UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA MENADMENT I POSLOVNU EKONOMIJU

OPI MENADMENT

TEORIJA MENADMENTA
SEMINARSKI RAD IZ OSNOVA MENADMENTA

Kandidat Mentor
Delija Mirza prof. dr. Namik olakovi

Kiseljak, decembar 2017

SADRAJ

UVOD ......................................................................................................................................... 3
1. KLASINA TEORIJA MENADMENTA ....................................................................... 4
1.1 Nauni menadment ....................................................................................................... 5
1.2 Administrativni menadment ......................................................................................... 6
1.3 Birokratski menadment ................................................................................................ 6
2. BIHEJVIORISTIKA TEORIJA MENADMENTA ....................................................... 7
3. KVANTITATIVNA TEORIJA MENADMENTA .......................................................... 8
4. SISTEMSKA TEORIJA MENADMENTA ..................................................................... 9
5. SITUACIONA TEORIJA MENADMENTA ................................................................. 11
6. DINAMIKO ANGAOVANJE: NOVE TEORIJE MENADMENTA ....................... 13
7. ZAKLJUAK ................................................................................................................... 14
8. LITERATURA .................................................................................................................. 15
UVOD

Osnovna karakteristika menadmenta dvadesetog i poetka dvadeset prvog vijeka jeste

nastanak i razvoj menadmenta kao nauke. Tome u prilog govore mnoge injenice. Meu njima
se posebno istie nastanak brojnih teorija, teorija, pristupa i koncepata koji, ukupno posmatrano,
predstavljaju cjelovit sistem naunih saznanja koja ine menadment kao nauku.

Kada je rije o teorijama menadmenta, potrebno je istai da o njihovoj klasifikaciji,

odnosno nazivima, teoretiari nemaju jedinstven stav. To je i razlog da postoje razliite teorije
menadmenta. Meu njima, najee se koristi podjela na sljedee teorije:

1. Klasina teorija menadmenta,

2. Bihejvioristika teorija menadmenta,

3. Kvantitativna teorija menadmenta,

4. Sistemska teorija menadmenta,

5. Situaciona teorija menamenta

6. Dinamino angaovanje nove teorije menadmenta.

1. KLASINA TEORIJA MENADMENTA

Klasicna teorija upravljanja u svojoj osnovi predstavlja zaokrueni skup metoda i tehnika,
skup istraivakih pravaca i pogleda koji su u osnovi konzistentni u pristupu proucavanja
menadmenta i cije su karakteristike dovoljno slicne da bi mogle da izgrade jednu jedinstvenu
celinu koja se naziva klasicnom teorijom menadmenta.

Osnovna karakteristika klasicne teorije menadmenta jeste u tome to posebnu panju

posvecuje upravljanju proizvodnjom i upravljanju preduzecem u celini, to obraca panju na
poboljanje ukupne organi- zacije preduzeca i organizacije proizvodnje i to pri tome
zanemaruje pojedince, koji se iskljucivo tretiraju kao izvriod odredenih- radnih zadataka, i to
od njih trai da to efikasnije obave te postavljene zada- tke. Takode se smatra da su pojedinci
ekonomskom prinudom i mera- ma vlasti, kontrole i autoriteta, u stvari, prinudeni da izvravaju
odreene zadatke koji su im postavljeni. Tako se dosta insistira na autoritetu i vlasti, kao
glavnim principima eflkasnog rukovodenja. Precizno deflnisani radni zadaci zahtevaju podelu
rada i specijalizaciju, na kojoj se zasniva rukovodenje jedinstvom naredbi.

U okviru klasicne teorije, posebno u naucnom upravljanju, odvojeno je upravljanje i

izvravanje, cime su utemeljena osnovna nacela organizacije. Na taj nacin dolazi se do novih
mogucnosti povecanja efikasnosti proizvodnje. Isto tako, svojim strogim principima zasnova-
nim na specijalizaciji u radu i na autoritetu i odgovornosti, klasicna teorija menadmenta postie
dobre rezultate.

