MkkLkk

Mkko {f khekk{kt krk rkLkwt yuf ykkwt MkkLk Au. {uhex{kt MkkLk k fhk, krk{kt
kuxk w {kMko {uk yt k yk~f Au. Mkhfkhe Lkku fhe {u k krk rk MkVkkLke [keYk
Au. Mkko {f khekkLke ki khe fhkkt rkkeoy ku {kxu Mkki ke yhe kkke kkkk yu xu krkLke
kikhe Au. huh krk ykku {kLkeyu Aeyu, kuxku yhku rk Lkke. u krkLkk kkkLkk rMkktkkuLku
Mk{SLku ki khe fheyu kku , ku Mkk Mkhkkke ee fk Au .
yk kwMkf{kt {U {khk Auk 25 koLkk krk kkLkk ykkk yLkwLkk kkk{ktke, rkkeoykuLke
kkkLke f[kLku eLku, ku fR heku wh fhe fk ? ku ytku {khkke kLkkku k{krf yLku rLkckkqofLkku
Lk fhuku Au. yk kwMkf{kt k{k{ Mkko{f khekkLkk ykMk{Lku ykhe ukLkku Lk fhk{kt
ykuku Au.
yk kwMkf{kt huf fhLke kkkke Mk{s ykkk{kt ykue Au. ku fh{ktke khekk{kt khtkh
kqAkkkt ykLkk kkykuLku kLku R yhe kkheLke Mkh krkyku{kt keofh fhuwt Au, ykke ku
fh Mkhkkke k hne Au. rr krkykuLku qk s zkke ykuAk Mk{{kt kkhe fhe fk
ku {kxuLke kuxo xeMk k ykkk{kt ykue Au. suke khekk{kt y{q Mk{Lku k[ke khu {kMko k fhe
fk.
yk kwMkfLke rukkk{kt huf fh{kt kkhe fhuk kwhkk kk ykkukt Au kkk fhLku ytku
ufxeMkLkk kk, kuLkk skk k ykkukt Au. kwkhktk 25 uxeMk kukh k ykkk{kt ykukt Au.
Mkko{f khekkLke kikhe fhkkt kwshkkLkk k{k{ rkkeoLku {kxu yk kwMkf krk rkLke k{k{
{wtLku wh fhu yLku khekk{kt sYhke MkVkk ykku, kuk Mktkqo rkMk Mkkku {k MkhMkeLkk
[hku{kt yk kwMkf yko fhwt Awt.
yk kwMkfLke Mknkke ykk Mkki khekk{kt sYhke MkV kLkku kue nkf wuAk...

ykkLkku kLkwhkke
hkswkE kxu
5, yk ^ux, kux Lkt. 269,
Mkuxh-29, kkteLkkh.
Lk{ rLktke :
yk kwMkf kwhe rLkck yLku k{krfkkke kikh fhuwt Au, ku{ Akkt ykkLku ftR krk sk kku
sYhke {khwt kLk kuhk Lk{ rLktke Au. u ykkLke kkMku kkheLku nsw khu Mkh kLkkkLke kuxo
xeMk nku kku, kk/E-{u vivekanandacademy2012@gmail.com khk {Lku sYhke ske yk
rkYke k{kt ykkLkk kkLkLke yknwrk ykke Mknkke kLkkLkwt Mknko yk{tk Au.
>> rk ni Mkukk Mkr{k Mk{ n{ su >>
khk{kkkfe s

xkEk yLku Mkuxk : {Lkek e{ke ({ku. : 8490030141), Mktkkuk hk ({ku. : 96871 30505)
 yLkw{rfk
{ fhLkwt Lkk{ kus Lktkh
01. ko - ko{q kkk Lk - Lk{q 1

02. Mktk kkLk, 8

03. MktkykuLkk fkh 14

04. kt ykqkOf 19

05. .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. 25

06. keskrkLke qr{fk yLku MkkwYk 31

07. kk yLku kk{q 45

08. Mkhuhk yLku krhk Mkhuhk 50

09. xfkkhe 59

10. kwkukh-{k, rnMMkku-[, k MkktfLkku rLk{ 65

11. Mkkwks 72

12. [] ks 77

13. LkVkukux 83

14. fk{, Mk{, {nuLkkkwt yLku kkekhe 92

15. ytkh, Mk{ yLku zk (Mkkkuk krk, xuLk, Lkk yLku Mxe{h Mktktrk &ku) 101

16. ue kkk yktfzkk, {f, {Mk yLku knwf 108

17. ue yLku uZe 116

18. fkuzk, Mk{efh, {h Mktktrk &ku 120

19. hirf Mk{efh 127

20. kko{f Mk{efh 130

21. qr{keLkwt {kwt 132

22. kukV yLku krhr{rk 137

23. LkV 147

24. rkfkur{rk 156

25. ytkh yLku [kR 161

26. {[ yLku Mkt[ 164

27. MktkLkk 166

28. fkkuorLk k{ krk 173

29. krk ru k suwt 174

30. kLkku rMkktk 179

31. kkff uLk ykf]rk 181

32. fuuLzh Mktktrk fkuzkyku 193

33. rzkLku yLkwkeLku fkuzkyku 199

34. uxeMk kukh 201

 ko - ko{q kkk Lk - Lk{q

21
01.
su Mktk{kt kk ytf 9 ykkk nku kue MktkLkku ko fhku.

987
ko
rLk{: Mxuk-1 : Auk (yuf{Lkk) ytfLkk 9 Lke skyu 8 k.
ko fhkLkk rLk{ku Mxuk-2 : 8 Lke ykk suxk 9 kuxk 8 kkA q L k.
1 ke 20 Lkk ko Mxuk-3 : Auu 1 ku.

56
12 11 1 112 1111 121 k.k.: (99)2 = 9801
(9999)2 = 99980001
22 2 2 4 122 12 12 144

99 2
(999)2 = 998001
32 3 3 9 132 13 13 169 ku ytfLke fkuE k MktkLkku ko fhku :
2
4 4 4 16 2
14 14 14 196 rLk{: Mxuk-1 : yuf{Lkk ytfLkku ko fhku
Mxuk-2 : yuf{ yu fLkk ytfLkku kwkfkh fhe
52 5 5 25 152 15 15 225

:
k u L k k

M.
62 6 6 36 162 16 16 256 ku kk fhk (u e nku kku W{uhe)
7 2 7 7 49 17 2 17 17 289 Mxuk-3 : k{ Mkt kLkku ko fhku . (u e

AR.
nku kku W{uhe)
82 8 8 64 182 18 18 324 k.k.: (34) = Mkki k{ yuf{Lkk ytf 4 Lkku ko fhku.
2

92 9 9 81 192 19 19 361 (4)2 = 16 kku 6 {qfk e 1.

102 10 10 100 202 20 20 400

yuf{Lkku ytf 5 nku kue MktkLkku ko fhku :
AG 3 yu 4 Lkku kwkfkh fhe ku kk fhk.
3 4 = 12 yu
IN
yuLkk 2 kk 12 2 = 24
rLk{: knuk 5Lkku ko fhku yu 5 ykkLke Mktk su nku ku
ykkLke e 1 W{uhe 24 + 1 = 25
NDH

MktkLku kuLkk kAeLkk {Lke Mktk Mkkku kwe. 25 {ktke 5 {qfk e 2

k.k.: (i) (25)2 = 3 Lkku ko fhku.
Mkki k{ 5 Lkku ko fhku (5)2 25 (3)2 = 9 e 2 W{uhe 9 + 2 = 11
, GA

2 Lkku kwkfkh kuLkk kAe ykke Mktk Mkkku fhku. skk : 1156
2 3 6 (67) 2 7 7 49 9 (4 e)
EMY

skk : 625
6 7 42 2 84 4 88 8 (8 e)
(ii) (35)2 (5)2 25 62 36 8 44
3 4 12 skk : 4489
AD

skk : 1225 su Mktk{kt Auu 0 ykke nku kue MktkLkku ko fhku.

rLk{: 0 (qL) rMkkLke MktkLkku ko fhku yu suxk 0
AC

2 2
(iii) (15) (5) 25
nku kuxk zk fhe k.
1 2 2 k.k.:(70)2 4900, (30)2 900, (20)2 400
AND

skk : 225 kt r[LnT ke MktkLkku ko fhku :

su Mktk{kt kk ytf 1 ykkk nku kue MktkLkku ko fhku: rLk{: ykku MktkLkwt kt r[LnT qe sE MktkLkku ko
rLk{: suxk 1 nku kuxe s Mktk knuk [zkk {{kt e fhku kAe kt r[LnT kAe suxe Mktk nku kuLke
N

yu Auu su ytf yku khke kuxe s Mktk Wkhkk zk Mktk hnu ku heku kAe kt r[LnT {qfwt.
EK A

{{kt e. k.k.: (i) (3.2) 2 (32)2 1024

k.k.: (11)2 121 1 Mktk Au kku 2 Mktk kAe r[LnT {qfwt.

(111)2 12321 skk : 10.24

VIV

(ii) (0.07)2 = 0.0049

2
(1111) 1234321
1
 21
(iii) (0.17)2 = 0.0289 ytf 9 yu 32 9 kk.
ko {q 1849 43 kk

987
fkuEk kqoko MktkLkwt ko{q Lkefe fu Au.
(6) Auu kufe Mktk{kt wL ykke nku kuLkwt ko{q kuk {kxu
kqoko : ykkue Mktk u fkuE MktkLkku ko nku kku ku Mktk
wL rMkkLke MktkLkwt ko{q kue kuLke kkA {q Mktk{kt
kqoko Au ku{ fnuk
suxk wL nku kuLkkke yzk wL {qfk.
fkuEk MktkLkku yuf{Lkku ytf 2, 3, 7 fu 8 nku kku ku Mktk kqoko

56
Mktk nku s Lkrn. k.k.: 4900 49 7 4900 70
fkuE MktkLkk yuf{Lkk MkkLk{kt qL nku khtkw fLkk MkkLk{kt

99 2
42250000 4225 65
qL Lk nku kue Mktk kqo ko Mktk Lk nku.
ko{qLkk rLk{ku : 42250000 6500
(1) 1 ke 400 Mkwe{kt ykke kqoko MktkLkwt ko{q 1 ke 20
(7) kt r[LnTke MktkLkwt ko{q kuk Mkkik{ kt r[LnT

:
Mkwe MktkLkk koLkk ykkhu fhwt.
qe sELku {u MktkLkwt ko{q kuwt khkk ku Mktk{kt

M.
k.k.: 49 7 2 7, 169 132 13, {q Mktk{kt suxe Mktk kt r[LnT kAe nku kuLkkke yze
Mktk kt r[LnT kAe kk ku heku kt r[LnT {qfwt. u

AR.
361 192 19 Mktk qxke nku kku ykk wL {qfe fk.
(2) suLku Auu 25 ykkkt nku kue MktkLkwt ko{q kuk 25Lke
k.k.: 0.0009
ykkLke Mktk fE ku {ef MktkLkku kwkfkh Au ku kue
ku{ktke LkkLke Mktk e kuLke kkA 5 k. AG 9 3 0.0009 0.03
IN
k.k.: 5625 {kt 56 7 8 kk 5625 75 Lk :
NDH

1225 {kt 12 3 4 kk 1225 35 Lk yuxu ku MktkLkku k k kwkfkh.

(3) 1 ke Y fhe [zkk {{kt khkk Wkhkk {{kt 1 MkweLke k.k.: 13 111 1
Mktk ykke nku kuwt ko{q kuk suxe [Zkk {{kt Mktk 23 2 2 2 8
nku kuxk 1 kuLkwt ko{q kk.
, GA

33 3 3 3 27 43 4 4 4 64
k.k.: 12321 111, 123454321 11,111
53 5 5 5 125 63 6 6 6 216
(4) su Mktk{kt k{ y{wf ytf 9 nku khkk 8 nku, 8Lke
EMY

ykk suxk ytf 9 nku kuxe 8 Lke kkA 0 nku kkk Auu 73 7 7 7 343 83 8 8 8 512
1 ytf u nku kue MktkLkwt ko{q kuk suxk ytf 9 93 9 9 9 729 103 10 10 10 1000
nku kuxkke 1 khu 9 {qfkke kuLkwt ko{q {u Au.
113 11 11 11 1331
AD

k.k.: 998001 999, 9801 99

Lk{q :
(5) [kh yktfzkLke fkuEk MktkLkwt ko{q kuwt.
Lk{q yuxu yue Mktk fu su [kuMk MktkLkku k k kwkfkhke
AC

Mxuk-1: ykku Mktk 10 Lkk kwktf (10, 20, 30, 40, ...)
{ktke fE MktkLkk ko kAe yku ku kuwt. kLku nku kku ku [kuMk MktkLku ku MktkLkwt {q fnu Au.
Mxuk-2: ku 10 Lkk kwktfLke Mktk{kt 5 W{uhe kuLkku ko fhku k.k.: 343 {kt 343 yu 7 Lku k k kwkke kLkke Mktk Au.
AND

u ko {q-Mktkke ykuAku nku kku kuLkkke {kuxe

343 Lkwt {q 7 kk.
Mktk nkuE fu kkk ko {qMktkke khu nku
rLk{-1: 1 ke 1331 [uLke fkuEk MktkLkwt {q 1 ke 11Lkkt
kku kuLkkke LkkLke Mktk nku fu.
N

Mxuk-3: {q MktkLkk yuf{Lkk ytfLkk ykkhu kuLkwt ko{q LkLku ykkhu fkZe fk.
EK A

Lke fhwt. rLk{-2: 1331 kAe fkuEk MktkLkwt Lk{q fkZkLke hek:

k.k.: k.k.: 3 19683

1849 yu 402 1600 kAe ykke
Mxuk-1: yuf{Lkku ytf (3) yu 1 ke 10{ktke fE MktkLkk LkLkku
Mktk Au. khkk 452 2025 yu
VIV

yuf{Lkku ytf Au ku kue fkZe Lk{q{kt ku yuf{Lkku ytf

1849 ke {kuxe Mktk nku kke 1849Lkwt
ko{q 45 ke ykuAwt kk. 1849Lkku Auku
2
 ku (73 = 343{kt yuf{Lkku ytf 3 Au {kxu Lk{q{kt

21
yuf{Lkku ytf 7 kk) 10 25 108 169
Mxuk-2: Auk k yktfzk (683) rMkkLke Mktk (19) yu 1 ke

987
10{kt fE MktkLkk Lk kAe ykke Mktk Au ku kue
10 25 108 13
(19 yu 23 = 8 kAe ykke Mktk Au.)
10 25 121
fLkk ytf khefu ku Mktk (2) e.

56
3 19683 27 kk. 10 25 11

99 2
3
4096 16, 3 79507 43, 3 9261 21 10 36
10 6
uxeMkLkk kkyku :
16
6084 Lkwt ko{q kuku :

:
1.

M.
4
= 6084 = 78
625 28 11

AR.
2. 248 51 169 (?) 7. (?)
22 25 196

248 51 13 25 28 11
5
248 64 AG 22 5 14
IN
225 25 16
248 8 8. (?)
729 144 81
NDH

256
15 5 4

16 27 12 9
, GA

9 15 12 27 5 4
3. 1 Lke f{k kuku.
16 27 12 9
EMY

25 5 45 9 5

16 4 27 12 4 16

0.289 9.5 0.0085 18.9

AD

4. 0.00121 9. Lkwt Mkkwt Yk ykkku.

0.0017 1.9 0.021

289 100000 17 170 5 95 10000 85 10 189 1000

AC

10 15
121 1000 11 11 11 10 17 10000 19 10 21

1 5 5 9 100
AND

5. 110
4 5 310

441 21 10 1 150
N

2
ykk 10.5
4 2
EK A

0.204 42
10. (?)
0.07 3.4
6. 10 25 108 154 225
204 100 10
42
VIV

1000 7 34
10 25 108 154 15
6 6
3
 21
6 70

987
80 112 3 12 2 21
11. (?) 16. (?)
45 63 2 28 98

16 5 16 7 3 43 2 7 3

56
9 5 9 7 2 74 49 2

3 2 3 7 2

99 2
4 54 7

3 5 3 7 22 7 2 73

21 2
4 5 7

:
47
3 5 7

M.
3

4 2 2

AR.

3
(a 2)(b 3)
1.33 17. a b c nku kku
c 1
12. 0.00004761 ______ AG 6 15 3 Lke f{k kuku.
IN
0.0069 (a 2)(b 3)

NDH

c 1
13. 0.01 0.0064 _______
(6 2)(15 3)
0.01 0.08
3 1
, GA

0.09
8 18
0.3
4
EMY

24 216 36
14.
96
6
6 4 36 6 x y x y xy kku 6 24 (?)
AD

18.
16 6
x y x y xy
AC

2 6 6 6
6 24 6 24
4 6
30 144
AND

8 6 30 12

4 6
42
N

2
19. u y 5 kku 10 y y 3 y 2 (?)
EK A

15. 50 98 _____
10 (5) (5)3 (5)2
25 2 49 2
5 2 7 2 50 125 25
VIV

35 2

50 100
4
 21
500 x 68
23. 0.0009 Lkwt ko{q kuku.

987
5 10
20. u 5 2.236 kku 2 5 125 (?)
0.03

5 10
125 24. 41 21 19 9

56
2 5

5 5 2 41 21 19 3

99 2
25 5
2 5
41 21 16
1
5 2 5

:
2 41 21 4

M.
1 41 5
5 3
2

AR.
36
1 6
5 6
2

5(3.5) AG
25. 176 2401
IN
2.236 3.5 176 49
NDH

7.826 225

x 13 15
21. u 1 144 12 kku x ________
26. 0.16 Lkwt ko{q kuku.
, GA

x 13 0.16
1
144 12
0.4
EMY

x 169
ktLku kksw ko fhkk 1 27. 0.000441
144 144
x 169 0.021
1
AD

144 144
28. 0.01 0.81 1.21 0.0009 (?)
169 144

AC

144 0.1 0.9 1.1 0.03

x 25 2.13

AND

144 144
29. 0.0025 2.25 0.0001 (?)
x 25
0.05 1.5 0.01
N

52 169 0.00075
22. kku x (?)
EK A

x 289
3.61
52 13 30. (?)
0.0169
x 17
VIV

17 52 1.9 19
x 14.61
13 0.13 1.3
5
 21
48.4
____
35. 2 27 75 12 (?)
31.
0.289

987
23 3 5 3 2 3
484 1000 6 3 3 3

10 289 3(3)

56
22 10 3 3

17

99 2
36. 12 18 _____
220
4 3 9 2
17

:
2 3 3 2

M.
0.81 4.84
32. ______ 37. 2 1.414 kku 8 2 32 3 128 4 50 (?)
0.0064 6.25

AR.
4 2 2 16 2 3 64 2 4 25 2
81 484 10000 100
2 2 8 2 24 2 20 2
100 100 64 625

9 22 10 AG 30 2 24 2
IN
6 2
8 25
6 1.414
NDH

45 22 8.484

100
5
38. u 15 3.88 kku 3 (?)
990
, GA

100
5 5 3
(yt yLku AuLke MktkLku 3 zu kwkkt)
9.9 3 3 3
EMY

9.5 0.085 15

33. ______ 9
0.0017 0.19
AD

15

95 85 10000 100 3

10 1000 17 19
AC

3.88

5 5 100 3
AND

5 10 1.29

50 39. 5 yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe kqo ko MktkLkwt ko{q ...... kk.

316
N

0.16
34. Lke f{k kuku.
0.4
EK A

(?) 162
40.
0.4 128 (?)

0.4
VIV

1 x 9 2

8 2 x

6
 21
x2 8 2 9 2 18 14 x 84 84
72(2) 84 84

987
x x 28
18 14
x 2 144

x 12 (?) 54
43.
169 39

56
41. 1780 Lku LkkLkk{kt LkkLke fE Mktk zu kwkke ku kqoko kLku
?
x 54

99 2
= 178 10
13 39
89 2 5 2
54 13
(89 2 2 5) 5 89 892 22 52 x

:
39

M.
89 5 zu kwkk Mktk kqo ko kLku.
x 18
42. u 18 14 x 84 kku x (?) ktLku kksw ko fhkkt,

AR.
18 14 x 84 ktLku kksw ko fhkkt, 2
x (18)2
2
18 14 x (84)2
AG x 324
IN
u xeMkLkk kk 10. Lke[uLkk{ktke fR Mktk yL k MktkykuLke swe kzu Au ?
NDH

1. 1 ke 100 [u fuxe kqoko Mktk {u ? (y) 529 (k) 576 (f) 625 (z) 636
(y) 8 (k) 9 (f) 10 (z) 11 11. 3
64000 ..........
2. 0.01 + 0.81 + 1.21 + 0.0009 = ........ (y) 40 (k) 44 (f) 5 (z) 4
, GA

(y) 2.13 (k) 2.03 (f) 2.1 (z) 2.11

12. 64 Lkk Lk{qLkwt ko{q skku.
3
3. 175616 ............. (y) 8 (k) 4 (f) 2 (z) 1
EMY

(y) 62 (k) 56 (f) 46 (z) 66

13. (53)2 ....................
4. 81 Lkk ko{qLkwt ko{q wt kk Au ?
(y) 2880 (k) 2809 (f) 2870 (z) 2813
(y) 9 (k) 3 (f) 27 (z) 18
3
14. 832
5. (3.9) .............
AD

(y) 7889 (k) 4889 (f) 6889 (z) 6489

(y) 59.319 (k) 49.320
(f) 39.319 (z) 29.319 1
AC

15. 14
16
6. (52)3 ...........
(y) 2.40608 (k) 1.40.608 1 3 1 1
AND

(y) 4 (k) 3 (f) 3 (z) 2

(f) 1.20.608 (z) 1.30.608 4 4 4 4
7. 1 yLku 100 MktkLke [u fux e kqoLk Mktkyku yku ?
N

(y) 5 (k) 2 (f) 3 (z) 4

: skkku :
EK A

8. rMktkk Mktk kuku : 8, 64, 125, 216, 49

(1) (y) 8 (2) (y) 2.13 (3) (k) 56 (4) (k) 3 (5) (y)
(y) 125 (k) 216 (f) 64 (z) 49
59.319 (6) (k) 1.40.608 (7) (f) 3 (8) (z) 49 (9) (z) 0
9. Lke[uLkk{ktke ku ytf kqoko MktkLkku yuf{ nkuR fu ?
yLku 9 ktLku (10) (z) 636 (11) (y) 40 (12) (f) 2 (13) (k)
VIV

(y) {kk 0 (k) {kk 8

3
(f) {kk 9 (z) 0 yLku 9 ktLku 2809 (14) (f) 6889 (15) (k) 3 4

7
 02. Mktk kkLk, Mktk Mkk
r{kku, yk fh{kt ykku k kkkkkuLkku ykMk fhkLkku Au. (5) Lk MktkLkk Mkhkk....
(1) Mkhkk Mkwkku (2) y Mkwkku (3) rr [keyku
27 2 282
Mkhkk Mkwkku : 13 23 33 43 ... 273
4
(1) r{f MktkLkk Mkhkk....
142884
99 100
1 2 3 4 5 ... ... 99 4950 Mkhkkke k hkk :
2
Mkhkkke k hkk : Au e MktkLkku ko kuLkk kAeLke MktkLkku ko
:
4
Au e Mktk kuLkk kAeLke Mktk n(n 1)

2 2 n 2 (n 1)2
: (kt n = Aue Mktk)
(kt n = Aue Mktk) 4
(2) r{f yufe MktkLkk Mkhkk.... y Mkwkku :
1 3 5 7 9 .... .... 79 01. 252 2 25 55 552 (25 55) 2 (80) 2 6400
2 2 Mk{sqke : khu fkuE ku yk yk MktkLkku ko ykkuku
79 1 80 2
(40) 1600 nku, kkk 2 k{ keS Mktk k ykkuwt
2 2
nku, kku kuLkwt MkkwYk ku ku MktkLkku Mkhkku fhe
Mkhkkke k hkk :
ko fhkke kk.
Aue Mktk{kt yuf W{uhe kuLkk yzk fhe kuLkku ko fhku
Mkwk : x 2 2 xy y 2 ( x y ) 2
2
n 1
(kt n = Aue Mktk) 02. 932 2 93 43 432 (93 43) 2
2
(3) r{f kufe MktkLkk Mkhkk.... (50)2 2500

2 4 6 8... 88 44 45 1980 Mk{sqke : WkhLkk Wknh{kt {kk {{ kLke rLkkLke +

Lku ku nku kku, ku ku MktkLke kkkkfe fhe,
Mkhkkke k hkk :
ku{Lkku ko fhku.
Aue MktkLkk yzk ku kAeLke Mktk
Mkwk : x 2 2 xy y 2 ( x y )2
n n
1 (kt n = Aue Mktk)
2 2 03. 832 17 2 (83 17) (83 17)

(4) koke MktkLkk Mkhkk.... 100 66 6600

Mk{swke : fkuEk ku MktkLkk koLke kkkkfe fhk {kxu ku
60 61 121
12 22 32 42 ... 602 ku MktkLkku Mkhkku fhku, khkk kkkkfe
6
khkk, ku ktLkuLkku kwkfkh fhku.
73810
Mkwk : x 2 y 2 ( x y ) ( x y )
Mkhkkke k hke :
04. 507 92 297 92 92(507 297)
Au e Mktk kuLkk kAeLke Mktk
92 210 19320
(Au e Mktk 2 + 1)
Mk{swke : ku kwkfkhLke Mktk{kt yuf Mktk fk{Lk nku kku
6
ku rMkkLke ku MktkLkku + ykk fhe fk{Lk
Mktk zu kwkfkh fhku.
n ( n 1) (2n 1)
(kt n = Aue Mktk) Mkwk : ax ay a ( x y ) ykk
6
ax ay a ( x y )
8
 Wk. : 576, 232, 1894, 90798, 2240 kuhu
1833 273
05. 183 27 210 02. 3Lke [ke :
1832 183 27 27 2
su MktkLkk ytfkuLkk MkhkkLku 3 zu rLk:uk kke fk kku ku
Mk{swke: fkuEk ku Lk ke MktkLkku yt{kt Mkhkku fu
MktkLku k 3 zu rLk:uk kke fk.
kkkkfe nku, kkk Au{kt ku ktLkuLkku ko kkk
Wk.: 4713 = 4 + 7 + 1 + 3 = 15,
kwkfkh nku kku, kuLkwt MkkwYk yt{kt ykku
15 Lku 3 zu rLk:uk kke fk.
MktkLkku ku{Lke [uLke rLkkLke yLkwMkkh Mkhkku
4713 Lku 3 zu kke fk.
fu kkkkfe fhe.
03. 4Lke [ke :
3 3
x y su MktkLkk Auk ku yktfzkLke MktkLku 4 zu rLk:uk kke
Mkwk : x y
x xy y 2
2
fk kku ku MktkLku k 4 zu rLk:uk kke fk.
Wk.: 7824{kt 24Lku 4 zu kke fk Au
(787 291)2 (787 291)2 7824Lku 4 zu rLk:uk kke fk.
06. 2
7872 2912 04. 5Lke [ke :
Mk{swke/Mkwk : su MktkLkku Auku ytf 5 fu 0 nku kuLku 5 zu rLk:uk kke fk.
Wk.: 34520, 6775, 8720, 9695, kuhu
(a b) 2 (a b)2
khu fkuEk fkhLke nku kku kuLkwt 05. 6Lke [ke :
a 2 b2
su MktkLku 2 yLku 3Lke [ke kku kuLku 6 zu rLk:uk kke
MkkwYk nt{ukt 2 kk.
fk.
(787 291)2 (787 291)2 Wk. : 1548Lkku Auku ytf 8 nkukke 2 zu rLk:uk kke
07. 4
787 291 fk kkk 1 + 5 + 4 + 8 = 18 Lku 3 zu rLk:uk
Mk{swke / Mkwk : kke fk {kxu kuLku 6 zu rLk:uk kke fk.
06. 8Lke [ke :
(a b)2 (a b) 2 su MktkLkk Auk k yktfzkLke kLkue MktkLku 8 zu kke
khu fkuEk hf{ MYkLke
a.b fkkku ku Mk{k MktkLku 8 zu rLk:uk kke fk.
nkukku kuLkwt MkkwYk nt{uk 4 nku. Wk.: 62984{kt 984Lku 8 zu rLk:uk kke fk Au.
08. 3452 999 3452000 3452 3448548 62984Lku k 8 zu rLk:uk kke fk.
Mk{swke: fkuEk MktkLkku 9,99,999, ... kuhu Mktk 07. 9Lke [ke :
zu kwkfkh fhk kuLku kwkfkh{kt suxk Lk nku su MktkLkk ytfkuLkk MkhkkLku 9 zu rLk:uk kke fk kku ku
kuxe wL {wfe {q Mktk kk fhe. MktkLku k 9 zu rLk:uk kke fk.
09. 8542 (850 4)2 8502 42 850 4 2 Wk.: 627831 {kt 6 + 2 + 7 + 8 + 3 +
1 = 27
722500 16 6800 729316
27 Lku 9 zu rLk:uk kke fk Au.
Mk{swke: ku MktkLkk ku kk kkze, ku ktLkuLkku ko fhku kkk
627831Lku k 9 zu rLk:uk kke fk.
ku{Lkku Mkhkku fhku ku{kt ku MktkLkk kwkfkhLku
08. 10Lke [ke :
zk fhe W{uhk.
su MktkLkku Auku ytf 0 ykkku nku kuLku 10 zu rLk:uk kke
Mkwk : ( x y )2 x 2 y 2 2 xy
fk.
10. 397 2 (400 3) 4002 32 2 400 3 Wk. : 3270, 5190, 182350, ....
09. 11Lke [ke :
160000 9 2400 157609
Mk{swke rLk{ 9 {wsk. su MktkLkk yufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku kkk kufe {Lkk ytfkuLkku
Mkhkku fhe ku{Lke kkkkfe fhkkt 0 yku ykk 11Lkk
rr [keyku :
kwktfLke Mktk yku kku kuLku 11 zu rLk:uk kke fk.
01. 2Lke [ke :
Wk.: 5324{kt yufe {Lkk ytfku : 5, 2 Au kkk kufe {Lkk
su MktkLkku Auku ytf (yuf{Lkku ytf) 2, 4, 6, 8 fu 0 nku
ytfku : 3, 4 Au ku{Lkku Mkhkku 5+2 = 7 kkk 3 + 4
kue k{k{ MktkLku 2 zu rLk:uk kke fk.
= 7 Au ku ktLkuLke kkkkfe 0 kk Au kuke kuLku 11 zu

9
 rLk:uk kke fk. (8) 3956 658 3956 558 _____
85723{kt 8 + 7 + 3 = 1 8 kkk
3956(658 558)
2 + 5 = 7, 18-7=11
85723 Lku 111 zu rLk:uk kke fk. 3956(100)
uxeMkLkk kkyku : 395600
0 1 . 9754305 999 _______ 09 997 997
9754305000 - 9754305
(1000 3) 2
= 9744550695
0 2 . 857 328 857 672 _____ (1000) 2 2(1000)(3) (3)2

857(328 672) 1000000 6000 9

857(1000) 994009

857000 10. 502 502

0 3 . 689 712 689 512 (?) (500 2)2

689(712 512) (500)2 2(500)(2) (2) 2

689(200) 250000 2000 4
137800 252004
0 4 . 1802 1802 11. 512 512
(1800 2)2 (500 12)2

(1800)2 2(1800)(2) (2)2 (500)2 2(500)(12) (12)2

3240000 7200 4 250000 12000 144
3247204 262144
0 5 . 1498 1498 1 2 . 273 273 2(273)(327) 327 327
(1500 2) 2 (273 327)2
(1500)2 2 (1500) (2) (2) 2 (600)2
2250000 6000 4
360000
2250004 6000
534 534 534 264 264 264
2244004 13.
534 534 (534 264) 264 264
0 6 . 3452 99
345200 3452 (534)3 (264)3

= 341748 (5342 (534 264) (264)2
0 7 . (527 823 823 473) ______
(534 264) 798
823(527 473)
823(1000) (697 571) 2 (697 571) 2
14.
697 571
823000
4

10
15. 532 398 106 771 Lkk kw kfkh{kt yu f {Lkku yt f 23. 97215x6 Lku 11 zu kke fk kku XLke f{k kuku.
........ Au . k{k{ Mkt kLkk yu f {Lkk yt f Lkku kw kfkh yufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku = 9 2 5 6 22
= 2 8 6 1 = 96 k{k{ MktkLkk kwkfkhLkk kufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku = 7 1 x 8 x
yuf{Lkku ytf 6 Au. ktLkuLke kkkkfe 22 (8 x )
16. 1 2 3 4 ______ 99 ______ kkkkfe 0 fu 11 kk {kxu x 3
99 100 24. 784 618 917 463 {k yuf{Lkku ytf fku yku ?
2
99 50
yuf{Lkk ytfkuLkku kwkfkh = (4 8 7 3) = 672
4950 k{k{ MktkLkk kwkfkhLkku yuf{Lkku ytf = 2
25. 1904 1904
17. 1 3 5 ______ 99 ________
(1900 4)2
(50)2
(1900)2 2(1900)(4) (4)2
2500
3610000 15200 16
18. 2 4 6 ______ 68 ______
3625216
34 35
26. 107 107 93 93
1190
3 3 3 3
(107)2 (93) 2
19. 1 2 3 _____ 19 _____
(107 93)(107 93)
19 19 20 20
(14)(200) 2800
4
27. 106 106 94 94
361100
(106)2 (94) 2
36100
(106 94)(106 94)
20. 12 22 32 42 _____ 212 _____
(12)(200)
21 22 43
2400
6
77 43 28. 8796 223 8796 77 (?)

3311 8796(223 77)

8796(300)
21. 517 324 Lku 3 zu kke fk kku Lke f{k kuku.
5 1 7 3 2 4 22 2638800
22 (2) 24 29. 287 287 269 269 2 287 269 _____
24 Lku 3 zu kke fk. (287 269) 2 (18)2
2
324
22. 481 673 Lku 9 zu kke fk kku Lke f{k kuku.
30. 397 397 104 104 2 104 397 (?)
4 8 1 6 7 3 29
(397 104)2 (501) 2 251001
29 7 36
36 Lku 9 zu kke fk. 31. (64)2 (36)2 20 x
7 (64 36)(64 36) 20 x
11
 28 100 20 x 11 kkk 9 Lke [ke kkkk skk : 2024550
100 28 39. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 45 zu kke fk ?
x x 140
20 (a) 181560 (b) 202860
(c) 331145 (d) 2033551
(489 375)2 (489 375) 2 huf MktkLku 9 kkk 5 Lke [ke kkkkt.... Ans. : (b) 202860
32.
489 375
40. u 653xy Lku 80 zu rLkuk kke fk Au kku x y ___
4 80 8 10
(963 476)2 (963 476) 2 653xy Lku 8 kkk 10 Lke [ke kkkkt.
33.
963 963 476 476 y 0 kkk x 6 x y 6 0 6

2 41. 4864 9P 2 Lku 12 zu rLk:uk kke fk Au kku P Lkwt

{q kuku ?
768 768 768 232 232 232
34. 4864 9 P 2
(768)2 (768 232) (232)2 4864 Lku 4 zu kke fk
43
(768 232) 1000 9P2 Lku 3 zu kke fk

854 854 854 276 276 276 P 1 ykk P 4 ykk

35.
(854) 2 (854 276) (276)2
P7
(854 276) 578 42. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 24 zu rLk:uk kke fk.
(a) 35718 (c) 537804
753 753 753 247 247 247
36. (d) 63810 (d) 3125736
(753)3 (247)3
3 yLku 8 Lke [ke kkkkt (d) 3125736 Lku 24 zu kke
2 2
(753) (753 247) (247) fk

(753 247)[(753)2 (753 247) (247) 2 ] 43. k{ 45 kf]rkf MktkykuLkku Mkhkku kk.

1 45 46
1035
0.001 2
1000
37. 91876 2 Lku 8 zu rLk:uk kke fk kku Lke f{k 44. 1 ke 31 Lke [u ykke kufe MktkykuLkku Mkhkku fuxku kk ?
kuku. 2 4 6 8 ____ 30
62 / 8 15 16 240
84 79 45. 51 52 53 _____ 100 ____
8 672 8 632
64 56 100 101 50 51
5050 1275
2 2
32 72
5050 1275 3775
32 72
00 00 46. [kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe fE MktkLku 88 zu rLk:uk kke
fk ?
7 ykk 3
[kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe Mktk 9999 Au
38. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 99 zu rLk:uk kke fk ?
(a) 3572404 (c) 202860 113
(c) 351145 (d) 2024550 88 9999

12
 88 47. 3897 999
119 3897000 3897
88
= 3893103
319
48. 587 99 58700 587
264
55 = 58113
9999-55

9944
9944 Lku 88 zu rLk:uk kke fk.

uxeMkLkk kk 5. 1 ke 400 {kt fuxe MktkLku 9 zu kke fk ?

1. Lke[uLkk kife fR MktkLku 3 zu rLk:uk kke fk ? (y) 40 (k) 41
(y) 3232 (k) 3433 (f) 44 (z) 44
(f) 3553 (z) 8211 6. k{ n kf]rkf MktkykuLkku Mkhkku ........ Au.

2. 44, 42, 40, .......... Lkku w{kt w Mkhkku fuxku ku ? n 1

(y) n 2 (k)
(y) 502 (k) 504 2
(f) 506 (z) 500 n( n 1)
(f) (z) yufk Lkn.
3. ku ytfkuLke yuf MktkLkku yuf{Lkku ytf p yLku fLkku ytf 2
r nku kku ku Mktk ............ Au ? 7. k{ Mk {q rk{ MktkykuLkku Mkhkku Au ?
(y) 10x y (k) 10 p r (y) 10 (k) 50
(f) 10r p (z) 10 y x (f) 75 (z) 100
4. 3783527820 Lku fR hf{ke kke fk ?
(y) 2, 5, 10 (k) 2, 3, 6
(f) 20, 30, 60, 10 (z) yu, ke, Mke

skkku :
n( n 1)
1. (z) 8211 , 2. (f) 506 , 3. (f) 10r p , 4.. (y) 2, 5, 10 , 5. (z) 44 , 6. (f) , 7.. (z) 100
2
13
 02. Mktk kkLk, Mktk Mkk
r{kku, yk fh{kt ykku k kkkkkuLkku ykMk fhkLkku Au. (5) Lk MktkLkk Mkhkk....
(1) Mkhkk Mkwkku (2) y Mkwkku (3) rr [keyku
27 2 282
Mkhkk Mkwkku : 13 23 33 43 ... 273
4
(1) r{f MktkLkk Mkhkk....
142884
99 100
1 2 3 4 5 ... ... 99 4950 Mkhkkke k hkk :
2
Mkhkkke k hkk : Au e MktkLkku ko kuLkk kAeLke MktkLkku ko
:
4
Au e Mktk kuLkk kAeLke Mktk n(n 1)

2 2 n 2 (n 1)2
: (kt n = Aue Mktk)
(kt n = Aue Mktk) 4
(2) r{f yufe MktkLkk Mkhkk.... y Mkwkku :
1 3 5 7 9 .... .... 79 01. 252 2 25 55 552 (25 55) 2 (80) 2 6400
2 2 Mk{sqke : khu fkuE ku yk yk MktkLkku ko ykkuku
79 1 80 2
(40) 1600 nku, kkk 2 k{ keS Mktk k ykkuwt
2 2
nku, kku kuLkwt MkkwYk ku ku MktkLkku Mkhkku fhe
Mkhkkke k hkk :
ko fhkke kk.
Aue Mktk{kt yuf W{uhe kuLkk yzk fhe kuLkku ko fhku
Mkwk : x 2 2 xy y 2 ( x y ) 2
2
n 1
(kt n = Aue Mktk) 02. 932 2 93 43 432 (93 43) 2
2
(3) r{f kufe MktkLkk Mkhkk.... (50)2 2500

2 4 6 8... 88 44 45 1980 Mk{sqke : WkhLkk Wknh{kt {kk {{ kLke rLkkLke +

Lku ku nku kku, ku ku MktkLke kkkkfe fhe,
Mkhkkke k hkk :
ku{Lkku ko fhku.
Aue MktkLkk yzk ku kAeLke Mktk
Mkwk : x 2 2 xy y 2 ( x y )2
n n
1 (kt n = Aue Mktk)
2 2 03. 832 17 2 (83 17) (83 17)

(4) koke MktkLkk Mkhkk.... 100 66 6600

Mk{swke : fkuEk ku MktkLkk koLke kkkkfe fhk {kxu ku
60 61 121
12 22 32 42 ... 602 ku MktkLkku Mkhkku fhku, khkk kkkkfe
6
khkk, ku ktLkuLkku kwkfkh fhku.
73810
Mkwk : x 2 y 2 ( x y ) ( x y )
Mkhkkke k hke :
04. 507 92 297 92 92(507 297)
Au e Mktk kuLkk kAeLke Mktk
92 210 19320
(Au e Mktk 2 + 1)
Mk{swke : ku kwkfkhLke Mktk{kt yuf Mktk fk{Lk nku kku
6
ku rMkkLke ku MktkLkku + ykk fhe fk{Lk
Mktk zu kwkfkh fhku.
n ( n 1) (2n 1)
(kt n = Aue Mktk) Mkwk : ax ay a ( x y ) ykk
6
ax ay a ( x y )
8
 Wk. : 576, 232, 1894, 90798, 2240 kuhu
1833 273
05. 183 27 210 02. 3Lke [ke :
1832 183 27 27 2
su MktkLkk ytfkuLkk MkhkkLku 3 zu rLk:uk kke fk kku ku
Mk{swke: fkuEk ku Lk ke MktkLkku yt{kt Mkhkku fu
MktkLku k 3 zu rLk:uk kke fk.
kkkkfe nku, kkk Au{kt ku ktLkuLkku ko kkk
Wk.: 4713 = 4 + 7 + 1 + 3 = 15,
kwkfkh nku kku, kuLkwt MkkwYk yt{kt ykku
15 Lku 3 zu rLk:uk kke fk.
MktkLkku ku{Lke [uLke rLkkLke yLkwMkkh Mkhkku
4713 Lku 3 zu kke fk.
fu kkkkfe fhe.
03. 4Lke [ke :
3 3
x y su MktkLkk Auk ku yktfzkLke MktkLku 4 zu rLk:uk kke
Mkwk : x y
x xy y 2
2
fk kku ku MktkLku k 4 zu rLk:uk kke fk.
Wk.: 7824{kt 24Lku 4 zu kke fk Au
(787 291)2 (787 291)2 7824Lku 4 zu rLk:uk kke fk.
06. 2
7872 2912 04. 5Lke [ke :
Mk{swke/Mkwk : su MktkLkku Auku ytf 5 fu 0 nku kuLku 5 zu rLk:uk kke fk.
Wk.: 34520, 6775, 8720, 9695, kuhu
(a b) 2 (a b)2
khu fkuEk fkhLke nku kku kuLkwt 05. 6Lke [ke :
a 2 b2
su MktkLku 2 yLku 3Lke [ke kku kuLku 6 zu rLk:uk kke
MkkwYk nt{ukt 2 kk.
fk.
(787 291)2 (787 291)2 Wk. : 1548Lkku Auku ytf 8 nkukke 2 zu rLk:uk kke
07. 4
787 291 fk kkk 1 + 5 + 4 + 8 = 18 Lku 3 zu rLk:uk
Mk{swke / Mkwk : kke fk {kxu kuLku 6 zu rLk:uk kke fk.
06. 8Lke [ke :
(a b)2 (a b) 2 su MktkLkk Auk k yktfzkLke kLkue MktkLku 8 zu kke
khu fkuEk hf{ MYkLke
a.b fkkku ku Mk{k MktkLku 8 zu rLk:uk kke fk.
nkukku kuLkwt MkkwYk nt{uk 4 nku. Wk.: 62984{kt 984Lku 8 zu rLk:uk kke fk Au.
08. 3452 999 3452000 3452 3448548 62984Lku k 8 zu rLk:uk kke fk.
Mk{swke: fkuEk MktkLkku 9,99,999, ... kuhu Mktk 07. 9Lke [ke :
zu kwkfkh fhk kuLku kwkfkh{kt suxk Lk nku su MktkLkk ytfkuLkk MkhkkLku 9 zu rLk:uk kke fk kku ku
kuxe wL {wfe {q Mktk kk fhe. MktkLku k 9 zu rLk:uk kke fk.
09. 8542 (850 4)2 8502 42 850 4 2 Wk.: 627831 {kt 6 + 2 + 7 + 8 + 3 +
1 = 27
722500 16 6800 729316
27 Lku 9 zu rLk:uk kke fk Au.
Mk{swke: ku MktkLkk ku kk kkze, ku ktLkuLkku ko fhku kkk
627831Lku k 9 zu rLk:uk kke fk.
ku{Lkku Mkhkku fhku ku{kt ku MktkLkk kwkfkhLku
08. 10Lke [ke :
zk fhe W{uhk.
su MktkLkku Auku ytf 0 ykkku nku kuLku 10 zu rLk:uk kke
Mkwk : ( x y )2 x 2 y 2 2 xy
fk.
10. 397 2 (400 3) 4002 32 2 400 3 Wk. : 3270, 5190, 182350, ....
09. 11Lke [ke :
160000 9 2400 157609
Mk{swke rLk{ 9 {wsk. su MktkLkk yufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku kkk kufe {Lkk ytfkuLkku
Mkhkku fhe ku{Lke kkkkfe fhkkt 0 yku ykk 11Lkk
rr [keyku :
kwktfLke Mktk yku kku kuLku 11 zu rLk:uk kke fk.
01. 2Lke [ke :
Wk.: 5324{kt yufe {Lkk ytfku : 5, 2 Au kkk kufe {Lkk
su MktkLkku Auku ytf (yuf{Lkku ytf) 2, 4, 6, 8 fu 0 nku
ytfku : 3, 4 Au ku{Lkku Mkhkku 5+2 = 7 kkk 3 + 4
kue k{k{ MktkLku 2 zu rLk:uk kke fk.
= 7 Au ku ktLkuLke kkkkfe 0 kk Au kuke kuLku 11 zu

9
 rLk:uk kke fk. (8) 3956 658 3956 558 _____
85723{kt 8 + 7 + 3 = 1 8 kkk
3956(658 558)
2 + 5 = 7, 18-7=11
85723 Lku 111 zu rLk:uk kke fk. 3956(100)
uxeMkLkk kkyku : 395600
0 1 . 9754305 999 _______ 09 997 997
9754305000 - 9754305
(1000 3) 2
= 9744550695
0 2 . 857 328 857 672 _____ (1000) 2 2(1000)(3) (3)2

857(328 672) 1000000 6000 9

857(1000) 994009

857000 10. 502 502

0 3 . 689 712 689 512 (?) (500 2)2

689(712 512) (500)2 2(500)(2) (2) 2

689(200) 250000 2000 4
137800 252004
0 4 . 1802 1802 11. 512 512
(1800 2)2 (500 12)2

(1800)2 2(1800)(2) (2)2 (500)2 2(500)(12) (12)2

3240000 7200 4 250000 12000 144
3247204 262144
0 5 . 1498 1498 1 2 . 273 273 2(273)(327) 327 327
(1500 2) 2 (273 327)2
(1500)2 2 (1500) (2) (2) 2 (600)2
2250000 6000 4
360000
2250004 6000
534 534 534 264 264 264
2244004 13.
534 534 (534 264) 264 264
0 6 . 3452 99
345200 3452 (534)3 (264)3

= 341748 (5342 (534 264) (264)2
0 7 . (527 823 823 473) ______
(534 264) 798
823(527 473)
823(1000) (697 571) 2 (697 571) 2
14.
697 571
823000
4

10
15. 532 398 106 771 Lkk kw kfkh{kt yu f {Lkku yt f 23. 97215x6 Lku 11 zu kke fk kku XLke f{k kuku.
........ Au . k{k{ Mkt kLkk yu f {Lkk yt f Lkku kw kfkh yufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku = 9 2 5 6 22
= 2 8 6 1 = 96 k{k{ MktkLkk kwkfkhLkk kufe {Lkk ytfkuLkku Mkhkku = 7 1 x 8 x
yuf{Lkku ytf 6 Au. ktLkuLke kkkkfe 22 (8 x )
16. 1 2 3 4 ______ 99 ______ kkkkfe 0 fu 11 kk {kxu x 3
99 100 24. 784 618 917 463 {k yuf{Lkku ytf fku yku ?
2
99 50
yuf{Lkk ytfkuLkku kwkfkh = (4 8 7 3) = 672
4950 k{k{ MktkLkk kwkfkhLkku yuf{Lkku ytf = 2
25. 1904 1904
17. 1 3 5 ______ 99 ________
(1900 4)2
(50)2
(1900)2 2(1900)(4) (4)2
2500
3610000 15200 16
18. 2 4 6 ______ 68 ______
3625216
34 35
26. 107 107 93 93
1190
3 3 3 3
(107)2 (93) 2
19. 1 2 3 _____ 19 _____
(107 93)(107 93)
19 19 20 20
(14)(200) 2800
4
27. 106 106 94 94
361100
(106)2 (94) 2
36100
(106 94)(106 94)
20. 12 22 32 42 _____ 212 _____
(12)(200)
21 22 43
2400
6
77 43 28. 8796 223 8796 77 (?)

3311 8796(223 77)

8796(300)
21. 517 324 Lku 3 zu kke fk kku Lke f{k kuku.
5 1 7 3 2 4 22 2638800
22 (2) 24 29. 287 287 269 269 2 287 269 _____
24 Lku 3 zu kke fk. (287 269) 2 (18)2
2
324
22. 481 673 Lku 9 zu kke fk kku Lke f{k kuku.
30. 397 397 104 104 2 104 397 (?)
4 8 1 6 7 3 29
(397 104)2 (501) 2 251001
29 7 36
36 Lku 9 zu kke fk. 31. (64)2 (36)2 20 x
7 (64 36)(64 36) 20 x
11
 28 100 20 x 11 kkk 9 Lke [ke kkkk skk : 2024550
100 28 39. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 45 zu kke fk ?
x x 140
20 (a) 181560 (b) 202860
(c) 331145 (d) 2033551
(489 375)2 (489 375) 2 huf MktkLku 9 kkk 5 Lke [ke kkkkt.... Ans. : (b) 202860
32.
489 375
40. u 653xy Lku 80 zu rLkuk kke fk Au kku x y ___
4 80 8 10
(963 476)2 (963 476) 2 653xy Lku 8 kkk 10 Lke [ke kkkkt.
33.
963 963 476 476 y 0 kkk x 6 x y 6 0 6

2 41. 4864 9P 2 Lku 12 zu rLk:uk kke fk Au kku P Lkwt

{q kuku ?
768 768 768 232 232 232
34. 4864 9 P 2
(768)2 (768 232) (232)2 4864 Lku 4 zu kke fk
43
(768 232) 1000 9P2 Lku 3 zu kke fk

854 854 854 276 276 276 P 1 ykk P 4 ykk

35.
(854) 2 (854 276) (276)2
P7
(854 276) 578 42. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 24 zu rLk:uk kke fk.
(a) 35718 (c) 537804
753 753 753 247 247 247
36. (d) 63810 (d) 3125736
(753)3 (247)3
3 yLku 8 Lke [ke kkkkt (d) 3125736 Lku 24 zu kke
2 2
(753) (753 247) (247) fk

(753 247)[(753)2 (753 247) (247) 2 ] 43. k{ 45 kf]rkf MktkykuLkku Mkhkku kk.

1 45 46
1035
0.001 2
1000
37. 91876 2 Lku 8 zu rLk:uk kke fk kku Lke f{k 44. 1 ke 31 Lke [u ykke kufe MktkykuLkku Mkhkku fuxku kk ?
kuku. 2 4 6 8 ____ 30
62 / 8 15 16 240
84 79 45. 51 52 53 _____ 100 ____
8 672 8 632
64 56 100 101 50 51
5050 1275
2 2
32 72
5050 1275 3775
32 72
00 00 46. [kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe fE MktkLku 88 zu rLk:uk kke
fk ?
7 ykk 3
[kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe Mktk 9999 Au
38. Lke[uLkk{ktke fE MktkLku 99 zu rLk:uk kke fk ?
(a) 3572404 (c) 202860 113
(c) 351145 (d) 2024550 88 9999

12
 88 47. 3897 999
119 3897000 3897
88
= 3893103
319
48. 587 99 58700 587
264
55 = 58113
9999-55

9944
9944 Lku 88 zu rLk:uk kke fk.

uxeMkLkk kk 5. 1 ke 400 {kt fuxe MktkLku 9 zu kke fk ?

1. Lke[uLkk kife fR MktkLku 3 zu rLk:uk kke fk ? (y) 40 (k) 41
(y) 3232 (k) 3433 (f) 44 (z) 44
(f) 3553 (z) 8211 6. k{ n kf]rkf MktkykuLkku Mkhkku ........ Au.

2. 44, 42, 40, .......... Lkku w{kt w Mkhkku fuxku ku ? n 1

(y) n 2 (k)
(y) 502 (k) 504 2
(f) 506 (z) 500 n( n 1)
(f) (z) yufk Lkn.
3. ku ytfkuLke yuf MktkLkku yuf{Lkku ytf p yLku fLkku ytf 2
r nku kku ku Mktk ............ Au ? 7. k{ Mk {q rk{ MktkykuLkku Mkhkku Au ?
(y) 10x y (k) 10 p r (y) 10 (k) 50
(f) 10r p (z) 10 y x (f) 75 (z) 100
4. 3783527820 Lku fR hf{ke kke fk ?
(y) 2, 5, 10 (k) 2, 3, 6
(f) 20, 30, 60, 10 (z) yu, ke, Mke

skkku :
n( n 1)
1. (z) 8211 , 2. (f) 506 , 3. (f) 10r p , 4.. (y) 2, 5, 10 , 5. (z) 44 , 6. (f) , 7.. (z) 100
2
13
 04. kt ykqkOf, kkt y
0.5, 1.5, -2.5, .... kuhu MktkykuLku kt ykqkOf fnu Au. r[LnT {wfwt. u kkkkfe Lk nku kku kkV{kt Auuke kuxk
hek Lkt. 1 : ytf kAe kt r[LnT {wfwt. u kkkkfe nku kku suxk
kt ykqkOfLku Mkkk ykqkOf{kt Ykktkrhk fhk. kqkOf nku kuxe qL kkV{kt {qfe.
35 275 Wk.: (i) 0.063 0.9
(i) 3.5 (ii) 2.75
10 100 63 9
LkkU: u kt kAe yuf Mktk nku kku 10, ku Mktk nku kku 7 (ytLkk k kt AuLkk yuf
100, k Mktk 1000, .... yu { Au{kt e, yt Lke kt = ku kt)
Mktk{ktke kt fkZe Lkkwt. 0.07 skk
hek Lkt. 2 : (ii) 0.75 0.025
Mkkk ykqkOfLku kt{kt Ykktkrhk fhk.
75 25
537 67
(i) 5.37 (ii) 0.067 3 (ytLkk ku kt AuLkk k
100 1000
kt = yuf kt)
LkkU : u Au{kt
30 skk
10 nku kku yuf{Lke Mktk knukt kt ,
uxeMkLkk kkyku :
100 nku kku fLke Mktk knuk kt {qfwt.
1. Lke[uLkk kt ykqkOfLku Mkkk ykqkOf{kt Vuhku.
1000 nku kku MkkuLke Mktk knuk kt {qfwt.
hek Lkt. 3 : 7
01. 0.007
kt ykqkOf Lkk Mkhkk - kkkkfe fhk. 1000
(i) 5.064 + 3.98 + 0.7636 + 2
158
= 5.0640 + 3.9800 + 0.7636 + 2.000 02. 15.8
10
11.8076
27
(ii) 13-5.1967 03. 0.27
100
13.000 5.1967 7.8033
8
LkkU: kt ykqkOfLkk Mkhkk kkkkfe fhk kt kAeLkk 04. 0.08
100
ytfLke Mktk Mk{kLk fhe kkhe fhe. ytf Mk{kLk fhk kt
kAe sYhe qL {wfe. 2
hek Lkt. 4 : 05. 0.0002
10000
kt ykqkOfLkk kwkfkh fhk. 2. Lke[uLkk kt ykqkOfLku Mkkk ykqkOf{kt Vuhku.
(i) 43.28 10 = 432.8
(ii) 2.61 1.3 = 261 13 = 3393 = 3.393 2 22
01.
LkkU: ykku kt ykqkOfLkk kwkfkh fhk {kxu Mkkik{ ykku 5 52
Mktk{ktke kt qe sk, khkk kt kAeLke Mktk 4
ke kuLku Mkhkku fhe {u skk{kt Mkhkk suxk kt 0.4
10
{qfk.
hek Lkt. 5 : 3 3 5
02.
kt ykqkOfLkk kkkfkh fhk. 2 25
LkkU: kt ykqkOf MktkykuLkk kkkfkh fhk ku Mktkyku{ktke
15
kt r[LnT fkZe Lkke {u MktkLkk kkkfkh fhk 1.5
10
khkk kkVLke Mktk{kt yt yLku AuLke Mktk{kt kt
r[LnT kAeLke MktkLke kkkkfeLku ykkhu kkkV{kt kt
19
 5. Lke[uLkk kife Mkkike LkkLke Mktk kuku.
8 8 4
03.
25 25 4 5 7 8 11
, , ,
9 11 15 17
32
0.32
100 5 7 8 11
0.55, 0.63 , 0.53, 0.64
9 11 15 17
7 7 25
04. 8
4 4 25 Mkkike LkkLke Mktk
15
175
1.75
100 6. Lke[uLkk kife Mkkike {kuxe Mktk kuku.
11 125 11 1 23 11 17
05. (i) , , ,
8 125 8 4 24 12 24

1 23
1375 0.25 , 0.95
1.375 4 24
1000
11 17
3 8 3 0.91 , 0.70
06. 12 24
125 125 8
23
24 kt {q Lku ykkhu Mkkike {kuxe Mktk
0.024 24
1000
3. Lke[uLke MktkykuLku [Zkk {{kt kkuXku. 1 2 3 4
(ii) , , ,
2 3 4 5
1 2 4 3 5 6
, , , , ,
3 5 7 5 6 7 1 2
0.50 , 0.66
2 3
WkhLke huf Mktk{kt ku kt Mkwe kkkfkh fhk
3 4
1 2 4 0.75 0.80
= 0.33, = 0.40, = 0.57 4 5
3 5 7
3 5 6 4
= 0.60, = 0.83, = 0.85 kt {q Lku ykkhu Mkkike {kuxe Mktk
5 6 7 5
07. 337.62 8.591 34.4 (?)
1 2 4 3 5 6
kuLkk kO {qLku ykkhu [Zkk {{kt , , , , , 337.620 8.591 34.400
3 5 7 5 6 7
380.611
4. Lke[uLke MktkykuLku Wkhkk {{kt kkuXku.
08. 1 0.1 0.01 0.001 Lke f{k kuku.
13 15 17 7
, , , 1 0.100 0.010 0.001
16 19 21 8
1.111
13 15 17 7
0.81 , 0.78 , 0.80 , 0.87 09. 34.95 240.016 23.98 (?)
16 19 21 8
34.950 240.016 23.980
7 13 17 15
kuL kk kO {qLku ykkhu Wkhkk {{kt , , , 298.946
8 16 21 19

20
10. 617 6.017 0.617 6.0017 _____ 19. 0.000006723 Lku {krk MYk{kt ku .
617 6.017 0.617 6.0017 6723
6723 109 6.723 106
629.6357 1000000000

11. 48.95 32.006 _____ 20. 0.002 0.5 (?)

48.950 32.006 0.0010 0.001
16.944 21. 0.014 0.014
12. 792.02 101.32 306.76 ______ 0.000196
893.34 306.76 22. u 1.125 10k 0.001125 nku kku k Lke f{k kuku.
586.58
1.125 10k 0.001125
13. 12.1212 17.0005 9.1102 _______
1125
29.1217 9.1102 1.125 10k
1000000
20.0115
1125 1000
14. 892.7 573.07 95.007 ______ 10k
1000000 1125
319.63 95.007
224.623 1
10k k 3
1000 10 10
15. 3889 12.952 (?) 3854.002
3901.952 (?) 3854.002 k 3

(?) 3854.002 3901.952 23. 16.02 0.001 (?)

47.95 0.01602
47.95 24. 0.04 0.0162 0.1 (?)
16. 138.009 341.981 146.305 123.6 (?)
0.0000648
333.685 123.6 (?)
25. 3 0.3 0.03 0.003 30 Lke f{k kuku.
(?) 333.685 123.6
3 3 3
3 30
(?) 210.085 10 100 1000

17. 3.14 106 (?) 81 3 243

100000 100000
314
1000000
100 0.00243
314 10000
23
26. 0.00625 Lkwt MkkwYk ykkku.
314 10 4 ykk 3140000 5

18. 518, 000, 000 Lku {krk MYk{kt ku . 625 23

518 1000000 100000 5
518 106 5.18 108 0.02875

21
27. 0.3333 0.25 0.499 0.125 24 Lkw t Mkkw Yk Mkkk 0.009
ykqkOf{kt Vuhku. 33. 0.1
(?)
0.3333 0.25 0.499 0.125 24
0.009
0.1247376 (?)
0.1
28. 0.213 0.00213 (?)
? 0.09
213 100000
100 144 14.4
1000 213 34. {kt x (?)
0.144 x
29. 4.036 0.04 (?)
144 144 1
4.036 x
10 1000 144
0.04
x 0.0144
4036 100
35. 8.7 [7.6 {6.5 (5.4 4.3 2)}] Lkwt MkkwYk
1000 4
8.7 [7.6 {6.5 (5.4 2.3)}]
100.9
8.7 [7.6 {6.5 3.1}]
1
30. Lkwt MkkwYk kk. 8.7 [7.6 3.4]
0.04
8.7 4.2
1 100
25 4.5
0.04 4

3
0.05 0.25 3

31. (?) 1 1
0.25 0.05 36. 35.7 3 2
1 1 Lke f{k ku ku .
3 2
3 2
3
0.05 1.25

0.25
1 1
35.7 3 2
3 3 3 10 5
1.30 130 26 2
3 2
5.2
0.25 25 5
3
3 2
5.2 (?)3 35.7 3 2
10 5
5.2 ?
32. 0.04 (?) 0.000016 33 12
35.7
10 5
0.000016
(?)
0.04 33 24
35.7
16 100 10

1000000 4 [35.7 0.9]
4 34.8
0.0004
10000

22
 3.6 0.48 2.50 0.896 1.000
37. Lke f{k kuku.
0.12 0.09 0.5 0.07 1.000

36 48 25 100 100 10 12.8

10 100 10 12 9 5
43. (68.237)2 (31.763)2 (?)
4 4 5 10
[a 2 b 2 (a b)(a b)]
800
(68.237 31.763)(68.237 31.763)
0.0203 2.92
38. (?) (36.474)(100)
0.0073 14.5 0.7
3647.4
203 292 10000 10 10

10000 100 73 145 7 (2.39) 2 (1.61) 2
44. (?)
2.39 1.61
4
= 0.8
5 (2.39 1.61)(2.39 1.61)

2.39 1.61
5 1.6 2 1.4
39. (?) 2.39 1.61
1.3
4.00 4
8 2.8 5.2
4 (2.644) 2 (2.356) 2
1.3 1.3 45. (?)
0.288
40. (0.2 0.2 0.01)(0.1 0.1 0.02) 1 Lke f{k kuku.
(2.644 2.356)(2.644 2.356)

0.2 0.2 0.01 0.288

0.1 0.1 0.02
(0.288)(5.00)

0.04 0.01 0.288

0.01 0.02
5.00 5
0.05 5
5.32 56 5.32 44
0.03 3 46.
(7.66)2 (2.34)2
41. (4 .7 13 .26 4 .7 9 .43 4 .7 7 7.3 1) L k e
5.32(56 44)
f{k ku ku .
(7.66 2.34)(7.66 2.34)
62.322 44.321 363.357 470
yLku 5.32(100)

5.32(10.00)
= 4.7 (13.26 + 0.43 + 77.31)
= 4.7 (100) = 470 100
10
10
0.896 0.763 0.896 0.237
42. 0.07 0.064 0.07 0.936 Lke f{k kuku. (0.137 0.098) 2 (0.137 0.098)2
47.
0.137 0.098
0.896 (0.763 0.237)
4
0.07 (0.064 0.936)
23
 (36.54)2 (3.46)2 (0.051)3 (0.041)3
48. 40 51.
(?) (0.051) 2 0.051 0.041 (0.041) 2

(36.54 3.46)(36.54 3.46) [(0.051 0.041){(0.051)2 0.051 0.41 (0.041)2}]

(?)
40 (0.051)2 0.051 0.041 (0.041)2
(33.08)(40)
(?) 33.08 0.051 0.041 0.092
(40)
(8.94)3 (3.56)3
49. (7.5 7.5 37.5 2.5 2.5) (?) 52.
(8.94)2 (8.94)(3.56) (3.56)2
[(7.5) 2 2(7.5)(2.5) (2.5)2 ]
(8.94 3.56)[(8.94)2 (8.94)(3.56) (3.56)2 ]
(a 2 2ab b 2 ) {wsk,
(8.94) 2 (8.94)(3.56) (3.56)2
[7.5 2.5]2
8.94 3.56 5.38
[10.0]2 100

(2.697 0.498)2 (2.697 0.498)2

50. Lke f{k kuku.
2.697 2.697 0.498 0.498

u xeMkLkk kk 6. Mktk 6, 4, 2, 1 yLku 0 Lku {kk yuf s kh Wkkuk{kt

1. Lke[uLkk{ktke ku ykqkOf Mkkike LkkLkku Au ? R 5 ytfkuLke Mkkike LkkLkk{kt LkkLke Mktk kLku ?
5 7 3 2 (y) 12460 (k) 01246
(y) 6 (k) (f) (z)
9 5 3 (f) 61024 (z) 10246
7 7. 11.1 + 11.11 + 11.111 + 11.1111 Lkku Mkhkku fuxku
2. Lke[uLkk [kh ykqkOfku{ktke ku ykqkOf ke w Au ?
15
kk ?
3 1 6 1 (y) 44.4012 (k) 44.4321
(y) (k) (f) (z)
5 3 20 8 (f) 44.1111 (z) 44.1234
3. Lke[uLkk{ktke ku Lktkh Mkkike {kuxku Au ? 8. 44.7232323 Lku .......... heku e fk.
100 99 101 100
(y)
99
(k)
100
(f)
100
(z)
101
(y) 44.7 23 (k) 44.723

4 9 8 (f) 44.723 (z) 44.723

4. 7+ + + Lkwt Mk{kw { Au ?
10 100 1000 9. Lke[uLkk ykqkOfku kife k ykqkofLke f{k Mkkike LkkLke Au ?
(y) 7.21 (k) 2.8 (f) 7.498 (z) 0.7498 8 3 2 7
(y) (k) (f) (z)
5. yuf kkLkk nkhLkwt sLk 25 kk{, 35 {ee kk{, yuf 3 5 3 30
ktkzeLkwt sLk 15 kk{, 5 r{e kk{ yLku yuf exeLkwt sLk 10. 20.80 + 20.008 + 20.088 + 20.888 = ?
10 kk{, 450 r{e kk{ Au. kkeLkkykuLkwt fw sLk Au ? (y) 80.784 (k) 81.784
(y) 40.300 kk{ (k) 50.85 kk{ (f) 81.7845 (z) 80.7845
(f) 50.49 kk{ (z) 45.130 kk{

skk :
(1) f (2) y (3) y (4) f (5) f (6) z (7) k (8) f (9) z (10) k
24
05. yrk Mktkyku, y yLku .Mkk.y.-kw.Mkk.y.
kw.Mkk.y. (kwYk{ Mkk{kL y) (H.C.F.) : kw.Mkk.y. 12
yue Mkkike {kuxe Mktk suLkk zu ykkue ke s MktkykuLku rLk:uk
(ii) 22, 54, 108
kke fk kuLku kwk{ Mkk{kL y fnu Au.
.Mkk.y. (wk{ Mkk{kL ye) (L.C.M.) : 22 11 2
yue Mkkike LkkLke Mktk suLku ykku ke s Mktkyku zu rLk:uk kke 54 3 3 3 2
fk kuLku ykku MktkykuLkku wk{ Mkk{kL ye fnu Au.
hek Lkt. 1 : 108 3 3 3 2 2
ykku MktkykuLkku kw.Mkk.y. kuku. kw.Mkk.y. 2 .Mkk.y. 11 2 3 3 3 2
(i) 12, 16 (ii) 35, 42
.Mkk.y. 1188
12 3 2 2 35 7 5
hek Lkt. 4 :
16 2 2 2 2 42 7 3 2 kt ykqkOf MktkLkk .Mkk.y. yu kw.Mkk.y. kuku.
kw.Mkk.y. 4 kw.Mkk.y. 7 (i) 1.75, 5.6, 7
(iii)18, 45 (iv) 36, 54 175 5 5 7

18 3 3 2 36 3 3 2 2 56 7 2 2 2
7 1 7
45 3 3 5 54 3 3 3 2
kw.Mkk.y. 0.07 .Mkk.y. 1400
kw.Mkk.y. 9 kw.Mkk.y. 18
(ii) 1.08, 0.36, 0.9
hek Lkt. 2 :
108 3 3 3 2 2
ykkue MktkykuLkku .Mkk.y. kuku.
(i) 15, 23 (ii) 15, 24 36 3 3 2 2

15 5 3 15 5 3 9 3 3

23 23 1 24 3 2 2 2 kw.Mkk.y. 9 0.09 .Mkk.y. 108 10.8

.Mkk.y. 5 3 23 .Mkk.y. 53222 LkkU: kt ykqkOfLkk .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuk {kxu Mkkik{
ykku MktkLkk kt qe sE kuLkk .Mkk.y. yLku
345 .Mkk.y. 120
kw.Mkk.y. kuku.
(iii) 14, 15, 16 (iv) 15, 20, 30 .Mkk.y.: ykkue Mktkyku{ktke su MktkLkk Mkkike ykuAk kt nku
14 7 2 15 5 3 ku .Mkk.y. {kt {qfk.
15 5 3 20 5 2 2 kw.Mkk.y.: ykkue Mktkyku{ktke su MktkLkk Mkkike w kt nku ku
16 2 2 2 2 30 5 2 3 {uk kw.Mkk.y.{kt {qfk.
.Mkk.y. .Mkk.y. hek Lkt. 5 :
ykqkOf MktkLkk .Mkk.y. yu kw.Mkk.y. kuk.
7 2 5 3 2 2 2 5 3 2 2
Mkqk: (1) ykqkOf MktkLkk kw.Mkk.y.
1680 60 ytLke MktkykuLkku kw.Mkk.y.

hek Lkt. 3 : AuLke MktkykuLkku .Mkk.y.
ykkue MktkykuLkk kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. kuku. (2) ykqkOf MktkLkk .Mkk.y.
(i) 36, 84, 24
ytLke MktkykuLkku .Mkk.y.
36 12 3
AuLke MktkykuLkku kw.Mkk.y.
84 12 7
24 12 2 9 12 18
Wk.: (i) , ,
10 25 35
.Mkk.y. 12 7 3 2 504
25
 15 r{rLkx 40 r{rLkx 1 fkf (60 r{rLkx)
9, 12, 18 Lkku kw.Mkk.y.
kw.Mkk.y. 10, 25, 35 Lkku .Mkk.y.
5 3 5 2 2 2 5 2 2 3
3 .Mkk.y. 5 3 2 2 2

350
120 r{rLkx 2 fkf
ku uBk Vheke 9 kku yuf Mkkku Y ku.
9, 18, 12 Lkku .Mkk.y.
.Mkk.y. 10, 25, 35 Lkku kw.Mkk.y. (2) yue {kuxk{kt {kuxe fE Mktk Au suLkk zu 171, 251 Lku kkkk
uk yLkw{u 3 yu 6 u.
Mkkik{ ukLku ktLku Mktk{ktke kk fhe
36
171 3 168, 251 6 245
5
nu 168 yu 245 Lkku kw.Mkk.y. kuku.
hek Lkt. 6 :
168 7 3 2 2 2 245 7 7 5
.Mkk.y., kw.Mkk.y. kkk ku Mktkyku kife qxke rkk kue.
kw.Mkk.y. 7
kw.Mkk.y. .Mkk.y. yuf Mktk keS Mktk
7 zu 171 yu 251 zu kkkkt uk yLkw{u 3 yu 6 Au.
(1) ku MktkykuLkku kw.Mkk.y. 18 Au yu .Mkk.y. 360 Au. u uxeMk Lkk kk :
ku{ktLke yuf Mktk 72 nku kku keS Mktk fE nu ? 01. 16, 24, 36 yLku 54Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.

kw.Mkk.y. = 18 x 72 16 24 36 54
1

.Mkk.y. = 360 x2 (?)
2 2 2 2 , 2 2 2 3 , 3 3 2 2 , 3 3 3 2
.Mkk.y. kw.Mkk.y. kw.Mkk.y. 2
x2
x1
.Mkk.y. 54 2 4
360 18 kw.Mkk.y. 432
x2 90
72
02. 12, 15, 20 yLku 27Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
keS Mktk 90 nku. 12 15 20 27
(2) ku MktkLkku kw.Mkk.y. 11 Au yuf Mktk 275 Au yu keS

Mktk 308 Au. kku ku ku MktkykuLkku .Mkk.y. kuku.
223 53 522 333
x1 275 kw.Mkk.y. = 11
kw.Mkk.y. 1
x2 308 .Mkk.y. = (?)
.Mkk.y. 27 5 4
x1 x2 kw.Mkk.y. 27 20
.Mkk.y. kw.Mkk.y.
540
308 275 03. 6, 7, 8, 9 yLku 12Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
.Mkk.y.
11 kw.Mkk.y. 1
.Mkk.y. 7700 .Mkk.y. 6 7 4 3
ykku ku MktkykuLku .Mkk.y. 7700 nku. kw.Mkk.y. 504
hek Lkt. 7 :
nkhef kk : 04. 22 33 55 , 23 32 52 7 yLku 24 34 7 2 11
(1) yuf uBk h 15 r{rLkxu [kw kk Au. keu uBk h 40 Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
r{rLkxu [kw kk Au yu keu uBk h fkfu [kw kk Au u
22 33 55 2 2 3 3 3 5 5 5 5 5
ku uBk Mkkhu Mkkk kku [kw kk kku Vhe yuf Mkkku fuxk
kku yuf Mkkku Y kk ? 23 32 52 7 2 2 2 3 3 5 5 7
26
 24 34 72 11 2 2 2 2 3 3 3 3 7 7 11 10. 22, 54, 108, 135 yLku 198 zu rLk:uk kke fk kue
LkkLkk{kt LkkLke Mktk fE ?
kw.Mkk.y. 2 2 3 3 22 32 22 54 108 135 198
.Mkk.y. 22223333555557711
11 2 27 2 27 4 27 5 99 2
24 34 55 7 2 11
.Mkk.y. = 33 3 3 2 2 5
05. 24 33 53 7, 23 33 52 7 2 yLku
.Mkk.y. 5940
2 35 7 11 Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
2 8 64 10
24 33 53 7 2 2 2 2 3 3 3 5 5 5 7 11. , , yLku Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
3 9 81 27
23 33 52 72 2 2 2 3 3 3 5 5 7 7
2, 8, 64, 10 Lkku kw.Mkk.y.
2 3 5 7 2 3 5 7
kw.Mkk.y.
3, 9, 81, 27 Lkku .Mkk.y.
kw.Mkk.y. 2 3 5 7
.Mkk.y. 2 4 33 53 72 11 2
.Mkk.y.
81
06. 4 27 3125, 89 25 7 yLku 1681511 49
Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku. 2, 8, 64, 10 Lkku .Mkk.y.
.Mkk.y.
4 27 3125 22 33 55 3, 9, 81, 27 Lkku kw.Mkk.y.
8 9 25 7 23 32 52 7
64 5 320
16 81 5 11 49 24 34 5 7 2 11 .Mkk.y.
3 3
kw.Mkk.y. 2 2 32 5
9 12 18 21
12. , , yLku Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
.Mkk.y. 24 34 7 2 55 11 10 15 35 40
07. 36 yLku 84 Lku fE {kuxk{kt {kuxe Mktk zu rLk:uk kke fk? 9, 12, 18, 21 Lkku kw.Mkk.y.
kw.Mkk.y.
36 12 3 10, 15, 35, 40 Lkku .Mkk.y.
84 12 7
3
kw.Mkk.y. 12 kw.Mkk.y.
840
{kuxk{kt {kuxe 12 zu rLk:uk kke fk.
08. 3556 yLku 3444 Lku fE {kuxk{kt {kuxe Mktk zu rLk:uk kke 9, 12, 18, 21 Lkku .Mkk.y.
.Mkk.y.
fk. 10, 15, 35, 40 Lkku kw.Mkk.y.
3556 = 2 1778 = 2 2 889
3444 = 2 2 861 7 36 252
.Mkk.y.
kw.Mkk.y. 4 5 5
09. yue fE LkkLkk{kt LkkLke Mktk Au suLku 24, 36 yLku 40 zu rLk:uk 2 3 4 9
kke fk. 13. , , yLku Lkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. kuku.
3 5 7 13
24 36 40

2, 3, 4, 9 Lkku kw.Mkk.y.
kw.Mkk.y.
3 2 2 2, 3 2 2 3, 2 2 2 5 3, 5, 7, 13 Lkku .Mkk.y.
.Mkk.y. = 3 2 2 2 3 5
1
.Mkk.y. 360 kw.Mkk.y.
1365
24, 36 yLku 40 zu 360 Lku rLk:uk kke fk.

27
 2, 3, 4, 9 Lkku .Mkk.y. 2475 x 2 100 x
.Mkk.y.
3, 5, 7, 13 Lkku kw.Mkk.y. x 2 100 x 2475 0
x 45 fu 55
36
.Mkk.y. 36 k{ 55 Mktk
1
keS Mktk 45 nku
14. 0.3, 2.7 yLku 0.09 Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. kuku.
ku MktkLke kkkkfe 10 {u.
0.3 3
20. ku MktkLkku .Mkk.y. kuLkk kw.Mkk.y. fhkk 45 kku Au. ku{ktLke yuf
2.7 27 93
Mktk 125 nku kkk .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y.Lkku Mkhkku 1150
0.09 9 3 3
nku kku keS Mktk fE nu ?
kw.Mkk.y. 0.03 khku fu kw.Mkk.y. x Au
khku fu .Mkk.y. 45x Au.
.Mkk.y. 2.7
.Mkk.y. yu kw.Mkk.y.Lkku Mkhkku 1150 Au.
15. 0.0007, 0.007, 0.07, 0.7 yLku 7 Lkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y.
x 45 x 1150
kuku.
kw.Mkk.y. 0.0007 46 x 1150
.Mkk.y. 7 1150
x x 25
16. 0.24, 3.6, yLku 0.072 Lkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. kuku. 46
0.24 24 6 4
kw.Mkk.y. = 25
3.6 36 6 6
.Mkk.y. = 45(x)
0.072 72 6 6 2 .Mkk.y= 45(25)
kw.Mkk.y. = 0.012 .Mkk.y= 1125
.Mkk.y. = 7.2
1125 25
17. ku MktkykuLkku Mkhkku 216 Au kkk ku{Lkku kw.Mkk.y. 27 kku ku keS Mktk 225
125
Mktkyku kuku.
(a) 27,189 (c) 106,110 21. ku yrk MktkykuLkku kwkfkh 119 Au. kku. .Mkk.y. yLku
(b) 81,189 (d) 154,162 kw.Mkk.y. kuku.
27, 189 Lkku kw.Mkk.y. = 27 ku yrk MktkykuLkku kw.Mkk.y. 1 kk yLku .Mkk.y. ku ku
21, 189 Lkku Mkhkku = 216 Au MktkLkk kwkfkh suxku kk.
18. ku MktkykuLkku kw.Mkk.y. 12 Au kkk kVkk 12 kku ku Mktkyku fE .Mkk.y. 119
nu ? kw.Mkk.y. 1
(a) 66,78 (c) 94,106 22. k rk MktkykuLkku .Mkk.y. 120 Au kku Lke[u kife fE Mktk
(b) 70,82 (d) 84,96 kw.Mkk.y. Lk nkuE fu ?
Mk{sqke : 78 66 = 12 (a) 8 (b) 12 (c) 24 (d) 35
Mk{sqke :82 70 = 12 35
Mk{sqke :106 94 = 12 .Mkk.y. Lku kw.Mkk.y. zu kke fk 35 zu 120Lku kke fk Lkn.
Mk{sqke :96 84 = 12 23. ku MktkykuLkku kw.Mkk.y. 8 Au kku Lke[u kife fE Mktk .Mkk.y. Lk
ku{ktke {kk 84, 96 Lkku kw.Mkk.y. =12 Au. nkuE fu ?
> (d) 84, 96 (a) 24 (b) 56 (c) 48 (d) 60
19. ku MktkykuLkku .Mkk.y. kkk kw.Mkk.y. 495 yLku 5 Au ku ku 60
MktkykuLkku Mkhkku 100 nku kku ku ku MktkLke kkkkfe fuxe .Mkk.y. Lku kw.Mkk.y. zu kke fk 60 Lku 8 zu kke fkkk
kk ? Lkke kuke 60 .Mkk.y. Lk nkuE fu.
khku fu k{ Mktk x Au 24. yue LkkLkk{kt LkkLke Mktk kuku suLku 12, 15, 20 yLku 54 zu
keS Mktk (100 x) Au. kkkk h ku uk 2 u.
.Mkk.y. kw.Mkk.y. = k{ Mktk keS Mktk 12 15 20 54

495 5 x (100 x)
43 53 54 27 2
28
 .Mkk.y. = 27 2 2 5 29. 15 {exh, 42 {exh yu 39 {exh tkkELkk Mkek{ktke Mk{kLk
.Mkk.y.= 540 tkkELkku {kuxk{kt {kuxku fuxe tkkELkku xwfzku fkke fk ?
yu LkkLkk{kt LkkLke Mktk = 540 + 2 kw.Mkk.y. 15 42 39
yu LkkLkk{kt LkkLke Mktk 542
25. [kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe Mktk kuku suLku 4, 7 yLku 13 zu 53 14 3 13 3
kkkk h ku uk 3 hnu. kw.Mkk.y. = 3
[kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe Mktk 9999 Au {kuxk{kt {kuxku 3 {exh tkkELkku xwfzku fkke fk.
4, 7, 13 Lkku .Mkk.y. = 13 7 4 30. ku MktkLkk .Mkk.y. kkk kw.Mkk.y.Lkku kwkfkh 24 Au. ku ku MktkLkku
= 364 kVkk 2 nku kku ku ku Mktk kuku.
nu, 9999 Lku 364 zu kkkk 171 uk u. khku fu LkkLke Mktk x Au.
{ktku Mktk = 9999 171 + 3 {kuxe Mktk x+2 kk
9828 3 .Mkk.y. kw.Mkk.y. = x (x + 2)
9831 24 = x 2 + 2x

26. ku MktkykuLkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. yLkw{u 496 yLku 4 Au. u x 2 2 x 24 0

yuf Mktk 124 nku kku keS kuku. ( x 6)( x 4) 0
kw.Mkk.y. .Mkk.y. x 6 fu x 4
keS Mktk
124 LkkLke Mktk = 4

4 496 {kuxe Mktk = 6

16 31. {kuxk{kt {kuxe fuxe tkkELke {kkke zu 7 {e, 3 {e 85 Mku{e
124
kkk 12 {e 95 Mku{eLke tkkE {kke fk.
27. A ytfLke LkkLkk{kt LkkLke Mktk kuku. suLku 4, 6, 10 yLku 15 zu
7.00, 3.85, 12.95 Lkku kw.Mkk.y.
kkkk h ku uk 2 hnu.
6 ytfLke LkkLkk{kt LkkLke Mktk 100000 Au. 700 7 5 11 7 5 37
, ,
.Mkk.y. = 4, 6, 10, 15 = 60 100 100 100
100000 Lku 60 zu kkkk uk 20 hnu
75
100000 20 100020 0.35 {exh
100
{ktku Mktk = 100020 + 2 = 100022
28. ku MktkykuLkku .Mkk.y. ku{Lkk kw.Mkk.y. fhkk 12 kku Au. u 32. 495 exh, 405 exh, 715 exh kne hu kekLku {kuxk{kt
.Mkk.y. kkk kw.Mkk.y.Lkku Mkhkku 403 nku kkk yuf Mktk 93 {kuxe fuxk exhLke zkuke Mktkqo he fk.
nku kku keS Mktk kuku. 495 405 715
khku fu kw.Mkk.y. x Au.
khku fu .Mkk.y. 12x Au. 11 9 5 995 13 11 5
kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y.Lkku Mkhkku 403 Au. kw.Mkk.y. = 5
x 12 x 403 13x 403 5 exhLke zku zu Mktkqo he fk
403 33. fE LkkLkk{kt LkkLke Mktk Au suLku 12, 16, 18, 21 yu 28 zu
x
13 kkkk h ku uk 7 hnu.
12 16 18 21 28
x 31

kw.Mkk.y. 31, .Mkk.y. 372
223 2222 233 73 722
kw.Mkk.y. .Mkk.y. .Mkk.y. = 2 2 3 2 2 3 7 = 1008
keS Mktk
k{ Mktk
uk 7 W{uhkk {e Mkk = 1008 + 7 1015
31 372 34. yue fE LkkLkk{kt LkkLke Mktk Au fu su{kt 5 W{uhkkt 24, 36, 54 zu
124
93
29
 kke fk. 36. {Lkkus, hkurnk yu khuLke huf kku kkLke zk yLkw{u
24 36 54 MkufLz{kt 84, 56, 63 Au. ku Mkkhu 8 kku yuf Mkkku kk
kkLkwt Y fhu Au kku Lkku kku yuf Mkkku fuxk kku ku.
2223 2233 3332 84 56 63

.Mkk.y. = 3 2 2 2 3 3 = 216
211 skk yku fkh fu ku{kt 5 W{uhkk 216 {u suLku 24, 7322 7222 733
36 yLku 54 zu kke fk. .Mkk.y. = 7 3 2 2 2 3
35. Mkkk ku yLkw{u h 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12 {eLkexu kku Au yk ku .Mkk.y. = 504 MkufLz
Mkkhu 5 kku kk nku kku Vhe fuxk kku yuf Mkkku kku ? 504 MkufLz = 8 {eLkex 24 MkufLz Mkkhu 8:8:24 fkfu Vheke
2, 3, 4, 6, 8, 9, 12 Lkku .Mkk.y. 72 yuf Mkkku kku ku.
72 {eLkex = 1 fkf 12 {eLkex
Mkkku ku yuf Mkkku 6.12 fkfu kku.

u xeMkLkk kk 6. 4000 yLku 25Lkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. kuku.

(y) 25,20000 (k) 4000,25
1. (3x + 3)2 yLku 2 (x + 1)2 Lkku kw.Mkk.y. fuxku kk ? (f) 25,4000 (z) 5800
(y) 6 (x + 1)2 (k) (x + 1)2 7. ku MktkykuLkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. yLkw{u 5 yLku 385
Au. u yuf Mktk 55 nku, kku keS Mktk fR nu ?
(f) 10 (x + 1)2 (z) x + 1 (y) 30 (k) 35
360, 108 yLku 252 Lkwt kwhwk{ Mk{kkof Au ? (f) 45 (z) 90
2.
8. k txzeyku yLkw{u 12, 15 yLku 18 MkufLzLkk ytkhu hfu
(y) 36 (k) 54
Au. u ku knuekh Mkkhu 8:35 kku yuf Mkkku hfe nku, kku
(f) 72 (z) 116
nuk{kt nuk nu kAe fuxk kku yufe Mkkku hfu ?
3. ab, bc yLku ac Lkku kw.Mkk.y. .......... Au ? (y) Mkkhu 8 : 38 (k) Mkkhu 8 : 40
(y) abc (k) a2b 2c2 (f) Mkkhu 8 : 31 (z) Mkkhu 8 : 45
9. 100 [kufux yLku 80 Lkkhtke w{kt w fuxk kkfku{kt
(f) 1 (z) 2abc
yue heku nU[e fk fu huf kkfLku {ke [kufuxLke Mktk
4. ku MktkLkku kw.Mkk.y. 5 kkk .Mkk.y. 60 nku kku ku Mktk k Mkhe nku yLku hufLku {ke LkkhtkeLke Mktk k Mkhe
kife fR yuf k Lk nkuR fu ? nku ?
(y) 20 (k) 5 (y) 10 (k) 20
(f) 15 (z) 10 (f) 30 (z) 25
5. Lke[uLkk{ktke 12 yLku 15 Lkku Mkk{kL y ku Au ?
(y) 1 yLku 3 (k) 2 yLku 3
(f) 1 yLku 5 (z) 1 yLku 4

skkku :
(1) k (2) y (3) f (4) z (5) y (6) f (7) k (8) y (9) k

30
 06. keskrkLke qr{fk yLku MkkwYk
MkkwYk 25 5
fkuE sxe ykqkOf ykk tsfLku yuf Mkkkh ykqkof ykk
20
kqkOf Mktk{kt kkLke rk yuxu MkkwYk.
hek Lkt. 1 : hek Lkt. 2 :
MkkwYkLku Mk{sk {kxu Lke[uLke kkkkkuLku kLk{kt Ewt. { Mktrkk yko r[Ln
ykh
{ Mktrkk yko r[Ln
ykh 1 V huk fkuf (Vinculum)
1 V exe fkIMk (Vinculum) 2 B fkuf (Brackets) ( ), { }, [ ]
2 Ci LkkLkku fkIMk (Circular Boa) () 3 O Lkk, Lkku, Lke (of)
3 Cu Akzeku fkitMk (Curly Bracket) {} 4 D kkkfkh (Division)
4 Sq {kuxku fkIMk (Square Bracket) [] 5 M kwkfkh (Multiplication)
LkkU: ykku fkIMkLkku { rLkrk nku Au yu yk { {ku MkkwYk 6 A Mkhkku (Addition) +
ykkk{kt yku Au. 7 S kkkkfe (Subtraction)
k hkk {kxu Vicicusq (rrMkfMkf) kLk{kt hkwt. LkkU: ykku fkufLkku { rLkrk nku Au yu yk { {ku MkkwYk
(kwshkke{kt eLkkA{ku khefu k hkwt) ykkk{kt yku Au.
k hkk {kxu : VBODMAS ykk kwshkke{kt
Wk.: (i) 3 [4 {6 (5 4 3)}] Lkwt MkkwYk ykkku.
kkwMkkkLkku rLk{ k k hk Au.
3 [4 {6 (5 1)}] (Lkk, Lkku, Lke) Lkku yko kwkfkh fhku kk Au.
3 [4 {6 4}] 1 2 1
Wk.: (i) 108 36 3
3 [4 2] 4 5 4

32 108 1 2 13

36 4 5 4
1

(ii) 18 [5 {6 2(7 8 5)}] 3 13 (5 3) (13 2)

4 10 20
18 [5 {6 2(7 3)}]
18 [5 {6 2(4)}] 15 26 41 1
2
20 20 20
18 [5 {6 8}]
18 [5 14] (ii) 100 50 20
100 1000
18 [ 9]
1100
18 9
(iii) 100 10 100 2000 100
27
100 10 100 20
(iii) 25 5 [2 3{2 2(5 3) 5} 10] 1000 100 20
25 5[2 3{2 2(2) 5} 10] 1020 100
25 5[2 3{2 4 5} 10] 920
25 5[2 3{3} 10] (iv) 100 50 4 2
25 5[2 9 10] 100 50 2

25 5[1] 100 100 0

31
 (v) 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6
13 5 1 25
0.6 0.6 1 0.6
4 4 2 12
0.36 1 0.6
1.36 0.6 13 5 25

0.76 4 4 24
uxeMkLkk kkyku :
01. 13 30 25
5005 5000 10 ______
4 24
5005 500
4505 13 5

4 24
1 1 7 67
02. 4 3 (?) nku kku (?) Lke f{k kuku.
2 6 3 5 13 24 78 3
15
9 19 7 67 4 5 5 5
(?)
2 6 3 5
1 2 1
04. 108 36 4 5 3 4 (?)
27 19 14 67
(?)
6 5
1 2 13
108 36
60 67 4 5 4
(?)
6 5
108 1 2 13

67 60 67 36 4 5 4
(?) 10
5 6 5
3 13

67 50 4 10

5
15 26 41

17 20 20

5
1
2
2 20
3
5
05. MkkwYk ykkku.
03. MkkwYk ykkku.
7 5 3

1 1 1 1 1 1 2 2 2 5.25
3 1 2 7 5 3
4 4 2 2 4 6 Lkku
2 2 2
13 5 1 5 1 1

4 4 2 2 4 6 7 2 3

2 5 2 5.25
7 5 3
13 5 1 30 3 2
2 2 2
4 4 2 12

32
 21 2x
10. 1 kku x (?)
100 1
10 1
7 4 525 x
1
2 15 1 x

21 15 100
2x
10 14 525 1
1
1
1 x x
3
1 x
7

06. 12.05 5.4 0.6 (?) 2x

1
1
1205 54 10 1
1
100 10 6 1 x
1205 9
2x
100 1
11 x
10845
2x
100 1
2 x
108.45
2x 2 x
07. 0.6 0.6 0.6 0.6 (?) 3x 2
0.36 1 1.36
2
x
17.28 x 3
08. 2 kku x (?)
3.6 0.2
1 1 1 1
11. 1 1 1 ____ 1
3 4 5 100
17.28 x
2
0.72 2 3 4 99
_____
17.28 3 4 5 100
1.44
x
17.28 1728 2 1
x=
1.44 144 100 50
x = 12
48
12. 99 245 Lkwt MkkwYk ykkku.
49
09. 36.48 364.824 36.4824 (?)
36.480 364.824 36.4824 4899
245 24495
49
401.3040 36.4824
13. 100 50 2 ______
364.8216
100 100 200

33
14. (3080 6160) 28 (?) 11 77
21.
9240 28 330 4 (?)

15. 5004 139 6 _____ 77 4

(?)
11
5004
6
139 ? 28

36 6 30 22. 3640 14 16 340 _____

16. 7500 1250 50 _____ 260 16 340

4160 340
1250
7500
50 4500

7500 25 23. 2 [2 {2 2(2 2)}] (?)

7525 2 [2 {2 8}]

17. 8 88 8888088 (?) 2 [2 {6}]

2 [2 6]
8
8888088
88 28

1 6
8888088
11 24. 25 - 5[2 + 3{2 - 2(5 - 3) + 5}-10] Lkwt MkkwYk ykkku.

808008 25 5[2 3{2 4 5} 10]

18. 1001 11 Lkk 13 kk fuxk kk. 25 5[2 9 10]
1001 (11 13)
25 5 [1]
1001 91 25 5

11 13 13 20

7 25. 100 10 100 200 100 _____

19. 1260 15 7 (?) 1000 100 2

1260 1002 100

7
15 902
84 7 26. 2(?)6 12 4 2 11 {kt (?) Lkwt {q wt ?
12 2(?)6 12 4 2 11
2(?)6 1 11
1 3
20. (5)(4)(2) (?)
2 4 2(?)6 11 1

( 5)(1)(3) 2(?)6 12

15 2 6 12
?

34
27. 45 [28 {37 (15 )}] 58 nku kku (?) x 2 8 x 15 0
45 [28 {37 15 }] 58 x 2 5 x 3x 15 0
45 [28 22 ] 58 ( x 5)( x 3) 0
45 6 58 x 3 x5
58 39 32. MkkwYk ykkku.
19 18 [5 {6 2(7 8 5)}]
(6 6 6 6) 6 18 [5 {6 2(7 3)}]
28. ______
44 4 44 18 [5 {6 2(4)}]
(24) 6 18 [5 {6 8}]

12 1 18 [5 14]

4 18 [ 9]

13
18 9 27
4 4 18 6 8 33. 1 [1 1 {1 1 (1 1 2)}] Lkwt {q wt nu ?
29. ______
123 6 146 5
1
4 438 1 1 1 1 1 1
2
738 730

4 12 8 3
1 1 1 1 1
8 2

8
1 2
8 1 1 1 1 1
3
180 15 12 10
30. 2
140 8 2 55 1 1 1 1
3
2700 120 2580

1120 110 1230 5
1 1 1
3
2.09

128 16 (?) 7 2 3
1 1 1 1
31. 5
7 2 8 6 (?) 2

8 (?) 14 3
1 1 1
49 48 (?)2 5

(?) x ukkt, 8
1
5
8 x 14
1
1 x2 5
1 5
2 8
8 x 14 1 x 8

35
 8 [5 (3 2)] 2 305 91
34. Lkwt MkkwYk ykkku.
[5 3] [5 8] 3 6

8 [5 (1)] 2 214
35.66
[2] [3] 3 6

862 1 1
38. (?)
2 1 1 3
2 1
3 4
83

3 1 1 3 4

7 7 7 7
3 4
5

3 7
1
7
1 1 1 1 1
35. 1 (?)
2 4 7 14 28 5 8
39. 5 3 (?) 1
6 9
28 14 7 4 2 1

28 35 35
(?) 1
6 9
56
2
28 105 70
(?) 1
18
3 1 2
36. 1 5 3 (?)
4 3 5 35
(?) 1
18
7 16 17

4 3 5 35
1 (?)
18
105 320 204

60
35 18 17
(?) x
629 18 18

60
1 2 4 1 1 3
10.48
2 3 5 3 5 4
40.
1 2 3 1 1 4
1 1 1
37. 20 30 15 (?) 2 3 4 3 5 5
2 3 6

41 91 91 30 40 48 20 12 45

2 3 6 60 15

30 40 45 20 12 48 15 1
123 182 91
60
6 6

305 91 3 1 1 1
41. 5 2 0.5
6 6 4 2 6 7

36
 3 5 4 1 5x 6
5 1
6x
4 2 6 7
5x 6 6 x
3 5 14 3 6 x
5
4 2 21 x6

3 5 11 3 4 5 21
5 44. Lkk Lkk Lkk Lkk 504 (?)
4 2 21 5 7 9 24

3 4 5 21
3 105 22 504
5 5 7 9 24
4 42
504

3 83 6
5
4 42
84
63 166
5 1 1 1 1 2 5 3 7
84 45. 2 4 5 6 Lku 5 9 5 18 zu

229 kwkk {u.
5
84
30 15 12 10 36 50 54 35

420 229 191 60 90
2.27
84 84
17 5 17
5 1 2 1
42. 6 5 17 4 (?) 60 90 1080
6 3 3 2
3
41 16 53 9 46. Lkk 168 15 5 (?) 549 9 235
8
6 3 3 2
3
328 159 168 3 (?) 549 9 235
8
9 2
189 (?) 61 235
656 1431
(?) 296 189
18
(?) 107
2087
115.94
18
2 2 1 2 1
47. 1 1 {kt Lkwt {q kuku.
1 1 1 3 7 7 4 3 6
43. 1 kku x = ?
3 2 x
5 7 5 2 6

23 1 3 2 7 4 3 1
1
6 x
5
5 6
5 1 6
1
6 x

37
 2 5 1 1 1 2
48. 5 (?) 2 52. 4 4 8 5 (?)
3 6 2 3 2 3

17 (6 ? 5) 9 13 17 3
2
3 6 2 3 2 17

39 3
17 6
6 ? 5 2 2
3 2
17 6 ? 5 36
18
2
12 6 ?
1 2 1 1 1
12 53. 5 3 1 (?) 3 1 7
? 2? 3 3 3 5 5
6
16 11 3 1 16 5
1 1 7
49. Lkk 37 _____ 3 3 4 x 5 6
8 2
64 x 33 32 x
1 1 7
37 12 x
8 2
96 x 33 84 x
1 75
96 x 84 x 33
8 2
12 x 33
75 11
4 33 9 3
16 16 x 2 2
12 12 4
3 1 5 6 8 3 3 1 7
50. Lkku kk khkkh fuxk kk ? 54. (?) 1 3 2
8 12 6 7 9 5 4 3 9
3 1 5 7 8 5 3 10 25
(?)
8 12 6 6 9 8 4 3 9
3 35 5 5 25
12 (?)
8 36 9 2 9
9 35 x 10 45 25
4.5
2 36 18 9
5 6 5 1 35x 35 25
51. 7 Lkk 113 2 7 3 4 (?) + -10+45=35
36 18 9

5 19 19 4 35 x 70 100 (Mk{efhLku 36 zu kwkkt)

7 13 7 13 35x 30
30 6
5 19 7 13 x= =
35 7
7 13 19 4
6
5 1 x
1 7
4 4

38
55. 52.416 18.72 6.28 ____ 1

52416 100
6.28 3
1
1000 1872 1
5
2.8 6.28
9.08 1 5

3(5 1)
3 2 1
56. 2 2 1 (?)
4 3 12 5

11 3 12 12

4 8 13 59. 3034 (1002 20.04) (?)
99 1002
3034 100
104
2004

1 1 3034 50

3 1 2 2 3 3 1 5 (?)

2 Lkk 3 1 1 2984
57. 3 6
4 4
2 2 2
60. 8 Lkk 1568 265.75 (?) 2455.60
7
1
3 9 2 6 10 5 58
1568 265.75 (?) 2455.60
4 4 3 1 3 6 7

3 2 10 5 58 224 265.75 (?) 2455.60

4 3 18 6 12992 265.75 (?) 2455.60
1 5 5 13257.75 (?) 2455.60

2 9 6 (?) 2455.60 13257.75
9 10 15 (?) 10802.15

18
(?) 10802.15
14

18 61. 5.8 2.5 0.6 6.75 139.25 (?)
7 14.50 4.050 139.25 ?

9 14.500 4.050 139.250 ?

1 32 1 157.8 ?

3 4 6 3 62. 0.008 0.01 0.0072 (0.12 0.0004) (?)
58. Lkwt MkkwYk ykkku.
1 3 1 4
1 Lkk Lkk 0.008 0.01 0.0072 0.000048 ?
3 4 4 5
0.00008 150 0.012 ?
1
0 63. 2.375 5.22 0.87 1.425 0.02 (?)
3
4 3 1 4 2.375 6 0.0285 14.25 0.0285

3 4 4 5
14.2215
39
64. 0.2 0.2 0.2 0.2 (0.2 0.2) (?) 8. 150 0 5 4 700 Lkwt {kLk Au ?
(y) 0 (k) 3700
? 0.4 1 (0.04) 0.4 0.04 0.36
(f) 2300 (z) 700
65. 11.6 9.28 0.464 0.2828 0.07 (?)
(2 x 2)3
11.6 20 4.04 ? 31.6 4.04 ? 9. n nku kku n ................
(1 x)3
27.56 ? (y) 2 (k) -2
khu uxeMk {kxuLkk kkyku : (f) 8 (z) -8
2 10. 9865 + ....... + 3174 + 2257 = 19425 kk.
5X - 5
= m kku m = ......... (y) 4047 (k) 4136
1. 2
1 - X (f) 4129 (z) 4092
5 8 3 11. 666 (2.4 .......) = 185
2. = ..............
6 9 5
(y) 1.5 (k) 2.5
5 7 (f) 0.5 (z) 5
(y) (k)
9 16
9 7 1 1 3
(f) (z) 12. 5 +6 +1 =?
16 9 4 2 4
3. 5 .............. = 9584 4 6 1
(y) 497.2 (k) 479.2 (y) 11 (k) 13
4 2
(f) 11980 (z) 7667.2
1
(f) 13 (z) 13
(2a - 6)3 2
..................
4. 2 (3-a)3 13. 1440 12 = ?
(y) 12 (k) 120
1 1
(y) (k) (f) 1200 (z) .12
2 2
(f) -4 (z) 4 25 ?
3 4 14. =
5. 4 2 3 = ........... ? 16
(y) 2 (k) 4 (y) 20 (k) 24
(f) 8 (z) 12
5
2 3 (f) 28 (z)
6. 3 2 = ............ 4
15. 345 + 5123 + 89 + 267 = ?
5 5 (y) 6824 (k) 5824
(y) (k)
6 6 (f) 4824 (z) 7024
6 6 7 7 7 3
(f) (z) 16. MkkwtYk wt ku ?
5 5 11 5 10 22

2x 2 - 6x 22 1
7. = .......... (y) 1 (k) 9
x2 - 9 9 22
1 9
1 2x (f) 22 (z) 1
(y) (k) 9 22
x-3 x+3
17. 5.0999 {kt fuxk W{uhkke Mkhkk 6 {u ?
2x 1 (y) 1.0001 (k) 0.9001
(f) (z)
x-3 x-3
(f) 1 (z) 0.001
40
18. 8.97 0.093 Lkku skk fR MktkLke Mkkike LkSf Au ? 29. P Lke xe{{kt QLke xe{ fhkkt kuZe Mktk Au, k u P Lke
(y) 0.9 (k) 0.8 xe{{kt QLke xe{{ktke yuf rkkeo R uk{kt yku kku ku
(f) 8.0 (z) 9.0 kk kR Au, kku P yLku QLke xe{{kt fuxe Mktk nu ?
0.25 X 0.25Lkk MkkLku wt yku ? (y) 10,15 (k) 6, 9
19.
(y) 6250 (k) 0.625 (f) 4, 6 (z) 8, 12
(f) 0.0625 (z) 6.25 30. 10 20 40 5
20. 515.15 - 15.5 - 1.51 - 5.11 - 1.11 = ....... Lke skyu = + - {ktke k Mktkkyku ku {{kt
(y) 419.91 (k) 499.19 {qfe Mkk[wt Mk{efh kLkkk MktkkykuLku ku { kuku.
(y) = (k) =
(f) 491.92 (z) 411.19
(f) = (z) =
21. 122 42 Lke f{k Lke[uLkk kife fR ? 31. 4 + 4 4 - 4 = .............
(y) 9 (k) 128 (y) y (k) qL
(f) 169 (z) 83 (f) -2 (z) 1
22. 5 (?) 9584 4 {kt (?)Lke skyu wt yku ? P 5 5
32. 2 8 {kt P Lke f{k kuku.
(y) 497.2 (k) 1916 3 6 2
(f) 7667.2 (z) 479.2 (y) 8 (k) 1
23. yuf h{kt 26 ykuhzk Au. huf ykuhzk{kt 4 Akuz Au. huf (f) 2 (z) 5
AkuzLku 2 fk kke kezkk{kt yku Au, kku hhkus fuxk 33. u + yuxu nku, yuxu nku, yuxu - nku yLku
fk kke uRyu ? - yuxu + nku kku, Lke[uLke ueLkku Wkh kuku.
(y) 205 fk (k) 207 fk 6 7 3 8 20 ?
(f) 208 fk (z) 206 fk (y) 12 (k) 6
24. 1+111-1+11=? (f) 10 (z) 2
(y) 1 (k) 2
0.005 50 0.2
(f) 3 (z) 4 34.
0.22 3 0.01
25. yu f xu kLke f{k Y. 1460 yLku w h eLke f{k
(y) 0.02 (k) 0.75
Y. 850 Au kku 4 xuk yLku 6 wheLke f{k wt ku ?
(f) 0.075 (z) 0.2
(y) 10,940 (k) 10,540
35. 880 1.1 88 Lke f{k fuxe kk ?
(f) 10,840 (z) 10,540 (y) 168 (k) 96
26. 2 2 + 6 6 + 8 8 + 12 12 = ? (f) 800 (z) 888
(y) 238 (k) 248
122 42
(f) 245 (z) 250 36. Lke f{k fuxe kk ?
92 32
27. fkuR MktkLku 105 zu kkkke 99 k[u kku 21 zu kkkk
fuxe uk u ? 4
(y) 9 (k)
(y) 15 (k) 13 3
(f) 12 (z) 14 16 8
(f) (z)
2 5 3 9 3
1 1 1
28. Lkwt MkkwYk ykkku.
2 2 2 3 1
37. Lke f{k fuxe kk ?
3 1
1
(y) (k) 0 (y) 0.258 (k) 0.256
2
(f) 1 (z) 2 (f) 0.238 (z) 0.268

41
 1 1 2 4 17
38. u fkuR yuf MktkLkk yLku Lkku Mkhkku 64 Au, kku ku 52. 5 13 x
3 5 7 9 63
Mktk fR nkuR fu ?
1 2
(y) 60 (k) 120 4 3
53. 3 3 6 1 3 1 ?
(f) 90 (z) 50 1 2 2
4 3 4
3 3
39. 7 7 7 7 ..............
(y) 0 (k) 2 7 x2 1 2 x 1 11
54. x kku x ?
3 2 3 3
(f) 7 7 (z) 42
55. ku Mkkike LkkLke kqo ko Mktk su 3, 4, 7, 10 yu 12 khk
40.
u F 9 5 C 32 yLku F 274, kku C ....... kqo rkSk kk Au ku {44, 100, 17640, 8100,
62500}
(y) 338 (k) 274
(f) 170 (z) 170 x 14
56. 1 kku x Lke f{k wt kk Au ?
169 13
41. x 2 yLku y 8 kku xy .............
57. 848 1.1 ?
(y) 2 (k) 16
58. 40 0.80 ?
(f) 4 (z) 2 59. 100 10 10 ?
42. x 8 yLku y 2 nku kku xy ........ 60. 0.939 9.39 ?
(y) 2 (k) 4 1
61. 8 ?
(f) 4 (z) 16 8
43. 2 5 3 10 4 2 ......... 1111
62. ?
(y) 24 (k) 28 0.01
(f) 30 (z) 32 2 3 4
(0.000044 0.11) ? 63. Lkk 3 Lkk ?
44. 5 8 9
45. 0.07 0.07 0.7 7 ? x 196
64. nku kku x Lke f{k kuku.
46. 46 1260 28 Lke f{k kuku. 16 x
1 2500
47. Lke f{k wt Au. 65. ?
2 0.5
3
1
2 66. Lke[uLkk Mk{efh{kt Mxkh r[LnT () kh fku ytf yku
2
?
x 54 12891 75 2 5359
48.
169 39 67. (272 2 1282 ) Lke f{k kuku.

