara tabi tuttu.
Neden?
Sadece bir aklamas vardr. yi ve her eye kadir olan Allah, samimi olanlar samimi olmayanlardan, doru olanlar
doru olmayanlardan, salam mminleri tereddt iinde olanlardan ayrmak istedi. Tarihi durum yle bir noktaya geldi
ki artk dn-
123
yann temizlenmesi, deimesi ve yeni bir biimde organize edilmesi gerekiyordu. nsanlar ve onlarn kurumlar
tamamen bozulmutu. Demir saban dnya yolculuuna kmal ve yeni medeniyetin tohumlarnn ekilebilmesi iin
rm ve kokumu eyleri temizlemeliydi.
Bu grevi kim yerine getirebilirdi? O, herhangi biri olamazd. Bunu sadece bu misyona layk olacak bir nesil
yapabilirdi. Allah byle bir nesli, Hicret insanlarnda, Mekke'de buldu. Dine olan ballklar, her trl fedakrla
hazr olmalaryla onlar bu tarihi grev iin hazr olduklarn gstermilerdi.
Ondan sonra, tarih sahnesinde, zamann dnyasnda meydana gelen o muazzam deiiklikleri burada saymak mmkn
deildir. ki byk ve eski imparatorluk tamamen yok olacak, yeni ehirler ortaya kacak, muazzam ahlak yeniden
dou takip edecek, insanlar ilmin yeni alanlarn fethedecek, tek kelimeyle, yeni bir medeniyet doacaktr.
Bu frsatta ne karlmas gereken ey ise bu yeni medeniyetin tohumunun, t 622 senesinde dnyaya alan o kck
Mslman topluluu olduudur; o srada btn dnyada ona kar duracak ve onunla boy lecek de baka bir
topluluun bulunmaddr. Onlar kalplerinde Allah'a olan imanlarn tayorlard. Onlarn btn gc sadece ve sadece
bu imanlarnda bulunmaktayd.
Sonunda o bilinen soruyu sormak gerekli midir: Hicret'in mesajlar ve ibretleri nasldr? Btn ifade edilenlerin yannda
yine de gerekiyorsa o zaman cevap verelim: Bu soru ve ikilemin gncelliidir. nk sz konusu hadiseyi onun zne
indirgeyecek olursak, o eskiden olduu gibi bugn de gncel olan bir soruya dnr. "slam iin mcadele edecek
miyim yoksa sadece kendimi mi dneceim? Bir sahabi iin gitmek veya kalmak neyse (kalanlar da vard fakat onlar
hakknda tarih konumuyor), benim iinde, slam'n m yoksa kendi iyiliim iin mi, kendi ocuklarmn iyilii mi
yoksa dnya ocuklarnn iyilii iin mi alacam ayndr." Yani hepimiz ve her gn Hicret ikilemi nnde

42
bulunuyoruz. Soru ayndr, sadece cevaplar farkldr. lk Mslmanlarn yapt gibi herkesin kendi nnde ve Allah'n
nnde
124
bu soruya bizzat kendisi cevap vermesi gerekir. Onlarn cevabn biliyoruz ve ilk Mslmanlar bizim yerimize cevap da
veremezler, onu kendimiz yapmamz lazmdr. Ancak onlar byk ve grmezden gelinemeyecek bir rnek verdiler. O
rnek Hicret'tir.
(Mart, 1978)
125
KUR'AN VE SLAM ARTLARI
Genel olarak okuyoruz ki be byk din grev vardr: eha-det, namaz, oru, zekt ve hac. Onlar slam'n be direi
olarak da adlandrlrlar veya daha sk - be slam art. Bunu elifba kitabnda da ansiklopedide de buluyoruz. Be
ktalarn her tarafnda Mslman ocuklar byle reniyorlar. Mslmanlarn ve yallarn anlay bunun zerinedir ve
slam'n ne olduuna baklmakszn, insanlarn byk ounluu, ret etse de kabul etse de fark etmeksizin, onun
(slam'n) artlarda verildiini dnr. Be art bilgisinde bizim slam hakkndaki tm bilgimiz bulunmaktadr. slam
hakkndaki tm bilgisizliimiz de iinde bulunduu daha az bilinen bir eydir. Bu makale ite bu bilgisizlie ithaf
edilir. Kur'an' okuyun ve artlar renin ve siz, artlarn Kur'an' yanstmad hususundaki fikirden kendinizi
alamazsnz. artlar, Kur'an'n ksaltlm bir cmlesi olmalyd, fakat onlar bu deildir. nsanlar onlar slam'n
tanmlamas olarak bilirler, fakat durum bu deildir.
Bir mantk kitabnda, "tanmlama; onunla tannabilecek ve dierlerinden farkl olduunu gsterecek, bir ey ve ya bir
kavramn ierii belirlenen mantk bir ilemdir"diye okuyorum. Dahas "tanmlama; eyin lsne uygun olmak
zorunda, yani ona ne dar ne de ok geni olmamal, iinde, sadece ve sadece, kavramn mantk kapsamn ve ieriini
belli edecek zorunlu zelliklerini tamaldr. Bundan ne daha fazla ne de daha az. Bylece mesela: Kare, kenarlar
birbirine paralel ve eit olan bir drtgendir. nemli unsurlar: Kenar says (drt), kenarlarn eitlii ve aralarndaki
alar (dik). Bu nemli unsurlardan birinin eksik olduu bir tanmlamada, biz kareyi tanyamazdk. Bu kare
tanmlamas olmazd.
127
Buna benzer bir durum, artlar ve slam' kyasladmzda da meydana gelmektedir. artlar, tadklar isim
dolaysyla yle olmal iken ve herkesin bunu beklemekte olduu halde, Kur'an'n btn nemli unsurlarn temsil
etmemektedir. slam artlar'nn bilinmesi hususunda sahte bir tesir yaratlmaktadr. Hatal bilgi bilmezlikten daha
tehlikelidir nk konu hakknda hatal tasvir yaratmakta ve bilmediimizi renmek iin abamz bloke etmektedir.
Bugnk biimde "artlar" tanmlayan kimdir bilmiyorum, fakat eer onlar Kur'an'n ruh ve btnln ifade
etmiyorlarsa, onu yapan otoritenin ismi ok da nemli deildir. artlarn renilmesi (ezberlenmesi) Kur'an' anlayarak
okumann yerini ald. Ksaltlma metotlar ok riskli ve bu sebeple de sorumluluk tar. Onlar, ilerinde ana fikrinin
sakatlanmas tehlikesini tarlar, kendileri ise insanlarn manev tembelliinden destek grmektedirler. Yani, insanlar,
ksaltlm versiyonlar, ksal, zeti, hazr tanmlamalar severler. Bu durum onlar uzun ve zahmetli ahs
aratrmalardan kurtarr. Be artn ezberlemek Kur'an'n btnn aratrmaktan daha kolaydr. ok ak ve kesin bir
biimde dil olma ars, ayn aklk ve kesinlikle ifade edilen mcadele (cihat) emri, Kur'an'n ok yerinde zikredilen
ve bu sefer iyiliin sadece namaz ve oruta deil, ok geni anlamda, Kur'an'n nda olan "iman edin ve iyilik yapn
(salih amel)" eklindeki arlar nerededirler? klyla btn Kur'an' bezemi olan ve Kur'an' okuyan herkesin ruhu
iinde ilk ve son etkilenmeyi oluturan bu iyilik yapma ars, ite bu davet bu artlar arasnda yerini bulabilmi
deildir.
Herkes u sonuca varyordu: Namaz klyor, oru tutuyor, malmn % 2,5'ini veriyor ve neticede hacca gidiyorsam
(Kabe'yi ziyaret edersem), ben emin bir biimde her iki dnyann saadetini garantilemi oluyorum. Acaba yle midir?
Kitaplarmz, cami kaplarnn eiklerini eskiten fakat ruhlar bo olan kimselerin ks-salaryla doludur. Maalesef bu
kssalar sadece kt niyetliler yazmyor.
Eer insanlar, yzyllarca ve nesilden nesile, ruha, anlaya ve davrana ekil veren nder ve srkleyici dncenin
sakat,
128
arzal ve eksik rneine sahip iseler, sonularn da ayn ekilde arzal, eksik ve natamam olmas mucize midir?
Kur'an'n iinden bakarak slam'n her eyden evvel iki art vardr: Birincisi - iman etmek, ikincisi de - iyilik
yapmaktr. Eer birisi, sz konusu iyiliin sadece namaz, oru ve zekat'la snrlandrlabileceini dnyorsa, o kii,
her eyden evvel kendine kar byk bir adaletsizlik ve slam'a ok kt hizmet ediyor demektir.
Tabi ki bazlar, itirazmn gerek manasn anlamadan, adalet, basitlik, karlkl yardmlama, gzel davran v.s
hakkndaki o kaln kitab olan ahlak, slam etiini unuttuumu bana hatrlatacaktr, fakat zaten ahlak, artlardan farkl
olarak ikinci planda deil midir? Yaplacak bir anket, Mslmanlarn byk bir ounluunun, artlar bilerek fakat
ahlak ve onun hkmlerini bilmeden yaayp ldn garantili olarak ortaya koyard. te, tam da ahlakn baz
hkmlerinin "art" olmalar gerektii sz konusudur. Bu hkmlerden birisi phesiz, Kur'an'n Allah'a imandan sonra
en ok zikrettii, dnyada iyilik misyonudur.
Kur'an bu ifte arsn btn 23 yllk nzul esnasnda, dorudan gnderilmi olduu topluluun getii btn
durumlarda srarla ve yorulmadan tekrar etmeye devam etmektedir. Sadece Bakara suresinde sekiz yerde buldum (ayet.

43
58, 62, 82, 83,177, 224, 254 ve 277), daha sonra ayn ekilde takip eden surelerde: 3/92, 3/104. 3/180, 4/36, 4/58,
4/124, 4/149 5/. 5/3. 5/10, 5/38, 5/51, 5/72, 7/156, 7/198, 9/21, 9/72, 9/113,11/23, 13/22-24, 16/90, 16/97, 17/7.
17/100, 18/30, 18/108, 19/60, 19/97, 20/75, 20/82, 21/73, 21/94, 22/41, 22/50, 22/56, vs.v.s.Bu Kur'an'n sadece ilk
yarsdr. Devamn, "iman edin ve Salih amel yapn" ilkesini kitabn dier yarsnda da ayn ekilde bulmas iin
okuyucuya brakyorum.
man edip salih amel ilemek -Kur'an'n saysz yerinde ve ayn zamanda tm insanlarn kalplerinde de yazl bulunan
insan hayatnn sarslmaz bu iki kanunu- her namazdan, orutan, sadakadan ve ibadetten daha byk ncelie
sahiptirler. Ancak onlar takip edip sayg duyarsak, yani iman edip salih amel ilersek biz Mslmanz. Onlarsz biz
yle deiliz, Bevakit ve dier
129
gzel eylere ramen. nk bunlar, bu iki byk ve basit hkme kar adeta eklin ierie, fikrin teknie, hedefin
vastaya olan ilikisi gibidir. Hatta bu ekillerin ierikle, canl imanla doldurulmu mu olaca yoksa bo ve cansz
talam kabuklar m olacana, hakikaten iman edip iyi amel ilediimize baldr. Bu iki kanun seviyesine yava
yava Kur'an'n dier btn talepleri, emirleri, tavsiyeleri ve yasaklar eitlenebilir. Onlarn kendileri ise temel, biri
dierine dnemez. nk slam'n zn oluturmaktadrlar. Sadece dinden, onun da vurulduu, teyit edildii ve
kontrol edildii ameller olmakszn, slam yoktur. Ve tersine, sadece iyi amellerden, iinde onlarn gerek sebebinin
olduu, onlarn metafizik neminin, dnya resminin genelinde onlarn yerini ve gerekliliinin grld iman
olmakszn da slam yoktur: Allah'n emri olduu iin iyi amel yapyor, yasaklad iin de ktlklerden saknyorum.
yi amel ileyerek ben mkemmel olmayan bir dnyann dzeltilmesine, mkemmelleti-rilmesine Allah'a yardmc
oluyor, O'nunla ibirlii iinde bulunuyorum. (Bakara, 152). Benim katkm olmakszn dnyann bir ksm ebediyen
eksik, bitmemi, gereklememi olarak kalacaktr. Bu sebeple sadece iman edemem, ayn zamanda faal olmak,
eylemlerde bulunmak ve almak zorundaym.
Hristiyanlktaki sevginin parolas ("Yaknn, kendini sevdiin gibi sev"), Hinduizm'deki zulmszlk hkm
("satiyagra-he") veya Marksizm'deki "alan halkn iktidar" veya "ihtiyaca gre paylam" (veya ona benzer bir ey)
neyse, slam'da o, "iman etmek ve iyi amel ilemektir." Bu hkmde, birincisi i davran, bir bilgi, uur, kararllk,
dnya ve fezann i resmi olan (man etmek) ve ikincisi (iyi amel ilemek) ise o iman ve uura uygun davranmak, yani
faaliyet, tek kelimeyle imann d grnm, slam'n o temel iki direi bulunmaktadr. Biri slam'a olan aidiyetinin
sbjektif, dieri de objektif olan tarafdr. slam'a gre insan ve bu sebeple de slam olan her ey son raddede iman
etmek ve iyi amel ilemekten olumaktadr. slam'n btn iyi niyet sahibi insanlar davet ettii iki hedef bunlardr.
slam'n bu tarafn ne karmak neden nemlidir? nsan namaz klabilir, oru tutabilir ve hatta (nispeten zor olan)
zekt bi-
130
le verebilir. Fakat yine de bo kalabilir. Tersine, bir insan Kur'an'n iyilik yapma emrini takip edip de insana
dnmeden ve de yle kalmadan olmaz. nk basit bir sebepten dolay o ayn anda baka bir ey (iyi ve kt olmak)
olamaz. nk namaz hedef deil, aratr.
Genelde dnld gibi inanca olan ana tehlike dinsizlerden gelmemektedir. Hakik tehlike zayf, layk olmayan
inananlardan gelmektedir. Din, dinsizlikle olan polemik veya mcadelede ortaya kt, yaad ve ayakta kald. nsanlk
kadar eski ve belki de onun kadar kalc olan bu karlama, dini ve onun i hayatn sadece kuvvetlendirebilir, onun
sebeplerini temizleyebilir, uurunu uyank tutabilir. Burada durular ak, ilikiler de temizdir. Ancak kurallar,
kurumlar, hiyerari, poz, sylemler ve kendi kendini yanltma ile kendini gstermi olan ekl imanla ne yapacaz?
Bazen bu plak ekildeki anlam yitirme hadisesi, inanlmaz dereceye kadar ykselir, mesela gnde be defa ykanmak
ve temizlenmemek gibi. Douda, camide yle insanlar grdm ki abdesti yle rutin bir ekilde alyorlar ki vcudun
ykanmas gereken btn uzuvlarn ykamay biliyor fakat yine de pis kalyorlar. arm olarak soruyoruz: Bunu nasl
becerebiliyorlar? Bu, suyla dolu bir havuza atlamak ve yine de kuru kalma becerisine eit bir ey deil midir? Btn
beceri ise ykamann slak elle mesh etmeye dnmesindedir. Temizlik kaybolmu, sadece semboller kalmtr. Burada
abdestin bana gelenler, slam'n btn veya neredeyse btn hkmlerinin bana gelmitir. slam, bo ve muhtevasz
bir ritele indirgendi. Tabii olarak da, gerek hayattaki sonular da ayn ekilde yenilgi vericidir.
Bu sebeple de, bana biri "slam nedir?" diye sorduu ve zellikle de bunu ocuum yapt zaman cevabm u
olacaktr: man etmek ve iyi amel ilemektir. Ondan sonra da namaz, oru, zekt ve hac hakknda konuurum ve
sonunda da unu vurgularm, bunlar ibadetlerdir. Eer senin ruhun Allah'a olan imanla ve davranlarn iyilik etmekle
doluysa onlar slam'a aittir. Yok eer bunlar yoksa bu ibadetler dier btn bo inanlar gibi anlamszdrlar.
Sz konusu durum, btn insan yorumlara ve uygulamalara
131
ramen, her zaman yeniden slam'n kaynaklarna ve ana kaynak olarak da Kur'an'a neden dnmemiz gerektiini
aklamaktadr. slam'da sadece Kur'an tam ve btn bir hakikattir. O Allah'n kelamdr. artlar insandir, ok fazla
insan...
(Eyll, 1978)
132
ALLAH RESUL MUHAMMED A.S.
1410 sene evvel bugn slam'n habercisi, Peygamberimiz Muhammed a.s. dodu.

44
Dnya genelinde milyonlarca Mslman gibi, burada ona olan hatray canlandrmak iin toplandk. Bunu tapnmaktan
deil sevgiden yapyoruz nk biz Mslmanlar sadece Allah'a taparz.
zellikle Kur'an'n da ifade ettii gibi kendi hayatmz iin en gzel numune ve rnek peygamber olduu iin, onun
verimli hayatnn baz hadiselerini hatrlamak iin bu bir frsattr.
Peygamberimiz itibarl fakat fakir olan Kurey kabilesine mensup Haim ailesinde dodu. erefli ve zarif bir kadn
olan annesi Amine'nin ok erken lm hakknda, gen Muham-med'in yetim olarak hayat hakknda, korumalar
altnda byyp yetitii dede Abdlmuttalib'in daha sonra da amcas Ebu Talib'in ona olan sevgisi hakknda arpc
kssalar duymayan Mslman azdr. Muhammed'in hayatnn bu ksmyla alakal ocukken dinlediimiz bu
kssalardan baz detaylar, gzyalar-mzn dklmesine sebep oluyordu ve oumuz iin bunlar ocukluumuzun en
dikkat ekici hatralar olarak kalmtr.
Genlikte olumu olan bu temel tasavvur zerine daha sonra ok sayda baka bilgiler eklendi ve bylece her birimizin
hayalinde Allah resul hakknda elde ettii, onu nasl grd ve nasl hayal ettii hususundaki tasavvurun
tamamlanmas gereklemi oldu. Onu eitli durumlarda gryoruz: Hz. Hatice'nin mutlu ve heyecanl ei, Hira
tepesinde dncelere dalm bir dervi, Uhud savanda cesur bir sava, Hudeybiye'de mahir bir diplomat, l
dostunun mezar zerinde gizli gizli alayan normal bir insan ve her eyden evvel, misyonunun dnya
133
iin nemine sarslmaz bir biimde inand iin o zamanki bilinen dnyann drt bir tarafna mesajlar gnderen biri
olarak gryoruz.
Genelde birbirini devre d brakan btn bu sfatlar, beceriler ve gler tek bir insanda, Allah resul Muhammed a.s.
ahsnda birlemi oldu. Eer slam beden ve ruhtan olan ve birbirine kart glerin armonisi ise, o zaman Muhammed
a.s.'n getirdii ve dnyaya ilan ettii bu bilimin en mkemmel timsalidir. Kur'an'n, Muhammed a.s.'n karakterini bu
insan tarafn srekli olarak n plana kard ve onun sadece bir insan olduunu her zaman ve yeniden vurgulad
zaman, o peygamberi aa-lamamakta, aksine insan yceltmektedir. nk - Kur'an'a gre - o ne aziz ne de melektir,
Allah'n yaratl iinde en yksek rnei olan bir insandr. Muhammed a.s. bir insand - daha evvel ve daha sonra var
olanlar arasnda en byk.
Muhammed a.s. gzeldi fakat manken deildi. yi idi fakat enayi deildi. Cesurdu fakat acmasz deildi. Akll idi
fakat filozof deildi. Basiretli, fakat hayalperest deildi. Israrc idi fakat inat deildi. Bilge fakat ukala deildi. Btn
bunlar onun ahsnda hakik lde bulundurularak ve bu stn insanlkta Muhammed'in evreyi fetheden gcnn srr
bulunmaktayd. Bir batl yazar, Muhammed a.s. aleyhinde iftiralarda bulunan kitaplarla polemie girerek - ki byle
kitaplar ok sayda var - yle yazmaktadr: "Bu insanda hakik kahramanlarn bir eyi vard, yoksa 23 sene boyunca
skk bir vaziyette yannda kouan ve her zaman ok yaknnda bulunarak mcadele eden (savaan) o vahi Araplar o
lde sayg duymazlard... 23 sene iinde gelip geen acmasz ve gerek snavlar esnasnda rtsnn skn
kendisinin diktii o insana duyulan sayg gibisi hi bir ta sahibi ar'a duyulmu deildir".
Vahiy hari, Muhammed a.s.'n bana gelen hi bir ey olaanst ve insanlk st deildi ve yle olmas da
gerekmezdi zaten. nk o, burada, yeryznde bulunan insanlara, onlarn olduklar gibi kabul ederek geldi. Aynen
bizim gibi o da korku, arzu, ac hissediyordu. Uhud'ta yaraland. Mslman ordusu malup ve peygamber yaral olduu
Uhud'ta ki dram, herhalde,
134
Allah'n kanunlarn (Snnetullah R.A.) deitirmediini -ki bu kanunlar Mslmanlar iin de aynen geerlidir-
Mslmanlarn da alp mcadele etmeleri gerektii, hatta baarmak istiyorlarsa eer akll almalar ve mcadele
etmeleri gerektiini bize gstermektedir. Allah, almakszn ve mcadele etmeksizin elde edebilecekleri, sadece
onlara mahsus bir ey hazrlam deildi. Bu Uhud'un sadece mesaj ve ibreti deildir, bu ayn zamanda btn slam'n
ve Allah resulnn hayatnn da mesajdr. Yani Muhammed a.s.'n hayat beeri idi. Ancak bu kelimenin en iyi
anlamnda beeri idi.
Muhammed a.s. byyp alma gcne kavutuu anda hemen faydal bir i aramaya balad. Paras yoktu ve bu
konuda dedesi de yardmc olamyordu. Bu sebeple amcasnn deve ve koyunlarn otlatmaya karar verdi ve baz
komularna da srlerine bakmak iin hazr olduunu syledi. Bu dedikoduya sebep oldu. Baz zengin akrabalar buna
kar kt nk bu onlarn ann zedeliyordu nk sr bekilii kle ve fakir kzlarn iiydi. Fakat Muhammed a.s.
engellenmeye izin vermedi. ini zevk alarak yapmaya devam etti nk bu ocukluunu hatrlatyordu ve onu istedii
kadar dnebildii ve gzlem yapabildii tabiata yaklatryordu.
Muhammed a.s. hayatnn bu detayn zikrediyoruz nk bu bize, Muhammed a.s karakterinin nemli bir izgisi
hakknda bilgi vermektedir. Yani, o kibirden ve sahte onurdan tamamen zgrd. Kavramlar ve eya iinde hakikati ve
z seviyordu. lene dek de byle kald. Yaland ve zaferi elde ettii, halknn lideri ile btn Arabistan'n
tartmasz hkimi olduunda, znde, Mekke civarndaki ovalarda srler gden fakir bir oban iken olduu, ayn
insan olarak kald. O zaman da onun evi en mtevaz evlerden, onun yemei ise ou zaman arpa ekmei ve bir avu
hurma idi. Kendi mtevaz rtsnn ve yrtk ayakkabsnn skn kendi elleriyle diker, ayn zamanda da devlet
ilerini yrtrd. Btn bunlar bildikten sonra bu insan sevmemek mmkn mdr!
Muhammed a.s. her sene, Ramazan ay boyunca yalnzlk ve inzivaya ekilmeyi, o ay ibadet ve tm zamanlarda
gerek in-
135

