NDEKLER

Sanal Baskya nsz 3

Devletin Gznde Komnist, Komnistin Gznde Burjuvayz

(Tercman Gazetesi, 24 ubat 1985) 5

ASAF SAVA AKAT Trkiyeye Gerekli topya: Anti-Sovyet Bir Sosyalizm (Saak Dergisi,
Nisan 1986) 15

Tanzimat 150 Yllk bir Sancl Gei Dnemidir (Zaman Gazetesi, 16

Kasm 1987 31

1923-50 Aras Sa Bir Diktatrlktr (Sol Kemalizme Bakyor -R.akr

ve L.Cinemre, Metis Yay. 1991) 35

Alt Ok Syleisi (Sosyal Demokrat Dergi, Austos 1991) 46

AKINTIYA KARI Kemalizm Trk Solunu Muhalefete Mahkum Ediyor (Resmi Tarih Sivil
Aray - R.akr, Metis Yay. 1991) 50

(Sanal Kitap) Cumhuriyet Yeniden Kurulmal (Milliyet, 25 Temmuz 1992) 57

kinci Cumhuriyet stne (Tempo Dergisi, 3 Austos 1992) 64

Siyaset Syleileri 1985-1994
Bir Portre: Asaf Sava Akat (ktisat Dergisi, Ekim 1992) 65

Krt Sorunu Mlakat (Aydnlarmz Ne Dnyor -M.Sever, Cem Yay.

1992) 77

Trkiye Laik Deildir (Yeni Zemin Dergisi, Haziran 1993) 83

oulculuun Engellenmesi Bilginin retilmesini de Engeller (Kitap

Dergisi, Austos 1993) 98

Trkiyede Devlet ve Sivil Toplum (zlenim Dergisi, Austos 1993)

110
stanbul Bilgi niversitesi
Statko ile Deiim Arasnda (Yeni Demokrasi Hareketi, YDH yay.
Haziran 2004 1994) 114

Trkiyenin bir Liberal Devrime htiyac Var (Polemik Dergisi, Mart-

Nisan 1994) 122
http://akat.bilgi.edu.tr

A.S.Akat Akntya Kar 2

 Trkiyenin 1980lerin sonundan 1990lar ortasnda kadar siyasi ve dnsel
adan ok ilgin bir dnemden getii u sralarda unutuldu. Dnem, SHPnin
nce yerel ynetimlerde iktidara gelip sonra effaf karakollar vaadeden
Demirelle koalisyon hkmeti kurduu, rahmetli zaln cumhurbakan iken
SANAL BASKIYA NSZ Ankarada ikinci cumhuriyetin savunulduu bir paneli ynettii, Krt sorunu,
Kemalizm, slamclk gibi tabu konularn tartmaya ald, beyaz Trkler iinden
Bu yazy okumaya baladnza gre, internetten web sayfama girdiniz, radikal ve reformcu YDH hareketinin yeerdii bir dnemdir. Kitaptaki mlakatlar
kitaplar blmne baktnz ve "Sanal Kitap: Akntya Kar" adl almam btn bu konular hakknda benim tavrm sanrm epey net ekilde ortaya
setiniz. Internetin sonsuz zenginliinde daldan dala dolamak yerine bu nsz koymaktadr.
okuma zahmetine giritiiniz iin size teekkr ediyorum. Kitaba neden Akntya Kar baln verdim? nk aynen yle oldu.
Bilgisayarnza yklediiniz (yada bu satrlar okuduktan sonra yklemeye evremde kabul grmeyen fikirleri savunmaktan hi bir zaman ekinmedim.
karar vereceiniz) alma, benim ikinci kitabmdr; ilki ayn web sayfasnda Savundun da ne oldu? diyebilirsiniz. Haklsnz, muhalif fikirlerin o gn grnen
Sanal Kitap: dris Kkmerin Miras adnda yer alyor. Bu kitap neden etkileri snrl kald. Buna karlk, son dnemde hzlanan demokratik dnmn
sanal? nk kitab oluturan syleiler daha nce eitli yerlerde beyaz kat dnsel altyapsna mtevazi de olsa katk yaptklarna ben samimiyetle
stnde kara lekeler halinde yaynland ama onlar bir araya getiren, kat ve inanyorum. Ama karar verecek olan sizlersiniz.
mrekkepten oluan bir fizik varlk, yani kitap yok, kitaplarda satlmyor, nk
baslmad. Bu kitabn varl sadece elektronik ortamla, bilgisayarlarla kstl: ona 11 Haziran 2004
da ne kadar "varlk" demeye hakkmz olduuna da ok emin deilim. Kutepe, stanbul
Tm siyaset stne bu syleileri kitap haline getirirken, sralama nce
sorun oldu. Alternatif tematik dalmlar denedim, iile sinmedi. Sonunda en
basitini yani kronolojik sray tercih ettim. Bylece, okuyucu nezdinde
dncelerimde zaman iinde meydana gelen deiimin daha grnr hale
geleceini dndm.
Ben bir dneim; fikir ve grlerimi sk deitiririm demek genellikle bana
zevk verir. Zaman bireysel dzeyde ok acmaszdr; insan bir yandan
yalandrr, br yandan bilgi haznesini bytr ve olgunlatrr. Esas hasarn ise
toplumla ilgili hipotez ve inanlara yapar; doruluu hakknda bir an iin bile
tereddt duymadnz fikirlerler bir gn gerein duvarna toslayp balon gibi
patlarlar. Size bir an nce onlarn yanlln kabul edip hatadan dnmek kalr.
Mlakatlarn geri plann ksaca zetleyerek yola kalm. 12 Eyll frtnasna
ben niversitede yakalandm. YK kanunu ktnda ders yl devam ediyordu;
snavlarm verdikten sonra Temmuz 1982de stanbul niversitesi ktisat
Fakltesi retim yeliinden istifa ettim; 1402den atlanlarlar listesinde yer
aldm tahmin etmitim onlara o zevki vermek istemedim. Tekrar kalc ekilde
niversiteye dndm 1996 ylna kadar geen onksr yl boyunca, daha nce
ve daha sonraki dnemlerden farkl ekilde siyasetle yakn ilikiler kurdum.
Siyaset yazdm; siyaset konutum; hepsinde nemlisi nce SHPde, sonra
YDHda fiilen aktif siyaset yaptm.
Mlakatlarn nemli blm ikisi de sanal ortamda mevcut olan Alternatif
Byme Stratejisi ve Sosyal Demokrasi Gndemi adl kitaplarmdaki konular
ve grler stnedir. lki ekonomik gibi dursa da aslnda siyasi boyutu zengin ve
mesaj youn bir almadr. kincisi zaten dorudan SHP iinde yeeren sosyal
demokrasi tartmalarn beklemek iin yazlmtr. ki kitap da, ierdikleri cesur
siyasi temalarla kamuoyunun ilgisini ekti. Oralardaki temalar, gnn mana ve
nemine gre baka yerlerde de tekrarlamak olanan buldum.

A.S.Akat Akntya Kar 3 A.S.Akat Akntya Kar 4


"DEVLETN GZNDE KOMNST KOMNSTN
GZNDE BURJUVAYIZ"
(Tercman Gazetesi 24 ubat 1985)
Ahlaki boluk(*)
Taha Akyol: Kitabnzda Trkiye'deki Batllama hareketlerini anlatrken bir ahlaki
boluun meydana gelmesinden bahsediyorsunuz. Biraz aar msnz?
Asaf Sava Akat: Kitabn benim nemsediim alt-paragraflarndan biridir,
tartmal olduunu dnyorum. Toplumlarda ahlaki yarglarn ok nemli
olduuna inanyorum. Geleneksel toplumlara baktmzda bu ahlaki yarglarn
esas taycs dindir. Yani biz, nelerin yaplmamas gerektiine, karlarmzla
elise bile dini dediimiz ahlaki yarglar araclyla ularz. imdi laiklik
uygulamasnda, hi olmazsa elitin iinde dinin adeta devre dnda kalmas,
Trkiye'de bir ahlaki boluk ortaya karmtr. "Her ey yaplabilir, yeter ki
sonunda bizim iimize yarasn." Yani salt menfaatlerle giden bir dnya olmutur.
"Her ara mbahtr, yeter ki bizi amaca ulatrsn." Byle bir yap ortaya kmtr.
Bu yap, salkl bir toplumun olumasna gtrmez bizi. imdi burada bir iki
sorum var.
Birincisi, farkl bir laiklik uygulamasnn baka meseleleri olmaz myd? Olabilirdi.
Onu kabul etmek lazm. kincisi, bu ahlaki boluun, ahlaki kn, Trkiye'de
olumasnda tek neden sadece laiklik midir? Yoksa, iinden rm ve iktidar
hrsnn her eyi mbah kld bir Osmanl son dnemi, devletin iinden
rml, yani devletin iindeki o dejenerasyon bu ahlaki bolua ne kadar
katk yapmtr? Bu da herhalde nemli ama bana sorarsanz, her eye ramen
toplumda genellikle grdmz ahlak kntsnn iinde, insanlar frenleyen o
dini ahlakn aniden bir kalemde boaltlp atlmasnn ok byk katk yaptn
dnyorum. Onun yerine de bir ey konmamtr. Yani yeni bir ahlak anlay
getirilmemitir. Getirilse o zaman bir mesele yoktur.
lerici kim gerici kim?
T.Akyol: Siz ilerici-gerici gibi ayrmlarn nitelemelerin fonksiyonel olmad
grndesiniz. Biraz aar msnz?
(*)Alternatif Byme Stratejisi (letiim yay. Istanbul 1983) kitab stne T.Akyolla yaplan
mlakat (balk ve arabalklar gazete metnindedir)
A.S.Akat Akntya Kar
A.S.Akat: Evet. yle diyeyim: kitaptaki sunu yazsnn ana temalarndan biri
Trkiye`deki ilerici-gerici ayrmnn eletirisidir. lerici-gerici ayrmn iktisadi bir
temele dayandrmak son derece yanl olur. Bu ciddi bir medeniyet tercihi
dzeyinde anlalmaldr. Bunu iktisada indirgediimiz zaman fakirletiririz. imdi
Osmanl toplumunun hakikaten tarihi bir elikisi var. Avrupa'nn gbeinde
oturmu, Bat dediimiz Hristiyan bir dnayada srekli genilemi fakat onlardan
olmam, Ortadoulu Mslman bir toplum olarak kalm. Byle bir tarihi olgu var.
Bir an geliyor, 19`uncu yzyln sonlarna doru, Bat ile kendi arasndaki mesafe
hzla alyor. Bat baka bir yere doru gidiyor. Bu kopu annda gayr ihtiyar
Bat'nn ok byk kltrel etkisini hissediyor. Bu etki Bat`ya uzak toplumlarn,
bugnn dier azgelimi lkelerinin hissettiklerinden ok daha gl. Ve bu etkiyi
hissederken de bocalyor. aryor. "Acaba ben onlar gibi mi olsam?" sorusu
ciddi biimde ok sayda insann, hi olmazsa elit iinde, ynetici kadro iinde
insann aklna geliyor. Byle bir tercih olumaya balyor. lle, iktisatla falan alakal
bir ey deil. ok genel, bir medeniyet tercihi.
T.Akyol: te solda iddialar var, Batllama burjuvazinin tercihiydi, u komplonun
tercihiydi falan diye, yani yle deil...
A.S.Akat: Bu bir medeniyet meselesi. Yaplan tercih ille bilinli bir tercih de deil.
Kimsenin bilinle yapt bir tercih de deil. Bir tarihi sre Trkiye'yi buraya
getiriyor. Burjuvazi asndan baktnzda Trkiye'de burjuvazi genellikle ok
daha slamcdr. Yani Batc cephenin iinde olmamtr, kken olarak, Batclar,
byk lde ehirli brokratlardr.
T.Akyol: Burada yle bir tablo ortaya kyor. Bu benim ok dikkatimi eker. Sizin
yaptnz analizdeki kavramlar kullanaym. Brokrasi Batc, Halk Doucu veya o
terminolojide "gerici", burjuvazi de "gerici". Burada halk ve "burjuvazi" genellikle
sivil toplumu artran kavramlar. Brokrasi de resmi toplum veya siyasi toplum.
Burada Dou-Bat ekimesi, resmi toplumla sivil toplum ekimesi haline geliyor.
ok dikkat ekici bir ey, resmi toplum jakoben nitelikli, br taraf da her zaman
oy hakkn savunuyor. Bir de siz A.S.Akat olarak, demokrasiye ncelik
veriyorsunuz ya, o vakit siz de ister istemez "gerici" kanattasnz.
A.S.Akat: E, ama yle... Yani eye baktmzda, imdi kriteri...
T.Akyol: Ben de bunu zaten "ilerici-gerici" nitelemelerinin yanlln belirtmek iin
ifade ettim.
A.S.Akat: imdi kriteri nasl koyduunuza bal. Yani bir numaral hedefiniz nedir?
Demokrasiyi aldmz anda, "Yahu esas mesele demokrasi deildir, esas mesele
Trkiye'nin iktisadi kalknmasdr, iktisadi kalknma ise demokrasiyle
gereklemez, demek ki, yle bir ilerici diktatrlkle biz bu sanayilemeyi
gerekletirelim" diyen adam asndan ben, tanm icab ters bir yerde oluyorum.
Ters olduuma gre, demek ki gericiyim. Ben diyorum ki evvela demokrasi, ondan
sonra her ey... Evvela kaytsz artsz bir kriterim var, evvela demokrasi diyorum.
5 A.S.Akat Akntya Kar 6

T.Akyol: Demokrasi konusunda bir ey soracam. Demokrasi ok farkl
anlamlarda kullanlyor. Siz bunu aka belirtmisiniz, soru iareti de koyarak
"Burjuva demokrasisi?" diye belirtmisiniz, "formel demokrasi"...
A.S.Akat: O hafif bir alay ifadesiydi...
T.Akyol: Yani "burjuva demokrasisi" diye demokrasiye saldranlara kar bir istihza
tavr...
A.S.Akat: Bir istihza tavr.. Benim devaml metinlerimde kullandm szck
"formel demokrasi"dir.
T.Akyol: imdi bir sorum var. Sizin dnya grnzle ilgili bir olay. Snfsz
toplumda.. Bu "snfsz" kitabi anlamda kullanyorum, byle eitliin, sosyal
adaletin falan saland deil, retim ilikileri bakmndan, yani iblmnn falan
ortadan kalkt byle hayali snfsz toplumda demokrasi olur mu? Hangi
farkllklarn demokratik temsili szkonusu olacak? Demokrasiyi kabul ediyorsak,
Ortodoks Marksistlerin "burjuva toplumu" dedii oulcu toplumu da kabul
etmeliyiz.
"Bana, (Burjuvaziye akl veriyor) diyorlar. Bakyorsunuz, br taraftan da devlet
bizi, komnist diye bellemi, Bu bence salkl bir ey... Bana gven veriyor.
Demek, doru bir ey sylyorum ki, iki taraf da beni sevmiyor"
A.S.Akat: imdi orada tabii kkl bir proje farkllmz var. Ben demokrasiye
sonuna kadar inanyorum, demokrasiden hibir sapmay hibir ekide kabul
etmiyorum. 1976'da yazdm "Sosyalist Toplumlarn Analizi ve Tarihi Maddecilik"
diye bir yaz vardr. Daha o tarihte demokrasiye inancm ortaya koymutur.
Sizinle proje farkllmz yle: Ben ok net ve ak olarak byk snai mlkiyete,
zel sermayedar mlkiyetine ve devlet mlkiyetine karym. Kimsede en ufak bir
tereddt olmasn. nk cretli emek kavramna karym. Benim teklifim,
zynetimdir. zynetim bir devlet mlkiyeti biimi deil. Toplumsal mlkiyet de
deildir, nk toplumsal dediimizde devlete gider. Bir zel mlkiyet biimidir.
Yalnz cretli emee izin vermeyen bir zel mlkiyet biimidir.
Bu toplum dediimiz olay son derece karmaktr, bunun iin de ekonomik dzey
nemlidir, ama epeyce ikincil de kalabilir. Farkl partiler nasl olacak dediiniz
zaman, iin iine o kadar ok ey girer ki: kltr farklar girer, dnya gr
farklar girer, ya farklar girer, muhafazakarlk vardr, yenilikilik vardr, yani
insanolunun meselesi oktur. nsann meseleleri iinde ekonomik olanlar
nemlidir ama tek deildir.
Ben size bir ey syleyeyim: ktisadi kar uruna lecek insan yok gibi bir eydir.
Vatan dediimiz bu soyut deer uruna Trkiye'de herkes lmeye hazrdr. Din
A.S.Akat Akntya Kar
uruna da lnr. Para iin lmez, iktisat uruna lmez. Bir yerde, sanayi
toplumuyla beraber olumu bir ideoloji var; insan homo economicus diye sadece
ekonomik karlar temelinde btn dnyay ve her eyi alglar eklinde gren bir
ideoloji... Bence baya insan fakirletirerek, nk insan ok daha zengin bir
mahluk..
T.Akyol: Sizin resmi yani jakoben yani bolevik sosyalizmle badamayan bir
yaklamnz var.
Piyasa ekonomisi olmadan demokrasi olmaz
A.S.Akat: Kesinlikle. Onlarla ok ters dtmz ok ak seik ortada.
T.Akyol: Ters dtnz konu tabii, sadece demokrasi deil, devletile de ok
kararl olarak kar kyorsunuz. Bu durumda...
A.S.Akat: imdi ikisi ayn yerden kaynaklanyor. Trkiye'de devletilik
tartldnda, kitabmda da vard, benim bildiim en tutarl devleti Recep
Peker'dir. nk unu grmtr: ktisadi devletilik mutlaka siyasi devletilikle
beraber olur demitir. Dorudur bu. ktisadi devletilik yapacaksanz tek parti
devrini kurarsnz. Adamn kafas olaylar net grm. jakoben-bolevik
sosyalizme baktmzda, orada demokrasiye izin yok. Demokrasi olmaynca, yani
ferdin zaten siyasi haklar olmaynca, iktisadi haklar da olamaz. Ben ondan dolay
piyasa mekanizmasndan yanaym. Demokrasiye inanan insan mutlaka piyasa
mekanizmasndan yana olur. Madem ki bireyin, ferdin devlete kar siyasi
dzeyde zgrln savunuyorum, demek ki bireyin devlete kar iktisadi
dzeyde zgrln de savunacam. Tek tahdit getiriyorum, o da cretli emek.
Siyasi hrriyetlere snr getiremem.
"Bizim Cenah" Basks
T.Akyol: Sizin kitabnzda ok dikkatimi eken bir durum var: "Kendi cenahmdan"
diye ifade ettiiniz bir rahatszlk, oradaki isimleri okumayacam. Bu rahatszl
bir anlatr msnz? Ben burada bir aydnn ilesini grdm. Sanrm Trk aydnnn
en ciddi problemi.
A.S.Akat: Trkiye'de aydnlarn meseleleri ok. Aydn olmak nedir? Artk bunlar
tartmaya amann zaman geldi. Kitapta rtk olan bir tema vardr. O da u:
Osmanl-Trk toplumu zellikle Cumhuriyet'ten sonra Bat'nn zengin toplumsal
dncesine kapatlmtr. Trk aydnnn kafas az gelimitir, nk sansr
vardr Trkiye'de. Sansrn olduu yerde renilmez.
T.Akyol: Batllamann radikal olarak uyguland bir dnemde evet, yani tek parti
devrinde...
7 A.S.Akat Akntya Kar 8
A.S.Akat: Evet. 1950'li yllar gya demokrat kltrmzdr. Ama,"yahu biraz
sosyal adaletsizlik var" diyenlerin komnist diye ieri atld dnemdir. Byle
olunca, aydnmz aslnda gerek anlamda aydn deildir. Bu bir. Sansrden
kaynaklanan fiil bir durum var: aydnmz cahildir, cahil... kincisi, sansrn
paralelinde bir baka olay daha olmu; aydn kendisini devletle zdeletirmi.
Hibir zaman topluma gvenememi, Doucu-Batc ayrm iinde toplumdan
korkuyor, nerdeyse toplumun kendisini kesmesinden korkuyor. Bence bu ikinci
olay,aydn kavramnn tanmnda mndemi olan bamszl ortadan kaldryor. deneylerdir bunlar. ocuk sobann elini yaktn mutlaka sobaya bir kere elini
Bu ikisi, yani bir taraftan aydnn cehaleti, br taraftan aydnn bamsz
olmamas... Bu durumda aydn resmi ideoloji ile btnlemi genellikle. Buna
komplo grlerini de eklerseniz, Trkiye'de siyasetin tabanda deil, zellikle
soldaki siyasetin tabanda deil, tavanda yaplmasnn getirdii isteri diyelim buna,
bunu da eklerseniz, yle bir ey kyor: Genellikle kabul edilen grten en ufak
bir sapma annda Trkiye'de derhal en byk gazetelerden birinin kesinde
emperyalizm ajanlyla sulanabilirsiniz. Yani "Bizim Cenah'taki mesele budur.
Biz bunlar yaadk. Susmak gerekmitir, dorular sylemekten korkmak
gerekmitir. nandklarnz her zaman syleyememisinizdir, nk tepki alr.
nk o banazl vesaireyi kramazsnz.
T.Akyol: Sizin cenah iin o ok ileri srlen 141-142'den ok daha kat bir durum
galiba...
A.S.Akat: 141-142 burada son derece nemsizdir. 141-142'ye sra gelmeden
evvel, sizin cenahnzdan, zaten sizi sularlar. Sizi mahkum ederler, mahkemesiz
bir mahkumiyettir o. imdi ben bunlara kar durulmas, bunlara kar cesaretle
aydnn bamszln ilan etmesi ve bu bamszln da sonuna kadar
savunmas gerektiine inanyorum. Ucuz poplerliklerden kaalm, neyse
inandklarmz bunlar artk syleyelim. Bunun karlnda bir ksm diyecektir ki,
emperyalizmin ajan...
T.Akyol: Mesela size "Burjuvaziye akl veriyor" diyorlar.
A.S.Akat: Bana "Burjuvaziye akl veriyor" diyorlar. Bakyorsunuz, br taraftan da
devlet bizi komnist diye bellemi. Devletin gznde biz komnistiz, komnistlerin
gznde burjuvazinin ajanyz. Byle bir yerde... Bu bence salkl bir ey. Bu
bana gven veriyor, demek ki doru bir ey sylyorum. Doru bir ey
sylyorum ki iki taraf da beni sevmiyor. Bu cesareti gsterme zaman geldi. Trk
aydn kendi yanndakilerden en ok korkan adamdr. Aman onun evresi onu
eletirmesin, evresine ters dmesin. Byle aydn olunmaz. Aydn, neyse inanc
onu sonuna kadar savunacak. Korkmadan savunacak.
Leninizm, Maoizm...
T.Akyol: Solda demokrat bir aydn olarak Leninizm, Maoizm gibi bu eyleri,
totaliter ideolojileri ksaca bir niteler misiniz? Tarif deil, niteleme...
A.S.Akat Akntya Kar
A.S.Akat: Benim tek syleyeceim u yani... Maoizm kalmad zaten. Birka tane
Maocu kald, eski Maocu hehalde onlar da... in terkettiine gre... Leninizm
daha kalc gibi grnyor. Yani daha fazla Leninist var Maocuya gre.. Ama o da
eski gcn pek koruyamad. Bat Avrupa'da falan ciddi biimde sorgulanan bir
ey. Bence u: nsanolunun toplumu anlamaya balamas, tefsirden anlamaya
gei sreci diyelim buna, bu srete bence zorunlu olarak yaanmas gereken
dedirip yakarak renir.
T.Akyol: Yani solda bir demokrat olmak iin o sobaya elinin demesi mi
gerekiyor?
A.S.Akat: Bana sorarsanz, Marks'n insanoluna bir bilgi ktas olarak toplumu
amasndan sonra, toplumun daha nceki bilim-d tefsirlerinin almasndan
sonra, bu yeni bulgunun heyecanyla beraber, bir dizi deneyler yaanacakt. Bu
deneyler grlecek. Bunlarn sonular tabii fiilen yaayanlar asndan byk
maliyetler getirdi, bunu inkar edemeyiz, son derece olumsuz eyler yaamlardr.
Ama yaparak reniriz biz. Nelerin yanl olduunu greceiz ki ondan sonra, o
yanllar yapmayalm.
Dikkat ederseniz, en fazla yanl ne zaman yaparz biliyor musunuz? Bir eyler
renmeye baladmz ama bilgimizin ok yetersiz olduu dnemlerde. Hibir
ey bilmediimiz zaman hata yapmayz, korkarz bir ey yapmaktan. ok iyi
bildiimiz zaman da doru drst yaparz. Ama hibir ey bilmediimiz noktadan
ok iyi bildiimiz noktaya gidebilmemiz iin hipotezlerimizi test etmemiz lazmdr.
T.Akyol: Test edilemiyorsa, zaten felsefedir, ilim deildir.
A.S.Akat: nsanolu byle bir deney yaamtr. Bunlar yanl eylerdir ve bize
nelerin yaplmamas gerektiini retmilerdir.
Marks peygamber deil
T.Akyol: imdi siz soldasnz, ben sadaym. Kendi grm olarak belirteyim.
Zaten siz de sadece bir bilim adam olarak deil, bir gr, bir alternatifi
savunarak konuuyorsunuz tabii. u dikkatimi ekiyor: Marks'tan itibaren
toplumun bilime almas falan diyorsunuz. Halbuki Marks'tan nce de abalar var,
Marks'tan sonra da Marks' aan, anti-Marksist veya Marksist olmayan abalar da
var. lle de bunu Marks'a irca etmenin manas yok gibi geliyor bana.
A.S.Akat: Hayr, ben zaten yle bir ey sylemiyorum. Aka koymak lazm.
Benim Marks'la olan ilikilerimde ben geleneksel anlamda Marksist deilim, nk
geleneksel anlamda Marksist demek bir "dindarlk" trdr, yani nasl
Mslmanlar'n peygamberi vardr Hazreti Muhammed, nasl Hristanlar'n
peygamberi vardr Hazreti sa, onlar nasl ona inanrlarsa Marks'a da yle
9 A.S.Akat Akntya Kar 10
inanmak demektir... Halbuki ben Marks'a bu ekilde bakmyorum. nk adam
bilim adamysa, rettii bilimse mutlaka yanltr, bilimin tanmnda bu vardr.
Herhangi birisi bir hipotez getirdiinde biz biliriz ki bunun yanl olmak ihtimali ok
yksektir. Aksi takdirde bilgimiz donar. Eer birisi doruyu sylemise, artk
gelime durmu demektir. Ben bu ekilde dorulara inanmyorum. Bilimin tanm
icab byle.. Nasl ki Newton'n dedii bugn eksik, nasl biliyorum ki Einstein
bugn iyidir ama yarn alacaktr ve hatta yanl olduu belki isbat edilecektir.
Ayn ey onun iin de doru. Dolaysyla benim gzmde Marks, bir dizi bilim
adamnn iinden bir tanesidir, benim nemsediim bir tanesidir. En nemsediim
midir, onu da pek syyleyemem ama nemsediim biri... Mesela Adam Smith'i
ben sokaa atamam. Ricardo'yu sokaa atamam. Bir Tocqueville'i nasl sokaa
atabiliriz?
T.Akyol: Mesela von Hayek... Hayek'i nasl gryorsunuz? Ksaca..
A.S.Akat: Ben Hayek'in dikkatli bir okuyucusuyum. nk benim grdm kadar
20. yzyln getirdii en zengin dnrlerden biridir. Ve hep unu sylemiimdir;
eime dostuma da sylemiimdir: Arkada sen solda msn? Soldasn. eer sen
Hayek'in eletirilerine cevap veremiyorsan sen o zaman hikayesin. nku bu
adam senin btn sylediklerini ngrp sana cevap yazm. Sen bu adamn
cevabna kar cevap yazmadan soldaym diyemezsin.
SODEP ve HP ekonomiyi kertir
T.Akyol: imdi aktel konulara geelim. Siz bir aklamanzda, SODEP ve HP'nin
iktidara gelmesi halinde, ekonominin iki ylda keceini..
A.S.Akat: Hayr, alt ayda...
T.Akyol: Pardon, alt ayda keceini belirttiniz. Bir gazetede kan makalenizde
de ANAP'n iktisat politikasna temelde kar olmakla ve baka bir modeli
savunmakla birlikte, u, u, konularda baarl oldu diyorsunuz. Siz solda bir insan
olarak, bugn partilemi alternatifler arasnda ANAP' SODEP ve HP'ye adeta
pragmatik olarak tercih eden bir durumda gibisiniz. ANAP ekonomiyi alt ayda
ykmayacak ama SODEP ykacak.
A.S.Akat: Bakn yle bir olay var; Trkiye'de dnrden u bekleniyor: sen
bizim takmda msn, bizim takmdasn. Bizim karmzda takm var m? Var. Hele
profesr falan unvann da var, arln var yani, bizim takmdan msn, senin
grevin, kar tarafn yapt her eyin yanl olduunu iddia etmektir. Bizim tarafn
yapt her eyi de destekleyeceksin. Ben buna kar kyorum. Bizim taraf
samalar yapyorsa, samalar yapyordur. Bunu sylemek lazmdr. Kar taraf da
akll eyler yapt zaman kabul etmek lazm. Siyah-beyaz terk edip de grilerin
tonlar zerinde oynamay renmediimiz srece dncemizin de gelimesi
mmkn deil.
A.S.Akat Akntya Kar
imdi gelelim bu partilere... SODEP ve HP 1980 ncesi bir ekonomik modelin hala
geerli olaca kanaatindeler. Eskiye dnelim yani. Belediye seimlerinden sonra
yazdm. Solda olduklarn, ilerici olduklarn nerenler dzene sahip ktlar, sada
olduu sylenen takm dzeni deitireceim diye geldi. Bu artlarda kimin mit
olaca belli. dzene sahip kan umut olmaz.
T.Akyol: Time'da da byle bir yaz kmt.
A.S.Akat: O benden tercmeymi, Bir arkada karlatrm, benim o yazy
grmler, byle byle diye kaynak vermeden yazmlar.. Neyse.. SODEP ve
HP'deki iktisat kadrolarnn ekonomiyi ynetebilecekleri konusunda ok ciddi
phelerim var. Son derece tecrbesiz kadrolar. Bu tarafta ise pragmatik olarak
fevkalade tecrbeli, art, iyi kt, severiz sevmeyiz ama, kapitalizmle tutarl,
Tkiye'nin bugnk ihtiyalaryla iyi kt tutarl bir program. yle bir bize
benzercilik iddias falan olmayan bir kadro var. Baktnzda ANAP bir standart
formay getiriyor size. Btn dnyada byle yaplm, IMF'nin eyini alm, biraz
Dnya Bankas, biraz kendi bildikleri, biraz mhendis mant... Ama fiilen
uygulanan u ya da bu, baars da tescil edilmi. imdi, kapitalizm ilemiyor
diyemeyiz. liyor. "Daha iyi iletebiliriz" denebilir ama ilemiyor diyemeyiz. ANAP
bunu getiriyor. Kar taraf (SODEP ve HP) 1930'larla, 1950'lerle, 1960'larla
kyor. Olmaz bu. Bu adamlarn ben neyine karym? una ve una karym
diyebilirim ama her eyine karym diye bir ey yok. Mesela ithalat yasaklarnn
kaldrlmasna kar deilim. Kur politikasna kar deilim. Faiz politikasna
ksmen karym, endekslemeden yanaym. cret politikasna ok karym.
cretleri srekli drmelerine...
DYP ANAP'tan tutarl
T.Akyol: Siyasi yelpaze az ok ekilleniyor. Mevcut partilerin kalclk ansnn ne
olduu grndesiniz?
A.S.Akat: ktisadi konularda byle iki- yllk, hatta be yllk tahminler yapmak
daima siyasettekinden daha kolaydr. Siyasette tahmin o kadar kolay deil, ok
bilinmeyen var nk. ANAP'n nemli bir kalclk, byk parti olarak kalclk
ihtimali tadn dnyorum. Fakat ok ciddi tahditleri de olduu
kanaatindeyim. Benim gzmde ANAP-DYP ayrmnda DYP'yi tercih ederdim.
DYP'yi daha tutarl buluyorum. Siyasi sebeplerle, mesela demokrasi konusundaki
tutumlaryla. Ben bu iki partinin iktisadi platformlarnda ok byk farkllk olmad
grndeyim. nk netice itibaryla ayn kadrodur. DYP'nin demokrasi
konusundaki tavrndan imdilik ok honudum diyeyim...
DYP mi? SODEP mi?
T.Akyol: Demokrasi konusuda SODEP mi, DYP mi?
11 A.S.Akat Akntya Kar 12
A.S.Akat: imdi bizim kanattakilere iktisadi konular dnda fazla eletiri yapmak
istemem. Orada tabii nemli bir rekabet olacak ANAP'la DYP arasnda. kisi de
kalabilir. Bu sadece Turgut Bey'in kiiliiyle deil, oluan bir parti olarak ANAP'n
iindeki eilimlerle de ilgili, onlarn nereye doru gideceini bilmiyoruz. u byk
soru daima kafamda: ANAP'n siyasi liberalizme ynelmesi mmkn olacak m,
olmayacak m? phelerim var.
Sol, bence ok daha kaypak bir zemin, sa nisbeten belirlenmi gibi grnyor.
te ANAP ve DYP.. Sol bu kadar kristalize olmad. Sol daha kendini tanmlam
deil. Solda hala eski tarihi geleneklerin kalntlar, daha bir sr kavram
kargaas var. Bir kerre solun ANAP gibi bir yeni partisi yok. Sada DYP gibi
blnmemi bir parti de yeni partiye ramen varln srdryor. Solda ne o var,
ne bu var. SODEP ve HP ne yenidirler, ne eskidirler. Solda benim savunduum
hep u: Solda erken bir birlemenin sol asndan uzun dnemde mahzurlu
olacan dnyorum. Solda bir sre farkl sollar ya da farkl bak alar, farkl
siyaset anlaylar bamsz olarak yaasnlar, bu rekabetin ierisinde bir srekli
kendini daha iyi yapma abas olusun. Rekabette herkes kendi yaknnn nefesini
ensesinde hisseder. ANAP'n ensesindeki nefes SODEP veya HP deil, DYP'dir.
Ayn ekilde solda da HP, DSP, SODEP eklinde bir rekabet bu partilerin bir
monopol (tekel) rehaveti iine dmesini engeller, dolaysyla daha salkl
gelimelerine imkan verir.
T.Akyol: Sizin ekonomik grnzle de badayor bu rekabet...
A.S.Akat: E tabii, ben rekabete gerekten inanrm. Monopolclk (tekelcilik) ok
kt bir ey.
A.S.Akat: Pek olmad. Hep muhaliftim. Solcu olduumuz iin genelde muhaliftik.
Ayrca sol iinde solun genel yaklamlarna muhalif kaldk. Galatasaray kkenli
olmamz, ite Amerika'ya gitmemiz falan etkisiyle biraz erken sosyal gelimemiz
oldu. Demokrasiye ok uzun sreden beri inanyorum. Tabii, 27 Mays'
destekledim, pimanlk ifadesiyle bunu sylyorum. 27 Mays'a sonradan
baktmda topluma ok byk hasar yaptn dnyorum. Getirdikleri kalc
olmad stelik, gtrdkleri ise kalc odu. 27 Mays'tan hemen sonraki rencilik
yllarnda Talat Aydemir'i filan iktidara getirmek zere rgtlenmi renci
hareketlerine birer piyon olarak katldk. Biz de kouturduk. Fakat hemen
ardndan, TP'in kurulmas ile balayan dnemden itibaren her eit cuntacla ve
darbecilie kar ktm.
T.Akyol: Avcolu'nun Yn hareketine sempatiniz oldu mu?
A.S.Akat: Bir dnem var. Yani 61 ile sanyorum 63 veya 64 arasnda. Derken
Yn'n TP'e kar tutumu belirginleip de darbe istedii, Nasrizm'i savunduu
ortaya knca ahsi olarak Yn'e olan sempatim aniden kayboldu.
T.Akyol: Sa aydnlar hi incelediniz mi?
A.S.Akat: Bundan kast ne bilmiyorum. Erol Gngr' okudum. Cemil Meri'in
yazdklarnn ok byk bir blmn okudum. Milli Gazete'de eimiz dostumuz
var, onlarn yazdklarn okuma imkanmz oluyor. imdi sizin yazlarnz okuma
imkanmz oluyor. Nazl Ilcak hanm eskiden beri, epey uzun bir sredir okurum.
Sabri lgener hoca tabii... Ayn zamanda hocamzd.

T.Akyol: Seimlerde kime oyunuzu verdiniz? T.Akyol: Teekkr ederim.

A.S.Akat: 6 Kasm'da bo verdim. Mahalli seimlerde SODEP'e verdim.

T.Akyol: "Bizim Cenah"tan diye mi?

A.S.Akat: Her eye ramen "Bizim Cenah"tr. Sadece ANAP'n modeline kar
kmam deil. Demin de syledim, iktisat, miktisat falan bunlar bir tarafa, bu ok
belirgindir. Memurlarn durumu bana sorarsanz gemi sa iktidar dneminde
baya iyi olmutur, iiler de yle. 78-79 dneminde ok kt, ama gene de
memur, yani aydn brokrat, istedii kadar onun dnemindeki enflasyon ona
zararl olsun, oyunu onlara vermek zorundadr. nk bu bir sistem tercihidir.
Tarihtir. Ben tarihimi reddedemem. Senelerce hep sola gitmi, sola oy vermi bir
adamm ANAP' beensem de oy veremem.

27 Mays pimanl

T.Akyol: Fikri hayatnzda tepeden inmeci veya fanatik olduunuz dnemler oldu
mu?

A.S.Akat Akntya Kar 13 A.S.Akat Akntya Kar 14


TRKYEYE GEREKL TOPYA: ANT-SOVYET BR
SOSYALZM
(Saak Dergisi, Nisan 1986)
"Sosyalistlerin Birlii" Tartmalar-4
A.S.Akat ile Sylei
Ekim 1985 tarihli 21. saymzn bayazsnda ortaya attmz sosyalistler-aras
diyalog erevesinde, Mehmet Ali Aybar (say 24), Uur Mumcu (say 25) ve
Arslan Baer Kafaolu'dan (say 26) sonra, bu sefer stanbul niversitesi ktisat
Fakltesi eski retim yelerinden Prof.Dr.Asaf Sava Akat ile, dergimiz adna
arkadarmz Halil Berktay konutu. Ara balklar Saak tarafndan konmu; trnak
iindeki ifadeler sayn Akat'n temel fikirlerinden zetlenmitir.
Halil Berktay: Sayn A.S.Akat; sosyalist solun rgtlenmesi meselesini ele almaya,
bugn Trkiye'de mevcut sol siyasi glerin bir toporafyasn kartarak
balayabilir misiniz? Bu arenada fiili olarak ve potansiyel olarak hangi gler ve
kmelenmeler gryorsunuz?
"Birinci eilim: Sosyal Demokrasi"
Asaf Sava Akat: Sol cenahn - ya da benim sk sk dediim gibi, bizim cenahn -
kkl geleneklerinden bir tanesi, herkesin kendi dndaki insanlar sola dahil
etmeyerek yola kmasdr. Ben, izin verirseniz, bundan biraz ayrlacam. Yani bir
insan kendisine sol diyorsa o soldadr varsaymndan giderek sola bakacam.
Byle olunca, birincisi bugn ve nmzdeki dnemde Trkiye'nin solunda,
merkezde sosyal demokrat diyebileceimiz bir hareket gzkyor. Bu hareketin
u anda iki tane partisi var. phesiz sosyal demokrat hareketin iinde - belki
ilerde tartrz - bence solculuu aibeli ya da pheli bir takm unsurlar var, yani
Kemalist gelenei daha ok tayan ve Kemalizmin bir tr solculuk olduuna karar
vermi eilimler var. Ama ne olursa olsun, zellikle u nmzdeki dnemde
sosyal demokrat hareketin iinde Bat anlamyla solcu, yani gei toplumlarna
zg bir solculuktan ziyade olgun sanayi toplumlarnda rastlanan bir tipte bir
solculua tekabl eden gl eilimler olduunu dnmek zorundayz. Trkiye
asndan bu eilimler nemli. Birincisi, kamuoyu yoklamalarndan da izlediimiz
gibi, nfusun azmsanmayacak bir blmnn bu tip partilere oy vermesini
bekleyebiliriz. Art; Trkiye'de kapitalizmin olgunlamasyla beraber Bat'da
rastlanan klasik solculuk, klasik liberalizm, klasik muhafazakarlk eklinde bir
siyasi kutuplamaya gidilmesi de artc olmayacaktr.
Benim genel beklentim, sosyal demokrasinin nmzdeki dnemde geni
anlamda sola damgasn vuran hareket olaca Trkiye'de. Ama bunun dna
A.S.Akat Akntya Kar
bakmakta gene de yarar var. nk siz zaten solla birlikte sosyalist szcn de
kullandnz. Sosyal demokratlar genellikle sosyalist hareketin dnda kabul edilen
bir sol. Yani, solun iinde ama sosyalist deiller eklinde bir niteleme,
kendilerinden de geliyor, sosyalistlerden de.
"kinci eilim: TKP (Sovyet sosyalizmi)"
Onun dna ktmzda, u sralarda belki gzden kaan bir olgu,
Trkiye'de TKP diyebileceimiz bir gelenein varolduudur. Yani sosyalist solun
iinde, benim grebildiim kadaryla nemli bir kanat, Sovyetler Birlii'nin temsil
ettii sosyalist deneyi ciddiye alan, bunun baarl olduunu dnen ve
Trkiye'de tekrarlanmasndan yana olan harekettir. u yada bu biimde TKP'nin
Trkiye'de kurulmam olmas, bizi bu hareketi kmsemeye itmemelidir. Ben,
karmzda ciddi bir g olduuna inanyorum. Birincisi - bunun da stnde
durabiliriz, isterseniz imdi, isterseniz daha sonra - arkada somut bir g var,
Sovyetler Birlii diye. Hem iki sper gten biri, hem de Trkiye`ye hududu var.
Donanmas var, ordusu var, tmen tmen askeri var, yabanc yardm var,
delegasyonlar var, seyahatleri var, paravan rgtleri var, vb. vb. kincisi, ilk
sosyalist devrim olarak grld srece nemli bir prestiji de var.
Sadece Trkiye'ye zg birey deil bu; dnyada genellikle sol olayna
baktmzda, bir byk hareket sosyal demokrasi ise, ikincisi de genellikle
Sovyetler Birlii deneyimini baarl bir sosyalist deney olarak alan sosyalist
hareketler. Trkiye'de bunlar var, ama varolu koullar tabii biraz zor. nk u
andaki Anayasa bunlarn partilemesine, sizin de bildiiniz gibi izin vermiyor. zin
vermediine gre, bunlar varolacaklar ama varolmayacaklar diyebiliriz. Yani
ortada son derece de zor bir durum olacak. Glenme imkanlarnn - parti
kurulmadna gre - tesbiti daima zor. Glgelerle boks yapma boyutu hep olacak,
ta ki partileri kurulup seimlere girene kadar. Onlarn kendi iinde blnmeleri
olabilir, "i-parti"-"d parti" hikayeleri. Ben ok ciddiye almyorum; zaten dnya
deneyimine de baktmzda, genellike "i" partiler marjinal kalyor, esas ii
gtren "d parti" diyebileceimiz parti oluyor.
"nc eilim: Militer rgtler"
Sosyal demokrasi Bat Avrupa'da var, somut bir yere tekabl ediyor,
enternasyonali var, uyu var, buyu var; Sovyetler Birlii yanls bir komnist
partisinin, gene ite lkesi var, lkeleri var, kendine gre forumlar, mekanizmalar
var. Bu iki byk hareketin dnda solda iki hareket daha grmek mmkn.
Bunlardan bir tanesi, siyaseti militer rgtlenmelerle zdeletirmi, siyaseti silahl
mcadeleyle zdeletirmi, Trkiye'de kullanlan terminolojisiyle "terr rgtleri".
Brigada Rossa'lar, Rote Armee Fraktion'lar muadili, baka lkelerde de var olan,
yani yalnzca Trkiye'ye zg olmayan rgtler. Bu tip rgtlerin, bir anlamda
siyaset dnda, ama siyaseti etkileyerek (terr olaynn siyaseti etkileyeceini,
stnde siyaset yaplan zemini ok etkileyeceini, genellikle de olumlu ynde
etkilemeyeceini, Trkiye daha nce de yaad, baka yerler de yaad) var
olacan ngrmek lazm. Siyasi adan, dediim gibi bunlar ancak ve ancak
15 A.S.Akat Akntya Kar 16
negatif anlamda nemli grebilirim; pozitif anlamda nemli grebilmem mmkn
deil. Negatif anlamda diyorum: Eylemleriyle Trkiye'de olsa olsa olumsuz bir
takm gelimeleri hzlandrabilirler. Bunlara byk kitle taban beklememek lazm
1970'lerde olduu gibi. Belki Rote Armee Fraktion'a ya da Brigada Rossa'ya daha
fazla benzeyen, daha kendi iine kapanm militer rgtlenmeler diye grme
eilimindeyim; yanlabilirim de.
"Drdnc ihtimal: Anti-Sovyet sosyalizm"
sosyalist solun o kadar nemli olduunu dnmyorum. Kendi iideki sol nemli.
Kendi iindeki solda bu kendi dndaki soldan, sosyalist hareketten etkilenenler
olursa, belki marjinal bir takm etkileri olabilir. Ama sosyal demokrasinin esas
sorunu, srekli olarak lkeyi yneten ve/veya ynetmeye aday bir siyasi hareket
olarak esas dinamii diyelim, byk lde merkezdeki dier hareketlerle
etkileiminden kaynaklanyor. Onun iin, sosyal demokrasi asndan nemli olan,
merkezin siyasi yapsdr, merkezdeki dier partilerin rnein demokrasi
karsndaki tutumlardr.

Bunu dnda bir boluk kalyor Trkiye'de. Zannediyorum sizin sorduunuz "Trkiye'nin bir topyaya ihtiyac var"
da zaten esas itibariyle buraya ynelik. Trkiye'de kendisine sosyal demokrat
demeye gnl raz olmayan, Sovyetler Birlii ile ise arasna nemli bir mesafe O zaman, tabii soracaksnz, sosyal demokrasiyi etkilemiyorsa, peki neyi,
koymu bulunan, oradaki deneyimin baarl olmadn dnen, ama siyaseti nasl etkiler diye. Birincisi, solun Trkiye'deki gemiinde, byle anti-Sovyet bir
siyaset olarak anlayan ve terre kar kan insanlar vardr ve olacaktr. Bir de sosyalist sol dndaki dier iki sosyalizmin byk arlk tadn gryoruz. Bu,
bunlarn bir siyasi rgtlenmeye gitmeleri ihtimali karmza gelir. Demek ki siyasi Trkiye'de sosyalizm imajnn korkutucu olmasna yol at. Bir tarafta TKP, teki
rgtlenme olarak baktmzda, sosyal demokrat partiler, TKP, bir de anti-Sovyet tarafta silahl mcadele... Bunlar sosyalist solu Trk halknn gznde ktletiren
ve sosyalist bir parti beklenebilir. bir gelime oldu. Farkl bir sosyalizmin varolabileceinin (Mehmet Ali Aybar "gler
yzl sosyalizm" demiti mesela) grlmesi, bence yararl. Olaylarn insanlarn
H.Berktay: Sizin bir objektif olgu, bir ihtimal olarak varln tasvir ettiiniz bu kafasnda netlemesi asndan hi olmazsa. Bu birincisi, tarihi olarak grdm
sonuncu potansiyel alanda, sizin deyiminizle anti-Sovyet sosyalist bir partinin nemli olay.
varolabilmesi, sizce tarihi bir ihtiya mdr? rnein, ncelikle sosyal demokrasi kincisi, Trkiye topyasz bir toplum. Trkiye'de topya yok aslnda.
karsnda bir alternatif olarak sosyalist bir partiye ihtaya gryor musunuz Varolan topyalar da iddetle beraber varoldular. topik boyutu olan hareketler,
Trkiye'nin bugnk koullarnda? Bunu, sosyal demokrasi karsnda ne gibi bir varolduklar zaman ya iddetle beraber varoldular, ya da bir baka lkeyle
eletirel pozisyondan tretirsiniz? zdeleerek varoldular. Halbuki sizin sylediiniz gibi bir sosyalist hareket, bir
yerde Trkiye'ye zg ve iddete deil, insan sevgisine dayanan bir topyay
A.S.Akat: Tarihi bir ihtiya dediimiz zaman neyi kastettiimizi, ksaca (ne de olsa temsil etmeye balayacak.
akademik bir geleneimiz var ikimizin de; kavramlar dikkatle kullanmakta yarar Sosyalist mantk erevesinde bu topyann gereklemesini temenni
var) tanmlamaya alacam. Burada tarihi ihtiya dediimiz zaman unu ediyorum; Trk siyasi rejiminin ve Trk siyasi dncesinin gelimesi asndan,
sylyoruz: Birincisi, u anda ille Trkiye insanlarnn byle bir ihtiyac byle bir topyann varln ok yararl gryorum.
olmayabileceini sylyoruz. Yani Trkiye'deki insanlar buna ihtiya Marjnda dahi topyas olmayan bir toplum, beni rahatsz ediyor. Ve
duymayabilirler.. marjnda dahi topyas olmayan bir toplumun gelime potansiyelinin snrl
olduunu dnyorum. Bu bakmdan, tarihi bir ihtiyatan bahsetmek bence
H.Berktay: Kitleler farketmemi olabilir bu ihtiyac. mmkndr.

A.S.Akat: Evet. Ama biz, toplumun teorisini yapan, toplumun anlalmasnda H.Berktay: Demin sizin de belirttiiniz gibi, TKP diye adlandrdnz, srtn Sovyet
uzmanlam kiiler olarak baktmzda, byle bir eyin varlnn uzun dnemde sper devletine dayayan kuvvetin de kendine gre bir gelecek modeli var. Siz bu
Trkiye'nin siyasi gelimesinde olumlu etkiler yapacaktr diyoruz. modeli nasl deerlendiriyorsunuz?

"Sosyal demokrasinin esas etkileimi, merkezdeki siyasal hareketlerle..."
imdi ben genellikle bu kanaatteyim. Ama olaya sosyal demokrasi
asndan bakma eilimim dorusu pek yok. Sosyal demokrasiye olumlu etkisi
olur eklinde, bizde bir eilim var. Bu beni ok ikna etmiyor. Onun mant u
nk: Sosyal demokratlar aslnda kendi hallerine braklrsa biraz saa kayarlar;
halbuki byle bir partinin varolmasyla, biraz sola kayarlar... Ben ok o kanaatte
deilim: Sosyal demokrasinin kendi kendini tanmlamasnda, kendi dndaki
A.S.Akat: Aslnda benim sadece TKP geleneiyle deil (bir an iin, silahl
mcadelecileri kartp sosyal demokrasi art iki sosyalist hareket diyelim, yani
leyelim solu), bu iki sosyalist hareketin ikisiyle de ilgili bir takm sorunlarm var.
Bunlar daha nce de sada solda yazdm; sizin de bir fikriniz vardr.
Genelde benim burada syleyeceim u: Tarihte kestirmeler olmuyor.
Tarihte ksa yoldan bir yerlere gitme abalar, genellikle bizi gitmek istediimiz
yerin tam tersine gtryor. Gncel bir dille byle syleyebiliyoruz.