36 ? 68. 1.1 0.1 ?

49. Lk k
? 81 69. [(251)98 (27)29 (106)100 (705)35 (16)4 259]

1110 + 10001 = ? MkkkYk{kt yuf{Lkku ytf kkkku.

50.
70. 72 8 0.2 ?
3 6 8
51. 5 2 4 ? 71. [1 2(1 2)1 ]1 Lke f{k kk.
4 8 9

72.
42
73. 75 ke kqok: rkSk kLkkhe Mktk 8485Lke LkSfLke 97. 62.18 169.35 3046.81
Mktk fE Au ?
1 1 3
98. 6 5 1 ?
74. 49 64 ? 2 4 7
75. 11.44 31.66 4.40 ? 3 2
99. 413 615 ?
4.359 4.359 1.6411.641 7 3
76. ?
4.359 1.641 200 Lkk 125% 350 Lkk 36% ?
100.
77. 163 87 239 Lkk kwLkV{kt yuf MkkLk 1 Au. kku 101. 7986 165 7 ?
* Lkk MkkLk kh fE Mktk nu ? 102. 768, 192, 48, 12, ? ykkLkk {{kt wt yku ?
2222 1
78. ? 103. x?
0.011 x
79. 0.1 0.01 ? 104. 0.45Lku Mkkkh ykqkOf{kt kkke wt yku ?
2.2 5 6.6 5 105. 16 16 2 ?
80. ?
11 5
0.2 0.05
81. ?
0.01 0.01
1.404
82. ?
1000
83. 1 11 111 1111 11111 ?
skkku
1
84. 1111 Lkk ? (1) 25, (14) 20,
1.01
9 (15) 5824,
3 45 (2) ,
85. 128 ? 16
4 16 9
(16) 1 ,
86. 0.46 0.46 ? (3) 479.2, 22
87. 108 1080 ? (4) -4, (17) 0.9001,
88. 5 55 555 5555 55555 ? (18) 0.8,
(5) 12,
1 1 1
89. ? 5 (19) 0.0625,
4 8 8 (6) ,
6 (20) 491.92
90. 143.11 245.46 341.60 44.04 ?
3 2x (21) 128
? (7) ,
91. x3
625 (22) 1916
92. 99.99 666.66 ? (8) 700, (23) 208,
1 (9) - 8, (24) 2,
93. ?
1200
(10) 4129, (25) 10,940
(11) 1.5, (26) 248
94. 14 4.5 7.5 3.5 ?
2 1 1 (27) 15,
95. 4 3 x 5 (12) 13 ,
5 3 2 (28) 1,
96. 7995 123 5 ? (13) 120, (29) 6, 9,
43
(30) =, (60) 0.1 (90) 774.21 (99) 587
(31) 1 (61) 1 (91) 0.0048 (100) 376
(32) 2, (62) 111100 (92)766.65 (101) 338.8

(33) 2, 3 (93) 0.000833 (102) 8

(63)
(34) 0.2, 5 (94) 60.85 1 x2
(103)
(35) 888, (64) x = 56 2 x
(95) 9
(65) 5000 3 9
16
(36) , (104)
9 (66) * = 3 (96) 13 20
(37) 0.268, (67) 57600 (97) 3278.34 (105) 8
(38) 120, (68) 0.11 (98) 14
(39) 42, (69) 4
(40) -170, (70) 45
(41) 4,
3
(72)
(42) 4, 4
(43) 24 (73) 8475
(44) 0.0004 (74) 56
(45) 0.1049 (75) 47.50
(46) 1 (76) 6
5 (77) 3
(47)
19 (78) 202000
(48) x = 324 (79) 0.001
(49) ? = 54 (80) 0.8
(50) 11111 (81) 0.001
11 (82) 0.001404
(51) 3
18 (83) 12345
(52) x = 361 (84) 1100
(53) 117 (85) 480
(54) 17 (86) 0.2116
(55) 17640 (87) 0.1
(56) 27 (88) 61725
(57) 770.9
1
(89)
(58) 50 4
(59) 0
44
 07. kk yLku kk{q
r{kku, yk fhLku Mk{sk {kxu Lke[uLkk fuxkf rLk{ku knuk 02. Lke[u{ktke fkuLkwt {q Mkkike khu Au ?
Mk{Swt. 2
0 12 2

01. x 1 fkuRk MktkLke qL kkLke f{k 1 kk. (a) 4 (b) 2 1 0

Wk.: 5 1, 4 1 2
1 2 2

1 1, 254 1 (c) 22 (d) 21

02. 1x 1 1Lke fkuRk kk fhkke kuLkwt {q 1 kk. 1 2
0 12 0 2
(a) 4 4 40 1
2
Wk.: 15 1, kkhe:
1251 1
1100 1 2
0
03. x x fkuRk MktkLke 1 kk fhkke kuLkwt {q ku Mktk
1 (b) 21 2102 20 1

s hnu Au.
1 2
Wk.: 51 5 , 1
6 6 (c) 2 2 2(2)(1)2 2 4 16

1
2 2 2
1 2 1
(d) 2
122
04. a
x x x x b c a b c su kkke MktkLkk ykkh Mkhk 2 2 4
16
nku kuLkwt MkkwYk{kt kkkuLkku Mkhkku kk. skk: Mkkike {kuxe Mktk rfk C Au.
Wk.: 5 5 5 5 2 7 5 2 7 5 14
5 03. u kku mn 121 kku (m 1) n 1

05.
xa
x ab kkkuLke kkkkfe kk. m n 112
xb
m 11 kkk n 2
7
5
Wk.: 57 3 5 4 (m 1) n 1
53

06. x a d
yb z c x ad y bd z cd fkIMkLkk WkhLke kk fkIMkLke ythLke (11 1)2 1
k{k{ MktkLke kk Mkkku kwk. (10)3 1000
4
Wk.: 5 2
43 7 2 5(2) ( 4) 4( 3) (4) 7(2 ) (4) 04. a15 a 8 a 7

58 412 78 a15 ( 8) ( 7) a1515 a 0 1

1
a b
07. x x ab kkLke kkLkku kwkfkh kk. 1 1 34

05. 5 8 + 27 3 Lkwt {w
3
kk.
2 3
Wk.: 5 5 23
5 6

1 1
y
1 3
08. x y fkuRk MktkLke kk nku kku ykkhLkku Mk 5 2 3 4 5(5)3 4
x
fhkke ku kk Lk kk. 1 1
4

1
2 54 4 5 4
51 5
Wk.: 5 2

5 06. f{k kuku.

yL Wknhku : 2 2 2

01. Lke[u{ktke fE f{kku Mk{kLk Au ? (y) (27) 3 (33 ) 3 33 3 32 9

(a) 14 (b) 40 (c) 04 (d) 41
4 4 4
kkhe : 1 = 1, 4 = 1, 0 = 0, 4 = 4,
4 0 4 1
54 625
3
3
8 3 125 5 3
skk : a yLku bLke f{k Mk{kLk Au. (k) 125 3 4 4
8 2 16
2 3
45
 3 3 3 (6)2
(f) (0.00032) 5 0.25 5 0.2 5 5 0.008
36
0.16 0.18
(z) 256 16
05. 51/ 4 (125)0.25
0.16 0.18
28 24 51/4 (53 ) 25/100

21.28 20.72 22.0 4 51/ 4 (53 )1/4

94 35 273 (32 )4 (3)5 (33 )3 51/ 4 53/ 4

(Z)
3 814 3 (34 )4 51/ 4 3/ 4 5
1 3
4

38 35 39 54/ 4 5

3 316
06. (216)2/3 (256)3/ 4 (32)1/5
322
35 243 (63 )2/3 (44 )3/ 4 (25 )1/5
317
uxeMk {kxuLkk kkyku : 6 2 43 2
[01] Lke[uLkkLke f{k kuku. 36 64 2
01. (256)5 4 102

(44 )5 4 (4)5 07. (10)150 (10)146

4 4 4 4 4 1024 10150 146

1/3 104
02.
8
10000
1/3
8 08. (2.4 103 ) (8 102 )
2
2.4 103

32
4/5
8 102
03.
243 24
105
4/5
10 8
243
3 104
32
30000
5 4/5
3
5 1
2/3
1
4/3

2 09.
216 27
34 81 (216) 2/3 (27) 4/3
4
2 16
(63 )2/3
2/3
3 4/3
1 (3 )
04.
216
62 36

(216)2/3 34 81
(63 )2/3 4

9
46
 (243)0.13 (243)0.07 14. (17)3.5 (17)(?) (17)8
10.
(7)0.25 (49)0.075 (343)0.2 178
(17)?
173.5
(35 )0.13 (35 )0.07
178 3.5
(7)0.25 (7 2 )0.075 (73 )0.2
17 (?) 17 4.5
30.65 30.35
(?) 4.5
7 0.25 7 0.15 70.6
15. (64)1/ 2 (32) 4/5
0.65 0.35
3
0.25 0.15 0.6 1/ 2 4/5
7 1 1

64 32
31.00 3
1.00
1/ 2 4/5
7 7 1 1
2 5
8 2
11. (1000)7 (10)18
1/ 2 4/5
(103 )7 1018 1 1
2 5
8 2
1021
18 1 1
10
8 16
103
2 1 1
1000
16 16
12. (256)0.16 (256)0.09 16. 49 49 49 49 7 (?)
(256)0.16 0.09 72 7 2 7 2 7 2 7 (?)
(256)0.25 7 2 2 2 2 7 (?)
25 78 7(?)
4 100
(4 ) (?) 8
1
(44 ) 4 17. (18)3.5 (27)3.5 63.5 2(?)

4
(18 27 6)3.5 2?
13. (0.04)1.5 3.5
18 6 ?
2
1.5 15 27
1 100 10
(4)3.5 2 ?
0.04 4
(22 )3.5 2?
(25)3/ 2 27 2(?)
(52 )3/ 2 (?) 7

53
18. (25)7.5 (5)2.5 (125)1.5 5(?)
125
(52 )7.5 (5)2.5 (53 )1.5 5(?)

47
 (5)15 (5) 2.5 54.5 5(?) x x1
9 8 2
23. u kku x (?)
515+2.5-4.5 5(?) 4 27 3
513 5? x x1
32 23 2
13 = (?) 2 3
2 3 3
19. u 2 n 64 kku n (?) 2 x 3 x 3 1
2 2 2

2 n 64 ktLku kksw ko fhkkt, 3 3 3
2
2n (64) 2 26 212 2 x 3x 3 1
x 1 3
n 12
x4
20. 5 x 3125 nku kku x 3 Lke f{k kk.
24. u 2 x 3 32 kku x (?)
x
5 3125
2 x (32)1/3
5x 55
5
x 5 x-3 = 2 1
x
2 x (25 ) 3 2 2 3
9n 35 (27)3 5
21. 27 nku kku n (?) x
3 (81)4 3

9n 35 (33 )3 25. (13 23 33 43 )1/ 2 _____

33
3 (34 ) 4
(1 8 27 64)1/2

32 n 35 39 (100)1/ 2 10
16
33
3 3 26. 2 x 81/5 21/5 kku x _____
2n
3 314 17 33 2 x (23 )1/5 21/5
2n 3 3
3 3 3
2 x 23/5 21/5
32 n 36 2n 6 n 3 1 3 2
1 3
2x 2 5 5
2 5
25
22. u 3( x y ) 27 yLku 3( x y ) 243 kku x _____
2
3( x y ) 27 3( x y ) 243 x
5
3( x y ) 33 3( x y ) 35
x y 3 x y 5 27. 5( x 3) 253 x 4 kku x (?)
Mk{efh-1 yLku Mk{efh-2Lkku Mkhkku fhkkt 5( x 3) 253 x 4

x y3 5( x 3) (52 )3 x 4

x y 5 5x 3 56 x 8 x 3 6 x 8
2x 8
11
x 4 11 5x x
5

28. 2, 3 3 yLku 4
4 kife Mkkike {kuxe Mktk fE Au ?
2, 3 3, 4 4

48
 (2)1/ 2 , (3)1/ 3 , (4)1/ 4 3x 3 250 7 243
26 /12 , 34 /12 , 43/12 3x3 35 x 3 5

(26 )1/12 , (34 )1/12 , (43 )1/12 x 53 x 2

(64)1/12 , (81)1/12 , (64)1/12 14. (16)1.75 khkkh fuxk kk ?

175
Mkkike {kuxe Mktk (81) 1/12
3 3
(16) 100 (16)7/ 4

29. u 55 x5 1 kku x _____ (24 )7/ 4 27 128

55 x5 1 15. 312 (2 x )2 612 kku x (?)
55 x5 50 5 x 5 0 312 22 x 312 212
5
5x 5 x 5 x 1 312 212
2x
2
312
30. 3x3 7 250 kku x ____
22 x 212 2 x 12
x 3
3 7 250
x6

uxeMkLkk kk 6. 32 34 3x kku x = ?
2 2 (y) 6 (k) 8
1. (64)3 (32)5 = ? (f) 2 (z) 1
(y) 82 (k) 44 7. 43 24 3 ..........
(f) 23 (z) 24 (y) 8 (k) 12
(f) 2 (z) 4
2. (-1)9 + (-1)10 = ............
8. (4)8 (4)2 (4)3 Lke f{k fuxe kk ?
(y) -1 (k) 2
(y) 64 (k) ( 12)
(f) 0 (z) 1
(f) ( 256) (z) ( 128)
1 -1
3. u x = 64 nku kku 6 Lkku Mkhkku wt kk ?
x +x6
1
(y) 1 (k) 2
2
(f) 2 (z) 36
2
4. 8 3 Lke f{k skku.

(y ) 16 (k) 64
1
skkku
(f) 4 (z)
4
1
0.16 0.09
Lkku skk wt kk ? 1. (y) 82 , 2. (f) 0 , 3. (k) 2 2 , 4. (f) 4, 5. (y) 4 ,
5. (256) (256)
(y) 4 (k) 16 6. (y) 6, 7. (k) 12 , 8 . (y) 64
(f) 0.25 (z) 256

49
 08. Mkhuhk yLku krhk Mkhuhk
ykufLkkuLkku Mkhkku xi 96
MkhkMkhe = x 24 x
ykufLkkuLke Mktk n 4
hek Lkt. 1 : ku Mktkyku 24, 26, 28, 30
ykku ykufLkku khke MkhkMkhe kue. (iii)kkt[ r{f yufe MktkLke MkhkMkhe 23 Au kku Aue ku
Wk.: (i) 76, 65, 82, 67 yLku 85Lke MkhkMkhe kuku. MktkLke Mkhuhk kuku.
76 65 82 67 85 x x 2 x 4 x6 x8
MkhkMkhe MkhkMkhe
5 5

375 23 5 5 x 20 115 20 5 x
75
5 95
x 19 x
(ii) k{ Mkkk kqoko MktkykuLkku {f kuku. 5
12 22 32 .... 7 2 ku Mktkyku = 19, 21, 23, 25, 27
MkhkMkhe
7 25 27 52
Aue ku MktkLke Mkhuhk 26
2 2
7 8 15
20 hek Lkt. 3 :
6 7
MkhkMkhe khke qxke rkk kue.
(iii) k{ 9 yrk MktkLke MkhkMkhe kuku.
Wk.: (i) 18, 1, 6, 5 yu x Lke MkhkMkhe 10 Au kku x = ___
2 3 5 7 1113 17 19 23
MkhkMkhe 18 1 6 5 x
9 MkhkMkhe
5
100 1 10 5 30 x 50 30 x 20 x
11
9 9 (ii) kkt[ MktkLke Mkhuhk 213 Au ku{ktLke k{ ku MktkLke
hek Lkt. 2 : Mkhuhk 233.5 kkk Aue ku MktkLke Mkhuhk 271 Au
r{f MktkykuLke Mkhuhk khke ku Mktkyku kue. kku keS Mktk kuku.
r{f Mktkyku {kxu k{ r{f - x, khkkLke kkt[ MktkLkku Mkhkku = 213 5 = 1065
x 1, x 2, x 3 ,... k{ ku MktkLkku Mkhkku = 233.5 2 = 467
r{f yufe / kufe Mktkyku {kxu k{ r{f Mktk : x khkkLke Aue ku MktkLkku Mkhkku = 271 2 = 542
x 2, x 4, x 6 ,... [khu MktkLkku Mkhkku = 467 + 542 = 1009
ke {Lke Mktk = 1065 1009 = 56
Wk.: (i) kkt[ r{f MktkLke MkhkMkhe 22 Au kku Mkkike {kuxe Mktk
hek Lkt. 4 :
kuku.
y{wf MktkLke MkhkMkhe khke Lkwt W{uhu ykufLk fu fkZe
x x 1 x 2 x 3 x 4 Lkku ykufLk kuwt.
MkhkMkhe
5 Wk.: (i) yuf xe{Lkk 12 ukzeykuLke Mkhuhk {h 25 ko Au u
5 x 10 ku{kt fku[Lke {h Wuhk{kt yku kku MkhkMkhe {h 26
22 22 5 5 x 10 ko kk Au kku fku[Lke {h fuxe nu ?
5
12 ukzeykuLke {hLkku Mkhkku 25 12 300
110 5 x 10 x 20
fku[Lke {h MkrnkLkku Mkhkku 26 13 338
Mkkike {kuxe Mktk 20 4 24
fku[Lke {h 338 300 38 ko
(ii) [kh r{f kufe MktkLke Mkhuhk 27 Au kku ku Mktkyku
(ii) kkkoLkk 7 rkkuLkk {kfoMkLke Mkhuhk 85 Au. ku{ktke
kuku.
rkkLkLkk {kfoMkLku fkZe Lkkkkt kkfeLkk rkLkk {kfoMkLke
x x2 x4 x6 Mkhuhk 88 kk Au kku kuLkk rkkLkLkk {kfoMk fuxk nu ?
MkhkMkhe
4 rkkLk MkrnkLkk 7 rkLkk {kfo M kLkku Mkhkku
27 4 4 x 12 108 12 4 x 85 7 595

50
 rkkLk rMkkLkk {kfoMkLkku Mkhkku 88 6 528 keS Mktk 2x
rkkLkLkk {kfoMk 595 528 67 x 2 x 3x
44
hek Lkt. 5 : 3
qke eu ykufLk{ktke Mkk[e Mkhuhk kue.
Wk.: (i) 100 kktfkuLkku {f 30 Au kkAke {kq{ kzwt fu 132
6 x 132 x
ku{kt yuf ykufLk 35 Lku ku 38 ukE kwt Au kku 6
Mkk[ku {f kuku. x 22
100 kktfkuLkku Mkhkku 100 30 3000
k{ Mktk x = 22
Mkk[ku Mkhkku 3000 38 35 2997 keS Mktk 3x = 66
2997 keS Mktk 2x = 44
Mkk[ku {f 29.97
kku Mkkike {kuxe Mktk 66 Au.
100
(ii) 14 rkkeoykuLkk {kfoMkLke Mkhuhk 71 Au. kkAke 05. 25 MktkLke MkhkMkhe 18 Au. ku{ktLke k{ 12 MktkLke MkhkMkhe
{kq{ kzwt fu ku{kt yuf rkkeoLkk {kfoMk 56 Lku ku 14 Au. kkk Aue 12 MktkLke MkhkMkhe 17 Au. kku 13 {k {Lke
42 kkk keLkk 32 Lku ku 74 kE kk Au kku Mktk kuku.
Mkk[e Mkhuhk kuku. khku fu 25 Mktkyku ....
14 rkkeoykuLkk {kfoMkLkku Mkhkku 7114 994 x1 , x2 , x3 ...... x25 Au.
Mkwkhuku Mkhkku 994 42 56 74 32 25 MktkLke MkhkMkhe 18 Au.
966 25 18 = 450
Mkk[ku Mkhkku x1 x2 ...... x25 450
Mkk[e Mkhuhk
Mktk k{ 12 MktkLke MkhkMkhe 14 Au.
966 14 12 168
69
14 x1 x2 ...... x12 168
uxeMk {kxuLkk kkyku : Aue 12 MktkLke MkhkMkhe 17 Au.
01. 30 ke 50 [u ykke yrk MktkykuLke MkhkMkhe kuku. 12 17 204
30 ke 50[u ykke yrk Mktkyku...
x14 x15 .... x25 204
31, 37, 41, 43, 47
[ x1 x2 .....x12 ] [ x14 x15 .....x25 ]
31 37 41 43 47
MkhkMkhe
5 168 204 372
199 13 Lke {Lke Mktk x13 450 372
39.8
5 x13 78
02. k{ 40 kf]rkf MktkLke MkhkMkhe kuku.
06. 11 MktkLke MkhkMkhe 60 Au. ku{ktLke k{ 6 MktkLke MkhkMkhe 58
40 41 Au. kkk Aue 6 MktkLke MkhkMkhe 63 Au. kku 6 {Lke Mktk kuku.
MkhkMkhe
2 40
x1 x2 .... x11 Au.
41
20.5 k{ 11 MktkLke MkhkMkhe 60 Au.
2
11 60 660
03. 7 Lkk kwktfLke k{ 20 MktkLke MkhkMkhe kuku.
x1 x2 .... x11 660
20 21
MkhkMkhe 7 73.5 k{ 6 MktkLke MkhkMkhe 58 Au.
2 20
04. k MktkLke MkhkMkhe 44 Au. k{ Mktk fhkk keS Mktk k 58 6 348
ke kkk keS Mktk ku ke Au. kku Mkkike {kuxe Mktk kuku. x1 x2 .... x6 348
khku fu yuf Mktk x Aue 6 MktkLke MkhkMkhe 63 Au.
keS Mktk 3x 63 6 378
51
 x6 x7 .... x11 378 11. k{ 50 kf]rkf MktkykuLke MkhkMkhe kuku.
50 51
[ x1 x2 .....x6 ] [ x6 x7 .....x11 ] MkhkMkhe
2 50
348 378 726
25.5
x6 (6 {Lke Mktk) 726 660
12. k{ Mkkk kqoko MktkykuLke Mkhuhk kuku.
x6 66 Mkkk kqoko Mktkyku....
07. 39 rkkeoykuLke Mkhuhk {h 15 ko Au. u ku{kt rkfLke {h 12 22 32 42 52 62 7 2
W{uhk{kt yku kku Mkhuhk {h{kt 3 {kMkLkku khku kk Au kku MkhkMkhe
7
rkfLke {h kuku.
39 rkkeoykuLke Mkhuhk {h 15 ko Au. 7 8 15
MkhkMkhe
{hLkku fw Mkhkku 15 39 585 ko 76
u ku{kt rkfLke {h W{uhk{kt yku kku k {kMkLkku khku kk Au. MkhkMkhe MkhkMkhe = 20
3 1 61 13. 100 MkweLke kf]rkf yufe MktkykuLke MkhkMkhe kuku.
15 15
12 4 4
100 MkweLke kf]rkf yufe MktkLkku Mkhkku (50) 2
61
rkf Mkkku 40 MktkLkku Mkhkku 40 2500
4
2500
610 ko MkhkMkhe
50
rkfLke {h 610 585
MkhkMkhe 50 MkhkMkhe
rkfLke {h 25 ko
14. fkuE yuf Mktk yLku kuLkk koLke Mkhuhk ku MktkLke 5 ke Au. kku
08. 20 MktkLke MkhkMkhe qL Au. yk Mktkyku kifeLke w{kt w fuxe
ku Mktk kuku.
Mktk qLke khu nkuE fu ? khku fu fkuE yuf Mktk x Au
20 Mktk{ktke 19 Mktk Lk nku.
ku 19 MktkLkku Mkhkku suxku kk kuxe s Mktk 20{k {Lke x x2
5x
nku kku Mkhkku 0 kk suke MkhkMkhe k 0kk. 2
w{kt w 19 Mktk qL ke khu yuxu fu Lk nkuE fu.
x x 2 10 x
09. 3 Lkk kwktfLke k{ kkt[ MktkLke MkhkMkhe kuku.
x 2 10 x x
5 6
3 9 x2 9x
2 5
10. kkt[ yufe MktkLke MkhkMkhe 11 Au. kku Aue k MktkLke Mkhuhk x9
kuku. 15. yuf fwxwtk{kt kk-ke, {B{e-kkk yLku k MktkkLkku Au. kk-
x x 2 x 4 x 6 x 8 keLke Mkhuhk {h 67 ko {B{e-kkkLke Mkhuhk {h 35 ko
11 kkk MktkkLkkuLke Mkhuhk {h 6 ko Au. kku ykk fwxwtkLke Mkhuhk
5
{h kuku.
5x 20 55 kk-keLke Mkhuhk {h 67 ko Au.
5 x 35 Mkhkku 67 2 134
x 7 {B{e-kkkLke Mkhuhk {h 35 ko Au.
Aue k Mktkyku 11, 13, 15 MkhkMkhe Mkhkku 35 2 70
11 13 15 k MktkkLkkuLke Mkhuhk {h 6 ko Au.

3 Mkhkku 6 3 18
39 fwxwtkLkk MkkuLke fw {hLkku Mkhkku 134 70 18
13
3 222

52
 222 45 rkkeoykuLkk fw {kfoMk 45 60 2700
fwxwtkLkk MkkuLke Mkhuhk
7 k{k{ rkkeoykuLkk fw {kfoMk 2750 3300 2700
31.71 8750
16. 5 r{f yufe MktkykuLke MkhkMkhe 61 Au kku Mkkike {kuxe yLku Mkkike 8750
MkhkMkhe 54.68
LkkLke MktkLke kkkkfe fuxe kk ? 160
5 r{f yufe Mktkyku .... 20. yuf koLkk 16 rkkeoykuLkwt Mkhuhk sLk 50.25 kg Au. ke 4
57, 59, 61, 63, 65 Au. su{Lke MkhkMkhe 61 kk Au. rkkeoLkwt Mkhuhk sLk 45.15 kg Au. kk rkkeoykuLkwt Mkhuhk
Mkkike {kuxe yLku Mkkike LkkLke MktkLke kkkkfe = 65-57 sLk fuxw kk ?
=8 16 rkkeoykuLkwt Mkhuhk sLk 50.25 Au.
17. Mkkk r{f MktkLke MkhkMkhe 20 Au. kku ku{kt Mkkike {kuxe Mktk fE ? fw sLk 50.25 16
khku fu k{ r{f Mktk x Au.
804
x x 1 x 2 x 3 x 4 x 5 x 6 4 rkkeoykuLkwt Mkhuhk sLk 45.15 Au.
20
7 fw sLk 45.15 4
7 x 21 20 7 180.60
7 x 140 21 fw 20 rkkeoykuLkwt sLk 804 180.60
7 x 119 984.60
119 984.60
x MkhkMkhe
7 20

x 17 49.23 MkhkMkhe
Mkkike {kuxe Mktk x + 6 Au. 21. 9 k kife 8 kLkwt kusLk ke Mkhuuhk Yk.30 Au. u 9 {e
17 6 23 Au kLkwt kusLk ke Mkhuhk fhkk 20 khu Au kku kuykuLkwt fw
18. hrkhke Y kkk sqLk {kMk{kt yuf kkuhe{kt hrkhu Mkhuhk kusLk ke fuxwt ?
510 yu yL rMku Mkhuhk 240 {wkfkke yku Au kku ykk 8 kLkwt Mkhuhk kuLkske 30 Yk. Au
{rnLkkLke hhkusLke Mkhuhk {wkfkkeykuLke Mktk fuxe kk ? fw ke 30 8 240
hrkhke Y kkk sqLk {kMk{kt 5 hrkh yku. 9{e kLkwt kusLk ke fhkk Mkhuhk fhkkt 20 khu Au.
hrkhu kkuheLke {wkfkku 510 {wkfkke yku Au. 9{e kLkwt kusLk ke = 30+20 = 50
fw {wkfkke 510 5 9 kLkwt fw kusLkke 290
2550 22. 50 MktkLke Mkhuhk 30 Au. u ku{ktke 35 yLku 40 yu Mktkyku h
hrkh kk fhkk kkfe hnu rMkku 25 Au. fhk{kt yku kku kkfeLke MktkykuLke Mkhuhk kuku.
25 rMkku{kt 240 {wkfkke Mkhuhk yku Au. 50 MktkLke Mkhuhk 30 Au.
fw {wkfkke 240 25 fw 50 30 1500
6000 35 yLku 40 Mktkyku h fhkk...
sqLk {kMk{kt kkuheLke {wkfkku ykkk fw {wkfkke 1500 35 40 1425
6000 2550 ku Mktk h fhkk 48 Mktk hnu.
8550 1425
MkhkMkhe 29.68
48
8550
Mkhuhk 285 23. kkt[ MktkLke Mkhuhk 27 Au. u ku{ktke yuf Mktk fkZe Lkkk{kt
30
yku kku MkhkMkhe 25 kk Au kku fkZe Lkkue Mktk kuku.
19. 55, 60 yu 45Lke Mktk hkkk k kkuo{kt rkkeoykuLke Mkhuhk
{kfoMk 50, 55 yu 60 Au. kku ku k{k{ rkkeoykuLkk Mkhuhk {kfoMk 5 27 135
yuf Mktk fkZe Lkkkk MkhkMkhe 25 kk Au.
kuku.
55 rkkeoykuLkk fw {kfoMk 55 50 2750
25 4 100
60 rkkeoykuLkk fw {kfoMk 55 60 3300 fkZe Lkku Mktk 135 100 35

53
24. 10 yLku 16 MktkLkk ku k]kLkk MkhkMkhe {kfoMk 76 Au. u k{ 28. 10 kwMkfkuLke Mkhuhk f{k Yk. 12 Au. ku{kLke 8 kwMkfkuLke Mkhuhk
k]kLkk MkhkMkhe {kfoMk 75 nku kku ke k]kLkk MkhkMkhe {kfoMk kuku. 11.75 Au. ku kkfeLkk ku kwMkfkuLke fw f{k fuxe nu ?
10 yu 16 MktkLkk ku k]k Au. fw 10 kwMkfkuLke f{k 12 10 120
fw Mktk 26 kk 8 kwMkfkuLke f{k 8 11.75 94
26 MktkLkk fw {kfoMk 26 76 1976 kkfeLkk kwMkfkuLke fw f{k 120 94
k{ kwkLkk MkhkMkhe {kfo 75 Au
26 Yk.
fw {kfoMk 75 10 750
29. [kh Mktkyku kife k{ Mktk keS Mktk fhkk k{e, keS
ke k]kLkk {kfoMk 1976 750 1226
MktkLkk keS Mktk fhkkt ke kkLke yu keS Mktk [kuke
1226 Mktk fhkk kkt[ ke Au. u yk [khu MktkLke Mkhuhk 24.75 Au.
ke k]kLke MkhkMkhe
16 kku Mkkike {kuxe Mktk fE nu ?
khku fu [kuke Mktk x Au.
76.62 MkhkMkhe
keS Mktk 5x
25. whksLkk 10 {u[Lkk MkhkMkhe hLk 38.9 Au. u k{ 6 {u[Lkk MkhkMkhe
5x
hLk 42 nku kku Aue [kh {u[Lkk MkhkMkhe hLk fuxk nu ? keS Mktk
3
whksLkk 10 {u[Lkk MkhkMkhe hLk 38.9 Au.
10 {u[Lkk fw hLk 38.9 10 389 10 x
k{ Mktk
k{ 6 {u[Lkk fw hLk 3
42 6 252
[kh MktkLke Mkhuhk 24.75 Au
Aue 4 {u[Lkk fw hLk 389 252 137
10 x 5 x
137 5x x
MkhkMkhe 34.25 3 3
4 24.75
4
26. 6 MktkLke MkhkMkhe 3.95 Au. ku{ktLke k{ ku MktkLke MkhkMkhe
3.4 Au. kkk Aue ku MktkLke MkhkMkhe 3.85 Au. kku kkfeLke MktkLke 10 x 5 x
5 x x 24.75 4
MkhkMkhe kuku. 3 3
6 MktkLke MkhkMkhe 3.95 Au. 10 x 5 x 15x 3x 24.75 4 3
6 Mktku Mkhkku 3.95 6 23.7 33x 297
k{ ku MktkLke MkhkMkhe 3.4 Au. 297
k{ ku Mktku Mkhkku 3.4 2 6.8 x
33
Aue ku MktkLke MkhkMkhe 3.85 Au.
x 9
Aue ku Mktku Mkhkku 3.85 2 7.7
10 x 10 9
k{ ku yu Aue ku MktkLkku Mkhkku 6.8 7.7 k{ Mktk 30
3 3
14.5
5x 5 9
kkfeLke ku MktkLkku Mkhkku 23.7 14.5 9.2 keS Mktk 15
3 3
9.2 keS Mktk
kkfeLke MktkLke MkhkMkhe 5 x 5 9 45
2
[kuke Mktk x9
kkfeLke MktkLke MkhkMkhe 4.6 Mkkike {kuxe Mktk keS Mktk 45 Au.
28. yuf ukkheLkwt 5 {rnLkkLkwt r{f Mkhuhk irLkf u[k 6435, 6927, 30. [kh MktkykuLke Mkhuhk 60 Au. k{ Mktk Aue k MktkLkk
6855, 7230 yLku 6562 Yk. Au. Ak {rnLku fuxwt Mkhuhk irLkf Mkhkkke [kukk kkLke Au kku k{ Mktk fE nu ?
u[k fhw uEyu fu suke A {kMkLkwt Mkhuhk irLkf u[k Yk. khku fu Aue k MktkLkku Mkhkku x Au.
6500 kk ? x
k{ Mktk kk.
5 {rnLkkLkwt u[k 4
= 6435+6927+6855+7230+ 6562 = 34009
x
6 {kMkLkwt u[k = 6500 6 = 39000 x
4 60
Ak {rnLkkLkwt u[k = 39000 34009 4991 4
54
 x 2000 x 42000
x 240
4 42000
x
4 x x 240 (4) 2000

960 x 21
5 x 960 x x 192 fw fk{khkuLke Mktk 21 nu.
5
35. k ko knuk A yLku BLke Mkhuhk {h 18 ko nke u. nk
x 192 ku{kt CLke {h W{uhkk Mkhuhk 22 ko kk Au kku CLke {h kuku.
k{ Mktk 48
4 4 k ko knukt A yu BLke fw {h = 36 ko
31. 75 MktkLkku {f 35 Au. u huf Mktk{kt 5 Lkku khku fhk{kt nk A yu BLke fw {h = 36 + 6 = 42 ko
yku kku Lkku {f fuxku kk ? A, B yu CLke nkLke fw {h = 2 2 3 = 66 ko
Lkku {f = sqLkku {f + khku C Lke nkLke {h = 66 42 = 24 ko
= 35 + 5 36. yuf Mfq{kt 600 MxwzLxTMk Au. ku{Lke Mkhuhk {h 11 ko 9 {kMk
= 40 Au. u AkufhkykuLke Mkhuhk {h 12 ko yu AkufheykuLke Mkhuhk
Lkku {f 40 kk. {h 11 ko nku kku AkufheykuLke Mktk fuxe nu ?
32. 10 MktkLke Mkhuhk 7 Au. u huf MktkLku 12 zu kwk{kt yku khku fu AkufheykuLke Mktk x Au.
kku Lkku {f fuxku kk ? fw MxwzLxTMk 600 Au yu ku{Lke Mkhuhk {h
Lkku {f = 12 7 11 ko 9 {kMk Au.
= 84 3
33. krk, kLke yu kkfLke k ko knuk Mkhuhk {h 27 nke fw {h 600 11
4
yu kLke kkk kkfLke 5 ko knuk Mkhuhk {h 20 ko nke kku
krkLke nkLke {h kuku. 47
600
krk, kLke yLku kkfLke k ko knuk Mkhuhk {h 27 ko 4
nke. {hLkku Mkhkku 27 3 81 7050
nk {hLkku Mkhkku = 81+9 = 90 ko AkufheykuLke Mkhuhk {h 11 ko Au.
5 ko knuk kLke yu kkfLke Mkhuhk {h 20 ko nke. fw {h 11x
5 ko knuktLke {hLkku Mkhkku = 20 2 40 AkufhkykuLke Mkhuhk {h 12 ko Au.
nk {hLkku Mkhkku = 40 + 10 = 50 ko fw {h (600 x )12
krkLke nkLke {h = 90 50
fw {h 7200 12x
40 ko 7050 11x 7200 12 x
34. yuf fkhkLkkLkk k{k{ fk{khkuLkku Mkhuhk {krMkf kkkh Yk. 8000 x 7200 7050
Au. ku{ktLkk 7 xufLkeeLkkuLkku Mkhuhk {krMkf kkkh Yk. 12000 Au. x 150
kkk kkfeLkk fkhekhkuLkku Mkhuhk kkkh Yk. 6000 Au kku fw fk{khku
AkufheykuLke Mktk 150 nku.
fuxk nu ?
khku fu yuf fkhkLkk{kt fw fk{khku x Au. khu uxeMk {kxuLkk kkyku :
k{k{ fk{khkuLkku Mkhuhk {krMkf kkkh Yk. 8000 Au. 01. 8 kykuLke yuf xe{u rLkkLkukkS nrhVkE{kt kk eku, Mkkike
Mkkhk rLkkLkukksu 85 kkuELx kLkkk. u kuu 92 kkuELx kLkkk
fw kkkh 8000 x
nku kku xe{Lkku Mkhuhk Mfkuh 84 nkuk, kku xe{u fuxk kkuELx kLkkk.
7 xufLkeeLkkuLkku Mkhuhk {krMkf kkkh 12000 Au.
(y) 668 (k) 665 (f) 768 (z) 756
fw kkkh 12000 7
02. [kh Mktkyku{ktke k{ k MktkLke Mkhuhk 15 Au. kkk ytrk{
fw kkkh 84000 Yk. k Lke Mkhuhk 16 Au. u ytrk{ Mktk 19 nku kku k{ Mktk
nu, kkfeLkk fk{khkuLkku {krMkf kkkh Yk. 6000 Au. fE Au.
fw kkkh ( x 7) 6000 (y) 16 (k) 17 (f) 15 (z) 18
03. Lk kLkwt sLk 55, 50, 70, 62, 67, 70, 64, 45, 48
nu.... 8000 x ( x 7) 6000 84000
rf.kk. Au. kku ku{Lkwt Mkhuhk sLk fuxwt ku ?
8000 x 6000 x 42000 84000 (y) 59 (k) 60 (f) 49 (z) 58

55
04. 25 rkkeoykuLkk kwLke Mkhuhk 18 Au. ku{kt k{ 12Lke Mkhuhk 14 19. u 8, 10, 12, x, 13Lke Mk{ktkh {f 12 nku kku xLke f{k
Au. yLku ytrk{ 12 Lke Mkhuhk 17 Au. kku 13{kt rkkeoLkk kw kuku. kuku.
(y) 78 (k) 76 (f) 75 (z) 72 (y) 17 (k) 18 (f) 16 (z) 15
05. knue 10 yrk MktkykuLke Mkhuhk kkkku ? 20. 10, 15, 18, 17.5, 22, 28 MktkykuLke {fk Au ?
(y) 12.9 (k) 13.0 (f) 13.2 (z) 13.4 (y) 18.41 (k) 19.50 (f) 17.75 (z) 13.41
06. kkt[ {: rk{ Mktk A, B, C, D, E Lke Mkhuhk 15 Au. kku E 21. 5, 10, 20, 80, 160Lke Mkhuhk f{k kuku.
Lke f{k kuku. (y) 55 (k) 45 (f) 40 (z) 42
(y) 21 (k) 19 (f) 17 (z) 23 22. yuf {nkrkLkk 45 f{o[kheykuLkwt Mkhuhk ukLk 950 Yrkk
07. k MktkykuLke Mkhuhk 135 Au. ku{ktke Mkkike {kuxe 180 Au. kkk Au u rLMkekkLkku kkkh W{uhe uk{kt yku kku Mkhuhk 50 Yrkk
yL ktLkuLkwt ytkh 25 Au. kku Mkkike LkkLke Mktk fE ? e Au. kku rLMkkkLkku kkkh wt nu ?
(y) 100 (k) 110 (f) 115 (z) 120 (y) 3250 (k) 3150 (f) 3050 (z) 2850
08. fkuE rfux ukzeLkk 40 kLkkt Mkhuhk hLkLke Mktk 50 Au. kuLkk 23. Mk MktkykuLke Mkhuhk 15 Au. k{ [kh Mktkyku {: 10,
Mkkike w kkk Mkkike ykuAk hLkLkwt ytkh 172 Au. u ku ku kLku fkZe 12, 14, 16 Au. kkfeLke 5 MktkykuLke Mkhuhk 18 Au. kku 10{e
Lkktu kku kkfe 38 kLkk Mkhuhk hLk Mktk 48 Au. kku kuLkkt Mkkike Mktk wt nu ?
w hLk fuxkt Au. (y) 8 (k) 5 (f) 6 (z) 7
(y) 173 (k) 175 (f) 174 (z) 165 24. Mkkk Mktk kqkOfkuLkku Mkhkku 49 Au. ku{kt Mkkike LkkLkku kqkOf fku
09. k Mktkyku{ktke knue Mktk, ke Mktkke ku ke Au. kkk Au ?
keSLke k ke Au. u ku MktkLke Mkhuhk 44 Au. kku knue (y) 4 (k) 5 (f) 7 (z) 8
Mktk fE Au ? 25. u 8 kykuLkk yuf krhkh{kt rkkk, {kkk yu Mkkike {kuxk kwkLke
(y) 72 (k) 75 (f) 70 (z) 78 {krMkf ykf yLkw{u 600 Yk, 400 Yk, yu 200 Yk. nku kku
10. u 2, 4, 6, x, 3Lke Mk{ktkh {f 4 Au. kku xLke f{k wwt nu ? krhkhLkk yuf MkLke Mkhuhk ykf fuxe nu ?
(y) 5 (k) 6 (f) 7 (z) 8 (y) 150 (k) 160 (f) 125 (z) 115
11. 7, 9, 5, 4, 8, 10 yktfzkLkwt {{ k fwt Au. 26. A, B, C, D yu E rLkhtkh rk{ Mktkyku Au yk kkt[ MktkykuLkku
(y) 7.17 (k) 6.50 (f) 5.50 (z) 7.25 Mkhkku 475 Au. kku Ayu BLkku kwLkV fuxku Au ?
12. 8 kkk 18 Lkwt {k kuku. (y) 8463 (k) 6707 (f) 6721 (z) 6709
(y) 12 (k) 13 (f) 14 (z) 15 27. yuf koLkk 30 rkkeoykuLke Mkhuhk 16 ko Au. u ku{kt
13. 40 kykuLke Mkhuhk ykf 4200 Yrkk Au. kkk yL 10 rkfLke W{uhk{kt yku kku Mkhuhk {kt yuf koLkku khku
kykuLke Mkhuhk ykf 4000 Yrkk Au. kqhk Mk{qnLke Mkhuhk kk Au, kku rkfLke fuxk ko nu ?
ykf wt nku ? (y) 47 (k) 42 (f) 31 (z) 30
(y) 3440 (k) 3220 (f) 3540 (z) 4160
28. [kh {- yufe MktkykuLke Mkhuhk 40 nku kku keS yLku [kuke
14. 3 MktkykuLke Mkhuhk 12 Au. u ku Mktkyku 13 yLku 15 Au, kku
MktkLkku kwkfkh fuxku kk ?
keS Mktk fE Au ?
(y) 16 (k) 17 (f) 8 (z) 15 (y) 1599 (k) 1591 (f) 1763 (z) 1677
15. u 6 MktkykuLke Mkhuhk 12 Au. kku huf Mktk{ktke 3 Lku xkzkke 29. kkt[ MktkLke MkhkMkhe 51.4 Au. knue ku MktkLke MkhkMkhe 30.5
kuLke Mkhuhk fuxe yku. Au. [kuke yLku kkt[{e MktkLke MkhkMkhe 62 Au, kku keS Mktk
(y) 10 (k) 9 (f) 0 (z) 7 fR ?
16. 12 kkfkuLke Mkhuhk {h 20 ko Au. u yuf yL kkfLke (y) 75 (k) 72 (f) 78 (z) 77
{h ku{kt khe uk{kt yku kku Mkhuhk {h 1 ko ykuAe kE
30. yuf kMke kuLke yze {wMkkVhe xuLk khk 60 rf.{e. / fkf,
Au kku Lkk kkfLke {h fuxe ?
(y) 7 (k) 8 (f) 9 (z) 6 kkfe k[ue {wMkkVhe{ktke yze 30 rf.{e. / fkf kMk khk
17. nrh yu MkkunLk kkMku Mkhuhk kuxe 14 Au. MkkunLk yu {kunLkLke yLku ue {wMkkVhe Mkkf khk 10 rf.{e. / fkfLke krkyu
kuxeLke Mkhuhk 16 Au. yu u kuLke kuxeLke Mkhuhk 14 fhu Au. kku yke {wMkkVhe hr{kLk kuLke Mkhuhk krk fuxk rf.{e.
nku kku nrhLke kuxeLke Mktk fuxe ? / fkfLke nu ?
(y) 10 (k) 11 (f) 12 (z) 9 (y) 36 (k) 30 (f) 24 (z) 18
18. 21 MktkykuLke Mkhuhk 15 Au. knue 11 MktkykuLke Mkhuhk 16 31. yuf {krnkeLkku {f 84 Au. huf kktf{kt 3 W{uhe 5 zu
kkk ytrk{ 11 MktkykuLke Mkhuhk 14 Au. kku 11{e Mktk fE Au ? kkkkt {kku Lkku {f fuxku kk ?
(y) 15 (k) 16 (f) 17 (z) 14
(y) 87 (k) 84 (f) 17.4 (z) 8.4
56
32. yuf yk]rk - rkh{kt fw yk]rk Au, efixi 122 45. 10 kkfkuLke 10 ko knuktLke {hLkku Mkhkku 10 ko nkku.
nku kku {fLke f{k kuku. kku 10 ko kAe ku{Lke {hLkku Mkhkku fuxku ku ?
(y) 1.22 (k) 12.2 (f) 2.44 (z) 24.4 (y) 200 ko (k) 210 ko
(f) 250 ko (z) 300 ko
a2 b2
33. yLku Lkku kwkukh {f fuxku kk ? yuf rfux xe{Lke Mkhuhk {h 27 ko Au. ku{ktke 24 yLku 27
b2 a2
46.
koLke {hLkk ku ukzeykuLkk MkkLku 23 yLku 28 koLke
a2 a a {hkk ku Lkk ukze yku Au kku nu xe{Lke Mkhuhk {h
(y) 2 (k) 1 (f) b (z) b
b fuxk ko nu ?
34. 10 kktfkuLkku {f 12.5 Au, ku{kt qke yuf kktf +8 Lku (y) 27 (k) 26 (f) 24 (z) 28
ku (-8) tkE kwt Au, kku Mkk[ku {f fuxku kk ? 47. yuf rkLku htkfk{ fhk {kxu k{ yMkh{kt exh eX 6
[ku.{exh htkfk{ kk Au. ke yMkh{kt exh eX 12 [ku.{exh
(y) 8 (k) -8 (f) 141 (z) 14.1
htkfk{ kk Au, kku ku yMkhLkwt htkfk{ fhk{kt Mkhuhk exh
35. - 5 ke +5 MkweLke kqkOf MktkykuLkku {Mk fuxku kk ? eX fuxk fuxk [ku.{exh htkfk{ kk ?
(y) 1 (k) 0 (f) 10 (z) -1 (y) 8 (k) 9 (f) 4 (z) 3
36. 2 yLku x Lkku kwkukh {f 4 nku kku x Lke f{k fuxe kk ? 48. 623, 164, 529, 425, ........ 205, 301, 824. ykku k{k{
(y) 2 (k) 4 (f) 6 (z) 8
MktkLke Mkhuhk 472 nku kku ke sk{kt fR Mktk yku ?
37. 10 kktfkuLkku {f 19.2 Au. su{kt yuf kktf qke 23 Lku (y) 737 (k) 705 (f) 723 (z) 711
ku 32 ukku nku kku Mkk[ku {f kuku. 49. 7,10,16, 20, 27 Lkku {f ........... Au.
(y) 18 (k) 18.3 (f) 19.7 (z) 20.1 (y) 20 (k) 10 (f) 15 (z) 16
38. [kh {: rk{ MktkykuLke Mkhuhk 40 nku kku keS yLku [kuke 50. fkuR {krnke {kxu Z M 2.5 yLku {krnkeLkku {f 20 nku
MktkLkku kwkfkh fuxku kk ? kku Z ................
(y) 1599 (k) 1677 (f) 1572 (z) 1772
(y) 22.25 (k) 21.25 (f) 22.75 (z) 23.75
39. 2, 7, 9, 13, 14 Lkku {Mk ........... Au ?
51. 10 rkkeoykuLke nkLke {hLkku Mkhkku 100 ko Au. 5 ko
(y) 5 (k) 45 (f) 9 (z) 18 knukt ku{Lke Mkhuhk {h fuxe nu ?
40. 8 ko knukt yuf fwxwtkLkk 4 MkkuLke {hLke Mkhuhk 24 ko (y) 20 (k) 5 (f) 10 (z) 15
nke. nu, ku kkfku sLBk kAe k yksu fwxwtkLkk MkkuLke {hLke 52. 50 rkkeoykuLkk ko{kt rkkeoykuyu {uu Mkhuhk {kMko 85
Mkhuhk knukLke Mkhuhk {h suxe s Au. u kku kkfkuLke Au. Mkkike khu {kMko {uLkkh 4 rkkeoykuLku kk fheyu kku
{h [u 4 koLkku kkku nku kku, Mkkike {kuxk kkfLke nkLke
kkfeLkk rkkeoykuLke Mkhuhk{kt 1 {kMkoke xkzku kk Au, kku Mkkike
{h wt ku ?
khu {kMko {uLkkh 4 rkkeoykuLkk Mkhuhk {kMko skku.
(y) 10 ko (k) 6 ko (f) 5 ko (z) 8 ko
(y) 99 (k) 98.5 (f) 98 (z) 96.5
41. 10 kktfkuLkku Mkhkku 95 Au. ku{Lkku yuf kktf 5 fkZe u kku
53. nkufe xe{Lkk 20 ukzeykuLke Mkhuhk {h 19 Au. u {uLkushLke
kkfeLkk kktfkuLkku {f ........ kk.
{h W{uhk{kt yku kku k{k{Lke Mkhuhk {h 20 kk Au, ku
(y) 9.5 (k) 90 (f) 9 (z) 10
{uLkushLke {h fuxe nu ?
42. yuf {krnkeLkku {f 84 Au. u huf kktfLkk 6 W{uhe 9 zu
(y) 42 ko (k) 31 ko (f) 40 ko (z) 21 ko
kkk{kt yku, kku Lke {krnkeLkku {f ...... kk.
54. 8 kktfkuLke MkhkMkhe 45 Au. yk kife yuf kktf kk fhkkt
(y) 90 (k) 99 (f) 10 (z) 20
MkhkMkhe 44 kk Au kku kk fhuk kktfku kt nu ?
43. yuf kuxTMk{uLk 17 {e Lk-zu{kt 85 hLk kLkku Au suke kuLke Mkhuhk 3
(y) 51 (k) 52 (f) 50 (z) 49
hLk e Au kku 17 {e Lk-zu kk kuLke Mkhuhk fuxk hLkLke nu ?
55. A Mktkyku 7, 12, 24, 26, 19 yLku 28 Au, u huf Mktk{kt
(y) 37 (k) 35 (f) 33 (z) 31
8 W{uhku Au kku Lkwt Mkhuhk wt nu ?
44. k Mktk kufe MktkykuLkku Mkhkku 210 Au kku ku{kt Mkkike {kuxe
(y) 23 (k) 27 (f) 33 (z) 36
yLku LkkLke Mktk [uLkwt ytkh fuxwt Au ?
(y) 2 (k) 8 (f) 6 (z) 4 56. 1 ke 15 MkweLkk ytfkuLkk MkhkkLke Mkhuhk f{k Lke[uLkk kife
57
 yuf kk. 64. knue kkt[ yrk MktkLkku {f kuku.
(y) 7.5 (k) 8 (f) 120 (z) 15 (y) 3.6 (k) 4.6 (f) 5.6 (z) 6.6
57. yuf MxkuMkoLkk 25 fk{Lkk rMkkuLke Mkhuhk irLkf f{ke Y. 100 65. 10,8,5, x, 7 Lkku {f 7 Au, kku x Lke f{k kuku.
Au. yk kife k{ 15 rMkkuLke Mkhuhk irLkf f{ke Y. 80 Au, (y) 6 (k) 8 (f) 9 (z) 5
khu kAeLkk 10 rMkku{kt yuf knukhLkk rMk rMkkLke fw 66. 22 18 .........?
f{ke Yrkk 540 Au, kku knukhLkk rMkLke f{ke Lke[uLke kife (y) 396 (k) 296 (f) 496 (z) 596
yuf kk. 67. {ke fhkk kko 3 ko LkkLke Au. u ktLkuLke nkLke {hLkku
(y) Yrkk 1740 (k) Yrkk 760 Mkhkku 27 koLkku nku kku kkuLke nkLke {h kuku.
(f) Yrkk 140 (z) Yrkk 670 (y) 15, 12 (k) 20, 12 (f) 16, 11 (z) 20,07
58. ykufLkku 12, 13, x, 17, 18, 20 Lkku {f 16 Au, kku x Lke 68. kuh- 9 Lkk 30 rkkeoykuLke MkhkMkhe {h 15 ko Au. u
f{k kuku. rkfLke {h W{uhe uk{kt yku kku MkhkMkhe 1 e Au.
(y) 8 (k) 4 (f) 16 (z) 32 rkfLke {h fuxe nu ?
59. ku r{f MktkLkku Mkhkku 51 Au kku ku Mktk fR ? (y) 45 (k) 46 (f) 40 (z) 42
(y) 25 yLku 26 (k) 24 yLku 27 69. k{ yrkkh kf]rkf MktkykuLkku {f ............ Au.
(f) 21 yLku 30 (z) 20 yLku 31 (y) 11 (k) 6 (f) 66 (z) 10
60. - 5 ke +5 MkweLke kqkOf MktkykuLkku {f fuxku kk ? 70. ueLke 10 MktkLkkt {f 25 Au. huf Mktk{ktke 5 kk
(y) 10 (k) -1 (f) 1 (z) 0 fhk{kt yku kku Lkku {f fuxku ku ?
61. ku r{f MktkykuLkku Mkhkku 6 1 Au kku ku Mktkyku fR nu ? (y) 5 (k) 10 (f) 20 (z) 25
(y) 29 yLku 32 (k) 30 yLku 31 71. k ko knukt yuf fwxwtkLkk 5 MkkuLke Mkhuhk {h 18 ko
(f) 33 yLku 28 (z) 27 yLku 34 nke. u yuf kkfLkk sL{ kk ku fwxwtkLkk MkkuLke Mkhuhk {h
nk yuxe s hnuke nku, kku kkfLke {h wt nu ?
62. 20 30 koLke ko tkkE fuxe kk ?
(y) 5 ko (k) 6 ko (f) 2 ko (z) 3 ko
(y) 10 (k) 11 (f) 12 (z) 30
72. knue 10 kufe MktkykuLkku {f fuxku kk ?
63. 9.5 xfk uu Y. 2400 Lke 4.5 koLke hk kuku.
(y) 10 (k) 11 (f) 12 (z) 13
(y) Y. 2426 (k) Y. 3426
(f) Y. 4426 (z) Y. 1426

skkku
(1) k (2) y (3) y (4) y (5) y (6) k (7) y (8) f (9) y (10) y (11) y (12) y (13) z (14) f (15) k (16)
y (17) y (18) y (19) y (20) y (21) y (22) y (23) y (24) y (25) y (26) y (27) y (28) z (29) k (30)
f (31) f (32) f (33) k (34) z (35) k (36) z (37) k (38) k (39) f (40) y (41) z (42) f (43) y (44) z
(45) k (46) y (47) k (48) k (49) z (50) z (51) k (52) z (53) f (54) k (55) k (56) k (57) k (58) f (59)
y (60) z (61) k (62) y (63) k (64) f (65) z (66) y (67) y (68) k (69) k (70) f (71) z (72) k
58
 09. xfkkhe ([ Mktktrk Mk{Mkyku)
xfk yuxu k{kLk yuxu fu fkuE k MktkLkwt 100Lkwt {k. hek Lkt. 3 :
fuxef {nkqo xfkkheLke f{k Lke[u {wsk Au. Mk{efhLke {ke {ktkue rkk kue.
1 1 16 24 Mktk ( x) xfkkhe Lkku h
1% 2% 64% 96% xfkkheLkwt {q
100 50 25 25 Mkqk :
100
1 1 1 2 Wk. (i) fE MktkLkk 9% 63 kk ?
5% 10% 20% 40%
20 10 5 5
9
x 63
3 4 1 1 1 1 100
60% 80% 6 % 12 %
5 5 4 16 2 8
100 63
x x 700
1 1 3 1 1 7 9
25% 37 % 50% 87 %
4 2 8 2 2 8 (ii) 50Lkk fuxk xfk 2 kk ?
1 1 2 1 1 1 xfkkhe Lkku h
100% 1 8 % 16 % 33 % 50 2
3 12 3 6 3 3 100

2 2 1 3 1 4 3 2 100
66 % 88 % 133 % 150% xfkkheLkku h 4%
3 3 3 0 3 3 2 50
hek Lkt. 4 :
1 2 4 6
4% 8% 16% 120% xfk{kt khku fu xkzku fhku.
25 25 25 5
hek Lkt. 1 : r r
Mkqk : 100 % , 100 %
MktkLkwt xfk{kt yLku xfkLkwt Mktk{kt Ykktkh fhwt. 100 r 100 r
khu fkuE ykqkof ykk kt kh ykkrhk MktkLku xfkkhe{kt
VuhkLkk nku kku ku MktkLku 100 zu kwk{kt yku Au. Wk.: (i) ktzLke f{k{kt 25% khku kk Au. kku k]neeyu
ktzLkk khk{kt fuxk xfk xkzku fhku uEyu Au suke
4
Wk.: (i) yuxu fuxk xfk kk ? hLkwt ksux skE hnu.
5
r 25
4 100 100
100 80% 100 r 100 25
5
(ii) 0.32 yuxu fuxk xfk kk ? 25
100 x 20%
0.32 100 32% 125
khu fkuE xfkkheLku ykqkof ykk kt kh ykkrhk Mktk{kt ktzLkk khk{kt 20% xkzku fhku uEyu.
kk{kt yku kku kuLku 100 zu kkk{kt yku Au. (ii) fkuE MkwLke {qf{k{kt 10% xkzku fhk{kt yku Au.
(i) 15% yuxu fuxk ? (ii) 40% yuxu fuxk ? khkk ku{kt fuxk xfk khku fhkke {q f{k k
15 3 40 2 kk Au ?
0.15 ykk 0.4 ykk
100 20 100 5 r 10
100 100
hek Lkt. 2 : 100 r 100 10
fkuEk MktkLkk y{wf xfkLke f{k kue.
10
100 x 11.11%
Mktk xfkkhe Lkku h 90
Mkqk :
100 11.11% Lkku khku fhkke {q f{k k kk.
Wk.: (i) 250 Lkk 18% (ii) 1200 Lkk 45% hek Lkt. 5 :
18 45 r{f xkhLkku Mktwk xkh kuku.
250 1200
100 100 (100 r1 ) (100 r2 ) (100 r3 )
45 540 Mkqk : 100 100 100
59
Wk.: (1) 10%, 20% yu 25%Lkku r{f xkLkku Mktwk MkkhkuLkku h h kuo R%
xkh fuxku kk ? n
Mktwk xkh R
(i) n ko kAe {eLkLke f{k P 1
100
(100 10) (100 20) (100 25)
100
100 100 P
(ii) n ko knuk {eLkLke f{k n
90 80 75 R
100 1
100 100 100
Wk.: (i) yuf {eLk kh h kuo 10%Lkk hu Mkkhku kku Au. u ku
100 54 46
k ko knuk hek{kt yku nku kku kuLke ko{kLk
hek Lkt. 6 : f{k Yk. 8748 nku kku ku {eLk fuxk{kt hek{kt
fkuEf hf{{kt k{ y{wf xfkLkku khku khkk kuxk xfk xkzku yku nu ?
ykk k{ y{wf xfk xkzku khkk kuxk s xfk khku fhkke n ko knuk {eLkLke f{k
Mktk xu s.
P
2
xkzku / khku R
n
Mkqk : 1 100
10
Wk.: (i) yuf kLkk kkkh{kt 25% khku fhk{kt yku
khkk ku{kt 25% Lkku xkzku fhk{kt yku kku kuLku fuxk 8748 8748 103
3
12000
xfk Vkk fu LkwfkLk kk ? 10 93
1 100
2
25 25 25
6.25% LkwfkLk
uxeMk {kxuLkk kkyku :
10 10 10
hek Lkt. 7 : 4
01. 3 Lkk 63% _____
Mke ytkuLkk Wknhku : 7
khku fu nuhLke Mke P, Mke ] h R%, h kuo
25 63 9
n = = 2.25
R 7 100 4
(i) n ko kAe Mke P 1
100 02. 50 Lkk 860% + 860 Lkk 50% = ______
860 50
P 50 860
n 100 100
(ii) n ko knukLke Mke R
1 100 430 430 860

Wk.: (i) kkfkuLke Mktk{kt rkko 10% Lke ]r kk Au. u 03. 1640Lkk 40% x 980 Lkk 35% 850 Lkk 50% kku
2003Lkk ko{kt Mke 2000 nku kku 2006{kt fuxe ku ? x ____
n ko kAe Mke : 40 35 50
1640 x 980 850
R
n
10
3 100 100 100
P 1 2000 1
100 100 656 x 343 425
656 x 768
2000 (11)3
x 768 656
1000
x 112
2000 12111
2662 04. 750 Lkk 60%-480 Lkk 25% =
1000
60 25
hek Lkt. 8 : 750 480
MkkhkLkk Wknhku : 100 100
khkufu ko{kLk {q {eLkLkwt P 450 120 330
60
05. 7.2 kg Lkk 18 kk{ fuxk xfk kk ? 13. 400 Lkk 25% Lkk 25% = ______
1 kg = 1000 kk{ 25 25
7.2 kg = 7200 kk{ 400 25
100 100
7200 kk{ kh 18 kk{
14. yuf MktkLkk 45% yu 255.6 Au kku ku MktkLkk 25% fuxk ?
100 kk{ (?) 45% nku khu 255.6
100 18 1 25% nku khu (?)
0.25%
7200 4 2556 25
142
06. 28% Lku kt ykqkOf{kt Vuhku 10 45
28 7 15. yuf Mfq{kt 60% Akufhkyku Au u AkufheykuLke Mktk 400 nku
0.28 ykk
100 25 kku AkufhkykuLke Mktk fuxe nu ?
40% Akufheyu Mktk = 400
07. 370 Lkk 88% + 210 Lkk 24% - x = 118 kku x =
60% Akufheyu Mktk = (?)
88 24
370 210 x 118 60 400
100 100 600
40
325.6 50.4 x 118
16. 20%, 40% yLku 25% Lkk r{f xkLkku Mktwk xk h
376 x 118
fuxku ?
x 118 376
r1 20% , r2 40% , r3 25%
258 x 258
Mktwk xkh
08. 1674 Lkk 218% = x 1800 kku x = ______
(100 r1 )(100 r2 )(100 r3 )
218 100
1674 x 1800 100 100
100
(100 20)(100 40)(100 25)
1674 218 100
x 100 100
1800 100
80 60 75
x 2.027 100
100 100
09. 34 YrkkLkk 15% = ______ kiMkk.
1 Yrkku = 100 kiMkk 100 36 64
34 Yrkku = 3400 kiMkk 17. 5%,10% yLku 20% r{f xkLkku yuf{kk xkh fuxku ?
15 r1 5% , r2 10% , r3 20%
3400 510
100
10. yuf rMkLkk 3 fkf khkkh fuxk xfk fnuk ? (100 5)(100 10)(100 20)
100
yuf rMkLkk 24 fkf kk. 100 100
3 95 90 80
100 12.5% 100
24
100 100
11. 1600 Lkk 25% Lkk 5% = ______
100 68.4 31.6
25 5
1600 = 20 18. yuf MktkLkk 42 % yLku 28 % [uLkku kVkk 210 Au. kku yk
100 100
MktkLkk 61 % khkkh fuxk ?
1 khku fu ku Mktk x Au.
12. Yk. 10000 Lkk 33 % Lkk 0.15% = (?)
3 x 42 x 28
210
100 15 100 100
10000 5
3 100 100 100 42 x 28x 210 100 14 x 21000

61
 21000 23. hksLk kuLkk {krMkf kkkh{ktke 5 % r{k, 15 % kzw yu 25%
x x 1500 h[o fhkk Yk. 1100 u Au kku kuLkku kkkh fuxku nu ?
14
hksLku fhu fw [oLke hf{ 5% + 15% + 25%
1500 61 = 45%
1500Lkk 61% 915
100 k[ue hf{ = 55%
19. hkfuLkk kkkh{kt 10 % xkzku fhk{kt yku Au kku Vheke kuLkku xLkk 55% = 1100
{q kkkh fhk {kxu ku{kt fuxk xfk khku fhku kzu ? 55 1100 100
{q rf.{kt 10 % Lkk xkzku fhk{kt yku Au. x 1100 x 2000
100 55
Lke f{k{kt fhku kzkku khku :
24. yuf khekk{kt 5% W{ukhku kuhnksh hkk, kkfeLkk{ktke 15%
r LkkkkMk kk u 3230 W{ukhku kkMk kk nku kku fw W{ukhku
100
100 r fuxk nu ?
khku fu fw W{ukhkuLke Mktk = x Au.
10
100
90 95 85
{kxu kkMk ku W{ukhku = x
100 100
100 1
11 % 3230 100 100
9 9 x
95 85
20. yuf xe.e.Lke Akkue f{k{kt 5 % kh ykkkk kknf Yk.
4000 x
9595 [qfu Au kku Akkue f{k fuxe nu ?
25. yuf kk{Lke Mke kkf 25%Lkk hu u Au. u k ko kAe
khku fu Akkue f{k x Au.
Mke 10,000 nu kku k{ koLke Yykk{kt fuxe Mke nu ?
95
Akkue f{k u[k f{k P
100 k ko knukLke Mke n
R
9595 100 1 100
x
95

505 20 x 10100 10000

3
Akkue f{k 10100 Yrkk nu. 25
1 100
21. yuf nuhLke fw Mke 1,60,000 Au. Auk k ko{kt r{f
3%, 2.5 % yLku 5 % Lkku khku kk Au kku Au k ku o fu xe
Mke nu ? 10000
3
Auk koLke Mkrk 125
100
3 2.5 5
1, 60, 000 1 1 1
100 100 100 3
4
1000
103 1025 105 5
1, 60, 000 1, 77,366
100 1000 100
22. ktzLkku k 1 kgLkk 6 Yrkkke eLku 7.50 kE kku kku ktzLkk 64
10000
khk{kt fuxk xfk xkzku fhkke hLkwt ksux skE hnu? 125
1 kgLkk 6 Yk ke eLku 7.50 Yk. kku. 5120
7.50 Yk.{kt kkku khku 1.50 Yk.
6Yk. yu 1.50 Yk. xkzku fhku kzu.
7.50 Yk. yu 1.50 Yk. xkzku

100 150
20%
750

62
 u xeMkLkk kk 11. fkuR khekk{kt kkMk kk {kxu 33 xfk {kfo sYhe Au. hkswLku

1. Lke[uLkk{ktke fR MktkLkk 560 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk 25 xfk {kfo ykk yLku ku 40 {kfoke Vu kku. kku kAe fw
khkkh Au ? {kfo fuxk nu ?
(y) 280 Lkk 80 xfkLkk 15 xfk (y) 800 (k) 300
(k) 280 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk (f) 500 (z) 1000
(f) 280 Lkk 40 xfkLkk 60 xfk 12. u hk{Lku { fhkkt 10 xfk w {u kku {Lku hk{
(z) yufk Lkn. fhkk Lke[uLkk kife yuf {u ?
320 Lkk 68 % Lkwt {kLk Au ? (y) 10 xfk ykuAk (k) 11 xfk ykuAk
2.
(y) 2176 (k) 217.6 1 1
(f) 21.76 (z) 21760 (f) 9 xfk ykuAk (z) 11 xfk ykuAe
11 9
3. .............Lkk 64 xfk - 1120 Lkk 96 xfk = 499.2 kk. 13. u A Lke ykf B fhkkt 150 xfk khu Au, kku B Lke ykf
(y) 2600 (k) 2540 A Lke ykf fhkkt fuxk xfk ykuAe Au ?
(f) 2460 (z) 2280 (y) 40% (k) 60%
4. yuf MktkLkk 10 xfkLkk 10 xfk khkkh 10 kk Au, kku ku (f) 75 % (z) 80%
Mktk kuku. 14. fR yuf hf{Lkk 40 % 2000 kk ?
(y) 800 (k) 1000 (y) 4000 (k) 5000
(f) 900 (z) 500 (f) 6000 (z) 8000
5. Lke[u kife fkuLkk 24 xfk khkkh 78 kk ?
15. yuf k 2 YrkkLke 3 kuLMk RLku 3 Yrkk{kt 2
(y) 320 (k) 324 kuLMk u[u Au, kku kuLku fuxk xfk LkVku kk ?
(f) 328 (z) 325 (y) 50 % (k) 125 %
6. yuf khekk{kt kkMk kk {kxu W{ukhkuLku 33 xfk {kMkoLke (f) 80 % (z) 120 %
sYh Au, ku 282 {kMko {uu Au yLku 15 {kMkoke LkkkkMk 16. u fkuR MktkLkk 15 xfk, 105 kk kku ku s MktkLkk 105
kk Au, kku ku khekk fuxk {kMkoLke ? xfk wt ku ?
(y) 900 (k) 800 (y) 15 (k) 105
(f) 700 (z) 600 (f) 1575 (z) 735
7. 40 xfkLkk 40 xfk fuxk kk ? 17. fR yuf hf{Lkkt 40 % 2000 kk ?
(y) 0.06 xfk (k) 0.016 xfk (y) 4000 (k) 5000
(f) 1.60 xfk (z) 0.16 xfk (f) 6000 (z) 8000
8. 65 kkfkuLkk yuf ko{kt huf kkfLku kkfkuLke fw Mktk{kt 18. u A Lke ykf B fhkkt 150 xfk khu Au, kku B Lke ykf
20 xfk suxe {eXkE {e nku kku fw fuxk rfku {eXkE A Lke ykf fhkkt fuxk xfk ykuAe Au ?
nke ? (y) 40% (k) 60%
(y) 955 (k) 636 (f) 75 % (z) 80%
(f) 845 (z) 600 19. yuf MkwLke Akkue f{k kh 20 xfk yLku 5 xfk {:
9. yuf ke Mktknk{kt 20 Lkhku, 25 kkeyku yLku 35 kh {kwt nku kku huh kh fuxk xfk kwt kk ?
MkheMk]k keyku nku kku LkhkuLke xfkkhe fuxe kk ? (y) 24 (k) 25
(y) 40 (k) 20 (f) 20 (z) 15
(f) 25 (z) 30 20. yuf MkkRfLke Akkue f{k 1560 Y. yLku kuLkk kh ukkk
10. fkuR yuf MktkLkk 60 xfk{ktke 60 kk fhkkt skk 60 u[k uhkLkk h 5 xfk nku kku fuxku u[kuhku hku kzu ?
yku Au, kku ku Mktk fR ? (y) 120 Y. (k) 100 Y.
(y) 200 (k) 400 (f) 80 Y. (z) 78 Y.
(f) 300 (z) 300
63
 21. u yuf fkhLke f{k 52,000 Au. u heLkkh {kxu kuLkku 12.5 32. 1000 rkkeoyku{ktke 200 ktkke kkuu Au 400 kr{ kkuu
xfk ux ykkku kzu kku uxLke fuxe hf{ [qfe kzu ? Au yu kkfeLkk rkkeoyku rnLe kkuu Au. kku fuxk xfk rnLe
(y) 6200 (k) 6300 kkuu Au.
33. ek 8 Yrkk ELku kh kE kuu 1.10 Yrkk rk LkfLkk
(f) 6400 (z) 6500
kLke 5 kuLMk yLku 0.60 Yrkk rkLkfLkk kLke 2
22. yuf MkkfLke Akkue f{k Y. 1560 yLku kuLkk kh ukkk
kuLMk hee nu kuLke kkMku fuxk Yrkk nu.
u[k uhkLkk h 5 xfk nku kku fuxku u[kuhku hku kzu ?
34. kkkh{kt fuxk xfkLke fkkk fhk fu ku kkkh{kt fhu 20%
(y) Y. 120 (k) Y. 100 Lkk khkLku Mk{k fhe Au ?
(f) Y. 80 (z) Y. 78 35. fkuE khekk{kt 60% rkkeo ytkuS{kt kkMk kk Au. 70%
23. kE [wtxe{kt fkuE kk{e kuk{kt ku W{ukhku [u Mkee Mkko rnLe{kt yu 40% ktLku{kt Wkeo kk Au. kku ytkuS yu
kE. y u f W{ u kh 30% {k {uk kAe k 4000 {kke rnLe ktLku LkkkkMk kLkkh rkkeoLke Mktk fuxe ?
nkhu Au. kku fw {uk kuxLke Mktk fuxe nu? 36. ku MktkykuLkwt ytkh ktLku{kt {kuxe MktkLkku 20%Lkk khkkh
24. yuf MkwLke f{k{kt 10%Lkku khku kkke khkfkh kkukkLke Au, u LkkLke Mktk 20 nku kku {kuxe Mktk kuku.
khk{kt fuxk xfk xkzku fhu fu suke kuLkkt [o yLku ykfLkwt 37. yLkku {krMkf kkkh rsLkk {krMkf kkkhLkk 50% Au,
{k knuk suxwt skE hnu ? rsLkku {krMkf kkkh hksLkLkk {krMkf kkkhLkk 75% Au, u
25. 800 Lkk 64% = yk{ktke hufLkku ukku {krMkf kkkh 25500 Yrkk kk Au kku
26. yuf k kkukkLke ykfLkku 45% hf{ h[o {kxu, 15% yLkku {krMkf kkkh fuxku ?
hf{ fkzk kh yu 20% yL [o {kxu [uo Au. u kuLke 38. khu yuf ftkLke MfwxhLke f{k 30% xkzu Au. khu MfwxhLke
kkMku 75 YrkkLke k[k kke nku kku kuLke ykf fuxe nu ? u[k 20% u Au. fw u[k kh wt yMkh ku?
27. u xefexLke f{k{kt 20% xkzku kk kku ofkuLke Mktk{kt 39. yuf rkkeo yuf rk{kt kkMk kk {kxu 45% k fhk kzu
fuxk xfk khku kk kku ykf skE hnu? Au, ku 45 kw k fhu Au. yu 9 kwke LkkkkMk kE Au.
28. 20Lkk 40% = 40 Lkk x % kku rk{kt w{kt fuxk kw Au?
29. yuf kkuLke f{k 25 e Au. kku kuLkk [ko{kt fuxk 40. 10%, 12% kkk 15% Lkk {: xkk kkLke Mk{kw
xfk xkzku fhku kzu. kuLkk kh kkku [o krhkk hnu. Awx wt ku ?
30. u fkuE MktkLkk 147%, 441 Au. kku ku MktkLkk 20% fuxk 41. kutz yu kktkkLke kLku yuf r{kkw{kt 20 kk kutz
nu ? yu 100 kk kktkw Au. r{rk kkw{kt kutzLke xfkkhe kuku.
31. fkuE k 1800 Yrkk h {rnLku f{k Au. yu kkukkLkk 42. u ktzLkku k knukke 25% e kku yuf k fuxk
kkkhLkk 10% kk k[ku Au. kku fuxk k[ku Au. xfk ktz ykuAe heu fu suke kuLkku [o knuk suxku hnu ?

skkku
(1) f (2) k (3) f (4) k (5) z (6) y (7) z (8) f (9) f (10) y (11) f (12) f (13) k (14) k (15) k (16) z (17) k

1
(18) k (19) y (20) z (21) z (22) z (23) 10,000 (24) 9 % (25) 512 (26) 375 (27) 25% (28) 20% (29) 20
11

2
(30) 60 (31) 180 (32) 40% (33) 1.30 (34) 16 % (35) ..... (36) 25 (37) 4500 (38) 16% (39) 120 (40)
3

1
18% (41) 83 % (42) 20%
3

64
 10. kwkukh-{k, rnMMkku-[, k-MkktfLkku rLk{
hek Lkt. 1 : 8 18 x x xqtf{kt
ykku ku kwkukh khke k MktkykuLkku kwkukh kuku kkk k kw.{. = ku kkuLkku kwkfkh

kwkukh khke [kh MktkykuLkku kwkukh kuku. 144 x 2 = 818

= 144 = 12
Wk.: (1) a : b 5 : 14 kkk b : c 7: 3 nku kku 12 x
a :b :c ke {k kLku kwkukh {f kkk {k khefu ykuk Au.
hek Lkt. 3 :
Mkki k{ ktLku kwkukh{kt b Mk{kLk Au kku kuLke MktkykuLku
LkkLkk kwkukh khke {kuxk kwkukhLke f{k kue.
Mk{kLk kLkke.
Mk{swke: LkkLkk kwkukh{kt ykku MktkLke f{kLku {kuxk kwkukh{kt
a:b b:c a:b b:c {wfkke {kuxk kwkukhLke f{k {u Au.
kkk kkk kk
5 : 14 7:3 5 : 14 14 : 6 Wk.: a : b 2 : 3 nku kku 3a 2b : 4a 3b Lke f{k kuku.
ku khke a : b : c 5 : 14 : 6 kk. yn a 2 kkk b 3 Lke f{k {kuxk kwkukh{kt {wfkkt.
(2) A : B 1: 2, B : C 3 : 4 yu 3(2) 2 (3) : 4 (2) 3(3)
C : D 6 : 9 kku A : B : C : D 6 6 : 8 9 12 :17
A:B B:C C:D hek Lkt. 4 :
1:2 , 3:4 , 6:9 {kuxk kwkukh khke LkkLkk kwkukhLke f{k kue.
1 3: 2 3 3 2 : 4 2 6:9 Mk{swke: Mkki k{ {kuxk kwkukhLkku [kufze kwkfkh fhku, khkk
Mkke kku yufkksw E Mkhkk ykk kkkkfe
3:6 , 6:8 , 6:9
fhe.
3 3: 6 3 6 3 : 8 3 6 4 : 9 4
2x 3y 3
9 : 18 , 18 : 24 , 24 : 36 Wk.: kku x : y Lke f{k kuku.
x 3y 2
9 : 18:24 : 36 A : B : C : D
2 (2 x 3 y ) 3( x 3 y )
hek Lkt. 2 :
{kk kuwt. 4 x 6 y 3x 9 y
Mk{swke : khu [kh kku {k{kt nku khu 4 x 3x 9 y 6 y
Mkwk : ytkkuLkku kwkfkh = { kkuLkku kwkfkh kk
x 3y
Wk.: (1) 6, 10, yLku 12 Lkwt [kukw {k k kuku.
6, 10, 12 yu x {k{kt Au. x 3

y 1
6 x 10 12
x: y 3:1
10 12
x 20 hek Lkt. 5 :
6
ykku kwkukh {ku hf{Lke nU[he fhe.
(2) 5 yLku 15 Lkwt kesw {kk kuku.
Mk{swke: ykku kwkukhLkku Mkhkku fhe huf kwkukhLkk Au{kt
LkkU : khu kesw {kk kukLkwt nku khu kesw
kke ku kLku {ke hf{ kue fk Au.
k ku k wt.
Wk.: (1) Yk. 1458Lku h{u yLku {nu [u 2:7 Lkk {k{kt nU[kk
5, 15, 15, x {k{kt Au. hufLku fuxe fuxe hf{ {u?
5 x 15 15 2:727 9
15 15 2
x 45 h{uLku {ke hf{ 1458 324
5 9
(3) 8 yLku 18 Lkwt kesw {k k kuku.
7
LkkU : khu ku s k ykk nku kku kesw k ku k {nuLku {ke hf{ 1458 1134
9
wt.
8, x, x, 18 {k{kt Au.
65
 (2) Yk. 2400Lku 4 : 5 : 7 Lkk {k{kt nU[kku Mkkike w A 2 x , B 3 x, C 4 x
hf{ fuxe {u ? A B C 2 x 3x 4 x
4 5 7 16 : : : :
B C A 3x 4 x 2 x
Mkkike w hf{Lkwt {k 7 Au
2 3 4
7 : :
2400 1050 3 4 2
16
hek Lkt. 6 : 2 3 4
12 : 12 : 12
ykku kwkukh khke {ktku rkk kue. 3 4 2
Wk.: Mkkih, yrLk yu r[hkkLke {kMkef ykfLkwt {k 8 : 9 : 24
53 : 70 : 57 u yrLkLke {kMkef ykf Yk. 42000 nku
1 3 1 5 5 3
kku kkfeLkk ktLkuLke ykf kuku. 05. A: B : ,B :C : yLku C : D : kku
LkkU: ykku kwkukh{kt hufLku x zu kwkke {q hf{ k 2 8 3 9 9 4
kk Au. A : B : C : D _____
yrLkLke {krMkf ykf 70x 1 3
A : B 8 : 8 4 : 3 16 :12
42000 2 8
42000 70 x x 600 x
70 1 5
MkkihLke {krMkf ykf = 53x = 53 600 = 31800 B : C 9 : 9 3 : 5 12 : 20
3 9
r[hkkLke {krMkf ykf = 57x = 57 600 = 34200
5 3
C : D 36 : 36 20 : 27
uxeMk {kxuLkk kkyku : 9 4
01. A : B 5 : 7 yLku B : C 6 :11 kku A : B : C ___ A : B : C : D 16 :12 : 20 : 27
A : B 5 6 : 7 6 30 : 42 06. 2 A 3B 4C kku A : B : C ____
B : C 6 7 :11 7 42 : 77
A : B : C 30 : 42 : 77 A 3 6
A:B=6:4
02. x : y 3 : 4 yLku y : z 8 : 9 kku x : y : z kkk x : z B 2 4
B 4
kuku. B:C=4:3
C 3
x : y 3 2 : 4 2 6 : 8
A: B :C 6: 4:3
y : z 8 1: 9 1 8 : 9
x: y : z 6:8:9
07. 2 A 3B yLku 4B 5C kku A : C _____

x: z 6:9 A 3 15
A : B = 15 : 10
x: z 2:3 B 2 10
P : Q 8 :15, Q : R 5 : 8 yLku B 5 10
03. R : S 4 : 5 kku B : C = 10 : 8
C 4 8
P :Q : R : S ?
A : C 15 : 8 A : B : C = 15 : 10 : 8
P : Q 8 1:15 1 8 :15 A : C = 15 : 8
Q : R 5 3 : 8 3 15 : 24
P : Q : R 8 :15 : 24
08. 43.5 : 25 Lku Mk{kLk kwkukh Au.

R : S 4 6 : 5 6 24 : 30 22(3.5) : 25
2 7 : 25
P : Q : R : S 8 :15 : 24 : 30
2 2 :1
A B C
04. A : B : C 2 : 3 : 4 yLku B : C : A ______
66
 4 :1 x : y 3: 2
09. 0.75 : x : : 5 : 8 kku x Lke f{k kuku.
x y
14. nku kku x 5 : y 8 _____
0.75 5 5 8

x 8
x 5

0.75 8 y 8
x
5
x: y 5:8
x 1.2 x 5: y 8 5 5 :8 8
10. x : y 5 : 2 kku 8 x 9 y : 8 x 2 y _____ 10 :16
(8 5) (9 2) : (8 5) (2 2)
5:8
40 18 : 40 4 15. 76 Lku 7:5:3:4 Lkk {k{kt nU[kk Mkkike LkkLke Mktk fE {u.
58 : 44 29 : 22 3
Mkkike LkkLke Mktk 76
11. x Lkk 15% yu yLkk 20% Lke khkkh nku kku x : y (?) 7 53 4

15 20 3
x y 76
100 100 19

x 20 12

y 15 16. Yk. 782 Lku 6:8:9Lkk {k{kt nU[kk Mkkike w fE hf{ {u ?

x: y 4:3 9
Mkkike w hf{ 782
689
12. x : y 2 :1 nku kku ( x 2 y 2 ) : ( x 2 y 2 ) fuxk kk?
9
2 2 2 2 Mkkike w hf{ 782
(x y ) : (x y ) 23
(22 12 ) : (2 2 12 ) Mkkike w hf{ 9 34

3: 5 Mkkike w hf{ 306

17. ku Mktkyku 3:5Lkk {k{kt Au. u ktLku Mktk{ktke 9 kk fhk{kt
13. (4x2 3y2 ) : (2x2 5 y2 ) 12:19 nku kku x : y (?)
yku kku Lkku kwkukh 12:23 {u Au kku LkkLke Mktk fE ?
4 x 2 3 y 2 12 3: 5 9 x 99

2 x 2 5 y 2 19 3x 9 : 5 x 9 12 : 23 x 11
19(4 x 2 3 y 2 ) 12(2 x 2 5 y 2 ) 3 x 9 12
Mkkike LkkLke Mktk
2 2 2 2 5 x 9 23
76 x 57 y 24 x 60 y
23(3 x 9) 12(5 x 9) 3x
52 x 2 117 y 2
69 x 207 60 x 108 3 11
2
x 117 69 x 60 x 108 207 33
2

y 52 18. ku Mktkyku 1:2Lkk {k{kt Au. u ku ktLku Mktk{kt 7 W{uhk{kt
yku kku ku{Lkku kwkukh 3:5 kk Au kku ku Mktkyku kuku.
x2 9
2 1: 2
y 4
1x 7 : 2 x 7 3: 5
x 3 x7 3

y 2 2x 7 5

67
 5( x 7) 3(2 x 7) Yk. 4000Lkku khku fhk{kt yku kku Lkku kwkukh 40:57 kk
Au kku MkwLkeLkku nkLkku kkkh fuxku nu ?
5x 35 6 x 21
MkwLkeLkku nkLkku kkkh 2x Yk.
35 21 6 x 5 x
kuLkku nkLkku kkkh 3x Yk.
14 x
2 x 4000 : 3x 4000 40 : 57
k{ Mktk = 14
keS Mktk = 28 2 x 4000 40

19. A, B yLku C k k [u Yk. 1210 yue heku nU[k{kt 3 x 4000 57
ykk fu suke A:B=5:4 yu B:C=9:10 kk, kku CLku {ke 57(2 x 4000) 40(3 x 4000)
hf{ kuku. 114 x 228000 120 x 160000
A : B 5 9 : 4 9 45 : 36 228000 160000 120 x 114 x
B : C 9 4 :10 4 36 : 40 68000 6x
A : B : C 45 : 36 : 40
68000
40 x
6
C Lku {ke hf{ 45 36 40 1210
68000
MkwLkeLkku kkkh 2
40 6
1210
121
22666.66
400 Yk. 23. k MktkykuLkku Mkhkku 98 Au. u k{ yLku keS MktkLkwt {k
20. yuf kue{kt 25 kiMkk, 10 kiMkk yu 5 kiMkkLkk rMkkLkwt {k 1:2:3 2:3, keS yLku keS MktkLkwt {k 5:8 Au. kku keS Mktk fE
Au. u kue{kt fw Yrkk 30 nku kku 5 kiMkkLkk rMkk fuxk nu ? nu ?
25 kiMkk : 10 kiMkk : 5 kiMkk 60 x 3000 khku fu k{ Mktk = x
khku fu keS Mktk = y
3000
1 : 2 : 3 x khku fu keS Mktk = z
60
x : y 2 : 3 2 5 : 3 5 10 :15
rMkkLke Mktk x : 2 x : 3x x 50
y : z 5 : 8 5 3 : 8 3 15 : 24
rMkkLkwt {q 25x : 20 x :15x 5 kiMkkLkk rMkk
x : y : z 10 :15 : 24
kue{kt fw Yk. 30 3000 kiMkk 3x
10 M 15M 24M 98
25 x 20 x 15 x 3000 3 50 150
21. k Mktkyku 3: 4 : 5 Lkk {k{kt Au, u ku{Lkk kkuoLkku Mkhkku 49 M 98
1250 kk kku ku MktkykuLkku Mkhkku fuxku? M 2
keS Mktk :15M 15 2 30
k Mktkyku 3 x, 4 x yLku 5x
24. yuf Mfq{kt Akufhk AkufheykuLkwt {k 7:8 Au. u Akufhk 20%
ku{Lkk kkuoLkku Mkhkku 9 x 2 16 x 2 25 x 2 u yLku Akufheyku 10% u kku Lkw {k fuxwt kk ?
1250 50x 2 7:8
1250 120 110
x2 7 : 8
50 100 100
84 : 88
x 2 25 x5
k Mktkyku 3 5, 4 5,5 5 21: 22
25. 5, 8, 15, Lkwt [kukwt {kk kuku.
15, 20, 25
5, 8, 15, x
ku{Lkku Mkhkku 15 20 25 5 x 8 15
60
8 15
22. MkwLke yu kuLkk kkkhLkwt {k 2:3 Au. u hufLkk kkkh{kt x x 24
5
68
26. 234 yLku 104 Lkku kwkukh {f kuku. {q. hf{ x 25,3 x 25, 2 x 25
(kw.{.)2 234 104 ( x 25) (3 x 25) (2 x 25) 795
117 2 13 8
6 x 75 795
13 9 2 13 8
6 x 720
(13)2 (3)2 (4)2
720
x 120
kw.{. 13 3 4 6
156 C Lke hf{ 2 x 25
27. 0.36 yLku 0.48 Lkwt kesw {kk kuku. 2 120 25
0.36, 0.48, 0.48, x 240 25
0.48 0.48 265
x 31. ku MktkLkwt {k 3:4 Au. u ku{Lkku .Mkk.y. 180 nku kku k{
0.36
Mktk fE nu.
x 0.64 khku fu k{ Mktk 3x
28. 12 yLku 30Lkwt keswt {kk kkk 9 yLku 25Lkk kw.{.Lkku kwkukh yLku keS Mktk 4x
fuxku kk ? .Mkk.y. 3 4 x
12 yu 30Lkwt kesw {kk
12,30, 30, x 180
x
12
12 x 30 30
x 15
30 30
x k{ Mktk
12 45
32. kkwLkk yuf kMk{kt fkukh yLku fLkwt {k 9:4 Au. u ku{kt 24
x 75 rf.kk. f khkw nku kku fkukh fuxk rf.kk. khkw nku ?
9 yLku 25 Lkku kw.{. khku fu fkukh 9x rf.kk. yLku
kw.{. 9 25 khku fu f 4x rf.kk.
kw.{. 3 5 15 4 x 24 x6
kwkukh 75 :15 fkukh 9 x 9 6 54 rf.kk.
kwkukh 5 :1 33. 20 rxh{kt kke yLku wLkk r{Lkwt {k 5:3 Au. ku r{{kt
29. Mfqxh yu xe.e.Lke f{kLkwt {k 7:5 Au. u MfqxhLke f{k 4 rxh xkzku fhe 4 rxh q W{uhk{kt yku kku Lkwt {k
xeeLke f{k fhkk Yk. 8000 w nku kku xe.e.Lke f{k kuku. kuku.
MfqxhLke f{k = Yk. 7x khku fu kke 5x rxh
xeeLke f{k = Yk. 5x khku fuq 3x rxh
7 x 5 x 8000 5x 3x 16
2 x 8000 8 x 16
x 4000 16
x
xeeLke f{k 5x 8
xeeLke f{k 5 4000 x2
xeeLke f{k 20, 000 kke 5 2 10 rxh
30. Yk. 795 Lku A, B yLku C [u [kuMk {k{kt nU[k{kt yku q 3 2 6 rxh
Au. u huf hf{{ktke Yk. 25 xkzk{kt yku kku {k 1:3:2
Lkw {k 10 : 6 4
kk Au kku C Lke hf{ kuku.
Yk. 25 xkzkk {k 1:3:2 Lkw {k 10 :10
hufLke hf{ 1x, 3x, 2 x Lkw {k 1:1
69
34. A yLku BLke nkLke {hLkwt {k 3:1 Au. 15 ko kAe ku{Lke 38. 2:3, 6:11 yu 11:2 Lkwt Mktwk {k kuku.
{hLkwt {k 2:1 ku kku nkLke {h kuku. 2:3 6:11 11:2
khku fu ALke nkLke {h 3x 4:6 6:11 11:2
khku fu BLke nkLke {h x 4 : 6 :11: 2
15 ko kAeLkwt {k : 3 x 15 : x 15 2 :1 39. yuf MktkLkk 0.4 kkyu keS MktkLkk 0.6 kkLke khkkh Au.
3x 15 2 kku ku{Lkku kwkukh ?

x 15 1 x 0.4 y 0.6
3x 15 2( x 15) x 0.6

x 15 y 0.4
ALke nkLke {h = 45 ko x : y 3:2
BLke nkLke {h = 15 ko
35. k AkufhkLke Mkhuhk {h 25 ko Au. ku{Lke nkLke {hLkwt {k 40. u 5:15 = 2:x kku x = _____
3:5:7 Au kku Mkkike LkkLkk AkufhkLke {h kuku. 5 2

k AkufhkLke Mkhuhk {h 25 15 x
kuLke {hLkku Mkhkku 25 3 75 5x 30 x6
75 41. Yk. 53 u A, B yu C [u yue heku nU[k{kt yku Au fu suke
ALku B fhkk 7 Yk. khu {u Au yLku BLku C fhkk Yk. 8 khu {u
3x 5x 7 x 75
Au kku kuLkwt {k kuku.
15x 75 khku fu CLku {ke hf{ x
x5 B Lku {ke hf{ x 8
Mkkike LkkLkk AkufhkLke {h 3x 3 5 A Lku {ke hf{ x 8 7
Mkkike LkkLkk AkufhkLke {h 15 ko x 15
36. yuf fkus{kt Akufhkyku yLku AkufheykuLkwt {k 8:5 Au. u ( x) ( x 8) ( x 15) 53
AkufheykuLke Mktk 160 nku kku fw Mktk kuku.
3x 23 53
khku fu AkufhkykuLke Mktk 8x
3x 30
AkufheykuLke Mktk 5x
x 10
5 x 160 x 32 A Lku {ke hf{ x 15 25
fw Mktk 8x 5x B Lku {ke hf{ x 8 18
fw Mktk 13x 13 32 416 C Lku {ke hf{ 10
37. A yu BLke ykfLkwt {k 5:4 Au kkk ku{Lkk [oLkwt {k 3:2 {k 25 :18 :10
huf k koLkk ytku Yk. 1600 k[ku Au. kku ALke ykf kuku. 42. A yLku B [u fkuE [kuMk hf{ 4:3 Lkk {k{kt nU[kk B
5 x 3 y 1600......(1) Lkk kku Yk. 4800 yku Au kku fw hf{ fuxe nu ?
khku fu A Lke hf{ 4x yLku
4 x 2 y 1600.....(2)
khku fu B Lke hf{ 3x
Mk{e (1) Lku 2 zu kkk Mk{e ( 2 )Lku 3 zu kwe kkkkfe fhkkt...
3x 4800
10 x 6 y 3200
x 1600
12 x 6 y 4800
fw hf{ = 3x 4 x 7 x 7 1600 11200
2 x 1600
43. 45:75, 3:4, 51:68 yLku 256:81 kwkukhLkku Mktwk kwkukh
x 800 fuxku kk ?
A Lke ykf 5x
45 3 51 256 : 75 4 68 81
5(800) 40000 16 :15

70
 u xeMkLkk kk 9. y, k, yLku f kkekhku yLkw{u 2 : 3:1 Lkk {k{kt
LkVku - LkwfMkkLk nU[u Au. y Mkr kkekh nkuR kuLku {krMkf
1. h{ukELke ykf yLku [oLkku kwkukh 8 : 7 Au, u ku{Lkku
Yrkk 1000 ukLk k {u Au. u fkuR kuo yLkku kkkh
[o 2100 Y. nku kku k[k fuxe kk ?
kkk LkVkLke fw f{ke Y. 42, 000 kk kku yk koLke kuZeLkku
(y) Y. 300 (k) Y. 2400
fw LkVku Lke[u kifeLkku yuf nku ?
(f) Y. 100 (z) Y. 800
(y) Y. 90, 000 (k) Y. 1, 26, 000
2. fwthS fkfk yLku woS kkLke {h [u 24 koLkwt ytkh
(f) Y. 1, 00, 000 (z) Y. 1,02,000
Au. {hLkwt {k 5:7 Au kku ku{Lke nkLke {hLkku Mkhkku
10. k {kuxhfkhLke f{kLkku kwkukh 4 : 5 : 7 Au. yk kife Mkkike
fuxku Au ?
{kUe yLku Mkkike MkMke {kuxhfkhLke f{kLkku kVkk Y.
(y) 162 ko (k) 144 ko
60, 000 nku kku {{fkkLke {kuxhfkhLke f{k Lke[uLkk
(f) 80 ko (z) 120 ko
kife yuf kk.
3. A yLku B {hLkku kwkukh 6 : 5 kkk kuLkku Mkhkku 44
(y) Y. 80, 000 (k) Y. 1, 00, 000
Au kku ykX ko kk kuLke {hLkku kwkukh fuxku nu ?
(y) 8 : 7 (k) 1 : 4 (f) Y. 1, 40, 000 (z) Y. 1, 20, 000
(f) 5 : 6 (z) 8 : 3 11. 2 yLku x Lkku kwkukh {f 4 nku kku x Lke f{k fuxe
k Mktkyku 5, M, 80 kwkukh ue{kt Au kku M kuku. kk ?
4.
(y) 6 (k) 8
(y) 40 (k) +20
(f) 2 (z) 4
(f) +20 (z) - 20
12. y yLku k yuf ukkh{kt 5 : 4 Lkkt {k{kt hkufk fhu Au, fw
5. h{u yLku MkwhuLkk [u y{wf hf{ 5 : 7 Lkk {k{kt kLkk 10 xfk kLk ykku Au , y Lku kku
nU[k{kt yku Au, u h{uLku kku 2500 Yrkk yku kku Y. 7500 yku Au, kku fw k fuxku kku nu ?
MkwhuLkk kku fuxe hf{ yku ?
(y) Y. 7500 (k) Y. 10,000
(y) 7000 (k) 2700
(f) Y. 12,000 (z) Y. 15,000
(f) 3000 (z) 3500
13. ske, hk{ kkk fkLke nkLke {hLkku Mkhkku 93 ko
6. X yLku Y 3: 2 Lkk {k{kt LkVku- Lkwf MkkLk nU[kkt
Au. 10 ko knukt ku{Lke {hLkku kwkukh 2:3:4 nkku kku
1
kkekhe kuZe{kt Z Lku Lkk kk Mkkku u ykku kku Lkwt fkLke nkLke {h fuxe ?
5
(y) 24 ko (k) 30 ko
nU[eLkwt {k wt ku ?
(f) 36 ko (z) 38 ko
(y) 12 : 8 :1 (k) 8 :12 : 5
14. k yktfzkyku 3: 4 : 5 Lkk kwkukh{kt Au. u k{ yLku ke
(f) 2 : 2 :1 (z) 14 :8 : 3
yktfzkLkku Mkhkku ke yktfzk fhkkt 52 suxku w nku kku
7. u 25 : x : : x : 4 nku kku x Lkwt {q Lke[uLkk kife yuf kk
{kuxku yktf ku {u ?
?
(y) 52 (k) 65
(y) 2.5 (k) 9
(f) 67 (z) 72
(f) 10 (z) 21
a 3 a b
8. u = nku kku Lkwt {q Lke[uLkk kife yuf kk ?
b 5 a b
-1 3
(y) (k)
4 4
skkku
3 5
(f) (z) (1) y (2) k (3) y (4) k (5) z (6) y (7) f (8) y (9)
5 3
y (10) k (11) k (12) z (13) z (14) k

71
 11. Mkkwks
{w : 4800 17 9
fkuEk Wkh ykkk{kt yku hf{Lku {w fnu Au.
100 2 4
ks :
Wkh ykku hf{ kh {ke ykfLku ks fnu Au. I 918 Yk.
ks{w : hek Lkt. 2 :
fkuE [kuMk Mk{u ks yu {w Mkkku ykkk{kt yku Au kuLku Mkkwks (I) ykku nku ku khke {w (P), ksLkku h (R) yu
ks{w fnu Au. Mk{ (N) kuk.
Lke[uLkk kuLku ykku kLku Ewt.
P = {w (Principal) I 100 I 100
{w ( P) Mk{ ( N )
S.I = Mkkwks (Simpal Interest) RN PR
A = ks {w (Amount)
R = ksLkku h (Rate of Interest) I 100
N,T = Mk{ (Time) ksLkku h ( R )
PN
hek Lkt. 1 :
Wk.: (i) Yk. 450 Lkwt 4.5% uu fuxk koLkwt Mkkwks Yk. 81
Mkkwks ykk ks{w kuwt.
kk ?
{w
( P) ksh ( R) Mk{ ( N ) P = 450 Yk. R = 4.5%
Mkkwks
100 I = 81 Yk. N=?
I 100 81100 10
PRN N
I PR 45 450
100
ks {w = ks + {w N 4 ko
AIP (ii) Yk. 12500 Lku 4 ko {kxu fuxk xfk ksLkk hu {qfkk
Yk. 15500 kk ?
2
Wk.: (i) Yk. 68000 Lkwt 16 % uu 9 {kMkLkwt Mkkwks kuku. P = 12500 Yk. N = 4 ko
3 I = 15500 12500 Yk.
P 68000 I = 3000 Yk. R=?
9 3 I 100 3000 100
N 9 {kMk ko ko R 6 %
12 4 PN 12500 4
2 50 (iii)fE hf{Lkwt 5% uu 2 koLkwt Mkkwks Yk. 132 kk?
R 16 % %
3 3 R = 5% N = 2 ko
PRN I = 132 Yk. P=?
I
100 I 100 132 100
P
68000 50 3 RN 5 2

100 3 4 P 1320 Yk.
I 8500 Yk.
hek Lkt. 3 :
1 fkuE hf{ y{wf ko{kt ykxe kLku yu ke y{wf ko{kt ku hf{
(ii) Yk. 4800Lkwt 8 % uu 2 ko 3 {kMkLkwt Mkkwks ykxe kLku kku ku hf{ fE nu ykk ksLkku h fku nu ku kuwt.
2
kuku. Wk.: (i) fkuE hf{ Mkkkksu 3 ko{kt Yk. 815 kk Au yu 4
ko{kt Yk. 854 kk Au kku ku hf{ fE nu?
P 4800 Yk. N = 2 ko 3 {kMk
ks{w = {w + ks
1 17
R8 % %
9 815 x 3 koLkwt ks ... (i)
ko
2 2 4 854 x 4 koLkwt ks ... (ii)
PRN 1 koLkwt ks = 854 - 815 = 39
I
100
72
 3 koLkwt ks 3 39 3 117 x 2 36
Mk{e (i) {kt f{k {qfkkt,
x6
815 x 117 x 815 117 698
6 ko kAe kuLk [qfe nu.
uxeMk {kxuLkk kkyku :
01. Yk. 4800 Lkwt 8.5%Lkk hu 2 ko yu 3 {kMkLkwt Mkkwks fuxw 07. sk 12%Lkk hke 3 ko {kxu Mkkwksu kuLk kUf kkMkuke u Au
kk ? kuu 3 koLkk ytku ks Yk. 5400 [qfu Au kku kuu fuxe hf{
P 4800 kuLk ee nu ?
R 8.5% 5400 100
P
3 9 12 3
N 2
12 4 P 15000
4800 85 9 15000 Yk. hf{ kuLk ee nu.
I
100 10 4
08. yuf hf{Lkwt 9% uu 5 koLkwt Mkkwks Yk. 4016.25 kk Au
I 918 kku ku hf{ kuku.