45
sanlarn ruhlarn megul eden: "Ben neyim?" nsanlarn feza dedikleri ey bu sonsuz alan nedir? Hayat nedir? Neden
lyoruz? Neye inanmalyz? Ne yapmam gerekir?" gibi o byk meseleler hakkndaki dncelerle geirmeyi adet
edinmiti. "Ne Hira tepesinin sert kayalar ne de karanlk kum lleri cevap vermiyordu.. Parlak mavi yldzlarla
bezenmi olan gk de cevap vermiyordu. Hibir cevap yoktu. Sadece o insann kendi ruhunun ve Allah'n ilhamnn
buna cevaplar vard." Bir yazar ve peygamberimize byk saygs olan biri, vahiy ncesinde Muhammed a.s.'n ruh
durumunu byle tasvir ediyordu.
Bildiimiz gibi bu sorularn cevabn Muhammed a.s. bir Ramazan gecesinde, onun i dramnn zirvesinde olduu bir
durumda iken ald. "kra bismi Rabbike...," Allah ona merhamet etti, onun ruhunu nur kaplad ve o ruhunun uzun
zaman boyunca aradn bir anda alglad (bildi). Vahiy o zamandan balayarak hayatnn geri kalan 23 yllk sresi
iinde hep devam etti, ancak en nemli, en belirleyici ey olan ve insann yalnz olmad, Allah'n var olduu ve
dnyay idare ettii meselesi, Hira tepesinde sadece tek bir anda zme kavutu. Bunu takip eden her ey sadece en
nemli ey olan bir hakikatin alm idi, nk Allah ve insan arasndaki ilikilerle alakal olan bu temel hakikat ile
beraber bu ayn zamanda, insan ile insan arasndaki ilikileri dzenlemek zorunda olan baka hakikatin de almyd.
Muhammed o zaman krk yandayd.
Bu ilk vahiyden sonra, ikilem iinde ve son derece heyecanlanm olarak Muhammed a.s. kendi sadk arkada olan
Hatice'ye nasl gittii ve ona nasl srr aklad, onun da nasl cesaret verdii, destekledii ve ilk tab- Mslman
olduu bilinen bir eydir. Bu tespitten bizim trmzn kadn ksmnn ok nemli hakl ve gururlu olarak kendileri
iin ok olumlu sonular karabilecei gibi, burada peygamberin bir insan olarak aa kan bir zelliinin detay da
vardr. Yani yllar sonra iyi Hatice'nin oktan ahirete gm olduu srada, Muhammed a.s. gen ve gzel ei olan
Aye, Muhammed'in ilk eine olan ve aka grlebilen aziz hatrasna olan ballna kar, ona, biraz da kskanarak,
u szlerle hitap etti: "Ben Hatice'den daha iyi deil miyim; o dul ve yal idi cazibesini kaybetmi biriydi;
136
onu sevdiinden beni daha fazla seviyorsun deil mi?" "Hayr Vallahi," cevabn verdi Muhammed a.s., "hi kimsenin
istemedii bir zamanda o bana inand. O srada btn dnyada benim sadece tek bir dostum vard, o da oydu". Bu
byk kadnn zr-riyeti de ona kar nankr olmad ve onu onurlu bir lakap olan "Umul mslimin" - btn
Mslmanlarn anas- ile dllendirdi.
lk heyecandan sonra ona verilen misyonu alglayp kabul et-tiinde artk Muhammed a.s. ' durdurabilecek her hangi
bir g ve engel yoktu. Yeni din, btn tadyla beraber, sadece inanta, kltlerde ve adetlerde deil, aile ve
toplumsal ilikilerde de genel bir devrim manasna geliyordu. te buradan, kendi tebaasnn hem bedenleri hem de
ruhlarnn tartmasz olarak
hkim olan kabile aristokrasisi nefretle dolu bir diren ve putlara olan Sahte inan ile her eye kadir olan Allah
arasndaki lm kalm mcadelesi de bundan kaynaklanmaktadr. Bir defasnda, iyi kalpli amcas olan Ebu Talib'in,
Muhammed'in hayat iin endie ederek onu arp s^u teklifte bulunduu rivayet edilmitir: Her ey hakknda
susmas, kendine gvenmesi, o zamanki adet-
V%\% "g^rt^. StaA.e.SVttVN kovurrvakla ykml olduu ii" de M.eU-
( t' ">*;)} i)*} ao}oo)oz}D )(ud>rw3WSS) CD keDSDE
i III8K
. cvrt\tm>\Y tgeT inanm olsayd o zaman deen tartmaya almayacak ve her trl kar, hesap, sebep, hatta
hayat ve lm dnda bulunan eylerin var olduunu anlard. Allah vardr ve biz onun mahlklaryz - dier btn
sebeplerin aciz kald temel, basit, her trl baka hakikatin ncesinde ve stnde olan hakikat ite budur. Ebu Talip
ve Muhammed a.s. arasndaki bu karlamada ok derin sembolik anlamlar vardr. Ebu Talip iyi ve anlayl bir
insand. Muhammed de yle idi ancak her eyden evvel mmindi. Bundan dolay Ebu Talip, var olan durumun
tarafndadr, Muhammed a.s. ise metanet iinde o dzeni yava yava deitirmektedir.
Bu inancn gcyle Muhammed a.s. ve ona tabi olan kk
137
onu sevdiinden beni daha fazla seviyorsun deil mi?" "Hayr Vallahi," cevabn verdi Muhammed a.s., "hi kimsenin
istemedii bir zamanda o bana inand. O srada btn dnyada benim sadece tek bir dostum vard, o da oydu". Bu
byk kadnn zr-riyeti de ona kar nankr olmad ve onu onurlu bir lakap olan "Umul mslimin" - btn
Mslmanlarn anas- ile dllendirdi.
lk heyecandan sonra ona verilen misyonu alglayp kabul ettiinde artk Muhammed a.s.' durdurabilecek her hangi bir
g ve engel yoktu. Yeni din, btn tadyla beraber, sadece inanta, kltlerde ve adetlerde deil, aile ve toplumsal
ilikilerde de genel bir devrim manasna geliyordu. te buradan, kendi tebaasnn hem bedenleri hem de ruhlarnn
tartmasz olarak hkim olan kabile aristokrasisi nefretle dolu bir diren ve putlara olan sahte inan ile her eye kadir
olan Allah arasndaki lm kalm mcadelesi de bundan kaynaklanmaktadr. Bir defasnda, iyi kalpli amcas olan Ebu
Talib'in, Muhammed'in hayat iin endie ederek onu arp u teklifte bulunduu rivayet edilmitir: Her ey hakknda
susmas, kendine gvenmesi, o zamanki adetlere gre slalesinin korumakla ykml olduu iin de Mekke'nin kudret
sahibi ileri gelenlerini kzdrmamas iin kendisine ricada bulunmutu. Muhammed a.s. yle cevap verdi: "Gnei sa ,
ay da sol elime verseniz dahi ben misyonumdan vazgemem".
Bu kararl szler Ebu Talib'i malup etti. O, Muhammed'i korumay brakt, ancak onu anlayamad. Onu anlayamamt
nk iman etmemiti. Eer inanm olsayd o zaman deeri tartmaya almayacak ve her trl kar, hesap, sebep,

46
hatta hayat ve lm dnda bulunan eylerin var olduunu anlard. Allah vardr ve biz onun mahlklaryz - dier btn
sebeplerin aciz kald temel, basit, her trl baka hakikatin ncesinde ve stnde olan hakikat ite budur. Ebu Talip
ve Muhammed a.s. arasndaki bu karlamada ok derin sembolik anlamlar vardr. Ebu Talip iyi ve anlayl bir
insand. Muhammed de yle idi ancak her eyden evvel mmindi. Bundan dolay Ebu Talip, var olan durumun
tarafndadr, Muhammed a.s. ise metanet iinde o dzeni yava yava deitirmektedir.
Bu inancn gcyle Muhammed a.s. ve ona tabi olan kk
137
bir grup, tabi tutulduklar her trl snav ve denemeyi atlatacaklardr. lkin Mekke'de aalama ve hakaretler, daha
sonra a-ab'ta boykot ve alk, Medine'ye srgn ve Bedir ve Uhud'ta kanl savalar. Bu kk topluluun her hareketi,
hakik fikirle ynlendirildii, gerek yerde ve zamanda meydana geldii iin tarihin bir sayfasn oluturdu. Avrupa'da
bir yazar yle yazacaktr: " Bu, Arap halk iin karanlktan aydnla bir dou manasna geliyordu. Arabistan ancak
bununla canland. Ezelden beri kendi llerinde bilinmez olarak srekli gezip dolaan bu fakir oban halkna, onlarn
inanabilecei bir kelimeyle Gk'ten bir kahraman gnderilmi oldu - peygamber ve baknz: Bilinmeyen ne varsa btn
dnya artk tanm oldu, kk olan ne varsa da dnya byklne kadar byd. Sadece bir asr sonra Arabistan'n
bir taraf spanya'da dier taraf da Hindistan'da oldu. Cesaret ve dhilerin parlaklyla parlayarak Arabistan uzun
zaman boyunca dnyann byk bir ksm zerine aydnlk samaktadr. Din byk, hayat vericidir. Bir halkn tarihi
verimli olmaya balad, halk inanmaya balaynca da ruhu yceltir. O Araplar, o insan Muhammed ve o bir asr - o,
kara, acl bir kumdan dnyaya den bir kvlcm- sadece bir kvlcm gibi deil midir?"
Yazar aka dedi ki: Araplar iin slam'n kabul bir dou, karanlktan aydnla doru bir dou ve tarihe giriti. Bu
kanunun dier yars da yledir: slam'n terk edilmesi karanla dn ve tarih sahnesinden initir. Bu kanunun sadece
Araplar iin deil, ayn zamanda ve apak olarak Trkler, ranllar, Berberler ve slam dairesi iindeki dier halklar
iin de geerli olduuna tarih tanklk yapar. O kanun bugn de geerlidir.
Bylece bu ksa bildirinin sonunda, bugn mevlidi kutlayarak, aslnda biz sadece bir insann douunu deil, bir halkn,
ok saydaki halkn ve nihayet bir byk medeniyetin douunu kutluyoruz.
Bu kutlu gnn bykl ve gerek nemi ite buradadr. Teekkr ederim!
(Ocak, 1981)
138
SLAM VE MSLMAN HALKLARIN MLL VE SOSYAL KURTULU N MCADELELER
I
slam hakknda ok farkl dnlr ve yazlr fakat bir ey hakknda tam bir ittifak vardr: slam'n her eyi kapsamas.
Yani hem insann ahs felsefesini hem de cemaatte bulunmay is-tekmekteki gayretini, tek kelimeyle hayatn btnn
kapsamaktadr. Bu noktada, onun heyecanl taraftarlar, kaytsz ana-listler ve rahatsz edilen tenkitiler ayn lde
bulumaktadrlar. Tabi ki bu satrlarn yazar da ayn dnceyi paylamaktadr. Aslnda ite bu sebeple,
Mslmanlarn kurtulu mcadelesinde slam'n rolnden bahsetmek mmkndr.
Bu mcadelenin, siyas (zgrlk mcadelesi), kltrel (kimlik mcadelesi) ve sosyal olarak taraf vard. En ksa
hatlaryla tabi ki, bir makalenin kapsamnn izin verdii lde, her birini deerlendirmeye niyetimiz vardr. kinci
Dnya Sava bittiinde, dnya haritasnda sadece drt bamsz Mslman lkesi vard. Onlar, Trkiye, Afganistan,
Suudi Arabistan ve Yemen'di. . Bugn (1981 ylnda) krktan fazla vardr. Bu byk tarihi devrim, dnya sonularna
gre asrmzda en nemli olanlardan biri, slam Dnyasnn Avrupa tarafndan kuatlmas olarak da tarif
edebileceimiz sadece d sonu veya niha neticedir. Sadece XIX. ve XX. asr boyunca (daha dorusu 1798
senesindeki Hollanda'nn Hindistan igalinden 1979 senesindeki Sovyetlerin Afganistan igaline kadar) stnlklerini
salamaya alan Avrupa smrgeci gler ile zgrlklerini mdafaa eden Mslman halklar arasnda 6o'tan fazla
byk veya kk sava tespit edilmitir. Bu savalarn ou malubiyetle sonuland, ancak bir btn olarak sava,
niha olarak galiba zaferle bitmi oldu.
139
Daha evvel tarihte grlmemi olan bu kuatmaya direnen gler hangisidir ve hangi fikirlerden ilham alyorlard?
Her trl objektif tarihi aratrma kesin bir sonuca ulatrmaktadr: Onlar Mslman glerdi ve o g de slam'd. Ve
sadece bu deil. Mslman dnyasnda, eskiden de bugn de, onun adna ve yardmyla halk kitlelerini harekete
geirebilmek ve herhangi hakik bir deiimi gerekletirebilmek iin tek fikir slam'd.
Konuya uzak olanlar iin bu sonu beklenmeyen olabilir. Bunun sebebi de, sz konusu hakikate ynelik, Mslman
lkelerin ounda hkim olan gayr- slam ve laik yaplanmalarn perdeleme faaliyetidir. Mslman toplumlarnn bu
nemli elikisi hakknda, daha fazla ey sylemek maksadyla yeniden dneceiz.
XIX. asrn bandan bugnk Afganistan'daki olana kadar Mslman lkelerindeki hemen hemen btn savalar, cihat,
slam adna kutsal sava olarak yrtlmtr.
Hollandallara kar olan savan (1825-1830) lideri Prens Di-ponegoro (batda adlandrld gibi Endonezyal prens
Hamlet) gnllleri ardnda, bu gnlllerin ou kylerdeki ulema ve ya din retmenleri idi. Tam 16 sene sren
(1821'de balad) Sumatra'daki mehur "Padri- savai'n Mslman ulemas balatt ve onunla adn da ald
(Hollandallar Mslman ulemasn "Padri" olarak adlandrmt). Java'daki Tjirebon isyannn liderleri slami Kadiri
tarikatnn mensuplaryd. 1927 senesinde, Su-matra'nn bat yakasndaki son isyann ncleri de yine ulema idi. 1912
senesinde ve ksa sre iinde 2 milyondan fazla yeye ulaan Endonezya slami hareketi, Sarekat slam (slam Birlii)

47
kuruldu. Ayn sene, temeli din olduu kadar smrge kart da olan Muhammediye hareketi tesis edildi. Jong
slamieten Bong (Gen Mslman Birlii) hareketinden, gelecekte Endonezya bamszln kazanan ok sayda lider
kacaktr. Bu hareketlerden sekler rklarn ayrlmas ok daha sonra gerekleecektir. (1930 ila 1940 yllar
arasnda).
Fransz smrgecilere kar srdrlen yorucu 15 yllk savatan sonra Cezayir'deki Abdlkadir'in hareketi (1932-
1847), radikal slami hareketti (Abdlkadir'in babas murabt ve Ceza-
140
yir'deki Kadiri tarikatnn ileri gelenlerindendi). Abdlkadir'in kendisi de igalcilere kar srdrd savan ne
Cezayirli, ne de Arap olduunu, aksine slami olduunu her zaman beyan etmitir.
Cezayir'in bugnk yeil-beyaz renkli bayra aslnda bu efsanevi savann bayrayd. Aynsn alarak Cezayirliler
aslnda kendilerinin yrttkleri bamszlk sava ile 140 sene evvelinde yrtlen din sava arasnda ak
devamll vurgulamak istediler.
Bugnk savan olduu gibi, ilk Afganistan savann dini motifleri (1839-1842) phe gtrmez niteliktedir. O
zamandan kalma resm bir rapordan u zellikli tespite rastlyoruz: "bize kar birlemi durumda ve ayn zamanda hem
mill hem din zellii bulunan bir savata Afganistan halknn tmnn topye-kn dmanlyla kar karya kaldk."
(Alastair Horm'n A Savage War of Peoce'ndeki bilgileri). Ayn raporu, neredeyse kelimesi kelimesine, bugnk
Afganistan'dan bir Sovyet subay da gnderebilir. (Ksa bir sre evvel "Politika" gazetesinin muhabiri Pakistan'daki
Afgan mlteci kamplarn ziyaret ettiinde, isyan ve lkelerini terk etmelerinin sebebi ne olduu sorusuna, neredeyse
istisnasz ayn cevab alyordu: "Afganistan'n Sovyet igali lkenin slam zelliini tehlikeye drmektedir" -
"Politika, 4.12.1981).
Sudan'daki Mehdi isyan ve onu takip eden her ey (General Gordon'un malubiyeti, Mehdi Devletinin kurulmas,
1881-1898 dnemi) ada bir yazarn szlerine gre "bandan sonuna kadar slam eylemden baka hibir ey
deildi".'2' Hakikatte buna benzer 20'den fazla isyan hareketi oldu. Onlarn sonuncusu olan, 1927 senesindeki
Darfur'daki hareketi bir sufi dervi ynetti.
Somali'deki slam limi ve Salih tarikat mensubu olan Muhammed Abdullah'n cihad 20 sene srd (nihayet 1920
senesinde bastrlabildi). Bu insann kurduu devlet eriata dayalyd.
anl amil, Kafkasya'daki Rus igalcilere kar tam 25 sene
2- Godfrey Janssen, Millitant islam, Pam Boks, London, 1979, s. 101.
141
direni gsterdi. Nihayet yenilmi olarak geri ekildi ve Mekke'de vefat etti. Bu slam mcahidinin kahraman
mcadelesini Lesley Blanche The Sabus ofParadise adl eserinde mkemmel tasvir etti.
Libya'da 1912 senesinden 1932 senesine kadar kesintisiz olarak talyan igalcilere kar yrtlen mcadelenin manev
nderleri, gerekte, sf tarikatlarn zenginlii olan Snusiler'di. kinci dnya sava sonrasnda Libya Devleti
Snusilerin nderliinde kurulduunda, herhalde o, tarihte, din bir tarikat tarafndan kurulan tek devlet idi. Gaddafi'nin
gelmesiyle bu devletin stili deimi oldu, ancak Snusi zellii deimedi.
Fas'n bamszl iin mcadele eden savalara da byk bir slami rnek ilham veriyordu. Bu Rif in cmert lideri
olan efsanev Abdtkerim idi. 1921 senesindeki isyandan sonra o slam (Fas veya Arap deil) Cumhuriyeti'ni ilan eder.
Hatta bugnk ran-lrak savanda bile her iki taraf, halklarna, slam iin savatklarn sylerler. Savata lenler ehit
olarak ilan edilmekte ve n plana karlm asker trenlerle topraa verilmektedir. Tabi ki burada sadece bir taraf
samimidir, ancak bu durum sonucu deitirmemektedir. Hatta daha sonra Trkiye'de Mustafa Kemal bile, kurtulu
sava esnasnda, kendi Anadolulu savalarna, slam'n kurtulu mcadelesinin sz konusu olduunu sylyordu.
Btn byk muharebeler, M.Kemal'in kendisinin de katld din merasimlerle balard.
Sadece drt lkede direni temelinde slam gler yoktu. Onlar Tunus, Lbnan, Suriye ve bugn Filistin. Ancak bu
lkelerden homojen Mslman nfus ounlua sahip sadece Tunus'tur. Suriye'de ok sayda mezhep grubu var,
Lbnan ise kark bir lkedir. Ayn durum Filistin iin de geerlidir (ortak Ms-lman-Hristiyan-Yahudi devleti
konsepti).
Belli baz ikilemlere sebeb olan ve grnte bizim tezimize aykr da grnen, ulemann Pakistan fikrine kar olan
rezervinin aslnda, Mslman Birliinin ngiltere'ye kar olan ar bamllk gibi grnen phesinden
kaynaklandn gz nne alrsak kolay anlalacaktr. Bu ekincenin hakl olduu daha sonra ortaya kmtr. Bizzat
(bat yanls) laiklik taraftar olan
142
gl akm sebebiyle Birlik, srekli istikrarszlk sebebi olan, Pakistan' slam Cumhuriyeti olarak ortaya karma
gayretinde tamamen aciz grnd. Pakistan'da otuz seneden fazla netice edilmeksizin srdrlen slam Anayasas iin
mcadele, neredeyse btn slam lkelerin siyasi bamszlklarn elde ettikten sonraki durumunu ok ak bir biimde
gstermektedir. Bu, halklar her eyiyle beraber bir slam cumhuriyeti istedii fakat batda eitim grm,
yabanclam st tabaka kesiminin -bat ya da dou kaynakl fark etmez- yerli olmayan lk ve reete dayatt, bir
eit pat durumudur. Mslman halklar bu defa tehlikede olan kimlikleri ve yerli yabanclara kar yeniden mcadele
etmek zorundadrlar. Fakat bu mesele bizim bir sonraki yazmz ilgilendirmektedir.
II