Najznacajnija evidentna posledica naucnog upravljanja ogledala se u povecanju

nezaposlenosti. A najznacajnija kritika naucnog upravljanja odnosila se na zapostavljanje
psiholokih potreba zaposlenih i zanemarivanje drutvenin odnosa u organizaciji. Naime,
naucno upravljanje je u prvi plan istaklo koncept tzv. ekonomskog coveka, odnosno coveka koji
mora biti orijentisan samo prema maksimiranju ekonom- skih ciljeva, olicenih u zaradi.
Meutim, pokazalo se da novac nije jedina mjera vrijednosti, da postoje i druge potrebe koje
covjek tei da ostvari i zadovolji, pa su kasnije nastale motivacione teorije potvrdile da postoji
odgovarajuca hijerarhija potreba u kojoj je novac znacajan motivacioni faktor, ali nije i
odlucujuci. Isto tako, neprihvatljive su postavke naucnog upravljanja i klasicne teorije koje nisu
vodile racuna o nekim socijalnim aspektima zaposlenih, o razlikama izmedu njih, njihovim
drutvenim odnosima, njihovim idejama, osecanjima i eljama koje su zanemarivale ljude u
organizaciji, isticuci samo znacaj organizacije. To je i najznacajnija kritika upucena klasicnoj
teoriji menadmenta.

Klasinu teoriju menadmenta ine sljedee teorije, odnosno teorije:

1. Nauni menadment,

2. Administrativni menadment i

3. Birokratski menadment.

1.1 Nauni menadment

Nauno upravljanje zapocinje radovima Frederika Tejlora. On se smatra tvorcem naucnog

upravljanja, naucne organizacije rada i upravljanja covekom. Pocetni, ali i osnovni njegov
doprinos moe se naci u tome to se zalagao za primenu naucnih metoda u istraivanju i
planiranju proizvodnje, za razliku od dotadanjih metoda koje su pocivale na iskustvu. Tako je
prvi uveo primenu naucnih metoda u proucavanje Ijudskog rada, pri cemu je mnoge metode sam
razvio i primenio. Osnovu njegovog naucnog pristupa menadmentu predstavlja naucno
istraivanje metoda rada u cilju utvrdivanja najboljeg nacina kako jedan posao treba da se obavi.
Tako je ranija praksa definisanja takvog rada na osnovu pogadanja ili tradicije morala biti
zamenjena uoptavanjem iskustava iz prakse, koja ako se pravilno formuliu, ispra- vno primene
i ako postoji dovoljno vremena za njihovo sprovodenje, moraju dovesti do rezultata - i za
menadzere i za zaposlene.
1.2 Administrativni menadment

Drugi pravac klasine teorije menadmenta, koji se naziva administrativno upravljanje,

odlikuje se globalnim prilazom organizaciji preduzea. On polazi od ukupnog poslovanja
preduzea i tei da rijei globalne upravljake probleme na nivou preduzea. Predstavnik je
Henri Fajol.

Fajol se zalagao za hijerarhijsku organizaciju preduzea, koja predstavlja organizaciju

upravljake strukture u preduzeu. Fajol administrativnu funkciju smatra najznaajnijom. Ovo

stoga to je administrativna funkcija za njega predstavljala nervni sistem preduzea - sistem

koji ima ulogu da meusobno povee i uskladi dejstvo svih (ostalih pet) funkcija preduzea.
Zato je administrativnu funkciju Fayol stavio u fokus svojih istraivanja to je, u konanom,
rezultiralo i relevantnom doktrinom poznatom pod nazivom administrativna doktrina, odnosno
administrativni menadment. Fajol je posebnu panju posvetio aktivnostima koje ine
administrativnu funkciju, odnosno koje ine proces upravljanja. Ovaj pravac jo podrazumeva
jedinstvenu teoriju upravljanja i rukovoenja preduzeem.

1.3 Birokratski menadment

Za razliku od Anri Fejoa, koji je zagovornik administrativnog upravljanja, Maks

Veber se smatra tvorcem birokratskog menadmenta.

Veberov birokratski pristup se zasniva na racionalnom pristupu organizaciji jer takva

organizacija, smatra on, predstavlja najbolji tip organizacije, jedinstven i primenljiv u svakom
preduzecu i drugim privrednim organizacijama. U okviru ove organizadje vri se precizna podjela
posla. Ovaj tip organizacije karakteriu: jasna podela autoriteta; hijerarhijski definisa ni poloaji i
funkcije; tehnicke kvaliflkacije potvrdene formalnim ispitima; postavljenje, a ne izbor
rukovodstva; jasno i precizno programirana karijera i fiksna zarada; pravila, disciplina i
kontrola. U ovakvoj organizaciji vrlo teko dolazi do promena, ali zato lako dolazi do
nezadovoljstva radnika.
2. BIHEJVIORISTIKA TEORIJA MENADMENTA

Za razliku od Klasine teorije menadmenta, koja je sve komponente u organizaciji

podjednako tretirala, Bihejvioristika teorija menadmenta je teorija koja promovie tezu da su
ljudi najznaajnija komponenta svake organizacije. Zato je i razumljivo da je panja pripadnika
ove teorije bila usmjerena na istraivanje prirode ponaanja (individualnog i grupnog) ljudi i
karakteristika njihove meusobne interakcije s jedne, i njihovog uticaja na organizaciju, s druge
strane. Bihejvioristika teorija okuplja skup pravaca i pogleda koji u svojoj osnovi imaju
istraivanje oveka istraivanje njegovih potreba i unutranjih pobuda, odnosno motivacije za
rad, istraivanje sloenog uticaja ljudskog ponaanja i ljudskih odnosa u poveanju efikasnosti
rada.