1 4016.25 100
P
02. Yk. 16800 Lkwt 9 {kMkLkwt 6 uu Mkkwks fuxw kk? 100 9 5
4
16800 25 3 P 8925 Yk.
I
100 4 4
09. Yk. 800 k ko {kxu Mkkkksu {qfkk 956 khk {u Au. u
I 787.5 ks h{kt 4% Lkku khku fhk{kt yku Au kku k ko kAe
03. hksu Yk. 5000, 2 ko {kxu 2% Lkk hu Mkkkksu ku Au fuxe hf{ khk {u ?
kkk su ku s hf{ kuxe s {wTk {kxu 6 1 4 %Lkk hu ku Au kku 156 100
R
fkuLku ykuAw ks hwt kzu ? fuxw ? 800 3
5000 2 4 R 6.5%
hksu, I I 400
100 ksLkku h 4% khkkt Lkk h = 10.5%
5000 2 25 800 105 3
su, I I 625 I
4 100 100 10
hksuLku 225 Yk. ykuAw ks hw kzu. I 252 Yk.
05. Yk. 1600 Lkwt 2 ko 4 {kMkLkwt ks Yk. 252 Au kku ksLkku A PI
h fuxku nu ? 800 252
4 1 7 A 1052 Yk.
N 2 2
12 3 3 k ko kAe 1052 Yk. khk {u
252 100 3 10. u Yk. 64 y{wf xfkLkk hu ksu {qfkk 2 koLkk ytku Yk.
R 83.20 khk {u Au. kku kus hu Yk. 86 Lku 4 ko {kxu
1600 7
Mkkkksu {qfkk fuxe hf{ khk {u ?
R 6.75%
I 83.20 64
06. heLkk Yk. 1200 kuLk u Au kuLkku ksh yLku Mk{ Mkhk Au. u
I 19.20
kueyu ks kuxu Yk. 432 [qfu Au kku fuxk Mk{ kAe kueyu
kuLk [qfe nu ? 1920 100
R
N Rx 100 64 2
432 100 R 15%
x
1200 x nu P 86, R 15, N 4 {kxu I ?
432 100 86 15 4
x2 I
1200 100
73
 I 51.60 2 koLkwt Mkkw ks = Yk. 200
A PI {w 720 200
86 51.60 P 520 Yk.
A 137.60 Yk.
15. yuf hf{ 2 ko{kt Mkkkksu Yk. 1760 kk Au. 5 ko{kt
11. fkuE hf{Lkwt 6% Lkk hu 6 {rnLkk yu 9 {rnLkkLkk ksLkku
kwkukh fuxku ? 2000 Yk. kk Au kku {wT kuku.
khku fu fkuE yuf hf{ 100 Au. 3 koLkwt Mkkwks 2000 1760 240 Yk.
6 {rnLkkLkwt ks : 1 koLkwt Mkkw ks = Yk. 80
2 koLkwt Mkkw ks = Yk. 160
100 6 1
I {wT 1760 160
100 2
P 1600 Yk.
I 3 Yk.
1
9 {rnLkkLkwt ks : 16. yuf hf{Lkwt 1 koLkwt Mkkwks ku hf{Lkwt 9 Au yu kuLkk ksh{kt

I
100 3 6
I 4.5 Yk. 3% Lkku khku fhk{kt yku kku ksh fuxku ku.
100 4
ksLkku kwkukh 3 : 4.5 30 : 45 2 : 3 khku fu hf{ x Au
12. Lkhu y{wf hf{ 11 ko {kxu Mkkkksu ku Au u ksLkku h x
k{ k ko {kxu 9% kh kAeLkk 5 ko {kxu 13% yLku Auu ks Au
9
5% ksh kkk fw ks 8560 Yk. kk Au kku hf{ fE nu ?
khku fu {wT x Au. PRN
I
100
x 3 9 x 5 13 x 3 5
8560 x x R 1
100 100 100
9 100
27 x 65 x 15 x
8560 100
100 100 100 R
9
107 x
8560 R 11.11%
100
3% Lkku khku fhkk ksh 14.11% kk.
8560 100
x
107 17. fkuE k hf{ 12 ko{kt fuxk xfk ksLkk hu k{e ku.

x 8000 Yk. PRN P R N

I P
100 100
{wT 8000 Yk. kk
13. yuf hf{Lkwt 5% uu 8 koLkwt Mkkw ks 840 Y. Au. kku kus hf{Lkwt P 100 1
R R8 %
5 koLkwt Mkkwks ku s nku kku ksLkku h fuxku kk ? P 12 3
840 100 18. kkf fuxk xfk MkkkksLke hf{ 10 ko{kt yu {q hf{Lke
P
58
2
P 2100 Yk. kk ?
5

840 100 2 PRN

R I P I
5 2100 5 100
R 8% 2 P PR 10

14. yuf hf{Lkwt 2 koLkwt Mkkwks Yk. 720 kkk 5 koLkwt Yk. 1020 5 100
Au. kku ku hf{ kuku. 2 P 100
3 koLkwt Mkkwks = 1020 - 720 = 300 Yk. R R 4%
5 P 10
1 koLkwt Mkkw ks = Yk. 100

74
19. 10 Y.Lkwt 4 {kMkLkwt ks 100 kiMkkLkk 3 kuMkk khkkh Au kku 8. 800 YrkkLkk 3 ko{kt Mkkkh ksLke r{Lk 920
ks kuku. Yrkk kE Au. u ksLkku h 3% e kku r{Lk
4 1 wt ku ?
P 10 Yk. N fkuE hf{Lkwt 10% ksLkk hu 5 kkk 3 koLkkt Mkkk ksLkwt
12 3 9.
ytkh 180 Yrkk Au kku ku hf{ kuku.
R 100 kiMkkLkk 3 kiMkk
10. u fkuE hf{ Mkkkh ksLkk h ke 2 ko{kt 5184 Yrkk
3%
kkk 3 ko{kt 5832 Yrkk kE Au. kku ku hf{ fuxe nu ?
10 3 1
I I 0.1 Yk. 11. Mkkkh ks kh s{k fhku hf{ 2 ko{kt 2800 Yrkk
100 3
yu 5 ko{kt 3250 Yrkk kE Au. kku ksLkk hLke
20. fkuE hf{ 12% uu Mkkkksu fuxk ko{kt k{e kk? xfkkhe kuku.
khku fu fkuE hf{ 100 Yrkk Au. 12. 5000 YrkkLkwt 2% uu 3 koLkwt Mkkw ks fuxwt ?
13. yuf ukkhe kk. 5-6-2012 Lkk hkus hkV kkMkuke ksu eue
N ko{kt ku 200 Yk. kk Au.
hf{ kk. 14-8-2012 Lkk hkus khk fhu Au, kku ukkheyu fuxk
N koLkwt ks = 100 Yk.
rMkLkwt ks [qfwt nu ?
100 100 (y) 68 (k) 71
N
100 12 (f) 74 (z) 70
1 14. Y. 15,000 yuf T.V. nuke hek {kxu Y. 6000
N 8 ko = 8 ko 4 {kMk hkufzk yLku kAe Y. X Lkku yuf yuk {krMkf Mkkk nk [qfkLkk
3
nku kku ............. Yrkk ks [qfwt kk.
21. 15 ko{kt fuxk xfk ksLkk hu fkuE k hf{ [kh ke kk ? (y) 7X - 9000 (k) 15000 - 7X
(f) 9000 - 7X (z) 9000 + 7X
300 100
R R 20% 15. fR hf{Lkwt 10 xfk uu 10 koLkwt ks Y. 10 kk Au ?
100 15
(y) Y. 100 (k) Y. 10
22. yuf hf{Lkwt 6 ko{kt ks {qzeLkwt yzw kk Au kku ksh kuku. (f) Y. 1000 (z) Y. 110
16. Y. 6000 Lkwt 8 xfk uu Mkkk ksu 3 koLkwt ks {w fuxwt
50 100 1
R R8 % kk ?
100 6 3
(y) 7140 (k) 7240
w uxeMk {kxuLkk kkyku : (f) 7340 (z) 7440
1. fkuE hf{ Mkkkh ksLkk hu Wkh uk{kt yku su 10 ko 17. Y. 15,000 Lku 8 ko {kxu Mkkkh ks kh kkkke Y.
ytk{kt {q hf{ke ku ke kE kku kkf ksLke xfkkhe 25,800 kR Au. kkf ks h nu ?
kuku.
1
2. u 1200 Yrkk Mkkkh kske 4 ko{kt ks {wT (y) 5 % (k) 9 %
2
1440 Yrkk kE Au. kku ksLkku kkf h wt Au. (f) 10 % (z) 11 %
3. 10% kkf ks Lkk hke 600 Yrkk kh Mkkkh ks 18. Y. 16,000 Lkwt Mfwxh nuke hek Y. 6000 hkufzk [qfk
fuxk Mk{{kt 300 Yrkk kE su ? kzu Au yLku kAe Y. X Lkku yuf yuk {krMkf k nk [qfkLkk
4. fkuE Mktk Mkkkh ks h ke 20 ko{kt k ke kk Au nku, kku ksLke hf{ Y. ...... kk.
kku ksLkku h kuku. (y) 3x - 6000 (k) 6000 - 3x
fkuE hf{Lkwt Mkkkh ks 4 ko{kt hf{Lkkt
1
kk Au. kku (f) 3x - 1000 (z) 3x - 10,000
5. 5
19. su hf{ ksu {qfk{kt fu uk{kt yku kuLku wt fnu Au ?
ksLkku h kuku. (y) {wk (k) {w
6. 500 YrkkLkk 5% Lkk kkf Mkkkh ksLkk hke fuxk (f) ks{w (z) ks
Mk{{kt ks Yrkk 50 ku. 20. ]ekuLk 6000 Yrkk 5 xfkLkk uu 3 {kMk {kxu Mknfkhe
7. fkuE k yu Mkkkh ks kh ku ko {kxu 20000 Yrkk kuLf{kt {qfu Au ku{Lku {wkLku ytku ks Mkrnk fw fuxk Yrkk
{u ?
Wkh ek ku koLkk ytk{kt kuLku ks Mkrnk 24800 Yrkk
(y) Y. 6075 (k) Y. 7065
ykkkLkk nkk kku kkf ksLkku h Au.
(f) Y. 8075 (z) Y. 5075
75
21. khku fu y{wf Yrkk 12 kuo k{k kk kku kuLkk rkko ksLkku 34. h{uu Y. 8000, 6.5 % Lkkt hu 1 ko 9 {kMk {kxu Mkkk ksu
h fuxku ku ? kUf{kt {wk kku {wkLkkt ytku h{uLku fuxe hf{ {u ?
(y) 10.5 xfk (k) 10 xfk (y) 910 (k) 8910
(f) 8.33 xfk (z) 6.51 xfk (f) 8190 (z) 190
22. Mkkk ksu Y. 2000 Lkwt 5 koLkwt ks{w 2600 Y. Au. u 35. yuf zekLke hkufz u[k f{k Y. 1525 Au. nkkkke
ksLkku h 3 xfk khu nkuk kku ks{w fuxk Yrkk kk. heLkkhLku heke ku Y. 1000 hkufzk yLku Y. 600 Lkku
(y) 3080 (k) 2900 yuf {krMkf nku ykkku kzu Au, kku ukkhe Y. .............. ks
(f) 3000 (z) 3380 u Au.
23. {wk {kxu khkkku Mktfuk = ............. (y) 525 (k) 25
(y) N (k) R (f) 250 (z) 75
(f) I (z) P 36. yuf MfwxhLke hkufz u[k f{k Y. 40,000 Au, ykk heke
24. 4 xfk uu fR hf{Lkwt 3 koLkwt ks Yrkk 96 kk ? ku Y. 25,000 hkufzk yLku 8000 Lkku yuf yuk ku {krMkf
(y) 300 (k) 400 nk ykkkLkk Au , kku nk - krk{kt
(f) 600 (z) 800 Y. ...... ks [qfwt kzu.
25. yuf kLku hLke {hk{k {kxu Y. 20,000 Lkk 10 xfk uu (y) 1500 (k) 1000
2 ko {kxu Mkkk ksu ek kku ku kyu 2 ko kAe fw (f) 150 (z) 2000
fuxk Yrkk [qfk kzu ? 37. yuf fBwxh hkufzuke hek Y. 12,000 ykkk kzu Au
(y) 22,000 (k) 23,0000 ykk heke ku Y. 7000 hku f zk yLku
(f) 25,000 (z) 24,000 Y. 3000 Lkku yuk {krMkf ku nk ykkkLkk nku Au, kku nuke
26. Y. 1100 Lkwt 5 xfk uu 2 koLkwt Mkkw ks fuxwt kk ? hek{kt Y. ........... khu ykkk kzu Au.
(y) 90 Y. (k) 100 Y. (y) 1500 (k) 1000
(f) 110 Y. (z) 120 Y. (f) 150 (z) 2000
27. fkuR k y{wf hf{ ku ko {kxu 25 xfkLkk ksu R fw 38. yuf rzkLke hkufz u[k f{k Y. 8000 Au. nuke hekk
9000 Yrkk [qfu Au, kku kuu fuxe hf{ ksu ee nu ? 50 xfk hkufzk yLku kkfeLke hf{ Y. 500 ks Mkrnk ku
(y) 6000 (k) 5000 Mkhk nk{kt [qfkLke nku, kku nkLke hf{ Y. .......... nku.
(f) 4000 (z) 3000 (y) 8500 (k) 4000
(f) 4500 (z) 2250
28. 14 xfk Mkkk ksu eue hf{ [kh ko kAe Y. 11,700
khk fko kku fuxk Y. kk nu ? 39. yuf MkkfLke hkufz f{k Y. 1540 Au. nkkkke hek{kt
(y) 6000 (k) 6500 yku kku heke ku Y. 400 hkufzk yLku Y. 625 Lkku yuf
yuk ku nk [qfkk nkLke hek{kt ukkheyu fuxk Yrkk w
(f) 7000 (z) 7500
ek ?
29. 4 xfkLkk Mkkk hu hf{ fuxkt kuo k{e kk ? (y) Y. 130 (k) Y. 110
(y) 25 ko (k) 5 ko
(f) Y. 150 (z) Y. 1650
(f) 10 ko (z) 20 ko
30. Y. 500 ku ko{kt 10 % uu Mkkwt ks ............ kk.
(y) Y. 100 (k) Y. 110
(f) Y. 120 (z) Y. 10
31. Y. 6000Lkwt 8 xfk uu Mkkk ksu 3 koLkwt ks{w fuxwt
kk ?
(y) 7340 (k) 7440 : skkku :
(f) 7140 (z) 7240 (1) 10 % (2) 5 % (3) 5 ko (4) 10% (5) 5% (6) 2 ko
32. Y. 10, 000 Lkwt 15 xfk uu A {kMkLkwt Mkkwt ks fuxwt kk ? (7) 12% (8) 992 (9) 900 (10) 3888 (11) % (12) 300
(y) 550 (k) 750 (13) z (14) y (15) k (16) z (17) k (18) z (19) k (20)
(f) 850 (z) 870 y (21) f (22) k (23) y (24) z (25) z (26) f (27) k
(28) z (29) y (30) y (31) k (32) k (33) k (34) k
33. Mkkk ksu 8 xfk Y. 500 Lke hk Y. 660 fuxk kuo kk ?
(35) z (36) k (37) k (38) z (39) k
(y) 3 kuo (k) 4 kuo
(f) 2 kuo (z) 5 kuo
76
 12. [] ks
[] ks : (i) Yk. 7000 Lkwt 20% uu h 6 {kMku ksLke kkhe fhkk
khu yuf rLkrk Mk{ kAe ykku ks s{k fhLkkhLku ykk rMkk
1 koLkwt []ks {w fuxwt kk ?
{qLk{kt uze uk{kt yku Au yu Vheke kuLke Wkh ks kk{kt
3
yku Au. yk {u ksLku []ks fnu Au. 20
2
2
A 7000 1
200
hek Lkt. 1 :
kkf ks kkkt [] ks yLku ks{w. 11 11 11
7000
N ko 10 10 10
R ksLkkuh
A P 1 {w 1 7 1331
100 100
A 9317 Yk.
[]ks ( I ) A P
= ks{w - {w u [] ksLke kkhe rk{krMkf fhkLke nku khu
(i) Yk. 5000 Lkwt 12% uu 2 koLkwt []ks kuku. R
4N

Mkwk : A P 1
R
N
12
2 400

A P 1 5000 1 hek Lkt. 3 :
100 100
[] ks fu ks {w ykku nku ku khke P, R, N kuwt.
112
2
(i) fuxk Mk{{kt 10% ksLkk hu Yk. 1000 [] ksu
5000
100 1331 Yk. kk ?
N
112 112 R
5000 A P 1
100 100 100
A 6272 N
10
I A P 6272 5000 1331 1000 1
100
I 1272 Yk. N
1331 11
[]ks 1272 Yk.
1000 10
(ii) Yk. 7500 Lkwt 10% uu 3 koLkwt []ks {w kuku.
3 N
N 3 11 11
R 10
A P 1 7500 1 10 10
100 100
N 3 ko
11 11 11
7500 (i) fE hf{ 2 ko {kxu 5% uu []ksu {qfkk ks{w
10 10 10
11025 kk.
75 1331
N
10 R
A P 1
100
A 9982.5 Yk.
2
hek Lkt. 2 : 5
11025 P 1
h 6 {kMku ksLke kkhe fheLku []ks kkk ks {w 100
kuwt. 11025 100 100
P
2N 2n 105 105
R R / 2
Mkqk : A P 1 ykk A P 1
200 100 A 10000 Yk.

77
(iii) fuxk xfk kkf [] ksLkk hu 2 ko{kt Yk. 625 {wfkk khu Mkkkks yu []ksLkku kVkk 2 koLkku nku khu
{wTkLkk ytku Yk. 676 kk ? ksLkku h kkk {wT kuku...
2
R
N 2 kVkk 100

A P 1 Mkwk : R 100, P kVkk
100
Mkkw ks R

2
hek Lkt. 5 :
R ksLkku h yk yk nku khu khkkwt Mkwk :
676 625 1
100 N1 N2 N3
R R2 R3
2 A P 1 1 1 1
676 100 R 100 100 100

625 100 (i) Yk. 2000 Wkh 3 ko {kxu [] ks k{ ku o
2 2 10% ke kuo 20% , ke kuo 30% ksLkk hu fw fuxw
26 100 R
ks kk ?
25 100
10 20 30
26 100 R 26 100 A 2000 1 1 1
100 R 100 100 100
25 100 25
104 100 R 11 12 13
2000
R 104 100 10 10 10

R 4% 2 1112 13
hek Lkt. 4 : A 3432 Yk.
Mkkkks yLku [] ksLkku kVkk :
I A P 3432 2000 1432 Yk.
PR 2
Mkqk : 2 ko {kxu uxeMk {kxuLkk kkyku :
1002
1. Yk. 7500 Lkwt 4% uu 2 koLkwt [] ks {wT kuku.
PR 2 (300 R ) N
3 ko {kxu R
(100) 3 A P 1
100
(i) Yk. 400 Wkh 5% ksLkk hu [] ks yu Mkkk 2
4
ksLkku 2 koLke {wkLkku kVkk fuxku kk? 7500 1
100
PR 2 400 (5)2
kVkk 104 104
(100)2 (100)2 7500
100 100
400 5 5
A 8112 Yk.
100 100
2. Yk. 8000 Lkwt 2 ko Lkwt 3% uu [. ks kuku.
kVkk 1 Yk.
2
(ii) Yk. 1000 Lkwt 10% uu 3 koLkk Mkkk ks yu [] 3
A 8000 1
ksLkku kVkk kuku. 100

PR 2 (300 R) 103 103

kVkk 8000
(100)3 100 100

1000 (10)2 [300 10] A 8487.2 Yk.

(100)3 A A P 8487.2 8000
kVkk 31 Yk. I 487.2 Yk.

78
3. Yk. 2500 Lkwt 10% uu 3 koLkwt [. ks fuxwt kk? A 10824.32 Yk.

10
3 I A P
A 2500 1 10824.32 10, 000
100
11 11 11 I 824.32 Yk.
2500
10 10 10 7. Yk. 15000 Lku 10% ksLkk hu {qfkk 1 ko kAe fuxe hf{
A 3327.5 Yk. khk {u. (ksLke kkhe h 6 {kMku fhe)
2N
I A P 3327.5 2500 R
A P 1
A 827.5 Yk. 200
2(1)
4. Yk. 4000 Lkwt 15% uu 1 ko 4 {kMk Lkwt [. ks{w fuxwt 10
15000 1
kk? 200
N 1 ko 4 {kMk
21 21
N 15000
R R 20 20
A P 1 1
100 3 100
A 1 6 5 3 7 .5
1
15 15 16537.50 Yk. khk {u.
4000 1 1
100 3 100 8. Yk. 5000 Lkk 4% uu 1 koLkk [.ks{kt ksLke kkhe
115 21 yokkf kkk kkf{kt wt kVkk Au ?
4000 yokkf kkhe :
100 20
3
2
A 4830 Yk. 4 2
A 5000 1
5. Yk. 10,000 Lkwt 12% uu 1 ko 6 {kMk Lkwt [] ks 200
fuxwt kk? 3 3
204 102
5000 5000
12 12 200 100

A 10000 1 1
100 2 100 A 5306.04 Yk.
112 106 I A P
10000
100 100 5306.04 5000
11872
I 306.04 Yk.
I 11872 10000
1872 Y. kkf kkhe :
104 204
A 5000
6. h 6 {kMku ks W{uhkk Yk. 10000 Lkwt 4% uu 2 koLkwt 100 200
[.ks fuxw kk ?
A 5304
2( N )
R I A P
A P 1
200 5304 5000
2(2) I 304 Yk.
4
10, 000 1
200 kkf yu yokkf ks{kt 2.04 Yk. kVkk Au.
4
9. u ksLke kkhe h k {kMku fhk{kt yku kku 16000 Yk. Lkwt
51 20% uu Lk {kMkLkwt [. ks {wT fuxwt ?
10, 000
50
79
 R
4N 96 100 100

A P 1 R2
15000
400
R 2 64 R 8%
3
4

16000 1
20 4 13. 8% uu Yk. 8000 Lkk Mkkk ks yLku [] ksLkku kVkk

400 kuku. (Mk{kkku = 2 ko)

3 PR 2 8000 8 8
420 kVkk 2
16000 (100) 100 100
400
51.2 Yk.
A 18522 Yk.
14. y{wf hf{ 6 koLkk ytku [.ksu Yk. 2500 kk Au yLku 4
10. fkuE hf{Lkwt 5% uu 2 koLkwt Mkkw ks 50 Yk. kk Au kku
koLkk ytku Yk. 1600 kk Au kku ksLkku h kuku.
[. ks kuku.
6
PRN R
Mkkw ks ( I ) 6 ko {kxu, 2500 P 1 .....(i)
100 100
yuf koLkwt ks Y. 25 4
R
Y. 25 Lkwt 1 koLkwt Mkkw ks 4 ko {kxu, 1600 P 1 100 .....(ii )

25 5 1 Mk{e (1) yu (2) khke
I
100
6
5 R
P 1
4 100 2500
4
1.25 R 1600
P 1
ks{w = 25 + 1.25 = 26.25 100

ku koLkwt [] ks 25 26.25 R 25
2

1
51.25 100 16
11. yokkf ks kkk Yk. 1200 Lkk 10% uu 1 koLkk Mkkk
R 5
ks yLku [.ksLkku kVkk kuku. ko{q ukkt, 1
100 4
PR 2
kVkk R 5
1002 1
100 4
2
10 1
1200 R 100
2 4
1002
R 25%
1200 25 15. fE hf{Lkwt 2 koLkwt 4% uu Mkkk ks yLku [.ksLkku kVkk

100 100 1 Yk. kk ?
3 Yk. PR 2
12. Yk. 15000 Lkwt 2 koLkwt Mkkw ks yLku [. ksLkku kVkk Yk. kVkk
(100)2
96 Au kku ksh kuku.
P (4 4)
1
PR 2 100 100
kVkk
(100)2
P 625 Yk.

80
16. fkuE hf{ 10% ksu 3 ko {kxu Mkkk ks yLku [] 20. yuf hf{ [. ksu 5 ko{kt k{e kk Au kku 8 ke fuxk
ks hkufkk ktLku ksLkku kVkk Yk. 155 {u Au kku ksu {wfu ko{kt kk ?
hf{ kuku. 5
R
A P 1 2P
PR 2 (300 R) 100
kVkk
(100)3
5
R
P (10 10) (310) 1 2 ....(i)
155 100
100 100 100
khku fu n ko{kt 8 ke kk Au.
155 1000
P n
31 R
P 1 8P
100
P 5000 Yk.
n
17. [] ks yu Mkkk ksLkku kkf 8% uu 2 koLkku y{wf R 3
1 2 ....(ii)
hf{Lkku kVkk Yk. 128 Au. kku yk hf{ fE nu ? 100

PR 2 Mk{e. (i) {ktke 2 Lke f{k 8 {kt {qfkk

kVkk
(100)2 N 5 3
R R
1 1
P (8 8) 100 100
128
100 100
N 15
128 100 100 R R
P 1 1
88 100 100

P 20000 Yk. n 15 ko
18. yuf hf{Lkwt 2 koLkwt Mkkw ks Yk. 660 kus hf{Lkwt [. ks 15 ko{kt 8 ke kk.
696.30 Yk. Au kku ksLkku h ku ku . 21. yuf hf{ [. ksu 4 ko{kt k ke kk kku ku fuxk ko{kt
kVkk = 696.30 - 660 27 ke ku ?
= 36.30 Yk. 4
R
2 kVkk A P 1 3P
R 100 100
Mkkw ks
4
R
2 363 1 3 ......(i)
100 100
10 660
n
R 11% R
P 1 27 P
19. yuf hf{Lkwt 3 ko Lkwt [. ks{w Yk. 800 kkk 4 koLkwt [. 100
ks{w Yk. 840 Au kku ksh kuku. n
R
1 koLkwt ks 40 Yk. kk.
3
1 3 ......(ii)
100
PRN 800 R 1
I 40 Mk{e. (i) {ktke 3 Lke f{k (ii) {kt {qfkk,
100 100
N 4 3
100 40 R R
R 1 1
800
100 100
R 5%

81
 N 12 9. yuf hf{Lkwt 10 xfk uu k{ koLkwt ks 450 Au. ku s
R R
1 1 hf{Lkwt ke koLkwt []r ks ............ Yrkk kk.
100 100
(y) 445 (k) 495
n 12 ko (f) 95 (z) 45
10. Y. 1200 Lkk 5 xfk hu 2 koLkwt []r ks kuku.
12 ko{kt 27 ke hf{ kk.
(y) Y. 130 (k) Y. 123
22. Yk. 1250 Lke {wT 2 ko{kt [. ksu Yk. 1800 kk Au kku
ksLkku h kuku. (f) Y. 223 (z) Y. 143
N 11. []r ks {w kkLkwt Mkqk wt Au ?
R
A P 1 N
100 P PRN
(y) ( A) R 1 (k) A
2
100 100
R
1800 1250 1 N R
100 R N
(f) A P 1 (z) A P 1
2
100 100
1800 100 R
12. 50,000 Yrkk 2 ko {kxu 12 xfkLkk hu Mkkk ksu {wfk
1250 100
fhkk []r ksu {wfkk fuxwt ks khu {u ?
2 2
6 100 R (y) 2400 Yrkk (k) 600 Yrkk

5 100 (f) 720 Yrkk (z) 1200 Yrkk
13. yuf hf{Lkwt knuk koLkwt ks 150 yLku ku koLkwt []r
6
ktLku kksw ko{q ukkt, 100 100 R ks Y. 309 kk Au kku ksLkku h kuku.
5
120 100 R (y) 7 % (k) 6 %
(f) 12 % (z) 8 %
R 20%
14. Mknfkhe {tze{ktke yuf uzqk Y. 11, 236 , 12 xfkLkkt hu
uxeMk {kxuLkk kkyku :
1 ko {kxu []r ksu u Au kku {wkLkkt ytku kuu fuxk
1. fkuE hf{ [] ks kh 15 ko{kt ku ke kE Au
Yrkk [qfk kzu ? (ks h 6 {kMku W{uhk Au.)
kku yk hke yk hf{ 8 ke fuxk ko{kt kk ?
(y) 11, 236 (k) 11,336
2. 5% kkf hke 6000 Yrkk kh k koLkkt ytk{kt
[] ks fuxwt ku ? (f) 11, 623 (z) 11, 200
3. ku hu suLkk kh 64 Yrkk Lke hf{ [] ks kh 3
kkuo{kt 125 Yrkk kE .
4. 1000 YrkkLkwt [] ks 10% Lkk hke fux k
Mk{{kt 210 Yrkk ku.
5. 2000 Yrkk kh 3 ko Lku {kxu 10% kkfLkk hke
[] ks kkkku khu ks kkf ykk.
6. fkuE hf{ kh 4% kkf hke 2 koLkwt [] ks kkk skkku :
Mkkkh ksLkwt ytkh 10 Yrkk nu. (1) 45 ko (2) 945.096 (3) 25% (4) 2 ko (5) 662
7. fkuE hf{ [] ksLkkt hke 4 ko{kt k{e kE Y. (6) 6250 Y. (7) 12 ko (8) 84 (9) 495 (10) 123 ko
N
Au. kku fuxk kkuo{kt 8 ke kE ? R
(11) A = P 1+ (12) 720 Y. (13) 6 %
8. []r ksu yuf hf{Lkwt 5 xfk uu knuk koLkwt []r 100
ks Y. 80 kk Au. kku ke koLkwt ks fuxk Yrkk kk ? (14) 12,624.77 Y.
(y) 88 (k) 84
(f) 85 (z) 04
82
 13. LkVkukux
01. fkuE MkwLkwt u[k fhkkt kuLke he f{k fhkk khu hf{ {u hek Lkt. 2 :
khu LkVku kk yu ykuAe hf{ {u khu kux . LkVku fu kuxLke xfkkhe khke {q.rf. fu u.rf. kue.
02. he f{kLku {q f{k fnuk{kt yku Au. u[k f{k 100
03. LkVku = u[k f{k - {q f{k, Mkwk : {q f{k ykk
100 LkVku (xfk)
kux = {q f{k - u[k f{k
u[k f{k 100
LkVku Y{kt {q f{k
04. LkVkLke xfkkhe {q f{k 100, 100 kux (xfk)

{q f{k (100 LkVku)

kux Y{kt u[k f{k
kuxLke xfkkhe {q f{k 100 100

Mkw hek kk ku{kt fkuE [o fhu nku kku ku W{uhkkt kzkh {q f{k (100 kux)
u[k f{k
f{k (k.rf.) {u Au. 100
kzkh f{k = {q f{k + [o Wk.: (i) Yk. 2500 {kt heu xuk 15% LkVku E u[kkt
hek Lkt. 1 : fuxk Yrkk Wksu ?
LkVku ykk kux xfkkhe{kt kue.
2500 115
Wk.: (i) Yk. 4500 Lkku {kukkE Yk. 5400 {kt u[kk fuxk u[k f{k 2875
100
xfk LkVku kk.
(ii) Yk. 7500 Lke Mkw 25% kux kE u[kkt kuLke u[k
LkVku u[k rf{k - {q f{k
f{k fuxe kk ?
= 5400 - 4500 = 900
7500 75
900 u[k f{k 5625
LkVku (xfk{kt) 100 20% 100
4500
(iii) yuf Mkw Yk. 1710 {kt u[kkt 14% LkVku kk Au kku
(ii) Yk. 2250 Lke Mkw Yk. 1890 {kt u[kkt fuxk xfk
kuLke {q f{k kuku.
kux ?
kux 2250 1890 360 , 1710 100
{q f{k 1500
114
360
kuxLke xfkkhe 100 16 % hek Lkt. 3 :
2250
ku k u-u[ kke MkwLke {q rf{k fu u[k f{k kue.
(iii) yuf ukkheyu 6 Lktk Yk. 10 Lkk ku {kuMktke hee Wk.: (i) Lkhuu 30% LkVku E hkfuLku Mkkf u[u Au. hkfuu
4 LktkLkk Yk. 6 Lkk ku u[kkt kuLku fuxk xfk LkVku fu ku Mkkf 20% kux kELku nhuLku Yk. 520 {kt u[u
kux ? Au kku Lkhuu ku Mkkf fuxk{kt hee nu.
xwtfe hek :
100 100
520 500
Lktk k 80 130
6 6 4 10
6 10 100 (ii) Yk. 570 {kt yuf Mkw u[kkt 5% kux kku 5%
4 10
4 6 LkVku {uk ku Mkw fuxk{kt u[e uEyu?
100 105
36 40 4 570 630
100 100 10 95 100
40 40
u skk Lk Mktk nku kku LkVku kk yLku Mktk (iii) yuf {eLk 10% LkVku E u[kkt Yk. 5060 Wksu
nku kku kux . Au u ku {eLk Yk. 4370 {kt uwt nku kku fuxk xfk
skk : 10 % kux . LkVku fu kux kk ?

83
 100 3. yuf Mkw 16% LkVku E u[kk 40.60 Yk. Wksu Au kku kuLke
{q f{k 5060 4600 {q.f{k kuku.
110
keS k u[kkt kke kux 100
{q.rf. u.rf.
4600 4370 230 100 LkVku (%)

230 100 4060

kux xfkkhe 100 5%
4600 116 100
hek Lkt. 4 :
{q.rf. 35 Yk.
MkwLke Mktk khke LkVku fu kuxLke xfkkhe kue.
4. Yk. 1140 {kt heu zek 5% kux kELku u[k{kt yku
{q f{kLkk Lktk u[k f{kLkk Lktk
Mkwk : 100 Au. u 5% LkVku ELku u[e nkuk kku fuxk Yrkk Wksu ?
u[k f{kLkk Lktk
105
Wk.: (i) 20 xuk 24 xukLke {q f{ku u[kkt fuxk xfk u.rf. 1140
100
LkVku fu kux kk.
24 20 4 1197 Yk.
100 100 20% LkVku kk
20 20 5. 21 MkwLke {q.rf. 18 MkwLke u.rf. suxe kk Au kku fuxk xfk
(2) 32 h{fzkLke Akku f{ku 40 h{fzk u[u kku fuxk LkVku fu kux kk ?
xfk rzMfkWLx ykwt kk ? u[k rft{k -{q.rft{k
LkVku (%) 100
32 40 8 u[k rf{k
100 100 20%
40 40 21 18
100
20% rzMfkWLx 18
16.66%
uxeMk {kxuLkk kkyku : 6. yuf ukkhe 6 LktkLkk Yk. 10 Lkk ku hee 4 LktkLkk Y. 6 Lkk
1. Yk. 27.50 {kt heu Mkw Yk. 28.60 {kt u[kk fuxk xfk ku [efw u[u kku fuxk xfk LkVku fu kux kku kk?
LkVku kk ? 6 10 36 40
LkVku = u[k f{k {q f{k 100
4 6 40
= 28.60 - 27.50
4
= 1.10 100 10%
40
LkVku 10% kux .
LkVku (%) 100
{q.rf{k 7. yuf xuk Yk. 1265 {kt u[kk WkkfLku 10% LkVku, rzhLku
15% yu rukkLku 25% LkVku {u Au kku kuLke WkkLk f{k
1.10
100 fuxe nu ?
27.50
100 100 100
4% {q.rf. 1265
110 115 125
2. Yk. 490 {kt heu hurzku Yk. 465.50 {kt u[kk fuxk xfk
kux ? {q.rf. 800 Yk.
kux = {q f{k u[k f{k 8. Yk. 2090.42 {kt heu Mkw Yk. 2602.58 {kt u[kk fuxk
= 490 - 465.50 = 24.5 xfk LkVku kk ?
245 LkVku = 512.16
kux (%) 100
10 490 512.16
LkVku (%) 100
2090.42
5%
24.50%
84
9. yuf Mfqxh Yk. 4700 {kt hee Yk. 800 hekuhk [o kku 100 LkkhtkeLkk 350 Yk.
kuu yk Mfqxh kkuzk Mk{ kAe Yk. 5800 {kt uw kku fuxk xfk 350
LkVku kku ? 1 Lkkhtke Lkk (?) 100
5zkh f{k = {q f{k + [o
3.5 Yk.
4700 800
1 Lkkhtke Lkk 3.5 Yk.
5500 Yk.
LkVku 5800 5500 12 Lkkhtke Lkk (?) 3.5 12
42 Yk.
LkVku 300 Yk.
LkVku = u[k f{k {q f{k
300 LkVku = 48 - 42 = 6
LkVku (%) 100
5500
6
LkVku (%) 100 14.28%
5.45 % 42
yuf ukkheyu 70 rf.kk. kxkxk Yk. 420 {kt hee 1 rf.kk.Lkk 13. h{uu Yk. 1400 {kt yuf Mkkf hee 15% kux{kt u[kk
10.
kuLku fuxk Yrkk {k nu.
6.50 Yk.Lkk ku kk kxkxk u[e ek kku fuxk xfk LkVku fu
{q f{k = 1400 Yk.
kux kE kk ?
kux = 15%
1 rf.kk. kxkxkLkk 6.50 Yk.
70 rf.kk. kxkxkLkk (?) 85
u[k f{k 1400
650 70 100
455
100 1190 Yk.
LkVku = u[k f{k {q f{k
14. r[hkku yuf rzk suLke f{k Yk. 400 Au kuLku 20% LkVku
LkVku 455 420 35
E LkehLku u[e Lkehu 10% LkVku E [kLkLku u[u Au kku [kLk
35 fuxk{kt ku {e nu.
LkVku (%) 100
420
120 110
400
8.33% 100 100
11. ~k{u Yk. 375 Lkk zLkLkk ku 20 zLk h{fzk heu huf 528 Yk.
h{fzwt Yk. 33 Lkk ku u[u Au kku kuLku fuxk xfk LkVku kku kk
? 15. khkku Yk. 80,000 {kt yuf {eLk hee Yk. 5000 htk hkukkLk
kkk hekuhk{kt [o kkk 1000 Yk. kkLkwt kzw kw nku kku
1 zLk h{fzkLkk 375 Yk.
25% LkVku {uk fuxk{kt uw nu?
20 zLk h{fzkLkk = 375 20
k.rf. 80000 5000 1000
= 7500 Yk.
k.rf. 86000 Yk.
nu zLk Lke u[k f{k = 33 x 12 = 396 Y.
1 zLkLkk 396 Yk. 125
u.rf. 86000
100
20 zLkLkk (?) = 396 20
= 7920 Yk. u.rf. 107500 Yk.
LkVku = 420 Yk. 16. yuf kux {krfu 15% kux{kt Yk. 18700 E kux u[e eku.
420 u kuu 15% LkVku E yk kux uku nkuk kku kuLku fuxk Yrkk
LkVku (%) 100
{k nkuk ?
7500
5.6% 100 115
u[k f{k 18700
12. 100 Lkkhtke Yk. 350 Lkk ku hee Yk. 48 Lkk zLkLkk ku 85 100
u[u kku fuxk xfk LkVku fu kux kE kk ? {q.rf. 25300 Yk.

85
17. yuf V u[LkkhLku Yk. 9 ku [efw u[kk 20% kux Au. 21. yuf {kMku 16 LktkLkk Yk. 24 Lkk ku V hee 8 LktkLkk Yk.
fE f{ku u[kke kuLku 5% LkVku kku nkku. 18 Lkk ku uk kku fuxk xfk LkVku kku kk ?
100 105 16 24 (16) (18) (24) (8)
{ktku f{k 9 100
80 100 8 18 24 8
{q.rf. 11.81 Yk.
288 192
yuf wfkLkkhu yuf xkLeMxh Yk. 840 {kt 20% LkVku E kkk 100
18. 192
keu 960 {kt 4% kux{kt u[u kku kuLku fw fuxk xfk LkVku fu
96
kux kE kk ? 100
192
840 100
{q f{k (k{ xkLeMxh) LkVku (%) 50%
120
{q.rf. 700 Yk. 22. yuf Mkw kh heLkkhLku Wkkf, zeh yLku rukk khVke
960 100 yLkw{u 20%, 10% yu 5% rzMfkWLx {u Au kku huh
{q f{k (keswt xkLeMxh) fuxw rzMfkWLx {w nu ?
96
khku fu MkwLke {q. rf. 100 Yk. Au.
{q.rf. 1000 Yk.
fw {q.rf. 1000 700 90 95
u[k f{k 80
100 100
fw {q.rf. 1700 Yk.
fw u.rf. 840 960 6840
68.4
fw u.rf. 1800 Yk. 100
rzMfkWLx 100 68.4
100
LkVku (%) 100
31.6%
1700
23. 8 kuLkLke u.rf. 12 kuLkLke {q.rf. suxe Au kku fuxk xfk LkVku
5.88%
{ku kk ?
19. yuf MkwLke {q.rf. yu u[k f{kLkwt {k 4:5 Au. kku LkVkLkwt
12 8
xfkkhe kuku. LkVku (%) 100
{q.rf. = 4x Yk. 8
u.rf. = 5x Yk. 50%
LkVku = x Yk. 24. 33 {exh fkkz u[kk 11 {exh fkkzLke {q.rf. suxku LkVku kk
x Au. kku fuxk xfk LkVku kk ?
LkVku (%) 100 25%
4x 11
LkVku (%) 100
20. yuf Mkw u[kk 20% LkVku kk Au kku ku Mkw ku ke f{k{kt 33
u[k{kt yku kku fuxk xfk LkVku kku kk ?
khku fu MkwLke {q f{k 100 Yk. Au. LkVku (%) 33.33%

120 25. ku yk yk rzMfkWLx {kke Yk. 150 Lke f{kLkku xo

u[k f{k 100 Yk. 105 {kt {u Au. u ke LktkhLkw rzMfkWLx 12.5% nku kku
100
k{ fuxwt rzMfkWLx {w nu ?
u[k f{k 120
ku ke f{k{kt u[kk 240 Yk. 100 x 87.5
105 150
100 100
140
LkVku (%) 100
100 105 100 100
100 x
150 87.5
140%
80 100 x

86
 x 20 100
k{ rzMfkWLx 20% ke VuxLke {q f{k 675958
84
26. yuf kuLk Yk. 15 {kt u[kk {q f{k Lkk Ak kkLke kux Au 804711.90
kku ku MkwLke {q f{k kuku. ktLku VuxLke {q f{k 1387434.31
u[k f{k 15 Yk.
ktLku Vux u[k f{k 675958 2 1351916
{q f{k x Au.
kux 1387434.31 1351916
kux = {q f{k u[k f{k
35518.31
x
x 15 30. fku Mkkuku xfkkheLke ryu Mkkhku :
6
(1) Yk. 36 Lke Mkw 17 {kt u[kk
x 6 x 90
(2) Yk. 50 Lke Mkw 24 {kt u[kk
90 6x x
90 5x (3) Yk. 40 Lke Mkw 19 {kt u[kk

x 18 (4) Yk. 60 Lke Mkw 29 {kt u[kk

MkwLke {q.rf. 18 Yk. nku Yk. 36 Lke Mkw 17 {kt u[kk kux = 19 Yk.

27. yuf k 1 YrkkLke 3 [kufux heu Au kku kuu 50% LkVku

19
100
xfk{kt kux
{uk 1 YrkkLke fuxe [kufux u[e uEyu ? 36
1 52.77%
1 [kufuxLke {q rf{k Yk.
3 Yk. 50 Lke Mkw 24 {kt u[kk kux = 26 Yk.

150 1 26
1 [kufuxLke u[k f{k xfk{kt kux 100
100 3 50

1
52%
Yrkk Yk. 40 Lke Mkw Yk. 19 {kt u[kk kux = 21 Yk.
2
21
1 xfk{kt kux 100
YrkkLke 1 [kufux u[k 40
2
52.5%
1 YrkkLke fuxe [kufux u[k ?
Yk. 60 Lke Mkw 29 {kt u[kk kux = 31 Yk.
1
1 2 [kufux 31
2 xfk{kt kux 100
60
28. yuf Mkw 12% kux{kt u[kk Yk. 51.70 {u Au kku {q f{k
kuku. 51.66%
Mkkike ykuAe kux 51.66% kk Au kku Auku Mkkuku Mkkike Mkkhku
100
{q f{k 51.70 kk.
88
31. Yk. 70 Lke Mkw kh 70 kiMkk LkVku {u kku fuxk xfk LkVku kk.
{q.rf. 58.75% Yk. 70 Yk. 7000 kiMkk
29. yuf k ku yk yk Vux kife huf Yk. 6,75,958 {kt 70
LkVku (%) 100
u[u Au yuf Vux{kt 16% LkVku kk Au kkk ke Vux{kt 16% 7000
kux Au. kku yk Mkkuk{kt huh fuxk Yrkk LkVku fu kux
1%
kk ?
32. yuf ukkheyu 22 % LkVku E Mkw u[kk Yk. 392 Wkk
100
k{ VuxLke {q f{k 675958 kku LkVku fuxku kk ?
116
100
582722.41 {q.rf. 392 320 Yk.
122.5
87
 LkVku 392 320 72 Yk. 16800
ktkLke {q.rf.
4 21
33. fkuE Mkw Lke u . rf. ku Lke {q f{k fhkk 3 ke Au kku
Yk. 800 ktkLke {q.rf.
fuxk xfk LkVku kk ? 38. yuf kyu 2 zLk fuk Yk. 16Lkk zLkLkk ku hek. kuu
khku fu {q f{k = 300 Yk. Au. 18 Lktk Yk. 12Lkk zLkLkk ku u[e kkfeLkk fuk zLkLkk k{kt
4 Yk. 4Lkku xkzku fhe u[kk fuxk xfk kux ?
u[k f{k 300 400 2 zLk fukLke {q.rf. = 32 Yk.
3
18 Lktk Yk. 12Lkk zLkLkk ku u[kk {ke hf{ = 18 Yk.
LkVku 100 Yk. kkfeLkk 6 Lktk Yk. 4Lkku xkzku fhe Yk. 8Lkk zLkLkk ku u[kk
100 {ke hf{ = 4 Yk.
LkVku (%) 100 24 Lktk fukLke u.rf. = 22 Yk.
300
kux = 32 - 22 =10 Yk.
33.33%
10
34. Mkuxuk W{uhu yuf MkwLke u[k f{k Yk. 616 Au. u ku{kt kux (%) 100 31.25%
32
10% Mkuxuk kkk 12% LkVku W{uhu nku {q.rf. kuku.

{q.rf. 616
100 100
khu uxeMk {kxuLkk kkyku :
110 112 1. ze 1.70 Yrkk exh ke 2.04 Yrkk rk rxh kE
{q.rf. 500 Yk. Au. kku kuLkk {w{kt fuxk xfkLke ] kE ?
2. 9 MkwykuLke he f{k 10 MkwykuLkk u[k f{k
35. {nuu y{wf f{k{kt Mfqxh hewt kuu 10% hekuhk [o khkkh Au kku kkku k fu kux xfkkhe{kt kkkku.
fhe Yk. 1100 LkVku E uw yk Mkku{kt 20% LkVku kku nku 3. 95 Lkk 10% fuxk kk ?
kku hekuhk [o kuku. 4. u fkuE MkwLke WkkLk f{k : u[k f{k = 4:3 kku,
Yk. 20 LkVku kku khu {q f{k = 100 Yk. Mkw kh kkku k fu LkwfMkkLk xfk{kt kkkku.
1100 Yk. LkVku kku khu {q f{k = (?) 5. 200 Lkkt 125% + 350 Lkk 36% = ?
1100 100 6. yuf kkkhe ytrfk {w kh 15% Lke Awx ykku Au. ku kkukkLkk
5500 Yk.
20 {k kh he f{kke fuxk xfk khu ytrfk fhu kku kuLkku
110 kzkh f{k nku kku 10 Yk. [o 19% k kk.
5500 kzkh f{k nku kku fuxku [o 7. yuf k 1 Yrkk{kt 8 kw heu Au. nu kuu 1 Yrkk{kt
fuxk kw u[kke kuLku 60% k kk ?
5500 10
8. 20% kux kELku yuf xuk 1600 Yrkk{kt uwt 15%
110
k {uuk {kxu kuLku fuxk{kt u[wt uEyu ?
500 Yk. 9. yuf AkeLke f{k 80 Yrkk Au. khtkw 65 Yrkk{kt u[k{kt
36. 5 zLk kuLkLke hee kh 1 zLk kuLk e {u kku fuxk xfk yku kku ykku rzMfkWLxLke xfkkhe kuku.
rzMfkWLx kk. 10. Mktsu yuf hurzku 500 Yrkk{kt heku kuu {wfuLku 5% Lkk
60 Lktk kuLk kh 12 Lktk rzMfkWLx kke u[e eku. kkuzk Mk{ kAe {wfuu kuLku 5% Lke kux
100 Lktk kuLk kh fuxwt ? kh Vhe MktsLku u[e eku. khu MktsLku fuxwt k fu LkwfMkkLk
ku ?
100 yuf Yrkk{kt 12 Mktkhk u[eLku yuf yk{e 20% LkwfkLk
12 20% 11.
60
WXku Au. 25% k {uk {kxu ku yk{e yuf Yrkk{kt
37. yuf {kMku 18 ktk Yk. 16800 {kt u[kk 3 ktkLke {q.rf. fuxkt Mktkhk u[u.
suxku LkVku kk Au kku ktkLke {q.rf. kuku. 12. yuf k 10% kuxke u[kku u kuLku 70 YrkkLkk khkke
18 ktkLke u.rf. = 21 ktkLke {q.rf. u[k{kt ykku nku kku ku{kt 4 xfk k kku nkku. kku kkkku
16800 211 ktkLke {q.rf. fu kLku fuxk{kt u[k{kt ykku nkku.

88
13. yuf wfkLkkh 10% f{eLk ke Akku f{k hku Au. Akkt xo heu Au. yu k{k{ xo fkkLku Y. 5500 {kt u[e u Au.
k 25% k kk Au yu MkwLke WkkLk f{k Lke fhku kku kuLku xoeX fuxk Yrkk LkVku fu kux kk ?
suLke Akkue f{k 50 Yrkk Au. (y) 700 Y. LkVku (k) 50 Y. kux
14. u 5 {VLke WkkLk f{k 4 {Ve u[k f{kLke (f) 70 Y. LkVku (z) 500 Y. kux
kkhkh Au. kLke xfkkhe kkkku. 30. MkhMke[t kkukkLke Mkkf Y. 7200 /-{kt u[u Au kku kuLku
15. u 16 MkwykuLke he f{k 12 MkwykuLkk u[k f{kLku 20 xfkLke kux Au. kuLkkt ku 20 xfk LkVku {uku
khkkh Au kku k xfk{kt kkkku. nku kku fuxk Yrkk u[e uRyu ?
16. fkuE h{fzkLku 90 Yrkk{kt u[kke kkku k yLku kuLku (y) Y. 10,800 (k) 8950
60 Yrkk{kt u[kke kkk LkwfMkkLkLke xfkkhe khkkh Au. (f) Y. 11,200 (z) kkhe Lkke.
kku h{fzkLke {q f{k kuku.
31. yuf k yuf MkwLku 20 xfk LkVk kh u[u Au khtkw kMk{kt
17. u kxkfkLkku k 25 xe Au kku fkuE k 100
kuu ku MkwLku 20 xfk kux kh Y. 480 {kt u[e Au. kku yk
Yrkk{kt 6.25 rfku w kxkfk hee fu Au kku kxkfkLkku
LkVku k fhk {kxu kuu yk MkwLku fuxk Yrkk{kt u[e
xuku k Au.
uRke nke ?
18. yuf wfkLkkh kkukkLkk Mkk{kLk kh he f{k fhkk 20%
(y) 350 (f) 720
w k Akku Au kkk Akku k kh 15% Lke Awx ykku
(f) 840 (z) 600
Au. kku kuLku fuxk xfk k kk ?
32. u [kukLkku y{wf skku 11 Y. rk rfkk nU[kke 10
19. 28 Yrkk 11 fuhe heeLku 28 Yrkk{kt 9 fuheLkk ku
xfkLkku k kk Au. u fw k Y. 50 nku kku, fuxk
u[u kku fuxk xfk k ku ?
rfkk [kuk nUk nu ?
20. yuf {fkLk u[kkt 2% uu keLke hf{ Yk. 530 {u
(y) 100 rfkk (k) 60 rfkk
kku {fkLkLke u[k f{k wt nu ?
(f) 50 rfkk (z) 80 rfkk
21. 20 MkwykuLke he f{k 15 MkwykuLkk u[k f{k
khkkh Au kku ukkh{kt kLke xfkkhe fuxe ? 33. Y. 340 {kt heue whe kh hkk Y. 30 Au. yk
22. yuf k ku kuzk{ktke hufLku 7820 Yrkk{kt u[u Au yuf whe Y. 405 {kt u[kkt fuxk Yrkk LkVku kk ?
kh kuLku 15% Vkku yu ke kh kuLku 15% kux Au (y) 50 (k) 53
kku ukkh{kt kuLke fw kux fu k wt nu ? (f) 65 (z) 35
23. yuf ukkhe 10 Yrkk{kt 6 [kufux hee kuLku 5 Yrkk{kt 34. ku xoLkwt {q wt nu suLku 25 xfk LkVk{kt u[kke Y. 2500
2 Lkk hke u[u Au. kku kuLku fuxk xfk k ku ? {u ?
24. fkuE MkwLke he f{k 153 Yrkk Au. kuLkk kh fuxe (y) Y. 1250 (k) Y. 1750
f{k Akkk{kt yku kku 10% rzMfkWLx kh u[kke 63 (f) Y. 2000 (z) Y. 2425
Yk. LkVku kk. 35. wt Mkqk Mkk[wt Lkke ?
25. u {Lku 70 Yrkk{kt 70 kiMkkLkku k kk Au. kku {khku k (y) hkk = {q.f. - u.f.
fuxk xfk fnuk. (k) LkVku = u. f. - k. rf.
26. fkuE MkwLke he f{k{kt fuxk xfk kheLku kuLkku k (f) kux = 5. f. - u. f.
Akkk{kt yku kku k k nfku L ku 5% Awx ykkeLku k (z) k.f. = {q.f{. + hkk
36. yuf ukkhe yuf kwMkf Y. 42 {kt u[kkt 40 xfk LkVku {uu
33% Vkku kk.
27. yuf {eLk 10% kke uwt, u kuLku 80 Yrkk ykuAk{kt Au, kku kuu 50 xfk LkVku {uk ku kwMkf fR f{ku u[wt
uw nku kku 10% Lke kux kku {eLkLke he f{k wt uRyu ?
Au ? (y) Y. 42.50 (k) Y. 43.50
28. yuf xkEkhkExhLku 9243.50 Yrkk kzkh f{kke hew (f) Y. 45 (z) Y. 46
kuLke Akkue f{k 9730 Yrkk nke. xkEkhkExh kh 37. fkuR yuf MkwLke Akkue f{k kh kknfkuLku 5 xfk xk
ykku AwxLke xfkkhe wt Au ? ykkk{kt yku Au. yuf k yuf Mkw Y. 76 {kt heu
29. huze{uRz xoLke yuf wfkLk{kt 20 xfk kh ykkk{kt yku Au, kku ku MkwLke Akkue f{k wt nu ?
Au. r yu wfkLk{ktke Y. 600 Lke Akkue f{kkk 10 (y) 81 (k) 80

89
 (f) 80.50 (z) 86 (f) 30 xfk (z) 40 xfk
38. yuf Mkw yuf Yrkk{kt u[kke 15 xfk kux Au, kku 48. Y. 400 Lke kzkh f{kLke Mkw Wkh fuxe yu{.ykh.ke.
kuLkkke k{e f{ku u[kke ....... xfk LkVku kk ? hke fk fu suke 12 xfk kh ykkkke 10 xfk LkVku
(y) 15 (k) 50 kR fu ?
(f) 70 (z) 30 (y) 600 (k) 448
39. u fkuR MkwLku 270 {kt u[kke 10 xfkLkku k kk Au, (f) 488 (z) 500
kku ku MkwLke he f{k fuxe nu ?
49. Y. 80 Lke {qf{kLke Mkw Y. 90 {kt u[kke ............
(y) Y. 245.45 (k) Y. 297
(y) 12.5 xfk LkVku kk (k) Y. 10 kux kk.
(f) Y. 260 (z) Y. 280
(f) 10 xfk LkVku kk (z) 12.5 xfk kux kk.
40. Y. 460 {kt Mkw u[kkt 15 xfk LkVku kk Au kku MkwLke
kzkh f{k ? 50. Y. 1 kLkwt {eLk hekwt, Y. 20,000 xkLMkkkuxoLkku [o
(y) Y. 200 (k) Y. 300 fkuo yLku Y. 10,000 {eLk kuMkkzkLke {sqhe ykke kku
(f) Y. 400 (z) Y. 500 fw {qzekk [o fuxku ?
41. Y. 50 {kt heue Mkw Y. 65 u[kk ....... LkVku kk. (y) Y. 1,00,000 (k) Y. 1,20,000
(y) 5 xfk (k) 10 xfk (f) Y. 1,10,000 (z) Y. 1,30,000
(f) 15 xfk (z) 30 xfk
51. 5 yuf{Lkk WkkLkLke fw kzkh Y. 300 Au yLku Ak
42. Y. 80 {kt heue Mkw yze f{ku u[kkt ...... kux kk.
yuf{Lkk WkkLk kk fw kzkh Y. 342 kk kku Ak
(y) 10 xfk (k) 20 xfk
yuf { Lkekes kekzkh (marginal cost) fuxe ?
(f) Y. 30 xfk (z) 50 xfk (y) Y. 57 (k) Y. 60
43. yuf Mkw Y. 84 {kt u[kk 25 xfk kux Au kku MkwLke
(f) Y. 42 (z) Y. 50
he f{k ?
52. 5 yuf{Lkk WkkLk{kt yMkh kzkh (Variablc cost)
(y) Y. 75 (k) Y. 9
Y. 1000 Au. u Mkh kzkh (Fix cost) Y. 400 nu kku
(f) Y. 112 (z) Y. 109
yuf xuk Y. 365 {kt hekwt yLku kuLkku {hk{k [o Y. 5 yuf{ke Mkhuhk kzkh fuxe ?
44.
(y) Y. 1400 (k) Y. 280
25 kku. khkk ku xuk Y. 420 {kt u[kwt kku fuxk
xfk LkVku kku ? (f) Y. 80 (z) Y. 200
(y) 15 xfk (k) 7.69 xfk 53. ftkLke k kuLkkt 25 WkkLkku Y. 1200 Lke Mkhuhk f{ku
(f) 25 xfk (z) 20 xfk u[u Au. u kuLkk yk 25 WkkLkku{ktke fkuRk Y. 420 Lkk
45. yuf MkkRf Y. 60 Lke kux kELku Y. 840 {kt u[e. u ku kke Lke[u Lk u[kkwt nku yLku kuLkkt 10 WkkLkku Y.
Mkkf Y. 1020 {kt u[k kku kuLku fuxk Yrkk LkVku kk ? 1000 ke ykuAe f{ku u[kkkt nku kku Mknwke {kUk WkkLkLke
(y) 100 Y. (k) 90 Y. Mknwke khu f{k fuxe nu ?
(f) 110 Y. (z) 120 Y. (y) 7800 (k) 11,800
46. yuf MkwLke he f{k Y. 480 Au yLku kuLke u[k f{k (f) 3900 (z) 18,200
500 Y. Au. kku kuLku fuxku LkVku kku nu ? yuf Wkkf kuZeLke fw kzkh{kt fk[k{kLkku [o 30 xfk,
54.
1 1 {sqhe [o 40 xfk yLku yL [ko 30 xfk Au. fw kzkh
(y) 4 (k) 5
6 2
kh 20 xfk LkVku [ZkeLku u[k f{k Lke fhk{kt yku
1 2 Au. fk[ku {k yLku {sqhe [o{kt yLkw{u 20 xfk yLku 25
(f) 7 (z) 8
6 6
xfk kkhku yLku yL [ko{kt 20 xfk xkzku kk kku
47. yuf MkkRf 450 {kt R ku{kt 50 YrkkLke {hk{k fhke fw kzkh kh ykkW suxku s LkVkLkku h e hkk
600 Yrkk{kt u[e kku fuxk xfk LkVku kku ? {kxu u[k f{k{kt fuxk xfk khku fhku uRyu ?
(y) 10 xfk (k) 20 xfk (y) 10 xfk (k) 20 xfk
90
 (f) 12 xfk (z) 15 xfk (f) Yrkk 80 (z) Yrkk 55
55. yuf kkkhe kkMku 1000 rf.kk ktz Au. kuLkk fuxkf kkLku 57. 56 Yrkk{kt yuf kuLk u[kk kuLke {qf{k suxk xfk LkVku
ku 8 xfk k kh kkk ukLku 18 xfk k kh u[e u Au. kku, kku kuLke {q f{k fuxe ku ?
ykLkkke kuLku fw ktz kh 14 xfk k kk Au. 18 xfk (y) 140 (k) 40
k kh fuxe ktz u[kR kR ? (f) -140 (z) 100
(y) 400 rfkk (k) 560 rfkk 58. he f{k + hkk = .............
(f) 600 rfkk (z) 640 rfkk (y) LkVku (k) kux
ykfk yuf uLMke kuLk hkeLku kzkh kh 20 xfk LkVku [ZkeLku (f) u[k f{k (z) kzkh f{k
56.
59. yuf wfkLkkh yuf xuk Y. 5000 {kt hee 4500 {kt u[u
u[u Au. hke yk s kuLk kkukkLke kzkh kh 25 xfk LkVku
Au kku kuLkk fuxk xfk kux kR fnuk ?
[ZkeLku kkkkLku u[u Au. u kkkk yk kuLkLkk Yrkk 75
(y) 5 % (k) 8 %
[qfkku nku kku ykfkLku yk kuLk fuxk{kt kze nu ?
(f) 10 % (z) 12 %
(y) Yrkk 100 (k) Yrkk 50

skkku :
(1) 20% (2) 10 % kux (3) 9.5 (4) 25 % kux (5) 376 (6) ........ (7) 5 kw (8) 230 Y. (9) 18.75 % (10) 0.25 % Y. (11)
1
7.68 Mktkhk (12) 450 Y. (13) 36 Y. (14) 25 % (15) 33 % (16) 75 Y. (17) ....... (18) 2 % (19) 22.22 % (20) 26500
3
1
Y. (21) 33 % (22) 2.25% (23) 50% (24) 237.6 Y. (25) 1 % k (26) ..... (27) 400 Y. (28) 5 % (29) 70 Y. LkVku
3

(30) Y. 10,800 (31) 720 (32) 50 rfkk (33) 35 (34) Y. 2000 (35) hkk = {q.f.{. - u. f. (36) Y. 45 (37) 80 (38)

1
70 (39) 245.45 (40) 400 Y. (41) 30 xfk (42) 50 xfk (43) Y. 112 (44) 7.69 % (45) 120 Y. (46) 4 (47) 20 xfk (48)
6

500 (49) 12.5% LkVku kk (50) xfk 1,30,000 (51) Y. 42 (52) ....... (53) 11,800 (54) 10 xfk (55) 400 rfkk (56) Y.

50 (57) 40 (58) kzkh f{k (59) 10 %

91
 14. fk{, Mk{, {nuLkkkwt yLku kkekhe
hek Lkt. 1 : 1
khu ku k yk - yk fk{ fhu kku ku fk{ fhk kkkku Mk{ B Lkwt 1 rMkLkwt ,
10
ykku nku kuLkk khke ktLku k ukk {e fk{ fhu kku fuxku Mk{
kku ku kukLke hek : 1
C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
Wk.: A k yuf fk{ 10 rMk{kt kkk B k 15 rMk{kt 12
kwt fhe fu Au kku ktLku Mkkku {e fk{ fhu kku ku fk{ fuxk A, ByLku CLkwt 1 rMkLkwt fk{
rMk{kt kwt kk ? 1 1 1

1 8 10 12
kkhe : A kLkwt 1 rMkLkwt fk{ ,
10 15 12 10

1 120 120 120
B kLkwt
15 15 12 10 37

ktLkuLkwt 1 rMkLkwt fk{ 120 120
1 1 3 2 5 1 A, B yu CLku Mkkku {e fk{ fhkkt kkk

10 15 30 30 30 6 120 9
rMkku 3
ku fk{ fhkkt kkkku Mk{ 6 rMk. 37 37
hek Lkt. 2 : hek Lkt. 4 :
khu ku k y{wf rMk{kt fk{ kwt fhe fkk nku kkk yuf k k kife ku-ku Lkk kwk{kt fk{ fhkk y{wf rMkku kku kku ku
k yufku y{wf rMk{kt fk{ kwt fhe fu kku keu k yufku k Mkkku {e fk{ fhu kku ku fk{ fuxk rMk{kt kwt kk ku kuwt.
fuxk rMk{kt fk{ fhe fu ku kukLke hek. Wk.: A yu BMkkku {e yuf fk{ 12 rMk{kt, B yu C Mkkku
{e 15 rMk{kt kkk A yLku CMkkku {e 20 rMk{kt kqo
Wk.: A yu BMkkku {e yuf fk{ 9 rMk{kt kwt fhe fu Au.
fhe fu Au kku ku Mkkku {e yk fk{ fuxk rMk{kt kqo
Ayufku yk fk{ 12 rMk{kt kwt fhe fu Au kku B yk fk{
fhe fu ?
fuxk rMk{kt kwt fhe fu ?
1
1 kkhe: A yu B Lkwt 1 rMkLkwt
kkhe: A yu BLkwt Mktwk yuf rMkLkwt fk{ 12
9
1
1 B yu C Lkwt 1 rMkLkwt
A Lkwt 1 rMkLkwt fk{ 15
12
1
1 1 A yu C Lkwt 1 rMkLkwt
20
B Lkwt 1 rMkLkwt fk{
9 12
( A B) ( B C) (C A) Lkwt 1 rMkLkwt fk{
4 3 1 1 1 1

36 36 36 12 15 20
B yufku ku fk{ 36 rMk{kt kwt fhe fu.
2 ( A B C ) Lkwt 1 rMkLkwt fk{
hek Lkt. 3 :
khu k k kkk heku fkuE fk{ y{wf rMk{kt kwt fhe 5 4 3

fkk nkukku ku Mkkku {e fk{ fhu kku ku fk{ fuxk rMk{kt kw 60 60 60
kE fu ? 12 1
Wk.: A k yuf fk{ 8 rMk{kt, B k 10 rMk{kt kkk C
60 5
k 12 rMk{kt kwt fhe fu Au kku ku Mkkku {e fk{
1 1
fuxk rMkk{kt kqo fhe fu? A B C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
5 2 10
1 ku Mkkku {e ku fk{ 10 rMk{kt kwt fhe fu.
kkhe: A Lkwt 1 rMkLkwt fk{ 8 ,
92
hek Lkt. 5 : hek Lkt. 7 :
ku ykk k k Mkkku {e fk{ Y fhu yu fkuE yuf fu ku k y{wf kLkwt swk y{wf fk{ y{wf rMk{kt kqo fhe fu kkk ke
y{wf rMk kAe fk{ AkuzeLku skk hnu kku kkfeLkwt fk{ kkfe hnu kykuLkwt swk y{wf fk{ y{wf rMk{kt kqo fhe fu ku {krnke
k / kyku fuxk rMk{kt kwt fhe fu ku kuwt. khke qxke fu {ktku {krnke kue.
Wk.: x yLku y yuf fk{ yLkw{u 20 rMk yu 12 rMk{kt kwt Wk.: 40 {kMkku 60 ]kku 8 fkf{kt ke fu Au kku 32 {kMkku
fhe fu Au. ktLkuyu Mkkku fk{ Y fko kk 4 rMk kAe y
12 fkf{kt fuxk ]kku ke fu ?
k fk{ AkuzeLku skku hnu Au kku kkfeLkwt fk{ x k fuxk
kkhe: M 1 D1 W2 M 2 D2 W1
rMk{kt kwt fhe fu ?
[M = {kMkku, D = rMkku/fkf, W = fk{]
1
kkhe: x Lkwt 1 rMkLkwt fk{ kkk 40 8 W2 32 12 60
20
1 32 12 60
yLkwt 1 rMkLkwt fk{ W2 72
12 40 8
x yu y Lkwt 1 rMkLkwt fk{ LkkU : kk{kt rMkku yu fkf ktLku ykku nku kku

1 1 3 5 8 M 1 D1 T1 W2 M 2 D2 T2 W1 kkhwt.

20 12 60 60 60 khu uxeMk {kxu Lkk kkyku :
01. h{uLku yuf fk{ fhkk 10 rMk yu {nuLku ku s fk{ fhkk 15
8 8 rMk kku Au. u ktLku Mkkku {eLku fk{ fhu kku ku fk{ fuxk rMk{kt
x yu yLkwt 4 rMkLkwt fk{ 4
60 15 kw kk.
8 15 8 7 10 15 150
x kkfe hnuk fk{ 1 6
15 15 15 10 15 25
x Lku 1 fk{ fhkkt 20 rMk kku ktLkuLku fk{ kw fhkk 6 rMk kku
7 02. [ukLkLku yuf {fkLk htkkk 18 rMk kku Au rnhuLk ku s fk{ [ukLk
x Lku fk{ fhkku fuxk rMk kku fhkk yzk rMkku{kt kw fhe fu Au. kku ktLku Mkkku {e yuf
15
rMk{kt fuxw fk{ kw fhe fu ?
7 28 1 [ukLk - 18 rMk
20 9 rMk.
15 3 3 rnhuLk - 9 rMk
18 9
hek Lkt. 6 :
18 9
{nuLkkkwt nU[kLke hek.
Wk.: A, B yu C yuf fk{ yLkw{u 6, 8 yLku 12 rMk{kt kkk 27 1
fk{
heku kqo fhe fu Au. Yk. 1350{kt W[f fk{ hke ku 162 6
Mkkku {e fk{ fwO nku kku A Lku fuxk Yrkk {u ?
03. LkLk, ykfk yu sLkfLku yuf fk{ kkk heku kqt fhkk
1 yLkw{u 24, 16 yLku 12 rMk kku Au. u ku Mkkku {e fk{
kkhe: A Lkwt 1 rMkLkwt fk{ ,
6 fhu kku fuxk rMk{kt kqo kk ?
1 1 1
B Lkwt kkk C Lkwt kk. LkLkLkwt 1 rMkLkwt fk{
8 12 24

1 1 1 1
A, B, C Lkk 1 rMkLkk fk{Lkwt {k : : ykfkLkwt 1 rMkLkwt fk{
6 8 12 16
4:3:2 1
sLkfLkwt 1 rMkLkwt fk{
A, Lku {ke hf{ ({nuLkkkwt) 12
4 1 1 1
1350 600 Yrkk. kuLkwt yuf rMkLkwt fk{
9 24 16 12

93
 9 3 15

48 16 2
16 7.5 rMk
ku fk{ {kxu kkkku Mk{
3
07. ku MxuLk [uLkku huu xuf kLkkkk A Lku 16 rMk, BLku 12 rMk
1 kku Au. kuyku CLke Mknk E 4 rMk{kt xuf kLkke eku kku yufku
5 rMk C fuxk rMk{kt kLkke fu ?
3
C Lku khku fu x rMk kku.
03. yuf xkh{kt ku kt[h Au. k{ kt[hke xkh 9 {eLkex{kt kuMke
Au yLku ke kt[hke 6 {eLkexh{kt. u ktLku kt[h Mkkku kzu kku 1 1 1 1

xkh fuxe {eLkex{kt kuMke ? 16 12 x 4

9 6 54 3 4 1 12

9 6 15 48 48 x 48

18 3 1 12 7
3
5 5 x 48 48
3 {eLkex 36 MkufLz{kt xkh kuMke . 1 5 48
05. yuf frzkLku yuf rk [kk 15 rMk kuLkk rkkkSLku 20 rMk x
x 48 5
yu kuLkk kwkLku 25 rMk kku Au. u ku Mkkku {eLku fk{ fhu kku
fuxk rMk{kt kqo kk ? x 9.6
08. A Lku fk{ fhkk B fhkk ku kk rMkku kku Au. u ktLku Mkkku {e
1
fzekLkwt 1 rMkLkwt fk{ 2 rMk{kt fk{ kq fhe fu Au. kku yufku B yk fk{ fuxk
15
rMk{kt kq fhe fu.
1 khku fu B Lku x rMk kku.
kuLkk rkkkSLkwt 1 rMkLkwt fk{
20 khku fu A Lku 2x rMk kku.
1 1 1 1
kuLkk kwkLkwt 1 rMkLkwt fk{
25 2x x 2

1 1 1 1 2 x
ku Mkkku {e 1 rMkLkwt fk{
15 20 25 x3
20 15 12 09. hkuLkf 6 fkf{kt 32 kus xkEk fhe fu. kkhf 5 fkf{kt 40 kus
xkEk fhe fu Au. ktLku Mkkku {e yk yk fkuBwxh kh 110
300
kus xkEk fhkk fuxku Mk{ kku ?
47 hkuLkf, 32 kus xkEk fhkk 6 fkf

300 1 kus xkEk fhkk fuxku Mk{ kku ?

300 6 3
ku fk{ fhkk kkkku Mk{ fkf
47 32 16
kkhf, 40 kus xkEk fhkk 5 fkf
18
6 5 1
47 1 kus xkEk fhkk
40 8
06. r{ku yuf {eLk 5 rMk{kt kLkke fu Au kuu ku {eLk kuLkk
fkhekhLke Mknk E 3 rMk{kt kLkke ew kku fkhekh yufku 3 1
ktLku Mkkku {e, 2 kus xkEk fhkk
fuxk rMk{kt kLkku ? 16 8
5 3 3 2 5
fkhekhLkk fk{Lkk rMkku
53 16 16

94
 5 110 1
110 kus xkEk fhkk B yu C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
16 2 12
275 1
A+B+C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
16 6

3 1 1 86 1
17 f kf C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
16 6 8 48 24
10. A yLku B Mkkku {e yuf fk{ 12 rMk{kt B yu C Mkkku {eLku 1 1
ALkwt 1 rMkLkwt fk{
15 kkk C yu A {eLku 20 rMk{kt kq fhu kku ku Mkkku 6 12
{e fuxk rMk{kt kqo fhe fu ?
2 1 1
12 15 20
2 12 12
(12 15) (15 20) (20 12)
1 1
A yLku C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
12 15 20 24 12
2
720
2 1 3

10 rMk 24 24
11. ktfs hkusLkk 8 fkf fk{ fhe 12 rMk{kt yrLk hkusLkk 10 1
fkf fk{ fhe 8 rMk{kt yuf fk{ kq fhe fu Au. ku ktLku Mkkku fk{
8
{e hkusLkk 8 fkf fk{ fhe fuxk rMk{kt kqo fhu ?
ktfs 12 8 96 fkf{kt fk{ kwht fhu. ktLku Mkkku {e 8 rMk{kt fk{ kqt fhu.
13. A yLku B Mkkku {e 5 rMk{kt B yLku C Mkkku {e 7 rMk{kt kkk
yLke 10 8 80 fkf{kt fk{ kwht fhu.
A yu C Mkkku {eLku yuf fk{ 4 rMk{kt kqo fhe fu kku ku
1 1 kife fku ykuAk rMk{kt fk{ kqo fhe fu ?
1 fkfLkwt fk{
96 80 1
A yLku BLkwt 1 rMkLkwt fk{
5 6 5

480 480 1
B yLku CLkwt 1 rMkLkwt fk{
11 7

480 1
C yLku A Lkwt 1 rMkLkwt fk{
11 4
8 fkfLkwt fk{ 8
480 1 1 1
2 (A + B + C) Lkwt 1 rMkLkwt fk{
11 5 7 4

60
28 20 35

60 140
kkkk rMk
11
83

5 140
5 rMk
11 83
A + B + C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
280
12. A yLku B Mkkku {e 8 rMk{kt B yLku C Mkkku {e 12 rMk{kt
83 1
kkk A, Byu C Mkkku {eLku yuf fk{ 6 rMk{kt kq fhe fu kku C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
280 5
A yu C fuxk rMk{kt kqt fhe fu ?

1 83 56

A yLku B Lkwt 1 rMkLkwt fk{ 280
8
95
 27 4 1
x kLkwt 4 rMkLkwt fk{
280 20 5
83 1 1 4
A Lkwt 1 rMkLkwt fk{ kkfe hnu fk{ 1
280 7 5 5
83 40 1 1
x yu y Mkkku {e 1 rMk{kt fhu fk{
280 20 12
43 35 8

280 60 60
83 1 8
B Lkwt 1 rMkLkwt fk{
280 4 fk{ fhkk 1 rMk kku
60
83 70
4 4 60
280 fk{ fhkk kkkk rMk
5 5 8
13
6 rMk
280
A Mkkike ykuAk rMk{kt fk{ kq fhe fu. 16. rfh yuf fk{ 3 rMk{kt kkk {nu 2 rMk{kt kq fhe fu Au.
14. A k yuf fk{ 18 rMk{kt, B k 15 rMk{kt kq fhe
u ktLku yu Mkkku {eLku fk{ kqt fwO nku yu fk{ kuxu Yk. 150
fu Au. Mkkku {e fk{ Y fko kk kkt[ rMk kAe B k {k nku kku rfhLku fuxk Yrkk {u ?
fk{ Akuze u kku kkfeLkwt fk{ A fuxk rMk{kt kqo fhe fu ? 2
150 60 Yk.
1 1 5
A yLku BLkwt Mkkku {e 1 rMk{kt fk{
18 15 rfhLku 60 Yk. {u
17. yuf fk{ [tfkLk 6 rMk{kt kkk hkurnk 8 rMk{kt kq fhe fu
5 6
Au. ktLku yu ukk {e ku fk{ W[f Yk. 3200{kt hke LkhuLke
90
{ E 3 rMk{kt kq fwO kku kuykuyu LkhuLku fuxk Yrkk [qfk
11 nu ?

90 1
[tfkLkLkwt 1 rMkLkwt fk{
55 6
5 rMk{kt Mkkku fhu fk{
90 1
hkurnkLkwt 1 rMkLkwt fk{
55 35 8
kkfeLkwt fk{ 1
90 90
1 1 7
1 ktLkuLkwt 1 rMkLkwt fk{
6 8 24
A Lku fk{ fhkk 1 rMk kku.
18
1
35 Lkhu, [tfkLk, hkurnkLkwt 1 rMkLkwt fk{
3
fk{ fhkk fuxk rMk kku.
90
1 7 1
35 LkhuLkwt 1 rMkLkwt fk{
18 3 24 24
90 fk{Lkwt {k :
7 rMk{kt kq fhu. [tfkLk : hkurnk : Lkhu
15. x yLku y yuf fk{ yLkw{u 20 rMk yu 12 rMk{kt kqt fhe
1 1 1
fu Au. x k yu fk{ Y fko kAe 4 rMk kk y ku{kt uzk : :
6 8 24
Au. kku nu ku fk{ fuxk rMk{kt kqt ku ?
4 : 3:1
1
x kLkwt 1 rMk{kt fhu fk{
20
96
 1 1
LkhuLku {ke hf{ 3200 A Lkwt 1 rMkLkwt fk{
8 6

LkhuLku {ke hf{ 400 Yk. 1

B Lkwt 1 rMkLkwt fk{
8
18. f{ yuf fk{ 10 rMk{kt kkk LkLk 15 rMk{kt fhe fu Au
kuyku ktLku Mkkku {e 5 rMk fk{ fhu Au kkfeLkwt fk{ nhuLku MkkUku 1 1
A yu B Lkwt 1 rMkLkwt fk{
Au. nhu ku fk{ 2 rMk{kt kqo fhu Au. u ku fk{Lke fw {sqhe Yk. 6 8
1500 nku kku f{ yu LkLkLku fuxk Yrkk {u ?
43 7
1
f{Lkwt 1 rMkLkwt fk{ 24 24
10
1
1 kuLkwt 1 rMkLkwt fk{
LkLkLkwt 1 rMkLkwt fk{ 3
15
1 1
1 1 C Lkwt 1 rMkLkwt fk{
ktLku Lkwt 1 rMkLkwt fk{ 3 24
10 15
87 1
3 2
24 24
30 fk{Lkwt {k
5 1 A : B : C

30 6 1 1 1
: :
1 5 6 8 24
5 rMk{kt fhu fk{ 5
6 6 4 : 3 : 1

5 1 4
kkfe hnu fk{ 1 ALku {ke hf{ 600 300 Yk.
6 6 8

1 3
2 rMk{kt nhu fk{ fhu. B Lku {ke hf{ 600 225 Yk.
6 8

1 1 C Lku {ke hf{ 600 1 75 Yk.

1 rMk{kt fhu fk{
8
6 2 12
kuLkwt fk{Lkwt {k 20. 20 eyku yuf fk{ 16 rMk{kt fhe fu Au. 16 kwkku ku fk{ 15
f{ : LkLk : nhu rMk{kt kwhwt fhe fu Au kku kwhwkku yLku eyku [u fk{ fhkLke
k{kkLkwt {k kuku.
1 1 1
: : 20 eyu 16 rMk{kt kq fhu
10 15 12 1 e ku fk{ = 320 rMk{kt kq fhu
6 : 4 : 5 16 kwkku 15 rMk{kt kq fhe fu
1 kwk ku fk{ 15 16 240 rMk{kt
6
f{Lku {ke hf{ 1500 600
15 1
1 kwkLkwt 1 rMkLkwt fk{
240
4
LkLkLku {ke hf{ 1500 400
15 1
1 eLkwt 1 rMkLkwt fk{
ktLku Lku {ke hf{ 600 400 1000 320
19. A yLku B k yu yuf fk{ Yk. 600{kt W[f hku Au. A kwk yu eLkwt fk{Lkwt {k
yufku ku fk{ 6 rMk{kt kkk B yufku 8 rMk{kt kq fhe fu 1 1
:
Au. ku ktLkuyu CLke { E ku fk{ 3 rMk{kt kqo fwO kku hufLku 240 320
kku fuxe hf{ yku?
4 : 3
97
21. 10 kwkku yuf fk{ 15 rMk{kt fhe fu Au. 15 eyku ku fk{ 12 [kw fhk{kt yku kku fuxk Mk{{kt hk ?
rMk{kt fhe fu Au. kku yk 10 kwkku yLku 15 eyku Mkkku {e 1
fk{ fhu kku fuxk rMk{kt kqo kk? k{ Lk Lkwt 1 fkfLkwt fk{
5
10 kwkku 15 rMk
15 e 12 rMk 1
ke LkLkwt 1 fkfLkwt fk{
15 12 180 10

15 12 27 1
ke LkLkwt 1 fkfLkwt fk{
30
20 2
6 rMk
3 3 1 1 1
fw 3 LkLkwt 1 fkfLkwt fk{
5 10 30
24. yuf xktfeLku ku yk yk Lk zu yLkw{u 20 yu 30 {eLkex{kt
he fk Au. u ktLku Lk yuf Mkkku [kw hkk{kt yku kku xktfe 6 3 1

fuxk Mk{{kt hk ? 30 30 30
1 10 1
k{ LkLkwt 1 r{rLkx Lkwt fk{
20 30 3
1 ku Lk zu 3 fkf{kt xktfe Mktkqo hkE .
ke LkLkwt 1 r{rLkx Lkwt fk{ 27. yuf xktfeLku A yu B Lk zu yLkw{u 5 yu 6 fkf{kt he
30
ktLku Lk Mkkku kuk{kt yku kku 1 r{rLkxLkwt fk{ fk Au kkk C Lk zu 12 fkf{kt ke fhe fk Au u ku
Lk yuf Mkkku [kw nku kku fuxk Mk{{kt hkE ?
1 1
1 1 1
20 30 ku Lk Mkkku [kw nku khu
5 6 12
3 2
= + 65 1
60 60
30 12
5
11 1
60
30 12
1
22 5
12
60
12 r{rLkx{kt xktfe hkE
25. yuf xuLfhLku yuf kkEk zu 4 fkf{kt kkk keS kkEk zu 6 17

fkf{kt he fk Au. ktLku kkEk zu yuf Mkkku hk{kt yku 60
kku xktfe fuxk Mk{{kt hkE ?
9
1 xktfe hkkk kkkku Mk{ 3 f kf
17
xuLfhLke yuf kkEkLkwt 1 fkfLkwt fk{
4
28. 10 {kMkku hkusLkk 12 fkf fk{ fheLku 20{eLk kikh fhe fu
1 Au kku 24 {kMkku 16 fkf fk{ fhe fuxk {eLk kLkke fu ?
keS kkEkLkwt 1 fkfLkwt fk{
6 M 1 T1 W2 M 2 T2 W1
1 1 3 2 10 12 W2 24 16 20
fw
4 6 12
24 16 20
W2
5 2 10 12
2 f kf
12 5
W2 64
26. yuf xktfeLku k{ Lk zu 5 fkf{kt ke zu 10 fkf{kt kkk
64 {eLk kLkke fu.
ke zu 30 fkf{kt Mktkqo he fk Au. u ku Lk yuf Mkkku

98
29. 6 kkfkuLku yuf fk{ fhkk 16 fkf kku Au. u ku{kt w ku kkfku fuxk rMk{kt kwt fhe fu Au ?
uzk kku ku fk{ fuxwt knuw kqo kk ? 13. Mktrk fkuE fk{Lku 8 rMkkt, srk 10 rMk{kt kkk rk
6 16 1 8 T2 1 15 rMkk{t fhe fu Au. kku ku {eLku fk{ fuxk rMk{kt
fhu ?
6 16 14. u 5 {kMkkuLke 12 rMkLke {swhe 60 Yrkk Au. kku 6 {kMkkuLke
T2
8 20 rMkLke {swhe wt nu ?
15. kkW[ kLkkkLke fk{kehe{kt 5000 kkW[ kLkkkk
T2 12
kLkkknuLku 10 fkf yLku h{knuLkLku 8 fkf kku Au. u
ku fk{ 4 fkf nuw kqo kk
ktLkuLku kuxkt s kkW[ kLkkkLkwt fk{ yuf Mkkku MkkUkk{kt yku
kku Mktwk fk{Lkku h fuxku kk ?
w uxeMk {kxuLkk kkyku :
(y) 500 (k) 725
01. ku Lk A yu B fkuE nkusLku 30 yu 40 r{rLkx{kt he fu Au
keu Lk CLku nkus{ktke 50 rxh h r{rLkxu kke knkh fkZu (f) 1125 (z) 625
Au. u ku Lkku yuf Mkkku kuk{kt yku kku nkus 1 fkf{kt 16. 45 k fkuE fkoLku 16 rMk{kt kwt fhu Au. fko Y kkLkk
hkE kku kkkku fu nkus{kt fuxwt kke yku Au? 6 rMk kAe ke 30 kyku yk fk{{kt Mkk{u kk, kku
02. u 3 kwYkku fu 5 Akufhk fkuE fk{Lku 12 rMk{kt kwt fhu Au kku kkfeLkwt fko fuxk rMk{kt kwt ku ?
6 kwkku yLku 5 Akufhk knuk fhkkt k{wt fk{ fuxk rMk{kt 17. u Mkkk fhkurk 7 kt 7 rMk{kt kLkku kku 1 fhkurkLku
fhu ? 1 wt kLkkkk fuxk rMkku kku ?
03. 16 {kMkku yuf fk{Lku 14 rMk{kt Mk{k fhu Au. ku{Lkk khk (y) 1 (k) 7
fk{ Y fkoLkk 6 rMk kAe 3 {kMkku ku{Lke Mkkku uzk Au.
7
kku kkfeLkwt fko kw fhk{kt fuxk rMk kku ? (f) (z) 49
2
04. A yLku B yuf fk{Lku 16 rMk{kt fhu Au. B kuLku 20 rMk{kt
fhu Au. A kuLku fuxk rMk{kt kw fhu? 18. 10 {kMkku hkusLkk 6 fkf fk{ fhe yuf fk{Lku 18 rMk{kt
05. u 6 kwkku ykk 10 eyku fkuE fkoLku 18 rMk{kt kwt fhu kqhwt fhu Au, kku 15 {kMkku yu fk{Lku 12 rMk{kt kqhwt fhk
Au. kku 3 kwk kkk 5 eyku ku fkoLku fuxk rMkk{t kw fhe hkusLkk fuxk fkf fk{ fhu ?
fu. (y) 15 (k) 6
06. A yuf fk{ 20 rMk{kt fhu Au, B yus fk{Lku 25 rMk{kt fhu (f) 10 (z) 12
Au. kuyku 5 rMk Mkkku fk{ fhu Au. yLku khu B fk{ Akuze [ke
19. yuf Xufukh yuf fk{ 20 rMk{kt kqhwt fhk {kxu 30 {kMkku
Au. kku yk fk{Lku A fuxk rMk{kt kwt fhe Lkku ?
fk{u kkk. u kuLku ku fk{ 15 rMk{kt kqhwt fhwt nku kku kuLku
07. A fkuE fk{ 30 rMk{kt kw fhu Au B fkuE fk{ 40 rMk{kt
kw fhe fu Au. ktLku ukk kELku ku fk{ fuxk rMk{kt kw fuxk {kMkku khu fk{ kkzk kzu ?
fhu ? (y) 50 (k) 40
08. A fkuE fk{ BLke kwLkk{kt k{e krkke fhu Au u ktLku {eLku (f) 30 (z) 10
ku fk{ 12 rMk{kt kw fhu kku yufku B ku fk{Lku fuxk rMk{kt 20. yuf xktfeLku ku Lk Au. WkhLkk Lkke xktfe 6 fkf{kt hk Au,
kw fhu ? khu kekLkk Lkke xktfe 15 fkf{kt ke kk Au. u Lk
09. u 5 kwkku ykk 9 Akufhkt yuf fk{Lku 15 rMk{kt fhe fu
yuf Mkkku kuk{kt yku kku xktfeLku hkkk fuxku Mk{ kku ?
Au. kku 10 kwkku yu 12 Akufhk k{kt fk{Lku fuxk rMk{kt
(y) 9 fkf (k) 10 fkf, 10 r{rLkx
kwt fhu ?
10. yuf fk{ 20 rMk{kt kwt fhk {kxu fuxkf kykuLkk yu (f) 10 fkf (z) 13 fkf, 30 r{rLkx
Mk{qnLku nUw, khtkw 12 k fk{ kh Lk yke yu kkfeLke 21. A yLku B y{wf fk{ yLkw{u 18 rMk yLku 24 rMk{kt
kyku yu ku fk{ 32 rMk{kt kwt fwO kku YykkLkkt Mk{u kqhwt fhe fu Au. ktLku ukk {eLku ku fk{ 8 rMk Mkwe fhu Au
fuxe k nke ?
yLku kAe A fk{ Akuze Au. kku kkfeLkwt fk{ kqhwt fhkkt B Lku
11. u 24 k 8 fkf uf rMk fk{ fheLku yuf fk{ 10
fuxk rMk kku ?
rMk{kt kwt fhe fu Au. kku kus fk{Lku 10 fkf uf rMk
fk{ fheLku 6 rMk{kt fuxe kyku kwt fhe fu ? 1
(y) 5 (k) 5
12. A yuf fk{ 10 rMk{kt kwt fhe fu Au. khu B kuLku 15 3
rMk{kt kwt fhe fu Au u ktLku Mkkku {e fk{ fhu kku ku fk{Lku (f) 8 (z) 103

99
22. yuf nkus{kt k Lk A, B yLku C kkzk{kt ykk Au. Lk kqhwt fhe fu ?
A yLku B yLkw{u 3 fkf yLku 6 fkf{kt nkus he u Au. 1
khu Lk C nkusLku 4 fkf{kt ke fhe u Au. u ku Lk (y) 8 (k) 7
2
A, B yLku C yufe Mkkku kuk{kt yku kku nkus kqhukqhku fuxk
(f) 11 (z) 16
Mk{{kt hkE su ?
31. yuf fk{ 40 {swh 100 rMk{kt kqo fhu kku ku fk{ 125
(y) 2 fkf (k) 3 fkf
{sqh fuxk rMk{kt kqo fhe fu ?
(f) 4 fkf (z) 5 fkf
(y) 60 (k) 32
23. Mk {exh tkkELke [kuhMk s{eLkLkwt kMk Lkkk yuf fkf
(f) 48 (z) 24
kku kku 30 {exh tkkELke [kuhMk s{eLkLkwt kMk Lkkk fuxku
Mk{ kku ? 32. A Lk zu yuf xktfe 40 r{rLkx{kt he fk Au, B Lk
(y) 10 fkf (k) 3 fkf zu yk xktfe 2 fkf{kt ke kk Au. u kku Lk yuf Mkkku
wk fhk{kt yku kku xktfeLku hkkk fuxku Mk{ kku ?
(f) 9 fkf (z) 4 fkf
(y) 1 fkf 40 r{Lkx (k) 1 fkf
24. rk yLku Lkunk Mkkku {eLku yuf fk{ 12 rMk{kt kqht fhe fu
(f) 1 fkf 20 r{rLkx (z) 1.5 fkf
Au. rkLke fwkk Lkunk fhkkt k{e Au, kku Lkunk yufe ku
fk{ fuxk rMk{kt kqhwt fhu ? 33. u 24 fkhekhku 8 rMk fk{ fhu kku kuykuLku fw Yrkk
(y) 18 (k) 9 960 Lke f{ke kk Au. kuyku kife 12 fkhekhku ku s hu 12
(f) 36 (z) 12 rMk fk{ fhu kku kuykuLke fw f{ke fuxk Yrkk kk ?
(y) 720 (k) 800
25. 20 {kMkku yuf hMkkLkwt Mk{khfk{ 6 rMk{kt fhe fu Au kku
(f) 700 (z) 680
30 {kMkku ku hMkkLkwt Mk{khfk{ fuxk rMk{kt fhe fu ?
(y) 2 rMk (k) 3 rMk 34. ku kkEkku A yLku B {: 20 r{rLkx yLku 30 r{rLkx{kt
yuf xktfeLku he fu Au. u kku kkEkku yufe Mkkku kue
(f) 4 rMk (z) 5 rMk
Lkktk{kt yku kku xktfe fuxk Mk{{kt hkE su ?
26. fkuR fk{ 12 kyku 14 rMk{kt fhe fu kku 8 kyku
(y) 10 r{rLkx (k) 9 r{rLkx
ku fk{ fuxk rMk{kt fhe fu ?
(f) 7 r{rLkx (z) 12 r{rLkx
(y) 27 (k) 21
(f) 20 (z) 18
27. yuf tk 10 fkf{kt suxk kLkLkwt WkkLk fhu Au kuxk s
: skkku :
kkLkwt WkkLk fhkk ke tkLku 15 fkf kku Au. u ktLku
tkku yuf Mkkku [kk{kt yku kku yuxwt s WkkLk fuxk (1) 1200, (2) 8 rMk, (3) 6 14 rMk, (4) 80 rMk, (5) 72
Mk{{kt kk. 19
(y) 7 fkf (k) 8 fkf 1
rMk (6) 11 rMk, (7) 17 rMk, (8) 36 rMk, (9) 9
(f) 6 fkf (z) 9 fkf 7
28. u 42 k fkuR fko 15 rMk{kt kqhwt fhu. u 30 k 3
yk s fko fuxkt rMk{kt fhu ? rMk, (10) 32, (11) 30, (12) 6 rMk, (13) 3 rMk,
7
(y) 21 rMk{kt (k) 28 rMk{kt
1
(f) 26 rMk{kt (z) 24 rMk{kt (14) 120 rMk, (15) 17 rMk, (16) 6 rMk, 17. (k)
7
29. 16 k 8 fkf hkusLkk fk{ fhe 8 rMk{kt 168
7 , 18. (k) 6 , 19. (z) 10 , 20. (f) 10 fkf, 21. (k)
kuxeyku kLkku Au. 24 k 10 fkf fk{ fhe 8 rMk{kt
fuxe kuxeyku kLkku ? 1
5 , 22. (f) 4 fkf, 23. (f) 9 fkf, 24. (f) 36 , 25. (f)
(y) 360 kuxeyku (k) 370 kuxeyku 3
(f) 310 kuxeyku (z) 315 kuxeyku 4 rMk, 26. (k) 21 , 27. (f) 6 fkf, 28. (y) 21 rMk{kt,
30. 640 [ku. Vwx ekLku htkfk{ fhkk A Lkkux fkf yLku B 29. (z) 315 kuxeyku, 30. (z) 16 , 31. (k) 32 , 32. (k) 1
Lku 20 fkf kku Au, kku Mkkku {eLku fuxk fkf{kt fk{ fkf, 33. (y) 720 , 34. (z) 12 r{rLkx
100
 15. ytkh - Mk{ yu zk
hek Lkt. 3 :
ytkh
fhLkwt {w Mkwk : zk xuLk khu kw, kkukwt, uxVku{o sue tkkE hkke MkwykuLku kMkkh
Mk{
fhu khu xuLkLke tkkE, zk yLku Mk{ kkk MkwLke tkkE kue fk.
1 rf.{e. = 1000 {exh,
1 fkf = 60 {eLkex = 3600 MkufLz xuLkLke tkkE + MkwLke tkkE
Mkwk: xuLkLke zk
Mk{
5
rf.{e. / fkf {exh / MkufLz Wk.: 110 {exh ktke xuLkLku 36 rf{e/fkfLke zku skkt 135 {exh
18 ktkk kwhLku kMkkh fhk fuxku Mk{ kku?
18 5 110 135
{exh / MkufLz rf.{e. / fkf 36
5 18 Mk{
hek Lkt. 1 :
245 18
khu fkuE kk{kt ytkh, zk yLku Mk{ kife ku rkk ykku Mk{ 24.5 MkufLz
36 5
nku yu kuLkk khke keS rkk kukLke hek :
Wk.: (1) yuf fkh 350 rf.{e. ytkh 7 fkf{kt fkku Au kku kuLke hek Lkt. 4 :
zk kuku. ku Mkk{Mkk{uke ykke xuLkkuLku yufkeLku kuMk fhk kkkku Mk{, xuLkLke
tkkE kkk xuLkLke zk kukLke hek.
ytkh 350
zk 50 rf.{e./fkf k{ xuLkLke zk + keS xuLkLke zk
Mk{ 7
(2) y{kkke 55 rf{e./fkfLke zku ske kMk khfk 9 k{ xuLkLke tkkE + keS xuLkLke tkkE

fkf{kt knkU[u Au. kku y{kkke khfk [uLkwt ytkh Mk{
fuxk rf.{e. kk ? Wk. : r rk{ktke ykke ku xuLkLke tkkE yLkw{u 121 {exh
yu 99 {exh Au. ku{Lke zk yLkw{u 40 rf{e/fkf yu
ytkh ytkh
zk 55 32 rf{e/fkf kku yufkeLku fuxk Mk{{kt kuMk fhu.
Mk{ 9
5 121 99
55 9 ytkh 495 rf.{e. kkhe: (40 32)
18 Mk{
(3) 15 rf{e / fkfLke zku [kkku yuf {kMk 4500 {e.
ytkh fuxe {eLkex{kt fkku. 5 220
72
18 Mk{
ytkh 15000 4500
zk
Mk{ 60 Mk{ Mk{
220 18
11 MkufLz
72 5
4500 60
Mk{ 18 r{rLkx hek Lkt. 6 :
15000
yuf s rk{kt sE hnu xuLkkuLku yufkeLku kuMk fhk{kt kkkku Mk{,
hek Lkt. 2 : xuLkLke tkkE kkk zk kukLkkt kk.
khu xuLk fkuE k fu Mkw kkMkuke kMkkh kk kuLkk khke xuLkLke Mkwk: kkAke ykke xuLkLke zk
tkkE, xuLkLke zk fu xuLku kMkkh kk kkkku Mk{ kue fk. ykk sE hnu xuLkLke zk
xuLkLke tkkE k{ xuLkLke tkkE + keS xuLkLke tkkE
Mkwk : xuLkLke zk
Mk{ Mk{
Wk.: 40.5 rf{e/fkfLke zku ske xuLk yuf k kkMkuke 24 Wk.: yuf s rk{kt sE hnu ku xuLkLke zk yLkw{u 40 rf{e/fkf
MkufLz{kt kMkkh kk Au kku xuLkLke tkkE kuku. kkk 22 rf{e/fkf Au. ku yufkeLku 1 {eLkex{kt kuMk fhu Au.
5 xuLkLke tkkE u k{ xuLkLke tkkE 125 {exh nku kku keS xuLkLke tkkE
kkhe: 40.5 kuku.
18 24
1000
40.5 5 24 kkhe : (40 22) 125 keS xuLkLke tkkE
60
xuLkLke tkkE 270 {exh
18 300 125 keS xuLkLke tkkE
keS xuLkLke tkkE 175 {exh
101
 hek Lkt. 6 : 04. rLkekLku 600 {exh [kkk skk 5 {eLkex kku Au kku kuLke zk
kkux kkk khikLkk kk rf{e / fkf.
khku fu Mkh kn{kt khLkkhLke zk = x kkk
600 60 36
knLke zk = y Au. zk
1000 5 5
(1) knLke rk{kt kkux / khLkkhLke zk x y U
7.2 km / hr
(2) knLke r rk{kt kkux/khLkkhLke zk x y V
05. r[hkkLku 5 rf{e. / fkf Lke zku skk yuf kw kMkkh fhk{kt 15
U V
(3) Mkh kke{kt kkux / khLkkhLke zk {eLkex kku Au kku kwLke tkkE fuxk {exh nu ?
2
ytkh
1 zk
(4) knLke zk (U V ) Mk{
2
Wk.: (1) Mkh kke{kt kkuxLke zk 4 rf{e/fkf Au. u knLkku 5000
kqLke tkkE 15
uk 2 rf{e / fkf nku kku r rk{kt kkuxLke zk 60
kuku. 1250 {exh
kkhe: kkuxLke zk x y
06. 108 yuBwLMkLku 108 rf{e/fkfLke zku yfM{kkLkk Mku knkU[kk
42
15 MkufLz kku Au kku yfM{kk fuxk {exh qh kku nu ?
2 rf{e / fkf
(2) yuf khikLke Mkhkke{kt zk 9 rf{e/fkf Au u ytkh = zk Mk{
knLkku uk 6 rf{e / fkf nkukku knLke rk{kt 108000
15
khikLke zk kuku. 3600
kkhe : 9 6 15 rf{e/fkf
450 {exh
uxeMk {kxuLkk kkyku :
01. yuf fkh 7 fkf{kt 560 rf.{e. ytkh fkku Au kuLke zk ....... 07. ku xuLkkuLke zkLkwt {k 7:8 Au. u keS xuLk 400 rf{e ytkh 4
{e/Mku. fkf{kt fkku Au kku k{ xuLkLke zk kuku.
ytkh khku fu k{ xuLkLke zk 7x Au.
zk
Mk{ keS xuLkLke zk 8x Au.

560000 800 zk 100 km / hr

7 3600 36 100 25
8 x 100 x x
22.22 m / s 8 2

02. r{Lk 24 MkufLz{kt 200 {exh kuze fu Au kku kuLke zk 25 175

k{ xuLkLke zk 7
rf.{e. / fkf 2 2
200 3600
zk 87.5 km / hr
24 1000
08. xuLkLke {wMkkVhe fhkku krkk 1 {eLkex{kt 21 kktk ku Au
30 km / hr u huf kktk [uLkwt ytkh 50 {exh nku kku xuLkLke zk kuku.
03. 35 {exh tkkELkk [kuhMk kuxLke Vhku 9 rf{e / fkfLke zku 2 kktk [uLkwt ytkh = 50 {exh
yktxku {khkk rufLku fuxe MkufLz kku. 21 kktk [uLkwt ytkh = 50 20
= 1000 {exh
(35 4) ({exh )
Mk{ 1000
9 rf{e / f kf zk = 60
1000
140
3600 60 km / hr
9000
09. yuf kMkLku 300 rf{e ytkh fkkkk 7 fkf kkk keS kMkLku
56 MkufLz 450 rf{e ytkh fkkkk 9 fkf kk Au kku ktLku kMkLke zkLkwt

102
 {k kuku. 13. 1 xuLk 10 rf{e ytkh 12 {eLkex{kt fkku Au . kuLke zk{kt 5
15 rf{e/fkf Lkku xkzku fhk{kt yku kku kuxw s ytkh fkkkk fuxku
yuf kMkLku 300 rf.{e. ytkh fkkkk fkf kk Au. Mk{ kku ?
2
12
300 300 2 12 {eLkex fkf
zk 60
15 15
2 10 60
zk
12
40 km / hr
50 km / hr
keS kMkLku 450 km ytkh fkkkkt 9 fkf kk Au.
zk{kt 5 rf{e / fkfLkku xkzku fhkkt 50 rf{e/fkfLkk 45
450 rf{e/fkf kk.
zk 50 km / hr
9
10
{k 40 : 50 4:5 Mk{ 60
45
10. 100 rf{e / fkfLke zku ske xuLk h 75 rf{e ytkh fkk kk
13.33 {eLkex
3 {eLkex Qe hnu Au kku kuLku khtke 600 rf{e qh ykuk Mku
knkU[kk fuxku Mk{ kku ? 14. 1 uzqk 61 rf{e ytkh 9 fkf{kt fkku Au. ku kkuzwf ytkh 4

600 rf{e/fkfLke zku kku [keLku kkk kkfeLkwt ytkh Mkkf kh 9

xuLkLku 600 rf{e ytkh fkkkk kkkku Mk{ 6 hr rf{e/fkLke zku fkku Au. kku kuu kku [keLku fuxk rf{e {wMkkVhe
100
fhe nu ?
xuLk h 75 rf{e 3 {eLkex Qe hnu Au yuxu 7 kh xuLk Qe
khkufu kku [keLku fkku ytkh x rf{e.
hnuu.
Mkkfke fkku ytkh 61 x rf{e.
7 3 21
6 fkf 21 r{Lkex kku. ytkh x
11. 1 {kuxhfkh 70 rf{e / fkfLke zku Wkzu Au. h ku fkfu kuLke kku [keLku fkkkk kkkku Mk{
zk 4
zk{kt 10 rf{e / fkfLkku khku kk Au kku kuLku 345 rf{e ytkh
fkkkk fuxku Mk{ kku ? 61 x
Mkkf kh kkkku Mk{
k{ ku fkf{kt fkkuw ytkh =140 9
kAeLkk ku fkf{kt fkkuw ytkh 160 x 61 x
{kxu 4 fkf{kt fkkuwt ytkh = 140 + 160 = 300 rf.{e. fw Mk{
4 9
ytkh
kkfeLkwt 45 rfr{ ytkh fkkkk kkkku Mk{ x 61 x
zk 9
4 9
45 1
f kf 36 9 9 x 244 4 x
90 2
324 244 5x
1
fw Mk{ 4 fkf 80
2 x
5
12. 1 r{kLkLku 240 rf{e / fkfLke zku y{wf [kuMk ytkh fkkkk
5 fkf kku Au. kus ytkh 1 2 3 fkf{kt kqo fhk fuxe zku x 16
r{kLk ntfkhwt kzu ? kku [keLku 16 rf{e {wMkkVhe fhe nu.
ytkh = zk Mk{ 15. 1 fkh kuxeke neMxuLk MkweLkwt 200 rf{e ytkh 20 rf{e/fkLke
240 5 zku [zu Au Wkhke ku 40 rf{e/fkfLke zku kuxe{kt kkAe
1200 rf{e Vhu kku yk Mk{k 400 rf{eLke {wMkkVheLke MkhkMkhe zk kuku.
fkh Wkh khu zk 20 rf{e/fkf
1200 3
zk
5 2xy
MkhkMkhe
x y
720 rf{e / f kf
103
 21. 75 {kE/fkfLke zku ske 0.25 {kE ktke xuLk 3 {kE
2 20 40 2 20 40 80
ktkk kkukk{ktke fuxe {eLkex{kt knkh rLkfe su ?
20 40 60 3
26.66 1 7

75 4 2
1
16. {nu A ke B Mk Mkw eLkw t 250 rf.{e. yt kh 5 60 Mk{
2
fkf{kt fkku Au ku kkAku A Mku 4 fkf 30 {eLkex{kt knkU[e 15 60
Mk{ = 3 {eLkex
Au kku Mk{k {wMkkVheLke Mkhuhk zk kuku. 4 75
500 500 2 xuLk kkukk{ktke 3 {eLkex{kt knkh Lkefe su.
Mkhuhk 22. yuf xuLk 60 rf{e/fkfLke zku kuzu Au ku yuf kktk kkMkuke 9
11 9 20
MkufLz{kt kMkkh kk Au kku xuLkLke tkkE fuxe nu ?
2 2
ytkh zk Mk{
50 rf{e /f kf 60 5 9
150 {exh
17. 1 rkkeo huke Mfqu [kkk 3 rf{e/fkfLke zku knkU[u Au. kkAku 18
Vhkk 2 rf{e/fkfLke zku [ku kuLku ykkk skk fw 5 fkf xuLkLke tkkE 150 {exh ktke nu.
kku Au kku huke Mfq fuxk rf{e qh nu ? 23. 63 rf{e / fkfLke zku ske 500 {exh ktke xuLk 3 rf{e/fkfLke
huke Mfq [uLkwt ytkh x rf{e Au. zku xuLkLke rk{kt [kkk k kkMkuke fuxe MkufLz{kt kMkkh
kE su ?
2 3 2
Mkhuhk zk
3 2 500
Mk{
5 500 18
2 3 2 60 60 5
18
5
12 30 MkufLz
rf.{e./fkf
5 24. 6 rf{e/fkfLke zku xuLkLke Mkk{uke kuzkk ykkk k 110 {exh
ktke xuLk fu su 60 rf{e/fkfLke zku kuze hne Au ku fuxk Mk{{kt
12 5
ytkh 6 rf.{e. ku kLku kuMk fhu ?
5 2
hke MfqLkwt ytkh 6 rf{e Au. 110
Mk{
18. 144 rf{e/fkfLke zku ske 100 {exh ktke xuLk yuf kktk 5
66
kkMkuke fuxk Mk{{kt kMkkh ku ? 18

ytkh 100 18 110 18

Mk{ 6 MkufLz
zk 144 5 66 5
= 2.5 MkufLz 25. yuf s rk{kt [kke ku xuLkLke tkkE yLkw{u 200 {exh yu
xuLk kktk kkMkuke 2.5 MkufLz{kt kMkkh kE . 150 {exh Au. u ku{Lke zk yLkw{u 40 yLku 45 rf{e / fkf
19. 63 rf{e/fkfLke zku ske 280 {exh ktke xuLk yuf ]k kkMkuke nku kku yuf keLku fuxk Mk{{kt kuMk fhe fu ?
fuxk Mk{{kt kMkkh ku ? ytkh
zk
280 18 Mk{
Mk{
63 5 200 150
45 40
= 16 MkufLz Mk{
xuLk ]k kkMkuke 16 MkufLz{kt kMkkh kE
20. 72 rf{e/fkfLke zku ske 110 {exh ktke xuLk 132 {exh
350 18
Mk{ 252 MkufLz
tkkELkk kwLku fuxk Mk{{kt kMkkh fhu ? 55

242 18 252
Mk{ = 12.1 MkufLz
72 5 60
kwLku xuLk 12.1 MkufLz{kt kMkkh fhu. 4 {eLkex 12 MkufLz

104
26. 140{e yu 160{e ktke ku xuLkLke zk yLkw{u 60 yu 40 30. 1 {kMk knLke r rk{kt 8 rf{e/fkfLke zku kkk
rf{e / fkf Au. ku ktLku Mk{kLkh xuf kh Mkk{Mkk{uke fuxk Mk{{kt knLke rk{kt 13 rf{e/fkfLke zku khe fu Au. kku knLke
kMkkh kk ? zk kuku.
8 = Mkh kke{kt zk - kneLke zk
ytkh
zk 13 = Mkh kke{kt zk + kneLke zk
Mk{
21 2 (Mkh kke{kt zk) + 0
Mk{
140 160 10.5 Mkh kke{kt zk
5
100 13 10.5 kneLke zk
18
13 10.5 kneLke zk
300 18
Mk{ 10.8 MkufLz 2.5 kneLke zk
500
31. 1 {kMk 6 fkf{kt kneLke rk{kt 32 rf{e yu kuxk s
27. 270 {exh ktke xuLkLke zk 120 rf{e/fkf Au. Mkk{uke 80 rf{eLke
Mk{{kt knLke r rk{kt 14 rf{e ytkh khe fu Au kku
zku ykke xuLk 9 MkufLz{kt kMkkh kE Au kku ku xuLkLke tkkE kuku.
knLkku uk kuku.
ytkh
zk 32 16
Mk{ ku {kMkLke kne rk{kt zk
6 3
5 270 x
120 80
14 7

18 9 ku {kMkLke r rk{kt
6 3
x 270 500 x 500 270
16
x 230 Mkh kke{kt zk + kneLke zk
3
tkkE 230 {exh nku.
28. 1 fkf{kt 1 kkux knLke rk{kt 11 rf{e ytkh fkke fu Au
7
Mkh kke{kt zk - kneLke zk
kkk ku r rk{kt 5 rf{e ytkh fkke fu Au kku ktk kke{kt 3
kuLke zk kuku. 16 7
2 Mkh kke{kt zk
11 Mkh kke{kt kkuxLke zk + kneLke zk 3 3
5 Mkh kke{kt kkuxLke zk - kneLke zk
23
16 2 (Mkh kke{kt zk) 0 Mkh kke{kt zk
6
16
Mkh kke{kt kkuxLke zkh 16 23
2 kneLke zk
3 6
8 rf{e/fkf = Mkh kke{kt kkuxLke zk
29. 1 kkuxLke knLke rk{kt 16 rf.{e. ytkh fkkkk 1 fkf kku Au 32 23 3
1.5 rf{e
kkk kkAk Vhkk 4 fkf kku Au kku Mkh kke{kt kkuxLke zk 6 2
fuxe nu ? 32. yuf {kMk knLke rk{kt 15 rf{e/fkfLke zku khe fu Au u
16 knLkku uk 2.5 rf{e/fkf nku kku r rk{kt kuLke zk
kkuxLke kneLke rk{kt zk (U) = 16 rf{e/fkf fuxe nu ?
1
knLke rk{kt zk = Mkh kke{kt zk + kkeLkku uk
16
r rk{kt kkuxLke zk (V) 4 rf{e/fkf 15 = Mkh kke{kt zk + 2.5
4
Mkh kke{kt zk = 12.5
U V
Mkh kke{kt zk knLke r rk{kt zk = Mkh kke{kt zk - kkeLkku uk
2
= 12.5 - 2.5
16 4 20 = 10 rf{e/fkf.