A.S.Akat Akntya Kar 17 A.S.Akat Akntya Kar 18

 Biraz daha teorik bir ereveye geldiimizde, benim amdan nemli olan, anda da gerekten demokrasiye ihtiya yok bir yerde. nk madem ben ii
demokrasi sorunudur ve "Leninizm" diyeceim sorundur. Ayaklanmac bir snfn temsil ediyorum, ayrca bir de iilerin beni semelerine ne ihtiya var?
sosyalizm anlaynn, iflas ettiini dnyorum. Ayaklanmalardan sosyalistlerin, Diyeceim, birinci soruya yaklamm, genelde bunun bir entelektel kkeninin
sosyalist topyann arzulad eylerin kaca kanaatinde deilim. Demokrasiyi olduu.
bundan dolay ok nemli bir unsur olarak gryorum. ster Sovyetler Birlii rade ksm tabii daha kark. Bu kadar basit bir cevap veremeyeceim ona;
deneyimi olarak bakalm, ister kendilerine sosyalist diyen dier lkelerin deneyimi, daha karmak bir cevap vermeyi deneyeceim. Birincisi, toplumlarn, u ya da bu
soracam soru hep ayn yere gelecek; demokrasi olacak. Sovyetler Birlii'nde ekilde, kendiliinden, ya da "objektif glerle" demokrasiye ya da herhangi bir
demokrasinin olmadn grdm iin; demokrasi olmad gibi, demokrasinin yere gitmeleri zorunluu olmad ortada. Belli bir gelime aamasnda, zellikle
yokluunun mahzurlarn en ac yaayan toplumlardan biri olduunu, Sovyetler de byk tarihi deprem diyeceimiz, sizin de iyi bildiiniz, bir istikrarl ilikiler
Birlii'ni grdm iin, ben yle bir toplumsal rgtlenme modeline btn kmesinden (tarm toplumu, feodalite gibi) bir baka istikrarl kiiler kmesine
hcrelerimle kar kyorum. (kapitalizm, sanayi toplumu gibi) gei dnemlerinde - ki bunlar toplum asndan,
Yalnz bu sorun bence anti-Sovyet sosyalistlerin de sorunu. Yani onlarn da nereden bakarsak bakalm byk depremlerdir - ,toplumda gerekten byk
kendilerini bu konuda net bir biimde ortaya koymalar lazm. Seimle iktidara deiim talepleri oluuyor, ama bu deiim taleplerini gerekletirecek
gelip, seimle iktidardan gidecekler mi sorunu bu, netice itibariyle. ktidara mekanizmalar kurma yetenei genellikle gelimemi oluyor. Bu da normal;
geldikten sonra temel haklar var olacak m? Nedir temel haklar? zgr dnce, artc bir ey deil. Bunu grenler vardr. Gramsci mesela. Eski kendini yeniden
zgr dnceyi zgrce yazmak, zgrce yazlm dnceler erevesinde retmez, ama yeni biimler de kmaz, der. Bir sr morbid semptom, hastalkl
zgrce rgtlenmek (siyasi rgtlenebilmek) ve ondan sonra zgrce yaplm semptom belirir, der. Olan bu. Dolaysyla bir Sovyet Devrimini birka kiinin
seimlerle iktidara gelmek veya iktidardan gitmek. Demokrasi dediimiz, yle son iradesine atfetmek bence mmkn deil.
derece karmak bir kavram deil; baya net tanmlanabilecek bir kavram.
Projede bu var m, yok mu sorusunu srekli soruyorum kendime, bir proje karma "Tarihin snamas, Sovyet Devrimini "batan yanl" m gsteriyor?"
geldii zaman: Bunlar var m? Ne zaman var? Olacak m, olmayacak m?
unu sylerdim ve daha sonraki olaylar da bunu dorulayacak niteliktedir
"Ya seim, ya bilimci tepedencilik: Baka yol yoktur" (nk olay Sovyetler Birlii'ne zg kalmam, baka yerlede de ayn eyler
ortaya kmtr): Belli bir noktada, belli bir ideoloji sanki tarih tarafndan test
H.Berktay: Burada iki tr soru sorulabilir. Birincisi, acaba Sovyet tipi "sosyalizmin" ediliyor. Toplumlarda deney olmaz diye bir ey yoktur; toplumlarda laboratuvar
ve o yolun izleyicilerinin anti-demokratizmi, sizin dediiniz gibi dorudan doruya artlaryla deney olmaz, bizim tarafsz kaldmz deney olmaz. nsanlarn
ayaklanmac ya da devrimci olmalarndan m ileri geliyor? Onlar halktan yaad deneyler olur. Bunlar, tarihin bir yerde, sonradan baktmzda, deneyleri.
kopmaya, demokrasi yolunu terketmeye, anti-demokrasi yolunu tutmaya Ve bu, maddeci bir tarih teorisiyle tutarldr. nsanolu evrim srecinde bir sr
sevkeden bir kanlmazlk mdr, devrim olay? Ve ikincisi: Acaba bu gibi eyleri, form deniyor. Bu formlardan bazlar bir yere gtrmyor, yani kendilerini uzun
yani toplumun hangi yolla, hangi mekanizmayla deieceini, sadece iradeler, dnemde yeniden retemiyor, yok oluyor. Bakalar daha bir yere gtrr gibi
projeler ve tercihler mi belirliyor? Tarihin somut aknn, olaylarn kendi mantn, olacak, onlar kalacak. Dolaysyla bir iradi olay grmyorum.
kitlelerin insiyatifi ve dinamiklerinin acaba bunda bir rol yok mu?
H.Berktay: Bu yorumla problemlerim var. Bir kere her "deney", belli bir tarihi
A.S.Akat: ki tane ilgin soru soruyorsunuz; bunlar akademik sorular byk dnemde, belli bir gelime dzeyinde, kendi maddi zemini zerinde meydana
lde, ama nemli siyasi sonular olan sorular. geliyor. Ve belli bir baar kazanyor, tarihi o an iin ilerletiyor. Tarihi ve maddi
Birincisi iin unu diyeceim: "Devrimci dncede" - isterseniz buna koullar deiince, tkanmalar oluuyor veya seenekler geriliyorsa, bundan, o
Marksizm, Leninizm, Engelsizm, Maoizm diyelim; genellikle devrimciler, en "deney"in batan yanl olduu sonucunu karmak ok zor. Tarihi bakmdan
azndan nemli bir blm, kendi kkenlerini Marks'ta grr - gerekten ok ciddi vaz'edilmemi bir "zm"n batan yelenmemi olmasndan yaknmak,
bilimcilik (scientisme) eilimleri olduunu dnyorum. Bilimcilikle beraber de mkemmelliyetilik ve idealizm olmuyor mu? kincisi, demin bilim, bilin ve nc
tabiki bilin kavram geliyor. Dolaysyla, bildiiniz gibi, halkta bilin var olmad meselelerini ele alrken, kendine teorik bir yetki verenler, halkn temsilcisi sfatn
takdirde, yerine "nc"nn bilinci geiyor; yani yneticilie tayinin, halkn semesi yaktranlardan sz ettiniz. nc ile kitle arasnda, "kitle izgisi"nin ifade ettii,
dnda bir yntemi oluuyor. Bir insan nasl bir lkenin yneticisi olur? Birincisi, her an kurulan, bozulan ve yeniden kurulan diyalektik iliki, baka; bunu nc
halk seer; kincisi ise tarihin, tarih bilincinin ona bu yetkiyi vermesidir. Benim lehine ineyen bir daimi "halk adna konuma yetkisi", gene baka. Daha sonra
devrimcilerde grdm, zaten devrimci olabilmek iin kendilerine tarihin ve irade problemi balamnda anlattklarnz gznnde bulundurursak, u da
bilimin bu yetkiyi, ynetme yetkisini verdiine inanmalardr. Bunu tarihin verdii denebilir: Halkn semesi, snfn ya da halkn semesi, illa oy mekanizmas
anda ise, ayrca halkn vermesine ihtiya yok. Halkn vermesine ihtiya kalkt anlamnda bir seim olmayabilir. Kitlelerin belli bir seenei benimsemesi,

A.S.Akat Akntya Kar 19 A.S.Akat Akntya Kar 20

desteklemesi; o anlamda, tarihi olarak o alternatifi yelemesi, illa yle
gereklemeyebiliyor. Kendi payma, bugnk Sovyet tr "sosyalizm"in - ki ben
onu sosyalizm saymyorum - eletirisini bir devrimcilik kategorisinden deil de, (a)
devrim-sonras toplumlarda snflama ve ncnn kitlelerden kopmas olayndan,
(b) bugn kendi halkna dayanmak ve ayan Trkiye toprana basmak yerine,
bir somut vaka, bir maddi g olarak baka eylere dayanmay arzulamaktan
tretirdim. Bence nc ve irade, bilimsel teoride, iin sadece bir yn. Teorinin
kendisinde bu yn mutlaklatran bir taraf yok. Ancak bu yn mutlaklatrlr ve
objektif artlar yn, devrimin halkn eseri olmas gerektii yn unutulursa,
"nc" kitlelerden kopmaya, "foko"culua, bir sper devlete yaslanmaya, vb.
savruluyor. Ama unutmamak gerekir ki dnya, iin dier ynn, yani retici
gleri, objektif artlar, vb. mutlaklatrmann ac sonularnn da saysz sosyal demokrat partiye de kapaldr.
rneiyle dolu. Byle hareketler hibir eyi deitirmedikleri iin, bir "sosyalizm
dersleri" tartmasnda, gndeme bile gelmiyorlar. Oysa onlarnki de bir "deney"
aslnda.
"Halk, hatasn ancak seimle dzeltebilir"
Ama bunu bir yana brakacak olursak, u szn ettiiniz bolukta,
hakikaten yararlar ve muhtevas farkl ekillerde tanmlanm da olsa, bir baka
eit sosyalizme ihtiya gzkyor. Bugn bu olana nasl deerlendiriyorsunuz?
Olabilirse eer, buraya doru nasl yol alnabileceini dnyorsunuz?
A.S.Akat: tane uzun soru sordunuz aslnda. Birincisini ksa geeceim. Bence
halkn demokrasi dnda seme yapmasnn en byk zorluu ve sorunu, halkn
o seimden vazgemesi halinde nasl kurtulacan genellikle bilememesinden
kaynaklanmaktadr.
H.Berktay: Peki ama, kronolojik zaman anlamnda uzun gecikmelerle de olsa,
sonu olarak Polonya halknn, Polonya iilerinin bakaldrs "vazgeme" yollar
da olduunu gstermiyor mu?
A.S.Akat: Baarl vazgeme yolu yok. Vazgetikleri ortada da... Demokraside
vazgetikleri zaman bakasn seiyorlar, oluyor bitiyor. Drt yl maksimum. Halk
hata yapmaz diye bir ey yok. Halk hata yapar. Herkes hata yapar. Demokrasinin
avantaj: Adam hata yapt zaman drt sene sonra "Ben hata yapmm" diyor,
gidiyor brne oy veriyor, mesele bitiyor. br tarafta, hata yapt zaman bir
defa, ondan sonra ka yl sreceimin hibir garantisi yok. imdilik ebedi gibi
duruyor stelik. Bir defa iktidara geldikten sonra, iktidar nasl morbid biimler
alrsa alsn, giden yok. Orada syleyeceim tek ey o. Demokrasiyi savunmak iin
syleyeceim tek ey o.
"Bu Anayasa, her eit ilerici dnceye kapal"
Dier sorduklarnz, tabii, daha uzun eyler. Bir sosyalist harekete olan
ihtiyacn yartt boluk, bu boluun nasl doldurulabilecei, doldurulup
A.S.Akat Akntya Kar
doldurulmayaca.... imdi ben kafamdaki baz sorunlar aka syleyeyim.
Birincisi, byle bir sosyalist partinin Trkiye'nin mevcut yasal yaps iinde
kurulmasnn ufak-tefek sorunlar var. Bunlar siz de biliyorsunuz. Yani, solcularn
bir blm hi olmazsa, bu Anayasann sosyalist bir partiye kapal olduu
kanaatindeler.
H.Berktay: Siz ne dnyorsunuz bu konuda?
A.S.Akat: Ben de kapal olduu kanaatindeyim. Yani bu Anayasann gerekten
her eit ileri dnceye, toplumun kendi kendine her eit rgtlemesine kapal
olduu kanaatindeyim. Bu Anayasa sadece ve sadece sosyalist partiye deil,
H.Berktay: Ama kurdular.
A.S.Akat: Kurdular. Ama, yani kurulan SHP neticede... Biliyorsunuz Halk Parti,
ad ne olursa olsun, rejimin partilerinden bir tanesiydi. Ona girmeyelim isterseniz
ama, rnein hi olmazsa benim daha ilgiyle izlediim DSP olaynda bu daha net.
Blent Ecevit'in ve DSP'lilerin tutumu bu rejimin bir sosyal demokrat partiye dahi
aslnda izin vermediidir. u anlamda izin vermedii: Bir sosyal demokrat partiyi
sosyal demokrat parti yapan, rnein sendika balarna, rnein ocak-bucak
tekilatlarna; hereyi brakalm, bunlara izin vermiyor bu Anayasa. Yani bu
Anayasann bir sosyal demokrat partiye dahi izin verdii pheli. Daha tesi de
var: Sosyal demokrat partinin talep ettii demokrasiye izin vermiyor. Sosyal
demokrat parti dediimiz anda, bir demokrasi anlaydr bu. Temel zgrlkleri
mutlak zgrlkler olarak alan bir anlaytr; yani fikir zgrl, rgtlenme
zgrl, sosyal demokrasi geleneinde mutlak zgrlklerdir. Hibir ekilde
devletin mdahalesine izin verilmeyen zgrlklerdir. Bu anayasayla bu mmkn
deil. Yani normal olarak Anayasa suudur sosyal demokrat partinin her azn
amas. imdi bu artlarda bir sosyalist partinin hakikaten ciddi hukuki sorunlar
olduu kanaatindeyim.
H.Berktay: Peki, hukuk bu alanda tek belirleyici midir?
A.S.Akat: Hayr, o anlamda demedim. Yani sorunlar sayyorum; bu Anayasa
eydir, dolaysyla kurulamaz, demiyorum. Kurulabilir. rnein Mehmet Ali Aybar,
Danma Meclisi'ndeki Anayasa tartmalar srasnda bu sorunun sorulduunu ve
gelen cevab belirterek, Anayasann sosyalist partilere kar olmadn sylyor.
Bu, hukuki bir tefsir olarak bana geerli geliyor dorusu. nk sormular,
tutanaklara gemi, kurulabilir denmi. Ama biraz fazla formalist de geliyor bu.
Yani biraz iin reel tarafna bakp, bir sosyalist partinin talepleri, rgtlenme biimi
dediimiz anda, hakikaten bugnk hukuki ereveyi ok zorlar; bu bir.
"TKP kurulmadka, anti-Sovyet sosyalizmin kendini tanmlay tek-yanl olur"
21 A.S.Akat Akntya Kar 22
 ki, byle bir sosyalist partinin ikinci bir sorunu daha, hereye ramen insanlara evk veren, heyecanlandran bir partinin yararsz olacan dnmek
olacak. O da u: Bu sosyalist parti kurulmu, ama br sosyalist partinin mmkn deil.
kurulmayacan biliyoruz. Onlarn kurulmalarna hakikaten hukuki engeller var.
Yani bugn Trkiye'de TKP kurulamaz. Hukuken mmkn deil. Bunun getirdii H.Berktay: Ben zel olarak kendi iinde farkl akmlar barndrma noktasn
bir sorun var; bu, reel bir sorun. Nereden bakarsak bakalm, reel bir sorun. Bu kastetmitim. Bu, Tkiye'de imdiye kadar olamam bir ey. Kendine has katk ve
ikisini sylemek isterim. yararlar olabileceini, beraberinde zel bir terbiye getirebileceini dnyor
musunuz?
H.Berktay: Keke kurulabilseler de, apak Trkiye halknn nne ksalar ve
serbest snama imkan olsa. A.S.Akat: Evet, fakat imkansz olduunu dnyorum. Orada, sosyalistlerin
dnya apndaki deneyimi bana epey net geliyor. Sizin tanmladnz anlamda
A.S.Akat: Kesinlikle. Yani Trkiye'de sade solun deil, merkezin btnyle, sosyalistlerin en belirgin zellikleri, aslnda birden fazla fikri barndramamalar.
TKP'nin kurulmas iin aba gstermesi gerektiine inanyorum. Merkez-san Byle bir gelenek yok. Ancak ve ancak byk kitle partileri, yani merkez-sol
tabii bir ikircikli hesab olabilir bu konuda. Bunlar kurulmad srece sosyal partiler, ok sayda fikri ilerinde barndrabiliyorlar. Radikalletike hareket,
demokralar "haa, siz onlarn devamsnz, size szdlar" diye sularz, mant. Bu, safla doru gidi artyor. Karm ve tortulardan temizlenme, kendi kendini
ucuz bir hesaptr. artma eilimleri, priten eilimler artyor. imdi bu bahsettiimiz sosyalist hareket,
Gerekten Trkiye'nin gndemindeki nemli sorunlardan bir tanesi bu tip byle bir radikalizme tekabl ettii lde, farkl fikirlerin iinde beraber yaamas
partilerin kurulabilmesidir, kurulabilmelerinin hukuken mmkn olmas ve ihtimali az gibi geliyor bana. Burada sylediim, sadece ve sadece Trkiye'nin
varolmalardr. Ancak ve ancak varolduktan sonra snanmalar mmkndr. Bu deneyimi deil. Yani Ahmet'le Mehmet bir araya gelemezler demiyorum. Bana
glgelerle mcadele biter. Herkesin yeri, yurdu, yordam, oturduu yer belli olur. yle geliyor ki, iin doasnda bu var.
Kimin ne yapt, ne ettii bilinir. Radikalizmden uzaklatka, lmllkla beraber o tolerans geliyor, o saflk
Ondan sonra, bir an iin bunlar getikten sonraki aamaya geldiimizde, bir talebi azalyor. imdi, topyann da ayn zellii var; topya talebi bir saflk talebi
dizi baka sorun balyor. Bunlardan bir tanesi, gerekten Trkiye'de, Trk zaten, gelecekteki toplumdan saf bir toplum olmasn talep etmek demek. Bu
insanlarnn byle bir eye ihtiyac olup olmaddr. Tarihin ihtiyac olabilir de, talebi yapan kiinin, o toplumu beraberce kuraca insanlarn kirliliini kabul
Trk insanlarnn byle bir eye ihtiyac var m? br sosyalist partinin yokluu, etmesi mmkn deil. Dolaysyla, radikalizmle beraber topyacln da, o
reel olarak nemli bir sorunudur bu sosyalist partinin. Olsa daha iyi olurdu yani. gelecekte kurmay dnd toplumdaki safl u anda beraber alt
Olmad srece bir yalnzlk, hatta belki bir muhatapszlk iinde kalacak. Kendini insanlarda arama eilimi var gibi. Dediim gibi, radikalletii lde, birden fazla
kartlk iinde tanmlayabilecei Sovyetik bir hareket olmaynca, bu sefer kendini fikrin iinde yer almas zorlar. Ilmllat lde, birden fazla fikrin iinde yer
sosyal-demokrasiye kyasla tanmlamaya kalkacak. Oysa bir siyasi hareketin almas mmkndr. Merkez partileri, birbirinden ok farkl fikirleri ok rahat ve
kendini sadece merkeze kendinden biraz yakn bir harekete kyasla tanmlamaya nemli hizipler halinde - bunlar yalnz kii atmalar, liderlik atmalar deildir;
kalkmas, dinamizm ve ivme kazanmasn zorlatryor. Yani gen militanlar daha ayn zamanda fikir farkllklardr - meczederler, gtrrler. Ama radikal partilerde
ok iine alp, biraz daha yalandklar zaman onlar da br tarafa aktarmak gibi bu bence imkansz.
klasik bir durumla kar karya gelme ihtimalini ortaya kryor. Trkiye'de bu olur mu? Olursa ok mthi bir ey olur derim. Bakalarn
bilmem ama, beni artc bir ey olur, radikal bir partinin, radikal talepleri olan bir
"Radikalleen partiler, birden fazla fikri barndramaz" partinin, saflk talebiyle beraber gelmemesi ve iindeki taraflarn kirlenmeyi gze
almalar! Fikir farkll demek, nk o demek bir yerde.
H.Berktay: Bugn Trkiye'de, anti-Sovyet sosyalizm diye tanmladmz alann
kapsamna girebilecek birden fazla akm var. Bunlarn kendi aralarnda da, sizinle Diyalogdan consensus'a
benim aramzda olduu ve biraz nce tarttmz gibi, eitli farkllklar var. Bu
farkl eilimleri, tanmlanm olan asgari mterekler temelinde, kendi iinde H.Berktay: Peki, ne kadar zor da olsa, bu yolda ne gibi admlar atlabilir? lla
barndran bir birleik sosyalist partinin yararl olacan dnyor musunuz? somut, pratik, dar anlamda rgtsel veya konferansiyel admlar kastetmiyorum.
Zihniyetler, tolerans marjlar, dnce prosedr bakmndan, sizin kafanzda bu
A.S.Akat: Batan syledim, yararl olabileceini dnyorum dedim. Kendisini yolda atlabilecek admlar var m?
Sovyetler Birlii ile ya da mevcut bir sosyalizmle zdeletirmeyen, Trkiye'de
eitliki, zgrlk, velhasl sosyalist bir dnya kurmay amalayan, bamsz, A.S.Akat: unu diyeyim: Trk aydnnn, - benim neslimin hi olmazsa grd -
Trkiye'nin temel sorunlarna kendi topyas erevesinde srekli zm getiren, en byk sorunlarndan bir tanesi, diyalog eksikliidir. Yani herkes kendi
arkadalaryla konuur, baka kimseyle konumazd. imdi bunun krlmas

A.S.Akat Akntya Kar 23 A.S.Akat Akntya Kar 24

yolunda bir takm eilimler gzkyor. Buna ok seviniyorum. Bu, olumlu bir iaret
geleceimiz iin. Birbirinden farkl dnen insanlar artk hi olmazsa konumaya
baladlar birbiriyle. Sizinle biz, birbirimizden farkl dndmz yazl olarak
defalarca polemik de yaparak ifade etmi insanlarz. Ama bu, bizim sorunlar
tartmamz engellemiyor. Eskiden engellerdi.
H.Berktay: Yok, epey bir sredir engellemiyor. imdi balamad.
A.S.Akat: Sizinle, belki evet. Ama bakalaryla, benim amdan yeni balad.
Eminim sizin de, belki benimle deil ama bakalaryla, yeni balam olabilir.
Giderek bir diyalog aray kendini hissettiriyor.
H.Berktay: Herkesin bir olgunlama sreci var.
A.S.Akat: Dorudur, dorudur. Trkiye'de de sol, genelde ocukluk
hastalklarndan yava yava daha olgunlua doru gidiyor. Bundan yirmi sene
evvel solcularmzn ya - kendi yamza bakarsak - 20-23 arasndayd. Yirmi
sene geti; imdi 40-50 yalarnda. Daha yallar yoktu demiyorum ama, bizim
nesil byd, bizim altmzdan gelenler byyorlar. Dolaysyla bir olgunlama
eilimi var. Diyalog ok nemli. Tartma ok nemli. Bu tartmalar iinde,
birtakm consensus araylarnda bulunmak, nerelerde anlayoruz bakmak, esas
hikaye o galiba. Zaten Trkiye'de en nemli sorun, gerek sosyalistlerin kendi
ilerindeki, gerek sosyalistlerle sosyal demokratlar arasndaki, nihayet sol ile sa
arasndaki consensus noktalarn bulabilmek. Burada hepimize nemli roller
dt kanaatindeyim. Consensus noktalarn doru tehis ve tesbit etmek,
ondan sonra da o consensus noktalar civarda mtereken neler yaplabileceini
aramak. Dolaysyla byle bir sosyalist parti abas, hereyden evvel asgari
mterekler vardr sorusunu cevaplamay gerektiriyor.
"Bamszlk ilkesinin farkl yorumlar"
Daha evvel Saak'ta kan konumalardan, benim grdm bir tane var
mesela: "Bamsz Trkiye." Bu grld kadar, nemli bir consensus alan gibi
duruyor. Ama bir parti iin yetersiz. D politikada Trkiye bamsz olacak: Bu,
partileri oluturmak iin yeterli birey deil. Kesinlikle deil. nemli birey, ama
yeterli deil. Ondan sonra, onun modalitesinin de iyi-kt berraklamas lazm.
nk ben kendi hesabma, Trkiye'de tam bamszlk isteyenlerin ille bunun
somut modalitelerini dndkleri kanaatinde deilim. Nasl olacan, bununla
somutta neyi kastettiklerini bildikleri kanaatinde deilim. Bir otari ve btn askeri,
ticari, vb. ibirlii kurumlarndan km, ittifak kurumlarndan km bir Trkiye mi
kastediliyor? rnek diye veriyorum. Bunun ok net olduu kanaatinde deilim.
H.Berktay: Hemen sorabilir miyim, siz nasl anlyorsunuz "Bamsz Trkiye'yi?
A.S.Akat Akntya Kar
A.S.Akat: Ben bamszl byk lde siyasi terminoloji iide grme
eilimindeyim. Halbuki dier arkadalara bakyorum, sanki onlar benim pek
sevmediim bir iktisadi muhteva veriyor gibiler. Oradan bir rahatszlm var.
Mesela "Trkiye NATO'dan kmal, hibir askeri ittifaka girmemelidir." Bu,
net bir ey. Ama bunu diyenlerin, bunun milli gelirden askeri harcamalara giden
pay orannn aa yukar yzde 100-150 arasnda arttrma anlamn tadn
bilip bilmediklerinden emin deilim. Bana sanki bilmiyorlar gibi geliyor; nk,
bakyorum bamsz lkelere, bunlarn askeri harcamalar baya yksek,
Trkiye'nin 2-2,5 kat. Milli gelirin yzde 14-15'ine kt var, kk lkelerde.
Mecburen. Bamszln bir fiyat var nk; bedava deil yani.
Ben iktisadi bamszlk ile otari zlemlerinin zdeletirilmesine de
karym. Biliyorsunuz, Trkiye'nin dnya ekonomisiyle kendi tanmlad
terimlerle btnlemesinden yanaym. Dnya ekonomisiyle kendi tanmlamad
terimlerle btnlemesinin kt olduu kanaatindeyim. Ama dnya ekonomisiyle
btnlememenin ok daha kt olduu kanaatindeyim.
Onun dnda, NATO konusu var, Avrupa Konseyi konusu var, AET konusu
var. Burada benim grlerimi az-ok biliyorsunuz; ben AET'den yanaym.
Dorusu ya, NATO'dan da yanaym. Ksmen, Trkiye'nin NATO'dan kmasnn
iktisadi maliyetinin ok yksek olduu hakknda bir fikrim olduu iin belki. Daha
iyi bildiim iin. O takdirde, zaten kt olan kaynaklarnn daha ne kadarn askeri
harcamalara ayrmak zoruda kalaca hakknda bir fikrim olduu iin. Demek ki
bunlarn bu dzeyde tartlmas lazm.
"Sosyalistler ekonomiden anlamaz"
kinci nemli tartma konusu, tahmin ediyorum "Demokrasi" olacaktr.
Demokrasiden ne anlyoruz? Trkiye'de varolan ya da varolacak demokrasi
mcadelesine, nereden girilecek? Bu ok nemli. Burada ok daha byk
ayrmlar kabilir, bir consensus'a gitmek daha zor olabilir gibime geliyor.
H.Berktay: Bunu demin biraz konutuumuzdan, tartmal bir dier alana el
atabilir miyiz? Byle bir partinin, "bamszlk" ve "demokrasi" hedefleriyle de
balantl olarak, "adalama" perspektifinin ekonomik boyutlarna gelecek
olursak; sizce anti-Sovyet sosyalist bir partinin, adalama perspektifi iinde
Trkiye'ye nerecei ekonomik yaklamn ya da felsefenin - programn
demiyorum, nk program daha spesifik maddeleri ierebilir - anahatlar neler
olabilir ve bu konuda ne gibi tartmalar ortaya kabilir?
A.S.Akat: Aslnda solun en ok laf ettii yer ekonomidir; en az becerdii yer, bana
sorarsanz ekonomidir. adalamadan ne kastettiinizi bilmiyorum...
H.Berktay: zeride kolay anlaabileceimiz ve mmkn olduu kadar ntr bir
terim olarak sylyorum: Olgun sanayi toplumu haline ilerlemek.
A.S.Akat: imdi, btn aklyla syleyeceim: Sadece sosyalistlerin deil,
sosyal demokratlarn da zayf olduklar yer, ekonomidir. Trkiye'nin
25 A.S.Akat Akntya Kar 26
kapitalistlemesinde diyelim, sanayilemesinde diyelim, adalamasnda
diyelim; yani olgun bir sanayi toplumuna retim yaps itibariyle geite, baarl
performans vereceklerini beklemek bence iyimserliktir.
Trkiye asndan bu hareketlerin tarihi grevleri ekonomik deil siyasidir
diyorum. Ekonominin nemsiz olduunu dnyorum. Ekonomide yapacaklar,
olanaklar lsnde gelir blmyle ilgili bir rasyonaliteyi toparlamaktr. Onun
tesinde birey yapmaya kalktklar takdirde, yzlerine gzlerine bulatracaklar
kanaatindeyim. Yalnz Trkiye'nin tarihi deil, baka yerlerin de tarihi, aa
be yukar bunu gsteriyor.
"Sosyalizmin biricik ekonomi program, devletilik ve emredici planlama m?"
H.Berktay: Ama benim buna iki itirazm var. Bir kere, bir parti kurulurken, iktidara
gelebileceini kabul etmek ve iktidar iin mcadele etmek zorundadr. Byle
yapmazsa, kendi kendini ciddiye almam olur. lelebet muhalefette kalmak iin
parti kurulmaz. Ayrca, emeki halk ynlarna ekonomik planda somut bir
alternatif gstermeye almak gerekmez mi?
A.S.Akat: Bu somut alternatifin ne olacan aa be yukar biliyoruz ama.
Her hareketin kendi gelenei vardr. Bu sizin sylediiniz partinin ben aa
be yukar ekonomik programn gryorum: Planlama, d smrye son,
devletletirmeler, kahrolsun piyasa, emeki halka hereyi vereceiz, falan filan.
Orada hayal gc kullanacanz bir marj da yok. Hibir ey yok ki.
H.Berktay: Ama olur mu? Mesela planlama eittir kahrolsun piyasa,
devletletirmeler yani ok kapsaml ve geni devletletirmeler, tartmas
yaplmadan kabullenilmesi mukadder dogmalarm gibi konuuyorsunuz. Dorusu
hayret ettim...
A.S.Akat: Hayr; bunlar sylemediiniz anda hi kimse sizin sosyalist olduunuzu
Trkiye'de ciddiye almaz. Evvela sosyal demokratlar yklenirler: "Byle sosyalist
olur mu kardeim, bunlar sosyalist deil, emperyalizmin bilmem neleri" diye. Zaten
diyecekler ya. Gereki olmak lazm. Sosyalist partinin ekonomik program bellidir.
ktidara geldiide o program uygular, uygulamaz; o, artlara baldr. O baka
ey. Ama program, iktidar ncesinde bellidir: Devletletirmeler, planlama,
herkese yksek gelir, ite o bedava, o bedava, o bedava. Bunun dnda bir ey
syleyemezsiniz. Yoktur.
Bunun dda baka alternatifler tartlr m? Tartlr. Aydnlar arasnda takdirde nk, kapitalizmi ynetmek zorundasndr. Bir gnde yapmak, daha
tartlr, belki parti ideologlar arasnda filan tartlr, ama neticede kamuoyuna
giden mesaj bellidir. Burada en ufak sapmada, sizin demin dediiniz birlik hemen
bozulur. Ve byk bir ihtimalle otari eilimleri de bunun iindedir, yani
uluslararas iblmnn reddi de bunun iindedir.
Sosyalizmin ekonomiyle zor bir ilikisi var; bunu inkar etmek mmkn deil.
Aslnda ekonomiyi, tarihin kantlad kadaryla en az becerebilenler sosyalistler
olmasna ramen, ekonomik konularda en ufak fikir ayrlklarndan kendi
aralarnda en fazla hr karanlar da gene sosyalistler. Ondan dolay ben bir marj
A.S.Akat Akntya Kar
gremiyorum burada; sosyalist partinin iktisat programnda bir marj gremiyorum.
Bu partinin syleyeceini aslnda Halk Partililerin byk bir blmnn kabul
edeceklerini tahmin ediyorum stelik. Yani bu sadece ve sadece sosyalistlere
zg de deil. Kemalist devletileri, Yakup Kadri'leri ya da evket Sreyya'lar da
ieren, byle baya geni ve zengin bir skalaya hitap eden bir eydir bu. Onun
dnda ne diyebilirsiniz, bilmiyorum.
H.Berktay: imdi bu sizin sosyalistler-aras tartlmaz ekonomik kanlar yada
ilkeler gibi sylediiniz, mutlak ve ar-merkeziyeti planlamaclk, ok geni
kapsaml devletletirmeler, blmclk, piyasa mekanizmalarndan
yararlanmay genel bir "kahrolsun piyasa" anlay iinde kaytsz artsz
reddetmek gibi zellikler, bana tarihi bir olgu olarak, daha ziyade Sovyet tipi
"sosyalizm"in zellikleri gibi geliyor. Oysa biz, sizin siyasi topografya iindeki yeri
itibariyle anti-Sovyet sosyalizm diye tanmladnz bir sosyalist partinin ekonomik
programnn ne olabileceini konuuyoruz. Sovyet tipi yaklamlarn ilkelerini
byle bir sosyalist partiye bir kanlmazlk gibi empoze etmek ve bunun dnda
bir tartma filan olmaz demek, dorusu bana yadrgatc geldi.
"Gei dnemini kabul etmek parlamentarizmi kabul etmek demektir"
A.S.Akat: Orada bence yanl bir tehis yapyorsunuz. Sadece Sovyet tipi
sosyalizmlerin deil, btn azgelimi sosyalizmlerin genel zellii. Onun iin,
demin bir ey syledim, Trkiye'de bu fikirlere sadece ve sadece sosyalistler
deil, btn Kemalistler de katlr. Trkiye'de sol Kemalizm ya da radikal
Kemalizm dediimiz devletletirmeci, otarici, planlamac, anti-piyasac bir
gelenektir, gelenek vardr yani. Bunu bir teorik tmdengelimden tretmiyoruz ki.
Gazeteleri atmz zaman bu gelenei gryoruz; otuz senedir gryoruz. Yani
bunun Sovyet tipi sosyalizmle filan bir alakas yoktu, ama bunlar temsil ediyordu,
deil mi?
Dolaysyla ekonomi konusunda ben biraz karamsarm, solun ekonomiyle
ilgili platformunun gelimeye balamasnn - nk son derece azgelimi bu
platform aslna bakarsan - biraz daha gecikmeyle gideceini dnyorum. Solun
siyasi program ya da platformundaki bir takm sorunlar temizlendike, ekonomiye
geri dnmek imkanlar kacaktr. nk tipik sosyalist mant, kapitalist
ekonominin ynetimini reddetmektir. Kapitalizmin ynetilmesini reddetmek demek,
iktidara geldikten sonra bir gei dnemini kabul etmemek demektir aslnda. Bir
gn geleceksin, siyah-beyaz gibi bir gnde hereyi yapacaksn demektir. Aksi
evvel grdmz bir eydir. Bir gnde yapmak, nemli miktarda reel gelir
dne tekabl eder, retim mekanizmas bozulur, retimin dengeleri bozulur.
nsanlarn reel gelirleri dnce, bu bir gnde yapmann anlam, zaten sosyalist
partinin bir daha seime girmeyecei olur. nk seime girecek olan sosyalist
parti, iktidara geldii gne kyasla iilerin reel gelirlerinin yar yarya dmesine
izin veremez, mecburdur iilerin gelirlerini iktidara geldii gnden hi olmazsa
biraz daha yukarda tutmaya. Bu ise ancak retim mekanizmalarnn
bozulmamasyla, hereyin son derece dikkatle ve tedrici olarak yaplmasyla, yani
27 A.S.Akat Akntya Kar 28
kapitalizmin ynetilmesiyle mmkn olur. Demek ki bizzat siyasi programn, ok
nemli iktisat politikas sonular vardr. Ama bu siyasi programda temizlik ve
berraklk salanmad srece, ekonomik programa geri dnmek mmkn
deildir. Ben bunlar anlattmda eten-dosttan geleni biliyorum: "Yahu sen
neticede kapitalizmi ynetelim diyorsun" Eee, tabii ynetelim diyorum kardeim.
nk ben diyorum ki, seimle iktidara geleceim, seimle iktidardan gideceim.
Kapitalizmi ynetmediim takdirde seimi kazanamam. Ben geldiim anda eer
iinin otomobili varsa ve benzin buluyorsa, ama ben geldikten bir sene ya da alt
ay sonra ii otomobiline benzin ve yedek para bulamyorsa, bu adamlar beni
sille tokat kovalarlar, diyor talyan Komnist Partisinden Amendola. Bir gerei
yanstyor ve Trkiye'de de yaand buna benzer eyler 1979`da. Ama bunun
anlalmas, bunun sylenebilmesi iin, zaten daha nceden seimle gelip seimle
gitmeye karar verilmi olmas lazm. Seimle gelip seimle gitme yoksa, o zaman
baka bir ey; anlatabiliyor muyum?
"Bugnk blnmelerde menevik sosyal demokrat bir yere oturuyorum"
Yani sadece ve sadece Sovyetizm'in meselesi deil bu. Trkiye'de tabii
bunun baka kkenleri var. Bu modernletirme misyonuyla beraber aydnlarn,
ekonomideki merkeziyetilii siyasi merkeziyetiliin bir izdm, bir
destekleyeni, bir paraleli olarak hep grmek lazm. Tutarl olan nk, siyaseti
merkeziletirmek zorunda hissediyor, bu misyonun erevesinde. O zaman
ekonomiyi de siyaseti merkeziletirip ekonomide kendisine alternatif g
olduklarnn olumasna izin veremez. Dolaysyla ikisi paralel gidiyor ve buradan
kaynaklanyor. Byle bir planlamaclk, anti-piyasa'clk v.b.
gnde filan olmayacan galiba hepimiz anladk. Bu zor bir olay; baya
zaman alacak ve bundan dolaydr ki benim sol anlaymda arlk byk lde
siyasettedir. Solu-sa ayrdeden unsur, siyasette katlmdr. Siyasette katlmn
maksimize edilmesidir. Siyasi zgrlklerin formel zgrlklerden gerek
zgrlkler haline - felsefi terminolojiyi kullanabilirsek - geiini temin edecek
mekanizmalarn kurulmasdr.
Bunun oluumunda, iktisadi dzlemden kaynaklanan eitsizliklerin etkisinin
o kadar byk olmadn dnyorum. Esas sorun gene de siyasi dzlemin
kendi i elikilerinde, siyasi dzlemin byle katlmc bir ekilde dzenlenmesine,
iktisadi dzlemin eitsizliklerinin dnda bizzat siyasi dzlemden kaynaklanan
engellerdedir... Dnyorum ki solun soluklu projesinin esas gesi bu olmaldr.
Siyaset, zgrlk, katlm mmkn olduu lde, zaman iinde dolayl temsili
demokrasiden daha dorudan demokrasilere geme modalitelerinin aranmas,
bulunmas, snanmas, deitirilmesi, uygulanmas... Ancak bunlar yapldktan
sonra, yani siyasi sorunu zdkten sonradr ki, diyorum, iktisadi dzlemden
kaynaklanabilecek eitsizlikleri gerekten minimize etmeye sra gelir. Byle bir
yaklam da beni gerekten ok menevik, ok sosyal demokrat bir platforma
getirip oturtuyor, bugnk blnmeler iinde. Yarn blnmeler deiirse baka bir
yere otururum ama, bugnk blnmelerde byle bir yere geliyorum.

H.Berktay: Kendi payma, hi dntrlmemi ve hi snrlanmam bir

kapitalizme deilse bile, dntrlm ve snrlandrlm denetim altna alnm
kapitalizm unsurlarna, daha doru bir deyimle meta ekonomisi kategorilerine ve
piyasaya daha fazla yer veren olduka uzun sreli bir gei ekonomisinin
gerekliliinin idrak iin, bu kadar mutlak parlamentarist bir yaklamn zorunlu
nart olmadn dnyorum. "Hereyi bir gnde deitirmek" ile "kapitalizmi
burjuvazinin izin verdii kadar deitirmek, yoksa daha ziyade olduu gibi
ynetmek" arasnda, demokratik devrim platformundan treyip gelen bir
nderliin, doru bir kitle izgisi ve milli birleik cephe anlayyla srdrlmesi
diye bir kategori de var kanmca. Ve burada, Sovyet devriminin zgllklerinin
aynen taklididir ki, "her ey bir gecede" anlayn douruyor.
Ama sizin sylediklerinizden de byle bir sosyalist partinin, Trkiye gibi
azgelimi bir lkede derhal ve dolayszca sosyalizm hedefini koymamas
gerektii sonucu kmyor mu?

A.S.Akat: Bu konuda biraz ikonoklast (putlar krc) olup, unu sylyorum:

Zaman gstermitir ki menevikler haklym. Benim olaya yaklamm bu,
grnd kadaryla tarih kestirmelere gerekten izin vermiyor, kestirme gidilere
izin vermiyor. Bu bir. kincisi, insanlarn, Trkiye'lilerin bugn olduklarna kyasla
daha eitliki ve daha zgr bir toplumda yaamlarnn yle bir gnde, iki gnde,

A.S.Akat Akntya Kar 29 A.S.Akat Akntya Kar 30

 yaklam olsak da devam ediyor. Bu adan, gei dnemini belirleyen temel
etkenlerden biri olarak dnemi balatan olay var. Bu hep byledir; her iin sonu
banda mndemitir. Toplum byk yol ayrmlarna geldiinde, karsnda bir
sr yol, yani alternatif bulur. Byk yol ayrmlarnda btn yollar Roma'ya
kmaz. Kimisi kmaz sokaktr, kimisi uzun ve meakkatli, kimisi bir otoyol, kimisi
TANZMAT 150 YILLIK BR SANCILI GE de balanlan noktaya geri getirir. Bunlardan biri seilir ve o seim tersine
DNEMDR evirilemez bir tarihi balatr. Bata Byk Reit Paa olmak zere bir avu
(Zaman Gazetesi, 16 Kasm 1987) Osmanl Paas byle bir seim yaptlar. Tanzimat' gerekletiren kiilerin
amalar ve niyetleri ne olursa olsun, onlarn tetii ekmeleri ile balayan son
derece dinamik ve karmak bir sre, bizim yakn gemiimize damgasn
Tanzimat nedir ve siz bu olay nasl deerlendiriyorsunuz? Aklar msnz? vurmutur. Yakn gemiimizin baarlar kadar baarszlklar da bir anlama o
Osmanl Paalarna aittir diyebiliriz.
Ad stnde, bir reformlar kmesi ile kar karyayz. 19 uncu yzyln balarna
gelindiinde, Osmanl Devletinin Bat ve Kuzeydeki Hristiyan komular ile Efendim, bize biraz da "Tanzimat"n hukuki ve sosyo-kltrel cephelerinde bu
baetmekte byk zorluklar ektiini gryoruz. Buna, mparatorluun iindeki balamda kazandrp-kaybettiklerinden sz eder misiniz?
Hristiyan ahalinin milli devlet kurma talepleri de eklenmi durumda. Nitekim,
tarihinde ilk kez mparatorluk bir ayaklanma ve i harp sonucunda kendi snrlar Yakn tarihimizi anlayabilmemizde anahtar kavram "kltr" olmusa, bunda
iinden bamsz bir devletin kmas durumu ile karlam. Yunanistan'n "Tanzimat"ta yaplan seim ve tarihi bir miras olarak daha sonraki tm
bamszla kavumasnn Tanzimattan az nce gereklemi olmas bir raslant reformcularn kabul etmek zorunda kaldklar gelime modeli temel etkendir. Bir
deil. Bu olayda d glerin, zellikle ngiltere ve Fransa'nn parman aramak tarm toplumunun sanayi toplumuna dnmesi sreci balarken, kkl olarak
ve abartmak yeterli aklama olmuyor. mparatorluu ynetenler, karlarnda bir birbirinden farkl iki ana yntem sz konusu olabilir. Bunlardan ilki, arln
Rus yada Avusturya savandan farkl bir dinamik olduunu anlayacak kadar bu sermaye birikimine yani ekonomiye verilmesi, kltrel ve (hukuk dahil) sosyo-
ilerde tecrbeliler. Sonuta, btn bunlar ynetici snf bir dizi reform yaparak politik yaplara ise mmkn olduu kadar dokunulmamasdr. Bilahare,
mparatorluu igal ve paralamaya soyunmu i ve d glere kar tedbirler ekonomideki hzl dnmn kendi isel dinamii ile bata kltr olmak zere,
retmek arayna itiyor. Bu tedbirlere de kendileri reformlar (Tanzimat) diyorlar. sosyal ve politik yaama yeni retim modeline uygun normlar zorlayarak dikte
Ben, Tanzimat deyince ncelikle bunu anlyorum. etmesi mmkn olacaktr. kinci yol, arln sosyo-kltrel normlara verilmesi ve
ekonominin dntrlmesinin ikinci planda kalmasdr. Kltrel yapdaki
kinci olarak, "Tanzimat Olaynn" sebepleri ve ncleri, bir de zellikle "Tanzimat" deiim/dnm byk lde siyaset arlkl bir srete gerekleince,
ile gdlen amacn nitelikleri zerine bir deerlendirme yapar msnz? sermaye birikimi bir trev olarak hzlanacaktr. Yani, baka bir deyile, ilk yolun
nicelden nitele, ikinci yolun ise nitelden nicele gittiini syleyebiliriz. Siyasi sylem
Sanyorum bu soruya yukarda ksmen cevap verdim. Bu reformlarn Osmanl iinde kalrsak, ben bunlardan ilkine "muhafazakar", ikincisine ise "ilerici/jakoben"
Devletinin evrimine uzun dnemdeki etkilerinin analizi bizi son derece karmak ve demek eilimindeyim. Ampirik dzeyde tarihe, u son yzyln baarl ve
alglanmasnda duygusal boyutun hala yksek olduu bir dnemin baarsz sanayileme rneklerine baktmzda, ilk modelin hzl sanayileme ve
deerlendirilmesine gtryor. Benim tefsirim u: Tanzimat olayna kadar, kapitalistleme performansnn ikincisinden ok daha yksek olduunu grrz.
Osmanl Devletinin ynetici snf elindekini olduu gibi, yani dntrmeden rnein bir Japonya-Trkiye karlatrmas bu balamda yeterli kanttr. Yanl
korumaya alyor. Halbuki, kkeni ok eskilere, belki 14 nc yzyla giden anlamaya sebep vermemek iin bir parantez aarak hemen unu syleyeyim:
dinamik bir sre, Bat'da insanlk tarihinin en byk dnmn yaratm. sonuta ulalan nokta asndan bakarsak, iki model arasnda bir fark yoktur.
Bilinen bir olguya, kapitalizme ve sanayi devrimine iaret etmek istiyorum. Sz Yani, sanayi toplumuna ulaldnda, her iki yntemi kullanan toplumlarda sosyo-
konusu dnmn gerekletii lkelerle snrda olmasna ramen, kltrel normlar benzerlik gsterir. Bu da artc deildir; sanayi toplumunun
mparatorluk bu dinamik srecin tmyle dnda kalmaya baarm; bu bir baar kendi sosyo-kltrel normlar vardr ve bunlarsz varolabilmesi mmkn deildir.
ise... Yani, safkan bir tarm toplumu stnde oturan askeri bir devlet niteliini Topluma ister ekonominin diretmesiyle ister aydnlarn tepedeninmesiyle gelsinler,
korumu. Tanzimat' Osmanl-Trk toplumunun tarihinde bu kadar nemli yapan arada yaananlar ok farkl olur ama sonuta bir ey deimez. Neyse, biz gene
ey de burada: dnm Tanzimat'la balyor. Benim sk sk kullandm bir ifade esas sorumuza dnersek, Osmanl Paalarnn neden ikinci yolu setiklerinin
vardr: getiimiz 150 yl "ok-uluslu militarist bir tarm imparatorluundan sanayi aratrlmas, anlalmas lazm. Benim tarih ve toplum anlaymda, bu soruya
temelinde rgtlenmi bir milli devlete giden sancl gei dnemi" diye cevab Osmanl Devletinin kendi i ilikilerine bakarak vermek gerekiyor. Yani
tanmlarm. te, gei dnemi Tanzimat'la balyor. Halen de bitmedi, sona ok toplumdaki snflara, bunlar tayan ideolojilere, devletin niteliine, snflararas

