Professional Documents
Culture Documents
Cân Bằng Trong Dung Dịch
Cân Bằng Trong Dung Dịch
T nhiu nm nay, trong cc thi hc sinh gii, Olympic 30/04, vng 1 (thi hc
sinh gii quc gia HSGQG) v vng 2 (thi chn i tuyn d thi Olympic Ha hc
Quc t), ha hc phn tch chim mt v tr quan trng. Ni dung thi HSG khu vc
hay vng 1 thng tp trung ch yu vo tnh ton cn bng axit baz, tnh cn bng
oxi ha kh v mt phn lin quan n cn bng to thnh hp cht t tan. Cn trong
thi vng 2 ca mt s nm gn y li cp n tnh cn bng trong dung dch vi
ni dung kh a dng v ton din.
Trong khi , trong cc thi vng loi ca nhiu quc gia, hay trong cc bi tp
chun b (Preparatory problems), hoc trong nhiu thi Olympic Ha hc Quc t
(International Chemistry Olympiad (IChO)) cp n nhng vn rt su sc v
cp nht v cn bng trong dung dch v php chun th tch.
Vi hu ht cc bi tp ha hc phn tch, khu nh hng v pht hin c
bn cht cng nh trnh t cc qu trnh xy ra trong dung dch l vic lm quan trng,
nht thit phi c,kt hp vi vic p dng cc phng php gn ng mt cch hp l
s gip hc sinh c c ci nhn thu o, gip cho tin trnh gii ton c thc s
khoa hc, mch lcv n gin ha ht mc c th. Bn cnh , vic hiu c bn
cht cc cn bng trong dung dchl nn tng gip hc sinh pht trin c kh nng
l lun v tnh ton trong ho phn tch.
Trong khun kh hn hp ca bi vit ny, cc tc gi trnh by mt s ni
dung v cn bng axit baz v cn bng to phc trong dung dch v a ra mt s
ng dng ca phn ng chun axit baz v phc cht trong ha phn tchvi mc
tiu h thng ho nhng phng php v k nng tnh ton cn bng ni ring, pht
trin t duy ho hc phn tch ni chung, gp phn vo vic ging dy v bi dng
ho hc phn tch cho hc sinh v bn thn gio vin. Cc cn bng s xt n cc iu
kin thc t ca qu trnh trong dung dch sao cho vic nh gi nh lng phn ng
c n gin v c ngha thc t nht.
NI DUNG
A. CN BNG AXIT BAZ
I. CC NH NGHA V AXITBAZ
1) Theo Areniut
Axit l nhng hp cht cha hiro, khi ha tan trong nc cc phn t ca n
phn li ra cc ion H+.
V d:
HBr H+ + Br
Cc dung dch axit c mt s tnh cht chung l tnh cht ca cation H +
Baz l hp cht cha nhm OH, khi ha tan trong nc cc phn t ca n phn li
ra cc ion OH.
V d:
KOH K+ + OH
Thuyt axit baz caAreniut gii thch c tnh cht axit v baz ca nhiu cht
trong dung mi nc Tuy nhin n khng p dng c cho cc cht trong dung
mi khng nc. Hn na nhiu cht m phn t ca chng khng cha nhm OH
nhng vn th hin c tnh cht baz (nh NH 3..) hoc nhng cht m phn t ca
chng khng cha hiro m vn th hin c tnh cht axit (nh cc cation kim loi
yu..) th thuyt Areniut khng gii thch c.
2) Theo Bronxtet
Axit l nhng tiu phn c kh nng cho proton H+.
H+
V d: H+
H+
Axit 1 Baz 1 Baz 2 Axit 2
Trong v d trn, CH3COOH nhng H+ cho H2O, nn CH3COOH l axit, cn
H2O nhn H+ nn l baz. Theo phn ng nghch th CH 3COO nhn H+ ca H3O+ nn
CH3COO l baz, cn H3O+ nhng H+ nn l axit.
Vy mt axit khi nhng H+ i th phn cn li ca n tr thnh mt baz, cn
mt baz khi nhn H+ th tr thnh mt axit, t xut hin khi nim cp axit
baz lin hp. V d trong phn ng trn ta c hai cp axit baz lin hp l:
CH3COOH/CH3COO v H3O+/H2O
Mt s v d khc:
H+
2) Cht ch th mu
Cht ch th mu pH l nhng cht b bin i mu sc ca mnh cc gi tr
pH khc nhau ca mi trng (dung dch). Chng thng l cc axit hu c yu c th
biu din cng thc tng qut l HInd (Ind: Indicator: cht ch th), trong dung dch
phn li nh sau:
HInd H+ + Ind
Dng axit Dng baz
Dng axit v dng baz phi c mu sc khc nhau. Trong dung dch, cht ch
th c mu dng no tu thuc vo nng dng no nhiu hn. Trn thc t ngi ta
thy khi nng ca dng axit gp 10 dng baz th dung dch c mu ca dng axit
v ngc li (c nhng cht t l thay i c th c 6 7 ln). Nu K i l hng s
axit ca cht ch th, ta c:
[H + ].[Ind - ] [HInd]
Ki = hoc [H+] = K i .