2 2 33. 1 khikLke Mkh kke{kt zk 5 rf{e/fkf Au. khu knLkku
10 rf{e/fkf uk 1 rf{e/fkf nku khu 1 fkf{kt yuf Mkuke kesu Mku

105
 sE khk yku Au kku ku Mk [uLkwt ytkh kuku. kku ktk s{kt kLke zk wt nu ?
kneLke rk{kt zk = 5 + 1 = 6 rf{e/fkf 04. yuf hukkze yuf Mkhe zkke [ke hne Au. ku 130 {exh
knLke r rk{kt zk = 5 - 1 ktkk uxVku{o Lku 14 MkufLz{kt yLku ke 180 {exh ktkk
= 4 rf{e/fkf uxVku{oLku 18 MkufLz{kt kkh fhu Au. hukkzeLke zk h MkufLzu
2 fkf{kt fkku yt kh = 10 rf{e wt nu ?
1 fkf{kt fkku ytkh = 5 rf{e 05. yuf Lkkrf LkeLkk nu khV 7 fkf{kt 42 rf.{e. yu
34. 1 khikLku knLke rk{kt [kuMk ytkh fkkkk r rk{kt knLke r rk{kt 4 fkf{kt 8 rf.{e. kE fu Au. kku
kkkk Mk{ fhkk yzku Mk{ kku Au kku kuLke Mkh kn{kt knLke zk h fkfu fuxk rf.{e. nu?
zk yu kneLkk ukLkku kwkukh fuxku kk ? 06. 150 {exh ktkehukkze 300 {exh ktke MkwhtkLku 45 MkufLz{kt
khku fu knLke rk{kt kkkku Mk{ x fkf kkh fhe Au. kku kkzeLke krk wt Au. ?
knLke r rk{kt kkkku Mk{ 2x fkf 07. yuf xuLk yuf kLku 8 MkufLz{kt kMkkh fhu Au. u xuLkLke zk
54 rf.{e./fkf Au kku xuLkLke tkkE kuku.
ytkh
knLke rk{kt zk 08. yuf hukkze A ke B MxuLk Mkwe 60 rf.{e. ytkhLku 45
x r{rLkx{kt kwt fhu Au. u kkzeLke krk 5 rf.{e. h fkfu ykuAe
ytkh fhk{kt yku kku ku ytkhLku fkkkkt kkzeLku fuxku Mk{ kku ?
knLke r rk{kt zk 09. ku huu MxuLk A yLku B yuf keke 110 rf.{e. wh Au. yuf
2x
knLke rk{kt zk = Mkh kke{kt zk + knLke zk Mfqxh Mkkh A ke BLke khV Mkkhu 7 kku 20 rf.{e. fkfLke
krkke skLkku kht fhu Au. kkk keu yuf Mfqxh Mkkh B ke
y ALke khV Mkkhu 8 kku 25 rf.{e./fkfLke krkke skLkku
Mkh kke{kt zk + knLke zk
x kht fhu Au. kku kkkku ktLku khu yuf keLku {u.
y 10. 300 {exh ktke yuf hukkze 900 {exh ktkk uxVku{o 1
Mkh kke{kt zk knLke zk r{rLkx 12 MkufLz{kt kkh fhe fu Au. ku hukkzeLke zk
2x
rf.{e./fkf {kt kkkku.
y y 11. 240 {exh ktke hukkze yuf kktkLku 24 MkufLz{kt kMkkh
2 Mkh kke{kt zk
x 2x fhu Au, kku yk hukkze 650 {exh ktkk uxVku{oLku fuxk
3y Mk{{kt kMkkh fhu ?
2 Mkh kke{kt zk 12. 160 {exh ktke xuLk 160 {exh ktkk uxVku{oLku 16 MkufLz{kt
2x
kMkkh fhu Au. kku xuLkLke krk kuku.
3y 13 270 {exh ktke hukkze fkuE xurVkuLkLkkt kktkLku 18
Mkh kke{kt zk
4x MkufLz{kt kkh fhu Au. kku hukkzeLke krk fuxe Au.
14. 1 k 250 {exh knkuku hMkku 75 MkufLz{kt kkh fhu Au ku
y 3y y
kneLke szk kneLke szk kLke zk fuxk rf.{e. h fkfLke nu ?
x 4x 4x
15. yuf hukkze yuf Mk{kLk krkke [ke hne Au. ku 140 {e.
3y y ktkk yuf uxVku{o Lku 16 MkufLz{kt yu ke 190 {exh ktkk
Mkh kke{kt zk : kneLke zk :
4x 4x uxVku{oLku 20 MkufLz{kt kkh fhu Au. kku hukkzeLke zk rk
MkufLz kuku.
3 : 1
16. kkik{ kkukkLke fkh fkfLkk 72 rf.{e.Lke zku [ku Au,
khu yLktk kkukkLke fkh 4 r{rLkx{kt 56 rf.{e.Lke zku
w uxeMk {kxuLkk kkyku : [ku Au. ktLkuLke zkLkku kwkukh ......
01. fkuE rr fkhLke krkke [kke hukkze yuf Mkh (y) 7 : 6 (k) 4 : 5
yuLsLkLku 20 MkufLzk{kt kkh fhe Au. kkzeLke zk k
(f) 3 : 35 (z) 6 : 7
{kxu fE fkhe nkue sYhe Au.
02. yuf 500 {exh ktke hukkze Mk{kLk krkke [keLku yuf MxuLkLkk 17. yuf fkh 400 rf.{e.Lkwt ytkh 5 fkf{kt fkku Au kku fkhLke
uxVku{o Lku 35 MkufLz{kt kkh fhu Au. u uxVku{oLke tkkE 221 zk kuku.
{exh nku kku kkzeLke zk h fkfu fuxk rf.{e. nu ? (y) 60 rf.{e./fkf (k) 70 rf.{e./fkf
03. yuf k LkeLkk knLke rk{kt 12 rf.{e.Lkwt ytkh 3 (f) 80 rf.{e./fkf (z) 82 rf.{e./fkf
fkf{kt yu knLke r rk{kt 4 fkf{kt kw fhu Au.
106
 (y) 6.5 rf.{e. (k) 5 rf.{e. 25. ku xuLk y{kkke yuf Mkkku hkLkk kk Au. yuf xuLk Wkh
(f) 5.5 rf.{e. (z) 6 rf.{e. khV 60 rf.{e. yLku keS xuLk rk khV 40 rf.{e.Lkk
18. yuf kkze (fkh) kw B {kxu, su 210 rf.{e.Lke qhe kh Au, krkke [ku Au. fuxk fkf kAe kku xuLk 150 rf.{e.Lkk
60 rf.{e./fkfLke zku Mkkhu 9.30 kku [ku Au. kku ku qhe kh hnuu ?
kkukkLkk rLkkorhk {wfk{ B kh khu knkU[u ? (y) 3/2 (k) 4/3
(y) 12.00 kku kkkuhu (f) 3/4 (z) 15/2
(k) 1.00 kku kkkuh kAe 26. 1 Lkkuxef {kR = ......... rf.{e. ?
(f) 12.30 kku kkkuh kAe (y) 0.852 (k) 1.852
(z) 1.30 kku kkkuh kAe (f) 1.852 (z) 3.852
19. yuf fkh 45 rf.{e./fkfLke krkke [ku Au, kku kuLku 450 27. yuf fkhLke zk kuLke {q zk fhkkt 5 rf.{e. / fkf
fkkkkt kuLku fuxku Mk{ kku ? khk{kt yku kku 150 rf.{e.Lkwt ytkh fkkkk kuLku knukt
(y) 36 MkufLz (k) 64 MkufLz fhkkt 60 r{rLkx ykuAe kku Au, kku fkhLke {q zk kuku.
(f) 90 MkufLz (z) 120 MkufLz (y) 50 rf.{e./fkf (k) 30 rf.{e./fkf
20. yuf fkhLke zk kuLke {q zk fhkkt 5 rf.{e./fkf (f) 40 rf.{e./fkf (z) 25 rf.{e./fkf
khk{kt yku kku 150 rf.{e.Lkwt ytkh fkkkkt kuLku knukt
fhkk 60 r{rLkx ykuAe kku Au. kku fkhLke {q zk kuku.
(y) 50 rf.{e./fkf (k) 30 rf.{e./fkf
(f) 40 rf.{e./fkf (z) 25 rf.{e./fkf
21. ku nuh A yLku B Lke [uLkwt ytkh 390 rf.{e. Au. yuf xuLk
nuh A ke Mkkhu 8.15 fkfu Wkze nuh B khV 60
rf.{e./fkfLke zkke kuzu Au. keS xuLk nuh B ke Mkkhu
9.15 fkfu Wkze nuh A khV 72 rf.{e./fkfLke
zkke kuzu Au, kku ku ktLku xuLk fuxk kku {u ?
(y) Mkkhu 11.45 fkfu
(k) Mkkhu 11.30 fkfu
(f) kkkuhu 12.00 fkfu
(z) Mkkhu 10.45 fkfu
22. yuf kMk rneke nuhkqLk khV 60 rf.{e./fkfLkk uku : skkku :
Au, k fkf{kt ktLku nuhku [uLkwt yzwt ytkh fkku Au kku (1) hukkze yu yuLsLkLke tkkE, (2) 74.16 rf.{e./fkf,
rne yLku nuhkqLk [u ytkh fuxwt ? 35 m
(y) 90 rf.{e. (k) 120 rf.{e. (3) 3.5 km hr = sed , (4) 45 rf.{e./fkf (5) 2
36
(f) 180 rf.{e. (z) 360 rf.{e. rf.{e./fkf, (6) 10 {exh/MkufLz, (7) 120 {exh, (8) 48
23. 3.5 rfku{exh ktkk kkh{ktke 5 {exh tkkELkk fuxk xwfzk r{rLkx, (9) 10 kku, (10) 60 rf.{e./fkf, (11) 89 MkufLz,
kk ? (12) 72 rf.{e./fkf, (13) 54 rf.{e./fkf, (14) 12
(y) 7 (k) 70 1
rf.{e./fkf, (15) 12 {e./MkufLz, 16. (f) 3 : 35 , 17.
(f) 700 (z) 7000 2
24. yuf knLk 315 rf.{e.Lkwt ytkh 5 fkf yLku 15 r{rLkx{kt (f) 80 rf.{e./fkf , 18. (k) 1.00 kku kkkuh kAe, 19.
fkku Au, kku kuLke zk fuxe nu ? ......, 20. (z) 25 rf.{e./fkf, 21. (y) Mkkhu 11.45
(y) 20 rf.{e. rk fkf(k) 10 rf.{e. rk fkf fkfu, 22. (z) 360 rf.{e., 23. (f) 700 , 24. (z) 60
(f) 40 rf.{e. rk fkf (z) 60 rf.{e. rk fkf rf.{e. rk fkf, 25. (y) 3/2 , 26. (f) 1.852 , 27. (f)
40 rf.{e./fkf
107
 16. ue-yktfzkk yLku Mk{kLkh ue
ykeof]k {krnke {kxu {keo MkrkLkkt {kk k fkhu {ue 99 = 9 + (n-1) 10
fk Au.
(n - 1) 10 = 90
(1) {f ( x ) (2) {Mk ( M ) (3) knwf ( Z )
n-1=9
ku [uLkku Mktkt Z 3M 2 x n = 10
X i n
MkhkMkhe, Mkhuhk x n kkuLkku Mkhkku = a l
ni 2
{krnkeLkkt ykufLkkuLku [Zkk fu Wkhkk {{kt kkuXk kAe 10
{{kt hnuk ykufLkLku {Mk fnu Au. 9 99
2
n 1 5 108
{Mk ( M ) {ku kktf
2
540
khtkw ykufLkkuLke Mktk kufe nku kku,
Mktk ue
{{kt hnu k ku kktfkuLkku Mkhkku fkh - 1
{Mk ( M )
2
1. khu fkuR ue ykkue nku yLku yk ue kqo heku [zkk
knwf ( Z ) = ykeof]k {krnke{kt Mkkike w k
{{kt kkuXkue nku kku yk ue{kt (i) Mkhkku (ii)
kwLkhkkoLk kk{kk ykufLkLku {krnkeLkku knwf fnu Au.
kwkfkh (iii) ko (iv) Lk (v) ko Mktk kkk Lk
r{f Mktkyku{kt {f, {Mk yLku knwfLkkt {kk Mkhk
nku Au. Mktk fhu nku Au.
knwf Lk k nkuR fu, ku{s yufke khu k nkuR fu. hek Lkt . : ( 1 ) ue kqo heku [Zkk {{kt nku kkk ftRf W{uhu nku,
Mk{kLkh ue Mkhkk ku nku. kue ue.
k. k.
n {wt k = Tn = a + (n - 1) d
( 1) 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13
kt a = k{ k
12 , 3+2 , 5+2 , 7 +2 , 9+2 , 11+2 , 13
n = kkuLke Mktk
kkk d = kVkk (2) 1, 8, 15, 22, 29, 36
Tn = n {wt k 17 , 8+7 , 15+7 , 22+7 , 29+7 , 36
Wkhktk n kkuLkku Mkhkku =
(3) 11, 22, 33, 44, 55, 66
n 1111 , 22+11 , 33+11 , 44+11 , 55+11 , 66
Sn = 2a (n 1) d
2
(4) 2, 3, 5, 8, 12, 17, 23
n
a a (n 1) d 21 , 3+2 , 5+3 , 8+4 , 12+5 , 17 +6 , 23
2
(5) 8, 12, 18, 26, 36, 48
n
a Tn ykk
2 84 , 12+6 , 18+8 , 26+10 , 36+12 , 48
(6) 0, 3, 8, 15, 24, 35
n
a l kt l = Auw k
2 03 , 3+5 , 8+7 , 15+9 , 24 +11 , 35
k. k. (1) 9 19 29 ......... 99 Lkku Mkhkku fuxku kk ? (7) -4, -2, 1, 5, 11, 17 24
yn a 9, d 10 kkk n {wt k 99 42 , -2+3 , 1+4 , 5+5 , 11+6 , 17 +7 , 24
n {wt = a + (n - 1) d

108
hek Lkt. : (2) 4. 27, 64, 125, 216, 343
ue kqo heku [Zkk {{kt nku kkk ftRf Mktk zu
33 , 43 , 53 , 63 , 73
kwkfkh ku nku kue ue.
k.k. 5. 1, 1, 2, 8, 3, 27, 4, 64, 5, 125
1. 1, 3, 9, 27, 81 1, 13 , 2, 23 , 3, 33 , 4, 43 , 5, 53
13 , 33 , 93 , 273 , 81 hek Lkt. : (5)

2. 10, 70, 490, 3430, 24010 ue kqo heku [Zkk {{kt nku kkk kqo ko yLku kqo
Lk Mktk{kt ftRf W{uhu nku fu ftRf kk fhu nku
107 , 707 , 4907 , 34307 , 24010 kue ue.
3. 7, 7, 14, 42, 168, 840 k.k.
1. 0, 3, 8, 15, 24, 35
71 , 72 , 143 , 424 , 1685 , 840
12 -1, 22 -1, 32 -1, 42 -1, 52 -1, 6 2 1
4. 12, 24, 48, 96, 192
2. 2, 5, 10, 17, 26, 37
122 , 242 , 482 , 962 , 192
hek Lkt. : (3) 12 +1, 22 +1, 32 +1, 4 2 +1, 52 +1, 62 +1
ue kqo heku [Zkk {{kt nku kkk ykku huf Mktk 3. 0, 7, 26, 63, 124, 215
fkuR MktkLkku ko nku kue ue.
13 -1, 23 -1, 33 -1, 43 -1, 53 -1, 63 -1
k.k.
4. 3, 10, 29, 66, 127, 218
1. 1, 4, 9,16, 25
12 , 22 , 32 , 4 2 , 52 13 +2, 23 +2, 33 +2, 43 +2, 53 +2, 63 +2
5. 2, 2, 5, 9, 10, 28, 17, 65, 26
2. 16, 36, 64, 100, 144
42 , 62 , 82 , 102 , 122 12 +1, 13 +1, 22 +1, 23 +1, 32 +1, 33 +1,

3. 25, 49, 81, 121, 169, 225 42 +1, 43 +1, 52 +1

52 , 72 , 92 , 112 , 132 , 152 6. 6 : 37 : : 8 : 65

4. 1, 1, 2, 4, 3, 9, 4, 16, 5, 25 6 : 62 1: : 8 : 82 +1

1, 12 , 2, 22 , 3, 32 , 4, 4 2 , 5, 52 fkh - 2
khu fkuR ue ykkue nku yLku yk ue kqo heku Wkhkk
5. 81: 9 : : 64 : 8 {{kt kkuXkue nku kku yk ue{kt (i) kkkkfe (ii)
92 : 9 : : 82 : 8 kkkfkh (iii) ko Wkhkk {{kt (iv) Lk Wkhkk {{kt
(v) kqo ko fu kqo Lk{kt ftR W{uhu fu ftRf kk fhu
hek Lkt. : (4)
nku.
ue kqo heku [Zkk {{kt nku kkk ykku huf Mktk
hek Lkt. : (1)
fkuR MktkLkku Lk nku kue ue.
ue kqo heku Wkhkk {{kt kkuXkue nku kkk ftRf
1. 1, 8, 27, 64, 125, 216 kk fhu nku kue ue.
13 , 23 , 33 , 43 , 53 , 63 1. 99-10 , 89-10 , 79-10 , 69-10 , 59-10 , 49
2. 1, 27, 125, 343, 729 2. 65-15 , 50-13 , 37 -11 , 26-9 , 17 -7 , 10-5 , 5

13 , 33 , 53 , 73 , 93 3. 19-2 , 17 -2 , 15-2 , 13-2 , 11-2 , 9

3. 8, 64, 216, 512, 1000 4. 103-19 , 84-17 , 67 -15 , 52-13 , 39-11 , 28-9 , 19
23 , 43 , 63 , 83 , 103 5. 32-7 , 25-6 , 19-5 , 14-4 , 10-3 , 7 -2 , 5

109
 6. 105-20 , 85-25 , 60-30 , 30-35 , -5-40 , -45-45 , -90 5. 51083 2 , 34173 2 , 21463 2 , 12353 2 , 6243 2 , 2533 2
7. 42-5 , 37-7 , 30-5 , 25-7 , 18-5 , 13 6. 73093 1 , 51383 1 , 34473 1 , 21763 1 , 12653 1 , 6543 1
hek Lkt. : (2)
7. 122112 1 , 101102 1 , 8292 1 , 6582 1 , 50 7 2 1 , 37 62 1
ue kqo heku Wkhkk {{kt nku kkk ftRf kkkfkh fhu
nku kue ue. 8. 445212 4 , 365192 4 , 29317 2 4 , 129152 4 , 173132 4
1. 6000010 , 600010 , 60010 , 6010 , 6
9. 103102 3 , 84 2 , 6782 3 , 52 7 2 3 , 39 62 3 , 2852 3
9 3

2. 500010 ,50010 ,50 10 ,510

3. 50005 , 10005 , 2005 , 405 , 8
4. 7202 , 3603 , 1204 , 305 , 66 , 1
5. 2401 , 2402 , 120 3 , 404 , 105 , 2
6. 20002 , 10002 , 5002 , 2502 , 1252 , 62.5
hek Lkt. : (3)
ue kqo heku Wkhkk {{kt nku kkk ykku huf Mktk
fkuR MktkLkku ko nku kue ue.
1. 121112 , 100102 , 8192 , 6482 , 49 7 2 , 36 62
2. 441212 , 361192 , 28917 2 , 225152 , 169132
10. 223152 2 , 167132 2 , 119112 2 , 79 92 2 , 97 7 2 2
fkh - 3
khu fkuR ue Mktkqo heku [Zkk fu Wkhkk {{kt kkuXku
Lk nku khu yk ue ku fu kuke khu yk yk ueke
rkrs k ku nku ku{ Mk{ S y kkLkk Type-1 kkk
Type-2 {ktke ku rLk{Lkku Wkkuk fhku.
k. k.
1. 5, 3, 6, 4, 7, 5, 8, 6, 9
yn ue - 1 {kt 5, 6, 7, 8, 9
ue - 2 {kt 3, 4, 5, 6, ........
11, 10, 13, 11, 15, 12, 17, 13, 19
2.

3. 489 222 , 324182 , 196142 , 100102 , 36 62 yne ue- 1{kt 11, 13, 15, 17, 19
ue - 2 {kt 10, 11, 12, 13, ......
4. 324182 , 28917 2 , 256162 , 225152 , 196142 , 169132
3. 1, 1, 2, 4, 3, 9, 4, 16, 5, 25
hek Lkt. : (4)
yn ue- 1 {kt 1, 2, 3, 4, 5, ........
ue kqo heku Wkhkk {{kt nku kkk yku huf Mktk
fkuR MktkLkku Lk nku kue ue. ue - 2 {kt 1, 4, 9, 16, 25
1. 12553 , 64 43 , 2733 , 823 , 113 4. 16, 21, 14, 22, 12, 23, 10, 24

1331113 , 72993 , 34373 , 12553 , 27 33 yn ue- 1 {kt 16, 14, 12, 10, .....
2.
ue- 2 {kt 21, 22, 23, 24
3. 1000103 , 51283 , 21663 , 64 43 , 823
5. 1, 1, 2, 8, 3, 27, 4, 64, 5, 125
4. 66 , 216 63 , 55 , 12553 , 4 4 , 64 43 , 33 , 27 33
yn ue- 1 {kt 1, 2, 3, 4, 5, ......

5. 51283 , 34373 , 21663 , 12553 , 64 63 , 27 33 , 823 ue- 2 {kt 1, 8, 27, 64, 125
hek Lkt. : (5) 6. 1, 1, 1, 2, 4, 8, 3, 9, 27, 4, 16, 64
ue kqo heku Wkhkk {{kt nku kkk ykku huf Mktk yn ue- 1 {kt 1, 2, 3, 4, ........
yu fkuR kqo ko fu kqoLk Mktk{ktke ftRf kk ku fu
ftRf W{uhu Mktk nku kue ue. ue- 2 {kt 1, 4, 9, 16, .......

1. 99102 1 , 8092 1 , 6382 1 , 487 2 1 , 3562 1 , 2452 1 ue- 3 {kt 1, 8, 27, 64

2. 360192 1, 323182 1, 288172 1, 255162 1, 224152 1, 195142 1 7. 10, 9, 13, 8, 16, 7, 19, 6, 22
yn ue- 1{kt 10, 13, 16, 19, 22
3. 100102 0 , 8092 1 , 6282 2 , 46 72 3 , 32 62 4 , 2052 5
ue- 2 {kt 9, 8, 7, 6, .........
4. 167132 2 , 142122 2 , 119112 2 , 98102 2 , 7992 2 , 6282 2

110
 yktfzkk : ykLkwt & Yku 13. kwMkfkku{kt kwMkfkuLke Mktkyu ........ {krnke Au.
1. fkuRf {krnke {kxu Z 25 yLku x 25 , kku M ....... 14. irLkf Mk{k[khkkku{ktke {uu VwkkkLkk hLkk yktfzk ......
{krnke Au.
(y) 25 (k) 75
15. ftkLkeLkk kkf ynuk{ktke LkVku - LkwfkLkLkkt {uu yktfzk
(f) 50 (z) 0 ...... {krnke Au.
2. fkuRf {krnke {kxu Z M 2.5, u {krnkeLkku {f 20 16. 10 rkkeoykuyu 50 kwLke yuf fMkkuxe{kt {uu kw
nku, kku Z ......... 13, 25, 42, 11, 40, 33, 49, 37, 19, 27 Au {kxu
(y) 21.25 (k) 22.75 yk {krnkeLkku rMkkh ...... Au.
(f) 23.75 (z) 22.25 17. kkt[ fk{khkuLkku hkusLkku kkkh Yrkk{kt 45, 32, 59, 37
3. u x Z 3 yLku x Z 45, kku M ....... yLku 52 Au. yk {krnkeLkku {f ...... Au.
(y) 24 (k) 22 18. ko 41-50 Lke Wo Mke{k ........ Au.
(f) 26 (z) 23 19. ko 20-29 Lke y:Mke{k ...... Au.

4. u Z = 24, x = 18, kku M = ........ 20. {krnke 3, 7, 5, 6, 7, 5, 7, 9, 4, 7 {kt 7 Lke yk]rk

........ Au.
(y) 10 (k) 20
21. ko 25-30 Lke { f{k ...... Au.
(f) 30 (z) 40
22. ko 45-55 Lke {f{k ....... Au.
5. u M = 15, x 10, kku Z ......... 23. ko 30-45 Lke ko tkkE ...... Au.
(y) 15 (k) 20 24. ko 55.5 - 65.5 Lke ko tkkE ..... Au.
(f) 25 (z) 30 25. yku f Lkku 17, 23, 9, 32, 14, 27, 11 Lkku {Mk
6. u M 22, Z 16, kku x ......... ........ Au.
(y) 22 (k) 25 26. yku f Lkku 54, 32, 19, 36, 29, 44, 21, 47 Lkku
(f) 32 (z) 66 {Mk ....... Au.
7. u x 21.44 yLku Z 19.13, kku M ......... 27. ykufLkku 26, 13, 7, 31, 21, 17 Lkku {Mk ...... Au.
(y) 21.10 (k) 19.67 28. ykufLkku 76, 81, 68, 92, 88 Lkku {Mk .....
(f) 20.10 (z) 20.67 29. {krnke 9, 8, 11, 3, 8, 15, 8, 9, 10, 14 Lkku knwf
8. u M = 26, x = 36, kku Z = ......... ..... Au.
30. kkt[ fkhekhkuLkku hufLkku kkkh 5000 Y. Au, kku yk {krnkeLkku
(y) 6 (k) 5
{f ..........., {Mk ......... yLku knwf ........ Y. Au.
(f) 4 (z) 3
31. ykufLkku 1, 3, 2, 5, 3, 7, 2 Lkku knwf ........ Au.
9. Lke[u ykkue {krnkeLkku knwfe ko ........... Au.
ko 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 32. yku fLkku 7, 13, 15, 11, 13, 13, 7, 7, 19, 20,
yk]rk 7 15 13 17 10 15, 15 Lkku knwf ....... Au.
(y) 10 20 (k) 20 30 33. Wkhkuk kkLke {krnke ....... Au.
(f) 30 40 (z) 40 50 34. 1 3 ...... (2n 1) n 2 Au kku k{ n yw{
10. WkhLkk kk 9 {kt ykku ko 20 30 Lke Mkt[e MktkykuLkku {f ........ Au.
yk]rk .......... Au. 35. u u f yku f Lk 3, 7, 9, 18, 21, 32 Lku 3 zu
(y) 25 (k) 35 kwk{kt yku, kku Lkku {f ....... Au.
(f) 15 (z) 40 36. u u f yku f Lk 8, 17, 25, 28, 32 {kt (-7)
W{uhk{kt yku kku Lkku {f ...... Au.
11. kk 9 {kt ykku yk]rk rkhLkku {Mk ko .......... Au.
37. u u f yku f Lk 18, 33, 36, 39, 44 Lku 2 zu
(y) 40-50 (k) 30-40 kkk{kt yku kku Lkku {f ..... Au.
(f) 20-30 (z) 10-20 38. u ykufLk 5, 37, 29, 18 {kt ykufLk 5 Lku ku
12. kk{kt fw kkuoLke Mktk yu ......... {krnke Au.
(-5) uk{kt yku kku Lkku Lkku {f ...... Au.
111
 39. u u f yku f Lk 8, 13, 9, 15, 12 Lku (-5) zu 66. Lke[uLkk yktfzkyku{kt ? ke sk{kt wt yku ?
kwk{kt yku kku Lkku {f ..... Au. (1) 729 (2) 343
40. -2, -9, 31, 28, 41, 13 {kt (-9) Lku ku 9 uk{kt yku (3) 125 (4)
kku Lkku x ..... (y) 16 (k) 118
41. 33, 17, 23, 28, 42, 37 u f yku f Lk{kt 4 (f) 27 (z) 468
W{uhk{kt yku kku Lkku {f .... Au. 67. Mk{ktkh ue 2, 7, 12, 17 Lkwt 12 {wt k wt Au.
Mk{kLkhue ykk ytfkrk ue : &ku Yku (y) 50 (k) 55
42. 5, 10, 15, 20, ...... 200 Lkk kkuLke Mktk kuku. (f) 57 (z) 67
43. 200, 196, 192, ..... - 200 Lkwt fuxk{wt k 0 (qL) 68. yk ue{kt nu kAeLke Mktk fR yku ? 3, 5, 7, 11,
nu ? 13, 17, .......
44. 11, 17, 23, 29, ..... 605 {kxu Auuke 7 {wt k kuku. (y) 21 (k) 23
(f) 22 (z) 19
45. 7 Lkk fuxk kwkuLkku k ytfkuLke Mktk nku ?
69. suLkwt N {wt k (7n - 3) nku kue Mk{ktkh ue{kt k{ 40
46. 10, 15, 20, 25, 30, ..... 1000 Lkwt Auuke kth{wt k
kkuLkku Mkhkku ............ kk.
kuku.
(y) 5620 (k) 6250
47. 5 11 17 ........ Lkkt ueLkkt k{ 20 kkuLkku Mkhkku (f) 5260 (z) 6520
fuxku kk.
70. yuf Mk{ktkh ueLkwt n{wt k Tn 5n 2 Au, kku kuLkwt 12 {wt
48. 7 11 15 19 23........ Lkkt fuxkt kkuLkku Mkhkku
k wt nu ?
900 kk. (y) 62 (k) 72
49. 6 Lkk k{ 30 Lk kqkOf krkkuLkku Mkhku {uku. (f) 58 (z) 60
50. 2, 7, 12, 17 Lkkt fuxkt kLkku Mkhkku 990 kk ?
71. 9 + 19 + 29 + ........ + 99 Lkku Mkhkku fuxku kk.
51. yuf Mk{ktkh ueLkwt k{ k 5 yLku Auwt k 45 Au. kk (y) 199 (k) 500
kkuLkku Mkhkku 500 Au. kku ku ueLkkt kkuLke Mktk fuxe. (f) 200 (z) 540
52. 3 zu rLk:uk rk nku kue 3 ytfkuLke ke kf]rkf 72. Mk{ktkh ueLkwt n {wt k kukLkwt Mkqk wt Au ?
MktkykuLkku Mkhkku kuku.
(y) Tn 1 (n 1)d (k) Tn a (n 1)d
53. 5 ke 205 MkweLke k{k{ yw{ MktkykuLkku Mkhkku fhku.
(f) Tn a (n 1)d (z) Tn a (n 1)d
54. u 3 5 7 9 ........ n kLkku Mkhkku 288 nku kku
n = ........ ? 73. Mk{ktkh ueLkk Mkhkk ytkuLkwt Mkqk Sn n 2 (a 1) Lkk
55. Mk{kLkh ue 100, 97, 94, 91, ....... Lkwt w k kuLkwt k{
kuf krkke ........ nkk.
ue k nku ? (y) kkWMk (k) LqxLk
56. 5, 11, 17, ..... Lkwt 101{wt k ........ kk. (f) kkkkkkuhMk (z) eh yk[ko
57. 5, 10, 15, 20, ....., 200 ueLkk kkuLke Mktk ...... Au. 74. Mk{ktkh ue 5,11,17 Lkwt yufMkku yuf (101) {wt k wt ku ?
58. 200, 196, 192, ....., - 200 ueLkwt wt k wL Au ? (y) 600 (k) 405
59. 11, 17, 23, 29, ...., 605 ueLkwt Auuke 7{wt k ..... (f) 505 (z) 605
nu. 75. 3,6,9,12...... k{ 50 kkuLkk Mkhkku fuxku kk ?
60. 8, 11, 14, 17, ..... Lkwt fuxk{wt k 272 nku ? (y) 3625 (k) 3825
61. 5 + 11 + 17 + ...... + ..... ueLkk k{ 20 kkuLkku (f) 3725 (z) 3925
Mkhkku ....... kk. 76. 40,54,82,....?......,180, 250 Mktkyku kkkku .... {kt
62. 3 + 6 + 9 + ...... + 300 = ......... fR Mktk yku ?
63. 5 + 10 + 15 + ...... + 100 = ......... (y) 124 (k) 116
64. (-100) + (-92) + (-84) + ..... + 92 = ......... (f) 138 (z) 142
65. 25 + 21 + 17 + 13 + ....... + (-51) = .......... 77. 3, 6,18, 72,....?..... &kko fhue Mktk kuku.

112
 (y) 360 (k) 288 87. 6 : 72 : 8 : ?
(f) 114 (z) 216 (y) 94 (k) 96
78. 6, 13, 28, 59, ......... (f) 74 (z) 92
(y) 122 (k) 120 88. 6 : 36 : : 9 : ?
(f) 125 (z) 119 (y) 81 (k) 98
79. Lke[u ykku u e kq o kLkkku . 1, 5, 10, 16, 23, (f) 42 (z) 56
31, ..... 89. 384 : ? : : 216 : 63
(y) 38 (k) 39 (y) 128 (k) 124
(f) 40 (z) 41 (f) 113 (z) 192

80. Lke[u kou MktkykuLke yktkrhf Mkhk{eke ke sk{kt 90. 4, 16, 36, .... ? ...., 100
fR Mktk yku ? 21, 105, 735, 6615, ....... (y) 56 (k) 64
(y) 19845 (k) 33075 (f) 48 (z) 52
(f) 3675 (z) 72765 91. 2, 3, 10, 15, 26, ....?...
81. yk ue swyku : C 13, E 16 ........, I 22, K 25 ........ (y) 30 (k) 52
qxke Mktk ykuku. (f) 35 (z) 24
(y) G 18 (k) G 19 92. 12, 23, 34, 45, ...?..., 67, 78, 79
(f) F 18 (z) H 19 (y) 76 (k) 69
82. yk u eLku sw y ku : 38, 36, 32, 30, 26, ............ (f) 56 (z) 54
kAeLke Mktk fR yku ? 93. 1, 1, 4, 8, 9, 27, 16, ..... ke sk{kt fR Mktk yku ?
(y) 24 (k) 22
(y) 81 (k) 32
(f) 26 (z) 23
(f) 48 (z) 64
83. rhk Lke[uLke heku yuf ue kLkku Au. ku ueLkwt k{ k - 10
94. Lke[u ykkue ueLke 24 kku Mkwe kkhe fhku.
kMkt fhu Au. ueLkwt huf k kuLkk kwhkukk{e k fhkkt 4 suxwt
(8 x 5 y ) (11x 3 y ) (14 x y ) ........
ykuAwt nku Au, kku kuLke ueLkkt k{ kkt[ k kt nu ?
(y) -10, -6, -2, 0, 4 (y) 1025 x 425 y (k) 1022 x 420 y

(k) -10, -6, -2, 2, 6 (f) 1025 x 425 y (z) 1020 x 432 y

(f) -10, -14,-18, -20, -24 95. &kko L ke skyu w t yku ? 0, 1, 9, 36, 100,

(z) -10, -14, -18, -22, -26 225, ?

(y) 342 (k) 441
84. Lke[uLke ue{kt ? Lke skyu fR Mktk yku ? 1, 2,
(f) 430 (z) 699
6, 24, 120, ?
96. yk ueLku swyku : 80, 10, 70, 15, 60, .... nu kAe ku
(y) 740 (k) 724
Lktkh yku.
(f) 728 (z) 720
(y) 20 (k) 30
85. 9366395937891639639
(f) 25 (z) 50
WkhLke ue{kt suLke khk ykk 6 yLku khk s kkA 9
97. yk ueLku swyku : 7, 10, 8, 11, 9, 12 nu kAe ku
Lk ykkk nku kuk 3 Lke Mktk fuxe ?
Lktkh yku ?
(y) yuf (k) ku
(y) 7 (k) 12
(f) k (z) [kh
Lke[uLkk{ktke fR Mktk ue{kt ktkuMkke kke Lkke ? (f) 10 (z) 13
86.
0, 1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 37, 45 98. yk ueLku swyku : 53, 53, 40, 40, 27, 27 nu kAe ku
(y) 0 (k) 21 Lktkh yku ?
(y) 12 (k)
(f) 37 (z) 45

113
 (f) 14 (z) 53 110. 169, 625, 196, 141, 144, ?
99. yk ueLku swyku : 36, 34, 30, 28, 24 nu kAe ku Lktkh (y) 141 (k) 169
yku ? (f) 144 (z) 625
(y) 20 (k) 23 111. ue kqo fhku : 3, 4, 7, 12, 19, (?)
(f) 22 (z) 26 (y) 20 (k) 30
100. yk ueLku swyku : 1000, 200, 40 nu kAe ku Lktkh (f) 26 (z) 28
yku ? ]tk 1, 3, 8, 19, ?, 89 {kt ~Lkkoko r[nTLkLkk MkkLku wt
112.
(y) 8 (k) 15
yku ?
(f) 10 (z) 20 (y) 35 (k) 40
101. &kkoLke skyu wt yku ? 5, 6, 10, 19, ? (f) 42 (z) 48
(y) 25 (k) 38 113. qxke Mktk kuku. 95, 87, 80, 74, 69, .........
(f) 35 (z) 45 (y) 49 (k) 59
102. u e{kt fR Mkt k ku x e Au ? 2, 9, 28, 65, 126, (f) 48 (z) 65
216, 344 114. 0, 1, +1, +2, +3, +5, 8, 13, 21, 34, ......, ....., ....., ..... y k
(y) 9 (k) 216 ueLkk nu kAeLkk [kh Mkku k nu ?
(f) 126 (z) 344 (y) 55, 89, 11, 4 yLku 233
103. Lke[uLke ue{kt ? Lkk MkkLku wt yku ? 1, 2, 6, 24, (k) 45, 79, 134 yLku 223
12, ? (f) 65, 99, 154 yLku 243
(y) 960 (f) 720 (z) 54, 89, 144 yLku 232
(f) 600 (z) 480 r{f Mktkyku 2, ........, 24, 120, 720, ........, yLku
115.
104. Lke[uLke ue{kt ?Lkk MkkLku wt yku ? 35, 34.5,
40320
35.5, 34, 36, ? (y) 4 yLku 5040 (k) 12 yLku 21,600
(y) 36.5 (k) 33 (f) 8 yLku 5760 (z) 6 yLku 5040
(f) 33.5 (z) yufk Lkn. 3, 5, 9, 17, .......... wt yku ?
116.
105. 4, 6, 9, 13, ......... (y) 31 (k) 32
(y) 15 (k) 12 (f) 33 (z) 34
(f) 18 (z) 17 59, 51, 43, ?, 27
117.
106. 8, 20, 36, 56, ........ (y) 32 (k) 33
(y) 80 (k) 100 (f) 34 (z) 35
(f) 64 (z) 84 ue{kt qxkku ytf ku. 624, 124, 24, 4, ..............
118.
107. 1, 1, 8, 4, 27, 9, ........ (y) 2 (k) 42
(y) 8 (k) 9 (f) 0 (z) 1
(f) 64 (z) 16 ue{kt qxkku ytf ku. 1,
119. 2, 3, 2, ...........
108. 2, 16, 3, 81, 4, 9, .........
(y) 6 (k) 3
(y) 64 (k) 32
(f) 256 (z) 272 (f) 4 (z) 5

109. 85 : 42 : : 139 : ? 120. 2, 4, 3, 5, ........, 6, 5, 7, 6

(y) 67 (k) 69 (y) 5 (k) 6
(f) 70 (z) 82 (f) 7 (z) 4

114
121. 0, 3, 8, 15, 24, 35, ........... : skkku :
(y) 49 (k) 47
(1) (y) 25 (2) (y) 21.25 (3) (z) 23 (4) (k) 20 (5) (f)
(f) 48 (z) 46
121, 225, 361, ............ 25 (6) (k) 25 (7) (z) 20.67 (8) (y) 6 (9) (f) 30 40
122.
(y) 441 (k) 484 (10) (k) 35 (11) (f) 20-30 (12) kkr{f (13) kki (14)
(f) 529 (z) 729 kki (15) kki (16) 38 (17) 45 (18) 50 (19) 20 (20) 4
123. 09 : 25 : : 49 : ? (21) 27.5 (22) 50 (23) 15 (24) 10 (25) 17 (26)
(y) 63 (k) 36
17 (27) 19 (28) 81 (29) 8 (30) 5000 (31) 2 yLku 3
(f) 64 (z) 81
(32) 7, 13, 15 (33) knw knwfe (34) n (35) 45 (36) 15
124. 18, 10, 6, 4, ?
(y) 8 (k) 6 (37) 17 (38) 19.75 (39) -57 (40) 20 (41) 34 (42)
(f) 3 (z) 5 40 (43) 51 {wt (44) 563 (45) 128 (46) 930 (47) 1240
125. 27, 64, 125, 216, 343, ? (48) 20 (49) 2790 (50) 20 (51) 20 (52) 165150
(y) 416 (k) 512 (53) 10605 (54) 17 (55) 35 {wt (56) 605 (57) 40 (58)
(f) 686 (z) 559
51{wt k (59) 569 (60) 89{wt k (61) 1240 (62) 15150 (63)
126. 17, 13, 11, 7, 5, 1, ?
1020 (64) 100 (65) 260 (66) (f) 27 (67) (f) 57
(y) 1 (k) 2
(f) 0 (z) -1 (68) (z) 19 (69) (y) 5620 (70) (f) 58 (71) (z) 540

127. 1, 4, ?, 64, 256 (72) (f) Tn a ( n 1)d (73) (y) kkWMk (74) (z) 605
(y) 32 (k) 16 (75) (k) 3825 (76) (y) 124 (77) (y) 360 (78) (y) 122
(f) 8 (z) 128
(79) (f) 40 (80) (z) 72765 (81) (k) G 19 (82) (y) 24
128. 25, 16, 50, 48, 100, 144, 200, ?
(83) (z) -10, -14, -18, -22, -26 (84) (z) 720 (85) (k) ku
(y) 437 (k) 234
(f) 342 (z) 432 (86) (f) 37 (87) (k) 96 (88) (y) 81 (89) ..... (90) (k)

129. x : 7 26 : 6 kku x Lke f{k fuxe kk ? 64 (91) (f) 35 (92) (f) 56 (93) (z) 64 (94) ...... (95)
(y) 13 (k) 2 (k) 441 (96) (y) 20 (97) (f) 10 (98) (f) 14 (99) (f)
(f) 5 (z) 30.33
22 (100) (y) 8 (101) (f) 35 (102) (f) 126 (103) (f)
130. 1, 3, 5, 6, 8.5 ...... ?
720 (104) (f) 33.5 (105) (f) 18 (106) (y) 80 (107) (f)
(y) 10 (k) 11
(f) 12 (z) 12.5 64 (108) (f) 256 (109) (k) 69 (110) ...... (111) (f) 26

131. 6,13, 28,59,.......? (112) (f) 42 (113) (z) 65 (114) ...... (115) (z) 6 yLku
(y) 119 (k) 122 5040 (116) (f) 33 (117) (z) 35 (118) ..... (119) (z)
(f) 120 (z) 125
5 (120) (z) 4 (121) (f) 48 (122) ...... (123) (z) 81
132. Lke[uLke Mktk{kt yuf yktzku kt kuMkkku Lkke ku kuku.
(124) (f) 3 (125) (k) 512 (126) (z) -1 (127) (k) 16
1, 2,5, 21,88, 545
(y) 21 (k) 88 (128) (z) 432 (129) (z) 30.33 (130) ...... (131) (k)
(f) 545 (z) 5 122 (132) ...... (133) 605
133. Mk{kLkh ue 5, 11, 17 ..... Lkwt 101{wt k kuku.

115
 17. ue yLku uZe
ue : su ruLkku u N nku kuLku ue fnu Au. u X fkuR ykkuku Mk{ktkh ue kkk Mk{ktkh uZe ykkrhk Wknh uRyu.
yrhkk nku kkk u F : N X, kku F Lku X Lke yuf 1. u ueMkqk Tn = 3n + 1 nku kku yk ueLkk k{ kkt[ k
ue fnu Au. {uku.
k. k. : Tn = 3n + 1
(1) 1, 4, 9, 16, 25, ........, Tn
T1 = 3(1) + 1 = 4
(2) 1, 4, 7, 10, 13, 16, ........, Tn
T2 = 3(2) + 1 = 7
yk ueLkwt n {wt k kukLkk MkqkLku ueMkqk ykk n {kt kLkwt
Mkqk fnu Au. kuLku Mktfuk{kt Tn , a n , u n , t n kuhu zu k kok T3 = 3(3) + 1 = 10
Au. T4 = 3(4) + 1 = 13
LkkU : yn, yu sYhe Lkke fu huf ueLkwt ueMkqk {u.
T5 = 3(5) + 1 = 16
k. k. : yrk MktkykuLke ueLku ueMkqk Lkke.
uZe : ykke ykku ueLkk k{ kkt[ k 4, 7, 10, 13, 16 kk.
khku fu a1, a 2 , a3 , ...an yu MktkykuLke ue Au. uf n N {kxu 2. 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, ....... ueLkwt 53 {wt k skku kkk
yk ueLkk k{ n kkuLkku Mkhkku R ykku yuf Lke ue 53 kkuLkku Mkhkku skku.
kLkke feyu. yk Lke ue S1 , S2 , S3 , .... Sn kk. yk T53 = 1 + (53 - 1)2
Lke ueLku {q ue Mkkku Mktktrk uZe fnuk Au kkk {q = 1 + 52 2
ueyu yk uZeLku yLkwYk ue fnuk Au.
= 1 + 104 105
k. k. : {q u e 1, 3, 5, 7, 9, .... Lku Mkt kt r k u Z e
1, 4, 9, 16, 25, .... {u. 53
kkk S53 = (1 + 105)
2
Mkk{kL heku uZeLkk n {kt kLku Sn zu kok Au.
53 106
Mktktrk uZeLkk n {kt k Sn {kxu u Mkqk {u kku ku MkqkLku = = 53 53
2
uZeMkqk fnuk Au.
= 2809
huf ueLku Mktktrk uZe kku nku s, k uZeMkqk Mkhkkke
{u ykk Lk k {u. 3. -17, -13, -9, ...... Lkwt 16 {wt k skku.
Mk{ktkh ue yn, a = -17
su ue{kt ku r{f kku [uLkku kVkk yuf Mkhku s nku kkk Mkk{kL kVkk d = -13 - (-17) = 4
kVkk qL Lkk nku kku kue ueLku Mk{ktkh ue fnu Au kkk
nu, 16 {wt k, t16 = a + (n -1)d
yk kVkkLku Mk{ktkh ueLkku Mkk{kL kVkk fnu Au.
Mk{ktkh ue {kxu n {kt kLkwt Mkqk, = -17 + (16 -1)4
t n = a + (n - 1) d = -17 + 60
kt, a = k{ k = 43
n = kLkku { 4. 101, 96, 91, ..... Lkwt 31 {wt k skku.
d = Mkk{kL kVkk yn, a = 101, d = - 5
t n = n {wt k
Mk{ktkh uZe : t 31 = 101 + (31 - 1) (-5)
Mk{ktkh ueLku Mktktrk uZeLku Mk{ktkh uZe fnuk. Mk{ktkh = 101 + 30 (-5)
uZeLkwt n {wt k yuxu {q Mk{ktkh ueLkkt knuk n kkuLkku = 101 + (-150)
Mkhkku. = - 49
fkuR Mk{ktkh ueLkwt knuwt k a , Mkk{kL kVkk d kkk n {wt
9 15
k l nku kku, kuLkk knukt n kkuLkk Mkhkk Sn {kxuLkwt Mkqk, 5. 3, , 6, , ...... Lkwt 10 {wt k skku.
2 2
n n 9 3
Sn = 2a + (n - 1)d ykk Sn = a + l yn, k{ k a 3 kkk Mkk{kL kVkk d = -3 =
2 2 2 2
116
 nu 10 {wt k t10 = a + (n-1)d 1 1
8. u yuf Mk{ktkh ueLkwt 10 {wt k yLku 20 {wt k nku,
20 10
3 kku kuLkwt 200 {wt k kuku.
= 3 + (10-1)
2 1 1
3 yn, t10 = yLku t 20 =
=3+9 20 10
2
6 27 1
= = a + (10 - 1)d = a + 9d
2 20
33 1
= = a + 9d 1
2 20
1
6. 100 ke 500 Lke [u 5 zu rLk:uk kke fk kue Mktk yLku = a + 19d 2
10
fuxe kkk yk huf MktMkkLkku Mkhkku skku. Mk{efh 2 {ktke Mk{efh 1 kk fhkkt
yn ue 105, 110, 115, 120, ......... 495 kikh ku.
1 1
t n = a + (n - 1)d ukk (a + 19d) - (a + 9d) = -
10 20
495 = 105 + (n - 1) 5 kk. 1
10d =
495 = 105 + 5n - 5 20
395 = 5n 1 1
d= a=
395 200 200
n 79
5 nu, T200 = a + (200 - 1)d
n 79 Mktk yke {u. 1 199
= +
n 200 200
kkk Sn = (a + l)
2 200

79 200
= (105 + 495)
2 =1
9. yuf k kuLke kuLkLke [qfe {kxu k{ nk{kt Y. 200
79 600
= hu Au. u ku h {kMku nkLke hf{{kt Y. 20 khu, kku 20 {kt
2
nkLkk ytku kuu fw fuxe hf{ hkkE fhe nu ?
= 79 300
yn, 200, 220, 240, ....., t 20 ue kikh kk.
Sn = 23700
20
7. 9 + 19 + 29 + 39 + ...... + 199 {kt ykke fw Mktk S20 = 2(200) + (20 - 1) 20
fuxe kkk kuLkku Mkhkku skku. 2
yn, 199 = 9 + (n-1) 10 = 10 400 + 19 20
199 = 9 + 10 n - 10 = 10 400 + 380
10n = 200
S20 = 7800 Y. 20 {kt nu [qfk nu.
n = 20 Mktkyku nku.
Mk{kwkukh ue :
20
Sn = (9 + 199) u u e F : N R, F(n) = Arn, AR - 0 , rR - 0 Lku
2
Mk{kwkukh ue fnu Au.
= 10 208
n = 1, 2, 3, ....... u kkt Mk ku fu Mk{kw ku kh ue
Sn = 2080
Ar1 , Ar 2 , Ar 3 , ....... Au.
- yn r Lku Mkk{kL kwkukh fnu Au. yk kwkukh qLukh y[
nku Au.
117
- u fkuR Mk{kwkukh ue{kt k{ k a kkk Mkk{kL kwkukh 1 12 1
n-1
t12 = (2)
r nku kku, kku n {kt kLkwt Mkqk t n = ar kk. 8
Mk{kwkukh uZe : 1 2048
= 211 = = 256
Mk{kwkukh ueLku Mktktrk uZeLku Mk{kwkukh ue fnuk. 8 8
Mk{kw ku kh u e a, ar, ar 2 , ....... ar n-1 Lku Mkt kt r k -7 7 -7
3. 7, , , , ...... Lkwt 11 {wt k kuku.
Mk{kwkukh uZe a + ar + ar 2 + ....... + ar n-1 kk. 2 4 8
yk uZeLkk k{ n kkuLkku Mkhkku Sn nku kku, yn, Mk{kwkukh ueLkwt k{ k a = 7 yLku Mkk{kL

Sn = a + ar + ar 2 + ...... + ar n-1 -7
kwkukh r = 2 = 1 yLku
n = 11 Au.
Sn = na (u r = 1) 1 7 2
nu, Mk{kwkukh ueLkk Mkqk yLkwMkkh,
a (r n - 1) t n = ar n-1
Sn = (u r > 1) 2
r-1 111
1
t11 = 7
a (1 - r n ) 2
Sn = (u r < 1) 3
1-r 10
Mk{kwkukh ue yLku Mk{kwkukh uZe ykkrhk Wknh 1
=7
uRyu. 2
n - (-1) n 7
1. u Mk{kwkukh ueLkk n {kt kLkwt Mkqk tn = nku =
2 1024
kku ueLkk k{ kkt[ k {uku. 4. -2, -2 2, -4, -4 2, ......... Lkwt 8 {wt k kuku.
1 - (-1)1 1 1
yn, t1 = = =1 -2 2
2 2 yn, a = -2 r = = 2 &n=8
-2
2 - (-1)2 2 -1 1 t 8 = (-2) ( 2)8-1
t2 = = =
2 2 2
3
= -2 ( 2) 7
3 - (-1) 3+1
t3 = = =2 = -2 8 2
2 2
4 - (-1)4 4 -1 3 = -16 2
t4 = = = t 7 = 96, r = 2, kku t10 kuku.
2 2 2 5.

5 - (-1)5 5 +1 96 = a(2)7-1
t5 = = =3
2 2 96 = a(2)6
1 3 96
yk{, ueLkkt {kkuk k{ kkt[ kku 1, , 2, , 3 Au. a=
2 2 64
1 1 1 96
2. , , , 1, ........ Lkwt 12 {wt k kuku. t10 = (2)10 1
8 4 2 64
1 96
yn k{ k a = = (2) 9
8 64
1 96 512
4 = 2 & n = 12 Au. = = 768
Mkk{kL kwkukh R = 64
1
8
t10 = 768
t n = ar n-1
118
6. a = 2, r = 2, t n = 128, kku n kuku. 9
9. u Mk{kwkukh ueLkk k{ ku kkuLkku Mkhkku yLku Awt
2
t n = ar n-1 = 128
k yu kuLkkt ke kke 8 kwt nku, kku ku ue kuku.
2( 2) n-1 = 128 khku fu Mk{kwkukh ueLkk kku a, ar, ar 2 , ar 3 , ar 4 , ar 5 ,
( 2) n-1 = 64 ............ Au.
n1 9
2 2
= 26 a + ar = ykku Au. (1)
2
n 1
=6 e, Awt k ar 5 = 8 keswt k ar 2
2
n - 1 = 12 ar 5 = 8 ar 2
n = 13 r 5 = 8r 2

7. a = 3, r = 3, Sn = 363, kku n kuku. r3 = 8

yn, r = 3 > 1 r=2

a (r n -1) 9
Sn = su Mk{e - 1{kt {qfkk a + a(2) =
r-1 2

3 (3n -1) 9
363 = 3a =
3-1 2
9 3
363 2 = 3 (3n -1) a=
2 3 2
363 2 {kku Mk{kwkukh ue,
3n -1 = = 121 2 = 242
3
3 3 3 3 3 3
n 5 , (2), (2) 2 , (2)3 , (2) 4 , (2)5 ......
3 = 243 = 3 2 2 2 2 2 2
n=5 3
, 3, 6, 12, 24, ........ Mk{kwkukh ue kk.
1 585 2
8. r= , S3 = kku a kuku.
3 4
1
yn, r = < 1
3
a (1 - r n )
Sn =
1-r

1 3
a 1 -
585 3
=
4 1
1-
3

1 26
a 1 - a
585 27 = 27 = a 26 3
=
4 1 2 2 27
1-
3 3

585 9
a=
4 13
405
a=
4 119
 18. fkuzk / Mk{efh, hirf Mk{efh, {h Mktktrk &ku
su f{k zu ykku Mk{MkLkwt Mk{kkLk kk kuLku ku fkuzk fu 5. h{u yLku khu [u 1950 Y. yue heku nU[ku fu suke h{uLku
Mk{efhLkku Wfu fnuk{kt yku Au. khu fhkk k{e hf{ {u.
1. fkuR yuf MktkLkk k{k{kt Mkkk W{uhkk 25 {u Au, kku ku Mktk khku fu khuLku {ke hf{ x Y.
fR nu ? h{uLku {ke hf{ 2x
khku fu ku Mktk x Au.
2x + 7 = 25 x 2 x 1950
2x = 25 - 7 3x = 1950
x = 650
18
x=
2 khuLku {ke hf{ 650 Y. yLku h{uLku {ke hf{
x=9 650 2 = 1300 Y.
2. k r{f MktkykuLkku Mkhkku 33 kk Au. kku ku Mktkyku..... 6. rufLke nkLke {h r[Lxw fhkk k ke Au. u kkt[ ko knuk
khku fu k{ r{f Mktk x rufLke {h r[Lxw fhkk 13 ke nke kku ktLkuLke nkLke {h kuku.
keS fr{f Mktk x 1 khku fu r[LxwLke nkLke {h x ko Au.
keS r{f Mktk x +2 rufLke nkLke {h 3x ko kk.
x + x + 1 + x + 2 = 33
13 (x-5) = 3x-5
3x = 33 - 3
13x-65 = 3x-5
30 13x-3x = 65-5
x=
3
10x = 60
x = 10 x=6
k r{f Mktkyku = 10, 11, 12
3. k r{f yufe MktkykuLkku Mkhkku 39 kku ku Mktkyku fR nu ? r[LxwLke nkLke {h 6 ko kkk rufLke nkLke {h
khku fu k{ r{f yufe Mktk x 18 ko
keS r{f yufe Mktk x 2 7. f{, LkLk yLku sLkfLke {hLkku Mkhkku 58 ko Au. u sLkfLke
keS r{f yufe Mktk x 4 Au. {h 20 ko nku kkk LkLkLke {h sLkf fhkk 3 ko khu
nku kku f{Lke {h kuku.
x + x + 2 + x + 4 = 39
khku fu f{Lke {h x ko Au.
3x = 39 - 6
33 x + 20 + (20+3) = 58
x= x + 43 = 58
3
x = 11 x = 15
k r{f yufe Mktkyku : 11, 13, 15 f{Lke {h 15 ko kk.
4. u 3 kuLk yLku 4 kuLMkLke f{k 23 Y. Au. u yuf kuLMkLke 8. 23{ktke fR MktkLkk [kh kk kk fhkk 3 {u ?
f{k Y. 2 nku kku yuf kuLkLke f{k fuxe kk. khku fu ku Mktk x Au.
1 kuLMkLke f{k = 2 Y. Au. 23 - 4x = 3
4 kuLMkLke f{k 4 2 = 8 Y. kk. 20 = 4x
khku fu yuf kuLkLke f{k x Y. Au.
x=5
3 kuLkLke f{k 3x
9. ku MktkLkku Mkhkku 9 Au. yuf MktkLkk kkt[ kk yLku keS
3x + 8 = 23
3x = 15 MktkLkk k kkLkku kVkk 5 Au. kku ku ku Mktkyku kuku.
khku fu yuf Mktk x Au.
x=5
yuf kuLkLke f{k 5 Y. kk. keS Mktk 9 - x kk.

120
 nu 5x - 3 (9 - x) = 5 5
x+8 = (54 - x + 8)
5x - 27 + 3x = 5 2
8x = 32 2x + 16 = 270 - 5x + 40
x=4 7x = 310 - 16
yuf Mktk 4 yLku keS Mktk 9 - 4 = 5 294
x=
10. hk{ yLku ~k{Lke {hLkku Mkhkku 25 ko Au. kkt[ ko knuk 7
hk{Lke {h ~k{Lke {hke k{e nke kku ku{Lke nkLke {h x = 42
kuku. rkkkLke nkLke {h 42 ko yLku kwkLke {h 12 ko
khku fu hk{Lke {h x 14. yuf wheLke f{k fhkk yuf xukLke f{k [kh ke Au. ku
~k{Lke {h = 25 - x whe yLku yuf xukLke f{k Y. 1500 nku, kku yuf xuk
(x - 5) = 2 (25 - x - 5) yLku yuf wheLke f{k kuku.
khku fu yuf wheLke f{k x Y.
x - 5 = 50 - 2x - 10
yuf xukLke f{k 4x
3x = 45 nu, 2x + 4x = 1500
x = 15
6x = 1500
hk{Lke nkLke {h = 15 ko yLku ~k{Lke nkLke {h
1500
25 - x = 25 - 15 = 10 ko x=
6
11. [kLkku 1 rfkkLkku k ktzLkk 1 rfkkLkk kke Mkkkkku Au. u 5
rfkk ktz yLku 2 rfkk [kLke f{k Y. 380 nku, kku [k yLku x = 250
ktzLke 1 rfkkLkku k kuku. yuf wheLke f{k 250 Y. yLku yuf xukLke f{k
khku fu ktzLkku 1 rfkkLkku k x Y. 4x = 4 250 = 1000 Y.
[kLkku 1 rfkkLkku k 7x Y. 15. ku MktkykuLkku Mkhkku 60 Au. ku{kt {kuxe yLku LkkLke MktkLkku
kwkukh 3 : 2 Au, kku ku Mktkyku kuku.
5x + 14x = 380 khku fu yuf Mktk x Au.
19x = 380
3x + 2x = 60
x = 20
5x = 60
ktzLkku 1 rfkkLkku k 20 Y. x = 12
[kLkku 1 rfkkLkku k 7 x 7 20 140 Y. LkkLke Mktk = 2x = 2 12 = 24
12. yuf Mktk keS Mktk fhkkt 3 suxe ykuAe Au. {kuxe MktkLkk yLku {kuxe Mktk 3x = 3 12 = 36
k{k{kt 17 W{uhkke {ke Mktk LkkLke MktkLkk k kk suze
16. yuf kf]rkf Mktk{kt kuLkk kAeLke kf]rkf MktkLkk k kk
kk Au, kku ku Mktk kuku.
W{uhkk 27 kk kku ku Mktk kuku.
khku fu {kuxe Mktk x
khku fu kf]rkf Mktk x
LkkLke Mktk x - 3
nu, 2x + 17 = 3 (x - 3) x + 3 (x+1) = 27
x + 3x + 3 = 27
2x + 17 = 3x - 9
4x = 24
x = 26
x=6
{kuxe Mktk 26 yLku LkkLke Mktk 23
13. rkkk yLku kwkLke nkLke {hLkku Mkhkku 54 ko Au. ykX ko 17. yuf ykqkOf MktkLkku Au kuLkk yt fhkk 6 suxku w Au. u
kAe rkkkLke {h kwkLke {hke yZe ke kke nku, kku ktLkuLke yt{kt 1 W{uhk{kt yku yLku Au{ktke 3 kk fhk{kt yku, kku
nkLke {h kuku. 3
khku fu rkkkLke nkLke {h x ko Lkk ykqkOfLke f{k suxe kk Au. kku {q ykqkOf kuku.
4
kwkLke nkLke {h 54 x ko
khku fu yt x

121
 Au x 6 ykke {q Mktk = 3 + 10 (2 3) = 63
x+1 3 20. r[hkkLke {h yrLkLke {h fhkk A ke Au. u ktLkuLke {hLkku
nu, = Mkhkku 35 ko nku kku r[hkkLke {h fuxe nu ?
x+6-3 4
khku fu yrLkLke {h = x ko Au.
4 (x + 1) = 3 (x + 3)
{kxu r[hkkLke {h = 6x
4x + 4 = 3x + 9
x=5 x + 6x = 35
5 7x = 35
{q ykqkOf x=5
11
18. ku yktfzkLke yuf MktkLkku fLkku ytf kuLkk yuf{Lkk ytfke k {kxu r[hkkLke {h 6 5 = 30 ko kk.
kku Au. ytfkuLke ykke fhkkt {ke Mktk {q Mktkke 21. nk{kt rk yLku uhLke {h [uLkku kwkukh 4 : 3 Au. 6
54 suxe ykuAe Au kku ku Mktk kuku. ko kAe rkLke {h 26 ko Au kku nk{kt uhLke {h fuxe
khku fu yuf{Lkku ytf x nu ?
{kxu fLkku ytf 3x khku fu rkLke nkLke {h 4x
{q Mktk x + 10 (3x) yLku uhLke nkLke {h 3x ko Au.
= x + 30x 6 ko kAe rkLke {h 26 ko Au.
= 31x
4x + 6 = 26
ytfkuLke ykke fhkk {ke Mktk 3x + 10 (x) 20
x=
= 3x + 10x 4
= 13x x=5

13x = 31x - 54 {kxu nk{kt uhLke {h 3x 3 5 = 15 ko

54 = 18x 22. sk yLku tLkkLke {hLkku kwkukh 2 : 3 Au yLku ku{Lke {hLkku
x=3 Mkhkku 60 ko Au. kku A ko kAe ku{Lke {hLkku kwkukh wt nu ?
khku fu skLke nkLke {h 2x
{q Mktk = 3 + 10 (3 3)
yLku tLkkLke nkLke {h 3x ko Au.
= 3 + 90
= 93 2x + 3x = 60
19. ku ytfLke Mktk{kt fLkku ytf yuf{Lkk ytf fhkk k{ku Au. nu 5x = 60
ytfkuLkk {Lku WxkeLku {ke Lke Mktk {q Mktk{ktke kk x = 12
fhkke 27 {u Au, kku {q Mktk kuku.
khku fu yuf{Lkku ytf = x skLke nkLke {h 2x = 2 12 = 24 ko
fLkku ytf 2x yLku tLkkLke nkLke {h 3x = 3 12 = 36

{q Mktk x + 10 (2x) nu, A ko kAeLke {hLkku kwkukh 30 : 42

x + 20x kwkukh 5 : 7
23. Mk ko knuk krk, kuLke kLke yLku kuLkk kkfLke Mkhuhk {h
21x
25 ko nke yLku A ko ykkW krk yLku kuLke kLke 37 koLkk
ytfkuLkk {Lku WxkeLku {ke Lke Mktk
nkk kku kksukh{kt kuykuLkk kkfLke {h wt nu ?
2 x 10( x ) 10 ko knuk krk, kLke yLku kkfLke fw {h = Mkhuhk {h 3
2 x 10 x
25 3
12 x
75 ko
21x -12x = 27 {kxu nkLke kLke fw {h 75 + 30 = 105 ko
9x = 27 nu, 6 ko ykkW krk yLku kLkeLke fw {h = Mkhuhk {h 2
x=3 = 37 2

122
 = 74 ko {kuxku k LkkLkk k fhkk k kku {kuxku nku kku kkuLke
nkLke ku kLke {h = 74 12 86 ko kksukhLke {h kuku.
kkfLke nkLke {h = 105 - 86 = 19 ko (y) 24, 40 (k) 14, 30
24. nk{kt hkeh yLku fuxheLkkLke {hLkku kwkukh yLkw{u 5 : 6 (f) 12, 28 (z) 10, 26
Au. Mkkk ko kAe yk kwkukh 6 : 7 kR kku hkehLke nk{kt ykuf yLku rfhLke {h [uLkku kwkukh 4 : 3 Au.
5.
nkLke {h fuxk ko nu ?
6 ko kAe ykufLke {h 26 ko Au kku nk{kt rfhLke
khku fu hkehLke nkLke {h = 5x
{h ..... ko nu ?
khku fu fuxheLkkLke nkLke {h = 6x
(y) 10 ko (k) 15 ko
Mkkk kkuoLkk fkhu kwkukh 6 : 7 kk Au.
(f) 20 ko (z) 25 ko
5x + 7 6
6. fkuR yuf MktkLkk k kk{ktke 5 kk fhkk 13 {u Au.
6x 7 7
kku ku Mktk kuku.
35x + 49 = 36x + 42
(y) 4 (k) 5
x=7
(f) 6 (z) 7
{kxu hkehLke nkLke {h = 5x = 5 7 = 35 ko
25. heku yLku r{LkLke {hLkku kwkukh 3 : 4 Au. u hekuLke 3 ko 7. 15 ko knuk Mkr[LkLke {h ytse fhkk k ke nke.
kAeLke {h yLku r{LkLke 5 ko knukLke {hLkku kwkukh 3 nk{kt Mkr[LkLke {h ytseLke {h fhkk ku ke nku kku
kk Au kku ktLkuLke nkLke {h kuku. Mkr[LkLke nkLke {h fuxe nu ?
khku fu hekuLke nkLke {h = 3x (y) 40 ko (k) 50 ko
khku fu r{LkLke nkLke {h = 4x (f) 60 ko (z) 65 ko
3x + 3 3 8. ku ytfkuLke yuf MktkLkk ytfkuLkku Mkhkku 12 Au. u ytfuLke
=
4x - 5 1 ykke fheyu kku {ke Lke Mktk {q Mktk fhkk 18
w Au. kku ku Mktk kuku.
3x + 3 = 12x - 15
(y) 47 (k) 56
18 = 9x
(f) 40 (z) 57
x=2
9. 7 ko knukt {kkk yLku rkkkLke {hLkku Mkhkku X ko nkku.
{kxu heku yLku r{LkLke nkLke {h yLkw{u 6 yLku 8 ko kk.
5 ko kAe ku{Lkkt ku kkfkuLke {hLkku Mkhkku Y ko ku.
ufxeMk {kxuLkk kk
kku kkLke nkLke {hLkku Mkhkku = ............. ko.
1. kkt[ kykuLke kkt[ ko knukLke {hLkku Mkhkku 50 nkku.
(y) X + Y + 14 (k) X + Y + 10
kkt[ ko kAe ku s kykuLke {hLkku Mkhkku ......... kk. (f) X + Y + 4 (z) X + Y + 2
(y) 100 (k) 75 yuf rkf zkku heLku kue [kufux nksh rkkeoyku{kt
10.
(f) 60 (z) 80 Mkhu kku nU[u Au. yk{ fhkk hufLku 7 [kufux {u Au.
2. ku ytfLke yuf MktkLkk ytfkuLkku Mkhkku ku s MktkLkk ytfkuLkk u ko{kt 5 rkkeoyku khu nkuk, kku hufLku 1 ykuAe {k
kwkfkh khkkh Au. kku ku Mktk ...... Au. kku nksh rkkeokuLke Mktk kuku.
(y) 11 (k) 23 (y) 15 (k) 25
(f) 10 (z) 22 (f) 30 (z) 45
3. ku ytfkuLke yuf Mktk{kt fLkku ytf 7 Au. yLku ktLku ytfkuLkku Lkk, {o yLku sLke fw {h 93 ko Au, Mk ko knuk
11.
Mkhkku yu yuf{Lkk ytfLkku ykX kku Au. kku ku Mktk fR
kuykuLke {hLkku kwkukh 2 : 3 : 4 nkku, kku nk{kt sLke
nu.
{h fuxe nu ?
(y) 70 (k) 17
(y) 32 ko (k) 36 ko
(f) 78 (z) 71
(f) 38 ko (z) 42 ko
4. u kLke {h{kt 16 koLkku kVkk nku yLku 6 ko knuk

123
12. yuf Mktk{ktke 8 kk fhe 5 zu kkeyu ykk ku s 20. yuf MktkLku Mkkk ke fhe ku Mktk W{uhkkt 400 kk kku ku
Mktk{kt 13 W{uhe 8 zu kkeyu kku skk Mkhk yku Au Mktk fR ?
kku ku Mktk kuku. (y) 49 (k) 5 0
(y) 43 (k) 63 (f) 51 (z) 52
(f) 33 (z) 41 21. WMk kkMku nko fhkkt kkt[ kk Yrkk Au. u ktLkuLke hf{Lkku
13. Mknukk 40 koLkku Au yLku kkk 60 koLkku Au kku fuxk ko Mkhkku 36 kkku nku, kku nko kkMku fuxk Yrkk nu ?
knuk kkuLke {hLkku kwkukh 3: 5 nu ? (y) 6 Yrkk (k) 8 Yrkk
(y) 3 ko (k) 6 ko (f) 10 Yrkk (z) 12 Yrkk
(f) 8 ko (z) 10 ko 22. fkuR MktkLkk 45 xfk{ktke 45 kk fhk{kt yku yLku Auu
14. ku ytfkuLke yuf Mktk{kt yuf{Lkku ytf fLkk ytf fhkkt [kh k 45 u kku ku Mktk fR ?
kku Au. ytfkuLkk MkkLk y k fhkkt {ke Mktk yLku (y) 300 (k) 100
{q Mktk [uLkku kVkk 54 Au, kku ku Mktk kuku. (f) 400 (z) 200
(y) 82 (k) 28 23. ku Mktkyku{kt {kuxe Mktk LkkLke Mktk fhkkt 5 ke Au. u
(f) 56 (z) 29 huf{kt 21 W{uhk{kt yku kku {kuxe Mktk LkkLke Mktk fhkkt
15. rhrkf yLku MkwuLkLke nkLke {hLkku kwkukh yLkw{u 5 : 7 k{e kk Au, kku ku Mktkyku{kt LkkLke Mktk fR nu ?
Au. u MkwuLkLke nkLke {h yLku rhrkfLke 6 ko kAeLke {hLkku (y) 7 (k) 5
kVkk 2 Au. kku rhrkf yLku MkwuLkLke nkLke {hLkku Mkhkku (f) 35 (z) 10
fuxku nu ? 24. yuf k kkMku 1 Y., 5 Y. yLku 20 Y.Lke fuxef Lkkuxku Au.
(y) 40 ko (k) 44 ko huf LkkuxkuLke Mktk Mkhe Au, kuLke kkMku 260 Y. Au. kku k
(f) 48 ko (z) 54 ko kkMku fw LkkuxkuLke Mktk fuxe Au ?
16. yuf AkufhkLku yuf [kuMk LktkhLku 53 ke kwk fkwt. kuu 53 Lkk (y) 25 (k) 30
MkkLku 35 ke kwkfkh fkuo kuke kuLkku skk Mkk[k skk fhkk (f) 35 (z) 40
1206 ykuAku ykku kku su Lktkhke kwkLkwt fkwt ku Lktkh kuku ? 25. 8 wheLke f{k 3 xukLke f{k khkkh kk Au. yuf
(y) 67 (k) 76 whe yLku yuf xukLke fw f{k Y. 605 kk Au, kku
(f) 57 (z) 53 whLke f{k fuxk Yrkk nu ?
17. yuf kkLkku ko 10 ku Mkkhu Y kR kkkuhu 1.27 kqhku (y) 165 (k) 55
kku. yk hr{kLk [kh kkMk ku Au. huf kkMk [u 5 (f) 192 (z) 83
{e.Lkku kuf ykkk{kt yku Au, kku huf kkMk fuxk r{rLkxLkku 26. rzLkk k{kt yuf rxhu Yrkk 2 Lkku khku kkkt 360
nu ? Yrkk{kt knukt fhkkt ku rxh ykuAwt {u Au, kku rzLkku
(y) 84 {e. (k) 48 {e. ykkWLkku k wt nkku ?
(f) 42 {e. (z) 44 {e. (y) 15 Y. exh (k) 17 Y. exh
18. nk{kt s yLku ehwLke {hLkku kwkukh yLkw{u 5 : 4 Au. (f) 18 Y. exh (z) 20 Y. exh
k ko kAe ku{Lke {hLkku kwkukh yLkw{u 11: 9 nku kku 27. ku ytfkuLke yuf kf]rkf MktkLkk ytfkuLkku kwkfkh 15 Au. u ku
ehwLke nkLke {h fuxe nu ? Mktk{kt 18 W{uhk{kt yku kku {ke Lkke. Mktk ku {q
(y) 20 ko (k) 21 ko MktkLkk ytfkuLke yk-ke fhkke {ke Mktk kLku Au,
(k) 23 ko (z) 24 ko kku ku {q Mktk fR nke ?
19. yuf MktkLku 5 ke fhe ku Mktk W{uhkkt 360 kk kku ku (y) 25 (k) 15
Mktk fR ? (f) 35 (z) 45
(y) 52 (k) 56 28. rtfkLke nkLke {h 20 ko Au, kuLke {kkkLke {h kuLkk
(f) 60 (z) 64 fhkkt k{e Au nu u rtfkLke {h k{e ( 40 ko) kk
124
 kku kuLke {kkkLke {h fuxk ko kk ? kwg yLku 3 kkfkuLke rxrfxLkk Y. 600 kk kku kwg kLke
(y) 80 (k) 60 rxrfxLkk fuxk Yrkk Au ?
(f) 40 (z) 100 (y) 40 Yrkk (k) 50 Yrkk
29. yuf MktkLku 7 ke fheyu yLku ku{kt ku s Mktk W{uheyu kku (f) 180 Yrkk (z) 160 Yrkk
576 kk, kku ku Mktk fR kk ? 37. kkxe yLku kw[Lke uke f{k Y. 2.25 Au. kkxe fhkkt kw[Lke
(y) 70 (k) 69 f{k Y. 1.65 ykuAe nku kku kw[Lke f{k fuxe nu ?
(f) 71 (z) 72 (y) 30 kiMkk (k) Y. 105
30. {kkkLke {h kwkLke {h fhkkt 6 ke Au. ktLkuLke {hLkku (f) 60 kiMkk (z) Y. 120
Mkhkku 35 ko nku kku kwkLke {h fuxe kk ? 38. yuf k kkMku Y. 1 , Y. 5 kkk Y. 10 Lke Lkkux Mkhk
(y) 13 ko (k) 5 ko {k{kt Au. yk ke LkkuxTMkLke f{k Y. 192 kk kku kuLke
(f) 14 ko (z) 6 ko kkMku fw fuxe LkkuxTMk nu ?
31. rkkkLke nkLke {h kuLkk kwkLke {h fhkk 5 ke Au. 21 (y) 18 (k) 24
ko kAe rkkkLke {h kwkLke {h fhkk k{{e kk Au, kku (f) 12 (z) 36
rkkk yLku kwkLke nkLke {h fuxe ? 39. 5 ko knuk P yLku QLke Mkhuhk {h 15 ko nke.
(y) 25 yLku 5 (k) 35 yLku 7 P, Q, R Lke Mkhuhk {h yksu 20 ko Au 10 ko kAe
(f) 30 yLku 6 (z) 42 yLku 21 RLke {h fuxe ?
32. yuf qLkk zkk{kt 48 exh q Lkkkke kqhku hkE (y) 30 (k) 32
7 (f) 34 (z) 38
Au. suLkku kk huku Au. u ku{ktke ykuo qLkku kk
12 40. MkhkuskuLkLke nkLke {h 52 koLke Au. 8 ko kAe ku{Lke
fkZe uk{kt yku kku zkk{kt nS fuxwt q hk{kt yku fu kwkLke {hLkku Mkhkku 75 ko kkku nku kku ku{Lke kqkeLke
zkku ykku hkE ? nkLke {h kuku.
(y) 14 exh (k) 34 exh (y) 8 ko (k) 6 ko
(f) 28 exh (z) 40 exh (f) 7 ko (z) 9 ko
33. ktfsu [kYke 15 kw ykuAk {uk yLku [kYyu fkLkkke 5 41. yuf kuk{kt Y. 5 yLku Y. 2 Lkk 40 rMkk hkuk Au. fw Y.
kw khu {uk. u yk kuu fw 112 kw {uk nku, 140 Au kku Y. 2 yLku Y. 5 Lkk fuxk rMkk Au ?
kku fkLkkyu su kw {uk, ku Au ? (y) uf 20 (k) 25 yLku 15
(y) 29 (k) 39 (f) 30 yLku 10 (z) 22 yLku 18
(f) 44 (z) 45 yuf xkuke{kt fuhe, [efw yLku kz{Lkk fw 18 V Au, su{kt
42.
34. rkkk yLku kuLkk ku kwkkuLke {hLkku Mkhkhku 5 ko knukt x fuhe fhkk [efw kuZk yLku kz{ k{k Au, kku fuheLke Mktk
ko nkku, kku 5 ko kAe ku kkLke {hLkku Mkhkku ....... fuxe nu ?
ko ku ? (y) 8 (k) 2
(y ) x + 5 (k) 5x + 10 (f) 4 (z) 6
(f) x + 30 (z) x + 25 43. Mkr[LkLke 8 ko knuktLke {h yLku 6 ko kAeLke {hLkku
35. rkkkLke {h kwkLke {h fhkkt 30 ko w Au. Mk ko kk kwkfkh 680 kk Au, kku Mkr[LkLke nkLke {h kuku.
rkkkLke {h kwkLke {h fhkkt k ke ku, kku nk kwkLke (y) 34 ko (k) 30 ko
{h fuxe nu ? (f) 28 ko (z) 32 ko
(y) 8 ko (k) 7 ko 44. yuf k kkMku Y. 1 , Y. 5 yLku Y. 20 Lke fuxef Lkkuxku Au.
(f) 5 ko (z) 9 ko huf LkkuxkuLke Mktk Mkhe Au kuLke kkMku Y. 260 Au, kku k
36. fkuR rkuxh{kt yuf k kkukkLkk fwxwtk Mkkku rV{ uk kkMku fw LkkuxkuLke Mktk fuxe Au ?
Au. su{kt kkfkuLke rxrfx kwg kLke rxrfxLkk 1/4 Au. k (y) 25 (k) 30
125
 (f) 35 (z) 40
45. {kkkLke {h kwkeLke {h fhkkt k ke yLku 8 koke {kuxe
Au. rkkkLke {h {kkk fhkkt 4 ko {kuxe Au. nu u kwkeLke
{h 6 ko nku kku rkkkLke {h fuxe ?
(y) 29 ko (k) 26 ko
(f) 30 ko (z) 32 ko
46. {khku LkkLkku kE yuf koLkku kku khu {khe {h kuLke {h
fhkkt Mkkk ke nke. khu {khe {h kuLke {h fhkkt k{e
kk khu kuLke {h fuxe nu ?
(y) 8 (k) 5
(f) 6 (z) 7
47. {kurnkLke {h kuLkk rfhk fhkk 7 ke Au. 10 ko kAe
kuLke {h 3 ke kR su, kku nk{kt kuLkk rfhkLke {h
fuxe nu ?
(y) 28 (k) 35
(f) 5 (z) 45

: skkku :
(1) (y) 100 (2) (z) 22 (3) (z) 71 (4) (k) 14, 30 (5)
(k) 15 ko (6) (f) 6 (7) (f) 60 ko (8) (z) 57 (9) (f) X
+ Y + 4 (10) (f) 30 (11) (f) 38 ko (12) (y) 43 (13)
(z) 10 ko (14) (k) 28 (15) (f) 48 ko (16) (y) 67
(17) (k) 48 {e. (18) (z) 24 ko (19) (f) 60 (20) (k)
50 (21) (y) 6 Yrkk (22) (z) 200 (23) (y) 7 (24)
(k) 30 (25) (y) 165 (26) (f) 18 Y. exh (27) (f) 35
(28) (k) 60 (29) (z) 72 (30) (k) 5 ko (31) (k) 35
yLku 7 (32) (k) 34 exh (33) (k) 39 (34) (f) x + 30
(35) (f) 5 ko (36) (z) 160 Yrkk (37) (f) 60 kiMkk (38)
(z) 36 (39) (y) 30 (40) (f) 7 ko (41) (y) uf 20
(42) (f) 4 (43) (f) 28 ko (44) (k) 30 (45) (f) 30 ko
(46) (f) 6 (47) (f) 5

126
 19. hirf Mk{efh
(r[ Mkwhu Mk{efh kkk rkk Mk{efh)
1. Mk{efh x - 3y = 1 kkk 3x+y = 3 Lkku Wfuk ................ Au.

1
(A) (0, 1) (B) (1, 1) (C) (1, 0) (D) , 0
3
kkhe : Mk{efh (2) Lku 3 zu kwe Mk{efh (1) {kt W{uhkkt.....
x = 1 Lke f{k 3x + y = 3 Mk{efh{kt {qfkkt
x - 3y = 1
3+y=3 y=3-3=0
+ 9x + 3y = 0
Wfu k : 1, 0 (Ans.: C)
10x = 10 x=1
2. u 2x + 3y = 7 & 3x + 2y = 3 nku kku x - y = ...........
(A) 4 (B) -4 (C) 2 (D) -2
kkhe : ktLku Mk{efhLke kkkkfe = (2x + 3y) - (3x + 2y) = 7 - 3
-x + y = 4
x-y=-4 Ans.: B
3. ku MktkykuLkku Mkhkku 10 yLku Lk kVkk 2 Au kku yk ku Mktkyku kife Mkkike {kuxe Mktk ................ Au.
(A) 2 (B) 4 (C) 6 (D) 8
kkhe : x + y = 10
x-y=2

2x = 12 x=6 (Ans. : C)
4. r[ Mkwhu Mk{efh 2 x 3 y 8 Lkku Wfu (1, y) nku kku y = ...........
(A) 1 (B) 2 (C) 3 (D) 5
kkhe : 2x + 3y = 8 {kt x=1 {wfkk.t..........
2 3y 8 3y = 6 y=2 (A n s.: B )
5. rkk Mk{efh x 2 - 3x +2 = 0 Lkku yuf Wfu x = ......... Au.
(A) -3 (B) 1 (C) 3 (D) -2
kkhe : x 2 - 3x + 2 = 0 (x - 2) (x - 1) = 0
x - 2 = 0 fu x - 1 = 0 x = 2 ykk x = 1 (Ans. : B)
6. 5x 2 - 6x + 1 = 0 Lkku ru[f ........................ Au.
(A) 16 (B) 18 (C) 20 (D) 22
kkhe : WkhLkk Mk{efh{kt a = 5, b = 6, c = 1 Au.
ru[f = b 2 - 4ac = (-6) 2 - 4 (5) (1) = 36 - 20 = 16 (Ans. : A)
7. x 2 - 4x + a = 0 Lkwt yuf kes 2 nku kku a = ............
(A) -2 (B) 8 (C) -4 (D) 4
kkhe : WkhLkk Mk{efh{kt x = 2 {wfkkt ...... (2) 2 - 4(2) + a = 0 a=4 (Ans. : D)

127
8. u rkk Mk{efh x 2 - 3x - K = 0 Lkk ru[fLkwt {q 1 nku kku K = ........
(A) -4 (B) -2 (C) 2 (D) 4
kkhe : WkhLkk Mk{efh{kt a = 1, b = -3, c = -K Au.
1 = (-3)2 - 4(1) (-k) 1 = 9 + 4k K = -2 (Ans. : B)
2
9. rkk Mk{efh x + = 3 Lkkt kes .............. Au.
x
(A) 2 & 1 (B) -2 & 2 (C) 2 & -1 (D) -2 & 1
2
kkhe : x + = 3 x 2 + 2 = 3x x 2 - 3x + 2 = 0
x
(x-2) (x-1) = 0 x = 2 fu x = 1 (Ans. : A)
10. 16x 2 + 40x + K kqoko knwke nku kku K = ................
(A) 10 (B) 15 (C) 20 (D) 25

({{k)2 (40x)2 1600x2

kkhe : k]kek = K= = 25
4 k{k 4 16x2 416x2
K = 25 (Ans. : D)
11. x = ........... MktkLku Mkwo Mktk (Golden Number) khefu ykuk{kt yku Au.
1 5 1 3
(A) 1 (B) 0 (C) (D)
2 2
(Ans. : C)
12. rkk Mk{efh x 2 = 49 Lkkt kes ............. Au.
(A) 7 & 8 (B) 7 & -7 (C) 7 & -8 (D) 8 & -7
kkhe : x 2 - 49 = 0 (x-7) (x +7) = 0 x = 7 fu x = -7 (Ans. : B)
13. rkk Mk{efh {kxu .............. nku kku Mk{efhLkkt ktLku kes rk yLku kMkrf {u.
(A) D = 0 (B) D < 0 (C) D 0 (D) D > 0
(Ans. : D)
14. rkk Mk{efh x 2 + 18x + 81 = 0 Lkkt kes .......... Au.
(A) khMkh Mk (B) rhkue (C) ykqkOf (D) Mk{kLk
kqoko rkkeLkk ku kes nt{ukt Mk{kLk nku Au.
(Ans. : D)

2 1
15. rkk Mk{efh 4x + 2x + 4 = 0 Lkkt kes ............ Au.

1 1 1 1 1 1 1 1
(A) - , (B) - , - (C) - , - (D) ,
2 2 2 2 4 4 4 4
2 2 1
kkhe : 16x 8 x 1 0 (4x+1) 0 4x+1=0 x =
4
kqoko rkke nkukke ktLku kes Mk{kLk Au.
(Ans. : C)

128
 w uxeLkk kk
1. Mk{efhw{ x + y + 1 = 0 yLku 3x + 3y + 2 = 0 Lkku Wfuk ............... Au.
(A) 1, -2 (B) 3, 1 (C) yLktkk (D) kek
(Ans. : D)
2. Mk{efhw{ 7x - 13y = 1 yLku 13x - 7y = 19 {kxu x - y = ................
(A) 20 (B) 18 (C) 1 (D) 0
(Ans. : C)
3. Mk{efhw{ 13x - 7y = 19 yLku 7x - 13y = 31 {kxu x + y = ............
(A) 2 (B) -2 (C) 5 (D) 40
(Ans. : B)
4. r[ Mkwhu Mk{efh 3x - y = 7 Lkku yuf Wfu (x, -1) nku, kku x = .............

(A) 2 (B) 8 3 (C) 3 (D) -2

(Ans. : A)
5. r[ Mkwhu Mk{efh x - 2y = 4 Lkku yuf Wfu .......... Au.
(A) (2, 3) (B) (2, -3) (C) (-2, 3) (D) (-2, -3)
(Ans. : D)
4 3
6. u x = -2 yLku + = 1 nku, kku y = ...........
x y
(A) 3 (B) 2 (C) 1 (D) -1
(Ans. : C)
7. ku MktkykuLke kkkkfe 5 Au. u {kuxe Mktk x nku, kku LkkLke Mktk y = .........
(A) 5 (B) 5y (C) x -5 (D) x + 5
(Ans. : C)
8. ku MktkykuLkku Mkhkku 8 Au. u LkkLke Mktk y nku, kku {kuxe Mktk x = ..........
(A) y - 8 (B) y + 8 (C) 8y (D) 8-y
(Ans. : D)
9. Mk{efhw{ 3x + 3y - 3 = 0 kkk 5x + 5y - 5 = 0 Lkku Wfuk ............... Au.
(A) 3, 5 (B) 5, 3 (C) kek (D) yLktkk
(Ans. : D)
10. (-1, 3) yu Mk{efh .............. Lkku yuf Wfu Lkke.
(A) 3 - y + 4 = 0 (B) 3x + y = 0 (C) x + 3y + 8 = 0 (D) x + 2y - 5 = 0
(Ans. : C)

129
 20. kko{f Mk{efh
1
1. u P(x) = 3x 2 10 x 3 Lkwt yuf qL Au kku kesw qL ....... Au.
3
(A) 1 (B) 3 (C) -3 (D) -1
1 2
kkhe : P = 0 P(x) = 3x - 9x - x - 3
3
= (3x - 1) (x - 3)
3x - 1 = 0 fu x - 3 = 0
1
x= fu x = 3 (Ans. : B)
3
2. knwke P(x) = x 3 - x Lku ........... wLku Au.
(A) 0 (B) 1 (C) 2 (D) 3
kkhe : P(x) = x 3 - x = x (x 2 - 1) = x (x - 1) (x + 1) = 0
x = 0 fu x = 1 fu x = -1
Ans. : (D) k qLku {u.
3. P(X) = 3x 2 + 5x - 2 Lkkt qLkuLkku Mkhkku ............... Au.
3 3 5 5
(A) (B) - (C) - (D)
5 5 3 3
kkhe : ax 2 + bx + C {wsk a = 3, b = 5, C = -2 kk.
b 5
qLkuLkku Mkhkku = - =- (Ans. : C)
a 3
4. knwke x 2 - 4x + 3 Lkk qLkuLkku kwkfkh ............. Au.
(A) 1 (B) 3 (C) 4 (D) -4
kkhe : ax 2 +bx + c {wsk a = 1, b = -4, c = 3 kk.
c 3
qLkuLkku kwkfkh = = = 3, Ans. : B
a 1
5. P(x) = 4x 3 + 3x 2 + 2x + 1 Lkwt x = 1 ykk {q .............. Au.
(A) 7 (B) 4 (C) 10 (D) 14
kkhe : 4x 3 + 3x 2 + 2x + 1 {kt x = 1 f{k {qfkk.t...........
= 4(1)3 + 3(1) 2 + 2(1) + 1 = 4 + 3 + 2 + 1 = 10 (Ans. : C)
6. P(x) = 2x 4 - 3x 3 + 7x + 5 {kxu P(-2) = ..........
(A) 75 (B) 20 (C) 47 (D) 30
kkhe : P(-2) = 2 (-2) 4 - 3(-2)3 + 7(-2) + 5
= 2 (16) - 3(-8) + 7(-2) + 5
= 32 + 24 - 14 + 5
= 47 Ans. : C

130
7. Mkwhu knwke P(x) = 3 x - 3Lkwt qL............Au.
(A) 3 (B) - 3 (C) 3 (D) -3
kkhe : 3 (x - 3) = 0 x - 3 = 0 x = 3 (Ans. : C)
8. P(x) = 4x 2 - 256 Lkk qLku k Au ?
(A) 4, -4 (B) 16, - 16 (C) -8, 8 (D) -2, 2
kkhe : 4x 2 -256 = 4 (x 2 -64) = 4 (x - 8) (x + 8) = 0
x = - 8 fu x = 8 (Ans. : C)
w uxeLkk kk
1. x 2 + 7x + 12 Lkk qLkuLkku Mkhkku .............. Au.
(A) -7 (B) 7 (C) 12 (D) - 12 (Ans. : (a) -7)
2. knwke x 3 + 4x 2 + x - 6 Lkkt qLkuLkku kwkfkh ............. Au.
(A) 4 (B) -4 (C) -6 (D) 6 (Ans. : (d) 6)
3. knwke Kx 3 - 6x 2 + 11x - 6 Lkkt qLkuLkku kwkfkh 4 Au, kku K = .............
3 3 3
(A) - (B) (C) 6 (D) 1 Ans. : (b)
2 2 2
4. P(x) = x 3 - 3x 2 - x+3 Lku x-1 zu kkkkt uk ............... {u.
(A) 1 (B) 3 (C) 0 (D) -3 Ans. : (c) 0
5. P(x) = x 3 - 4x Lkkt qLku .............. Au.
(A) 0, 2 (B) 4, 0 (C) 0, 0, 0 (D) 0, 4 Ans. (a) 0, 2

6. P(x) = 3x 3 + 2x 2 + 7x + 8 {kxu P(-1) = .........

(A) 1 (B) 0 (C) -1 (D) 2 Ans. : (b) 0
7. P(x) = x 2 +4x+3 Lkkt qLku ............. Au.
(A) 1 & 3 (B) -1 & 3 (C) 1 & -3 (D) -1 & -3 Ans. : (D) -1 & -3
8. P(x) = 2+x-x 2 Lkkt qLku ............... Au.
(A) -1 & 2 (B) 1 & -2 (C) 1 & 2 (D) -1 & -2 Ans. : (A) -1 & 2
9. suLkkt qLkuLkku Mkhkku -7 yLku kwkfkh 12 nku, kue rkk knwke ................... Au.
(A) P(x) = x 2 - 7x + 12 (B) P(x) = x 2 + 7x - 12

(C) P(x) = x 2 + 7x + 12 (D) P(x) = x 2 - 7x - 12 Ans. : (C) P(x) = x

2
+ 7x + 12

10. ku knwkeLkku kwkfkh x 2 + 8x + 15 Au, ku{ktLke yuf knwke (x+3) nku, kku keS knwke ............ nku.
(A) x - 64 (B) x + 5 (C) x + 9 (D) x - 9 (Ans. : (b) x + 5)

131
21. qr{keLkwt {kwt, huk, qk, rkfku, [kwfku yLku ko
01. kw, huk, Mk{k yLku yfk yu [kh ykkrk kku Au.
02. kw kok rLkkLke khk Au. kuLku yukeMkezeLkk fkuEk
ykhke koe fk Au.
Wk.: A, B, N, P
03. hukyu yLktk Mkwe rMkhuk kwykuLkku k Au. kuLkk khLkk fkuEk
ku kwke kuLkwt Lkk{ fh kE fu Au.
Wk.:
zu kok Au. 11.
hukLke tkkE {kke fkke Lkke yuxu fu y{kk Au.
04. [kuMk kwke Y fhe [kuMk rk{kt yLktk Mkwe rMkhuk
kwykuLkk kLku rfh fnu Au. su kwke rfh Y kk kuLku WT
kw fu WTk{kw fnuk{kt yku Au.
05. rfhLku kok WTkw kkk ku rMkkLkk yuf kwLkku Wkkuk
kk Au.
Wk.: Lku XY , XZ
yLku XW ke koe fk Au.
rfhLku yuf s ytkw nku Au kuLke tkkE {kke fkke Lkke.
06. huktz yu hukLkku yuf tz (xwfzku) Au.
ku kwyku [uLkk k{k{ kwykuLkk kLku huktz fnu Au
huktzLku kok kuLkk ku ytrktwyku khk Au.
Wk.: Lku AB ykk BA
fnuk{kt yku Au.
07. yuf s WTkwkk ku rk rfhkuLkk kukLku qku fnu Au.
kuLku PQR fu RQP ykk Q
khefu kok Au.
qkLkwt {kk 0 ke 180 Lke [u nku Au.
08. qkLkk {kkLku ykkhu kuLkk k fkh kzu Au.
(i) wfku: 90 ke ykuAk {kkLkk qkLku wfku fnu Au.
(ii) kwYfku: 90 ke khu {kkLkk qkLku kwfku fnu Au.
(iii) fkxfku : 90 Lkk {kkLkk qkLku fkxfku fnu Au.
09. qkLke uzLkk fkh :
(i) fkurxfku : su ku qkLkk {kkLkku Mkhkku 90 kkku nku.
(ii) kqhffku : su ku qkLkk {kkLkku Mkhkku 180 kkku nku.
(iii) yufYkqk : su ku qkLkk {kk Mkhk nku.
(iv) hirfuzLkk qk : yuf s huk kh h[kkk ku qk su nt{ukt
kqhf nku Au.
(v) yrfku : ku r rfhkuLkk qske h[kke uzLkk qkLku
yrfkuku fnu Au. yrfkuku nt{uk yufYk nku Au.
10. kwo :
fkuE yuf kwke Mk{kLk ytkhu ykuk kwykuLkk kLku kqo fnu Au.
kqoLku kok (O, r ) rLkkLke khk Au.
fuLke khe MkweLkk ytkhLku rkk fnu Au. kuLke Mktkk r Au.
kqo khLkk fkuEk ku kwykuLku uzkke Sk kLku Au.
Wk.: AB yu Sk Au.
fuL{ktke kMkkh kke SkLku kMk fnu
Au. ku kqoLke Mkkike {kuxe Sk Au.
kMkLke Mktkk d Au. d 2 r
fuL{ktke Sk kh kuhuku tk SkLku
wkku Au. Q
Lku
yo kqo{kt ytkkok qku fkxqku nku Au.
rkfku :
k huktzkuke h[kke kt ykf]rkLku rkfku fnu Au.
rkfkuLkk ytkku 6 Au. (k kkswyku kkk k qkyku)
kkswykuLkk {kkLkk ykkhu rkfkuLkk k fkh kzu Au.
(i) Mk{kksw rkfku : ku kkswLkk {kk Mk{kLk nku Au.
(ii) Mk{rkksw rkfku : fkuEk ku kkswLkk {kk Mkhk nku.
(iii) rk{kksw rkfku : ku kkswykuLkk {kk yk y nku.
qkykuLkk {kkLku ykkhu rkfkuLkk k fkh kzu Au.
(i) wfku rkfku : ku qkLkk {kk 90 ke ykuAk nku.
(ii) kwfku rkfku : fkuEk yuf qkLkwt {kk 90ke khu nku.
(iii) fkxfku rkfku : fkuEk yuf qkLkwt {kk 90 nku.
su rkfku Mk{kksw nku ku Mk{fku k nku kuLkku huf qku
60Lkku nku.
kkkkkkuhMkLkk rMkktk yLkwMkkh fkxfku rkfku{kt (fo)2 =
fo rMkkLke ku kkswykuLkk koLkku Mkhkku. (fo yu Mkkike {kuxe
kksw Au)
rkfkuLke fkuEk ku kkswykuLkk {kwykuLku uzkku huktz
keS kkswLku Mk{kLkh nku kkk keS kkswLkk {kkke yzk
{kkLkku nku.
12. [kwfku :
[kh huktzkuke h[kke kt ykf]rkLku [kwkfku fnu Au.
[kwfkuLkk fw yt kku nku Au : 4
Mk{tk
huktzku, 4 qkyku yu 2 rfkuo.
[kwfkuLkk {w ku fkh Au.
(i) Mk{t k [kw fku :
su [kwfkuLke Mk{Mkk{uLke kkswLke yuf Mk.kk.[.
s uz Mk{kLkh nku.
(ii) Mk{kLkh kksw [kw fku :
su [kwfkuLke Mkk{Mkk{uLke kkswLke ktLku uz [kuhMk
Mk{kLkh nku.
Mk{kLkh kksw [kwfkuLkk [kh fkh kzu Au :
(i) [ku hMk :
Mk{kksw
su [kwfkuLke [khu kkswLkk {kk Mkhk nku
kkk kuLkku huf qku fkxqku nku.
(ii) Mk{kksw :
tk[kuhMk
su [kwfkuLke [khu kkswLkk {kk Mkhk
nku. (huf qku fkxqku Lk k nku)
132
 (iii) t k [ku hMk :
r 22 21 60
su [kwfkuLke Mkk{Mkk{uLke kkswLkk {kk 22 Mku.{e.
180 7 180
Mkhk nku kkk [khu qk fkxqk
nku. r 2 22 21 21 60
w]kktLkwt kukV
(iv) Mk{kLkh kksw [kfku : 360 7 360
su [kwfkuLke Mkk{Mkk{uLke kkswykuLkk {kk Mk{kLk nku. (huf
231 [ku.Mku.{e.
qku fkxqku sYhe Lkke)
huf Mk.kk.[.Lkk rfkuo yufkeLku wkku Au. 06. m
ABCD {kt m A m B 80 yLku
[kuhMk kkk Mk{kksw [kwfkuLkk rfkuo fkxqku wkku Au. m C 110 kku m D _____ kk.
[kuhMk kkk tk[kuhMkLkk rfkuo yufYk (Mkhk{kkLkk) m A m B m C m D 360
nku Au.
80 80 110 m D 360
[kwfkuLkk [khu qkLkku Mkhkku 360 kk Au.
ykLkk kk : m D 360 270 90
01. khLkk ku kwykuLke Mktkk Mktk 2 yu 7 Au kku AB ...... 07. m
ABCD {kt m A : m B : m C : m D
AB a b 2 7 5 5 1 : 2 : 3 : 4 kku m
ABCD Lkk kk wkLkk {kk yLkw{u
Au.
02. u PQ 11 nku kkk P Lku Mktkk Mktk 2 nku kku Q Lku Mktkk
m A m B m C m D 360
Mktk kuku.
PQ | p q | 11 | 2 q | x 2 x 3x 4 x 360

11 2 q ykk 11 2 q 10 x 360 x 36
huf wkLkwt {kk : 36, 72, 108, 144 kk.
q 2 11 9 ykk q 2 11 13
08. m
PQRS kku m P 2x, mQ 3x, m R 5x,
03. ( P, 3.6) Lke {kuxk{kt {kuxe SkLkwt {kk Au.
m S 8 x nku kku m P __ _ kkk .......
yn rkk : 3.6 kMk 2 3.6 7.2
2 x 3x 5 x 8 x 360
kMk yu Mkkike {kuxe Sk Au. skk = 7.2
04. ( P , r ) {kt AB yu CD ku yufYk Skyku Au 18 x 360, x 20
m P 2 x 2 20 40
m APB 130 nku kku
m R 5 x 5 20 100
m APB 130 kkk
09. m
ABCD {kt m A m C 120
m APB 130 kuku.
ku yufYk Skyku fuL ykk Mkhk m B m D ..............
{kkLkku qku kLkku Au. m A m C m B m D 360
m CPD 130 kk. 120 m B m D 360
nu PAB yu PCD {kt Sk rMkkLke ku kkswyku m B m D 240
rkk nkukke ku ktLku rkfku Mk{rkksw rkfku kLku Au.
10. m
PQRS {kt PQ 5 yLku QR RS SP 21 kku
180 130 50
m PCD 25 m PDC QR _____
2 2
Mk.kk.[.{kt Mkk{Mkk{uLke kkswykuLke {kk Mk{kLk nku Au.
05. yuf kwo{kt w[kk Au u kuLke rkk 21 Mku.{e. kkk w
PQ 5 RS QR 5 SP 21
[kku fuL ykk kLkku qku 60 nku kku w[kkLke tkkE
kkk w]kktLkwt kukV kuku. QR SP 16 QR 8
w[kk 11. m
ABCD tk[kuhMk Au AB 8 yLku BC 15 nku kku
rfo BD _____
BD 2 AB 2 BC2

133
 82 152 64 225 289 1
SkLke tkkE 102 82
BD 17 2
12. m
ABCD [kuhMk Au. u AC 6 kku AB _____ 100 64
2
AC 2 2 AB 2 36 2 AB 36 6
SkLke tkkE 6 2 12
18 AB 2 3 2 AB
22. (O, 13) {kt 24 tkkELke Sk fuLke ...... ytkhu Au.
13. m
PQRS tk[kuhMk Au. u PQ 6 yLku PR 10 kku
QR _____ fuLke SkLkwt ytkh 132 12 2
PR 2 PQ 2 QR 2 169 144
100 36 QR2 64 QR 2 QR 8 25 5
14. m
ABCD [kuhMk Au. u BD 8 2 kku AB _____ 23. ( P , r ) {kt 30 tkkELke Sk fuLke 8 ytkhu Au kku rkk
2 .......... kk.
BD 2 2 AB 2 128 2 AB
rkk 152 82
64 AB 2 8 AB
225 64
15. PQR Lkk u QM yLku RN Au. u QM 6 Mku.{e., 289 17
PQ 10 Mku.{e. yLku PR 15 Mku.{e. nku kku RN kuku. 24. 20 Mku.{e. rkkLkk kqoLke Mkkike {kuxe Sk fuLke ..... ytkhu nku.
PQ RN PR QM skk : Mkkike {kuxe Sk yuxu kMk su fuL{ktke kMkkh kk. ....
ytkh = 0
10 RN 15 6
25. ABC Mk{qs Au. BC 8 kku u AD Lkwt {kk Au.
15 6
RN 9 Mku.{e. 3
10 Mk{qs rkfkuLkwt kukV (kkswLkwt {kk)2
4
16. m
ABCD Lkk u AM yLku BN Au. ku{Lku yLkwhk kkk A
yLkw {u BC yLku CD Au. u AM 7.5 Mku.{e, 3 2 3
8 64
4 4
BN 10 Mku.{e., CD 9 kku BC _____ Mku.{e. kk.
B C
AM BC BN CD 4D4 3 16

10 9 1
7.5 BC 10 9 BC 12 rkfkuLkwt kukV bh
7.5 2

17. m
ABCD Lke kksw CD khLkk ku u AM yu BR Au. 1
3 16 8 AD
2
u AM 6 yu AB 8 nku kku BR ____
yuf s kksw kh kuhuk ktLku u Mk{kLk tkkELkk nku Au. 316
= AD = 4 3=AD
BR 6 4
18. kqoLke Mkkike {kuxe SkLku kMk fnu Au. 26. ABC {kt AB 7, BC 24 yLku AC 25 Au kku
19. ( P, 8) Lke {kuxk{kt {kuxe SkLkwt {kk 16 Au.
ABC Lkwt kukV kk.
20. (Q, r ) {kt AB Sk Au. QM AB Au. AM 6 ABC Lkwt kukV 28 21 4 3 84
kku AB ..........
AB 2 AM 2 6 12
21. (Q, 10) {kt 8 ytkhu ykue SkLke tkkE ....... nku.