48
Ksa bir sre evvel Cezayir'de yaptklar protesto gsterilerinde Mslman renciler sk rastlanmayan "Eer Fransz
olmamz gerekiyorsa bu iki milyon ldrlm insan olmadan da olabiliriz" parolasn dile getirmilerdi. Bu parola o
kadar aktr ki hibir aklamaya ihtiya duymamaktadr. Halk bir ey hissettii fakat dile getiremedii vakit genlik
bunun en doru szn bulur. Bu sz "uzaklamak iin vakit bulamad", o, halkn barnda, hala kalbinin yaknndadr.
Mslman lkelerindeki sradan insanlarn, geni kitlelerin slam'la "emzirilmi" olduklar sylenir. Bu daha ok
pejoratif (aalayc) manada kullanlmaktadr. Her neyse bu tam bir hakikattir. Basit olarak slam, sradan insanlarn
dnd, yaad ve hissettiinin biimidir. Burada slam inan ve kanaattan ok hayatn kendisi, adeta doann bir
parasdr. Bu, geici sapmalarna ramen Mslman dnyasnda yeniden ileri dzene koyacak, her zaman gzden
karlamayacak bir gerektir
Her eyden evvel bu gerek, bu dnyadaki elit kesiminin, kanun da diyebileceimiz bir eye maruz brakarak,
pozisyonunu tanmlamakta: Sz konusu elit ne kadar halk ise o kadar slamdir.
Doas gerei elitist olan cinsellik hareketleri, az saydaki is-
143
tisnalar hari, ilk slam zgrletirme temellerinden ayrlmakla ortaya kt. ekl bamszla kavuulduu andan
itibaren kurtulu hareketlerinin temelde kart olan bu iki unsur birbirine kar gelmeye balad ve klasik blnm
toplumun grntsne kavuana dek, aydnlarn bir tarafa, halkn ise aralarndaki ba kopmu, hakik iletiim
olmakszn, almaz uurumla ayrld duruma kavutu.
"Elit" ile halk arasnda ayrma baka taraflarda da mevcuttur ancak bu manada slam dnyasnda olan hadiseler tarihte
neredeyse benzeri olmayan bir eydir. eitli ekiller ve farkl derecelerde ortaya kmasna ramen hadisenin kendisi
genel bir neme sahiptir.'3' Eski Pakistan bakannn Eyp Khan, "Toplumumuz ok sayda kartlkla paralanm,
onlardan en nemlisi ise toplumun eitimli kesimini geleneksel..."den ayrm olandr diye yazar.14' Bir Avrupal ise
ayn kanaattedir: "Pakistan'n gemite ve imdi maruz kald btn skntlarn sebebi Pakistan liderleri ile halk
kitlelerin istedii derin uyumsuzluk olmutur.'5' Bat yanls "elit gruplardan" bahsederken Pakistan'n eski eitim
bakan I.A. Quereshi, onlarn, "halk hayatnn her trl eidini boan eitim, ekonomi, kamu kurum ve davranlar
sisteminin dayattn syler. Her ey, batl hayat tarz ile zdeleen ilerleme adna yapld. Her trl sefaletin mimar
olan, lkelerini derin aalk kompleksine srkleyen ve ayn derecede onlarn dnce ve eylemini dumura uratan
bu eliti iktidardan uzaklatrmadan Mslman halklar kendi kimliine giden yolu bulamazlar."'6'
Neden bu byledir? Bu durum neden ortaya kt ve Mslman toplumlar bu blnmle neden son vermezler?
ki temel sebep vardr.
lki, smrgeciler iktidar devretmek zorunda kaldktan son-
3- Bu olay bizde de grld. "Mslmanlarn yapt gibi, aydnlarnn ylesine kolay bir biimde halkn terk eden
Avrupal baka bir halk yoktur." / 1970 senesinde yaplan bir polemikte Kasm Sulyevi/.
4- Ejub Khan, Friends not Masters, OUP, Nev York, 1967, S. 98.
5- Godfrey Jansen, s. 135
6- I.A. Quereshi, slam and the West, A. Ganhar, London, 1978, s. 213.
144
ra bu iktidar, kendi manevi talebelerine, yabanclam bat yanls aydnlarna teslim etti. kincisi, ok daha nemli
sebep ise smrgeci efendilerinden devralnan, bamszla kavumu bir millete yaplan tm zamanlarn en byk ve
en hain tarih saldrs olan eitim sisteminde yatmaktadr. Mslman dnyasnda bulunan eitli Fransz, Amerikan ve
ngiliz kolejleri devasa "danay hediyeleri"'7' (Kaz'n gelecei yerden tavuk esirgenmez misali -R.A-) olarak ortaya
kt. Yunan hebriyar olarak ad geer. Satranta daha iyi bir figr elde etmek iin daha basit olan feda etmek
manasna gelir.)
Bu iki etken karlkl bamllk iinde faaliyet gsterir. ktidarda bulunan yabanclam elit var olan eitim sistem
sayesinde srekli olarak yeniden retilmektedir. O, bu sistemde kendi "trnn devamllnn" enstrmann buldu.
Bunun yannda bylenmi bir daire yaratlmaktadr: Sorunu grebilmeleri iin insanlar eitilmelidir. Eitildikleri
taktirde ise artk sorunu grmez olurlar veya gerektii gibi grmezler. Durum, sonsuza dek devam etmekle tehdit
etmektedir.
phesiz bu, Mslman halklarnn tehdit altnda bulunan kimlik iin baar elde edilebilmesi yolunda, slam
hareketlerinin kendilerine koyduu hedeflerinin banda var olan eitim sisteminin deitirilmesi arzusunun sebebidir.
Verilen kanaatler ok sert grlebilir. Bu sebeple iki batl yetkili yazarn dncesini grelim:
H.A.R.Gibb: "eitli borlar perdesi altnda kendine yer bulmaya alan batl kltr deerlere ynelik slam'n i
tepkilerinin nemi gerekidir. Her ey, Batnn istilas karsnda slam toplumunun kendi deerlerini ve kltr
geleneklerini koruyabilecek yeteneine sahip olup olamayacana baldr. Eer bunda baarl olmazsa, bu taktirde o,
az veya ok, eitli lkelere ve dillere has olan tali zelliklere sahip batl toplumunun iyi bir kopyas ve bir slam
toplumu olarak kaybolmu olur."'8'
G.H Jansen: "Batnn istila taktii, gerek tamamen parala-
7- Danay hediyeleri aklamas olacak.
8- H.A.R. Gibb, The Reaction in the Middle East Against Western Culture, s. 324.
145

49
mak gerekse grmezden gelerek yerli eitim sistemini yok etmekti ve yerine mmkn olan en az ldeki batl
eitimi, hem de Avrupal dillerde koymak ve bylece toplumda ayrma meydana getirerek kendi kltr mirasna
tamamen yabanclam durumda olan bir elit takmn yaratmak olmutur."'9'
Akladmz sebeplerden dolay, durum yabanclar gittikten sonra da devam etmitir. ktidar elinde tutan kesimler bu
durumu deitirmek iin acele etmediler ve eer bir ey yapldysa da halklarn srekli basks altnda ve bu basklarn
gcne bal olarak yaptlar.
Mesela Endonezya'da bu asrn bandan beri (XX. asr. R.A) iki paralel eitim sistemi vardr; Arkasnda Mslman,
halk kaynakl, Sarakat slam ve Muhammediya gibi iki byk kitlesel hareketin olduu ve dieri, hkmetin
destekledii bat tarznda ve Hollandallardan miras kalan. Suriye'de milli eitim sistemi iinde ksmen entegre olmu
zel, genelde misyoner okullar vard, fakat bu sistem din okullar kapsamyordu. Onlar sistemin dnda kald.
Cezayir'de bamszlktan on be sene sonra ayr eitim sistemi vard: Katolik Kilisesi'nin yrtt yabanc olan,
yerli ve bat tarznda ve Din leri Bakanl'nn sorumluluunda bulunan slam olan.
Ancak 1976 senesinde btn bu sistemin birlemesi gerekleti fakat bu durumun ekl tarafdr. Eitim meselesinin
z - ders verilmesinin Arapalamas-, ksa bir sre evvel meydana gelen renci protestolarn (resm olarak
"kktendinci" olarak adlandrlan) da sebebi olan ok yava ilerlemektedir.
Kuzey Afrika'da (Tunus, Cezayir, Fas) akut bir sorun olan okullar ve kamu ilerindeki Arapalamay samim ve
gerek olarak sadece Mslmanlar savunmaktadr. Laikilerde bu poplaritesi yznden kullanlan sadece seim
ncesi ileri srlen ve hemen sonra da unutulan bir paroladr. Bylece geri kalan dnya iin anlalmaz olan, brokrasi
hatta Devlet Bakan'nn millete, eski igalcilerin diliyle hitap etmeleri gibi paradokslar ortaya kar.
9- G.H. lansen, s. 108.
146
Bu manada sol hareketler katiyen bir istisna deillerdir. Mehur Fas't solcu lider olan Mehdi ben Barka (hanedan
kart, Fransa'da belli olmayan artlar altnda katledildi) bunu "bat kltrne kar pencerelerin almas" olarak
aklayarak Fas okullarnda Franszca eitim verilmesini savunmaktayd. Elbette o var olan yerli slam kltrnn
varln ve bizzat Arapann bunun "penceresi" olduunu bile grmemekteydi.(10)
Bu yabanclam yaplarn halk zerindeki kontrollerininin devam etmeleri ynndeki gerekler nedir?
Onlarn hakik gleri nedir?
slam hareketlerinin dayana halktr. Sekler olan ise (genelde iktidarda olan) orduya dayanmaktadr. Onlarn gc
burada byk ve geicidir.
Eer son zaferin halka ait olduu hakikati varsa o zaman slam da bu dnyada zafere ulaacaktr.
III
Son yllarda bununla alakal ok konuulduu ve kitaplar yazld halde slam ekonomi sistemi olarak
adlandrlabilecek, evvelden ve sonsuza dek tespit edilmi bir retim ve paylama sistemi yoktur. Ancak dorudan
Kur'an'a dayal olan, bir ksm toplumsal ve ekonomik zellii olan ve bylece Mslmanlar iin kaytsz artsz bir
neme sahip olan belli sayda kurallar vardr. Bu kurallar arasnda phesiz en byk paya sahip olan ksm, toplumun
daha zengin kesiminin daha fakir ve zayf kesimine bakmas ile alakal olarak tespit edilmi grevdir. Zekt kurumuyla
tespit edilmi olan bu kural "slam'n drdnc direi" olarak bilinmektedir. Mlkle alakal olarak aka iki arlk
devre d braklmtr: Roma hukuku balamndaki mutlak ahs mlk anlay (ius utendi et abutendi) ve tam
kamulatrma (kolektivizasyon), ilki Kur'an'n ak emirlerle, dieri onun dolayl fakat apak tespitlerle sabittir. Eer
buna kesin faiz yasa-
o- Fransz (ve Cezayir) Komnist Partisi, Cezayir kurtulu savan desteklemedikleri bilinen bir eydir.
147
n da ilave edecek olursak o zaman, pratii ok "ivilemeyen", iinde bulunan kenarlarda slam kriterlerini ayn
derecede yerine getirecek ok sayda ekonomik ve toplumsal sisteminin kombinasyonlar olan, sabit ancak ok
kapsayc prensipler emasn grrz. Bu metnin balamnda n plana karlmas gereken ey, slam'n, hibir zaman
var olan durumun muhafaza edilmesi taraftar olmaddr. Deiim isteyenler onu (slami) iaret ediyorlard. slam,
balangcndan beri buydu. Durumu basitletirmek isteyenler slam hadisesini ehir fukarasnn Mekke aristokrasisine
kar snfsal bir hareketi olarak grdler. Bu tespit elbette yanltr ancak karakteristiktir. lk slam gurup olan
Hariciler (657. senesinde ortaya kt) mehur olan cumhuriyetilik ve feodalizme son verilmesi eklindeki iki
taleplerini Kur'an'a dayandrmtr. Yakn tarih, karakteristik rnekler vermektedir. Sudan'da zikredilen Mehdi Devleti
(isyann bastrlmas sonucunda yklan, geen asrn sonu, XIX. asr sonu) kendi programnda "zengin ve fakirlerin eit
hale getirilmesi" talebi vard. (Baknz: W.S. Trimingham: The nfluence of slam upon Africa, Longmans, London,
1973, s.155). "Mslman Kardeler" hareketinin sosyal ve ekonomik program tam manasyla devrimcidir. Onlar
toprak reformu, sendika organizasyonu ve doal kaynaklarnn milliletirilmesini ngrr. (Refah iinde yaayan elit
tabaka bu grubu "tepkisel" olarak adlandrrlar).
Bu deerlendirmede en taze ve en dikkat ekici rnek olarak bugnk ran gzden karlamaz. Titiz deerlendirmesi
ile slam hukukular meclisinden kan kararlar sonucunda bankalarn milliletirilmesi, maden ocaklar, demir-elik,
otomobil, gda ve ecza sanayilerinin sigortalanmas yapld. Toprak reformu hakkndaki kanun ise imdi
getirilmektedir. Bu muazzam deiimleri (Biz Avrupallarn dedii gibi "yapsal") ran'da Marx adna deil, Kur'an
adna ve neredeyse dirensiz olarak gerekletirilmitir (Halkn Mcahitleri rgtyle var olan atmann bu

50
deiikliklerle alakas yoktur, yani atma snfsal deildir). Burada sradan halk, devrimin salam bir dayanadr ve
yine bu zde hibir "snfsal" sebep mevcut deildir. slam'a ballk derecesi sz konusudur. Sradan halk byk
lde baldr, st
148
tabakalar ise hem slam'a hem de onun devrimine yabanclamlardr.
Bu sunumlar kanlmaz olarak "slam Sosyalizmi" denilen meseleyi dayatmaktadr. Az evvel ortaya koyduumuz
hadiseler, reel olmasa da ihtimal olarak, slam Sosyalizmi adn hakl klar m? Bu hadiseler hakkndaki imdi elde
ettiimiz bilgilere nazaran, bu sorunun cevabnn olumsuz olmak zorunda olduunu dnyoruz. Darda grlen
-ok nemli de olsa - baz uygulamalara bakarak herhangi bir eitleme veya benzeme yaplmas iin hem slam hem
de Sosyalizm ok fazla geni ve karmak sistemlerdir. Bu iki farkl sistemin arkasnda iki farkl felsefenin var
olduunu aklda tutmak gerekir.
slam bir dindir ve bylece her eyde Allah'tan yani vicdandan hareket etmektedir. Sosyalizmin her eidi ise tam tersi
bir hareket noktasndan balar ve balamak zorundadr. Hibir din toplumun birey zerindeki tahakkmn kabul
etmez ve tam da bu ncelik sosyalizmin temelinde vardr. Her din insan yaratl ile alakal kendi "gk hadisesi"
versiyonuna sahiptir, sosyalizmin ise Darwin ve devrimi vardr. Din, hayat iyi ve ktnn dram olarak, sosyalizm ise
ihtiyalarn karlanmas olarak grr. Din ahlak, sosyalizm snfsal kriterleri savunur. Din, zgrlk, insaniyet ve
insan haklarna arlk verir, sosyalizm ise ncelikle dzen, ilerleme ve sosyal haklar savunur. Din iin en yce deer
insan onur ve erefidir, sosyalizm iin ise sosyal gvencedir. Din anne ve aile taraftardr, sosyalizm onlarn ters
deerde bulunan kreler ve toplumsal eitim taraftardr. nsan yetitirmek (mkemmelletirmek) ayr, toplumu
dzenlemek ayr eydir, v.s.v.s. Farkllklar z itibaryladr ve karlatrmak iin neredeyse hibir yer yoktur.
Yine de bu eyann sadece teorik ksmdr, hayat ise, kartlklarn bir araya getirilmesi konusunda ulalmaz yetenei
ile bilinir. nsann kendisi de teorik olarak imknsz deil midir? Acaba gelecekte hayat, slam ve sosyalizm arasnda
yapc bir karlamann gereklemesi ve bir eit dinsel, slam sosyalizmin gerekletirilmesi iin bir yntem bulacak
mdr? Bilmiyoruz. Tarih sadece geriye doru bakldnda mantkl ve "ngr-
149
l"dr, hakikatte ise o, imknszn srekli olarak gereklemesi hakknda bir hikyedir.
Bizim tahmin etme yeteneimiz yoktur. Bize, gelecein "ger-eklemesi"ni beklemek ve onu o zaman aklamak kald.
Belki bugn baz imknszlklar o zaman tam mmkn hale gelmi olur.
(Aralk, 1981)
150
SLM DEKLARASYONU
(MSLMAN HALKLARIN VE MSLMANLARIN SLAMLAMASINA DAR BR PROGRAM)
HEDEFMZ: Mslmanlarn slamlamas SLOGANIMIZ: nanmak ve mcadele etmek
BSMLLAHRRAHMANRRAHM
Bugn kamuoyuna sunduumuz bildiri, yabanclara ve phe iinde olanlara, slam'n u veya bu sistemin, u veya bu
dnce grubunun zerindeki stnln ispatlayacak bir metin deildir.
Bildiri, hangi tarafta olduklarn apak bir biimde kalplerinde hisseden ve nereye ait olduklarn bilen Mslmanlara
yneliktir. Bu gibi insanlar iin bu bildiri, onlarn sevgisi ve aidiyetinin ne gibi grevler ykledii hakknda gerekli
sonularn karlmas iin bir ardr.
Btn Mslman lemi bir deiim ve kaynama durumunda bulunmaktadr. Bu deiimlerin yapacaklar ilk yukarya
doru kndan sonra, bu dnyann grnm nasl olursa olsun bir ey kesindir: Bu lem artk XX. asrn ilk
yarsndaki dnya olmayacaktr. Skunet ve pasiflik devresi ebed olarak gemitir.
Bu hareket ve deiim anndan, zellikle gl Batl ve Doulu yabanclar, herkes istifade etmeye almaktadr.
Ordular yerine onlar imdi dnce ve sermayelerini benimsetmektedirler ve bu yeni tesir biimi ile yine ayn hedefe
varmak istemektedirler: Mslmanlar arasndaki varlklarn teminat altna almak, Mslman halklarn siyasi ve maddi
bamlln ve manevi gszln devam ettirmek.
in, Rusya ve Batl lkeler, Mslman leminin neresinde hkim olacaklar hususunda mcadele etmektedirler.
Onlarn
153
kavgas bounadr. slam dnyas onlara deil, Mslman halklara aittir.
nk corafi olarak birinci mevkide, muazzam doal kaynaklara ve 700 milyonluk bir nfusa sahip, ok byk siyasi
ve kltrel geleneklerin mirass ve canl slam dncesinin taycs olan bir dnya, uzun zaman boyunca kirac
olarak kalamaz. Bu anormal duruma son verecek yeni Mslman neslin nne engel olabilecek bir g yoktur.
Bu inanla biz, Mslmanlarn slam dnyasnn kaderini ele almaya karar verdiklerini ve o dnyay kendi
dncelerine gre tanzim edeceklerini, dost ve dmanlarmza ilan ediyoruz.
Bu manada deklarasyon tamamen yeni saylabilecek fikirler ihtiva etmemektedir. O, deiik taraflarda duyulan ve
hemen hemen btn Mslman leminde umumi ehemmiyeti olan eitli dncelerin sentezidir. Ancak onun yenilii,
dnce ve plan safhasndan, sz konusu dncelerin gereklemesi iin organize edilmi eyleme geilmesini
istemesindedir.

51
Yeni hedefler iin mcadele bugn balam deildir. Aksine, bu mcadelenin tarihi, kendi ehitlerini, kurban ve
mezalim dolu sayfalarn grd. Fakat bu durum, cahiliyyenin gl taraftarlaryla karlaan nde gelen bireylerin
veya kk gruplarn fedakrl idi. Ancak, sorunlarn ve zorluklarn bykl milyonlarn tam teekkll eylemini
gerektirmektedir.
Mesajmz slam iin cann veren arkadalarmza ithaf ediyoruz.
Saraybosna, 1970 Cemaziye'l Evvel, 1390
154
Mslman halklarn, ayn yerde devr-i daim yapmaktan, bamllktan, fakirlikten ve geri kalmlktan kurtulmalarn
istiyor muyuz?
Yeniden ve emin admlarla erefle ve aydnlk yolunda, kendi kaderlerinin sahibi olmalarn istiyor muyuz?
Ahlaklln, dahiliin ve cesaretin kaynaklarnn btn gcyle yeniden fkrmasn istiyor muyuz?
0 zaman bu hedefe gtren yolu ak bir ekilde iaret edelim:
slam'n bireysel, ailevi ve toplumsal hayatmzn tm alanlarnda slam dncesinin yenilenmesi ve Endonezya'dan
Fas'a kadar tek bir slam birliini gerekletirmek.
Bu hedef uzak ve ihtimal haricinde grlebilir, ancak imkn dairesinde bulunduu iin gerekdir. Aksine her bir gayr-
slam program ok yakn ve hedefin yannda grlebilir; ancak o, slam lemi iin tam bir topyadr, nk imknsz
dairesinde bulunmaktadr.
Tarih apak bir tespiti gstermektedir: Mslman halklarn hlyasn heyecanlandracak ve onlar arasnda gerekli olan
disiplin, ilham ve enerjiyi gerekletirecek tek dnce slam'dr. 1950'li yllarda sadece birka bin hakiki Mslman
mcahidi ingiltere'yi Svey kanalndan ekilmeye zorlad, arap rk rejimlerinin mttefik ordular ise srail'e kar
nc defa sava kaybetmektedirler. slam lkesi olarak Trkiye dnyaya hkim idi. islami kabul eden halk ve birey,
kabulden sonra, baka herhangi bir ideali iin yaamas ve lmesi mmkn deildir. Bir Ms-lmann ad ne olursa
olsun herhangi bir kral ve hkmdar, bir milliyeti, partiyi yceltmek ve ona benzer bir ey uruna kendini
155
feda etmesi dnlemez. Zira en gl slam bilinalt dncesine gre o burada, bir eit putperestlik ve Allahszlk
fark eder. Mslman ancak Allah adyla ve slam'n ycelmesi adna lebilir, yahut sava alanndan kaabilir.
Onun iin, gerileme ve pasif devreleri aslnda slam alternatifin yokluu veya bu yokua trmanmak iin Mslman
leminin hazr olmaydr. Onlar, slam'n Mslmanlar zerindeki manevi tekelinin olumsuz tezahrdr.
Bu durumu Allahn takdiri olarak kabul ederek biz, aka iddia ediyoruz ki, Mslman dnya slamsz ve slam'a kar
olarak yenilenemez. slam, slam'n insana dair, insann dnyadaki yeri, insan hayatnn hedefi ve insan -Allah ilikileri
ve insan- insan ilikileri hakkndaki tavr, Mslman halklarn durumunun iyiletirilmesi yolunda her hakik eylemin
ebedi ve deitirilemez ahlak, felsef, fikr ve siyas temeli olarak kalmaktadr.
Alternatif apaktr, ya slam yenilenmeye doru hareket veya pasiflik ve gerileme. Mslman halklar iin nc
ihtimal yoktur.
156
I.
MUHAFAZAKR VE MODERNSTLER
nsan sadece terbiye etmekle kalmayan ayn zamanda dnyaya nizam verme yetenei olan slam, kendi kabulleri
dorultusunda, slam yenilenme fikrine, her zaman iki tip insan tarafndan kar klmaktadr: Muhafazakrlar eski
reeteleri, moder-nistler ise bakasna ait (yabanc) reeteleri istemektedirler. Birinciler slam' gemie ekmekte,
ikinciler ise ona yabanc bir gelecek hazrlamaktadrlar.
Aralarnda mevcut olan byk farkllklara ramen bu iki grup insann ortak taraflar vardr. Her ikisi de Avrupallarn
anlad manada slam' sadece din (religion) olarak grmektedirler. Mantk ve dil inceliklerine ynelik belli
eksiklikleri ve slam'n z, onun tarihte ve dnyadaki rol hakkndaki anlama kabili-yetsizlii, bir sebepten dolay
tamamen yanl olarak, onlarn slam dinini religion olarak tercme etmelerini salamaktadr.
nsann varl ve grevi hakkndaki temel gereklerinin tekrarlanmas manasna geliyorsa da, slamn bir ey
hakkndaki yaklam tamamen yenidir. Din ve ilmin, ahlak ve siyasetin, emel (ideal) ve karlarn ittifaknn
salanmasndaki talebidir. Zahir ve Batn dnyann varln tanyarak slam, bu iki dnya arasnda bulunan uurumun
kpr vazifesini, insann yaptn gstermektedir. Bu ittifak ve birlik olmadan religion gerilie (her trl verimli
hayatn reddedilmesi), ilim ise ateizme doru ekmektedir.
slam sadece religion'dur noktasndan hareketle muhafazakrlar, slam'n d dnyaya nizam vermemesi gerektiini,
ilericiler ise bunu yapamayacan dnmektedirler. Pratikte sonu ayndr.
157
MSLMAN HALKLARIN GER KALMILII
Mslman dnyasnda muhafazakr dncesinin, tek olmasa da, en byk temsilcileri eyh ve hocalarn kesimidir.
Onlar, slam'n "slam'da ruhbaniyet yoktur", eklindeki ak dsturuma ramen, kendilerini ayr bir snf gibi organize
ettiler ve sla-mn yorumlanmasn tekellerine alarak kendilerini Kur'an- Kerim ile insanlar arasnda arac olarak
konumlandrdlar. Din adam olarak onlar ilahiyatdrlar, ilahiyat olarak onlar dogmatiklerdir ve din bir defa ve ebedi
olarak verildiine gre, onlarn dncesine gre ayn din bir kere ve ebedi olarak yorumlanmtr. Bu sebeple de en
iyisi her eyi, bin ksur sene ncesinde tarif edildii gibi brakmaktr. Statkocularn bu kanlmaz mantna gre,