A.S.Akat Akntya Kar 31 A.S.Akat Akntya Kar 32

atmalara inmeliyiz: kapkulluu, seyfiye-ilmiye ile reaya ve zellikle gayrimslim
ahali arasndaki ilikiler, vs. rnein, Asya retim Tarz kavram evresinde
oluan tartmalarda bu arayn izlerini, yani Osmanl'nn zglln saptama renebilir miyiz?
abasn bulabilirsiniz. Bu zgl toplumsal matris Osmanl Paalarn srekli
"Devleti Kurturma" araylarna itiyor. Perspektif bu olunca, reformlarn
ekonomiden ziyade kltrel-politik yapya ynelik olmalar adeta kanlmaz.
Tarm toplumunun dntrlmesi "sanayileme" szc ile deil, "Batlama" deerlendirilmesinde objektif olamayz. Kendi normlarmz ortaya koymak,
kavram ile ifade edilir hale geliyor. Daha nce de syledim, bir kere bina bu
ekilde ina edilmeye balannca, temelleri kltrel-sosyal dzeyde atlnca, gerisi
kendiliinden geliyor. Son 150 yllk tarihimizin kltr ve zellikle tarm
toplumlarnda kltrn kapsayc format olan dini inanlar erevesindeki
atmalar tarafndan zetlenmesinin ardnda yatanlar bence bunlar.
"Tanzimat" gelenein gnmze olan yansma ve etkileri nelerdir?
Ekonomiden balamayan bir reformlar kmesinin ksa srede hzl sermaye
birikimini salamas imkansz. Bu durumda, tarm toplumundan sanayi toplumuna
giden yol uzuyor. Zaman olarak uzuyor, yani daha yava bir sre oluuyor. Bu
durumda, reformlar da bir trl arzulanan sonucu vermiyorlar, hep eksik, yetersiz
kalyorlar. Ekonominin duraanl, reformlarn byk ktlelerin gncel
yaamlarna inmesini engelliyor. Geleneksel gncel yaam deimeyen ktle,
dolays ile eski ideolojik-kltrel evresini yadrgamyor ve reformlar zorlayan
ynetici snf ile arasnda bir uurum, hatta lmcl bir gerginlik oluuyor. Demek
ki, ynetici snfta her nesil yeniden bu reformalar tartmak, onlara sahip kmak,
onlar topluma zorlamak gibi garip bir durumda kalyor. inde yaayanlar
asndan ackl bir durum. Hep Tanzimat Osmanl Paalarna ihtiya var. Hep
artk bu son Osmanl Paas deniyor ama sonra bir tane daha gerekiyor. Ynetici
snf iinde srekli tepedeninme eilimleri glendiren, jakobenlie inanc
salamlatran bir konjonktr oluuyor. Bu konjonktrn yol at mdahaleler
toplumun organik evrim srecinde krlmalara yol ayor. 27 Mays, 12 Mart ve 13
Eyll aslnda birer "Tanzimat". 150 yl sonra "Tanzimat" geleneinin srmesi, 150
yldr reformlarn baarszlna bir kant olarak alnmal. Ancak, bu noktada
hemen unu belirtmek istiyorum: sylediklerim dorudan bugnle, 1987 yl ile ilgili
deil. Kendi yakn gemiimi, 1950'lerden bu yana yaadm dnemi
vurguluyorum. nk, 1950'lerde ok partili rejime geile balayan hzl sermaye
birikiminin sonular, btn mdahalelere ramen, 1980 sonrasnda nicelle nitel
arasndaki uurumu kapatmaya balad. Sanayi ve kapitalizmle birlikte sivil
toplumun gelimesinde bir aamaya gelinmesi, "Tanzimat"ln sonuna iaret
ediyor. Nihayet, ge de olsa, baarya ulayor ve baars onu bitiriyor. Bunu
1982'de ngrmtm: "Trkiye, ok-uluslu bir tarm imparatorluundan ada
bir sanayi toplumuna giden sancl gei dneminin sonuna gelmitir". Bugn sivil
toplumun kendi iinden kard deiiklikler ve reformlara hi bir zaman
"Tanzimat" demek aklmza gelmiyor.
"Tanzimat'a: bir kimlik bunalm, yeni bir dzen aray, yenilik ve ilerleme adna,
adalk ve medenilik adna yaplan yzeysel deiiklikler, Avrupa'nn zoraki
A.S.Akat Akntya Kar
istekleri dorultusunda yaplm bir reform hareketi..." eklinde eitli anlamlar
ykleniyor ilim adamlarnca. Siz neler syleyebilirsiniz bu konuda? Dncelerinizi
Bir toplumu bir yerden alp baka bir yere atan ve hi olmazsa 5-6 neslin yaamn
karmakark eden bir toplumsal depremin, bir reformcu dalgann
normatif olmak zorundayz. Bence byle bir deerlendirmede en nemli eksen
reformcu kadronun kendi kendisine koyduu hedeftir. Tanzimat'la balayp 12
Eyll'le biten (temmenni ederim ki analizim dorudur ve gerekten bitmitir)
seyfiye snf reformculuunun temel hedefi - daha nce de syledim - byk
harfle yazlan bir "DEVLET" kurtarmak idi. Ksa-orta dnemde baktmzda
kurtaramadn gryoruz. O kadar ki, 1918-23 arasnda, ksa bir sre iin bile
olsa, devletin tmyle yokolmas gndeme geliyor. Uzun dnemde ise, yani yl
1987 sonbaharndan baknca, arada toplumun kurtulmay becerdiini ve onun bir
trevi olarak da devletin (ama artk devlet o devlet deil) kurtulduunu (?)
syleyebiliyoruz. Bu nedenle, ben ikinci bir eksen tanmlamak istiyorum: zaman.
Gene yukarda syledim; seilen yol zaman israf eden uzun bir yoldu diye. Bu
ekseni somutlatrmak iin baka lkelerle karlatrma yapmamz gerekiyor.
Japonya iyi bir rnek. Osmanl'dan ok sonra, 1860'larda reformlara balamasna
ramen, bir nesil gibi ksa bir srede, Japon toplumunun ekonomik altyaps
deiiyor. Hikayenin geri kalan ksmn hepimiz biliyoruz. Bu durumda ok nemli
teorik sorular kyor karmza: Osmanl-Trk toplumu yukarda "muhafazakar"
diye adlandrdm seenein uygulanmasna ak myd? Bu arzulanr bir
seenek miydi? Belki normatif ama, benim cevabm olumsuz. mparatorluun
dini/etnik yaps ve jeopolitik yeri bu seenein iki temel objektif tahdine iaret
ediyor ve olumsuzluun yeterli (objektif) koullarn oluturuyor. Ancak, esas
vurgulmak istediim mparatorluun hakim etnik grubunu oluturan mslman-
Trk unsurunun kendi i yaps. Seyfiye ve ilmiye snflar arasnda "fthat"
temelinde kurulan ittifak krlmadan, ekonominin ve sivil toplumun varolma
koullarnn yaratlmas mmkn deil. "Muhafazakar" seenekte Osmanl-Trk
toplumu ok daha byk tehlikeler, belki de tmyle yokolma ihtimali bekliyor.
Sorunu byle vazedince, ayrntlarda pek ok eye kar ksam da Tanzimat
hareketini bir eilim olarak destekliyorum. 150 yldr ona kar srdrlen
muhalefetin bir trl sanayi toplumunu iine sindirememi olmas, srekli olarak
tarm toplumlarna zg bir teokratik topyay yeniden retmesi (ve bugn bile
bunda direnmesi) objektif/normatif deerlendirmemin doruluuna bir kant oluyor.
33 A.S.Akat Akntya Kar 34
 Uzun lafn ksas, 1960'l yllar, cuntaclar ve sol tarafndan kemalizmin bir
tr yeniden tanmlanmas olarak grlebilir. sterseniz, terminolojiyi kolaylatrmak
iin buna neokemalizm diyelim. Tek parti dneminin efsaneletirilmesinin
1960'larda gerekletiini gryoruz. Bu olguyu ok iyi tesbit etmek lazm. CHP
1923-50 ARASI SA BR DKTATRLKTR diktatrlnn, 1923-50 arasnda evvela Atatrk'n, sonra da nn'nn
ynetimindeki uygulamalaryla hi alakas olmayan yeni bir resmi tarih yazlmtr.
(R:akr ve L.Cinemre: Sol Kemalizme Bakyor, Metis Yay. 1991) Bylece, 1960'larda kemalizm tartmalar Trk siyasi yaamn blyor ve
kemalizm de ikiye ayryor; iki ayr kemalizm ve iki ayr resmi tarih oluuyor.
Bir tarafta Bayar ve nn gibi Atatrk'le beraber Trkiye'yi ynetmi, ufak
lk bata genel olarak kemalizme baknz, deerlendirmenizi, eletirinizi alalm. nanslarla o projenin iinde kalm insanlar ve onlarn gelenekleri var. Devletin
resmi tarihi o. te yanda, rahmetli dris Kkmer'in yeniyetmeler dedii,
Optiimi biraz amak istiyorum. Kemalizmi eletiriyorum. Ancak, kemalizme 1960'larda cuntacla soyunan gen subaylar, onlarn basn ve niversitedeki
kar olmay, Atatrk'n yaptklarn kmsemek ya da Cumhuriyet'in ilk uzantlar var. Trkiye'nin demokrasi ile ynetilmesini bir trl hazmedemeyen bir
yllarnda yaplan reformlar benimsememek eklinde almyorum. Bence bugn radikal sekincilii benimsiyorlar ve esas Atatrklerle elierek, onlar
Trkiye'de kemalizme kar bir tepki olutuysa, bunun nedeni Atatrk, yada onun dlayarak, kemalizmi yeniden tanmlyorlar. Bunlar, solcu 1930'lar efsanesini
yaptklar deil. Tepki, daha sonra, Atatrk'n adnn arkasna snarak yaratarak alternatif resmi tarihlerini yazyorlar, alternatif resmi ideolojilerini
yaplanlara kar oluuyor. Ben olaya sol asndan, sosyal demokrasi asndan kuruyorlar. Gardrop Atatrkl ve gerek Atatrklk ayrm bylece ortaya
bakyorum. Ne yazk ki, Trk tarihinin garip bir cilvesi, bu srete en byk kyor: Atatrk'n babakan Bayar, Atatrk'n hem babakan hem de halefi
darbeyi genelde sol hareketler yedi. Sosyal demokrasiyi de onlardan bir tanesi nn gardrop Atatrks oluveriyor. in ilginci, Trk solu bu dinamiin nce
olarak grmek lazm. Sosyal demokrasiye kemalizmin verdii hasar, dier sol esiri, sonra da en byk destekisi pozisyonuna dyor. Neokemalist ideolojinin
hareketlere verdii hasardan daha byk demek de zor. Sanyorum dierlerine en byk bir tarihi tahrifatla -ve bence ok byk bir hakszlk yaparak- Atatrk' ve
az sosyal demokrasi kadar zarar verdi. Yani, kemalizmin Trkiye sosyalist CHP diktatrln solcu ilan etmesine izin veriyor. Yani sol kendisini iki
hareketine getirip gtrdklerine bakyor, o gzle deerlendirip eletiriyorum. kemalizmden de bamsz, ikisine de eletirel yaklaan yepyeni bir toplumsal-
Bence, Trkiye'de kemalizmin evrimi asndan anahtar dnem, 27 Mays ve siyasi hareket olarak tanmlayacak yerde, bu blnmenin bir kanadna intisap
ardndan geen 10 yldr. 1950'lerde Atatrklk, DP'nin kesinlikle sahiplendii ediyor. Gene Kkmer'in o dnemde yazdklarnda, rnein Dzenin
bir harekettir. u ya da bu ekilde DP'ye Atatrk kart, eriat, Vahdettinci Yabanclamas'nda vurgulad gibi, bylece toplumun dinamik zlemlerinden
demek olanakl deildir. Zaten Celal Bayar, Atatrk'n babakan ve DP'nin kopuyor ve kendisini tutucu bir ideoloji iine hapsediyor. Bir de Ecevit olay var
badr. DP kadrolarna baktmzda tmyle Atatrk kadrolardr. DP ile CHP tabii, ama fazla uzatmamak iin onun stnde durmuyorum. Belki ileride deinme
arasnda bir Atatrklk tartmas, sen daha Atatrksn, ben daha frsat olur.
Atatrkym diye bir anlamazlk bulmak sanyorum mmkn deildir. Bu Bu perspektiften baknca, bugn Atatrk parti denince benim aklma DYP
bakma, kemalizmin merkez partiler iin ayrdedici bir boyut olarak Trk siyaset geliyor, ANAP geliyor, DSP geliyor. Bunlar Atatrk partiler, bunlar Atatrkn
sahnesine girii, 1960 darbesinin sonucudur. 27 Mays'n ardndan geen 10 yllk projesinin devam. Neokemalizmin devam olarak da karmza SHP'nin bir
darbecilik ve cuntaclk dnemi kemalist ideolojiyi yeniden retmitir. Yani kanad, bir hizbi kyor. Bu hizip hala sosyal demokrasiyi 1960'larn efsane resmi
kemalizm, Trk siyaset sahnesine, seimle gelen iktidarlarn darbeyle alt edilmesi tarihi ve resmi ideolojisi iine hapsetmeye alyor. Atatrk'n fikri yaps ile de,
ve yerine askerlerin ynetim ve denetiminde bir diktatrln kurulmas talebiyle fiili uygulamalar ile de, uzaktan yakndan ilikisi olmayan bir ideoloji imdi
beraber kmtr. Solu etkileyen bu son derece olumsuz yandr. kemalizm diye karmza kyor. Dolaysyla biz, kemalizmi eletirirken ya da
1960 darbesi, hemen ardndan gelen Talat Aydemir (baarsz) darbeleri, kemalizmin Trk soluna etkilerini ararken, aslnda Atatrk'n mirass olduu
ondan sonra da Nasr modelli Yn'cler, br tarafta Milli Demokratik Devrimci pheli ama onun glgesi arkasna snp Trkiye'yi demokrasiden
(MDD) Mihri Belli ve Trk Solu dergisi -ki buna daha sonra Aydnlklar, Dev- uzaklatrmaya alm olduu kesin bir siyasi hareketle hesaplamak
Gen, THKP-C gibi sol hareketler katlmtr-, derken 9 Mart (baarsz) ve 12 durumundayz.
Mart (baarl) darbeleri kemalizmi de, kemalizm sol ilikisini de yeniden oluturdu.
TP'i farkl deerlendiriyorum: bir taraftan kemalizmin unsurlarna sahipti ama br kinci tr Atatrklk diye tanmladmz eyi ok iddetli eletiriyorsunuz. kinci
taraftan da kemalizm d bir harekete, klasik sosyalizme iaret ediyordu. TP'in tre ynelttiiniz eletirilerin dozu, birinci tre yonelttiiniz eletirileri glgeliyor
boulmas bu bakma son derece nemli bir gelimedir. zgn bir sosyalist sanki.
hareket, bir yandan cuntac kemalizmin, dier yandan TKP geleneinin kskacnda
kalmtr. Behice Boran ve Sadun Aren'in, Mehmet Ali Aybar'n gleryzl
sosyalizmine kar, ekoslovakya olaylarna kar tepkilerini unutmamak lazm.
A.S.Akat Akntya Kar 35 A.S.Akat Akntya Kar 36
 Hayr. Bu yanl bir grnt. Bence yle bir garip durum oldu. Eer
cuntaclk glgesinde oluan neokemalizm hala etkili olmasayd, Atatrklk,
DYP'de ANAP'ta grdmz ekilde, Atatrk'n kurduu rejimin doal uzants
saylabilecek ekilde yumuayarak ve Trk toplumunun siyasi gncelliinin dna
karak seyretseydi, byk bir ihtimalle biz de imdi 1930'lar eletirmeyecektik.
1930'lar olmu bitmi bir dnemdir. Ben 1930'lara kapayalm artk bu defteri diye
yaklayorum. Atatrk'e de yaklamm benzer: bir an evvel Atatrk' btn
Trklerin kahraman haline getirelim diyorum. Bu stiklal Savann btn kadrosu
iin geerli; Atatrk, nn, Karabekir, akmak, Okyar, vs... Ama neokemalizm
buna izin vermiyor. Sorun uradan kaynaklanyor. Birileri kyor ve diyor ki,
"Cumhuriyeti kuran kadronun tek mirass biziz, geri kalanlar cumhuriyeti kuran
kadronun karsndadr, Vahdettincidir, vs" ... Bunlar okuyoruz. SHP Kurultaynda
bile duyduk. "Atatrk'n tek mirass biziz" ifadesinin altnda rtk olarak yatan,
"Trkiye'deki tek meru siyasi hareket biziz, gerisi gayrmerudur" iddiasdr.
Kemalizm, Cumhuriyetin kurucusuna atf yaparak demokrasi ve sivil toplum iinde
oluan siyasi hareketleri gayr meru olmakla suluyor. Bylece son derece
tehlikeli bir meruiyet tartmas getiriyor. Bir kesim ben Atatrk'n mirassym
deyip de kavgaya giriir ve kendi dnn meruiyetine saldrrsa, geri kalanlar da
mecburen pozisyonlarn savunuyorlar. ki ey sylyorum: birincisi, kimse
Atatrk'n mirass deildir, nk herkes mirassdr diyorum; ikincisi Atatrk muhafazakar, devleti, sosyal demokrat gibi somut politikalardaki farkllklar
dnemi gereinin ne olduunu tartmaya amak zorunda kalyorum.
Anlattnz zaman ne gryoruz?
Yeni bir ey yok, zaten biliyoruz bunlar. 1923-50 aras uygulamas,
bildiimiz klasik bir diktatrlktr. stelik, solla alakas olmayan bir sa
diktatrlktr. Bunu zellikle vurguluyorum: 1923-50 rejiminin uzaktan yakndan
solculukla hi alakas yoktur. eklen de, ierik olarak da, ii dmandr, snf
dmandr, ar milliyetidir. Brakalm ayn dnemdeki Sovyetler Birliini, daha vardr. Kemalizm tartmasnn sosyal demokrat hareketteki yeri on bl ikiyzelli
sonraki sol nc dnya diktatrlkleri ile de benzerlii yoktur. Korporatist
milliyeti rejimlere benzer. Ama dediim gibi, sonradan efsaneletirilip gerek d
nitelikler atfedilmeseydi, u anda sol aydnn 1920'leri ve 1930'lar tartma ihtiyac
olmazd. Pragmatik olarak byle bir sorun olmazd. Bugn, "biz ttihat ve
Terakki'nin, Kuvayi Milliye'nin ve tek partinin mirassyz ve tek mirassyz"
diyen ve bunu da olduka grltl bir ekilde syleyen bir kadro olmasa, hi
kimse aniden kp da o miras yledir, byledir tartmasna girmez. Ama bu
yaplr ve buna da sol, bizim amzdan daha nemli olmak zere buna da sosyal
demokrasi denirse, o zaman sosyal demokratlarn kp, "bu sizin sylediinizin
sosyal demokrasi ile ilgisi yoktur, olsa olsa tam tersidir, dolaysyla sosyal
demokrat olmak iin yaplmas gereken reddi mirastr" demeleri normaldir. Ne
oluyor? Kemalistler tartmay sertletirince, biz de "sosyal demokrasi ttihat ve
Terakki'nin ve CHP'nin -o zamanki adyla Cumhuriyet Halk Frkasnn- deil
mirass olmak, kartdr" demek zorunda kalyoruz. Sosyal demokrasi bir tek
Milli Mcadele'nin mirascsdr ve onu da btn Trkiye halk ile paylar. Kuvay
Milliye ve Birinci Meclis hepimizin, Refahlsndan Komnistine, Krt'nden,
Trk'nden erkezine, mterek mirasmzdr.
A.S.Akat Akntya Kar
Benim analizim aa be yukar budur. Yani, Kemalizmin 1991 yl
Trkiye'si asndan marjinal bir siyasi nem tadn dnyorum. Sadece
solda, solun iinde de sadece ve sadece sosyal demokrasinin iinde tutunmaya
alan bir resmi ideoloji variantdr. Bunun dnda, genel anlamyla
Atatrkln ise, Trkiye'de bir siyasi ideoloji olmaktan kt kanaatindeyim.
Atatrk'n Cumhuriyet'in kurucusu olarak kabul edildii ve Cumhuriyet'in
kurulmasnn T.C. vatandalar tarafndan desteklendii kanaatindeyim.
Dolaysyla artk Atatrklk ayrdedici bir siyasi unsur olmaktan kmtr.
Washington gibidir. unu dnelim. Amerika'da bir partinin kp, Washington'cu
biziz, dierleri Washington'cu deildir, binaenaleyh gayr merudur demesini
tahayyl etmek zordur. Bir parti bugn bunu sylese, insanlar gler geerler. Ya
da talya'da bir partinin kp Garibaldi'ci -talyan birliini kuran- biziz, mirass
biziz, geri kalanlar Garibaldi'ci deildir dese, talyanlar da glerler. Bu komik olur.
Trkiye' de de durum budur. Atatrklk, genel bir tarihi hareket, bir misyon
olarak Trk siyasi arenasnn dna kmtr. nk ayrdedici bir unsur deildir.
Trkiye'nin Cumhuriyet olmas konusunda, bat anlamnda laik ve bat
anlamnda demokratik bir lke olmas konusunda genel bir konsensus vardr.
Dolaysyla herkez Atatrkdr. nk Atatrklk bu ikili dnda bir anlam
tamamaktadr. Bugn vatanda siyasete Atatrklkle deil, liberal,
baznda yaklamakta, tercihini bu somut politikalara gre yapmaktadr. Ama Trk
siyasi yaam asndan tmyle marjinal bir kesim, Trkiye'nin gelecei
asndan en nemli siyasi hareket olan sosyal demokrasiye, 1960 sonras
cuntaclnn ifadesi neokemalizmin ipoteini koymaya almaktadr. Ben bu
kavgay gereksiz gryorum. Gereksiz grdm de uradan belli, Sosyal
Demokrasi Gndemi adl kitabmda Alt Ok tartmas sadece 10 sayfadr. Geri
kalan 250 sayfada niter devlete kar klmas vardr, refah devletinin kurulmas
vardr, parti ii demokrasi vardr, yerel idare reformu vardr, ekonomik reformlar
diye dnyorum, yzde drt eder... Ama siyaseten marjinal bir kesimin
toplumsal arl ile orantsz grlts beni de birka ek sz sylemek zorunda
brakyor, o kadar.
Bir taraftan marjinal diyorsunuz, bir taraftan da ANAP ve DYP'nin ayn projeyi
srdrdn sylyorsunuz. Bu iki cmle nasl ayn analizde birleebilir?
nk, dediim gibi, Atatrk'n kendisinin fiili uygulamalarna
temellendirdiimiz anlamda Atatrklk ile 1960'l yllarda efsaneler dzeyinde
yeniden retilmi olan neokemalizmi ayrdediyorum. Efsaneyi hala srdrmeye
alanlar Trkiye'de son derece marjinal bir grupken, bu marjinalliklerine ramen
gen sosyal demokrat harekete ideolojik ipotek koymaya alyorlar. ANAP ve
DYP'nin byle bir sorunu yok. Onlar siyasi mcadelelerini Atatrklk baznda
gtrmyorlar. Atatrklk, Atatrk ve ekibinin -Atatrk' de yalnz grmemek
lazm bu arada: Karabekir'i, nn's, akmak', Bayar', Okyar', Recep Peker'i,
hepsi bir arada- Cumhuriyeti kurmas, 1960 sonrasnda retilmi ve benim kk
yada marjinal dediim ideolojinin nerdiinin tersine, genel kabul gren bir olgu.
37 A.S.Akat Akntya Kar 38
Genel kabul grd iin de 1991 ylnda siyasi gndemi belirleme zelliini diyemez. Biz kapatlan sosyalist partilerin deil, partileri kapatan CHP'nin
kaybetmi. DYP'nin milletvekillerine ve yneticilerine baktmz zaman, bunlar yanndayz diyemez. Sa bunu syler. ANAP ve DYP geleneinin Nazm'n hapse
Atatrk deil, bunlar eriatdr demek olanakszdr. Keza ANAP'n atlmasndan, sosyalist partilerin kapatlmasndan dolay herhangi bir gocunmas
yneticilerine baktmzda, Mesut Ylmaz eriatdr, padiahl geri getirmek olacan sanmyorum. Kendine hem sosyal demokrat diyeceksin hem de sosyal
istiyor, Vahdettincidir dememiz mmkn deildir. Hele 12 Eyll darbesini yapan demokratlar hapse atanlarn mirassym diyeceksin. Burada byk bir eliki
Generallerin Atatrk olmadklarn, eriat, tilaf yada mandac olduklarn kim var. Bu elikinin stne gitmek grevimiz.
ve nasl syleyebilir. Trkiye siyasi yelpazesinde bir tek Refah Partisinde
Cumhuriyet ve Atatrk dmanl vardr; 27 Mays'n lideri Alpaslan Trke bile Bir de Kemalizmin bir milli kalknma projesi var. Bunun eitli ekillerde
znde Atatrk proje iindedir. stelik, DYP ve ANAP gibi partilerin tek parti propogandas yaplyor. Bu projeyi DP'nin de st dzeyde srdrd dile
dnemindeki diktatrle fazla bir itirazlar yoktur. Sa, kendi ideolojisi ile tutarl getiriliyor. Atatrkln ekonomideki bu bak, kalknma perspektifini nasl
olarak, 1924 anayasasnn antidemokratikliinden rahatsz olmamaktadr. Sa deerlendiriyorsunuz?
hareket asndan tek parti dneminin bir diktatrlk olduu ak seik ortadadr.
Bunun farkndadrlar, fakat onlar asndan bunun byk bir mahsuru yoktur. Yani Tek parti dnemi, Trk ekonomisinin parlak bir dnemi deildir. Bunun
Cumhuriyetin kurulu dneminde diktatrlk olmutur, nk artlar ayrntlarna pek girmek istemiyorum ama, 1923-50 arasnda, ekonominin
gerektirdiinde diktatrlk olabilir diye dnrler. potansiyelinin ok altnda performans gsterdiini syleyebiliriz. Bunu aarn
Tutarsz olanlar, kendilerine sosyal demokrat deyip ayn zamanda da o kaldrlmasna balyorum. Aarn kaldrlmas ve yerine tarm kesimine dorudan
dnemin diktatrlk olmadn iddia edenlerdir. Sa tutarldr. Demirel yada zal bir vergi konulamamas, Trkiye'nin sanayilemekten vazgemesi anlamna
tabii Atatrkdr. Onlarn tarih anlaynda, toplum projesinde belli bir dnem sa geliyordu. Cumhuriyetin kuruluunda, zmir ktisat Kongresi ile, tek parti rejiminin
bir diktatrln gelmesinin hi bir mahsuru yoktur. 12 Mart gelmitir, 12 Eyll siyasi selameti iin sanayileme abasndan vazgeilmitir. Uygulanan
gelmitir; artlar sknca byle eyler olur diye olay geitirir ve fazla stnde muhafazakar politikalar bu erevede ele almak gerekiyor. rnein bir eitim
durmazlar. Kemalistlerin durumu ok farkl. Kemalistler o dnemin ideal bir dnem seferberlii, kalknma seferberlii yaplmamtr. Denk bte ilkesinin en sert
olduunu iddia ediyorlar. Hem kendilerine sosyal demokrat diyorlar, hem de o uyguland dnemdir. Neticede, ne o dnem baka lkelerle karlatrlnca, ne
dnemin diktatrlk olmadn, o dnemin bugn rnek alnmas gerektiini de 1950 sonras dnemle karlatrlnca bir kalknma abasndan yada
sylyorlar. Hatta daha da ileri gidip, o dnemin bir tr sosyal demokrasi olduunu seferberliinden sz etmenin olanaksz olduunu grrz. Ortada istikrar ve
bile syleyenler var. Burada byk bir mantki ve siyasi tutarszlkla kar karya duraanlk vardr; bir mucize yoktur.
olduumuz ok aktr. Ondan sk sk efsane szcn kullanyorum. Gerekle
dnce arasnda bu kadar byk bir kopukluk ancak efsane szcne sar. Ama hep gsterilen bu.
Btn bunlar sosyal demokrasinin nndeki hedefi net bir ekilde
tanmlamamza olanak vermektedir. Hedef, kemalizmin sosyal demokrat hareketi Devreye ideoloji giriyor. Gerek yaamda mucize falan yok. Atatrklerden
iine hapsetmeye alt ideolojik hapisaneyi ykmak, gemile hesaplamay iktisat bilen ve o dnemi inceleyenler, bunun farkndadr. rnein Kemal Kurda,
bitirip gelecee, evrensel sosyal demokrasi ilkelerine ynelmektir. Baz sorunlara 1930'larda Trkiye'nin kalknma seferberlii yapmayarak sanayileme hamlesinde
Sosyal Demokrat Dergi'de kan Alt Ok syleimde deindim. Bu sylei epey byk bir frsat kardn yazmtr. Dnya bunalmnda ok ucuz fiyatla fabrika
tepki alm anlalan. Kemalistler sosyal demokratlara diyorlar ki; 1938'de Nazm satn alnabileceini ama yaplmadn hatrlatr. Ortada bir mucize falan yok.
hapse atld, siz Nazm'n deil, onu hapse atanlarn yannda yer almak Dolaysyla, Atatrk kadronun kalknmac hizbi, kemalistlerin gardrop
zorundasnz. 1938'de ya Nazm'n yanndasnz, ya da onu hapse atanlarn Atatrks dedii Celal Bayar ekibidir. Trkiye'ye kalknma seferberliini getiren,
yanndasnz, ikisi birden olmaz. 1923'ten hemen sonra stiklal Mahkemeleri ekonomiyi altst edip istikrar bozucu hzl bymeyi balatan Demokrat Partidir.
kurulmu, partiler kapatlm, sosyalistler hapse atlm, 1 Mays yasaklanm. Bunu enflasyonla yapmtr; byk dengesizlikler yaratarak yapmtr, ama
Kemalizm sosyal demokratlara "siz bunlar destekleyeceksiniz, o zaman byle yapmtr ve Trkiye ekonomisinin tek parti dnemindeki duraan yapsn
olmas gerekliydi" diyor. Yani sosyal demokrat hareket 1991'de diyecek ki, o krmasna olanak salamtr. 1950'lerde CHP'nin muhalefetinde ekonomik ierik
zaman byle olmas gerekliydi, solcularn hapse atldklar iyi olmutur diyecek. yok kadar azdr. Sadece, bu dinamizmin altnda kalan brokrasinin karlarn
Nazm'n hapse atlmas gerekliydi, atlmas iyi olmutur diyecek. Eer biz 1923- beceriksizce savunmaya altn grrz. 27 Mays darbesinde, Trkiye
50 arasnn mirassysak, 1 Mays'larn yasaklanmasnn da, komnistlerin ve ekonomisinin kazand dinamizmi hazmedemeyen brokratik sekinciliin DP'ye
Nazm'n hapse atlmasnn da mirassyz, siyasi partilerin kapatlmasnn da kinini nasl kustuunu grdk. Ekonomik adan, 27 Mays DP'nin hzl kalknma
mirassyz. Demek ki btn bu uygulamalarn doru olduunu sylyoruz. Ben abalarn frenlemeye alan tutucu bir koalisyona iaret etmektedir.
diyorum ki bir sosyal demokrat bunu syleyemez. Bir sosyal demokrat, 1923'n 1960 sonrasnda yazlan yeni resmi ideoloji tabii olay ok farkl
ardndan 1 Mays'n yasaklanmas, sosyalist partilerin kapatlmas iyi olmutur efsaneletirdi. Ardndan gelen nesiller 1930'lar iktisaden ok parlak, 1950'leri ise

A.S.Akat Akntya Kar 39 A.S.Akat Akntya Kar 40

ok kt dnemler zannederek yaad. Ancak totaliter lkelerde grlecek trden
bir gerek-ideoloji uurumu olutu. Ama kemalizmin tutucu z somut olaylarda
hep grld. Kprye, televizyona, zel okullara kim kar kt? kinci kprye, trl hazmedemediklerini grrz. Bunun nedenini anlamak iin dorudan 1923-
renkli televizyona kim kar kt? Otoyollara, zel televizyona, konvertibiliteye,
ihracata ynelik sanayilemeye kim kar kt? Kemalizm, srekli olarak
karmza mevcudu yenilik ve deiiklie kar koruyan tutucu bir tavr olarak
geliyor. Hi bir toplumsal inisiyatif alamayan, sadece bakalarnn ald
inisiyatifleri eletiren, onlar engellemeye alan tipik bir tutucu tavr...
deoloji gerek arasndaki kopuklua rnek olarak sk sk da kapanma
sorununu gsteriyorum. Trk ekonomisinin da kapatlmas DP dneminde,
Menderes tarafndan gerekletirildi. Halbuki neokemalizm ve sol 1960'dan
itibaren kendisi kapal ekonomiyi savunuyordu ve Trkiye'nin da ak bir
ekonomi olduunu iddia ediyordu. Demirel ise 60'l yllarda Menderes'in kapal
ekonomisini srdryordu. 1977'de benim yaptm aratrmada Trkiye dnyann
en kapal ekonomilerinden biri kt; Sovyetler Birliinden, Bulgaristan'dan daha
kapal bir ekonomiydi ve daha da fazla da kapanmas mmkn deildi. Bunun
da mimar Menderes ve Demirel'di, DP-AP gelenei idi. Kemalist ideoloji
ekonomide en basit somut gereklere bile bu kadar ters dmtr. Nitekim
benim aratrmam havada asl kald; nyarglarla elitii iin hi etki yapmad.
Alternatif Byme Stratejisi adl kitabmda bunlar anlatmaya, kemalizmin en
zayf halkasnn ekonomi olduunu gstermeye almtm. Sosyal Demokrasi
Gndemi'nde ise, 1960'l yllarda retilen ideolojiyi u ekilde zetledim.
"Trkiye'de demokrasi olunca "sa" iktidara geliyor ve emperyalizme baml ak
ekonomi yapyor. Biz orduyla beraber iktidara gelebiliriz ve "kapitalist olmayan
yolu" seer, devletiliin ar bast bir kapal ekonomiye geeriz. Demek ki,
ancak darbe olursa, "Filipin demokrasisi" yerine bir ilerici diktatrlk kurulursa
sanayileme mmkndr. Aksi halde, demokrasi iinde sa iktidarlarla Trkiye
sanayileemez. nk sa iktidarlar ekonomiyi da kapatamaz". Gerek bunun
tam tersi olmutur. Yani, sa denilen DP-AP iktidarlar ekonomiyi da kapatm,
Trkiye'yi takr takr sanayiletirmitir. Bir adm daha ileri giderek, darbelerin san
sanayileme hamlesinin yaratt dnmlere kar bir tepki olduunu, yani
zellikle 1960 ve 1971 darbelerinin san sermaye birikimi eilimlerini
yavalatmak iin yapldklarn kolayca syleyebiliriz.
Bu da beni daha genel bir konuya, sivil toplum ve kemalizm ilikisine
getiriyor. Bence, Atatrk'n kurduu rejimin ideolojisi ile 1960 sonras
neokemalizmin kesitii ok nemli bir alan vardr: sivil toplum karsndaki
rahatszlk, hatta bir sivil toplum dmanl. Sekinciliin doal bir sonucu bu.
Sekincilik, sivil toplum ve demokrasi ile elimektedir. Bizim aydnlarmz solu
bildikleri iin, Marx' okuduklar iin solcu olmazlar. Bizim aydnlarmz sivil
topluma ve demokrasiye sezgisel bir tepki ile -dris Hoca genetik derdi- solcu
olurlar. Solda sivil toplum kartln, demokrasi kartln grdkleri iin, bir
sekinler ynetimi grdkleri iin solcu olurlar.
Ondan dolaydr ki piyasaya ok kardrlar. nk piyasa sivil toplumun kendini
ifade etme biimidir. Piyasaya kardrlar, planlamay arzularlar. nk
planlamada kutsal devleti ve o kutsal devleti temsil eden brokrasi hakimiyetini
A.S.Akat Akntya Kar
grrler. Yoksa ne Marx bilirler, ne Lenin okumulardr. Nitekim baktmzda,
sradan Atatrklerin de piyasa konusunda ayn ekilde rahatsz olduklarn, bir
50 rejiminin zne inmek lazmdr.
1923-50 rejimi, ok ak ve seik olarak sivil topluma ve demokrasiye kar
bir ideoloji retmitir. Modernleme arayndaki Trkiye'ye ektii esas tohum
odur. Kemalizmin darbelerle kendisini bu kadar kolay zdeletirmesinin,
piyasaya, ak ekonomiye, sivil topluma bu kadar tepki duymasnn altnda bu
somut gerek yatyor. Nilfer Gle, kemalizmin drt fobisinden sz ediyor;
komnizm, eriat, krtlk ve liberalizm. Evet, liberalizm, kemalist ideolojinin z
ile eliir. 1960'larda yeni doan Trk sosyalist hareketini de aldatan, onun
kemalizmin kendisine bitii rol kabul etmesine yol aan, bu piyasa ve liberalizm
dmanl olmutur. Bu byk bir tarihi yanlg idi ve gen sosyalist hareketin
cahilliinden kaynaklanyordu. 1930'larda Recep Peker'in yazdklarn
okumamlard; piyasa ve liberalizm dmanlnn sadece sola mahsus olduunu
sandlar. Halbuki Hitler de, Mussolini de, liberalizm dmandr. Piyasann sivil
toplum dman sa otoriter hareketlerin de bir numaral dman olduunu
bilmiyorlard. Bu yanlgnn faturasn Trkiye solu bence hala dyor.
Bir adm daha geri gidersek, benim en temel hipotezlerimden birine
geliyoruz. Bu sivil toplum kartl, bu sekincilik, Cumhuriyet'in Osmanl siyasi ve
toplumsal yapsnda bir kopua tekabl etmedii, tam tersine sreklilii temsil
ettii anlamna geliyor. Yani Cumhuriyet idari bir deiimden ibaret kalm, ama
Osmanl'nn brokratik-sekinci yukardan ynetimli siyasi-toplumsal dzenine hi
dokunmamtr. Eer makro dzeyde deerlendirirsek, 1923-50 arasnn Osmanl
toplumsal yapsndan bir kopu olduunu nermek olanakszdr. Trkiye'nin siyasi
ve toplumsal dnm 1950'den sonra, ok partili rejimle balamtr.
Demokrasi, toplumun organik gelimesine izin vermi, demokrasinin getirdii
rekabetle beraber toplum sesini duyurmaya, kendini ifade etmeye balamtr.
Sorunu byle koyunca, 1950-90 arasndaki siyasi mcadele yeni bir anlam
kazanr. Dnemin iki siyasi aktrn, bir tarafta demokrasi iinde sivil toplumu
kurmaya alan bir halk kmesi, br tarafta da buna izin vermemeye alan
Osmanl kalnts sekinler olarak tanmlayabiliriz. Bu hipotez, 1960'lardaki
cuntacl, darbe araylarn ve bunlarn rettii yeni resmi ideolojiyi tarihi yerine
oturtmamz salar. Bu nedenledir ki, benim sosyal demokrasi asndan en ok
vurguladm hedeflerden biri, Cumhuriyet'in yeniden kurulmasdr. nk gerek
1923, gerek 1961, ve gerek 1982 kurulular, demokrasiyi ve sivil toplumu
amalamayan, tam tersine bomaya alan bir ideolojinin rnleridir. Bunlarn
baznda Trkiye'nin salkl bir demokrasiye gemesi mmkn deildir. Onun iin
Cumhuriyetin demokrasi ve sivil toplum temelinde yeniden kurulmasn
neriyorum.
Bu anlamda konsensus kavram ne kyor.
Bu anlamda konsenss kavram, ve solun bu konsenss'teki yeri ve rol ok
nemli. Sol hareket, 1923, 1960 ve 1980'in devleti, brokratik-sekinci, sivil
toplum kart zn savunmaya devam ettii srece, yeni bir Cumhuriyet'in
41 A.S.Akat Akntya Kar 42
kurulmasnn nnde engel haline gelme riskini tamaktadr. Halbuki durum kincisi, 1961 rejiminin siyasi partilere getirdii ve 1924 diktatrlk yasasnda
tersine olmalyd. Bu ze sa Atatrklerin, DYP ve ANAP'n snmas, sosyal bile olmayan kstlamalardr: partilerin ocak-bucak tekilatlarnn yasaklanmasn
demokrasinin radikal bir kopuu temsil etmesi gerekirdi. Ancak bu takdirde sol, kasdediyorum. 1961 rejimi, siyasetin tabanda yaplmasn yasaklamaya alyor.
demokratikleme dinamiinin lideri, katalizr ve ncs olarak konsenss'un Halkn siyasi partilere yaygn katlmn istemiyor, engelliyor. 1961 Anayasasnn
kurucu unsuru olabilirdi. Bu da kemalizmle ideolojik hesaplamay ieriyor. ruhunu bunlar gstermektedir. Bunlar yokmu gibi mi davranalm... 1982
Kemalizmle bu hesaplama yaplmadka, 1923, 1960 ve 1980 projeleri solun anayasasna ok hcum ediyoruz ama, aslnda 1982 anayasas, bu nn
ideolojik mahpusanesi olmaya devam ettii srece, sosyal demokrasi Trkiye'de dnda fazla bir ey kefedemedi. 1982'nin esas abas, temel hak ve
Cumhuriyetin yeniden kurulmasnda inisiyatifi bakalarna brakmak zorunda zgnlkleri 1924 dzeyine geri gtrmektir. Yani 1982 kesinlikle Atatrk'n
kalacaktr. Bana bu hesaplamann sadece ksa vadeli bir hesabn, bir kaprisin kendi rejimine daha yakndr. Ho, o haklarn bir blm zaten 12 Mart
ok tesinde nem tadn, Trkiye'nin demokrasiye gei srecinin olmazsa Atatrkleri tarafndan budanmt.
olmaz halkalarndan biri olduunu dndren nedenler bunlar. Bu meruiyet Neyse, demokratik anayasalarn temel amac devleti ve siyasi iktidar
kavgas srd srece, ve zellikle sekinler arasnda kmsenmeyecek zayflatmak, bireyi, vatanda glendirmek, onu devlete ve siyasi iktidara kar
etkinlii olan bir hareket 1923 ve 1960 meruiyetini sahiplendii srece, Trkiye'yi korumaktr. 1961 anayasas siyasi iktidar zayflatyor ama vatanda deil,
sivil toplum temelinde bir anayasaya kavuturacak konsenss'n olumas ihtimali brokrasiyi korumak iin. Yani, devleti seimle gelen hkmetten korumaya
bana dk geliyor. alyor. Hangi devleti? Osmanldan kalan brokratik devleti. Yani esas amac
tutucudur; brokrasinin demokrasiden korunmasn hedeflemitir. Bu gerei ne
Sylediklerinizden bir zet karmak gerekirse, genellikle kabul edilenin aksine, kadar vurgulasak azdr. Kemalist ideolojide somutlaan Osmanl sekincilii,
1923-60 aras sa bir dnem, 1960 sonrasnda ise yeni bir kemalizmin ortaya vatandatan zgr seimde oy verme hakkn ondan geri alamaynca, madem
kt ve egemen olduu bir dnem, imdiye kadar sosyal demokrasi hep 1923- seimleri engelliyemiyorum, bari seimle gelen iktidarn yetkilerini kstlayaym
50 arasna sahip kt, bu yanltr, bu dnemin mirass sadr, sosyal demokrasi demi 1961 anayasasn yaparken. 1982 de ayn ze sahiptir. Arada nanslar
1960'lara da sahip kyor, bunu reddetmesi lazm, 1923-50 arasna sahip kmay vardr, o kadar. Her ikisi de temel hak ve zgrlklerin kstlanmas konusunda
da brakmas lazm diyorsunuz. Peki 1960 sonras yaanan o greli zgrlk hemfikirdirler. Eer 1961'de temel hak ve zgrlkler mutlak, hi bir ekilde
ortamn nasl deerlendiriyorsunuz? kstlanamaz olsayd, 1982'de buna kstlama gelseydi, iki anayasay ayrdetmekte
hakl olabilirdik. Ama, her ikisinde de kstlama vardr. Farklar kstlamann ne
1961 anayasasna nasl baktnza bal. Mesela Milli Gvenlik Kurulunu 12 kadar olaca konusundadr. 1961'in ngrd devlet-birey ilikisi, 1982'nin
Eyll darbecileri kefetmedi ki; 1961 anayasas kefetti. Devlet Planlama ngrd devlet-birey ilikisi ile zdetir. Farklar marjinaldr.
Tekilatn da. Sorun 1924 Anayasasndan kaynaklanyor. 1924 anayasas o Cumhuriyetin drt temel fobisinden , yani komnizm, eriatlk ve
kadar geri bir metin ki, insan anayasa demeye utanyor, dikta yasas demek lazm. krtlk 1923'den itibaren hep yasaktr. Peki bunlar 1961 anayasas tarafndan
Amac, bir diktatrle hukuki grnt vermekten ibaret, yoksa hi bir hak hukuk serbest brakld da 1982'de yeniden mi yasakland? Tabiki hayr. 1961 anayasas
tanmyor. Kuvvetler birlii ilkesine temellenmi. Kuvvetler birlii demek, zaten da, komnizmi, eriatl ve krtl yasaklamt. Kimi aldatyoruz yani? Her
demokrasi olamaz demek. lgin olan, CHP'nin 1950 seimlerine bu diktatrlk iki anayasa da, temel hak ve zgrlklerin kstlanmas, seimle gelen iktidarn
yasasn deitirmeden girmesi. Nedense bu konu es geiliyor. Ne zaman ki CHP brokrasi tarafndan denetlenmesi, siyasi partilerin ba bo braklmayp devletin
seimleri br Atatrklere kaybediyor, o zaman akl bana geliyor ve denetiminde olmalar ve rgtlenmelerinin kstlanmas gerektii varsaymndan
anayasann deitirilmesini talep etmeye balyor. Akl nerdeydi? hareket eder. Siyasi z ve ama ayndr. zellikle, siyasi partilerin zgr bir sivil
Dolaysyla, 1961'de bir para kuvvetler ayrl olduu iin, bir takm hak ve toplum rgt olmalarn engellemek. 1961 anayasasnn en belirgin, Trkiye
zgrlkler de, son derece kstl olsalar bile tanm icab 1924 anayasasna gre tarihini belirleyen yan, MGK'nn kuruluu ve ocak-bucaklarn kaldrlmasdr. Bunu
geniledikleri iin, ilerici kabul ediliyor. nsanlar yeterince tekrar edilince, buna hala savunurlar. O dnemde etkili olan insanlarn ve onlarn miraslarnn bugn
inanmaya balyorlar. Halbuki, bir kez daha, somut gerek resmi ideolojinin bile ayn grte olduklarn grrsnz.
sylediinin ztt. rnein MGK'nn amac, seimle gelen iktidarn siyasi konularda Demokrasiyi oluturan temel haklar nedir? Birincisi ne istersem
iktidar memurlaryla paylamas; DPT'nin amac da seimle gelen iktidarn syleyeceim; ikincisi de sylediklerim baznda istediim insanla istediim gibi
ekonomik konularda iktidar memurlaryla paylamas. Yani anayasann bir hedefi, rgtleneceim. 1961-82 rejimi, vatandann istedii gibi rgtlenmesini
seimle gelen iktidar iktidarsz yaparak fiili yaptrm gcnn brokrasiye engelliyor. Dnyada siyasi partiler kanunu diye bir ey yoktur, olamaz. Kendi
aktarlmas. nk o anayasay yapanlar brokrasiyi kendilerinden gryorlar. aramzda kurduumuz bir dernektir. Tzn deitiririz, istediimiz gibi yaparz.
Dolaysyla brokratlar makbul insanlar, seimle gelen siyasetiler kt. 1961 Devlete ne oluyor? nk katlmak iradidir. Ne oy vermek ne de katlmak
Anayasasnn znde, siyasal iktidarn seimle gelenlerden alnp atama ile zorundasn. Beenirsen gelirsin, beenmezsen gelmezsin. Devlet nerede ve nasl
gelenlere, sekinlere aktarlmas aray vardr. Bunun neresi ilericiliktir? rgtleneceine, programnda nelerin olup nelerin olmayacana nasl karr?

A.S.Akat Akntya Kar 43 A.S.Akat Akntya Kar 44

Hkmi ahsiyetin kapatlmasna bir demokratik rejim nasl izin verebilir? 1961'le
1982 demokrasiyi boan bu temel ilkelerde kesinlikle anlayorlar. Anlamazlk
detaylarda sadece. Partilerin rgtlenmesine kstlama getirilmesinde, partilerin
kapatlmasnda anlayorlar da, artlarnda ufak tefek farkllklar var. Bu
nedenlerle, 1961'in demokratik bir anayasa olduu nerisine katlmyorum.
yollayacaz: affetmeyeceiz; ge de olsa cezalandracaz diyeceiz. Trkiye
solu bunu yapmadan, darbeciliin ve diktann rtk de olsa merulatrld anti-
demokratik ideolojilerin etkisinden kurtulamayacaktr. Bence 21.inci yzyln
eiinde Trkiye solunun siyasi gndemindeki bir numaral sorun budur.

1961 anayasas ilerici olduu efsanesini de Kemalistler dayatyor herhalde.

1960'l yllarda cuntac neokemalizmin temas uydu: Bizim iyi bir

anayasamz var ama iktidar anayasa suu iliyor. Bunun iin darbeyle devrilmesi
merudur. 27 Mays darbesi meruiyetini anayasa suuna temellendirdi ya... Bu
konuya da ksaca deinmek istiyorum. Metin Toker yazd. 1924 anayasas Takriri
Sukun kanununa, stiklal Mahkemelerine izin verdiine gre, aka hukuken
Tahkikat Komisyonuna da izin veriyordu. Demek ki, ortada bir anayasa suu
olamaz. Zaten btn olay mantkla eliiyor. DP ounluu, askerler ve CHP
darbe yapacak diye kuruyor Tahkikat komisyonunu. Askerler ve CHP aynen
sylendii gibi darbe yapyorlar ve siz nasl bizim darbe yapmamz engellemek
iin komisyon kurarsnz deyip adamlar asyorlar. Burada byk bir yanllk
olduu ortada.
Btn bunlar, darbeciliin Trk kamuoyunun gndemine getirilmesini
gerektiriyor. Bata SHP, siyasi partiler artk darbecileri hukuk nne kartma
talebini seslendirmelidirler. Sadece askerleri deil; darbelerle ibirlii yapan sivil
kadrolar da. Sadece 12 Eyll' deil, 12 Mart ve 27 Mays' da. Sosyal demokrat
hareketin ve Trkiye'de sivil demokrasiyi savunun tm glerin bunu istemeye
balamas gerekiyor. zel bir mahkeme kurulabilir; yada parlamentoda bir
komisyona bu grev verilebir. Darbeciler, onlarn kurduklar hkmetlerde yer
alanlar, kurucu meclislerine katlanlar, velhasl darbe ile ibirlii yapan tm
kadrolar bu mahkeme yada komisyon tarafndan yarglanacaktr. Sivil kadrolar ok
nemli. nk, Trkiye'nin en ilgin yanlarndan biri, btn darbelerin siyasi snf
iinde, sekinler arasnda, kendilerine hizmet sunan, hatta onlar tevik eden
kadrolar bu kadar kolay bulmalardr. Eer bunlar direnselerdi, zellikle de 27
Mays karsnda siviller ve CHP direnseydi, Trk tarihi ok farkl olurdu. Yeltsin'in
en byk rakibi Gorbaov'a verdii destei ne yazk ki nn 1960'da eski dostu
yeni rakibi Bayar'a veremedi. Blent Ecevit 12 Mart'n Muhsin Batur Paasn
birka yl sonra Cumhurbakanlna aday gsterdi. Demirel, nce 12 Mart
generallerini, sonra da MDP kalntlarn partisine almakta tereddt gstermedi.
ANAP'n durumu ile ok ak. Ama, byk bir ksm aramzdan ayrlm, gerisi
ok yal bu insanlar cezalandrmak, hapse atmak deildir; tehir etmek ve o
dnemlerin gerek tarihini ilk kez yazmaktr.
Trkiye, gemiine soru sormak zorundadr. lkenin zgrlemesine,
toplumun kendisini ifade edebilmesine giden yol, resmi tarihin ters yz
edilmesinden geiyor. Solun bundan hi korkmamas, cesaretle btn tabularn
stne gitmesi gerekiyor. Bunun da balang noktas darbeler olmal. Her
darbe de, yapld gnk kanunlara gre sutu; demek ki hala ceza gerektiren
eylemlerdir. Bunu tarih nnde tescil etmek zorundayz. Bylece, bundan sonra
darbecilie soyunmak ihtimali olan sivil-asker tm kadrolara net bir mesaj

A.S.Akat Akntya Kar 45 A.S.Akat Akntya Kar 46

 ii bayram olarak kutlanlmasn engelleyen, sosyal demokrat yada sosyalist,
tm toplumsal muhalefeti yasaklayan, demokratlar ve sosyalistleri hapse atan
CHP`dir. Eer 1923 sonrasnda Trkiye`de emeki snflarn siyasi mcadeleye
ALTI OK SYLES katlmalar, kendi partilerini kurmalar mmkn olmad ise, bunun da sebebi CHP
diktatrldr. Yani imdi biz ne diyoruz: iyi ettiler de sosyal demokrat ve
(Sosyal Demokrat Dergi, Austos 1991) sosyalist partileri kurdurmadlar m diyoruz? Tabiki 1 Mays ii bayramn
yasaklamak gerekirdi mi diyoruz? Nazm Hikmet`i 1938`de hapse attranlar
destekliyor muyuz? O aamada yle gerekliydi, sosyalistler hapse atlmalyd m
Sayn Akat, siz gerek kitabnzda ve gerek son TV syleinizde 6 Ok`a kar olu diyeceiz? Alt Okular sosyal demokratlarn aynen bunlar sylemesini istiyorlar.
nedenlerinizi akladnz. Tekrar deinme gerei grmyoruz. Sizce bu sosyal Onlar Nazm` deil, Nazm` hapse atanlar korumamz, mcadele veren iilere,
demokrat yenilenme iin ideolojik bir nkoul mudur? emekilere, sosyalist aydnlara deil, onlara bask uygulayanlara arka kmamaz
neriyorlar. Bu aama maama laflarnn ardnda bu somut gereklik var. Sosyal
"Sosyal Demokrasi Gndemi" adl kitabm yaynlarken, Alt Ok konusunun bu demokratlar gerekleri saklamaya, gnei balkla svaya kalkmazlar,
kadar alevleneceini dorusu tahmin etmedim. 250 sayfalk bir kitapta "Alt Ok ve kalkamazlar. Sosyal demokrat hareketin kkeninde ii snfna ve sosyalistlere
Sosyal Demokrasi" bal sadece 10 sayfa tutuyor. Ancak, biraz yadrgadmz en ar basklar uygulam bir diktatrln olamayacan yksek sesle cmle
bir tepki olutu. Bir kesimin kitapta btn dier sylenenleri sessizce geitirip Alt aleme ilan etmek zaman gelmitir, hatta gemektedir.
Ok kavgasna giritiini gryorum. Bu tartmadan nce, Trkiye sosyal
demokrat hareketinde ve SHP`de Alt Okun geri plana alnmas talebinin yeterli Trkiye`de olduka gl bir 6 Ok-CHP gelenei var. Bu koulda SHP`nin
olacan dnyordum. Ama, bu kanm hzla deiiyor. Alt Oku savunan dnm olduka zor gibi? Bu tartmann nmzdeki srete sosyal demokrat
kesimlere, usluplarna ve sylediklerine bakyorum; Alt Okun neyi simgelediini harekete etkisi ne olabilir? Yeni ayrmalar yaratabilir mi?
daha net bir ekilde gryorum. Alt Ok 1991 ylnda tepeden inmeci tek parti
diktatrl hayranlnn simgesi olmu. Yani, Alt Ok tartmalarnn bize Neymi bu CHP gelenei bir bakalm. Hi seim kazanm m? Yani Trkiye
gsterdii bir gerek var: Trkiye sosyal demokrat hareketi Alt Okla ve temsil insannn zgr iradesi ile hi iktidara gelmi mi? Hayr. Peki o kadar sre nasl
ettii diktatrlk rejimi ile bir hesaplamaya gitmedike, Trkiye toplumuna iktidar olmu? Darbelerle, seim d yntemlerle olmu. Trk halk sememi
kendisini yeni bir toplumsal proje olarak anlatmas ve nerdii reform ann ama o iktidar olmu. Gl denilen gelenek bu. Altn izerek tekrar vurguluyorum:
gerekliine toplumu ikna etmesi zorlaacaktr. Bu hesaplamay yapamayan Trkiye sosyal demokrat hareketine Alt Ok-CHP geleneinin getirdii yada
siyasi partiler, kendilerine ne ad verirlerse versinler, toplum tarafndan sosyal getirecei hi bir ey yoktur; sadece gtrdkleri vardr. Yukarda tek parti
demokrat olarak kabul edilmeyecektir. SHP bu hesaplamay yapamad srece, dnemine ksaca deindim. Alt Ok-CHP geleneinin 27 Mays mirasn da bu
gdk bir parti kalacaktr ve sosyal demokrat potansiyeli etrafnda arada unutmamak gerekiyor. Seimle gelen bir iktidar, halkn yarsndan
toparlayamayacaktr. Hatta, Blent Ecevit`in ynetimindeki CHP`nin daha fazlasnn oyunu alarak ynetime gelmi insanlar nce Alpaslan Trke`in ban
1970`lerde Alt Okla arasna mesafe koyduu dnlrse, Alt Okuluun partiyi ektii bir darbe ile drecek, sonra asgari hukuk kurallarna bile uymayan bir
1970 ncesine gtrme zlemlerini yansttn bile sylemek mmkndr. szde mahkemede yarglayacak, sonunda keyfi bir ekilde bazlarn idam
Nitekim, bugn dier sosyal demokrat parti, yani DSP, Ecevit`in azndan Alt Oku edeceksiniz ve bunun Trkiye`nin siyasi gelimesine olumlu bir katk olduunu
terkettiini net bir ekilde belirtmitir. Ksaca, kitab yazarken yle iddia edeceksiniz. imdi de, sosyal demokrat hareketten ve onun en byk partisi
dnmyordum ama bugn sorunuza olumlu yant vermek zorundaym. Alt SHP`den bu darbeyi, bu idamlar desteklemesini, yani kendisini Trkiye
Okun SHP parti programndan kartlmas, Alt Okuluun sosyal demokrat kamuoyunun her geen gn daha fazla lanetlemeye balad o darbecilerle
dnce dna kartlmas, sosyal demokrat yenilenmenin kaytsz artsz birinci zdeletirmesini istiyeceksiniz. Ve bu tuza farkedip sesini kartan, kar duran
nkouludur diyorum. sosyal demokratlara karalama kampanyas aacaksnz. Yok yle ey. SHP
kendisini CHP`den ayrdetmeye byk zen gstermelidir. nk, CHP ile
CHP hangi tarihsel aamann rnyd, bugn hangi aamadayz? zdeletii srece Trk insannda gemiin ve tutuculuun armlarn
yapacaktr. 1990`l yllarn gen ve dinamik sosyal demokratlarnn zerlerine
Ortada aama diye bir soru yoktur. Soruyu byle koymak, sosyal demokrat konan bu naftalin kokulu diktac ipotei kaldrmalar zaman oktan gelmitir.
hareketi tek parti CHP`sininin ideolojisine baml klma araydr. Sosyal amz deiim adr. Evrensel sosyal demokrasinin ilkeleri bellidir. Bu ilkeler
demokrat hareketi tek parti diktatrlnn meruiyeti tartmasna ekme etrafnda toparlanalm. SHP`yi zgrlk ve katlmc evrensel sosyal demokrat
abasdr. Bunun son derece yanl olduunu dnyorum. 1923`de Trkiye`de projenin partisi yapalm. Alt Okularn sosyal demokrasi stne koyduklar ipotei
sosyalistler vard; belki saylar azd ama vardlar. 1923`te ve ncesinde kaldralm. O zaman gl denilen gelenein nasl bir kattan kaplan olduunu
Trkiye`de iiler 1 Mays kutluyorlard. Sosyalist partileri yasaklayan, 1 Maysn
A.S.Akat Akntya Kar 47 A.S.Akat Akntya Kar 48
ok daha iyi greceiz. Benim bu konuda en ufak bir kukum yok; SHP bu dev
atlm gerekletirecek ve gerekletirdike de alan ve aydn ktlelerle
btnleip glenecek ve iktidara gelerek Trkiye`de bir reform an
balatacaktr.
Kimileri 6 Ok kalsn ama buna baz yeni oklar eklensin diyor. Sizce bu mmkn ve
doru mudur?
Bu soruya cevabm aktr: ne mmkndr ne de dorudur. Ksa vadeli politik
kariyer hesaplar ile kendileri de inanmadklar halde bunu nerenler vardr. Alt
Okular bu neriye kar kyorlar ve bence daha tutarl bir davran sergiliyorlar.
Alt Ok bir btndr; bir btn olarak ya alnr yada braklr. Aradaki pozisyonlar
tutarszdr. Dndklerini deil, kendilerine yararl olacan zannettikleri eyleri
syleyenler sosyal demokrat harekete katkda bulunamazlar. Soru, Trkiye sosyal
demokrat hareketinin Alt Oku koruyup korumayaca deildir. nk
korumayacaktr. Soru, SHP Alt Oku programnda tutarak Trkiye sosyal demokrat
hareketinin dna decek midir; yoksa Alt Oktan kurtulup Trkiye sosyal
demokrat hareketinin lideri olacak mdr sorusudur. SHP iindeki yeniliki ve sivil
toplumcu kanadn bu soruya cevabnn ok net olmas, yeniliki ve sivil toplumcu
kadrolarn ksa vadeli ucuz siyasi hesap yanlgsna dmemesi gerekmektir. SHP
Alt Oku programndan kartarak sosyal demokrat benliine kavumad srece,
Trkiye daha ok uzun sre sa iktidarlar tarafndan ynetilecektir. Bu tarihi
sorumluluun bilincinde olmalyz. Trkiye insannn byk ounluu SHP`den
eski ile hesaplamasn ve yarnlarn sosyal demokrat iktidar iin umut olmasn
bekliyor. Bu kritik konjonktrde, Alt Oka, simgeledii tek parti diktatrlne ve
askeri darbelere kar kesin tavr alma cesaretini gsteremediimiz takdirde, hem
kendimize, hem sosyal demokrat harekete, hem de Trkiye`ye byk bir hakszlk
yapacamz dnyorum.
A.S.Akat Akntya Kar
KEMALZM TRK SOLUNU MUHALEFETE MAHKUM
EDYOR
(R.akr: Resmi Tarih Sivil Aray, Metis Yay. 1991)
lk olarak yazlarnzda ve kitabnzda yaptnz ok nemli bir yaklamnz
amanz isteyeceim. Siz sosyal demokrat hareketi arlkl olarak iilerin ve
aydnlarn taycln yapt bir hareket olarak gryorsunuz.
Zaten tarih boyunca ideoloji arlkl hareketlerin bir ayann daima aydnlar
olduunu gryoruz. nk onlar olmadan kolay kolay ideoloji retilemez. 19.
yzyla baktmzda, sosyalizmin hzla gelitii Avrupa'da iki dinamik gryoruz.
Bir tarafta byk bir smr altnda, kt artlar altnda yaayan, mlkszlemi
iiler ve bu kiilerin kendilerinin ayr bir kategori olduklarnn bilincine varmalar
var. br tarafta da kapitalizmin geliimini, Avrupa'nn yaad byk dnm
anlamaya, aklamaya alan ve bu srete kapitalizmle birlikte yene yeni
belirmeye balayan eitlik, zgrlk ideallerini toplumun tm dzeylerine tayan
dnrler. Sosyal demokrat hareket bu iki dinamiin kesime noktasnda
olumutur. Bir yandan yeni doan ii snf kendi iinden siyasi liderler
karmtr, br taraftan iilikle hi ilikisi olmayan, aristokrat yada burjuva
kkenli ailelerin iyi okumu ouklar da bu iin teorilerini retmilerdir. Sosyal
demokrasi kuruluu itibariyle byledir ve hep bu temel ittifak iinde varolmu ve
gelimitir. Nitekim, Bat Avrupa'da iilerin kendi sivil toplum rgtleri olan
sendikalar aracl ile sosyal demokrat partilere byk arlk koyduklarn
grrz. Ayn anda kentsel aydn kesimlerin de byk lde sosyal demokrat
hareketin yannda yer aldn grrz. Trkiye'de de olduu gibi, retmenler,
basndan insanlar, fikir retimi yapan, benim "ada ruhban snf" dediim,
toplumu anlamay, anlatmay kendilerine i semi insanlarn genellikle sola
yatkn olduklarn grrz. Trkiye'de de sosyal demokrat hareket ayn temel
stnde ykselecektir. SHP'de ok net bir ekilde grdmz bir ey var: bir
insan kendine sosyal demokrat deyince pat diye sosyal demokrat olmuyor. Krk
yllk CHP'nin askerler tarafndan kapatlmasyla kurulan partiye sosyal demokrat
diyorsunuz ama bir bakyorsunuz, Ecevit de ayrld iin, Ecevit ncesi CHP
olarak karmza kabiliyor. Sosyal demokrat projenin bir unsuru, dolaysyla
uluslararas sosyal demokrat hareketin bir paras, onlarla ayn ilkeleri, ayn
politikalar, ayn zlemleri tayan bir hareket ve parti oluacaksa, bu da gene
benzer bir ittifak baznda oluacaktr.
yi de SHP bu ittifaktan ziyade, meslekleri politikaclk olan kadrolardan oluuyor.
Netice itibariyle CHP, tara erafyla btnlemi brokratik-sekinlerin
oluturduu bir merkez partisiydi. Kendine sosyal demokrat dedi diye kadrolar
49 A.S.Akat Akntya Kar 50
deimedi. Yalnz, 1970'lerde Ecevit hareketinin nemli miktarda aydn siyasetin kurmasn yasaklyorsunuz. Dolaysyla gerek aydn, gerek ii kesiminin parti
iine ekmi olduunu unutmamak lazm. Bunlarn ideolojileri sosyal demokratt, zerindeki denetimi imkansz hale geliyor. Ne oluyor parti? DSP'de en belirgin
deildi, ayr. Bunlar, byk lde nc dnyac ideolojiden etkilenmilerdi. rneini grdmz ekilde, parti yukardan aaaya belirlenen bir srece
Bunlar siyasete ekmesine ramen esas arlk yine merkez brokrasisi ve tara giriyor. Genel Bakan, merkez yrtmeyi seiyor; merkez yrtme il bakanlarn
eraf ikilisinde kald. Fakat zellikle 1977 seimlerine baktmz zaman seiyor; il bakanlar ile bakanlarn; ile bakanlar da kendilerine ye
semende bu dnmn olduunu gryoruz. Bu seimlerde CHP gerek seiyorlar. Tersi olmuyor. Yani ahbablar ye yaptrlyor, memleketliler ye
aydnlardan, gerek kentsel emekilerden byk oy ald. 1978-79 deneyiminden yaptrlyor, naylon yeler kyor. Yani aslnda partinin u ya da bu ekilde
sonra bu deimiti. 1978-79'daki iktidar deneyiminin baarszl ekonomik ve semeni bile olmayan insanlar parti rgtlenmesinde etkili oluyor. Parti semen
siyasi iflas getirdi. Nitekim, 1979 seimlerinde, 1977'de CHP'nin yannda olanlarn ktlesinin denetimden knca, siyaset esnafnn, geimini siyaset araclyla,
aa yukar te biri onu terketmiti. Bugn de aa yukar ayn ey geerli. rnein belediyelerdeki iktidarlardan, merkezi dzeydeki iktidarlardan kazanan
Belki partinin yaps, Siyasi Partiler Kanunu ve Anayasa'dan kaynaklanan kadrolarn eline geiyor. Bu kadrolarn partisi tabiki bir partidir; ama sosyal
nedenlerle sosyal demokrat yapya geememektedir. Ama semen dzeyinde demokrat bir parti deildir. Sylemeye altm bu. DSP'de bu durum ok daha
yine esas arl byk lde alan kesimler ve aydnlar tayacaktr vahim nk Sayn Ecevit, partiyi toplumdan tamamen tecrit etmeye alyor. Bir
sanyorum. liderin iradesi aslnda parti. O lider iyi niyetli olabilir ama ortada parti yok. Bunun
adna da sosyal demokrasi demek mmkn deil. nmzdeki dnemde
Siz sosyal demokrat hareket iinde ok aykr gibi gzken tartmalar, Trkiye'de sosyal demokrat hareketin siyasi mcadelesi iki dzeyde
sorgulamalar, eletiriler balatmak istiyorsunuz, hatta balattnz. zellikle son younlaacak. Biri rgtlenme dzeyinde: partinin, demokrasinin iledigi,
kitabnzla birlikte sosyal demokrat hareketin tm noktalarn ele alyorsunuz: alanlarn ve aydnlarn youn katlmyla, aadan yukarya ileyen
gerek tarihle hesaplama, gerek alt ok konusu...Bana gre ynelttiiniz mekanizmalar araclyla i kararlarn alnd bir rgt yapsna kavumas
eletirilerin en temelinde sosyal demokrat hareket iinde parti ii demokrasinin mcadelesi. kincisi de ideoloji dzeyinde: Kemalizm ve nc dnyaclk gibi
zorunluluundaki srarnz yer alyor. Yani bu ideolojinin taycs olan insanlarn sosyal demokrasi ncesi kalntlarn temizlenmesi ve ada, modern bir sosyal
kendi aralarndaki ilikileri sorguluyorsunuz ki bu ok nemli. nk bu insanlarn demokrat partinin ideolojisinin oluturulmas mcadelesi.
sadece sylediklerine bakan biri geni lde yanlabiliyor.
Tam da bu noktada Bat'da yaanan, Trkiye'de de gzlemlenen sa ve sol
Katlyorum. Zaten sosyal demokrasinin sa hareketlerden en nemli fark da partilerinin merkeze doru kayp yaknlamalar olay var. Ortak deerler,
orada. Bence bir parti sosyal demokrat adna layk olmak iin nce sosyal zgrlk parlementer sistem, insan haklar, serbest pazar ekonomisi.. Bunlar
demokrat ideolojiye sahip olmal. Ancak ideoloji yetmez. kincisi, sosyal demokrat hemen hemen kimse reddetmiyor. Bunlardan insan haklar ve zgrlkler bahsi
rgtlenme modeline sahip olmas lazm. Bunlardan biri olmazsa o parti sosyal daha ok solun tekelinde gibi duran olaylard. Sa da bunlara sahip kmaya
demokrat deildir diyorum, sosyal demokrasi ncesi kalntlar tayordur diyorum. balad. Bu aynlama srecinde sosyal demokratlar sa partilerden
Sosyal demokrat bir parti iyi tanmlanm bir kurumdur. deolojisi ve farkllatracak hususlar ne olabilir?
rgtlenmesiyle tanmlanmtr. Trkiye'de kendisine sosyal demokrat diyen iki
partinin de bu konuda zafiyetleri olduunu gryoruz. rgtlenmedeki zafiyetler Geriye bakarsak sol harekette iki ana kanat vard: sosyal demokratlar ve
son derece byk. DSP'deki SHP'ye nazaran daha byk. deolojisinin ne komnistler. Komnistler ne diyordu? "Bizim liberallerle, muhafazakarlarla,
olduunu hi bilmesek, tzn alsak ve insanlarn tansak, bu insanlarn nasl hristiyan demokratlarla hibir mterek konsenss noktamz yoktur." Solun byk
siyaset yaptklarna baksak, SHP iin syleyeceimiz bir merkez-sa parti kanad olan sosyal demokrasi ise "Hayr komnistlerin syledii doru deildir.
olduudur. Hi bir zaman bir sosyal demokrat parti demek aklmzdan gemez. Bizim liberallerle, muhafazakarlarla bir konsenss alanmz vardr" diyorlard.
Yalnz burada bir noktay tekrar vurgulamakta yarar var: Bunun bir nedeni de Neydi bu alan? Demokrasi ve ak piyasa ekonomisi. Bandan beri, sosyal
Trkiye'de devlet anlaynn siyasi partilere getirdii snrlamalardr. Genlik demokrasi iin liberalizmle demokrasi ve ak ekonomi konusunda bir konsenss
kollar, kadn kollar hemen akla gelenlerdir. Ama sendikalarn partiye ye vard. Trkiye'nin zellii, kendisine sa ve sol diyen hareketler arasnda bu
olamamas, sendika ile organik ba kurulamamas, dolaysyla ii snfnn, konsenss'n yakn bir gemie kadar olmaydr. Trkiye'de sosyal demokrasi
alan ktlelerin -sadece bireysel olarak deil, sivil toplum rgtleriyle birlikte- yeni bir oluum. Bu hareketin ncs olduunu iddia eden CHP'ye baktmz
partinin iinde yer alabilmeleri, partiyi denetleyebilmeleri imkan kalknca, sosyal zaman, 1960'l ve 1970'li yllarda bu konsenss' gremiyoruz. Sol kesim
demokrat parti ok ciddi bir yara alyor. kinci olay devlet memurlarna getirilen demokrasiden rahatszdr; ak ekonomiye de kardr. Gndemde "bu dzen
siyaset tahditidir. O da partinin ikinci ayann, aydnlarn -ki dnyann her yannda deiecektir" slogan, "kapitalist olmayan yol" araylar vard. 1990'l yllara
bunlarn byk bir ksm kamuda istihdam edilir- partiye ye olmalarn engelliyor. geldiimizde ise -tabii buna Dou Avrupa ve Sovyetler Birlii'nde olanlarn ok
Ayrca aydnlarn da kuracaklar dernekler araclyla partiyle organik ba byk katks var- Trkiye solunun klasik sosyal demokrat platforma yaklatn