[HInd] [Ind - ]
Khi [HInd] 10 [Ind] tc l pH pKi1, dung dch c mu ca HInd
Cn khi [Ind] 10 [HInd] tc l pH pKi + 1, dung dch c mu ca Ind.
Khong gi tr pH = pKi 1 gi l khong pH i mu ca cht ch th.
Cht ch th mu dng nhn bit pH ca cc dung dch v i khi cn c th nhn
bit cht. ng dng quan trng hn ca cht ch th l dng nhn bit c axit
baz tc dng vi nhau tha, thiu hay va . T tnh c nng ca cc dung
dch axit hay baz khi bit c nng ca cht kia.
Khong bin i mu ca mt s cht ch th:
V. DUNG DCH M
Dung dch m l nhng dung dch m pH khng b bin i ng k khi ta
thm vo nhng lng nh axit mnh hoc baz mnh; hoc pha long dung dch
(khng qu long).
Dung dch m thng l dung dch cha hn hp axit yu v mui ca n vi
baz mnh (v d CH3COOH + CH3COONa dung dch m axetat) hoc baz yu v
mui ca n vi axit mnh (v d NH3 + NH4Cl l dung dch m amoni).
pH ca dung dch m t thay i do c cn bng gia 2 dng axit v baz lin
hp, v d:
CH3COOH CH3COO + H+ (1)
+
CH3COONa CH3COO + Na (2)
Khi thm ion H+ vo th cn bng (1) b chuyn dch v pha tri, cn khi thm
OH vo th do H+ b trung ho, cn bng li chuyn v pha phi. Kt qu l nng
H+ thay i khng ng k.
i
cho i i
nhan
[H + ][A - ] [HA]
Ka = [A - ] = K a ,
[HA] [H + ]
[H + ][X 2- ] 2- [HX - ]
Ka 2 = [X ] = K a 2
[HX - ] [H + ]
+ KW K
Kw = [H+][OH] [H ] = - v
[OH - ] = W+
[OH ] [H ]
+ -
[BH ][OH ] [B]
Kb = [BH + ] = K b
[B] [OH - ]
[H X][OH - ] [HX - ]
K b2 = 2 [H 2 X] = K b2
[HX - ] [OH - ]
Thay cc gi tr ny vo (*) ta c:
[HA] [HX - ] K W [B] [HX - ]
[H + ] = K a + K a2 + - K b - K b2
[H + ] [H + ] [H + ] [OH - ] [OH - ]
+ [HA] [HX - ] K W -1
[H ] = K a +
+ Ka 2 +
+ + - K a (HB) [H + ][B] - K a -1 1[H + ][HX - ]
[H ] [H ] [H ]
Tin Giang, thng 7 nm 2016 Trang 102
K yu mn Ha hc Tri h Phng Nam Ln III
K a .Ca Kw
[H+] = [A] + [OH] = + + +
[H ] [H ]
[H+]2 =KaCa + Kw
[H+]= K a Ca + K w (*)
Nu KaCa>> Kw : s phn ly ca nc xy ra khng ng k [H+] = K a C a
pH = lg K a Ca = (pKa lgCa)
Nu ngay t u chng minh c KaCa>> Kw, ta s b qua s in ly ca nc
v pH s c tnh theo cn bng:
HA H+ + A
Ban u: Ca
[ ] Cax x x
x2
Ka = . Gii phng trnh ta tm c x.
Ca - x
V d: Tnh pH ca dung dch HCOOH 0,1M. Cho KHCOOH = 1,78.104. (S 2,37)
Nu KaCa Kw : khng b qua s in ly ca nc, pH ca dung dch tnh theo (*).
V d: tnh pH ca dung dch NH4Cl 104M, cho KNH4+ = 109,24 (S: 6,58)
d) n baz yu
Tng t nh trng hp n axit yu.
Nu KbCb>> Kw: b qua s in ly ca nc. Khi pH s tnh theo cn bng phn
ly ca baz yu.
pH =
V d: tnh pH ca dung dch NaCN 0,01M, KHCN = 109,35. S: 10,68.
x.x
K a1 = 10-4,76 x = 4,26.104, pH = 3,37.