52
ilahiyatlar her yeni eyin amansz dmandrlar. Dnya geliimi iinde ortaya kan yeni durumlarn dzenlenmesi
ve Kur'an- Kerim'in hkmlerini hayata geirmek amacyla eriatn yeniden ve tekrar yaplanmas, dinin btnlne
ynelik saldr olarak tanmlanmaktadr. Belki burada slam'a kar bir sevgi duygusu vardr, ancak bu patolojik, gerici
ve dar ufka sahip insanlarn sevgisidir ve henz canl olan slam dncesini boan bu gibi insanlarn sarlndan baka
bir ey deildir.
Ancak slamn, ilahiyatlarn elinde kapal bir kitap olarak kaldn dnmek yanltr. Hl bilime kar ok kapal
ve tasavvufa (mistisizm) kar ise ok ak olan ilahiyat, bu kitabn (slam) iine slam ilmine aykr ok sayda
irrasyonel ve hatta bo inanlarn girmesine izin vermitir. lahiyatn (teoloji) doasn iyi bilenler onun mistisizme
neden direnemediini, hatta bu ekilde burada neden dini dncesinin zenginletiinin sanldn iyi anlarlar. Tarih
boyunca, dinler arasnda en temiz ve en mkemmel olan Kur'an'n monoteizmi, tedricen kompromite (sulandrlm)
edilmi, pratikte ise din ticaretin iren ekilleri ortaya kmtr. Kendilerini din koruyucusu ve yorumcusu sanan
kimseler, her halkarda ok gzel ve krl olarak, dinden meslek yaptlar ve hibir vicdani rahatszlk duymadan dinin
hayata geirilmeyiini kabul ettiler.
Bylece ilahiyatlar yanl yerde yanl insanlar oldular. Ve slam dnyasnn uyan emareleri gsterdii u gnlerde
bu kesim, bu lemin her trl sert ve karanlk gstergelerinin temsil-
158
ileri oldu. Bu kesim, slam dnyasna bask yapan skntlarla baa klmas iin herhangi bir yapc adm atma
hususunda yetenek gsterememitir. Szde ilericiler, batclar, modernistler ve kendilerini daha nasl adlandran
kimseler, onlar btn slam dnyasnda tam bir felaketi temsil etmektedirler, zira ok saydadrlar ve zellikle hkmet,
eitim ve kamu hayatnn tmnde ok etkilidirler. slam' hocalar ve muhafazakrlarda grerek -bakalarn da buna
inandrarak- modernistler bu dnceyi temsil eden her eye cephe almaktadrlar. Bu kendi kendini reformist ilan eden
kimseleri, genelde utanmalar gereken eylerle gurur duyduklarndan tanrsnz. Genelde onlar; "babasnn olu",
Avrupa'da eitim grm ve oradan zengin Bat'ya kar byk eziklik, ait olduklar geri kalm ve fakir ortama kar
ise arpc stnlk (kibirli) duygularyla dnmlerdir. slam terbiye, halkla manevi ve ahlak ba olmakszn onlar
ok hzl bir ekilde temel ltleri kaybederler ve yerli kanaatleri, adet ve inanlarn tahrip edilmesi, yerlerine ise
yabanclara ait olanlarn ikame edilmesiyle, topraklarnda bir gecede, ar hayranlk duyduklar Amerika'y
yaratacaklarn (kuruntusuna saplanmaktadrlar) sanmaktadrlar. Standart yerine onlar standart kltn getirirler, o
dnyann imkanlarn gelitirmek yerine onlar hev ve heveslerini gelitirirler ve bylece rvet, ilkelliin ve ahlak
kaosun (kargaa) yolunu aarlar. Onlar, batnn gcnn, nasl yaadnda deil, nasl altnda bulunduunu
anlayamamaktadrlar. Batnn gc modada, allahszlkta, gece kulplerinde ve ahlaksz genlikte deil, batl
insanlarn hayranlk brakan alkanlk, srarl gayretleri ve sorumluluklarnda yatmaktadr.
Bizim en byk felaketimiz batclarmzn kullandklar yabanc reeteleri kullanmalarnda deil, bu reeteleri nasl
kullanacaklarn bilmediklerinde -daha dorusu- bu esnada iyiye ynelik yeterince gl duygu gelitiremediklerinde
yatmaktadr. Onlar faydal mamul yerine, aksine meden srecin zararl ve boucu yar mamullerini aldlar.
Bizim batclarn evlerine getirdikleri deer bakmndan pheli aksesuarlar arasnda, genelde eitli "revulusyonel"
(devrim gibi) fikirler, programlar, reformlar ve "btn sorunlar -
159
zen" benzer "kurtarc doktrinler" bulunur. Bu "reformlar" arasnda inanlmaz ufuksuzlukve uydurma rnekler vardr.
Bir asrdan fazladr ki bat medeniyeti dnda bulunan bir ok halk iin, sz konusu medeniyetle tespit edilecek
ilikilerin sorunu ortada durmaktadr. Bu karlama esnasnda tamamen red tavrn m koymal, dikkatli uyum salama
veya bu medeniyetin btn unsurlarn sorgulamakszn ve semeksizin kabul etmeli mi? Birok milletin zafer veya
trajedisi, onlarn bu kader sorusuna nasl cevap verdiklerinde yatmaktadr.
yle reformlar vardr ki iinden bir milletin bilgelii ortaya karken, dier taraftan ihanetlerin en byn
barndranlarda vardr. Yakn tarihimizde Japonya ve Trkiye rnekleri bu hususta klasik durum arz ederler.
XIX. asrn sonu ve XX. asrn banda bu iki lke benzer ve kyaslanabilir durum arz ediyorlard. kisi de eski
imparatorluk, kendine ait yaplar ve tarih iinde kendi yerleri belli olan lkelerdi. kisi de gelimilik bakmndan
birbirine yakn ve hem imtiyaz hem de yk olabilecek muhteem tarihe sahip idiler. Tek kelimeyle bu ikili gelecek iin
hemen hemen ayn frsatlara sahipti.
Ondan sonra iki lkede de bilinen reformlar gerekleti. Bakasnn deil, kendi hayatn yaamak iin Japonya
ilerlemeyi ve gelenei birletirmeye alt. Trkiye ile alakal olarak, onun modernistleri tam tersi bir yol semilerdi.
Bugn Trkiye nc snf bir lke, Japonya ise dnya milletlerin zirvesine kmtr.
Yaz meselesinde Japon ve Trk reformistlerin gsterdikleri tavrdaki anlay fark, baka konulara nazaran, belki en
ak bir biimde ortaya kmaktadr. Basitlii ve sadece 28 harfli olan arap yazs, (Osmanlca) bu zellikleri sebebiyle
dnyann en mkemmel ve yaygn yazsdr, Japonya kendi Latinlerin (Romallar) teklifini reddeder. O btn
reformlardan sonra ancak 46 iaret yannda 880 in ideogram (anlam belirten iaret) olarak tespit edilen ve karmak
(komplike) olan kendi yazsn korur. Bugn Japonya'da okuma-yazmas olmayan bulunmamaktadr, Trkiye'de ise
-harf inklbndan 40 sene sonra- nfusun yarsn-
160
dan fazlas mmidir. Bu durum bir sonutur ve bu konuda m olanlar dahi grmeye balamaldr.

53
Sadece bu deil. ok ksa bir sre sonra, yalnzca basit tescil arac olan yaznn sorun olmad anlald. Gerek
sebepler, sonra da sonular, hakikatte ok daha derin ve nemli idi. Btn medeniyetlerin z ve ilerlemesi, yok
edilmesi ve inkr edilmesine deil, devam ettirmesine baldr. Yaz, milletin tarihteki devamn salar ve "aklda
tutma" eklidir. Arap harflerinin kaldrlmasyla Trkiye iin, yazda korunan gemiin btn nimeti kaybolmu oldu.
Bir ok dier "paralel" reformlarla beraber, yeni Trk nesli kendini manevi dayanaktan yoksun ve adeta bir eit
manevi boluk (vakum) iinde buldu. Trkiye kendi "hafzasn", gemiini kaybetti. Bu durum kime gerekli idi?
Demek ki slam dnyasnn reform taraftarlar, yeni, deimi artlarda ve yeniden eski ideal ve deerleri
gerekletirmeyi bilen, akll ve bilge halk temsilcileri olamadlar. Onlar deerlerin bizzat kendilerine kar
ayaklandlar ve sk sk souk alayla ve ok edici basiretsizlikle halkn kutsallarn ineyip yerine sahtesini
yerletirebilmek iin hakiki hayat yok ettiler. Trkiye ve baka lkelerde bu vahiliin sonucu olarak hasta millet
yarattlar veya yaratmak zeredirler. Kendine benzemeyen ve kendi yolunu hissedemeyen, manevi adan kafas
karm lkeler. Hakiki g ve heyecandan yoksun, tpk onlarn Avrupallam ehirlerin sahte parlakl gibi onlarda
var olan her ey sunidir ve otantik deildir. Ne olduunu ve kklerinin nereden geldiini bilmeyen bir lke, nereye
gideceini ve yzn neye doru evirmesi gerektiini bitebilir mi? Batllarn istedii sz edilen reformlar, onlarn
slam dnyasna olan bak alarn ve o dnyay nasl "tamir" etmek istediklerini aka gstermektedir. Bu, her
zaman yabanclama, gerek sorunlardan ve halkn ahlaki ve bilimsel kalknmas iin zorlu almadan kanma ve d,
basit eylere ynelmek olmutur.
Kamu idaresini bu tip insanlarn elinde bulunduran Mslman bir lkenin bamszl ne manaya geliyordu? O
zgrl onlar nasl kullandlar?
Yabanc rnekleri kabul etmek ve siyasi destek aramakla -
161
Batl ve ya doulu olsun fark etmez- yneticileri sayesinde bu lkelerin hepsi yeni bir igal hareketini uygun grdler.
inde bakasna ait felsefe, hayat tarz, yardm, sermaye ve bakasna ait destek olan bir eit maddi ve manevi
bamllk ortaya kt. Bu lkeler hakiki deil, sahte bamszlk elde ettiler nk gerek bamszlk her eyden
evvel manevi bamszlktr. lk evvela manevi bamszl iin mcadele edip kazanmayan halkn bamszl ksa
bir sre sonra sadece milli mar ve bayraa indirgenir ki bu iki ey hakiki bamszlk iin ok yetersizdir.
Mslman halklarn gerek bamszl iin mcadele, her yerde ve yeniden balamaldr.
162
GSZLN SEBEPLER
Bu iki tip insan -muhafazakar ve modernistler (ilericiler)- bu gnk Mslman halklarn durumunu anlamak adna bir
anahtar tekil etmektedirler. Gerekte onlar bu durumun hakiki ve son msebbipleri deildir. Daha sonraki
deerlendirmede her iki durum, daha derin bir sebebin ifade edilmesini gstermektedir: slam dncesinin
aalanmas veya red edilmesi.
slam tarihi ounlukla sadece slam'n gelitirici (ilerici) zelliinin gerek hayatta gerekletirilmesi deildir. O ayn
zamanda bu dncenin anlalmamasnn, ihmalin, aldatlmasnn ve ktye kullanlmasnn tarihidir de. Bu bakmdan
her Mslman halkn tarihi, parlak baarlarnn dizini olduu kadar ayn zamanda esef verici btl dnce ve
yenilgilerin tarihidir. Btn bizim siyasi ve ahlaki baar ve baarszlklarmz gerekte sadece bizim slam'
kabulmz ve onu hayata geirmemizin yansmasdr. slam'n, halklarn gndelik hayatna olan etkisinin zayflamas
her zaman sosyal ve siyasi kurumlar ve insanlarn aalanmas ile sonulanmtr.
slam tarihinin tm, balangcndan bugne dek, kanlmaz olarak bu etkileimin dairesinde gelime gstermitir. Bu
"paralellik" iinde Mslman halklarn deimez kaderin paras ve slam tarihinin bir kanunu bulunmaktadr.
slam tarihinin, bu kanunun ileyiini ok arpc bir biimde gsterebilecek -biri ykselme dieri de gerileme
devrinden- iki karakteristik an vardr.
Hazreti Muhammed'in vefat ettii 632 senesinden 100 sene gemeden slam'n manevi ve siyasi hkimiyeti bir taraftan
Atlas okyanusu ile Hind nehri ve in, dier taraftan Aral glnden Nil nehrinin aa ksmlarna kadar muazzam bir
blgeye yaylm-
163
ti. Suriye 634, am (Dimek) 635, Ktesifon (Badat'n 35 km. gneydou tarafnda bulunur. Fars/Sasani
mparatorluunun bakentidir.) 637, Hind ve Msr 641, Kartagina (Bugnk Tunus blgesi) 647, Semerkand 676,
spanya 710 ylnda fethedildi. Mslmanlar 717 senesinde stanbul nlerinde, 720 senesinde gney Fransa'da idiler.
700 senesinden itibaren antung'da (in) camiler vard. 830 senesinde ise slam java'ya ulat.
Ne daha evvel ne de daha sonra kyaslanamayacak derecede grlmemi bu rnek genileme (fetih) daha sonra slam
medeniyetinin kltrel dairede gelimesi iin zemin hazrlad: spanya'da, Ortadou ve Hindistan'da.
Bugnk dnyada Mslmanlar neyi ifade ediyor?
Soru baka bir ekilde de sorulabilir: Ne lde mslmanz?
Bu sorularn cevaplar birbiriyle ilikilidir.
Biz esir durumdayz: 1919 ylnda, bir mddet iin bamsz Mslman devleti yoktu, ki bu durum ne daha evvel ne de
daha sonra grlm bir ey deildir.

54
Biz eitimsiziz: ki dnya sava arasnda hibir Mslman lkesinde okuma-yazma oran % 50'yi gememekteydi.
Bamsz olduunda Pakistan'da okuma-yazma oran % 25, Cezayir'de % 20, Nijerya'da ise sadece % 10 idi. ( Buna
kar Dreper'e gre X ve XI. asrn Mslman spanya'snda okuma-yazmas olmayan bulunmamaktayd)
Biz fakiriz: Mill gelir ran'da 220, Trkiye'de 240, Malezya'da 250, Pakistan'da 90, Afganistan'da 85, Endonezya'da 70
Amerikan dolarna kar ABD'de 3000 dolar. (1966 ylndaki durum). Mslman lkelerin ounda sanayi retimin
milli gelire olan katks %o ila %20 arasnda olmaktadr. Gndelik beslenmesinde kalori says 2000 iken, Bat
Avrupa'da kalori says 3000 dir.
Biz blnm topluluuz: Miskinlik, ar zenginlik ve tketim lgnl olmamas gerekirken, Mslman toplum
kendi zddna evrim geirdi. Kur'an- Kerim'in emrine aykr olarak "... bu zenginlikler (nimetler) zenginleriniz arasnda
toplanmasn" (Kur'an- Kerim 39/7), nimetler yava yava ok az sayda kiinin elinde topland. 1958 ylnda toprak
reformu ncesinde
164
Irak'taki 22 milyon dnm ilenebilir arazinin yaklak 18 milyonu veya % 82'si byk toprak sahiplerinin elinde idi.
Ayn zamanda 1,4 milyon kylnn hi topra yoktu.
Bu yle bir haldir ki bazlar hakl olarak bunu "slam'n gecesi" olarak adlandrd. Aslnda bu gece bizim kalplerimizde
akam karanl olarak balad. Daha evvel bize ne olduysa ve bugn her ne oluyorsa sadece iimizde cereyan eden
eylerin tekrar ve yansmasdr. (Kur'an-1 Kerim 13/12)
nk biz Mslmanlar olarak esir, mmi ve kavgal olamayz. Biz ancak slam'n mrtedi olarak yle olabiliriz. lki
Uhud'da sonuncusu Sina'da gerekleen btn yenilgilerimiz bu tezimizi destekler mahiyettedir.
ounlukta canl ve faal hayat dairesinden gnlk (gn kurtarma) ve pasif dairesine itilmesiyle slam' terk etme
fenomeni (hadisesi), tam da slam ideolojisi ve pratii bakmndan merkezi konumda bulunan Kur'an- Kerim'in rnei
zerinde en ak olarak takip edilebilir.
Tespit edilmelidir ki Mslman halklarn her kalknmas, her erefle dolu dnemi Kur'an- Kerim'in ncelenmesiyle
balamtr. Mucizev akn burada zikrettiimiz ve iki nesil dnemi iinde slam' batda Atlas okyanusuna ve douda
in'in giriine kadar getiren erken slam'n genilemesi, sadece tek rnek deil en byk rnektir. slam tarihi
esnasnda btn hareketlenmeler paralelizmin (ikiliin) bu kanununu belgelemektedir.
Gerileme ve ekilme dnemi ncesi zamanda Kur'an- Kerim'in durumu neydi?
Bu kitaba olan teslimiyet bitmiyordu ancak aktif karakterini kaybetmi, irrasyonel ve mistik olana tutunmaktayd.
Kur'an- Kerim kanun otoritesini kaybedip, buna karn eyalarn "kutsal"! oldu. Kur'an- Kerim'in aratrlmasnda ve
yorumlanmasnda bilgeliin yerini ince ince (kafa tleme) yorumlar, byk fikirlerin yerini okuma becerileri ald.
Devaml surette lahiyat formalizmin tesiri altnda Kur'an- Kerim hep daha az (anlayarak ve manas dnlerek) ve
daha ok (gzel sesle) okundu ve mcadele, doruluk, ahsi ve maddi fedakrlklar hakkndaki emirle-
165
ri, tembelliimize aykr ve sevimsiz olarak, gzel sesle okunan Kur'an- Kerim metninin zevk veren (rahatlatan) sesi
iinde eriyip gitti. Bu doal olmayan durum yava yava normal olarak kabul edilmeye baland, nk bu vaziyet,
saylar her geen gn artan ve Kur'an- Kerim'le yollarn ayramayacak durumda olan, fakat ayn zamanda hayatlarn
onun isteklerine gre dzenleyecek kudrette olmayanlarn iine gelmekteydi.
Kur'an- Kerim'in (sesli olarak) ar okunmasndaki (veya ezbere okumasndaki) psikolojik aklamay burada aramak
gerekir. Kur'an- Kerim'i (sesli olarak) okuyor, yorumluyorlar sonra yine (sesli olarak) okuyorlar, inceliyorlar ve sonra
yine (sesli olarak) okuyorlar. Bir defa olsun uygulamak zorunda kalmamak iin bir cmlesini binlerce defa
tekrarlyorlar. Hayatta nasl uygulanacak sorusundan kamak iin Kur'an- Kerim'in nasl okunmas gerektii
hususunda geni ve itinal bir ilim rettiler. Nihayetinde, Kur'an- Kerim'i, anlalan bir manas ve ierii olmakszn
plak bir ses haline getirdiler.
slam dnyasnn sz ve amel arasnda iki arada bir derede bulunmasnn btn hakikati; fuhu ile pislii, adaletsizlii
ve psrkl; ihtiaml fakat ii bo camileriyle; lksz ve cesaretsiz byk beyaz sarklaryla; riyakrlkla dolu slami
gsterisiyle ve dini duruuyla; bu dinle fakat dinsiz. Kur'an- Kerim'in iinde bulunduu bu temel kartln sadece
zahiri grnmdr ve bu Kitaba kar olan ateli teslimiyet zamanla onun hayata geirilmesi gereken ilkelerin mutlak
manada yok saylmas hareketiyle birletirildi.
te, burada Kur'an- Kerim ile beraber Mslman halklarn gerilemeleri ve kudretsizliinin ilk ve en nemli sebebi
bulunmaktadr. Evrensel deeri olan dier bir sebep ise en geni manada eitim daha dorusu terbiye sistemidir.
Asrlardr halklarmz eitimli (aydn) insanlara sahip deildir. Onlarn yerine, ayn derecede istenmeyen iki ayr snf
insana sahiptir: Eitimsiz ve yanl eitimli. Hibir Mslman lkesinde halkn ihtiyalarna cevap verecek ve islam
ahlaknn anlayna uygun olarak gelimi bir eitim sistemine sahip deiliz. Bu en hassas kurumu bizim iktidar
sahipleri ya ihmal ettiler ya
166
da yabanclara braktlar. Yabanclarn para, kadro ve tabi- ki program ve ideoloji verdikleri okullar, Mslmanlar
hatta milliyetileri eitmedi. O okullarda bizim mstakbel aydnlarmza itaat, teslimiyet ve yabanclarn zenginlii ve
gcne kar hayranln "hasletleri" enjekte edilmekte; orada yabanc terbiyeciler, daha sonra onlarn grevlerini
mkemmel bir ekilde stlenecek, tab anlayna sahip aydnlar yetitirilmekte. Bylece onlarn kendi memleketlerinde
kendilerini tam yabanc gibi hissetmeleri ve yle davranmalar istenmektedir. Yabanclarn dorudan veya dolayl