A.S.Akat Akntya Kar 51 A.S.Akat Akntya Kar 52

gryoruz. Trk solu 1960'l, 1970'li yllarda sosyal demokrat deildi. deolojisi
sosyal demokrasinin evrensel ilkeleri ile eliiyordu. Ancak 1990'l yllarda bu
noktaya gelebilmeye balamtr. 1980'li yllarda demokrasi konusunda nemli
admlar atld. Daha 12 Mart'tan sonra, Ecevit demokrasi konusundaki
konsenss'n nemini kavramt ama att admlar yetersiz kalmt. Ne kadar
yetersiz olduu da 12 Eyll darbesinden bellidir. O zaman sa ve sol arasnda
konsenss olsayd, darbe olmazd. Neyse, 1980 darbesinin etkisiyle bu konuda
konsenss baya derinlemitir. Ama piyasa ekonomisi konusunda konsenss
yoktur. SHP'nin 1980'lerde, hala 60'l, 70'li yllarn etkisiyle "kapitalist olmayan yol"
diyebileceimiz, devlet mlkiyetinin damgasn vurduu bir kapal ekonomiyi
savunduunu gryoruz. 90'l yllarda Sovyetler Birlii'nin kmesiyle beraber bu
iki konuda konsenss alan genilemektedir. Bu bence sosyal demokratlarn
farknn kalmad anlamna gelmez. Tam tersi, bu konsenss artk sosyal
demokrasinin olabileceine iaret eder. Sosyal demokrasi bu konsenssn bir
parasdr. Evvela demokrasinin temel kurallarnda anlaacaz ki, bundan sonra
liberal ve sosyal demokrat politikalar tartr hale geleceiz. nk hi bir zaman
iktisat politikalar tartlmamtr Trkiye'de. ktisadi rejim, iktisadi sistem
tartlmtr. Sosyal demokrasi bir iktisadi rejim alternatifi olarak gelmiyor
karmza. Komnistler, nc dnyaclar yle. Saddam Hseyin ayr bir rejim
kurduu grnde. Kaddafi, Lenin, Stalin de ayn grteler. Sosyal demokratlar
diyor ki "Biz mevcut siyasi ve ekonomik sistem ierisinde daha fazla zgrlk ve
daha fazla eitlik salayabiliriz. Daha eitliki bir ekonomik yap ve daha
zgrlk bir siyasi yap kurarz. Temel hak ve zgrlkleri daha zenginletiririz,
derinletiririz, ekonomik eitsizlikleri de azaltrz." Bu ancak demokrasi ve ak
ekonomi konsenssnden sonra varolabilecek bir ayrmdr, daha evvel
varolabilemez. Dolaysyla bir merkeze kayma, aynlama gibi grdnz ey
aslnda aldatcdr. Tam tersine, farkllklarn kmas olana belirmektedir. Ondan
evvelki alternatifler siyah-beyaz alternatiflerdi. Ya Rusya gibi olacaz, ya da Irak
gibi, Libya gibi olacaz... Bir tarafta samasapan projeler vardr: Kaddafi rejimi
gibi, Humeyni rejimi gibi olalm diyen samasapan ve anti-demokratik topik
projeler.. Konsenss'n yokluu o demek. Ne zaman ki demokrasi ve ak
ekonomi konularnda konsenss olur, o zaman ayr toplum projeleri rekabet
edebilir. zgrlk ve eitlii derinletiren proje sosyal demokratlarndr, bunlara
ikinci planda yer veren proje liberallerindir. Farkllklar somut politikalarda
belirginleir. rnein, aznlk haklar, isizlie yaklam, salk sigortas, eitimde
frsat eitlii gibi temel konulara yaklamlar iki gr ayrdeden unsurlar olur.
Sosyal demokratlarla, liberal ve muhafazakarlarn hangi konularda ayr
dnd biliniyor, fazla stnde durmak ihtiyac duymuyorum. Ancak, unu
vurgulamakta yarar var: Bat hep byleydi. 1950 ylnda da Bat'da demokrasi ve
piyasa ekonomisi konusunda sosyal demokrasi ile liberaller arasnda konsenss
vard. Sonradan yaknlamadlar ki!
Ayrlklarn konsenssle birlikte ortaya kmas muazzam bir ideolojik bak
gerektiriyor. Trkiye'de sosyal demokrat hareketin tayclar olan insanlar bu
teorik noktalarda fazla uramayp lkede yllardan beri sregelen sa-sol ayrm
oyununu srdrmeyi yeliyorlar. Her trl tartmann nn tkamaya alyorlar.
A.S.Akat Akntya Kar
Ksacas sosyal demokrat hareket diye anlan evrede ideolojik ynelim aray
hakikaten var m?
Var bence. ok ak ve seik olarak var. Siyaset esnaf bununla ilgilenmiyor
olabilir ama sosyal demokrat hareketi SHP'deki siyaset esnafna indirgeyemeyiz.
Bugn SHP ve DSP'de ok sayda insan sosyal demokrat ideoloji tarafndan
mobilize ediliyor. Bu insanlar var, ideoloji de istiyorlar, fikir de istiyorlar; sosyal
demokrasi ncesinin kalnts olarak grdkleri muhtevasz siyaset esnafna da
kar kyorlar. Ksa srede bir mesafe almak imkanszdr derseniz katlrm. Tabii
ki meakkatli olacaktr bu. Hibir solculuu olmayan, raslantsal bir ekilde babas
CHP'li olduu iin imdi SHP'li olan bir sr kadro da var. Bunlarn tasfiyesi ve
yerlerine bak as, belli bir ideolojisi olan ve bu bak alar evrensel sosyal
demokrasi ilkeleriyle kesien insanlarn gelmesi zaman alacaktr. Ama
balamtr. Bu aray vardr. Yeterince gl deildir ama yarn gl olacaktr.
Bu hareketin, rgtlenmenin iindeki bu sosyal demokrat nve gelecei temsil
etmektedir, gelecek oradadr.
Deniz Baykal adayln koydu, kazanamad. Bir daha aday olmaya hazrlanrken
birdenbire ideolojik bir aray lzumu hissetti ve smail Cem'i ve onun zerinden
da bir ideoloji buldu. Bunu herkes biliyor. Buradan u sonuca varlabilir mi Bu
ideolojik aray denen olguya da pek itibar edilmemeli. Bu da siyaset esnafnn
elinde bir ara haline gelebiliyor.
lk balarda yle olaca ortada. Yalnz syledikleriniz beni doruluyor. Baykal'n
bir ideolojik muhtevay muhalefetine ekleme zorunluluu hissetmesi aslnda artk
ideolojinin nemli olduuna iaret ediyor. Tabii ki birinci aamada eski siyasetiler
de bu yeni ideolojik izgiyi kullanmaya alacaktr. Kendi siyasi gelecekleri iin
dinamik kadrolarn araylar ile btnlemeye, o dalgann srtna binmeye
alacaklardr. Bunun aresi yok. Bir sre byle gidecektir ama yava yava -bu
ilerde srat olmaz- bunu yaparken partinin ideolojik derinlemesine de hizmet
edeceklerdir. smail Cem'in verdii mcadeleye Deniz Baykal'n sahip kmas
yeni ideolojik perspektife ok yaygnlk kazandrmtr. Sosyal demokrat optiin
normal olarak ulamayaca yerlere, hem kamuoyuna, hem de sradan partililere
ulamasn salamtr. Siyaset esnaf orada ok zor bir pozisyondadr. Parti ii
mcadelede ideolojiyi kullandklar lde partinin ideoloji arlkl bir parti
olmasna hizmet etmekte ve kendi bindikleri dal kesmektedirler. Yani yle
dinamikler yaratmaktadrlar ki bu dinamikler uzun dnemde onlarn aleyhine
ileyecektir. Mesela u anda partide ideolojik bir izgi olmadan siyasi mcadele
vermenin zorluuna iyi bir rnek Ali Topuz izgisinin son kurultayda neredeyse
elenmi olmasdr. Bu srete geri gitmeler olabilir, kaymalar olabilir. Bu byle pat
diye olacak bir olay deil, bir sretir. nk hereye ramen partinin iindeki
kadrolar ideoloji reniyorlar ama bir taraftan da yllarn getirdii parti ii uygulama
deneyiminden geiyorlar. Onu da reniyorlar. Yani naylon ye yazmay, delege
aal yapmay da reniyorlar.
53 A.S.Akat Akntya Kar 54
zellikle SHP iinde yeni bir takm ideolojik yaklamlarn kabul edilmesi, nemli
saydaki kadronun ve hatta partinin varoluunu tehdit etmiyor mu? Bunlar kabul
etmek, imdiye kadar yaanan sreleri, edinilen kimlikleri, partinin kuruluunu
reddetmeye kadar vesile olmaz m?
Elbette. Zaten bu yeni ideolojik araya kar Kemalizm'den gelen sert tepki bu
geree iaret ediyor. Sezgisel olarak gryorlar ki, bu konular bir ald m arkas
orap sk gibi gelir. Bunun iin kaynakta durdurmaya, ylann ban ezmeye
alyorlar. nk ok belirgin bir ekilde tarih Trkiye'yi -sadece sosyal
demokrasiyi deil, tm Trkiye'yi- gemii ile hasaplamaya itiyor. Orada
toplumun ve tarihin gerisinde kalm suni bir yap, grlt patrtyla, eski ilikilerini
ve kendini ayakkta tutmaya alyor. Yoksa ii bombo. Bir fiskeyle yklacak
kadar boalm bir yap. Toplumla balants kopmu, hereyiyle ad kalm. balatmasn engellemektedir. Bu da onu lkenin gelimesinin nndeki nemli
Aada ise moderni zleyen, moderni retebilecek bir dzeye gelmi taban var.
Bir taban-tavan atmas bu. Taban ok farkl. Bunu bildikleri iin mthi tepki
gsteriyorlar. Trkiye'de bir sosyal demokrat hareketin olumasyla beraber btn
eski yaplar, btn eski tabular krlacak.
O zaman da yle bir tehlike var sanki. Tabann tazyiki sonucu tavan ya direnecek
ya da bir baka k yolu arayacak. rnein eski sosyalist lkelerin tek parti
yneticilerinin nemli bir ksm imdi milliyeti hareketlerin ban ekiyorlar.
Bunu Trkiye'ye genelletirmek zor nk oralarda demokrasi yoktu; varlolann
kurumlama dzeyi de doallkla bizim ok gerimizde. Trkiye'de demokrasi
olduu iin semen dzeyinde rekabet var. Parti toplumun gerisinde kalnca oy
oran dyor. Oy oran dnce tabann yukarya olan basks daha baka
yollardan kendini ifade edebilme olanana kavuuyor.
Fakat Ecevit'in son zamanlardaki, bir sosyal demokrasiye ne derece uygun olduu
pheli milliyeti klar var. Onun yapt bir baka kapy amak anlamna durgunlaacaktr. Bu nedenle, ilk istikrarszlkta daha byk bir patlamayla
gelmiyor mu?
Sa ile rekabete giriyor. Yani "Demirel, Kaeciler yeterince milliyeti deildir. Ben
tam milliyetiyim" mesajyla kyor. Bununla ne oy toplar bilemiyorum ama
bylece Trkiye'de sosyal demokrat hareketin motoru haline dnemeyecei
ortada. Trkiye'de poplist-milliyeti bir sac parti daha kar. O kadar. Adna
istedii kadar demokratik sol densin; ne rgtlenmesiyle, ne ideolojisiyle sosyal
demokrat projenin iinde yer alamaz. Sa ile rekabetinde de baarl olaca ok
phelidir. Ecevit Papandreu'ya zeniyor galiba ama arada Trkiye ve dnya ok
deiti. Zafiyeti de orada.
Sosyal demokrat hareketin mkemmellemesi diyebileceimiz sreten
bahsederken hep rgtlenme ii sorunlara deiniyorsunuz. Bu arada sosyal
demokrasi ile dorudan ba olmayan milyonlarca insan srecin dnda kalyor.
Bu insanlara hitap etmek iin bu i hesaplamann bitmesi gerekecek galiba.
Sonuta ksa vadede bir iktidar grnmyor. deolojinin berraklamasyla,
A.S.Akat Akntya Kar
rgtlenmenin yeniden inasyla en geni semen kitlesine ulaabilecei iin
belirli bir vadenin gemesi gerekiyor.
Aa yukar byle. Baka trl olmas da beklenemezdi. nk nmzdeki
alternatifler neler? Kendine sosyal demokrat diyen bir poplist-kemalist proje ile
semenin nne gitmek. Trkiye buna itibar etmeyecek lde siyasi olgunlua
sahip bir lke. O zaman arada bir gei dnemi yaanacak. Bu gei dneminde
belli ki semen baka partilere oy verecek. Tarihi sorumluluk ite buradadr. Bu
dnm ne kadar yava olur olursa Trkiye o kadar uzun sre sa ikitidarlara
mahkum olur. Kemalizmin Trk sosyal demokrasisine, Trk soluna koyduu
byk ipotek buradadr. Kemalizm Trk solunu muhalefete mahkum etmekte ve
sosyal demokrasinin iktidara gelip toplumun ihtiyac olan byk reform an
engellerden biri yapmaktadr. Gemiin hurafeleri ve tabularna sk sk sarlan,
an gerisinde kalm bir ideolojiyi sradan bir poplist sylemle birletirerek
bugn Trkiye'de iktidara gelmek mmkn deildir.
Deniz Baykal'n izdii bir tablo vard: "Ben gelirsem iktidara geliriz!"
kna edici olmad ortada. Partilisini de ikna edemedi. Partilisi o gelirse iktidara
ulalacan grseydi seerdi onu.
Bu seimlerden sonra muhtemel bir DYP ile koalisyon, SHP iindeki ideolojik
olgunlama srecini olumlu mu, olumsuz mu etkiler?
ok farazi bir soru. Seimler olacak, herhalde DYP birinci parti olacak, SHP ile
koalisyon yapacak, bu koalisyon kalc olacak. Bugnden bunlar tahayyl etmek
epey zor. Tek syleyeceim u: Eer SHP seimlerden sonra iktidar orta
olabilirse, sanyorum ki SHP'nin iindeki alkant yapay bir biimde
sonulanacaktr. Byle bir ngrde bulunabilirim. nk iktidara geldikten sonra
bu alkantnn bir miktar durmas normaldir. Eer nn bu seimler sonrasnda
babakan ya da babakan yardmcs eklinde iktidara gelmeyi becerirse,
kendisine kar bir genel bakan aday ihtimali bence dktr. Dolaysyla bu
yap srecektir. Benim u ana kadarki izgim uydu: Ben bu dnmn
nn'nn liderliinde olmasn savundum. nn'nn de bunu yapabileceini
dndm ve aka syledim. Son kurultay, gerek kamuoyunda, gerek bende
nn'nn byle bir dnm yapabilecei konusunda kuku yaratt. u anda
kukularm azalmad, tam tersine giderek artyor. Mevcut trendlerde bugnden
seimlere kadar byk srprizler olmazsa, seim sonrasnda SHP'de parti ii
alkantlarn artarak sreceini ngrmek iin kahin olmak gerekmiyor. Gene de,
bu aamada btn bu sylenenler biraz farazi kalr diyorum.
55 A.S.Akat Akntya Kar 56
 Anayasa, hukuk ve idare sistemini bu demokratik ze uyumlu hale getirecek
reformlarn yaplmas demektir. Bu reformlar, Trkiye'nin 21.inci yzyla
gelimesinin hzlandracak bir siyasi ve idari yap ile girmesini salamann tek
CUMHURYET YENDEN KURULMALI aresidir.
(Milliyet Gazetesi, 25 Temmuz 1992) Uzun yllar devletin de temelini oluturmu bulunan Atatrk ilke ve devrimlerinin
bir ifadesi olarak CHP'ye yansyan "6 ok" hala geerli midir? Hangileri geerli,
hangileri deildir? Bu konudaki nerileriniz nelerdir?
CHP'nin yeniden almas tartmalaryla birlikte seslendirilmeye balanan
"Trkiye ikinci cumhuriyeti kurmaldr" fikrini nasl karlyorsunuz? Trkiye'nin yeni 6 Ok tartmasnn ok abartld kansndaym. Gerek sembolik dzeyde,
bir cumhuriyete gereksinimi varsa, bunun temelleri neler olmaldr? gerek ierik olarak, 6 Ok Trkiye'nin 21.inci yzyl gndeminin dna dmtr.
retildii dnem, insanlarn dnyada orak-eki yada gamal ha gibi semboller
Bu fikri ilk savunanlardan biriyim. Cumhuriyetin yeniden kurulmasndan ne etrafnda toparland gnlerdir. 6 Ok, byle bir konjonktrde, cumhuriyeti kuran
kasdettiimi aklamak istiyorum. 1923'te Trkiye Cumhuriyeti ok zel artlar kadronun reformlar perinlemek iin bir "resmi ideoloji" oluturma araynn
altnda kuruldu. Belki ok iyi niyetlerle kuruldu. Ama, bizzat kuruluunda daha sonucudur. eitli yazlarmda bu ilkeleri tek tek ele alarak ierik sorunlarn
sonraki gelimesini etkileyecek bir eksiklik, bir zafiyet vard. Cumhuriyet sivil belirttim. 1990'larda, resmi ideolojinin karsnda olduunu syleyen bir siyasi
toplum ve demokrasi temelinde kurulmad. Asker-brokrat kkenli bir kadro hareketin, stelik evrensel sosyal demokrasi ideallerinden esinlendiini iddia
tarafndan, "halka ramen reform" anlay stne ina edildi. Kurulan rejim, ederken, 6 Ok'u simgesel olarak dahi olsa ne karmasnn en azndan tutarszlk
geleneksek Osmanl kapkulu zihniyeti ile pozitivist jakobenliin evliliini olaca grndeyim. talyan Komnist Partisi rneini vermek istiyorum. Parti
yanstyordu. adalama ve batllama iin sekin bir kadronun devleti hem adn deitidi, hem de amblemini. Kendisine ilerici, reformcu gibi sfatlar
kullanarak merkezden toplumu zorlamas gerektii hipotezine dayanyordu. Bu layk gren siyasi hareketlerin deien aa ayak uydurmakta direnmeleri bence
nedenle, devlet kutsallatrld. Toplumun stnde, onu bask altnda tutan bir g ok byk bir hata olacaktr.
olarak grld. zgr ve rgtl birey, onun oluturduu sivil toplum kurumlar,
devletin karsnda bir tehdit, bir tehlike olarak algland. Bugn "resmi ideoloji" Son zamanlarda Anayasa tartmas iinde yer alan Milli Gvenlik Kurulu
dediimiz, devleti kutsallatrp bireyi ve sivil toplumu klten bir ideoloji hakkndaki grnz nedir? Bu kurulun demokrasi iinde yeri var mdr?
oluturuldu. Kaldrlmal mdr?
Getiimiz 70 yl, bu temeller stne sivil toplumu, demokrasiyi, insan
haklarn yerletirmenin ok zor, hatta imkansz olduunu sanyorum herkese Milli Gvenlik Kurulu 1961 Anayasas ile gelen kurumlardan biridir. 27 Mays
gsterdi. stelik, zamanla, siyasal ve ekonomik gelimenin etkisi ile, roller deiti. darbesi, seimle gelen iktidarlarla sivil-asker brokrasi arasndaki elikiyi
Tutucu gler, baskc kutsal devletin her trl reformun, her trl yenilemenin yanstyordu. Darbe ile iktidar ele geiren brokrasi, anayasa hazrlanrken,
engellenmesindeki nemini anladlar ve ona sahip ktlar. Bugn de, tutucu seimle gelecek iktidarlarn yetki alannda kstlamalar yaparak brokrasinin
kesimler, u yrttmz tartmaya bile karlar. etkinliini arttracak kurumlar arad. Bunlardan biri Milli Gvenlik Kuruludur. lk
Deimekten, yenilikten korkmamak lazm. Yanl bir psikoloji ile, eriat geri bakta son derece masum bir kurumdur. Azok btn demokratik lkelerde,
gelecek, padiahlk kurulacak, lke blnecek vehimleri ile, Trkiye'nin gelime yrtme organ ayn ad tayan danma ve kurmay kurullar kurmutur. Ancak,
izgisini srdrebilmesi iin zorunlu hale gelmi hayati siyasi reformlara kar bunlarn yetki ve sorumluluu yoktur. Demokrasilerde olamaz. Tm yetki ve
kmamak lazm. yi niyetle, ikinci Cumhuriyet aamasna gelinmesini birincisinin sorumluluk, seimle gelen siyasi organa aittir. Byle olunca, Anayasal bir kurum
baars olarak da tefsir edebiliriz. Biz, gemii tartmaya amak istemiyoruz. olmalarna ihtiya duyulmamtr. Ya kanunla, yada dorudan yrtme karar ile
Gemite yaplanlar doruydu yanlt eklinde bir hesaplamay gereksiz kurulmulardr. Trkiye'nin de ayn yntemi uygulamas gerektii kansndaym.
gryoruz. Hesaplamadan kamyoruz ama kanyoruz. nk, bu reformlar Milli Gvenlik Kurulu Anayasadan kartlmaldr. Meclis yada hkmet, isterse, bu
bugn iin, 1992 yl Trkiye'si iin savunuyoruz. 1992 ylnda "kutsal" devlet ierikte bir danma organn kurabilir. Trkiye'de demokrasinin brokratik
kavramnn terkedilmesini, zgr bireylerden oluan bir rgtl sivil topluma vesayetten kurtulduunun en nemli gstergelerinden biri Milli Gvenlik
tekabl eden demokratik devletin kurulmasn talep ediyoruz. Kurulunun Anayasa dna alnmas olacaktr.
Trkiye'nin birey-devlet ve sivil toplum-devlet ilikilerini znden
deitirecek kkl reformlara ihtiyac vardr. Bireyin ve sivil toplumun kutsal olarak Bir dier tartma konusu olan Genelkurmay Bakanlnn yeri ve yetkileri neler
alnmas gerekiyor. Demokrasinin kurucu z buradadr. Demokrasinin olmaldr?
douunda devlet gcnn kstlanmas, devlete tereddtle, katlanlmas zorunlu
bir ktlk olarak baklmas vardr. Cumhuriyetin yenilenmesi, Trkiye'nin
A.S.Akat Akntya Kar 57 A.S.Akat Akntya Kar 58
 Sorun gene ayn yere gelip dmlenmektedir. Genel Kurmay Bakanlnn
devlet hiyerarsndaki yeri, seimle gelen iktidarn brokrasi karsndaki
gcnn bir baka semboldr. Demokrasilerde, devletin sahibi vatandatr, sivil
toplumdur. Yrtmede alan devlet memurlar, vatandan hizmetkarlardr.
Vatanda devlette temsil eden ise hkmettir. Dolays ile, asker yada sivil,
yrtmede alanlar ilgili Bakana baldr. Baka trl olmas tahayyl dahi
edilemez. Trkiye, sivil brokraside bunu gerekletirmitir. Fakat, askeri
brokrasi, darbe sayesinde, imtiyazl yerini korumay baarmtr. Bu durumun
derhal dzeltilmesi gerekmektedir. lkenin milli savunmasndan sorumlu olan Milli
Savunma Bakandr. Genel Kurmay da dahil olmak zere, silahl kuvvetler Milli
Savunma Bakanlna balanmaldr.
Normal yarg erkinden ayr bir askeri yarg bulunmasn nasl
deerlendiriyorsunuz? Sizce askeri yarg kaldrlmal mdr?
Ben hukuku deilim. Sava hali dnda, sivillerin askeri mahkemelerde
yarglanmalarn yadrgyorum. Askeri yarg, silahl kuvvetlerin i disiplin
uygulamalar iin anlaml ve gerekli olabilir. Kald ki, o takdirde de, bar halinde
sivil idari mahkemeye mracaat hakk bence sakl kalmaldr. Ama, sivillerin,
zellikle de siyasi su ilemi kiilerin askeri mahkemelerde yarglanmasnin
demokrasi ile elitii kansndaym.
Diyanet leri Bakanl da tartlan kurumlardan biri. Devlet aygt iinde byle
bir kurum bulunmasn laiklik ilkesi asndan deerlendirir misiniz? Bu kurumun
kaldrlmasnn sonular neler olabilir?
Laiklik kavramn yeniden tanmlamak zorunda olduumuzu uzun sredir
ifade ediyorum. Laiklik, devletin dine karmamas demektir. Laik gre gre, dini
etkinlikler, toplumun, toplumu oluturan bireylerin etkinlikleridir. Devlet, bunlar ne
kstlayabilir, ne de denetleyebilir. Dolays ile, bu konularda taraf da olamaz.
rnein, devlet vatandatan toplad vergilerle din eitimi yaplan okullar
aamaz. Yani kamu eitim dzeni iinde mam Hatip Okullarnn ve lahiyat
Fakltelerinin varl laiklikle eliir. Bunlar zel okullar olarak, vergi gelirleri ile
finanse edilmeden alabilir. Diyanet leri Bakanl da bu erevede ele
alnmaldr. Cumhuriyetin kurucu kadrosu, bu kurumu tm sivil toplumu devlet
denetimi altna almaya alrken kurdu. lkedeki din adamlarnn byk
ounluunun devletten maa almas, ve bunlarn bir tr eyhlislamlk eklinde
rgtlenmi bir Bakanla balanmas, laiklik kavramnn z ile eliir. Devlet ve
din ilerinin ayrmadn, tam tersine i ie getiklerini gsterir. Diyanet leri
Bakanlna ve mam Hatiplere kar kmaynca, devlet dairelerinde ve KT'lerde
mescitlerin almasna itiraz edemeyiz.
Bu nedenlerle, sosyal demokratlarn gerek laikliin savunucusu olarak
Diyanet lerinin ve dini eitim kurumlarnn kapatlmasndan yana olmalarn
neriyorum. Vicdan zgrl, bireye dini tercihlerini istedii gibi yapma hakkn
verir. O erevede, dinler, mezhepler, tarikatlar, vs. sivil toplum iinde rgtlenirler
A.S.Akat Akntya Kar
ve kendilerini finanse ederler. Kamu ahlak ve kamu vicdan asndan gerekli olan
denetimi de yarg yapar. Trkiye toplumu bu olgunlua sahiptir.
Devletin idari yaps nasl dzenlenmelidir? Yerel parlamentolarn kurulmas,
valilerin seimle gelmeleri gibi nerileri nasl karlyorusunuz?
Trkiye'nin idari yaps ar merkeziyetidir. Jakoben devlet anlay ile
Osmanl kapkulu geleneinin birlemesinden az nce sz etmitim. Bunun en iyi
grld yer, idaredir. niter devlet, ar merkeziyeti devlet olarak tefsir
edilmitir. Btn kararlar Ankara'ya alnmtr. Bu hantal mekanizma, lkenin
ekonomik ve toplumsal gelimesinin nndeki en byk engellerden biri haline
dnmtr. darenin etkinlii dktr. Yaratcl yoktur. Vatandatan
kopuktur.
zm, merkeziyeti diye bilinen Fransa'nn dahi 1980'lerin banda gitmek
zorunda kald ademi merkeziyeti yaplardr. 20.inci yzyln balarnda moda
merkeziyeti milli devlet idi. 21.inci yzyl, yerinden ynetimi gerektirmektedir.
Sosyal Demokrasi Gndemi adl kitabmda bu konuda ayrntl reformlar
nerdim. Trkiye'nin eit nfusa sahip 14 art stanbul, yani 15 idari blgeye
blnmesini ve bunlarn seimle gelen parlamentolar ve valiler tarafndan
ynetilmesini savundum. Almanya'daki sistemin iyi bir rnek olduunu
dnyorum. Buna istersek idari federalizm de diyebiliriz. Bugn merkezi devlete
ait olan ekonomik ve toplumsal fonksiyonlar adeta tm bu blge idarelerine
devredilebilir. Bylece hem brokrasi azalacak ve etkinlik artacaktr; hem de idare
ile vatanda arasndaki mesafe nemli lde kapanacaktr. Yani, hem etkinlik
hem de katlm asndan nemli dzelme salanacaktr.
Yerinden ynetim, halkn kendisini ilgilendiren konulara dorudan taraf
olmas, sorumlular kendisinin semesidir. Tutucu evreler, buna kar karken
hep Krt sorununu, eriat tehlikesini, halkn eitim dzeyini bahane etmilerdir.
Esas korku, ademi merkeziyeti bir idarenin sivil toplumu ve bireyi glendirmesi,
kutsal devleti ise zayflatmasdr. O nedenle, idare reformu ile demokrasinin
gelimesi el ele gidecektir.
Bakanlk sistemi hakknda dnceleriniz nelerdir? Trkiye'de bakanlk sistemi
yararl ve baarl olur mu?
Meruti krallklarda devlet bakanl babadan oula geer. Bunlar,
mecburen parlamenter sistemi uygulamak zorunda kalrlar. Demokrasi ile
ynetilen cumhuriyetlerde durum farkldr. u yada bu ekilde, devlet bakan
seimle gelecektir. Sorun, seimi kimin yapacadr. Birinci zm halkn tek
dereceli seimle cumhurbakann dorudan semesi ve yrtmenin ba
yapmasdr. Mantken tutarl ve doru olan budur. Yasama organnn ayrca
seilmesi, kuvvetler ayrl ilkesinin gereklemesini kolaylatrr. Yani, yrtme
ve yasama erki arasnda bir denge kurulmasna olanak salar. ABD bu sistemin
baarl rneidir.
59 A.S.Akat Akntya Kar 60
kinci yntem, devlet bakannn meclis tarafndan seilmesi ve yetkisiz olmasdr. CHP'nin bir yenileme araynn arac, katalizr olup olamaya sorusu
Yetki ve sorumluluk gene meclisin setii Babakandadr. Dikkat edilirse, bu gndeme geliyor.
sistem devlet bakannn meclis tarafndan seilmesi dnda meruti krallkla Yeni CHP bu iki soruna zm getirebildii takdirde baarl ve kalc
ayndr. Mantken aklanmas zordur. Hatta, bu yetkisiz ve sorumsuz kiiye olacaktr. Birincisi, 21.inci yzyln zlemlerine cevap veren bir vizyonun partisi
neden ihtiya duyulduunu, Babakann neden ayn zamanda devlet bakanl olabilmesidir. Trkiye'nin zledii kkl reformlar talep eden, sivil toplum ve
yapmadn bile aklamak zordur. Meclis Bakan, kuvvetler ayrl ilkesine gre demokrasi temelinde cumhuriyeti yeniden kurma misyonunu sahiplenen bir
yasamann ba olarak gereinde babakann tayinini kolayca yapabilir. kurulu, sosyal demokrat hareketin dinamik toplum kesimleri ile yeniden diyalog
Trkiye'de aydn kamuoyunda bakanlk sistemine kar bir artlanma kurabilmesine ok nemli katkda bulunacaktr. kincisi, mutlaka soldaki
gzleniyor. Bunun kkeninde, mevcut sistemin, devletin sahibi olduunu dnen blnmln bitirilmesi hedeflenmelidir. Bu da parti ii demokrasinin
brokratik glere, zellikle de askerlere, cumhurbakan seimine arlk koyma kurumsallamasna olanak veren bir rgtlenme anlayn gerektirir. Birbirini
frsatn vermesi yatyor. Sras ile, Cemal Grsel, Cevdet Sunay ve Fahri Korutrk tasviye etmekten baka amalar olmayan iki hizip, btnlemenin nndeki en
aka meclis iradesine mdahele edilmesi sonucu seildiler. Eer devlet byk engeldir. Kuruluta oulculuk aranmaldr. Dnce temelinde kanatlarn
bakann halk dorudan sese idi, askerin byle bir etkinlii olamayacakt. varln tevik etmek zorunludur. Kk dnerek, parti ii hesaplar gzeterek
Yani, ben bakanlk sistemine kar deilim. Bunun nemli bir konu yola kan bir kurulutan byk hedeflere ulamas, kalc ve baarl olmas
olduunu, serinkanllk ve saduyu ile tartlmas gerektiini dnyorum. beklenemez.

Bu grlerinizin nda yeni CHP nasl olmaldr? Trkiye nasl bir ekonomik model oluturmaldr?

nce, CHP'nin almasna duyduum sevincin, sol hareketin CHP dndaki Sosyal demokratlar, ekonomik konulara dnyann ve Trkiye'nin deien
ncleri olan TP'in ve TKP'nin hala kapal kalmas nedeniyle glgelendiini koullar iinde eilmek zorundalar. 1930'lar kalnts devleti yaklamlarn oktan
belirtmek istiyorum. CHP alrken SP'nin kapatlmasn ise, Cumhuriyetin zne terkedilmesi gerekiyordu. Evrensel sosyal demokrasi ilkeleri, bireysel yaratclkla
ynelik rahatszlklarmz hakl kartan bir baka kant olarak gryorum. toplumsal sorumluluun btnlemesinden oluacak yeni bir dinamizmi
CHP'nin yeniden kurulmasnn kamuoyunu ve toplumu bu kadar yakndan simgelemektedir. Devleti "kutsal" bir varlk gibi gren kapkulu zihniyetinin
ilgilendirmesinin altnda yatan nedenleri iyi analiz etmeliyiz. Neden AP'nin yada ekonomiye izdm olan devletiliin demokratik sosyalizmin temel ilkeleri ile
DP'nin yeniden kurulmas kimseyi ilgilendirmiyor? nk o cenahta bir yapsal kkl biimde elitii ok aktr. Sol, mteebbisi desteklediini, onun yaratc
bunalm yok. AP'nin lideri ve kadrolar imdi DYP'de. Blnme sorunlar yok, gcnnden yararlanmay hedeflediini, yaratcl ve teebbs ruhunu ldrerek
kendilerini yenilemiler ve iktidara gelmiler. Yani, bir miras ve meruiyet sorunu ve engelleyerek toplumda zenginliin ve eitliin salanamayacan kabul ettiini
ve kavgas grlmyor. Ayn eyleri, CHP kkenli olduklarn syleyen siyasi aka belirtmelidir. Piyasa ekonomisini sahiplenmelidir. Kreselleme srecinde
partiler iin syleyemiyoruz. Trkiye'nin aktif bir oyuncu olarak katk yapmasn, dnya ekonomisinde layk
nce blnme gereine deinmek istiyorum. ki ayr blnme var. Birincisi olduu yeri almasn amalamaldr. Ekonominin gelimesini engelleyen
DSP-SHP blnmesi. Bir yanda CHP'nin son lideri, dier yanda ise CHP rgt imtiyazlarn ve akl d uygulamalarn stne gidecek kkl reformlar
yer alyor. kincisi SHP iindeki nn-Baykal blnmesi. ki taraf da dierinin savunmaldr. Vergi reformunu gerekletirmek ve sosyal refah devletini kurmak
meruiyetini reddeden bir pozisyona gelmiler. Ayn siyasi mekan igal etmekte Trkiye ekonomisinin gndemindeki en acil ksa dnemli sorunlardr. Ardndan
zorluk ekiyorlar. Ne nn ne de Baykal, kapsayc, btnletirici ve tartma eitimin kalitesinin dzeltilmesi ve frsat eitliinin salanmas gelmektedir.
konusu edilmeyen bir liderlik salayamam. CHP'nin almas bu erevede Poplizmin terkedilmesi, onun yerine ada ve gereki bir ekonomi vizyon ve
ilginleiyor. SHP'deki liderlik sorununun baka bir dzeye tanmas anlamna anlaynn getirilmesi arttr.
geliyor. Kamuoyu, acaba, CHP'nin almas sosyal demokraside yeni bir
blnmenin nedeni mi olacak diye meraklanyor. Gneydou sorununun zm konusundaki nerileriniz nelerdir?
Benzer bir ikilemi yenileme konusunda yayoruz. DSP'yi bilinen nedenlerle
ihmal ederek SHP stnde durmak istiyorum. SHP, ideolojisi, program ve rgt Bu karmak ve hayati sorunun demokrasi iinde zlmesine hepimizin
anlay ile bir yenilemeyi gerekletiremedi. 1980 ncesinin sloganlarnda ve katkda bulunmas gerekiyor. Balang noktas, Krt sorununun zgrce
siyaset anlaynda taklp kald. Dnyadaki ve Trkiye'deki devrim saylacak tartlmasnn hukuki ve kurumsal altyapsnn kurulmasdr. Koalisyon
deiimin karsamalarn ngrp bunu sylemine ve eylemine yanstamad. protokolnde yer alan demokratikleme hedefine en ksa srede ulalmas bu
Toplumun, zellikle de byk kentlerdeki gelimi kesimlerin beklentilerinin ok bakma son derece nemlidir. Krt realitesinin tannm olmas
gerisinde kald. Sol semen ve kamuoyu bunu biliyor. Hatta, SHP'nin mevcut kmsenmeyecek bir admdr. Ancak, yeterli deildir. Krt vatandalarmzn
ynetimde byle bir yenilenme arzusu olmadn da hissediyor. Bu nedenle, demokratik haklarn kullanmalarna olanak salamalyz. Onlarn taleplerini

A.S.Akat Akntya Kar 61 A.S.Akat Akntya Kar 62

demokratik ortam ve zeminlerde seslendirmelerini temin edemediimiz srece,
iddet yanls rgtlere kar kalc ve etkin bir mcadele ile baarya ulaamayz.
Bence, sorunun zm idare reformunun zn oluturacak yerinden
ynetim ilkesinde yatmaktadr. Merkeziyeti, buyurgan ve asimilasyoncu "kutsal"
devletin yerine, eitlilik iinde demokratik birlik ilkesini yaama geiren ada
anlayn getirilmesinin arac bu olacaktr. Trkiye Cumhuriyetinin zgr
vatandalarnn anadillerini konumalar, anadillerinde eitim ve yayn yapmalar,
etnik bazda dernek yada siyasi parti kurmalar sosyal demokrasi tarafndan
savunulmal ve talep edilmelidir. Krt sorunu, ancak ve ancak bireyin ve sivil
toplumun glenmesi sonucu devletin demokratiklemesi ile salkl bir zme
kavuacaktr.
A.S.Akat Akntya Kar
KNC CUMHURYET STNE
Tempo Dergisi, 3 Austos 1992
Cumhuriyet nedir? Demokrasi nedir? Ayr ayr tanmlar msnz?
Teoride Rex Publica halkn krall demek. Pratikte, devlet bakanl formel
olarak kan ba ile gemiyorsa ad Cumhurbakan oluyor. Demokrasi ise iyi
tanmlanm bir siyasi rejim: bireyin doutan hak ve zgrlklere sahip olmas,
toplumu ise zgr seimle belirlenen meclislerin ve yneticilerin ynetmesi
anlamna geliyor. Hep sylendii gibi, ngiltere, Japonya, skandinav lkeleri,
Benelks ve spanya rnekleri, devlet bakannn seilme biimi ile demokrasi
arasnda bir iliki olmadn kantlyor. Btn diktatrlklerin Cumhuriyet olduu
da bir gerek.
Cumhuriyet ve demokrasi arasndaki benzerlik ve kartlklar nelerdir?
Benzerlik de yoktur; kartlk da yoktur. Ayr kavramlardr. Kuzey Kore ve Hitler
Almanya's Cumhuriyettir; Amerika Birleik Devletleri de Cumhuriyettir. ngiltere
krallktr; arlk Rusya's da krallk.
kinci Cumhuriyet tartmalarn nasl deerlendiriyorsunuz?
Trkiye toplumunun kendisini anlamas srecinde olumlu bir adm olarak
gryorum. Gelimilik sadece iktisadi bir kavram deildir. Nilfer Gle'nin "zayf
tarihsellik" dedii, gemiini ve bugnn anlamakta zorluk ekmedir; yani
kltreldir. 70 yln en byk tabusu olan Cumhuriyet'in sorgulanmas gecikmitir
ama nihayet balamtr. Bu tartmann ok yararl olacana inanyorum.
Sizce devletin organizasyon modelinde tkanma var m? Neden?
Modelin varsaymlar ada bir devlet rgtlenmesi ile eliiyor. Modern devlet,
sivil toplum rgtll stne ykselir. Vatandana ve sivil topluma gvenir. Bu
iki unsur olmaynca, model ada bir sanayi toplumu ile eliiyor. Merkeziyetilii
eliiyor; yasakl eliiyor; vergi toplayamamas eliiyor; vs. vs. Tm idarenin
A'dan Z'ye yeniden kurulmas zorunludur. Bunu Trkiye'de herkes biliyor. Giderek
insanlarmza cesaret geldi, sylemeye de balyorlar.
63 A.S.Akat Akntya Kar 64

BR PORTRE: ASAF SAVA AKAT
ktisat Dergisi, Ekim 1992
1943'te Ankara'da dodu. Orta renimini Galatasaray Lisesi'nde yapt ve bir yl
AFS bursu ile Kaliforniya'da okudu. Lisans st eitimini stanbul niversitesi
ktisat Fakltesi'nde, lisans eitimini ngiltere'de yapt. 1980 ylnda profesr oldu.
1982 ylnda YK'e kar karak niversiteden ayrld ve zel teebbste ynetici iinde sivil toplumcu bir aray iinde ktaldm. Demokrasiden yana, tavr koyma
olarak almaya balad. DSP'nin kurulu srecine katkda bulundu. 1987
seimleri ncesinde SHP'ye ye oldu. A.S.Akat'n "ktisadi Analiz", "Alternatif
Byme Stratejisi" ve "Sosyal Demokrasi Gndemi" adl kitab, gazete ve
dergilerde yaymlanm ok sayda yaz ve makalesi var.
ktisat Dergisi- ktisat Dergisi adna byle bir sylei yaparken, ncelikle ok
fazla teorik bir bazda kalmamaya alacaz nk, en son Versodan kan
Habermas ile yaplan syleiye dayanan bir kitab okudum. Bir sre sonra tarflar
sklyor ve geitirmeye balyor. Dolaysyla ksaca belki sizin dnsel
serveninizden ve entellektel kaynaklarnzdan balayp, zaman elverdiince
kubak bir deerlendirmeye gidelim diyorum. En son ktisatlar cemiyetinde
yaplan, dris Kkmeri anma toplantsnda da drisle olan alveriiniz var. ktisat teorilerini ieren ktisadi Analizi yazdmda, Marxistler asndan bir
balamnda bu konuya deinmitiniz, ama orada kk bir grup vard. Yerli ve
yabanc besin kaynaklarnzla balayalm, diyelim Kaldor gibi. Bylesi besin
kaynaklarnzla artk bugn de mesainiz sryor mu? Yoksa epistemolojik kopu
benzeri bir sreten mi getiniz? Ksaca entellektel serveninizin bir sreklilii
var m, yoksa seksenli yllarda bu ykselen yeni deerler denilen, o her neyse,
akm ierisinde siz de belli bir etkilenmeye girdiniz mi? Bir spanyol sosyalistinin,
Tanrlar ld, ama biz papazlar yayoruz dedii gibi, sizin tanrlarnzdan ne
haber?
A.S.Akat- Gzel bir laf, gzel bir soru. imdi aslnda ben harp sonras nesliyim.
Bunu bir sr yazmda da vurguluyorum. Benim ilk hatrladm Trkiye, seim
olan bir Trkiye, demokrasinin olduu bir Trkiye. Bu nemli bir ayrm. 40, 41 ve
42 doumlularla onlardan evvelkiler arasnda, Trkiyede bir farkllk oldu, diye
dnyorum. Bizim nesil sorumluluk mevkilerine geldike, Trkiyenin demokrasi
sorunlarnn, sratle hafifleyeceini dnyorum. Buradan balamamn nedeni
var nk iki ayr etkiyi zerinde grdm. Bir tanesi aydnlarn halka kar
sorumluluu diyebiliriz. Yani her eye ramen, tek parti dzeninden kalan bir
aydn sorumluluu hissiyat iinde bydm. Ellili yllarda demokratlarn iyi eyler
yaptklarn hissederdim ama bir taraftan da o kentsel eitilmi aydnkesiminin,
doal neredeyse igdsel, dris Kkmerin genetik dedii, sivil toplum
dmanlndan gemilerdir. Sivil toplumdan rahatszdrlar. Sivil toplumu, devleti
milleti dnmeyen, kendilerini dnen insanlarn alemi olarak tanmlarla ve
solun bir ekilde sivil topluma izin vermediini hissederek ortaya gemilerdir.
A.S.Akat Akntya Kar
demekki kronolojik olarak baktmzda byle bir kken var. Sivil toplumdan
rahatsz olan ve onun yerine kurtarc misyonu olan, topluma ramen toplumu bir
yere gtrmek misyonuyla yklenmi bir yap ve kken sz konusu, bizde de bu
var. Benim neslimde bu yok demiyorum. Bir nceki nesle gre biz bir taraftan da
iin br tarafn grdk belki. 60 ylnda ABDye gitmemin zerimde etkisi oldu.
ok ilgintir ben ABDye solcu olarak gittim. Galatasaray Lisesinde sosyalizmle
tanm olarak gittim ve ABDde solda yer aldm. O sralarda GS Lisesinin
etkisiyle 60l yllarda SSCBdeki merkezi sistem yoksa Yugoslavyadaki gibi
zynetimsel bir sistem mi sosyalizm iin daha iyidir? gibi bir tartmann iinde
yer aldm ok iyi hatrlyorum. Yani bu kadar geriye gidiyor. Sonra tabii
Marxizmi bulduk. Marxizmin iinden ben bir trl leninist olamadm. Marxizmin
aray iinde kaldm. Ama btn bunlar Sencer ve drisin izni oluturduu bir aks
iinde 66 ylndan itibaren yeniden ekillenmeye balad. Dolaysyla entellektel
kken deyince gururla ikisini saymam gerekiyor. Belki ileride bahsediriz, YKn
Trkiyeye yapt en byk ktlk bu ekol kurmaya olanak verecek sreci en
azndan bizim fakltede krmas oldu. Belki savunduumuz fikirlerden belki ilerde
daha doru fikirler kard. Sreklilik iinde, Trkiyeye zg diyelim, evrenselle
btnlemi ama Trkiyeden de kopmam bir sosyal bilim odann olumas
son derece nemli diye dnyorum. Hep liberal Marxist oldum. Sen de
biliyorsun bunu zaten. Marx iyi okumak anlamnda Marxist oldum. Yoksa Marxn
geri kalan ve yaygn olan okunmalaryla hemfikir olmak anlamnda Marxist
olmadm. Marx ciddiye aldm. kendi dncemde de dorusu ok nemli bir yeri
bakma antimar-ist bir kitaptr, ama bence Marxn temel fikirleriyle, benim
rettiim temel fikirlerle, 1970li yllarn iktisat teorisini uygulamaya alan bir
kitapd. Btn teorik apparatusun hedefi smr haddinin, kapitalist toplumu
anlamaya almak iin temel ara olduunu kantlamaya almakt. Ama smr
haddinin anlaml bir hale gelebilmesi iin emek deer teorisinin terk edilmesi
gerektiini savundum. Eer hangisi daha nemliydi Marxda, emek deer teorisi
mi, smr olay m? dersen, bence smr olay daha nemliydi, emek deer
teorisi deil. nemsisz ve yanl bir olayd. O adan kendimi Marxn projesi
iinde grdm. Ama br taraftan da bir liberallik boyutu hep vard. Bence o da
Marxn projesi iinde var. Marx, ancak v e ancak liberalizm dediimiz, insanlarn
zgr ve eit olduu fikriyat erevesinde deerlendirerek bir yere doru gitmek
mmknd. Burada belki bir parantez amak lazm. ktisat teorisi ile olan ilikimi
ksaca sylemem de yarar var. Aslnda ktisadi Analizi yazdmda iktisat
teorisinin byk harflerle kmaz sokak olduu kanaatna vardm ve iktisat teorisini
brakp iktisat politikasna dndm. Sosyal bilimlerde her eyi aklayaca
sylenen byk teorinin bizi bir yere gtrmediini, toplumun kendisinin ok
deiken olduunu ve toplumun sosyal bilimciden beklediinin daima ksa ve
uzun dnemde policy retmesi olduunu, bunlar reddederek, byle byk teorinin
yapt gibi, kalc bir tek zm nermenin, toplumun beklentileriyle elitiini,
sanyorum yetmili yllarda grmek mmknd. Tabii benim yazdklarm iinde
sadece iktisadi analiz yok. Birikimde yazdklarm, sosyalist toplumlarn analizi ve
tarihi maddecilik var, Att ve feodalite, Yntem sorunu gibi baka eyler de var
65 A.S.Akat Akntya Kar 66
ama esas byk aba ve vaktimin byk bir blm, ktisat Teorisine gitti. ktisat ktisat Dergisi- Yine de bir yaznzda kendinizi Batl olarak tanmlyorsunuz.
Teorisini yazdmda onun, bizi bir yere gtrmediine karar vermitim. Halbuki bugn homojen bir bat kimliinden bahsetmek mmkn m? Bugn, post
Seksenden sonra, yani kitap bittiinde ben iktisat politikasna gemeye karar modern bir dnsel iklimde, btn aydnlanma, pozitivizm geleneinin
verdim. Syleyecek baka bir lafm yoktu. Onun stnde bir sz de yoktu iktisat sorguland bir ortamda, Trkiyede hala Doulu muyuz, Batl myz? tartmas
teorisinin. Ondan sonra artk iktisat politikasna inmek gerekiyordu. Fiilen var olan var Batda bile rasyonel bir batl kimlii var m? sorusu sorulurken, hala kendimizi
toplumlarn var olan sorunlarn iktisat olarak biz ne zm getirebilirizle tanmlamada, byle bir kartlktan yola klabilir mi?
ilgilenmeye balyorum. Dolaysyla 80lerde olup bitenlerle bir anlamda, benim
entellektel tarihim akt. Ben biraz ndeydim. Ben 70lerin sonunda iktisat A.S.Akat- klabilir. Bir tanmlanm batl kimlii yoktur ama mulak dahi olsa,
teorisinden iktisat politikasna getim. Tarih o anlamda teoriyi 1990da terketti. Biz gene de bir batl kimlii vardr. Ne tanmlar baty? diye baktmzda, bence
on yl ndeydik. On yl da fena bir ey deil. Demondun Homo equalis dedii zgrlk ve eitlie dayanan birey anlay sz
u andaki olaya bakma gelince, yetmilerin banda ve seksenli yllarda konusudur. Birey, u ya da bu ekilde toplumun, dnyann anlalmasnda aktif bir
olumu olan teorik erevemin byk lde durduunu gryorum. Yani olaylar unsur olarak devreye giriyor. Douda olmayan buydu. Bu zgn anlamda bir
gene o zaman analiz ettiim gibi analiz ediyorum. O zaman kullandm aralarla batl kimliinden sz edilebilir. Baty ne mini etee indirgeyebiliriz, ne baka bir
analiz ediyorum. Genel toplum ve tarih teorimde bence marjinal deiiklikler oldu eye. nk batl olup da mini etee kar olan eilimler var. Bat illa ahlaki
ama iin znde, genel izgilerde, o kadar byk deiiklikler olmad. Dolaysyla anlamda ilercilik, ahlaki liberallik anlamna hibir zaman gelmedi. Amerika bunun
doksanl yllar beni hazrlksz yakalamad. Sovyetler ktnde, ben 77de bir rneidir. Ahlaki konularda fevkalede muhafazakar eilimler tayan yirmili,
bunun kmek zorunda olduunu yazm bir insanm. Kreselleme olgusu otuzlu yllarda, ikiyi btn Amerikada yasaklayan, u anda da krtaj konusunda
herkesin gndemine geldiinde, seksenli yllarn banda iktisat politikas aralar ok gl bir muhafazakar muhalefetin olduu bir yap. Toplumu herhangi bir eye
kmesi olarak kresellemeyi tespit etmi bir insan olarak yaadm. SBnin indirgememiz gerekirse sanyorum bu birey kavramdr. Bat ile dou arasndaki
k, Berlin Duvarnn ykl vs. bende ok etkisi yaratp, hazrlksz byk fark burada. dris hocada bu ok net bir biimde var. etin Altan da farkl bir
yakalamad. dzeyde bu temalara sahip kt. Ben o anlamda kendimi batl grdm. Bu demek
deil ki bat kltrnn bir parasym. Deilim. Tabii ki Trkm, Trk kltrnn
ktisat Dergisi- En son 1982 ylndaki doktora ders notlarnzda Batdan hareket bir parasym. Dinlediim mzik, sevdiim yemek, ahlaki deerlerim tabii burann
edilerek retilen kavramlarla dou anlalamaz demektesiniz. Teorik anlamda deerleri. Bir Japon da Japon. Bir Sicilyalyla, bir skandinav, bir gney
kresellemeyi de gz nne alacak olursak, sizin teorik repertuarnz ierisindeki eyaletinden gelen Amerikalyla, bir Parisli, bunlarn hepsinin, mterek alan ne?
kavramlara baktmzda da, ayn hantikap sz konusu deil mi? diye baktmzda ne mzik, ne yemek, ne de giyim kuam. Olay sadece bireye
bakta yakalayabiliriz ve o anlamda kendimi batl hissediyorum.
A.S.Akat- imdi, hala o kanaattaym. yle ki, batnn kavramlarn modifiye
etmeden, deitirmeden douya uygulayamayz diyorum. Bu demek deil ki, biz ktisat Dergisi- Geri sylediklerinizde zmni olarak var ama bugnn sa ve sol
batda sosyal bilimlerin rettii kavramlar almadan douyu anlayabiliriz. Yani saflamasnda, ya da insann kendini siyasi olarak tanmlamasnda, bir bakma
byle bir bat merkezlilikten dou merkezlilie geii hi bir zaman kabul etmedim. yeni uluslararas dzene sempatiyle ya da eletirerek bakma nplana kmaya
Yalnz batnn rettii biimiyle, douya uygulanmasnda ciddi sorunlar olduunu balad.
hala dnyorum. imdi yalnz bat-dou fark azalyor tabii. Tek dnyaya gidi
var. Asya retim tarznn sonunda buna aka referans vardr. Yani ortaan A.S.Akat- Tabii, imdi yle bir ey var. Reformcu diyebileceimiz gler, yani, sol
yakn aa kadar olan dnya birbirinden kopuk. Birbirini ok etkilemeyen alt olmay hep reform ve deiiklikten yana, statkonun yetersiz olduu ve
dnyalara blnm. Kapitalist sistem, falan rivayetlerine ramen, in indir. deitirilmesini reformla zdeletirdiimiz taktirde, reformizmle, iyi tanlmanm
skoyada olup bitenlerden de, uzaktan yakndan etkilenmesi gerekmez. Hint, olduu iin trnak iinde kullanyorum bunu bir hmanizma arasnda bir balant
Hinttir. Kaliforniyada olanlardan etkilenmesi gerekmez. 13.yyda 15.yyda hatta, vardr. Yani reform isteyen insanlar, kendi karlar statkoda olabilir. Baka bir
18.yyda; yirminci yzyl ba iin bile bu dorudur, dolayl etki vardr ama son nedenle isterler onu. Evrensel bir proje intiban uyandracak bir hmanizma
derece dolayl bir etkidir. imdi, bugn kreselleme dediimiz olayda durum diyebileceimiz olay erevesinden baknca, insanolu ilk defa imdi bir dnya
byle deil. Teknolojiyle ok farkl bir dzeye gelindi. Kapitalizm beraberinde devletini sanki parmaklarnn ucunda grmeye balyor gibi. Savan olmad,
getirdii teknoloji devrimiyle beraber, insanlk tarihinde ilk defa tek dnyaya doru insanlarn karde olduu. Bu da solun en byk ryasdr. Biz
bir gidi olmutur. yleyse bugn artk dou, dou deil. Peki bat da bat m? enternasyonalizmden yola ktk. Dnya devletinden yola ktk. Tutucular da
Onu bilmiyorum. Hi tereddtsz bat da kendi dnda olup bitenlerden dnya devletine ynelik bir gvensizlik duyuyorlar ve bizim de devletimiz var ya ne
etkileniyor. Ama motorun bat olduu da ortada. oluyor, nereden kyor bu? gibisinden infiale kaplyorlar. Kreselleme o adan
ok nemli, nmzdeki dnemde, tutucu glerle, reformist gler arasnda