=
0, 01 - x
Nu Ka1C1 Ka2C2 Ka3C3 , p dng iu kin proton ta c:
[H+] = [A1] + [A2] + [A3] + [OH] . T hp v b qua [OH] ta c:
[H+]= K a [HA1 ] + K a [HA 2 ] + K a [HA 3 ] . Mt cch gn ng xem [HA]i = CHAi ta
1 2 3
c:
[H+] = K a Ca1 + K a Ca 2 + K a Ca3 .
1 2 3
4
= 0, 01.10-4,75 + 0, 05.10 -4,89
= 9,07.10
pH = 3,04
f) Hn hp cc n baz yu (*)
Cch tnh ton tng t nh trng hp hn hp cc n axit yu.
V d 1: tnh pH ca dung dch gm NH3 0,1M v CH3COONa 0,1M. S: 11,12.
V d 2: tnh pH ca dung dch KCN 0,1M v NH3 0,1M. Cho KCN = 104,65. S:
11,26 (dng KP).
g)Hn hp cc axit mnh v axit yu hay hn hp cc baz mnh v baz yu(*):
Tnh ton tng t trng hp c k n cn bng ca nc phn a, b.
V d 1: Tnh pH trong dung dch to thnh khi trn 20 ml dd HCl 0,02M vi 30
ml dd CH3COOH 0,15M.( 2,09)
Tin Giang, thng 7 nm 2016 Trang 105
K yu mn Ha hc Tri h Phng Nam Ln III
V d 2: Tnh pH trong dung dch gm NaOH 104M v NaNO2 0,1M. KHNO2 =
103,29. (10)
h) Hn hp cc axit yu v baz lin hp:
Xt dd axit yu HA, Ca v baz lin hp Cb. Trong dd c cc cn bng:
H2O H+ + OH Kw
HA H+ + A, Ka (2)
Hay A + H2O HA + OH, Kb = KW.Ka1 (3)
Cn bng (2) din t ng hin tng khi dung dch c phn ng axit. (c th
tnh gn ng pH bng biu thc [H+] =Ka.Ca/Cb) nu [H+] << Ca, Cb). Khi tnh
pH ca dd ta s dng cn bng (2).
HA H+ + A, Ka (2)
Ban u: Ca Cb
[] : Cah h h + Cb
Theo nh lut tc dng khi lng:
(h + Cb ) h
Ka = . Trong trng hp h << Ca, Cb th h= Ka.Ca/Cb v ta c cng
Ca - h
thc gn ng tnh pH:
pH = pKa + lgCb/Ca
(Phng trnh HendersonHasselbalch, hay c dng tnh gn ng pH ca cc
dung dch m)
Nu pH >>7 th cn bng (3) m t ng hin tng v da vo tnh pH.
V d 1: Tnh pH ca hn hp NH4+ 0,05M v NH3 0,07M.
Gii:
Tnh gn ng [H+] = Ka.Ca/Cb = 109,24.0,05/0,07 = 4,11.1010 pH = 9,38 > 7,
do tnh pH theo cn bng sau: (b qua s in ly ca nc).
NH3 + H2O NH4+ + OH+, Kb = Kw.Ka1
Ba u: 0,07M 0,05M
[] 0,07 x 0,05+ x x
(0, 05 + x) x (0, 05 + x) x
Kb = 104,76 = . Gii ra x = 2,432.105
0, 07 - x 0, 07 - x
pOH = 4,614 pH = 9,386
V d 2: Tnh pH ca hn hp HCOOH 0,01M v HCOONa 0,001M (3,06)
3. a axit a baz
a) a axit:
Xt s phn ly ca a axit H3A
H3A H+ H2A , Ka1
H2A H+ + HA2 ,
HA2 H+ + A3 , Ka3
Thng thng vi cc a axit th Ka1<< Ka2<< Ka3, nn ta c th b qua cc nc sau v
tnh pH ca dung dch da vo nc th nht ca axit (nh trng hp n axit yu).
V d: tnh pH v nng cc ion trong dung dch H2S 0,01M.
Dng nc 1 tnh pH.
Dng nc 2 tnh nng cc cu t c k n nng cc ion tnh c t cn
bng trn.
b) a baz
K w + Ka 2 [HA - ]
[H+] = . Trong a s trng hp HA phn ly yu nn xem [HA]
1 + Ka1-1[HA - ]
= C, nn ta c:
Kw + Ka 2 C
[H+] = .