55
olarak atklar okul ve kolejlerin saysn tespit etmek ve daha sonra da onlarn bu olaanst cmertlikleri zerinde
fikir yrtmek ok ibret verici olurdu. Bu kurumlarn programlarn, ierdikleri ve zellikle de iermedikleri ile birlikte
derinden incelemeli. Bu durumda apak bir biimde ortaya kar ki gerek sorun bizim aydnlarmzn kendi halkna ve
onun gerek meyil ve karlarna doru bir yol bulmak isteyip istemediinde deil, asl mesele, u andaki durumlaryla
aydnlarmzn byle bir yolu bulabilecek imkna sahip olmadnda-dr. Sz edilen konu, dayatlan ve meydana
getirilen psikolojik uurumda bulunan lkler ve deerlerin derecelendirilmesidir. Halklarmzn itaatkr olmalar iin
artk demir zincirlere ihtiya yoktur. Bir halkn eitimli olan insanlarnn vicdan ve iradesini paralize eden bu yabanc
"aydnlatmann" ipekli ipleri ayn gce sahiptir. Byle eitim varken yabanc g sahipleri ve onlarn Mslman
lkelerindeki yerli ibirlikilerinin kendi mevkileri iin korkmamalar gerekir. Onlara kar bir isyan ve direni olmas
gerekirken, bylesine bir eitim onlarn en iyi destekisidir.
Aydnlar ile halk arasnda bulunan ve bizim genel durumumuzu tasvir eden en karanlk iaretlerden biri olan bu
korkun uurum baka taraftan da derinlemektedir. Onlara sunulan yabanc ve gayr- slami zelliini hisseden bu
eitimi halk igdsel olarak reddetmekte ve bylece uzaklama iki tarafl olmaktadr. Mslman toplumunun eitim
ve okula kar souk olduu yolunda anlamsz ve sama bir sulama ortaya atlmaktadr. Hakikatte ise, okula kar bir
ret tavr olmad aktr, tepki, slam ve halkla her trl manevi ban kaybeden yabanc okula kardr.
167
MSLMAN YIINLARIN KAYITSIZLII
Modernistlerin birok Mslman lkesinde gerekletirdikleri devrim, adeta kural olarak din kart ve sosyal ile
siyasal hayatn laiklikletirilmesi adna yrtlmtr. Bu manada o, Yeni ada Avrupa'da uyanm olan ve ulus
devlet ile Kilise arasndaki mcadeleyi hatrlatmaktayd. Fakat Bat iin ilerleme ve hukukun stnl olarak ifade
edilen eyler, slam dnyasnda doal olmayan ve hibir yapc deiiklik retemeyen bir sreci temsil etmekteydi.
Laiklik ve milliyetilik burada hibir olumlu ierie sahip deillerdi ve hakikatte sadece bir eylerin yalanlanmas
idiler. Kk ve ierii bakmndan yabanc olan bu iki fikir aslnda hkm sren miskinliin ifadesi idiler. Pratikte
slam dnyasndaki dramn son perdesinin balatlmas bu iki cereyan sayesinde oldu. Gerekletii durum itibaryla
biz bu faaliyeti "ikili sama" olarak adlandrabiliriz. Bu ne demektir?
Her rnesans (fikir devrimi) bir toplumun ileri unsurlar ile geni halk kitleleri arasnda gerekleen yapc temaslar,
sempati veya i anlama sonucu meydana gelir. leri unsurlar her derin hareketin irade ve dncesidir, halk ise onun
kan ve kalbidir. Normal insanlarn katlm veya en azndan rzas olmakszn gerekleen her trl eylem, hakiki
vurucu gc olmayan, sathi eylem olarak kalr. Kitlelerin yavaln yenmek ancak onun sknt, tehlike ve mcadeleye
kar doal direncinin sonucu olursa mmkndr. Eer bu hareketsizlik bizzat mcadele lksne kar ise o zaman
onu yenmek mmkn olmaz. nk sz konusu lk kitlelerin en derin iradesi ve zel duygularna kardr.
Btn Mslman lkelerdeki modernistlerin hayata geirmeye altklar programlarda, daha kapal veya daha ak bir
biimde, bu ikinci durumu grmekteyiz. Onlar yalakalk yapar ve
169
tehdit ederler, rica eder ve zorlarlar, organize eder ve yeniden yaplandrrlar, isimler ve kiileri deitirirler. Ancak
halkn ounluunu oluturan kesimlerin srarc direnci ve kaytszlyla karlamaktadrlar. Burada sadece yaylm
meylin temsilcisi ve rnei olarak zikredilen Habib Burgiba Avrupa elbisesi giyer, evinde Franszca konuur, Tunus'u
sadece slam dnyasndan deil Arap dnyasndan da izole etmekte, din eitimini snrlandrmakta, Ramazan orucunun
terk edilmesi iin ar yapmakta "zira oru almann retimini azaltmaktadr" ve kendisi kamu nnde bunu
rneklendirmek maksadyla portakal suyu imekte ve hemen sonrasnda da Tunus halk kitlelerini bu gibi "bilimsel"
reformlarna kar olan eylemsizlii ve yeterli olmayan desteine armaktadr. Modernistler bu gibi krlkler
yapmasalard olduklar gibi olmazlard.
Mslman halklar slam'a aykr olan bir eyi hibir zaman kabul etmezler nk slam burada sadece kanun ve lk
deildir, o artk sevgi ve duygu olmutur. slam' a kar kalkan kimse, direni ve nefretten baka bir eyi bimez.
Modernistler kendi uygulamalaryla i karklk ve kartlk rettiler ve burada btn programlar, slami veya yabanc
olsun, imknsz olmaktadr. Kitleler slam eylemi isterler ancak kendi aydnlar olmadan bunu balatamazlar.
Yabanclam aydn kesimi kendi programn dayatr fakat bu kttan ibaret olan lk iin kann, terini ve heyecann
verecek yeterince insan bulamamaktadr. Karlkl olarak glerin etkisizletirilmesi durumu, bir eit acz ve
hareketsizlik ortaya karr.
Bu topraklarda ve gkyz altnda ina edilebilecek bir dzen, bir dinamik, bir refah vardr ancak bu dzen, ilerleme ve
refah Avrupa ve Amerika'nn deildir. Mslman kitlelerin kaytszl umumi bir kaytszlk deildir. Bu halk
slam'nn yabanc saldrlardan kendini koruma biimidir. Her nerede slami mcadelenin en ufak emaresi
grndnde, sradan insann mcadele, sabr ve zorluklara maruz kalmaya hazr olduunu gstermitir. I. Dnya
Sava sonrasnda yaanan yenilgiden sonra Trkiye'nin Yunanllara kar yrtt bamszlk sava, Libya'nn
talyan igaline kar olan kahramanca direnii, yakn za-
170
manda Svey civarnda cereyan eden ngiltere kart mcadele rnekleri, Cezayir'in kurtuluu iin sava,
Endonezya'nn korunmas iin ve Pakistan'daki stami tesirin salanmas iin verilen mcadelelerde grlr. Halk
kitlelerini harekete geirmek gerektiinde, geici olarak ve samimi olmakszn da olsa her zaman slam parolalar
kullanlmtr. slamn olduu yerde kaytszlk yoktur.

56
Mslman kitlelerin sahip olduklar ak duygularn harekete geirecek ve ynlendirecek fikir lazmdr. Ancak bu
herhangi bir fikir olamaz. Fikir bu derin duygulara uygun olmak zorundadr. Demektir ki bu ancak slam fikir olabilir.
Mslman kitlelerin ve imdiki sahip olduklar siyasi ve entelektel nderliinin, kararszlk ve bekleme durumunun ne
kadar daha devam edebileceinden bamsz olarak, onlardan birinin kendi lksn brakmasn beklemek hibir
ekilde gereki deildir. Ufukta ancak bir k grnmektedir: Bu da slam dnen ve yle hisseden yeni
entelejansyann meydana getirilmesi ve toplanmasndadr. O zaman bu aydnlar kesimi daha sonra slami dzenin
bayran ne karp Mslman kitlelerle beraber onun gereklemesi iin harekete geebilecektir.
171
II.
DN VE KANUN
slamdzen, neslimizin dnd, konutuu ve hissettii ile bu kelimenin manas nedir?
slami dzen, en ksa biimde u ekilde tanmlanabilir: Din ve kanun, terbiye ve g, lk ve karlar, manevi toplum
ve devlet, gnlllk ve zorlamann birliidir.
Bu unsurlarn sentezi olarak slami dzenin iki temel ngrs vardr: slami toplum ve slami iktidar. lki slami
dzenin ierii, ikincisi de formudur. slami iktidar olmadan slam toplum tamamlanmam ve gszdr; slam
iktidar ise slam toplum olmakszn ya topya veya zulmdr.
Genel olarak Mslman, birey olarak var deildir. Mslman olarak yaamak ve ayakta kalmak istiyorsa eer o, ortam,
topluluk ve dzen yaratmak mecburiyetindedir. O dnyay deitirmek zorundadr, aksi taktirde o deiecektir. Tarihte
var olan hibir hakik slami hareket yoktur ki ayn zamanda siyas hareket olmasn. Bunun sebebi slam'n bir din
olmakla beraber ayn zamanda da onun bir felsefe, ahlak, dzen, tarz, atmosfer, tek kelimeyle hayatn tamamn kuatan
bir ey olmasndandr. slam inan ile, gayr- slam yaamak, retmek, elenmek ve hkm srmek mmkn deildir.
Bu durum ya mnafklar ya da mutsuz ve birbiriyle atan insanlar iin geerlidir. (Ne Kur'an- Kerim'i terk
edebiliyorlar ne de bulunduklar artlar deitirmek iin kendilerinde g bulabiliyorlar). Ya bir eit Kei ve
yalnzl seen kimseler (onlar dnyadan elini ekiyorlar nk o dnya slam deildir) veya nihayetinde slam ile
ilgili ikilemde olan insanlar ki bunlar slam' terk edip var olan hayat ve dnyay ol-
173
SLAM DZEN
duu gibi daha dorusu bakalarnn o dnyay biimlendirdikleri gibi benimserler.
slam dzen toplumun bu gibi atmalarnn olmad bir durumdur ve Mslmann bulunduu ortamla tam uyum
iinde olduu bir sistemdir.
Mslman toplumu nedir sorusuna biz: Mslmanlardan oluan birliktir diye cevap veririz ve bununla her eyin ifade
edildiini dnrz ve i bitmitir.
Bu tanmlamann znde insanlarn oluturduu ve ayrlmaz paras olduklar kurumlar sistemi, ilikiler ve kanunlar
yoktur ki onlar iin u tespitte bulunulmasn: te bu slam dzendir. Hibir sistem kendiliinden slam veya gayr-
slam deildir. O, onu oluturan insanlara gre yledir.
Avrupallar toplumun kanunlar yardmyla dzene girdiine inanmaktadrlar. Ta Eflatun'un "Devlerinden toplumun
mkemmel dzeni topyalarna, bu topyalarn en yenisi olan Marksizm'e kadar, Avrupa ruhu, toplum ilikilerinin
basit bir ekilde deimesiyle mkemmel bir topluma ulalacak bir taslak, bir ema peindedir.
Bu sebeple Kur'an- Kerim'de izafi olarak ok az "kanun" vardr. O daha ok bu dine uygun bir biimde hayat
gerekletirecek "din" talep etmektedir.
Kanunlarn okluu ve hukuki sistemin karmakl genel olarak toplumda "bir eyin rk" olduunun ve yeni kanun
yapmak yerine insanlar terbiye etme gereinin iaretidir. Toplumun bozulmuluu belli birsinin getii vakit kanunlar
yetersiz (gsz) kalrlar. Onlar ya rk yarg erkinin eline geer veya bozuk toplumun gizli veya ak aldatmacasnn
aleti olurlar.
Orta ve Yakn Douda ok yaygn ve kk salm olan U ktlk, arap, kumar ve sihir, uzun bir mddet iin ve
muazzam byklkteki blgeden Kur'an- Kerim'in tek bir ayetiyle ve tek bir aklama ile -Allah onu haram etmitir-
ortadan kaldrlmtr. Bu din zayflad zaman sarholuk ve batl inanlar ayn gle yeniden ortaya km ve ortamn
kyaslanamayacak derecede stn kltrel seviyede bulunmas herhangi bir engel tekil etmemi-
174
tir. Amerika'nn Prohibition Law (Alkol Yasaklayan Kanun) asrn bilimi adna ilan edilmi ve dnyann en tekilatl
toplumlarndan birinin gc vastasyla hayata geirilmi olmasna ramen XX. asrn krkl yllarnda, 13 yllk
umutsuz ve zulm ile cinayetle dolu abalarla beraber, nihai olarak geri ekilmek zorunda kalnmtr. skandinav
lkelerinde ayn kanunun uygulanma teebbs ayn baarszlkla sonulanmtr.
Bu ve buna benzer birok misal aka gstermektedir ki toplum ancak Allah adna ve insann terbiye edilmesiyle
dzeltilebilir ve biz tek olan ve kesin olarak hedefe gtren bu yoldan gitmeliyiz.
Ortaya koyduu her trl uygulamasnda manevi ve i kurallar teyit ederek slam burada durmamtr. slam, eytann
elinde bulunan vastalar koparmaya ynelik teebbste bulunmutur. Eer slam insan-dnya ilikisinde insan
merkeze almasayd din olmazd; orada kalsayd da o, sadece sa'nn, insann lks ve ebedi ameli hakkndaki
getirdiini basit bir ekilde tekrar eden bir din olurdu. Muhammed (a.s.) ve Kur'an- Kerim'in vastasyla slam

57
mkemmel insana, d dnyaya, doaya yneldi ve bylece hayatn ve insann tmn kapsayan retisi oldu. Dinle
kanun, terbiyeyle g birleti. slam, dzen oldu.
175
SLAM SADECE DN (RELGON - NAN) DELDR
Dini retilerin gelimesinde gerek dnm noktas olan bu konuda slam dier btn din, doktrin ve hayat
felsefelerinden farkldr. Btnyle orijinal olan slam felsefesinin aa kt, yeni yaklam ve yeni gzlemleme sz
konusudur. Bu felsefenin asl, d ve i, ahlaki ve toplumsal, maddi ve manevi hayatn ayn anda yaanmasndaki
taleptir. Daha dorusu bu iki eit hayatn insanlk kaderi ve yeryzndeki hayatn z olarak gnll ve bilinli olarak
kabul edilmesidir. (Kur'an- Kerim 28/77) Bu talebi gnlk hayatmzn diline evirerek unu syleyebiliriz: Hayat
sadece din ve dua ile deil, ayn zamanda alma ve bilimle tanzim etmek gerektiine inanan, dnya tasavvurunda
ibadethane ile fabrikann yan yana olmas gerektiine izin vermekle kalmayp talep eden, insanlar sadece terbiye
etmek deil ayn zamanda onlarn dnyadaki hayatn kolaylatrmak gerektiini dnen ve bu iki hedefin birbirine
kurban edilmesi iin hibir sebebin bulunmad fikrinde olan kimse, o slam'a aittir.
Allaha olan imanla birlikte burada Kur'an- Kerim'in ana mesaj ve bu mesajda slam'n tm bulunmaktadr. Bundan
baka her ey sadece onun deerlendirilmesi ve aklanmasdr. slam dzeninin din ve siyaset birliktelii prensibini
iermekle beraber slam'n bu bak as, teorik ve pratik nemi muazzam olan baka nemli sonulara da
gtrmektedir.
Bu sonularn ilki ve en nemlisi kukusuz slam'n gayr- slam sistemlerle birlikte var olamaydr. "slam dini" ile
gayr- slam toplumsal ve siyasi kurumlar arasnda beraberlik, yan yana var olmak yoktur. Darbe ve deiimlerle sk
sk kendini gsteren siyasi kurumlarn ilevsizlii ve Mslman lkelerin rejimlerinin istikrarszl, daha ok onlarn
bu lkelerdeki halklarn
177
temel duygusu ve srkleyicisi olan slam'a kar olan kartlnn bir tezahrdr. Dnyay tanzim etme hakkn
kendinde gren slam, kendi alannda baka herhangi bir ideolojinin faaliyet gstermesine gerek duymamakta, izin
vermemektedir. Yani laiklik prensibi yoktur ve devlet dinin ahlaki ieriinin yansmas ve destekisi olmaldr.
Her zaman ve her neslin nnde, yeni ekiller ve vastalarla slam'n mesajlarn gerekletirme grevi durmaktadr.
nsanlar aras ilikileri dzenleyen deimez slam prensipler vardr, ancak deimeyen hi bir slam retimsel,
toplumsal ve ya siyasal terkip bulunmamaktadr.
Bu, kuatc dzen olarak slam'a yaklamn sadece ilk ve en nemli sonucudur. Yine ok nemli ancak alternatifsiz
olmayan dier sonu unlardr:
Birincisi, bu dnya taraftar olarak slam, en iyi dzenlenmi dnyadan yanadr. Dnyann daha iyi olmasn salayan
hibir ey pein olarak gayr- slam diye red edilemez.
kincisi, doaya ak olmak aslnda bilime ak olmak demektir. slam olmas iin her zmn iki arta sahip olmas
gerekir: Azam insan ve de azam derecede iyi olmak zorundadr. Yani zm, din ve bilimsel prensiplerin uyumunun
en st sureti olmak zorundadr.
ncs, bugnk dnyann ayrlk iinde olduu meseleler olarak, din ve bilim, ahlak ve siyaset, bireysel ve
toplumsal, madd ve manev arasndaki balantlara iaret ederek slam yeniden arabulucu dnce rolne, slam
dnyas ise blnm dnya iinde arabulucu millet rolne kavumaktadr. "Misti-sizmsiz inan ve ateizmsiz bilim"
taahhdn ortaya koyarak slam, hibir fark gzetmeksizin btn insanlara ayn derecede ilgi oda olabilir.
178
BZM ZAMANIMIZDA SLAM DZEN - TEZLER
nsan ile insan ve insan ile cemiyet arasndaki ilikileri tanzim eden deimez slam prensipler mevcuttur, ancak
deimeyen ve ebedolarak verilen hibir slam retimsel, toplumsal veya siyasi terkip bulunmamaktadr. slam
kaynaklar byle bir sistemin tasavvurunu iermemektedir. Mslmanlarn nasl reteceine, toplumu nasl organize ve
onu gelecekte nasl idare edeceine ilikin bilgiler, gemite nasl rettiklerine, toplumu nasl organize ve idare
ettiklerine nazaran farkllklar arz edecektir. Her zaman ve her nesil nnde, slam'n ebed ve deimez temel
mesajlarn, ebed olmayan ve srekli deiime maruz kalan dnyada gerekletirmek iin yeni ekil ve vastalar bulma
grevi durmaktadr.
Bizim neslimiz de riski gze almak ve teebbste bulunmak zorundadr.
Bu tr tanmlamalarn mkemmelsizliini bilerek ve bu srada bize daha nemli grnen prensiplerle snrl kalarak u
sralamay ortaya koymaktayz:
. nsan ve Toplum
nsan ve toplum iin, sadece maddi grnml olan bilimsel, devrimci, sosyalist veya baka ekilde ifadelendirilen bir
kurtulu eidi yoktur. dzeni kapsamayan, insan deitirmeyen, onun i rnesansn salamayan -Allah olmakszn
zaten mmkn deildir- bir kurtulu sahtedir.
slam toplumu sadece sosyal, ekonomik karlara dayanarak veya dier ve yalnzca zahiri, teknik balant unsurlar
zerine tesis edilemez. nananlarn topluluu olarak o, kendi asl iinde din ve duygusal aidiyet iermektedir. Bu unsur
en ak bir biim-
179
de, slam toplumunun ana birimi olan cemaatte grlmektedir.

58
Soyut bir birlik olan ve zahir ilikileri bulunan herhangi baka bir toplumdan farkl olarak, cemaat, manevi aidiyete
bina edilen ve insanlar arasndaki balar dolaysz, ahs temasla ve tanklkla salanan i ve somut bir birliktir.
inde, toplumun isimsiz yesinin dier baka isimsiz yeye kar deil, insana kar insan vardr. Tanma ve
yaklatrma unsuru olarak cemaat, toplumun i ahengine ve aralarndaki dayanmaya katkda bulunur ve teknolojinin
ve srekli byyen ehirlemenin getirdii yalnzlk ve yabanclama duygusunun yok edilmesinde yardmc
olmaktadr.
Ayrca byle cemaat, toplumsal ve ahlaki normlarn potansiyel zorbalarna kar zulme sapmakszn etkili bir eit
kamuoyu yaratr. Cemaatte iki manada yalnz olunmaz: nsann cannn her istediini yapma veya kendi kendine
braklm olma hususunda Madd ve manev desteinin ihtiyacn hissettiinde hi kimse yalnz deildir. Eer
Mslman bakalarnn varln hissetmiyorsa, Mslman toplumu baarl olmam demektir.
slam, insann dier insana elini dolaysz bir ekilde uzatmasn ister. Bu olmadan gerek manada hi bir ey yaplm
saylmaz. slam, devletin zorla arabuluculuk yapacak ve insanlar birbirinden koruyacak ebed durumuna raz deildir.
Bu durumu slam ancak artl ve geici olarak kabul edebilir. G ve kanun sadece adaletin vastalardr. Adaletin
kendisi insanlarn kalplerinde mevcuttur, aksi durumda adalet yoktur.
2. nsanlarn Eitlii
ok byk neme sahip iki konu olan Allah'n tek olmas ve btn insanlarn eitlii Kur'an- Kerim'de yle apak ve
kesin bir biimde ortaya konulmutur ki ancak tek yoruma izin verilmektedir: Tek olan Allah'tan baka ilah yoktur;
seilmi halk, seilmi rk veya snf yoktur, btn insanlar eittir.
Snfsal kriterlerin yapld ve insanlar d grne gre ve objektif olarak gruplandrd gibi slam byle bir
blnmeyi kabul edemez. Bir din ve ahlak hareket olarak slam iin, insan-
180
lan farkllatran ancak bu esnada ahlak ltleri dikkate almayan bir faaliyet kabul edilemez. nsanlar eer farkl
iseler, farkllklar her eyden evvel tam ne olduklarna gre tespit edilmek, yani sahip olduklar manev ve ahlak
deerlere gre grupland-rlmak zorundadrlar. (Kur'an- Kerim , Sure 49/13). Gn iinde ekmeklerini nasl
kazandklarna baklmakszn btn iyi insanlar ayn toplulua aittirler. Tpk alma faaliyeti iindeki pozisyonlarna
ve siyas tercihlerine baklmakszn tm kt ve ahlaksz insanlarn ayn "snfa" ait olduklar gibi.
nsanlarn snfsal ayrmcla tabi tutulmalar, tpk rk ve dier trl sebeplerden yaplan ayrmclk gibi ayn
derecede adaletsiz, ahlak ve insan adan kabul edilemezdir.
3. Mslmanlarn Kardelii
"Mslmanlar kardetir" (Kur'an- Kerim, Sure 49/10). Bu mesajla Kur'an- Kerim, uzakl sebebiyle srekli ilerlemek
iin bir ilham kayna olabilecek hedefi belirlemitir. lan edilmi kardelie gtren yolun ksalmas iin, insanlarn
iinde ve dnda muazzam deiimler gereklemelidir.
Bu kuralda biz, uygun kurumlarn ortaya karlmas ve somut tedbirlerin alnarak, Mslmanlarn gnlk hayatndaki
gelimelerinde daha fazla kardelie yer verilmesi iin, slam birliinde yetki ve sorumluluk grmekteyiz. Btn
Mslmanlarn karde olduklar emrine uyulmas ve ona davet iin gerek slam iktidarn alaca tedbirlerin eidi ve
says, yapaca faaliyet ve kanunlarn says pratikte snrszdr.
Byk madd ve toplumsal farkllklar ile en arpc rnek olarak burada feodalizmi zikredelim. Toprak sahibi ile
kyl arasndaki ilikiler kardee deildir, aksine bamllk ve aalanma ile kendini gsterir ve bylece bu iliki
dorudan Kur'an- Kerim'in bu emrine aykrdr.
4. Mslmanlarn Birlii
slam'da mmet prensibi vardr, daha dorusu, din kltrel ve siyas olarak btn Mslmanlarn tek bir birlikte
birleme-
181
lerini ister. slam milliyet deildir ancak bu toplumun st milliyetidir.
Gerek lksel ayrlklar (cemaatler, mezhepler, siyas partiler v.b.) gerekse madd ayrlklar (byk madd farkllklar,
toplumsal snflamalar v.b) bu birlikte ayrc olarak ileri srlen ne varsa bu birlie aykrdr ve bylece bunlar
snrlandrlarak ortadan kaldrlmak zorundadr.
Bugnk Mslman dnyasnda slam ve gayr- slam akmlarn tanmlanmas iin slam birinci, Panislamizm ise
ikinci noktadr. Bir toplumun i dzenini slam, d dzenini ise Panislamizm ne derecede salyorsa o toplum o derece
slamdir. slam o toplumun ideolojisi, Panislamizm ise onun siyasetidir.
5. Sahiplik
Her ne kadar slam ahs mal varln tanyorsa da, yeni slam toplumu, btn byk toplumsal zenginliklerin,
zellikle de doal kaynaklarn, toplumun tmne ait olacan ve btn yelerin iyilii iin kullanlacan ak bir
ekilde beyan etmek zorundadr. Bir taraftan toplumun baz bireylerinin haksz bir biimde zengin olmalarn ve g
kazanmalarn engellemek iin zenginlik kaynaklar zerinde, dier taraftan halkn hayatnda her geen gn artan
organize toplum anlayna uygun olarak alnacak tedbirlerin ve hayatn eitli alanlarnda gelime programlarnn
gerekletirilmesi iin lazm olan madd temelin salanmas iin toplumsal denetim arttr. Farkl olarak tespit edilmi
ve uygulanmsa da, ortak ilerin halledilmesi yolundaki toplumun katlm ABD, Sovyetler Birlii veya sve'te ayn
derecede byktr. Demektir ki mesele ideolojik veya siyas yaklamdan deil, aksine, modern dnyadaki toplumlarn
hayatlarnn artlarndan kaynaklanan bir zorunluluktur.