Najvei broj autora menadmenta nastanak bihejvioristike teorije menadmenta vezuje za

uvene Hawthorne eksperimente (Hawthorne studies) i Eltorn Meja (Elton Mayo) kao glavnog
nosioca ovoj projekta. Ova teza je prihvatljiva ne samo zbog toga to je ovaj istraivaki projekat
uspeno opovrgao neke od osnovnih postavki klasine teorije menadmenta ve i zato to je
denisao nove postavke u oblasti menadmenta koje su predstavljale nadahnue za mnoge
istraivae koji su dali neprocenjiv doprinos izgradnji teorije menadmenta zasnovane na
bihejvioristikom pristupu.

Jedan od pionira ove teorije je Elton Majo, koji je zastupao pravac ljudskih resursa (human
relations) i bio rukovodilac uvenog Hawthorne eksperimenta. Na osnovu ovog eksperimenta
bilo je utvreno da psiholoki faktori najvie utiu na poveanje produktivnosti. Iz toga je
izveden zakljuak da su psiholoka priprema radnika i njihovo raspoloenje, odnosno ljudski
odnosi, odluujui faktor poveanja produktivnosti.

Ova teorija predlae odreene promjene u rukovoenju, tehnologiji proizvodnje i

organizacionoj strkturi preduzea, nastojei da ublai autoritarno rukovoenje klasine teorije i
istakne oveka kao linost.
3. KVANTITATIVNA TEORIJA MENADMENTA

Kvantitativna teorija menadmenta nastala je 1939. godine. Te godine u Engleskoj je poelo

organizovano angaovanje strunjaka razliitih specijalnosti u iznalaenju i korienju
kvantitativnih metoda i modela u reavanju aktuelnih problema odbrane putem blagovremenog
informisanja stanovnitva korienjem radarske tehnike i informacionih tehnologija. Nakon
poetnih uspeha, koje je ostvario tim sa G. A. Robertsom na elu, formirani su i drugi timovi
(koje su vodili poznati naunici: nobelovac P. M. S. Blackett, E. C. Williams, J. D. Bernal i S.
Zuckerman i drugi). Rezultati su bili takvi da su operaciona istraivanja sve vie koriena u
cilju poveavanja efikasnosti upravljanja ratnim operacijama.

Poslije Drugog svetskog rata nije opalo interesovanje za operaciona istraivanja. Naprotiv,
ono je poraslo naroito kada je re o profitnim organizacijama. Ovo stoga to su menaderi
uoili potrebu i korisnost primene kvantitativnih metoda i tehnika u analiziranju i rjeavanju
(sve sloenijih) problema efektivnog i efi kasnog formiranja i funkcionisanja profitnih
organizacionih sistema.

Razvoju operacionih istraivanja kvantitativne teorije menadmenta, u znaajnoj mjeri

doprinelo je i delovanje brojnih asocijacija formiranih u cilju izdavanja asopisa, knjiga i
udbenika, organizovanja strunih sastanaka, seminara, simpozijuma i promocije operacionih
istraivanja.

Kvantitativna teorija menadmenta ukljuuje tri oblasti:

1) menadment nauku (Management Science),

2) operativni menadment (Operations Management) i

3) menadment informacioni sistem (Management Information Systems).

Menadment nauka, poznata kao istraivanje operacija ili kvantitativna analiza, jedan je
od menadment pristupa koji omoguava donosiocu odluke da na kvantitativnim osnovama
izvri izbor najbolje alternative, to je veoma vano za svaki proces planiranja. Ne treba mjeati
nauku o menadmentu, koja primenjuje matematike i statistike modele na menadment
situacije, sa naunim menadment pristupima koji imaju fokus na naunom izuavanju radnih
situacija u cilju poveanja efikasnosti.