1 + K a -1 1C
Trong trng hp Kw<< Ka2C, Ka1<< C, ta s c [H+] = K a1.K a 2
pK a1 + pK a 2
hay pH =
2
V d: Hy cho bit cc dung dch NaHCO3, NaHSO3, NaHS, NH4HCO3 c phn ng
axit hay baz? Tnh pH ca cc dung dch nu nng cc cht ban u u bng
0,1M.
Gii: xt dung dch NaHCO3 0,1M, trong dung dch c cc qu trnh:
NaHCO3 Na+ + HCO3
HCO3 H++ CO32, Ka2 =1010,33
HCO3 + H+ H2CO3, Ka11 =106,35
H2O H+ + OH
p dng iu kin proton ta c:
[H+] = [CO32] + [OH] [H2CO3]
[HCO3- ] Kw
= Ka2 + + + Ka11[HCO3][H+]
[H ] [H ]
K w + K a 2 [HCO3- ]
[H+] = , nu xem [HCO3]= 0,1M (do Ka2 rt b), ta c
1 + K a -1 1[HCO3- ]
K w + K a 2 0,1
[H+] = , v do Kw<< Ka20,1, Ka1<< 0,1 nn c th tnh gn ng
1 + K a -1 1 0,1
[ H+] = K a1.K a 2 = 10-6,35.10-10,33 = 4,57.10-9 pH = 8,34.
c. Cn bng to phc hiroxo trong dung dich nc ca cc ion kim loi.
Trong dung dch nc, cc cation kim loi tn ti di dng hyrat ha. Chng l
nhng axit c kh nng cho proton v to ra cc phc hiroxo kim loi.
Cc ion kim loi kim khng th hin tnh axit v hiroxit ca chng l nhng baz
rt mnh.
Cc ion kim loi km th l nhng axit yu.
Cc cation trng thi oxi ha cao thng c tnh axit mnh hn ion cng loi
trng thi oxi ha thp hn.
Xt trng hp n gin: Mn+ + H2O MOHn1 + H+
[MOH n -1 ][ H + ]
Hng s cn bng: *b =
[ M n+ ]
hiu r hn ta xt bi tp c th sau: tnh pH ca dung dch Fe(ClO4)2 0,01M. Bit
Gii
+
a) HOCl H + OCl Ka = 3,2.108
Ban u (M) 0,14
Phn li (M) x x x
Cn bng (M) 0,14 x x x
Ka = = 3,2.108
x2 + x.3,2.108 0,14.3,2.108 = 0
K = Kb = Kw.Ka1 = = 3,125.107
CNaOCl = = 0,112M
Kb = = 3,125.107
y2 + x.3,125.107 0,112.3,125.107 = 0
y 1,87.104
M M M
Ban u (M)
Phn li (M) 107.49 107.49 107.49
t nNaOH = z (mol)
nHOCl = 0,05.0,2 = 0,01 mol
pH = 7,49 [H+] = 107.49
CNaClO = M
CHClO d= M
Ka = = 3,2.108
z 4,97.103
Cu 2 (IChO 35) Dung dch m l dung dch c kh nng chng li s thay i pH.
Thng thng dung dch m gm mt axit yu v baz lin hp ca n (v d
CH3COOH/CH3COO) hay mt baz yu v axit lin hp ca n (V d NH 3/NH4+).
pH ca dung dch m c to thnh bi axit yu HA v baz lin hp A c tnh
theo phng trnh Henderson Hasselbalch:
[A - ]
pH = pK a + lg
[HA]
(a) Tnh pH ca dung dch m cha axit fomic 0,200M (Ka = 2,1.104) v natri fomat
0,150M.
(b) Tnh s thay i pH khi thm 0,01000 mol NaOH vo 1 lt dung dch trn.
(c) Tnh th tch ca dung dch NaOH 0,200M cn thm vo 100,0cm 3 dung dch
CH3COOH 0,150M (Ka = 1,8.105) thu c dung dch m c pH = 5,00.
(d) Tnh pH ca dung dch m cha axit benzoic 0,0100M (Ka = 6,6.105) v
C6H5COONa 0,0100M.
(e) Trn nhng th tch bng nhau ca dung dch CH 3COOH 0,100 M (Ka = 1,8.105)
vi dung dch NaOH 0,0500M. Hy tnh pH ca dung dch thu c.
(f) Trn nhng th tch bng nhau ca dung dch CH 3COOH 0,100M vi dung dch
NaOH 0,150M. Hy tnh pH ca dung dch thu c.
(g) Trn nhng th tch bng nhau ca dung dch CH 3COOH 0,150M vi dung dch
NaOH 0,100M. Hy tnh pH ca dung dch thu c.