134
w uxeMk {kxuLkk kkyku : (y) 8 Mku.{e. (k) 4 Mku.{e.
1. u ABC {kt m A X , mB 3X yLku (f) 6 Mku.{e. (z) 10 Mku.{e.
m C = Y nku, ku{s 3 Y - 5 X = 30 nku, 9. yuf kkh 100 {exh ktkku Au. kuLkk ku - ku {exhLkk xwfzk
kku ABC yu ............... Au. fhk ku kkh fuxekh fkkku kzu ?
(y) fkxfku rkfku (k) Mk{kksw rkfku (y) 50 kh (k) 49 kh
(f) Mk{rkksw rkfku (z) rk{ws rkfku
(f) 51 kh (z) 100 kh
2. b, r {kt AB Sk Au. kuLkwt fuLke ytkh .......... nku 10. 3.6 {exh [kEyu rkLku yzfu ku heku kkuXu e
kku AB = r kk. rLkMkheLke tkkE 6 {exh Au, kku rLkMkheLkk kkk (Lke[ku
Auzku) rkke fuxk {exh qh nku ?
3 1
(y) 4 (k) r (y) 2.4 {exh (k) 5 {exh
2 2
(f) 4.8 {exh (z) 9.6 {exh
3 3
(f) r (z) r
4 4 11. ABC {kt AC fo Au . BM u Au . u
3. ABCD {kt mB = 144 nku, kku ku ........... AM 16, CM 12 nku kku BM kuku.
fkhLkku [kwfku nu.
(y) 8 3 (k) 8 7
(y) [kuhMk (k) Mk{tk
(f) Mk{kksw (z) tk[kuhMk (f) 4 21 (z) 4 3
4. ABCD Lke kkswykuLkkt {kwyku yLkw{u P, Q, R 12. .............Lkk kqhffkuLkku fkuxefku 300 Au.
yLku S Au. u AC = 18 yLku BD = 10 nku kku (y) 150 (k) 90
PQRS krhr{rk ............ Au. (f) 120 (z) 60
(y) 28 (k) 56 13. fkxfku rkfku{kt yuf qkLkwt {kk 30 Au, kku yk qkLke
(f) 14 (z) 42 Mkk{uLke kkswLkwt {kk foLkk {kk fhkkt ....... nku.
(y) ku kwt (k) yzw
5. ABC { kt uBC Lku M yLku N kw{kt r kkku kku
(f) k kwt (z) [kukk kkLkwt
AMN
= ............
ABC 14. 5 {exh ktke rLkMkheLkku Lke[uLkku Auzku rkke 3 {exh qh
Au, kku rLkMkheLkku WkhLkku Auzku fuxk {exh [kEyu ekLku
1 2 yzfuku nu ?
(y) (k)
3 1
(y) 5 {exh (k) 3 {exh
1 3
(f) (z) (f) 4 {exh (z) 8 {exh
2 1
15. u ABC Lkk qkykuLkk {kk 1:2:3 {k{{kt nku kku Mkkike
6. u m A : m B : m C = 2 : 3 : 5
LkkLkk qkLkwt {kk fuxwt nu ?
nku kku LR Lkwt{kk.......kk.
(y) 30 (k) 60
(y) 72 (k) 36 (f) 90 (z) 120
(f) 54 (z) 45 k Mk{ktkh hukykuLku keS k Mk{ktkh hukyku Auu kku fw
16.
7. (Q, R) Lkk ytkkok kk{kt A kw yLku knkk{kt fuxk [kwfkuku h[k ?
B kw Au. kku AB ( Q, 4 )khkkh wt Au ? (y) 9 (k) 4

(y) AB (k) Q (f) 6 (z) 8

17. yuf htkeLk fku[zku 30 r{rLkx{kt 50 MkuLx{exh [u [ze
(f) P (z)
khk s 10 MkuLxe{exh Lke[u yku Au kku 200 MkuLx{exh
8. yuf kwoLkku kMk 10 Mku.{e. Au. kwoLkk fuLke 3 Mku.{e. [e ek [zkk kuLku fuxku Mk{ ku ?
qh yku SkLke tkkE kuku.
(y) 3 fkf (k) 2 fkf 30 r{rLkx

135
 (f) 2 fkf 24 r{rLkx (z) 2 fkf 16 r{rLkx (f) x y (z) x 2 y
18. yuf Mk{[kuhMkLke yuf kksw 25 {exh Au, kku kuLkk rfoLkwt 28. sin 2 60 tan 45 CoS 2 30 Cot 90 .........
ytkrsk {kk Lke[uLkk kife yuf kk. (y) 1 (k) 2
(y) 625 {exh (k) 5 {exh
1
(f) 35.35 {exh (z) 39.06 {exh (f) (z) yufk Lkn.
2
19. 17 {exh ktke rLkMkheLkku Lke[uLkku Auzku ekke 8 {exh
29. 3.6 {exh [kEyu ekLku yzfu ku heku kkuX u e
qh Au. rLkMkheLkku WkhLkku Auzku ekke .......... {exh
rLkMkheLke t kkE 6 {exh Au, kku rLkMkheLkku kkku
[kEyu yzfu.
(Lke[ku Auzku) ekke fuxk {exh qh nku ?
(y) 12 {exh (k) 18 {exh
(y) 2.4 {exh (k) 5 {exh
(f) 15 {exh (z) 144 {exh
(f) 4.8 {exh (z) 9.6 {exh
20. Mk{ws rkfkuLkwt krhfuL ............. Au.
30. ABC {kt AB = 4 Au. AC 5 Au kku BC ?
(y) kuLkwt {fuL (k) rkfkuLke knkh(f) yu f
kksw kh (z) yuf rhkukw (y) 3 (k) 4

21. hirf uzLkk qkyku{kt yuf qku wfku nku, kku keu qku (f) 5 (z) 6
........... nku. 31. ABC {kt AB = 3 Au. BC = 4 Au kku AC = ?
(y) yufYk (k) wfku (y) 12 (k) 10
(f) kwhwfku (z) fkxfku
(f) 5 (z) 4
22. u x y z kku xz ..........
32. yuf [kuhMk fkkLkk yuf qk khke fkxfku rkfkufkh

(y) yz (k) zx fkkeyu kku nu fuxk qk kkfe Au ?
(y) 5 (k) 6
(f) xy (z) yx
(f) 7 (z) 8
23. ABC {kxu, BC ............. ABC.
(y) (k)
(f) (z)
24. kwoLke k{k{ rkkykuLkku Auk wt Au ?
(y) (k) kwo fuL
: skkku :
(f) kwo (z) kwoLkku ythLkku kk 1. (y) fkxfku rkfku , 2. .......,, 3. (k) Mk{tk , 4. (y)

25. BA yLku BC rk rfhku Au. u .......... nku, kku kuyku 1
28 , 5. (y) 3 , 6. (k) 36 , 7. ......, 8. (y) 8 Mku.{e., 9.
yLkL Mk{k{kt nku,
(y) kuyku rhw rfhku nku
(k) 49 kh, 10. (f) 4.8 {exh, 11. (y) 8 3 , 12. (f)
(k) kuyku yuf s huk kh nku
(f) kuyku rhw rfhku Lk nku 120 , 13. (k) yzw, 14. (f) 4 {exh, 15. (y) 30 , 16. (y)
(z) kuyku yuLkk yu s rfhku nku 9 , 17. (f) 2 fkf 24 r{rLkx, 18. (f) 35.35 {exh, 19. (f)
26. u ABC fkxfku rkfku Lk nku, kku ......... Mk Au.
15 {exh, 20. (y) kuLkwt {fuL, 21. (f) kwhwfku, 22. (f) xy ,
(y) AB2 BC 2 AC 2
23. (f) , 24. (k) kwo fuL, 25. (y) kuyku rhw rfhku nku,
(k) AB BC AC
(f) AC < AB BC (z) AC > AB BC 1
26. (f) AC < AB BC , 27. ........, 28. (f) 2 , 29.
27. s{eLk khLkk kw A ke {fkLkLke xku[Lkku WMkufku 45 Au.
A ke {fkLkLkwt ytkh X yLku {fkLkLke [kE 5 Au kku ........ (f) 4.8 {exh, 30. (y) 3 , 31. (f) 5 , 32. (y) 5
(y) x y (k) x y

136
 22. kukV yLku krhr{rk
ykLkk Mkqkku : 04. 100 yh = 1 nuxh
1 05. 1 nuxh = 10,000 [ku.{e.
01. rkfkuLkwt kukV bh ykk Lke[uLke ke sk kwhku.
2
01. yuf LkkfkhLkk kkkLke rkk 7 Mku.{e. yLku [kE 5 Mku.{e. Au.
abc kku kuLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
s(s a)(s b)(s c) kt s 2

22
02. Mk.kk.[.Lkwt kukV = u yLkwYk kkku. dh 14 5 220
7
03. [kuhMkLkwt kukV l 2 = (tkkR)2 02. yuf LkkfkhLkk kkkLkku kMk 28 Mku.{e. yu [kE 10 Mku.{e.,
04. tk[kuhMkLkwt kukV = l b = (tkkR knkukE) nkukku kuLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.

1 22
04. Mk{kksw [kwfkuLkwt kukV ku rfkuoLkk kwkfkh dh 28 10 880
2 7
05. kwoLkku khe 2 r 03. yuf LkkfkhLke kkkLke rkk 25 Mku.{e. yu [kE 40 Mku.{e.
06. kMk 2r Au. kku kuLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk

07. kqoLkwt kukV r 2 ( 3.14 ku)

2 rh 2 3.14 25 40 6280
1 2
08. yokwoLkwt kukV r 04. kekkk yuf LkkfkhLkk kkkLkku kMk 14 Mku.{e. yu [kE 50
2 Mku.{e. Au kku kuLke fw MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
09. tfwLke MkkkxeLkwt kukV rL
22
10. tfwLke fw MkkkxeLkwt kukV r ( L r ) r (2h r ) 7 (2 50 7) 2354
7
11. LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV 2 rh 05. yuf kt LkkfkhLkk kkkLke rkk 7 Mku.{e. yLku [kE 3 Mku.{e.
12. kMk khke LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk = nku kku kuLke fw MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
dh Au. 22
13. yuf Auzu kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV 2 r ( h r ) 2 7 (3 7) 440
7
2 rh r 2 r (2h r ) 06. yuf LkkfkhLkk kkkLkku kMk 60 Mku.{e. yLku [kE 50 Mku.{e. Au kku
14. ktLku Auzu kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV kuLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk ( 3.14 ku)
2
2 rh 2 r 2 r (h r ) dh 3.14 60 50 9420
15. kkukLke MkkkxeLkwt kukV 4 r 2 07. yuf Auzu qk LkkfkhLke kkkLke rkk 5 Mku.{e. yu [kE 20
Mku.{e. Au kku kuLke fw MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
16. yokkukLke MkkkxeLkwt kukV 2 r 2
( 3.14 ku)
17. yokkukLke fw MkkkxeLkwt kukV 3 r 2
r (2h r ) 3.14 5 (2 20 5) 706.5
18. ykuhzkLke [khu rkkuLkwt kukV 2h(l b)
08. yuf Lkkfkh xktfeLkk kkkLke rkk 3.5 {exh yu [kE 4 {exh Au
19. Mk{LkLke fw MkkkxeLkwt k]cV 6L2 kku kuLke MkkkxeLku htkkLkku [o h [ku.{e. Yk. 15 uu fuxku kk ?
20. tkLkLke fw MkkkxeLkwt k]cV 2 (lb bh hl ) 22
2 rh 2 3.5 4 88
3 7
21. Mk{kksw rkfkuLkwt kukV (kkswLke tkkE)
4 [o 88 15 1320 Yk.
ykxwt k hkku. 09. yuf tk[kuhMk kkhkLke tkkE 100 Mku.{e. yu knkukE 44 Mku.{e.
Au yk kkhk{ktke 7 Mku.{e. rkk yu 10 Mku.{e. [kELkk fuxk
01. 1 {exh = 100 Mku.{e.
wk Lkkfkh kLkke fk ?
02. 1 [ku.{e. = 10000 [ku.Mku.{e.
03. 1 yh = 100 [ku.{e.
kkhkLkwt kukV 100 44 4400 [ku.Mku.{e.

137
 22 FG 2 x 2 3 6
LkkfkhLkwt kukV 2 rh 2 7 10
7 16. m
ABCD Lke krhr{rk 22 Au. u AB 4 kku BC ____
440 [ku.Mku.{e. AB BC 11 4 BC 11 BC 7
4400 17. m
ABCD Lkwt kukV 24 [ku.Mku.{e. nku kku ABC Lkwt kukV
LkkfkhLke Mktk 10
440 = [ku.Mku.{e. kk.
10. kke hkLkk kkwLkk yuf Auzu qk kekLke rkk 28 Mku.{e. ABC Lkwt kukV
yu [kE 1.36 {exh Au. u kkwLkku k 1 [ku.{e.Lkk Yk. 500
1 1
nku kku kekLke f{k kuku. ABCD Lkwt kukV 24 12
2 2
kekLkwt kukV r (2h r )
18. m
PQRS {kt QS rfo Au. PQS Lkwt kukV = 16 nku
22 28
(2 1.36 0.28) kku m PQRS Lkwt kukV = kk.
7 100
PQRS Lkwt kukV 2 PQS Lkwt kukV
0.88 3 2.64
kekLke f{k 2.64 500 1320 Yk. 16 2 32
11. kke hkLkk kutzLkk Zktfkk Lkkfkh kekLkku kMk 5.2 {exh 19. PQR {kt PQ Lku yLkwYk u RS Au. u PQ 10 Mku.{e.
yu [kE 2.9 {exh Au. yke 5 kekLku htkkLkku [o Yk. 60
yLku RS 8 Mku.{e. kku PQR ____ Mku.{e.2
uu fuxku kk ?
LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV 1 1
PQR PQ RS 10 8 40
2 2
22
2 r ( h r ) 2 2.1 (2.9 2.1) 66
7 20. PQR {kt m P 90 kkk PR 6 Mku.{e. yLku PQ 8
5 kekLku htkkLkku [o 66 60 5 19800 Yk. Mku.{e. Au. kku PQR kukV [ku.Mku.{e. kk.
12. yuf Lkkfkh ykuxkLkku kMk 5 {exh yu [kE 2 {exh Au kku kuLke
MkkkxeLku htkkLkku [o h [ku.{e.Lkk Yk. 15 uu kk. 1
PQR Lkwt kukV PQ PR
LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV... 2

5 1
2 rh 2 3.14 2 31.4 6 8 24
2 2
htkkLkku [o 31.4 15 471 21. ABC {kt BC AD Au. BC 10 Mku.{e. kkk AD 7
13. m
LMPQ Mk{kksw [kwfku Au. u PQ = 4 nku kku
Mku.{e. kku ABC Lkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
m
LMPQ Lke krhr{rk kk.
[kwfkuLke krhr{rk 4 kkswLke tkkE 1
kukV kkku u
4 4 16 2
14. m
ABCD {kt AB 10 yLku AD 18 kku m
ABCDLke 1
10 7 35
krhr{rk .......... kk. 2
Mk.kk.[.Lke krhr{rk 22. m
ABCD tk[kuhMk Au. u AB 20 yLku AC 25
2 (ku kkMkkkMkuLke kkswLke tkkELkku Mkhkku)
kku ABCD Lkwt kukV = kk.
2 (10 18) 56
BC 2 252 202 225
15. m
DEFG {kt DE : EF 2 : 3 kkk m
DEFG Lke
BC 15, ABCD Lkwt kukV 20 15 300
krhr{rk 30 kku FG _____
23. m
ABCD tk[kuhMk Au. u AB : BC 3 : 5 nku kkk
DE EF 2 x 3 x 5 x kuLke krhr{k 48 Mku.{e. nku kku m ABCD Lkwt kukV
FG DG 5 x [ku.Mku.{e. kk.
m
DEFG Lke krhr{rk ABCD Lke krhr{k 2(3 x 5 x)
DE EF FG DG 30 48 = 16 x
10 x 30 x 3,
138
 48 16 8 12
x, 3 x s 18
16 2
kukV 3x 5 x 3 3 5 3 135 rkfkuLkwt kukV s( s a )( s b)(s c )
24. yuf fkxfku rkfkuLke fkxqku kLkkke ku kkswykuLkk {kk 6
Mku.{e. yLku 18 Mku.{e. Au kku rkfkuLkwt kukV ...... [ku.Mku.{e. kk. 18 2 10 6 12 15
1 1 30. yuf Mk{rkksw rkfkukfkh ukhLke ku yufYk kkswykuLkk {kk30 {exh
rkfkuLkwt kukV bh 6 18 54 [ku.Mku.{e. Au. kkk kkfeLke kkswLkwt {kk 20 Au kku kuLkwt kukV kk.
2 2
kukV 40 10 10 20 200 2 [ku.{e.
25. PQR Mk{kksw rkfku Au. PQ 10 nku kku PQR Lkwt
31. yuf tfwLkk kkkLke rkk 5 Mku.{e. yLku kktMke [kE 7 Mku.{e. Au.
kukV = kk.
kku kuLke MkkkxeLkwt kukV Au.
3 tfwLke MkkkxeLkwt kukV rl
Mk{kksw rkfkuLkwt kukV (kkswLkwt tkkE)2
4
22
5 7 110 [ku.{e.
3 3 7
102 100 25 3
4 4 32. yuf tfwLkk kkkLke rkk 7 Mku.{e. yu rkhfMk [kE 13 Mku.{e.
26. yuf rkfkuLke kkswykuLkk {kk 6 Mku.{e., 8 Mku.{e. yu 10 Mku.{e. Au. kku yk tfwLkwt fw k]cV [ku.Mku.{e. kk.
Au kku yk rkfkuLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk. tfwLkwt fw k]cV r (l r )
6 8 10 22
s 12 7(13 7)
2 7
kukV s( s a)(s b)( s c) 22 20 440
33. yuf tfwLkk kkkLkku kMk 14 Mku.{e. yu rkhfMk [kE 15 Mku.{e.
kukV 12 6 4 2 24 Au
. kkuku
LkeMkkkxeLkw tku
kV Mku.{e.2 kk.
27. ABC {kt AB 20, BC 30 yLku AC 40 Au kku 22
tfwLke MkkkxeLkwt kukV rl 7 15 330
ABC Lkwt kukV kk. 7
AB BC AC 34. yuf tfwLke [kE 24 kkk kktMke [kE 25 Au kku kMk ....... kk.
s
2 l 2 h 2 r 2 r 2 25 2 242 49
20 30 40 r 7 kMk 2 7 14
45 35. yuf tfwLkk kkkLkku khe 44 Mku.{e. Au u kuLke kktMke [kE 10
2
Mku.{e. nku kku kuLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
rkfkuLkwt kukV s( s a)(s b)( s c) khe 2 r 44 r 22 ,
45 25 15 5 kukV rl 22 10 220
36. yuf kt tfwLkk kkkLkku kMk 6 Mku.{e. yu kktMke [kE 7 Mku.{e.
9 5 25 5 3 5
Au. kku tfwLkwt fw k]cV [ku.Mku.{e. kk.
3 5 5 5 3 75 15 kMk = 6 rkk = 3,
28. yuf rkfkuLke kkswykuLkk {kkLkwt {k 2:3:4 Au u kuLke krh{ek 22
36 nku kku rkfkuLke Mkkike LkkLke kkswLkwt {kk Au. k]cV r (l r ) 3 10 94.28
7
2 x 3 x 4 x 36 9 x 36 x 4 37. yuf tfwLke MkkkxeLkwt kukV 880 [ku.Mku.{e. Au. u kuLke kktMke
Mkkike LkkLke kkswLkwt {kk 2 x 2 4 8 [kE 20 Mku.{e. nku kku tfwLkku kMk Mku.{e. kk.
29. yuf rkfkuLke kkswykuLkk {kkLkku kwkukh 4:2:3 Au. u kuLke krh{ek 22
36 Mku.{e. nku kku kuLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk. kukV = rl 880 r 20
7
4 x 2 x 3x 36 9 x 36 x 4
880 7
kkswykuLkk {kk 16, 8, 12 kk r 14 d 28
22 20
139
38. yuf kt tfwLkwt fw k]cV 176 Mku.{e. Au u tfwLke kktMke [kE yokkukLkwt fw k]cV
10 Mku.{e. nku kku tfwLkku kMk Mku.{e. kk. 22
3 r 2 3 7 7 462 [ku.Mku.{e.2
22 7
tfwLkwt k]cV r (l r ) 176 r (10 r )
7 45. yuf Lk yokkukLke fw MkkkxeLkwt k]cV 60 [ku.Mku.{e. Au kku kuLke
MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e.2 kk.
7
176 10 r r 2 56 10r r 2
22 60 3 r 2 20 r 2 ,

r 2 10r 56 0 ( r 14) (r 4) 0 MkkkxeLkwt kukV 2 r 2 2 20 40

46. ku kkukykuLke rkkykuLkku kwkukh 1:3 Au kku ku{Lkk kukVLkku
r = -14 ykk r = 4
kwkukh .
r 4 kkk d 8
39. yuf tfwLke rkk yLku [kE Mkhk Au. u tfwLkku kMk 12 nku k{ kkukLke MkkkxeLkwt ku kV
kku kuLke MkkkxeLkwt kukV kk. ke kkukLke Mkkkxe ku kV
d 12 r 6 h 6,
4 r21 12 1
1: 9
l h 2 r 2 72 6 2 4 r22 32 9

22 47. kkukLke MkkkxeLkwt kukV 314 [ku.Mku.{e. Au kku kuLku kMk

MkkkxeLkwt kukV rl 6 6 2 36 2
7 kk. ( 3.14)
40. 5 {exh kek yu 14 {exh kktMke [kELkku ktkw kLkkk 2 {exh kkukLke MkkkxeLkwt kukV = 4 r 2
kLkkLkwt {exh fkkz uEyu.
314 4 3.14 r 2 r 5, d 10
tfwLke MkkkxeLkwt kukV
48. yuf Lk yokkukLkwt fw k]cV 48 Au kku kuLkku kMk kk.
22
rl 5 14 220 [ku.{e. yokkukLkwt k]cV = 3 r 2
7
fkkzLke tkkE = kukV / kLkku 48 3 r 2 16 r 2 , 4 r , d 8
220 49. 4928 [ku.Mku.{e. MkkkxeLkwt kukV hkkk Lk yokkukLkku kMk
110 {exh Mku.{e. kk.
2
41. ku tfwLke rkkykuLkku kwkukh2:3 yu ku{Lke kktMke [kEykuLkku kwkukh yokkukLke MkkkxeLkwt kukV = 2 r 2
9 : 4 Au kku ku{Lke MkkkxeykuLkku kwkukh kk. 22 2 4928 7
4928 2 r r2
k{ tfwLke Mkkkxe r1l1 7 44

ke tfwLke Mkkkxe r2l2 784 r 2 r 28, d 56
50. yuf tkLkLke tkkE 15 Mku.{e., knkukE 12 Mku.{e. [kE 8
r l 2 9 3
1 1 3: 2 Mku.{e. Au kku kuLkwt fw k]cV Mku.{e.2 kk.
r2 l2 3 4 2
tkLkLkwt fw k]cV 2(lb bh hl )
42. 7 Mku.{e. kMkLkk kkukLke MkkkxeLkwt kukV [ku.Mku.{e. kk.
kkukLke MkkkxeLkwt kukV 2 (15 12 12 8 8 15)

22 7 7 2(396) 792
4 r 2 4 154 51. yuf LkLke kkswLke tkkE 10 Mku.{e. Au kku kuLkwt k]cV
7 2 2
Mku.{e.2 kk
43. 14 Mku.{e. kMkLkk kkuk yokkukLke MkkkxeLkwt kukV
[ku.Mku.{e. kk. Mk{LkLkwt k]cV 6l 2 6 102
yokkukLke MkkkxeLkwt kukV 6 100 600
22 52. yuf ykuhzkLke tkkE 20 {e, knkukE 15 {e, [kE 10 {e Au kku
2 r 2 2 7 7 308 kuLke [khu rkkuLkwt kukV {e2 kk.
7
44. kkwLkk yuf Lk yokkukLke rkk 7 Mku.{e. Au kku kuLkwt fw k]cV ykuhzkLke [khu rkkuLkwt kukV 2h (l b)
[ku.Mku.{e.2
140
 2 10 (30 15) 900 400 x 2 20 x
53. yuf [kuhMkLke tkkE 12 Mku.{e. Au kku kuLkwt kukV Mku.{e.2 kk. 61. 40 {exh tkkELkk [kuhMk {ukLkLke knkh Vhku 2.5 {exh sk{kt
[kuhMkLkwt kukV L2 122 144 kLkku kke[kLkwt kukV [ku.{e. kk?
54. yuf [kuhMkLkwt kukV 324 Mku.{e.2 Au kku kuLke tkkE Mku.{e. hMkkLkwt kukV 452 40 2
kk.
85 5 425
[kuhMkLkwt kukV L 324 L 18 L
2
62. yuf [kuhMkLke tkkE 8 {exh Au kkk yuf tk[kuhMkLke tkkE 9
55. yuf tk[kuhMkLke tkkE 15 yLku knkukE 18 Au kku kukV {exh yLku knkukE 7 {exh Au kku ktLku{ktke {kuxku kk.
kkk krhr{rk kk. kkhe : [kuhMkLkwt kuk 82 64
kukV L b 15 18 270, tk[kuhMkLkwt kukV 9 7 63
krhr{rk 2( L b) 2 (15 18) 66 [kuhMk {kuxku
56. yuf tk[kuhMkLkwt kukV 112 Mku.{e.2 Au kuLke tkkE 14 Mku.{e. 63. yuf tk[kuhMkLke tkkE kkk knkukELkku kVkk 23 {e. Au u
nku kku krhr{rk kk. krhr{rk 206 {exh nku kku kukV [ku.{e. kk.
kukV l b 112 14 b khku fu tkkE = x knkukE x 23
krhr{rk 2(l b) 206 2( x x 23)
112
b b 8 Mku.{e. 206 4 x 46
14
krhr{rk 2( L b) 2(14 8) 252 4 x
2 22 44 Mku.{e. 63 x
57. yuf tkLkLke kkkLke krhr{rk 30 Mku.{e. Au u kuLke [kE 10 tkkE = 63, knkukE = 40. kukV 63 40 2520
Mku.{e. nku kku yk tkLk{kt kkok]ckuLkwt fw kukV 64. 25 {exh knkuku yLku 4 rf{e. ktkku hMkku nuxh s{eLk hkufu ?
Mku.{e. kk.
2
kukV 25 4000 100000 [ku.{e.
tkLkLkwt fw k]cV = 2h (l b) 2 10 (30) 600
100000
58. yuf tk[kuhMk ukhLke yuf kkswLkwt {kk 12 {exh Au yu kuk foLkwt nuxh 10 nuxh
10000
{kk 15 {exh Au kku ku ukhLkwt kukV [ku.{e. kk.
65. yuf [kuhMkLke kkswLke tkkE{kt 25% khku fhk{kt yku kku kuLkk
keS kkswLke tkkE 2
15 12 2
kukV{kt % khku kk.
225 144 81 9 [kuhMkLkwt kukV x 2
khku fu [kuhMkLke tkkE 100 {exh Au.
tk[kuhMkLkwt kukV 12 9 108
59. yuf tk[kuhMk {ukLkLkwt kukV 225 [ku.{e. Au u kuLke tkkE 25 [kuhMkLkwt kukV 100 2 10, 000
{exh nku kku ku {ukLkLke krhr{rk {exh nku.
25 % tkkE khkkt Lkk [kuhMkLke tkkE 125
kukV l b 225 25 b
Lkk [kuhMkLkwt kukV 15625
225 kukV{kt khku 15625 10, 000 5625
b 9
25 khku xfk{kt 56.25 %
krhr{rk 2(l b) 2(25 9) 2 (34) 68 66. 1 kke[kLke tkkE 60 {e. yLku knkukE 25 {e Au ku{kt VwkhkLke
60. yuf tk[kuhMk {ukLkLkwt kukV 460 [ku.{e. u kuLke tkkE knkukE 60 [ku.{e. sk Akuze E kkfeLkk kke[k{kt 1 [ku.{e. Lkk Yk. 5
fhkk 15% w nku kku kuLke knkukE {exh kk. uu kuLk fhkLkku [o Yk. kk.
115 x kukV 60 25 1500 ,
khku fu knkukE x Au tkkE kuLk fhkLke sk 1500 60 1440
100
[o 1440 5 7200 Yrkk.
115 x
kukV l b 460 x
100 67. yuf Mk{kksw rkfkuLkwt kukV 4 3 [ku.Mku.{e. Au kku kuLke krhr{rk

460 100 Mku.{e. kk.

x2
115
141
 66 {exh Au, kku hMkkLke knkukE fuxe Au ?
3
Mk{kksw rkfkuLkwt kukV = (tkkE)2 (y) 5.25 {exh (k) 7 {exh
4 (f) 10.5 {exh (z) 21 {exh
06. u fkuE kwoLke rkk{kt 25% xkzku fhk{kt yku kku
3 4 4 3 2
4 3 (tkkE)2 l kuLkwt kukV fuxwt xu ?
4 3
07. u kkukLkk k]cLkwt kukV kuLkk ykkLk (V) ke
(tkkE)2 = 16, krhr{rk = 3 4 = 12 yzwt nku kku kuLkku kMk fuxku ?
tkkE = 4 (y) 15 yuf{ (k) 5 yuf{
68. yuf kkukfkh kke[kLkku kMk 140 {e. Au kuLke Vhku 7 {exh knkuku (f) 10 yuf{ (z) 12 yuf{
hkuz Au kku 1 [ku.{e. eX Yk. 1.50 uu ku{kt ke kuMkkzkLke {swhe 08. ku rkfkuLke tkkELkwt {k 1:2 Au. yLku kuLkwt kukV
Yk. kk. Mkhwt Au kku ku rkfkuLkk ykkhLkwt {k ku ?
d 140, r 70 kkk R 77 kk. (y) 1:2 (k) 1:3
hMkkLkwt kukV (R r) (R r) (f) 2:1 (z) 2:3
09. 15 Vwx knkukE kkk 20 Vwx tkkEke yuf ukhtS Lkku
22 MkVkE [o 810 Yrkk Au kku rk ko VwxLkk rnMkkkke [o
147 7 3234
7 fuxku ku ?
[o 3234 1.50 4851 (y) 2.80 (k) 11.55
70. ku kwoLke rkkLkk {kkLkku kVkk 10 Mku.{e. nku kku ku{Lkk (f) 27 (z) 2.70
krhLkk {kk [uLkku kVkk Mku.{e. kk ( 3.14) 10. kwoLkk tzLkwt kukV kuku suLke rkk 14 Mku.{e. yLku
tzLkku qku 45 Au.
{kuxk kqoLke rkk x
(y) 66 Mku.{e.2 (k) 77 Mku.{e.2
LkkLkk kqoLke rkk x 10
(f) 80 Mku.{e.2 (z) 60 Mku.{e.2
kheLkku kVkk 2 r1 2 r2 11. yuf Mk{fku rkfkuLkwt kukV kuLkk ykkhLkk 40 kwt Au.
u ykkh yu [kELkku fw kuk 100 Mku.{e. Au kku kuLke
2 3.14 ( x x 10)
[kE wt nu ?
62.8 (y) 80 Mku.{e. (k) 60 Mku.{e.
w uxeMk {kxuLkk kkyku : (f) 45 Mku.{e. (z) yuf k Lkn
01. yuf kwoLkk krh yLku rkkLkku kVkk 37 Mku.{e. Au kku 12. 60 {exh tkkE yLku 40 {exh knkukEkk yuf tk[kuhMk
yk kwoLkwt kukV fuxwt nu ? kke[kLke [u [khu kkswLkk Auzkke kku 4 {exhLkku
(y) 111 ko Mku.{e. (k) 148 ko Mku.{e. hMkku Au kku hMkk khLkk kke[kLkwt kuk fuxwt nu ?
(f) 154 ko Mku.{e. (z) 25 ko (y) 1536 {exh2 (k) 1504 {exh2
02. yuf rkfkuLke krhr{rk 100 {e. Au kkk kuLke kkswyku (f) 2080 {exh2 (z) 1925 {exh2
2 : 2 : 2 Lkk {k{kt Au kku yk rkfkuLkwt kukV fuxk 13. yuf rzk{kt r{rLkx fkxktLke tkkE 21 Mku.{e. Au. kku
ko {exh ku ? kuLkk khk 20 r{rLkx{kt fuxwt kukV Vhe fku ?
(y) 50 15 {exh2 (k) 100 15 {exh2 (y) 462 Mku.{e.2 (k) 464 Mku.{e.2
(f) 460 Mku.{e.2 (z) 466 Mku.{e.2
(f) 75 15 {exh2 (z) 60 15 {exh2 14. u fkuE yuf koLkkt rfo yu ke koLke yuf kkswLke
03. tfwLke rkk 35 {exh yLku tfwLke [kE 12 {exh Au. tkkE uf 10 Mku.{e. Au. kku knukt koLkwt kukV yu
kku kuLke MkkkxeLkwt kukV kuku. ke koLkkt kukVLkwt wt {k Au ?
(y) 35 {exh (k) 37 {exh (y) 1:2 (k) 1:3
(f) 4070 {exh (z) 25 {exh (f) 1:4 (z) 2:3
04. Mkhk LkkfkhLkkt ykfkhLke rkk 5 zuMke {exh Au. yu 15. 17 Mku.{e. rkkkk fkuE kwo{kt ku Mk{ktkh Skyku
kuLkku kk 440 ko zuMke{exh Au. kku [kE kuku. kMkLke ktLku khV U[kue Au. yu SkykuLke [uLkwt
(y) 13 zuMke {exh (k) 14 zuMke {exh ytkh 23 Mku{e Au. u yuf SkLke tkkE 16 Mku.{e. Au kku
(f) 15 zuMke {exh (z) 16 zuMke {exh keS SkLke tkkE wt nu ?
05. yuf kkukfkh {ukLkLke knkh [khukksw yuf kkukfkh (y) 15 Mku.{e. (k) 23 Mku.{e.
hMkku Au. knkh kkk ythLkk kkukfkhLkk krhLkwt ytkh (f) 30 Mku.{e. (z) 34 Mku.{e.

142
16. yuf xkke xkk nU[k {kxu WkhLke kksw 120 {exh nku kku B Lke f{k uLkk khkkh Au.
[ku Au. kAe ku keu kk nU[k {kxu kqoLke kksw 50 {exh (y) 45 (k) 30
Au ktLku MkkLkLke [uLkwt ykuAk{kt ykuAwt ytkh nu. (f) 40 (z) 80
(y) 70 {exh (k) 120 {exh 28. u fkuE kwokfkh kke[kLke kkk yu yktkrhf krh
(f) 130 {exh (z) 170 {exh {: 44 Mku.{e. yu 22 Mku.{e. Au kku hMkkLke knkukE
17. [kwfkuLke Mk{ktkh kkswykuLke tkkE7 Mku.{e. yLku 11 Mku.{e. fuxe ku ?
Au. yu kuLkwt kukV 45 ko Mku.{e. Au, Mk{tk [kwfkuLke (y) 4 Mku.{e. (k) 3 Mku.{e.
[khu kkswLke Mk{ktkh kkswykuLke [uLke tkkELkwt ytkh wt ? (f) 5 Mku.{e. (z) 3.5 Mku.{e.
(y) 6 Mku.{e. (k) 8 Mku.{e. 29. 16 {exh knkue kkk 20 {exh ktke yuf [kE (kkkhwt)
(f) 5 Mku.{e. (z) yuf k Lkn 2496 Yrkk{kt hewt kku kuLkku h ko {exh {w wt nu.
18. u fkuE kwoLke rkk 100% khe uk{kt yku kku kuLkk (y) 156 (k) 124.80
kukV{kt fuxk xfkLke kk. (f) 7.80 (z) 78
19. 176 {e. Lkwt ytkh fkkk {kxu 40 Mku.{e. kMkkk kizkt 30. u rkfkuLkkt ku kkswyku 3, 4 yu 5 Au kku rkk fkuLkk
khk kkkuk [hkuLke Mktk Au ? khkkh nu, u kwo ku qkyku{ktke kMkkh kkwt nku ?
(y) 140 (k) 160 (y) 2 (k) 2.5
(f) 150 (z) 240 (f) 3 (z) 4
20. ku LkkuLkk k]c kukVkuLkwt {k 64:225 Au kuLke kkswykuLkwt 31. yuf kku kke[kLke [khukksw hMkku Au u kuLke knkh krh
{k Au. 596 {exh [u. yLku ythLke krh 420 {exh nku kku
(y) 4:15 (k) 8:15 hMkkLke knkukE wt nu ?
(f) 24:15 (z) 9:25 (y) 12 {exh (k) 28 {exh
21. yuf [kuhMkLke rkk{kt 10% khku fhk{kt yku kku, (f) 16 {exh (z) 20 {exh
kuLkk kukV{kt fuxk xfkLkku khku ku.
3
(y) 11 (k) 31 32. yuf nkuLke knkukE, tkkELkk Au, u nkuLkwt kukV
4
(f) 21 (z) 15
22. u rkfkuLkku ykkh 15 {e. Au yu kuLke [kE 12 {e. 300 ko {exh Au. kku kuLke tkkE yLku knkukE{kt wt
Au kku ku ke kukV yu 20 Mku.{e. ykkhkk ke ytkh Au.
rkfkuLke [kE (y) 3 {exh (k) 4 {exh
(y) 9 {exh (k) 12 {exh (f) 5 {exh (z) 15 {exh
(f) 4.5 {exh (z) 18 {exh 33. yuf tfw ykfkh kwtksLkku kMk 28 {exh kkk krkke
23. yuf Mk{[kwfku suLke yuf kksw 25 Mku.{e. yu rfo kkMke [kE 50 {exh Au. kuLkk k]c kh 80 kiMkk
40 Mku.{e. Au. kku kuLkwt kukV Au. rkko {exh eX [wLkku fhkkLkku [o fuxku yku ?
(y) 600 ko Mku.{e. (k) 250 (y) 1300 (k) 1760
(f) 200 ko Mku.{e. (z) 150 ko Mku.{e. (f) 1850 (z) 1600
24. kkhLkk xwfzkLke rkk xeLku yze kE Au. u 34. yuf s{eLkLkk xwfzkLke tkkE 40 {exh yLku knkukE 30
ykkLk Mk{kLk hnu Au, kku kuLke tkkE fuxe u. {exh Au. yk s{eLkLkk xwfzkLke Vhku kkhLke kz fhkkLkku
(y) 2 ke (k) 3 ke [o rk {exh Y. 26 {ku fuxku kk ?
(f) 4 ke (z) 5 ke (y) Y. 1400 (k) Y. 1820
25. 5 {exh kMkkk kwoLkwt kukV kuLkk krhLkk fuxk (f) Y. 3640 (z) Y. 31,200
xfk nu ? 35. fkuE Mk{ktkh kksw [kwfkuLkku ykkh 12 Mku.{e. kkk kuLke
(y) 200 (k) 125 % [kE 8 Mku.{e. nku kku kuLkwt kukV wt kk ?
(f) 240 (z) 250 (y) 96 (k) 48
26. fkuE koLkwt kukV, 16 Mku.{e. tkkE yLku 9 Mku.{e. knkukE (f) 192 (z) 144 ko Mku.{e.
kk fkuE tk[kuhMkLkk kukVLku khkkh Au kku ku koLke 36. yuf tk[kuhMk kuxLke tkkE yu knkukE Lkwt {k 7:5
krhr{rk Au ? Au. u kuxLkwt krhr{ke 144 {e Au. kku kuLkwt kukV kuku.
(y) 24 Mku.{e. (k) 25 Mku.{e. (y) 1400 (k) 1260
(f) 48 Mku.{e. (z) 50 Mku.{e. (f) 580 (z) 850
27. u fkuE rkfku ABC {kt A 100 yLku AB = AC
143
37. yuf {exh kLkkLkk 3 {exh ktkk fkkz{ktke 2500 47. yuf [kuhMkLkkt kukV yLku krhr{rkLkkt yktf ({kk) Mkhk Au,
[ku.Mku.{e.Lkk fuxk Y{k kLku ? kku kuLke tkkE fuxe ?
(y) 12 (k) 6 48. yuf [kuhMk kzkLke tkkE 4 {exh Au. kuLke rfLkkh Vhke ke
(f) 8 (z) 10 kkzkLkku [o 1 {exhLkkt 8 Yrkk uu fuxku ku ?
38. u fkuE koLke kksw [kh ke fhk{kt yku kku krhk{e 49. yuf ykuhzku 6 {exh ktkku, 5 {exh knkuku yLku 4 {exh
ko kkk ykku koLkkt kukVkuLkwt {k wt ku ? [ku Au. ku{kt 8 [ku.{e. kkhekkhk ykuk Au, kku ku ykuhzkLke
(y) 1:4 (k) 4:1 [kh rkLku kukLkku [o 1 [ku.{e.Lkkt 10 Y. uu fuxku
(f) 8:1 (z) 16:1 ku.
39. s{eLkLkku yuf tk[kuhMk kux 50 {exh ktkku yLku 20
50. yuf Y{ 3 {exh ktkku yLku 2 {exh knkuku Au. kuLkkt kUkeu
{exh knkuku Au. kku kuxLkwt kukV kuku.
(y) 100 (k) 1000 25 [ku.Mku.{e. ke [kuhMk ke szkLke Au, kku fuxe keyku
(f) 10000 (z) 110 uRyu ?
40. u fkuE kwoLke rkk 100% khe uk{kt yku kku kuLkk 51. yuf ukhLke tkkE 75 {exh yLku knkukE 60 {exh Au.
kukV{kt fuxk xfkLke ] fhk{kt yku? yk ukh uzkLkku [o 100 [ku.{exhLkkt 10 Yrkk uu
(y) 100% (k) 300% fuxku kk ?
(f) 200% (z) 400% 52. yuf ykuhzkLke yuf [kuhMk rkLke tkkE 6 {exh Au. yk
41. yuf ykuhzkLkwt kukV 160 ko {exh Au. yLku kuLke ykuhzkLke kkfeLke ek kuxk s {kkLke Au, kku yk ykuhzkLke
tkkE yLku knkukE 8:5 Au kku ykuhzkLke krhr{rk
[khu ek htkkLkku [o 1 [ku.{e.Lkkt Y. 30 uu fuxku
Lke[uLkk{ktke wt nu ?
kk ?
(y) 55 (k) 60
(f) 40 (z) 52 53. Lke[uLkk kife yokkukLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk wt
42. yuf [kuhMkLkwt kukV 225 [ku.Mku.{e. Au u yuf tk[kuhMkLkkt Au ?
kukVLke khkkh Au. tk[kuhMkLke tkkE kuLke knkukEke (y) 3 r 2 (k) 4 rh
16 Mku.{e. khu Au. [kuhMkLke kksw yu tk[kuhMkLke (f) r 2 (z) 2 r 2
knkukELke [u {: fuxwt {k Au ?
54. yuf ukhLke tkkE 110 {exh yLku knkukE 70 {exh
(y) 3:5 (k) 5:3
Au. yk ukhLku xuxh khk uzeLku Mk{k fhkLkku [o h
(f) 5:4 (z) 5:5
43. PQRS [kwfku{kt fku Q fku P ke k{ku Au. fku R yhLkkt Y. 45 uu fuxku kk ?
fku S ke k kku Au. fku R Lkku {w 135 Au. kku 55. hkswkELkkt yuf [kuhMk kuxLke tkkE 25 {exh Au. 1 [ku.{e.
fku Q yu fku S [u fuxwt ytkh Au ? s{eLkLkkt Y. 2000 uu u[kkt fw fuxk Yrkk Wksu ?
(y) 30 (k) 60 56. 2 {exh ktkk 1 {exh kLkkLkkt fkkz{ktke 25 MkuLxe {exhLkkt
(f) 40 (z) 75 fuxk [kuhMk Y{k kLku.
44. yuf tk[kuhMkLke tkkE yu knkukE [u 7 Mku.{e.Lkku
57. 80 {exh ktkk yLku 120 {exh knkuk ukhLkwt kukV
kVkk Au yu tk[kuhMkLkwt krhr{ke 50 Mku.{e. Au kku
fuxk yh kk.
tk[kuhMkLkwt kukV fuxwt Au.
58. yuf ko tzLke tkkE 20 {exh yLku knkukE 18 {exh
(y) 144 (k) 154
(f) 288 (z) 160 Au, kuLkkt kUkru xkRMk kkkLke {sqhe h [ku.{e.Lkkt
45. yuf Mk{fku rkfkuLkku ykkh 9 Mku.{e. Au. yu yuLkwt kukV Y. 7 uu fuxe kk ?
81 ko Mku.{e. Au. Mk{fku rkfkuLke [kE fuxe Au. 59. yuf [kuhMk kke[kLke tkkE 70 {exh Au. yk kke[k{kt
(y) 18 (k) 9 {kxe kkkhkLkku [o 5 [ku.{e.Lkkt Y. 5 uu fuxku kk ?
(f) 27 (z) 12
60. 10 {exh tkkE yLku 2 {exh knkukE hkkk fkkzLkkt
46. yuf kwoLkku kMk kuLkk koLke kkswLkk yzkke MkuLxe
xqfzk{ktke 40 MkuLxe {exh tkkELkkt fuxk [kuhMk ykMkLkku kLku ?
{exh ykuAku Au. suLkwt kukV 256 [ku.Mku.{e. Au. kwoLkku
kukV fuxwt Au. 61. yuf [kuhMk zkRLkk xukLke tkkE 4 {exh Au. yk xuk
(y) 132 (k) 154 kh {{ [kUxkzkLkku [o 1 [ku.{exhLkkt Y. 30 uu fuxku
(f) 144 (z) 165 kk ?

144
62. htkeLk fkzo kukhLke tkkE 60 MkuLxe {exh yLku knkukR 40 73. yuf tfw ykfkhLke xktfeLke [kE 60 Mku.{e. Au yLku kuLkk
MkuLxe {exh Au. yk fkzo kukh{kt 5 MkuLxe {exh tkkRLkkt fuxk kkkLkku kMk 64 Mku.{e. Au. Y. 25 rk[ku.{e.Lkk hke kuLku
[kuhMk kLku ? knkhke htk fhkLkku [o fuxku ku ?
63. fkxqku kLkkke 3 {exh kkswykuLkkt {kk yLkw{u 12 yLku (y) Y. 52.00 kk (k) Y. 39.20 kk
5 Au, kku kuLkwt kukV fuxk [ku. yuf{ kk ? (f) Y. 17.10 kk (z) Y. 23.94 kk
64. yuf fkh ukhLke yuf kkswLkwt {kk 80 {exh yLku kuLkkt khLkkt 74. 1 {exh knkukEkk 2 {exh fkkz{ktke 625 [ku.Mku.{e.
uLke tkkE 60 {exh Au. u yuf yh ukh uzkLke {swhe 100 kukV hkkkt fuxkt [kuhMk Y{k kLku ?
Y. nku kku ykk ukhLku uzkLke {swhe fuxe ku ? (y) 25 (k) 10
65. 8 Vqx x 12 VqxLkk keu [kuzk {kxu 6 $[ x 6 $[Lke (f) 16 (z) 32
fuxe ke uRyu ? 75. LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk skku.
(y) 864 (k) 540 (y) r (2h + r) (k) 2 rh
(f) 384 (z) 576 (f) r 2 h (z) 2 (h + r)
66. Lke[uLkk kife yokkukLke MkkkxeLke kukV kukLkwt Mkqk wt Au ?
76. 50 kiMkkLkk rMkkLke Lke[e MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk
(y) r 2
(k) 2r 2
........ Au.
(f) 3r 2 (z) 4rh (y) A r (k) A r 2
67. yuf tk[kuhMk ABCD {kt AC = 25 Mku.{e. yLku (f) A rh (z) A r 2 h
CD = 7 Mku.{e. nku kku kuLke krhr{rk fuxe kk ? 77. 1 YrkkLkk rMkkLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk ........... Au.
(y) 64 Mku.{e. (k) 62 Mku.{e. (y) A 2 r 2 (k) A 2 rh
(f) 36 Mku.{e. (z) 46 Mku.{e.
4 2
68. kt tfwLkwt k]cV kuk {kxu Lke[uLkk kifeLkwt wt Mkqk Au ? (f) A r (z) A 4 r 2
3
(y) r l (k) 2 r (r + h)
78. yuf kkhkLke tkkE yLku knkukE yLkw{u 88 Mku.{e. yLku
(f) 3 r 3 (z) r (r + l) 50 Mku.{e. Au. yk kkhk{ktke 14 Mku.{e. rkk yLku 5 Mku.{e.
69. yuf ykkkfkh ukh suLke hukyku 64 {exh x 36 {exh [kELkk fuxk wk Lkkfkh kLkke fk ?
Au, suLkwt kukV yuf [kuhMk (kkofkh) ukhLkk kukVLke (y) 10 Lkkfkh kLkke fk
khkkh Au, kku [kuhMk ukhLke hukyku ({e.{k) Au ? (k) wk Lkkfkh Lk kLkke fk.
(y) 64 (k) 48 (f) 44 Lkkfkh kLkke fk
(f) 36 (z) 24 (z) 4.4 Lkkfkh kLkke fk.
70. krkkk wk LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV = ........ 79. yuf kkLku kuhzk zu qtxu kktue Au, u kuhzkLke tkkE 7
(y) r 2h (k) 2 rh {exh nku kku kkLku yuf [h fkkkkt fuxwt ytkh fkkwt kzu ?
(y) 88 {exh (k) 44 {exh
(f) r 2h r (z) 2 r h r (f) 22 {exh (z) 7 {exh
71. yuf [kuhMkLke krhr{rk yuf 7 {exhLke tkkE yLku 5 {exhLke 80. 1 yh = ............. [ku. {exh
knkukEke kkswykukk tk[kuhMkLke krhr{rk suxe Au, (y) 10 (k) 1000
kku ku [kuhMkLkwt kukV fuxwt nu ? (f) 100 (z) 10,000
(y) 25 [ku.{e. (k) 35 [ku.{e.
81. yuf kkuku MkkuLkwt = .............. kk{
(f) 49 [ku.{e. (z) 36 [ku.{e.
(y) 11.66 kk{ (k) 13.60 kk{
72. yuf kwoLkwt kukV 154 [ku.Mku.{e. Au, kku kuLkk krhLke tkkE
(f) 10.60 kk{ (z) 14.60 kk{
fuxk Mku.{e. nu ?
(y) 44 (k) 48 82. 1 nuxh = ................... yufh.
(y) 2571 (k) 2.471
(f) 49 (z) 51
(f) 4047 (z) 3476
145
83. yuf ykuhzkLkwt {kk 6 {exh 4 {exh 3.5 {exh Au. 93. 5 Mku.{e. rkkkk yokwoLkku kMkLke tkkE fuxe kk ?
yk ykuhzkLku 1 [ku.{e.Lkk Y. 100 uu kMxh fhkLkku [o (y) 10 Mku.{e. (k) 2.5 Mku.{e.
fuxku kk ? (f) 5 Mku.{e. (z) 12.5 Mku.{e.
(y) 11800 (k) 1180
(f) 7000 (z) 8811
84. 30 {exh 20 {exhLkk kkk{kt [u 2 {exh knkukELkku : skkku :
ykzku yLku Wku hMkku Au, kku hMkk{kt yuf [kuhMk {exhLke fuxe
01. (f) 154 ko Mku.{e., 02. (k) 100 15 {exh2, 03. (f)
keyku kkuXe fk ?
(y) 300 (k) 60 4070 {exh, 04. (k) 14 zuMke {exh, 05. (f) 10.5 {exh, 06.
(f) 120 (z) 96 43.75 %, 07. (z) 12 yuf{, 08. (f) 2:1, 09. (z) 2.70,
85. yuf kwoLke krhr{rk 88 nku kku kuLke rkk fuxe nku ? 10. (k) 77 Mku.{e.2, 11. (y) 80 Mku.{e., 12. (z) 1925 {exh2,
(y) 14 (k) 18 13. (y) 462 Mku.{e.2, 14. (y) 1:2, 15. (f) 30 Mku.{e., 16.
(f) 22 (z) 7 (f) 130 {exh, 17. (f) 5 Mku.{e., 18. 300 %, 19. (y) 140,
86. yuf [kuhMk 10 Mku.{e.Lkwt Au kku kuLkwt kukV fuxwt ? 20. (k) 8:15, 21. (f) 21, 22. (z) 18 {exh, 23. ......, 24.
(y) 500 [ku.Mku{e. (k) 400 [ku.Mku{e (y) 2 ke, 25. (k) 125 %, 26. (f) 48 Mku.{e., 27. (f)
(f) 300 [ku.Mku{e (z) 100 [ku.Mku{e 40, 28. (z) 3.5 Mku.{e., 29. (f) 7.80, 30. (k) 2.5, 31. (k)
87. 100 {exh t kkELkk [ku hMk kkkLke Vhku 5 {exhLkk yt khu 28 {exh, 32. (f) 5 {exh, 33. (k) 1760, 34. (f) Y.
kz hkukk nku kku fw fuxk kz uRu ?
3640 , 35. (y) 96, 36. (k) 1260, 37. (y) 12 , 38. (z)
(y) 78 (k) 40
(f) 76 (z) 80 16:1, 39. (k) 1000, 40. (k) 300%, 41. (z) 52, 42. (k)

88. yuf {exh kLkkLkk 3 {exh kt kk fkkz{ktke 6 2 5 5:3, 43. (k) 60, 44. (y) 144, 45. (y) 18, 46. ........,
[ku.Mku.{e.Lkk fuxk Y{k kLku ? 47. 4 , 48. 128 Y., 49. Y. 800 , 50. 96 , 51. 450
(y) 12 (k) 6 Y., 52. 4320 Y., 53. (z) 2 r 2 , 54. 3465 Y.,
(f) 48 (z) 10
89. yuf kwoLkku kMk 14 Mku.{e. Au, kku kuLkkt krhLkwt {kk Lke[uLkk 55. 12,50,000 Y., 56. 32 , 57. 96 , 58. 2520 , 59.
kife yuf kk. 4900 Y., 60. 125 , 61. 480 Y., 62. 96 , 63. 30
(y) 14 Mku.{e. (k) 3.14 Mku.{e.
[ku. yuf{, 64. 2400 Y., 65. (f) 384 , 66. (f)
(f) 88 Mku.{e. (z) 44 Mku.{e.
2, (k) 62 Mku.{e., 68. (z) r (r + l) , 69.
90. yuf tk[kuhMkLke yuf kksw keS kksw fhkkt 3 Mku{e w Au. 3r 67.
yk tk[kuhMkLke krhr{rk 58 Mku{e nku kku kuLke ktke kkswLkwt (k)
48 , 70. (f) r 2h r , 71. (z) 36 [ku.{e.,
{kk fuxwt kk ?
(y) 16 Mku{e (k) 13 Mku{e 72. (y) 44 , 73. (f) Y. 17.10 kk, 74. (z) 32 ,
(f) 14.5 Mku{e (z) 31 Mku{e 75. (k) 2 rh , 76. (k) A r 2 , 77. (k)
3
91. yuf tk[kuhMkLke knkukE kuLke tkkELkku kk Au. tk[kuhMkLkwt A 2 rh , 78. (y) 10 Lkkfkh kLkke fk, 79.
4
(k) 44 {exh, 80. (f) 100 , 81. (y) 11.66 kk{,
kukV 192 [ku.{e. Au, kku kuLke krhr{rk .......... Au ?
(y) 12 {exh (k) 56 {exh 82. (k) 2.471 , 83. (f) 7000 , 84. (z) 96 , 85. (y)
(f) 74 {exh (z) 16 {exh 14 , 86. (z) 100 [ku.Mku{e, 87. (z) 80 , 88. (f) 48 ,
92. kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt k]cV kukLkwt Mkqk .......... Au.
89. (z) 44 Mku.{e., 90. (y) 16 Mku{e, 91. (k) 56
(y) 2 rh (k) 2 r ( r h)
{exh, 9 2 . (k) 2 r (r h) , 9 3 . (y) 10 Mku.{e.
(f) 2 ( r h) (z) 2 h ( r h)
146
 23. LkV, skku yLku MkkkxeLkku rMkkh
01. ykLkk Mkqkku : 08. yuf Mk{Lk xktfeLkwt V 216 Lk {exh Au kku kuLke [kE .......
01. Mk{LkLkwt LkV l 3 {exh kk.
02. tkLkLkwt LkV l b h Mk{LkLkwt V l 3 216 l 3 6 l h
03. LkkfkhLkwt LkV r 2 h 09. yuf tkLkfkh xktfeLke kkeLke k{kk 100000 exh Au u ku
xktfeLke tkkE 5 {exh knkukE 4 {exh nku kku [kE
1 2
04. tfwLkwt LkV r h {exh kk.
3
100000 exh = 100 .{e.,
4 3
05. kkukLkwt LkV r LkV l b h 100 5 4 h h 5
3
10. yuf fhkkukLkwt {kk 12 Mku.{e. 6 Mku.{e. 4 Mku.{e. Au. ykk
2 3 25 kkuMk Mk{kE fu kue kuxeLkwt V Mku.{e.3 kk.
06. yokkukLkwt V r
3 fh kkukLkwt V 12 6 4 288
1 25 fh kkuMkLkwt LkV 288 25 7200
07. 1 Lk Mku.{e. = exh
1000 11. yuf kk{Lke Mkke 10000 Au. huf k Mkhuhk 100 exh
08. 1 Lk {exh = 1000 exh irLkf kke kkhu kku. 20 {e 15 {e 10 {e. {kkLke xktfeLkwt
09. 1000 Lk Mku.{e. = 1 exh
kke rMk [ku.
uxeMk {kxuLkk kkyku : irLkf kkeLkku khk 10000 100
01. yuf tkLk xktfeLke tkkE 8 {e knkukE 6 {e yu [kE 5 {e.
Au kku kuLkwt LkV Lk {exh kk. 1000000 exh
V l b h 8 6 5 240 1000 {e3
02. yuf Lkkfkh xktfeLke kkswLke tkkE 6 {e. Au. ku{kt exh xktfe{kt hnu kkeLkwt V 20 15 10
kke Mk{k. 3000 {e3
LkV l 3 63 216 .{e. 3 rMk kke [ku.
LkV 216000 exh kke Mk{k. 12. kfzkLkk yuf kukLkwt {kk 2 {e. 2 {e. 1 {e. Au. yk kuk{kt
03. yuf tkLkLke tkkE 6 {e. knkukE 4 {e yu [kE 2 {e kku 25 Mku.{e. tkkELkk Mk{Lk kkMko Mk{kE fu.
LkV Lk {exh
200 200 100
LkV = 6 4 2 = 48 kkMkoLke Mktk 256
25 25 25
04. 1 Mk{LkLke tkkE 4 {e Au, kku kuLkwt LkV Lk {exh
kk. 13. yuf LkkfkhLke rkk 7 Mku.{e. kkk [kE 15 Mku.{e. Au kku kuLkwt
LkV = l 3 43 64 V Mku.{e.3 Au.
05. yuf tkLkLkk kkkLkwt kukV 20 Mku.{e.2 Au. u kuLke [kE 22
LkkfkhLkwt V r 2h 7 7 15
3 Mku.{e. nku kku V Mku.{e.3 kk. 7
tkLkLkk kkkLkwt kukV l b 20 2310 Lk Mku.{e.
tkLkLkwt V l b h 20 3 60 14. yuf LkkfkhLkk kkkLkwt kukV 40 Mku.{e. yu [kE 10 Mku.{e.
06. yuf Mk{Lk xktfeLkk kekLkwt kukV 25 [ku.{e. Au. ku{kt Au. kku V Mku.{e.3 kk.
rxh kke Mk{k.
kkkLkwt kukV r 2 40 r 2 ,
kukV l 2 25 l 2 5 l ,
LkV r 2 h 40 10 400 Mku.{e.3
LkV l 5 125 Lk{exh 125000 exh
3 3

07. yuf tkLk xktfeLkwt V 192 {e 3 Au. u xktfeLke tkkE 8{e 15. yuf LkkfkhLkwt V 1000 Lk Mku.{e. Au u kuLke rkk
yu knkukE 6 {e nku kku xktfeLke [kE {exh kk. yu [kE Mkhk nku kku LkkfkhLkku kMk Mku.{e. kk.
LkV l b h 192 8 6 h LkkfkhLkwt V r 2 h 1000 r 2 r
192 1000 r 3 , r 10, d 20
h 4 {exh
8 6
147
16. Mkhe [kELkk ku LkkfkhLke rkkLkku kwkukh 2:3 Au kku ku{Lkk 24. yuf tfwLkk kkkLkwt kukV 75 Mku.{e. yu [kE 10 Mku.{e. Au kku
VLkwt {k kk. V Lk Mku.{e. kk.
ku LkkfkhLkk VLkku kwkukh r12 h1 : r22 h2 kkkLkwt kukV r 2 75

4:9 1 2 1
LkV r h 75 10 250
18. yuf LkkfkhLkwt V 550 Mku.{e. kkk [kE 7 Mku.{e. nku kku
3 3 3
rkk Mku.{e. kk. 25. yuf tfwLke rkk 3 Mku.{e. kuLke [kE rkk suxe s Au kku
22 2 LkV Lk Mku.{e. kk. ( 3.14)
LkkfkhLkwt V r 2 h 550 r 7
7
1 2 1 314
550 2 LkV r h 3 3 3 28.26 Lk Mku.{e.
r 25 r 2 3 3 100
22 26. yuf tfwLkk kkkLkku krh 44 Mku.{e. Au yLku [kE 9 Mku.{e. kku
5 r V Lk Mku.{e. kk.
19. yuf LkkfkhLkk kkkLkku khe 44 Mku.{e. Au u LkkfkhLke [kE 22 44 7
krh 2 r 44 2 r r 7 r
15 Mku.{e. nku kku LkkfkhLkwt V Lk Mku.{e. kk. 7 2 22
22 44 7 1 2 1 22
khe 2 r 44 2 r r 7 r LkV r h 7 7 9 462
7 2 22 3 3 7
22 27. yuf tfwLke rkk 21 Mku.{e. yu kktMke [kE 35 Mku.{e. nku kku
2
LkV r h 7 7 15 2310 V Mku.{e. kk.
7
20. yuf Lkkfkh uxLkku kMk 14 Mku.{e. yLku [kE 2 Mku.{e. Au yke h 2 l 2 r 2 352 212 56 14 784 h 28
20 uxku yufke kh kkuXe kLkkk LkkfkhLkwt V
1 2 1 22
Lk Mku.{e. kk. V r h 21 21 28 12936 Mku.{e.
3 3 7
20 uxku kkuXkkt kLkkk LkkfkhLke [kE 20 2 40 Mku.{e. 28. yuf tfwLke MkkkxeLkwt kukV 550 [ku.Mku.{e. Au u tfwLkku kMk
2 22 14 Mku.{e. nku kku kuLkwt V Mku.{e. kk.
LkkfkhLkwt V r h 7 7 40 6160
tfwLke MkkkxeLkwt kukV rl
7
21. yuf tfwLkk kkkLke rkk 14 Mku.{e. yu [kE 15 Mku.{e. Au kku 22
V Lk Mku.{e. kk. 550 7l
7
1 2 1 22 550
tfwLkwt V r h 14 14 15 l
3 3 7 22
3080 Lk Mku{e. 25 l
22. yuf tfwLke rkk 5 Mku.{e. yu [kE 6 Mku.{e. Au kku kuLkwt LkV
h 2 l 2 r 2 252 7 2 625 49
kk ( 3.14)
h 2 576 h 24
1 2 1 314
tfwLkwt V r h 5 5 6 1 2
3 3 100 tfwLkwt LkV r h
3
157 Lk Mku.{e.
1 22
23. yuf tfwLkwt V 100 Lk Mku.{e. Au u kuLke rkk 10 Mku.{e. 7 7 24 1232
3 7
nku kku [kE Mku.{e.
29. 10 Mku.{e. rkk yu 15 Mku.{e. [kELkk tfw ykfkhLkk kkk{kt
1 2 1 huwt kke 5 Mku.{e. rkkLkk Lkkfkh{kt huzkkt kkeLke [kE
LkV r h 100 100 h
3 3 Mku.{e. kk.
tfwLkwt V = Lkkfkh{kt hnu kkeLkwt V
3 100
h 3 h
100

148
 10015 4851 3 7
h =20 Mku.{e. r3
325 4 22
30. yuf kkukLke rkk 21 Mku.{e. Au kku kkukLkwt V ......... Mku.{e.3
21 21 21 3
kk. r
222
4 3 4 22
V r 21 21 21 38808 21
3 3 7 r , d 21
31. {kunLkkELkk ukh{kt tfw ykfkhLkk 10 Lkk Zkk Au. huf 2
ZkkLkku kMk 140 Mku.{e. yLku [kE 60 Mku.{e. Au. yk kk W 5
20 Mku.{e. rkk yu 50 Mku.{e. [kELkk Lkkfkh kek{kt hk 38. yuf yokkukLkwt V 89 Lk Mku.{e. Au kku kuLkku kMk
6
kek uEyu. Mku.{e. kk.
1 22
10 ZkkLkwt V 10 70 70 60 2 3 539 2 22 3
3 7 V r r
3 6 3 7
10 22 10 70 20
539 7 3 3 73
2 22 r 3 r3
Lkkfkh kekLkwt V r h 202 50 6 22 2 2
7
7
10 22 10 70 20 7 r d7
kekLke Mktk 49 2
22 20 20 50
1
39. yuf kkukLkwt V 1437 Lk Mku.{e. Au kku kuLke MkkkxeLkwt
32. yuf Lkh yokkukLke rkk 30 Mku.{e. Au kku V 3
Lk Mku.{e. kk ( 3.14) kukV Mku.{e.2
2 4312 4 22 3 4312 7
yokkukLkwt V r3 r r3
3 3 3 7 4 22
2 314 343 r 3 7 r
30 30 30 56520
3 100
2 22
33. 3 Mku.{e. rkkLkk kkukLkwt V Mku.{e. kk. kkukLke MkkkxeLkwt kukV 4 r 4 7 7 616
7
4 40. yuf kkukLke MkkkxeLkwt kukV 154 Mku.{e.2 Au kku kuLkwt V
kkukLkwt V 3 3 3 36
3 Lk Mku.{e. Au.
34. kkukLke rkk ku ke fheyu kku kuLkwt V kwt kk.
2 22 2
rkk ku ke fhkkt V{kt rkkLkku kk 2 8 3 kukV 4 r 154 4 r
7
35. ku kkukykuLke rkkykuLkku kwkukh 2:3 Au kku ku{Lkk VkuLkku
kwkukh kk. 154 7 49
r2 r2
4 22 4
4 4
r13 : r23 23 : 33 8:27
3 3 7 4 22 7 7 7
r , V
36. yuf kkukLkwt V 36 Mku.{e.3 Au kku kkukLkku kMk 2 3 7 2 2 2
Mku.{e. kk. 539 2
179
4 3 4 3 36 3 3 3
V r 36 r r3
3 3 4 41. yuf tk[kuhMk fkkLke tkkE 88 Mku.{e. yu knkukE 20 Mku.{e.
3 r, d 6 Au yk fkkLku keLku Lkkfkh kLkkeyu kku kuLkwt V
Lk Mku.{e. kk.
37. yuf kkukLkwt V 4851 Mku.{e.3 Au kku kuLkku kMk Mku.{e.
22
4 3 4 22 3 LkkfkhLkku khe 2 r 88 2 r
LkV r 4851 r 7
3 3 7
149
 88 7 6 6 6 n 0.3 0.3 0.3 n 8000
r r 14
44 46. 21 Mku.{e. kMkLkk kkukLku ykukke 7 Mku{e kMk yu 3 Mku.{e.
[kELkk tfw kLku.
2 22
LkkfkhLkwt V r h 14 14 20 12320 kkukLkwt V n tfwLkwt V
7
42. 5.4 {e. kMk hkkk 20 {e zku fqku kukkt Lkefke {kxe 15 4 1
r 3 n r 2h
{e rkk hkkk kqokfkh {ukLk{kt kkkhkkt kuLke [kE{kt 3 3
{e. khku kk. 21 21 21 7 7
fwkLkwt V = {ukLkLkwt V 4 n 3 126 n
2 2 2 2 2
r12 h1 r22 h2 2.7 2.7 20 15 15 h 1
47. 1 Mku.{e. kMk yu 4 Mku.{e. [kELkk yuf LkkfkhLku ykukke
8
2.7 2.7 20
h Mku.{e. rkkLke kkueyku kLkke fk.
15 15
LkkfkhLkwt V n kkuewt V
0.648 h
43. yuf yokkukfkh kkkLke rkk 12 Mku.{e. Au ku kkeke kwhukwt 4 1 1 4 1 1 1
r12 h n r23 4 n
hu Au kuLkkke 3 Mku.{e. rkk yLku 8 Mku.{e. [kELke fuxe 3 2 2 3 8 8 8
eeyku he fk ? n 3 2 8 8 384
2 3 48. yuf tkLkLke tkkE 18 {exh, knkukE 16 {exh yu [kE
yokkukLkwt V r 9 {exh Au. kku kuLkwt V {e3 kkk MkkkxeLkwt kukV
3
[ku.{e.2 kk.
2 22
12 12 12 Mku.{e. tkLkLkwt V l b h 18 16 9 2592
3 7
tkLkLke MkkkxeLkwt kukV
2 22 2(lb bh hl )
Lkkfkh eeLkwt V r h 3 3 8
7
2 (18 16 16 9 9 18) 1188
2 22 49. yuf Mk{LkLkwt V 512 Lk Mku{e Au kku fkuEk yufkkswLkwt
12 12 12
kukV Mku.{e.2
3 7 16
eeLke Mktk 22
3 3 8 V l 3 512 l 3 l 8,
7
kukV l 2 82 64
16 eeyku he fk
50. yuf LkkfkhLkk kkkLke rkk 9 Mku.{e. yu kuLke [kE 14 Mku.{e.
44. 21 Mku.{e. rkkLkk kkukLku ykukke 0.5 Mku.{e. rkkLkku fuxk
Au kku kuLkwt V Mku.{e.3 kk.
{exh ktkku kkh kLkke fk ?
kkukLkwt V = kkhLkwt V 2 22
V r h 9 9 14 3564
4 7
r13 r22 h 51. yuf tfwLke rkk 14 Mku.{e. yLku [kE 27 Mku{e Au. kku kuLkwt V
3
Lk Mku.{e.3
4
21 21 21 0.5 0.5 h 1 2 1 22
3 V r h 14 14 27 5544
3 3 7
4 7 21 21
h 49392 h 52. yuf kkukLke rkk 10.5 Mku.{e. nku kku V Mku.{e.3
0.5 0.5 kkk MkkkxeLkwt kukV Mku.{e.2
h 493.92 {exh
4 3 4 22 105 105 105
45. 12 Mku.{e. kMkLkk kkukLku ykukke 0.3 Mku.{e. rkkLke kkukLkwt V r
3 3 7 10 10 10
kkueyku kLku.
kkukLkwt V n kkueykuLkwt V 4851
4 4 2 22
r13 n r23 kkukLkwt kukV 4 r 4 10.5 10.5 1386
3 3 7

150
53. yuf yokkukLke rkk 14 Mku{e nku kku kuLkwt V, MkkkxeLkwt Mk{Lkwt V l 3 183 5832
kukV kkk fw MkkkxeLkwt kukV kuku.
59. ku Mk{LkLkk LkVLkku kwkukh 1:64 Au kku ku{Lkk k]cVkuLkku
2 3 2 22 kwkukh kk.
V r 14 14 14
3 3 7 tkkELkku kwkukh 1: 4 , k]cVkuLkku kwkukh 1:16
5749.33 Mku.{e.3 60. ku LkkfkhLke rkkykuLkku kwkukh 4:6 yu [kELkku kwkukh
3:4 Au kku ku ktLkuLkk VLkku kwkukh kk.
2 22
MkkkxeLkwt kukV 2 r 2 14 14 k{ LkkfkhLkwt V : ke LkkfkhLkwt V
7
r12 h1 : r22 h2 42 3 : 62 4 48 :144 1: 3
1232 Mku.{e.3
61. yuf tkLk kkukLke k kkswykuLkk kukV yLkw{u 120 Mku.{e.2,
2 22 72 Mku.{e.2 yu 60 Mku.{e. Au kku kuLkwt V Mku.{e.3 kk.
fw MkkkxeLkwt kukV 3 r 3 14 14
7
l b 120, b h 72, h l 60
1848
(l b) (b h) ( h l ) 120 72 60
54. kfzkLkk yuf xwfzkLke tkkE 9 Mku.{e. knkukE 5 Mku.{e. yu zkE
3 Mku.{e. Au. u 1 Lk Mku.{e. kfzkLkwt sLk 9 kk{ nku kku kuLkwt fw l 2 b 2 h 2 518400
sLk kk{ kk. l b h 720
kfzkLkwt V l b h 9 5 3 135 Mku.{e. LkV 720
kfzkLkwt sLk 135 9 1215 kk{ 62. yuf Mk{Lke yufkkswLke krhr{rk 20 Mku.{e. Au kku kuLkwt V
55. yuf tkLk kkwLkku xwfzku 48 Mku.{e. 11 Mku.{e. 8 Mku.{e. Mku.{e.3
{kkLkku Au kuLku ykukke 16 Mku{e kMkLkku Lkkfkh kLkkeyu kku
20
LkkfkhLke [kE Mku.{e. kk. krhr{rk 4 l 20 4 l l l 5
4
tkLk LkVLkwt = LkkfkhLkwt V
V l 3 53 125
22
48 11 8 88 h 63. ku tfwLke rkk 2:5Lkk {k{kt yLku [kE 5:2 Lkk {k{kt Au
7
kku ku{Lkk VLkwt {k kk.
48 11 8 7
h 21 Mku.{e. 1 2 1 2
22 8 8 V {k r1 h1 : r2 h2
3 3
56. 28 Mku.{e. [kE yu 6 Mku{e rkkLkk LkkfkhLku rkkke ku{ktke
1.5 Mku.{e. kMk hkke fuxe kkueyku kLku ? 22 5 : 52 2 20 : 50 2 : 5
LkkfkhLkwt V n kkueLkwt V 64. 0.88 .{e. kutzLkk xwfzk{ktke 14 {e tkkE yu 2 Mku.{e. kMkLkk
fuxk kutzLkk Mkek kLku ?
22 4 15 15 15 22
6 6 28 n
7 3 20 20 20 7 22 1 1
0.88 n 14
7 100 100
6 6 28 3 20 20 20
n
4 15 15 15 88 100 100
n 200 n
100 44
n 1792 kkueyku kLku
skk : 200 Mkek kLku.
57. ku Mk{LkLkk VLkwt {k 27:1 kku kkswykuLkwt {k
65. yuf Lkh yokkukLkwt fw k]cV 462 Mku.{e.2 Au kku kuLkwwt V
kk.
Mku.{e.3
l13 : l23 27:1 l1 :l2 3:1
2 22 2
58. yuf Mk{LkLke MkkkxeLkwt kukV 1944 Au kku kuLkwt V k]cV 3 r 462 3 r
7
kk.
Mk{Lke MkkkxeLkwt kukV 462 7
r 2 7 r
6l 2 1944 6l 2 3 22

324 l 2 , l 18 V

151
66. yuf yokkukfkh kkeLke xktfeLke ythLke rkk 2.1 {e Au kku ku w uxeMk {kxuLkk kkyku :
xktfe{kt exh kke Mk{k. 01. u fkuE koLku [kh kku fhe ku krh[kke ko kkk ykku koLkwt
2 3 2 22 21 21 21 kukV Lkwt {k wt nu ?
V r
3 3 7 10 10 10 (y) 1:4 (k) 4:1
19.404 .{e. (f) 8:1 (z) 16:1
19404 exh 02. koLke kkswyku {kkk{kt 5% Lke w w kk Au kku ykku
67. u ku LkLkk k]cVkuLkku kwkukh 9:4 Au kku ku{Lkk VkuLkku kwkukh kukV{kt ]Lkk xfk fuxk nu ?
kk.
(y) 10 % (k) 25%
kkswykuLkku kwkukh 3: 2
(f) 5 % (z) 10%
LkVkuLkku kwkukh 27 :8
68. yuf LkkfkhLke rkk yLku [kE Mkhk Au u LkkfkhLkku kMk 03. 12 Mku.{e. kkswkk yuf Lkke 4 Mku.{e. kkswkk fuxk
2 Mku.{e. nku kku. LkkfkhLkwt V Mku.{e.3 kk. Lk kLkke fk ?
(y) 54 (k) 16
22 2 22 22
V r h 12 1 3.14 (f) 27 (z) 21
7 7 7
69. yuf tfwLke [kE 1 Mku.{e. Au. u yk tfwLke rkk [kE fhkkt 04. 3 Mku.{e. rkkkk yuf kkukLku yuf Lkkfkh kMk, su{kt
kke nku kku tfwLkwt V Mku.{e.3 kkuzwt kke huwt nkwt ku{kt {qfk{kt yku Au. kMkLke rkk
1 2 1 22 6 Mku.{e. Au. u kkuku kke{kt kqhku zwke Au kku kkeLke
V r h 3 3 1 Mkkkxe fuxe u ?
3 3 7
(y) Mku.{e. (k) Mku.{e.
66 3
9.43 ykk 9 (f) 1 Mku.{e. (z) 2 Mku.{e.
7 7
70. yuf kkukLkwt V yu ku{Lke MkkkxeLkwt kukVLkk {kk Mkhk 05. kkeLke yuf xktfe 25 {e ktke yu 16 {exh knkue Au
Au kku kMk kk. xktfeLkk krkLku
1
{exh ykuAwt fhk {kxu fkZe uk{kt ykkwt
2
4 kkeLkwt ykkLk fuxwt nu.
r 3 4 r 2 r 3 d 6
3 (y) 150 Lk {e. (k) 200 Lk {e.
71. ku tfwLkk kkkLke rkkyku Mkhe Au. ku{Lke kktMke [kELkku kwkukh
(f) 250 Lk {e. (z) 800 Lk {e.
3:4 Au kku ku ku tfwLke MkkkxeykuLkku kwkukh Au.
06. kkeLke yuf ykfkh xktfeLke tkkE 2 {exh Au. u xktfe
r1 l1 : r2 l2 x 3 : x 4 3 : 4
kkeke yze he nku kku xktfe{kt fuxku exh kke Au ?
72. yuf Lkkfkh yu tfwLke MkkkxeykuLkk kukV Mkhk Au. u (y) 2000 exh (k) 1100 exh
ku{Lke rkkyku Mkhe nku kku LkkfkhLke [kE yLku tfwLke kktMke
[kELkku kwkukh Au. (f) 8000 exh (z) 4000 exh
07. 8 Mku.{e. rkkkk fkuE kkukLku kekkeLku 2 Mku.{e.
h 1
2 rh rl 2h l h : l 1: 2 rkkke Lkh kkukLkk zkLke Mktk fuxe nu ?
l 2
(y) 4 (k) 16
73. suLkk kkkLkwt kukV 72 Mku.{e. nku yu [kE 5 Mku.{e. nku
2

kuk tfwLkwt V Mku.{e.3 (f) 32 (z) 64

08. fkuE tfw ykfkhLkk kMk 14 Mku.{e. yu [kE 9 Mku.{e.
tfwLkk kkkLkwt kukV r 2
yu{kt kLku khVLke ykkLkLkku kMk wt nu ?
72 r 2 (y) 162 (k) 262 Lk Mku.{e.
1 2 1 (f) 362 Lk Mku.{e. (z) 462 Lk Mku.{e.
tfwLkwt V r h 72 5 120 09. 4 Mku.{e. rkkkk fkuE kkukLku ykukke 2 Mku.{e.
3 3
rkkke fuxe kkueyku kLkke fk ?
74. 3 Mku.{e.2 fw k]cV hkkk Lkh yokkukLkku kMk
Mku.{e. kk. (y) 64 (k) 44
(f) 8 (z) 6
yokkukLkwt k]cV 3 r 2 3 3 r 2
l r d 2
152
 3 25. Zktfkkk yuf Lkkfkh xktfkLke rkk 2.1 {exh yLku
10. yuf xktfe kk kkeke huku Au. 21 rxh kke fkZe
4
[kE 2.9 {exh Au. kku kuLke fw MkkkxeLkwt kukV kuku.
2
Lkktkke xktfeLkku 5
kk huku hnu Au. kku xktfeLke krhkk 26. 20 Mku.{e. [kELkkt yLku 14 Mku.{e. kMkLkk 50 Lkkfkh
(k{kk) exh{kt fuxe nu ? kikh fhk fuxk [ku.{e. kkhwt uRyu ? yuf [ku.{e. kkhktLke
(y) 100 exh (k) 120 exh f{k Y. 200 nku kku fuxku [o kk ?

(f) 60 exh (z) 50 exh 27. yuf tkLkLkkt Mku.{e.{kt krh{k 20 15 10 nku
kku tkLkLkwt fw kwcV fuxwt ?
11. yuf {ukLkLkwt kukV 2800 ko {exh Au. kuLkk kh 2.5
Mku.{e. {kuxe {kxeLkwt kz kkkhk {kxuLkku [o 10.50 Yrkk 28. yuf Lkkfkh kuxeLke huf khLke tkkE 12 Mku.{e. Au. kku kuLkwt
rk Lk {exhLkk hke fuxwt ku ? fw kwcV fuxwt ? kkokwckuLkwt kukV fuxwt ?
(y) 735 (k) 1000 29. kkLkk kkoLkk tzLke tkkE 10 {exh knkukE 8 {exh

(f) 500 (z) 900 yLku [kE 5 {exh Au. ku{kt (3 1.5) {e2 Lkkt ku kkhk

12. yuf kwokfkh kkkLke rkk 28 {exh Au. yk kkkLke Vhku
kkhLke kz fhk 1 {exhLkk 5 Y. uu fuxk Yrkk {swhe
[qfe kzu.
13. yuf kwokfkh kkLkku kMk 133 {exh Au. kkLku Vhku kz
fhkLkku [o {exhLkk 5 Yrkk uu fuxku ku ?
14. 14 {exh kMkkk {ukLkLkwt kukV fuxwt kk.
15. 49 {e. rkkke MkkkxeLkwt kukV fuxwt kk.
16. yuf kIzkLke rkk 35 Mku.{e. Au. 100 yktxk Vhu kku fuxwt
ytkh fkku ?
17. yuf kIzkLkku kMk 1.05 {exh Au. yk kitzwt 33 rf.{e. ytkh
fkku kku ku fuxk yktxk VwO nu ?
18. yuf kwokfkh {ukLkLkku kMk 42 {exh Au. kku {ukLkLkwt kukV
fuxwt kk ?
19. yuf kwoLke rkk 7 [ku.{e. Au. u rkkLku k{e fhk{kt
yku kku kwoLkwt kukV fuxk [ku.{e. kk ?
20. yuf LkkfkhLkk kkkLke rkk 14 {exh yLku [kE 20
{exh Au, kku LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV kuku.
21. 8 Mku.{e. kkswkk ku Lk Mkhe heku uzk Au. krhk{e
V k]cV Lke[uLkk{ktke fwt nu ?
(y) 650 (k) 640
(f) 690 (z) 670
22. Lkkfkh r[{LkeLkku kMk 2 {exh yLku [kR 7 {exh Au.
yk [e{LkeLku knkhke htkkLkku [o h [ku.{e.Lkkt Y. 160
uu fuxku kk ?
krkkk yuf LkkfkhLke rkk 7 {e. yLku [kR 50
23.
{e. Au. kku kuLkwt kukV fuxwt kk ?
24. yLkks hkLkkt yuf Zktfkkk LkkfkhLkku kMk 1 {exh yLku
[kE 2.5 {exh Au. yk kekLke MkkkxeLkwt kukV kuku ?
yLku (2 12) {e2 Lke [kh kkheyku Au. kkoLkkt tzLke
rkkuLku kukLkku [o 1 [ku.{e.Lkk Y. 6 uu fuxku [o
kk ?
30. 140 Mku.{e. tkkRkk hkuhLkku kMk 80 Mku.{e. Au. u
h{kLkk {ukLkLku Mk{k kLkkk {kxu hkuhLku 600 yktxk
{khk kzu, kku fuxk [ku.{e. s{eLkLku Mk{k kLkke nu ?
31. yuf LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV 3 6 9 6 Mku. { e. 2 Au.
u LkkfkhLke rkk 14 Mku.{e. nku kku kuLke [kE fuxe ?
32. LkkfkhLke [kE 28 Mku.{e. Au. u kuLke MkkkxeLkwt kukV
2
2816 Mku.{e. nku, kku kuLkku kMk kuku ?
33. yuf LkkfkhLke rkk yLku [kE Mkhk Au yLku ku 50 Mku.{e.
Au. LkkfkhLkwt fw kukV kuku ? ( 3.14 ku)
34. tfwLke rkk yLku kktMke [kELkku kwkukh 4 : 7 Au.
2
MkkkxeLkwt kukV 792 Mku.{e. Au. kku tfwLke rkk kuku
? ... [kE kuku ?
35. 7 {exh rkkkku yLku 24 {exh [kEkku tfw
ykfkhLkku ktkw kLkkk {kxu 2 {exh kLkkkwt fuxk {exh
fkkz uRyu ?
36. kkkLke rkk 7 Mku.{e. yLku [kE 24 Mku.{e. nku, kue
tfw ykfkhLke ufhLke 15 xkukeyku kLkkk {kxu sYhe
fkkLkwt kukV kuku.
37. yuf kt tfwLke kktMke [kE kuLkkt kkkLke rkk fhkk Mkkk
ke Au. u kkkLke rkk 3 Mku.{e. nku kku fw k]cV kuku.
( 3.14 ku)
38. 282.60 {exh2 fkkz{ktke 4 {exh [kR yLku 3 {exh
rkk nku kuk fuxkt tfw ykfkhLkkt ktkwyku kLkke fk ?
( 3.14 ku)

( 3.14 ku)

153
39. kt yokkukfkhLke fw MkkkxeLkwt k]cV yLku kkukLke (f) rk2 [kE (z) rk [kE
MkkkxeLkwt kukVLkku kwkukh 25 : 108 Au. kku ku{Lke 50. 50 Mku.{e. rkkLkk kkkke xktfe{kt 2 {exh [kE Mkwe
rkkykuLkku kwkfkh kuku. kke hu Au, ku{ktke 10 exhLkk fuxk fuLk he fk ?
40. yuf kkuku, yuf Lkkfkh yLku yuf tfwLke rkk Mkhe Au (y) 2000 (k) 100
yLku [kE k Mkhe Au, kkk rkk yLku [kE Mkhk Au (f) 157 (z) 1570
kku ku{Lke MkkkxeLkkt kukVLkku kwkukh kuku.
51. 1 rxh = ............. LkMku{e
41. Lkkfkh yLku tfwLke rkkyku Mkhe Au. ktLkuLke MkkkxeLkkt
(y) 10 (k) 100
kukV k Mkhk Au. LkkfkhLke [kE ku tfwLkkt kkMke [kE
fhkkt fuxk ke nu ? (f) 1000 (z) 10,000
42. yuf Lkh yokkukLkwt fw kwcV 462 Mku.{e.2 Au. kku kuLke 52. 1 Lk {exh = ........... rxh.
rkk kuku ? (y) 10 (k) 100
43. kkukLkwt LkV kuLke MkkkxeLkk kukVLkk {kk fhkk ......
(f) 1000 (z) 10,000
kwt nku Au.
53. 1 Lk r{xh = ............ rfku rxh.
r
(y) 4
(k) 4 r2 (y) 10 (k) 100

r 2 (f) 1000 (z) 1

(f) 3 (z) r
4 54. 10 {exh ktkk yLku 8 {exh knkuk kkk{kt 6 MkuLx{exh
44. yuf rkLke [kE, knkukELke 5 ke kkk tkkE, hMkk kzu kku kkk{kt fuxk exh kke kzwt fnuk ?
knkuke 8 ke Au, u ku rkLke V 5000 Lk (y) 48 exh (k) 480 exh
{exh Au. kku kuLke knkukE kuku. (f) 48000 exh (z) 4800 exh
(y) 5 {exh (k) 20 {exh
55. yuf LkkfkhLke kkkLke rkk 14 Mku.{e. Au yLku [kR 15
(f) 15 {exh (z) 13 {exh
Mku.{e. Au, kku kuLkwt LkV fuxwt kk ?
45. yuf LkkfkhLke rkk yLku [kELkku kwkukh 5 : 7 yLku kuLkwt
(y) 9240 Lk Mku.{e. (k) 8250 Lk Mku.{e.
LkV 550 Mku.{e.3 nku kku kuLke rkk ......... Mku.{e. nku.
(f) 7240 Lk Mku.{e. (z) 6240 Lk Mku.{e.
(y) 5 (k) 7
56. kMxfLke Lkkfkh xktfeLkk kkkLkku kMk 70 Mku.{e. Au yLku [kR
(f) 10 (z) 6
2 {exh Au kku yk xktfe{kt w{kt w fuxk kke Mk{kR fu ?
46. 5.6 {exh kMkLkk yuf fqkLke zkE 25 Mku.{e. khk{kt (y) 760 (k) 860
yku kku fuxk Lk {exh {kxe Lkefu ?
(f) 770 (z) 870
(y) 616 (k) 61.6
57. yuf YrkkLkk rMkkLkwt LkV kukLkwt Mkqk ........... Au ?
(f) 6.16 (z) 0.616
(y) 2 rh (k) 2 r
47. 1 {exh tkkE, 1 {exh knkukE yLku 1 {exh zkE xktfe{kt
(f) r 2 (z) r 2 h
.......... rxh kke Mk{k.
58. kktkkLkku 8 Mku.{e. ktkku kh suLkku kMk 1 Mku.{e. Au, kuLku
(y) 10,000 (k) 100
kh{ fheLku U[kke 18 {exh kkh{kt krh{u Au, kku yk
(f) 1 (z) 1000 kkhLkku kMk fuxk mm nu ?
48. 1 {exh ktkk, 1 {exh knkuk yLku 10 {exh zk kzk{kt 1 2
........ rxh kne Mk{k. (y) (k)
2 3
(y) 100 (k) 10 4 3
(f) (z)
(f) 1000 (z) 10,000 3 4

LkkfkhLkwt LkV kukLkwt Mkqk Lke[uLkk{ktke wt Au ? 59. yuf Lkkfkh kktkLkk kkLkwt kukV 528 {exh2 Au
49.
kkk kuLkwt V 2772 {exh Au. kku kktkLke [kE
(y) rk2 (k) 2 rk [kE

154
 fuxe Au.
(y) 10.5 (k) 7.5 {e.
(f) 8 {e. (z) 5.25 {e.
60. LkLkk k]cLkwt fw kukV 294 Mku{e2 Au kku kuLkwt V Au.
(y) 340 Mku.{e.3 (k) 343 Mku.{e.3
(f) 320 Mku.{e.3 (z) 298 Mku.{e.3
61. u fkuE kkukLkk VLku kuLkk k]c kuk Vke rkSk
fhk kku krhk{ 27 Mku.{e. k kk Au kku kkukLke
rkk Au.
(y) 9 Mku.{e. (k) 27 Mku.{e.
(f) 81 Mku.{e. (z) 243 Mku.{e.

: skkku :
1. (z) 16:1 , 2. (y) 10 % , 3. (f) 27 , 4. (f) 1 Mku.{e.
5. (k) 200 Lk {e., 6. (z) 4000 exh, 7. (z) 64, 8. (z)
462 Lk Mku.{e., 9. (f) 8 , 10. (f) 60 exh, 11. (y) 735 ,
12. 880 Y., 13. 2090 Y., 14. 154 [ku . {exh, 15.

7546 [ku.{e., 16. 220 {exh, 17. 10,000 , 18. 1368

[ku.{e., 19. 616 [ku.{e., 20. 12320 [ku.{e., 21. (k)
640, 22. 7040 Y., 23. 2354 [ku.{e., 24. 9.42 [ku.{e.,

25. 66 [ku.{e., 26. 4.4 [ku.{e., 880 Y., 27. 1300

[ku.{e.2, 28. 864 Mku.{e.2, 576 [ku.Mku.{e., 29. 930 Y.,

30. 2112 {e2, 31. 42 Mku.{e., 32. d 32 Mku.{e., 33.

31400 Mku. {e. 2 , 34. ( r 12 c.m., l 21 c.m.) , 35.

275 {exh, 36. 8250 Mku.{e.2, 37. 226.28 Mku.{e.2, 38.

1
ktkwLke Mktk 6 , 39. (5:9) , 40. 4:3:1 , 41. ke, 42.
2

r
4.7 Mku.{e., 43. (f) 3 , 44. (y) 5 {exh, 45. (y) 5 , 46.

(f) 6.16 , 47. (z) 1000 , 48. (z) 10,000 , 49. (f)
rk2 [kE, 50. (f) 157 , 51. (f) 1000 , 52. (f) 1000 ,

53. (z) 1 , 54. (z) 4800 exh, 55. (y) 9240 Lk Mku.{e.,

2
56. (f) 770 , 57. (z) r 2 h , 58. (k) 3 , 59. (f) 8 {e.,

60. (k) 343 Mku.{e.3, 61. (f) 81 Mku.{e.

155
 24. rkfkur{rk
hek - 1 ufxeMkLkk kk
Mkk{uLke kksw kkMkuLke kksw 1
(1) sin = (2) cos =
fo fo 1. ABC {kt MC = 900 yLku tanA = 3
, kku
Mkk{uLke kksw fo sinA = ............
(3) tan = (4) cosec =
kkMkuLke kksw Mkk{uLke kksw
1 1
(A) (B) 3 (C) (D) 0
fo kkMkuLke kksw 2 2 2
(5) sec = (6) cot =
kkMkuLke kksw Mkk{uLke kksw
1 B
hek - 2 yn tanA = ykku Au.
3
1 1
(1) sin = , cosec = , sin cosec = 1 A = 300 kk.
cosec sin
nu sinA = sin30 = 1 2
0
1 1 C A
(2) cos = , sec = , cos sec = 1
sec cos
skk ( A ) 1 2
sin cos
(3) tan = , cot = , tan cot = 1 2. 5cosA = 4 sinA , kku tanA = ............
cos sin
hek - 3 (A) 1 2 (B) 5 4 (C) 5 (D) 4 5
(1) sin 2 + cos2 = 1, sin2 = 1 - cos2, cos2 = 1 - sin2 yn 5cosA = 4 sinA ykku Au.
(2) sec2 - tan 2 = 1, sec2 = 1 + tan2 , tan2 = sec2 - 1 sinA sinA
= 5 k = tanA kk.
cosA 4 cosA
(3) cosec2 - cot2 = 1, cosec2 = 1 + cot2, cot2 = cosec2 - 1
hek - 4 tanA = 5 4
(1) sin (90-) = cos kkk cos (90 - ) = sin
skk (B) 5 4
(2) tan (90 - ) = cot kkk cot (90 - ) = tan
(3) cosec (90 - ) = sec kkk sec (90 - ) = cosec 5sin + 2cos
3. tan = 4 3 , kku = ...........
hek - 5 3sin - cos
rr rukuLkk rr qkykuLkk {kk (A) 22 13 (B) 2 (C) 26 9 (D) 7 2
0 0 0 0 0
0 30 45 60 90
sin cos
1 1 3 5 +2
sin 0 1 5sin + 2cos = cos cos
2 2 2 yn 3sin cos
3sin - cos -
3 1 1 cos cos
cos 1 0
2 2 2 5tan + 2
=
2 3tan - 1
cos ec * 2 2 1
3 5( 4 ) + 2
= 3
2 4
3( ) - 1
sec 1 2 2 * 3
3
1 20 + 6
tan 0 1 3 * 3 26
3 = =
12 3 9
1 3
cot * 3 1 3 0

156
 26 sin 60 cos 30
skk (C) 7. ..................
9 1 sin 30 cos 60
1 - tan 2 (A) 1 (B) 1 2 (C) 1 (D) 3
4. u 3cot = 4 , kku ............. 2 2
1 + tan 2
sin 60 cos 30
(A) 7 25 (B) 4 3 (C) 3 4 (D) 1 7
1 sin 30 cos 60
yn 3cot = 4 ykku Au.
2 3
3 3
1 cot 3 4 kk. 2 2 = 2

1
1 1 4
tan = 3 4 2 2 2

2 3
2 9 3
1 - tan 2
=
1- 3
4 1-
= 16 =
16-9 4 2
nu 1 + tan 2 2
9 3
1+ 3
4 1+
16
16+9 skk (D) 2
8. Sinx = sin60 cos30 - cos60 sin30 kku x = .........
7
(A) 0 (B) 30 (C) 45 (D) 60
25
Sinx = sin60 cos30 - cos60 sin30
7
skk (A) = 3 3 - 1 1
25 2 2 2 2
cosec = 2 3 1 2
5. 3 , kku = ........... = 3
4
1 =
4
=
4
1
2
4
(A) 30 (B) 45 (C) 60 (D) 90
sinx = 1 2 khtkw sin30 = 1 2 x = 30
3
yn cosec = 2 sin =
2
3 skk x = 30
9. sin70 = cos, kku = ...........
k sin 60 3 2 = 60
(A) 70 (B) 90 (C) 20 (D) 30
skk (C) = 60 sin70 = sin (90-20) = cos20
6. sin60 sin45 + cos60 cos45 = ............. k sin70 = cos ykku Au.
3 1 cos = cos20 = 20
(A) 3 1 (B)
2 skk (C) 20
6 2 cos50 sin15
(C) (D) 1 2 10. + = ...........
4 sin40 cos75
3 1 (A) 0 (B) 1 (C) 2 (D) 3
yn sin60 sin45 + cos60 cos45 = 12 1
2 2 2 cos 50 sin15
yn ykku
3 1 sin 40 cos 75

2 2 2 2 cos(90 40) sin(90 75)

sin 40 cos 75
3 1 6 2
sin 40 cos 75
2 2 4 =1+1=2
sin 40 cos 75
6+ 2 skk (C ) 2
skk (C)
4
11. u sec4A = cosec (A - 20), kt 4A yu wfkuLkwt {kk
Au, kku A Lke f{k ................. Au.
157
 (A) 45 (B) 70 (C) 30 (D) 22 2tan 2 - 1 = 2tan 2 60 - 1
sec4A = cosec (A-20) ykku Au. 2
=2 3 -1=2 3-1=6-1=5
cosec (90 - 4A) = cosec (A-20)
skk (A) 5
90 - 4A = A-20
5A = 110 16. 0 < < 90 yLku sec = cosec60 nku kku 2cos 2 - 1
Lke f{k ............ Au.
A = 22
skk (D) 22 (A) 3 (B) 1 (C) 3 4 (D) 1 2
cos2 40 cos2 50 sec = cosec60 sec = cosec (90-30)
12. ...........
sin 2 40 sin 2 50 sec = sec30
(A) 2 (B) 4 (C) 1 (D) 0 = 30
cos 2 40 cos 2 50 cos 2 40 cos 2 (90 40)
yn = 2

sin 2 40 sin 2 50 sin 2 40 sin 2 (90 40) nu, 2cos 2 - 1 = 2cos 2 30 - 1 = 2 3 2 - 1

cos 2 40 sin 2 40 23 1
= = -1= 3 -1=
4 2 2
sin 2 40 cos 2 40
skk (C ) 1 1
skk (D)
13. sin48 sec42 + cos48 cosec42 = ........... 2

(C) 3 4 17. cosec = 2 , kku tan Lkwt {q .............. Au.

(A) 2 (B) 1 (D) 0
(A) 3 (B) 1 (C) 1 (D) 1
sin48 sec42 + cos48 cosec42 2 3
= sin (90-42) sec42+cos(90-42) cosec42
cosec = 2 sin = 1 = 45
= cos42 sec42 + sin42 cosec42 2
11 2 tan = tan45 = 1
skk (A) 2 skk (B) 1
cos (90 - A) sin (90 - A) 4 cos - sin
14. Lkwt MkkwYk ............. Au. 18. u cot = 3 , kku cos + sin Lke f{k ........ Au.
tan (90-A)
(A) sin 2 A (B) cos 2 A (C) sinA (D) 1 1 4 -4
(A) 7 (B) (C) (D)
cos (90 - A) sin (90 - A) 7 3 3

tan (90-A) 4 -1
cos - sin cot - 1 3
yn cos + sin =
sinA cosA cot + 1 4 +1
= 3
cotA
1
sinA cosA 3 = 1
= s in 2 A =
cosA 7 7
3
sinA
skk s in 2 A skk (B) 1 7
15. u w f ku Lkk {kk {kxu sin = cos30 nku , kku 19. u cos2 45 - cos2 30 = x cos45 sin45, kku x = .......
2tan 2 - 1 = ............
(A) 2 (B) 3 2 (C) -1 2 (D) 3 4
(A) 5 (B) 4 (D) 3 (D) 0
yn cos 2 45 - cos 2 30 = x cos45 sin45 ykku Au.
yn sin = cos30 sin = 3 2 = 60
2 2
1 3
- =x 1 1
2 2 2 2
158
 12 - 3 4 = x 1 2 = 82 - 6 + 9 - 2 2 = 4 - 6 + 9 - 1 = 6

x 2 = -1 4 x = -1 2 skk (B) 6

25. sec + tan = 1312 nku kku sec4 - tan 4 Lkwt {q

2 2
1
skk (C) ............. Au.
2
20. tan 20 tan25 tan45 tan65 tan70 = ........ (A) 12 13 (B) 1312 (C) 1 (D) 112
(A) -1 (B) 2 (C) 0 (D) 1
yn, sec 4 - tan 4 = sec 2 + tan 2 (sec 2 - tan 2)
yn tan20 tan25 tan45 tan65 tan70
= tan20 tan25 1 cot (90 - 65) cot (90 - 70) = 1312 1 = 1312
= tan20 tan25 cot25 cot20
=11=1 skk (B) 1312
skk (D) 1 26. u tan7 tan3 = 1 nku kku Lkwt {q ........ Au.
1 1 (A) 18 (B) 0 (C) 9 (D) 10
21. cos 2 - cot 2 = .........
1
yn, tan7 = kk.
(A) 1 (B) 0 (C) 2 (D) cos 2 tan3
1 1 tan7 = cot3 = tan (90 - 3)
- = sec 2 - tan 2 = 1
cos cot 2
2 7 = 90 - 3
10 = 90
skk (A) 1 =9
skk (C) 9
22. 1 + tan 1 - cos = ............
2 2

27. tan5 tan25 tan45 tan65 tan85 Lke f{k

(A) cot 2 (B) tan 2 (C) 1 (D) 0 .......... Au.
1 + tan 1 - cos
2 2
sec2 sin 2 (A) 3 (B) 2 (C) 1 (D) 0
= tan5 tan25 tan45 tan65 tan85
sin 2
2
= tan 2 = tan5 tan25 1 cot (90 - 65) cot (90 - 85)
cos
= tan5 tan25 cot25 cot5
skk (B) tan 2 =11=1
23. sin + cos
2 2
+ sin - cos = ........ skk (C) 1

(A) 4sincos (B) 2 28. sin 215 + sin 2 75 = ............

(A) 1 (B) 0 (C) 2 (D) 6
(C) 1 (D) 0
2 2 sin 215 + sin 2 75 = sin 2 15 + sin 2 (90 - 15)
yn, sin + cos sin cos
= sin 215 + cos 215 = 1
2 2 2
= sin + 2sincos + cos + sin - 2sincos skk (A) 1
+ cos 2
29. 7cos 2 + 3sin 2 = 4 kku cot = ...........
2 2
= 2 (sin + cos ) = 2 (1) = 2
(A) 3 7 (B) 7 3 (C) 3 (D) 1
skk (B) 2 3
2 2 2 2 2 2
24. 8sin 45 - 2tan 60 + 3tan 60 - 2cos 45 = ........ 7cos + 3sin = 4
(A) 5.5 (B) 6 (C) 4 (D) 5 7cos 2 + 3sin 2 = 4 cos 2 + sin 2
yn, 8sin 2 45 - 2tan 2 60 + 3tan 2 60 - 2cos 2 45
7cos 2 + 3sin 2 = 4cos 2 + 4sin 2
2 2
1 2 2 sin 2 = 3cos 2
=8 -2 3 +3
3 -2 1
2 2
159
 tan 2 = 3 tan = 3 cot = 1
3
1
skk (D) 3
w uxeMkLkk kk
4 cos - sin
1. cot = kku =..........
3 cos + sin
5
2. tanA = kku sinA + cosA secA Lkw t {q
12
........ kk.
12
3. cos = kku cosec + tan = ..........
13
4. sec = 5 kku tan - 5 sin = ..........
5. cos2 450 - cos2 300 = x cos450 sin450 kku x = ..........
6. sin 2 600 - tan450 + cos 2 30 cot90 = ..........
7. xtan30 + x cot30 = 1 kku x = .........
8. cos = sin30 kku Lkwt {q wt kk ?
cos (90 - ) sin
9. + ..........
sin cos (90 - )
10. tan (90 - ) cos (90 - ) = ..........
2 1
11. sec 15 - tan 2 75 = ..........

12. tan11 tan79 - sin 2 = cos 2 + K kku K = .....

13. sin80 + cos10 sin80 - cos10 = .......
14. (1 + sin) (1 - sin) = .............
15. (1 - cos2 ) (1 + tan 2) = .............
16. (1 + tan 2) (1 - sin 2) (sec2 - tan 2) = ............
17. sec tan cosec - tan 2 = ...........
18. sin tan + cos = .........
19. tan 2 = tan 2 + cos 2 kku = ............
20. 5cosA = 4sinA kku tanA = .............
cosec4-cot 4
21. = .............
cosec 2 + cot 2
sin 4-cos4
22. ............
sin 2-cos2
23. 7cos 2 + 3sin 2 =4 kku cot=..............

160
 25. ytkh yLku [kE
1. 3 {exh ktke yuf rLkMkheLkku Lke[uLkku Auzku ekke 1.5 30 60
{exh qh hnu Au ku heku ek kh xufe Au, kku rLkMkhe s{eLk 3=
x
Mkkku ............ {kkLkku qku kLkku. 30 m
30 10 3 3 60
he
1.5 x= =
yn, cos =
3 rLkMk exh 3 3 x
{ ek
1 x = 10 3 m
cos = = cos60
2
6. xkhke 400 {exh q h yku kwy uke xkhLke xku[ Lkk
1.5 {exh
= 60 0 WMkufkuLkwt {kk 30 Au, kku xkhLke [kE ......... {exh Au.