Operativni menadment je pravac koji koristi kvantitativne metode za poboljanje

produktivnosti i poveanje efikasnosti proizvodnje robe i usluga. Istraivai ovog pravca su
vjerovali da, ako pristupaju problemima sa naune strane i ako koriste vie informacija za
analizu i reavanje, onda e se mnogo uspenije nai reenja za probleme. Mnoge organizacije,
naroito iz oblasti industrije, koriste operativne menadment tehnike, kao to su menadment
inventara i modeliranje mrea za poboljanje odluka o distribuciji i operativnim problemima.

Menadment informacioni sistem planira, obrauje i prenosi informaciju kako bi

podrao menadment funkcije i proces donoenja i implementacije odluka. Menaderi koriste
menadment informacioni sistem ne samo kao kvantitativni zadatak, ve ga koriste za uvanje
velikog broja informacija o svojoj organizaciji, klijentima i o okolini, koje su lako raspoloive
za korienje. Zbog velike mogunosti sakupljanja i sistematinog analiziranja ogromne
koliine informacija, menadment informacioni sistem je postao integralni deo svake
menadment funkcije, na skoro svakom nivou menadmenta, u skoro svim organizacijama.

4. SISTEMSKA TEORIJA MENADMENTA

Opta teorija sistema, kao moderan i univerzalno primenjiv metod istraivanja svih pojava i
procesa, uticala je na razvoj svih nauka, pa tako i na razvoj menadmenta. Ovo stoga to su
odrednice opte teorije sistema (koje su kreirali Alexandar Bogdanov, Ludwig von Bertalanff
v, Chester Barnard i Keneth Boulding) takve da su nale (potpuno opravdano) svoje mesto i
ulogu i u istraivanju i reavanju problem efektivnog i efi kasnog menadmenta. Na to poseban
uticaj su imali sledei stavovi opte teorije sistema:
 da su sve pojave i procesi u prirodi i drutvu meusobno povezani prema principima
sistemnosti, koji imaju univerzalni karakter,

da celine (sistemi) nisu samo prost zbir svojih delova ve vie od toga: celina je uvek vea
od sume svojih delova,

da su svi organizacioni sistemi otvoreni, odnosno da se organizacioni sistemi nalaze u

permanentnoj interakciji sa okruenjem u kome se nalaze,

da svi sistemi imaju vie nivoa i vie ciljeva,

da se svi sistemi nalaze u stalnom kretanju i

da svi sistemi tee ekvilibrijumu (ravnotei).

Uoavajui svu korisnost postavki opte teorije sistema, Norbert Viner (Norbert Wiener),
Riard Donson (Richard A. Johnson), Frimont Kast (Fremont E. Kast), Dejms Rozencvajg
(James E. Rosenzweig), Ebi Ros (Asby W. Ross), Herbert Sajmon (Herbert Simon), Dejms
Mer (James March), Alfred Rapaport (Alfred Rappaport) i mnogi drugi istraivai
menadmenta, posebnu panju su posvetili primjeni postavki opte teorije sistema u istraivanju
i reavanju problema efektivnog i efikasnog upravljanja organizacionim sistemima. Rezultat
toga su brojne spoznaje i stavovi koji, ukupno posmatrani, predstavljaju skup znanja, koja su u
literaturi poznata pod nazivom sistemska teorija menadmenta. Sistemska teorija menadmenta
je izvrila veoma snaan uticaj na menadment kao teoriju i praksu. U literaturi je evidentna
opta saglasnost o njenoj aktuelnosti i u budunosti. To je i razumljivo. Jer, konceptualne i
gnoseoloke performanse ove teorije su takvog karaktera da se, objektivno uzevi, mogu
smatrati ne samo korisno upotrebljivim ve i nezaobilaznim u adekvatnom i efi kasnom
istraivanju i reavanju sadanjih i buduih problema menadmenta.
5. SITUACIONA TEORIJA MENADMENTA

Situaciona teorija menadmenta (Contingency Th eory) predstavlja poslednju u nizu

priznatih (od najveeg broja teoretiara) teorija menadmenta. Njen nastanak vezuje se za
pojavu poznate Fiedlerove teorije sluajnosti (objavljene 1967. godine) i radove mnogih
savremenih istraivaa menadmenta.

Situaciona teorija menadmenta je zasnovana na stavu it depends, odnosno da sve zavisi

od situacije, tj. da menaderi u svom ponaanju, odnosno u vrenju svojih funkcija, moraju
respektovati performanse situacije u kojoj se poslovni sistemi nalaze odnosno u kojoj oni
obavljaju svoj posao. Drugim reima, menaderi u svom ponaanju ne smeju biti puki sledbenici

univerzalnih principa i pravila (jer nema najboljih reenja) ve kreatori reenja koja u najveoj

moguoj meri respektuju situacione faktore (situational factors).