A.S.Akat Akntya Kar 67 A.S.Akat Akntya Kar 68

dolaysyla sol ile sa arasndaki temel pozisyon allarn, byk lde bu dnya kimde olduu sorunun da ortadan kalktn dndm, onun iin hep z ynetimi
birlii konusu erevesinde olacak. Ak toplumlardan oluan demokratik bir savundum. Mevcut bilgim iinde cretli eme kategorisini yok edecek baka bir
dnya zlemleri ve araylar ve bunun karsnda duyulan gvensizlikler sz mlkiyet trn bilmediim iin, devlet mlkiyetinin, zel mlkiyetin gerisinde
konusudur. Yani bir bakacaz Amerikan sayla, Trk sa, milliyetilikte olduunu savundum. Daha fazla hakimiyet ilikisine, daha gl bir
birleirken, Amerikan soluyla, Trk solu, milliyetilii reddeden pozisyonlarda bir hkmetme/hkmedilme ilikisine yol atn savundum. zel mlkiyetten daha
araya gelebilecek. Btn dnyann milliyetileri birleiniz herhalde san ve gl olduu iin toplumsal mlkiyet tr deil, zel mlkiyet trdr dedim,
tutuculuun yeni slogan olabilir diye dnyorum. zynetim iin. Ama zynetimin zellii de cretli emek kategorisini ortadan
kaldrmasyd. Yani bir zgrlkler toplumu iinde, bunun siyasi projede karl
ktisat Dergisi- Mikro dzeyde de bu saflama deiik bir biim alabilir. Diyelim ademi merkeziyetilikdi, yerinden ynetim, referandumla ynetimdi. Temsili
kent dzeyinde, ngilterede, Fransada, Trkiyede modernlemeyi sa demokrasi yerine, mmkn olduu kadar, dorudan ynetimdi. Sosyalist projeye
savunurken, tarihsel dokunun, kent dokusunun korunmas misyonunu sol dzeyde baktmz zaman, ekonomide cretli emein ortadan kaldrlmas,
entellekteller stlenebiliyor. siyasi dzeyde temsili demokrasinin ortadan kalkmas, kltrel dzeyde de
herkesin kendi kimliini ortaya koyabilmesi, vs. Bugn bence hem proje
A.S.Akat- Doru, Trkiyede zellikle ok net bir biimde byle. nmzdeki mmkndr hem de oraya gitmek, tevik ederek gitmek mmkndr. Yani zorla,
dnemlerde sol-sa tanmlar ok ciddi dnmler geirebilir. u anda bir takm insanlarn elinden alarak falan deil. Ben mutlak eitlie hibir zaman
konjonktrel bir gerileme dnemi yaamaktadr ama sol olacaktr. Bence bu inanmadm. Hayeki okuduum da grdm ki, bir sr insan da bunu byle
dnem geicidir. Yarnn solcusuna belki biz bugnk gzlerle baktmzda ne dnyor, bir tek alanda eit olabilirz, o da siyaseten diye dnyorum. Baka
biim solcu olduunu da anlayamayacaz. imdiden bir ok insan iin bu ne hi bir konuda eit olamayz. imdi Tanjuyla, John Lennonla eit olmam mmkn
biim solcudur? demiyor muyuz? deil. Biri ok iyi futbolcu, dieri de arkc. Kimisi daha yakkl, kimisi daha uzun
boylu, kimisi daha iyman oluyor. Yani insanlarn eitlenmesi mmkn deil. Bir
ktisat Dergisi- Bugne dein, Sosyalizm projenizde, mlkszletirenlerin tek siyaseten eitlik gerektir. Tanjunun da bir oyu vardr, benim de. Dnyann en
mlkszletirilmesi anlayna hi yer var myd? Sempatiyle baktnz dnemler byk feylozofunun da bir oyu vardr, en cahil adamn da. Mutlak eitlii
oldu mu? aradmz taktirde totaliterlie gideriz. ster cizvitlerin Brezilyada yaptklar olsun,
ister Leninin-Stalinin SBde, Enver Hocann Arnavutlukta yaptklar olsun, bu
A.S.Akat- imdi, orada tabii bir dizi teorik sorun vard. Bir sosyalizm projesini iki byle. Kurduumuz yaplarn hedefi eitlii salamaktan ziyade, byk
boyutta ele almann gerektiini dndm ve savundum. Birincisi bugnk eitsizliklerin ve giderek siyaseten eitliimizi de bozacak trden imtiyazlar
bilgilerimiz erevesinde ulamay dndmz ve tanmlayabildiimiz toplum. yaratan eitsizliklerin yaratlmasn engellemektedir. Eitsizlik vardr, nk
kincisi, bugnk toplumdan o topluma nasl gideriz? Bunlar iki ayr sorun olarak Barnikovu seyrettim. Barnikov ile aramzda bir eitsizlik var. Bu eitsizlii
ele almak gerektiini dndm. Yani yle bir teorik gezinti yapabiliriz. yle bir kimse zemez. Ne Lenin zebilir, ne de cizvitler. Buna aremiz yoktur. Ben eer
toplum tanmlayabiliriz ki, bu toplum bir kere kurulsa, ok baarl olur, kendini dans etmesini seviyorsam ya da dans seyretmesini seviyorsam, byk bir
yeniden retir ve sonsuz srer, ama bugnden oraya gitmek mmkn deildir. Bir ihtimalle daha fazla gelir elde edecektir nk ben onu izlemek iin para vermeye,
kerede kurmak mmkn deildir. Teorik olarak bu ihtimal vardr dolaysyla ikisini kaynaklarmn bir ksmn ayrmaya razym, onun ise byle yapmaya ihtiyac
iie almak gerekir. Realizm bizi gidilebilecek yerlerde, proje aramaya giter, ama yoktur. Barnikovla beni eitlemeye alan tm siyasal projeler totalitarizmle
gidilebilecek yerlerde, proje aramaya iter, ama gidilebilecek yerlerde de sonulanmak zorundadr. Bir eilim olarak reformcu glerin hedefi, eitsizlii,
statkonun etkisinde kalmak riski vardr. Yani tay dk bir yerde tutma hakszl, imtipazlarn olumasn ve bunun zellikle de bizim eit olabildiimiz
ihtimalimiz vardr. Gidilmesi ok zor bir yeri tanmladmz taktirde ve yola kp tek alan olan siyasete yansmasn engellemek. nk siyaseten tek eit
oraya gidemememiz ve oraya gitmeye alrken, gitmek istediimizin tam olabildiimiz o alanda eit bireyler olarak zgrce var olabilirsek, o zaman zaten
tersmine gitmemiz ihtimali vardr. Byle dilemmelar vardr. O adan baknca ben geri kalan btn alanlarda olabilecek imtiyazlar trpanlama olanamz da ortaya
ideal toplumu, birey zerindeki hakimiyet ilikilerinin minimize edildii toplumu -- kar. lk baa dnersek ben kendimi hep liberal bir projenin uzants olarak
sosyalizm bu demek nk- yani insanlarn zgr, baka insanlarla hakimiyet grdm. Liberalizmi durduu yerden, bir sonraki mantki sonularna gtren bir
ilikisinin altnda ya da stnde, hkmeden ya da hkmedilen trnden bir ilikiye erevede grdm. Yoksa adam elinden mlk aldn, daha da gaddar ceberrut
girmeden yaadklar bir toplum diye dndm. Byle dnerek olaylara birine verdin. lkinin yannda alrken baka bir adamn yanna gemek frsat
baknca da hep, byk dman ve engelleyici kategorinin cretli eme olduunu vard. imdi o da kalmad, mecburum o ceerrutla almaya. Bu mlkszletirme
dndm. olaysyla hi bir zaman mlkden hareetle analiz yapmadm. Bence filan deil.
sorun birilerinin mlk sahibi olmas deildi, sorun mlk sahibiyle beraber cretli
emek kategorisinin gelmesiydi. cretli eme kategorisi olmad tadirde, mlkn

A.S.Akat Akntya Kar 69 A.S.Akat Akntya Kar 70

ktisat Dergisi- Birikimde kan bir yaznzda da bu konuda Rakovskinin
tarihselsosyolojik snf ayrmndan yola karak benzer sonulara varyordunuz.
Dinde de galiba bilenlerle bilmeyenler hi bir olur mu? gibi bir belirlemeye kar
formel demokrasi belki bize bunun imkann veriyor. Hseyin Hatemi hocann,
saptamalarnza yakn bir benzetmesi var. Eitlii, kinetik ve potansiyel eitlik
kavramlaryla ele alarak, yara beraber balayan koucularn potansiyel
eitliinin, yar sonunda herkesin eit ilan edilerek -kinetik enerji zulme
gidileceini vurgulamas gibi.
A.S.Akat- Tabii, frsat eitlii mesela ok nemli. Her neslin kendi yeteneklerini bir
nceki nesildeki yetenek dalmnn salad imtiyaz olaylarndan etkilenmeden
bulabilmesini salamak. Benim yazlarmda belki grmsndr, mevcut bugnk
nesil arasnda, gelir eitsizliklerini trpanlamaktan ok daha nemlisi, frsat
eitliini salamak. Adam okumam, cahil kalm, retken deil. Olan olmu, tabii
bu durumu da dzeltmeye almamz lazm, ama birinci nceliimiz o adamn
ocuunu en zengin adamn ocuunun sahip olduu, frsat bir defa verelim.
ktisat Dergisi- sterseniz biraz da aktel politika iindeki, zellikle SHPle ilgili
dneminize gelelim. Gerek sizin ve Seyfettin Beyin gerekse dris hocann SHP
iindeki siyasi varlnz ilgi ekici oldu. Bana yle geliyor ki, 70lerin A.S.Akat
bugnn SHPsini bir tr garnizon partisi olarak nitelendirebilirdi. Bir yandan da,
son kitabnzdaki tezlerin partide hangi anlaya karlk dt, kokeriden bulunduumu dnyorum.
retmene son derece heterojen bir yaps olan bir partide ne tr tepkiler aldnz
da diyelim, delege seimlerinde nispi temsil nerisi gibi-, merak ediyorum.
A.Camus, Hakl olduklarndan emin olmayanlarn bir partisi var m? Ben o partiye
yeyim derken E.Bellahda Ben tek kiilik bir partiyim, dolaysyla istifam sz
konusu olamaz demekte. Sakn siz de bylesine kemiklemi bir yapnn tek
kiilik partisi olma aday olmayasnz?
A.S.Akat- imdi istersen evvela drisle olan SHPliliimizden balayalm. drisden
neler rendim diye dnyorum da aslnda SHP yesi olmam, drisin rencisi
iin normal. SHP yesi olmam, drisin rencisi iin normal. dris CHP
geleneinden gelen Abdlhamite ilerici, CHP geleneine gerici diyen adamd,
ama CHP iinde hep aktif politika yapt. SHPde, Sodepin ilk kuruluunda da
hemen, beraberdik. imdi ilk bakta burada bir amaz var gibi duruyor. Ama
drisgil ve Akatgil dnyada yok. O da uradan kaynaklanyor. Biz kendi cenahmz
eletirebiliriz ama cenah da snf gibidir, iinde doarsn. imdi ben gidip Refah
partisinde olamam. Ben gidip DYPde de olamam. Benim cenahm deildir oras.
Benim cenahm br taraftr, orada eletirebilirim. Adan Zye her eylerini
eletirebilirim. Ama gene de kkenlerim itibariyle sosyolojik olarak, kltrel olarak,
o cenahn bir parasymdr. Dolaysyla bir etkiliim olacaksa o cenah iinde
olacaktr. imdi dikkat edersen benim 83de Alternatif Byme Stratejisine
yazdm nsz bizim cenah eletirir ama bizim cenah diye bahseder. Dolaysyla
SHPde olmam byle deerlendirmek lazm. dris hocann da durumu benim
g2ibi. dris hoca hibir zaman APli olmay aklndan geirmemitir. Bizi
eletiriyoruz belki fakat o taraftayz. Bizim insanlarmz orada, sevelim ya da
A.S.Akat Akntya Kar
sevmeyelim. Bizim mirasmz o. Memnun deiliz, o zaman da deitirelim,
diyoruz. Gelelim sorunun ikinci blmne. SHPdeyken dorusu beni
yadrgayanlar oldu. Buna eminim ki Toktam da dahil olmak zere Oktay Akbal,
vs. Ne ii var bu adamn? dediler. Biz de Var bizim iimiz nk bizim
savunduumuz fikirler var. Bizim savunduumuz fikirler, sizin savunduunuz
fikirlerden daha tutarl. Siz bir ey olduunuzu iddia ederken, sosyal demokrat
merkez sol, bunun bir tutarlnn olmas lazm. Ben bu eletirileri dardan
partinin, hareketin dndan bir insan olarak yapsaydm, etkinlii daha az olurdu.
inden yaptm iin etkinliinin daha fazla olduunu dnyorum. Nispi temsili,
belli bir rgt modelini, vs. savunduumda aydan gelmi insan muamelesi
gryordum. Ama zamanla bu modeller parti iinde ve solda yaygn tartlr hale
geldi. Yani bunlar yava birikiyor. yle pat diye olmuyor. Yaam da u mmkn
deil; Bir ideal olacak ve ona uyan yle bir parti olacak ki biz de oraya gidelim.
Ama byle bir ey olmuyor. Bir ideal olacak ve ona uyan yle bir parti olacak ki biz
de oraya gidelim. Ama byle bir ey olmuyor. Bir idealin varsa, mevcut bir partiyi
alp o ideale gtrmeye alacaksn. Bu sosyalizm iin de byle. Bir devrim yapp
ertesi gn ideal toplum kurulmuyor. te grdk yetmi sene sonra ne olduunu.
Yava yava, yanllarn iinde dorular dzelte dzelte, dorular savunarak,
daha yaygn katlm salayarak, daha ok insann tartmasn salayarak iler
gidiyor. O bakmdan Trkiyede sosyal demokrat ya da demokratik sosyalist
diyebileceimiz alanda daha net eyleri dnp savunmalarna katkda
ktisat Dergisi- SHPdeki kemalistlerin tutarszl pek ok ama ben tek bir rnekle
yetinmek istiyorum. O da T..-ANAP ilikisi stne, Cumhurbakan sfat ile
ANAPa mdahalesi bu kesimin byk tepkisini ekiyor. Halbuki Mustafa Kemal-
CHP ilikisine, ok partili dneme gei abalarndaki dneme baktmzda,
kemalist gelenein bu tr ilikilere dayal olduunu, dolaysyla T..nn bir
bakma bu gelenein srdrcs olduunu syleyemez miyiz? Bu erevede
kemalist gelenek bu amazlarn aabilir mi?
A.S.Akat- Kemalist gelenekte, cumhurbakan partinin badr zaten. Kemalistler
bu amaza sk sk dyorlar. Olay udur; Kemalistlerin karsnda tutarl bir
platform zor olutu. Bunda dris Hocann erken lmnn de belki etkisi var.
eitli tarihi nedenlerle bir tutarl sosyal demokrat platform zor olutu. Ama tarihin
hz deiti. Benim gibi insanlar da ortaya kt ve sonunda tanma uyan, evrensel
ilkelerle tutarl bir sosyal demokrasi ortaya kt. Biz sosyal demokratz ama
icabnda darbe destelerizle olmayaca grld. Sosyal demokratlar, Baz
darbeler iyidir demezler. Diktatrlk dneminde gelen bir darbe olsa neyse ama,
seimle gelen iktidar gtren btn darbeler ktdr. Bunlar ald artk
Trkiyede. Trkiyede artk ka kii baz darbeler iyidir diyor. Tarih zaten bunlar
at.
ktisat Dergisi- Sivil toplumdevlet kartl iinde yaptnz toplumsal analizlerin
ne denli aklayc olduuyla ilgili bir soru sormak istiyorum. Vurguyu sivil
toplumdan yana yaptnz zaman, devleti kuatmas dnlen sivil toplumun
71 A.S.Akat Akntya Kar 72
bizzat kendisi, bireyin kendisini de kuanr bir hale gelemez mi? stelik bir yandan
da, bireylerin devletle olan ilikileri de simetrik deilken?
A.S.Akat- yledir zaten. Deerlendirmene kesin katlyorum. Sivil toplumun
kendisi bir kurtulu deildir. Bizim gibi dou diyelim, az gelimi diyelim ya da
liberalizmin yasakland toplum diyelim, orada yle bir ikilem var. Devletin sivil
topluma hakim olduu bir yapda sivil toplumu savunuyorsun, sivil toplumun belli
bir glenme anna geldikten sonra, yani eski devlet yerine sivil toplumun kuatt
devleti kurduktan sonra, sivil toplumun bir anlamda devlet tarafndan
denetlenmesine talep etmek zorundasn. Liberal ise orada duruyor. imdi ben
ABDde olsam, orada devlet mdahalesini savunacam. Ekonomiye devlet
mdahalesini savunacam mesala. Niye? nk devleti gerilettiiniz zaman, sivil
toplumun iindeki iktidar ilikileri ne kyor. Bir sonraki aamada yani sivil toplum
kurulduktan ve devlete hakim olunduktan sonra ikinci aamada ise sivil toplum
iinde kacak hakimiyet ilikilerinin trpanlanmas gerekiyor. Onun iin nce
ceberrut devletten kurtulmamz, sivil toplumun var olmas lazm.
ktisat Dergisi- Peki, Trkiyede, diyelim burjuvai, ne lde bylesi bir yapnn
aktr olmaya ve tarihsel bir ulamaya yatkn Sadece iktisadi potansiyel olarak de
deil, niyet olarak da. Gazeteciler Halit Narine SSK borlarn hatrlattklarnda,
....... aa, Kasmpaa diyebilecek bir zerafete sahip. Ne lde toplumsal
kesimlerin tutumlar sylediklerinize denk dyor?
A.S.Akat- Bileik kaplar teorisi diye bir ey var. Bir toplumun farkl kesimleri iinde,
birbirinden izole edilirmiesine, baka bir toplumda yaamasna, var
olabilecek bir kesim yok. Herkes aa be yukar ayn matrisin insanlar
oluyor. Trk devleti, tarihsel anlamda snflarn olumasna izin vermemeye
alm. Bunun da tesinde baarl da olmu. Snflar olutuklarnda da ayr yaparlar. Niye komnist olunur? Zincirlerinden baka kaybedecek hibir eyleri
sorunlar kacaktr. Doru ama bu, gelimenin de n kouludur. Sfr noktasdr, o
olmadan hibir ey olmaz.
ktisat Dergisi- Yani hala pseudo-burjuvazi (burjuvazi benzeri)mi var Trkiyede?
A.S.Akat- Trkiyede burjuvazi de var. Burjuvazi iindeki ciddi blnmeler de var.
Halen 1923 depremi erevesinde olumu kamplamalar da var Trkiyede. Yani
fevkalade zengin bir adam, gerek anlamda bir burjuva, siyasi davranlarnda
pekala irrasyonel davranarak halk partili ya da refah partili olabiliyor. Bunun
ekonomik rasyoneli olduunu sylemek ok zor. Niye? nk bu partiler snf
partileri deil. Zaman iinde byk kavgalarla beraber ABDde olduu gibi
ekillenmemiler.e Cumhuriyetiler burjuvazinin partisidir, vs. Tarihi olaylarn
nemi, mesela ABDde ok ilgin bir olay var. Museviler demokrattr. nk ilk
geldikleri dnemde karlarnda establishment olarak cumhuriyetiler var. Adam
ABDnin en zenginlerinden olmu, hala demokrat partiyi destekliyor. Snf
bilincinden siyasal davrana giden yol, ancak uzun dnemde anlaml. Ksa
dnemde btn kendi birikimlerimizle beraber oluruz. Ben hasbelkader, ihayatna
A.S.Akat Akntya Kar
niversiteden geince ok zengin olduumda, vaz m geecektim, sosyal
demokrat olmaktan? Mmkn deil. Erdal Bey ok fakir bir adam m?
zellikle Trk burjuvazisinin yeni gelen nesilleri, ok daha net bir biimde liberal
projeye yan ve taraf kmaktalar. Yeni gelen nesilde bir sistematik grebiliyoruz.
Burjuvazinin ikinci ve nc nesli, kendisini batnn oturmu burjuvalar gibi,
grmeye balad ve ideolojik haritasnn, matrisinin de benzer bir ekilde
olutuunu gryoruz.
ktisat Dergisi- Son kitabnzda beni artan bir iki yer hakkndaki kanaatinizi de
renmek istiyorum. Bunlardan biri u; Demek ki demokratik sosyalist olan insan,
inanc olan insandr. nanlar uruna mcadele eden insan deil. Bu ok nemli.
Marxizmin materyalizminden bizi ayrt ediyor. (s.209) Birikimdeki metinlerinde
maddeci toplum bilimi gibi bir perspektiften konular ele aldn syleyen biri
olarak, bu materyazilm tarifiniz beni artt. Byle bir tarifi herhalde Altemur Kl
yapar.
A.S.Akat- Bu belki bir Freudgil atlama. Tam ne demek istediimi biliyorum aslnda.
Bunu Murat da ok yazd. ML teoride iiler kriz olunca ayaklanrlar. Byk lde
herkes karlaryla politika yapar. Tm Marxist siyaset teorisi snflarn salt iktisadi
karlaryla siyaset yapt varsaym zerine dayanr.
ktisat Dergisi- mtiyazlar hilafna sosyalist olmalar nedeniyle, belki entellekteller
dnda. Zaten Marxdaki toplumsal varln bilinci belirledii tezi daha sonra hep
snflarn bilinci belirledii eklinde okundu nedense.
A.S.Akat- Entellekteller iinde de hainler vardr ve doru yolu bulanlar vardr. Her
neyse bu sz kt sylenmi. Ama Marxist bakta insanlar karlaryla siyaset
olmayanlar komnist olur.
ktisat Dergisi- Dier pasaj da u; Demokratik sosyalistler ilkeleri ile hareket
ederler, devlet mantyla deil. Devletin mant bakadr. Vietnamda
grdmz gibi, katliam yapp bunu reddetmektir. kence yapp reddetmektir.
Bomba atp inkar etmektir.e Sosyal demokrasinin mant bu deildir. (s.209)
Yazlarnda srekli olarak reel sosyal demokrasiye de baktmzda, diyelim
Mitterandn at bombalamasndan, Avustralyada Greenpeace gemisini
devletinin ajanlar marifetiyle batrmasna dein olduka olumsuz bir sicili var.
A.S.Akat- Dorudur. Onlar da her frsatta eletiririm. Muhalif domu insanlar
olarak, idealizmini koruyan bir insan olarak kanlmaz olarak kendi tarafmn da
yapt btn yanllar da eletirmek zorundaym. Sabka oktur.
ktisat Dergisi- Sosyal demokrasinin tm milliyetilik eilimlerini kknden
reddettii, milliyetilie kar enternasyonalizmi savunduu, Sosyal demokrat
hareketin tarihinde, 19. ve 20.yy.n btn milliyetilik hareketlerine kar durma,
73 A.S.Akat Akntya Kar 74
onlarla mcadele etmesinin var olduu, (s.25) gibi vasflar, I ve II.Dnya ktisat Dergisi- Son soru; ktisatlar Haftasnda niversiteye dnmesi iin Sencer
Savalarnda gremediimiz aikar deil mi? Hocaya rencilerinden youn bir talep geldi. Ama kendisi ne yazk ki artk
anlaml bulmuyor byle bir dn. Siz on yln ardndan yeniden niversiteye
A.S.Akat- Dorudur. Ama genel eilim olarak baktmzda sosyal demokrasinin bavurdunuz, ve ne tr insan manzaralaryla karlatnz?
genelde milliyeti pozisyonlara tkanp kalmadn sylemek zorundayz. Bunu
sen de kabul edeceksin herhalde? Genel izgileri itibariyle sosyal demokratlaryla, A.S.Akat- Ben niversiteye bavurdum ama niversite beni ieriye almamakta
Fransz sosyalistlerine milliyetidir diyemeyiz. Bu demek deildir ki milliyetilere kararl. stanbul niversitesiyle bir seneyi geti, mahkemeliyiz. Mahkeme
benzer davranlarda hi bulunmamlardr. inanyorum, yaknda sonulanacak. Kanuni haklarma ramen, niversite beni
almak istemiyor. Biraz hayret verici buluyorum, tabii.
ktisat Dergisi- Kitabnzn sonuna doru hedef olarak Trkiyenin nc
dnyadan birinci dnyaya geiine katkda bulunmay(s.247) koyuyorsunuz. Bu ktisat Dergisi- Nasl bir gerekeden yola kyorlar?
durumda bizim muhtemel periferimiz nereler olacak?
A.S.Akat- Benim profesrlm, Kenan Evrenin imzalamam olmasnn
A.S.Akat- imdi, birinci dnyann artk periferiye ihtiyac kalmad. Kk yaratt, hukuki dedikleri -belki hukuk d- bir olay, ahlaken de, hukuken de
verimlilikle alan insanlardan hi kimseye bir yarar olmuyor. Yksek verimlilik hibir tutar taraf olmayan bir durumu bahane ederek, bundan yararlanarak beni
nemli. niversiteye almamaya alyorlar ama baarl olamayacaklar. Dneceim
niversiteye. Hibir umutlar yok. Ufukcuum, teekkr ederim.
ktisat Dergisi- Burada sektrel tercihler de nem tayor galiba.
ktisat Dergisi- Ben de ktisat Dergisi adna, bylesine keyifli bir sohbet imkan iin
A.S.Akat- Gney ya da kuzey bir taraftan ya da br taraftan ticaretini durdurma teekkr eder, 12 Eyll hukuku ve takipilerine kar mcadelenizde baarlar
karar aldnda, bundan kimin en zararl kacan hepimiz iyi biliyoruz. Birinci dilerim.
dnyann ticaretinin % 5ini geri kalan dnyayla yaptn, nfusun ok olduunu,
Batnn bunlardan ald hemen her eyin aa yukar ikame mallarn
retebilecek durumda olmalar. Yani 18. ve 19. yy.dan ok daha baka bir
noktaya geldi olay. 18.yyda kle ticareti ngilterede sermaye birikimi asndan
hayati. Keza hammadelerle ilgili ticaret 19.yy.da ok nemli. Belki 20.yy.n ilk
yarsnda da ok nemli. Ama geldiimiz 2000 ylnda, iki dnya arasna bir demir
perde ektiimiz takdirde birinci dnya ok zararl kalr diyemiyoruz. Bir lkede
senin vatandan sataca mal yoksa, senin mallarn alaca paras da yoktur.
Ticaret olanan yatrm yapma imkann yok. Trkiye asndan, bata
konutuumuz, dou-bat kimlii ile de ilgili, kendisini demokratl ile tanmlad
anda, mslmanl ile Trkl ile deil de, uluslararas dzeyde mtteffik
ararken kendini, demokrasiyle tanmlayarak dnyaya bakmaya balad anda,
birinci dnyaya gemitir. Baka lkelerle kuraca ilikinin temelinde ayn rejime
sahip olmak, ayn medeniyetin paras olmak temel zelliktir, tanmlayc
unsurdur. Onu yapamadn zaman nereye gidersin? Mslman dnyaya,
Humeynisi, vs. ile ya da Trk olmakla, Azerbeycana, vs. Ne zaman ki demokras
idnyasna yneliyorsun, dinin rkn, dilin, bunlar nemsiz artk. Paylatn
medeniyet nemli. Ayn tarafta olmak nemli. Kime kar? Zorbaya, diktatrle
kar ayn taraftarsn. Diktatr Trk olabilir, mslman olabilir. Ne olursa olsun.
Trkiye daha o noktaya gelemedi. Trkiye bunu bitirip st tercih yapabildii anda
dou-bat kimlik sorunu da bitecek Trkiyenin. Mslman olmaktan kaynaklanan
bat karsnda aalk kompleksinin de ya da imparatorluumuzu elimizden
aldlar davranlarnn da bitmesi bence gerekli.

A.S.Akat Akntya Kar 75 A.S.Akat Akntya Kar 76


KRT SORUNU MLAKATI
(M.Sever: Aydnlarmz Ne Dnyor, Cem Yay. 1992)
Sayn Akat, Krt sorununa nasl bakyorsunuz? Sizce Krt sorunu nasl bir sorun?
Soruna bakm yeni yaynladm "Sosyal Demokrasi Gndemi" adl
kitabmda ksaca zetledim. Bence, Krt sorunu, Trkiye Cumhuriyeti'nin
kuruluundan bu yana kanayan ok nemli bir yarasdr. 1920'lerde, yeni rejime
kar Krtlerin aktif rol ald ayaklanmalar, tek parti diktatrlnn kuruluunda
ve baskc ynde evriminde kmsenmeyecek bir bahane oluturdu. 1945
sonrasnda, bir trl istikrar kazanamayan demokrasi deneyimleri iinde, ne yazk
ki soruna gereki zmler retilmesi tutucu, baskc gler tarafndan
engellendi.
Zamanla, Trkiye'nin ekonomik bymesinin ve siyasal toplumsal
gelimesinin getirdii dinamikler, sorunu bsbtn karmak hale getirdi. O kadar
ki, Trkiye'nin ademimerkezilemesi ve demokratiklemesi ynnde getirebilecek
her neriye, bu gler kkten kar ktlar ve neri sahibini susturdular. Nihayet,
1980'li yllarn ortasnda Trkiye, kendisini ilan edilmemi bir i savan gbeinde
buldu. stelik, tamamen hazrlkszd, deil bir zm retmek, sorunu daha
kamuoyunda tartmaya bile balamamt.
Trk siyasi snf iin, sorunun kkeninde Krtlerin varl yatar. Eer onlar
olmasalard, ya da ciddi bir sorun olmayacak kadar kk bir aznlk olsalard
byle bir sorun da olmayacakt. Trkiye'deki iktidar odaklarnn adeta tm, olay
maalesef bu ekilde grmtr. Byk ounluu, bugn de byle grmekte
devam ediyor.
Kurtulu sava sras ve Cumhuriyetin kuruluunun hemen ardndan gelen
ksa dnem hari tutulursa, resmi ideolojide Krt szc bile szlklerin dnda
kald. CHP'nin milliyetilik oku dorultusunda gelitirilen "Da Trk" ve "Da
Trkesi" gibi Atatrk bilimsel teoriler Krtlerin Krt olmadklarn kantlad.
Yanllkla Krteyi kullananlar hapislerde rtld. Buna asimilasyon politikas
dendi. Halbuki, yakn tarih en totaliter diktatrlklerde bile asimilisyon politikasnn
baarl olmadn gstermitir.
Trkiye'de Krtlerin varl herkesin bildii bir gerektir. Trkiye Cumhuriyeti
vatandalarnn bir blmn ana dili Trke deildir, anadili Krtedir. Ve,
toplam 25 milyona yaklaan bu insanlar drt-be lkede yayor. Benim
yaklammn z : Biz bu insanlar Trk yapamayz eklinde zetlenebilir. Yani
asimilasyon politikas mmkn deildir. Byle byk bir insan ktlesinin, stelik de
corafi olarak belli blgelerde younlam bir insan ktlesinin, biz gzlerimizi
kapar, basky yaparsak asimile olacaklarn dnmek yanltr.
Bu asimilasyoncu grn eitli varyantlar var. Birincisi: "bunlara yeteri
kadar bask yapar, okul gtrrsek ve Trke retirsek, Trk olurlar" eklinde.
kincisi: "Ekonomik sorundur, kalknrlarsa Trk olurlar" eklindedir. nsann
A.S.Akat Akntya Kar
anadilinin ne zenginlikle ne de okulla ilgisi yoktur. Sonu olarak her eit
asimilasyoncu varyant reddediyorum. nk zm retemiyor. zm
retememenin tesinde, sorunun bar ve demokrasi iinde zlme ansn da
azalttklarn dnyorum. Bu insanlarn varln kabul ediyorsak -ki etmek
zorundayz nk bu objektif bir gerek- bu sorunu nasl zeceimizi de
tartmalyz. zm nerileri tartlarak kamuoyu oluturulmal. Baz krtler
kalkp "biz Trkiye'den ayrlmalyz" diyebilmeli, baz Trkler de "bunlar
Trkiye'den gitmeli" diyebilmelidir. Krtlerin Trkiye'den gitmek istedii
varsaylyor, br taraftan da Trklerin, Krtlerin gitmesini istemedii varsaylyor.
Bu iki varsaym da yanl olabilir. Yani ben bu sorunun tartlmas ve demokrasi,
bar iersinde zm bulunmas gerektiini dnyorum.
Sorunun en geni yelpazede tartlmasndan yanasnz. Peki, sizin kafanzdaki
en makul zm ne, byle bir zm dnceniz var m?
Ancak kamuoyunun katlm ile oluan zmler kalc olur, lkeye istikrar
getirir. Toplumun sorunlarna iaret edenleri vatan hainlii ile sulayan, toplumun
kendi gereklerini renip onlara zm retmesini engellemeye alan kesimler,
aslnda bilerek ya da bilmeyerek sorunlar zmlenemez hale getirmekte;
bylece bar ve zgrlk iinde hallolabilecek sorunlar patlamalara ve iddete
itmektedirler.
lk hedef, temel hak ve zgrlkleri Krt sorununu kapsar hale getirmektir.
Eer, Trkiye'de demokrasi olacaksa, o zaman, Krtlere zerklii yani federatif bir
devleti, hatta bamszl yani Trkiye'den ayrlan bir Krt devletini savunan
siyasi partiler de olabilir. Bunun baka yolu yoktur.
Ben Krtlerin ayr bir devlet kurmalarn onlar asndan hata olduunu
dnyorum. Birtakm ilave sorunlar yaratacak. En azndan stanbul ve
Ankara'daki Krtler ne olacak? Ayrca artk milli devlet a gemektedir.
nmzdeki yzyla damgasn vuracak olan siyasi proje, rk, din, dil cinsinden
benzer olmayan insanlarn ayn siyasi yap iinde, demokrasiyle birlikte yaama
aray olacaktr. Bir tarafta ok byk nitelere giderken dier tarafta ok kk
nitelere gideceiz. Yani Trkiye bir yandan federal bir yapnn iinde yok olurken,
dier taraftan Trkiye'nin iinde ok sayda dil, din, rk vb. baznda siyasi
otonomiler oluturulur diyorum. Bu benim yaklamm ve zmlerden bir tanesi.
Dikkatinizi ekerim, ben federal diyorum, federatif demiyorum. Yani ynetimsel
ademimerkeziyetilikten yanaym, siyasi ademimerkeziyetilikten yana deilim.
Ekonomik dzenlemerin halledemeyeceini sylediniz. GAP'n bir etkisi olmaz
m?
Bence bir etkisi olmayacak. Krt sorununun en byk amaz, Trkiye'nin
bu konudaki totaliter suskunluudur. imdi siz veya ben Almanya'ya gitsek ve
milyoner olsak, Alman m olacaz? Yani milletlerin ve insanlarn gelirleri artnca
kendi dillerini terk edeceklerini dnmek ok yanl.
Resmi ideolojide, Krt sorununun resmi adlarndan biri Dou Anadolu ya da
ksaca "Dou Sorunu"dur. Bylece, lkenin Bat ve Dou blgeleri arasndaki
77 A.S.Akat Akntya Kar 78
iktisadi gelimilik farklarna atf yaplr ve olayn aslnda bir iktisadi gelime
sorunu olduu ima edilir. Yeni, sorun etnik bir sorun olmaktan kar. ktisadi bir
soruna dnr. zmler de ona gre olacaktr. rnein: Krtlere zgrlkten ve d dinamikler neler?
bahsetmek abestir. nemli olan bu blgede devlet yatrmlarn arttrp ekonomik
gelimeyi salamaktr. nk, bu olunca zaten Krtler Trkleeceklerdir. Krt
olayn blgesel azgelimilik faktrne indirgemek, asimilasyoncu grn daha
ince slupla yeniden pazarlanmasdr.
Siz niter devlet iindeki bir zme karsnz. Biz niter devlet nerdeyse Tanr
kelam olarak alnyor. niter devletin srr ne. niter devletle asimilasyon
politikas arasnda nasl bir iliki var?
Arzulanan asimilasyon politikasnn resmi ideolojideki klf, niter devlet
kavramdr. Yakn bir gemie kadar SHP st ynetimi de parti tabannn Krt
sorununa duyarlln bastrmak iin niter devlet kavramna sanmaktayd.
Nedir bu niter devlet? Tek devlet, teki devlettir. Ksaca, siyasi otoritenin
blnmedii merkeziyeti devlet anlamna geliyor; kart siyasi otoritenin yerel
idareler tarafndan paylald ademimerkeziyeti devlet oluyor. niter devlet
taraftarlar, ademimerkeziyet taleplerini federal sisteme gei olarak gryorlr ve
Blent Ecevit'in yapt gibi ayrlklarn ilk adm olmakla suluyorlar.
niter devletin amac, toplumla var olan eitlilii devlet fc ile yok etmek
ve devlet eli ile homojen bir "milli kltr" kurmaktr. CHP'nin milliyetilik oku, niter
devlet anlaynn ne kadar kola rklk eilimlerine teslim olabileceini
gstermektedir. niter devlet kavram da, milliyetilik oku da, "milli" hedefin
gerekletirilmesi arac olarak, tm iktidarn merkezde younlamasn gryor.
Eitimden trafie kltrden yollara, ehircilikten sala, aslnda yerel ynetimlere
ait olmas gereken btn fonksiyonlar merkez stleniyor. Bylece, toplumdaki
etnik, kltrel, dini, corafi, vs. eitliliklerin kendilerini ifade etmelerine yani
varlklarn srdrmelerine izin verilmedii zannediliyor. Trkiye Cumhuriyeti yle
bir devlet ki, niter dendiinde sadece Krtler kastedilmiyor. Futbol
federasyonunun bir Genel Mdrle dntrld, Tevhid-i Tedrisat
Kanunu'nun olduu bir devlette Krtlere zerklik verilmesini dnebiliyor
musunuz? Asimilasyon politikas sivil topluma yaama hakk vermeyen
merkeziyeti devletin bir boyutu.
Trk ve krt halk gemileri ok eskiye giden iki halk. Kurtulu Savanda da
Krtler ciddi destek veriyorlar. Cumhuriyetin ilanndan ksa bir sre sonra Krtlere
yaklam deiiyor. Askeri tedbirler, bask ne kyor. Bu deiikliin nedenleri
neler olabilir?
Ben o kadar iyi bir tarihi deilim. Ama unu biliyorum: Krt isyanlarn
Cumhuriyet Halk Frkas demokrasi havasn bomak iin kullanmtr. Ama zaten
bir bahane bulacaklard. nk hedef olarak totaliter bir yap dnyorlard.
A.S.Akat Akntya Kar
Resmi ideoloji ile somut gereklik arasndaki mesafe kapanmaya balad. 70 yllk
Krtleri yok sayan resmi politikada sarsntlar ortaya kt. Sizce bu deiimdeki i
Resmi ideoloji sadece Krt sorununda sarslmad. Her tarafta sarslyor.
Altok tartlyor, devletilik tartlyor. Resmi ideoloji k halinde. Krt olay da
bu srete ortaya kt. Toplum gelitike, resmi ideolojinin sama sapanl da
ortaya kyor. Krfez Sava, ardndan gelen olaylar, sonra Sovyet darbesi, Trk
resmi ideolojisinin ve onun savunucularnn kabul etmesi ok zor olan bir
gelimeye iaret ediyor. 20 yzyln nemli bir blmne damgasn vuran nemli
bir ilke var: "lkelerin i ilerine karmama ilkesi". Bu, uluslararas oyunun
kurallarnn yazl bir ilkesiydi. imdi bu kural bitti. Resmi ideolojinin zafiyet noktas
buras. nk imdiye kadar hep "i iimizdir" diyorlard. Belki Krt sorununda bir
yumuamay gndeme getirenler bunu hissetmi olabilirler ve tedbir almaya
alyor olabilirler.
dinamiklerin etkisi yok mu? Oradaki ykselen mcadelenin rol...
Onu bilmiyorum. Trkiye, 50 yl devekuu gibi kafasn kuma soktuktan
sonra, birden kendini ilan edilmemi bir i savan iinde buldu. Ve hazrlkszdr,
konuyu tartmamtr, zm tartmamtr. PKK'nn balatt i sava
deneyiminin halk desteine sahip olmaya balamas byle bir almda etkili
olmu olabilir. Ama zaten bu durum da devletin homojen bir karar olarak
durmuyor. Hatta, zal'n devlete kar ald bir karar gibi gzkyor. Nitekim,
devletimizin kaytsz artsz savunucularndan Blent Ecevit, zal' askere,
memleketi blyor diye ikayet etti.
Tabularn yklmasndan ve bir yumuamadan sz ediyoruz, ama yine de askeri
tedbirler artarak sryor. Son Irak operasyonu, kontrgerilla eylemleri vs. Bu
elikiyi nasl aklayabiliriz?
Bana olaan gibi geliyor. nk tek bir eilim yok. Sorunu barl yoldan
zme aralarna sahip olmadnz srecce istedii kadar yumuama olsun.
zm nerilerin gelmesi, tartlmas, deerlendirilmesi filan lazm. Bunlar zaman
alyor. Bu durumda, askeri tedbirlere armamak lazm. Ben sorunun askeri
zmnn olmad dncesindeyim. Trk ordusunun malup olmasyla veya
galip gelmesiyle sonulanacak bir askeri zm gremiyorum. Trkiye, Krt
sorununda, ABD'nin Vietnam'dan ekilme ansna da sahip deil. Aslnda iki taraf
da, askeri yntemin zm olmadn biliyor. Ama bir taraf askeri yntemden
baka seenei olmad iin askeri yntemlere gitmek sorunda. O gidince dieri
de gitmek zorunda.
HEP'in seimlere sokulmamas mcadelenin legal yollarnn tkanmas ynnde
bir aba olarak deerlendiriliyor. Ne dersiniz?
79 A.S.Akat Akntya Kar 80
 Ben ANAP'n byle eylerden ziyade seim aritmetii ile davrandn
sanmyorum. Oylarn bir ksm ANAP'a geer diye dndler herhalde. Hazrlanan Krt Dozyas sizce yeterli mi?

Bat ve ABD sizce Krt sorunundda neyin peinde? SHP'nin hazrlad dier dosyalar kadar yeterli sanyorum.

Ben komplo teorilerinden pek anlamam. Ama eer nmzdeki dnemde Krt sorunu karsnda Trkiyeli aydnlar yeterli tavr alabildi mi? zerlerine den
nasl bir dnya istiyor diye dnrsek, unu byleyebiliriz: ABD yerel sava grevi yerine getirebildiler mi?
istemiyor, istikrar istiyor. Byk olay, Sovyetler Birlii tehdidini bitirdi.imdi ortaya
bir sr snr sorunu kyor. Bunlar denetim altna almak, istikrar arttrc ekilde, Hayr. Mesela basn aldnzda mthi bir ifte standartla karlarsnz.
buralarda olaylar kmasn istiyor. Bulgaristan'da Trklere yaplan basklar karsnda ayaa kalkanlar, burada, kendi
vatandalarnn bir ksmna kendi diliyle konuma hakk verilmediinde ses
Ankara ile Irak Krtleri arasndaki diyalou nasl deerlendiriyorsunuz? karmyorlar. Krtenin bir dil olarak yasaklanmas ve kamuoyunun bu temel hak
ihlaline kaytsz kalarak gerekli tepkiyi gstermemesi, Trk demokrasisinin temel
Son derece olumlu deerlendiriyorum. zaaflarndan biri olan totaliter dnce kalplarnn hala ne kadar gl olduuna
yeterli kant saylabilir.
Peki PKK ile de diyaloa girilebilir mi, girilmeli mi?
Bu noktada Kemalizmin etkisi var m ?
Tabii ki girilmeli, neden girilmesin. Yani zm retmek yolunda adm
attktan sonra mecbursunuz. nk bar iinde gerekkletireceiniz zmn Kemalizmin etkisi deil, burada Kemalizmin kendisi sz konusu. Kemalizmin
unsurlarndan birisi PKK'dr. Tabii ki oturtup pazarlk yapacaksnz. znde bu milliyetilik vardr. Bahanesi de devletten "korkuyorlarm". Buna
inanmyorum. Sovyetler Birliinde adamlar korkmad, darbeye kar sokaa
Barzani, Talabini ve PKK hareketlerini nasl deerlendiriyorsunuz? ktlar. Biz hangi darbede sokaa ktk. Trk aydn sadece ve sadece darbe
yaplmas iin sokaa kmtr.
PKK'y biraz Kzl Kmer'e benzetme eilimi tayordum, ama o da
deimeye balad. PKK, bana 90'lar ncesi bir dnyann devam gibi geliyor.
1950'lerde 60'larda bunlar yapabilseydiler ok anlaml olabilirdi. 90'l yllarda
insanlar genellikle mzakereler yoluyla zm aramal.
Talabani ve Barzani'nin daha geni bir manevra alan var gibi. PKK hem
komnist, hem de ulusal kurtuluu, yani iki tane yk tayor srtnda. Talabani'nin
komnizm diye bir derdi yok. Sadece Krtlere hak istiyor. Orada byle asimetrik
bir durum var. zerinde ok dnmedim. Ayrca Trk aydnlarnn ii gc
brakp Krt sorununu dnmeleri de bana gereksiz gibi geliyor. Evet nemli bir
sorundur, tartlmaldr. Ama benim Trkiye ile ilgili ok daha nemli sorunlarm
da var.

SHP'nin bu konudaki tavrn nasl buluyorsunuz. Krt milletvekillerinin ihracndan

Krt Dosyas'na geldiler...

artlar deiiyor. Resmi ideolojinin, niter devletin en nemli yanda olanlar

"Biz Krt Deiliz" diyebilmek iin byk hakszlk pahasna krt milletvekillerini
ihra edenler, partilerinin Gneydou'da bittiini grnce hayretler iinde kaldlar.
Sonra Turgut zal "Krte serbesttir" diyerek altlarn boaltt. Ne gryorsunuz
derseniz, bir acemilikler ve basiretsizlikler kmesi olarak gryorum. Resmi
ideolojinin en byk destekileri orada bulunuyor. Tabii sosyal demokratlarn
olaya bak faklyd. rnein, yl nce Ercan Karaka, Baykal tarafndan
krtlere destek oluyor diye grevden alnmt.