2. yuf xkhLke [kE 50 3 {exh Au. kuLkk krkke 50 {exh 0 h

yn, tan30 =
qh yku kwyuke kuLke xku[Lkk WMkufkuLkwt {kk ............. 400
kk. 1 h h
= 30 0

50 3 3 400
yn, tan = xkh 400 {exh
50 400
50 3 h= {exh
tan = 3 = tan 60 3
50 {exh 7. yuf kktkLkk kzAkkLke tkkE kktkLke [kE suxe kk
= 600 khu MkqoLkk WMkufkuLkwt {kk .......... kk.
3. xkhLke [kE yLku kuLkk kzAkkLke tkkRLkku kwkukh 1: 3 x
yn, tan =
Au, kku MkqoLkk WMkufkuLkwt {kk ............. Au. x x
{exh
x 1 tan = 1 = tan450
yn, tan = =
3x 3
= 450
x {exh
1 x 8. yuf kktku s{eLk kh rhkutk Mkrk{kt Au. kktkke 60
tan = = tan 300
3 xkh {exh qh ykuk kwke kktkLke xku[Lkk WMkufkuLkwt {kk

30 nku kku kktkLke [kE kuku.
= 300 3x
h
4. 18 {exh yLku 12 {exh [kEkk ku MktLke xku[ [u yuf yn, tan30 =
60
kkh kktu Au. kkh Mk{rkrks huk Mkkku 30 {kkLkku qku
kLkku, kku kkhLke tkkE ........... {exh Au. 1 h
=
3 60
6 6m h
yn, sin30 = 300
x h = 60 {exh 300
3
1 6 12 m 12 m 60 m
=
2 x h = 20 3 {exh
x = 12 m 9. 4 {exh ktke yuf LkeMkhe 2 m [k kktk kh xufue Au,
5. 30 {exh [k xkhLke xku[ khke yuf nkLkk yMkufkuLkwt kku ku s{eLk Mkkku .......... {kkLkku qku kLkku.
{kk 60 Au, xkhke nkLkwt ytkh ......... {exh nku. yn, sin = 2 4
4
30 2
yn, tan 60 = sin = 1 2 sin 300 {exh
x {exh

= 300
161
10. xkhke 100 m q h yku k kw y u ke xkhLke xku [ Lkk 20 3 2
WMkufkuLkwt {kk 600 Au, kku xkhLke [kR .......... {exh x=
3
Au.
x = 40 m
h
yn, tan60 = h 14. yu f xkhLke [kE 60 m Au. ku Lkk kzAkkLke [kE
100
xkh (tkkE) ............{exh kk, khu WMkufku 30 nku.
h = 60
3 60
100 100 m tan300 =
x
h = 100 3 m 1 60 60 m
=
11. yu f 30 m [e xu f heLke xku [ khke yku f Lk fhkk yu f 3 x
300
xkhLke xku[Lkk WMkufku yLku krkLkk yMkufkuLkk {kk x
Mkhk sk Au kku xkhLke [kE x = 60 3
kuku. 30
yn, WMkufku kkk yMkufku 15. Lke rfLkkhkke Mkk{uLkk rfLkkhu ykuk {trhLke xku[Lkku WMkufku
Mkhk nku kke xkhLke [kE
60 kkk {trhLke [kR 30 3 m Au, kku LkeLke knkukE
30
xufheLke [kELke k{e kk. {kxu 30 m kuku.
60 m ku.
xkhLke [kE = 60 m 30 3
yn, tan 60 =
x
12. Lke rfLkkhuke rLkhek fhkk Mkk{u rfLkkhu ykuk kzLke xku[Lkk 30 3
WMkufkuLkwt {kk 60 {kq{ kzu Au. u rfLkkhuke 40 m qhke 30 3 60
3=
kzLke xku[Lkk WMkufkuLkwt {kk 30 {kq{ kzu Au. kku LkeLke x x {exh
knkukE ........... Au.
x = 30 m
h
yn tan 60
0
16. x {exh [ku xufhe khke ukk kqo yLku kr{ rk{kt ykuk
x
ktLku {fkLkkuLkkt yMkufku 30 {kq{ kzu Au kkk ktLku {fkLkku
3 = h x h = 3x [uLkwt ytkh 200 m Au. kku xufheLke [kR x = ...........

h 100
0 tan60 =
kkk tan 30 = x
x 40 h
60 60
1 h 100 x
= 60 30 3=
x 40 x
3 x 40
LkeLke knkukE 100 100 m 100 m
13x x= m
= ( h = 3x) 3
3 x 40
x + 40 = 3x 17. sLke kktk 20 m [u kR kku kuLke 40 m kuhe khkE kku
kktkLkku WMkufku kuku.
2x = 40 x = 20 m kktk
20
LkeLke knkukE = 20 m sin =
40
40 m
13. s{eLkke 60 {kkLkk qu kLkku Zkukkk hMkk kh x 1 20 m
sin = = sin30
{exh [kkke s{eLkke 20 3 m Wkh knkU[k Au, kku 2
x ...........
= 300
20 3
yn, sin 60 = 18. yuf kktkLke kuhe 100 m ktke Au, ku Mk{rkrks Mkkku 60 Lkk
x x {kkLkku qku kLkku Au. kku kktkLke [kE kuku. (kktkLke
20 3 m
20 3 kuhe{kt Ze Lkke ku{ {kLkku)
3 60
2 x
162
 h 4. 100 {exhLkk xkh khke yuf {kMk yuf fkhLku xkh khV
yn, sin 60 600
100 ykke swyu Au khu kuLkku yMkufku 300 Au. kkuzkf Mk{
h
kAe fkhLkku yMkufku 600 kLku Au. yk Mk{{kt fkhu fkkuwt
3 h
= 600 ytkh {exh{kt kuku.
2 100
200 3
100 3 (A) 100 3 (B)
h= 3
2
100 3
h = 50 3 m (C) (D) 200 3
3
19. yuf xkhLke xku[ khke ukk kqo yLku kr{ rk{kt ykuk ku
MkqoLkku WMkufku 300 {ktke 600 kLku khu xkhLkk kzAkkLke
{fkLkku A yLku B Lkk yMkufku yLkw{u 300 yLku 600 Au 5.
tkkR 60 {exh xu Au, kku xkhLke [kE ............ kk.
kku,
a. {fkLk A yu {fkLk B fhkk xkhLke LkSf Au. (A) 62 m (B) 301 m (C) 101 m
b . {fkLk B yu {fkLk A fhkk xkhLke LkSf Au. (D) 75 m (E) 52 m
c . {fkLk A yLku {fkLk B xkhke Mk{kLk ytkhu Au. 100
skk : (1) (D) m, (2) (C) 54 ( 3 - 1) ,
d . yk k{ktke yufk Lkn. 3
ykf]rk ukk k yku Au
60 300 200
fu, {fkLk B yu {fkLk yu 30 600
(3) (B) ( 3 + 1) ,(4) (B) 200 3 ,(5) (E) 52 m,
fhkk xkhLke LkSf Au. x 3 3
60 30
B A

uxeLkk w kk
1. yuf {kMk 50 m [k xkhLkk xku[ke kuLkk khV 300 Lkk
yMkufkuke ykke fkh sqyu Au. kkuzk Mk{ kk yMkufku
600 Lkku kk Au. ku Mk{{kt fkhu fkku ytkh = .........
150 3 50
(A) m (B) m
3 3

(C) 50 3 m (D) 100 53 m

2. s{eLk khLkk kw P ke yuf xkhLke xku[Lkku WMkufku 450 Au

yLku kuLkk kh h {e. [kRkk yuLxuLkkLkku WMkufku 600 Lkku
Au yLku xkh yLku {kMk [uLkwt ytkh 54 {exh Au, kku
yuLxuLkkLke [kR kuku.
(A) 45 3 1 (B) 54 3 1
(C) 54 3 1 (D) 45 3 1

3. rhkR Mkkkxeke 200 m [u ykue yuf xufhe khke

rLkhekf, xufheLke rhw kksw yku yu ykukt ku nkkuL kk
yMkufku yLkw{u 450 & 600 Au kuwt rLkhek fhu Au. kku
nkku [uLkwt ytkh ........ Au.
200 200
(A)
3
(B)
3
3 1
(C) 200 3 1 (D) 200 3 3
163
 26. {[ yLku Mkt[
1. ][k kkMku ku xkuk, k kuLxTMk yLku ku uze kwx Au kku fuxe fkhu Mkhkku = (6 3) + (6 4) + (6 5) + (6 6)
kikh kR kkxeo{kt sR fu. = 18 24 30 36 108
skk : 2 3 2 = 12
8. 0, 1, 2, 3, 4 MktkykuLkku Wkkuk fhe 20 zu rk
2. fkBwxhLke yuf VkE kuk {kxu A rk yktfzkLkku kkMkzo fuxe Mktkyku kLku ?
Au, kku khu{kt khu fuxk Lkku fhk kzu ? skk : 20 zu rk Mktk{kt yuf{Lkku ytf 0 kkk fLkku
skk : 10 9 8 7 6 5 = 1,51,200 ytf 2 fu 4 nkuk uRyu.
3. 1, 2, 4, 6 yLku 8 ytfkuLkku Wkkuk fhe [kh ytfkuLke fuxe kLkke Mktkyku = 1 2 3 2 1 = 12
Mktkyku rk yktfzkykuLke kLkke fk ? 9. yuf {exk{kt huf k yufke Mkkku nMkqLk fhu Au. u nkk
skk : 5 4 3 2 = 120 {ekkLke fw rk 105 k kR nku kku ku {exk{kt fw
4. KENY {kt ykkk kk {qkkhkuLkku Wkkuk fhe [kh fuxk kyku nksh nu ?
ykhkk fuxk ku kLku ? k{ E nku kuk fuxk ku n(n-1)
kLku ? (ykhkuLkwt kwLkhkkoLk fhkLkwt Lkke.) fw nMkqLkLke Mktk =
2
skk : (1) 4 3 2 1 = 24, (2) 3 2 1 = 6
n(n-1)
5. TULSI Lkk kk s ykhkuLkku Wkkuk fhe fuxk ku 105 = 210 = n (n-1) 15 (15-1) = n (n-1)
2
kLkke fk ? T ke Y kkk fuxk ku kLku ? Auu I nku
n = 15
kuk fuxk ku kLku ? (fkuR k {kt ykhLkwt kwLkhkkoLk
fhkLkwt Lkke.) 10. 10 Mk{rkrks yLku 8 rhkutk hukykuke fuxk tk[kuhMk
kLku ?
yn, TULSI {kt fw 5 ykhku T, U, L, S, I Au. kk
skk : tk[kuhMk kLkkk 10 Mk{rkrks{ktke 2 huk kkk
s ykhkuLkku Wkkuk fhe ku kLkkkLkk Au.
yk{, kkheLkk {qqk rMkktk yLkwMkkh, 5 ykhkuLku 5 8 rhkutk huk{ktke 2 huk kMkt fhe kzu.
MkkLk{kt kkuXkLkk fkh 5 4 3 2 1 = 120 10 8 10 9 87
= 1260
kk. 2 2 2 1 2 1
yn, Wkh (1) Lke [[ko {wsk, u Lke Yykk T ke kke
11. yuf kkukfkh zkRLkk xuk kh 7 kyku fuxe heku s{k
nku, kku k{ MkkLk T ke hkR . kkfe hnuk 4 MkkLk kuMke fu ?
kkfe hnuk 4 ykhku U, L, S, I ke hk kzu. skk : (7 - 1) ! = 6 ! = 6 5 4 3 2 1 = 720
yk{, kkheLkk {qqk rMkktk yLkwMkkh 4 ykhkuLku 4 12. TEACHER Lkk ykhku{ktke ku Mh Mkkku Lk yku ku heku
MkkLk{kt kkuXkLkk fkh 4 3 2 1 = 24 kk. fuxk ku kLkke fk ?
yn, Wkh (1) Lke [[ko {wsk, u {kt Auu I ykkku nku, skk : [kh tsLkkuLku 4! {ku kkuXe fk yu 3 MhLku 5
kku ykkLkk 4 ykhku kkuXkLkk hnu. ykkLkk 4 MkkLk 1
kkfe hnuk 4 ykhku T, U, L, S {ktke hk kzu. skyu kkuXe fk. suke 5P3
3!
yk{, kkheLkk {qqk rMkktk yLkwMkkh, 4 ykhkuLku 4 5P 4 3! 5 4 3
3
MkkLk{kt kkuXkLkk fkh 4 3 2 1 = 24 kk. fw kkuXe = 4! 3! = 3!
= 240

6. yuf Mk{kku rMkkLku 8 k WAkk{kt yku kku 13. 20 rkkeoLkk yuf ko{kt rke rLkr{ku yuf keLku fkzo fuxe
krhk{kuLke Mktk ........... Au. heku nU[e fk ?
skk : rMkkLku WAkkkt 2 kk kLku Au. Akk fktkku fktxku
skk : 2 20P2 2 20 19 760
{kkue kk 28 256
14. 0 ke 7 MkweLke MktkLkku Wkkuk fhe ytfLkku kwLkhkkoLk fko
7. kwLkhkkoLk fko rMkk 3, 4, 5, 6 ytfkuLkku Wkkuk fhe kLkke rMkk 3 zu rk fuxe Mktkyku kLku ?
k{k{ MktkykuLkk yuf{Lkk ytfkuLkku Mkhkku fuxku kk ?
skk : 5 ytfLke Mktk {kxu = 5P4 -4
skk : [kh ytfLke kLkke Mktk = 4 3 2 1 = 24
yk 24 MktkykuLku Mkhkk MYku kkt huf ytf 6 k = (5 4 3 2) - 4
nku. = 120 - 4 = 116
164
15. 6 kwhwkku yLku 5 eyku kwokfkh xuk kh fuxe heku s{k s [qtxkLkk Au. {kkh ykuAk{kt ykuAku 1 kux fuxe heku ykke
kuMke fu suke fkuRk ku e kkMku kuXu Lk nku ? fu ?
skk : 6 kwhwkLke kkuXe = 5! (A) 5040 (B) 6210 (C) 385 (D) 1110
6 kwhwk Mkkku 5 eLku s{k kuMkkzkLkk fkh = 6P5 6. 6 swe swe Lkfkk yLku 3 swk swk fkuk{ktke 4
Lkfkk yLku 1 fkuk kMkt fhe kuLku fkkx{kt yuf nkh{kt
fw kkuXe = 5! 6P5
kkuXkLkk Au, fu suke fkuk nt{uk [u s yku, yke
= (5432) (65432) kkuXeLke Mktk fuxe kk ?
= 120 720 (A) ykuAk{kt ykuAe 500 k 750 ke ykuAe
= 86400 (B) ykuAk{kt ykuAe 750 k 1000 ke ykuAe
(C) ykuAk{kt ykuAe 1000
w uxeMkLkk kk
(D) 500 ke ykuAe
1. yuf rkkeoLku yuf khekk{kt 13 {ktke 10 &kuLkk skk
7. kkuk A {kt 3 rk k zk Au yLku kkuk B {kt 9 rk qhk
ykkkLkk Au. kMkt fhuk 10 &ku kife ykuAk{kt ykuAk 4
zk Au. huf kkuk{ktke 2 zk uk{kt yku Au yLku ku{Lku ke
&ku k{ kkt[ &ku{ktke kMkt fhkLkk Au. kku ku swk swk
kkuk{kt {qfk{kt yku Au, kku yk fuxk fkhu kR fu ?
fkhu fuxe heku skk ykke fu.
(A) 66 (B) 108 (C) 3 (D) 36
(A) 196 (B) 280 (C) 346 (D) 140
8. yt fku 0, 1, 2, 3, 4, 5 Lke {ke 3000 ke {kux e fu xe
2. GARDEN Lkk ykhkuLku fuxe heku kkuXe fk fu su{kt
Mh rzkLkheLkk {{kt yku. Mktkyku kLkke fk ?
(A) 360 (B) 240 (C) 120 (D) 480 (A) 180 (B) 360 (C) 1380 (D) 1500
9. yuf e 6 {nu{kLkkuLku hkrk kusLk yku Au. ku{Lke kMktke
3. 3 kkuk{kt 8 Mk{kLk zkLke kkuXe fuxe heku kR fu. suke
fkuR kkuk ke Lk hnuwt uRyu ? kuLkk 10 r{kku{ktke fhu Au. ku fu fuxk fkhu yk kMktke fhe fu
fu, 10 {ktke 2 [kuMk r{kku uzu kMkt Lk kk.
(A) 38 (B) 21 (C) 5 (D) 8C3
(A) 112 (B) 140
4. SACHIN Lkk kk s ykhku yuxe ke s heku
kkuXk{kt yku yLku ku{Lku rzkLkuhe {{kt k{kt yku, kku (C) 164 (D) yk{ktke fkuR Lkn.
SACHIN Lkku { fuxk{ku yku ? 10. "KRISNA" kuL kk ykhkuLke k{k{ kku Xeke
(A) 603 (B) 602 (C) 601 (D) 600 kLkkk kuLke rzkLkuhe {ku kkuXe fhk{kt yku kku
yuf {kkLk ku {kkh suxk W{ukh [qtxkLkk nku ykk "KRISNA" fuxk{kt {u yku ?
5.
kuLkkke ykuAk {k ykke fu Au. 10 W{ukh Au k ku{ktke 4 (A) 324 (B) 341
(C) 359 (D) yk{ktke fkuR Lkn.

: skkku :
1. (a) 196, 2. (a) 360, 3. (b) 21, 4. (c) 601, 5. (c) 385
6. (c) ykuAk{kt ykuAe 1000, 7. (b) 108, 8. (c) 1380, 9. (b) 140, 10. (a) 324

165
 27. MktkLkk
MkkLkk : 12 3
ykku MktkLkk, kk, kf kuhu kuke krhr[k Aeyu. ykku P(A) =
52 13
khu fkuR k xLkkLkk krhk{ ru rLkrk Lk nkuRyu khu ykku yk
(B) [kufxLkkt fw 13 kkkt Au. khku fu, xLkk B : kMkt fhu kkwt
kuLkku Wkkuk fheyu Aeyu. yk ku xLkk kLkkLke y[kuMkkkLkku
[kufxLkwt Au. {kxu B WTk {kxuLkkt krhk{kuLke Mktk 13 Au.
kMk kou Au.
yko krhMkrk{kt xLkkykuLke rLkrkkkLkwt {kk kuk ykku 13 1
P(B) =
MktkLkk Lkku Wkkuk fheyu Aeyu. kuk yuxu yue rk fu suLkk 52 4
fkhu ykku [kuMk krhk{ {ue feyu Aeyu. kAf kukLke (C) khku fu, xLkk C : kMkt fhu kkwt yuku Lkke. kku xLkk C :
kqokhkwk yrk{. r yrk{ u kkMfu (Blaize kMkt fhu kkwt yuku Au. kk.
Pascal) kkk kqokhkwk yrk{ R.Mk. 1937{kt fku{kukkuhkuu {kxu C WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 4 kk.
(Kolmogorov) hsq fkO. yk fh{kt ykku yk ktLkuLkku ykMk
4 1
fhewt. P(C') =
52 13
kk :
MktkLkkLke r kk yLkwMkkh xLkk ELke Mkiktrkf MktkLkk P(C) = 1 - P(C')
P(E) zu kok Au, ku Lke[u {wsk kkrk kk Au.
1 12
1
xLkk E WT k {kxuLkk khrhk{kuLke Mkt k 13 13
P(E) =
kukLkk fw krhk{kuLke Mkt k (D) khku fu, xLkk D : kMkt fhu kkwt fkk htkLkku yuku Au. {kxu
Mk{kku kkMkkLku WAkkkt ykkLku 6 krhk{ {u Au, su 1, D WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 2 (yuxu fu Vqe
2, 3, 4, 5 yLku 6 Au. nu & kk fu ytf 7 kkMkk kh ykk fkeLkku yuku) Au.
{kLke MktkLkk wt ? 2 1
P(D) =
kkMkkLke yuf k kksw kh ytf 7 ytrfk fhu Lk nku, {kxu ytf 52 26
7 {u ku krhk{Lke Mktk qL Au. ke ku{kt fneyu kku 2. 400 MqLkk kufux{kt 120 Mq k{ekk Au. kAf heku kMkt
kkMkk kh ytf 7 {u ku xLkk y Au. fhu Mq k{e khLkku nku kuLke MktkLkk kuku.
0 Wfu : yn kufux{kt fw 400 Mq Au. khku fu, xLkk A : kMkt
{kxu P (ytf 7 {u) = = = 0 fhu Mq k{e khLkku Au.
6
{kxu, y xLkkLke MktkLkk qL kk. {kxu xLkk A WT kLkkt fw krhk{ku L ke Mkt k
[kuMk xLkkLke MktkLkk 1 Au. 400 120 280 kk.
y xLkkLke MktkLkk 0 Au. 280
P(A) = 0.7
xLkk ELke MktkLkk {kxu 0 P(E) 1 kk. 400
su xLkk{kt Vk yuf s krhk{ nku ku xLkkLku kkr{f xLkk 3. VqkLke{kt 5 k, 2 kek yLku 3 MkVu kwkk Au. ku{ktke yuf
fnu Au. kukLke k{k{ kkr{f ({qqk) xLkkykuLke kwkk kAf heku kMkt fhk{kt yku Au kku ku (A) k
MktkLkkykuLkku Mkhkku 1 kk. htkLkwt (B) kek htkLkwt (C) MkVu Lk nku kuk htkLkwt nku ku xLkkLke
kkhe fhu kk MktkLkk kuku.
1. Mkhe heku [ekuk 52 kkkLkk Zk{ktke yuf kkwt kAf heku Wfu : yn VqkLke{kt fw 5 2 3 10 kwkk Au.
kMkt fhk{kt yku Au. kku ku kkwt, (A) r[kkwt nku (B) [kufxLkwt
(A) khku fu, xLkk A : kMkt fhu kwkk k htkLkwt Au.
nku (C) yuku Lk nku (D) fkk htkLkku yuku nku kuLke MktkLkk
{kxu ALku WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 5 Au.
kuku.
Wfu : yn Mkhe heku [ekukt 52 kkkLkk Zk{ktke yuf kkwt 5 1
P(A) = 0.5
kMkt fhkLke xLkk Mk{Mktke Au. 10 2
(A) yn r[kkkt 12 kkkt Au (4 hk, 4 hke, 4 kwk{). khku (B) khku fu, xLkk B : kMkt fhu kwkk kek htkLkwt Au.
fu, xLkk A : kMkt fhu kkwt r[kkwt Au. {kxu A WTk {kxu BLku WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 2 Au.
{kxuLkkt krhk{kuLke Mktk 12 Au. 2 1
P(B) = 0.2
10 5
(C) khku fu, xLkk C : kMkt fhu kwkk MkVu htkLkwt Lkke. xLkk yn Lkkueyu fu xLkk B yu xLkk A WTke Lkke ku Au.
CLke kqhf xLkk ( P = 1 - P )(yuxu fu C ) : kMkt fhu P(B) = P(A) = 1 - P(A) = 1 - 0.7 = 0.3
kwkk MkVu htkLkwt Au. ku rfk kMkt fhe ke sk kqhku.
{kxu C WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 3 Au. 1. yuf Mk{kku kkMkkLku WAkkkt {kk yw{ ytfku kifeLkku ytf
3 yrk Mktk nku kuLke MktkLkk ......... Au.
P(C) = 0.3
10 1 5
(y) (k)
khtkw P(C) = 1 - P(C) = 1 - 0.3 = 0.7 3 6
4. kkMkku yuf k WAkk{kt yku Au, kku kkMkk khLkku ytf (A) 2 2
(f) (z)
yrk Mktk nku (B) ytf 2 yLku 5Lke [u nku, (C) 3 5
w{ ytf nku kuLke MktkLkk kuku. skk : (y)
Wfu : kkMkku yuf k WAkk{kt yku Au, {kxu kuLkkt krhk{ku
1, 2, 3, 4, 5 yLku 6 Au. yn rLkkofk U = 1, 2, 3, 4, 5, 6 n = 6
(A) khku fu, xLkk A : kkMkk khLkku ytf yrk nku. yk
yrk yw{ ytf {u kue xLkk A = 3, 5
kuk{kt 2, 3 yLku 5 yrk Mktkyku Au {kxu xLkk A
WTk {kxuLkkt fw krhk{kuLke Mktk 3 Au. r=2
3 1 r 2 1
P(A) = P (A) =
6 2 n 6 3
(B) khku fu, xLkk B : kkMkk khLkk ytfku 2 yLku 5Lke [u nku. 2. Mkhe heku [ekue 52 kkkLke kkufze{ktke fkuRk ku kkkt kAf
2 yLku 5Lke [uLkk ytfku 3 yLku 4 Au. {kxu xLkk B WTkLkkt heku kMkt fhk{kt yku, kku kku kkkt hk nku kue MktkLkk
fw krhk{kuLke Mktk 2 kk. ............ Au.
2 1 1 5
P(B) =
6 3 (y) (k)
221 6
(C) khku fu, xLkk C : kkMkk khLkku ytf w{ Mktk nku. yn 2,
4 yLku 6 yu w{ ytfku Au. {kxu xLkk C WTkLkk fw 2 2
(f) (z)
krhk{kuLke Mktk 3 kk. 3 5
3 1 skk (y)
P(C) = 52 kkk{ktke kAf heku 2 kkkt kMkt fhkLkk kuk
6 2
5. kkuke kuLkk kwk {kxu k{e khLkwt h{fzwt hek RAu Au. rLkkofk {kxu n 52 C 2
wfkLkkh 10 h{fzkt hue yuf kuxe u Au. su{kt 3 h{fzkt ktLku kkkt hk nku kue xLkk A xk {kxu yLkwfq MkkuLke
k{ekkt Au, ku{ktke kAf heku yuf h{fzwt kkukeLku kkku Mktk 4 C 2
Au. (A) kkuke h{fzwt heu, (B) kkuke h{fzwt Lk heu kuLke
MktkLkk kuku. r 4 C2 4 3 1 2 1
P(A) =
Wfu : yn kuxe{kt fw 10 h{fzkt Au su kife 3 k{ekk Au, n 52 C2 1 2 52 51 221
{kxu 7 h{fzkt k{e khLkkt Au.
3. yuf kue{kt Mkkk k yLku kkt[ ke zk Au. ku{ktke kAf
(A) khku fu, xLkk A : kkuke h{fzwt heu Au. yuLkku yko yu kku fu
heku ku zk kMkt fhk{kt yku kku kMkt kuk zk{ktke yuf zku
h{fzwt k{e khLkwt Au. {kxu xLkk A WTk {kxuLkkt
k yLku yuf zku ke nku kue MktkLkk ........... Au.
krhk{kuLke Mktk 7 kk.
skk : (f)
7
P(A) = 0.7 31 32
10 (y) (k)
66 66
(B) khku fu, xLkk B : kkuke h{fzwt heke Lkke. yuLkku yko yu Au
fu h{fzwt k{ekwt Au {kxu xLkk WTk {kxuLkkt krhk{kuLke 35 23
Mktk 3 kk. (f) (z)
66 66
3 12 zk{ktke kAf heku ku zk kMkt fhkLkk rLkkofk
P(B) = 0.3
10 {kxu n = 12 C2
 yuf zku k yLku yuf zku ke nku kue xLkk A {kxu yLkwfq 8 Akufhk yLku 2 AkufheykuLku nkh{kt kuMkkzkLkk kAf kukLkk
MkkuLke Mktk = 7C1 5C1 r rLkkofk {kxu n = 10 !
2 Akufheyku yuf Mkkku kuMku kue xLkk A xk {kxu yLkwfq MkkuLke
Mktk = r = 9! 2!
r 7 C1 5 C1 75 12 35
P(A) = = = =
n r 9! 2! 9! 2 1 1
12 C 2 1211 1 66 P(A) = = = =
n 10! 10 9! 5
4. ytkuS {qkkhku kifeLkk {qkkhku{ktke yuf {qkkh kMkt fhk{kt
yku Au. kMkt kuku {qkkh Mh nku kuLke MktkLkk ....... Au. nu P(A') = 1 - P(A)

21 5 1
(y) (k) =1-
26 26 5

3 1 4
(f) (z) =
26 26 5
skk : (k) 7. yuf Mk{kku kkMkkLku yuf k WAkk{kt yku Au. kkMkk kh
26 {qkkhku{ktke yuf {qkkh kMkt fhkLkk kAf kukLkk {kku ytf 3 zu rk nku kue xLkkLke MktkLkk ..........
rLkkofk {kxu n = 26 C1 = 26 kMkt fhu {qkkh Mh Au.

nku ku e xLkk A xk {kxu yLkw f q Mkku L ke Mkt k 1 2

(y) (k)
6 5
= r = 5 C1 = 5
1 5
r 5 (f) (z)
P(A) = 3 6
n 26
skk : (f)
5. 1 ke 25 MkweLkk ytfku{ktke kMkt ku ytf yrk nku kue
MktkLkk ........ Au. (huf ytfLke kMktke Mk{Mktke xLkk Au.) yn U = 1, 2, 3, 4, 5, 6 n = 6
9 16 kkMkk kh {kku yt f 3 zu rk nku ku e xLkk
(y) (k)
25 25 A 3, 6 r = 2
7 r 2 1
(f) (z) 0.23 P(A) = = =
25 n 6 3
skk : (y) 8. ku Mk{kku kkMkkLku yuf Mkkku WAkk{kt yku Au. kku kkMkk kh
1 ke 25 ytfku{ktke kAf heku yuf ytf kMkt fhkLkk kukLkk Mk{kLk ytf {u kuLke MktkLkk ........ Au.
rLkkofk {kxu n 25 C1
2 3
nu 1 ke 25 ytfkuLkk yrk ytfku 2, 3, 5, 7, 11, 13, (y) (k)
5 7
17, 19, 23 Au.
kMkt ku ytf yrk ytf nku kue xLkk A xk {kxu 1 5
(f) (z)
yLkwfq MkkuLke Mktk r 9 6 6
skk : (f)
r 9
P ( A) x = 1, 2, 3, 4, 5, 6
n 25
yn U = x, y / y = 1, 2, 3, 4, 5, 6 n = 36
6. 8 Akufhk yLku 2 Akufheyku nkh{kt kuXuk Au. ku kife kku Akufheyku
Mkkku Lk kuMku kuLke MktkLkk .......... Au. kku kkMkk kh Mk{kLk ytf {u kue xLkk
1 4 A= 1, 1 , 2, 2 , 3, 3 , 4, 4 , 5, 5 , 6, 6
(y) (k)
5 5 {kxu, xLkk A xk {kxu yLkwfq MkkuLke Mktk = r = 6

3 2 r 6 1
(f) (z) P(A) =
5 5 n 36 6
skk : (k)
9. yuf kuxe{kt 5 MkVu, 4 fkk yLku 6 k htkLkk zk Au. ku{ktke 3 MktkLkk fuxe ?
zk kMkt fhkkt ku zk yuf s htkLkk {u kuLke MktkLkk. 35 18
(y) (k)
33 34 66 65
(y) (k)
455 455
29 31
(f) (z)
1 33 66
(f) (z) yk{ktke yufk Lkn.
455 skk : (z)
skk : (k) kuxe{kt fw 12 zk Au. 12{ktke 2 zk kAf heku kMkt fhkLkk
n(U) = 15 C3 12 12 11
fw fkh C2 66 n
5
1 2
C3 + 4 C3 + 6 C3
{kxu {ktkue MktkLkk = 15
xLkk A kMkt kuk ktLku zk yuf s htkLkk nku.
C3
xLkk A {kxu ku rfkku ku.
10 + 4 + 20 34 ktLku zk ek ykk ktLku zk kek htkLkk nku.
= =
455 455 7
C2 5 C2 21 10 31
P( A) 12
10. ek ko Lk nku kuk ko{kt 53 hrkh yku kuLke MktkLkk = C2 66 66
..........
13. 1 ke 100 kqkOf ykku Au. ku{ktke yuku kqkOf kMkt fhku fu ku
1 2 kqo ko MYk{kt nku kku kuLke MktkLkk.
(y) (k)
7 7 1 2
(y) (k)
3 5 5
(f) (z) 0
7 1
(f) (z) yk{ktke fkuR Lkn.
ek ko Lk nku kuk ko{kt 52 yXkrzkt yLku 1 rMk nku. 10
skk : (f)
365 = (52) 7 + 1 yn, 1 ke 100 kqkOf Au.
52 yXkrzk{kt 52 hrkh nku s.
ku { kt 12 , 22 , 32 , 42 , 52 , 6 2 , 7 2 , 82 , 92 , 102 kq kO f ku
53{ku hrkh koLkk Auk rMku Au. Auk rMkLkku
yku Au.
rLkkofk U hr, Mkku{, {tk, kw, kwhw, w, rLk
r = 10, n = 100
1 r 10 1
{kxu {ktkue MktkLkk P (A) =
7 n 100 10
11. Mk{kku kkMkkLku 1 kh WAkkkt w{ Lktkh {u Au kku 2 fu 4 {u 14. kkuzoLkk 100 {kMkoLkk &kk{kt 100 ykk 100ke ykuAk
kuLke MktkLkk fuxe ? {kMko {kLke xLkkLke MktkLkk fuxe.
2 2 1
(y) (k) (y) 0 (k)
6 3 4

4 1 1
(f) (z) (f) (z) 1
9 6 2

skk : (k) skk : (z)

kkuzoLke khekk{kt 100 {kMko ykk 100 fhkkt ykuAk {kMko
U = 2, 4, 6 n (U) = 3 {k yu [kuMk xLkk Au.
U = 2, 4 n (A) = 2 P (U) = 1
15. yuf kuxe{kt 3 fuhe yLku 3 MkVhsLk Au. ku{ktke kAf heku V
2 uk{kt yku Au. kku ku{kt yuf fuhe yLku yuf MkVhsLk kMkt kk
P(A) =
3 kuLke MktkLkk.
12. yuf kuxe{kt 7 ek yLku 5 kek zk Au ku{ktke 2 zk kAf 3 5
heku kMkt fhkkt kMkt fhuk ktLku zk yuf s htkLkk nku kuLke (y) (k)
5 6
 1 yn rLkkofk U = 1, 2, 3, 4, 5, 6 n = 6
(f) (z) yk{ktke fkuR Lkn.
36 kkMkk kh yw{ Mktk ykk 4ke ykuAe Mktk yku kue xLkk
skk : (y)
A = 1, 3, 5, 2 r = 4
3C1 3C1 3 3 2 3
MktkLkk = 6C
65

5 r 4 2
2 P(A) =
n 6 3
16. 3 kwhwk, 2 e, 4 kkfku Au ku{kt 4 k kMkt fhkLke Au. ku{kt
19. yuf fwxwtk{kt ku kkfku Au. ktLku kkfku Akufhkyku nku kuLke MktkLkk
ku kkfku nku kuLke MktkLkk.
......... Au.
11 9
(y) (k) 1 1
21 21 (y) (k)
3 5
10
(f) (z) yk{ktke fkuR Lkn. 1 1
21 (f) (z)
4 6
skk : (f)
skk : (f)
kwhwk e kkfku fw
3 2 4 9 yn rLkkofk U = bg, gb, bb, gg n = 4
fw 4 k kMkt fhkLke Au. yk{ktke ku kkfku kMkt fhkkt
ktLku kkf Akufhk nkukLke xLkk A = (bb) r = 1
kuLke MktkLkk
r 1
C C 6 10 10 P(A) =
4 2 5 2 n 4
9 C4 9 2 7 21
20. yuf Mk{kku rMkkLku ku k WAkk{kt yku Au. ktLku k
17. khkkh [eku 52 kkktLke kkufze{ktke yuf kkwt kMkt fhk{kt Akk yku kuLke MktkLkk ...... Au.
yku Au. kMkt ku kkwt yuku nku kuLke MktkLkk ............ Au.
skk : (y) 1 1
(y) (k)
6 4
1 4
(y) (k) 1 1
13 13
(f) (z)
3 5
3 1
(f) (z) skk : (k)
52 52
skk : (y) yn rLkkofk U = HH, HT, TH, TT n = 4

52 kkk{ktke yuf kkwt kMkt fhkLkk fkh = 52 C1 ktLku k Akk yku kue xLkk A = HH r = 1
n = 52 C1 52 r 1
P(A) =
[kh yuk{ktke yuf yufzkLke kMktkeLkk fkh = 4 C1 n 4
21. yuf kuxe{kt 6 eeyku yLku 10 LkxT - kkuxTMk Au. yze eeyku
r = 4 C1 4 yLku yzk LkxT - kkuxTMk fxkR kuk Au. yk kuxe{ktke yuf MkwLke
r 4 1 kMktke fhkkt ku fxkR ku nku ykk ee nku kuLke MktkLkk
{ktku MktkLkk = ......... Au.
n 52 13
18. yuf Mk{kku kkMkku WAkkkt kkMkk kh yw{ Mktk ykk 4 ke 12 10
(y) (k)
ykuAe Mktk yku kuLke MktkLkk .......... Au. 13 13
2 11 13
(y) (k) 1
3 (f) (z)
16 18
5 1 skk : (f)
(f) (z)
6 2 kuxeLke 6 eeyku{ktke 3 fxkyue Au.
skk : (y) 10 LkxT - kkuxTMk{ktke 6 fxkyuk Au.
 kuxe{ktLke 16 Mkwyku{ktke yuf kMkt fhkLkk fkh
(1, 4), (4, 1), (2, 3), (3, 2)
= n = 16 C1 = 16
r=4
6 eeyku fu 5 fxkyuk kux{ktke yuf kMkt fhkLkk fkh
r 4 1
= n = 11C1 = 11 P (A) =
n 36 9
r 11 3. yuf kkuk{kt 5 qhk yLku 4 MkVu [kuf Au. u yk{ktke ku [kuf kMkt
MktkLkk = =
fhk{kt yku kku kku [kuf yuf s htkLkk nku kue MktkLkk .........
n 16
22. u yuf kuxhe{kt 5 RLkk{ku Au yLku 95 RLkk{ku khLke nku, kku Au.
kkrhkkurkf {kLke MktkLkk ..... Au. 5 1
(y) (k)
1 1 108 6
(y) (k)
20 19 5 4
(f) (z)
19 1 18 9
(f) (z) skk : (z)
20 5
skk : (y) 9 [kuf{ktke ku [kuf kMkt fhkLkk kAf kuk {kxuLkk
100 rxrfx{ktke 1 rxrfx {kLkk fkh rLkkofk {kxu n = 9 C 2 = 36
= 100 C1 = 100 = n ktLku [kuf MkVu nku kue xLkk ALku yLkwfq xfku = 4 C2 = 6
5 RLkk{ke rxrfx{ktke 1 rxrfx {kLkkt fkh
ktLku [kuf qhk nku kue xLkk BLku yLkwfq xfku = 5 C 2 = 10
= 5 C1 = 5 = r
6 1 10 5
P (A) = P (B) =
r 5 1 36 6 36 18
{kxu {ktku MktkLkk =
n 100 20 nu, A yLku B khMkh rLkkhf xLkkyku Au.
rr Mkko{f khekkyku{kt kqAku kkyku. P(A B) = 0
1. kuLMkLkk yuf skk{kt 12 Mkkhe, 6 kkuze k{eke, 2 qk s
P ( A B) P ( A) P ( B )
k{eke kuLMkku Au ku{ktke kAf heku kuLMk kMkt fhkkt ku
k{e khLke kuLMk nku kuLke MktkLkk. 1 5 4

3 3 6 18 9
(y) (k) 4. k Mk{kku kkMkkLku yuf Mkkku WAkkkt WkhLkk kqkOfku ku{kt Mk{kLk
5 10
nku kuLke MktkLkk kuku.
4 1
(f) (z) 1 1
5 2 (y) (k)
6 18
skk : (y)
1
12C1 12 3 (f) (z) yk{ktke fkuR Lkn.
{ktku MktkLkk 36
20 201 20 5
skk : (f)
2. ku kkMkkLku Mkkku WAkk{kt yku Au kku WkhLkk kqkOfkuLkku Mkhkku
k Mk{kku kkMkkLkk fw xf 6 6 6 = 216 kk.
5 kk kuLke MktkLkk.
n = 216
1 1
(y) (k) ku kkMkk kh Mk{kLk kqkOfLkk xfkuLke xLkk A .
18 12
(1, 1, 1), (2, 2, 2), (3, 3, 3), (4, 4, 4),
1 A=
(f) (z) y{ktke fkuR Lkn. ( 5, 5, 5), (6, 6, 6)
9
skk : (f) r=6
yn ku kkMkkLku WAkkk fw xfku n = 36 r 6 1
P (A) =
kqkOfLkku 5 kk kuk xfku. n 216 36
 5. yuf Mk{kku kkMkkLku yuf k WAkkkt WkhLke kkswyu 1 (4) ku Mk{kku rMkkykuLku WAkkkt ktLku kh Akk yku kuLke
ykk 6 kqkOf {u kuLke MktkLkk. 1
MktkLkk fuxe ?
2 3 4
(y) (k) (5) fkuRk xLkkLke MktkLkk kt ku ytfLke [u nku Au ?
3 2
( 0 ke 1 )
1 1
(f) (z) (6) 52 kkkLkk Zk{ktke yuf kkwt kMkt fhkkt ku hk nku kuLke
3 4
skk : (f) 1
MktkLkk fuxe ?
kqkOf = (1, 2, 3, 4, 5, 6) = n = 6 13
WkhLke kkswyu 1 yLku 6 kqkOf {u kku r = 2 (7) 50 kw{ktke 51 kw {ukLke MktkLkk fuxe ? ( 0 )
(8) Mkqo kqo{kt Wku Au ykk Mkqo kr{{kt ykk{u Au ku xLkkLke
r 2 1
MktkLkk = =
n 6 3 MktkLkk. 1
6. 00, 01, 02, 03, .... 47, 48, 49 Lkt khku ke 50
rxrfxku{ktke suLkk yktfzkykuLkku kwkfkh qL kkku nku kue
rxrfxku kMkt fhkLkk kAf kuk{kt suLkk yktfzkykuLkku
Mkhkku 8 kkku nku kue rxrfxku kMkt kkLke xLkkLke MktkLkk
..... Au.
1 1
(y) (k)
5 14
5 2
(f) (z)
0 10
skk : (k)
00, 01, 02, 03, 04, 05, 06,
yn rLkkofk U = 07, 08, 09, 10, 20, 30, 40

n = 14
suLkk yktfzkykuLkku Mkhkku 8 kkku nku kuk Lktkhke rxrfx
kMkt fhkLke xLkk
A 08
r=1
1
P(A) =
14

kkuzwtf ku r[khku.
(1) kkMkku yuf k WAkk{kt yku Au. kkMkk khLkku yuf w{
1
nku kuLke MktkLkk kuku. (0.5/ 2 )
(2) kkMkku yuf k WAkk{kt yku Au. kkMkk khLkku
yuf yrk Mktk nku kuLke MktkLkk kuku.
1
(0.5 yLku )
2

1
(3) Mk{kku kkMkk kh yuf 5 yku kuLke MktkLkk fuxe
6
 28. fkkuorLk k{ krk
2 2
ku kw [uLkwt ytkh = x 2 x1 y2 y1

1. yuf kwoLktw fuL O kkk krh khLkwt yuf kw A Au. O (-1, -2) yLku A (1, 2) Au kku kuLkku khe kuku.

(A) 4 5 (B) 2 5 (C) 10 (D) 20

kkhe : OA =
2
1-(-1) 2 (2)
2
22 42 20 2 5

kwo{kt OA rkk Au. = 2 2 5 = 4 5

2. kwyku (8, 0) yLku (0, 6) [uLkwt ytkh ............. Au.

(A) 4 (B) 6 (C) 8 (D) 10

kkhe : ytkh = (8-0)2 (0 6) 2 82 6 2

64+36 100 10

3. kwyku A yLku B Lkk k{ yLkw{u (2, 3) yLku (x, y) Au. u ku{Lkwt {kw Wk{kw nku kku x = ........ yLku y = ........
(A) (2, 3) (B) (-2, 3) (C) (-2, -3) (D) (2, -3)
kkhe : Wk{kwLkk k{ (0, 0) Au.

2+x 3+y
0= kkk 0 = 0 = 2 + x kkk 0 = 3 + y x = 2 kkk y = 3
2 2

4. (5, 6) yLku (7, 3) Lku uzkk huktzLkwt kw (1, 12) k kwkukh{kt rksLk fhu Au ?
(A) 2 : 3 (B) 2 : -3 (C) -3 : 2 (D) 3 : 2

7m1 5m2 3m1 6m2

kkhe : 1= 12
m1 m2 m1 m2

m1 m2 7 m1 5m2 12m1 12m2 3m1 6m2

6m1 4m2 0 9m1 6m2 0

6m1 4m2 = 9m1 6m2

-3m1 2m2 m1 : m2 3 : 2

5. kwyku (2, -3) yLku (5, 6) Lku uzkk huktzLku x -yk rkku Au, kuLkku kwkukh ...........Au ?
(A) 2 : 1 (B) 1:2 (C) 3 : 4 (D) 2 : 3

m6 n3
kkhe : x - yk kh y 0 0
mn
6m - 3n = 0 6m = 3n m : n = 3 : 6 = 1 : 2

173
 29. krk ru k suwt
khkLkkt uc krk ke yko (R.Mk. 476)
ykoLkku sL{ r{ Mktk 533, R.Mk. 476, kk{ kxk
(kkxewk) fwMkw{kwh
ykoLkk Mkkike rMk ktkLkwt Lkk{ ykoe Au. yk
ktk Mkqk ie{kt Au. Mkqk ie yuxu yuf s &kuf{kt krkLkkt
kkt[ rLk{kuLkku Mk{ku kk Au.
yko rkfkur{rkLkk k kuf Au.
yko knuk krkk nkk, su{u krk{kt Lkku Wkkuk
fkuo nkku. = 3.1416 f{k ykke.
yko u , tfw, kwoLkkt Mkh Mkqkku ykkt. suke ku{Lkwt
kukV Mkh heku e fk.
khku Mkkik{ Akuzuk WkknLkwt Lkk{ yko Au.
ykMk - Lkktk r rk
k]e kku Au, kkukkLke heLke ykMkkkMk Vhu Au kuke s rMk-
hkk kk Au. Mkkik{ yLkw{kLk fhLkkh yko nkk.
rnLw kt[ktk kikh fhk{kt ykoLkku ktk Wkkuk{kt uk
Au.
yu qqk heku kef kkhkzeLkku 16 (Mkku{ku) ykh
Au.
e rLkkMk hk{kLkwsLk
sL{ 22-12-1887, kkr{LkkzwLkkt fwtfku{T kk{{kt, kkwfku
Rhkuz
rkkk - erLkkMk yktkh fkkzLke wfkLk
{kkk - fku{B{k k{f, k]nee
R.Mk. 1911{kt hk{kLkwsLkLkwt 14 kkLkkLkwt kukk yLku 9 &
ku - krkfk{kt fkrk kk. kuke Y. 75Lke r]rk yu{Lku
r rk{ktke {ke nke.
kkuku kuuk krkLkkt Mkqkku - & khk, rrMk krkLkkt
kkkf e . yu[. nkze yLku e su. R. rxwzLku
{kufk.
rLkLk 32 koLke W{hu, kk. 26-4-1920
R.Mk. 1700Lkk yhMkk{kt $uLzLkkt krkkeyku Lku
wrLk .... zu kokk nkk.
R.Mk. 1859{kt kuLr{Lk rkMko Lkk{Lkk kuVuMkhu kkELke
Mktkk ykke.
qLLkk rksLkLke rkhe ykke.
rksLkLkku rMkktk ykku.
furBks r rk{kt fw 24 ku-rLkkt kikh fko.
R.Mk. 1919{kt whkukke khk khk VkO.
5 koLkkt kkk{kt whkukLkk Mkk{rfku{kt 21 rLkkt fkrk
174
kk.
e hk{kLkwsLkLke 125{e sL{strk rLkr{ku khk Mkhfkhu
R.Mk. 2012Lkkt koLku krk ko khefu WskLkwt nuh fhu
Au.
rLkk krkkeyku kkk ku{Lke kuku
nkuLk Lkurkh - R.Mk. 1550{kt sL{. {h kk. 4-4-1667,
yurzLkkko
17{e Mke{kt Mkkik{ wkwf ruLkku k hsq fkuo.
nuLkhe rkMk - sL{ Vukwykhe-1561 $uLz{kt, {]w
kk. 26-1-1663
wkwfLke {ke {kuxe {kuxe MktkLke kkhe Mkh
kLkke.
krk ke - kMfhk[ko
sL{ : R.Mk. 1114, {]w : R.Mk. 1185, sL{ Mk : rs
rkz, rs. rkkwh, fkoxf
kuyku h krkke yLku kurkk ke nkk.
kMfhk[koLkkt rkkwhw yLku rkkk {nuh nkk.
kwke - ekkeLkk Lkk{u ytfkrkLkwt kkX kwMkf Au. su{kt
Mkkheyku Mkt k ke, ykf krhf{o, rk, qL ,
rhke, uZe, kukr{rk, r[rk, ff{, Akk, fwxwf yLku
ytfk Au.
0 kh kkf ru[Lk fhuk Au.
khk Mkhfkhu kkukkLkk qr{of ytkrhkkLkLku kMfh-
2Lkwt Lkk{ ykku Au.
wz - qr{rkLkkt {qkkuLkku kuf
sL{ : R.Mk. kquo 330, yukuLMk{kt
qr{rkLku rk khefu {kLkk ykke.
u{uku yLku Mkkrkkeyku kfow kLkkk.
kw , hu k, Mk{k su k {q q k yLku Lke Mkt fkLkk
Mk{k Lk fkuo.
wzLkwt {w fk{ - kuLkkt kku {qkku ElementsLkkt
Lkk{ke ykuk Au yLku ku wrLkkLke ke {w kkkyku{kt
kuLkk kkktkh kk Au.
kuso fuLxh - (1845 - 1918 A.D.)
k rMkktkkuLke kkkYk MktfkLkk ykke s. kk. 3-3-1845,
MkUx kuxMkokko (hrk), {]w 6-1-1918 (s{oLke)
ytfkuLke rLk f{k, MkkLkf{k....
yuf{Lkkt MkkLk{kt ytfkuLke rLkS f{k yLku MkkLkf{k nt{uk
Mkhe nku Au.
0 qLLke rLkS f{k yLku MkkLkf{k nt{uk Mkhe nku
 Au. yufkfe k - su k{kt yuf s xf nku kuLku yufktfe k fnu
rLkS f{kLku korLkf f{k ykk kkukkLke f{k k Au. =
fnuk Au.
qL yLku kf]rkf Mktkyku {eLku kqo Mktkyku kLku Au. n Mk hkkk k {kxu WkkkuLke Mktk 2 n
kqo Mktkyku yMkt Au. yrhkk - ke Lk nku kuku.
qL yu Mkkike LkkLke kqo Mktk Au. ku yrhk k A yLku B {kxu A B = kku ktLku
qL yu Lk kqkOf fu kqkOf Lkke. k A yLku B khMkh yk k Au.
kqhf k : fkuRk k A {kxu, Mkkorkf k {kt nku.
0 Mktk
=0 = yLktk khtkw k A {kt Lk nku kuk k{k{ xfkuke kLkkk kLku
Mktk 0
A Lkku kqhfk fnu Au.
fkuRk Lk kqkOf yu kqkOf yLku qL fhkk {kuxe nku
Au. A Lkkt kqhf kLku kok Au.
qL yu kqkOf fhkk {kuxku yLku Lk kqkOf fhkk LkkLkku 1 = x / x , x A
nku Au.
kk s w ykqkOfku 0 ke {kuxk yLku 1 ke LkkLkk nku Au. A A1 =
qLLkku Mk Lkke.
A A1 =
kqkOf MktkLkk kw{kuo
(A1 )1 = A
su ku kqkOf MktkykuLkku Mkhkku qL kk kku ku ktLku
Mktkyku yufkeLkk rhkue kqkOf fnuk. kqhf kLkku kqhfk yuxu k kkuku.
kqkOf Mktk{kt qL, Lk Mktk yLku MktkLkku Mk{ku krk ru k suwt
kk Au.
huLku fkkuo Lkk{Lkkt krkkyu k{qr{rk rfMkkk.
qLLkku fkuRk kqkOf MkkkuLkku kwkfkh qL s kk Au.
kuMkLku qr{rkLkkt ukk fnu Au.
fkuRk kq{kOf MktkLkku 1 Mkkku kwkfkh fhkkt krh{k{ kuLke
kkkkkkuhMku kuMkLkkt Mkkike kkLkk{ rkkeo nkk.
ku s Mktk {u Au. yk{ 1 yu kwkfkh {kxu kxMk Mktk Au.
khk suk Wktz{kt nzkk yLku {kunuLu hkuLkkt yukku
Mkhkk - kkkkfe {kxu kxMk Mktk 0 Au.
khke k {u Au fu R.Mk. 300 kquo qr{rkLkku knkuku
kqoko MktkLkk yuf{Lkk ytfku 0, 1, 4, 5, 6, 9 Au. Wkkuk kku nu.
kqoko Mktk{kt yuf{Lkkt MkkLku 2, 3, 7, 8 ykkk Lkke. {kunuLu hku Lkkh {kxu kLkkue $xkuLke tkkR - knkukE
Lk yLku Lk{q yLku [kELkku kwkukh yLkw{u 4 : 2 : 1 nkku.
(1) su MktkykuLkkt yuf{Lkku yuf 1, 4, 5, 6, 9, 0 Au. ku{Lkku Lk kkukLk MkqkkMkqk Mkkike kr[Lk Au.
fhkke {ke MktkykuLkkt yuf{Lkku ytf yLkw{u 1, 4, 5, MkqkkMkqkLkwt MksoLk R.Mk. kquo 800-500Lkkt kkk{kt kwt.
6, 9 yLku 0 s nku Au. yko , k kw k, kMfhk[ko kuhu yu q r{rkLkku
(2) su MktkLkk yuf{Lkku yuf 2 nku Au. ku{Lkku Lk fhkke {ke rfkMk{kt Vkku ykku Au.
MktkLkk yuf{Lkku yuf 8 {u yLku 8 nku kku 2 {u, 3 nku etk{kt ythku yth kqtkkuk 09 Mk{ rws fkukuLkwt
kku 7 {u yLku 7 nku kku 3 {u. MktkusLk Au, ku 43 Wk rkfkuku kLkku Au.
(3) Lke[u ykku kq oLk MktkLkk yuf{Lkkt yuf Lkk ykkhu RrskMke yLku urkkuLkkMkeykuyu Vk WkkusLk {kxu
Lk{qLkk yuf{Lkku yuf ku nku ? qr{rkLkku Wkkuk fkuo.
6859, 1331, 64000, 12167, 15625, 13824, 4096, kekMkeykuyu kfowk fkhku ykkkLke hekLkku kkku Lkkku.
140608 kir{rkf kkkkuo krh{k
k krh[ kw yufk Lkrn
k ykkrk k Au. huk 1
ke k - yuf k Mk khLkkt kLku (rhkk) Mktfuk Mkkkxe (Mk{k) 2

- or Lk 3

175
 kkyku 107 fhkuz
(1) u yuf Mkhk kkt[ fkukk{kt fw 100 rf.kk. {{hk Mk{k, 108 fhkuz (ykwo)
kku yk ykX fkukk{kt fw fuxk rf.kk. {{hk Mk{k ?
109 yks (]L)
(160 rf.ku.)
(2) yuf Mkhk [kh kkuMk{kt 240 Lktk Mkkkw Au, kku k kkuMk{kt 1010 o
fuxk nu ? (180)
1011 rLko
(3) kwMkf Akkkkt yuf {eLkLku kwMkfLkkt [kh kkLkkt Akkkkt 15
r{rLkx kku Au. u kwMkf 400 kkLkkLkwt nku kku ykwt kwMkf 1012 {nkk
Akkkkt fuxku Mk{ kku. (25 fkf) 1013 tfw
(4) yuf kusLkk{kt hnu yLkks 140 {kMkkuLku 25 rMk
1014 sr
[ku kuxwt Au. khtkw yk yLkks 35 rMk [ku Au. kku
kusLkk{kt fuxkt {kMkku nu ? (100) 1015 yt
(5) hknk Vtz{kt 1500 {kMkkuLku Vtz nu[kkt hufLku 120 Y. {u 1016 {
Au. u yk Vtz 900 {kMkkuLku nU[k{kt yku kku hufLku fuxk
Yrkk {u ? (200 Y.) 1017 khko
(6) yuf kk{kt 81 rkkeoykuLku [kufux nU[kkt hufLku 6 1051 MkoMkk
[kufux {u Au. u yk s skku 54 rkkeoLku nU[k{kt
yku kku huf rkkeoLku fuxe [kufux {u ? (9)
1052 rwktk{k
(7) yuf ko{kt 15 kkxeyku Au. huf kkxe kh 4 rkkeoyu 1053 kkk
kuMku Au. u rkkeoykuLke Mktk kuxe s nku yLku 12 10 yks = 1 ko
kkxeyku nku kku huf kkxe kh fuxk rkkeoLku kuMkwt
kzu ? (5) 100 yks = 1 rLko
(8) 80 frzkyku, 80 rMk{kt 80 {fkLkku kLkku Au kku yuf 1000 yks = 1 {nkk
frzku yuf {fkLk fuxk rMk{kt kLkku ? (80) ykxwt k hkku
(9) Lke[uLke Mktkyku {k{kt Au, kku xLke f{k kuku.
1 yu rr Mktk Au. su yrk k Lkke fu rk
(1) 25 : 10 : : 50 : x (2) x : 8 : : 9 : 72 k Lkke.
(3) 2 : x : : 14 : 49 (4) 3 : 21 : : x : 35 2 yu Mkkike LkkLke yrk Mktk Au.
heLkkh yLku u[LkkhLkku Mktkfo fhke ykkLkkh kLku 4 yu Mkkike LkkLke rk Mktk Au.
k fnuk.
2 yu yuf{kk kufe yrk Mktk Au.
kLku ykke kzke hf{Lku ke fnuk.
0Lkk MkLkwt yMk Lkke.
ke yu yuf fkhLke hkk Au.
fkuRk MktkLku 0 zu kke fk Lkrn.
VAT - Value added Tax.
kwkfkh yu kwLkhkkeo Mkhkku Au.
k suwt kkkfkh yu kwLkhkkeo kkkkfe Au.
100 yuf{ 1yu huf MktkLkku y Au yLku ku LkkLkk{kt LkkLkku y
Au.
101 f
huf Mktk kkuku kkukkLkku y Au yLku ku {kuxk{kt {kuxku
10 Mkku / kf
2
y Au.

103 nh 1 ke 50 Mkwe{kt fw 15 yrk Mktkyku Au.

1 ke 100 Mkwe{kt fw 25 yrk Mktkyku Au.
10 4 Mk nh (ywk)
1 ke 100 Mkwe{kt ykke yrk Mktkyku yk {ku
10 k (rLkwk)
5
Au. 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43,
47, 53, 59, 61, 67, 71, 73, 79, 83, 89, 97
106 k (wk)

176
 ku fu kuke w yrk MktkykuLkku kw.Mkk.y. 1 Au. 1 1
ku fu ku ke w yrk Mkt kyku L kku .Mkk.y.yu 0.25 0.50
4 2
MktkykuLkk kwkfkh {ke Mktk Au.
yuf s kwo{kt yMkt rkkyku {u Au. 3 1
0.75 0.33
kwoLkk kk s kMk kwoLkk fuL{ktke kMkkh kk Au. 4 3
kwoLke {kuxk{kt {kuxe Sk yuxu kwoLkku kMk. 2
0.67
kMk yu ku rkkLkku kukk Au. khtkw ku rkkLkku kukk 3
kMkLk ke.
1 ke 10Lkku Mkhkku 55
1 ke 25Lkku Mkhkku 325
1 ke 50Lkku Mkhkku 1275
1 ke 100Lkku Mkhkku 5050

177
 hku{Lk yLku yhurkf Mktkyku
I ....... 1 V ...... 5 IX .... 9 XIII .. 13 XVII 17 XXX 30 C ...... 100 DC ... 600
II ...... 2 VI .... 6 X ...... 10 XIV .. 14 XVIII 18 XL ... 40 C C ... 200 DCC 700
III ..... 3 VII ... 7 XI .... 11 XV ... 15 XIX .. 19 L ...... 50 CD ... 400 CM .. 900
IV..... 4 VIII .. 8 XII ... 12 XVI .. 16 XX ... 20 XC ... 90 D ...... 500 M ..... 1000

kku{kkLkk rrLk{ h
1 #[ = 2.54 MkuLx{exh 1 yufh = 4840 [kuhMk kh 10 r{ekk{ = 1 MkuLxkk{
1 MkuLx{exh = 0.39 #[ 1 kwtXk = 121 [kuhMk kh 10 MkuLxkk{ = 1 zurMkkk{
1 Vqx = 0.3048 {exh 1 kkuk = 11.664 kk{ 10 zuMkekk{ = 1 kk{
1 {exh = 3.28 Vqx 1 ykitMk = 31.103 kk{ 10 kk{ = 1 zufkkk{
1 {kE = 1.61 rfku{exh 16 ykitMk = 1 kkWLz 10 nuzxkukk{ = 1 rfkukk{
1 rfku{exh = 0.62 {kE 28 kkWLz = 1 kxoh 100 rfkukk{ = 1 Lx
1 kkWLz = 0.45 rfkukk{ 4 kxoh = 1 ntzux 1000 rfkukk{ = 1 {urxf xLk
1 rfkukk{ = 2.21 kkWLz 20 ntzux = 1 xLk 1 rfkukk{ = 1000 kk{
1 rkLx = 0.57 rxh 1 {kE = 1760 kh 1 yufh = 404.7 [ku.{exh
1 rxh = 1.76 rkLx 1 he{ = 500 fkk 1 [ku {kE = 2.599 [ku.rf.{e.
1 kLk = 4.546 rxh 1 kLk kke = 10 uh 1 [ku kh = 0.836 [ku.{exh
1 rxh = 0.22 kLk 1 kLk kuxku = 8 uh 1 [ku #[ = 6.451 [ku.Mku{e.
1 rfku{exh = 0.6214 {kE 1 kLk fuhkuMkeLk = 8 rkLx 1 [ku Vqx = 929.0 [ku.Mku{e.
1 {kE = 1609 {exh 1 rMk = 24 fkf 1 LkVqx = 0.02832 Lk{exh
1 Vqx = 12 #[ 1 fkf = 60 r{rLkx 1 Lk{exh = 35.3146 LkVqx
1 kh = 3 Vqx 1 zLk = 12 Lktk 1 Yrkku = 100 kiMkk
1 Vkuok = 220 kh 1 kkuMk = 12 zLk 1 kh = 0.914 {exh
1 {kE = 5280 Vqx 1 yufh = 0.405 nuxh

yksLke wrLkk
yks yu yrk Mkq{ ftkLkku Au fu su nk yLku ke kkkkuo{ktke kMkkh kE fu Au. yksLke kekk zuMkek (db){kt
{kkk{kt yku Au. 130 db ke khu kekk hkkkt yksLkku ftkLkku {kLkeLkk fkLkLku LkwfMkkLk knkU[kze fu Au.

kMkkukMk 10 db kfku h{u khu 60-80 db kwVkLk 110 db

]kku{kt Vtfkkku kLk 20 db uq{ Lkh 80 db hkuf Bwrf 120 db
fkLk{kt kkkx 20-30 db xkrVfLkku kUkx 60-90 db nkE WLk 90-120 db
rzkLke rxfrxf 30 db MkkuxoMk fkh 80-95 db suxLke WzkLk 120 db
hurzku{kt kkkwt Mktkek 50-60 db nue xf xkrVf 90-100 db sux yuLsLk 140 db
{kuxuke kkku fhe 60 db {kuxuke hurzku kkzku 100 db yfkkLk 140-170 db
ykrVMk{kt yks 60 db {kuxhMkkEf 105 db

178
 30. kLkku rMkktk
1. 100 rkkeoykuLkk yuf ko{kt 60 rkkeoyku r kMfh kt[u Au kkk 70 kwshkk Mk{k[kh kt[u Au kku ktLku Akkkt kt[LkkhLke Mktk
......... Au.
(A) 30 (B) 10 (C) 50 (D) 20
kkhe : n (A B) = n (A) + (n (B) - n (A B)
= 60 + 70 - 100 = 30
2. yuf kk{kt 55 % rkkeoyku rfux h{u Au. 40 % kkMfuxkku h{u Au yLku 20 % ktLku h{kku h{u Au. rfux ykk kkMfux kku kife
yufk h{k Lkn h{LkkhLke Mktk fuxe ?
(A) 45 % (B) 60 % (C) 25 % (D) 55 %
kkhe : n ( ) = 100, n (A) = 35, n (B) 40
n (A B) = 20 n (A B) = 55 + 45 - 20 = 75
rfux fu kkMfuxkku kife yufk h{k Lk h{LkkhLke Mktk = n () - n (A B) = 100 - 75 = 25
3. 800 kykuLkk swk{kt huf k rnLe ykk ytkuS kkue fu Au. ku{ktLkkt 550 rnLe{kt kkue fu Au kkk 450 ytkuS{kt kkue
fu Au kku rnLe yLku ytkuS ktLku kkk kkuLkkhLke Mktk fuxe ?
(A) 50 (B) 80 (C) 100 (D) 200
kkhe : yk kku kLke ykf]rkke Mk{Swt.

rnLe ytkuS

350 200 250 Ans : 200

4. 700 fkh {kefku kife 400 {kYrk yLku 200 nwLzkRLke {kefku hkkk nkk. 50 fkh {kefku kkMku ktLku ftkLkeLke fkh nke. kku yk ku
ftkLke rMkkLke fkh fuxk fkh {kefku kkMku nu ?
(A) 50 (B) 70 (C) 100 (D) 150

rnLe ytkuS yL
150 Ans. : 150
350 50 150

5. xee heu 2000 kknfkuLkku Mkuo fhkkt 1720 kknfkuLku MkkuLkeLkwt kMkt Au kkk 1450 kknfkuLku VeeMkLkwt kMkt Au kku ktLku WkkLkku
kMkt nku kuk ykuAk{kt ykuAk fuxk kknfku nu ?
(A) 280 (B) 450 (C) 730 (D) 1170
kkhe :
280 = 2000 - 830
550 1170
= 1170
Mkku Lke VeeMk

179
6. 63 xfk khkekuLku MkVhsLk kMkt Au, khu 76 xfkLku fuhe kMkt Au. x % khkekuLku fuhe yLku MkVhsLk ktLku kMkt Au kku x Lkk {qLke
fkk kuku.
(A) 39, 63 (B) 39, 76 (C) 63, 76 (D) 76, 100
kkhe :
MkVhsLk fuhe Ans. :
24
37 39 63 x Lkwt LwLkk{ {q = 39
fuhe MkVhsLk x Lkwt LwLkk{ {q = 63

7. 500 xee ofkuLke {kuse fhkkt ku kife 285 Vwxkku, 195 nkufe, 115 kkMfuxkku, 45 Vwxkku yLku kkMfux kku, 70 Vwxkku
yLku nkufe, 50 nkufe yLku kkMfuxkku swyu Au yLku 50 yk ku kife yufk h{k ukk Lkke kku (i) ku h{k uLkkhLke Mktk fuxe ?
(ii) yk ku kife {kk yuf s h{k uLkkhLke Mktk fuxe ?

F H
95
190 50
50
20
25 30

40
B

Ans. : (i)
ku h{k uLkkhLke Mktk = 450 - 430 = 20
Ans. : (ii)
ku kife yuf s h{k uLkkhLke Mktk = 450 - 20 - 105 = 325 ykk = 190 + 95 + 40 = 325
MkwkLke heku kkhe : uLkkhLke Mktk = 500 - 50 = 450
n (F H B) = n (H) + n(F H) - n (H B) - n(B F) + n(F H B)
450 = 284 + 195 + 115 - 45 - 70 - 50 + n(F H B)

450 430 n (F H B)
20 = Ans

180
 31. kkff uLk ykf]rk (Logical Venn Diagram)
yn swk swk y{wf Mk{qn ykku nku Au. yk Mk{qnLku ykf]rk{kt fR heku rLkYk fhk ku ytkuLke W{ukhkuLke k{kk
kkkMkk{kt yku Au.
yn swk swk ku, k fu [kh Mk{qn ykku nku suLku kkff uLk ykf]rk{kt fue heku koe fk ku kqAk{kt yku
Au. su {kxu Lke[uLke Mk{swke {ku uLk zkkkk{ kLkke fk.
i) ku swk swk Mk{qn nku
rkf yuLs. zkxh
k.k. rkf, yuLsrLkh, zkxh
ii) fkuR yuf Mk{qn ke Mk{qnLkku yLku keu Mk{qn ke Mk{qnLkku Mktkqo kw{o hkkku nku.
yurk
k.k. yurk, khk, kwshkk khk
kwshkk

iii) fkuR ku Mk{qn yufke Mkkku MkkBkk hkkk nku kkk ku Mktkqo heku ke Mk{qnLkk nku.
k.k. kwhwk, rkkk, kE

rkkk kE

kwhwk

iiv) ku Mk{qn yk yk nku khtkw ku Mktkqo ke Mk{qn{kt ykkk nku.

k.k. ke, kk, uMk
kk uMk

ke
v) ku Mk{qn Mktk nku khtkw ku ktLku ke Mk{qn Mkkku Mktfku nku.
k.k. zkxh, kwhwk, fe
zkxh kwhwk fe

vi) ku Mk{qn yufke Mkkku Mktfku nku.

rkkeo
k.k. rkkeo, Akufhk, rfuxh Akufhk

rfuxh

vii) fkuR yuf Mk{qn Mktkqo ke Mk{qnLkku nku kkk keu Mk{qn Mktk nku.
kwhwk
k.k. kwhwk, rfuxh, nkke
rfuxh nkke

181
 yk {ku swe swe MktkLkkyku r[kheLku rkkeoyu k{kk {ku uLk ykf]rk kuhkLke fu ykuLk{ktke kukLke
kqAk Au. Wknhke khu Mk{Syu.
Lke[uLkk huf &{kt k rkk (Mk{qn) ykku Au. ku{Lke [uLkk Mktkt [fkMke Lke[u ykkue ykf]rk{ktke ktkuMkke
ykf]rk kMkt fhku. (& : 1 ke 15 {kxu)
(A) (B)

(C) (D)

1. k, Mkn, stke ke
(B) k kkk Mkn stke ke Au kkk yufkeke Mktk Au.

2. uxk, kfhk, ke
(B) uxk kkk kfhk ke Au kkk yufkeke Mktk Au.
3. kxkfk, fkuke, kfkS
(B) kxkfk kkk fkuke kfkS Au kkk yufkeke Mktk Au.

4. kwshkk, hksfkux, y{kk

(B) hksfkux kkk y{kk kwshkkLkk nuh Au kkk yufkeke Mktk Au.

5. k]e, kokku, stkku

(C) kokku yLku stkku yufke Mkkku MkkBkk hku kkk ku k]eLkku kk Au.

6. kwrxsL hkuk, MkwfkkLk, Mfeo

(B) MkwfkkLk yLku Mfeo kwrxsL hkuk Au kkk ktLku Mktk Au.

7. fqkhku, rkkze, kthku

(A) ku Mk{qn Mktk Au.

8. kwf, kuLMk, MkkRf

(A) ku Mk{qn Mktk Au.
9. zkxh, RsLkuh, rkf
(A) ku Mk{qn Mktk Au.

10. rkf, zkxh, e

(D) e zkxh kkk rkf nkuR fu. khtkw zkxh kkk rkf Mktk Au.

11. krk, ytfkrk, rkfkur{ke

(B) ytfkrk kkk rkfkur{ke krkLke kuxk kk Au kkk ktLku Mktk Au.
12. {kMk, ss, {w{tke
(D) ss kkk {w{tke {kMk Au kkk ktLku Mktk Au.
182
13. kkhku, [t, {tk
(A) [t - Wkkn, {tk-kn ykke ku Mktk Au.

14. kk, k, ke
(D) ke kife y{wf kk kkk y{wf k khtkw kkf yLku k yufkeke Mktk Au.

15. rkkeo, uh, MkS

(C) rkkeo kife y{wf uh nku kkk ktLku MkS Au.
Lke[uLkk huf &{kt k rkk ykku Au. ku{Lke [uLkk Mktkt [fkMke Lke[u ykkue ykf]rk{ktke ktkuMkke
ykf]rk kMkt fhku. (& : 16 ke 28 )
(A) (B)

(C) (D)

16. r, yurk, khk

(D) khk, yurk{kt kkk yurk, r{kt yku Au.

17. yurk, khk, kwshkk

(D) kwshkk, khkLkku kk kkk khk yurkLkku kk Au.

18. kwrxsL hkuk, kktzwhkuk, {uMkk

(B) kktzwhkuk yu kwrxsL hkuk Au. khtkw {uMkk kwrxsL hkuk Lkke.

19. rkkLk, kkkuuS, krk

(B) kkkukuS rkkLkLke kk Au kkk krk Mktk Au.

20. fwxwtk, kE, r{k

(B) kE fwxwtkLkku kk Au. khu r{k Mktk Au.

21. MktMk, kufMkk, zkkLk

(B) kufMkk MktMkLkku kk Au. khu zkkLk Mktk Au.

22. u, hk, nuh

(D) nuh hkLke yth, hk uLke yth yku Au.

23. MxuLkhe, kuLMk, {kuxhfkh

(B) kuLMk MxuLkhe{kt yku khu {kuxhfkh Mktk Au.

24. rkf, kuwyux, h{keh

(C) rkf kuwyux kkk h{keh nkuR fu ykke ku ykf]rk Auu.
183
25. r[kfkh, {kMk, [kukze
(A) r[kfkh {kMkLkku kk nku khu [kukze Mktk Au.

26. MkirLkf, MkiL, yuLsrLkh

(B) MkiLLkku kk MkirLkf nku khu yuLsLkeh Mktk Au.

27. ss, kwLkukkh, [kuh

(B) [kuh kwLkukkh Au. khu ss Mktk Au.

28. ko, yXkrzwt, rMk

(D) rMkke yXkrzwt, yXkrzkykuke ko kLku.

TYPE - 2 uLk ykf]rk khke &kuLkk skk ykkk

yk fkhLkk &ku{kt Mkk{kL heku uLk ykf]rk ykku Au. yn swk swk Mk{qnku (rkkku) qr{keLkk yk yk
ykfkh{kt kou Au. rkkeoyu yk uLk ykf]rkLkku ykMk fhe {kk {ku & ykk &kuLkk skk ykkkLkk nku
Au. Wknhke Mk{Syu.
1. Lke[uLke uLk ykf]rk{kt ku Lktkh huf qr{ke ykfkh{kt yku Au ?

1
6 5 4 2 8
7 3

yn 4 huf qr{ke ykfkh{kt yku Au.

Lke[uLke ykf]rkLkku ykMk fhe Lke[uLkk &kuLkk skk ykkku. (& : 2 ke 6 )

khke Lkukk
a b f
c
d e
g kekfkh

2. Lke[uLkk{ktke wt r[nTLk Lkukk fu su khke yLku kekfkh Lk nku kuwt kou Au ?

(y) g (k) e (f) b (z) f
skk : (z) f
3. yuku ku rMkkh Au fu su khke yLku kkf Au khtkw Lkukk Lkke.
(y) a (k) b (f) c (z) d
skk : (z) d
184
4. yuku ku rMkkh Au su Vk kkf nku yLku khke fu Lkukk Lk nku ?
(y) b (k) g (f) f (z) d
skk : (k) g
5. yuku ku rMkkh Au su khke, Lkukk kkk kkf kou Au ?
(y) b (k) c (f) d (z) f
skk : (k) c
6. w r[nTLk khkekuLku Lkukk khefu khtkw kkf khefu Lkn yu heku hsq fhu Au ?
(y) b (k) c (f) d (z) e
skk : (y) b
Lke[uLke ykf]rkLkku Wkhke fkSkqof ykMk fhe &Lkk skk ykkku. (& : 7 ke 12 )

ufku
Lkkxftfkh 1

2 7 5 4 fr
8 6
10
9
3
rLkktfkh

7. Lke[uLkk{ktke fR Mktk yue Au su fryku fu su rLkktfkh Lkkxfkh yLku uf nku kuLku kou Au ?
(y) 7 (k) 5 (f) 6 (z) 8
skk : (f) 6
8. fR Mktk Lkkxfkh Au khtkw rLkktfkh Lkke kuwt hsq fhu Au ?
(y) 8 (k) 7 (f) 5 (z) 1
skk : (y) 8
9. yue Mktk kuku su fryku yLku rLkktfkh nku khtkw uf fu Lkkxffkh Lk nku.
(y) 5 (k) 6 (f) 7 (z) 8
skk : (y) 5
10. yue fR Mktk su Vk yuk ufku fu su fryku, Lkkxfkh fu rLkkt Lk nku kuk koLku hsq fhu Au ?
(y) 2 yLku 3 (k) 1 yLku 3 (f) 4 yLku 5 (z) 8 yLku 6
skk : (k) 1 yLku 3
11. yue ftR Mktk Au fu fryku nku khtkw uf, rLkktfkh yLku Lkkxfkh Lk nku ?
(y) 2 yLku 4 (k) 8 yLku 3 (f) 7 yLku 9 (z) 5 yLku 1
skk : (y) 2 yLku 4
12. yue fR Mktk Au fu su rLkktfkh nku khtkw fr, uf fu Lkkxfkh Lk nku ?
(y) 5 (k) 7 (f) 10 (z) 9
skk : (f) 10
185
13. ykf]rk khke fuxk xfk kufku yuk Au fu su Lk kku xe.e. uu Au Lk kku kukh kt[u Au ?

kukh
xe.e. 25
kt[kkku
40 % % 15 %
ukkku ko ko

(y) 20 % (k) 25 % (f) 30 % (z) 29 %

skk : (y) 20 %
Lke[u koue ykf]rkLkk ykkhu Lke[u ykkuk &kuLkk skk ykkku.

e kuwyux
Mhkuskkh kkk 4
kUfkuLkke {rnk
7 5 8 Mhkuskkh {rnk
1 9
2 6 3

14. fuxe {rnk kuwyux Mhkuskkh Au ?

(y) 15 (k) 7 (f) 5 (z) 20
fkh fu , 7 + 5 + 8 = 20
skk : (z) 20
15. fuxe {rnkyku kuwyux Mhkuskkh Lkke ?
(y) 7 (k) 5 (f) 4 (z) 11
skk : (f) 4
16. fuxe {rnkyku Mhkuskkh Au suyku kuwyux Lkke ?
(y) 3 (k) 11 (f) 15 (z) 21
fkh fu , 1 + 2 + 6 + 3 + 9 = 21
skk : (z) 21
17. fuxe {rnkyku Mhkuskkh kuwyux Au suLku kUf kuLkLke Mkwrk {u Au ?
(y) 5 (k) 7 (f) 21 (z) 12
fkh fu , 5 + 7 = 12
skk : (z) 12
18. fuxe {rnkyku Mhkuskkh Au suLku kUf kuLkLke Mkwrk {u Au. khtkw kuwyux Lkke ?
(y) 9 (k) 21 (f) 15 (z) 12
fkh fu , 1 + 2 + 6 = 9
skk : (y) 9

186
 Lke[u kou ykf]rkLkk ykkhu Lke[u ykku &kuLkk skk ykkku.

6 Lkukk
khke 2
1 3 5
4
7 kkf

19. khke kkf nku khtkw Lkukk Lk nku kuk fuxk ?

(y) 5 (k) 12 (f) 4 (z) 8
skk : (f) 4
20. khke Lkukk nku kkk kkf nku kuk fuxk ?
(y) 2 (k) 3 (f) 4 (z) 5
skk : (k) 3
21. khke Lkukk fu su kkf Lk nku kuk fuxk ?
(y) 2 (k) 3 (f) 4 (z) 5
skk : (y) 2
22. kkf fu su khke k Lkke yLku Lkukk k Lkke kuk fuxk ?
(y) 2 (k) 4 (f) 6 (z) 7
skk : (z) 7
23. Lkukk fu su khke k Lkke yLku kkf k Lkke kuk fuxk ?
(y) 2 (k) 3 (f) 6 (z) 7
skk : (f) 6

187
 kkff kku (Logic)

yn rkkeoykuLku ku ykk k rkLk (Stalements) ykku nku Au. yk rkLkku su k fkhLkk nku ku kkff heku hk
{kLkkLkk nku Au. Lke[u Mkkhkt (Conclusions) MYku ku fu k kku ykku nku Au. su{kt rkLkLkk ykkhu kt kt
Mkkhkt hk Au yu Lke fhkLkwt nku Au.
yn yk fkhLkk &ku{kt k{ rkLkkuLkk ykkhu uLk ykf]rk kuhkke &kuLkk skk Mkhkkke ykke fk Au.
uLk ykf]rk ykkuk rkLkLku Mk / hk {kLke fkSkqof kuhkLke nku Au.
yn rkLkLke Yykk fuxkf (y{wf) (Some)ke kk kku ykkue ku Mkw khMkh Auu ku sYhe Au.
k.k. fuxkf k nkke Au.
k nkke

rkLkLke Yykk kk (All)ke kk kku ku Mk{k Mkw, keS Mkw{kt Mk{k Au.
kuLMk
k.k. ke kwf kuLMk Au.
kwf

ku MkwLke Mkhk{e{kt Lkke (No) nku khu ktLku yufkeke Mktk hsq fhk{kt yku Au.
k.k. fkuR kuLk {kukkE Lkke.
kuLk {kukkE

W{ukh (rkkeo)Lku kqAk{kt ykkk &ku Wknhke Mk{Syu.

Lke[uLkk huf &ku{kt k rkLk ykku Au. suLkk ku Mkkhkt ykku Au. I yLku II ktLku MkkhktLkku fkSkqof
ykMk fhku. Lke fhku fu kkff heku k Mkkhkt ykku rkLkLku yLkwMkhu Au. (& : 1 to 11 {kxu)
( A ) u Vk Mkkhkt I hwt nku.
( B ) u Vk Mkkhkt II hwt nku.
( C ) u Mkkhkt I ykk II (ku{ktke yuf) hwt nku.
( D ) u Mkkhkt I fu II hk Lk nku.
( E ) u ktLku Mkkhkt hk nku.
1. rkLk : ( 1 ) kk kkhk Mkqo Au.
( 2 ) fuxkf Mkqo kn Au.
( 3 ) kk kn Wkkn Au.
Mkkhkt : ( 1 ) fuxkf Wkkn kkhk Au.
( 2 ) fkuR kkhku Wkkn Lkke.
I II
Wkkn Mkqo Wkkn
Mkqo
kkhk kn ykk kkhk kn

yk{, ykf]rk ( I ) yLku ( I I ) ukk skk - Mke yku. fkh fu ykf]rk ( I ){kt Mkkhkt I I hwt kkk I kuxwt Au.
khu ykf]rk ( I I ){kt Mkkhkt I hwt kkk I I kuxwt Au.

188
2. rkLk : ( 1 ) ke {kAe kke Au.
( 2 ) kk kke h Au. kk
( 3 ) kk h kk Au. ke
h k
Mkkhkt : ( 1 ) kk kke kk Au. {kAe
( 2 ) kk h {kAe Au.
Mkkhkt - I hwt
Mkkhkt - II kuxwt
skk : (A )

3. rkLk : ( 1 ) ke rk kkhe Au.

( 2 ) ke kkhe kkhk Au.
kkhe
( 3 ) kk kkhk Ak Au.
Mkkhkt : ( 1 ) fuxkf kkhk rk Au. rk
( 2 ) fkuR Ak kkhe Lkke.
Mkkhkt - I hwt kkhk
Ak
Mkkhkt - II kuxwt
skk : (A )

4. rkLk : ( 1 ) fuxkf MkVhsLk kk Au.

( 2 ) fuxef kk fuhe Au.
( 3 ) fkuR fuhe {V Lkke.
Mkkhkt : ( 1 ) fuxkf {V MkVhsLk Au.
( 2 ) fkuR {V MkVhsLk Lkke.

I {V
II
{V

MkVhsLk kk
ykk
MkVhsLk kk
fuhe
skk : ( C )
fuhe

I {kxu Mkkhkt - I - kuxwt, Mkkhkt - II - hwt

II {kxu Mkkhkt - I - hwt, Mkkhkt - II - kuxwt
189
5. rkLk : ( 1 ) kk {h[kt k Au.
I II ykwt
( 2 ) kk Mk zwtke Au. kxuxk k
k
zwtke {h[k
( 3 ) ke zwtke kxuxk Au.
{h[k
Mk
(4) fkuR kxuxk ykw Lkke.
Mk
Mkkhkt : ( 1 ) fkuR zwtke ykw Lkke.
ykwt zwtke
( 2 ) fuxktf Mk kxuxk Au. kxuxk
ykf]rk I Mkkhkt - I hwt , Mkkhkt - II - hwt
ykf]rk II Mkkhkt - I hwt , Mkkhkt - II - hwt
skk : (E) ktLku yLkwMkhu Au.

6. rkLk : ( 1 ) kk ]kku kke[k Au.

r k
( 2 ) kk kke[k kkh Au. kkh

( 3 ) kk kkh rk Au.

e[k
k
k
Mkkhkt : ( 1 ) ke rk kke[k Au. ]kku

( 2 ) kk kke[k rk Au.
Mkkhkt - I kuxwt , Mkkhkt - II - hwt
skk : (B)

7. rkLk : ( 1 ) kk kkhk {kAe Au.

ykf]rk - 1 ykf]rk - 2
( 2 ) fuxef {kAe [t Au.
{kAe {kAe
( 3 ) kk [t kke Au. [t
kkhk [t kkhk
Mkkhkt : ( 1 ) fuxkf kke {kAe Au.
k k e k k e
( 2 ) fuxkf kkhk [t Au.
ykf]rk - Mkkhkt - I hwt , Mkkhkt - II - kuxwt
ykf]rk - Mkkhkt - I hwt , Mkkhkt - II - hwt
skk : (A) Vk Mkkhkt - I hwt nku.

8. rkLk : ( 1 ) kk fkuBwxh huzeku Au. xe.e.

xe.e.
( 2 ) kk huzeku xe.e. Au. huzeku rzk huzeku
( 3 ) fuxef xe.e. rzk Au. fkuBwxh fkuBwxh
Mkkhkt : ( 1 ) fuxef rzk fkuBwxh Au.
( 2 ) fuxef xe.e. fkuBwxh Au. rzk
ykf]rk - Mkkhkt - I - kuxwt , Mkkhkt - II - hwt
ykf]rk - Mkkhkt - I - hwt , Mkkhkt - II - hwt
skk : (B) Vk Mkkhkt (B) hwt Au.
190
 & 9 to 11 {kxu, hMkkk
{eXk
rkLk : ( 1 ) kk MkVhsLk V Au.
V
( 2 ) kk V {eXk Au.
MkVhsLk
( 3 ) kk {eXk hMkkk Au.

9. Mkkhkt (I) fkuR V hMkkwt Lkke.

(II) kk {eXk MkVhsLk Au.

Mkkhkt - (I) kuxwt, Mkkhkt - (II) - kuxwt

skk : (D)

10. Mkkhkt (I) kk hMkkk {eXk Au.

(II) kk MkVhsLk hMkkk Au.

Mkkhkt - (I) kuxwt, Mkkhkt - (II) hwt

skk : (B)

11. Mkkhkt (I) kk {eXk V Au.

(II) fuxkf V MkVhsLk Au.

Mkkhkt - (I) hwt, Mkkhkt - (II) hwt

skk : (E)
12. Mkn stkLkku hk Au - yk rkLkLkwt kkff kkh ykkku.
( A ) Mkn kke nkukLku eu hk Au.
( B ) huf hk Mkn Au.
( C ) huf stk{kt Mkn sYhe Au.
( D ) huf hk Mkn suku Au.
yn MknLku stkLkku hk kLkk {kxu kke nkukLkku kw {nLkku Au. ykke kkh- A Mkn kke
nkukLku eu hk Au. w kkko Au.
13. rkLk : ( 1 ) kk fqkhk kke Au.
( 2 ) kk kke ]k Au. kke h
( 3 ) fkuR h ]k Lkke.
fqkhk
Mkkhkt : ( 1 ) fuxkf h fqkhk Au.
( 2 ) fuxkf kke fqkhk Au.
]k
( 3 ) fuxkf ]k fqkhk Au.
Mkkhkt : I - kuxwt, Mkkhkt : II - hwt
( A ) Vk I yLkwMkhu ( B ) Vk II yLkwMkhu
Mkkhkt : III - hwt
( C ) Vk III yLkwMkhu ( D ) Vk II yLku III yLkwMkhu
skk : ( D ) II yLku III yLkwMkhu
( E ) yk{ktke yufk Lkn.
191
14. rkLk : ( 1 ) kk VVq Au.
( 2 ) kk kuLk Vq Au. Vq

kfkS
V kuLk
( 3 ) kk Vq kfkS Au.
Mkkhkt : ( 1 ) ke V kfkS Au.
( 2 ) ke kuLk kfkS Au.
( 3 ) ke kfkS Vq Au. Mkkhkt : I - kuxwt
Mkkhkt : II - hwt
( A ) fkuR yLkwMkhkwt Lkke.
( B ) Vk I yLku II yLkwMkhu Mkkhkt : III - hwt
( C ) Vk II yLku III yLkwMkhu skk : ( B )
( D ) Vk II yLku III yLkwMkhu
( E ) Vk I yLku III yLkwMkhu

192
 32. fuuLzh (Calendar)
rk ko (Leap year)
Mkk{kL heku su koLku 4 ([kh) zu rLk:uk kke fk ku koLku rk ko fnuk. khtkw u fkuR koLku 100 zu rLk:uk kke
fk kku kuk koLku 400 zu rLk:uk kke fk kku ku rk ko fnuk.
k.k. : 1948, 2004, 1996, 800, 1200, 2000 rkuhu rk ko Au.

2001, 2002, 2003, 2005, 1900, 2100 rkuhu rk ko Lkke.

rk ko{kt Vukwykhe {rnLkk{kt 29 rMk nku Au kuke yk ko 366 rMkLkwt kLku Au.
Mkk{kL ko (Ordinary year)
rk ko Lkk nku kuk huf koLku Mkk{kL ko fnu Au. Mkk{kL ko 365 rMkLkwt nku Au.
rMkLke kkhe
yLkw {kMk Mkk{kL ko rk ko
1. Lwykhe 31 31
2. Vukwykhe 28 29
3. {k[o 31 31
4. yur 30 30
5. {u 31 31
6. swLk 30 30
7. swkE 31 31
8. ykukMx 31 31
9. MkxuBkh 30 30
10. ykuxkukh 31 31

11. LkuBkh 30 30
12. zeMkuBkh 31 31
(1) 1 Mkk{kL ko = 365 rMk = 52 yXkrzk + 1 rMk

(2) 1 rk ko = 366 rMk = 52 yXkrzk + 2 rMk

(3) 100 ko = 76 Mkk{kL ko + 24 rk ko

= (76 1 + 24 2) khkLkk rMk = 124 khkLkk rMk

= 17 yXkrzk + 5 rMk = 5 khkLkk rMk

100 ko{kt khkLkk rMk = 5 rMk
200 ko{kt khkLkk rMk = 5 2 = 10 rMk = 3 khkLkk rMk
193
 300 ko{kt khkLkk rMk = 5 3 = 15 rMk = 1 khkLkk rMk

400 ko{kt khkLkk rMk = 5 4 + 1 = 21 rMk = 0 khkLkk rMk

ku s {ku 800 ko, 1200 ko, 1600 ko, 2000 ko{kt 0 khkLkk rMk kLku.
khkLkk rMkku (Odd days)
ykku kkk{kt kqo yXkrzk rMkkLkk rMkkuLku khkLkk rMkku fnuk Au.
k.k. : 92 rMk = 13 yXkrzk + 1 khkLkku rMk
yk yku z rMk (khkLkk rMk) {kxuL kku fkuz
rMk 0 1 2 3 4 5 6

kh hr Mkku{ {tk kw kwhw w rLk

ko fkuz 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

fkuz 5 6 0 2 3 4 5 0

rk ko rMkkLkk Mkk{kL ko{kt koLkk YykkLkk rMku su kh nku ku s ytrk{ rMku kh nku khu rk ko{kt YykkLkk
rMku su kh nku ku kh kAeLkku kh ytrk{ rMku nku.
fux kf Wknh :
(1) 1 Lwy khe, 2007 Lkk rMku Mkku{ kh nku kku 1 Lwykhe 2008 Lkk rMku ku kh nku ?

1 Lwykhe, 2007 - Mkku{kh

1 Lwykhe, 2008 - {tkkh

( 2007 rk h Lkke {kxu 1 khkLkku rMk kk)
(2) 1 Lwy khe, 2008 Lkk rMku {tkkh nku kku 1 Lwykhe, 2009 Lkk rMku ku kh nku ?

1 Lwykhe, 2008 - {tkkh

1 Lwykhe, 2009 - kwhwkh

( 2008 rk h Au {kxu 2 khkLkk rMk kk)
(3) u 18 rzMkuBkh, 1982 Lkk hkus hrkh nku kku 23 rzMkuBkh, 1984 Lkk hkus ku kh yku ?

18 rzMkuBkh, 1982 - hrkh

18 rzMkuBkh, 1983 - Mkku{kh ( 1983 rk ko Lkke {kxu 1 khkLkku rMk kk)
18 rzMkuBkh, 1984 - kwkh ( 1984 rk ko Au {kxu 2 khkLkk rMk kk)

+ 5 khkLkk rMk 19 ke 23 - Mkku{kh

(4) u 8 rzMkuBkh, 2007 Lkk rMku rLkkh nku kku 8 rzMkuBkh, 2006 Lkk rMku ku kh nu ?

8 rzMkuBkh, 2007 - rLkkh

8 rzMkuBkh, 2006 - wkh
( 2007 rk ko Lkke ykke yuf ko kkA sk 1 khkLkku rMk kk kk.)

194
(5) u 6 {k[o, 2005 Lkk rMku Mkku{kh nku kku 6 {k[o, 2004 Lkk rMku ku kh nu ?

6 {k[o, 2005 - Mkku{kh

6 {k[o, 2004 - hrkh
( 2005 rk ko Lkke ykke yuf ko kkA sk 1 khkLkku rMk kk kk.)
(6) 23 LkuBkh, 2013 Lkk rMku rLkkh nku kku 23 LkuBkh 2016 Lkk rMku ku kh nu ?

23 LkuBkh, 2013 - rLkkh

23 LkuBkh, 2014 - hrkh
23 LkuBkh, 2015 - Mkku{kh
23 LkuBkh, 2016 - kwkh
( 2016 rk h Au ykke 2 khkLkk rMk W{uhk kzu)
(7) yksu {tkkh nku kku 61 {kt rMku ku kh nu ?
yksu {tkkh Au.
{kxu 63 {kt (9 7) rMku {tkkh nu.
ykke 62 {kt rMku Mkku{kh nu kkk 61 {kt rMku hrkhu nu.
(8) u 25 rzMkuBkh, 2011 Lku hrkhLkk hkus Lkkkk WskE nku kku ku kAeLkk ko Lke Lkkkk k
khu WskE nu ?
25 rzMkuBkh, 2011 - hrkh
25 rzMkuBkh, 2012 - {tkkh
( 2012 rk ko Au. {kxu 2 khkLkk rMk kk.)
(9) u 2 S ykukMx, 2011 Lkk hkus kwhwkh nku kku 24 LkuBkh 2011 Lkk hkus ku kh nku ?

A+S+0+N
6 30 31 24 91 rMk = 13 yXkrzk + 0 khkLkk rMk
{kxu 24 LkuBkh, 2011 Lkk rMku k kwhwkh nku.
(10) khku fu yksu kwkh Au, kku kAeLkk hrkh kAe 25 {kt rMku ku kh nu ?
yn kwkh kLku Lk ukk
25 rMk = 3 yXkrzk + 4 khkLkk rMk
hrkh kAeLkk 25 {kt rMku kwhwkh kk.
(11) u {rnLkkLke 9 kkhe hrkhLkk ykkk rMku nku kku yk {rnLkkLke knue kkheu ku kh nu ?

9 kkhe - rLkkh
2 kkhe - rLkkh ( 7 rMk kk fhkk yuLkku yu s kh yku)
1 kkheu - wkh kk.
195
(12) u kRfkLke knu kLkku rMk w kh nku kku ykkefk kAeLkku rMk ku nku ?
kRfk knukLkku rMk - wkh
kRfkLkku rMk - rLkkh
yksLkku rMk - hrkh
ykkefkLkku rMk - Mkku{kh
ykkefk kAeLkku rMk - {tkkh kk.
(13) u kRfkLke knu kLkku rMk kwh wkh nku kku hrkh khu nku ?
kRfk knukLkku rMk - kwhwkh
kRfkLkku rMk - wkh
yksLkku rMk - rLkkh
ykkefkLkku rMk - hrkh kk.
(14) u 1 Vukwykhe 2000 Lkk hkus kwkh nku kku 3 {k[o, 2001 Lkk hkus ku kh nku ?

1 Vukwykhe, 2000 - kwkh

1 Vukwykhe, 2001 - wkh

( 2000 rk ko Au. 2 rMk W{uhk kzu)

3 {k[o, 2001 hrkh kk. (F 27 + M 3 = 30)

( 30 rMk = 4 yXkrzk + 2 khkLkk rMk)
(15) u 25 ykukMxLkk hkus kwhwkh Au, kku ku {rnLkk{kt fu xk Mkku{kh nku ?

25 ykukMx - kwhwkh
29 ykukMx - Mkku{kh
nu 31 rMk = 4 yXkrzk + 3 khkLkk rMk
ku {rnLkk{kt 5 (kkt[) Mkku{kh nku.

(16) u 1 ykuxkukhu hrkh nku kku 1e LkuBkhu ku kh nku ?

1 ykuxkukh - hrkh
khkAeLkk 31 {kt rMku - kwkh kk.
( 31 rMk = 4 yXkrzk + 3 rMk)
(17) {rnLkkLkku 3 u rMk Mkku {kh Au, kku {rnLkkLkku 21 {kt rMkke 5 {ku rMk ku Au ?
{rnLkkLkku 3 u rMk - Mkku{kh
10 {ku, 17 {ku, 24 {ku, rMk - Mkku{kh
21 + 5 = 26 rMk = kwkh kk.

196
(18) 15 ykukMx 1947 Lkk rMku yXkrzkLkku ku kh nku ?

15 ykukMx, 1947 = 1946 ko + 1-1-1947 ke 15-8-1947 MkweLkku kkku

1600 ko{kt khkLkk rMk = 0
kAeLkk 300 ko{kt khkLkk rMk = 3 5 = 15 = 1 khkLkku rMk

46 ko{kt 11 rk ko + 35 Mkk{kL ko
11 2 + 35 1 = 22 + 35 = 57 = 8 yXkrzk + 1 khkLkku rMk
kkk
J F M A M J J O

31 + 28 + 31 + 30 + 31 + 30 + 31 + 15 + = 227 rMk

227 rMk = 32 yXkrzk + 3 rMk = 3 khkLkk rMk

fw khkLkk rMkku = 0 + 1 + 1 + 3 = 5

15 - 8 - 1947 Lkk rMku wkh nku.

(19) 4 swLk, 2002 Lkk rMku ku kh nku ?

2000 ko{kt khkLkk rMk = 0

kkk 2001 Mkk{kL ko nkukke khkLkku rMk - 1
kkk
J F M A M J

31 + 28 + 31 + 30 + 31 + 4 = 155 rMk

155 rMk = 22 yXkrzk + 1 rMk = 1 khkLkku rMk

fw khkLkk rMkku = 0 + 1 + 1 = 2

4 swLk, 2002 Lkk rMku {tkkh nku.

(20) 28 {u, 2006 Lkk rMku ku kh nku ?

2000 ko{kt khkLkku rMk = 0

kkk 2001 ke 2005 {kt 4 Mkk{kL ko + 1 rk ko
= 4 1 + 1 2 odd day = 4 + 2 = 6 odd days

kkk
J F M A M

31 + 28 + 31 + 30 + 28 = 148 rMk

148 rMk = 21 yXkrzk + 1 rMk = 1 khkLkk rMk

fw khkLkk rMk = 0 + 6 + 1 = 7 khkLkk rMkku = 1 yXkrzk + 0 khkLkku rMk
28 {u, 2006 Lkk rMku hrkh nku.
197
(21) 26 Lwykhe, 1950 Lkk rMku ku kh nku ?

1900 ko{kt khkLkku rMk = 1

khkk 49 ko{kt 12 rk ko + 37 Mkk{kL ko
12 2 + 37 1 = 24 + 37 = 61 khkLkk rMkku = 5 khkLkk rMk
kkk
Lwykhe 26 rMkku = 3 yXkrzk + 5 khkLkk rMkku
fw khkLkk rMkku = 1 + 5 + 5 = 11 = 4 khkLkk rMkku
26 Lwykhe, 1950 Lkk rMku kwhwkh nku.

198
 uxeMk kukh - 01
1. 1 ke 100 [u fuxe kqoko Mktk {u ? 25. 0.23 yu fue Mktk Au ?
2. 0.01 + 0.81 + 1.21 + 0.0009 = ........ 26. Mkkike LkkLke rk kufe Mktk kuku.
3
3. 175616 ............. 4 5
27. 3 1 khkkh fuxk kk ?
4. 81 Lkk ko{qLkwt ko{q wt kk Au ? 7 7
(3.9)3 ............. 28. Lke[uLkk{ktke ku ykqkOf Mkkike LkkLkku Au ?
5.
5 7 3 2
6. (52)3 ........... (y) 6 (k) (f) (z)
9 5 3
7. 1 yLku 100 MktkLke [u fux e kqoLk Mktkyku yku ? 7
8. rMktkk Mktk kuku : 8, 64, 125, 216, 49 29. Lke[uLkk [kh ykqkOfku{ktke ku ykqkOf ke w Au ?
15
9. Lke[uLkk{ktke ku ytf kqoko MktkLkku yuf{ nkuR fu ? 3 1 6 1
(y) {kk 0 (k) {kk 8 (y) (k) (f) (z)
5 3 20 8
(f) {kk 9 (z) 0 yLku 9 ktLku 30. Lke[uLkk{ktke ku Lktkh Mkkike {kuxku Au ?
10. Lke[uLkk{ktke fR Mktk yL k MktkykuLke swe kzu Au ? 100 99 101 100
(y) (k) (f) (z)
(y) 529 (k) 576 (f) 625 (z) 636 99 100 100 101

11. 3
64000 .......... 4 9 8
31. 7+ + + Lkwt Mk{kw { Au ?
10 100 1000
12. 64 Lkk Lk{qLkwt ko{q skku.
32. yuf kkLkk nkhLkwt sLk 25 kk{ 35 {ee kk{, yuf ktkzeLkwt
13. (53)2 ....................
sLk 15 kk{, 5 r{e kk{ yLku yuf exeLkwt sLk 10
14. 832
kk{, 450 r{e kk{ Au. kkeLkkykuLkwt fw sLk Au ?
1 33. Mktk 6, 4, 2, 1 yLku 0 Lku {kk yuf s kh Wkkuk{kt R
15. 14
16 5 ytfkuLke Mkkike LkkLkk{kt LkkLke Mktk kLku ?
16. Lke[uLkk kife fR MktkLku 3 zu rLk:uk kke fk ? 34. 11.1 + 11.11 + 11.111 + 11.1111 Lkku Mkhkku fuxku
kk ?
(y) 3232 (k) 3433
35. 44.7232323 Lku .......... heku e fk.
(f) 3553 (z) 8211
36. Lke[uLkk ykqkOfku kife k ykqkofLke f{k Mkkike LkkLke Au ?
17. 44, 42, 40, .......... Lkku w{kt w Mkhkku fuxku ku ?
8 3 2 7
18. ku ytfkuLke yuf MktkLkku yuf{Lkku ytf P yLku fLkku ytf (y) (k) (f) (z)
3 5 3 30
r nku kku ku Mktk ............ Au ?
37. 2080 + 20.008 + 20.088 + 20.888 = ?
19. 3783527820 Lku fR hf{ke kke fk ?
38. (3x + 3)2 yLku 2 (x + 1)2 Lkku kw.Mkk.y. fuxku kk ?
20. 1 ke 400 {kt fuxe MktkLku 9 zu kke fk ?
21. k{ n kf]rkf MktkykuLkku Mkhkku ........ Au. 39. 360, 108 yLku 252 Lkwt kwhwk{ Mk{kkof Au ?
22. k{ Mk {q rk{ MktkykuLkku Mkhkku Au ? 40. ab, bc yLku ac Lkku kw.Mkk.y. .......... Au ?
23. Lke[u kife ku ykqkOf Mkkike {kuxku Au ? 41. ku MktkLkku kw.Mkk.y. 5 kkk .Mkk.y. 60 nku kku ku Mktk
6 7 kife fR yuf k Lk nkuR fu ?
(y) (k)
7 8 42. Lke[uLkk{ktke 12 yLku 15 Lkku Mkk{kL y ku Au ?
4 5 43. 4000 yLku 25Lkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. kuku.
(f) (z)
5 6 44. ku MktkykuLkku kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y. yLkw{u 5 yLku 385
3 , 7 , 11 , 15 ..........Lkku Mk{k{kL kVkk Au. Au. u yuf Mktk 55 nku, kku keS Mktk fR nu ?
24. 2 2 2 2
201
 45. k txzeyku yLkw{u 12, 15 yLku 18 MkufLzLkk ytkhu hfu Au. 48. 7 ko knukt {kkk yLku rkkkLke {hLkku Mkhkku X ko nkku.
u ku knuekh Mkkhu 8:35 kku yuf Mkkku hfe nku, kku 5 ko kAe ku{Lkkt ku kkfkuLke {hLkku Mkhkku Y ko ku.
nuk{kt nuk nu kAe fuxk kku yufe Mkkku hfu ? kku kkLke nkLke {hLkku Mkhkku = ............. ko.
46. 100 [kufux yLku 80 Lkkhtke w{kt w fuxk kkfku{kt 5 8 3
49. = ..............
yue heku nU[e fk fu huf kkfLku {ke [kufuxLke Mktk 6 9 5
k Mkhe nku yLku hufLku {ke LkkhtkeLke Mktk k Mkhe
50. 5 .............. = 9584 4
nku ?