(h) Trn nhng th tch bng nhau ca dung dch CH 3COOH 0,100M vi dung dch
NaOH 0,100M. Hy tnh pH ca dung dch thu c.
Gii
a)
[ HCOOH ] = 0, 2M
HCOO-
= 0,15M
HCOO -
= - lg(2,1.10-4 ) + lg 0,15 = 3,55
Ta c: pH = pK a + lg
[ HCOOH ] 0, 2
0, 01
b) Ta c: C NaOH = = 0,01M
1
M
[O ] 0,0250M
pOH = = 1,60
pH = 14 pOH =14 1,60 = 12,40.
g)
;
+ NaOH Na + H2O
Ban u: 0,0750M 0,0500M
Cn li: 0,0250M 0,0500M
Na +
0,0500M 0,0500M
+ H2O CH3COOH+ = 109,26
Do = 109,26 rt nh nn xem [ ]= = 0,0500M;
[CH3COOH] = = 0,0250M.
Theo phng trnh Henderson Hasselbalch:
pH = pKa +
= +
5,05.
h)
;
+ NaOH Na + H2O
Ban u 0,0500M 0,0500M
[] 0,0500M
Na +
C 0,0500M 0,0500M
+ H2O CH3COOH+ =
9,26
10
C 0,0500M
[] (0,0500x)M x(M) x(M)
pH = = 8,72.
Cu 3 (QG 2002 Vng 2) Hn hp B gm 100,00 ml HCl 0,120 M v 50,00 ml
Na3PO4.
(a) Tnh nng ca dung dch Na3PO4, bit rng hn hp B c pH = 1,50.
(b) Tnh th tch NaOH 0,100 M cn trung ho 100,00 ml hn hp B n pH bng
7,26.
(c) Thm Na2CO3 vo dung dch B cho n pH = 4,0. Hy cho bit thnh phn ch yu
trong dung dch thu c. Vit cc phng trnh phn ng xy ra.
pKa ca: H2CO3: 6,35; 10,33; H3PO4: 2,23; 7,26; 12,32. tan CO 2 trong nc bng
0,030 M.
Gii
a) Trn 100 ml dd HCl v 50ml Na3PO4 ta c hn hp B:
a a a (M)
M ta c: (M)
Cho
(M)
M ta c:
Cu 4:
a)Thm NH3 vo dung dch A l hn hp gm CH 3COOH 0,1M; HCOOH 0,2M;
H2SO4 0,01M cho n khi C NH = 0,58M .Tnh pH ca dung dch thu c.
3
b)Tnh s ml dung dch NaOH 0,1M cn cho vo 25 ml dung dch A thu c dung
dch c pH = 4,76.
- +
Cho pKa ca HCOOH l 3,75; ca CH3COOH l 4,76; ca HSO4 l 2; ca NH 4 l
9,24.
Gii
Do NH3 rt d so vi cc axit nn:
2NH3 + H2SO4 (NH4)2SO4
0,02 0,01 0,01
NH3 + HCOOH HCOONH4
0,2 0,2 0,2
NH3 + CH3COOH CH3COONH4
0,1 0,1 0,1 0,1
+
Thnh phn gii hn: NH3 : 0,26M; NH 4 : 0,32M; CH3COO : 0,1M; HCOO :
2-
0,2M; SO4 : 0,01M.
Cn bng:
+
NH 4 NH3 + H+ K1 = 109,24 (1)
H2O H+ + OH K2 = 1014 (2)
+
NH3 + H2O NH 4 + OH
K3 = 104,67 (3)
CH3COO + H2O CH3COOH + OH K4 = 109,24 (4)
HCOO + H2O HCOOH + OH K5 = 1010,25 (5)
2-
SO 4 + H2O HSO4 + OH K6 = 1012 (6)
So snh (1) v (2) thy (1) l ch yu.
So snh (3), (4), (5), (6) thy (3) l ch yu.
Vy cn bng (1) v (3) l ch yu hay c th coi dung dch l mt h m gm
NH4+ 0,32M v NH3 0,26M.
Cb 0,26
pH h m c tnh nh sau: pH = pKa + lg . C = 9,24 + lg .