A.S.Akat Akntya Kar 81 A.S.Akat Akntya Kar 82


TRKYE LAK DELDR
(Yeni Zemin Dergisi, Haziran 1993)
Yeni dnya dzeni sizce neyi ifade ediyor? SSCB ve periferisinin tarih
sahnesinden ekilmesinden sonra nasl bir dnya dzeninin olumaya
baladna inanyorsunuz?
Medyann gelimesi ile birlikte, iinde yaadmz olaylara byk isimler
takma eilimi artt. Artk siyaseti ve d politikay da bir reklam filmi gibi yayoruz..
Yeni Dnya Dzeni bana ii bo bir imaj gibi geliyor. Nitekim bakalar da kalkp
yeni dnya dzensizlii diyebiliyorlar. Karar verelim: dzen mi var, dzensizlik mi?
Son iki yzyln dnya tarihini dikkatle inceleyince, derinden ileyen temel
eilimle karlayoruz. Birincisi, bilim ve teknoloji hzla geliiyor. kincisi, retim ve
verimlilik ok artyor. ncs, toplumu oluturan bireyler daha fazla zgrlk ve
eitlik talep ediyorlar. Bu ana eilim, tarihin uzun dnemli akn belirliyor.
Teknolojinin gelimesine, retimin artmasna, zgrln yaygnlamasna olanak
verecek ekilde rgtlenen toplumlar geliiyorlar ve dier rgtlenme biimlerini
tarihten tasfiye ediyorlar. ster zel mlkiyet ve piyasa mekanizmas ile
tanmlayalm, ister hukuk devleti ve demokrasi ile tanmlayalm, liberal dzen g
kazanyor ve yaygnlayor.
Bence, Sovyetler Birlii ve komnizm, bu evrim izgisinin bir paras.
Marksist dncenin ve sovyet devriminin kkeninde, liberal dzenin 19.uncu
yzylda ve 20.inci yzyl balarnda yaratt byk toplumsal eitsizliklere kar bilanosu ve bte aklar verdiini, daha da nemlisi bunlar nasl kapatacan
bir tepki vardr. nsanlar, kapitalizmden daha iyisi olabilir mi diye aradlar. lk
bakta, toplumdaki eitsizliklerin nedeni zel mlkiyet ve piyasa zannedildi. Tepki
olarak devlet mlkiyeti ve planlama getirildi. Ama 70 yllk bir deney, zgrlk
olmadan eitliin de olanaksz olduunu kantlyor. Bu deney yaanmal idi. Btn
insani maliyetine ramen, baka da are yoktu galiba... nsanolu sadece teorik
analizle renmiyor. lle fiilen denemesi, uygulamas gerekiyor. Teoride
mkemmel duranlar, uygulamada ok yetersiz hatta batan sona yanl
kabiliyor.
Sovyetler Birliinin zlmesi medyay hakl olarak ok ilgilendirdi. Ama, en
az onun kadar nemli, ama daha az spektakler baka olgular var. Avrupa'da milli
devlet kavramnn hzla erimesi bunlarn banda geliyor. Avrupa Topluluuna
iaret ediyorum. 12 lke -Trkiye de dahil baka adaylar da var- kendi zgr
iradeleri ile milli devletlerini ykp, ok-uluslu bir devlet yaps kurmaya alyorlar.
te yandan, ABD, Meksika ve Kanada Kuzey Amerika Serbest Ticaret Birliini
kuruyorlar. Kreselleme bizi G-7'ye gtryor. Gelimi lkeler iktisat
politikalarn daha iyi koordine etme zorunluluunu hissediyorlar.
Belki bir dzen yok, ama yeni kalplar beliriyor. Bir yanda, milli devleti
zorlayan teknolojik ve siyasi gelimeleri reten veya bunlara ayak uydurabilen
A.S.Akat Akntya Kar
toplumlar var. Bu toplumlarn giderek daha ok birbirlerine benzediklerini,
birbirlerini etkileyip birbirlerinden etkilendiklerini izliyoruz. Aralarndaki mal, hizmet,
sermaye, insan, fikir akmlar stne neredeyse tahdit koymuyorlar. Hukuken ayn
siyasi at altnda olmasalar bile, fiilen sanki yleymiler gibi yayorlar. Mterek
forumlar, kurumlar yaratyorlar.
Bunlara gelimi dnya diyebiliriz. Bat diyemiyorum. nk, Japonya bu
kulubn yesi. Baka Asya lkeleri, rnein Tayvan, Kore, Singapur kulp
yeliine hazrlk yapyorlar. Dev sorunlarna ramen, Hindistan ve in'in imdilik
bu ynde evrildiini izliyoruz. Daha da nemlisi, Dou Avrupa'nn ve eski Sovyet
Cumhuriyetlerinin tmyle bu kulub hedeflediklerini gryoruz. Ondan, "Bat"
kavram yetmiyor. "Liberal dnya" diyebilir miyiz? Ya da "demokrasi cephesi"?
Ekonomik olarak sadece prima inter pares, yani eitler arasnda birinci olan
ABD'nin, askeri dzeyde bu cephenin tartmasz lideri, hatta hakim gc
olduunu sylemek doru olur sanyorum. Askeri stnln, ABD'ye kendi
cenah iinde uluslararas sorunlarda bir tr hakemlik yada byk aabeylik
yapma olanan veriyor.
kinci Dnya Sava sonras, Avrupa'nn ve Uzak Dounun savunmasn
ABD stlenmiti. ki byk ekonomik g, Almanya ve Japonya, Sovyet tehdidine
kar tmyle ABD'nin askeri emsiyesine baml kaldlar. Sovyet tehdidi bugn
artk sz konusu deil. Gene de, bu iki lke, savunma ihtiyalar asndan ABD'ye
baml olmaya devam ediyorlar. ABD'nin kendi lkesi dndaki silah ve asker
varlnn ok byk blm bu iki lkede konulandrlm durumda.
Bana yle geliyor ki, Yeni Dnya Dzeni kavramn retenler, askeri gcn
21.inci yzyldaki nemini abartyorlar. Yani, bu kavram bir yerde hala "milli
devlet" sorunsal iinde kalyor. Mantk yle: dnyada milli devletler var;
bunlardan bir tanesi ok gl; dierlerini hakimiyeti altna alyor; demek ki
dzenin hakimi o... Halbuki ekonomiye baktmz anda, ABD'nin byk demeler
bilmediini gryoruz.
unu sylemeye alyorum: dzen kavramn hiyerari muadili olarak
kullananlar yanlyor. Karmak bir endeks kullandmz takdirde, demokrasi
cephesi iinde net bir hiyerari bulamayz. Yukarda da belirttiim gibi, eitler
arasnda birinciler var. Askeri dzeyde ABD birinci, ama ekonomide de Japonya
nde. Pazar bykl olarak ise AT tek pazar ne geti. Byme hznda gney
dou Asya ba ekiyor. Ortada bir hiyerari yok. Karlkl bamllklar ve g
dengeleri var.
Sovyetler Birlii sonrasnda, esas byk deiiklik, bir zamanlar nc
dnya diye adlandrlan azgelimi lkelerin konumunda oldu. Sovyetlerin k,
aslnda Kuzey-Gney elikisini bitirdi. Bu gerei kabul etmeliyiz. Bu lkeler, iki
rakip sistemin atmasnn kendileri iin yaratt manevra alann kaybettiler.
Souk savan temel talarndan biri olan "stratejik nem" kavram anlamszlat.
"Bizi desteklemezseniz kar tarafa geeriz" deme olana kalmad. Kar taraf
yok ki!
nc dnyann milliyeti (ou askeri) diktatrlklerinin alt aniden
boald. Otoriter-milliyeti rejimler, dnyadaki deiim rzgarlarna ters dtler.
83 A.S.Akat Akntya Kar 84
Neticede, bugn bu rejimlerin kendi toplumlarnn dnya ile btnlemesinin ve pazar, Rusya, Dou Avrupa ve Trkiye eklense bile, ancak 600 milyona
gelimesinin nndeki esas engeller olduu aka grlmeye balad. Daha da ykselebilir. Ancak Kuzey Amerika ve Japonya'nn da katlm, yani bugnk
ilginci, geri kalan dnyann bunlarla ilgilenmesi iin bir neden kalmad. gelimi dnyann tmnn bir araya gelmesi, Hindistan'n nfusuna
Demokrasiye doru evrilemeyen toplumlar artk kimse iin bir tehdit deil. Bir yaklatrabilecektir. Saylarn dilini iyi okumak gerekiyor. NAFTA bir yandan
ekonomik yarar da yok. Eh, ne yapalm, bunlar da herhalde byle ynetilmeyi Gney Amerika'ya bymeye alacak. Brezilya zellikle nemli. Gneydou
hakkediyorlar deyip, insanlar o toplumlar kendi hallerine brakma eilimi Asya ise imdiden NAFTA'ya dahil olmann yollarn aryor. in'e kar dengeyi
tayorlar. Ekonomik gelime ve demokratikleme konusunda an gerisinde Pasifik kylarnda aryorlar. AT de Dou Avrupa'ya ve Rusya'ya uzanmak
kalmakta israrl toplumlarn "tarihin plne" braklmas sz konusu oluyor. zorunda. Ayn anda, NAFTA ile AT arasnda yaknlama, hatta btnleme
Son yzylda durumun ne kadar deitii ortada. 1890'larda, Avrupa'nn araylar devreye girecek.
emperyalist lkeleri, dnyay paylama kavgas veriyorlard. Afrika ve Asya bunlar Bu analiz, Sovyetler Birliinin dalmas srecinde beliren mikro milliyetilii
tarafndan koloniletirilmiti. Uzak ktalardaki fakir topraklar iin, Avrupa'da ciddiye almamz engelliyor. Milli devlet, tarihi bir ekonomik ve siyasi kurum olarak
savalar kyordu. 1945'ten sonra, bu blgelerin Sovyet hakimiyet alan iine devrini doldurmutur. sterse her kabile, her ehir, kasaba veya ky, hatta her
girmemesi iin Bat sava gze ald. imdi, aniden, bu blgelere olan ilginin tarikat kendi devletini kursun. Bunlar yaayamaz. Dil, din veya rk ayrmcl
yokolduunu izliyoruz. Nereden nedeye geldik! Hitler, Dou Avrupa lkelerini temelinde gerekleecek, bir insan grubunu dnyadan ayrtrmay amalayan
fethetmek iin 50 milyon insann ld bir savaa giriti. imdi bu lkeler siyasi rgtlenmeler o toplumun gerilemesi ile sonulanr. Bu mikro devletler, bir
Almanya ile AT iinde birlemek istiyorlar; Almanlar kvrtyor. sonraki aamada ya kendi iradeleri ile daha byk birlikler iinde yer alrlar; yada
-drt yl nce, artk dnya yok, bir buuk dnya var demitim. Tutucu "tarihin plne" ynelirler.
kafalarn bu dnceyi eletirdiini grdm. Zaman getike, analizimin ne kadar Bu da beni Trkiye'yi ok yakndan ilgilendiren ikinci olguya, yani slam
doru olduu belirginleti. ktisadi gelimeyi ve demokratiklemeyi kendi iinden faktrne getiriyor. Dikkat edilirse, byle bir oluumda, esas arl Orta-Dou,
retebilen toplumlar birinci dnyada yer alacak. Az nce "demokrasi cephesi" Kuzey Afrika ve Bat Asya'da olan slam lkeleri kelimenin tam anlam ile ortada
dediim kulb oluturacaklar. Irk, dil, din, etnik kken fark ikinci plana geecek. kalyorlar. stelik, in'de ve Hindistan'da mutlak say olarak byk, ama o
Milli devlet zayflayacak, yerini uluslararas ve uluslarst siyasi ittifaklar ve lkelerin nfuslarna oranla ok kk mslman aznlklar var. Bu konu zellikle
kurumlar alacak. Gerisi de, blk prk, kendi kaderlerine braklm, i savalar, nemli, birazdan geri dneceim.
darbeler, terr, insan haklar ihlalleri, alk, kendi aralarnda savalar, vs. iinde Liberal demokrasinin sovyet sistemine kar kazand zafer, aniden
alkalanan buuk dnyay oluturacak. nmzdeki be-on yln genel eilimini projektrleri mslman lkelere evirdi. Nedeni ok ak: mslmanlarn
byle gryorum. ounlukta olduu lkelerin tm "demokrasi cephesinin" dndadr. Yani, otoriter
Daha uzun sreli bir perspektiften bakarsak, iki nemli olguyu vurgulamamz rejimler tarafndan ynetilmektedirler. Tek istisna, biliyoruz ki o da ok kstl bir
gerekiyor. Bunlardan biri, dnya sahnesine yeni iki sper gcn admn istisna, Trkiye'dir. stelik, mslman halklar arasnda son derece gl gibi
atmasdr. ki kta devlet, Hindistan ve in, iki ayr model iinde, tarih sahnesine duran kktenci slam hareketleri, aka liberal demokrasiyi reddetmektedirler.
kmaya hazrlanyorlar. Herbiri, Kuzey Amerika, Avrupa, Rusya ve Japonya'nn nerdikleri ve ran'da uygulamaya koyduklar slami dzenin, insan haklarna,
toplamndan fazla nfusa sahip bu iki lke, belirli bir iktisadi gelime dzeyini zgrle ve siyasal iddete yaklam demokrasinin temel ilkeleri ile
istikrarl bir siyasi yap ile birletirdikleri anda, kelimenin tam anlam ile dnya elimektedir.
siyasetine arlk koyabilecek gler olacaklar. Bylesine verimli bir alan medyann bo brakmas beklenemezdi. Totaliter
in'de, ekonomik gelime geri dnlmez bir noktaya geldi. nmzdeki slam imaj, hzla dman olarak komnizmin yerine ikame edildi. ABD iinde ok
eyrek yzylda, in ekonomisi 1.5 milyara ulaacak nfusu ile, dnya etkin olan Musevi lobisi bunda srail-Arap atmasnn devamn grd.
ekonomisinin devi haline gelecek. in, bu byk dnm kendisine komnist Franszlar, mslman Kuzey Afrikal gmen iilere, Almanlar 2 milyonu aan
dese de, znde otoriter-milliyeti bir diktatrlk rejimi iinde gerekletiriyor. Trke kar rk tepkilerine klf buldular. Salman Rt'nn idam ferman
Hindistan, ekonomik gelimede in'in gerisinde kald. pazar da biraz ngilizleri rahatlatt. Kaddafi'nin terrist eylemleri, Lbnan kabusunun arlklar,
daha kk; 1 milyarn biraz stnde. Buna karlk, siyasi evriminde in'in ok ran hkmetinin Amerikan eliliinin baslmasna gz yummas hep slam'a mal
nnde. Neredeyse 50 yldr, demokrasi ile ynetiliyor. Hindistan'n bamszla edildi.
kavumas ile Trkiye'nin ok partili rejime gemesi azok ayn tarihlerde oldu. Halbuki, btn bunlar, souk savan iinde affedilebilir konulard. O
Biz, arada darbe geirdik, Hindistan'da kesinti olmad. u sralarda Trkiye'nin sralarda mhim olan "demokrasi cephesi" deildi; Sovyetlere ve komnizme kar
80'lerde yapt gibi reformlarla da alyor. olmakt. Hatta, Sovyetleri ve komnizmi zayflatmak iin, Amerikan D lerinin ve
gizli servislerinin kktenci slam hareketlerine destek olmalar bile sz konusu
Bu iki devasa lkenin ekonomik ve siyasi gc, bence Avrupa ve Amerika olmutu. Unutmayalm ki, 12 Eyll juntas da, komnist tehlikeye kar dinin
arasndaki btnleme eilimini arttracaktr. Bugnk 300 milyon nfuslu Avrupa glendirilmesinde yarar grmt.

A.S.Akat Akntya Kar 85 A.S.Akat Akntya Kar 86

 Yani, slam dnyas Sovyetlerin dalmasna hazrlksz yakaland. Kktenci
hareketler, 20.inci yzyln ilkyarsndaki ve souk sava dnemindeki
emperyalizm anlaynda taklp kalmlard. Dman Bat idi; eytan ABD idi.
Sovyetlerin k, ilk aamada mslman lkelerde kimlik bunalmn
derinletirdi. Batnn teknolojisini isteyip siyasi dzenini reddeden garip konumu
aa kard. Komnizmin artk bir tehlike olmad bir dnyada, liberal
demokrasiye kar en nemli tehlike roln, istemeden ve bilmeden,
stleniverdiler. Srp-Bonak ve Ermeni-Azeri atmas, Bat medyasndan esen
slam-Bat kartl rzgarlarn kabullenmelerini kolaylatrd.
Dikkatli bir gzlemci ise, slam dnyasnn nmzdeki dnemde en byk
sorununun Bat'da deil, Dou'da yattn grebilirdi. ki nedenle. Birincisi,
Bat'da, Avrupa'da, mslman aznlklar yok denecek kadar azdr. Bir tek
Balkanlarda var. Gmen iilerin, btn yksek insani maliyetlerine ramen,
dnebilecekleri lkeleri vardr. kincisi, Bat'da, Avrupa'da, kktenci hristiyanln
geri gelmesi yada g kazanmas olasl neredeyse sfr denecek kadar
kktr. talya'nn yada ABD'nin laiklii terkedip teokratik bir dzene dnmesini
beklemek gereki deildir.
Ama Hindistan'da 100 milyondan fazla mslman yayor. Ve kktenci
Hindu hareketi hzla gleniyor. Hindistan demokrasisi, rnein Trkiye
Cumhuriyetinin milli devlet anlaynn tersine, oulcu etnik ve dini mozayii
korumay hedeflemiti. ran'da olup bitenler, Cezayir'de, Pakistan'da, Msr'da
yaananlar sadece Trkiye'deki kktenci slamclar etkilemiyor; Hindu'lar da
etkiliyor. slamn bir dnya dzeni olarak tarih sahnesine kmasnn ve
kartlmasnn faturasn korkarm ki nce Hindistan mslmanlar deyecek.
Byk bir olaslkla, onlar in'deki mslman-Trk aznlk izleyecek.
O zaman ne olacak? Mslman toplumlar hem Bat'ya, hem Hindistan'a,
hem in'e, velhasl btn dnyaya cihat m aacaklar? Kendi iinde blnm,
teknoloji retemeyen, otoriter ve totaliter rejimlerle ynetilen bu lkeler ne ynde
evrilecek? Tepkisel tutumlarla ilerine kapanp kendilerini "tarihin plne" mi
atacaklar? Yoksa, "demokrasi cephesine" katlp, yani kimliklerini slam yerine
demokrasi ile tanmlayp dnyann bar iinde btnlemesine katkda m
bulunacaklar? Btn bu sorularn cevab daha belirsiz gibi duruyor.
zetlemek gerekirse, eskisine kyasla daha karmak, daha ok-merkezli,
yerel sorunlarn daha ok nem kazand bir dnya ngryorum. Siyasi ve
askeri gcn ikinci planda dmeye balad bir dnya olacak bu. Ekonomi
giderek daha da n plana kacak. Toplumlar arasndaki atmann yerini,
vatandan daha iyi eitip daha yksek verimle istihdam etme yar alacak.
nsani maliyeti yksek sorunlar, yani alk, ayaklanma, i sava, bask, ikence,
g, vs. eski sosyalist blok ve nc dnya lkelerinde younlaacak. Bence,
geici duraksamalar olsa bile, demokrasinin ve piyasa ekonomisinin dnya
sathna yaygnlamas sreci hzlanarak devam edecek. Byle bir dnya olacak
ite...
Dnyada meydana gelen deiimlerle birlikte Trkiye'nin nne tarihsel frsatlarn
kt, tarihin krlmaya urad bu zaman diliminde Trkiye'nin tekrar Osmanlln ne yapt? nce Ecevit, ardndan nn, Saddam' ziyarete gitti. SHP, ABD
eski hinterland ierisinde siyaset yapan gl bir lke olma ansn yakalad
A.S.Akat Akntya Kar
belirtiliyor. Ancak tarihsel frsat kullanabilmenin nnde Trkiye'nin mevcut
sisteminin engel tekil ettii, bu yzden sistemin tmden deimesi gerektii
vurgulanyor. Siz bu yorumlar iin ne diyorsunuz?
nce, bu gelimelerin Trkiye'nin nne gerekten tarihi frsatlar karp
karmadn saptamak gerekiyor. Trkiye, sizin deyiminizle tarihin krlmaya
urad bu zaman dilimine ne kadar hazrlkl, ne kadar dnya ile ayn dalga
boyunda girdi? En nemli soru bence bu.
Trkiye, 1923'den bu yana, koyu bir milliyetilik ve iine kapanma dnemi
yaad. Bunu, balangta Osmanlnn ok uluslu ve ok dinli yapsna bir tepki
olarak alp, mazur gstermeye alabiliriz. Ama, neden bu tepkinin 70 yl
srdn aklayamayz. zellikle, kinci Dnya Sava sonras dnemde,
Birlemi Milletler, NATO, Avrupa Konseyi ve OECD gibi kurumlara tam ye,
Avrupa Topluluuna ise ortak ye olmasna ramen, koyu bir milliyetilikle
ekonomisini ve toplumunu d dnyaya kapal tutmu olmasn aklayamayz.
1945 sonrasnda, Trkiye'nin evrimi ile "demokrasi cephesinin", zellikle
Bat Avrupa'nn evrimi ters ynde seyretmitir. Bir an iin geriye gidelim. 1945'de
yada 1950'de Trkiye'ye dardan bakan tarafsz bir gzlemci, lkenin gemi
deneyimlerine, tarihi mirasna baknca ne grecekti? Trkiye, modernleme
reformlarna 1830'larda balam, 19.uncu yzyl sonralarnda Hrriyet
Mcadelesine sahne olmu, hi bir zaman koloni olmam, Birinci Dnya
Savana yaylmac amalarla katlm, milli devletini 1920'lerde kurmu bir
toplumdu.
Yani, objektif kriterler gre, Trkiye'nin siyasi, ekonomik ve ideolojik
evriminin Avrupa ile paralellik gstermesi gerekirdi. Halbuki tam tersi oldu.
1950'lerde, ekonomisini da kapad. 27 Mays'la beraber, bir yandan demokrasi
dmanl, dier yandan radikal milliyetilik sylemi aydn kesime hakim oldu.
60'l ve 70'li yllarda Trkiye hzla birinci dnyadan nc dnyaya kayd.
Nitekim, 12 Eyll askeri darbesi, tam nc dnya tipi bir yar-askeri kapal rejim
kurmak amacyla yapld.
Souk sava boyunca, Trkiye anti-Sovyet blokta yer ald. Ama hi bir
ekilde kendisini "demokrasi cephesi" iinde hissetmedi. Bat ile askeri ittifak
iinde, ama Batnn siyasal ve ekonomik sisteminin dnda kald. Trk
milliyetilii, Bat ile her tr dnsel, iktisadi yada siyasi temasa phe ile bakt.
Baty, elimizden koca Osmanl mparatorluunu alan dman olarak grmekten
vazgemedi. Sosyalizm yada liberalizm, kk darda Trklk aleyhtar akmlar
olarak grld. "Biz bize benzeriz" dsturu ile, tek parti kalnts totaliter ideolojik
yaplar ok partili rejim iinde srdrld. Kolay olmad. Rejimin Atatrk
temellerinden sapmas tehlikesine kar defa baarl, bir ka kez de baarsz
darbeler yapmak gerekti. Bir babakan asld. Bunlar biliyoruz.
Trkiye'nin ikircikli durumunu en iyi anlatan, Krfez bunalmdr. Irak'n
Birlemi Milletler yesi bir lkeyi igali stne, "demokrasi cephesi" hi
tereddtsz ABD'nin yannda Irak'a kar savaa katld. Fransa'da Sosyalist Parti
iktidarda idi, Kuveyt'e asker yolladlar. Trkiye aydn kesimi ve sosyal demokratlar
aleyhtar mitingler dzenledi. Rahmetli Turgut zal'a yaplmadk eletiri kalmad.
87 A.S.Akat Akntya Kar 88
Neydi suu? Trkiye'nin "demokrasi cephesi" iinde yer almasn, Irak'a yaylmac Kbrs gibi olsunlar, biz de dersek onu yapsnlar. Yoksa? Evet, yle
bir diktatrlk muamelesi yaplmasn istiyordu. Kamuoyunda etkinlii fevkalade davranmazlarsa ne yapacaz? Gidip igal mi edeceiz? ABD'nin gemite
yksek aydn kesim ise, igdsel bir ekilde buna kar kyordu. Daha sonra mttefiklerinin bir blmnde yapt gibi askeri darbeler tezgahlayp Trkiye
ayn kesimlerin Sovyetler Birliinde tutucularn darbe giriiminin baarszlkla yanllarn m iktidara getireceiz? Cevap yok.
sonulanmasndan nasl mutsuz olduklarn izledik. Krfez sava, Trkiye'de Ne demek gl devlet? Geen sorunuzu cevaplarken baz ipular verdim.
resmi ideolojinin nasl bir nc dnya milliyetilie dntnn en ak rnein, svire, Danimarka, Norve, bunlarn hepsi nfusu stanbul'dan az
ekilde grlmesine olanak verdi. lkeler. Dnyann en zengin, en mreffeh lkeleri. Kendi vatandalarnn temel
slami kesimin tutumu da tamamen simetriktir. Geen sorunuzda bu konuya haklarna en ok sayg gsteren devletler. Komular ile ok iyi ilikileri var. Bunlar
deindiim iin ayrntsna girmeyeceim. slamclar, resmi ideolojiden farkl gl m? Bizim modelimiz bunlar m? Yada Japonya. Ekonomik saylar ok iyi
analizlerden yola ksalar da, sonunda ayn demokrasi ve Bat dmanlnda ama doru drst bir ordusu bile yok. Krfez bunalm srasnda grdk: ismi bile
resmi ideoloji ile buluuyorlar. Biraz geriye gidilerek iki olayn hatrlanmas, ne gemedi. Bizim modelimiz Japonya m? Yada 1991 ncesi Irak. Kaynaklarnn ok
demek istediimin daha iyi anlalmasna yardmc olacaktr. Biri Kbrs'a yaplan byk blmn silahlanmaya ayran, komular ile srekli olay kartan, sonunda
askeri mdahaledir. Dieri de, 1978'de, Yunanistan'n tam yelik mracaatn dnya tarafndan tecrid edilen askeri diktatrlkleri mi gl kabul ediyoruz?
yapt sralarda, AT'den gelen tm "siz de mracaat edin" arlarna kar 21.inci yzylda baarl siyaset uygulamak iin, kavramlar artk netletirmemiz
klmasdr. Her iki olay, Trkiye'nin yakn tarihini ok ciddi biimde etkilemitir. gerektiini dnyorum.
Her ikisinde, resmi ideolojinin savunucular ile can dmanlar slamc kesim ayn Bir ka hususun altn izmek isterim. Birincisi, gerek Orta-Asya'da, gerek
nc dnyac milliyetilik platformunda birlemitir. Orta-Dou'da, Trkiye'nin diplomatik ve ekonomik etkinliin tesinde bir eyler
Demek ki, Trkiye yeni dnya koullarnn yaratt ortama, hala eski, milli aramas, ancak ve ancak blgenin dier byk lkesi olan ran'la ibirliine
devlet sorunsal iinden bakmaktadr. Sanyorum ki, bunun tek istisnas rahmetli gitmesi halinde mmkndr. Ben Trkiye ve ran'n blgedeki durumunu, kta
Turgut zal'd. Buras zal'n eserinin ve fikirlerinin kapsaml bir Avrupasnda Fransa ve Almanya'nn durumuna benzetiyorum. Bu iki lke att
deerlendirmesinin yeri deil. Herhalde ileride bu konuyu epey ayrntl ekilde srece, Avrupa'da istikrarszlk srmtr. Ne zaman ki, 1945 sonrasnda Sovyet
inceleme frsatmz olacak. Ama, Krfez Sava srasndaki davrannn, Krt tehdidi altnda bu iki lke kalc bir bar yaparak ibirliine gittiler, blgelerine de
sorununa yaklamnn, AT'ye tam yelik mracaatn yapmasnn gsterdii gibi, bar geldi. AT kuruldu. Ayn eyi Trkiye ve ran iin syleyebiliriz. Bu iki lkenin
zal resmi ideolojinin dnsel zincirlerini krm bir liderdi. Dnyadaki gelimeleri blgede nfuz ve etki yarna girmeleri, blgede istikrarszl arttracaktr. ran'la
anlamt. Artk milli devlet kurma aamasnn ok geride kaldnn, souk kalc ve kurumsal bir ibirliine gitmeden, Trkiye'nin Orta-Dou ve Orta-
savan bittiinin, yepyeni bir dnya manzarasnn olutuunun farknda idi. Asya'daki etkinlii diplomasi ve ekonomi ile snrl kalmak zorundadr. ran, Trkiye
Trkiye'nin, pasif, kendi iine kapal, deien koullara ayak uydurmaktan aciz bir gibi demokratik bir lke olmad srece, yakn ibirlii olanaklarnn son derece
d politika uygulamasnn ne kadar yanl sonular vereceini gryordu. snrl olduu kabul edilmelidir.
Bu adan, rahmetli zal'n Balkanlar, Kafkaslar ve Orta-Asya kadar Orta- kincisi, Rusya ile ilikilerdir. Bugn, sovyet modelinin yklmasnn getirdii
Dou'da ve Avrupa'da uygulamaya alt aktif d politika anlayn ekonomik zorluklar altnda kvranmas, bu lkenin Orta-Asya ve Kafkaslar
desteklemitim. Yani, Trkiye'nin, bir yandan tarihi yada kltrel balar nedeni ile, asndan blgenin en byk ekonomik ve askeri gc olduu gereini
dier yandan srf komuluk gerei yada ekonomik karlar ile, kendi blgesinde deitirmez. stelik, blge ile ksa dnemde krlmas ok zor tarihi ve siyasi
nemli bir diplomatik ve ekonomik oyuncu olmaya hazrlanmas lazmdr. Ancak, balar vardr. Trkiye'nin karlar, Rusya'nn en ksa zamanda bu sorunlar
bu sade gerein, genilemeci, fthat, milliyeti sylemlere ak olmas da beni amasndadr. Demokrasisi salkl ileyen, ekonomisi gl ve dnya ekonomisi
korkutuyordu. O nedenle, kendisinin ynettii Cedit gurubu ak oturumunda, ile btnlemi bir Rusya, Trkiye'nin istikrar asndan hayatidir. Tersinin Trkiye
Cengiz andar'n Yeni Osmanlclk arayna kar ktm. iin yarataca olumsuz koullar dnmek bile istemiyorum. Demek ki,
Sizin sorunuzda da ayn rahatszl duyuyorum. Nedir "Osmanlnn eski Trkiye'nin karlar Rusya ile sonucu belirsiz bir yara girecek yerde, Rusya'nn
hinterland iinde siyaset yapan gl lke"? Gerekten, bunu sylerken ne glenmesine ve istikrar kazanmasna katkda bulunmakta yatmaktadr.
kasdediyoruz? O kadar ok kavram i ie telaffuz ediliyor ki, kafalarn ncs, Avrupa Birliidir. Gerek Balkanlar, gerek Karadeniz lkeleri
karmamas olanaksz. Bakyorum, bazlar sanki Tuna'dan in Seddine yeni bir asndan, Avrupa Birliinin bu lkeleri -doallkla Trkiye dahil- kapsayacak
Trk devleti kurulacak gibi konuuyorlar. Fetihle mi olacak? Yoksa, AT gibi, ekilde genilemesi, blgenin kalc bir istikrara kavumasn salayacaktr. AT'nin
bamsz lkelerin kendi iradeleri ile hakimiyeti bir uluslarst kurulua devri mi ve NATO'nun Balkanlarda ve Dou Avrupa'da bir istikrar ve bar unsuru olarak
gerekleecek? Cevap yok. Bu lkelere sorduk mu, istiyorlar m? Gene cevap davranmas Trkiye iin son derece nemlidir. Trkiye'nin eski Osmanl
yok. hinterlandndaki etkinlii bu kurumlarla rekabet, yada bu kurumlara bir alternatif
Dierlerinde, tam bir yerel emperyalist sylem sezinliyorum. Hinterlandn olarak dnld takdirde, ok yanl yerlere gidilecektir.
iinde kalan lkelerden Trkiye'nin bir tr dominyonu gibi davranmalar bekleniyor.

A.S.Akat Akntya Kar 89 A.S.Akat Akntya Kar 90

 Statkoyu savunan kesimlerin btn bu sorumlar anlamakta zorluk Toplum deimitir; dnya deimitir; ama Trkiye Cumhuriyeti, yukardan
ektiklerini izliyoruz. Milli devlet kavram ve milliyetilik sylemi iinde, bu aaya "milli devlet kurma" aamasndan teye geememitir. Zafiyet buradadr.
sorunlara salkl zmler retmek mmkn deildir. Ancak, deiimi savunan Reform projesinin temelinde, birey-devlet ilikisinin dntrlmesi
kesimlerin de ok dikkatli olmalar gerekiyor. Deiim derken, aktif d politika yatmaldr. Resmi ideoloji, devleti kutsayan bir anlay stne ina edilmitir. Arka
talep ederken, daha da milliyeti ve daha da geri pozisyonlara dmemek planda Trk milliyetilii vardr. nemli olan millettir. Milleti devlet temsil eder.
gerekiyor. Rahmetli Turgut zal'n nerilerinin bu konuda bize k tutacan, Demek ki, devlet kutsaldr. Birey, bu grte tanm icab aibelidir, sakncaldr.
maceraya atlmadan kabuk deitirmenin yolunu gstereceini dnyorum. Her an devlete kar su ilemesi muhtemeldir. Her trl ktle aktr; kendi
Bence, iyi eitilmi nfusunu yksek katma deerli alanlarda istihdam edebilen ve haline braklr ve kutsal devlet tarafndan korunmazsa, mutlaka devletin
vatandalarnn temel haklarna sayg gsteren lkeler, evrelerinde de hayranlk dmanlarndan birinin etki alanna girer. Ya Krt olur, ya komnist olur, ya
ve ilgi uyandryorlar. Esas g orada. eriat, yada liberal olur; kk darda, Trk milletinin dman "beynelminelci"
akmlara kaplr. Devletin elinden tutmas ve yol gstermesi olmakszn, kendi
Trkiye'de 70 yllk mevcut sistemin tmden tkand ve resmi ideolojinin Trkiye bana iyiyi ktden ayrdetme ve karar alma ehliyeti yoktur.
toplumunun problemlerini zmede artk bir ie yaramad yksek sesle dile Kutsal devletin en nemsedii kavramlardan biri, "birlik ve beraberlik"dir.
getirilmeye baland. Sizin de konumac olarak katldnz Cumhurbakannn Birden fazla siyasi parti olmas, aslnda milletin birlik ve beraberliini bozar. O
Ankara'da ynettii "Deien Trkiye'de Siyaset" konulu panelde btn bu nedenle, devlet, siyasi partilere hep phe ile bakm, rgtlenmelerini,
grler dile getirildi. Siz de sistemin tmden deimesi gerektiine inandnz ideolojilerini denetim altnda tutmaya almtr. Baarl da olmutur.
sylediniz. Sistem nerede niin tkand? Olmasn istediiniz deiimler nelerdir? Komnist ve sosyalist hareketin ii snf iinde varolmas ve glenmesi,
toplumla organik balar kurmas engellenmitir. Bylece meydan, illegal
zlenim Dergisinin son saysnda kacak bir mlakatta bu konuya rgtlenmeye ynelen iddet yanls sol gruplara braklmtr. Meru zeminde hak
kendimce aklk getirdim. Ana hatlarn tekrarlamak istiyorum. Bence, Trkiye arayan Krt milliyetilerine ayn ekilde izin verilmemitir. PKK'nn ardnda, bu
Cumhuriyeti, er'i dzenli ve ok uluslu bir militarist tarm imparatorluunun an yatmaktadr. slami harekete, 1970'lerden itibaren anti-komnist mcadelenin bir
gelimelerine ayak uyduramayp dalmas srecinde kuruldu. Yani, imparatorluk paras olarak ksmi zgrlk tannmsa da, hep denetim altnda tutulmutur.
dneminde balayan, eriattan akl dzenine, ok ulusluluktan ulusulua, seyfiye Merkez siyasi partilerin durumu daha ilgintir. 1961'de, Ocak-bucak
hakimiyetinden sivil topluma, tarmsal retimden sanayi ekonomisine gei tekilatlarnn yasaklanmas ile, bu partiler tabanlarndan kopartlmtr. Kutsal
srecinde bir aama olarak ele alnmaldr. Son aama deildir; tipik bir gei devletini gznde en makbul parti, taban ve rgt olmayan partidir. Byle
dnemi rn, bir ara kademedir. partilerin birlik ve beraberliimizi daha az bozaca ok aktr. Yarn br gn,
Osmanl-Trk toplumunun 1800'lerin banda Tanzimat ile balayan kapattnz zaman tepki duyan olmaz. Siyasi partiler bir tavan hareketi olarak
serveni bilinmeden ve d dnyadaki gelimelerle stste gelecek ekilde objektif kald srece, devletin ynlendirilmesine daha ak olurlar.
bir analize tabi tutulmadan, Trkiye'nin 1923'te, 1946'da yada 1993'te nnde Bu nedenlerle, Trkiye'de hukuk sistemi, devleti bireye kar korumak zere
hangi almaklarn olduu bence kavranamaz. Cumhuriyetin kuruluu ve evrimi, kurulmutur. Anayasa hukukumuzda bu son derece ak ve belirgindir. Birey,
19.uncu yzyl boyunca Osmanl Devletini ve toplumunu sarsan derin dnm ve kullanmad srece bir sr hakka sahiptir. Ancak, bunlar kendi iradesi iinde
atmalarn etkisindedir. Grnrdeki ve resmi ideolojideki btn ayrma kullanmaya kalkarsa, derhal devlet tarafndan cezalandrlacaktr.
abalarna ramen, devlet felsefesi asndan son dnem Osmanl devleti ile Byle bir sistemin tkanmamas olanakszdr. artc olan sistemin
Cumhuriyet arasnda zde sreklilik vardr. tkanmas deildir. Sistem aslnda daha 1950'lerde tkanmt. Daha nceki
unu sylemeye alyorum: Trkiye, yakn tarihinde bir ka geii i ie sorularda bu konuya deindim. Trkiye, 1960'l ve 1970'li yllarda srekli
yayor. Ekonomik dzeyde tarmdan sanayiye, hatta sanayi-sonras retimine gerilemitir. artc olan, tkanmasna ramen bu sistemin bu kadar uzun sre
gei var. Siyasi dzeyde, ok uluslu bir imparatorluktan elde kalanla milli devlet hakimiyetini srdrmesidir. Trkiye'nin gzle grlr ekilde mesafe kaybetmesine
yaratmaya allyor. dari olarak, mutlakiyeti ve militer bir devlet yaps yerine ramen, dnyann hzla deimesine ramen, sistemi ayakta tutan sivil-asker
sivil topluma temellenmi bir demokrasi aray var. Kltrel ve toplumsal dzeyde brokrasinin tm deiim araylarn kaynanda susturabilmeleridir.
ise, eriat dzeninden, hatta bir anlama teokratik devletten laiklie gei var. ok gerilere, Prens Sabahattin'e, Terakkiperver Frka'ya, Serbest Frka'ya
Bylesine byk bir dnmn belirli anlarnda krlma noktalarnn gitmeye gerek yok. Demokrat Parti, kurucu ve st ynetim kadrosunun btn
olumas artc deildir. lgin olan, son 70 ylda, byle bir krlmann ttihat-Kemalist kkenlerine ramen, toplumun baskc tek parti devleti
olmamasdr. 1923'ten 1960'a, kurucularn yapt Anayasa ile geldik. 1960, 1971 boyunduruundan kurtulmas yolunda ok nemli bir admd. Ne oldu? Menderes'i
ve 1980'deki darbeler gene ayn kadronun ve ayn anlayn rndr. Hatta, bir astlar. Kim ast? Sadece askerler mi? 27 Mays'ta kentsel sekinlerin yaad
anlama 1923-50 arasndaki "Altn an" restorasyonu amac ile yaplmlardr. cokuyu birinci elden biliyorum. Bir askeri darbeyi bayram havas ile karladk.

A.S.Akat Akntya Kar 91 A.S.Akat Akntya Kar 92

 1960'l yllar boyunca Trkiye'de demokrasiyi savunmak, seimle gelen Kendi hesabma, deiimin ancak ve ancak kktenci reformlar aracl ile
iktidarlarn meruiyetine inanmak gericilik sayld. lerici ve demokrat sfatlarna srdrlebilecei sonucuna byle bir ereve iinde ulatm. Trk milliyetiliini
layk olmak iin, darbeyi ve askeri rejimi savunmak gerekiyordu. Soldan gelen bir sorgulamaya baladm. Laiklik kavramn sorgulamaya baladm. Devletilik
nefes, Trkiye i Partisi, resmi ideolojinin radikal kanadn oluturan cuntaclarla kavramn, beraberinde gelen poplizmle birlikte sorgulamaya baladm. Oradan
tutucu kanadn oluturan nn arasnda skt kald, bouldu. idari yapya, hkmet sistemlerine, seim sistemlerine, ve dier reform alanlarna
Sonra 1971 de bir restorasyon denemesi daha. Fevkalade saygn insanlar, ulatm. Btn bunlar, daha da geriye, Trkiye insanna resmi ideolojinin zorlad
darbenin kurdurduu hkmette bakan olmak iin, st dzey brokrat olmak iin kimlii sorgulamaya gtrd.
kuyrua girdiler. Demokratikleme vaadiyle kurulan bugnk DYP-SHP Sonuta, Trkiye'nin demokratikleme srecini tamamlayabilmesi, dnya ile
koalisyonun SHP'li bir bakan, 12 Martta Nihat Erim hkmetinde de bakand. ayn dalga boyuna gelebilmesi iin mutlaka gemi ile bir kopu yaanmas
Resmi ideolojinin srekliliini gstermesi asndan son derece ilgin. gerektii noktasna geldim. 1980'lerin bandan bu yana, Cumhuriyetin yeniden,
Nihayet, 12 Eyll Anayasas ve rejimi. Devletin toplum stndeki vesayetinin stelik bu kez Trkiye toplumu tarafndan, sivil toplumda temellenerek kurulmas
sistemletii bir siyasal yap kurmaya alyorlar. Ne zaman? Sovyet sistemi ihtiyacn savunuyorum. Mehmet Altan'n bu byk dnme, bu kopua kinci
zlmeye balarken. Hatrlatmadan edemiyorum, Anayasa Mahkemesi, Cumhuriyet adn vermesini doallkla destekledim.
Sovyetler Birlii daldktan sonra Komnist Partisini kapatt. Reform projesinin pratik hedefi, devletin her alanda kltlmesidir. Bu
Yani, Trkiye bir trl demokrasiyi kendi iinden retemiyor. D dnyadan zgl anlama, Trkiye'nin deiim ihtiyac, 18.inci yzyl sonundan buyana
gelen demokrasi rzgarlarna bile duyarsz kalyor. Osmanl-Trk toplumu, corafi srdrdrld haliyle liberal proje ile zdetir. Trkiye'nin bir liberal devrime
yeri itibariyle, Bat dnyasndaki byk dnmle en erken temas kuran ihtiyac vardr. Liberal devrimi gerekletirmekte ok gecikmitir. Belki de 70 yl
toplumlardan biri. Bu konuyu daha nce ok sk yazdm, syledim. Daha gecikmitir. Bunu serinkanllkla grmek ve kabul etmek zorundayz.
Japonya'nn yada Hindistan'n Bat'da olup bitenlerden haberi yokken, Osmanl Siyasi dzeyde devletin kltlmesinin ne anlama geldii ok aktr: birey
Tanziman Ferman ile, sonra Birinci Merutiyet ile Bat'y taklit etmeye alyor. ve birey topluluklar stndaki kstlayc siyasi denetimi kaldrlacaktr. Temel
Bir trl baarl olamyoruz. Padiahl ykp Cumhuriyeti kuruyoruz; tek partili bir zgrlklerin mutlak haklar olarak hukuk sistemine girmesi salanmaldr.
diktatrle dnyor. ok partili rejime geiyoruz; darbelerin ard arkas Dnce, ifade, vicdan ve rgtlenme zgrlklerine devletin koyduu siyasi
kesilmiyor. vesayet ve denetim kaldlmaldr. Sivil toplumun ve demokrasinin glenmesinin
1920'lerde tek parti rejiminin konsolide edilmesinden bu yana, Trkiye'nin nkoulu budur.
demokrasiye ve ada sanayi toplumuna ulamasnn nnde neyin engel dari dzeyde, ar merkeziyeti ve buyurgan, brokratik idarenin yerine
olduu tartmas vardr. Resmi ideolojiye gre, engel slamdr. Halk ktlelerinin yerinden ynetim ilkesi gelmelidir. Ademi-merkeziyeti bir idari yap arttr. Sosyal
deer ve anlaylar, Trkiye'nin demokratiklemesine ve gelimesine izin Demokrasi Gndemi adl kitabmda, seimle gelen blge idarelerinin oluturduu
vermemektedir. Demek ki, sekinlerin ynetimde hakim olduu bir rejim bir idari federalizm nerdim. Krt sorununun zm asndan da, ekonomik
gerekmektedir. Sol iinde bu yap jakoben szc ile kavramsallatrld. etkinlik asndan da, merkezi devletin fonksiyonlarnn blgesel idarelere
Benim dnce geleneim ise, bu srecin ardnda, Osmanl devredilmesinde zorunluluk gryorum.
kapkulluundan kalan "kutsal devlet" kavramnn Trk milliyetilii tarafndan Toplumsal dzeyde, en nemli reform, Trkiye'nin laiklik kavramn ayaklar
Cumhuriyet dneminde de srdrlmesini bulur. Rahmetli hocam dris stne oturtmas olacaktr. Benim nerim, dinin kamu alanlar dna alnmas,
Kkmer'e atfta bulunmak isterim. 1960'l yllarn ortasndan itibaren onun ve yani sivil topluma, cemaatlere braklmasdr. Bu erevede Diyanet lerinin ve
dier hocam Prof.Sencer Divitiolu'nun katklar ile sol iinde gelien Asya dini eitim veren kamu okullarnn kapatlmasn, Tevhidi Tedrisat kanununun
retim Tarz tartmalar bu konuda ok k tutucudur. Osmanlnn olduu kadar kaldrlmasn savunuyorum.
Cumhuriyet rejiminin anlalmasnda fevkalade nemli ipular tamaktadr. Ben Ekonomik dzeyde, en nemli sorun kamu iletmecilii ve kamu aklardr.
pek ok yazmda, Osmanl ile Cumhuriyet arasndaki bu ideolojik sreklilii Devletin piyasada alnp satlabilen mal ve hizmetlerin retiminden ekilmesi
vurguladm. zorunludur. KT olay bitirilmelidir. Ancak, ayn anda devletin vergi toplar hale
Soruyu baka trl de sorabiliriz. Cumhuriyetin temel felsefesi deimeden, gelmesi salanmaldr. Trkiye'deki vergi kaann, birey-devlet ilikisinin
Anayasann birka maddesini deitirerek, baz kanunlar kaldrarak, seim yanlln ok iyi yansttn dnyorum. Vatandana dman bir devletin
sistemleri ile oynayarak Trkiye'yi nndeki devasa siyasi, toplumsal ve ekonomik vatandandan vergi toplayamamas bana artc gelmiyor.
sorunlar zebilecek noktaya getirebilin miyiz? Benim geleneim bu soruya Bu listeyi uzatabiliriz. Eitim ve salk sektrlerinde, mevcut yapnn
olumlu cevap veremiyor. Mutlaka iin zne inmek zorunda olduumuzu Trkiye'nin ihtiyalarna cevap vermediini hepimiz biliyoruz. Mutlaka, piyasann
dnyorum. etkinliini getirecek, fakat ayn zamanda sosyal adaleti koruyacak yeni yntemler
ve aralar gelitirilmelidir. Sosyal gvenlik kurumlar iflas etmitir. stelik,

A.S.Akat Akntya Kar 93 A.S.Akat Akntya Kar 94

toplumun nemli bir kesimi hala sosyal gvenlikten yoksundur. zel radyo ve yerine, laikliin ayaklar stne oturtulmasn ve dini faaliyetlerin kamu mekanlar
televizyon sorunun vardr, vs. vs. ... ve kamu harcamalar dna alnmasn, sivil topluma, cemaatlere braklmasn
Ancak, bu pragmatik reform paketi, bir zihniyet deiiklii ile desteklendii savunuyorum.
takdirde baar ile uygulanabilir. Nedir zihniyet deiiklii? Az nce de belirttim. Altn izmek isterim. Ben, Trkiye'deki anlam ile laik deilim. Bakalar da
Resmi ideolojinin Trkiye insanna zorlad kimlik kadar, ona tepki olarak oluan bunu sk sk syledi. Rahmetli zal ve Aydn Menderes akla ilk gelenler. Birey laik
kimlikleri terketmek zorundayz. Bu nedenle, birinci ve ikinci sorularnz ok olamaz. Birey, mslman, hristiyan, dinsiz, vs. olur. Laiklik, kamu dzenine ait bir
nemsedim ve ayrntl cevap vermeye altm. Bence, yeni kimliin temel kavramdr. Devlet laik olur. Birey, laik bir devletten yana olabilir. Ben yleyim.
eksenleri o analizlerde mndemi. Ben, laik bir devletten yanaym. Trkiye'de bugnk kutuplamann sona ermesi
Trkiye insan, kendisini dil, etnik kken, din, rk gibi dier insanlardan iin, hem Trkiye'nin hem de demokrasinin slamla barmas iin, devletin laik
ayrdeden, hatta onlara kar getiren yerel zellikleri ile mi tanmlayacak? Yoksa, olmas gerektiini dnyorum.
tm insanlarla mterek bir evrensel kimlie mi ynelecek? Bence, byk Demek ki, barn birinci aya, laik devleti savunan kesimlerin, Trkiye
dnm, ikinci ynde, evrensel bir kimlie ulamaktadr. Hi tereddtm yok ki, halknn ezici ounluunun kimliinde slamn nemli bir yeri olduunu, ve bu
bu evrensel kimlik demokrasidir. insanlarn kendi dinlerini istedikleri gibi, devletin denetimi olmakszn, devletin
Demokrasiyi iselletirdiimiz srece, yerel kimliklerimize sahiplenmemiz, zorlad bir resmi din anlay olmakszn yaamaya haklar olduunu kabul
ister Trklk, Krtlk, Grclk yada Bonaklk olsun, ister slam, hatta Snnilik etmeleridir. Vicdan zgrlnn mutlak bir hak olarak getirilmesi, devlet ve dinin
yada Alevilik olsun, dnya ile btnlememizi kolaylatran ve evrensel bir insanlk ayrtrlmas bu kabln sonulardr.
projesine aktif katk yapmamz mmkn klan bir kltr ve dnce zenginlii Madalyonun br yz daha kark. Trkiye'de islami hareket, resmi
olacaktr. ideolojiye bir tepki olarak olumutur. Tepkisel olduu ve bask altnda tutulduu
Trkiye'nin bu byk zihniyet ve kimlik dnmne ok yaklat lde kendi iine kapanm, dnyann ve Trkiye'nin deien koullar ile yaratc
kansndaym. Benzer toplumlar iinde Trkiye'yi tek yapan, Bat'da ve Dou'da bir diyalog kurmaktan kanmtr. manla akl arasndaki ayrm gelitirecek,
pek ok toplumu Trkiye'yi nemsemeye, Trkiye'de yaananlar ciddiye almaya zenginletirecek olanaklar bulamamtr.
iten budur. zgrl, demokrasiyi ve kltrel oulculuu kendi iinden reten Bir sre nce Kitap Dergisinde yaynlanan bir syleimde uzun uzun bu
bir Trkiye, yzmilyonlarca insann kaderini olumlu ynde etkileme olanana konular iledim. Bunlar sadece slam'a zg konular deil. Btn dinlerin
sahiptir. paylat konular. Bir soru: Bireysel yaammzn hangi alanlarn dini retimiz
Velhasl, yaplacak ok ey vardr. Kelimenin tam anlam ile tarihi bir frsatla ile, Mukaddes Kitaba atf yaparak dzenleriz; hangi alanlarn aklmzla ve bilimle
kar karyayz. Sevindirici olan u ki, Trkiye btn bunlar heyecanla tartmaya dzenleriz? Daha makro dzeyden, soruyu baka trl sorabiliriz: Din ve
balad. Toplum kendisini aryor. Tabulara saplanmadan, dogmalara dmeden Mukaddes Kitap, bireye ve birey topluluklarna mutlak ahlaki deerler sistemi mi
kendisini aryor. Kendi iinde ve d dnya ile diyalog kanallarn amaya, bunlar getirir; yoksa mutlak siyasi ve ekonomik bir dzen mi getirir? Aktr ki, dini
iletmeye alyor. Bu srecin Trkiye'yi son derece salkl bir gelime izgisine retinin yaammzdaki alann genilettike akln alan daralr. Dolays ile, siyasi
oturtacana inanyorum. ve ekonomik dzeni de akl ve bilim yerine Mukaddes Kitabn iine katma
zorunluluu doar.
Bu deiim talepleri arasnda slamla ve Krtlerle barma tezi nemle Demokrasi ve laik devlet iielii, bu balamda devreye giriyor. Ne zaman ki
vurgulanyor. Sizce slam'la ve Krtlerle barma tezi ne anlama geliyor; Nasl bir mmin insanlar kamu dzenini, yani siyasi, ekonomik ve toplumsal ilikilerini akl
barma olacak bu? ve bilim aracl ile zmeleri gerektiini anlarlar, o zaman liberal devrim mmkn
olur. Din, bireye yol gsteren ve k tutan mutlak ahlaki deerler sistemi ile, akln
Bar tek tarafl olmaz. Her barta, asgari iki taraf vardr. Kavram bu ve bilimin rettii ve hergn deitirdii kamu dzeninin ardndaki gc oluturur.
anlama ben de kullandm. Laiklikle slamn, Trk milliyetilii ile Krt Trkiye'de pek ok mslman aydnn, liberal devrimi oturmu hali ile tek
milliyetiliinin birbirlerini dlayan, birbirlerine kart, ayn corafi mekan seferde ve ilk gerekletiren lke olan ABD'nin bir yandan laik devlete, ayn
mtereken paylaamayan siyasi hareketler halinden kmalarn kasdettim. zamanda son derece dindar bir halka sahip olmasn yeni yeni kefetmeye
Kimlik sorununu incelerken sylediim gibi, oulcu demokrasi etrafnda baladn memnuniyetle izliyorum. Anayasann giri maddesi hem Amerikan
oluturulacak konsenss bar tesis edecektir. halkna, hem de Tanrya referans yaparak, akln kurduu bu demokratik dzenin
nce slam ve laiklik konusunu amak istiyorum. Trkiye'de uygulanan nihai koruyucusunun imann verdii mutlak ahlaki deerler olduunu vurgular.
laiklik anlayn uzun sredir eletiriyorum. Yukarda ksaca deinme frsatm Laik liberal dzen, dindarla, mutlak dini deerlere temellenmitir.
oldu. Din adamlarnn kamudan maa aldklar, dini eitimin kamu tarafndan Demek ki barn ikinci aya islami hareketin imanla akl arasndaki yaratc
yapld, kamu mekanlarnda ibadet yerlerinin ald, stelik zel din eitiminin dengeyi kurmasdr. slami kimliklerini nemseyen kesimin, kendisini Trkiye'de
Tevhidi Tedrisat kanunu ile yasakland bir lke laik deildir diyorum. Onun "laik" denen resmi ideoloji savunucusu kesimlerin tersi (ama simetrii) olarak