2
5X - 5
= m kku m = .........
47. 2
1 - X

uxeMk kukh - 01 skkku

(1) - 8 (2) 2.13 (3) 56 (4) 3 (5) 59.319 (6) 1,40,608 (7) - 3 (8) 49 (9) 0 yLku 9 ktLku (10) 636 (11) 40 (12) - 2
3 n( n 1)
(13) 2809 (14) 6889 (15) 3 4 16. 8211 , 17.. 506 , 18. 10r p , 19. 2, 5, 10 , 20. 44 , 21. 2
, 22. 100,

6 1 3 3 100
23. , 24. 2 , 25. Mkt{u, 26. 4 , 27 2 , 28. , 29. , 30. , 31. 7.498 , 32. 50.49 kk{, 33. 10246 , 34..
7 12 5 5 99
7
44.4321, 35. 44.723 , 36. (z) , 37.. 81.784 , 38. (x + 1)2 , 39. 36 40. 1 , 41. 10 , 42. 1 yLku 3 , 43. 25,4000,
30
9
44. 35, 45. Mkkhu 8 : 38, 46. 20 , 47. 25, 48. X+Y+4, 49. ,
16 50. 479.2

202
 uxeMk kukh - 02
24. 105 zu kkkke 99 k[u kku 21 zu kkkk fuxe uk
(2a - 6)3
.................. u ?
1. 2 (3-a)3
2 5 3
1 1 1
2. 3 4
4 2 3 = ........... 25. Lkwt MkkwYk ykkku.
2 2 2
2 3 26. P Lke xe{{kt QLke xe{ fhkkt kuZe Mktk Au, k u P Lke
3. 3 - 2 = ............
xe{{kt QLke xe{{ktke yuf rkkeo R uk{kt yku kku ku
kk kR Au, kku P yLku QLke xe{{kt fuxe Mktk nu ?
2x 2 - 6x
4. = .......... 27. 10 20 40 5
x2 - 9
Lke skyu = + - {ktke k Mktkkyku ku {{kt
5. 150 0 5 4 700 Lkwt {kLk Au ?
{qfe Mkk[wt Mk{efh kLkkk MktkkykuLku ku { kuku.
(2 x 2)3 28. 4 + 4 4 - 4 = .............
6. n nku kku n ................
(1 x)3
P 5 5
29. 2 8 {kt P Lke f{k kuku.
7. 9865 + ....... + 3174 + 2257 = 19425 kk. 3 6 2
8. 666 (2.4 .......) = 185 30. u + yuxu nku, yuxu nku, yuxu - nku yLku
- yuxu + nku kku, Lke[uLke ueLkku Wkh kuku.
1 1 3
9. 5 +6 +1 =? 6 7 3 8 20 ?
4 2 4
10. 1440 12 = ? 0.005 50 0.2
31.
0.22 3 0.01
25 ?
11. = 32. 880 1.1 88 Lke f{k fuxe kk ?
? 16
12. 345 + 5123 + 89 + 267 = ? 122 42
33. Lke f{k fuxe kk ?
92 32
7 7 7 3
13. MkkwtYk wt ku ?
11 5 10 22
3 1
14. 5.0999 {kt fuxk W{uhkke Mkhkk 6 {u ? 34. Lke f{k fuxe kk ?
3 1
15. 8.97 0.093 Lkku skk fR MktkLke Mkkike LkSf Au ?
16. 0.25 X 0.25Lkk MkkLku wt yku ? 1 1
35. u fkuR yuf MktkLkk yLku Lkku Mkhkku 64 Au, kku ku
3 5
17. 515.15 - 15.5 - 1.51 - 5.11 - 1.11 = .......
Mktk fR nkuR fu ?
18. 122 42 Lke f{k Lke[uLkk kife fR ?
19. 5 (?) 9584 4 {kt (?)Lke skyu wt yku ? 36. 7 7 7 7 ..............
20. yuf h{kt 26 ykuhzk Au. huf ykuhzk{kt 4 Akuz Au. huf
AkuzLku 2 fk kke kezkk{kt yku Au, kku hhkus fuxk 37.
u F 9 5 C 32 yLku F 274, kku C .......
fk kke uRyu ?
38. x 2 yLku y 8 kku xy .............
21. 1+111-1+11=?
22. yu f xu kLke f{k Y. 1460 yLku w h eLke f{k 39. x 8 yLku y 2 nku kku xy ........
Y. 850 Au kku 4 xuk yLku 6 wheLke f{k wt ku ? 40. 2 5 3 10 4 2 .........
23. 2 2 + 6 6 + 8 8 + 12 12 = ? 41. (0.000044 0.11) ?

203
42. 0.07 0.07 0.7 7 ? 47. 1110 + 10001 = ?
43. 46 1260 28 Lke f{k kuku. 3 6 8
48. 5 2 4 ?
4 8 9
1
44. Lke f{k wt Au.
2 2 4 17
3
1 49. 5 13 x
2 7 9 63
2

1 2
x 54 4 3
50. 3 3 6 1 3 1 ?
45. 1 2 2
169 39 4 3 4
3 3
36 ?
46.
? 81

uxeMk kukh - 02 skkku

5 2x 1
(1) -4, (2) 12, (3) , (4) , (5) 700, (6) - 8, (7) 4129, (8) 1.5, (9) 13 , (10) 120,
6 x3 2

9
(11) 20, (12) 5824, (13) 1 , (14) 0.9001, (15) 0.8, (16) 0.0625, (17) 491.92 , (18) 128,
22
(19) 1916, (20) 208 Cup, (21) 2, (22) 10,940 , (23) 248 , (24) 15, (25) 1, (26) 6, 9, (27) =,

16
(28) 01, (29) 2, (30) 2, (31) 0.2, (32) 888, (33) , (34) 0.268, (35) 120, (36) 42, (37) -170,
9

5
(38) 4, (39) 4, (40) 24, (41) 0.0004 , (42) 0.1049 , (43) 1, (44) , , (45) x = 324, , (46) ? = 54, ,
19

11
(47) 11111, , (48) 3 , (49) x = 361, (50) 117.
18
204
 uxeMk kukh - 03
20. 75 ke kqok: rkSk kLkkhe Mktk 8485Lke LkSfLke
x2 1 2 x 1 11
1. x kku x ? Mktk fE Au ?
3 2 3 3
21. 49 64 ?
2. ku Mkkike LkkLke kqo ko Mktk su 3, 4, 7, 10 yu 12
khk kqo rkSk kk Au ku {44, 100, 17640, 22. 11.44 31.66 4.40 ?
8100, 62500} 4.359 4.359 1.641 1.641
23. ?
4.359 1.641
x 14
3. 1 kku x Lke f{k wt kk Au ?
169 13 24. 163 87 239 Lkk kwLkV{kt yuf MkkLk 1 Au. kku
* Lkk MkkLk kh fE Mktk nu ?
4. 848 1.1 ?
5. 40 0.80 ? 2222
25. ?
0.011
6. 100 10 10 ?
7. 0.939 9.39 ? 26. 0.1 0.01 ?

1 2.2 5 6.6 5
8. 8 ? 27. ?
8 11 5

1111 0.2 0.05

? 28. ?
9. 0.01 0.01
0.01

2 3 4 1.404
Lkk 3 Lkk ? 29. ?
10. 1000
5 8 9
30. 1 11 111 1111 11111 ?
x 196
11. nku kku x Lke f{k kuku.
16 x 1
31. 1111 Lkk ?
1.01
2500
12. ?
0.5 3 45
32. 128 ?
Lke[uLkk Mk{efh{kt Mxkh r[LnT () kh fku ytf 4 16
13.
yku ? 33. 0.46 0.46 ?
12891 75 2 5359 34. 108 1080 ?
35. 5 55 555 5555 55555 ?
14. (272 2 1282 ) Lke f{k kuku.
1 1 1
15. 1.1 0.1 ? 36. ?
4 8 8
16. [(251)98 (27)29 (106)100 (705)35 (16)4 259] Lk k
MkkkYk{kt yuf{Lkku ytf kkkku. 37. 143.11 245.46 341.60 44.04 ?
17. 0, 3, 8, 15, 24, 35, ? yLkw{Lke ykkLke Mktk fE 3
38. ?
Au. (ue) 625
18. [1 2(1 2)1 ]1 Lke f{k kk. 39. Mk{efh x 2 17 x 72 0 {kt x Lke f{k kuku.

5 1 5 6 1
19. ? 40. ?
8 2 8 16 1200

205
41. 14 4.5 7.5 3.5 ? 3 2
46. 413 615 ?
2 1 7 3
42. 4 3 x 5
5 3 200 Lkk 125% 350 Lkk 36% ?
47.
43. 7995 123 5 ? 48. 7986 165 7 ?
44. 62.18 169.35 3046.81 49. 768, 192, 48, 12, ? ykkLkk {{kt wt yku ?
1 1 3 1
45. 6 5 1 ? 50. x?
2 4 7 x

uxeMk kukh - 03 skkku

(1) 17, (2) 17640 (3) 27, (4) 770.9, (5) 50, (6 ) 0 , (7) 0.1, (8) 1,

3
(9) 111100, (10) , (11) x = 56, (12) 5000, (13) * = 3, (14) 57600, (15) 0.11, (16) 4, (17) 48,
5

1 3
(18) , (19) , (20) 8475, (21) 56, (22) 47.50, (23) 6, (24) 3, (25) 202000, (26) 0.001,
3 4
(27) 0.8, (28) 10, (29) 0.001404, (30) 12345, (31) 1100, (32) 480, (33) 0.2116, (34) 0.1, (35) 61725,

1 2
(36) , (37) 774.21, (38) 0.0048, (39) 0.000833, (40) 0.000833, (41) 60.85, (42) 9 , (43) 325,
4 3

1 x2
(44) 3278.34, (45) 14, (46) 587, (47) 376, (48) 338.8, (49) 3, (50) .
x

206
 uxeMk kukh - 04
1. 0.45Lku Mkkkh ykqkOf{kt kkke wt yku ? 24. (4)8 (4)2 (4)3 Lke f{k fuxe kk ?

2. 16 16 2 ? 25. 8 kykuLke yuf xe{u rLkkLkukkS nrhVkE{kt kk eku,

Mkkike Mkkhk rLkkLkukksu 85 kkuELx kLkkk. u kuu 92 kkuELx
3. 99.99 666.66 ?
kLkkk nku kku xe{Lkku Mkhuhk Mfkuh 84 nkuk, kku xe{u fuxk
4. 72 8 0.2 ? kkuELx kLkkk.

5. k{ kkt[ yufe MktkykuLkku Mkhkku fuxku kk ? 26. [kh Mktkyku{ktke k{ k MktkLke Mkhuhk 15 Au. kkk
ytrk{ k Lke Mkhuhk 16 Au. u ytrk{ Mktk 19 nku kku
1, 3, 5, 7, 9 k{ Mktk fE Au.
6. 7589 (?) 3434 27. Lk kLkwt sLk 55, 50, 70, 62, 67, 70, 64, 45, 48
rf.kk. Au. kku ku{Lkwt Mkhuhk sLk fuxwt ku ?
7. 8597 (?) 7429 4358
28. 25 rkkeoykuLkk kwLke Mkhuhk 18 Au. ku{kt k{ 12Lke
8. 3251 587 369 (?) 3007 Mkhuhk 14 Au. yLku ytrk{ 12 Lke Mkhuhk 17 Au. kku ku{kt
rkkeoLkk kw kuku.
9. 4300731 (?) 2535618
29. knue 10 yrk MktkykuLke Mkhuhk kkkku ?
10. 3 33 333 3.33
30. kkt[ {: rk{ Mktk A, B, C, D, E Lke Mkhuhk 15 Au.
11. (?) 19657 33944 9999 kku E Lke f{k kuku.

31. k MktkykuLke Mkhuhk 135 Au. ku{ktke Mkkike {kuxe 180 Au.
12. 9548 7314 8362 (?)
kkk yL ktLkuLkwt ytkh 25 Au. kku Mkkike LkkLke Mktk fE ?
13. (?) 3699 1985 2047 3111 fkuE rfux ukzeLkk 40 kLkkt Mkhuhk hLkLke Mktk 50 Au.
32.
kuLkk Mkkike w kkk Mkkike ykuAk hLkLkwt ytkh 172 Au. u ku ku
14. 4500 (?) 3375
kLku fkZe Lkktu kku kkfe 38 kLkk Mkhuhk hLk Mktk 48
15. 1400 x 1050 kku x _____ Au. kku kuLkkt Mkkike w hLk fuxkt Au.

33. k Mktkyku{ktke knue Mktk, keS Mktkke ku ke Au.

16. 112 54 _____
kkk keSLke k ke Au. u ku MktkLke Mkhuhk 44 Au.
kku knue Mktk fE Au ?
2 2
17. (64)3 (32)5 = ? 34. u 2, 4, 6, x, 3Lke Mk{ktkh {f 4 Au. kku xLke f{k wwt nu ?
7, 9, 5, 4, 8, 10 yktfzkLkwt {{ k fwt Au.
18. (-1)9 + (-1)10 = ............ 35.

36. 8 kkk 18 Lkwt {k kuku.

1 -1
19. u x = 64 nku kku 6 Lkku Mkhkku wt kk ? 40 kykuLke Mkhuhk ykf 4200 Yrkk Au. kkk yL
x +x6 37.
10 kykuLke Mkhuhk ykf 4000 Yrkk Au. kqhk Mk{qnLke
2
Mkhuhk ykf wt nku ?
20. 8 3 Lke f{k skku.
3 MktkykuLke Mkhuhk 12 Au. u ku Mktkyku 13 yLku 15 Au,
38.
21. (256) 0.16
(256) 0.09
Lkku skk wt kk ? kku keS Mktk fE Au ?

39. u 6 MktkykuLke Mkhuhk 12 Au. kku huf Mktk{ktke 3 Lku

22. 32 34 3x kku x = ?
xkzkke kuLke Mkhuhk fuxe yku.
23. 43 24 3 ..........
40. 12 kkfkuLke Mkhuhk {h 20 ko Au. u yuf yL kkfLke
{h ku{kt khe uk{kt yku kku Mkhuhk {h 1 ko ykuAe
207
 kE Au kku Lkk kkfLke {h fuxe ?
41. nrh yu MkkunLk kkMku Mkhuhk kuxe 14 Au. MkkunLk yu
{kunLkLke kuxeLke Mkhuhk 16 Au. yu u kuLke kuxeLke
Mkhuhk 14 nku kku nrhLke kuxeLke Mktk fuxe ?
42. 21 MktkykuLke Mkhuhk 15 Au. knue 11 MktkykuLke Mkhuhk
16 kkk ytrk{ 11 MktkykuLke Mkhuhk 14 Au. kku 11{e Mktk
fE Au ?
Yrkk Au u rLMkekkLkku kkkh W{uhe uk{kt yku kku Mkhuhk
50 Yrkk e Au. kku rLMkkkLkku kkkh wt nu ?
47. Mk MktkykuLke Mkhuhk 15 Au. k{ [kh Mktkyku {:
10, 12, 14, 16 Au. kkfeLke 5 MktkykuLke Mkhuhk 18 Au.
kku 10{e Mktk wt nu ?
48. Mkkk Mktk kqkOfkuLkku Mkhkku 49 Au. ku{kt Mkkike LkkLkku kqkOf
fku Au ?

43. u 8, 10, 12, x, 13Lke Mk{ktkh {f 12 nku kku xLke 49. u 8 kykuLkk yuf krhkh{kt rkkk, {kkk yu Mkkike {kuxk
f{k kuku. kwkLke {krMkf ykf yLkw{u 600 Yk, 400 Yk, yu 200 Yk.
nku kku krhkhLkk yuf MkLke Mkhuhk ykf fuxe nu ?
44. 10, 15, 18, 17.5, 22, 28 MktkykuLke {fk Au ?
50. A, B, C, D yu E rLkhtkh rk{ Mktkyku Au yk kkt[
45. 5, 10, 20, 80, 160Lke Mkhuhk f{k kuku.
MktkykuLkku Mkhkku 475 Au. kku Ayu BLkku kwLkV fuxku
46. yuf {nkrkLkk 45 f{o[kheykuLkwt Mkhuhk ukLk 950 Au ?

uxeMk kukh - 04 skkku

(1) 1 .8 , (2 ) 8 , (3 ) 7 66 .6 5 (4 ) 4 5 , (5) 25, (6) 4155, (7) 5526, (8) 1200, (9) 1765113,

(10) 372.33, (11) 63600, (12) 8500, (13) 526, (14) 0.75, (15) 0.75, (16) 737, (17) 82, ( 1 8 ) 0 ,

1
(19) 2 , ( 2 0 ) 4 , (21) 4, (22) 6, (23) 12, (24) (-4)3 , (25) 665, (26) 16, (27) 59, (28) 78,
2
(29) 12.9, (30) 19, (31) 100, (32) 174, (33) 72, (34) 5, (35) 7.17, (36) 13, (37) 4160, (38) 08,
(39) 9, (40) 7, (41) 10, (42) 15, (43) 17, (44) 17.75, (45) 55, (46) 3250, (47) 8, (48) 4, (49) 150,
(50) 8463.

208
 uxeMk kukh - 05
1. yuf koLkk 30 rkkeoykuLke Mkhuhk 16 ko Au. u ku{kt 17. yuf kuxTMk{uLk 17 {e Lk-zu{kt 85 hLk kLkku Au suke kuLke Mkhuhk
rkfLke W{uhk{kt yku kku Mkhuhk {kt yuf koLkku khku 3 hLk e Au kku 17 {e Lk-zu kk kuLke Mkhuhk fuxk
kk Au, kku rkfLke fuxk ko nu ? hLkLke nu ?
2. [kh {- yufe MktkykuLke Mkhuhk 40 nku kku keS yLku 18. k Mktk kufe MktkykuLkku Mkhkku 210 Au kku ku{kt Mkkike
[kuke MktkLkku kwkfkh fuxku kk ? {kuxe yLku LkkLke Mktk [uLkwt ytkh fuxwt Au ?
3. kkt[ MktkLke MkhkMkhe 51.4 Au. knue ku MktkLke MkhkMkhe 19. 10 kkfkuLke 10 ko knuktLke {hLkku Mkhkku 10 ko nkku.
30.5 Au. [kuke yLku kkt[{e MktkLke MkhkMkhe 62 Au, kku keS kku 10 ko kAe ku{Lke {hLkku Mkhkku fuxku ku ?
Mktk fR ?
20. yuf rfux xe{Lke Mkhuhk {h 27 ko Au. ku{ktke 24 yLku
4. yuf kMke kuLke yze {wMkkVhe xuLk khk 60 rf.{e. / fkf,
27 koLke {hLkk ku ukzeykuLkk MkkLku 23 yLku 28 koLke
kkfe k[ue {wMkkVhe{ktke yze 30 rf.{e. / fkf kMk khk {hkk ku Lkk ukze yku Au kku nu xe{Lke Mkhuhk {h
yLku ue {wMkkVhe Mkkf khk 10 rf.{e. / fkfLke krkyu fuxk ko nu ?
fhu Au. kku yke {wMkkVhe hr{kLk kuLke Mkhuhk krk fuxk 21. yuf rkLku htkfk{ fhk {kxu k{ yMkh{kt exh eX 6
rf.{e. / fkfLke nu ? [ku.{exh htkfk{ kk Au. ke yMkh{kt exh eX 12 [ku.{exh
5. yuf {krnkeLkku {f 84 Au. huf kktf{kt 3 W{uhe 5 zu htkfk{ kk Au, kku ku yMkhLkwt htkfk{ fhk{kt Mkhuhk exh
kkkkt {kku Lkku {f fuxku kk ? eX fuxk fuxk [ku.{exh htkfk{ kk ?
6. yuf yk]rk - rkh{kt fw yk]rk 50 Au, efixi 122 22. 623, 164, 529, 425, ........ 205, 301, 824. y k k u
nku kku {fLke f{k kuku. k{k{ MktkLke Mkhuhk 472 nku kku ke sk{kt fR Mktk
yku ?
a2 b2
7. yLku Lkku kwkukh {f fuxku kk ? 7,10,16, 20, 27 Lkku {f ........... Au.
b2 a2 23.
24. fkuR {krnke {kxu Z M 2.5 yLku {krnkeLkku {f 20
8. 10 kktfkuLkku {f 12.5 Au, ku{kt qke yuf kktf +8 Lku
nku kku Z ................
ku (-8) tkkE kwt Au, kku Mkk[ku {f fuxku kk ?
25. 10 rkkeoykuLke nkLke {hLkku Mkhkku 100 ko Au. 5 ko
9. - 5 ke +5 MkweLke kqkOf MktkykuLkku {Mk fuxku kk ?
knukt ku{Lke Mkhuhk {h fuxe nu ?
10. 2 yLku x Lkku kwkukh {f 4 nku kku x Lke f{k fuxe kk ?
26. 50 rkkeoykuLkk ko{kt rkkeoykuyu {uu {kMko 85 Au.
11. 10 kktfkuLkku {f 19.2 Au. su{kt yuf kktf qke 23 Lku Mkkike khu {kMko {uLkkh 4 rkkeoykuLku kk fheyu kku
ku 32 ukku nku kku Mkk[ku {f kuku. kkfeLkk rkkeoykuLke Mkhuhk{kt 1 {kMkoke xkzku kk Au, kku
Mkkike khu {kMko {uLkkh 4 rkkeoykuLkk Mkhuhk {kMko
12. [kh {: Mk{ MktkykuLke Mkhuhk 40 nku kku keS yLku [kuke
skku.
MktkLkku kwkfkh fuxku kk ?
27. nkufe xe{Lkk 20 ukzeykuLke Mkhuhk {h 19 Au. u {uLkushLke
13. 2, 7, 9, 13, 14 Lkku {Mk ........... Au ?
{h W{uhk{kt yku kku k{k{Lke Mkhuhk {h 20 kk Au, ku
14. 8 ko knu kt yu f fw x w t kLkk 4 Mkku Lke {hLke Mkhu hk 24 ko {uLkushLke {h fuxe nu ?
nke. nu, ku kkfku sLBk kAe k yksu fwxwtkLkk MkkuLke
28. k Mktkyku{ktke keS Mktk k{ Mktkke ku ke kkk keS
{hLke Mkhuhk knukLke Mkhuhk {h suxe s Au. u kku
Mktkke k ke Au. u ku MktkykuLke Mkhuhk 44 nku kku
kkfkuLke {h [u 4 koLkku kkku nku kku, Mkkike {kuxk kkfLke
Mkkike LkkLke Mktk fR Au ?
nkLke {h wt ku ?
29. A Mktkyku 7, 12, 24, 26, 19 yLku 28 Au, u huf Mktk{kt
15. 10 kktfkuLkku Mkhkku 95 Au. ku{Lkku yuf kktf 5 fkZe u kku
kkfeLkk kktfkuLkku {f ........ kk. 8 W{uhku Au kku Lkwt Mkhuhk wt nu ?
16. yuf {krnkeLkku {f 84 Au. u huf kktfLkk 6 W{uhe 9 zu 30. 1 ke 15 MkweLkk ytfkuLkk MkhkkLke Mkhuhk f{k Lke[uLkk kife
kkk{kt yku, kku Lke {krnkeLkku {f ...... kk. yuf kk.

209
31. yuf MxkuMkoLkk 25 fk{Lkk rMkkuLke Mkhuhk irLkf f{ke Y. 100 Mkhkku 27 koLkku nku kku kkuLke nkLke {h kuku.
Au. yk kife k{ 15 rMkkuLke Mkhuhk irLkf f{ke Y. 80 42. kuh- 9 Lkk 30 rkkeoykuLke MkhkMkhe {h 15 ko Au. u
Au, khu kAeLkk 10 rMkku{kt yuf knukhLkk rMk rMkkLke rkfLke {h W{uhe uk{kt yku kku MkhkMkhe 1 e Au.
fw f{ke Yrkk 540 Au, kku knukhLkk rMkLke f{ke Lke[uLke rkfLke {h fuxe nu ?
kife yuf kk. 43. k{ yrkkh kf]rkf MktkykuLkku {f ............ Au.
32. ykufLkku 12, 13, x, 17, 18, 20 Lkku {f 16 Au, kku x Lke 44. ueLke 10 MktkLkkt {f 25 Au. huf Mktk{ktke 5 kk
f{k kuku. fhk{kt yku kku Lkku {f fuxku ku ?
33. ku r{f MktkLkku Mkhkku 51 Au kku ku Mktk fR ? 45. k ko knukt yuf fwxwtkLkk 5 MkkuLke Mkhuhk {h 18 ko
34. - 5 ke +5 MkweLke kqkOf MktkykuLkku {f fuxku kk ? nke. u yuf kkfLkk sL{ kk ku fwxwtkLkk MkkuLke Mkhuhk
{h nk yuxe s hnuke nku, kku kkfLke {h wt nu ?
35. ku r{f MktkykuLkku Mkhkku 6 1 Au kku ku Mktkyku fR nu ?
46. knue 10 kufe MktkykuLkku {f fuxku kk ?
36. 20 30 koLke ko tkkE fuxe kk ?
47. 8 kktfkuLke MkhkMkhe 45 Au. yk kife yuf kktf kk fhkkt
37. 9.5 xfk uu Y. 2400 Lke 4.5 koLke hk kuku. MkhkMkhe 44 kk Au kku kk fhuk kktfku kt nu ?
38. knue kkt[ yrk MktkLkku {f kuku.
48. Lke[uLkk{ktke fR MktkLkk 560 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk khkkh
39. 10,8,5, x, 7 Lkku {f 7 Au, kku x Lke f{k kuku. Au ?
40. 22 18 .........? 49. 320 Lkk 68 % Lkwt {kLk Au ?
41. {ke fhkk kko 3 ko LkkLke Au. u ktLkuLke nkLke {hLkku 50. .............Lkk 64 xfk - 1120 Lkk 96 xfk = 499.2 kk.

uxeMk kukh - 05 skkku

(1) 47 year, (2) 1677, (3) 72, (4) 24, (5) 17.4, (6) 2.44, (7) 1, (8) 14.1, (9) 0, (10) 8, (11) 18.3,
(12) 1677, (13) 9, (14) 10 Year, (15) 10, (16) 10, (17) 37, (18) 4, (19) 210 Year, (20) 27, (21) 9,
(22) 705, (23) 16, (24) 21.67, (25) 15, (26) 96.5, (27) 40 Year, (28) 24, (29) 27, (30) 8,
(31) 760 Rs., (32) 16, (33) 25, 26, (34) 0, (35) 30, 31, (36) 10, (37) 3426 Rs., (38) 5.6, (39) 5,
(40) 396, (41) 15, 12, (42) 46, (43) 06, (44) 20, (45) 3 Year, (46) 11, (47) 52,
(48) 280 na 40 % na 60 %, (49) 217.6, (50) 2460.

210
 uxeMk kukh - 06
1. yuf MktkLkk 10 xfkLkk 10 xfk khkkh 10 kk Au, kku ku 18. u yuf fkhLke f{k 52,000 Au. u heLkkh {kxu kuLkku 12.5
Mktk kuku. xfk ux ykkku kzu kku uxLke fuxe hf{ [qfe kzu ?
2. Lke[u kife fkuLkk 24 xfk khkkh 78 kk ? 19. yuf MkkfLke Akkue f{k Y. 1560 yLku kuLkk kh ukkk u[k
(y) 320 (k) 324 (f) 328 (z) 325 uhkLkk h 5 xfk nku kku fuxku u[kuhku hku kzu ?

3. yuf khekk{kt kkMk kk {kxu W{ukhkuLku 33 xfk {kMkoLke sYh 20. kE [wtxe{kt fkuE kk{e kuk{kt ku W{ukhku [u Mkee Mkko
kE. y u kh 30% {k {uk kAe k 4000 {kke nkhu
f W{ u
Au, ku 282 {kMko {uu Au yLku 15 {kMkoke LkkkkMk kk Au,
Au. kku fw {uk kuxLke Mktk fuxe nu?
kku ku khekk fuxk {kMkoLke ?
21. yuf MkwLke f{k{kt 10%Lkku khku kkke khkfkh kkukkLke
4. 40 xfkLkk 40 xfk fuxk kk ?
khk{kt fuxk xfk xkzku fhu fu suke kuLkkt [o yLku ykfLkwt
5. 65 kkfkuLkk yuf ko{kt huf kkfLku kkfkuLke fw Mktk{kt {k knuk suxwt skE hnu ?
20 xfk suxe {eXkE {e nku kku fw fuxk rfku {eXkE nke 22. 800 Lkk 64% =
?
23. yuf k kkukkLke ykfLkku 45% hf{ h[o {kxu, 15% hf{
6. yuf ke Mktknk{kt 20 Lkhku, 25 kkeyku yLku 35 fkzk kh yu 20% yL [o {kxu [uo Au. u kuLke kkMku 75
MkheMk]k keyku nku kku LkhkuLke xfkkhe fuxe kk ? YrkkLke k[k kke nku kku kuLke ykf fuxe nu ?
7. fkuR yuf MktkLkk 60 xfk{ktke 60 kk fhkkt skk 60 24. u xefexLke f{k{kt 20% xkzku kk kku ofkuLke Mktk{kt fuxk
yku Au, kku ku Mktk fR ? xfk khku kk kku ykf skE hnu?
8. fkuR khekk{kt kkMk kk {kxu 33 xfk {kfo sYhe Au. hkswLku 25 25. 20Lkk 40% = 40 Lkk x %
xfk {kfo ykk yLku ku 40 {kfoke Vu kku. kku kAe fw {kfo
26. yuf kkuLke f{k 25 e Au. kku kuLkk [ko{kt fuxk
fuxk nu ?
xfk xkzku fhku kzu. kuLkk kh kkku [o krhkk hnu.
9. u hk{Lku { fhkkt 10 xfk w {u kku {Lku hk{ fhkk
27. u fkuE MktkLkk 147%, 441 Au. kku ku MktkLkk 20% fuxk
Lke[uLkk kife yuf {u ?
nu ?
10. u A Lke ykf B fhkkt 150 xfk khu Au, kku B Lke ykf
28. fkuE k 1800 Yrkk h {rnLku f{k Au. yu kkukkLkk kkkhLkk
A Lke ykf fhkkt fu x k xfk yku A e Au ? 10% kk k[ku Au. kku fuxk k[ku Au.
11. fR yuf hf{Lkk 40 % 2000 kk ? 29. 1000 rkkeoyku{ktke 200 ktkke kkuu Au 400 kr{ kkuu Au yu
yuf k 2 YrkkLke 3 kuLMk RLku 3 Yrkk{kt 2 kuLMk kkfeLkk rkkeoyku rnLe kkuu Au. kku fuxk xfk rnLe kkuu Au.
12.
u[u Au, kku kuLku fuxk xfk LkVku kk ? 30. ek 8 Yrkk ELku kh kE kuu 1.10 Yrkk rk LkfLkk
u fkuR MktkLkk 15 xfk, 105 kk kku ku s MktkLkk 105 xfk kLke 5 kuLMk yLku 0.60 Yrkk rkLkfLkk kLke 2 kuLMk
13.
hee nu kuLke kkMku fuxk Yrkk nu.
wt ku ?
fR yuf hf{Lkkt 40 % 2000 kk ? 31. kkkh{kt fuxk xfkLke fkkk fhk fu ku kkkh{kt fhu 20% Lkk
14.
khkLku Mk{k fhe Au ?
15. u A Lke ykf B fhkkt 150 xfk khu Au, kku B Lke ykf
32. fkuE khekk{kt 60% rkkeo ytkuS{kt kkMk kk Au. 70%
A Lke ykf fhkkt fuxk xfk ykuAe Au ?
rnLe{kt yu 40% ktLku{kt Wkeo kk Au. kku ytkuS yu rnLe
16. yuf MkwLke Akkue f{k kh 20 xfk yLku 5 xfk {: kh ktLku LkkkkMk kLkkh rkkeoLke Mktk fuxk xfk ?
{kwt nku kku huh kh fuxk xfk kwt kk ?
33. ku MktkykuLkwt ytkh ktLku{kt {kuxe MktkLkku 20%Lkk khkkh Au,
17. yuf MkkRfLke Akkue f{k 1560 Y. yLku kuLkk kh ukkk u LkkLke Mktk 20 nku kku {kuxe Mktk kuku.
u[k uhkLkk h 5 xfk nku kku fuxku u[kuhku hku kzu ?
34. yLkku {krMkf kkkh rsLkk {krMkf kkkhLkk 50% Au,

211
 rsLkku {krMkf kkkh hksLkLkk {krMkf kkkhLkk 75% Au, u 44. h{u yLku MkwhuLkk [u y{wf hf{ 5 : 7 Lkk {k{kt nU[k{kt
yk{ktke hufLkku ukku {krMkf kkkh 25500 Yrkk kk Au kku yku Au, u h{uLku kku 2500 Yrkk yku kku MkwhuLkk kku
yLkku {krMkf kkkh fuxku ? fuxe hf{ yku ?
35. khu yuf ftkLke MfwxhLke f{k 30% xkzu Au. khu MfwxhLke
45. X yLku Y 3: 2 Lkk {k{kt LkVku-LkwfMkkLk nU[kkt kkekhe
u[k 20% u Au. fw u[k kh wt yMkh ku?
1
36. yuf rkkeo yuf rk{kt kkMk kk {kxu 45% k fhk kzu Au, kuZe{kt Z Lku Lkk kk Mkkku u ykku kku Lkwt nU[eLkwt
5
ku 45 kw k fhu Au. yu 9 kwke LkkkkMk kE Au. kku
{k wt ku ?
rk{kt w{kt fuxk kw Au?
46. u 25 : x : : x : 4 nku kku x Lkwt {q Lke[uLkk kife yuf kk ?
37. 10%, 12% kkk 15% Lkk {: xkk kkLke Mk{kw Awx wt
ku ? a 3 a b
47. u = nku kku Lkwt {q Lke[uLkk kife yuf kk ?
38. kutz yu kktkkLke kLku yuf r{kkw{kt 20 kk kutz yu b 5 a b
100 kk kktkw Au. r{rk kkw{kt kutzLke xfkkhe kuku.
48. y, k, yLku f kkekhku yLkw{u 2 : 3:1 Lkk {k{kt LkVku
39. u ktzLkku k knukke 25% e kku yuf k fuxk - LkwfMkkLk nU[u Au. y Mkr kkekh nkuR kuLku {krMkf Yrkk
xfk ktz ykuAe heu fu suke kuLkku [o knuk suxku hnu ? 1000 ukLk k {u Au. u fkuR kuo yLkku kkkh kkk LkVkLke
40. h{ukELke ykf yLku [oLkku kwkukh 8 : 7 Au, u ku{Lkku fw f{ke Y. 42, 000 kk kku yk koLke kuZeLkku fw LkVku Lke[u
[o 2100 Y. nku kku k[k fuxe kk ? kifeLkku yuf nku ?

41. fwthS fkfk yLku woS kkLke {h [u 24 koLkwt ytkh 49. k {kuxhfkhLke f{kLkku kwkukh 4 : 5 : 7 Au. yk kife Mkkike
Au. {hLkwt {k 5:7 Au kku ku{Lke nkLke {hLkku Mkhkku {kUe yLku Mkkike MkMke {kuxhfkhLke f{kLkku kVkk Y. 60, 000
fuxku Au ? nku kku {{fkkLke {kuxhfkhLke f{k Lke[uLkk kife yuf kk.

42. A yLku B {hLkku kwkukh 6 : 5 kkk kuLkku Mkhkku 44 Au 50. 2 yLku x Lkku kwkukh {f 4 nku kku x Lke f{k fuxe
kku ykX ko kk kuLke {hLkku kwkukh fuxku nu ? kk ?

43. k Mktkyku 5, M, 80 kwkukh ue{kt Au kku M kuku.

uxeMk kukh - 06 skkku

1
(1) 1000, (2) 325, (3) 900, (4) 0.16%, (5) 845, (6) 25, (7) 200, (8) 500, (9) 9 % yku A k {u ,
11
(10) 60 %, (11) 5000, (12) 125 %, (13) 735, (14) 5000, (15) 60 %, (16) 24 %, (17) 78 Rs.,

1
(18) 6500, (19) 78 Rs., (20) 10,000, (21) 9 %, (22) 512, (23) 375 Rs., (24) 25 %, (25) 20 %,
11

2
(26) 20%, (27) 60, (28) 180 Rs., (29) 40 %, (30) 1.30 Rs., (31) 16 , (32) 10 %, (33) 25,
3

2
(34) 4500 Rs., (35) 16 % u[k xu, (36) 120 kw, (37) 18 % Awx, (38) 16 %, (39) 20 %, (40) 300 Rs.,
3

1
(41) 144 ko, (42) 8 : 7, (43) 20, (44) 3500, (45) 12 : 8 : 5, (46) X = 10, (47) - , (48) Rs. 1,02,000,
4
(49) Rs. 1 Lakh, (50) X=8.

212
 uxeMk kukh - 07
1. y yLku k yuf ukkh{kt 5 : 4 Lkkt {k{kt hkufk fhu Au, fw hf{ kk. 14-8-2012 Lkk hkus khk fhu Au, kku ukkheyu fuxk
kLkk 10 xfk kLk ykku Au, y Lku kku Y. 7500 yku Au, rMkLkwt ks [qfwt nu ?
kku fw k fuxku kku nu ? 17. Y. 15,000 yuf T.V. nuke hek {kxu Y. 6000 hkufzk
yLku kAe Y. X Lkku yuf yuk {krMkf Mkkk nk [qfkLkk nku kku
2. ske, hk{ kkk fkLke nkLke {hLkku Mkhkku 93 ko Au.
............. Yrkk ks [qfwt kk.
10 ko knukt ku{Lke {hLkku kwkukh 2:3:4 nkku kku fkLke
18. fR hf{Lkwt 10 xfk uu 10 koLkwt ks Y. 10 kk Au ?
nkLke {h fuxe ?
19. Y. 6000 Lkwt 8 xfk uu Mkkk ksu 3 koLkwt ks {w fuxwt
3. k yktfzkyku 3: 4 : 5 Lkk kwkukh{kt Au. u k{ yLku ke
kk ?
yktfzkLkku Mkhkku ke yktfzk fhkkt 52 suxku w nku kku
20. Y. 15,000 Lku 8 ko {kxu Mkkkh ks kh kkkke Y.
{kuxku yktf ku {u ?
25,800 kR Au. kkf ks h nu ?
4. fkuE hf{ Mkkkh ksLkk hu Wkh uk{kt yku su 10 ko
ytk{kt {q hf{ke ku ke kE kku kkf ksLke xfkkhe 21. Y. 16,000 Lkwt Mfwxh nuke hek Y. 6000 hkufzk [qfk
kuku. kzu Au yLku kAe Y. X Lkku yuf yuk {krMkf k nk [qfkLkk
nku, kku ksLke hf{ Y. ...... kk.
5. u 1200 Yrkk Mkkkh kske 4 ko{kt ks {wT 1440
Yrkk kE Au. kku ksLkku kkf h wt Au. 22. su hf{ ksu {qfk{kt fu uk{kt yku kuLku wt fnu Au ?
6. 10% kkf ks Lkk hke 600 Yrkk kh Mkkkh ks 23. ]ekuLk 6000 Yrkk 5 xfkLkk uu 3 {kMk {kxu Mknfkhe
fuxk Mk{{kt 300 Yrkk kE su ? kuLf{kt {qfu Au ku{Lku {wkLku ytku ks Mkrnk fw fuxk Yrkk
{u ?
7. fkuE Mktk Mkkkh ks h ke 20 ko{kt k ke kk Au kku
ksLkku h kuku. 24. khku fu y{wf Yrkk 12 kuo k{k kk kku kuLkk rkko ksLkku
h fuxku ku ?
1
8. fkuE hf{Lkwt Mkkkh ks 4 ko{kt hf{Lkkt 5 kk Au. kku
25. Mkkk ksu Y. 2000 Lkwt 5 koLkwt ks{w 2600 Y. Au. u
ksLkku h kuku. ksLkku h 3 xfk khu nkuk kku ks{w fuxk Yrkk kk.
9. 500 YrkkLkk 5% Lkk kkf Mkkkh ksLkk hke fuxk 26. {wk {kxu khkkku Mktfuk = .............
Mk{{kt ks Yrkk 50 ku.
27. 4 xfk uu fR hf{Lkwt 3 koLkwt ks Yrkk 96 kk ?
10. fkuE k yu Mkkkh ks kh ku ko {kxu 20000 Yrkk
yuf kLku hLke {hk{k {kxu Y. 20,000 Lkk 10 xfk uu
Wkh ek ku koLkk ytk{kt kuLku ks Mkrnk 24800 Yrkk 28.
ykkkLkk nkk kku kkf ksLkku h Au. 2 ko {kxu Mkkk ksu ek kku ku kyu 2 ko kAe fw
fuxk Yrkk [qfk kzu ?
11. 800 YrkkLkk 3 ko{kt Mkkkh ksLke r{Lk 920 Yrkk
Y. 1100 Lkwt 5 xfk uu 2 koLkwt Mkkw ks fuxwt kk ?
kE Au. u ksLkku h 3% e kku r{Lk wt ku ? 29.
fkuR k y{wf hf{ ku ko {kxu 25 xfkLkk ksu R fw
12. fkuE hf{Lkwt 10% ksLkk hu 5 kkk 3 koLkkt Mkkk ksLkwt 30.
9000 Yrkk [qfu Au, kku kuu fuxe hf{ ksu ee nu ?
ytkh 180 Yrkk Au kku ku hf{ kuku.
xfk Mkkk ksu eue hf{ [kh ko kAe Y. 11,700
13. u fkuE hf{ Mkkkh ksLkk h ke 2 ko{kt 5184 Yrkk 31. 14
khk fko kku fuxk Y. kk nu ?
kkk 3 ko{kt 5832 Yrkk kE Au. kku ku hf{ fuxe
nu ? 32. 4 xfkLkk Mkkk hu hf{ fuxkt kuo k{e kk ?

14. Mkkkh ks kh s{k fhku hf{ 2 ko{kt 2800 Yrkk 33. Y. 500 ku ko{kt 10 % uu Mkkwt ks ............ kk.
yu 5 ko{kt 3250 Yrkk kE Au. kku ksLkk hLke 34. Y. 6000Lkwt 8 xfk uu Mkkk ksu 3 koLkwt ks{w fuxwt
xfkkhe kuku. kk ?
15. 5000 YrkkLkwt 2% uu 3 koLkwt Mkkw ks fuxwt ? 35. Y. 10, 000 Lkwt 15 xfk uu A {kMkLkwt Mkkwt ks fuxwt kk ?
16. yuf ukkhe kk. 5-6-2012 Lkk hkus hkV kkMkuke ksu eue
36. Mkkk ksu 8 xfk Y. 500 Lke hk Y. 660 fuxk kuo kk ?
213
 43. fkuE hf{ [] ks kh 15 ko{kt ku ke kE Au kku
37. h{uu Y. 8000, 6.5 % Lkkt hu 1 ko 9 {kMk {kxu Mkkk ksu yk hke yk hf{ 8 ke fuxk ko{kt kk ?
kUf{kt {wk kku {wkLkkt ytku h{uLku fuxe hf{ {u ?
44. 5% kkf hke 6000 Yrkk kh k koLkkt ytk{kt []
38. yuf zekLke hkuf z u[k f{k Y. 1525 Au. nkkkke
ks fuxwt ku ?
heLkkhLku heke ku Y. 1000 hkufzk yLku Y. 600 Lkku
yuf {krMkf nku ykkku kzu Au, kku ukkhe Y. .............. ks 45. ku hu suLkk kh 64 Yrkk Lke hf{ [] ks kh 3 kkuo{kt
u Au. 125 Yrkk kE .
39. yuf MfwxhLke hkufz u[k f{k Y. 40,000 Au, ykk heke 46. 1000 Yrkk Lkwt [] ks 10% Lkk hke fuxk Mk{{kt
ku Y. 25,000 hkufzk yLku 8000 Lkku yuf yuk ku {krMkf 210 Yrkk ku.
nk ykkkLkk Au , kku nk - krk{kt
Y. ...... ks [qfwt kzu. 47. 2000 Yrkk kh 3 ko Lku {kxu 10% kkfLkk hke []
ks kkkku khu ks kkf ykk.
40. yuf fBwxh hkufzuke hek Y. 12,000 ykkk kzu Au ykk
heke ku Y. 7000 hku f zk yLku 48. fkuE hf{ kh 4% kkf hke 2 koLkwt [] ks kkk
Y. 3000 Lkku yuk {krMkf ku nk ykkkLkk nku Au, kku nuke Mkkkh ksLkwt ytkh 10 Yrkk nu.
hek{kt Y. ........... khu ykkk kzu Au.
49. fkuE hf{ [] ksLkkt hke 4 ko{kt k{e kE Au.
41. yuf rzkLke hkufz u[k f{k Y. 8000 Au. nuke hekk kku fuxk kkuo{kt 8 ke kE ?
50 xfk hkufzk yLku kkfeLke hf{ Y. 500 ks Mkrnk ku Mkhk
nk{kt [qfkLke nku, kku nkLke hf{ Y. .......... nku. 50. []r ksu yuf hf{Lkwt 5 xfk uu knuk koLkwt []r ks
Y. 80 kk Au. kku ke koLkwt ks fuxk Yrkk kk ?
42. yuf MkkfLke hkufz f{k Y. 1540 Au. nkkkke hek{kt
yku kku heke ku Y. 400 hkufzk yLku Y. 625 Lkku yuf
yuk ku nk [qfkk nkLke hek{kt ukkheyu fuxk Yrkk w
ek ?

uxeMk kukh - 07 skkku

(1) 15,000, (2) 35 Year, (3) 65, (4) 10 %, (5) 5 %, (6) 5 Year, (7) 10 %, (8) 5 %, (9) 2 Year,
(10) 12 Year, (11) Rs. 992, (12) Rs. 900, (13) Rs. 3888, (14) 6 %, (15) Rs. 300, (16) 70,
(17) 7x-9000, (18) Rs. 10, (19) Rs. 7440, (20) 9 %, (21) 3x-10,000, (22) {w , (23) Rs. 6075,

1
(24) 8.33 % or 8 %, (25) 2900, (26) N, (27) 800, (28) 24,000, (29) Rs. 110, (30) Rs. 6000,
3
(31) 7500, (32) 25 Year, (33) Rs. 100, (34) Rs. 7440, (35) Rs. 750, (36) 4 Year, (37) 8910, (38) 75,
(39) Rs. 1000, (40) Rs. 1000, (41) Rs. 2250, (42) Rs. 110, (43) 45 Year, (44) 945.75, (45) 25 %,
(46) 2 Year, (47) Rs. 669, (48) 6250, (49) 12 Year, (50) Rs. 4.

214
 uxeMk kukh - 08
1. yuf hf{Lkwt 10 xfk uu k{ koLkwt ks 450 Au. ku s hf{Lkwt 20. yuf wfkLkkh 10% f{eLk ke Akku f{k hku Au. Akkt k
ke koLkwt []r ks ............ Yrkk kk. 25% k kk Au yu MkwLke WkkLk f{k Lke fhku suLke
2. Y. 1200 Lkk 5 xfk hu 2 koLkwt []r ks kuku. Akkue f{k 50 Yrkk Au.

3. []r ks {w kkLkwt Mkqk wt Au ?
4. 50,000 Yrkk 2 ko {kxu 12 xfkLkk hu Mkkk ksu {wfk
fhkk []r ksu {wfkk fuxwt ks khu {u ?
5. []r ks ( I) kukLkwt Mkqk ........... Au.
6. yuf hf{Lkwt knuk koLkwt ks 150 yLku ku koLkwt []r ks
Y. 309 kk Au kku ksLkku h kuku.
7. Mknfkhe {tze{ktke yuf uzqk Y. 11, 236 , 12 xfkLkkt hu 1
ko {kxu []r ksu u Au kku {wkLkkt ytku kuu fuxk Yrkk
[qfk kzu ? (ks h 6 {kMku W{uhk Au.)
8. ze 1.70 Yrkk exh ke 2.04 Yrkk rk rxh kE
Au. kku kuLkk {w{kt fuxk xfkLke ] kE ?
9. 9 MkwykuLke he f{k 10 MkwykuLkk u[k f{k khkkh 26.
Au kku kkku k fu kux xfkkhe{kt kkkku.
10. 95 Lkk 10% fuxk kk ?
u fkuE MkwLke WkkLk f{k : u[k f{k = 4:3 kku, Mkw
11.
kh kkku k fu LkwfMkkLk xfk{kt kkkku.
12. 200 Lkkt 125% + 350 Lkk 36 % =
13. yuf kkkhe ytrfk {w kh 15% Lke Awx ykku Au. ku kkukkLkk 29.
{k kh he f{kke fuxk xfk khu ytrfk fhu kku kuLkku
19% k kk.
14. yuf k 1 Yrkk{kt 8 kw heu Au. nu kuu 1 Yrkk{kt 30.
fuxk kw u[kke kuLku 60% k kk ?
15. 20% kux kELku yuf xuk 1600 Yrkk{kt uwt 15% k
{uuk {kxu kuLku fuxk{kt u[wt uEyu ?
16. yuf AkeLke f{k 80 Yrkk Au. khtkw 65 Yrkk{kt u[k{kt
yku kku ykku rzMfkWLxLke xfkkhe kuku.
17. Mktsu yuf hurzku 500 Yrkk{kt heku kuu {wfuLku 5% Lkk
kke u[e eku. kkuzk Mk{ kAe {wfuu kuLku 5% Lke kux kh
Vhe MktsLku u[e eku. khu MktsLku fuxwt k fu LkwfMkkLk ku ?
18. yuf Yrkk{kt 12 Mktkhk u[eLku yuf yk{e 20% LkwfkLk WXku 34.
Au. 25% k {uk {kxu ku yk{e yuf Yrkk{kt fuxkt
Mktkhk u[u.
yuf k 10% kuxke u[kku u kuLku 70 YrkkLkk khkke
19.
u[k{kt ykku nku kku ku{kt 4 xfk k kku nkku. kku kkkku fu
kLku fuxk{kt u[k{kt ykku nkku.
21. u 5 {VLke WkkLk f{k 4 {Ve u[k f{kLke
kkhkh Au. kLke xfkkhe kkkku.
22. u 16 MkwykuLke he f{k 12 MkwykuLkk u[k f{kLku
khkkh Au kku k xfk{kt kkkku.
23. fkuE h{fzkLku 90 Yrkk{kt u[kke kkku kLku kuLku 60 Yrkk{kt
u[kke kkk LkwfMkkLkLku khkkh Au. kku {qf{k fuxe ?
24. u kxkfkLkku k 25 xe Au kku fkuE k 100 Yrkk{kt
6.25 rfku w kxkfk hee fu Au kku kxkfkLkku xuku k
Au.
25. yuf wfkLkkh kkukkLkk Mkk{kLk kh he f{k fhkk 20% w
k Akku Au kkk Akku k kh 15% Lke Awx ykku Au. kku kuLku
fuxk xfk k kk ?
28 Yrkk 11 fuhe heeLku 28 Yrkk{kt 9 fuheLkk ku u[u
kku fuxk xfk k ku ?
27. yuf {fkLk u[kkt 2% uu keLke hf{ Yk. 530 {u kku
{fkLkLke u[k f{k wt nu ?
28. 20 MkwykuLke he f{k 15 MkwykuLkk u[k f{k khkkh
Au kku ukkh{kt kLke xfkkhe fuxe ?
yuf k ku kuzk{ktke hufLku 7820 Yrkk{kt u[u Au yuf kh
kuLku 15% Vkku yu ke kh kuLku 15% kux Au kku
ukkh{kt kuLke fw kux fu k wt nu ?
yuf ukkhe 10 Yrkk{kt 6 [kufux hee kuLku 5 Yrkk{kt
2Lkk hke u[u Au. kku kuLku fuxk xfk k ku ?
31. fkuE MkwLke he f{k 153 Yrkk Au. kuLkk kh fuxe f{k
Akkk{kt yku kku 10% rzMfkWLx kh u[kke 63 Yk. LkVku
kk.
32. u {Lku 70 Yrkk{kt 70 kiMkkLkku k kk Au. kku {khku k
fuxk xfk fnuk.
33. fkuE MkwLke he f{k{kt fuxk xfk kheLku kuLkku k Akkk{kt
yku kku kknfkuLku 5% Awx ykkeLku k 33% Vkku kk.
yuf {eLk 10% kke uwt, u kuLku 80 Yrkk ykuAk{kt
uw nku kku 10% Lke kux kku {eLkLke he f{k wt Au ?
35. yuf xkEkhkExhLku 9243.50 Yrkk kzkh f{kke hew
kuLke Akkue f{k 9730 Yrkk nke. xkEkhkExh kh ykku
AwxLke xfkkhe wt Au ?
36. huze{uRz xoLke yuf wfkLk{kt 20 xfk kh ykkk{kt yku Au.
215
 r yu wfkLk{ktke Y. 600 Lke Akkue f{kkk 10 xo heu 42. yuf Mkw Y. 84 {kt u[kk 25 xfk kux Au kku MkwLke he
Au. yu k{k{ xo fkkLku Y. 5500 {kt u[e u Au. kku kuLku xoeX f{k ?
fuxk Yrkk LkVku fu kux kk ? 43. yuf ukkhe yuf kwMkf Y. 42 {kt u[kkt 40 xfk LkVku {uu Au,
37. MkhMke[t kkukkLke Mkkf Y. 7200 /-{kt u[u Au kku kuLku 20 kku kuu 50 xfk LkVku {uk ku kwMkf fR f{ku u[wt uRyu ?
xfkLke kux Au. kuLkkt ku 20 xfk LkVku {uku nku kku 44. fkuR yuf MkwLke Akkue f{k kh kknfkuLku 5 xfk xk
fuxk Yrkk u[e uRyu ? ykkk{kt yku Au. yuf k yuf Mkw Y. 76 {kt heu Au, kku
38. yuf k yuf MkwLku 20 xfk LkVk kh u[u Au khtkw kMk{kt ku MkwLke Akkue f{k wt nu ?
kuu ku MkwLku 20 xfk kux kh Y. 480 {kt u[e Au. kku yk 45. yuf Mkw yuf Yrkk{kt u[kke 15 xfk kux Au, kku kuLkkke
LkVku k fhk {kxu kuu yk MkwLku fuxk Yrkk{kt u[e uRke k{e f{ku u[kke ....... xfk LkVku kk ?
nke ? 46. u fkuR MkwLku 270 {kt u[kke 10 xfkLkku k kk Au, kku ku
39. u [kukLkku y{wf skku 11 Y. rk rfkk nU[kke 10 xfkLkku MkwLke he f{k fuxe nu ?
k kk Au. u fw k Y. 50 nku kku, fuxk rfkk [kuk 47. Y. 460 {kt Mkw u[kkt 15 xfk LkVku kk Au kku MkwLke kzkh
nUk nu ? f{k ?
40. Y. 340 {kt heue whe kh hkk Y. 30 Au. yk whe 48. Y. 50 {kt heue Mkw Y. 65 u[kk ....... LkVku kk.
Y. 405 {kt u[kkt fuxk Yrkk LkVku kk ?
49. Y. 80 {kt heue Mkw yze f{ku u[kkt ...... kux kk.
41. ku xoLkwt wt {q wt nu suLku 25 xfk LkVk{kt u[kke Y. 2500
{u ?

uxeMk kukh - 08 skkku

N
R
(1) 495 Rs., (2) 123 Rs., (3) A = P 1 + , (4) 720 Rs., (5) I = A - P, (6) 6 %, (7) 11623,
100

(8) 20 %, (9) 11.11 %, (10) 9.5, (11) 25 % kux, (12) 376, (13) 40 %, (14) 5 kw, (15) 2300 Rs.,
(16) 18.75 %, (17) 26.25 % k, (18) 12 Mkt khk, (19) 450 Rs., (20) 36 Rs., (21) 25 %, (22) 25 %,

2 1
(23) 75 Rs., (24) 4.50 Rs., (25) 2 %, (26) 22 %, (27) 26,500 Rs., (28) 33 %, (29) 360 Rs.,
3 3
(30) 50%, (31) 240 Rs., (32) 1 %, (33) 40 %, (34) 400 Rs., (35) 5 %, (36) 70 Rs. LkVku ,
(37) 10,800 Rs., (38) 720 Rs., (39) 50 k.g., (40) 35 Rs., (41) 2000 Rs., (42) 112 Rs., (43) 45 Rs.,
(44) 80, (45) 70 %, (46) 245.45 Rs., (47) 400 Rs., (48) 30 %, (49) 50 %.
216
 uxeMk kukh - 09
1. yuf xuk Y. 365 {kt hekwt yLku kuLkku {hk{k [o Y. 25
kku. khkk ku xuk Y. 420 {kt u[kwt kku fuxk xfk LkVku
kku ?
2. yuf MkkRf Y. 60 Lke kux kELku Y. 840 {kt u[e. u ku Mkkf
Y. 1020 {kt u[k kku kuLku fuxk Yrkk LkVku kk ? 15.
3. yuf MkwLke he f{k Y. 480 Au yLku kuLke u[k f{k 16.
500 Y. Au. kku kuLku fuxku LkVku kku nu ?
4. yuf MkkRf 450 {kt R ku{kt 50 YrkkLke {hk{k fhke 17.
600 Yrkk{kt u[e kku fuxk xfk LkVku kku ?
5. Y. 400 Lke kzkh f{kLke Mkw Wkh fuxe yu{.ykh.ke. hke
fk fu suke 12 xfk kh ykkkke 10 xfk LkVku kR fu ? 18.
6. Y. 80 Lke {qf{kLke Mkw Y. 90 {kt u[kke ............
7. Y. 1 kLkwt {eLk hekwt, Y. 20,000 xkLMkkkuxoLkku [o fkuo 19.
yLku Y. 10,000 {eLk kuMkkzkLke {sqhe ykke kku fw {qzekk
[o fuxku ?
8. 5 yuf{Lkk WkkLkLke fw kzkh Y. 300 Au yLku Ak yuf{Lkk
WkkLk kk fw kzkh Y. 342 kk kku Ak yuf{Lke ke
21.
ske kzkh (marginal cost) fuxe ?
9. 5 yuf{Lkk WkkLk{kt yMkh kzkh (Variablc cost)
Y. 1000 Au. u Mkh kzkh (Fix cost) Y. 400 nu kku 5
yuf{ke Mkhuhk kzkh fuxe ?
10. ftkLke k kuLkkt 25 WkkLkku Y. 1200 Lke Mkhuhk f{ku u[u
Au. u kuLkk yk 25 WkkLkku{ktke fkuRk Y. 4200 Lkk kke
Lke[u Lk u[kkwt nku yLku kuLkkt 10 WkkLkku Y. 1000 ke ykuAe
f{ku u[kkkt nku kku Mknwke {kUk WkkLkLke Mknwke khu f{k
fuxe nu ?
11. yuf Wkkf kuZeLke fw kzkh{kt fk[k{kLkku [o 30 xfk, {sqhe
[o 40 xfk yLku yL [ko 30 xfk Au. fw kzkh kh 20 26.
xfk LkVku [ZkeLku u[k f{k Lke fhk{kt yku Au. fk[ku {k
yLku {sqhe [o{kt yLkw{u 20 xfk yLku 25 xfk kkhku
yLku yL [ko{kt 20 xfk xkzku kk kku fw kzkh kh ykkW
suxku s LkVkLkku h e hkk {kxu u[k f{k{kt fuxk 27.
xfk khku fhku uRyu ?
yuf kkkhe kkMku 1000 rf.kk ktz Au. kuLkk fuxkf kkLku ku
12.
8 xfk k kh kkk ukLku 18 xfk k kh u[e u Au. ykLkkke
kuLku fw ktz kh 14 xfk k kk Au. 18 xfk k kh fuxe
ktz u[kR kR ?
13. ykfk yuf uLMke kuLk hkeLku kzkh kh 20 xfk LkVku [ZkeLku
u[u Au. hke yk s kuLk kkukkLke kzkh kh 25 xfk LkVku [ZkeLku
kkkkLku u[u Au. u kkkk yk kuLkLkk Yrkk 75 [qfkku nku
kku ykfkLku yk kuLk fuxk{kt kze nu ?
14. 56 Yrkk{kt yuf kuLk u[kk kuLke {qf{k suxk xfk LkVku
kku, kku kuLke {q f{k fuxe ku ?
he f{k + hkk = .............
yuf wfkLkkh yuf xuk Y. 5000 {kt hee 4500 {kt u[u Au
kku kuLkk fuxk xfk kux kR fnuk ?
ku Lk A yu B fkuE nkusLku 30 yu 40 r{rLkx{kt he fu Au
keu Lk CLku nkus{ktke 50 rxh h r{rLkxu kke knkh fkZu Au.
u ku Lkku yuf Mkkku kuk{kt yku kku nkus 1 fkf{kt hkE
kku kkkku fu nkus{kt fuxwt kke yku Au?
u 3 kwYkku fu 5 Akufhk fkuE fk{Lku 12 rMk{kt kwt fhu Au kku 6
kwkku yLku 5 Akufhk knuk fhkkt k{wt fk{ fuxk rMk{kt fhu ?
16 {kMkku yuf fk{Lku 14 rMk{kt Mk{k fhu Au. ku{Lkk khk
fk{ Y fkoLkk 6 rMk kAe 3 {kMkku ku{Lke Mkkku uzk Au. kku
kkfeLkwt fko kw fhk{kt fuxk rMk kku ?
20. A yLku B yuf fk{Lku 16 rMk{kt fhu Au. B kuLku 20 rMk{kt fhu
Au. A kuLku fuxk rMk{kt kw fhu?
u 6 kwkku ykk 10 eyku fkuE fkoLku 18 rMk{kt kwt fhu Au.
kku 3 kwk kkk 5 eyku ku fkoLku fuxk rMkk{t kw fhe fu.
22. A yuf fk{ 20 rMk{kt fhu Au, B yus fk{Lku 25 rMk{kt fhu Au.
kuyku 5 rMk Mkkku fk{ fhu Au. yLku khu B fk{ Akuze [ke
Au. kku yk fk{Lku A fuxk rMk{kt kwt fhe Lkku ?
23. A fkuE fk{ 30 rMk{kt kw fhu Au B fkuE fk{ 40 rMk{kt kw
fhe fu Au. ktLku ukk kELku ku fk{ fuxk rMk{kt kw fhu ?
A fkuE fk{ BLke kwLkk{kt k{e krkke fhu Au u ktLku {eLku ku
24.
fk{ 12 rMk{kt kw fhu kku yufku B ku fk{Lku fuxk rMk{kt
kw fhu ?
25. u 5 kwkku ykk 9 Akufhkt yuf fk{Lku 15 rMk{kt fhe fu Au. kku
10 kwkku yu 12 Akufhk k{kt fk{Lku fuxk rMk{kt kwt fhu ?
yuf fk{ 20 rMk{kt kwt fhk {kxu fuxkf kykuLkk yu
Mk{qnLku nUw, khtkw 12 k fk{ kh Lk yke yu kkfeLke
kyku yu ku fk{ 32 rMk{kt kwt fwO kku YykkLkkt Mk{u
fuxe k nke ?
u 24 k 8 fkf uf rMk fk{ fheLku yuf fk{ 10 rMk{kt
kwt fhe fu Au. kku kus fk{Lku 10 fkf uf rMk fk{ fheLku 6
rMk{kt fuxe kyku kwt fhe fu ?
28. A yuf fk{ 10 rMk{kt kwt fhe fu Au. khu B kuLku 15 rMk{kt
kwt fhe fu Au u ktLku Mkkku {e fk{ fhu kku ku fk{Lku fuxk
rMk{kt kwt fhe fu Au ?
29. Mktrk fkuE fk{Lku 8 rMkkt, srk 10 rMk{kt kkk rk 15
rMkk{t fhe fu Au. kku ku {eLku fk{ fuxk rMk{kt fhu ?
217
30. u 5 {kMkkuLke 12 rMkLke {swhe 60 Yrkk Au. kku 6 {kMkkuLke 40. rk yLku Lkunk Mkkku {eLku yuf fk{ 12 rMk{kt kqht fhe fu
20 rMkLke {swhe wt nu ? Au. rkLke fwkk Lkunk fhkkt k{e Au, kku Lkunk yufe ku fk{
31. u A kkk B yuf fkoLku yk yk {: 30 rMk kkk 40 fuxk rMk{kt kqhwt fhu ?
rMkk{t Mk{k fhe fu kku kku {eLku yk fkoLku fuxk rMk{kt 41. 20 {kMkku yuf hMkkLkwt Mk{khfk{ 6 rMk{kt fhe fu Au kku
Mk{k fhe fu ? 30 {kMkku ku hMkkLkwt Mk{khfk{ fuxk rMk{kt fhe fu ?
32. 45 k fkuE fkoLku 16 rMk{kt kwt fhu Au. fko Y kkLkk 6 42. fkuR fk{ 12 kyku 14 rMk{kt fhe fu kku 8 kyku ku
rMk kAe ke 30 kyku yk fk{{kt Mkk{u kk, kku kkfeLkwt fk{ fuxk rMk{kt fhe fu ?
fko fuxk rMk{kt kwt ku ?
43. yuf tk 10 fkf{kt suxk kLkLkwt WkkLk fhu Au kuxk s
33. u Mkkk fhkurk kt 7 rMk{kt kLkku kku 1 fhkurkLku 1 kkLkwt WkkLk fhkk ke tkLku 15 fkf kku Au. u ktLku
wt kLkkkk fuxk rMkku kku ?
tkku yuf Mkkku [kk{kt yku kku yuxwt s WkkLk fuxk
34. 10 {kMkku hkusLkk 6 fkf fk{ fhe yuf fk{Lku 18 rMk{kt Mk{{kt kk.
kqhwt fhu Au, kku 15 {kMkku yu fk{Lku 12 rMk{kt kqhwt fhk 44. u 42 k fkuR fko 15 rMk{kt kqhwt fhu. u 30 k yk
hkusLkk fuxk fkf fk{ fhu ? s fko fuxkt rMk{kt fhu ?
35. yuf Xufukh yuf fk{ 20 rMk{kt kqhwt fhk {kxu 30 {kMkku 45. 16 k 8 fkf hkusLkk fk{ fhe 8 rMk{kt 168 kuxeyku
fk{u kkk. u kuLku ku fk{ 15 rMk{kt kqhwt fhwt nku kku kuLku kLkku Au. 24 k 10 fkf fk{ fhe 8 rMk{kt fuxe
fuxk {kMkku khu fk{ kkzk kzu ? kuxeyku kLkku ?
36. yuf xktfeLku ku Lk Au. WkhLkk Lkke xktfe 6 fkf{kt hk Au, 46. 640 [ku. Vwx ekLku htkfk{ fhkk A Lkkux fkf yLku B Lku 20
khu kekLkk Lkke xktfe 15 fkf{kt ke kk Au. u Lk fkf kku Au, kku Mkkku {eLku fuxk fkf{kt fk{ kqhwt fhe fu ?
yuf Mkkku kuk{kt yku kku xktfeLku hkkk fuxku Mk{ kku ? 47. yuf fk{ 40 {swh 100 rMk{kt kqo fhu kku ku fk{ 125
37. A yLku B y{wf fk{ yLkw{u 18 rMk yLku 24 rMk{kt {sqh fuxk rMk{kt kqo fhe fu ?
kqhwt fhe fu Au. ktLku ukk {eLku ku fk{ 8 rMk Mkwe fhu Au yLku 48. A Lk zu yuf xktfe 40 r{rLkx{kt he fk Au, B Lk zu
kAe A fk{ Akuze Au. kku kkfeLkwt fk{ kqhwt fhkkt B Lku fuxk yk xktfe 2 fkf{kt ke kk Au. u kku Lk yuf Mkkku wk
rMk kku ? fhk{kt yku kku xktfeLku hkkk fuxku Mk{ kku ?
38. yuf nkus{kt k Lk A, B yLku C kkzk{kt ykk Au. Lk A yLku 49. u 24 fkhekhku 8 rMk fk{ fhu kku kuykuLku fw Yrkk 960 Lke
B yLkw{u 3 k yLku 6 fkf{kt nkus he u Au. khu Lk C nkusLku f{ke kk Au. kuyku kife 12 fkhekhku ku s hu 12 rMk fk{
4 fkf{kt ke fhe u Au. u ku Lk A, B yLku C yufe Mkkku fhu kku kuykuLke fw f{ke fuxk Yrkk kk ?
kuk{kt yku kku nkus kqhukqhku fuxk Mk{{kt hkE su ? 50. ku kkEkku A yLku B {: 20 r{rLkx yLku 30 r{rLkx{kt
39. Mk {exh t kkELke [ku
h Mk s{eLkLkwt kMk Lkkk yu
f fkf kku kku yuf xktfeLku he fu Au. u kku kkEkku yufe Mkkku kue Lkktk{kt
30 {exh tkkELke [kuhMk s{eLkLkwt kMk Lkkk fuxku Mk{ kku ? yku kku xktfe fuxk Mk{{kt hkE su ?

uxeMk kukh - 09 skkku

1
(1) 7.69 %, (2) 120 Rs., (3) 4 %, (4) 20%, (5) 500, (6) 12.5 %, (7) 1,30,000 Rs., (8) 42,
6
(9) 80 Rs., (10) 11,800, (11) 10 %, (12) 400 k.g., (13) 50 Rs., (14) 40 Rs., (15) kzkh f{k,
14 1
(16) 10 %, (17) 1200 rxh, (18) 8, (19) 6 rMk, (20) 80 rMk, (21) 36 rMk, (22) 11 rMk, (23) 17
19 7
3
rMk, (24) 36 rMk, (25) 9 rMk, (26) 32 rMk, (27) 32 rMk, (28) 6 rMk, (29) 3 rMk, (30) 120 rMk,
7
1 1
(31) 17 rMk, (32) 6 rMk, (33) 7 rMk, (34) 6 rMk, (35) 10 rMk, (36) 10 fkf, (37) 5 rMk, (38) 4
7 3
fkf, (39) 9 fkf, (40) 36 , (41) 4 rMk, (42) 21 rMk, (43) 6 fkf, (44) 21 rMk, (45) 315, (46) 16, (47) 32,
(48) 1, (49) 720, (50) 12.
218
 uxeMk kukh - 10
1. kkW[ kLkkkLke fk{kehe{kt 5000 kkW[ kLkkkk
kLkkknuLku 10 fkf yLku h{knuLkLku 8 fkf kku Au. u
ktLkuLku kuxkt s kkW[ kLkkkLkwt fk{ yuf Mkkku MkkUkk{kt yku
kku Mktwk fk{Lkku h fuxku kk ?
2. fkuE rr fkhLke krkke [kke hukkze yuf Mkh yuLsLkLku
20 MkufLzk{kt kkh fhe Au. kkzeLke zk k {kxu fE
fkhe nkue sYhe Au.
3. yuf 500 {exh ktke hukkze Mk{kLk krkke [keLku yuf MxuLkLkk
uxVku{o Lku 35 MkufLz{kt kkh fhu Au. u uxVku{oLke tkkE 221
{exh nku kku kkzeLke zk h fkfu fuxk rf.{e. nu ?
4. yuf k LkeLkk knLke rk{kt 12 rf.{e.Lkwt ytkh 3 fkf{kt
yu knLke r rk{kt 4 fkf{kt kw fhu Au. kku ktk
s{kt kLke zk wt nu ?
5. yuf hukkze yuf Mkhe zkke [ke hne Au. ku 130 {exh
ktkk uxVku{o Lku 14 MkufLz{kt yLku ke 180 {exh ktkk
uxVku{oLku 18 MkufLz{kt kkh fhu Au. hukkzeLke zk h MkufLzu wt
nu ?
6. yuf Lkkrf LkeLkk nu khV 7 fkf{kt 42 rf.{e. yu knLke
r rk{kt 4 fkf{kt 8 rf.{e. kE fu Au. kku knLke zk
h fkfu fuxk rf.{e. nu?
7. 150 {exh ktkehukkze 300 {exh ktke MkwhtkLku 45 MkufLz{kt
kkh fhe Au. kku kkzeLke krk wt Au. ?
yuf xuLk yuf kLku 8 MkufLz{kt kMkkh fhu Au. u xuLkLke zk 54
8.
rf.{e./fkf Au kku xuLkLke tkkE kuku.
9. yuf hukkze A ke B MxuLk Mkwe 60 rf.{e. ytkhLku 45 r{rLkx{kt
kwt fhu Au. u kkzeLke krk 5 rf.{e. h fkfu ykuAe fhk{kt
yku kku ku ytkhLku fkkkkt kkzeLku fuxku Mk{ kku ?
10. ku huu MxuLk A yLku B yuf keke 110 rf.{e. wh Au. yuf
Mfqxh Mkkh A ke BLke khV Mkkhu 7 kku 20 rf.{e. fkfLke
krkke skLkku kht fhu Au. kkk keu yuf Mfqxh Mkkh B ke
ALke khV Mkkhu 8 kku 25 rf.{e./fkfLke krkke skLkku kht
fhu Au. kku kkkku ktLku khu yuf keLku {u.
11. 300 {exh ktke yuf hukkze 900 {exh ktkk uxVku{o 1 r{rLkx
12 MkufLz{kt kkh fhe fu Au. ku hukkzeLke zk rf.{e./fkf {kt
kkkku.
12. 240 {exh ktke hukkze yuf kktkLku 24 MkufLz{kt kMkkh fhu
Au, kku yk hukkze 650 {exh ktkk uxVku{oLku fuxk Mk{{kt
kMkkh fhu ?
13. 160 {exh ktke xuLk 160 {exh ktkk uxVku{oLku 16 MkufLz{kt
kMkkh fhu Au. kku xuLkLke krk kuku.
14. 270 {exh ktke hukkze fkuE xurVkuLkLkkt kktkLku 18 MkufLz{kt
kkh fhu Au. kku hukkzeLke krk fuxe Au.
15. 1 k 250 {exh knkuku hMkku 75 MkufLz{kt kkh fhu Au ku
kLke zk fuxk rf.{e. h fkfLke nu ?
16. yuf hukkze yuf Mk{kLk krkke [ke hne Au. ku 140 {e. ktkk
yuf uxVku{o Lku 16 MkufLz{kt yu ke 190 {exh ktkk
uxVku{oLku 20 MkufLz{kt kkh fhu Au. kku hukkzeLke zk rk MkufLz
kuku.
17. kkik{ kkukkLke fkh fkfLkk 72 rf.{e.Lke zku [ku Au, khu
yLktk kkukkLke fkh 4 r{rLkx{kt 56 rf.{e.Lke zku [ku Au.
ktLkuLke zkLkku kwkukh ......
18. yuf Akufhku kuLkk uhke Mfq 3 rf.{e. / rk fkfLke zkke
Au yLku 2 rf.{e. / rk fkfLke zkke kkAku yku Au, u
kuLku ykk sk{kt 5 fkf kk kku kuLkk h yLku Mfq [uLkwt
ytkh fuxwt ?
19. yuf kkze (fkh) kw B {kxu, su 210 rf.{e.Lke qhe kh Au,
60 rf.{e./fkfLke zku Mkkhu 9.30 kku [ku Au. kku ku kkukkLkk
rLkkorhk {wfk{ B kh khu knkU[u ?
20. yuf fkh 45 rf.{e./fkfLke krkke [ku Au, kku kuLku 450 fkkkkt
kuLku fuxku Mk{ kku ?
21. yuf fkhLke zk kuLke {q zk fhkkt 5 rf.{e./fkf khk{kt
yku kku 150 rf.{e.Lkwt ytkh fkkkkt kuLku knukt fhkk 60 r{rLkx
ykuAe kku Au. kku fkhLke {q zk kuku.
22. ku nuh A yLku B Lke [uLkwt ytkh 390 rf.{e. Au. yuf xuLk
nuh A ke Mkkhu 8.15 fkfu Wkze nuh B khV 60
rf.{e./fkfLke zkke kuzu Au. keS xuLk nuh B ke Mkkhu
9.15 fkfu Wkze nuh A khV 72 rf.{e./fkfLke zkke
kuzu Au, kku ku ktLku xuLk fuxk kku {u ?
23. yuf kMk rneke nuhkqLk khV 60 rf.{e./fkfLkk uku
Au, k fkf{kt ktLku nuhku [uLkwt yzwt ytkh fkku Au kku rne
yLku nuhkqLk [u ytkh fuxwt ?
24. 3.5 rfku{exh ktkk kkh{ktke 5 {exh tkkELkk fuxk xwfzk
kk ?
25. yuf knLk 315 rf.{e.Lkwt ytkh 5 fkf yLku 15 r{rLkx{kt
fkku Au, kku kuLke zk fuxe nu ?
26. ku xuLk y{kkke yuf Mkkku hkLkk kk Au. yuf xuLk Wkh
khV 60 rf.{e. yLku keS xuLk rk khV 40 rf.{e.Lkk
krkke [ku Au. fuxk fkf kAe kku xuLk 150 rf.{e.Lkk qhe
kh hnuu ?
27. 1 Lkkuxef {kR = ......... rf.{e. ?
28. yuf fkhLke zk kuLke {q zk fhkkt 5 rf.{e. / fkf khk{kt
yku kku 150 rf.{e.Lkwt ytkh fkkkk kuLku knukt fhkkt 600 r{rLkx
ykuAe kku Au, kku fkhLke {q zk kuku.
219
29. yuf fkh 400 rf.{e.Lkwt ytkh 5 fkf{kt fkku Au kku fkhLke zk 41. 60 {exh tkkE yLku 40 {exh knkukEkk yuf tk[kuhMk
kuku. kke[kLke [u [khu kkswLkk Auzkke kku 4 {exhLkku hMkku
30. yuf kwoLkk krh yLku rkkLkku kVkk 37 Mku.{e. Au kku yk Au kku hMkk khLkk kke[kLkwt kuk fuxwt nu ?
kwoLkwt kukV fuxwt nu ? 42. yuf rzk{kt r{rLkx fkxktLke tkkE 21 Mku.{e. Au. kku kuLkk
31. yuf rkfkuLke krhr{rk 100 {e. Au kkk kuLke kkswyku 2 : 2 : 2 khk 20 r{rLkx{kt fuxwt kukV Vhe fku ?
Lkk {k{kt Au kku yk rkfkuLkwt kukV fuxk ko {exh ku ? 43. u fkuE yuf koLkkt rfo yu ke koLke yuf kkswLke
32. tfwLke rkk 35 {exh yLku tfwLke [kE 12 {exh Au. kku tkkE uf 10 Mku.{e. Au. kku knukt koLkwt kukV yu
kuLke MkkkxeLkwt kukV kuku. ke koLkkt kukVLkwt wt {k Au ?
33. Mkhk LkkfkhLkkt ykfkhLke rkk 5 zuMke {exh Au. yu 44. 17 Mku.{e. rkkkk fkuE kwo{kt ku Mk{ktkh Skyku kMkLke
kuLkku kk 440 ko zuMke{exh Au. kku [kE kuku. ktLku khV U[kue Au. yu SkykuLke [uLkwt ytkh 23
yuf kkukfkh {ukLkLke knkh [khukksw yuf kkukfkh hMkku Mku{e Au. u yuf SkLke tkkE 16 Mku.{e. Au kku keS
34.
SkLke tkkE wt nu ?
Au. knkh kkk ythLkk kkukfkhLkk krhLkwt ytkh 66 {exh
Au, kku hMkkLke knkukE fuxe Au ? 45. yuf xkke xkk nU[k {kxu WkhLke kksw 120 {exh
tfwLke rkk 35 {e. yLku tfwLke W[kE 12 {exh Au kku [ku Au. kAe ku keu kk nU[k {kxu kqoLke kksw 50 {exh
35.
Au ktLku MkkLkLke [uLkwt ykuAk{kt ykuAwt ytkh nu.
k]cLkwt kukV kuku.
u kkukLkk k]cLkwt kukV kuLkk ykkLk (V) ke yzwt 46. [kwfkuLke Mk{ktkh kkswykuLke tkkE 7 Mku.{e. yLku 11
36.
nku kku kuLkku kMk fuxku ? Mku.{e. Au. yu kuLkwt kukV 45 ko Mku.{e. Au, Mk{tk
[kwfkuLke [khu kkswLke Mk{ktkh kkswykuLke [uLke tkkELkwt
37. ku rkfkuLke tkkELkwt {k 1:2 Au. yLku kuLkwt kukV Mkhwt
ytkh wt ?
Au kku ku rkfkuLkk ykkhLkwt {k ku ?
47. 176 {e. Lkwt ytkh fkkk {kxu 40 Mku.{e. kMkkk kizkt
38. 15 Vwx knkukE kkk 20 Vwx tkkEke yuf ukhtS Lkku
khk kkkuk [hkuLke Mktk Au ?
MkVkE [o 810 Yrkk Au kku rk ko VwxLkk rnMkkkke [o
fuxku ku ? 48. ku LkkuLkk k]c kukVkuLkwt {k 64:225 Au kuLke kkswykuLkwt
{k Au.
39. kwoLkk tzLkwt kukV kuku suLke rkk 14 Mku.{e. yLku
tzLkku qku 45 Au. 49. yuf [kuhMkLke rkk{kt 10% khku fhk{kt yku kku, kuLkk
kukV{kt fuxk xfkLkku khku ku.
40. yuf Mk{fku rkfkuLkwt kukV kuLkk ykkhLkk 40 kwt Au.
u ykkh yu [kELkku fw kuk 100 Mku.{e. Au kku kuLke 50. u rkfkuLkku ykkh 15 {e. Au yu kuLke [kE 12 {e. Au
kku ku ke kukV yu 20 Mku.{e. ykkhkk ke
[kE wt nu ?
rkfkuLke [kE

uxeMk kukh - 10 skkku

(1) 1125, (2) kkzeLke tkkE, (3) 74.16 k.m., (4) 3.5 k.m. / fkf, (5) 45 rf.{e./fkf (6) 2 rf.{e./fkf, (7) 10
{exh/MkufLz, (8) 120 {exh, (9) 48 r{rLkx, (10) 10 kku, (11) 60 rf.{e./fkf, (12) 89 MkufLz, (13) 72 rf.{e./fkf,
1
(14) 54 rf.{e./fkf, (15) 12 rf.{e./fkf, (16) 12 {e./MkufLz, (17) 3 : 35 , (18) 80 rf.{e./fkf , (19) 1.00
2
kku kkkuh kAe, (20) 36 MkufLz, (21) 25 rf.{e./fkf, (22) Mkkhu 11.45 fkfu, (23) 360 rf.{e., (24) 700 , (25)
60 rf.{e. rk fkf, (26) 3/2 , (27) 1.852 , (28) 25 rf.{e./fkf , (29) 80 rf.{e./fkf , (30) 154 ko Mku.{e., (31)
100 15 {exh2, (32) 4070 {exh, (33) 14 zuMke {exh, (34) 10.5 {exh, (35) 4370 {e.2 , (36) 12 yuf{, (37) 2:1, (38)
2.70, (39) 77 Mku.{e.2, (40) 80 Mku.{e., (41) 2181 Mku.{e., (42) 462 Mku.{e.2, (43) 1:2, (44) 30 Mku.{e., (45) 130 {exh,
(46) 5 Mku.{e., (47) 140, (48) 8:15, (49) 21, (50) 18 {exh,

220
 uxeMk kukh - 11
1. yuf Mk{[kwfku suLke yuf kksw 25 Mku.{e. yu rfo 40 19.
Mku.{e. Au. kku kuLkwt kukV Au.
2. kkhLkk xwfzkLke rkk xeLku yze kE Au. u ykkLk
Mk{kLk hnu Au, kku kuLke tkkE fuxe u.
3. 5 {exh kMkkk kwoLkwt kukV kuLkk krhLkk fuxk xfk
nu ?
4. fkuE koLkwt kukV, 16 Mku.{e. tkkE yLku 9 Mku.{e. knkukE
kk fkuE tk[kuhMkLkk kukVLku khkkh Au kku ku koLke 21.
krhr{rk Au ?
u fkuE rkfku ABC {kt A 100 yLku AB = AC
5.
nku kku B Lke f{k uLkk khkkh Au.
6. u fkuE kwokfkh kke[kLke kkk yu yktkrhf krh {:
44 Mku.{e. yu 22 Mku.{e. Au kku hMkkLke knkukE fuxe ku
?
16 {exh knkue kkk 20 {exh ktke yuf [kE (kkkhwt)
7.
2496 Yrkk{kt hewt kku kuLkku h ko {exh {w wt nu.
u rkfkuLkkt ku kkswyku 3, 4 yu 5 Au kku rkk fkuLkk
8.
khkkh nu, u kwo ku qkyku{ktke kMkkh kkwt nku ?
yuf kku kke[kLke [khukksw hMkku Au u kuLke knkh krh
9.
569 {exh [u. yLku ythLke krh 420 {exh nku kku
hMkkLke knkukE wt nu ?
3 27. yuf ykuhzku 6 {exh ktkku, 5 {exh knkuku yLku 4 {exh [ku
10. yuf nkuLke knkukE, tkkELkk Au, u nkuLkwt kukV
4
300 ko {exh Au. kku kuLke tkkE yLku knkukE{kt wt ytkh
Au.
11. yuf tfw ykfkh kwtksLkku kMk 28 {exh kkk krkke
[kE 50 {exh Au. kuLkk k]c kh 80 kiMkk rkko {exh
eX [wLkku fhkkLkku [o fuxku yku ?
12. yuf rkfkuLke krhr{rk 100 {exh Au kkk kuLke kkswyku
2:1:2 Lkk {k{kt Au. yk rkfkuLkwt kukV fuxk ko {exh
nu ?
13. fkuE Mk{ktkh kksw [kwfkuLkku ykkh 12 Mku.{e. kkk kuLke
[kE 8 Mku.{e. nku kku kuLkwt kukV wt kk ?
14. yuf tk[kuhMk kuxLke tkkE yu knkukE Lkwt {k 7:5
Au. u kuxLkwt krhr{ke 144 {e Au. kku kuLkwt kukV kuku.
15. LkkfkhLkk ykkhLke rkk 5 zuMke{exh Au. yLku kuLkwt
k]c 440 ko zuMke {exh Au kku [kE kuku.
16. u fkuE koLke kksw [kh ke fhk{kt yku kku krhk{e
ko kkk ykku koLkkt kukVkuLkwt {k wt ku ? 32. yuf ukhLke tkkE 110 {exh yLku knkukE 70 {exh Au.
17. s{eLkLkku yuf tk[kuhMk kux 50 {exh ktkku yLku 20
{exh knkuku Au. kku kuxLkwt kukV kuku.
18. u fkuE kwoLke rkk 100% khe uk{kt yku kku kuLkk
kukV{kt fuxk xfkLke ] fhk{kt yku?
yuf ykuhzkLkwt kukV 160 ko {exh Au. yLku kuLke tkkE
yLku knkukE 8:5 Au kku ykuhzkLke krhr{rk Lke[uLkk{ktke wt
nu ?
20. yuf [kuhMkLkwt kukV 225 [ku.Mku.{e. Au u yuf tk[kuhMkLkkt
kukVLke khkkh Au. tk[kuhMkLke tkkE kuLke knkukEke
16 Mku.{e. khu Au. [kuhMkLke kksw yu tk[kuhMkLke
knkukELke [u {: fuxwt {k Au ?
PQRS [kwfku{kt fku Q fku P ke k{ku Au. fku R
fku S ke k kku Au. fku R Lkku {w 135 Au. kku fku
Q yu fku S [u fuxwt ytkh Au ?
22. yuf tk[kuhMkLke tkkE yu knkukE [u 7 Mku.{e.Lkku kVkk
Au yu tk[kuhMkLkwt krhr{ke 50 Mku.{e. Au kku tk[kuhMkLkwt
kukV fuxwt Au.
23. yuf Mk{fku rkfkuLkku ykkh 9 Mku.{e. Au. yu yuLkwt kukV
81 ko Mku.{e. Au. Mk{fku rkfkuLke [kE fuxe Au.
24. yuf kwoLkwt kukV 154 [ku.Mku.{e. Au, kku kuLkk krhLke tkkE
fuxk Mku.{e. nu ?
25. yuf [kuhMkLkkt kukV yLku krhr{rkLkkt yktf ({kk) Mkhk Au, kku
kuLke tkkE fuxe ?
26. yuf [kuhMk kzkLke tkkE 4 {exh Au. kuLke rfLkkh Vhke ke kkzkLkku
[o 1 {exhLkkt 8 Yrkk uu fuxku ku ? (128 Y.)
Au. ku{kt 8 [ku.{e. kkhekkhk ykuk Au, kku ku ykuhzkLke [kh
rkLku kukLkku [o 1 [ku.{e.Lkkt 10 Y. uu fuxku ku.
28. yuf Y{ 3 {exh ktkku yLku 2 {exh knkuku Au. kuLkkt kUkeu
25 [ku.Mku.{e. ke [kuhMk ke szkLke Au, kku fuxe keyku
uRyu ? ( 96 )
29. yuf ukhLke tkkE 75 {exh yLku knkukE 60 {exh Au. yk
ukh uzkLkku [o 100 [ku.{exhLkkt 10 Yrkk uu fuxku kk
? ( 450 Y.)
30. yuf ykuhzkLke yuf [kuhMk rkLke tkkE 6 {exh Au. yk
ykuhzkLke kkfeLke ek kuxk s {kkLke Au, kku yk ykuhzkLke
[khu ek htkkLkku [o 1 [ku.{e.Lkkt Y. 30 uu fuxku kk
? ( 4320 Y.)
31. yuf ukhLke tkkE 75 {exh yLku knkukE 60 {exh Au. yk
ukh uzkLkku [o 1 yhLkkt 10 Yrkk uu fuxku kk ? ( 450
Y.)
yk ukhLku xuxh khk uzeLku Mk{k fhkLkku [o h yhLkkt Y.
45 uu fuxku kk ? ( 3465 Y.)
33. hkswkELkkt yuf [kuhMk kuxLke tkkE 25 {exh Au. 1 [ku.{e.
221
 s{eLkLkkt Y. 2000 uu u[kkt fw fuxk Yrkk Wksu ? 41. fkxqku kLkkke 3 {exh kkswykuLkkt {kk yLkw{u 12 yLku 5
( 12,50,000 Y.) Au, kku kuLkwt kukV fuxk [ku. yuf{ kk ? ( 30 [ku. yuf{)
34. 2 {exh ktkk 1 {exh kLkkLkkt fkkz{ktke 25 MkuLxe {exhLkkt 42. yuf fkh ukhLke yuf kkswLkwt {kk 80 {exh yLku kuLkkt khLkkt uLke
fuxk [kuhMk Y{k kLku. ( 32 ) tkkE 60 {exh Au. u yuf yh ukh uzkLke {swhe 100 Y. nku
35. 80 {exh ktkk yLku 120 {exh knkuk ukhLkwt kukV fuxk kku ykk ukhLku uzkLke {swhe fuxe ku ? ( 2400 Y.)
yh kk. ( 96 ) 43. 8 Vqx x 12 VqxLkk keu [kuzk {kxu 6 $[ x 6 $[Lke fuxe
36. yuf ko tzLke tkkE 20 {exh yLku knkukE 18 {exh Au, ke uRyu ?
kuLkkt kUkru xkRMk kkkLke {sqhe h [ku.{e.Lkkt Y. 7 44. Lke[uLkk kife yokkukLke MkkkxeLke kukV kukLkwt Mkqk wt Au ?
uu fuxe kk ? ( 2520 ) 45. yuf tk[kuhMk ABCD {kt AC = 25 Mku.{e. yLku CD = 7
Mku.{e. nku kku kuLke krhr{rk fuxe kk ?
37. yuf [kuhMk kke[kLke tkkE 70 {exh Au. yk kke[k{kt {kxe
kt tfwLkwt k]cV kuk {kxu Lke[uLkk kifeLkwt wt Mkqk Au ?
kkkhkLkku [o 5 [ku.{e.Lkkt Y. 5 uu fuxku kk ? ( 4900 Y.) 46.
47. yuf ykkkfkh ukh suLke hukyku 64 {exh x 36 {exh Au,
38. 10 {exh tkkE yLku 2 {exh knkukE hkkk fkkzLkkt
suLkwt kukV yuf [kuhMk (kkofkh) ukhLkk kukVLke khkkh
xqfzk{ktke 40 MkuLxe {exh tkkELkkt fuxk [kuhMk ykMkLkku kLku ?
Au, kku [kuhMk ukhLke hukyku ({e.{k) Au ?
( 125 ) 48. krkkk wk LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV = ........
39. yuf [kuhMk zkRLkk xukLke tkkE 4 {exh Au. yk xuk kh 49. yuf [kuhMkLke krhr{rk yuf 7 {exhLke tkkE yLku 5 {exhLke
{{ [kUxkzkLkku [o 1 [ku.{exhLkkt Y. 30 uu fuxku kk knkukEke kkswykukk tk[kuhMkLke krhr{rk suxe Au, kku
? ( 480 Y.) ku [kuhMkLkwt kukV fuxwt nu ?
40. htkeLk fkzo kukhLke tkkE 60 MkuLxe {exh yLku knkukR 40 50. yuf kwoLkwt kukV 154 [ku.Mku.{e. Au, kku kuLkk krhLke tkkE
MkuLxe {exh Au. yk fkzo kukh{kt MkuLxe {exh tkkRLkkt fuxk fuxk Mku.{e. nu ?
[kuhMk kLku ? ( 96 )

uxeMk kukh - 11 skkku

(1) 600 Mku.{e., (2) 2 ke, (3) 125 %, (4) 48 Mku.{e., (5) 40, (6) 3.5 Mku.{e., (7) 7.80, (8) 2.5, (9) 28 {exh, (10) 5
{exh, (11) 1760, (12) Y. 3640 , (13) 96, (14) 1260, (15) 12 , (16) 16:1, (17) 1000, (18) 300%, (19) 52, (20) 5:3,
(21) 60, (22) 144, (23) 18, (24) 44 , (25) 4, (26) 128, (27) 800 Rs., (28) 96, (29) 450 Rs., (30) 4320 Rs., (31)
450 Rs., (32) 3465 Rs., (33) 12,50,000 Y., (34) 32 , (35) 96 , (36) 2520 , (37) 4900 Y., (38) 125 , (39)

480 Y., (40) 96 , (41) 30 [ku. yuf{, (42) 2400 Y., (43) 384 , (44) 3r 2 , (45) 62 Mku.{e., (46) r (r + l) ,

(47) 48 , (48) r 2h r , (49) 36 [ku.{e., (50) 44 .

222
 uxeMk kukh - 12
1. yuf tfw ykfkhLke xktfeLke [kE 60 Mku.{e. Au yLku kuLkk kkkLkku 20. kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt k]cV kukLkwt Mkqk .......... Au.
kMk 64 Mku.{e. Au. Y. 25 rk[ku.{e.Lkk hke kuLku knkhke 21. 5 Mku.{e. rkkkk yokwoLkku kMkLke tkkE fuxe kk ?
htk fhkLkku [o fuxku ku ?
22. yokkukLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk wt Au ?
2. 1 {exh knkukEkk 2 {exh fkkz{ktke 625 [ku.Mku. {e.
23. yuf {exh kLkkLkk 3 {exh ktkk fkkz{ktke 2500 [ku.Mku.{e.Lkk
kukV hkkkt fuxkt [kuhMk Y{k kLku ?
fuxk Y{k kLku ?
3. LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV kukLkwt Mkqk skku.
24. yuf s{eLkLkk xwfzkLke tkkE 40 {exh yLku knkukE 30 {exh
4. 50 ki MkkLkk rMkkLke Lke[e MkkkxeLkw t ku kV ku kLkw t Mkq k ........ Au. yk s{eLkLkk xwfzkLke Vhku kkhLke kz fhkkLkku [o rk
Au. {exh Y. 26 {ku fuxku kk ?
5. 1 YrkkLkk rMkkLke MkkkxeLkw
t ku kV ku kLkw t Mkq
k ........... Au .
25. u fkuE kwoLke rkk 100% khe uk{kt yku kku kuLkk
6. yuf kkhkLke tkkE yLku knkukE yLkw{u 88 Mku.{e. yLku 50 kukV{kt fuxk xfkLkku khku kk.
Mku.{e. Au. yk kkhk{ktke 14 Mku.{e. rkk yLku 5 Mku.{e. 26. u fkuE kwoLke rkk{kt 25% xkzku fhk{kt yku kku kuLkwt
[kELkk fuxk wk Lkkfkh kLkke fk ? kukV fuxwt xu ?
7. yuf kkLku kuhzk zu qtxu kktue Au, u kuhzkLke tkkE 7 {exh 27. u fkuE koLku [kh kku fhe ku krh[kke ko kkk ykku koLkwt
nku kku kkLku yuf [h fkkkkt fuxwt ytkh fkkwt kzu ? kukV Lkwt {k wt nu ?
8. 1 yh = ............. [ku. {exh 28. koLke kkswyku {kkk{kt 5% Lke w w kk Au kku ykku
9. yuf kkuku MkkuLkwt = .............. kk{ kukV{kt ]Lkk xfk fuxk nu ?

10. 1 nuxh = ................... yufh. 29. 12 Mku.{e. kkswkk yuf Lkke 4 Mku.{e. kkswkk fuxk Lk
kLkke fk ?
11. yuf ykuhzkLkwt {kk 6 {exh 4 {exh 3.5 {exh Au. yk
Mku.{e. rkkkk yuf kkukLku yuf Lkkfkh kMk, su{kt
ykuhzkLku 1 [ku.{e.Lkk Y. 100 uu kMxh fhkLkku [o fuxku 30. 3
kkuzwt kke huwt nkwt ku{kt {qfk{kt yku Au. kMkLke rkk 6
kk ?
Mku.{e. Au. u kkuku kke{kt kqhku zwke Au kku kkeLke Mkkkxe
12. 30 {exh 20 {exhLkk kkk{kt [u 2 {exh knkukELkku ykzku
fuxe u ?
yLku Wku hMkku Au, kku hMkk{kt yuf [kuhMk {exhLke fuxe keyku
kkuXe fk ? 31. kkeLke yuf xktfe 25 {e ktke yu 16 {exh knkue Au xktfeLkk
1
13. yuf kwoLke krhr{rk 88 nku kku kuLke rkk fuxe nku ? krkLku 2 {exh ykuAwt fhk {kxu fkZe uk{kt ykkwt kkeLkwt

14. yuf [kuhMk 10 Mku.{e.Lkwt Au kku kuLkwt kukV fuxwt ? ykkLk nu.
kkeLke yuf ykfkh xktfeLke tkkE 2 {exh Au. u xktfe kkeke
15. 100 {exh tkkELkk [kuhMk kkkLke Vhku 5 {exhLkk ytkhu kz 32.
yze he nku kku xktfe{kt fuxku exh kke Au ?
hkukk nku kku fw fuxk kz uRu ?
8 Mku . {e. rkkkk fku E kku kLku kekkeLku 2 Mku . {e.
16. yuf {exh kLkkLkk 3 {exh ktkk fkkz{ktke 6 2 5 [ku.Mku.{e.Lkk 33.
rkkke Lkh kkukLkk zkLke Mktk fuxe nu ?
fuxk Y{k kLku ?
fkuE tfw ykfkhLkk kMk 14 Mku.{e. yu [kE 9 Mku.{e. yu{kt
17. yuf kwoLkku kMk 14 Mku.{e. Au, kku kuLkkt krhLkwt {kk Lke[uLkk 34.
kLku khVLke ykkLk wt nu ?
kife yuf kk.
4 Mku.{e. rkkkk fkuE kkukLku ykukke 2 Mku.{e. rkkke
18. yuf tk[kuhMkLke yuf kksw keS kksw fhkkt 3 Mku{e w Au. yk 35.
fuxe kkueyku kLkke fk ?
tk[kuhMkLke krhr{rk 58 Mku{e nku kku kuLke ktke kkswLkwt {kk
3
fuxwt kk ? 36. yuf xktfe 4 kk kkeke huku Au. 21 rxh kke fkZe
3 2
19. yuf tk[kuhMkLke knkukE kuLke tkkELkku kk Au. tk[kuhMkLkwt Lkktkke xktfeLkku 5
kk huku hnu Au. kku xktfeLke krhkk
4
(k{kk) exh{kt fuxe nu ?
kukV 192 [ku.{e. Au, kku kuLke krhr{rk .......... Au ?

223
37. yuf {ukLkLkwt kukV 2800 ko {exh Au. kuLkk kh 2.5 Mku.{e. 44. yuf kwokfkh {ukLkLkku kMk 42 {exh Au. kku {ukLkLkwt kukV
{kuxe {kxeLkwt kz kkkhk {kxuLkku [o 10.50 Yrkk rk Lk fuxwt kk ?
{exhLkk hke fuxwt ku ? 45. yuf kwoLke rkk 7 {e. Au. u rkkLku k{e fhk{kt yku
38. yuf kwokfkh kkkLke rkk 28 {exh Au. yk kkkLke Vhku kku kwoLkwt kukV fuxk [ku.{e. kk ?
kkhLke kz fhk 1 {exhLkk 5 Y. uu fuxk Yrkk {swhe 46. yuf LkkfkhLkk kkkLke rkk 14 {exh yLku [kE 20 {exh
[qfe kzu. Au, kku LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV kuku.
39. yuf kwokfkh kkLkku kMk 133 {exh Au. kkLku Vhku kz 47. Lkkfkh r[{LkeLkku kMk 2 {exh yLku [kR 7 {exh Au. yk
fhkLkku [o {exhLkk 5 Yrkk uu fuxku ku ? [e{LkeLku knkhke htkkLkku [o h [ku.{e.Lkkt Y. 160 uu fuxku
40. 14 {exh kMkkk {ukLkLkwt kukV fuxwt kk. kk ?

41. 49 Mku.{e. rkkke MkkkxeLkwt kukV fuxwt kk. 48. krkkk yuf LkkfkhLke rkk 7 {e. yLku [kR 50 {e.
Au. kku kuLkwt kukV fuxwt kk ?
42. yuf kIzkLke rkk 35 Mku.{e. Au. 100 yktxk Vhu kku fuxwt ytkh
fkku ? 49. yLkks hkLkkt yuf Zktfkkk LkkfkhLkku kMk 1 {exh yLku
[kE 2.5 {exh Au. yk kekLke MkkkxeLkwt kukV kuku ?
43. yuf kIzkLkku kMk 1.05 {exh Au. yk kitzwt 33 rf.{e. ytkh fkku
kku ku fuxk yktxk VwO nu ? 50. Zktfkkk yuf Lkkfkh xktfkLke rkk 2.1 {exh yLku [kE
2.9 {exh Au. kku kuLke fw MkkkxeLkwt kukV kuku.

uxeMk kukh - 12 skkku

(1) Y. 17.10 kk, (2) 32 , (3) 2 rh , (4) A r 2 , (5) A 2 rh , (6) 10 Lkkfkh kLkke fk, (7) 44
{exh, (8) 100 , (9) 11.66 kk{, (10) 2.471 , (11) 7000 , (12) 96 , (13) 14 , (14) 100 [ku.Mku{e, (15) 80 , (16)
48 , (17) 44 Mku.{e., (18) 16 Mku{e, (19) 56 {exh, (20) 2 r (r h) , (21) 10 Mku.{e., (22) 2 r 2 , (23) 12, (24)
3640, (25) 300%, (26) 43.75, (27) 16:1 , (28) 10 % , (29) 27 , (30) 1 Mku.{e., (31) 200 Lk {e., (32) 4000

exh, (33) 64, (34) 462 Lk Mku.{e., (35) 8 exh, (36) 60 exh, (37) 735 , (38) 880 Y., (39) 2090 Y., (40) 154

[ku. {exh, (41) 7546 [ku.{e., (42) 220 {exh, (43) 10,000 , (44) 1368 [ku.{e., (45) 616 [ku.{e., (46) 12320 [ku.{e.,
(47) 7040 Y., (48) 2354 [ku.{e., (49) 9.42 [ku.{e., (50) 66 [ku.{e.

224
 uxeMk kukh - 13
15. yuf kkuku, yuf Lkkfkh yLku yuf tfwLke rkk Mkhe Au yLku
1. 20 Mku.{e. [kELkkt yLku 14 Mku.{e. kMkLkk 50 Lkkfkh kikh [kE k Mkhe Au, kku ku{Lke MkkkxeLkkt kukVLkku kwkukh
fhk fuxk [ku.{e. kkhwt uRyu ? yuf [ku.{e. kkhktLke f{k Y. kuku.
200 nku kku fuxku [o kk ? 16. Lkkfkh yLku tfwLke rkkyku Mkhe Au. ktLkuLke MkkkxeLkkt
2. yuf tkLkLkkt Mku.{e.{kt krh{k 20 15 10 nku kku kukV k Mkhk Au. LkkfkhLke [kE ku tfwLkkt [kE fhkkt
fuxk ke nu ?
tkLkLkwt fw kwcV fuxwt ?
yuf Lkh yokkukLkwt fw kwcV 462 Mku.{e.2 Au. kku kuLke
3. yuf Lkkfkh kuxeLke huf khLke tkkE 12 Mku.{e. Au. kku kuLkwt fw 17.
rkk kuku ?
kwcV fuxwt ? kkokwckuLkwt kukV fuxwt ?
18. kkukLkwt LkV kuLke MkkkxeLkk kukVLkk {kk fhkk ...... kwt
4. kkLkk kkoLkk tzLke tkkE 10 {exh knkukE 8 {exh yLku
nku Au.
[kE 5 {exh Au. ku{kt (3 1.5) {e2 Lkkt ku kkhk yLku kkukLkwt LkV kuLke MkkkxeLkk kukVLkkt {kk fhkkt ...............
19.
(2 12) {e Lke [kh kkheyku Au. kkoLkkt tzLke rkkuLku
2 kwt nku.
kukLkku [o 1 [ku.{e.Lkk Y. 6 uu fuxku [o kk ? 20. yuf LkkfkhLke rkk yLku [kELkku kwkukh 5 : 7 yLku kuLkwt
LkV 550 Mku.{e.3 nku kku kuLke rkk ......... Mku.{e. nku.
5. 140 Mku.{e. tkkRkk hkuhLkku kMk 80 Mku.{e. Au. u h{kLkk
{ukLkLku Mk{k kLkkk {kxu hkuhLku 600 yktxk {khk kzu, 21. 5, 6 {exh kMkLkk yuf fqkLke zkE 25 Mku.{e. khk{kt
kku fuxk [ku.{e. s{eLkLku Mk{k kLkke nu ? yku kku fuxk Lk {exh {kxe Lkefu ?

6. yuf LkkfkhLke MkkkxeLkwt A 3696 Mku.{e. 2 Au. u LkkfkhLke 22. 1 {exh tkkE, 1 {exh knkukE yLku 1 {exh zkE xktfe{kt
rkk 14 Mku.{e. nku kku kuLke [kE fuxe ? .......... rxh kke Mk{k.
{exh ktkk, 1 {exh knkuk yLku 10 {exh zk kzk{kt
7. LkkfkhLke [kE 28 Mku.{e. Au. u kuLke MkkkxeLkwt kukV 23. 1
2 ........ rxh kne Mk{k.
2816 Mku.{e. nku, kku kuLkku kMk kuku ?
24. LkkfkhLkwt LkV kukLkwt Mkqk Lke[uLkk{ktke wt Au ?
8. yuf LkkfkhLke rkk yLku [kE Mkhk Au yLku ku 50 Mku.{e.
25. 50 Mku.{e. rkkLkk kkkke xktfe{kt 2 {exh [kE Mkwe
Au. LkkfkhLkwt fw kukV kuku ? ( 3.14 ku)
kke hu Au, ku{ktke 10 exhLkk fuxk fuLk he fk ?
9. tfwLke rkk yLku kktMke [kELkku kwkukh4 : 7 Au. MkkkxeLkwt kukV
2
26. 1 rxh = ............. LkMku{e
792 Mku.{e. Au. kku tfwLke rkk kuku ? ... [kE kuku ?
27. 1 Lk {exh = ........... rxh.
10. 7 {exh rkkkku yLku 24 {exh [kEkku t f w ykfkhLkku
28. 1 Lk r{xh = ............ rfku rxh.
ktkw kLkkk {kxu 2 {exh kLkkkwt fuxk {exh fkkz uRyu ?
29. 10 {exh ktkk yLku 8 {exh knkuk kkk{kt 6 MkuLx{exh
11. kkkLke rkk 7 Mku.{e. yLku [kE 24 Mku.{e. nku, kue tfw
hMkk kzu kku kkk{kt fuxk exh kke kzwt fnuk ?
ykfkhLke ufhLke 15 xkukeyku kLkkk {kxu sYhe fkkLkwt
30. yuf LkkfkhLke kkkLke rkk 14 Mku.{e. Au yLku [kR 15
kukV kuku.
Mku.{e. Au, kku kuLkwt LkV fuxwt kk ?
12. yuf kt tfwLke kktMke [kE kuLkkt kkkLke rkk fhkk Mkkk ke
31. kMxfLke Lkkfkh xktfeLkk kkkLkku kMk 70 Mku.{e. Au yLku [kR
Au. u kkkLke rkk 3 Mku.{e. nku kku fw k]cV kuku.
2 {exh Au kku yk xktfe{kt w{kt w fuxk kke Mk{kR fu ?
( 3.14 ku)
32. yuf YrkkLkk rMkkLkwt LkV kukLkwt Mkqk ........... Au ?
2
13. 282.60 {exh fkkz{kt ke 4 {exh [kR yLku 3 {exh rkk
33. kktkkLkku 8 Mku.{e. ktkku kh suLkku kMk 1 Mku.{e. Au, kuLku
nku ku k fu xkt t f w ykfkhLkkt kt kw y ku kLkke fk ?
kh{ fheLku U[kke 18 {exh kkh{kt krh{u Au, kku yk
( 3.14 ku)
kkhLkku kMk fuxk mm nu ?
14. kt yokkukfkhLke fw MkkkxeLkwt k]cV yLku kkukLke MkkkxeLkwt
34. yuf Lkkfkh kktkLkk kkLkwt kukV 528 {exh2 Au
kukVLkku kwkukh 25 : 108 Au. kku ku{Lke rkkykuLkku kkk kuLkwt V 2772 {exh Au. kku kktkLke [kE
kwkfkh kuku. fuxe Au.