0,32
= 9,15
a
B. CN BNG TO PHC
1. KHI NIM, PHN LOI, CCH GI TN PHC CHT
1.1. Khi nim phc cht
Khi cc nguyn t ho hc ring bit kt hp vi nhau th to thnh cc hp
cht n gin, hay cc hp cht bc nht, v d cc oxit (Na 2O, CuO,...), cc halogenua
(NaCl, CuCl2,...), nhng hp cht n gin li c th kt hp vi nhau to thnh hp
cht bc cao, hay hp cht phn t, v d K 2HgI4 (HgI2.2KI); Ag(NH3)2Cl
(AgCl.2NH3); K4Fe(CN)6 [Fe(CN)2. 4KCN]... Gi chng l cc hp cht phn t
nhn mnh rng y khng phi l cc nguyn t hay cc gc, m l cc phn t kt
hp v i nhau. Cu to ca chng khng c gii thch tho ng trong khun kh
ca thuyt ha tr c in. C mt vn t ra l trong s cc hp cht phn t th
hp cht no c gi l hp cht phc (phc cht).
Theo A. Werner, tc gi ca thuyt phi tr th phc cht l hp cht c thnh
phn phc tp, phn t bn trong dung dch nc, khng phn hu hoc ch phn
hu rt t ra cc hp phn to thnh hp cht . Trong lch s pht trin ca ho hc
phc cht c nhiu nh ngha v phc cht ca cc tc gi khc nhau. Tc gi ca
cc nh ngha ny thng thin v vic nhn mnh tnh cht ny hay tnh cht khc
ca phc cht, i khi da trn du hiu v thnh phn hoc v bn cht ca lc to
phc.
S d cha c c nh ngha tht tho ng v khi nim phc cht v trong
nhiu trng hp khng c ranh gii r rt gia hp cht n gin v phc cht. Mt
hp cht, tu thuc vo iu kin nhit ng, khi th c coi l hp cht n gin, khi
th li c coi l ph c cht. Chng hn, trng thi hi natri clorua gm cc n
phn t NaCl (hp cht nh t n gin), nhng trng thi tinh th, th nh php
phn tch cu trc bng tia X ch r, n l phc cht cao phn t (NaCl)n, trong
mi ion Na+ c phi tr mt cch i xng kiu bt din bi 6 ion Cl , v mi ion
Cl c phi tr tng t bi 6 ion Na+.
t nhiu c th phn r ranh gii tn ti ca phc cht c th a ra nh
ngha sau y ca A. Grinbe:
Phc cht l nhng hp cht phn t xc nh, khi kt hp cc hp phn ca
chng li th to thnh cc ion phc tp tch in dng hay m, c kh nng tn ti
dng tinh th cng nh trong dung dch. Trong trng hp ring, in tch ca ion
phc tp c th bng khng.
Ly v d hp cht tetrapyriincupro (II) nitrat [CuPy 4](NO3)2. C th coi hp
cht ny l sn phm kt hp gia Cu(NO 3)2 v pyriin (Py). Tnh cht ca phc cht
to thnh khc bit vi tnh cht ca cc cht u. Phc cht trn c kh nng tn ti
dng tinh th v trong dung dch.
Vi bp =k1k2k3kp = k
i =1
i
[Zn(NH3)2] 2+, [Zn(NH3 ) 2 2+ ]
[ZnNH3] 2+
+ NH3
k2 = 2+
= 102,25
[Zn(NH3 ) ][NH 3 ]
[Zn(NH3)3] 2+ , k3 = [Zn(NH 3 )32 + ]
[Zn(NH3)2] 2+
+ NH3
2+
= 102,31
[Zn(NH 3 ) 2 ][NH 3 ]
[Zn(NH3)4] 2+ , k4= [Zn(NH 3 ) 4 2+ ]
[Zn(NH3)3] 2+
+ NH3
2+
= 101,96
[Zn(NH 3 )3 ][NH3 ]
Hng s bn tng cng ca phc [Zn(NH3)4] 2+ l 4= k1k2k3k4 =108,70
2.3. Hng s to thnh iu kin (hng s bn iu kin)
Hng s to thnh iu kin (hng s bn iu kin) l hng s cn bng ca
phn ng gia ion kim loi v phi t ch p dng iu kin xc nh v pH v
(hoc) nng cht to phc ph.
Xt trng hp khi xy ra s to phc chnh gia M v L ( n gin tm thi
khng ghi in tch ion):
M + nL
MLn bn
- Qu trnh to phc hiroxo ca M:
jMn+ + iH2O
Mj(OH)i + iH+
*bij
- Qu trnh proton ha ca L l a baz:
i -1 -1
L + iH +
H iL
K a ( m - j ) vi i = 1 m
j =0
- Qu trnh to phc ph ca M vi phi t X:
M + mX
MXm
bX
- Qu trnh to phc hiroxo ca phc MLn:
MOHLn
MLn + OH
bOH
- Qu trnh to phc proton ca phc MLn:
MLn + H+
HMLn bH
Khi biu thc hng s bn iu kin c dng:
[ML n ]'
b =
[M]'[L]'
= 8,0.