59
ahs mal varl Kur'an- Kerim'in bir snrlamasna daha tabidir; o da maln umumun iyilii iin kullanlmas artdr.
(Kur'an- Kerim, Sure 49/34). Roma hukukunda olduu gibi slam'da ahs mal varl anlay yoktur. Roma hukukuna
nazaran eriat hukuku mal varl hususunda bir tane eksik (ius abu-
182
tendi - suistimal hakk) ve bir tane fazla (umum iyilii iin kullanlmas) yetki tanmaktadr. Hakik slam iktidar iin
bu farklln uzun vadeli ve pratik sonular vardr. Buna ve ifade edilen Kur'an- Kerim'in emrine binaen, eitli
biimlerde grlebilen ahs mal varlnn kullanlmamas ve suistimal edilmesi durumuna kar btn kanun ve
pratik tedbirler hukukdir. Fakirlik iinde olan toplumu paralayan ve insanlar ayran ar zenginlik ve ar tketim
anlay ile adaletsizliin ortadan kaldrlmas hadisesi, slam dzenin nnde, onun ayakta kalma meselesi ve temsil
ettii hakik ahlak deerler ile toplumsal duru olarak biranda belirecektir.
6. Zekat ve Faiz
slam kurallar iinde sosyal taraf ok belirgin olan ve biri yasak dieri de farz olan iki emir vardr: Zektn
emredilmesi ve faizin haram edilmesi.
Zektta biz, insanlar arasnda karlkl sorumluluk ve birbirinin kaderi ile alakadar olma durumunu grmekteyiz. Bir
defa tespit ve ilan edilmi bu kural, toplumun geliim, ihtiya ve imknlarna bal olarak yeni ve deiik ilgi iin bir
temel oluturabilir.
Bugnk slam dnyasnda zekt her bireyin zel alan dahilindedir ve u anda var olan toplumsal ve din uur
ierisinde tamamen devre ddr. Zektn eksiklii her admda grlmektedir. Oysa zekt slam dzenin kamusal ve
hukuk kurumudur ve onun hayata geirilmesi iin g de dhil, her trl ekilde temin edilmelidir.
Faizin yasaklanmas ile (Kur'an- Kerim, Sure 2/278-279) slam toplumunun kamusal dzeninin ebed normu tespit
edilmi ve bylece almadan yaamann ve faizin her trls yasaklanm ve kanun dna braklmtr. Yani, slam
kamusal dzenin dayand ahlak anlayna aykrlk arz eden ve sadece plak mal varl sayesinde nimetlerin
toplanmas uygun bulunmamtr.
183
7. Cumhuriyeti Yaklam
Mal varl ile alakal iler dnda slam, mirasla ilgili olduu gibi, mutlak imtiyaz sahibi olan hi bir hkimiyeti
tanmaz. Allann mutlak hkimiyetini tanmak ayn zamanda dier btn ka-dir-i mutlak olan hkimiyetleri tanmamak
demektir. (Kur'an- Kerim, Sure 7/3,12/40). "Yaratcya itaatsizlii ieren ve yaratlana olan her trl itaat yasaktr"
Muhammed (a.s.). Tarihin ilk ve belki imdiye kadar orijinal olan tek slam dzende -ilk drt halifenin devri- biz
cumhuriyeti hkimiyetin nemli esini grmekteyiz:
1. Devlet bakannn seilmesi,
2. Devlet bakannn halka kar olan sorumluluu
3. Genel ve toplumsal ilerinin beraberce halledilmesi.
Bu sonuncu maddeyi zellikle Kur'an- Kerim emretmektedir. (Kur'an- Kerim, Sure 3/159, 42/38). slam tarihinin ilk
drt hkmdar hibir biimde kral-ar deillerdi. Onlar halk tarafndan seilmilerdi. Mirasla kalan hilafet, slam ve
siyas kurum olarak apak ortaya kan seilme prensibinin terk edilmesi demektir.
8. Allah'tan Baka lah Yoktur
slam dzenin gerekletirilmesi yolunda deitirilemez hedef olarak dndmz l de udur. Ki bu her hangi bir
oylama konusu olamaz. Ayn lde, bulunduu mevki ve baarlar ve topluma olan katklar ne olursa olsun, bireyin
dokunulmazln red ediyoruz. Bu manada slam dzen mutlak otoritenin (programa nazaran) ve mutlak demokrasinin
sentezidir (bireye nazaran). slam'da ar bilge, her eyi bilen, hatasz ve lmsz kimseler yoktur. Muhammed (a.s.)
kendisi hata yapan kimse idi ve bylece ikaz edilmitir (Kur'an- Kerim, Sure 80/1-12). Bu bakmdan Kur'an-1 Kerim
gereki, adeta kahraman kart bir kitaptr. Bu gn ve gemite, Dou'da olduu kadar Bat'da da sk sk grlen
ahsn yceltilmesi hadisesi slam'a kesinlikle yabancdr. nk bu bir eit putuluktur. (Kur'an- Kerim, Sure 9/31).
Her insann deerinin hakik ls onun kendi ahs ha-
184
yat ve topluma ne verdii ve ondan ne ald ile alakaldr. Btn ycelik ve kran Allah'a aittir ve insanlarn gerek
kalitesini ancak Allah tespit edebilir.
9. Eitim-Terbiye
slam toplumunun temeli ve dayana din olduuna gre eitim onun sadece bir grevi deildir, ayn zamanda eitim
onun var olma durumudur. Bu, ilk evvela aile, daha sonra da okullarn btn dereceleri vastasyla gerekleen din ve
ahlak eitimdir.
Anti eitimin (terbiyesizliin) btn ekillerini ortadan kaldrmak iin etkili mcadele etmek slam dzenin zellikli
grevidir. slam yasaklamtr ve slam dzen somut tedbirlerle; halkn alkolik olmasn salayan her eyi, ak ve gizli
fuhuu, szl, resimli film ve televizyondaki pornografiyi, kumarhaneleri, gece ve dans kulplerini ve slam ahlak
anlayna aykr olan btn elence ekillerini imkansz hale getirecektir.
10. retim
Bu kapsaml eitimin bir paras yeni nesle alma alkanlklar ve talimleri kazandrmak ve okula gitmesini
salamaktr. Mslman dnyasnn u anda bulunduu aa durumdan daha hzl bir ekilde kurtulmas iin birlik ve

60
beraberliin yannda, retim ikinci ok nemli etkendir. Mslman lkeler yeteri kadar sermaye sahibi deildir ve
yleyse var olan sermayelerini her eyden verimli olan retime yatrmallar.
Bilimin kazanmlarn kullanma ve onlar ileriye gtrme yeteneimizi gelitirmeden gerek bamszlmz olamaz.
slam, ilk ortaya knda, eski medeniyetlerin btn bilgilerine hibir komplekse kaplmadan yaklat ve onlar
deerlendirdi. Bugnk slam'n, uzun hat zerinde temasta bulunduu Avrupa-Ame-rika medeniyetinin kazanmlarna
kar farkl davranmas iin herhangi bir sebebi bilmiyoruz.
Aslnda bilim ve teknolojiyi benimseme sorunumuz yoktur -zira ayakta kalmamz iin benimsemek zorundayz- sorun,
bunu yaratc veya mekanik bir biimde, erefle mi yoksa aalk
185
duygusu iinde mi yapacaz. Demek ki mesele, bu kanlmaz gelime ierisinde kaybolup yok olacak myz yoksa
kendi ahsiyetimizi, kltrmz ve deerlerimizi koruyabilecek miyiz de.
Verilere bakarak kesin olarak ifade edebiliriz ki bugnk slam dnyasnda, nicelik ve nitelik bakmndan en radikal ve
en acil deiim isteyen kurum retim kurumudur. Nitelik bakmndan retimin, yabanclara manev ve baz
durumlarda da madd bamllktan kurtarlmas ve bylece slam toplumunun yeleri olarak Mslmanlarn eitimine
katks salanm olsun. Nicelik bakmndan mmkn olan en ksa sre iinde bu alandaki eksikliklerin tamamlanmas
ve halkn btn katmanlarnn ocuklarn kapsayacak bir eitim ve retimin salanmas. lk etapta cami yeniden okul
gibi kullanlabilir. Eer eitim-retim programlarnda baarszla uramazsak, yenilmemizi salayacak alan yoktur.
. Vicdan zgrl
Halkn eitimini salayan ve zellikle etki alan kitlesel olan basn, radyo, televizyon ve film, slam, entelektel ve
ahlak otoritesinde phe duyulmayan insanlarn elinde bulunmaldr. Bu gibi kurumlarn, ahlaksz, dejenere olmu ve
kendi bo ve manasz hayat anlayn bakalarna benimsetecek kimselerin insiyatifinde olmas neredeyse kural olarak
grlen bir durumdur. Buna kesinlikle izin verilmemelidir. Cami minarelerinden ve televizyon vericilerinden halka
ynelen mesajlar birbirine zt olursa ne elde edebiliriz ki?
Ancak slam dzende hakikatleri iktidarn ilan edecei, niformal ve ekilsiz genliin meydana getirilecei ve adeta
bu dzenin manev diktatrle dnmesinin mmkn olduu sylenemez. Bu sadece, her zaman ve artlarda sayg
duyulacak temel baz tavrlarn ve davran kurallarnn var olmas gerektii demektir. Din zgrl ile alakal olarak
ilan edilen prensip gereince (Kur'an- Kerim, Sure 2/266) aidiyet hususunda psikolojik veya fizik olsun herhangi bir
zorlama, yasak, icma (uzlama) prensiplerine gre gereksizdir. "Benim halkm batl ey zerinde ittifak edemez"
Muhammed (a.s.). Ahlak hususlarda
186
kat olduu kadar doa ve mutlulua kar olan akl sebebiyle de slam zgrlkdr ve buna slam tarihinin tm
ahittir. Her hangi bir dogma ve hiyerari yerine Allah' tand iin slam diktatrle dnemez ve her trl terr ve
engizisyon hareketini imknsz klar.
Yolumuz iktidar ele geirmekten deil, insanlar kazanmaktan balar.
12. slam ve Bamszlk
Hrriyet ve bamszlk olmadan slamdzen olamaz. Ve tersi: slam olmadan hrriyet ve bamszlk olmaz. Bu son
kanaat iki ekilde anlalabilir: lk olarak bamszlk, ancak ve sadece, manevi fethin, lksel bamszln sonucu
olduu zaman hakik ve kalc olur, yani halkn elde ettii bamszln iini doldurmas ve uzun zaman koruyabilmesi
iin, sz konusu bamszln kendini bulduu, kendi i glerini kefettii iareti olmaldr. Gnlk hayattaki slam
dncenin tasdik edilmesinde, her Mslman halk bunu yaar ve kendisiyle zdeletirir. Ayrca kendi manev
kurtuluunu toplumsal ve siyas kurtuluun art olarak grr.
kincisi, bir Mslman halkn iktidara verdii gerek destek, ayn iktidarn slam karakteri ile dorudan orantldr.
Yani rejim slam'dan uzaklat oranda bu destek azalr. Gayr- slam rejimler bu destekten hemen hemen tamamen
yoksundur ve ister istemez daha ok yabanclardan dayanak aramak zorundadrlar. Dtkleri bamllk, onlarn gayr-
slam yneliinin dorudan bir sonucu olarak grnmektedir.
Bu veriler zerine slamdzenin yaps form olarak deil, demokrasinin z ve uzlamas olarak tespit edilmitir. Bu
tr demokrasinin, halkn isteklerinin dnce ve eyleme dntrld ve halkn iradesinin dorudan bir ifadesi
olduu yerlerde vardr. slamdzenin tesis edilmesi demokrasinin zirvesi olarak grlmekte, nk sradan insann ve
Mslman halklarn en derin isteklerinin ifadesidir. Bir ey kesindir: Zenginler ve aydnlarn bir ksmnn istediinden
farkl olarak sradan insan kendi
187
Mslman toplumunda slam' istemektedir. Burada demokrasinin kayna kurallar ve bildirgeler deil, verilerdir.
slam dzen zulm (zorlamay) basit sebepten dolay uygulamaz. Ona ihtiya yoktur. Tersine gayr- slam dzen
halkn devaml olan direnii ve dmanln hissederek, tek k zulm uygulamakta bulur. Onun diktatrle
dnmesi, kanamad bir eit ktlk ve kanundur.
13. alma ve Mcadele
slam toplum insan ve doal kaynaklarnn seferber edilmesi iin zerine grev almal ve kendine tedbirlerle
almay ve hareketlilii (canll) tevik etmelidir. slam toplumun hayatta kalmas, gl veya zayf olmas, alma
ve mcadele kanununa baldr ve dier toplumlarnki ile ayndr ve bu manada bizim toplumumuz Allah indinde
herhangi bir imtiyaza sahip deildir (Kur'an- Kerim, Sure 5/57).

61
Bizim ak dnce psikolojimizden iki eyi ortadan kaldrmak gerekir: Mucizeye inan ve bakalarnn yardm.
nsanlarn alma ve bilgi sonucunda rettikleri mucizeler dnda mucize yoktur. Dmanlar mucizev yolla kovacak,
fakirlii ortadan kaldracak, refah ve aydnl (eitimi) ekecek herhangi bir mehdi yoktur. Mehdi bizim
tembelliimizin addr veya skntlar ve sorunlarn arl imknlar ve mcadele vastalarla kyaslanamayacak
derecede byk olduunda, gszlmzden byyen yalanc bir umuttur.
Bakalarnn yardmna gvenmek ayr bir batl inancn eklidir. Belirli slam lkelerinde fedakr dost veya azl
dman aramak ve bulmak alkanlmz oldu ve bu durumu d siyaset olarak isimlendirdik. Ne gerek dost ne de
hakik dman olmadn anladmz ve kendi sorunlarmz iin "dmann felaket planlarn" deil kendimizi sulu
grdmz zaman, daha az hayal krkl, sorunlarn azald ve olgunlamamzn balad bir dnem yaarz.
Aslnda siyasi ve maddi kar beklemeksizin yardm etme hazrl iinde olanlar varsa bile, bu bizim durumumuzu
nemli derecede deitiremez. nk zenginlik bir lkeye ithal edilemez. O kendi alma esas zerinde ve o lkede
yara-
188
tlmak zorundadr. Elde etmek istediimiz her neyse, tek bamza yapmak zorundayz. Bizim yerimize hi kimse onu
yapmak istemez ve yapamaz.
Bu alma program ve faaliyetin muazzam cesaret verici olabilecek zemini vardr. slam dnyasnn doal kaynaklar
ve imknlar muazzamdr ve o dnyann sadece bir paras olan Endonezya, ABD ve Sovyetler Birlii'nden sonra,
dnyann en zengin nc youn blgesidir. Bir btn olarak slam dnyas bu manada birincidir.
Yeniden douu ilan ederek biz emniyet ve rahatlk dnemine deil, aksine snav ve sorunlar devresine iaret
etmekteyiz. Kendi tahripilerine yalvaran pek ok ey vardr. Onun iin bu devre refah ve bolluk gnleri deil, eref ve
onur gnleri olacaktr. Uyuyan millet ancak darbelerle uyandrlabilir. Toplumumuza iyilik isteyen herkes onu
tehlikeler, abalar ve skntlardan korumamaldr. Aksine bu toplumun kendi glerini kullanmas, imknlarn snava
koymas, risk almas iin tek kelimeyle uyumamas ve yaamas iin elinden geleni yapmaldrlar. Toplumumuz sadece
uyank ve hareketli olarak kendi yolunu bulabilir.
14. Kadn ve Aile
Mslman toplumun her tarafnda kadnn durumu yeni neslin doal terbiyecisi ve analna uygun olarak deimek
zorundadr. Okumam, ihmal edilmi ve mutsuz bir anne, Mslman halklarn yeniden douunu balatacak ve baarl
bir ekilde devam ettirecek oul ve kzlar bytemez. Annelie toplumsal etkinliin rtbesi verilmesi iin slam'n ilk
admn atmas gerekmektedir. Haremlere (ok elilie) son verilecektir. Kadna hakszlk yapmak iin kimse slam'a
dayanma hakkna sahip deildir ve bu tr suistimallere son vermek zorundadr. Bu tezler, hibir ekilde, topluma, kadn
kesiminin ahlaksz yelerinin savunduu ller, heva ve hevesleri ile hkimiyet kurmak isteyen bat meneli feminizm
dncesinin sonucu deildir. Bu Avrupa manasnda bir eitlik de deildir. Bu, kadn ve erkein e deerde olduklarn
vurgulamak suretiyle, aralarnda mevcut olan ve
189
muhafaza edilmesi lazm olan farkllklara da dikkat ekmektir. E deerlik prensibi, dorudan doruya Kur'an-
Kerim'de defalarca ve apak bir biimde ifade edildii gibi (zellikle ayet 33/55) erkekve kadn iin ayn din ve ahlak
kurallarnn mkellefiyetinin sonucudur.
Medeniyet kadndan kullanlan veya taplan bir nesne yaratt, ancak bu esnada, tek saygdeer zellii olan ahsiyetini
ald. Annelii ihmal ederek o, kadn, temel ve yeri doldurulamaz rolnden yoksun brakt.
Ailenin cidd krizden getii ve deeri soru iareti altnda brakld bu sralarda, slam yeniden insann bu tarz
hayatna olan destei ve balln teyit etmektedir. Aile yuvasnn emniyetine katkda bulunarak ve onu tahrip eden i
ve d faktrleri ortadan kaldrarak (alkol, fuhu ve sorumsuzluk), slam pratikte, normal ve salkl kadnn en byk
ve gerek menfaatini muhafaza etmektedir. Soyut eitliin yerine o, kadna, onun iin btn kymetleri ile beraber,
sevgi, nikh ve ocuk temin etmektedir.
slam'n ilk asrlarnda formle edilen aile ve nikh hukuku bugnn getirdii ihtiyalara ve insanln ulat
toplumsal uura uygun olarak yeniden sorgulanmal ve ok eliliin daha fazla snrlandrlmasna hatta gnlk
hayattan tamamen ortadan kaldrmaya ynelik tedbirler alnmaldr. Ayn zamanda boanmann snrlandrlmasyla, bu
durumlardaki kadn ve ocuklarn etkili madd korunmas salanmaldr.
15. Hedef Vastay Mubah Klmaz
slam dzenin salanmas iin cinayet hari her yol mubahtr. Kontrolsz ve ar zor (zulm) kullanarak slam ve bu
mcadelenin gzel ismini lekelemeye hi kimsenin hakk yoktur. slam toplumu adaletin temellerinden biri olduunu
yeniden teyit etmelidir. Kur'an- Kerim bizim dmanlarmz sevmemizi em-retmemitir ancak kesinlikle adil
olmamz ve affetmemizi emretmitir (Kur'an- Kerim, Sure 4/135, ve 16/126). Gcn kullanlmas bu emirler
erevesinde olmak zorundadr.
"Hedefe ulamak iin her yol mubahtr" forml saysz cinayetlerin sebebi olmutur. Ulv hedef aalk (alaka) bir
vasta-
190
y kutsal klamaz, fakat aalk bir vasta her hedefi kltebilir ve ypratabilir. Ahlakolarak ne kadar gl olursak-ki
karar verme meselelerinde kuvvet gl olanlarn deil zayflarn silahdr- o kadar az gce ihtiyacmz olur. Gcn
yapamadn li cenaptk, tutarllk ve cesur duru yapar. (Kur'an- Kerim, Sure 16/125, 26/34-35).