A.S.Akat Akntya Kar 95 A.S.Akat Akntya Kar 96

tanmlamaktan vazgemesidir. Doallkla, bu dev i dnm hi bir zaman
gerekletiremeyecek kk fanatik aznlklar olacaktr. Bunlar nemli deildir.
nemli olan byk ounluktur. Trkiye'de ezici bir ounluun bu ynde evrildii
konusunda hi phem yok. OULCULUUN ENGELLENMES BLGNN
slam konusunu zetlersek, bar, mslman Trkiye halknn laik devleti
kendi iradesi ile kurduu gn gerekleecektir. Bu noktadan ok uzak olmadmz RETLMESN DE ENGELLER
kansndaym. Ya uzak isek? Bunu dnmek bile istemiyorum. Trkiye'nin, er'i (Kitap Dergesi, Austos 1991)
yada laik ama demokrasi d rejimler altnda "tarihin plne" dmesine raz
olamam. Olamayacak kadar ok seviyorum Trkiye'yi. oulculuu nasl tanmlyorsunuz? Dilerseniz konumamza, bu kavram
Krt sorunu, ksa dnemde daha acil duruyor. Aslnda zm daha kolay. aklayarak balayalm.
Neticede, uzun sredir bir arada yaayan, ayn dinden iki ayr milletin birbirlerinin
hak ve hukukuna sayg duymalarn gerektiriyor. Dnya deneyimi, bunun oulculuk ve sivil toplum kavramlar bana birbirine ok yakn kavramlar gibi
statkocu evreler tarafndan sunulduu kadar imkansz olmadn gsteriyor. geliyor. Sivil toplumun gl olduu, bireyin devletten izinsiz, zerk, faaliyet
rnein spanya, ok yakn bir gemite bu sorunu zd. Baka rnekleri de alannn zengin olduu bir yerde, bireylerin eitliliinden kaynaklanan bir
kolayca bulabiliriz. oulculuk, tanm gerei var olacaktr. Yani en basit anlamyla oulculuk, senin
phesiz, Osmanl Devletinin dalma srecine bir tepki olarak, Cumhuriyeti sar benim ise yeil giymemden balyor. Dikkat edersen, totaliter yaplar bunu
kuranlarn Trk milliyetiliini Krt kimliine bir bask haline dntrm olmalar bile sevmiyorlar. Mao'nun ini'nde herkes ayn renk, ayn tip elbise giyiyor.
zcdr. nmzdeki dnemde, iimizi zorlatran bir takm tortularn iki tarafta Mslmanlar da kadnlar siyah, ayn renk bir elbise iine sokuyor.
da yer etmesine yol amtr. Ancak, bunlarn abartlmamas gerektiini
dnyorum. Trklerin ve Krtlerin paylatklar mterek tarihin ve deerlerin yle bir art olduunu sanmyorum Asaf Bey. Bildiim kadaryla Mslman
zenginlii, bu zorluu amaya yeter. kadnlar diledikleri rengi semekte zgrler.
zm, liberal devrimin gereklemesi, evrensel demokrat kimliin yerel
kimlikleri birletiren ve btnletiren gcnn seferber edilmesidir. Hayr ama, orijininde, herhalde Marks'ta da btn erkekler ayn kyafeti giyecek
Pragmatik dzeyde, ilk aamada idarenin yerellemesi ve ademi- diye bir art yoktu. Ama birden bu byle oldu. oulculuk, farkl olabilmenin
merkeziletirilmesi gerekiyor. Yukarda, idari federalizmi savunduumu hukuken mmkn olmas. Burada iki eyi birbirinden ayrdetmek gerekiy
belirtmitim. Doallkla, Krte yayn, eitim, vs. haklarnn garantiye alnmas sanyorum. Hukuki yaplar bize farkl olabilme imkan veriyor mu, vermiyor mu?
arttr. Krt kimliini savunan partiler kurulabilmeli, iddet kullanmay reddetmeleri rnein Trkiye'de fes ile dolaamyoruz biliyorsun. Sari ile dolamyoruz. Demek
koulu ile, bamsz bir Krt devleti neren siyasi hareketler varolabilmelidir. AT'ye ki oulculuumuzun bir taraf kapal. Trban ile niversiteye girilemiyor. Ama te
tam yelik gibi gelimeler, bence bu sreci hzlandrmalar asndan da ok taraftan, hi ilgisiz Rus Kazak kyafetiyle de gitsek, devlet bu kyafetimizden dolay
nemlidir. bize mahkeme aabilir. Ya da bu kyafeti bizlere yasaklayabilir. Sadece
Ufkumuzu biraz daha geniletirsek, Krt sorunun demokrasi iinde zm, mslamanlara ynelik yasaklamar deil. Birok konuda oulculuun
bir sorun olmaktan kartp bir zenginlie dntrm bir Trkiye'nin, Irak ve engellendiini gryoruz. nsanlar yle efendi gibi, yani devleti ynetenlerin
ran'daki Krt halklar iin de bir cazibe merkezi olacan ngrmeliyiz. Tarihin ngrdkleri gibi giyinmelidirler. Eer bireyi ingirgenemez bir birim olarak
seyrini kestirmek ok zordur. Ama, bu blgeleri de kapsayan bir federasyonun, alyorsak; cemaata indirgeyemediimiz, mahalleye, kente, Fenerbahe'ye,
kendisi daha byk bir Avrupa Devleti iinde yer alan Trkiye'ye ok farkl bir Galatasaray'a indirgeyemediimiz, hibir eye indirgeyemediimiz bir birim olarak
boyut getirebileceini syleyebiliriz. Krt sorununun zm konusunda da kabul ediyorsak bireyi, byle kabul etmekle, bireyin kendisi ile ilgili iradesini
iyimser olduumu sylemek istiyorum. kstlayamayacamz ortaya koymu oluyoruz. unu belirtmemde yarar var:
Trkiye'de deiimi savunan, demokrasiyi savunan, dinamizmi temsil eden Burada Trkiye asndan iki eyi birbirinden ayrd etmek gerekiyor. Birincisi,
kesimlerin, lkenin nndeki bu tarihi frsatlar kmesini deerlendirebilecek ve hukuki yaplaran getirdii oulculuk vardr. kincisi ise -ki bu ok nemlidir-
kullanabilecek olgunlukta olduunu sanyorum. Yanlmam olmay temenni toplumun da toleransnn olmas gerekir. rnein Trkiye'de, zellikle gruplar
ederim. halinde, cemaatlar halinde yaayan insanlarn, o cemaatten farkl davranmalar
Sorularnza biraz uzun cevap verdiim iin kusurumu affedeceiniz umudu durumunda balarna neler geldiini biliriz. Hukuki bir engel yoktur ama, toplum
ile, okuyucularnzla bu uzun sohbeti srdrme olanan saladnz iin size fiilen oulculua hazr deildir. Cemaatin belirli kurallar vardr ve her
teekkr ediyorum. mensubunun bu kurallara uygun davranmasn ister. Bu kurallarn dna kanlar
ise, eitli meyyideler uygular. oulculuun kltrel ve politik olmak zere iki
boyutunun var olduunu dnyorum. Ama her ikisinde de ortak olan ey,

A.S.Akat Akntya Kar 97 A.S.Akat Akntya Kar 98

bireydir. Olay birey baznda tanmladmz zaman, toplumsal ilikileri bireyin
indirgenemez bir birim olduu varsaymndan hareketle tanmladmz zaman,
oulculua giden yolu da am oluruz.
Ekonomik anlamda oulculuktan da sz edebilir misiniz?
Ekonomi, aslnda oulculuun en zor silinecei toplumsal faaliyet alan. Yani
siyasette oulculuu hukuk ile abucak yok edebiliriz. Kltrel olarak, devlet
iddetiyle ve zoruyla oulculuu yok etmemiz mmkn olabilir. Fakat ekonomide
byle bir ey mmkn deil. Ekonomide, tanm gerei oulculuk var, onk
faaliyetler ok farkl. Bir memlekette bir tan din olur, bir tane devlet olur. Ama
birbuuk milyon eit mal vardr ve her biri baka birini retecektir.
Ama bu sylediiniz, liberal ekonomilerin uyguland lkeler iin geerli. Bireye
zgrce ekonomik faaliyetlerde bulunma imkan tanmayan ve devleti-merkezci
ekonomilerin uyguland lkeler vard... Sovyetler Birlii gibi.
Hayr, hayr. Sovyetler Birlii'ndeki gibi, en merkezi planlamal ekonomiler bile,
ekonomilerinde mecbuden siyasette olduklarndan daha oulcu olmak zorunda
kalmlardr.
Sovyetler Birlii'nin glasnost sonras dnemlerini kastediyor olmalsnz.
Hayr, en bandan beri. En basit bir ekilde ifade edeyim. Ne Sovyetler'de Stalin
ve Ne de inliler, emein merkezi planlamasna gidememilerdir.
nk mmkn deil.
Evet, ben de bunu sylyorum. Bu mmkn deil. Neticede insanlar, merkezi
planlamann en youn olduu anda bile Sovyetler Birlii'nde kendi ilerini kendileri
seebilmilerdir. Engellemek mmkn olamamtr.
Dou Bloku'ndaki k nasl aklamak gerekir o zaman?
stersen daha felsefi konualm. Toplumda indirgenemez birim olarak bireyi
tanmlamayan btn yaplar -ki, slam bunu yapyor mu yapmyor mu sorusunu
dolaysyla san sormu oluyorum- birbiri ardndan zlyorlar. Faizmi rnek
olarak ele alalm. Faimzde birey yoktu, millet vard. ndirgenemez analiz birimi
millet idi. Irk idi. ktler. Snf idi... ktler. imdi siz slam diyorsanz..
nce birey diyoruz biz. ndirgenemez birimin toplum, millet, rk deil, birey
olduunu, nk hereyin birey ile baladn dnyoruz. ngrd anlamda "tek boyutlu insan" yaratmaya almak, oulculukla
Onu soruyorum. Var m? Mesela ran'a baktm zaman, Abdurrahman Dilipak'
sada-solda dinlediim zaman, pek birey demediimiz izlenimi uyanyor bende.
A.S.Akat Akntya Kar
Ben Abdurrahman Dilipak'n nee dediinden ok, slamiyet'in ne dediine bakmak
durumundaym. Ayrca bu din, Abdurrahman Dilipak'a yorum zgrl veriyorsa,
gerekten de indirgenemez birimin birey olduu tartmasz ortada demektir.
Zaten birey demediiniz mddete, siz de zlmek durumunda kalrsnz. Bir
adm ileriye gidemezsiniz. "Hayr, indirgenemez birim cemaattir, snftr, millettir,
rktr" gibi baka eyler sylendii anda, kapal bir yola giriliyor ve toplumun
gelimesi de engellenmi oluyor. Niye engelleniyor gelime? nk oulculuk
engelleniyor. oulculuun engellenmesi bilginin retilmesini engelliyor. Bilgi
retimi iin, birilerinin bugnk bilgiye "yanl" dememesi lazm. Bugnk bilgiye
yanl demeden, yeni bilgi retilemez. Halbuki bugnk bilgiye yanl deyince,
birtakm mehur adamlara da "hatalsn" diyorsundur.
nk yanl bilginin kayna onlardr.
Onlardr, nk birtakm adamlar bu bilgiyi biliyorlardr ve onun doru olduunu
iddia ediyorlardr. Birisi de kacak "yanl" diyecek. Eer bugnk bilgiyi
tayanlar, kendilerine "yanl" diyecek kimselerin varolmasna izin
vermiyorlarsa...
oulculuk olamaz.
Gelime de olamaz. oulculuk yoktur, dolaysyla yeni bilgi retilemediinden,
gelime de yoktur. Analizi bu dzeyde srdrmek gerekiyor. Ondan dolay
oulculuk, gelime, yeni bilgi ritimi zde eylerdir. Bunlarn hepsinde zgrlk
vardr. zgrlk olunca, oulculuk oluyor. oulculuk olunca zgrlk oluyor.
Onlar olunca da yeni bilgi oluyor. Yeni bilgi olunca gelime oluyor, gelime olunca
toplum yeni koullar retiyor ve kendini o yeni koullara adapte edebiliyor. Bunu
yapamayanlar hem yeni koullar retemiyorlar, hem baka yerde retilenlere
adapte olamyorlar. Dolaysyla ne yapyorlar? Dinazorlar gibi yava yava tarih
sahnesinden ekiliyorlar. Dou Avrupa'y byle grmek lazm. Dou Avrupa'da
olan biten, aynen budur.
Bat'da sizin szn ettiiniz anlamda oulculuk var m efendim? Bakn dnyann
her yannda insanlar Batl gibi yaamaya baladlar. Coca Cola her yerde iiliyor,
Kentucky Fried Chicken rnleri her yerde tketiliyor. McDonald's dnyann
hemen her yerinde ube am. Genler Lee Cooper giyiyorlar, rap mzik
dinliyorlar. Dnyann her yannda, sanki Bat'nn en gelimi lkesinde yetimi
insanlar yayor. Yaam biimlerinde tek tiplilik, zevklerde tek tiplilik hatta
dncelerde bile tek tiplilik var. nsanlarn nasl bu hale getirildiini siz de, ben de
biliyoruz. Tketimde, zevklerde, yaam biiminde, dncelerde Bat'nn
elimiyor mu? Bu, bireysel zgrle mdahale deil mi sizce?
Ehemmi mhimden ayrmak gerekir mi derler, ne derler tam bilmiyorum. imdi,
Bat medeniyetine kar iki anlamda da kompleksli olmamak lazm. Birincisi, biraz
99 A.S.Akat Akntya Kar 100
aalk duygusuna kaplp bunlarn kt ve yanl olduunu sylemektir, dieri artacaktr. Yani mensup olduum tarafn kazanma ihtimali, baz kademelerde
ise hayranla kaplp bunlarn kt ve yanl olduunu sylemektir, dieri ise artacaktr.
hayrala kaplp, her eyin doru ve mkemmel olduunu sanmaktr. Bizim gibi
lkeler, Bat medeniyetinin hel dnda deil, hem de iinde deil. Trkiye'nin Ama bir % 49, siz o % 49'un iinde kalmasanz bile hep var olacak ve % 51'in
zellii budur. Mesela in dndadr. Hindistan dndadr. Ama biz tmyle tercihleri kabul grecek. Kural bu.
dnda deiliz. Biz bir AKdeniz lkesiyiz ve komu dinlerdeniz. Hindistan ve in'in
dini de tutmuyor, ideolojileri de. Biz daha farklyz. din, de bizim mahallenin Baka kural koymam zor ama. % 51, % 51 kadar, % 49 da % 49 kadar ynetsin
dinleridir. Bunu kabul etmek zorundayz. Kltr derseniz, Viyana'ya kadar gidip diyebilmem ok zor. Neticede bir tane icra bakan seeceim. Bir adam olmak
gelmiiz. Anadolu'da da yzbinlerce Hristiyan, bizimle birlikte yaam. Ama 19. zorunda. Yani demokrasinin ounluk kural, anlaml ve geerli bir kuraldr. Baka
yzyl sonras belirginlik kazanan, kkenleri 16. yzyla kadar uzanan, o Bat'y kural dnmek mmkn olmad iin, burada zm kademelendirmedir. Adem-
Bat yapan sanayi devrimi, kapitalizm, liberalizm ve demokrasinin beii Bat i merkeziyetiliktir. Amerika'daki uygulamalar bir rnek tekil edebilecek nitelikte
medeniyetinin iinde deiliz. Biz byle garip bir yerdeyiz. Bizim gibi lkelerde bence. Bir Amerikan vatanda mahalli dzeyde belediye bakann seer, polis
yaayan insanlarn bence bu ikileme ok dikkat etmeleri, ne bir hayranlk ne de bir mdrn seer, savcsn seer, yargcn seer. Bir st dzeye kar, orada
komplekse kaplmadan, ehemmi mhimden ayrmalar gerekiyor. Bat'nn erifini filan seer. Bu arada bir sr referandumda oy kullanr. Silah tansn m,
oulculuuna gelince. Yeterince oulcu deil, katlyorum sana. Ama Bat tanmasn m? Yol yaplsn m, yaplmasn m? Bilmem nereye baraj yaplsn m
lkelerinden daha oulcu bir lke de yok. En oulcunun yine de onlar olduunu yaplmasn m? gibi referandum yoluyla zmlenmesi gereken konularda oy
kabul etmek zorundayz. oulculua her dzeyde, gerek bilgi dzeyinde, gerek kullanr, ondan sonra federal hkmeti seer. Bunlarn hepsinde de % 49'un
zel hayat dzeyinde, gerek siyaset dzeyinde en fazla izin veren yine onlar. Biz iinde kalmaz. Yzlerce, binlerce, milyonlarca ittifaklar olur. Adam demokrattr,
bunu yetersiz bulabiliriz. rnein ben, bunu yetersiz bulanlardan biriyim. eyalet seiminde demokratlara oy verir ama cumhurbakanl seiminde gider
Dolaysyla Bat'y "Bir taraftan oulculuk var diyorlar ama, te taraftan da oyunu muhafazakarlara atar veya cumhuriyetilere oy verir. Referandumlarn bir
insanlar standartlatryorlar" eklinde eletirirken, bu eletirinin ok dikkatli tanesinde cumhuriyetilerle beraber, dierinde ise demokratlarla beraber oy
yaplmasnda yarar olacan dnyorum. Bat'nn stn taraflar olan kullanr. Vatandan eme alan geniler. Katlma, seme alannn genilemesi
zgrlkln, katlmcln alrken, kendi kltr bnyemizi gzden demektir. Katlma, bana sorulan sorularn artmas demektir. Trkiye gibi
geirmeliyiz. Bugn Japonya sentezi ilgin bir sentez gibi duruyor. Trkiye'de merkeziyeti yaplarn en byk sorunu, bana bir vatanda olarak 4 yl gibi uzun
birileri, bunu aratrmal. Japonya, dnyann en zengin lkesi olurken, kltrel bir srede bir defa soru sorulmasdr. Ahmed''i, Mehmed'i veya Hasan' se, sonra
olarak Bat'ya hi benzememeyi ve kendine zg kltr deerlerini korumay nasl hibir eye karma o kadar. Buna kar kyoruz biz. Bana ok soru sorulmal.
baard? Her kademede, her aamada ban sorular sorulsun, ben o sorulara cevabm
veririm.
Demokratik sistemlerin gerek anlamda oulcu olup olamayacana ilikin neler
dnyorsunuz? Bir rnek: Demokrasi bir ounluk rejimidir ve % 51'in tercihleri, Kimileri Bat'da dini-kltrel oulculuun olmadn, ama buna ramen ekonomik
% 49'un tercihlerinin daima nndedir. Dolaysyla bu % 49'luk kesimin siyasal -snf oulculuunun var olduunu sylyorlar, Byle bir gre katlmak
katlmdaki haklar da ereve iine alnm demektir. % 51, siyasal beklentileri mmkn m? Neden dini-kltrel oulculuk yok ta, ekonomik snf oulculuu
bakmndan umutlu, % 49 ise umutsuz. Bu % 49'a ne olacak? var? Bu acaba Bat'nn kapitalist deer yarglarna daha fazla nem vermesinden
mi kaynaklanmaktadr?
imdi, onun yolu baka bir yerden geiyor. Bat sistemini bir btn olarak
elealdmz vakit, ben de Trkiye'ye ayn eyleri neriyorum. Birincisi iktidar Bu grler, tipik ekonomik reduksiyonist (indirgemeci), yani toplumu ekonomiye
kademelendirmeyi renmek lazm. Yani lkede bir tek iktidar merkezi varsa ve indirgeyen ve toplumun ancak ve ancak ekonomi araclyla anlalabileceini
sadece onun seimi yaplyorsa bu senin dediin doru. Ama ben eer nce dnen grlerdir. Ben bunlara hep kar olmuumdur. Toplum ok daha
belediyemi hatta mahalle belediyemi seiyorsam, sonra bykehir belediyemi, karmaktr ve ancak bu karmakl iinde anlalabilir diye dnenlerdenim
sonra il meclisimi, sonra blge meclisimi, ondan sonra merkezi hkmeti akas. oulculukla beraber burada birtakm eyler yine kartrlyor gibime
seiyorsam, bunlarn hepsinde aznlkta, yani % 49'da kalma ihtimalim azalr. geliyor. imdi, az nce sorduun soruyla balant kurmak lazm. nk
Bazlarnda ounlukta olurum, bazlarnda ise aznlkta kalrm. Ayrca, baz oulculuk, kendi zel alemine girince, bireyin zgrl anlamna geliyor. Tabii
konularda dorudan demokrasiye geebilmisek, referandumlar yaplyorsa, toplumun koyduu bir dizi asgari kurallar olmak artyla.
benim btn referandumlarda malub olan tarafta olma ihtimalim iyice azalr. Sanyorum u anda Bat insann en fazla blen olay ne Sovyetler Birlii'nin
Demek ki toplumsal karar srecini kademelendirebildiim lde, katlm imkan zlmesi, ne de Saddam Hseyin. u anda Bat'daki bir numaral sorun, krtaj
sorunudur. Krtaj yaplmal m, yaplmamal m? Devlet krtaj iin yardm eder mi,

A.S.Akat Akntya Kar 101 A.S.Akat Akntya Kar 102

etmez mi? Bu ok nemli. nsanlarn domadan bile olsa, can kazanm bir eyi biiriz ki, teorik dzeyde, bunlar mutlak deildir. Az nce sylediim rnei vermek
ldrm haklar var mdr, yok mudur? Bunun ne saclkla ne solculukla ilgisi var. istiyorum: Eer oua yaam veren anne-baba, ouklarn dvmek, hrpalamak
Bu konuda insanlar blnyor. Biz seninle "Krtaj olmamaldr? diyorsak, hatta jldrmek istiyorlarsa, dier anne-babalarn karmaya ne haklar vardr
beraberce dernek veya parti kurabilmeliyiz. oulculuun anlam bu. "Olmaldr?" sorusu, meru bir sorudur teorik olarak. Pratik olarak ise, ne senin, ne benim, ne
diyenler de, ne istiyorlarsa syleyebilmelidir. oulculuun birinci taraf bu. Sonra, de tekinin, izin vermeyeceimiz bir eydir. Ne sen, ne de ben, bir anne-babann,
demokrasinin bir kural var. Toplumsal sorun ortaya ktktan, sorunla ilgili hayata getirdiler diye, ocuklarna eziyet etmelerine izin vermeyiz. Brak onu,
kanaatler belirginletikten, herkes kendi imkanlarn seferber ederek tartldktan kpeklerine eziyet etmelerine bile pratikte izini vermeyiz. Teorik olarak soruyu
ve oylamaya gidildikten sonra, gened de birisi kazanacak, br taraf kaybedecek. sorarz, cevabn da veririz ama, pratikte buna izin veremeyiz. Dolaysyla, bir
Dolaysyla, o anlamda oulculuk bitecek artk. Ama bu demokrasinin znde taraftan oulculuk diyeceiz, demokrasi diyeceiz ama te taraftan, ahlak
var. Demokrasinin olduu her yerde bu da daima olmak zorunda. Aksi takdirde deerlerimiz erevesinde yanl olduunu dndmz eylerin olumasna
kaos olur. oulculuk bir kaos deildir. En sonunda, bunlarn gerekletirilmesinin da izin vermeyeceiz. Onun iin, bir tek saf, kirlenmemi siyasi teori vardr, o da
ardndan, bir karar kacak. Karar ktktan sonra ounluk salandnda, olay anarizmdir. Geri kalanlarn hepsi kirlidir. Yani syledikleri ile yaptklar arasnda
bitecek. yle olacak, nk toplumun ounluu, yani % 51 "Biz byle istiyoruz" az da olsa, tutarszlklar olmak zorundadr. Yaamn kendisi de safkan bir teorider
dedi. Geri kalan % 49'a ne oluyar? Yola devam edip, dierlerini ikna etmeye, ibaret deil. Yaam renkli, canl ve pragmatik bir olaydr. Mesela, demokrasi.
fikirilerini deitirmeye uraarak belki iki sene, belki be sene, belki on sene Demokrasi soyut deil, somuttur. Benim rgtenme hakkm vardr, konuma
sonra kazanabilmek iin almak kalyor. hakkm vardr. Be tane hakkm vardr veya yoktur. Falan lke demokrasi mi, deil
mi? Bunlar varsa demokrasidir, yoksa deildir. Yani belli bir pragmatik dzeyi ki
Yani % 49 kazanmadysa, bu onlarn yok olmalar anlamna gelmemeli. Tam anglosakson lkelerinde demokrasinin bu kadar uzun sre yaamasnn ardnda
aksine, hayat alanlarnn hala var olduuna, bir ekilde gnn birinde... belki pragmatizm vardr. Bu saf, kirlenmemii aray, bizi ok byk bir hzla
totaliter yaplara gtrebilme eilimini tayor diye dnyorum. yle bir
Gnn birinde yeterince insan ikna edebilirlerse, iktidar olabilirler. Bat'da gzlemim var, doru mu yanl m bilmiyorum.
oulculuk yoktur diye eletiri yaaparken, bu eletirilerimize sebep olan grnt,
oulculuun deil, demokrasinin grntsdr. Bat'd bir taraftan oulculuk var Ben aslnda soruyu dnp dolatrp, 12 Eyll sonras slami hareketlerdeki
ama, dier taraftan daa ounluklar var. Toplum uygulamalarn, ounluklarn ykselmeye getirmek istiyorum. Gerekten bir ykselme var m? Varsa bunu neye
vevrdii kararlar sonucunda fiilen gerekletiriyor. O adan baktmzda, Bat'da balyorsunuz? Ayrcca 12 Eyll'den sonra Trkiye'de sivil toplumcu anlaylarn
-buna sadece Bat demiyelim demokrasi ile ynetilen lkelerin tmnde- hem yaama ans bulduklar sylenebilir mi? Eer ok yksek kademelerde de sivil
oulculuun, ama dier taraftan da, her konuda hakim bir grn var olduunu toplumcu anlaylar yaama ans bulabildilerse; slamc hareket te sivil toplumcu
grrz. Aksi takdirde demokrasi olmaz. Demokrasinin olduu yerde, hakim bir anlaylarn hogrsnden yararlanarak kendilerine bir hareket alan m
gr olmak zorunda. oluturdu, yoksa 12 Eyll'den sonra Trkiye'de modernleme hareketleri daha
fazla ykseldi, Batllama hzland ve dolaysyla slami hareket bu gelimeye
Bu hakim gr eer baz konularda insanlar snrlandryor ve kaytlar muhalefet olarak m dodu?
koyuyorsa, o zaman demokrasi de ortadan kalkmaz m? Bu, oulculuun da
ortadan kalkmas demektir. Ne kadar bu terminolojiyle dnyorum, bilemiyorum. Herhalde bana biraz
zaman verseniz, bu terminolojiyle de belki dnmeye balayabilirim ama,
Dorudur. Bir feylezofun mehur bir sz cardr. "Bir tane saf siyasi teori vardr, o genellikle olaya bu adan bakmadm. slam'la ilgili olarak ben 10-15 yl kadar
da anarizmdir" der. Onun dndaki btn teoriler kirlenmi teorilerdir. nk nce, Trkiye'nin slam'da bir reformasyonu gerekletirmeye aday lke olduunu
anari dndaki btn sistemler, ne kadar oulculuktan sz edelerse etsinler, ne sylemitim. O da bence u: zel ve kamu alanlarnn ayrmas,
kadar zgrlkten sz ederlerse etsinler, u ya da bu biimde, bireyin dinin bir zel alan, bireyin kendi i dnyasnn fenomeni olarak kalmas, kamunun
davranlarna kstlaama getirmeyi ierirler. akla almas. Yani insann kamusal tercihlerini akl ile, bireysel tercihlerini ise din
ile, dinsizlikle yapmas. Ama toplumun byk ounluu asndan bireysel
Dolaysyla, oulculuk ilkesiyle eliirler. dnyada da dinin byk bir arlk tamas. slam, tabii bu ayrm reddeder.
slamiyet, peygamber efendimizin kendinden kaynaklanyor veya kaynaklanmyor
Tabii. Temiz deildirler. Hepimiz biliriz ki, szcn pratik anlamnda oulculuk bu nemli deil ama, slamiyet'in son bin yllk deneyiminde byle bir ayrm
vardr. O toplumlardaki insanlar, aslnda ok yaygn, geni bir alanda, insanlk yoktur, olamaz. Katoliklerde de vardr bu, sadece slam'da deil, Katoliklerde de
tarihinde daha evvel olmayan zgrlklere sahiptirler. Gelimi Bat bu eilimler son derece gldr. Byle bir ayrm reddeder Katolik. Ama
demokrasilerinde grdmz durum bu. Pratik olarak byle. Yalnz, yine hepimiz Avrupa'nn gelime izgisi iinde bu ayrm, Trkiye'dekinden ok daha nce

A.S.Akat Akntya Kar 103 A.S.Akat Akntya Kar 104

gereklemitir. Trkiye'nin, slam lkeleri iinde byle bir noktaya ilk olarak gelme
ihtimali olan bir lke olduunu ve dolaysyla Trkiye'de laik kesimlerin rettii
"gerici mslman" tipolojisinin yanl olduunu dnyorum. Ondan dolay da,
Trkiye'de slam'n hibir zaman bir tehdit oluturmad kanaatindeydim, nk
Trkiye'de islam bence bu ynde evriliyordu. Yani mesala, bilime kar deildi.
hayatna kar deildi. hayatna kar deildi. Tam tersine bunlar isteyen, ayn
zamanda hem mslman, hem demokrat; hem mslman, hem fizik mlendisi,
hem mslman, hem atom mhmendisi olabilen insanlar retmeye balad
Trkiye. 80'li yllar, bence bu eilimi glendirmitir. Dolaysyla, slami hareketler
asndan baktmzda Trkiye'deki ana sorunun, bu ayrm reddeden hareketler
olduunu syleyebilirim. Yani kamu-akl/zel-inan, iman ile akln dnyalarnn
ayrlmasn reddeden, entegrist diyelim, fundamentalist diyelim, ne dersek diyelim
bunlara. Bu akmn aslnda, Trkiye mslman hareketleri iinde marjinallemesi
srecini bekliyordum. Ve bence de bu gereklemitir. Bugnk Trkiye, bundan
20 sene nceki Trkiye'den ok daha mslman bir lkedir. Mslmanln,
mslmanlk kimliinin ok daha nde olduu, bu kimliini daha fazla vurgulayan,
bu kimlii tamaktan daha az korkan, yani o eski laikliin bittii bir lkedir ama,
trnak iinde eriat, fundamentalist, entegrist her neyse, akl-kamu/iman- zel
ayrmn reddeden, "kamu da, zel de imandr" diyen hareketlerin ise bu srecin
iinde srekli geriledikleri bir lkedir.
12 Eyll'den sonra m?
12 Eyll'n byk bir katks olduunu dnmyorum. Tarihi bir sretir bu. 12
Eyll, bir grntdr. Trkiye tarihini etkilenmemi bir olaydr. 12 Eyll'n etkileri
ksa vadelidir. Uzun vadede hi bir etkisi olmamtr. Olmam gibi bir hareket
olacaktr, anayasas da gidecektir. Yeniden yazlacaktr, sivil anayasa da
yaplacaktr. 12 Eyll'de, tarihimizde byle bir kt leke olarak kalacaktr. 12
Eyll'n toplumsal yaamda fazla bir dinamii olduunu sanmyorum. Ben analizi
bu terminoloji ile yapmay tercih ediyorum. Trkiye, bu iman-zel ve akl-kamu
ayrmn yapan ve bunu yapt anda da slam'da fiilen byk bir reformasyonu
gerekletirmi bir lke olmaya adaydr. Hzla buraya doru gitmektedir. Geri
kalan mslman lkeler, bu sofistikasyona, bu gelimilie eriememilerdir ve
bunu yapamamaktadr.
Trkiye bu ans nasl yakalad?
Birtakm anslar ve bunlarn eitli nedenleri var. Bunu bir tek nedene indirgemek
yanltr. Bence Tkiye'nin ok uzun sre, tek bamsz slam devleti olmas son
derece nemli. Osmanl mparatorluu'nun bu iteki birikimi son derece nemli.
Unutmamak gerekir ki, 1870'lerde Trkiye anayasas tartyordu ve bir meruti
anayasa yapmaya alyordu. Osmanl'dan ok daha evvelden balayan bir
reform hareketi var. ok daha Batl, tabii ti dier mslman lkelere nazaran
daha batl. Farkl dinlerle, dillerle uzun sre beraber yaam, cumhuriyet ve
beraberinde gelen laiklik hareketinin bir zaman kazandrdn ve buna katkda
bulunduunu, yani tarihi hzlandrdn dnyor birok insan. Buna ben de
A.S.Akat Akntya Kar
katlma eilimindeyim akas. Yksek bir fatura dendi ama, bir sr faktrn
etkisiyle Trkiye bugn byle bir yere geldi diye dnyorum. Bu nereden belli?
Ben mslman bir aydn deilim, sen mslman kesimin kard, benim de
okuduum bir dergiyi yaynlayanlardansn. Oturup birtakm eyleri tartyoruz.
Aramzda su geirmez duvarlar yok artk. Sen bana yaklamsn, ben de sana.
Bir sentez aray, bir tek kesimden gelmez, iki kesimden birden gelir. Benim
nerdiim, dinin artk devlet dna kartlmas, devletin, din ile ilikinin tamamen
kesilmesi. Bu, mslman kesimlerin bir blm tarafndan da desteklenen biri
gr. Eimin ?zayf tarihsellik? diye gelitirdii bir kavram var. Zayf tarihsellik
kavramnn tam yeridir buras bence. Toplumlar kendileri hakknda bilgi rettikleri
lde zengindirler ve gelimitirler. Trkiye bugn o aamaya geldi. Trkiye, artk
Trkiye hakknda bilgi retmeye balad ve bu bilgi ile toplumumuzu
dntryoruz. Artk Trkiye'yi tartyoruz. Trkiye hakknda bilgi retmeye
baladk. Zayf tarihsellikten, Nilfer'in dedii gibi, kma yolundadr Trkiye.
Ondan dolaydr ki eriat hareketler, entegrist hareketler, bu byk dnmn
dnda kalyorlar. Bir tarafta bilgi retimi var, dier tarafta iman var. Trkiye,
kendisi hakknda bilgi retmeye baladka, akl kamuyu igal etmeye balyor.
Akl kamuyu, sadece iman-zayf tarihselliin nde olduu toplumda igal etmez.
nk kamu ile ilgili akl olmad iin, bilgi olmad iin, o boluu iman doldurur.
Ama siz toplumunuz hakknda bilgi retirseniz, sizin insannz da herhalde aptal
deildir. Bakar, "bunlar makul eyler" der. "Bunlar makul eyler? dedii anda akl
kamusal alan igal etmeye balar ve bu da imana orada yer kalmad anlamna
gelir.
Byle bir iman ve akl ayrmn yapmaktan yana deilim. Ayrca bunlar
birbirlerinden ok farkl, ok kopuk eyler deil. man ve akln birbirini anmlayan,
birbirini destekleyen eyler olduunu dnyorum.
Uzun dnemde, dediniz gibi bunlarn birbirinden ayrlmas mmkn deil. nk
iman ebedidir, akl sadece bugndr. Yani 1950 ylnda mekrezi planlamay
savunmak aklen mmkndr. Amam 1990 ylnda deildir. Akl hep geliir, hep
deiir, hep deimek, gelimek zorundadr. Hep yeni fikirler kacaktr. Akl bir
sretir, iman ise ebedidir. Dolaysyla, kanlmaz olarak benim sylediim
noktaya geri dneriz. Kamu ve akl, ben ve imanm. Ben ve imanm, ama kamusal
alan, akl. nk imanmla ne merkezi planlamay secebilirim, ne piyasay
seebilirim. Onu ancak aklmla seebilirim.manmla ne ticaret yapabilirim, ne
borsam seebilirim. Bunu da sadece aklmla yapabilirim. Akl ebedi deildir, ama
iman ebedi olmak zorundadr. Biz, Hazreti Peygamberimiz Efendimize, 1317'de
yle iman ederdik, 1900'de byle iman edeceiz, 2300 ylnda da u ekilde
iman edeceiz diye bir ey olmaz. man imandr, evrenseldir ve ebedidir. Akl,
yereldir ve geicidir.
Ve deikendir.
Bugn doru olan ey, yarn yanltr. Bugn "doru" dedimiz her ey aklen, hi
olmazsa, 100-200 yl iinde en iyimser ekliyle ksmi kalacaktr, en ktmser
105 A.S.Akat Akntya Kar 106
ekliyle de, yanl olacaktr. 200 yl evvel doru dediklerimiz, 200 yl sonra yanl
oldu. Akl geicidir, yereldir. br evrenseldir, ebedidir. Dolaysyla iman benim
evrensel ve ebedi olan tarafmdr. Bu ikisini ayrdederim. Kamu, aklm ister,
aklm kullanrken imanm hi devreye girmez mi? Tabii girer. Kamu dediim
zaman, sadece kapitalizm yok, sadece korumaclk yok, sadece Saddam Hseyin
yok. Krtaj var. imdi krtaj, benim aklm ile imanmn birbirine kart yerdir.
Aklm birey der, imanm baka birey der. nk oradaki sorun, ancak ebedi ve
mutlak manevi deerler iin iine katlarak zlecek bir sorundur. Onlar
katmadan o soruna taraf olamam. Onlar da katmak zorundaym. Ama merkezi
planlama m yoksa piyasa m sorusunun ebedi deerlerle bir alakas yok. Bu
akldr. Trkiye, Avrupa topluluuna girsin mi, girmesin mi? Korumaclk yapalm
m, yapmayalm m? Japon otomobil ithal edelim mi, etmeyelim mi? Yerel idareler
yle mi olsun, byle mi olsun? ticaret kanunumuzda unu deitirelim mi,
deitirmeyelim mi? Borsada unu yapalm m, yapmayalm m? Bunlar benim,
evrensel ve manevi deerlerime dokunmadan aklmla zebileceim eylerdir.
te, entegristlerin, trnak iine koyarak sylediim "eriatlarn" gremedikleri
ey, bu alan iman alan olarak tanmlama eilimleridir. eriatla ticaret hukuku olur
mu? Ben hep onu soruyorum. Ticaret hukuku kalacaksa, demek ki eirat yok. O
zaman neyi sylyorsun? ticaret hukuku gidecekse, Trkiye ekonomisi yok.
kisinden birini seeceksin. Ya Trkiye ekonomisini seeceksin, ya da eriat
seeceksin. Ya akl seeceksin, ya iman seeceksin. Ayrdetmek lazm diye
dnyorum.
Medine toplumu modeli, mslmanlar iin rnek bir toplum modeli idi. Bu toplum
modeli oulcu bir model idi de ayn zamanda. Bir Yahudi, bir Hristiyan bu
toplum modeli ierisinde zgrce yaayabiliyordu ve herhangi bir mdahale ile
karlamyordu. ok zetleyerek anlatmaya alyorum. imdi bu model ok anlatmaya alyorum.
gerilerde kald. Ama hi deilse bir model var. Bu modeli de gz nn alarak,
slamiyet'in bugn oulcu bir modeli yaatabileceine inanyor musunuz?
ncller yanl. Akla ait olan alana iman soktunuz. Niye Medine'nin otuz yllk o
dnemi de, baka bir ehrin bir otuz yllk dnemi deil? nk Peygamber
efendimizin yaaad bir dnem. bu imanla ilgili bir olay, mannz aklnza
soktunuz.
Ama ortada insanlk adna onur verici, gzel birtakm uygulamalarn yapld bir
dnem var.
Bence hibir ekilde bundan 1400 yl evvelki bir ey, bugn bir toplumsal
rgtlenmeye model olamaz. O dnem insanlarnn ahlaki davranlar, bizler iin,
bireyler olarak rnek olabilir. Senin iiin, benim iin. O devirde insanlar yle bir
ahlaki yap iersindeydiler, u deerlere sahiptiler, u deerleri yaama
geiriyorlard. Bu sana veya bana rnek olabilir. Ama bir toplumsal rgtlenme
modeli olarak mmkn deil.
Neden mmkn olmadn aklar msnz?
A.S.Akat Akntya Kar
6 milyar insann yaad bir dnya. Annda dnyann her yanna ulayorsun, her
yerinden annda resim geliyor. En ge sekiz saatte de, fiziki olarak en uzak yere
gidiyorsun veya geliyorlar. Doay nasl kirlettiimiz ortada. retim yapmak
zorunda olduumuz ortada. Komkoca Amerika biraz ayan srt. Japonya mal
ald, gtrd. Rekabet var. Bakn Sovyetler Birligi'ne. Bir model kurdu, dnyann
en zengin lkelerinin bandayd, ne hale geldi. Bulgaristan bizim gerimize dt.
ekoslovakya'ya yetiti Trkiye. Demek ki organizasyona, ancak ve ancak yarna
bakarak ulaabilirsiniz. ok farkl bir dnya. Dediim gibi, bir topyay, bir slami
toplumsal dzen arayn, kamuya akld bir eyi sokmak benim iin, iman
sokmak demektir. Bu olmaz demiyorum, baary olamaz diyorum. nsanlar bir
yere gtremez diyorum. Bak, ran'a, ran onunla yola kt, ama ok farkl yerlere
gitmek zorunda kaldklarn her geen gn kendileri de gryorlar, biz de
gryoruz. Birtak arkadalar "ihanet etti" diyecekler. hanet etmiyorlar. Kimse
ihanet etmiyor. Ki ran, petrol parasyla ayakta duruyordu. Trkiye'de petrol de
yok.
Evet ama Asaf Bey, ran' zel olarak aratrp incelemek, birtakm doru sonular
elde etmek bakmndan daha yerinde olur gibime geliyor. ran, koullar olduka
farkl bir ortamda bir devrim gerekletirdi ve slam dnyasna kmsenmeyecek
katklarda bulundu.
Yaln, her baarszla bahane bulmak kolaydr. Bana bir de baarya bahane
bul.
Bahane bulmuyorum. Gelimeleri objektif bir gzle izlemek zorunda olduumuzu
Ben de sana Markiszm-Leninizm hi lmemitir derim. Sana anlatsn bizim
arkadalar. Byle dnen arkadalarmz var hala. yle deil. mann, maalesef
insan getirdii yer burasdr. Ben rencilerime 1970'li yllarda ok anlatrdm. Biz
bu uan kalkacana inanmz. Uak piste km, yle bir kalkar gibi yaptktan
sonra dm, aklm. imdi biz anlatyoruz ki, aslnda o uak kalkt, utu hatta
hala uuyor.
Oysa uak oktan dt.
Evet, maalesef uak dm, proje baarsz. Projenin niin baarsz olduunu
ben sana teorik olarak anlatabilirim. Skrsan, sen de sebeplerini kendi kendine
retebilirsin. Ama, bir kere projenin pragmatik olarak baarsz olduu
gzleminden yola kmakta yarar var. Proje bitti. Gereki olacaksn. Akl bu. Bu
proje olmad. imdi bu projenin neden gereklemediine bakalm. O zaman niin
gereklemediini buluyoruz. Bahane de ortadan kalkyor bylece. imdi gerek
sebeplerini buluyoruz. nk... olmuyor. Niin olmuyor? te, unun iin olmuyor.
Sorunun cevabn bulmu oluyoruz. Japonlarla nasl rekabet edeceiz? Mesela
Medine toplumu, Japonlarla nasl rekabet edecekti?
107 A.S.Akat Akntya Kar 108
O zaman bir Japon modeli yoktu. Bugn ise bir Medine modeli yok. Eer bugn
bir Medine modeli uygulanabiliyor olsayd, Japonya modeli, ne kadar smr
temeli zerine oturuyor, ne kadar kapitalist deerlere sahip, bunu belirlemek
gerek. Ve ne kadar sosyal adaleti, eitlik bir model. slamiyet'in de kendine zg
bir ekonomik modeli var ve daha fazla adalet ilkesine dayal. O zaman bir
Japonya modeli olsayd, Medine toplumu bir alternatif gelitirirdi sanyorum.
Ama gelimediler ite. Onlar ancak Bat'y tehdit ettiler. Bu sistemi Japonlar
kendileri mi buldular' Sanayi devrimini Japonlar yapmad, demokrasiyi de Japonlar
bulmad. kisi de tepelerine binerek oldu. Yani an iinde olmak iin akl gerekli.
Zayf tarihsellii atmak gerekiyor. Trkiye atyor bunu. Bunu grp, toplumun o
kollektif aklnn iinde yer alan siyasi hareketler, nmzdeki dnem Trkiye'sine
damgasn vuracak siyasi hareketlerdir. O kollektif akln dnda kalan, btn
dnyann deneyiminin Trkiye'ye yanstlmasnn dnda kalan, gemie ya da
iimizdeki manevi deerlere sadece tutunarak bir toplumsal dzen kurmaya
alan, manevi boyutunu kamuya maletmeye alan hareketler marjda
kalacaklardr. Sevelim, sevmeyelim, zaten tarihin yargs budur. Canm, ok
teekkr ediyorum.
Bu yararl konuma iin, Kitap Dergisi adna asl ben teekkr ederim.
A.S.Akat Akntya Kar
TRKYEDE DEVLET VE SVL TOPLUM
(zlenim Dergisi, Temmuz 1993
Trkiye'de "devlet" kavramnn anlamndan sz edebilir misiniz? Devlet kimdir,
nedir, ne anlam tamaktadr? Ne kadar totaliter, ne kadar sivil rgtlenmelere
ak, halkyla ne kadar bark? Daha da nemlisi devlet, kendisini nce kendisine
ve sonra topluma nasl tanmlyor? Ksaca Trkiye Cumhuriyetinin "devlet
felsefesi" nedir?
Sorunun genel tonuna katlmadm belirtmek istiyorum. Devleti toplumun
dnda bir g, neredeyse bir insan gibi dnmek serinkanl bir analiz iin
zararldr. Devletin ve siyasetin bir yada birka kiinin iradesine baml hale
getirilmesi, toplumsal ve siyasi belirlenme srecinin komplolara indirgenmesi
demektir. Bence, komplo teorileri evremizde olup biteni anlamay kolaylatrmaz,
tam tersine zorlatrr. Bilimsel dnce, neden baz komplolarn bazen baarl,
bazlarnn ise baarsz olduu aklayan nesnel nedenlerin saptanmasna
ynelir.
Trkiye Cumhuriyeti, er'i dzenli ve ok uluslu bir militarist tarm
imparatorluunun an gelimelerine ayak uyduramayp dalmas srecinde
kuruldu. Yani, imparatorluk dneminde balayan, eriattan akl dzenine, ok
ulusluluktan ulusulua, seyfiye hakimiyetinden sivil topluma, tarmsal retimden
sanayi ekonomisine gei srecinde bir aama olarak ele alnmaldr. Son aama
deildir; tipik bir gei dnemi rndr, bir ara kademedir.
Osmanl-Trk toplumunun 1800'lerin banda Tanzimat ile balayan
serveni bilinmeden ve d dnyadaki gelimelerle stste gelecek ekilde objektif
bir analize tabi tutulmadan, Trkiye'nin 1923'te, 1946'da yada 1993'te nnde
hangi almaklarn olduu bence kavranamaz. Cumhuriyetin kuruluu ve evrimi,
19.uncu yzyl boyunca Osmanl Devletini ve toplumunu sarsan derin dnm ve
atmalarn etkisindedir. Grnrdeki ve resmi ideolojideki btn ayrma
abalarna ramen, devlet felsefesi asndan son dnem Osmanl devleti ile
Cumhuriyet arasnda zde sreklilik vardr.
unu sylemeye alyorum: Trkiye, yakn tarihinde bir ka geii i ie
yayor. Ekonomik dzeyde tarmdan sanayiye, hatta sanayi-sonras retimine
gei var. Siyasi dzeyde, ok uluslu bir imparatorluktan elde kalanla milli devlet
yaratmaya allyor. dari olarak, mutlakiyeti ve militer bir devlet yaps yerine
sivil topluma temellenmi bir demokrasi aray var. Kltrel ve toplumsal dzeyde
ise, eriat dzeninden, hatta bir anlama teokratik devletten laiklie gei var.
Bu drt byk dinamie toplumun farkl kesimlerinin farkl tempolarla
katlmas ve farkl tepkiler gstermesi ok da artc deildir. Gerek 1920'lerde
devlet yeniden kurulurken, gerek daha sonralar i yada d etkenlerle bu
109 A.S.Akat Akntya Kar 110
dinamiklerin hzland anlarda, hem toplumun iindeki hem de toplumla devlet yeniden kurmay hedefleyen bir askeri darbe, 1930'lar hayran kesimler tarafndan
arasndaki ilikilerin gerginletiini izliyoruz. Atatrklkten sapma olarak ilan edildi. Sk sk tekrarlyorum: tek reel
Saysal olarak aznlkta kalan, ama askeri ve sivil brokraside, kamuoyu Atatrklk 12 Eyll Anayasasnda ve rejiminde varolandr.
oluturan odaklarda ve siyasi snf iinde etkinlii yksek bir toplum kesiti, ttihat Daha sonraki gelimeler, dnyada olup bitenlerden de etkilenerek, devlet
Terakki'ye ve hatta daha ncesine giden deneyim ve uygulamalarn etkisi ile, milli felsefesinin yasaklad sivil toplum glerinin siyasi arenaya kmasna yol at.
devletin kuruluunu ve laiklii kendisine temel hedef almtr. Bu kesimlerin Bugn, krtler, islamclar, solun sivil toplumcu kesimi ve liberaller, farkl ama ve
gznde, ekonomik gelime ve demokratikleme, ikincil hedeflerdir. ncelik, nedenlerle de olsa, devletin resmi ideolojisi dnda kalyorlar. nmzdeki
mparatorluu bitirdii dnlen ok ulusluluk ve ok kltrlln yerine Trk dnemde, Trkiye youn bir ekilde bireyi ve sivil toplumu ne kartan ve devleti
milliyetiliinin konmasnda ve toplumsal ilerlemeyi engelledii dnlen er'i onlara tabi klan siyasi felsefeleri tartacaktr.
dzenin yklmasndadr. Demek ki, bu kesim iin, demokratikleme ve ekonomik
gelime, ancak niter milli devletin kuruluu ile ve laikliin glendirilmesi ile Trkiye'de devlet kurumunun, oktandr sahip olduu "Kemalist" zelliiyle ve
elimedikleri takdirde devreye sokulabilirler. "korumac" olmaktan ok "mdahaleci" karakteriyle, aslnda topluma kar
Devletin ileyi biimine uzun sredir damgasn vuran, kendilerini yerine rgtlenmi olduu sylenebilir mi? Burada genetik kltr kodu "mslman" olan
gre "ilerici", "laik", "Atatrk" eklinde niteleyen bu kesimin anlaydr. Devletin halka kar devletin Kemalist zellii birbirine ne kadar yakn, birbiriyle ne kadar
felsefesi, bu anlaylar erevesinde olumutur. Temel varsaym, toplumun bu iki bark?
hedefi arzulamaddr. Yani, devlet tarafndan ynlendirilip denetlenmedii
takdirde, toplumun kendi dinamikleri Trkiye'yi ya blnmeye, ya komnizme, ya Bence devletle zdeletirdiimiz brokratik sekinlerin halkla arasndaki
teokratik bir devlete, yada bunlarn bir bileimine gtrecektir. Dolays ile devlete gergin ve istikrarsz ilikiyi az nce szn ettiim "toplum korkusu" kavram ok
Atatrk kesimin hakim olmas zorunluluu vardr. Bu kesimden pek ok kiinin iyi zetliyor. Reformlarn kltrel bir boyutu olmas kanlmazd. Ancak,
ilke olarak demokrasiye kar olmadklar halde demokrasinin ierdii fikir ve Trkiye'nin kendi zgl tarihi, reformcularla halk arasndaki kltrel ztlamay ne
rgtlenme zgrlklerine fiilen kar kmalarnn ardnda bu mant buluruz. karmtr.
Rejim, siyasi sekinlerinin "toplum korkusu" stne ina edilmitir. Bunun ille byle olmas gerekmiyordu. lk akla gelen Japonya rneidir. Hzl
Toplumda saysal olarak ounluu tekil edenlerin durumu daha sanayileme ve ekonomik byme, Japonya'da geleneksel kltr kalplarnn
karmaktr. Onlarn ne dndnn nemli bir gstergesi olarak seimlerde tedrici dnm ile beraber gerekleti. Kltrel sreklilik iinde reformlarn
kullandklar oylar alnabilir. Serbest Frkadan bu yana, istikrarl bir ekilde "niter yaplabileceine bir baka rnek Abdlhamit dnemi olabilir.
devlet-laiklik" ikilisinin oluturduu kemalist projeden uzak duran partilere oy Deiim srecine bu adan baknca, Eric van Zrcher'in Aktel Dergisindeki
veriyorlar. Ancak, kemalist projenin 1923-50 arasndaki tek parti diktatrlne mlakatnda sylediklerine katlyorum. Bir etki-tepki sreci sonucu, bugnk
yada 1960 ve sonrasnda tek parti diktatrln restorasyon amal darbelerine islami hareketler byk lde kemalizmin rndr. Kemalizm, deiim ve
kar da direnmiyorlar. Yani, toplumun ounluu kemalist projeye kar aktif bir reform programnn ekonomik ve siyasi boyutlarndaki ciddi yetersizlik ve
tavr gelitirmiyor, projeyi sessizce kabulleniyor. Byk ktlelerin bu zmni destei zafiyetleri, kltrel dzeyde bir atma ve ztlama yaratarak dengelemeye
olmadan, Cumhuriyetin devlet felsefesinin uygulanabirlii olamazd diye almtr. Kltrel olarak halktan kopuk bir sekinler zmresinin, otoriter (hatta
dnyorum. belli anlamda totaliter) bir yap iinde siyasi iktidar tekelini elinde tutmas, halk
rnein, "devletilik" kavram bu gergin ilikilerin tmn tamaktadr. ktlelerinin sizin deyiminizle "genetik kltr kodunun" mslmanlkta skp
Kemalizm, ekonomik gelimeyi yavalatmak pahasna, sermaye birikimini devletin kalmas ile sonuland.
denetiminde tutmaya almtr. zel sermaye birikimine, sivil toplumu nmzdeki dnemde, Trkiye'nin bundan sonraki evrimi asndan en
glendirecei ve snflarn olumasna neden olaca korkusu ile kar klmtr. nemli yol ayrmlarndan biri buradadr. Trkiye insannn genetik kltr kodu
Kamu mlkiyeti ve kamu iletmecilii, ekonomik yada toplumsal olarak etkin yada "demokrasi" mi olacak? Yoksa, kemalizmin miras olan "laik" ve "mslman"
rasyonel olmasndan dolay deil, sivil toplumun devlete kar glenmesini kodlar arasndaki ztlama m sertleerek sregelecek?
engelleyecei iin tercih edilmitir. 1950'den bu yana, devletilikten her Trkiye, sivil toplumu demokratik reformlarla glendirebildii lde, gerek
uzaklamann ekonomiye nasl dinamizm getirdiinin aka grlmesine ramen kemalist laiklik anlaynn, gerek onun kart olarak varolan islamclk anlaynn
devletiliin sekinler arasnda bylesine yaygn taraftar bulabilmesinin srr zayflayacaklarn, yerlerini mterek bir deer olarak demokrasiye brakacaklarn
burada, kemalist devlet anlay ile tutarllnda yatmaktadr. dnyorum. Fukuyama'nn Tarihi Sonu kitabnda ok sevdiim bir ifade var:
Son yllarda, bu felsefenin kendisini yeniden retmekte zorlandn demokrasinin varolmas iin nce demokratlar gerekir diyor. Kesinlikle doru. Bir
gryoruz. 12 Eyll, kemalist projeyi savunanlar arasnda daha 12 Mart'ta yandan toplumsal sekinlerin, dier yandan sradan vatandan mterek genetik
balayan blnmeyi iyice derinletirdi. lerici kesimin sivil kanadnn ok byk kltr kodu ancak "demokrasi" olabilir. Ve ancak byle olduu takdirde baskc ve
blm darbeyi ve kurduu rejimi scak karlamad. znde 1930'larn rejimini buyurgan devletin yerine vatandan hizmetindeki demokratik devlet geebilir.

A.S.Akat Akntya Kar 111 A.S.Akat Akntya Kar 112

Trkiye'de sivil bir iktidar var m? Varsa ne kadar var, yoksa neden yok?
Trkiye'de devletin bizzat kendisi sivillemeyi ne lde engelliyor?