Hng dn gii
Nhn xt: C Cu = 1,0 M >> C Cl = 0,001 M v k1 = 102,80> k2 = 101,60> k3 =
2+ -
Phn ng:
Ni 2+ + MgY 2- 2+
Mg + NiY
2-
K =1018,62-8,69 = 109,93
C 0,007 0,007
[] 0,007 0,007
2+ 2
Trong
b
b =
a Y (H ) .a Ni(OH)
a Ni(OH) = 1 + *b .K -w1.[OH - ] = 1 + 10-8,94.1014.109-14 = 100,33
[H + ] 10-9
a Y(H) = 1 + = 1 + -10,26 = 101,28
k4 10
1018,62
b = = 1017,01
101,28.100,33
Xt cn bng:
NiY 2- 2+ 4-
(Ni ) ' + (Y )' (b ') -1 = 10-17,01
ban u 0,007
[] 0,007 x x x
2+ 10
[Ni ] = x = 2,65.10 M
2+ 2+ 10 0,33 9,9
Ni(OH)
[Ni ] = [Ni ]/ = 2,65.10 /10 = 10 M
V d 5:
C th dng ion oxalat C2O42 che Fe3+ trong phn ng to phc gia Co2+ v SCN
c khng? Gi thit nng u ca cc ion tng ng l C Co = 0,1M; C Fe = 2+ 2+
3 3,03 9
CoSCN + = 10 ; FeSCN = 10
; FeC O = 2,5.10 .
2+
2
+
4
Hng dn gii
Do ch cn nh gi kh nng s dng C 2O42 lm cht che m khng cn tnh
nng cc cu t trong dung dch nn ta ch cn tnh gn ng. Vy ta xem:
- Ch c s to phc bc nht (v nng ca SCN v C2O42 khng ln hn
nhiu so vi nng ca Fe3+ v Co2+)
- Phn ng xy ra pH xc nh v khng c s to phc hiroxo ca Fe 3+ v
Co2+.
Tnh i vi tng ion ring l:
i vi Fe3+
Fe(SCN)2+ + C2O42 +
Fe(C2O4) + SCN
b 103
= a = = 0,2
Co(C O ) 5.103
2 4
[Co(SCN) + ] [Co(SCN) + ]
0,2 = =
[Co 2+ ]'[SCN - ]' (0,1 - [Co(SCN) + ])(0,3 - [Co(SCN) + ]
[Co(SCN)+] 6.103 M
[Co(SCN) + ] 6.10-3
= = 6% hay khi c mt C2O42, lng phc cobalt (II)
CoCo2+ 0,1
thioxyanat Co(SCN)+ hin din trong dung dch ch cn li 6%, 94% b phn hy v
chuyn thnh phc oxalat. Nh vy, ta khng th dng C2O42 lm cht che Fe3+ trong
phn ng trn m phi chn mt cht che ph hp no khc.
3.3. nh hng ca pH n s to phc
Mc to phc ph thuc vo pH b chi phi bi hai yu t ngc chiu nhau:
Khi pH tng:
V d 7:
Tnh nng cn bng ca cc cu t trong dung dch ban u cha Mg 2+ 102 M v
EDTA 2.102 M trong cc mi trng c pH l: 3; 7; 11
Bit:
b MgY = 108,7; b MgOH = 102,58 v H4Y c pK1 = 2,0; pK2 = 2,67; pK3 = 6,27; pK4 = 10,95
2- +
Hng dn gii
Cn bng to phc: Mg + Y MgY2
2+ 4
cht
Khi : [Y4]' = [Y4] + [HY3] + [H2Y2] + [H3Y] + [H4Y]
= [Y4] + K41.[Y4].[H+] + K41.K31.[Y4].[H+]2 +
K41.K31.K21.[Y4].[H+]3 + K41.K31.K21. K11.[Y4].[H+]4
= [Y4](1 + K41.[H+] + K41.K31.[H+]2 + K41.K31.K21.[H+]3 +
K41.K31.K21. K11.[H+]4 )
= [Y4]. aY1
Gi b' l hng s cn bng iu kin th:
b' = [MgY2]/([Mg2+]'.[Y4]') =[MgY2]/([Mg2+].[Y4].aMg1.aY1 ) = b.aMg.aY
Theo nh lut tc dng khi lng
Nng ca Mg2+ c bo ton: [Mg2+]' + [MgY2] = 102 (M)
[MgY2] = 102 [Mg2+]'
Nng ca Y4 c bo ton: [Y4]' + [MgY2] = 2.102 (M)