62
16. Aznlklar
slami dzen ancak nfusun ounluunu Mslmanlarn oluturduklar lkelerde gerekleebilir. Bu ounluk
olmakszn slam dzen sadece iktidar olur (nk ikinci unsur olan slam toplumu eksiktir) ve zorbala dnebilir.
slam devlet iinde gayr- Mslim aznlklar, ballklar karlnda, din zgrle ve her trl korunmaya sahiptirler.
Gayr- Mslim devleti iinde Mslmanlar, dini zgrlklerinin, normal hayatn ve geliimin salanmas kaydyla, o
toplulua bal olmak ve slam'a ve Mslmanlara zarar verenler hari, tm grevleri yerine getirmekle mkelleftirler.
Mslman olmayan lkelerinde yaayan Mslmanlarn durumu herzaman, dnya slam toplumunun gc ve itibarna
bal olacaktr.
17. Dier Topluluklar le Olan likiler
slam toplumunun dier toplumlara kar olan ilikiler u prensipler zerindedir:
1. Din aidiyetinin hrriyeti (Kur'an- Kerim, Sure 2/256),
2. G, kararl ve etkili savunma (Kur'an- Kerim, Sure 8/61-62, 42/39-42, 2/190-192),
3. Saldrgan sava ve cinayetin yasaklanmas (Kur'an- Kerim, Sure 2/190-192, 42/42),
4. Karlkl ibirlii ve halklarn tanmas (Kur'an- Kerim, Sure 49/13).
5. Kabul edilmi mkellefiyetler -antlamalara sayg (Kur'an- Kerim, Sure 9/4).
6. Mtekabiliyet esas (Kur'an- Kerim, Sure 9/8).
191
III.
SLAM YENDEN DOU - DN VEYA SYAS DEVRM?
slam dzen din ve sosyo-politik sistemin birliidir. Ona ulamak iin dintecdid (yenilenme) yoksa siyasal devrim
yolunu mu kullanmal?
Bu sorunun cevab udur: slam dzen din devrim olmakszn balayamaz ancak onun baarl bir ekilde devam
ettirilmesi ve nihayete erdirilmesi siyasal devrime baldr. slam yeniden douu ifte devrim -ahlak ve sosyal-
olarak tanmlayan bu cevap din tecdide ncelik vermekte ve bu slam doasnn prensiplerinden ve bugnk
Mslman dnyasnn gereklerini nitelendiren ve pek ho olmayan baz tespitlerden kaynaklanmaktadr.
Bu tespitler Mslman dnyasndaki ar ahlak yozlamasna, davran bozukluuna, rvet ve batl inanlarn
hkimiyetine, tembellik ve ikiyzlle, gayr- slami adet ve alkanlklarn ba tac edilmesine, kkl maddecilik ve
dndrc bir biimde umut ile heyecann olmayna iaret etmektedir. Bylesine bir vaziyette herhangi bir sosyal
veya siyasal deiim dorudan balayabilir mi?
Tarihteki roln gerekletirmeye davet edilmeden evvel her millet, i temizlenme dnemini yaamak ve baz temel
ahlak tavrlar benimsemek zorundayd. Dnyadaki her g ahlak g olarak balar. Her yenilgi ahlaki tkezleme
olarak balar. Gereklemesi istenen her neyse ilk evvela insanlarn ruhlarnda (nefislerinde) gereklemek zorundadr.
slam dzenin n art olarak din tecdid ne demektir? Her eyden evvel yeni anlay (vicdan) ve yeni irade demektir.
Dintecdid hayatn gerek hedefi hakknda, neden yaanr ve
193
SLAM DZENN BUGNK SORUNLARI
ne iin yaanmas gerektiine dair bir anlaytr. Bu hedef ahs mi yoksa toplumsal standart mdr, benim rkmn
bykl ve sn m, kendi ahsmn ne karlma gayreti mi yoksa yeryznde Allah'n kanunlarnn hakimiyeti mi?
Bizim durumda din tecdid pratikte, kendilerine Mslman diyen veya genelde bakalarnn onlar isimlendirdikleri
insanlarn "slamlamas" demektir. Bu "slamlamann" hareket noktas Allah'a gl iman ve Mslmanlar tarafndan
slam'n din ve ahlak normlarnn kesin ve samimi olarak uygulanmasdr.
Din tecdid'in ikinci paras da hedef anlaynn emrettiini yerine getirme hususunda hazr olmaktr. Onun iin din
tecdid, ahlak heyecann kalitesi, eya zerinde hkim olma psikolojisi, sradan insanlarn olaanst ileri yapabilme
kabiliyet ve cesaret kazandklar, fedakrlk gsterdikleri bir gerek ve pratik idealizmin yaanmasdr. Dini tecdid,
iinde gnlk imkn llerinin kymetinin kalmad birey ve btn topluluklarn kendi idealleri uruna beklenmedik
bir fedakrlk derecesine ykseldikleri, dinin yeni kalitesidir (niteliidir).
Ruhun bu yeni hali ve duygusu olmakszn bugnk Mslman dnyasnda gerek bir deiimi gerekletirmek
mmkn deildir.
Bu deerlendirmeler arasnda anlk da olsa her zaman, slam dzene giden yolun daha ksalmas iin, slam
toplumunun ina edilmesi iin n art olarak uygun kurumlar ortaya karacak ve halkn sistematik din, ahlak ve
kltrel eitilmesini salayacak iktidar ele geirme ikilemi ortaya kacaktr.
Bu ikilem sadece bir snavdr. Tarih, hibir gerek deiimin iktidardan geldiini bilmez. Hepsi de terbiyeden balad
ve znde ahlak bir davetti.
Ayrca, slam dzenin tesis edilmesini bir iktidar ve onun kurumlarna emanet eden zm fikri, bizzat o iktidarn nasl
gerekleecei sorusuna cevap vermez. Onu kim tesis edecek ve onun kurumlar ne tr insanlardan oluacaktr?
Nihayetinde bu iktidarn davranlarn kim kontrol edecek ve bozularak tesis edildii amaca deil de kendine hizmet
etmemesini kim temin edecek?
194
ktidardaki bir gurubu bir bakasyla deitirmek mmkndr ve bu her zaman olmaktadr. Bir zulm baka bir
zulmle deitirmek mmkndr ve dnya nimetlerine sahip olan kimselerin deiimi de salanabilir. Yapanlarn adna

63
ortaya konulan isimleri, bayraklar, milli marlar ve parolalar deitirmek mmkndr. Ancak bununla, dnyay
yeniden hissetmek salanamaz ve insann kendisine, dier insanlara ve dnyayla olan ilikilerin deiimini salayan
slam dzene bir adm atmas bile gerekletirilemez.
Her zaman ve her yerde bir g veya iktidarn yardma arlmas fikri, insann, cihadn ilk ve en zor devresinden
-kendi nefsi ile mcadele- kurtulmak iin ftr bir zelliinden kaynaklanmaktadr. nsanlar terbiye etmek zordur,
ancak kendi kendini terbiye etmek daha da zordur.
Din tecdid, ad ve tanmlamasna gre, bizzat kendinden, kendi hayatndan balamak demektir. Tersine, g her zaman
bakasn gznde kestirir (dnr). Bu dncenin batan -karcl da budur.
Onun iin, kendine ana hedef olarak slam dzeni belirleyecek olan hareket, her eyden evvel ahlak hareket olmaldr.
O, insanlar ycelten ve onlar daha iyi yapan bir fikir olarak insanlar ahlak olarak heyecanlandrmak ve ahlak
faaliyetini temsil etmek zorundadr. te slam dzen ile insanlar ahlak adan megul etmeyen ve ahlak ltleri
katmayan, dnce ve menfaatlerin eitliini nceleyen siyas parti arasndaki fark buradadr.
Din tecdid'in ncelii hususunda dierleri yannda, slam kaynaklarnda dayanak vardr.
lk olarak Kur'an- Kerim, bir millet iin her trl deiimin ve dzelmenin n artnn, i deiim olduunu ifade eder
(Kur'an- Kerim, Sure 13/12).
kincisi bu kanun erken slam'n uygulanmasnda ve Muham-med'in (a.s.) dnyann ilk slamdzenin tesis edilmesi
esnasnda yapt mcadelede de kendini gstermitir. Kur'an- Kerim'in ilk 13 ylnda konu edindii meseleler
kesinlikle iman ve
195
sorumlulua ilikin olmutur ve bu 13 yl boyunca hibirtoplum-sal, siyas sorunu veya slam'a dayal herhangi bir
kanunun dzenlenmesini deerlendirmemitir.
Dintecdid'ten nemli beklentimiz daha vardr:
1- Kur'an- Kerim'in emirlerinin, zellikle kkl sosyal ktlklere kar ynelmi veya zenginlii ve iktidar elinde
tutanlar rahatsz edici olanlarn, tereddtsz ve anlama olmadan, yerine getirilmesinin kararlln sadece din tecdid
ortaya koyabilir. Din tecdid btn bunlarn zulmsz ve nefretsiz olarak yerine getirilmesini salayabilir, zira herkes
veya yeniden yaplanm toplumun kahr ekseriyeti onlar anlayacak, Allah'n emri ve adaletin gerei olarak da yerine
getirecektir.
2- slam yeniden yaplanma, sadece muazzam bireysel ve madd fedakrlk yapacak kimseler olmakszn deil,
karlkl gven ve baml ibirlii olmadan da dnlemez. Birilerinin abas, fedakrl ve kurbanlnn baka
birilerinin kodamanl ve isteklerine dnmemesi nasl temin edilebilir? Yakn slam tarihinde sk sk rastlanan ahlak
tkezleme trajedisinin tekrarlanmasn ne engelleyebilir? Her dzen, bylece slam olan da, her zaman onu ortaya
koyan tespitlerden daha ok onu uygulayan insanlara benzeyecektir.
3- Muazzam geri kalml sebebiyle slam dnyas ok hzl eitim ve sanayileme temposunu benimsemek zorunda
olacaktr. Hzlandrlm gelime her yerde, onu takip eden despotluk, rvet, ailenin tahribi, hzl ve haksz
zenginleme, yetenekli ve deer tanmayan bireylerin n plana kmas, geleneklerini yok eden hzl ehirleme,
toplumsal ilikilerin bayalamas, alkolizmin, esrar ve fuhun yaylmas riskleri ile ykldr. Bu kltrszlk selinin
engeli ancak Allah'a olan temiz ve sarslmaz bir iman ve halkn tm katmanlar tarafndan din vecibelerin yerine
getirilmesi ile olur. Medeniyetin kltr yok etmemesini ancak din temin edebilir. Baz hadiselerin gsterdii gibi
plak madd ve teknik ilerleme, ak bir barbarla dnebilir.
196
SLAM DZEN
Din ve ahlak yenilenmenin vurgulanmas tespiti, slamdzenin, slam iktidar olmakszn gerekletirilebilecei
manasna gelmez ve byle yorumlanamaz. Bu tespit ancak yolumuzun hareket noktasnn iktidar ele geirmek deil,
insanlar feth etmek olduu ve slami yeniden douun ilk evvela terbiye alannda, daha sonra ise siyasi manada bir
devrim olduudur.
Yani ilk evvela vaiz, daha sonra ise asker olmak zorundayz. Vastalarmz ahs rneimiz, kitap ve szdr. Bu
vastalara g ne zaman katlacak?
Bu ann seilmesi her zaman somut bir sorudur ve birok etkene baldr. Ancak yine de bir genel kural konulabilir:
slam hareket, ahlak ve saysal g ve ounlua ulatnda sadece var olan gayr- slam iktidar ykmak iin deil,
yeni slam iktidar ina edebildii vakit, iktidar teslim almaya almal ve yapabilmelidir. Bu fark nemlidir, zira
ykm ile ina ayn derecede psikolojik ve madd hazrla bal deillerdir.
Burada erken davranmak tpk ge kalmak gibi tehlikelidir.
Yeteri kadar ahlak ve psikolojik adan hazrlanmadan ve lazm olan asgar yetimi kadro olmakszn, sadece ansn
yaver gitmesi dolaysyla iktidar ele geirmek, slam devrim gerekletirmek deil, darbe yapmak anlamna gelir
(darbe ise gayr- slam siyasetin devamdr ve baka insanlar tarafndan ve baka hedefler uruna yaplan bir eydir).
ktidar ele geirmede ge kalmak, slamdzenin hedeflerinden biri olan ile alakal gl bir vastadan yoksun kalmak
demektir ve bylece gayr- slam iktidarn harekete darbe vurmasna ve kadrosunu azaltmasna frsat vermek demektir.
Bu sonuncusu ile alakal yakn tarihimizde yeteri kadar trajik ve ibret verici rnekler mevcuttur.
197

64
Biz, Mslman topluluklarn pasif kalmalarn mahkm eden ve hibir umuda yer brakmayan "realizmi" yok
saymaktayz.
Tarih sadece srekli deiimin deil, ayn zamanda ve devaml olarak imknsz ve beklenmeyenlerin gereklemesinin
hikyesidir.
198
PAKSTAN SLAM CUMHURYET
slam iktidar sz konusu olduunda bugn kendini slam Cumhuriyeti olarak ilan eden Pakistan rnei bir tarafa
braklamaz.
Baz baarszlklara ve zorluklara ramen biz Pakistan' selamlyoruz, nk slamdzenin kurulmas isteinin
meyvesidir ve tasarlayanlarla beraber onu gerekletirenler de ak slam fikirle ynetilmekteydi.
Bugnk artlar ve gelimilik dzeyinde Pakistan, slam dzenin gerekletirilmesine ynelik bir umumi denemedir.
Pakistan rneinde slam ncleri, nasl yapmal ve nasl yapmamal hususunda renebilir ve renmeliler.
Pakistan'n olumsuz tecrbesi -ki olumsuz tecrbeler her zaman daha nemlidir- u iki noktada zetleyebiliriz:
kbal'in Pakistan hakkndaki dncesini hayata geiren temel organize gcn yeteri kadar olmayan birlii ve
yetimilii-dir. Pakistan'n yaratlmasndan ksa bir sre sonra, Mslman Birlii etrafna, ana sorunlar ve toplumun
dzeni ile devletin tekilatlanmas hususunda ayn yaklama sahip olmayan, birbirine epey uzak unsurlar toplad
ortaya kmtr. Bu bakmdan Birlik, klasik manadaki siyas partiden az bir ey daha fazla idi ve Pakistan'n bulunduu
ikilemler karsnda kendi birliini koru-yamamtr.
Pakistan rneinde slam temel kurallar hakknda ekilci ve dogmatik yaklam mevcuttur. Pakistan'n fikir ve hukuk
adamlar, eitimin had safhada bulunan meselelerine dikkat etmek yerine, blndler ve enerjilerini, aa yukar eriat
hukukunun ceza ve nikh meseleleri ile alakal tartmalarda heba ettiler. Onlar hrszn eli kesilmeli mi yoksa basite
zindana koymal m
199
bitmez tkenmez tartmalarn yaparken, devlet olarak Pakistan'n temellerini sarsan, krize sebep ve hrszln zel bir
durumu olan rvet, olaanst boyutlara ulat.
Pakistan'n yirmi yllk hayat ile alakal ibretler aktr. unlardr:
lk evvela, slam dzen ve Mslman toplumun kkl yeniden yaplanmas iin mcadeleyi, sadece gl ve homojen
tekilatta birlemi, tecrbeli (bozulma tehlikesi olmayan) ve yetimi bireyler baarl bir ekilde srdrebilirler. Bu,
Bat demokrasi depolarnda bulunan siyasi partilerinden biri deil; o slam ideolojisine dayal ve aidiyeti ile alakal ak
ahlak ve lksel kriterlerle donatlm bir harekettir.
kincisi, slam dzen iin mcadele bugn, slam' zn gerekletirmek demektir ve pratikte bu, halkn din ve ahlak
terbiyesi ile toplumsal adaletin temel unsurlarn temin etmek manasna gelir. Bu srada formlar tali neme sahiptir.
ncs, slam cumhuriyetinin ilevi, ncelikli olarak insanlarn eitliini ve tm Mslmanlarn kardeliini ilan
etmek deil, bu yce hedeflerin bir ksmnn pratikte hayata geirilmesi iin mcadele etmek olmaldr. Uyanm slam
her ortamda, daha adil bir toplumsal dzen iin bayra eline almal ve slam iin mcadelenin, aslnda cehalet,
adaletsizlik ve fakirlie kar bir mcadele olduunu, bu savata herhangi bir anlama veya geri adm olmayacan ilan
etmelidir. Eer slam bunu yapmazsa, ikiyzl hedeflerini gerekletirmek iin, toplumun demagog ve yalanc
kurtarclar yapacaklardr.
Bu mesajlarn ac tad vardr. Ancak yine de biz Pakistan'a ve onun dnya islam' iin yapaca hizmetlerine inanyoruz.
Pakistan gibi sevgili bir ey karsnda titremeyecek bir Mslman kalp yoktur, her ne kadar bu sevgi, dier btn
sevgiler gibi, kendi korkular ve kukularn biliyorsa da. Pakistan bizim, snavla dolu byk umudumuzdur.
200
PANSLAMZM VE IRKILIK
Bugnk slam dzen ile alakal ileri srdmz tezimizin birinde, dnyadaki btn Mslmanlarn ve Mslman
topluluklarn bir araya getirilmesi hususunda slam dzenin doal eilimine deinmitik. Bugnk artlarda bu eilim
Fas'tan Endonezya'ya, tropik Afrika'dan Orta Asya'ya kadar byk slam federasyonunun kurulmas iin bir
mcadeledir.
Bu vizyonun dile getirilmesinin, ortammzda bulunan ve kendilerini realist diye isimlendiren veya yle zanneden
birok insan sinirlendirdiinin ok iyi farkndayz ve bu sebepten dolay biz bu hedefi daha da sesli vurguluyoruz.
Mslman halklar pasif duruma sokan ve hibir aba ve umuda yer brakmayan bu "realizm"i yok sayyoruz. Kayna
dnyann gllerine kar bir aallk duygusu ve ona kar sayg olan o realizm, aslnda hkimlerin hkim olarak,
rgatlarn ise rgat olarak kalmalar demektir. Ancak tarih sadece srekli deiimin hikyesi deil, ayn zamanda
imknsz ve beklenmeyenin devaml gereklemesinin hikyesidir. ada dnyann hemen hemen btn hakikati elli
sene ncesinde imknsz grlmekteydi.
Ak olarak iki realizm mevcuttur: Bizim ile zayf ve dar ruhlularmzn. Bize gre, ortak sorunlar zmek iin
Mslmanlarn, aralarnda eitli birlik formlarn gerekletirme ve yava yava nemli alanlarda birlikte ve koordineli
olarak faaliyet gstermek maksadyla belli ekonomik, kltrel ve siyas, milliyet st baz kurumlarn yaratlmasndan,
daha doal dolaysyla da daha realist bir ey yoktur. Bizim "realistlere" (zayflarmza olarak oku) bu fikir gereki
grnmyor. Onlar mevcut durumu uygun grmektedirler ki bizim realizm anlaymza gre bu fikir sun' hatta sama
bir rnektir. Mesela bizim iin bir arap halkn on

65
201
devlet birliine paralanm olmas, birok nemli dnya meselesi hususunda Mslman lkelerin kart taraflarda
bulunmalar, Mslman Msr'n Etiyopya veya Kemir Mslmanlarnn aclar ile ilgilenmemesi, Arap lkelerin srail
ile yaadklar en sert cepheleme esnasnda Mslman ran'n saldrgan ile dostluk ilikilerinde bulunmas v.s. v.s.,
kabul edilemez ve gerekilik deildir. Yani eer gereki olmayan bir ey varsa o Mslmanlarn ittifak deil, bu
birliin yokluu ve bugnk paralanmlk ve anlamazlktr.
Doal veya tarih kurallara aykr olmamak kaydyla, insanlarn ortak irade ve almalar sonucunda gereklemeyecek
tarih hedef yoktur. nanlan ve onun iin aba sarfedilen topya, topya olmaktan kar. Bizim zayflarmz ise ne
inanmak ne de almak isterler ve onlarn aalayc realizminin aklamasn burada aramak gerekir. Mslmanlarn
ittifaknn gerekleemeyecek bir rya olduunu syledikleri zaman, aslnda onlar sadece hissettikleri gszlklerini
ifade etmektedirler. O imknszlk dnyada deil, onlarn kalplerindedir. Mslmanlarn ittifak hakkndaki fikir,
kimsenin kefi veya u ya da bu ideolog ve reformcunun gzel arzusu deildir. Onu bizzat Kur'an- Kerim mehur
"Mslmanlar ancak kardetir" tespiti ile temellendir-mi ve slam bunu, ortak oru, tek manevi merkez olarak Mekke
ve Kabe'ye hac vastasyla srekli olarak devam ettirip yenilenmesini salamtr. Bylece btn Mslman dnyasnda
devaml ve ayn unsurlar olan duyguyu yaratmtr. Uzakta yaayan bir Mslman hatkn (felaketi) musibeti esnasnda
sradan insanlar arasna karan herhangi biri, aralarnda bulunan dayanma ve taziye duygularnn gcne ahit olurdu.
Nasl oluyor da, kitleler arasnda kuku brakmayacak ekilde mevcut olan "halk panislamizmi", gnlk hayat ve
Mslman lkelerin siyasetine nemli etki yapamyor? Neden o sadece duygu olarak kalmakta ve ortak kaderin hakik
uuru haline ykselmemektedir? Filistin, Krm, Sinkyang (Dou Trkistan), Kemir veya Etiyopya'daki
Mslmanlarn felaketi (trajedisi) hakkndaki haberler her yerde ortak knama ve zntye sebep olduklar halde, ayn
zamanda eylemin eksik kalmas veya yapl-
202
sa dahi, eylemin duygularla orantsz bir ekilde gereklemesini nasl aklamal?
Bu sorunun cevab, sradan halkn mmeti duygularna karn, batda veya onun etkisinde eitim grm ynetici
kesimlerin uurlu faaliyetlerinin Panislamist deil, rk olmasndandr. Mslman halklarn igds ve uuru
paralanm ve birbirine kart idi ve bu durumda her nemli eylem imknsz idi ve imknsz olacaktr.
Bu bakmdan ada Panislamizm, olmak istediimizi arzulamak ve olmadmz ret etmek iin, ilk evvela duygu ile
uurun uyumlu hale getirilme abasdr.
Bu hal, bugnk Mslman dnyasnn milliyetiliinin karakter ve kaderini belirler.
Dnyann her yerinde milliyetilik, halkn eilimlerini (mzik, folklor ve zellikle de dil) vurgulad iin geni bir
halk hareketi zelliine sahip iken, slam lkelerinde kural olarak milliyetiliin zayf bir ifadesi, hatta bir eit halk
kart, milliyetsiz milliyetiliine rastlanmaktadr. Bu tespitin aklanmasn bir taraftan halkn duygularnda
Panislamizm'in hkim olmasnda, dier taraftan burada milliyetiliin slam yerine dnlm bir ey olmas ve
bylece batan beri anti slam hareketi vasf tamasnda aramaldr. Gemi ve halkn gelenekleri ile doal atma
iinde bulunarak -nk bu gelenekler her zaman ve sadece slam'dir- birok Mslman lkesindeki milliyeti
hareketler, kendilerinden nce kolonyal glerin yaptklar gibi, kendilerini bir eit denasyonalizm hareketi iinde
buldular. Baz Arap lkelerindeki Arap dilinin durumu -en azndan milliyeti brokrasi bakmndan- ngiliz-Fransz
igali esnasndakinden daha iyi deildir. Bu manada bir ey yaplyorsa da bu gerek heyecan olmadan yaplyor veya
bu alma halkna yabanclamam olan glerin abalardr (karlatr: srail'de Yahudiler hemen hemen unutulmu
olan braniceyi kullanma soktular). Arapaya olan bu tavrn sebebi basittir: Bir Kur'an ve slam medeniyetinin dili
olarak Arapa, Araplarn, Arap yanllarnn ve genelde milliyeti duygularn enstrman olmaktan ok daha fazla slam
duygularn enstrmanyd. Milliyetilik taraftarlar bu tespiti doru
203
olarak farkettiler (veya daha ok igdsel olarak hissediyorlar) ve benzeri olmayan bir k bulmaktadrlar: Onlar ve
onlarn brokrasisi eski igalcilerin dili ile konumaktadrlar(!). Mslman dnyasnda slamsz bir vatanperverlik
yoktur.
Bu deerlendirmeler ayrca zel bir biimde Mslman dnyasndaki milliyeti fikirlerin kkeni itibaryla da gayr-
slam olduu tespitini ortaya koymaktadr. Bu durum Orta Douda, milliyetiliin ncleri olan Suriye entelektelleri
(daha evvel Suriye Protestan Kolejinde) ile Hristiyan Lbnanllarn Amerikan Enstits ve Beyrut Aziz Yurya
nversitesi'nde eitim grdkleri tespitiyle, en bariz bir biimde karmza kmaktadr. Endonezya'da Sukarno'nun
"pana ila'Marn, baz arap lkelerindeki BAAS partisinin (zellikle de onun baz fraksiyonlar) ve Mslman
dnyasndaki bir yn milliyeti ve "devrimci" gruplarn manev ve tarih kkenleri aratrldnda bu tespit teyit
edilecektir. Panislamizm her zaman Mslman halklarn kalplerinden kaynaklanm, milliyetilik ise daima ithal mal
olmutur.
Yani Mslman halklarn milliyetilik "yetenekleri" yoktur. Bu tespit dolaysyla ac duymalar gerekir mi?
Manev birlik prensibinin rk prensibinden stn olduunu bir anlk iin unutmu olsak bile, bu mesaj yazdmz
zaman itibaryla, halklarmza bu "yetenee" sahip olmamalar (benimsememeleri) iin tavsiyede bulunmak
mecburiyetindeyiz. Asrlarca milli birlik iinde yaayan halklardan bile, daha geni bir zemin zerine birlemeyi
mmkn klan, yava yava birlikte yaamann yeni formlarna almalar, gelecek talep etmektedir. Bugnk Fransa ve
Almanya'nn basiretli insanlar kendi vatandalarna, kendilerini Alman veya Fransz'dan ok, Avrupal hissetmelerini