Sivil toplum kurumlar stnde ykselen demokratik siyasi yaplarn

gelimesine izin verilmeyince, otoriter bir rejim oluur. Btn otoriter rejimlerde, STATKO LE DEM ARASINDA
askeri brokrasinin zel bir arl, bir gc vardr. Bu Trkiye'de de byledir,
(Yeni Demokrasi Hareketi, YDH Yay. 1994)
baka lkelerde de byledir. Ancak, yukarda sylediklerimi tamamlamak iin bir
noktay amak istiyorum. Ne tek parti rejiminin, ne de darbelerin faturas tek
Sayn Bakan, deerli MSAD yeleri,
bana askerlere kartlamaz. Baka yerleri bilmem, ama Trkiye'de askerler
daima sivillerden byk destek ve tevik grmlerdir.
MSAD yneticilerine bu nazik davetlerinden dolay teekkr ederek
27 Mays' yaayan nesildenim. Bir an nce darbenin gelmesi iin nasl
konumama balamak istiyorum. Bu tr konumalar, birbirimizi tanmak iin
sokaklara dkldmz unutmadm. Darbe gelince, kentsel sekinlerin nasl
nemli bir frsat oluyor. "Hayvan koklaa koklaa, insan sylee sylee" diye bir
bayram yaptklarn, gazetelerin nasl darbeye vgler yadrdklarn, kurucu
ataszmz vardr. Gerekten, byle yz yze konuup birbirlerine dert
meclise seilebilmek iin nasl mmtaz ahsiyetlerin kuyrua girdiklerini biliyoruz.
anlatmaya almak, sorular sorup onlara cevap bulmak, insanlar arasndaki
Ne Menderes ve arkadalarna idam kararn veren mahkeme bakan Saim
diyalogun gelimesinde ok yararl.
Baol, ne de bu idamlar tevik eden Profesr Velidedeolu asker deildi.
Sanrm ki ben buraya gelip konuma yapan ender TSAD yelerindenim.
Hele 1960'l yllarda, cuntalarn mutasavver darbeden sonra kuraca
niversiteden ayrldktan sonra profesyonel ynetici olarak ialeminde almaya
hkmette kimlerin bakan olaca en ilerici ve en demokrat sivilleri en ok
baladm ve o arada TSAD'a ye oldum. Dorusu ya, TSAD'lar, TGAD'lar,
uratran konu idi. 1961'den 1971'e, Trkiye'nin en iyi eitim grm, en sekin
GYAD'lar, MSAD'lar ok destekliyor ve savunuyorum. Bunlarn ok nemli
insanlar, askeri rejimi savundular ve darbeyi tevik ettiler, 12 Mart hkmetlerinde
sivil toplum kurumlar olduuna ve lkemizin sivil topluma ok ihtiya duyduuna
grev aldlar.
inanyorum. Sivil toplumun ise ancak ve ancak toplumun rgtlenmesiyle gl
12 Eyll darbesinden sonra da durum ok farkl deildi. Beni en ok
olabileceini biliyoruz. zgr birey ancak rgtl bir toplumda ortaya kabiliyor...
etkileyen olaylardan biri, grevleri Anayasa'nn ve hukuk devletinin korunmas
Demokratik bir devlet ancak rgtl bir toplumda ortaya kabiliyor...
olan Anayasa Mahkemesi yelerinin, Anayasa'y toptan kaldran cuntay byk bir
Eer toplum kendi iinde ve kendiliinden rgtlenmezse, genellikle ortada
merasimle ziyaret edip kutlamalar olmutu. Bunun da m kabahati askerlerin?
ne bireysel zgrlkle ne de demokrasi kalyor. Gnll sivil toplum
lk sorunuza verdiim cevap, bunlar ieriyor. Trkiye toplumunda, hem
rgtlenmeleri o nedenle ok nemli. Ancak. ne yazk ki Trkiye bu tr gnll
siyasi etkinlii yksek hem de saysal olarak kmsenemeyecek sekinler
rgtlenmelere ok scak bakan bir kamu otoritesine sahip deil. rgtlenme
kesimi, demokrasiyi niter devlete ve laiklie kar bir tehdit olarak alglamtr. Bu
zerinde hala youn yasaklar, kstlamalar var. Herhalde nmzdeki dnemde
nedenle, her ikisini koruyacan dnlen silahl kuvvetler iktidarna iyi gzle
temel konulardan biri, toplumun tm kesitlerinin, kendilerinin tayin edecei kurallar
baklmtr. Asgarisinden yadrganmamtr. Kemalistler, rejimin askerin vesayeti
iinde ve kendilerinin tayin edecei biimde biraraya gelebilmesine olanak
altnda olmasnda, kendi laiklik ve milliyetilik anlaylarnn garantisini
verecek bir siyasi ve toplumsal erevenin oluturulmasdr.
grmlerdir. Dolays ile, askerin etkinliini azaltacak ve sivil toplumu ve
Yeni Demokrasi Hareketi'nin oluum sreci ile ilgili analizi Trkiye'de olup
demokrasiyi glendirecek deiimlere de ayn gerekelerle kar kmlardr.
bitenlerle snrlamamak, dnya dzeyindeki gelimeleri de kapsamak gerekir.
Daha nce de belirttiim gibi, zm, temel hak ve zgrlkleri garanti altna
Hepimizin bildii gibi, yakn tarihte dnya ok byk deiiklikler yaad. Sovyetler
alan demokratik bir hukuk devletine bir an nce ulamaktan geiyor. Bu sralarda,
Birlii'nin aniden zlp dalmas neredeyse bir siyasi ve toplumsal deprem
"zgr Birey, rgtl Toplum, Demokratik Devlet" eklinde benim zlemlerimi
nitelii kazand. Bylece souk sava bitti ve yarm yzyl dnyaya hkmeden
zetleyen bir slogan her frsatta tekrarlyorum.
garip ve aklanmas zor bir kutuplama sona erdi. Bu olay, dnyann pek ok
lkesinde deiim taleplerinin artmasna yol at.
imdi baktmzda ok daha iyi gryoruz. Souk sava dneminde iki
sper gcn nkleer tehdit altnda kutuplamas dnyann pek ok lkesinde
olduu gibi Trkiye'de de deiimin nnde ok ciddi bir engelmi. Bu
kutuplamann ortadan kalkmasyla beraber aniden deiim taleplerinin arttn,
deiim hznn bir anlama yeni bir ivme kazandn izliyoruz.

Mstakil Sanayiciler ve adamlar Derneinde (MSAD) 10 Aralk 1993de yaplan konuma
A.S.Akat Akntya Kar 113 A.S.Akat Akntya Kar 114
 Fakat Sovyetler Birlii'nde olup bitenler bir yerde buz dann sadece
grnen ksm. Aslnda dnya sizlerin ok iyi bildii bir alanda, ekonomide, ok
daha uzun sredir ve ok daha derinden giden sizlerin ama ok nemli deiimler
yaad. Bunlar globalleme szcyle zetliyoruz. Birbirinden neredeyse su
geirmez duvarlarla ayrlm gibi duran lkeler arasnda getiimiz 50 ylda
zellikle iktisadi ilikilerde mthi bir art olduunu beraberce yaadk.
Uluslararas ticaret, mal ve hizmetlerde insanolunun tahayyl etmekte
zorlanaca dzeylere ykseldi. Sava ncesinde, yada 1945 sonras ilk
onyllarda, 50'lerde, hatta 60'larda, d ticarette hakim eilim lkelerin kendi
retmedikleri mallar ithal etmeleridir. Yani son 20-30 yla kadar d ticaretin genel
yaps buydu. Halbuki, imdi ok farkl bir durumla kar karyayz. Artk d Bence, sz konusu dnyann en ilgin ve farkl zellii de bu, yani mallarn,
ticaretin esas byk blm, ayn mallar reten lkeler arasnda oluyor. Amerika,
Almanya gibi lkeler, pek ok sektrde hem en byk retici, hem de en byk
ithalat oldular. ABD dnyann en byk otomobil reticisi, ayn anda en byk
otomobil ithalats. Benzer gzlemleri ngiltere, Fransa, vs. tm lkeler iin
yapabiliriz.
Globallemenin bir anlam, d ticarette mutlak stnlklerin yerini
mukayeseli stnlklerin almas, genelde korumacln terkedilmesi. Ancak, belki
daha da nemlisi, sermaye akmlarnn ulat boyuttur. lkeler arasndaki
dorudan yatrmlar inanlmaz dzeylerde seyrediyor. lkeler, yabanc sermayeyi
ekmek iin birbirleri ile yaryorlar. Uluslararas finans sistemi ise, her gn
trilyonlarca dolarn dnd tam anlamyla global bir piyasa oldu. Dorudan
yatrm yada kredi cinsinden sermaye, insanlk tarihinde hi bilmediimiz bir
akkanla kavutu.
Btn bunlar unun iin sylyorum: son dnemde sadece Sovyetler
Birlii'nin zlmesi olay yok. Sovyetler Birlii'nin zlmesi ve Dou Blokunun
ortadan kalkmas phesiz ok spektakler ekilde yaand. Byk bir siyasi
olayd ve medya tarafndan izlenmesi kolayd. Birgn bir takm adamlar gidip gm
gm vurarak Berlin Duvarn yktlar. Baka birgn Rusya'da Yeltsin bir tankn
zerinde darbeye kar durdu. Medya asndan izlenmesi ve yanstlmas kolay,
arpc olaylard.
Halbuki, brlerinin ayn medyatik deeri yok. thalatn her yl % 10 yada %
15 artmas, hizmetler kesiminde liberalizasyon, yabanc sermaye yatrmlar, yle
spektakler televizyon programlarna yada gazete balklarna izin vermiyor. Ama,
sonular hi olmazsa o kadar, hatta ok daha nemli bir takm deiimler bylece
yava yava birikiyordu. imdi o birikimin sonunda geldiimiz yeri hayretle
izliyoruz.
Sovyetler Birlii yeni zlrken, daha dorusu zlecei iyice ortaya
ktnda "birbuuk dnyaya gidiyoruz" diye bir hipotez ortaya atmtm.
Biliyorsunuz, ondan nce dnya teorisi vard. Birinci dnya gelimi ve
kapitalist Bat idi; ikinci dnya sosyalist bloktu; nc dnya da yeni
bamszlna kavumu lkeler vard. Benim birbuuk dnya teorisine o kullanyorum. Ama, aslnda devlet demek gerekiyor. Yusuf Bozkurt zal'n
sralarda epey eletiri geldi. Ancak, zaman ne kadar hakl olduumu ortaya koydu.
nmzdeki dnem hakllm pekitirecek.
A.S.Akat Akntya Kar
Birinci dnya, yada buna tam dnya diyebiliriz, ekonomilerinde yksek
verimlilii ve buna tekabl eden yksek katma deeri salayan lkelerden
oluacak. Bu lkelerde alan insanlar ok yksek verimlilikle alyorlar ve bu
sayede yksek katma deer elde ediyorlar. Yksek katma deer elde ettikleri iin
de gelir ve refah dzeyleri fevkalade yksek oluyor. Daha yakndan baknca,
yksek verimlilik ve katma deerin tek bana gelmediini, baka zelliklerle
beraber geldiini gryoruz. En nemlisi, iin siyasi boyutu. Birinci dnya lkeleri,
u yada bu ekilde demokrasi ve insan haklar temelinde ina edilmi siyasi
rejimlerle ynetiliyor. Bunlara bir btn olarak baknca, kendi aralarnda mal,
hizmet, sermaye, insan ve fikir akmlarna kstlama koymadklarn gryoruz.
hizmetlerin, sermayenin, insanlarn ve fikirlerin hareketlilii, seyyaliyeti, bir
lkeden brne kolayca gidebilmesi olacak.
br, yani yarm dnya ise bunlar gerekletiremeyen lkelerden oluacak.
Bunlar, her ne sebeple olursa olsun, ekonomilerinde yksek verimlilii
gerekletiremeyen, vatandalarna temel hak ve zgrlkleri veremeyen,
demokrasiyi yaama geiremeyen, dolays ile dier lkelerle ilikilerinde
kstlamaya gitme zorunda kalan lkelerdir. D rekabetten olduu kadar yabanc
fikirlerden korkacaklar. Vatandalarnn seyahat ve bilgilenme haklarn
vermeyeceklerdir. Dnyadaki dolamn dnda kalacaklardr. Byle bir yarm
dnya dnmek gerekiyor.
Biz, tarihi nedenlerle birinci dnyaya Bat diyoruz. Aslnda bu yanl.
phesiz Bat bu iin ban ekmi. Bu sreler ilk nce Batda ortaya km.
Ama, artk corafi yada tarihi anlamda Bat kavramn am. Bunun da en iyi
rnei, Japonya'dr. Japonlar beyaz rktan deil; hristiyan hi deil, hint-avrupa dili
konumuyorlar; orafi olarak da dounun en ucundalar; ama bugn Bat
dediimiz lkeler topluluunun en nde gelen yelerinden biri Japonya. Bat ile dil,
din, rk, kltr, tarih, etnik yap, vs. hi bir mterek unsur olmamasna ramen
Japonya'y batl klan nedir? Trkiye asndan bu soru, ve soruya verilecek
cevap ok nemli.
unu vurgulamaya alyorum. Tamsayl dnyay futboldaki birinci lige
benzetirsek, Japonya, beyaz rktan olduunu, hristiyan olduunu, Hint Avrupa dil
ailesinden olduunu iddia etmeden birinci lige kp, birinci ligde baar ile
oynayan bir lke. Demek ki birinci lige kmak iin hristiyan ve beyaz rktan olmak,
Hint-Avrupa dil ailesinden gelmek gerekmiyor. Yksek verimlilii ve demokrasiyi
retebilmek gerekiyor.
Bu arada olay daha karmaklatran ve dnyadaki deiimi hzlandran
baka gelimeler var. Onlara da ksaca deinmek lazm. Biri Avrupa Birlii; dieri
Kuzey Amerika Serbest Ticaret Blgesi (NAFTA). Bunlar, lkelerin geleneksel
anlamda egemenlik haklarn terk etmelerine iaret eden yeni kamu otoritesi
biimleridir. Devlet demekte zorlanyorum; kamu otoritesi biimi gibi genel bir ifade
kulland "sper devlet" kavram yakyor. rnein Avrupa Birlii (eski ad ile
Avrupa Topluluu) bizim bildiimiz anlamda devlet deil. Supranational, yani
milletlerin stndeki bir birlik.
115 A.S.Akat Akntya Kar 116
 AB'nin en ilgin taraf, toplumlarn bir zorlamayla deil de kendi iradeleriyle
milli egemenliklerinden vazgeiyor olmas. Yani bir an iin 10 milyon nfuslu
Belika'y dnelim. Bir yannda 60 milyonluk Fransa, br yannda ise imdi 80
milyon olan Almanya var. Kar sahilde gene 60 milyonluk ngiltere. Belika,
bunlarn arasna skm ve bunlara kyasla kk bir devlet. Ona ramen, ben
bu lkelerle beraber olmam demiyor. Onlar byk lke, ben kk lkeyim, ama
ziyan yok, biz beraberce ve eit olarak yeni bir sper devlet kuralm diyor.
Bylece Avrupa Birlii projesinin iinde yer alyor.
Ayn eyleri Danimarka iin de syleyebiliriz. Danimarka lke olarak daha da
kk; nfusu sadece 5 milyon. Yani stanbul'un Rumeli yakas kadar. Ama,
bakyoruz ki, Avrupa Birliine ye olurken Danimarka da 80 milyonluk
Almanya'dan korkmuyor. Eyvah, Almanya bizi ezer, yokeder demiyorlar ve eit
ilikiye girdikleri kansndalar. Bu nedenle de milli egemenliklerinden vazgeip
egemenlii bir st organa, milletler st bir kamu otoritesine devretmeyi kabul
ediyorlar. Benzer bir durum, ABD ile Kanada arasnda yaanyor. Kanada 25
milyon nfuslu, o blgenin standartlarna gre nisbeten kk bir lke. imdi
Kuzey Amerika Serbest Ticaret Blgesi (NAFTA) iinde yeryznn rakipsiz sper
gc ABD ile karlkl gmrk birliine gidiyor. Bunu kendi zgr iradesi ile
yapyor. ki lke arasndaki byklk ve g farkna ramen, NAFTA iinde eit
olacaklarn dnd iin yapyor.
Btn bu anlattklarmz, Trkiye'nin ne kadar byk bir yol ayrmnda
olduuna iaret etmek iindi. Bizler, Yeni Demokrasi Hareketi olarak, Trkiye'nin
yakn tarihinin en nemli yol ayrmnda olduunu dnyoruz. Trkiye, siyasi
olarak bir yol ayrmndadr. Ekonomik anlamda bir yol ayrmndadr. Kltrel
anlamda, kendi kimliini tanmlamas anlamnda bir yol ayrmndadr. nk,
Trkiye uzun sredir statkoyu deitirmekten korkarak yayor. Deiim olmuyor
deil, oluyor. Ama, statko iinde deiim, neredeyse deimeden deiim arayy
galip geliyor. Ancak, artk statko ile gidebilecei maksimum noktaya gelmitir.
Snrlar zorlanmaktadr.
Hepimizin bildii sorunlar tekrar etmeye gerek yok. Trkiye'nin nnde son
derece ciddi sorunlar vardr. u sralarda hem siyasi hem toplumsal ve ekonomik
gndemin birinci srasna oturan Krt sorunu vardr. Krt sorunu tarafndan yakn
gemite glgelenmi olsa bile, 70 yldr sregelen laiklik ve islam gerginlii,
demokrasi ile laiklik arasndaki bocalamalar vardr. Her an bir bunalma dnme
potansiyelini tayan ekonomik istikrarszlk, yani % 70'lerde seyreden ve
ekonomide ok ciddi bir hastala tekabl eden enflasyon sorunu vardr. Parti
enflasyonun da iaret ettii, siyasi mekanizmalarn tkanml, siyasetin
ilememesi vardr. Kltrel dzeyde, Trkiye'nin dnyadaki yeriyle ilgili bir
hesaplamaya ihtiyac olduu, hem kimliini hem de d politikasn souk sava
sonras dnemin ihtiyalarna gre yeniden tanmlama ihtiyac olduu ak ve
seik ortadr.
stersek, btn bu sorunlar, bu tercih yapma zorunluluklarn, statko ile
deiim arasndaki bir gerginliin tezahrler olarak dnebiliriz. Hatta, daha
radikal bir sylemde, statko ile deiim arasndaki bir kutuplamadan sz
edebilirsiniz. Bu noktada sanyorum rahmetli Cumhurbakan Turgut zal'a
referans yapmak gerekiyor. zal, deiimin ancak yeni sentezlerle olabileceini
A.S.Akat Akntya Kar
ilk anlayan ve ilk syleyendir. Dorusu, o sralarda ben de zal'la hemfikir
olmayanlar arasnda yer aldm. Bundan dolay mahcup deilim ama, gerei de
kayda geirmek gerekiyor. Zamannda, bu nemli yaklamn kymetini bilmedik.
Hepimiz olmasa da, oumuz bilmedik.
Statko ile deiim arasndaki gerginlik, eski kutuplamalarn bitiine iaret
etmektedir. Sac-solcu, ilerici-gerici, laik-islamc, halk-demokrat, listeyi uzatmak
mmkn... Bu kutuplamalarn Trkiye'nin deiimine bir katk yapmad, tam
tersine deiimi engelledii bence ok ak. Karmzdaki soru udur: bu eskimi
kutuplamalar ve blnmeleri nasl aarz ve yeni sentezlere ularz? Deiimle
statko arasndaki gerginlikten nasl aa ayak uyduracak bir hareketi retiriz?
Deiimi nasl hzlandrrz?
Yeni Demokrasi Hareketi byle bir perspektif iinde olutu. Aramzda
gerekten ok farkl kkenlerden gelen arkadalar var. Sadan ve soldan,
yukardan ve aadan gelenler var. Neticede farkl kkenden gelen insanlar,
gemite ne olduklar ile deil, gelecek dleri ile bir aradalar. Dorusunun,
insanlarn nasl bir Trkiye talep ettikleri etrafnda birlemeleri olduu, ve bunun
mmkn olabilecei varsaymndan yola ktk. Yani gemii portmantoda brakp
stmze gelecei ceket olarak giyme arzusuyla yola ktk.
Az nce syledim, Trkiye bir yol ayrmnda dedim. Sentetik olarak, makro
dzeyde bakarsak, soruyu epey basit bir biimde ifade edebiliriz: Trkiye,
yukarda da belirttiimiz temel sorunlarn, demokrasisini derinletirerek mi
zecektir yoksa bir kez daha demokratik gelimesini durdurarak, demokrasisini
askya alarak m zmeye alacaktr? Bence, hepimizin bireyler olarak da cevap
vermek zorunda olduu esas soru budur. Sorunlarmz demokrasiyi
derinletirerek mi aarz yoksa demokrasiden fedakarlk yaparak, bu kadar
senedir idare ediyoruz, biraz daha idare edelim diyerek mi aarz? Bunu Trkiye
Cumhuriyetinin vatandalar olarak hepimiz cevaplandrmak zorundayz. Kimse bu
soruya bizim yerimize cevap veremez. Hepimiz, tek tek cevaplayacaz. 60 milyon
vatanda, 30 milyon semen, bu soruya tek tek cevap verince, gerisi kolay
gelecek diye dnyorum.
Yeni Demokrasi Hareketi, vatandalarmz Trkiye'nin nndeki sorunlarn
ancak ve ancak demokrasinin derinlemesi ile zleceine ikna etmek zere
yola kmtr. Bizler inanyoruz ki, Trkiye'nin nndeki btn sorunlar zlebilir.
zmn balang noktas demokratiklemedir, demokrasidir, demokrasinin
derinlemesidir. Gemite Trkiye demokrasiden byk fedakarlklar yapmtr.
Bugn toplumun artk demokrasiden fedakarlk istemediini seslendirme
zamandr. Sorunlarn zm bu hayati konuya baldr. imdi ksaca Yeni
Demokrasi Hareketi'nin temel baz sorunlara nasl baktn aklayarak
konumam bitirmek istiyorum.
En nemli olmasa bile en gncel sorun, az nce de deindik, krt
sorunudur. Basnda, bu konu ile ilgili olarak Yeni Demokrasi Hareketi'ne bence
son derece haksz sulamalar da kt. Bence, krt sorununda iki temelde farkl
siyasi tavr ayrdedebiliriz. Bir yanda sorunun siyasi zme ihtiya duyduunu
syleyenler var; dier yanda ise buna kar kan, olay bir asayi ve terr sorunu
olarak grenler var. Yeni Demokrasi Hareketi sorunun zmnn siyasi
olduunu dnyor. Yani, krt kimliinin tannmas ve temel hak ve zgrlklerin
117 A.S.Akat Akntya Kar 118
kullanlmas anlamndaki krt sorunu ile PKK terrnn birbirinden ayrdedilmesini harcayan sorumlu bireyler, aileler ve firmalar gibi. Biz, devletin gelirlerinin stnde
savunuyoruz. harcama yapmasna kar kyoruz. Ne gelir alrsa onun yzde elli daha fazlasn
PKK, iddet uygulayan bir silahl mcadele rgtdr. Muhatab, devletin harcayan bir devlet anlay, kamu maliyesi anlay, ve btn bunlara yeil k
gvenlik gleridir. Gerekli aralar kullanlarak hukukun stnl tekrar tesis yakan bir poplist siyasi sylemle Trkiye'nin makroekonomik istikrara kavumas
edilmeli, blgede iddet sona erdirilmelidir. Ama, krt sorunu PKK'dan ibaret olanakszdr. Giderek, istikrarszlk bymenin de benzer lkelerin ok altna
deildir. Trkiye'de dillerini konumak ve gelitirmek isteyen, anadillerinde dmesine yol aacaktr.
ocuklarna eitim yaptrmak isteyen krt kkenli vatandalarmz vardr. Bunlarn Doallkla, ak ekonomi ve denk bte nerilerini getiren bir siyasi
taleplerini ciddiye almalyz. Yeni Demokrasi Hareketi, Trklerle Krtlerin bar hareketin devletin piyasada alnp satlan mallar retmesine kar kacan
iinde ve beraberce yaamalarn temin edecek demokratik ortamn kurulmas tahmin edersiniz. Yeni Demokrasi Hareketi ekonomide devlet mlkiyetine
istiyor. Bunun nasl kurulabileceini aratralm ve yolunu bulalm diyor. kardr; kaytsz artsz zelletirmeden yanadr. Trkiye'de devletin ekonomideki
kinci ok nemli konu ise laiklikdir. Bu konunun burada zel bir hassasiyete mlkiyeti ok yksektir. rnein, lke arazilerinin % 60'ndan fazlas devletindir.
tekabl ettiini tahmin ediyorum. nk piyasada dolaan rivayete gre, MSAD, Bu oran ngiltere'de % 10, Fransa'da % 8 civarndadr. Yeni Demokrasi Hareketi
Mslman Adamlar Derneinin ksaltlm imi. Laiklik hi olmazsa son 70 olarak zelletirmeyi KT'lerle, Petkim'le, Turban'la snrl tutmay kabul etmiyoruz.
yldr nemli bir gerginlik ve kutuplama nedenidir. Trkiye'nin yeni bir senteze Devletin elindeki topraklar da halka iade edilmelidir. Ormanlarn neden devlet
ihtiyac vardr. Yeni Demokrasi Hareketi, din ve devlet ilerinin ayrmasn mlkiyetinde olduunu anlamyoruz. Piyasada alnp satlan, zel teebbsn
savunuyor. rnein, Diyanet lerinin kapatlmasn, din adamlarnn devletten yapabilecei tm ekonomik faaliyetlerden devletin elini ekmesi gerektiini
maa almasnn durdurulmasn, mam Hatip Okullarnn ve lahiyat Fakltelerinin sylyoruz.
kapatlmasn, ama ayn anda Tevhid-i Tedrisat kanunun kaldrlmasn, Buna paralel olarak, gerek krt sorunu gerek laiklik gerekse ekonomi
cemaatlere ilk, orta ve yksek eitim dzeyinde okul kurma yetkisi verilmesini, asndan ok nemli olduunu dndmz bir konu, idari yapnn ve siyasi
tarikatlarn serbest braklmasn, kamu mekanlarnda da ibadet yerlerinin sistemin reformudur. Yeni neriler gelitirdik, gelitirmeye devam edeceiz. Biz,
kartlmasn talep ediyoruz. Yeni Demokrasi Hareketi olarak Amerika'y yeniden kefetmek derdinde deiliz.
Btn bunlar ayn projenin parasdr: dinle devletin ayrtrlmas ve Bunlarn ou daha nce bakalar tarafndan nerildi. Baarl reformlarn ok
devletin resmi ideolojisinin olmamas. Yeni Demokrasi Hareketi, devletin resmi orijinal olmalar gerekmiyor. Bizim yaptmz, olsa olsa, farkl zemin ve
ideolojisi olmasna kardr. Salt bu nedenle bile, devletin resmi dini olmasna da zamanlarda sylenenleri bir araya toplayp karlkl ilikilerini btnletirerek
kardr. Trkiye'de bugn devlet kendisine laik diyor ama gerek hi de yle sunmak.
deil. nk, resmi ideolojisinin bir paras olarak, devlet dini de denetim altnda Trkiye'de idari yapda son derece ciddi bir tkanma vardr. Sorun, idarenin
tutmaya alyor. Biz bu anlayn terkedilmesini, vicdan zgrlnn mutlak ar merkeziyeti olmasdr. Btn kararlar dorudan yada dolayl Ankara'ya
olarak uygulanmasn ve dini faaliyetlerin topluma braklmasn istiyoruz. gitmektedir. dari yap yerel inisiyatifi, yerinde zm olanaksz hale getirmitir.
nc nemli reform alan, hepinizin bildii gibi ekonomidir. Sizlerin i Belki basit bir tarm ekonomisinde merkeziyetiliin etkin olmayan ileyiinin
adamlar olarak yakndan bildiiniz bir konu. Ben, ekonomide gururla kelimenin mahzurlar hissedilmedi. Ama, bugnn karmak ekonomik ve toplumsal
tam anlam ile liberal bir platformu savunuyorum. Gururla, nk SHP yesi iken sreleri iin hantal ve ilemeyen bir idare olumutur. zm, ademi
bile ak piyasa ekonomisini savundum. Cesaretle, hatta intiharvari bir cesaretle, merkeziyeti reformlardr. Birincisi, seimle gelen Blge dareleri kurulmaldr
korumacla ve rant yaratan gereksiz devlet mdahalesine ve kamu mlkiyetine diyoruz. Bunlar, halen merkezi devlete ait sosyal ve ekonomik ilevlerin nemli bir
kar ktm. Yeni Demokrasi Hareketi, ak piyasa ekonomisinde yanadr. blmn stleneceklerdir. Bylece brokrasinin minimuma indirilmesi gndeme
Yksek katma deerin ancak yksek verimlilikle, yksek verimliliin ise ancak gelebilecektir. Doallkla, belediyelerin de yetki ve sorumluluklarnn nemli lde
rekabetle saland, 21.inci yzyla girerken rekabetin ncelikle d rekabet arttrlmas zorunludur.
olduu sanyorum ki bugn ok ak ve seik olarak grlmektedir. Ekonomide Konumamn bu noktasnda Yeni Demokrasi Hareketi olarak Bakanlk
refah ve g, Trk firmalarnn hem ieride hem de darda btn dnyann sistemini desteklediimizi de belirtmek istiyorum. Kuvvetler ayrmna inanan
firmalar ile rekabet etmesinden geiyor. Bunu becerenler yksek katma deeri insanlar olarak, yasama, yrtme ve yarg arasnda denge kurmas, zellikle de
yaratyor. Yksek verimle alyor. yasamaya bir kiilik kazandrmas asndan Bakanlk sistemi ok yararldr. Halk
Rekabet ve ak ekonomi, sorunun kaynak dalm ile ilgili ksm. kinci, tarafndan dorudan seilen ve bakanlarn parlamentodan seemeyen bir
ama bugnn Trkiye'si asndan ok daha nemli olan ekonomik sorun ise Cumhurbakan, hem yrtmenin etkin ve gl olmasn salayacak, hem de
enflasyondur. Yeni Demokrasi Hareketi, enflasyonun nedenini, kamu yasamann -yani Millet Meclisinin- kendi fonksiyonlarn ifa etmesini
maliyesindeki bozuklukta gryor. zm ise, btenin denklemesinde yatyor. kolaylatracaktr. Yukarda deinilen Blge dareleri ve yerinden ynetim ilkesi,
Evet, Yeni Demokrasi Hareketi denk, yani ak vermeyen bteleri talep ediyor. kuvvetler arasndaki dengeye dayanan demokratik rejimi glendirecektir.
Devlet, ne kadar geliri varsa, o kadar harcama yapmaldr. Tpk sadece gelirlerini

A.S.Akat Akntya Kar 119 A.S.Akat Akntya Kar 120

 Siyasi yap asndan son derece nemli bir baka konu, seim sistemi ve
partilerdir. Yeni Demokrasi Hareketi, dar blgeyi nermektedir. Semenle
temsilcisi arasnda kurulacak dorudan iliki, demokrasinin kurucu unsurlarndan
biridir. Ancak, pekok lkenin uygulamaya balad gibi, dar blge ile toplumsal
ve siyasi eitlilii birletirmek iin, seimlerin iki turlu yaplmas nem kazanyor.
Bylece, birinci turda, parti nseimlerin de dorudan semen tarafndan
yaplmas olana douyor. Partinin aday adaylar arasndaki nseimin
semenler tarafndan yaplmas, Trkiye siyaseti asndan devrim saylacak
nemdedir. Aday gsterme tekeli stne ina edilmi parti ii oligarilerin u anda
Trkiye'nin deimesi nndeki en byk engellerden biri olduunu sanyorum
hepimiz biliyoruz.
Bunun dnda, nmzdeki dnemde Trkiye'nin istikrar ve glenmesi
asndan hayati nem kazanan d politika konular var. zellikle Cumhurbakan
zal'n vefatndan sonra, d politikada arl statkocu kesimler elde ettiler.
Konumamn banda globalleme ve deien dnya koullarna deindim. Souk Anayasasna ve Adam Smithin Milletlerin Zenginliine, ister 1820lere,
sava bitmitir. Trkiye'nin, adna ister Yeni Dnya Dzeni diyelim, ister souk
sava sonras dnem diyelim, 21.inci yzyln yeni koullar ile tutarl bir d
politika ekseni oluturma zorunluluu vardr. Bir sredir izlenen politikann Trkiye
byklnde ve gelimiliinde bir lke iin ok gurur verici sonular almadn
izliyoruz. Halbuki, lkenin uzun dnemli karlar itibariyle, hi bir zaman olmad
kadar aktif d politikaya ihtiyac vardr. Yeni Demokrasi Hareketi, doru eksenler
oturan aktif bir d politikann nmzdeki dnemde en az ekonomik istikrar ve
byme kadar nemli olduunun bilinci iinde hazrlklarn yapmaktadr.
D politika bizi daha nce ksaca deindiimiz bir baka konuya getiriyor.
Trkiye, kendi kimliini yeniden tanmlama srecine giriyor. Uzun sredir, 70
yldan da uzun, belki 150 yldr, Bat dnyas ile toplumumuz arasnda garip bir
iliki sregeliyor. Batya hem byk hayranlk, hatta ak sz konusu; hem de
ondan ok korkuluyor, hatta nefret ediliyor. Akla nefretin beraberlii, ilikinin
dengesizliine delildir. Bu ilikiyi dengeli bir hale getirme zaman bence geldi,
hatta geiyor. Gemi mirasmz reddederek, sonra da aniden ark edip akl d
bir ekilde sahiplenerek bu dengeyi kuramayz. Uzun dnemli karlarn
hesaplarken duygunun yerine akl ikame eden toplumlarn ok daha baarl
olduklarn izliyoruz.
Trkiye birka medeniyetin kesitii ilgin bir corafyada yer alyor.
Blgesindeki tm halklarla iyi yada kt ama gemiten kalan mterek bir tarihi
var. Yeni Demokrasi Hareketi, Trkiye'nin demokratik rejim iinde bir refah ve
istikrar adas olarak kendi blgesine ok nemli katklar yapabileceine
inanmaktadr. Trkiye, ekonomide dnya ile btnlemi, teknolojide a
yakalam, d politikada dnya barna ve refahna katk yapacak arl kamunun mdahale biimlerini tartyor.
tutturmu, demokrasiyi btn hak ve kurumlar ile yaama geirmi, iiyle ve
dyla bark, kendine gvenen ve kendisine gvenilen, velhasl zgr ve medeni
milletler camiasnn saygn bir yesi vasfn kazanm bir mslman toplum
rneini dnyaya sunabilir. Yeni Demokrasi Hareketi'nin bu tarihi srece hayati
katks olacana candan inanyorum.
Beni davet ettiiniz iin tekrar teekkr eder, sayglarm sunarm.
A.S.Akat Akntya Kar
TRKYENN BR LBERAL DEVRME HTYACI VAR
(Polemik Dergisi, Mart-Nisan 1994)
Liberalizmin gelecei hakkndaki grleriniz ve beklentileriniz nelerdir?
Sanyorum global bir perspektifden bakarak balamak lazm. Makro
dzeyde, liberalizmin iki yz yllk tarihinin en parlak dnemini yaadn kabul
etmemiz gerekiyor. Liberalizmin balangcn ister 1770lere, Amerikan
Napolyonun malup edilmesine ve Corn Lawsun kaldrlmasna gtrelim,
neticede o zamandan bu zamana karsna pek ok rakip ktn ama bunlarn
hepsi ile baedebildiini gryoruz.
Liberal demokrasi yle bir gn kefedilip herkesin sevgilisi olmad.
Olamazd. Sadan ve soldan ar eletiriler ald. Milliyetilik ve korporatizm
liberal dnceye ve siyasete sadan gelen ok etkili bir alternatifdir. Bazen
jakoben, bazen popler, ama daima otoriter, merkeziyeti, militarist ve genileyici
rejimler, liberalizmin karsnda durmutur. Almanyada Nazizmin, talyada
Faizmin ve Japonyada askeri diktatrln kinci Dnya Sava ile malubiyeti,
hi olmazsa gelimi dnya iin, bu alternatifi devre d brakt. Ama, Trkiye gibi
pek ok lkede, milliyeti-otoriter alternatif liberalizme kar direnmesini
srdryor.
Soldan gelen eletiriyi, sosyalizm szc simgeliyor. Sosyalist proje,
Sovyet Devrimi ile kazand ivmeyi, 1945 sonrasnda Bamszlk Savalarnn
oluturduu tarihi erevede milliyetilikle ittifak yaparak nc dnyada
srdrd. Sovyetlerin zlmesi, merkezi planlamann iflas, fiilen bu alternatifi de
tarih sahnesinden ekti. nc dnyadaki kalntlar, kendilerine ne kadar sol
deseler de, esas yerlerinin milliyeti-otoriter alternatif olduunu artk pek
gizleyemiyorlar. Trkiyede bunlarn hala etkinlii var.
Geriye ne kalyor? Baka yazlarmda da belirttiim gibi, Sosyal
Demokrasiyi liberalizme alternatif olarak grmenin yanl olduunu
dnyorum. znde liberal demokrasi ile elimiyor. zel mlkiyetin,
piyasalarn, temel hak ve zgrlklerin, demokrasinin hakim olduu bir toplumda,
Gerek Trkiyede laik evrelerin, gerek Batl ahinlerin bir tehlike ve tehdit
gibi sunduklar slam var. Dorusu, ne mslmanln, ne de herhangi bir baka
dinin, zel mlkiyetle, piyasa sistemi ile, temel hak ve zgrlklerle, demokrasi ile
yapsal elikiler tadna, tamak zorunda olduuna bir trl ikna olamyorum.
Demek ki, Fukuyamann tezlerinde bir gerek pay var. Yakn gelecekte,
yukarda da liberal demokrasiyi tanmlamak iin kullandm drt kavramn, -zel
mlkiyet, piyasa sistemi, temel hak ve zgrlkler, demokrasi- dnya
121 A.S.Akat Akntya Kar 122
stndeki yaygnlnn artacan, hakimiyetinin pekieceini ngrmek iin kahin Yani Trkiye yeni bir liberal hareket ve bir lider mi aryor?
olmak gerekmiyor. Global olarak, liberal demokrasiyi ok parlak bir gelecek
bekliyor. Trkiyede gl bir liberal demokrasinin nesnel koullar fazlasyla mevcut.
zel mlkiyet tarihi olarak yaygn. Devletin ve resmi ideolojinin btn
Trkiyede liberalizmin toplumsal kkleri var m? direnmelerine ramen piyasa mekanizmas hzla geliti. D dnya ile, ekonomik,
siyasi ve kltrel alanlarda ciddi bir btnleme var. Siyasi kurumlarda demokrasi
Trkiyede liberaller var m diye soruyorsunuz galiba. Trkiye gibi, liberalizm olgunlamaya balam. Yani, ya var; un var; eker var; birilerinin kp helvay
dmanl neredeyse genetik mekanizmalarla atasndan tevars eden sekinlerle yapmas gerekiyor.
dolu bir toplumda, bu soru meruiyet kazanyor. Trkiye sekini, oklu Liberal demokrasinin siyasi rgtlenmesini, Rahmetli zaln balatt
belirlenmelerin rn. Bunlarn iinde Osmanl kapkulu gelenei var; Trk projenin devam olarak grmeliyiz. Biliyorsunuz, son alt aynda yeni bir sentezle
milliyetii var; jakobenlik var; pozitivizm var; korporatizm var; siyasi ve ekonomik Trkiye siyasetine geri dnn hazrlklarn yapyordu. Eski kutuplamalar
devletilik var; poplizm var... Dikkat edilirse, hepsi liberalizmin tam ztt, tam aarak, siyasi haritay tutucu-yeniliki eksenine oturtma ynnde ok yol
kart gelenekler. Hep sylyoruz: Alt Ok arasnda Demokrasi yoktur. alnmt. Bylece, resmi ideolojinin karsnda olan kesimlerin, liberal demokrasi
Bu durumda, sekinlerin ideolojik haritasna ve toplumsal muhayyelesine platformunda birlemeleri mmkn olacakt.
damgasn vuran Atatrk (kemalist) dncede, liberalizm bir hasm olarak, bir zaln vefat projede geici bir dankla yol at. Aydn Menderesin nce
rejim dman olarak tanmlanyor. Resmi ideoloji, liberalizmi karikatrletirmi, BDPyi kurmas ve ardndan DPye gemesi, Yusuf zal ve Hsn Doann
kulaktan dolma birka basmakalp slogana indirmi. Son dnemde, milliyeti- YPyi, bizlerin Yeni Demokrasi Hareketini kurmamz, bu dankla iaret
otoriter kesimlerin libo szc ile liberalleri iyice kltmeye altklarn ediyor. Ancak, danklk geicidir. zal gibi topluma kendisini kabul ettirmi bir
izliyoruz. liberal ve reformcu liderin siyasi yaamdan ani ve beklenmeyen ekiliinin bir
Manzara bu. Peki gerek de bu mu? Bence gerek ok farkl. Trkiye aknlk yaratm olmas normaldr.
toplumunun Prens Sabahattine kadar geri giden bir zgrlk aray var. Kendilerine sa yada sol diyen tutucu siyasi partilerin Trkiyenin nndeki
Terakkiperver Frka, Serbest Frka, Demokrat Parti, btn bunlar otoriter- siyasi ve ekonomik sorunlara zm getiremedikleri her geen gn daha
merkeziyeti milliyetilie kar klar. Ve hepsi, toplum tarafndan byk bir belirginlik kazanmaktadr. Liberal demokrasi, sratle kendi siyasi kadrolarn ve
heyecanla benimseniyor. Biraz zel mlkiyetten, piyasadan, zgrlklerden yana liderlii kartacaktr.
ve kendi deerlerini yadsmayan parti grnce, toplum hemen arkasna taklyor.
Toplumun liberal eilimlere kar gsterdii ilginin son rnei rahmetli zaln Kurucularndan olduunuz Yeni Demokrasi Hareketi byle bir liberal platforma
ANAPdr. m dayanmaktadr?
Ama, gene de bu soruyu sormak ihtiyacn hissettiniz. nk, rtk bir
varsaymnz var. Bence, liberalizmi kemalist projenin bir devam, hatta yeni bir Evet. Harekete isim ararken, uzun sre Liberal Demokratlar stnde
ivme kazanmas olarak istiyorsunuz. Nilfer Glenin Liberal Yanlg dedii olay. durduk. Son anda, yukarda szn ettiim sentezi dnerek vazgetik. Yeni
Bence bu yanl. Hem teorik olarak yanl; hem de fiilen tarihin seyri o ynde Demokrasi Hareketinin yaynlad brorde ve Cem Boynerin ve dier
gitmiyor. Trkiyede sol hareket bu tarihi hatay yapt. Yani, kemalizmle arkadalarmzn beyanat ve konumalarnda, Trkiyenin siyasi, idari ve
zdeleti. Benim -ve bakalarnn- abalarna ramen... Otoriter-milliyeti resmi ekonomik yapsnda kkl dnmler savunuluyor. Eski kutuplamalara kar
ideolojiden kopamad; tam tersine onun en gl payandalarndan biri oldu. klyor. Statko ve deiim temelinde yeni bir ayrmann nemi vurgulanyor.
Trkiyede liberalizmin ok farkl dinamiklerden g almas sz konusu. Siyasetin effaflk ve erdem kazanmas, reformlarn baarya ulamasnn nart
Bugn zel mlkiyeti, piyasay, zgrlkleri ve demokrasiyi savunanlarn ok olarak getiriliyor.
byk blm, otoriter-milliyetiliin ya milliyetiliik anlayna, yada laiklik Ksaca, Trkiyenin ihtiyac olan reformlarn, merkez siyasi glerin liberal
uygulamasna yada siyasi ve ekonomik devletiliine kar olan kesimler. ok demokrasi etrafnda yeniden toparlanmalar ile ve ancak o takdirde
farkl kkenden gelen insanlar, ksmen farkllklarn koruyarak da. liberal gerekleeceini syleniyor. Sorunlar, demokrasinin derinlemesi ile zlebilir
demokrasiyi mterek alan olarak tanmlamaya balyorlar. rnein, militarist- deniyor.
milliyeti resmi ideolojiye kar zellikle mslman kimliklerini vurgulayarak kar Sentez fiilen hareketin iinde oluuyor. Aramzda ok farkl kkenlerden
kan kesimlerin liberal demokrasiyi sahiplenmeye baladklarn izleyeceiz. gelen arkadalara var. Soldan, sosyal demokrasiden, hatta komnist hareketten
Bunlarn, toplumda ok gl balantlar var. Laik gelenekten gelen gen gelenler olduu gibi, sadan, AP izgisinden, MHP ve islami kesimden gelenler
metropol sekinlerle ayn liberal demokrat platformda diyalog kurulabilecek. Yani, var. adamlar var. Krtler var. Bizleri birletiren, gelecek hakkndaki dlerimizdir
sorunuza cevabm evet olacak. diyoruz. Bu d ise, liberal demokrasinin ta kendisi... Ben kendimi sol liberal
olarak tanmlyorum ve bu sentezde yerimi buluyorum.
A.S.Akat Akntya Kar 123 A.S.Akat Akntya Kar 124

Liberalizmin ideoloji ve uygulama olarak Trkiyenin siyasetine ve ekonomisine
nasl bir katks olacan dnyorsunuz?
Trkiyenin kelimenin gerek anlam ile bir Liberal Devrime ihtiyac olduu
ok aktr. Merkez siyasi partilerin, eitli tarihi nedenlerle, bu byk dnm
gerekletirme irade ve gleri olmadn gzlyoruz. Trkiyenin gelimesini
yakndan izleyenler, uzun sredir bu gerein farkndalar.
Nedir Liberal Devrim? Otoriter-milliyetiliin Trkiyeye giydirdii deli
gmleinin kartlmasdr. Dikilen elbise Trkiyeye dar geliyor. Hem toplumun
gelimesi nedeniyle dar geliyor. Hem de, dnyann gelmi olduu noktada,
blgesel ve kresel gelimelerle elitii iin, uluslararas dzeyde dar geliyor.
Trkiyeyi dikileri atm bu elbiseden kurtarmak gerekiyor.
lkeye dar gelen elbise siyasi, kltrel ve ekonomik devletiliktir.
Devletin sivil toplumun karsnda, stnde, onu denetleyen ve gelimesini
engellemeye alan yapsdr. Devlet, KTleri ve bte aklar ile byk
enflasyonlara yol ayor; topluma kar iktisadi terrr uyguluyor. Hantal
merkeziyeti idari yaps ile toplumun kendisini denetlemesine kar duruyor; her
geen gn artan suistimal ve rvet olaylar ile hem toplumu hem kendisini
rtyor.
Liberal demokrasi, devlet toplum ilikisinin ayaklar stne oturtulmas
demek. Trkiyenin 200 yllk adalama abasnn, modernliin bizzat toplum
tarafndan retilerek sona erdirilmesi demek. Siyasi istikrarn, i ve d barn,
ekonomik gelimenin nnn almas demek.
Trkiyenin sorunlar asndan liberal projenin ncelikler sralamasn yapabilir
misiniz?
ncelikleri drt ayr kategoride toplamak mmkn. Bunlar ksaca, siyasi
yap, ekonomi, i bar ve ahlak balklar ile ifade edebiliriz.
Siyasi yapda, Anayasadan balayan -balamak zorunda olan- bir dnm
gerekiyor. Devleti toplumun kurduu tescil edilmeli. Otoriter milliyetiliin Kutsal
Devlet anlay yerine bireyin kutsal, devletin ise onun hizmetkar alnd bir
hukuki ereve kurulmal. Temel hak ve zgrlkler, bata fikir, vicdan ve
rgtlenme zgrl olmak zere, mutlak olarak tanmlanmal.
Bizce, devletin resmi ideolojisi olmamaldr. Kuvvetler ayrln yaama
geirmek iin Bakanlk Sistemi, merkeziyetilie kar seimle gelen Blge
dareleri, kentleen Trkiye iin gl belediyeler gerekiyor.
Siyasi istikrar, partilerin bugnk toplumdan kopuk yapsn deitirmeyi
gerekli kryor. Seim sisteminde dar blgeye ve nseimin semenler tarafndan
yaplmasna izin verecek ekilde iki turlu seime geilmelidir.
Ekonomide, rant yaratan ve rant datan hem otoriter hem poplist bu
ad devlet anlay terkedilmeli. KTlerin en ksa srede zelletirilmesi ok
nemli. Ancak, daha da nemlisi, btede denkliin salanmasdr. Siyasi snfn
topluma uygulad bu enflasyon terrn bitirmenin tek yolu btenin
denklemesi; bte ann kalmamas. Bu ise, ciddi bir vergi reformu ile, vergi
A.S.Akat Akntya Kar
kaann sfrlanmas ile mmkn. Nihayet, ekonominin d dnya ile
btnlemesini, AT ile nce Gmrk Birliinin sonra da tam yeliin salanmasn
savunuyoruz.
Trkiye ekonomisinin yksek katma deer reterek global rekabet
arenasna kabilmesi, bir yandan eitimde, dier yandan sosyal gvenlik
kurumlarnda kkl reformlar gerektiriyor. Yerinden ynetimin ve
ademimerkeziyetiliin zellikle bu iki konuda ok byk katk yapmasn
bekliyoruz.
barn nkoulu, Trkiyenin Krt sorunu ve islam-laiklik gerginliini
amasdr. Her iki sorun iin liberal zm, demokrasinin derinletirilmesidir.
Trkiye bir yol ayrmndadr. Sorunlarn, demokrasisini derinletirerek mi
zecektir yoksa bir kez daha demokratik gelimesini durdurarak, demokrasisini
askya alarak m zmeye alacaktr? Bunu Trkiye Cumhuriyetinin vatandalar
olarak hepimiz cevaplandrmak zorundayz. Kimse bu soruya bizim yerimize
cevap veremez.
Krt sorununda, zm krt kimliinin tannmas ve temel hak ve
zgrlklerin kullanlmas anlamndaki krt sorunu ile PKK terrnn birbirinden
ayrdedilmesinden geiyor. Liberal demokrasi, Krt kkenli vatandalarmzn
dillerini konuma ve yazma, medyada kullanma, ocuklarna retme haklarn
doal kabul eder. Terrle mcadeleyi ise kamunun temel grevlerinden biri olarak
grr.
Laiklikde ise, din ve devlet ilerinin kesinlikle birbirinden ayrlmasn
salamalyz. Diyanet lerinin kapatlmas, din adamlarnn devletten maa
almasnn durdurulmas, mam Hatip Okullarnn ve lahiyat Fakltelerinin
zelletirilmesi, bu arada Tevhid-i Tedrisat kanunun kaldrlmas, cemaatlere ilk,
orta ve yksek eitim dzeyinde okul kurma yetkisi verilmesi, tarikatlarn serbest
braklmas, kamu mekanlarndan da ibadet yerlerinin kartlmas laikliin dinle
elikisine son verecektir.
D bar, Trkiyenin dnyadaki yerini tarif etmesinden geiyor. Kimliini
liberalizm ve demokraside tanmlayan bir Trkiye, blgesinde ve dnyada barn
ve istikrarn tesis edilmesine ok byk katklar yapmasn engelleyen en nemli
ayak balarndan kurtulacaktr. Demokrasiyi ve modernlii retmi, bilgi
toplumuna ulam, zgr dnya ile ekonomik, siyasi ve kltrel btnlemesini
tamamlam bir mslman lke olarak Trkiye, 21.inci yzylda dnya siyasetine
yn veren byk glerden biri olmaya adaydr.
Son olarak ahlaki sorunlar var. Otoriter-milliyeti modernleme abalarnn
toplumda yaratt en byk hasar, ahlaki deerlerin erozyonudur. Tek tek ele
alndnda insanlarmz belki son derece gl ahlaki deerler sahipler. Ama,
rejimin yaps, ahlaki deerlerin, ahlakl davrann kamusal alandan kovulmasna
yol amtr. Rvet, suistimal, nepotizm, yaknlarn kayrma, siyasi gc ahsna
ve evresine kar salamak iin kullanmak, kamu erkini elinde tutanlar iin
olaan kabul edilir hale gelmitir.
Liberal demokrasinin siyasi ve toplumsal yaantmzda gerekletirecei en
byk reform, bireysel ve siyasi erdemin yceltilecei ve erdemli insanlarn
125 A.S.Akat Akntya Kar 126
erdemsizler karsnda ezilmeyecei bir toplumsal dokunun olumasn salamak
olacaktr.
ok nemli bir konuya deindiniz. Liberalizmin ahlak nasl oluabilir?
Liberalizmin ahlak olmaz. Devletiliin yada sosyalizmin de olamayaca
gibi. Ahlaki deerler, bireylere aittir. Birey, inan dnyas iinde vicdann, yani
ahlaki deerlerini oluturur. Vicdan ona nelerin yaplamayacan, karna olsa
bile yaplmayacan syler. Yalan sylemenin, hrszlk yapmann, sokakta
bulunan parann stne oturmann, snavda kopya ekmenin, vergi karmann,
iftira etmenin, bakalarna iddet kullanmann, evlilik d ilikiye girmenin, iki
imenin, vs. doru yada yanl olduuna bu deerlere bakarak karar verir. Ona
gre davranr.
Liberal demokrasi, bireyi toplumun kurucu temelta olarak ald iin, onun
deerlerinin kamu yaamn denetlemesine olanak salar. Yalan sylemeyen
insanlar, kendilerini ynetenlerin yalan sylemelerine izin vermezler. Onlarn bu
grevlere seilmelerine izin vermezler. Kamu effaflar. Yneticiler
semenlerine hesap vermek zorunda kalrlar. Otoriter rejimin Kutsal Devlet
paravanas arkasnda saklad kokumuluk ve rmlk gn na kar. durumunu korumas mucize olur. SHPde yeni araylar, yeni sorunlar gzkyor.
Liberal demokrasi, salam ahlaki deerlerin toplumu kavramasna olanak verir.
Liberal demokrasiyi ABDde kuranlar, koyu hristiyan, priten protestanlard.
Tm kamusal alan toplumun ve bireyin denetimine verirken, kahramanca bir
varsaymlar vard. Bireylerin gl ahlaki deerleri olduuna, ahlakszln
kkeninde toplum tarafndan denetlenmeyen mutlak siyasi iktidarn yattna
inanyorlard. Son iki yzyl, onlarn hakl olduunu kantlad. Liberal demokrasi ile
gl ahlaki deerlerin elele gittii grld.
Otoriter-milliyeti yapsnn Trkiyeyi mahkum ettii bir sr optik yanlgdan
biri de, Bat dillerinde libertaire denen, zel yaamda ve zellikle cinsel
konularda geleneklere kar karak bireysel zgrl savunan grlerin
liberalizme maledilmeleridir. Yukarda deindiim libo szcnde bu anlam
mndemitir. Szck, liberalizmin dejenere, halktan kopuk, ahlaki deerleri
olmayan sosyetiklere ait olduu ima etmek amac ile kullanlyor. Gerek ise
bunun tam tersidir.
siyasi parti grnmndedir. Bu anlama, otoriter-milliyeti ideolojinin iinde yer
aldn dnyorum. u sralarda pek ok yazarn RPnin Adil Dzen diye
nitelendirdiinin aslnda 1970lerde Ecevitin Haka Dzen arayndan farksz
olduunu grmeye balamalar sevindiricidir.
Gene de, merkez siyasi partilerin Trkiyeyi ynetmekteki beceriksizlikleri
karsnda, kmsenmemesi gereken bir semen ktlesi Refaha ynelecektir.
Bunlar tepki oylardr. Ancak, merkezdeki partiler Trkiyenin sorunlarna ksa
srede zm retemezlerse, oluacak bunalmlar tepki oylarnn artmasna yol
aabilir.
Madalyonun br yznde, Refahn, oy oranndaki ykselme ile birlikte
kendini yenilemesi, nc dnyac devletiliin yerine daha liberal temalar ve
kadrolar ne karmas ihtimali vardr. Refahn belkemiini oluturan semenlerin
ve tekilatn byle bir gelimeye tepkisinin ne olacan bilmiyoruz. Ama, 27 Mart
seimlerinden sonra, Trkiyeyi birka yldr saran ve Refah u ana kadar pek
etkilememi gibi duran deiim dalgasnn Refaha da sramas olasln ok
yksek gryorum.
Ho, yerel seimler sonrasnda merkez partilerinde de ciddi dalgalanmalar
olaca kesinleti. En bata DYP var; illerin seimler sonrasnda bugnk
ANAPn da i gerginlikler yaamas ihtimali ykseliyor.
Btn bunlar, Trkiyede otoriter-milliyeti devletiliin i ve d
etkenlerle gerilemesi fakat liberal demokrasinin daha glenmemi olmas
nedeniyle ortaya kan gei dneminin sanclar olarak grlebilir.

Benzer eyleri Refah Partisi sylyor. Yerel seimler yaklarken, sk sk

gndeme gelen Refah kazanrsa ne olur sorusu var. Sizce Refah kazanrsa ne
olur?

Refahn yerel seimleri kazanp kazanmayacan bilmiyoruz. Bana kk

bir ihtimal gibi geliyor. Ama, oylarn ykseltecei anlalyor. Buna almamas
gerektiini dnyorum. Semenin Refah Partisine yerel seimlerde iltifat etmesi
bir anlama olgunluk iaretidir. Partiyi Ankarada denemeden nce yerel dzeyde
denemek akll bir yaklamdr. Bylece baarszsa, merkezi iktidara kyasla ok
daha az zarar verecektir.
Refah Partisi, Erbakan ve evresinden oluan st ynetimi ile gerek
ekonomide gerek siyasi ve toplumsal alanlarda devletilik eilimleri ok gl bir
A.S.Akat Akntya Kar 127 A.S.Akat Akntya Kar 128