[Y4]' = 2.102 [MgY2] = 2.102 102 +[Mg2+] = 102 + [Mg2+]
Vy b' = [MgY2]/ ([Mg2+]'.[Y4]' ) = b. aMg. aY
a) Trong trng hp pH = 5 [H+] = 105M, [OH] = 109M
aMg 1; aY = 107,24 v b ' = 108,7.107,24 = 101,46
[Mg2+]' = 6,74.103 M = 102,17M = [Mg2+]
[MgY2] = 102,49M v [Y4]'= 101,776M
[Y4] = 101,776. 107,24 = 109,016 (M)
[HY3] = 1010,95.10 9,016.105 = 103,066 (M); [H2Y2] = 101,796 (M); [H3Y] = 104,036
(M); [H4Y] = 107,126 (M)
b) Trng hp pH = 7
aMg = 1; aY = 104,024
b ' = 108,7 . 104,024 = 104,676
Coi [Mg2+]' << 102 [Mg2+]' = 1/b = 104,676 M << 102 M tho mn
[Mg2+] = [Mg2+]' = 104,676 M
[MgY2] = 102M
[Y4]'= 102M
[Y4] = 102. 104,024 = 106,024 (M)
[HY3] = 1010,95.10 6,024.107 = 102,074 (M); [H2Y2] = 102,804 (M)
[H3Y] = 107,134 (M); [H4Y] = 1012,134 (M)
c) Trng hp pH = 11
aMg = 0,7245; aY = 0,529
b ' = 108,7 . 0,7245.0,529 = 108,28
Coi [Mg2+]' << 102 [Mg2+]' = 1/b = 108,28 M << 102 M tho mn
[Mg2+] = [Mg2+]' . 0,7245 = 108,42 M
[MgY2] = 102M
[Y4]'= 102M
[Y4] = 102. 0,529 = 102,276 (M)
Hng dn gii
Trong mi trng axit, ion Co3+ l cht oxi ha rt mnh:
Co3+ + e Co2+ c E oCo /Co = 1,84V v vy trong dung dch nc Co 3+
3+ 2+
E oCo(NH 3+
/Co(NH3 )62+ = 1,84 0,059 (35,16 4,39) = 0,018 V.
3 )6
Ngha l trong mi trng NH3 d H2O2 d dng oxi ha c Co(II) chuyn thnh
Co3+.
3.4.2. nh hng n cn bng to thnh hp cht t tan
Cc cht to phc c mt trong dung dch c th lm hn ch hoc ngn cn qu
trnh kt ta do s to phc vi ion kim loi. Tnh cht ny c ng dng quan trng
trong ha phn tch l dng che cc ion cn tr.
V d 10:
Kt ta Ag2CrO4 c tan c trong dung dch NH4NO3 khng?
Bit: pT (Ag2CrO4) = 11,8; pK (NH3) = 4,76; pK (HCrO4) = 6,5.
Hng s bn ca phc 1 [Ag(NH3)]+ = 2089,3.
Hng dn gii
Ag2CrO4 2Ag + CrO4
+ 2
T = 10
11,8
(1)
NH4+ + OH
NH3 + H2O
Kb = 10
4,76
(2)
+ 2 6,5
HCrO
4
H + CrO4 Ka2 = 10 (3)
+ + 3,32
Ag + NH3 Ag(NH3)
1 = 10 (4)
xt phn ng Ag2CrO4 + NH4+cn:
10-14
NH
+
4
NH + H 3
+
K a1 = -4,76
= 10-9,24
10
+ 2
H + CrO4 HCrO4
1
Ka2 = (10
6,5 1
) = 10
6,5
+ + 3,32
Ag + NH3
Ag(NH3)
1 = 10
+
Tng cng: Ag2CrO4 + NH4 Ag + Ag(NH3)+ + CrO42 K
+
a
S1
= 103,476 tan gim.
S
Tnh pH ca dung dch hn hp NH3 0,08M v NH4Cl 0,12M
[NH +4 ]
pH = 14 (pKb + lg ) = 9,06
[NH3 ]
Trong dung dch c pH = 9,06:
[H + ] [H + ]2 [H + ]3
H = 1 + + + = 1 + 103,32 + 101,47 + 105,47 = 103,326
K3 K 3 K 2 K1 K 2 K 3
S to phc ca Ba2+ vi EDTA (s to phc hiroxo khng ng k khi pH = 9,06):
Ba(Y) = 1 + [Y4] = 106,08
3 2
3S2 2S2
1038,22 =
S2 = 10
2,977
a a
Ba(Y) Y(H)
S
2 = 102,658 tan tng ng k.
S