66
tavsiye etmektedirler. Avrupa Ekonomik Topluluu'nun kurulmas -ilk bakta kabul edilemez bulunsa bile- XX.
asrdaki Avrupa tarihinin en yapc hadisesidir. Bu milliyet st yapnn kurulmas Avrupa halklarnn milliyetilie
kar ilk ve hakik galibiyetidir. Kk ve hatta orta byklkteki milletler iin bile milliyetilik, ar pahal, lks
olmaya balad.
ada dnya, bir manada tarihte benzeri grlmemi bir geliimin nnde bulunmaktadr. nanlmaz pahal olan
eitim,
204
aratrma, tarm, sanayi, savunma v.d. programlaryla, bu geliim imdiye kadar grlmemi ve tahmin edilemez
byklkteki insan topluluklar ve kaynaklarnn bir araya getirilmesini gerektirmekte ve bu durum objektif olarak
sadece byk milletlere, ya da daha dorusu milletler birliklerine ans tanmaktadr. u anda dnyaya hkim olan iki
birlik vardr -amerikan ve Sovyet - ve sahneye kma hazrl iinde olan ncs -avrupa-olum srecindedir. 200
milyon insann birliini ve 200 milyar dolar milli geliri salayamayan millet -ki bu rakamlar srekli yukar
kmaktadr- bu harekete adm uyduramaz ve kendine biilmi alt olma durumuyla yetinmek zorunda kalacaktr. O,
brakn bakalarn, kendini bile idare edemez. Gelime derecesi artk en nemli etken olmamaya balar. Onun yerini bu
kesin byklkler alr. in, gelimilik itibaryla Fransa veya ngiltere'nin ok arkasnda bulunmaktadr, ancak sahip
olduu muazzam insan ve kaynak sayesinde, devam eden yar iinde ak bir stnlk gstermektedir. Bu durum,
gelimi olmayan fakat byk olan Mslman dnyas iin bir anstr.
Mslmanlar acil olarak g birlii ve beraberlik iinde olmalarna davet eden baka bir ey daha vardr.
Her geen gn yksek ve hzl art iinde olan nfus, Mslman lkelerinin sanayi ve kltrel geri kalmln daha
da derinletirmektedir. ki Mslman lke -Msr ve Pakistan- u anda nfusu en hzl art gsteren dnyann ilk iki
lkesidir. Baz hesaplara gre her yl 20 milyon Mslman dnyaya gelmekte ve art bu hzla devam ettii taktirde,
Mslman dnyasnn nfusu, bulunduklar snrlar iinde XX. asrn sonuna kadar iki katna ulaacaktr. Doumu
bekleyen bu kadar milyon insan kabul etmemiz, doyurmamz, eitmemiz ve onlara i sahas yaratmamz mmkn
mdr? Ayn hzda olacak bir ekonomik ve toplumsal gelime takip edilmezse eer, bu dramatik, demografik gelime
tehlike ve belirsizliklerle doludur. Gemi 20 sene iinde bu "demografik enflasyon" retimin tm artn kendi iine
(ap-sorbe) ekmekteydi ki u anda birok slam lkesindeki milli gelir 20 sene ncesinden daha dk seviyededir.
Bylece nfus artnn birlemi Mslman dnyasnn g etkeni olmas yeri-
205
ne, paralanm Mslman lkeleri iin kriz ve ac kayna olmaya balamtr.
Mslman lkelerin her birinin ayr ayr bu problemlerle ba etmelerinin mmkn olmad aktr. Bu durumla kar
karya gelmek ve ayn zamanda kaybedilmi on yllarn geri kalmlk ve durgunluunu telafi etmek iin ancak ve
ancak yeni nitelik olan birlik vastasyla yapabiliriz. Araplarn, Trklerin, Farsllarn veya Pakistanllarn tek balarna
zm getiremediklerini, Mslmanlar ortak ve koordineli bir abayla zebilirler.
Her Mslman lkenin kendi zgrl ve refahn ina edebilmesi ancak btn Mslmanlarn refah ve zgrln
ina etmekle mmkndr. Fakirlik denizinde iki zengin ada olan Kuveyt ve Libya'nn ayakta kalmalar mmkn
deildir. Eer slam dayanma iinde bulunmazlar ve komu Mslman lkelere yardmc olmazlar ve bencillii
rehber edinirlerse, bu durum dier lkeleri de benzer davrana sevk etmez mi? Ve bu, dmanlarn arzuladklar
kargaa ve nefret durumuna gtrr. Zengin Mslman lkelerin slam grevlerini yerine getirirken onlarn en yksek
menfaatlerinin gerektirdiini yapm olurlar.
Her Mslman lkenin nnde bulunan alternatif aktr, Ya dier Mslman lkelerle birlik iinde ayakta kalmay,
ilerlemeyi ve her meseleyle baa kacak gc garanti edecekler veya her geen gn iinde daha fazla gerileyecek ve
zengin yabanclara bamllk iine deceklerdir. ada tarihi an bu birliktelie yeni bir boyut kazandrmaktadr: O
artk idealist ve vizyoncu-larn sadece gzel arzusu deildir; birliktelik olmazsa olmaz bir kanlmazlktr, ihtiya
hayatta kalma kanunu ve bugnk dnyada eref ve onurun art olmutur. Herhangi bir sebep veya drtden dolay
imdiki paralanmln savunan kimseler pratikte dman tarafndadrlar.
Mslman kitlelerin panislamist igds bu tarihemrin durumuyla mkemmel bir biimde uyumaktadr. Burada da
ilericiler, kendi milliyetilikleri dolaysyla hibir ey gremeyen kimselerdir.
206
HIRSTYANLIK VE YAHUDLK
Bu yazda, slam'n, slam dnda bulunan btn nemli sistem ve doktrinlere kar olan tutumunu ortaya koymak
mmkn deildir. Ancak iki en nemli din -Hristiyanlk ve Yahudilik ve iki hkim dnya sistemi- kapitalizm ve
sosyalizm hakkndaki tutumunu ortaya koymak kanlmazdr.
Hristiyanlkla ilgili meselede biz sa'nn bilimi ile Kilise'yi ayryoruz. lkinde biz baz noktalarda tahrif edilmi
Allah'n vahyini, ikincisinde ise kendi kanlmaz hiyerarisi, siyaseti, zenginlii ve menfaatleri ile sadece slam kart
deil ayn zamanda sa kart olmu bir organizasyonu grmekteyiz. Hristiyanla kar tavrn belirlemek isteyen
herkes, tarih hayat iinde her ikisi arasnda srekli sallanan kilisenin hedef-sa'nn bilimi mi engizisyon mu-
tanmlamasn bilmek ister. ncilin etik retilerin yorumcu ve temsilcisi olmaya yakn olan kilise, bununla ayn oranda
slam'a yakndr. Son Vatikan Konsili'nde ilan edilen Kilise'deki yeni eilimleri biz selamlyoruz zira bunu
Hristiyanln ilk temellerine nisb bir yaklama olarak grmekteyiz. Eer Hristiyanlar isterse gelecek, btn insanlar

67
ve insanln iyilii iin, iki byk din arasndaki ibirlii ve anlayn rnei olabilir. Tpk gemiin aralarndaki
anlamsz srtme ve geimsizliin alan olduu gibi.
slam'n Yahudilie kar olan tavr benzer bir prensip zerindedir. Yahudilerle asrlar boyu birlikte yaadk ve hatta
bazen, iinde slam olan ile Yahud olan arasnda fark edilemeyecek benzerlikte kltr yarattk.
Ancak Siyonistlerin nderliinde Yahudiler, Filistin'de, gayr- insani ve pervasz olduu kadar, macerac ve basiretsiz
bir eyleme giritiler. Bu siyaset sadece u anki durum tespitini dikkate
207
almakta ve dnyadaki Mslmanlar ile Yahudiler arasndaki kalc etkenler ile g dengesini gzden karmaktadr. Bu
siyaset Filistin'de btn dnya Mslmanlarna meydan okumaktadr. Kuds sadece Filistin veya Arap meselesi
deildir. O btn Mslman halklarn sorunudur. Kuds' elinde tutabilmeleri iin Yahudiler slam ve Mslmanlar
yenmek zorundadrlar ve bu -Allah'a kr- onlarn gc dndadr.
Yahudiler kendilerinde fark koyma gc bulabilirlerse biz Si-yonistlerle Yahudiler arasnda farkllk grmek isterdik.
Umuyoruz ki kavgal Arap rejimlerine kar (Arap ve Mslmanlara kar deil) elde ettikleri asker zaferler, onlarn
akln balarndan almasna sebep olmaz ve Filistin'de beraberce yaamann yolu almas iin kendilerinin kardklar
kartln ortadan kaldrlmas iin aba sarf ederler. Onlar kibirliliklerinin ittii yola devam ederlerse -ki u anda daha
muhtemel olarak grnmektedir- slam hareket ve tm dnya Mslmanlar iin tek bir zm vardr: Her kar
topra geri vermek zorunda kalacaklar zamana kadar, gnden gne, yldan yla, kurbanlarn says ve zamana
baklmakszn, mcadeleyi devam ettirmek, geniletmektir. Filistinli kardelerimizin temel haklarn tehlikeye
drebilecek herhangi bir pazarlk ve anlama, bizzat dnyamzn oturduu ahlak sistemi de tahrip edebilecek bir
hainlik olur.
Bu dnceler hibir ekilde u anki artlar tarafndan dayatlan, slam'n Hristiyan ve Yahudilere kar yeni bir
siyasetin tezahr deildir. Onlar, slam'n Hristiyanlk ve Yahudilii tanma artlarndan ve neredeyse tam olarak
Kur'an- Kerim'den karlan pratik sonulardr (Kur'an- Kerim, Sure 29/45, 2/136, 5/47-79)-
208
KAPTALZM VE SOSYALZM
Zamanmzn slam yeniden douu, hangi yapsal formlar ve siyas ekillerde tezahr edecek ve gerekleecek? Bat
blgelerine mnhasr olan temsile dayal demokrasi, kapitalizm, sosyalizm gibi baz toplumsal ekil ve
organizasyonlar, slam toplumu iin de geerli midir ve bizim toplumumuz da bu veya benzer aamalardan gemek
zorunda mdr? Son iki asrda, her lkenin temsili demokrasi devrimini yaamak zorunda olduu fikri yaygn olarak
yerlemitir. En yeni, zellikle de iki sava arasndaki gelimeler, baz kart tespitleri gsterdi ve sosyal ve siyas
topluluklardaki gelimenin, klasik demokrasinin kanlmaz bir evresi olmadn n plana kard. Benzer bir biimde
bazlar bugn insan toplumlarnn isteyerek veya zorunlu olarak, sosyalizmin kanlmaz ynleri olduunu gstermeye
almaktadrlar. Ancak, Avrupa ve Amerika'daki szde kapitalist lkelerin ada gelimeleri, epey ak bir ekilde
bunu syleyenleri yalanlamaktadr ve gelimenin baz beklenmeyen ynlerine iaret etmektedir. Dnyann teki
ucunda, Japonya'da, feodal ekonomiden dorudan doruya, Avrupa'da tekelci kapitalizmin st biimi olarak
isimlendirebileceimiz bir sisteme geildi. Tarihi gelimeyi dzenlemek iin insanlar tarafndan yaplan emalarn epey
izaf olduklar grlmektedir ve toplumlarn geliimi hakkndaki kurallar, varlklarna ramen, XVIII. ve XIX. asr
Avrupal dnrlerin tarif ettikleri gibi olmadklar apak ortadadr.
Bu hayal determinizm (gerekircilik) son nesillerin vicdanna bask yapmaktayd ve bunun yannda dncelerin
yaygnlamas iin gl bir psikolojik vasta olarak kullanld. Aslnda, bir lkenin rejiminin o lkeye olan etkisi,
ancak btn zenginlikle-
rin kayna olan almay organize ettii veya dorudan almadan kaynakland lde mmkndr.
Tarih kanlmazln takntsndan kurtulmu olarak ve slam'n bulduu orta yol sayesinde biz, herhangi bir pein
hkmllk olmakszn sadece kapitalizm ve sosyalizm deil, gnmz dnyasndaki ada toplumlarn pratii
olarak, var olan rejimlerin iyi ve kt taraflarn deerlendirebiliriz.
Kapitalizm ve sosyalizmin katksz biimleri artk hibir yerde yoktur. II. Dnya Sava sonrasnda hzl cereyan eden
gelime onlar arkada, uzakta brakt. Sadece, giderek ilim olmaktan ok siyasetin hizmetisi olmaya balayan
Marksizm'in talam si-yasekonomisi, dnyada son elli sene iinde hibir ey deimemi gibi, eski kanaatleri
tekrarlamaya devam etmektedir. Birok nemli bulgulara gre, yaknda beklenen gelime safhasnda ekonomik ve
toplumsal gelimelerin tanmlanmas iin "kapitalizm" ve "sosyalizm"in klasik ltlerinin, yaknda tamamen
uygunsuz olacan gstermektedir.
Herhangi parola veya isimlendirmeyi deil, dnyada grdmz tespitleri esas alarak, kapitalist dnyann son 30 sene
iinde kaydettii olaanst geliimi, dinamizmi, ekonomi ve bilimi harekete geirme yeteneini, yksek seviyede
siyas zgrlkler ve hukuk gvenceyi temin etmesini kabul etmek zorundayz. Ayn ekilde sosyalist sistemin de,
zellikle madd kaynaklarn seferber edilmesinde, eitim alannda ve fakirliin klasik biiminin ortadan
kaldrlmasndaki baarlarn grmezden gelemeyiz.^
Ayn zamanda bizim onlarn gelimesindeki karanlk ve kabul edilemez taraflarn, her iki sistemi de zaman zaman
sarsan ar krizleri de grmezden gelmemiz mmkn deildir.
slam'n dnyay tanzim etmeye pragmatik bir ekilde ak olmas, her eyden evvel dierlerinin ve zellikle Japonya,
Sovyetler Birlii ve ABD'nin faydal ve zararl tecrbelerinin pein hkm olmakszn deerlendirilmesini salayan

68
nemli bir imtiyazdr. Bu lke teorik ve pratik olarak, refah ve g gibi temel meselelere farkl yaklam temsil
etmektedirler.
210
Son 30 sene iinde kapitalizmin gelimesi, Marksizm'in baz temel teorilerinin yanlln gsterdi. Burada ne yer
verelim:
Kapitalizm'de, retici gler ile retim ilikileri arasndaki kartlk kanlmaz olarak ortaya kmad. Kapitalizm, bu
kartl yenmekle kalmad, o zamana kadar grlmemi bir ekilde retimin, bilimin gelimesi ve ykselmesi ile
almann verimliliini salad.
Ama en nemlisi kapitalist lkelerdeki ii snf devrimci yola gitmedi.
Varlk ve vicdan, "temel" ve "ykselme" arasndaki iliki Marx'n iddia ettii gibi deildir. Biz hem sve hem de
Arjantin'de kapitalizm gryoruz. Bu lkelerdeki temeldeki farkllklar seviyedeki farkllklardr (ikisi de kapitalisttir)
Onlarn ykselmesi farkllklar siyas iktidarn ekli, kanunlar, din, hkim felsefe, sanat v.b. ise zde farkllklardr.
Buna gre dnyadaki geliim, Marx'n gsterdii yoldan gitmedi. Gelimi lkeler kapitalizmi sahiplendi ve daha da
gelitirdiler. Sosyalizm ise, Marksizmin bak as tarafndan aklanamayan bir biimde birok geri kalm lkelerde
zafere ulat.
Geri kalm lkelerin sosyalist ekonomisinin baz biimlerine olan ilgilerini nasl yorumlamal?
Her eyden evvel bu retim biimi, hibir temeli olmayan lkelerin ynlendirildii bir tarz olarak, zellikle
sermayeleri, yetimi kadrolar ve gelimi alma alkanlklarna v.s. sahip olmayan lkeler iin, ekstensiv retimin
organize edilmesi iin daha faydal grnmektedir.
kincisi, geri kalm topluluk, daima sosyalizmin baz tiplerini takip eden eitli kstlamalara (bireysel zgrlklerin
azaltlmas, merkeziyetilik, sert iktidar v.s) daha kolay uyum salar. ncs, bilim olarak geerliliini kaybetse de
sosyalizm, macera ve mit olarak hayatta kald. Sosyalizmin bu ok nemli biimi, sadece onun Protestan ve Germen
lkelere nispetle, Katolik ve Romen lkelerdeki gzle grlr byk tesirini aklamamak-tadr. Aksine, kapitalizmin
pragmatik ruhu gelimi toplumun
211
aklclna daha uygundur. Kapitalist retimin gelimi biimlerinin, demokratik iktidar ekline, yksek kltr
seviyesine ve ileri derecede bireysel ve siyas zgrlklere sahip toplumlarda baarl bir ekilde iledii ortaya
kmtr. Bu artlarla, tesirini nemli derecede azaltmayacak bir ekilde, kapitalist ekonominin baz gayr- insan
taraflar da nemli lde etkisizletiri-lebilir.
Yani u veya bu sistemin kanlmazl hakknda uydurulan fikirler geersizdir. Kanlmaz olan, srekli gelien
teknik ve bilime dayal retimin srekli olarak hareket etmesidir. Bu arada, insanlarn almak "zorunda" olduklar tek
eylemin retim sreci ve aletlerin gelitirilmesi ve mkemmelletirilmesi olduu grnmektedir.
Bu sebeple slam ve genel olarak dnya nnde kapitalizm veya sosyalizm ikilemi durmamaktadr -ylesine ikilemler
uydurulmu ve sun'idir- Aksine karmza kan sorun sahiplik ve retim ilikilerini dzenleyen, toplumsal adalet
hakkndaki slam anlaya uygun olarak, retim ve tekniin kanlmaz geliiminin zorunlu kld sorunlar zecek
ve etkili bir biimde alma ve eylemleri motive edecek bir sistemin seimi ve devaml mkemmelletirilmesi
meselesidir.
212
SONU
slam yeniden douun, slam'n uurunda Mslman halklarn, ahlak, kltrel ve siyas olarak her geen gn daha
ok beliren, genel bir yeniden yaplanmay gsteren nemli ikilemlerinin bir ksm bunlardr. Btn hayal krklklar
ve yenilgiler iinde slam yeniden dou, dnyann geni alannda umut ve kn bir addr.
slam' tesadfi bir hadise olarak deil, aksine onu grev program biiminde kabul eden her Mslman bu vizyonu red
edemez fakat birok insan ikilem iinde u soruyu soracaktr: Bu vizyonu gerekletirecek gler nerededir?
Bu kanlmaz soruya cevap verirken biz, bu yllarda yetien yeni slam nesline iaret ediyoruz. slam'da doan ve
yenilgi ve aalanma iinde byyen, yeni slam vatanperverlii iinde birlemi, eski ihtiam ile bakasnn
yardmna dayal hayat red edecek ve hakikat, hayat ve erefi temsil eden hedefler etrafnda toplanacak oo milyonluk
bu nesil, imknsz grneni gerekletirecek ve her trl zorlukla baa kacak gc kendisinde tamaktadr.
Bu nesil daha evvel ortaya kamazd. Hayal ve btllk devrinin sonuna kadar yaanmas, sahte tanrlarn, eitli vatan
babalarnn ve toplum kurtarclarn, krallar ve mehdilerin gszlnn ortaya karlmas, Sina'da bizi dvmeleri
(yenmeleri), Endonezya'y tehlikeye sokmalar, Pakistan' sarsmalar, hrriyet, refah ve ilerleme hakknda ok
konumalar ancak sadece zulm, fakirlik ve rvet gerekletirmeleri hepsi bu dnemde ortaya kt. Aylma zaman
gelene ve her eyin bo bir aray olduunu apak grene kadar slam dnyas iin tek zmn: Kendi manev ve
madd kaynaklarna, yani slam ve Mslman-
213
lara dnerek sahip kmak olduunu kavrayacak neslin domas iin btn bunlar gerekliydi.
Bugnk slam dnyas halklarn, rklarn, kanun ve etkilerin olaanst karmdr. Ancak dnyann her kesinde
ayn sayg ve teslimiyetle karlaan bir ey vardr: Kur'an- Kerim. Ve dieri de Java'da, Hindistan'da, Cezayir veya
Nijerya'da ayn olan: Genel slam toplumuna ait olma duygusu. Milyonlarca sradan insan iinde bir temel duygu
olarak bulunan bu iki ballk, iinde hareketsiz enerjiyi barndrmakta ve bugnk Mslman dnyasnda ayn ve eit

69
olan temsil etmektedir. Bu iki duyguya gre Mslman dnyas daha imdiden dnya apnda bir duygusal birlik,
belki de dnyann tek ok milletli duygusal ama organize edilmemi topluluunu tekil etmektedir.
Bu duygularn bir paras ve slam ahlknn uzunca sren etkisinin sonucu olarak, halk bilgelii eklinde biz,
insanlarn eitlii, toplumsal adalet, canl olan her eye kar sabr ve merhamet hakknda dnyann her yerinde yaayan
kavramlar buluyoruz. Bu tespitler kendiliinden daha iyi ve insan bir dnya demek deildir, ancak daha iyi ve daha
insancl bir dnya iin bir vaattir.
Sz konusu duygular Mslman dnyasnn canl olduunu gsterir, nk sevgi ve dayanmann, paylamann
olduu yerde lm deil hayat vardr. slam dnyas l deil, o srclerini bekleyen srlmemi bir tarladr. Bu
tespitler sayesinde grevimiz gereki ve mmkn olmaktadr. Grevimizin terkibi, potansiyel g olan bu duygular
aktif g haline getirmekten ibarettir. Kur'an- Kerim'e kar var olan teslimiyetin uygulanmas iin kararlla,
duygusal slam toplumundan tekilatlanm uurlu birlie, gelecek kanunlar ve kurumlarn ahlak ve sosyal ieriini
oluturacak halk hmanizmi de ak fikirlere dnmelidir.
Bu dnm kim ve nasl gerekletirecek?
Hadiselere olan her tesir toplumsal bir etkidir. Her baarl mcadele sadece ortak ve organize edilmi mcadeledir.
Gen nesil kendi dnm grevini ancak, heyecan ve ahslarn bireysel hasletlerinin ortak ve koordineli eylem
metotlaryla bir-
214
[etii, arzular ve idealizmin organize edilmi harekete dnt zaman diliminde yapm olacaktr. Tek temel
program ve hedefi olan bu hareketin gerekletirilmesi, her Mslman lke iin kanlmaz art ve yeniden douun
hareket noktas olarak grlmektedir.
Bu hareket yetimi insanlar toplayacak, yetimi olmayanlar yetitirecek, yceltecek ve davet edecek, hedefleri
tanmlayacak ve o hedeflere giden yollar bulacaktr. Bu hareket her yerde hayat, fikir ve eylem yaratacaktr. O, uzun
ve derin uykudan sonra bir dnyann vicdan ve iradesi olacaktr.
Bu mesaj btn dnya Mslmanlarna gndererek biz aka vaat edilmi bir lkenin, mucize yapanlarn ve
mehdilerinin var olmadn ifade ediyoruz. Sadece alma, mcadele ve uruna kurban verilen yol vardr.
Snav anlarnda her zaman iki ey aklmzda olsun: Arkamzda Allah'n rzas ve halkmzn kabul vardr ve
bulunmaldr.
215

Aliya zzet Begovi _ slam Deklerasyonu

70
Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...

Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdeki
tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine
istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla
ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran
vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR
(optik
karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan
sitemizdeki
e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllk
esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap
sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz,
kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com
web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek
ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.
Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve
yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.
Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:
5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "ders
kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas
yoksa
hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak
ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi
kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi
bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir
ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin
bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grme
engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek
tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp,
kitapsevenler@gmail.com
Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

71
Tarayan: Mslim Domu

Aliya zzet Begovi _ slam Deklerasyonu

72