Zbog toga ova teorija uvaava realnost da su organizacioni sistemi deo okruenja kao
sistema vieg reda. Naglaava se sloenost prirode organizacija i daju objanjenja kako
organizacije posluju pod promenjenim uslovima i u specifinim okolnostima. Situaciona teorija
menadmenta ukazuje na organizacione pretpostavke i upravljake akcije koje su najprikladnije
za specifi ne situacije. Ova teorija je dala znaajan doprinos menadmentu kao nauci. Smatra
se da je upuivanje menadera na razmiljanje i delovanje u kome fleksibilnost ima posebnu
ulogu njen najvei doprinos. Meutim, pored toga, evidentno je i sledee:

da je situaciona teorija menadmenta u velikoj meri uticala na promenu stavova (i teoretiara

i praktiara) o univerzalnosti principa upravljanja,
 da je ova teorija podstakla brojne istraivae menadmenta da svoju panju usmere na
sveobuhvatno analiziranje odnosa izmeu komponenti okruenja i performansi organizacionih
sistema i
da je situaciona teorija menadmenta dala i odreena reenja koja se mogu efikasno upotrebiti
u reavanju upravljakih problema sa kojima se suoavaju menaderi.
6. DINAMIKO ANGAOVANJE: NOVE TEORIJE MENADMENTA

Grupa autora kraj 20. i poetak 21. vijeka oznaavaju erom dinamikog angaovanja. Izraz

dinamiko angaovanje sadri savremeno razmiljanje i debate o menadmentu i

organizacijama u uslovima: ubrzanja promena, diskontinuiteta u poslovanju, globalizacije
poslovanja i fenomena koji prate takve procese.

U kontekstu dinamikog angaovanja, Stoner, Frimman i Gilbreth, obrauju est tema u

teoriji menadmenta: nova organizaciona sredina, nova drutvena odgovornost i etika,
globalizacija i menadment, stvaranje i ponovno stvaranje organizacije, kultura i

polikulturalizam i kvalitet. Termin dinamiko angaovanje najbolje izraava potrebu za

estokim, dinamikim angaovanjem i odgovorima na nove menadment izazove. Fokus je na

meuljudskim odnosima i vremenu prilagoavanja, odnosno iniciranju kontinuiranih promena
u sve globalnijoj poslovnoj sredini.

Era dinamikog angaovanja zahteva nove teorijske paradigme, nove koncepte i pristupe u
menadmentu: organizacija koja ui, jezgro ili sutina kompetentnosti, menadment
znanja, menadment odnosa sa kupcima, reafirmacija i dogradnja TQM, transformacija
organizacije, downsizing, outsourcing, reinenjerinh, strategija kao revolucija i dr. su
na putu traenja odgovora menadment teorije na prelasku u 21. vijek. Javlja se potreba za
dogradnjom postojeih i za kreiranje teorijskih menadment paradigmi, koje bi bile u funkciji
izgradnje transformacionih poduhvata i, tzv. modela revolucionarnih promjena.
7. ZAKLJUAK

Menadment sa svojim teorijama predstavlja vjetinu, a danas sasvim sigurno i posebnu

naunu disciplinu, koja je usmerena ka iznalaenju takvih mjera i akcija kojima se poboljava
realizacija razliitih aktivnosti i poduhvata i ini efikasnijim funkcionisanje i razvoj razliitih
privrednih i drutvenih sistema.

Upravljaki pristup reavanju raznovrsnih problema osnovna je karakteristika

modernih teorija menadmenta.

Brzi tehnoloki razvoj potencira potrebu korienja upravljakih metoda i pristupa,

odnosno upotrebu menadmenta kao naune discipline koja se bavi upravljanjem poslovnim
sistemima i procesima i upravljanjem svim organizovanim sistemima, radi poboljanja njihove
efikasnosti.
8. LITERATURA

Damjanovi, M. (1990). Menaderska revolucija, Zavod za izdavanje udbenika i nastavna

sredstva, Beograd.

Mai, B., Lonarevi, R. (2004). Menadment: kole i novi pristupi, Ekonomski fakultet,
Banja Luka.

Stefanovi, . (1999). Menadment, Ekonomski fakultet Kragujevac, Kragujevac.

Taylor, F. W. (1967). Nauno upravljanje (Prevod sa engleskog), Beograd.

Vlahov, R. (2013). Teorije menadmenta, Ekonomski fakultet, Zagreb.

Wren, D. (1994). Menadment - Proces, struktura i ponaanje (Prevod sa engleskog), Beograd.