225
 3
kk kkeke huku Au. 21 exh kke 42. b, r {kt AB Sk Au. kuLkwt fuLke ytkh .......... nku
35. yuf xktfeLkku 4
kku AB = r kk.
2
fkZe Lkktk kAe xktfeLkku 5
kk huku hnu Au. kku xktfeLke 43. ABCD {kt mB = 144 nku , kku ku ...........
k{kk fuxe nu ? fkhLkku [kwfku nu.

36. yuf {ukLkLkwt kukV 2800 {e.2 Au. kuLkk kh 2.5 Mku.{e. 44. ABCD Lke kkswykuLkkt {kwyku yLkw{u P, Q, R yLku
{kxeLkwt kh kkkhkLkku [o 10.50 Yrkk rk Lk{exhLkk S Au. u AC = 18 yLku BD = 10 nku kku PQRS
hke fuxku ku ? krhr{rk ............ Au.
37. LkLkk k]cLkwt fw kukV 294 Mku{e2 Au kku kuLkwt V Au. 45. ABC { kt uBC Lku M yLku N kw{kt r kkku kku
(y) 340 Mku.{e.3 (k) 243 Mku.{e.3 AMN
= ............
(f) 320 Mku.{e.3 (z) 298 Mku.{e.3 ABC

38. u fkuE kkukLkk VLku kuLkk k]c kuk Vke rkSk 46.
fhk kku krhk{ 27 Mku.{e. k kk Au kku kkukLke rkk
Au.
39. yuf rkLke [kE, knkukELke 5 ke kkk tkkE, knkuke
8 ke Au, u ku rkLke V 5000 Lk {exh Au. kku
kuLke knkukE kuku.
40. 8 Mku.{e. kkswkk ku Lk Mkhe heku uzk Au. krhk{e
k]cV fwt nu ?
41. u ABC {kt m A X , mB 3X yLku
m C = Y nku, ku{s 3 Y - 5 X = 30 nku, kku 50. 3.6 {exh [kEyu rkLku yzfu ku heku kkuXue rLkMkheLke
ABC yu ............... Au.
u m A : m B : m C = 2 : 3 : 5
nku kku R Lkwt{kk.......kk.
(Q, R) Lkk ytkkok kk{kt A kw yLku knkk{kt B
kw Au. kku AB ( Q, 4 )khkkh wt Au ?
48. yuf kwoLkku kMk 10 Mku.{e. Au. kwoLkk fuLke 3 Mku.{e. qh
yku SkLke tkkE kuku.
49. yuf kkh 100 {exh ktkku Au. kuLkk ku - ku {exhLkk xwfzk fhk ku
kkh fuxekh fkkku kzu ?
tkkE 6 {exh Au, kku rLkMkheLkk kkk (Lke[ku Auzku) rkke
fuxk {exh qh nku ?

uxeMk kukh - 13 skkku

(1) 4.4 [ku.{e., 880 Y., (2) 1300 [ku.{e.2, (3) 864 Mku.{e.2, 576 [ku.Mku.{e., (4) 930 Y., (5) 2112 {e2, (6) 42

Mku.{e., (7) d 32 Mku.{e., (8) 31400 Mku.{e.2, (9) ( r 12 c.m., l 21 c.m.) , (10) 275 {exh, (11) 8250

1
Mku.{e.2, (12) 226.28 Mku.{e.2, (13) ktkwLke Mktk 6 , (14) (5:9) , (15) 4:3:1 , (16) ke, (17) 4.7 Mku.{e., (18)
2

r 2
3 , (19) 5 {exh, (20) 5 , (21) 6.16 , (22) 1000 , (23) 10,000 , (24) rk [kE, (25) 157 , (26)

2
1000 , (27) 1000 , (28) 1 , (29) 4800 exh, (30) 9240 Lk Mku.{e., (31) 770, (32) r 2 h , (33) 3 , (34) 8 {e.

(35) 60 exh, (36) 735 Rs., (37) 343 Mku.{e.3, (38) 81 Mku.{e., (39) 5 {exh, (40) 60 [ku.{e., (41) fkxfku

3 1
rkfku, (42) r , (43) Mk{tk, (44) 28, (45) , (46) 36 , (47) (Q,4) , (48) 8 Mku.{e., (49) 49 kh,
2 3

(50) 4.8 {exh.

226
 uxeMk kukh - 14
1. ABC {kt AC fo Au . BM u Au . u 18. sin 2 60 tan 45 CoS 2 30 Cot 90 .........
AM 16, CM 12 nku kku BM kuku. 19. 3.6 {exh [kEyu ekLku yzfu ku heku kkuXue rLkMkheLke
.............Lkk kqhffkuLkku fkuxefku 300 Au. tkkE 6 {exh Au, kku rLkMkheLkku kkku (Lke[ku Auzku) ekke
2.
fuxk {exh qh nku ?
3. fkxfku rkfku{kt yuf qkLkwt {kk Au, kku yk qkLke Mkk{uLke
kkswLkwt {kk foLkk {kk fhkkt ....... nku. 20. ABC {kt AB = 4 Au. AC 5 Au kku BC ?

4. 5 {exh ktke rLkMkheLkku Lke[uLkku Auzku rkke 3 {exh qh 21. ABC {kt AB = 3 Au. BC = 4 Au kku AC = ?
Au, kku rLkMkheLkku WkhLkku Auzku fuxk {exh [kEyu ekLku 22. yuf [kuhMk fkkLkk yuf qk khke fkxfku rkfkufkh fkkeyu
yzfuku nu ? kku nu fuxk qk kkfe Au ?
5. u ABC Lkk qkykuLkk {kk 1:2:3 {k{{kt nku kku Mkkike
23. 6, 13, 28, 59, .........
LkkLkk qkLkwt {kk fuxwt nu ?
24. Lke[u ykku u e kq o kLkkku . 1, 5, 10, 16, 23,
6. k Mk{ktkh hukykuLku keS k Mk{ktkh hukyku Auu kku fw
fuxk [kwfkuku h[k ? 31, .....

7. yuf htkeLk fku[zku 30 r{rLkx{kt 50 MkuLx{exh [u [ze khk 25. Lke[u kou MktkykuLke yktkrhf Mkhk{eke ke sk{kt
s 10 MkuLxe{exh Lke[u yku Au kku 200 MkuLx{exh [e ek fR Mktk yku ? 21, 105, 735, 6615, .......
[zkk kuLku fuxku Mk{ ku ?
26. yk ue swyku : C 13, E 16 ........, I 22, K 25 ........ qxke
8. yuf Mk{[kuhMkLke yuf kksw 25 {exh Au, kku kuLkk rfoLkwt Mktk ykuku.
ytkrsk {kk Lke[uLkk kife yuf kk.
27. yk ueLku swyku : 38, 36, 32, 30, 26, ............ kAeLke
9. 17 {exh ktke rLkMkheLkku Lke[uLkku Auzku ekke 8 {exh qh Mktk fR yku ?
Au. rLkMkheLkku WkhLkku Auzku ekke .......... {exh [kEyu
28. rhk Lke[uLke heku yuf ue kLkku Au. ku ueLkwt k{ k - 10
yzfu.
kMkt fhu Au. ueLkwt huf k kuLkk kwhkukk{e k fhkkt 4 suxwt
10. Mk{ws rkfkuLkwt krhfuL ............. Au. ykuAwt nku Au, kku kuLke ueLkkt k{ kkt[ k kt nu ?
11. hirf uzLkk qkyku{kt yuf qku wfku nku, kku keu qku
29. Lke[u L ke u e{kt ? Lke skyu fR Mkt k yku ? 1, 2,
........... nku.
6, 24, 120, ?

12. u x y z kku xz ..........
30. 9366395937891639639
13. ABC {kxu, BC ............. ABC. WkhLke ue{kt suLke khk ykk 6 yLku khk s kkA 9 Lk
14. kwoLke k{k{ rkkykuLkku Auk wt Au ? ykkk nku kuk 3 Lke Mktk fuxe ?
31. Lke[u L kk{kt ke fR Mkt k u e{kt kt ku M kke kke Lkke ?
15. BA yLku BC rk rfhku Au. u .......... nku, kku kuyku yLkL
Mk{k{kt nku, 0, 1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 37, 45

16. u ABC fkxfku rkfku Lk nku, kku ......... Mk Au. 32. 6 : 72 : 8 : ?

17. s{eLk khLkk kw A ke {fkLkLke xku[Lkku WMkufku 45 Au. A ke 33. 6 : 36 : : 9 : ?

{fkLkLkwt ytkh X yLku {fkLkLke [kE 5 Au kku s{eLk khLkk 34. 384 : ? : : 216 : 63
kw A ke {fkLkLkwt ytkh ........ Au.
227
35. 4, 16, 36, .... ? ...., 100 43. yk ueLku swyku : 53, 53, 40, 40, 27, 27 nu kAe ku

2, 3, 10, 15, 26, ....?... Lktkh yku ?

36.
44. yk ueLku swyku : 36, 34, 30, 28, 24 nu kAe ku Lktkh
37. 12, 23, 34, 45, ...?..., 67, 78, 79
yku ?
38. 1, 1, 4, 8, 9, 27, 16, ..... ke sk{kt fR Mkt k
45. yk ueLku swyku : 1000, 200, 40 nu kAe ku Lktkh
yku ?
yku ?
39. Lke[u ykkue ueLke 24 kku Mkwe kkhe fhku.
46. &kkoLke skyu wt yku ? 5, 6, 10, 19, ?
(8 x 5 y ) (11x _ 3 y ) (14 y ) ........
47. u e{kt fR Mkt k ku x e Au ? 2, 9, 28, 65, 126,
40. &kkoLke skyu wt yku ? 0, 1, 9, 36, 100, 225, ? 216, 344

41. yk ueLku swyku : 80, 10, 70, 15, 60, .... nu kAe ku 48. Lke[uLke ue{kt ? Lkk MkkLku wt yku ? 1, 2, 6, 24, 12, ?
Lktkh yku.
49. Lke[u L ke u e{kt ?Lkk MkkLku w t yku ? 35, 34.5,
42. yk ueLku swyku : 7, 10, 8, 11, 9, 12 nu kAe ku Lktkh
35.5, 34, 36, ?
yku ?
50. 4, 6, 9, 13, .........

uxeMk kukh - 14 skkku

(1) 8 3 , (2) 120 , (3) yzw, (4) 4 {exh, (5) 30 , (6) 9 , (7) 2 fkf 24 r{rLkx, (8) 35.35 {exh, (9)

15 {exh, (10) kuLkwt {fuL, (11) kwhwfku, (12) xy (13) (14) kwo fuL, (15) kuyku rhw rfhku nku,
1
(16) AC < AB BC , (17) 5, (18) , (19) 4.8 {exh, (20) 3 , (21) 5 , (22) 5 (23) 122 (24) 40
2
(25) 72765 (26) G 19 (27) 24 (28) -10, -14, -18, -22, -26 (29) 720 (30) ku (31) 37 (32) 96 (33)

81 (34) 112 (35) 64 (36) 35 (37) 56 (38) 64 (39) -61x+189y (40) 441 (41) 20 (42) 10 (43) 14
(44) 22 (45) 8 (46) 35 (47) 126 (48) 720 (49) 33.5 (50) 18

228
 uxeMk kukh - 15
1. 8, 20, 36, 56, ........ 26. 6,13, 28,59,.......?

2. 1, 1, 8, 4, 27, 9, ........ 27. Lke[u L ke u e{kt yu f yktf zku kt kuM kkku Lkke ku ku ku .
1, 2,5, 21,88, 545
3. 2, 16, 3, 81, 4, 9, .........
28. kkt[ kykuLke kkt[ ko knukLke {hLkku Mkhkku 50 nkku.
4. 85 : 15 : : 391 : ?
kkt[ ko kAe ku s kykuLke {hLkku Mkhkku ......... kk.
5. Lke[uLkk k]k{kt fR Mktk ktMkkuMkke Lkke.
29. ku ytfLke yuf MktkLkk ytfkuLkku Mkhkku ku s MktkLkk ytfkuLkk
169, 625, 196, 141, 144, ? kwkfkh khkkh Au. kku ku Mktk ...... Au.

6. ue kqo fhku : 3, 4, 7, 12, 19, (?) 30. ku ytfkuLke yuf Mktk{kt fLkku ytf 7 Au. yLku ktLku ytfkuLkku
Mkhkku yu yuf{Lkk ytfLkku ykX kku Au. kku ku Mktk fR nu.
7. ]tk 1, 3, 8, 19, ?, 89 {kt ~Lkkoko r[nTLkLkk MkkLku wt yku ?
31. u kLke {h{kt 16 koLkku kVkk nku yLku 6 ko knuk
8. qxke Mktk kuku. 95, 87, 80, 74, 69, ......... {kuxku k LkkLkk k fhkk k kku {kuxku nku kku kkuLke
kksukhLke {h kuku.
9. 0, 1, +1, +2, +3, +5, 8, 13, 21, 34, ......, ....., ....., .....
yk ueLkk nu kAeLkk [kh Mkku k nu ? 32. nk{kt ykuf yLku rfhLke {h [uLkku kwkukh 4 : 3 Au. 6
ko kAe ykufLke {h 26 ko Au kku nk{kt rfhLke {h
10. r{f Mkt kyku 2, ........, 24, 120, 720, ........, yLku ..... ko nu ?
40320
33. fkuR yuf MktkLkk k kk{ktke 5 kk fhkk 13 {u Au. kku ku
11. 3, 5, 9, 17, .......... wt yku ? Mktk kuku.

12. 59, 51, 43, ?, 27 34. 15 ko knuk Mkr[LkLke {h ytse fhkk k ke nke. nk{kt
Mkr[LkLke {h ytseLke {h fhkk ku ke nku kku Mkr[LkLke
13. ue{kt qxkku ytf ku. 324, 224, 124, 24, .............. nkLke {h fuxe nu ?

ue{kt qxkku ytf ku. 1, 35. ku ytfkuLke yuf MktkLkk ytfkuLkku Mkhkku 12 Au. u ytfkuLke
14. 2, 3, 2, ...........
ykke fheyu kku {ke Lke Mktk {q Mktk fhkk 18
15. 2, 4, 3, 5, ........, 6, 5, 7, 6 w Au. kku ku Mktk kuku.

16. 0, 3, 8, 15, 24, 35, ........... 36. 5 kLkk yuf krhkhLke Mkhuhk {krMkf ykf Y. 1000 Au.
u yuf kLke kkf ykf 12, 000 Y. u kku yk krhkhLke
17. 121, 225, 361, ............
Mkhuhk {krMkf ykf fuxe ?
18. 09 : 25 : : 49 : ? 37. yuf rkf zkku heLku kue [kufux nksh rkkeoyku{kt Mkhu
19. 18, 10, 6, 4, ? kku nU[u Au. yk{ fhkk hufLku 7 [kufux {u Au. u ko{kt
5 rkkeoyku khu nkuk, kku hufLku 1 ykuAe {k kku nksh
20. 27, 64, 125, 216, 343, ?
rkkeokuLke Mktk kuku.
21. 17, 13, 11, 7, 5, 1, ? 38. Lkk, {o yLku sLke fw {h 93 ko Au, Mk ko knuk kuykuLke
1, 4, ?, 64, 256 {hLkku kwkukh 2 : 3 : 4 nkku, kku nk{kt sLke {h fuxe
22.
nu ?
23. 25, 16, 50, 48, 100, 144, 200, ?
39. yuf Mktk{ktke 8 kk fhe 5 zu kkeyu ykk ku s Mktk{kt
24. x : 7 26 : 6 kku x Lke f{k fuxe kk ? 13 W{uhe 8 zu kkeyu kku skk Mkhk yku Au kku ku Mktk
kuku.
25. 0, 7, 26, 63, ...... ?
40. Mknukk 40 koLkku Au yLku kkk 60 koLkku Au kku fuxk ko
229
 knuk kkuLke {hLkku kwkukh 3: 5 nu ? 45. nk{kt s yLku ehwLke {hLkku kwkukh yLkw{u 5 : 4 Au. k
41. ku ytfkuLke yuf Mktk{kt yuf{Lkku ytf fLkk ytf fhkkt [kh ko kAe ku{Lke {hLkku kwkukh yLkw{u 11: 9 nku kku ehwLke
kku Au. ytfkuLkk MkkLk y k fhkkt {ke Mktk yLku {q nkLke {h fuxe nu ?
Mktk [uLkku kVkk 54 Au, kku ku Mktk kuku.
46. yuf MktkLku 5 ke fhe ku Mktk W{uhkkt 360 kk kku ku Mktk
42. rhrkf yLku MkwuLkLke nkLke {hLkku kwkukh yLkw{u 5 : 7 Au. fR ?
u MkwuLkLke nkLke {h yLku rhrkfLke 6 ko kAeLke {hLkku 47. yuf MktkLku Mkkk ke fhe ku Mktk W{uhkkt 400 kk kku ku
kVkk 2 Au. kku rhrkf yLku MkwuLkLke nkLke {hLkku Mkhkku Mktk fR ?
fuxku nu ?
48. WMk kkMku nko fhkkt kkt[ kk Yrkk Au. u ktLkuLke hf{Lkku
43. yu f Aku
f hkLku yu f [ku
Mk Lkt khLku 53 ke kw
k fkw
t . ku
u 53 Lkk
Mkhkku 36 kkku nku, kku nko kkMku fuxk Yrkk nu ?
MkkLku 35 ke kwkfkh fkuo kuke kuLkku skk Mkk[k skk fhkk
49. fkuR MktkLkk 45 xfk{ktke 45 kk fhk{kt yku yLku Auu
1206 ykuAku ykku kku su Lktkhke kwkLkwt fkwt ku Lktkh kuku ?
k 45 u kku ku Mktk fR ?
44. yuf kkLkku ko 10 ku Mkkhu Y kR kkkuhu 1.27 kqhku
ku Mktkyku{kt {kuxe Mktk LkkLke Mktk fhkkt 5 ke Au. u
kku. yk hr{kLk [kh kkMk ku Au. huf kkMk [u 5 {e.Lkku 50.
huf{kt 21 W{uhk{kt yku kku {kuxe Mktk LkkLke Mktk fhkkt
kuf ykkk{kt yku Au, kku huf kkMk fuxk r{rLkxLkku nu ?
k{e kk Au, kku ku Mktkyku{kt LkkLke Mktk fR nu ?

uxeMk kukh - 15 skkku

(1) 80 (2) 64 (3) 256 (4) 69 (5) 141 (6) 28 (7) 42 (8) 65 (9) 55, 89, 144, 233, (10) 6 yLku 5040 (11) 33

(12) 35 (13) -76 (14) 5 (15) 4 (16) 48 (17) 529 (18) 81 (19) 3 (20) 512 (21) -1 (22) 16 (23) 432 (24)

30.33 (25) 124 (26) 122 (27) 88 (28) 100 (29) 22 (30) 71 (31) 14, 30 (32) 15 (33) 6 (34) 60 (35) 57 (36)

1200 (37) 30 (38) 38 (39) 43 (40) 10 (41) 28 (42) 48 (43) 67 (44) 48 (45) 24 (46) 60 (47) 50 (48) 6 (49) 200
(50) 7

230
 uxeMk kukh - 16
1. yuf k kkMku 1 Y., 5 Y. yLku 20 Y.Lke fuxef Lkkuxku Au. yLku 3 kkfkuLke rxrfxLkk Y. 600 kk kku kwg kLke rxrfxLkk
huf LkkuxkuLke Mktk Mkhe Au, kuLke kkMku 260 Y. Au. kku k fuxk Yrkk Au ?
kkMku fw LkkuxkuLke Mktk fuxe Au ? 14. kkt[ kykuLke kkt[ ko knuktLke {hLkku Mkhkku 50 ko
2. 8 wheLke f{k 3 xukLke f{k khkkh kk Au. yuf whe nkku. ykske kkt[ ko kAe ku{Lke Mkhuhk {h fuxe nu ?
yLku yuf xukLke fw f{k Y. 605 kk Au, kku whLke f{k 15. yuf k kkMku Y. 1 , Y. 5 kkk Y. 10 Lke Lkkux Mkhk {k{kt
fuxk Yrkk nu ? Au. yk ke LkkuxTMkLke f{k Y. 192 kk kku kuLke kkMku fw fuxe
3. ku yktfzkLke yuf MktkLkku fLkku ytf kuLkk yuf{Lkk ytfke k LkkuxTMk nu ?
kwku Au. ytfkuLke yk-ke fhkkt {ke Mktk {q Mktkke 16. 5 ko knuk P yLku QLke Mkhuh k {h 15 ko nke.
54 suxe ykuAe Au, kku ku Mktk kuku. P, Q, R Lke Mkhuhk {h yksu 20 ko Au 10 ko kAe RLke
4. ku ytfkuLke yuf kf]rkf MktkLkk ytfkuLkku kwkfkh 15 Au. u ku {h fuxe ?
Mktk{kt 18 W{uhk{kt yku kku {ke Lkke. Mktk ku {q MktkLkk 17. MkhkuskuLkLke nkLke {h 52 koLke Au. 8 ko kAe ku{Lke yLku
ytfkuLke yk-ke fhkke {ke Mktk kLku Au, kku ku {q kwkeLke {hLkku Mkhkku 75 ko kkku nku kku ku{Lke kqkeLke nkLke
Mktk fR nke ? {h kuku.
5. rtfkLke nkLke {h 20 ko Au, kuLke {kkkLke {h kuLkk fhkkt 18. yuf kuk{kt Y. 5 yLku Y. 2 Lkk 40 rMkk hkuk Au. fw Y.
k{e Au nu u rtfkLke {h k{e ( 40 ko) kk kku kuLke 140 Au kku Y. 2 yLku Y. 5 Lkk fuxk rMkk Au ?
{kkkLke {h fuxk ko kk ? 19. yuf xkuke{kt fuhe, [efw yLku kz{Lkk fw 18 V Au, su{kt fuhe
6. yuf MktkLku 7 ke fheyu yLku ku{kt ku s Mktk W{uheyu kku fhkk [efw kuZk yLku kz{ k{k Au, kku fuheLke Mktk fuxe nu ?
576 kk, kku ku Mktk fR kk ? 20. Mkr[LkLke 8 ko knuktLke {h yLku 6 ko kAeLke {hLkku
7. {kkkLke {h kwkLke {h fhkkt 6 ke Au. ktLkuLke {hLkku kwkfkh 680 kk Au, kku Mkr[LkLke nkLke {h kuku.
Mkhkku 35 ko nku kku kwkLke {h fuxe kk ? 21. {kkkLke {h kwkeLke {h fhkkt k ke yLku 8 koke {kuxe
(y) 13 ko (k) 5 ko Au. rkkkLke {h {kkk fhkkt 4 ko {kuxe Au. nu u kwkeLke {h
(f) 14 ko (z) 6 ko 6 ko nku kku rkkkLke {h fuxe ?
8. rkkkLke nkLke {h kuLkk kwkLke {h fhkk 5 ke Au. 21 ko 22. {khku LkkLkku kE yuf koLkku kku khu {khe {h kuLke {h fhkkt
kAe rkkkLke {h kwkLke {h fhkk k{{e kk Au, kku rkkk Mkkk ke nke. khu {khe {h kuLke {h fhkkt k{e kk
yLku kwkLke nkLke {h fuxe ? khu kuLke {h fuxe nu ?
9. yuf qLkk zkk{kt 48 exh q Lkkkke kqhku hkE Au. 23. {kurnkLke {h kuLkk rfhk fhkk 7 ke Au. 10 ko kAe kuLke
7 {h 3 ke kR su, kku nk{kt kuLkk rfhkLke {h fuxe nu ?
suLkku kk huku Au. u ku{ktke ykuo qLkku kk fkZe uk{kt
12 24. kkxe yLku kw[Lke uke f{k Y. 2.25 Au. kkxe fhkkt kw[Lke
yku kku zkk{kt nS fuxwt q hk{kt yku fu zkku ykku f{k Y. 1.65 ykuAe nku kku kw[Lke f{k fuxe nu ?
hkE ? 25. rzLkk k{kt yuf rxhu Yrkk 2 Lkku khku kkkt 360
10. ktfsu [kYke 15 kw ykuAk {uk yLku [kYyu fkLkkke 5 kw Yrkk{kt knukt fhkkt ku rxh ykuAwt {u Au, kku rzLkku ykkWLkku
khu {uk. u yk kuu fw 112 kw {uk nku, kku k wt nkku ?
fkLkkyu su kw {uk, ku Au ? 26. fkuRf {krnke {kxu Z 25 yLku x 25 , kku M .......
11. rkkk yLku kuLkk ku kwkkuLke {hLkku Mkhkku 5 ko knukt x ko
27. fkuRf {krnke {kxu Z M 2.5, u {krnkeLkku {f 20
nkku, kku 5 ko kAe ku kkLke {hLkku Mkhkku ....... ko ku ?
nku, kku Z .........
12. rkkkLke {h kwkLke {h fhkkt 30 ko w Au. Mk ko kk
rkkkLke {h kwkLke {h fhkkt k ke ku, kku nk kwkLke 28. u x Z 3 yLku x Z 45, kku M .......
{h fhkkt k ke ku, kku nk kwkLke {h fuxe nu ? 29. u Z = 24, x = 18, kku M = ........
13. fkuR rkuxh{kt yuf k kkukkLkk fwxwtk Mkkku rV{ uk Au.
u M = 15, x 10, kku Z .........
su{kt kkfkuLke rxrfx kwg kLke rxrfxLkk 1/4 Au. k kwg 30.

231
31. u M 22, Z 16, kku x ......... 40. ftkLkeLkk kkf ynuk{ktke LkVku - LkwfkLkLkkt {uu yktfzk
...... {krnke Au.
32. u x 21.44 yLku Z 19.13, kku M .........
41. 10 rkkeoykuyu 50 kwLke yuf fMkkux e{kt {uu kw
33. u M = 26, x = 36, kku Z = ......... 13, 25, 42, 11, 40, 33, 49, 37, 19, 27 Au {kxu yk
34. Lke[u ykkue {krnkeLkku knwfe ko ........... Au. {krnkeLkku rMkkh ...... Au.
ko 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50
42. kkt[ fk{khkuLkku hkusLkku kkkh Yrkk{kt 45, 32, 59, 37 yLku
yk]rk 7 15 13 17 10
52 Au. yk {krnkeLkku {f ...... Au.
35. WkhLkk kk 9 {kt ykku ko 20 30 Lke Mkt[e yk]rk 43. ko 41-50 Lke Wo Mke{k ........ Au.
.......... Au. 44. ko 20-29 Lke y:Mke{k ...... Au.
36. kk 9 {kt ykku yk]rk rkhLkku {Mk ko .......... 45. {krnke 3, 7, 5, 6, 7, 5, 7, 9, 4, 7 {kt 7 Lke yk]rk ........
Au. Au.
37. kk{kt fw kkuoLke Mktk yu ......... {krnke Au. 46. ko 25-30 Lke { f{k ...... Au.
38. kwMkfkku{kt kwMkfkuLke Mktkyu ........ {krnke Au. 47. ko 45-55 Lke {f{k ....... Au.
39. irLkf Mk{k[khkkku{ktke {uu VwkkkLkk hLkk yktfzk ...... 48. ko 30-45 Lke ko tkkE ...... Au.
{krnke Au. 49. ko 55.5 - 65.5 Lke ko tkkE ..... Au.

uxeMk kukh - 16 skkku

(1) 30 (2) 165 (3) 93 (4) 35 (5) 60 (6) 72 (7) 5 (8) 35 , 7 (9) 34 (10) 29 (11) X+30 (12) 5 (13) 160 Rs. (14)
20 (15) 36 (16) 30 (17) 7 (18) uf 20 (19) 4 (20) 26 (21) 30 (22) 6 (23) 5 (24) 60 kiMkk (25) 18 Rs., (26) 25
(27) 21.25 (28) 23 (29) 20 (30) 25 (31) 25 (32) 20.67 (33) 6 (34) 30-40 (35) 35 (36) 20-30 (37) kkr{f (38)
kki (39) kki (40) kki (41) 38 (42) 45 (43) 50 (44) 20 (45) 4 (46) 27.5 (47) 50 (48) 15 (49) 10.

232
 uxeMk kukh - 17
1. ykufLkku 17, 23, 9, 32, 14, 27, 11 Lkku {Mk ........ Au. yku kku Lkku {f .... Au.

ykufLkku 54, 32, 19, 36, 29, 44, 21, 47 Lkku {Mk 18. Mk{kLkh ue 5, 11, 17 ..... Lkwt 101{wt k kuku.
2.
....... Au. 19. 5, 10, 15, 20, ...... 200 Lkk kkuLke Mktk kuku.

3. ykufLkku 26, 13, 7, 31, 21, 17 Lkku {Mk ...... Au. 200, 196, 192, ..... - 200 Lkwt fuxk{wt k 0 (qL) nu ?
20.

4. ykufLkku 76, 81, 68, 92, 88 Lkku {Mk .....

21. 11, 17, 23, 29, ..... 605 {kxu Auuke 7 {wt k kuku.

5. {krnke 9, 8, 11, 3, 8, 15, 8, 9, 10, 14 Lkku knwf ..... 22. 7 Lkk fuxk kwkuLkku k ytfkuLke Mktk nku ?
Au.
23. 10, 15, 20, 25, 30, ..... 1000 Lkw t Au u ke kt h{w t k
6. kkt[ fkhekhkuLkku hufLkku kkkh 5000 Y. Au, kku yk {krnkeLkku
kuku.
{f ..........., {Mk ......... yLku knwf ........ Y. Au.
24. 5 11 17 ........ Lkkt ueLkkt k{ 20 kkuLkku Mkhkku
7. ykufLkku 1, 3, 2, 5, 3, 7, 2 Lkku knwf ........ Au.
fuxku kk.

8. yku f Lkku 7, 13, 15, 11, 13, 13, 7, 7, 19, 20, 25. 7 11 15 19 23........ Lkkt fuxkt kkuLkku Mkhkku 900
15, 15 Lkku knwf ....... Au. kk.

9. Wkhkuk kkLke {krnke ....... Au. 26. 6 Lkk k{ 30 Lk kqkOf kwrkkuLkku Mkhku {uku.

2, 7, 12, 17 Lkkt fuxkt kLkku Mkhkku 990 kk ?

10. 1 3 ...... (2n 1) n 2 Au kku k{ n yw { 27.
MktkykuLkku {f ........ Au. 28. yuf Mk{ktkh ueLkwt k{ k 5 yLku Auwt k 45 Au. kk

u uf ykufLk 3, 7, 9, 18, 21, 32 Lku 3 zu kwk{kt kkuLkku Mkhkku 500 Au. kku ku ueLkkt kkuLke Mktk fuxe.
11.
yku, kku Lkku {f ....... Au. 29. 3 zu rLk:uk rk nku kue 3 ytfkuLke ke kf]rkf
u uf ykufLk 8, 17, 25, 28, 32 {kt (-7) W{uhk{kt MktkykuLkku Mkhkku kuku.
12.
yku kku Lkku {f ...... Au. 30. 5 ke 205 MkweLke k{k{ yw{ MktkykuLkku Mkhkku fhku.

13. u uf ykufLk 18, 33, 36, 39, 44 Lku 2 zu kkk{kt 31. u 3 5 7 9 ........ n kLkku Mkhkku 288 nku kku
yku kku Lkku {f ..... Au. n = ........ ?

14. u ykufLk 5, 37, 29, 18 {kt ykufLk 5 Lku ku (-5) 32. Mk{kLkh ue 100, 97, 94, 91, ....... Lkwt w k kuLkwt k{
uk{kt yku kku Lkku Lkku {f ...... Au. ue k nku ?

15. u uf ykufLk 8, 13, 9, 15, 12 Lku (-5) zu kwk{kt 33. 8, 11, 14, 17, ..... Lkwt fuxk{wt k 272 nku ?
yku kku Lkku {f ..... Au.
34. 3 + 6 + 9 + ...... + 300 = .........
16. -2, -9, 31, 28, 41, 13 {kt (-9) Lku ku 9 uk{kt yku
35. 5 + 10 + 15 + ...... + 100 = .........
kku Lkku x .....
36. (-100) + (-92) + (-84) + ..... + 92 = .........
17. 33, 17, 23, 28, 42, 37 uf ykufLk{kt 4 W{uhk{kt

233
37. 25 + 21 + 17 + 13 + ....... + (-51) = .......... 44. Mk{ktkh ueLkwt n {wt k kukLkwt Mkqk wt Au ?

38. Lke[uLkk yktfzkyku{kt ? ke sk{kt wt yku ? n

45. Mk{ktkh ueLkk Mkhkk ytkuLkwt Mkqk Sn 2 (a 1) Lkk
(1) 729 (2) 343 kuf krkke ........ nkk.

(3) 125 (4) 27 46. yk ue{kt ..........Lkku skk wt yku ?

39. Mk{ktkh ue 2, 7, 12, 17 Lkwt 12 {wt k wt Au. 1, 121, 441, 961, 1681, (?)

40. yk ue{kt nu kAeLke Mktk fR yku ? 3, 5, 7, 11, 13, 47.
17, .......
41. suLkwt N {wt k (7n - 3) nku kue Mk{ktkh ue{kt k{ 40
kkuLkku Mkhkku ............ kk.
4, 196, 16, 144, 36, 100, 64, (?)
48. 1, 4, 14, 45, 139, 422, (?)
49. 9 + 19 + 29 + ......... + 99 Lkku Mkhkku fuxku kk ?

50. 9366395937891639639 WkhLke ue{kt suLke khk

42. yuf Mk{ktkh ueLkwt n{wt k Tn 5n 2 Au, kku kuLkwt 12 {wt
ykk 6 yLku khk s kkA 9 Lk ykkk nku kuk 3 Lke
k wt nu ?
Mktk fuxe ?
43. 9 + 19 + 29 + ........ = 99 Lkku Mkhkku fuxku kk.

uxeMk kukh - 17 skkku

(1) 17 (2) 34 (3) 19 (4) 81 (5) 8 (6) 5000 (7) 2 & 3 (8) 7, 13 & 15 (9) knwfe (10) n (11) 45 (12) 15 (13) 17
(14) 19.75 (15) - 57 (16) 20 (17) 34 (18) 605 (19) 40 (20) 51 (21) 569 (22) 128 (23) 930 (24) 1240 (25) 20
(26) 2790 (27) 20 (28) 20 (29) 165150 (30) 10605 (31) 16 (32) 35 (33) 89 (34) 15150 (35) 1020 (36) - 100
(37) - 260 (38) 27 (39) 57 (40) 19 (41) 5620 (42) 58 (43) 540 (44) Tn = a + (n - 1)d (45) kkWMk (46) 2601
(47) 64 (48) 1272 (49) 540 (50) 2

234
 uxeMk kukh - 18
1. 1 ke 36 MkweLkk ytfkuLkku fw Mkhkku .................... kk. (y) 250 (k) 320 (f) 240 (z) 400
(y) 360 (k) 666 (f) 720 (z) 540 12. yuf hf{Lku 10% Lkk kshu 2 ko {kxu Mkkk ksu yLku
[.ksu hkufk{kt yku kku ks kVkk 2 Y. kk Au, kku {w
2. 1 ke 12 MkweLkk ytfkuLkk MkhkkLke Mkhuhk ............. kk.
hf{ fuxk Yrkk nu ?
(y) 6.5 (k) 6 (f) 72 (z) 78
(y) 500 (k) 550 (f) 300 (z) 200
0.25 0.25 0.24 0.24
3. 13. 73 rMk kAe kkfke Y. 1, 000 Lke nwtze ykshkus kuLf{kt
0.49
xkk{kt yku kku Y. 970 {u Au, kku ksLkku h fuxku nu
(y) 0.1 (k) 0.01 (f) 0.49 (z) 0.0006 ?
25 15 5 (y) 18% (k) 16% (f) 12% (z) 15.46 %
4. .............
25 14. Y. 100 Lke {q . f{kLke 5% ksh ke Mkhfkhe
{eLkkeheLkku kh k Y. 90 Au yLku 4% kshLke kuxe
(y) 20 (k) 5 (f) 9 (z) 3
s {q. f{kke Mkhfkhe {eLkkeheLkku khk Y. 80 Au,
5. 16 : x :: x : 9 kt x ........... kku fR {eLkkehe{kt ko{kLk hkufk kke kk ?
(y) 12 (k) 4 (f) 3 (z) 7 (y) 5% kshLke {eLkkehe

a 1 ab (k) 4% kshLke {eLkkehe

6. u nku kku .............
b 2 a b (f) ktLku {eLkkehe{kt yLkw{u 50% - 50%

2 1 4 (z) ktLku {eLkkehe{kt 70% - 30%

(y) (k) (f) 1 (z)
3 3 3 15. yuf kLke 7 rMkLke Mkhuhk f{ke Y. 25 Au yLku k{
7 6 rMkLke Mkhuhk f{ke Y. 23 Au, kku Mkkk{k rMkLke f{ke
7. Lke[uLkk [kh ykqkOfku{ktke ku ykqkOf ke w Au ? fuxk Yrkk kk ?
15
(y) 14 (k) 26 (f) 37 (z) 47
3 1 6 1
(y) (k) (f) (z) 16. yuf kwoLke krhr{rk yLku kMkLkku kVkk 85.6 cm nku kku
5 3 20 8
yk kwoLkwt kukV fuxk [ku.Mku.{e. kk ?
8. ku kkrrkf hf{kuLkku wk{ Mkkkh y 840 Au yLku
(y) 314 (k) 1256 (f) 125.6 (z) 3140
kuLkku kwhwk{ Mkkkh y 14 Au. yk kifeLke yuf hf{ 42
Au, kku keS hf{ fR nu ? 17. yuf tk[kuhMkLke krhr{rk 800 {exh Au yLku kuLke knkukE
(y) 280 (k) 420 (f) 140 (z) 88 150 {exh Au. yk tk[kuhMkLkwt kukV fuxk [kuhMk {exh ku
?
9. 12 MkwLke {q f{k khkkh 10 MkwLke u[k f{k, kku
yk nkh{kt LkVku fuxk xfk ? (y) 37, 500 (k) 3,75,000

(y) 20 % (k) 30 % (f) 50 % (z) 60 % (f) 3.750 (z) 5100

10. 20 fkhekhku yuf fk{ 25 rMk{kt kqhwt fhu kku 25 fkhekhku 18. LkkLkk{kt LkkLke kf]rkf Mktk fR Au ?
yk fk{ fuxk rMk{kt kqo fhu ? (y) 0 (k) 01 (f) 1 (z) 10
(y) 15 (k) 20 (f) 33.3 (z) 12.5 19. 1 + 0.1 + 0.01 = ............
11. yrLk kfwLku yuf rzk 10% LkVkke u[u Au yLku kfw (y) 1.11 (k) 11.1 (f) 111.0 (z) 0.111
yk s rzk f{Lku 5% LkVkke u[u Au. u f{ yk
20. rkfkuLkk kk qkykuLkku fw Mkhkku fuxk yt kk ?
rzkLkk Y. 462 [qfkku nku kku yrLkLku yk rzk fuxk
(y) 450 (k) 900 (f) 1800 (z) 3600
Yrkk{kt kze nu ?

235
21. yuf [kuhMkLkwt kukV 49 [ku.Mku.{e. Au kku kuLke kkswykuLke tkkE 34. yuf ukkhe u[kLkk 25 % fk[ku LkVku f{kk kku Au kku yk
fuxk Mku.{e. nku ? {kxu kuu {q f{k Wkh fuxk xfk LkVku W{uhku kzu ?
(y) 3 Mku.{e. (k) 5 Mku.{e. (f) 7 Mku.{e. (z) 9 Mku.{e. 1 2
(y) 25 % (k) 33 % (f) 66 % (z) 75 %
22. 1 0.1 0.01 khkkh fuxk kk ? 3 3
(y) 1.001 (k) 0.001 (f) 1.01 (z) 1.0001 35. yuf ko{kt Akufhk - AkufheykuLkwt Mkhuhk sLk 38 kg Au. yk
23. 2.0999 {kt fuxk W{uhkke Mkhkku 3 kk ? kife AkufhkykuLkwt MkhkMkhe sLk 42 kg Au yLku AkufheykuLkwt
(y) 0.9001 (k) 1.0001 MkhkMkhe sLk 33 kg Au. u AkufhkykuLke Mktk 25 nku kku
(f) 0.0001 (z) 0.0009 AkufheykuLke Mktk fuxe nu ?
(y) 40 (k) 35 (f) 20 (z) 25
24. 1 1 0.1 khkkh ..............
(y) 20 (k) 11 (f) 2 (z) 2.1 36. fkuR hf{Lkku 4 % Lkk ks hu ke koLkk ytku [. ks yLku
Mkkk ks [uLkku kVkk Y. 1 nku kku yk hf{ fuxe Au ?
25. yuf kk{kt 0.32 kkLke Akufheyku Au. u kk{kt rkkeoyku
(y) Rs. 625 (k) Rs. 400
340 nku kku kk{kt fw rkkykuLke Mktk kuku ?
(f) Rs. 200 (z) Rs. 550
(y) 600 (k) 700 (f) 500 (z) 800
37. 12 kwhwkku yLku 16 eyku yuf fk{ 15 rMk{kt kwhwt fhu Au.
26. 45 {exh fkkz{ktke 2 {exh 25 Mku.{e.Lkwt yuf yuk fuxk
yk fk{ 8 kwhwkku yLku 18 eyku Mkkku {eLku fuxk rMk{kt
xo kLku ?
kwhwt fhu ?
(y) 30 (k) 20 (f) 36 (z) 50
(y) 5 (k) 10 (f) 20 (z) 9
27. yuf ko{kt rkkeoykuL ke Mkt k 55 Au . ku {kt kuhnksh
rkkeoykuLke Mktk 5 Au, kku nksh yLku kuhnksh rkkeoykuLkku 38. 25 MkwykuLke 5 f{k 20 MkwykuLke u.f{k suxe nku
kku LkVkLkwt {k fuxk xfk kk ?
kwkukh fuxku kk ?
(y) 20 (k) 25 (f) 5 (z) 12.5
(y) 10 :1 (k) 20 :1 (f) 1:10 (z) 5 :1
39. yuf khekk kkMk fhk {kxu 33 % {kMko uR yu. yuf
28. 16 yLku 25 Lkwt {{ {kk fuxwt kk ?
W{ukhLkk 210 {kMko Au yLku kuLku kkMk kk{kt 21 {kMko
(y) 04 (k) 01 (f) 20 (z) 14.5
qxu Au. kku yk khekk fw fuxk {kMkoLke nu ?
29. 1.05 rf.{e. ktkk kkh{ktke 2.1 {exh tkkRLkk fuxk xwfzk (y) 231 (k) 700 (f) 330 (z) 630
kk ?
40. ykuf yuf fk{ 20 rMk{kt kwhwt fhu Au. yk s fk{ kfw 30
(y) 50 (k) 500 (f) 5000 (z) 250
rMk{kt kqhwt fhu Au. ktLku Mkkku {eLku yk fk{ fuxk rMk{kt kwhwt
30. kkeLke yuf xktfeLkwt f 10,000 Lk Mku.{e. Au. ku{ktke 20 fhu ?
exhLkku yuf zkku yuk fuxk zkk hk ? (y) 12 (k) 25 (f) 5 (z) 10
(y) 5 (k) 50 (f) 25 (z) 100 41. yuf rfux ukzeLke 25 RLkMkLkku MkhkMkhe Mfkuh 30 hLk Au.
31. 17.5 khkkh fuxk xfk kk ? khkLke yuf RLkMk h{kLku fkhu kuLkk hLkLke MkhkMkhe 2 hLk
(y) 175 (k) 17.5 (f) 1.75 (z) 1750 e Au, kku Aue khkLke RLkMk{kt kuu fuxk hLk fko
nu ?
32. 40.5 % Lku ykqkOf{kt koku.
(y) 60 (k) 50 (f) 82 (z) 2
(y) 0.4050 (k) 0.405
42. yuf rkkkLke {h nk{kt kuLkk {kuxk rfhk fhkk k{e Au. 10
(f) 4.05 (z) 0.0405 ko kAe rkkkLke {h ku{Lkk LkkLkk rfhk fhkk k ke ku.
33. MkwykuLke f{k{kt 40 % Lkku k khku kk Au. u [o u {kuxk yLku LkkLkk efhk [uLke {hLkku kVkk 15 ko nku
kkkT hkku nku kku khk{kt fuxk xfkLkku xkzku fhku kku rkkkLke nkLke {h fuxk ko nu ?
uRyu ? (y) 50 (k) 45 (f) 55 (z) 60
(y) 28 (k) 25 (f) 40 (z) 30
236
 43. f{k kuku. x10 010 101 110 17
48. Lke[uLkk kife ku ykqkOf 50 ke LkkLkku Au ?
(y) 10 (k) 1 (f) 0 (z) yrLkrk
44. yuf kwokfkh kke[kLke krhr{rk 88 {exh Au, kku kuLkku kMk 3 11 3 9
fuxk {exh nu ? (y) (k) (f) (z)
5 25 10 20
(y) 14 (k) 28 (f) 22 (z) 35
900 3
45. yuf fkxfku rkfkuLkku kkku 4 $[ Au yLku kuLkk khLkku tk 3 49. Lke f{k kuku.
1 4
$[ Au, kku kuLke keS kkswLkwt {kk fuxk $[ kk ?
(y) 5 (k) 16 (f) 9 (z) 7 (y) 300 (k) 5 (f) 9 (z) 3
46. ku hf{kuLkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. yLkw{u 80 yLku 15 Au. 50. ku hf{kuLkku Mkhkku 59 yLku ku{Lkku kVkk 19 Au. kku yk
yk kifeLke yuf hf{ 40 nku kku keS hf{ fuxe nu ? hf{LkkuLkku kwkfkh fuxku kk ?
(y) 15 (k) 8 (f) 30 (z) 47.5 (y) 680 (k) 975 (f) 780 (z) 1121

2x 5y 3 x
47. u 6x 3y 5 nku kku y Lkku kwkukh fuxku kk ?

1 2 2 7
(y) (k) (f) (z)
2 1 5 9

uxeMk kukh - 18 skkku

1 3
1. (k) 666 , 2. (y) 6.5 , 3. (k) 0.01 , 4. (z) 3 , 5. (y) 12 , 6. (k) 3 , 7. (y) 5 , 8. (k) 280 , 9. (y) 20 ,

10. (k) 20 , 11. (z) 400 , 12. (z) 200 , 13. (z) 15.46 , 14. (y) 5% kshLke {eLkkehe, 15. (f) 37 , 16. (k) 1256 ,
17. (y) 37, 500 , 18. (f) 1 , 19. (y) 1.11, 20. (y) 20 % , 21. (f) 7 Mku.{e., 22. (k) 0.001 , 23. (y) 0.9001 ,
24. (z) 2.1 , 25. (f) 500 , 26. (k) 20 , 27. (y) 10 :1 , 28. (f) 20 , 29. (f) 5000 , 30. (k) 50 , 31. (z) 1750 , 32. (k)
1
0.405 , 33. (y) 28 , 34. (k) 33 3 % , 35. (f) 20 , 36. (y) Rs. 625 , 37. (f) 20 , 38. (y) 20 , 39. (k) 700 , 40.

2 3
(y) 12 , 41. (f) 82 , 42. (y) 50 , 43. (f) 0 , 44. (k) 28 , 45. (y) 5 , 46. (f) 30 , 47. (k) , 48. (f) , 49. (z)
1 10
3 , 50. (f) 780

237
 uxeMk kukh - 19
1 . ykuf, kfw yLku rfh yuf kuZeLkk kkekhku Au. su 5 : 3 : 2 Lkk 11. VkuLkku yuf ukkhe Y. 5 Lke k uu Lkkhtke hee Y. 4 Lke ku
{k{kt LkVk - LkwfMkkLkLke nU[e fhu Au. ykufLku Mkr fk{ uu u[u kku kuLku fuxk xfk LkVku kk ?
fhk k LkVk{kt kk Wkhktk kkf Y. 1, 000 kkkh (y) 10 % (k) 11 %
ykkk{kt yku Au. fkuR ko ykufLku fw Y. 1600 {u kku yk (f) 15 % (z) yk k kife yufu Lkn.
kuo rfhLku LkVk{kt fuxku kk {u ?
12. rrLk{Lkku h Y. 100 12.5 zkh nku, kku 800 zkh
(y) 300 Rs. (k) 320 Rs. khkkh,
(f) 360 Rs. (z) 240 Rs. (y) 6400 (k) 1600 (f) 640 (z) 160
2. u 1 ke 20 MkweLkk huf ytf{kt 4 W{uhk{kt yku kku yk 13. yuf kkErMkfLkk kIzkLkku kMk 28 cm Au. 440 {exhLkwt ytkh
yktfzkykuLke MkhkMkhe f{k fuxe kk ? fkkk ku fuxk yktxk {khu ?
(y) 55 (k) 59 (f) 5.5 (z) 9.5 (y) 250 (k) 500 (f) 150 (z) 300

2 14. Lke[uLkk{ktke ku ykqkOf {kuxku Au ?

3. u 6 2.45 nku kku (?)
3 3 1 6 1
(y) (k) (f) (z)
(y) 1.225 (k) 4.9 (f) 0.0018 (z) 0.0817 5 3 20 8

4. ku MktkykuLkku LkLkku Mkhkku 1729 Au. yk kifeLke yuf Mktk 15. ( x y ) {ktke ( x y ) kk fheyu kku ytrk{ Wfu ku yku
10 nku kku keS Mktk fuxe nu ? ?
(y) 9 (k) 27 (f) 100 (z) 81 (y) 0 (k) 2x
(f) 2 y (z) 2 x 2 y
0.06 0.06 0.06 0.05 0.05 0.05
5. 0.06 0.06 0.06 0.05 0.05 0.05 16. 1 yufh yuxu fuxk [kuhMkkh ?
(y) 0.01 (k) 0.001 (f) 0.1 (z) 0.02 (y) 1, 000 [ku. kh (k) 4,061 [ku. kh
6. fkxq rkfku{kt fkxqku kLkkke yuf kkswLkwt {kk 12 cm (f) 4,840 [ku. kh (z) 3,840 [ku. kh
kkk ku rkfkuLkwt kukV 30 [ku.{e. nku, kku ku rkfkuLke krhr{rk
17. 1 $[ khkkh fuxk MkuLx{exh ?
fuxe {exh ku ?
(y) 1.75 (k) 2.15 (f) 2.54 (z) 2.61
(y) 0.5 (k) 0.13 (f) 30 (z) 0.300
18. kkrrk MktkkykuLkwt r[Ln wt Mkw[u Au ?
2 3
7. 1 + (0.1) (0.1) ............... (y) Lke khkkh Au. (k) Lke khkkh Lkke.
(y) 1 (k) 1.01 (f) 1.09 (z) 1.009 (f) Lke kk khkkh Au. (z) Lke khkkh rhw Au.
8. Lkku yko ykuAk, Lkku yko kk, Lkku yko kwk yLku - Lkku 19. # kkrrkf MktkkykuLkwt yk r[Ln wt Mkw[u Au ?
yko kk kkku nku, kku 12 6 4 16 8 khkkh fuxk (y) Mk{ktkh Au. (k) Mk{ktkh Lkke.
kk ? (f) Mk{ktkh nkuR fu. (z) k{ktke yufk Lkn.
(y) 10 (k) 16 (f) 18 (z) 26 20. 25 Lke ythLke ku yktfzkLke yue fR Mktk Au fu su ytfkuLkku
9. yuf xerLk yuxu yufzk kh fuxk {zk ? Mkhkku yu Mktk fhkk yzk suxku kk Au ?
(y) 8 (k) 9 (f) 12 (z) 15 (y) 16 (k) 19 (f) 15 (z) 18

10. Rs.10 Lkku uh 10 xfk xku {kku nku kku ykk 10 uh 21. 150 kykuL ku 12 rMk [ku kux ku kuh kf 200
hek fuxk Yrkk uRyu ? kykuLku fuxk rMk [ku ?
(y) 90 (k) 100 (f) 110 (z) 900 (y) 10 (k) 9 (f) 8 (z) 7

238
22. kt krk k koke y{{kt yke ? 34. rkf Mkkku 24 rkkeoykuLke MkhkMkhe {h 15 ko Au. rkfLku
(y) sqLk 1920 (k) yur 1857 kk fhkk kkfeLkkLke MkhkMkhe {h 14 ko kk, kku rkfLke
{h fuxk ko nu ?
(f) Lwykhe 1947 (z) yur 1957
(y) 38 (k) 39 (f) 40 (z) 24
3
23. 4 yuxu fuxk xfk ? 35. 51798 9999 Lkku kwkfkh fuxku kk ?
(y) 517988202 (k) 526978202
(y) 80% (k) 20% (f) 25% (z) 75%
(f) 517928202 (z) yufk Lkn.
24. [kuhMkLke yuf kksw 3.5 cm Au, kku kuLke krhr{rk fuxe ?
36. yuf rfku{exhLkk fuxk {kR kk ?
(y) 14 cm (k) 7 cm (f) 15 cm (z) 12 cm
(y) 0.621 (k) 0.386 (f) 0.254 (z) 0.248
25. 36 Lkk 75 % yuxu fuxk ?
37. 512 Lkk 25% Lkk 200 % khkkh fuxk kk ?
(y) 30 (k) 25 (f) 27 (z) 32
(y) 1024 (k) 500 (f) 256 (z) 562
26. yuf hukkze fkfLkk 86.4 km Lke krkyu kuzu Au, kku 10
r{rLkx{kt fuxk rf.{e. fkku ? 38. 4 yh kukkk [kuhMk kkkLke tkkE fuxk {exh kk ?

(y) 1.44 km (k) 14.0 km (y) 20 {exh (k) 8 {exh

(f) 14.4 km (z) 8.64 km (f) 2 {exh (z) 4 {exh

27. yuf 2.9 {exh tkkELke rLkMkhe ekLku xufeLku Lke[uLke 39. 10001 yLku 11000 [u fuxku kVkk Au ?
ekke 2.1 {exh qh hke Au, kku rkLke [kR fuxe ? (y) 99 (k) 999 (f) 9999 (z) 0
(y) 4.0 {exh (k) 2.0 {exh 40. u fkuR MkwLke {q f{kLkk 5 kk, kuLke u[k f{kLkk 4
kk khkkh Au, kku LkVkLkwt {k fuxk xfk kk ?
(f) 2.9 {exh (z) 2.1 {exh
(y) 16 (k) 20 (f) 25 (z) 18
28. yuf rzk h Mk r{rLkxu yuf r{rLkx yxfke Ryu, kku r{rLkx
fktxkLku rzkLkwt yuf [ kqhwt fhkk fuxe r{rLkx kku ? 41. kwoLkk Mkkike {kuxe SkLku wt fnuk ?
(y) 60 (k) 66 (f) 70 (z) 65 (y) kMk (k) rkk (f) [kk (z) krh

29. {khku LkkLkku kE yuf koLkku kku khu {khe {h kuLkk fhkk 42. 256 Lkwt [kwko {q fuxwt ?
Mkkk ke nke. khu {khe {h kuLke {h fhkk k{e kk (y) 4 (k) 2 (f) 16 (z) 8
khu kuLke {h fuxe nu ?
43. x 2 5 x 6 0 Mk{efhLkk kes k ?
(y) 5 (k) 6 (f) 7 (z) 8
(y) (3, 2) (k) ( 3, 2)
30. Mkkike {kuxe Mktk fR ?
(f) ( 3, 2) (z) (3, 2)
(y) 0.1 (k) 0.01 (f) 1.0 (z) 1.21
31. 3393 {kt fuxk W{uhkke {ke MktkLku 8 zu rLk:uk kke 44. yuf [kuhMkLke krhr{rk yLku kukV ytf Mk{kLk Au, kku kuLkwt kukV
fk ? fuxwt nu ?
(y) 2 (k) 4 (f) 6 (z) 7 (y) 16 (k) 8 (f) 4 (z) 2

32. 40 Lkk 36 % khkkh fuxk ? 45. rkfkuLke yuf kksw 3' Au yLku keS kksw 4 ' Au, kku fo fuxku
?
(y) 2.27 (k) 1.8 (f) 1.2 (z) 33
(y) 7' (k) 6' (f) 3.5' (z) 5'
33. yuf fkxqu rkfkuLkwt kukV kuLkk kkkLkk {kk fhkk 30 kwt
khu Au. u kuLkk kkk yLku [kRLkk {kkLkku Mkhkku 110 cm 46. 5400 9 3 = (?)
kkku nku kku rkfkuLke [kE fuxk Mku.{e. kk ? (y) 900 (k) 300
(y) 30 Mku.{e. (k) 60 Mku.{e. (f) 450 (z) yufk Lkn.
(f) 80 Mku.{e. (z) 45 Mku.{e.
239
 2 50. yuf fk{ x 20 rMk{kt yLku y 30 rMk{kt fhe fu Au. ktLku
10 20 (?)
47. Mkkku {e fk{ fhu Au suLke {swhe Y. 450 {u Au kku x yLku
20
y Lku wt {u ?
(y) 5 (k) 50 (f) 5 (z) 5
(y) x Lku 300 yLku y 150
48. (kkR)Lke {kkk Mkkike knuk fkuu ykke nke ?
(k) x Lku 250 yLku y 200
(y) uxkuyu (k) yko u
(f) kkRkkkkuhMku (z) hkn r{rhu (f) x Lku 275 yLku y 175

49. (2)4 Lke f{k wt kk ? (z) x Lku 270 yLku y 180

(y) 16 (k) -16 (f) -8 (z) 8

uxeMk kukh - 19 skkku

1. (z) 240 Rs. , 2. (z) 9.5 , 3. (z) 0.0817 , 4. (y) 9 , 5. (y) 0.01 , 6. (f) 30 , 7. (z) 1.009 , 8. (y) 10 , 9. (z) 15 ,
3
10. (y) 90 , 11. (z) yk k kife yufu Lkn. , 12. (y) 6400 , 13. (k) 500 , 14. (y) 5 , 15. (f) 2 y , 16. (f) 4,840 [ku. kh

, 17. (f) 2.54 , 18. (z) Lke khkkh rhw Au., 19. (k) Mk{ktkh Lkke., 20. (z) 18 , 21. (k) 9 , 22. (z) yur 1957 , 23. (z)
75% , 24. y) 14 cm , 25. (f) 27 , 26. (f) 14.4 km , 27. (k) 2.0 {exh, 28. (z) 65 , 29. (k) 6 , 30. (z) 1.21, 31. (z)
7 , 32. (y) 2.27 , 33. (k) 60 Mku.{e., 34. (y) 38 , 35. (f) 517928202 , 36. (y) 0.621 , 37. (f) 256 , 38. (f) 2
{exh, 39. (k) 999 , 40. (f) 25 , 41. (y) kMk, 42. (y) 4 , 43. (k) ( 3, 2) , 44. (y) 16 , 45. (z) 5' , 46. (z) yufk
Lkn., 47. (f) 5 , 48. (k) yko u , 49. (y) 16 , 50. (z) x Lku 270 yLku y 180

240
 uxeMk kukh - 20
1. fkuLkk ko{qLkwt Lk{q 2 Au ? 14. kkukLkk f {kxuLkwt Mkqk wt ?
(y) 8 (k) 16 (f) 36 (z) 64 (y) 2 rkk (k) 4 rkk2
2. 10 kkuk yuLkk kk{ fuxk ?
4
(y) 116.64 kk{ (k) 127.60 kk{ (f) rkk3 (z) x kMk
3
(f) 117.20 kk{ (z) 115.36 kk{
15. Mkhkk{kt kxMk Mktk fR ?
3. 10 cm kMkkk kwoLke rkk fuxe nku ?
(y) 1 (k) 0
(y) 5 (k) 20 (f) 100 (z) 125
(f) 10 (z) yufk Lkn.
4. yuf fkxq rkfkuLkku yuf qku 450 Lkku qku Au kku keu qku
fuxk ytLkku nku ? 16. hku{Lk rrk{kt C khk kokke Mktk fR ?
(y) 45 (k) 90 (f) 60 (z) 40 (y) 10 (k) 100 (f) 1000 (z) 10, 000

5. xyz 0 ............. ? 1
(y) 1 (k) qL (f) xy (z) xyz 17. yk{ktke fR MktkLku k{e fheyu kku skk yzku 2 yku ?

6. 82 Lkwt Lk{q wt kk ? 1 1 1 1
(y) 8 (k) 4 (f) 64 (z) 2 (y) (k) (f) (z)
8 3 4 5
7. LkkfkhLkk LkVLkwt Mkqk wt ?
18. Y. 600 Lke rzk Y. 750 {kt u[kk fuxk xfk LkVku kk ?
2 4 2 (y) 150 % (k) 25 % (f) 15 % (z) 20 %
(y) 2 rh (k) r 2 h (f) r h (z) r h
3 3
19. Mk{LkLkwt k]cV kukLkwt Mkqk ykkku ?
8. (5 + 5 15 5) Lkwt Mkkwk ykkkk ku skk {u ?
(y) 4 (tkkELkk)2 (k) tkkE knkukE
(y) 10 (k) 20 (f) 30 (z) 16
(f) 3 (tkkE)2 3 (knkukE)(z) 6 (kkswLke tkkR)2
9. yuf hf{Lkwt 2 koLkwt Mkkw ks 40 yLku []r ks 41 Y.
kk Au ku ksLkku h ku nu ? 20. Y. 100 Lkk 10% uu ku koLkk Mkkk yLku [. ksLkku kVkk
fuxku kk ?
(y) 4 % (k) 5 % (f) 6 % (z) 8 %
(y) 30 Rs. (k) 20 Rs.
10. yuf fkuXkh{kt 6 {kMkkuLku 12 rMk [ku kuxwt yLkks Au kku ku
yLkks 8 {kMkkuLku fuxk rMk [ku ? (f) 10 Rs. (z) yufk Lkn.
(y) 4 rMk (k) 6 rMk (f) 9 rMk (z) 8 rMk 21. kkeLkku Lk 8 fkf [kw hkkke xktfe kqhukqhe hkE
11. Rs. 50 Lkku yuf yuk 8 xfk rzrzLz ykkkk 100 uhku nku 1
Au. kuke yk Lkke kkLke xktfe hkkk fuxe r{rLkx kk ?
kku kkf rzrzLz fuxk kk ? 4
(y) 200 Rs. (k) 400 Rs. (y) 32 r{rLkx (k) 60 r{rLkx
(f) 32 Rs. (z) 40 Rs.
(f) 120 r{rLkx (z) 240 r{rLkx
12. x, y yLku z [u 1000 Y. 2:3:5 Lkk {k{kt nu[k kku
22. ABC {kt {kk A = 780 Au, kku {kk B {kk
x Lku fuxk Yrkk {u ?
(y) 200 Rs. (k) 300 Rs. C fuxk yt ku ?
(f) 500 Rs. (z) 20 Rs. (y) 780 (k) 1020 (f) 1000 (z) 800
13. yuf fkxfku rkfkuLkwt kukV 600 [ku Mku.{e. Au. kuLkku kkku 23. u x 1 8 nku kku x Lke f{k kuku ?
40 Mku.{e. Au, kku kuLke krhr{rk fuxe ?
(y) 9 (k) (-9) ykk 7
(y) 120 cm (k) 240 cm
(f) 70 cm (z) 90 cm (f) (-9) ykk (-7) (z) 9 ykk (-7)

241
24. rzk{kt r{rLkx fktxk yLku fkffktxk [u kkt[ kku kkku qku 32. x yLku y yu 3: 2 Lkk {k{kt LkVku yLku LkwfMkkLk nu[u kku
ku Au ? 1
(y) kwhwfku (k) wfku (f) fkxfku (z) Mkhfku kkekhe kuZe{kt z Lku kk Mkkku u ykku kku Lkwt
5
25. 1 Lx khkkh fuxk kk{ kk ? nU[eLkwt {k wt ku ?
(y) 1000 kk{ (k) 1,00,000 kk{ (y) 12:8:5 (k) 8:12:5 (f) 2:2:1 (z) 14:8:3
(f) 10,00,000 kk{ (z) 10,000 kk{ 33. ueLke 10 MktkLkku {f 25 Au. huf Mktk{ktke 5 kk
fhk{kt yku kku Lkku {f fuxku kk ?
4
26. u x yLku x Lkku Mkhkku 4 kk kku x Lkwt {q fuxwt ? (y) 5 (k) 10 (f) 20 (z) 25

(y) 2 (k) 4 (f) 8 (z) yufk Lkn. x2 4

34. xlim (?)
2 x2
27. yuf ukkhe yuf xuk 480 Rs. {kt u[u kku kuLku 20 xfk kux
Au. u kuLku 20 xfk LkVku {uku nku kku ku xuk fuxk (y) 4 (k) -4 (f) 0 (z) yL
Yrkk{kt u[wt uRyu ?
2 x2 7 x 6
(y) 520 Rs. (k) 600 Rs. 35. lim (?)
x2 5 x 2 11x 2
(f) 720 Rs. (z) 800 Rs.
1 1
28. y yLku k 3 : 2 Lkk {k{kt LkVku LkwfMkkLk nU[kk kkekhku (y) (k) 9 (f) (z) yL
9 9
1
kk ykke f Lku kuZe{kt k fhu Au. Lkwt {k 9 : 7 : 4 36. yuf ukkheyu yuf Mkw 10 xfkLke kuxke u[e, k u kuLke kzkh
5
f{k fhkkt Y. 110 khu eu nkuk kku kuLku 12 xfk uu LkVku
kkLkwt nku kku sqLkk kkekhkuLkk kkLkwt {k fuxwt ?
kku nkuk, k{khu yk MkwLke kzkh f{k skkLke Au ?
4 3 2 4 (y) Rs. 450 (k) Rs. 500
(y) (k) (f) (z)
3 4 4 2
(f) Rs. 560 (z) Rs. 600
29. y yLku k 3: 2 Lkk {k{kt LkVku LkwfMkkLk nu[u Au. f Lku
37. fo AC = 6 Mku{e yLku yuf kksw BC = 5 Mku.{e. nku kuk
kkekhe{kt k fhkk Lkwt {k 2 : 2 :1 Lke kk Au. f
fkxfku rkfku ABC h[ke ku Lke[uLkk kife fR kk
Y. 10, 000 kkkze khefu ku Au. kkkzeLke nU[e koku. h[k ?
(y) y Lku Y. 5,000 yLku k Lku Y. 5,000 (y) C fuL yLku 6 cm rkkLkku [kk
(k) y Lku 6,000 yLku k Lku 4,000 (k) B fuL yLku 6 cm rkkLkku [kk
(f) y Lku Y. 10,000 {u (f) C fuL yLku 5 cm rkkLkku [kk
(z) fkuRLku kkkze Lk {u. (z) yn kou k{k{
38. 0.2 25 khkkh fuxk kk ?
1 1 1 1
30. 1+ 2 1+ 1+ ........... 1+ Lkwt {q (y) 5 (k) 0.008 (f) 0.08 (z) 0.5
3 4 81
fuxwt ? 39. Mkk{uLke kksw fo khkkh tw kk ?
(y) 6 (k) 12 (f) 10 (z) 41 (y) sin a (k) cos a (f) tan a (z) cot a

31. Y. 1 kLkwt {eLk hekwt Y. 20, 000 xkLMkkkuxoLkku [o fkuo 40. rkfkue r{Lku fw fuxe Mkkkxe nku Au ?
yLku 10, 000 Y. {eLk kuMkkzkLke {swhe ykke kku fw {wzekk (y) 2 (k) 5 (f) 4 (z) 3
[o fuxku ? 41. Lke[uLkk kife ku yufkuLk kwkukh Lkke ?
(y) Rs. 1,00,000 (k) Rs. 1,20,000 (y) 2 : 3 (k) 3 : 5 (f) 7 : 9 (z) 9 :8
(f) Rs. 1,10,000 (z) Rs. 1,30,000

242
 42. ku Mk{ktkh hukykuLke Aurfkke w{fkuLke fuxe uz kLku ? 47. yuf tk[kuhMkLke ku r{f kkswykuLkk {kk 5 yLku 12 Au, kku
(y) 2 (k) 4 (f) 6 (z) 8 kuLkk huf rfoLkwt {kk wt nku ?

43. yk]rk rkh{kt 65 - 70 koLkwt y:Mke{k kw wt ? (y) 5 2 (k) 12 2 (f) 13 (z) 15

(y) 65 (k) 70 (f) 64.5 (z) 70.5 48. ku ytfkuLke yuf MktkLkk ytfkuLkk MkkLkLke Vuhke fhkk {ke
Mktk, {q Mktk fhkk 9 (Lk) w Au kku {q Mktk k
44. Mk{ktkh kksw [kwfkuLku Mktfuk{kt k {kxu khkkku ytkuS
{qkkh kLkku Mktfuk Au ? rfk{kt ykue Au ?

(y) Measugment (k) Parralle log ram (y) 27, 86, 54, 36, 59 (k) 38, 32, 63, 31, 24

(f) Pagallel (z) Mass (f) 87, 65, 46, 94, 74 (z) ku skk kuxk Au.

45. yuf {eLk 10 r{rLkx{kt ke kkLkwt fk{ fhu Au kku kuLkku fk{Lkku 49. Lke[u kife ku rfk Mkk[ku Au ?
h fuxku Au ? (y) 2 yu 4 Lkku ye Au.

1 (k) 2 yLku 8 Lkku kw.Mkk.y. 16 Au.

(y) fk{ / r{rLkx (k) 3 fk{ / r{rLkx (f) 2 yu yrk Mktk Au.
10
(z) 2 yu Mkkike LkkLke Mkt{u Mktk Au.
1
(f) fk{ / r{rLkx (z) 2 fk{ / r{rLkx 50. 560 Lkk 40% Lkk 30 % khkkh .........
30
46. suLkku ykkh 5 Au yLku kkktf 3 Au kku kuLke f{k kuku ?
(y) 125 (k) 15 (f) 8 (z) 243

uxeMk kukh - 20 skkku

1. (z) 64 , 2. (y) 116.64 kk{, 3. (y) 5 , 4. (y) 45 , 5. (y) 1 , 6. (k) 4 , 7. (k) r 2 h , 8. (k) 20 , 9. (k) 5 % ,
4
10. (f) 9 rMk, 11. (k) 400 Rs. , 12. (y) 200 Rs. , 13. (y) 120 cm , 14. (f) 3 rkk3, 15. (k) 0 , 16. (k) 100 ,

1
17. (f) 4 , 18. (k) 25 % , 19. (z) 6 (kkswLke tkkR)2, 20. (z) yufk Lkn., 21. (f) 120 r{rLkx, 22. (k) 1020 , 23. (z) 9

4
ykk (-7) , 24. (y) kwhwfku, 25. (k) 1,00,000 kk{, 26. (y) 2 , 27. (f) 720 Rs. , 28. (y) , 29. (k) y Lku 6,000 yLku
3
1
k Lku 4,000 , 30. (z) 41, 31. (z) Rs. 1,30,000 , 32. (y) 12:8:5 , 33. (f) 20 , 34. (f) 0 , 35. (y) , 36. (y) Rs. 450 ,
9
37. (y) C fuL yLku 6 cm rkkLkku [kk, 38. (y) 5 , 39. (y) sin a , 40. (k) 5 , 41. (k) 3 : 5 , 42. (y) 2 , 43. (f) 64.5 ,
1
44. (k) Parralle log ram , 45. (f) 30 fk{ / r{rLkx, 46. (y) 125 , 47. (f) 13 , 48. (z) ku skk kuxk Au., 49. (f) 2 yu

yrk Mktk Au., 50. (f) 280 Lkk 40 xfkLkk 60 xfk

243
 uxeMk kukh - 21
(y) 280 Lkk 80 xfkLkk 15 xfk (y) 9 x 2 7 xy 10 y 2 (k) 9 x 2 7 xy 10 y 2
(k) 280 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk
(f) 9 x 2 9 xy 10 y 2 (z) 9 x 2 9 xy 10 y 2
(f) 280 Lkk 40 xfkLkk 60 xfk
10. 10 Mku{e kMk yLku 4 Mku{e [kELkk LkkfkhLkwt LkV ........
(z) yufk Lkn.
Lk Mku{e kk.
1. 540 Lkku yktfzku fR hf{Lkk 60 % kk ? (y) 40 (k) 400 (f) 100 (z) 20
(y) 800 (k) 940 (f) 900 (z) 700
11. kqo ko knwke {kxu k{ k = .............. ?
2. yuf r{rLk yuxu wt kk ?
(ytrk{k)2 ({k)2
(y) yuf k (k) yuf fhkuz (y) (k)
2 {k 2 ytrk{k
(f) k[kMk k (z) Mk k

1 (ytrk{k)2 ({k)2
3. yuxu fuxk xfk ? (f) (z)
8 4 {k 4 ytrk{k

(y) 20 % (k) 15 % (f) 12.5 % (z) 25 % (3 x 2 ) 2 (2 x 3 ) 4

12. (6 x 2 )2
am
4. ..............
an (y) 4x 4 (k) x (f) 4x12 (z) 1

1 13. 8019 Lku fR LkkLkk{kt LkkLke Mktk zu kkkke ku kqo Lk kLku

(y) a n-m (k) a m a n (f) a m+n (z) Au ?
a n m
5. yuf yufh = ............... (y) 9 (k) 3 (f) 11 (z) 19

(y) 100 [ku.kh (k) 9 [ku. Vwx 14. 1 o = ............ yks

(f) 4840 [ku kh (z) 24 kqtXk (y) 100 (k) 1000 (f) 1 (z) 10

6. kf]rkf Mktkyku {kxu wt Mkk[wt Lkke ? 15. 32 {exh krhr{rkkk [kuhMkLkwt kukV ........... kk.
(y) kf]rkf Mktkyku yMkt Au. (y) 256 {exh (k) 256 [ku. {exh
(k) 1, 2,3.... kf]rkf Mktk Au. (f) 64 {exh (z) 64 [ku. {exh
(f) Mkkike LkkLke kf]rkf Mktk 1 Au. 16. 10, 20 yLku 25 Lkku .Mkk.y. yLku kw.Mkk.y. fuxku kk ?
(z) Mkkike LkkLke kf]rkf Mktk 0 Au. (y) 1 yLku 25 (k) 10 yLku 25
3 (f) 100 yLku 5 (z) 5 yLku 100
108 6 4
7. 4 17. 1 fk ko = ........... rf.{e.
81
(y) 3 (k) 4 (f) 1 (z) 2 (y) 9.46 1014 (k) 9.46 109
(f) 9.46 1012 (z) 9.46 1010
4 5
8. 3 1 ...............
7 7 18. yMkt{u Mktk kuku.

5 4 4 1 (y) 3 8 (k) 2 (f) 4 (z) 1.69

(y) 3 (k) 3 (f) 3 (z) 2
7 7 5 12 19. Mk{kksw [kwfku {kxu wt Mkkike Mkk[wt Au ?
9. (3 x 5 y ) (3 x 2 y ) ............. (y) rfkuoLkk {kk Mkhk nku Au.
(k) rfkuo yufkeLku Mk{ktkh nku Au.

244
 (f) rfkuo khMkh wkkkk Lkke. 29. 110 .........
(z) rfkuo khMkh yufkeLku fkxqu wkku Au.
( 1 ) 10 ( 2 ) 100 ( 3 ) 15 ( 4 ) 102
20. u 10 k 10 fk{ 10 rMk{kt fhu kku 5 k 5 fk{ (y) k{k{ Mkk[k Au (k) {kk 1 yLku 2 Mkk[k Au.
fuxk rMk{kt fhu ?
(f) {kk 1, 2 yLku 4 Mkk[k Au (z) {kk 1, 2,3 Mkk[k Au.
(y) 15 rMk (k) 20 rMk
(f) 5 rMk (z) 10 rMk 30. 2 r ( h r ) Mkqk wt kuk {kxuLkwt Au ?
(y) kkukLke MkkkxeLkwt kukV
21. {kxu w rkLk Mkk[wt Au ?
(k) tfwLke MkkkxeLkwt kukV
23 (f) kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV
(y)
7 (z) LkkfkhLke MkkkxeLkwt kukV
(k) Lke f{k nt{uk ] nku Au.
31. Rs.6300 {kt 10 w h e hee fko kk yu f Lkt k
(f) qr{rk{kt y[ktf khefu khk Au.
Rs.780 Lkk ku u[e ukk 20 xfk LkVku kkku nku kku hee
(z) Lkwt {q 3.2416 Au. WkhLkku yL fw [o fuxku kku nu ?
22. 6000 Lkk 25 % = ............. (y) 200 (k) 150 (f) 1500 (z) 500
(y) 300 (k) 150 (f) 3000 (z) 1500 32. kwoLkwt kukV kuk {kxu wt Mkk[wt Lkke ?
4
1 22 2 d2
23. 3 ........... (y) r (k) 2 r (f) r 2 (z)
7 4

1 1 33. a 2 b 2 c 2 2ab 2bc 2ac .........

(y) 81 (k) (f) 12 (z)
18 81 (y) ( a b c) 2 (k) (a b c )2
24. Mkt ykuLkLku kLk{kt hke wt rkLk Mkk[wt Au ? (f) (a b c) 2 (z) (a b c )2
(y) Mkk{kL heku x yk Wkh kwk{f {krnkeLke rkk
kok{kt yku Au. 34. 40, 000 [ku.{e. = .......... [ku. nuxku{exh
(k) Mkk{kL heku y yk Wkh kwk{f {krnkeLke rkkku (y) 2 (k) 400 (f) 4 (z) 200
kok{kt yku Au. 35. Lke[uLkk kife wt ykrk k Lkke ?
(f) yku kh kuhue Qe hukLku x yk fnu Au. (y) huk (k) huktz (f) Mk{k (z) kw
(z) yku kh kuhue ykze hukLku y yk fnu Au.
36. 0.1 Lku 8 zu kkkk wt skk yku ?
25. a, b, c yLku d Mk{{k{kt nku khu d = ......... (y) 1.25 (k) 0.125
ac bc bc ab (f) 0.0125 (z) 0.00125
(y) (k) (f) (z)
b a2 a c
37. yuf Lk Mku{e khkkh fuxk r{eexh ?
26. (-3) + 2x (-3) = ............ (y) 1000 r{r exh (k) 1 r{r exh
(y) 15 (k) 11 (f) 9 (z) 13 (f) 10 r{r exh (z) 100 r{r exh
27. khkLkk LkkkrhfkuLkku k k fkhLkku k Au ? 38. yuf LkkfkhLkwt LkV {nk{ khk fkuR k yuf {kk{kt
(y) yufkfek (k) ke k yuf yuf{ W{uhkLkku nku kku ku {kxu Lke[uLkk kife wt fhwt uRyu
(f) ktkk (z) yLktkk ?
28. Mkhkk {kxu yLku kwkfkh {kxu kxMk Mktkyku fR Au ? (y) kMk{kt yuf yuf{ W{uhku uRyu.
(y) kku {kxu 1 (k) kku {kxu 0 (k) rkk{kt yuf yuf{ W{uhku uRyu.
(f) [kR{kt yuf yuf{ khku uRyu.
(f) 1 & 0 (z) 0 & 1
(z) {kt yuf yuf{ W{uhku uRyu.
245
 39. 72,817 {kt 8 Lke MkkLk f{k = .......... 44. yuf [qtxe{kt ku W{ukhLku fw Y. 24, 000 kux {k.
SkLkkh W{ukhLku 60 xfk kux {k nku kku nkhLkkh
8 8 8
(y) 800 (k) (f) (z) W{ukhLku fuxk kux {k nu ?
10 100 1000
(y) 9600 (k) 14400 (f) 1440 (z) 2400
40. 1 kkuMk = ........ zLk = ......... Lktk
45. kwt{kt kR ku h krkkeLkwt Lkk{ wt nkwt ?
(y) 10, 100 (k) 12, 144
(y) yko (k) k
(f) 6, 72 (z) 12, 120 (f) kkw (z) hkr{rnh
41. rh{kE 12 rMk{kt yuf kzku kuu Au. h{ukE ku s 46. yuf Mktk 123 A567 Lku 11 rLk:uk kke fk Au kku A Lke
{kkLkku kzku 8 rMk{kt kuu Au, kku ktLkuLku ukk {e 5 kzk f{k fuxe nu ?
kukk fuxk rMk kku ? (y) 0 (k) 4 (f) 8 (z) 9
(y) 15 rMk (k) 20 rMk
47. kkkfkhLke rk{kt uk ytku Mkk[wt wt ?
(f) 24 rMk (z) 30 rMk (y) uk nt{uk kkV fhkk {kuxe nku Au.
14 (k) uk nt{uk kkV fhkk LkkLke nku Au.
42. 11 25 Lkwt ko{q fuxwt ? (f) uk nt{uk ksf fhkk LkkLke nku Au.
(z) uk nt{uk k fhkk {kuxe nku Au.
4 2 2 3
(y) 3 (k) 3 (f) 11 (z) 4
5 5 5 5 48. P = x/x Lku 2 ke LkkLke yrk Mktk, x n nku kku
43. {kkkLke {h kwkLke {hLkk k kk fhkk 8 ko w Au. rkkkLke P yu ............
{h {kkk fhkk 4 ko w Au. u kwkLke {h 6 ko nku kku (y) Mk{kLkk Au (k) yLkL k Au
rkkkLke {h fuxe nu ? (f) yLktkk Au (z) kek Au
(y) 29 ko (k) 26 ko (f) 30 ko (z) 32 ko 49. 1 ke 10 [uLkk ku ytfku yuk Au fu su{Lkku kwkfkh ku{Lkk
Mkhkk{kt W{uheyu kku 35 kk Au, kku ku ku Mktk fR ?

uxeMk kukh - 21 skkku

1
1. (f) 900 , 2. (z) Mk k, 3. (f) 12.5 % , 4. (z) a n m , 5. (y) 100 [ku.kh, 6. (z) Mkkike LkkLke kf]rkf Mktk 0 Au. , 7. (z) 2 ,

1 ({k)2
8. (z) 2 , 9. (z) 9 x 9 xy 10 y , 10. (f) 100 , 11. (z)
2 2
, 12. (f) 4x12 , 13. (f) 11, 14. (z) 10 , 15. (z)
12 4 ytrk{k
64 [ku. {exh, 16. (f) 100 yLku 5 , 17. (f) 9.46 1012 , 18. (k) 2 , 19. (z) rfkuo khMkh yufkeLku fkxqu wkku Au., 20.
(z) 10 rMk, 21. (f) qr{rk{kt y[ktf khefu khk Au., 22. (z) 1500 , 23. (y) 81 , 24. (y) Mkk{kL heku x yk Wkh kwk{f
bc
{krnkeLke rkk kok{kt yku Au., 25. (f) , 26. (f) -9 , 27. (f) ktkk, 28. (z) 0 & 1 , 29. (z) {kk 1, 2,3 Mkk[k Au.,
a
30. (f) kt LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV, 31. (y) 200 , 32. (k) 2 r , 33. (z) (a b c )2 , 34. (f) 4 , 35. (k) huktz,
36. (f) 0.0125 , 37. (y) 1000 r{r exh, 38. (k) rkk{kt yuf yuf{ W{uhku uRyu., 39. (y) 800 , 40. (k) 12, 144 ,
2
41. (f) 24 rMk, 42. (k) 3 5 , 43. (f) 30 ko, 44. (y) 9600 , 45. (y) yko, 46. (f) 8 , 47. (y) uk nt{uk kkV

3
fhkk {kuxe nku Au., 48. (z) kek Au, 49. (k) 3 yLku 8 , 50. (k) 3
4
246
 uxeMk kukh - 22
(y) 3 yLku 5 (k) 3 yLku 8 10. (a b)2 (a b)2 ...........
(f) 4 yLku 7 (z) 2 yLku 9 (y) 2a 2 (k) 4ab (f) 2b 2 (z) 2ab
3
11. 175616 .........
1
50. 14 ........... (y) 62 (k) 56 (f) 46 (z) 66
16
12. A = 1, 2, 4, 8, 16, 32 Lku kw{oLke heku ku.
1 3 1 1
(y) 4 (k) 3 (f) 3 (z) 2 (y) A = x/x 1, x 32
4 4 4 4
1. 8 ekMkeLkk {ke w{kt w fw fuxk [kuhMk h[e fk ? (k) A = x/x yu 32Lkk yku
(y) 16 (k) 1 (f) 9 (z) 14
(f) A = x/x yu 1 ke 32 [uLke kurf Mktk
2. w Mkqk Mkk[wt Lkke ?
(y) hkk = {qf{k - u[k f{k (z) A = x/x < 32
(k) LkVku = u[k f{k - kzkh f{k
(f) kux = kzkh f{k - u[k f{k 13. P = rfux, kuku, nkufe, ku e kku Lkk WkkkuLke Mktk
(z) kzkh f{k = {q f{k + hkk fuxe kk ?
3. 50 Mku.{e. rkkLkk kkkke xktfe{kt 2 {exh [kE Mkwe (y) 20 (k) 8 (f) 12 (z) 16
kke hu Au. ku{ktke 10 exh fuxk fuLk he fk ? 14. a, b # 0 kkk m, n q nku kku Lke[uLkk{ktke wt rkLk Mkk[wt
(y) 2000 (k) 100 (f) 157 (z) 1570 Lkke ?
4. 2m 2 3mn 8n 2 (m 2 2mn 2n 2 ) ..... (y) (ab) m a m . b m (k) a m a n a m n
(y) 3m 2 mn 6n 2 (k) m2 mn 6n 2 (f) (a m )n a mn (z) a 0 = 0
(f) m 2 5mn 6n 2 (z) m 2 5mn 10n 2 15. 1 yLku 100 MktkLke [u fuxe kqoLk Mktkyku yku Au ?
5. krkkk wk LkkfkhLke fw MkkkxeLkwt kukV = ..... (y) 5 (k) 2 (f) 3 (z) 4
(y) r 2h (k) 2 rh 16. x 2 3x 8 5 x Lkk y kuku.
(f) r (2 h r ) (z) 2 r ( h r ) (y) ( x 3)(3 2) (k) ( x 4) ( x 2)

6. kqkOf Mktk {kxu Lke[uLkk kife w rkLk Mkk[wt Lkke ? (f) ( x 4) ( x 2) (z) ( x 3) ( x 2)
(y) kwkfkhLkwt Mkhkk kh rksLk Lkke. 17. yuf xktfeLku ku Lk Au. WkhLkk Lkke xktfe 6 fkf{kt hk Au.
(k) su ku kqkOfkuLkku Mkhkku qL kk ku ku kqkOfkuLku yufkeLkk khu krkLkk Lkke xktfe 15 fkf{kt ke kk Au. u Lk
rhkue kqkOfku fnuk. yuf Mkkku kuk{kt yku kku xktfeLku hkkk fuxku Mk{ kku ?
(f) yuf Lk kqkOf yLku yuf ] kqkOfLkku kwkfkh ] kqkof (y) 9 fkf (k) 10 fkf, 10 r{rLkx
{u.
(f) 10 fkf (z) 13 fkf, 30 r{rLkx
(z) ku Lk kqkOfkuLkku kwkfkh Lk kqkOf s {u Au.
7. yuf fk{ kqo fhk suxk {sqh hkk kuxk rMk{kt ku fk{ 18. ku Mk{ktkh hukykuLke Aurfkke kLkkk qkyku {kxu wt Mkk[wt Lkke ?
kqo kwt. u A {kMk w hkk nku kku kuxk s rMk{kt fk{ (y) ytk:fkukuLkku kVkk 900 nku Au.
kqo kk, kku Yykk{kt fuxk {swh nu ? (k) w{fkuLke uf uzLkk ktLku qkykuLkk {kk Mkhk nku Au.
(y) 6 (k) 2 (f) 3 (z) 4 (f) yLkwfkuLke uf uzLkk ktLku qkykuLkk {kk Mkhk nku Au.
krkke kMfhk[ko {kxu wt rkLk Mkk[wt Lkke ? (z) AurfkLke yuf s kkswLkk ytk:fkuLke uf uzLkk ktLku
8.
(y) kuyku kk 71 koLke u {]w kkBk nkk. qkykuLkk {kkLkku Mkhkku 1800 kk Au.
(k) kuykuLkk rkkkLkwt Lkk{ {nuh nkwt. 19. [kwfku {kxu w rkLk Mk Lkke ?
(f) ku{Lke kLkeLkwt Lkk{ ekke nkwt. (y) ytk{wo [kwfkuLkk rfkuo khMkh Auu Au.
(z) ku{Lkwt sL{Mk r{s rz rsku rkkwh (fkoxf) Au. (k) [kh Mk{ke kwykuke h[kku.
9. 30 {exh 20 {exhLkk kkk{kt [u 2 {exh knkukRLkku (f) [khu Mk{ke kwyku kife nkuR k k kwyku Mk{hu
ykzku yLku Qku hMkku Au, kku hMkk{kt yuf [kuhMk {exhLke fuxe Lk nku.
keyku kkuXe fk ? (z) [kh huktzkuLkku kukk Au.
(y) 100 (k) 60 (f) 120 (z) 96
247
20. yuf xuLkLke tkkE 500 {exh Au. kku 4 rf.{e. ktkk kkukk{ktke Mk{ku kk Au.
90 rfku{exh rkfkfLke zkke kMkkh kk kku xuLkLku yk (k) Mkt{u Mktkyku{kt qL, LkkqkOf yLku Lk ykqkOfLkku
kkukkLkk yuf Auzuke k kR ke Auzu Mktkqo knkh Lkefkk Mk{ku kk Au.
fuxku Mk{ kku ? (f) Mkt{u Mktkyku{kt qL, LkkqkOf, Lk ykqkOf ] kqkOf
(y) 5 {eLkex(k) 2 {eLkex (f) 4 {eLkex (z) 3 {eLkex yLku ykqkOfLkku Mk{ku kk Au.
21. wt {kk Mkk[wt Lkke. (z) Mkt{u Mktkyku{kt ] yLku LkkqkOf yLku qLLkku Mk{ku kk Au.
(y) 1 {exh 10 zuMke {exh (k) 1 km = 10 nuxku{exh 32. Mktk 1 {kxu wt rkLk Mkk[wt Lkke ?
(f) 1 r{r{exh = 10 MkuLxe {exh (y) kwkfkh {kxu kxMk Au. (k) yrk Mktk Au.
(z) 1 {exh = 1000 r{e{exh (f) Mkkike LkkLke kf]rkf Mktk Au. (z) rrx Mktk Au.
22. kkt[ yktfzkLke {kuxe Mktk{ktke kkt[ yktfzkLke Mkkike LkkLke Mktk 33. yuf Mkw y{wf Yrkk{kt u[kke 15 xfk kux Au, kku
kk fhkke fR Mktk yku ? kuLkkke k{e f{ku u[kke ......... LkVku kk.
(y) 99990 (k) 90000 (f) 88888 (z) 89999 (y) 30 (k) 15 (f) 50 (z) 70
23. ............Lkk kqhffkuLkku fkuxefku 300 Au. 34. hk{kwh nuh{kt k kkyku ykue Au. kuh-10Lke khekk{kt
(y) 60 (k) 150 (f) 90 (z) 120
yk nuhLke kk Lktkh 1, 2 yLku 3 {ktke yLkw{u 100, 300
24. yuf hf{Lkwt 10 xfk uu k{ koLkwt ks 450 Au ku s hf{Lkwt
ke koLkwt [.ks ............ Yrkk kk. yLku 600 kkfku kuXk, kk Lktkh 1, 2 yLku 3 Lkwt krhk{
(y) 445 (k) 495 (f) 95 (z) 45 yLkw{u 90 %, 80 % yLku 70 % ykwt Au. kku ykk
25. 20 {kMkku yu f hMkkLkw t Mk{khfk{ 6 rMk{kt fhe fu Au kku
hk{kwh nuhLkwt Mkhuhk krhk{ fuxwt kk ?
30 {kMkku ku hMkkLkwt Mk{khfk{ fuxk rMk{kt fhe fu ? (y) 77 % (k) 80 %
(y) 2 rMk (k) 3 rMk (f) 4 rMk (z) 5 rMk
26. [kh MktkykuLkku Mkhkku 96 Au. ku kife ku Mktkyku 16 yLku (f) 75 % (z) ykku {krnke khke kue Lk fk.
32 Au. keS ku Mktkyku ku r{f yufe Mktk Au, ku Mktkyku 35. 7 {exh yLku 5 {exh {kkkk ykuhzkLkk kUkrk{kt ke
fR nu ? kuMkkzk 50 cm tkkRke fuxe [kuhMk ke uRyu ?
(y) 23 & 25 (k) 22 & 66 (y) 70 (k) 350 (f) 140 (z) 35
(f) 21 & 27 (z) ku{ktke yufk Lkn.
36. w ykqkOf yuxu wt ?
27. hi r f u z yLku kq hffku ru Lke[u Lkk kife wt rkLk Mkk[wt Au ?
(y) ] ykqkOfLku w ykqkOf fnu Au.
(y) kqhffkuLke uz hirf uz fnuk, khtkw huf hirf uz
(k) suLkwt {q 1 fhkk ykuAwt nku kuLku w ykqkOf fnu Au.
kqhffkuLke uz Lk fnuk.
(k) hirf uzLkk ktLku qk nt{uk Mkhk nku, k kqhf fkuLke (f) suLkwt {q 1 fhkk w nku kuLku w ykqkOf fnu Au.
uz{kt nt{uk yuwt Lk nku. (z) Lk ykqkOfLku w ykqkOf fnu Au.
(f) kqhffkuLke uz{kt ktLku qk nt{uk Mkhk nku, k hirf 3
uz{kt nt{uk yuwt Lk nku. 37. yuf tk[kuhMkLke knkukE kuLke tkkELkku 4 kk Au. tk[kuhMkLkwt
(z) hirf uz yu kqhffkuLke uz fnuk, khtkw huf kqhffkuLke kukV 192 [ku.{e. Au, kku kuLke krhr{rk ......... Au.
uz hirf uz Lk fnuk.
(y) 12 {exh (k) 56 {exh
28. kqkOfku yLku knwke ytku Lke[uLkk kife wt rkLk Mkk[wt Au ?
(y) kqkOfkuLkk kwkfkh {kxuLkk kw{kuo knwkeLkk kwkfkh {kxu (f) 74 {exh (z) 16 {exh
Mkk[k Au k Mkhkk {kxu Mkk[k Lkke. 38. r rkkkk kwo{kt Mk{kuk [kuhMkLke kkswLkwt {kk fuxwt ?
(k) kqkofkuLkk Mkhkk yLku kwkfkh {kxuLkk kk s kw{kuo (y) 2r (k) 2.r (f) 2 r (z) 2.r
knwkeykuLkk Mkhkk yLku kwkfkh {kxu Mkk[k Au.
(f) kou k{k{ kife yufk Lkn. 39. ku MktkLkku kw.Mkk.y. 5 kkk .Mkk.y. 60 nku kku Mktk kife
(z) kqkOfkuLkk Mkhkk {kxuLkk kw{kuo knwkeLkk Mkhkk {kxu fR yuf k Lk nkuR fu ?
Mkk[k Au k kwkfkh {kxu Mkk[k Lkke. (y) 10 (k) 20 (f) 5 (z) 15
29. 3 + 3 3 - 3 = ............ 40. yuf kkze yuf rnMxuLk Wkh 30 rf.{e.Lke zku [Zu Au yLku
(y) 0 (k) 15 (f) 6 (z) 9 khk 60 rf.{e.Lke zku Wkhu Au, kku kkzeLke Mkhuhk zk fuxe
7 7 7 3 kk ?
30. 11 5 10 22 MkkwYk wt ku ? (y) 45 (k) 50 (f) 90 (z) 40
9 1 1 19 41. 2.468 Lku 18 zu kwkk ..........
(y) 1 (k) 9 (f) 22 (z) (y) 444.24 (k) 44.244
22 22 9 22
(f) 4.4424 (z) 44.424
31. Mkt{u Mktkyku {kxu Lke[uLki kkfe wt Mkkike w Mkk[wt Au ?
(y) Mkt{u Mktkyku{kt Lk ykqkOf yLku ] ykqkOfLkku
248
 5 8 4 6 47. 12 kuLkLke u. f{. 15 kuLkLke {q.rf. suxe hkk{kt yku, kku
42. 9 , 15 , 7 yLku 11 kife Mkkike {kuxku ykqkOf ku ? yk ukkh{kt fuxk xfk LkVku kk ?
(y) 20 % (k) 30 % (f) 3 % (z) 25 %
8 5 6 4
(y) (k) (f) (z) 48. 20 yLku 15 Lkk kw.Mkk.y. yLku .Mkk.y.Lkku kwkfkh fuxku kk
15 9 11 7
?
43. 2 + 3 4 - 5 Lke f{k fuxe ? (y) 60 (k) 150 (f) 300 (z) 5
(y) 9 (k) 5 (f) 4 (z) 15
49. tkkELkk {kkLkLku [Zkk {{kt kkuXkkk Mkk[wt wt Au ?
44. 8 kktfkuLke MkhkMkhe 45 Au. yk kife yuf kktf kk fhkk (y) Mku.{e., rf.{e., {exh, nu.{e.
MkhkMkhe 44 {u Au kku kk fhu kktf ku nu ? (k) {exh, Mku.{e., {e.{e., rf.{e.
(y) 51 (k) 50 (f) 49 (z) 52 (f) rf.{e., nu.{e., zu.{e., {exh
45. huf [kuhMk ....... (z) {e.{e., Mku.{e., zu.{e., nu.{e.
(y) Mk{kksw [kwfku (k) tk[kuhMk 50. fkxfku rkfkuLke fkxqku kLkkke ku kkswykuLkwt {kk 20 cm
(f) Mk.kk.[. (z) k{k{ yLku 15 cm nku kku foLkwt {kk fuxwt nku ?
46. yuf xktfe WkhLkk Lkke hkkk 4 fkf kku Au yLku krkLkk (y) 20 cm (k) 25 cm (f) 30 cm (z) 15 cm
Lkke ke kkk 6 fkf kku Au u ktLku Lk yuf Mkkku kuk{kt
yku kku xktfe fuxk fkf{kt hku ?
(y) 10 (k) 12 (f) 25 (z) 18

uxeMk kukh - 22 skkku

1. (z) 14 , 2. (y) hkk = {qf{k - u[k f{k, 3. (f) 157 , 4. (f) m 2 5mn 6n 2 , 5. (f) r (2 h r ) , 6. (y) kwkfkhLkwt
Mkhkk kh rksLk Lkke., 7. (f) 3 , 8. (f) ku{Lke kLkeLkwt Lkk{ ekke nkwt., 9. (z) 96 , 10. (k) 4ab , 11. (k) 56 , 12. (k)
A = x/x yu 32Lkk yku , 13. (z) 16 , 14. (z) a 0 = 0 , 15. (z) 4 , 16. (k) ( x 4) ( x 2) , 17. (f) 10 fkf, 18. (y)
ytk:fkukuLkku kVkk 900 nku Au., 19. (y) ytk{wo [kwfkuLkk rfkuo khMkh Auu Au., 20. (z) 3 {eLkex, 21. (f) 1 r{r{exh = 10
MkuLxe {exh, 22. (z) 89999 , 23. (z) 120 , 24. (k) 495 , 25. (f) 4 rMk, 26. (y) 23 & 25 , 27. (z) hirf uz yu kqhffkuLke
uz fnuk, khtkw huf kqhffkuLke uz hirf uz Lk fnuk., 28. (k) kqkofkuLkk Mkhkk yLku kwkfkh {kxuLkk kk s kw{kuo knwkeykuLkk
9
Mkhkk yLku kwkfkh {kxu Mkk[k Au., 29. (z) 9 , 30. 1 , 31. (z) Mkt{u Mktkyku{kt ] yLku LkkqkOf yLku qLLkku Mk{ku kk Au.,
22
32. (k) yrk Mktk Au., 33. (z) 70 , 34. (f) 75 % , 35. (f) 140 , 36. (k) suLkwt {q 1 fhkk ykuAwt nku kuLku w ykqkOf fnu
4
Au., 37. (k) 56 {exh, 38. (y) 2r , 39. (y) 10 , 40. (z) 40 , 41. (z) 44.424 , 42. (z) 7 , 43. (y) 9 , 44. (z) 52 ,

45. (y) Mk{kksw [kwfku, 46. (k) 12 , 47. (z) 25 % , 48. (f) 300 , 49. (z) {e.{e., Mku.{e., zu.{e., nu.{e., 50. (k) 25 cm

249
 uxeMk kukh - 23
1. yuf kMkLke zk 50 rf.{e. rk fkf Au. yuf xuLkLke zk 13. 1 Vwx khkkh fuxkkh ?
60 rf.{e. rk fkf Au. kMk zkRhu 200 rf.{e.Lkwt ytkh (y) 1.09361 (k) 0.0109361
fkwt khkk kuLku Mkq[Lkk {u Au fu kuLku xuLkLkk Mk{u s kMkLku
(f) 0.0277778 (z) 0.333333
k 300 rf.{e.Lkwt ytkh kqo fhkLkwt Au kku kMk zkRhu Auk
14. ke ykuAwt fu ke khu kok wt r[nTLk khk Au ?
100 rf.{e.Lkwt ytkh fkkk kMkLke zk fuxe hke kzu ?

(y) 60 rf.{e. rk fkf (k) 110 rf.{e. rk fkf (y) (k) (f) (z)

(f) 140 rf.{e. rk fkf (z) 100 rf.{e. rk fkf
2. 1 ke 100 Mkwe{kt fw fuxe kqo ko Mktk {u ? (856 167)2 (856 167)2
15.
856 856 167 167
(y) 1 (k) 10 (f) 8 (z) 100
(y) 1 (k) 0 (f) 3 (z) 2
3. 7 Mku.{e. rkk yLku kuxe s [kRkk 100 wk Lkkfkh
kikh fhk fw fuxwt kkhwt uRyu ? 16. 2 Lx, 2.5 kg Lkk fuxk xfk Au ?
(y) 30800 [ku.Mku{e (k) 308 [ku.Mku{e (y) 0.8 % (k) 800 %
(f) 3080 [ku Mku{e (z) 44000 [ku. Mku{e (f) 8,000 % (z) yk{ktke fkuR Lkn.
4. k kLku Mkkike ykuAk Wkk nku Au ?
17. 12 3 1 = .............
(y) (0) (k) (1) (f) (z) MkkLk (y) 25 (k) 6 (f) 52 (z) 36
5. sin 2 30 + cos 2 30 Lke f{k kuku.
18. 64 729 3 64 729 .............
(y) 1 4 (k) 1 2 (f) 1 (z) 3 4 (y) 180 (k) 120 (f) 252 (z) 150

6. k rk yMk{hu kwyku{ktke fuxk kwo kMkkh kk ? 1 1 1

19. 6 2 + 4 4 - 3 2 Lke f{k ..........
(y) yuf (k) ku (f) k (z) [kh
7. ftkkMk kkukLkk MkkLkku{ktLkkt ku fkxqrkLkk kife Mkkike LkkLkk qkLkwt 1 1 15 1
{kk fuxwt nku Au ? (y) 7 (k) 7 (f) 6 (z) 6
4 2 12 2
(y) 300 (k) 450 (f) 600 (z) 900
20. fkuR MkwLke {q. f. Wkh 25 % w [ZkeLku MRP Lke
8. 1 Lk{exh yuxu fuxk exh kk ? fhk{kt yku Au yLku MRP Wkh 20 % fr{Lk ykkk{kt
(y) 1 exh (k) 10 exh yku kku Lke[uLkk{ktke wt kk ?
(f) 100 exh (z) 1000 exh (y) 1.25 % LkVku kk (k) 5 % LkVku kk.
(f) 5 % kux (z) 0 % LkVku kk.
23 {kt kkktf fuxku Au ?
2
9.
(y) 2 (k) 3 (f) 32 (z) 23 21. Lke[uLkk{ktke Mkk[wt rkLk wt ?
(y) N R Q Z (k) NZQR
10. AEBOPLANE Lkk kLkk WkkkuLke Mktk fuxe Au
? (f) NQZR (z) NQR Z
(y) 7 (k) 14 (f) 128 (z) 512
3 4 7 7 8
22. 7 + 7 5 10 - 7 = ............
11. 4 - 2+2 -2(-1) Lkwt MkkwYk wt kk ?
(y) 0 (k) 6 (f) 2 (z) -2 2 3 1 4
(y) (k) (f) (z)
7 7 7 7
12. AB AC kku kwyku A, B, C fuk Au ?
(y) Mk{hu (k) Mk{kLk (f) yMk{kLk (z) yMk{hu

250
23. fR MktkLke Mk MktkLkwt yMk Lkke ? 34. yuf {eLk kh h kuo 10 % Lkk hu Mkkhku kku Au. u ku k
(y) kkE (k) ]Mktk (f) qL (z) ykqkOf ko knuk hek{kt yku nku kku kuLke ko{kLk f{k Y.
24. 1 ke 100 [u fuxe Mktkyku kqoko Mktkyku yku ? 8748 nku kku ku {eLk fuxk{kt hek{kt yku nu ?

(y) 11 (k) 8 (f) 9 (z) 10 (y) 10000 (k) 11000 (f) 12000 (z) 15000

25. 7100 ............... 41125 7225 . 35. yuf kuk{kt 1 Yrkk, 50 kiMkk yLku 25 kiMkkLkk rMkkykuLkwt
{q 4 : 5 : 7 {k{kt Au. kku kuykuLke MktkLkwt {k fuxwt ?
(y) 7226 (k) 1000
(y) 2 : 5 : 14 (k) 2 : 6 : 8
(f) 5000 (z) yufk Lkn.
(f) 3 : 5 : 7 (z) 4 : 5 : 7
4096 56
26. 36. A yLku B Mkkku yuf fk{ 8 rMk{kt kkk B yLku C ku fk{
764 652
12 rMk{kt kqhwt fhu Au. kk Mkkku fk{ fhu kku kuyku 6 rMk{kt
(y) 36 (k) 48 (f) 32 (z) 44 fk{ kqhwt fhu kku A yLku C Mkkku fuxk rMk{kt fk{ kqhwt fhu ?
27. 12, 24, 36, 48 Lkku .Mkk.y. kuLkk kw.Mkk.y. fhkk fuxk kku (y) 8 rMk (k) 10 rMk
nku ?
(f) 12 rMk (z) 20 rMk
(y) 8 (k) 16 (f) 24 (z) 12
37. yuf fkh yze {wMkkVhe 40 rf.{e. / fkfLke zku fhu Au khu
4 4 5 keS yze {wMkkVhe 60 rf{e. / fkfLke zkke fkku Au, kku
28. 5 of 7 of 6 of 1218 = (?)
fkhLke Mkhuhk zk fuxe ?
(y) 464 (k) 384 (f) 346 (z) 492 (y) 48 rf.{e./{e (k) 50 rf.{e./{e

29. Lke[uLkk{ktke Mkkike {kuxwt {q fkuLkwt ? (f) 60 rf.{e./{e (z) 70 rf.{e./{e

2 38. yuf tk[kuhMk kke[kLke tkkR yLku knkukELkwt {k 3 : 2

0 12 2
Au. u yuf MkkRfkk yk kke[kLke hMku 12 rf.{e. / fkfLke
(y) 4
0
(k) 4-1
zku yuf hkWLz 8 r{rLkx{kt kqhwt fhu, kku yk kke[kLkwt kukV
2 2
({e2) {kt fuxwt ?
1 2
(f) 2-2 (z) 2-1 (y) 1536 (k) 15360 (f) 153600 (z) 307200

39. yuf LkkfkhLkk kkkLkku krh 33 Mku{e Au. yk LkkfkhLkwt LkV
30. kkt[ Lk MktkLke Mkhuhk 213 Au. k{ ku MktkLke Mkhuhk
233.5 yLku Aue ku MktkLke Mkhuhk 271 Au, kku keS Mktk 1732.5 Lk Mku{e Au kku LkkfkhLke [kE fuxe nku ?
(Mku.{e.{kt)
fR ?
(y) 20 (k) 40 (f) 10 (z) 15
(y) 64 (k) 56 (f) 106 (z) 108
40. 1, 3, 6, 10, ?
1
31. u kkf ksLkku h 6 2 % ke 8 % fhk{kt yku kku (y) 16 (k) 18 (f) 9 (z) 15

kLke kkf ykf 40.50 Y. u Au, kku kuLke {qze fuxe ? 41. khu fkuR MktkLku 119 zu kkk{kt yku khu uk 19
(y) 5400 (k) 2700 (f) 2300 (z) 5100 u Au. u yk s MktkLku 17 zu kkk{kt yku kku uk
fuxe u ?
32. []r ksu fR hf{ knuk kuo 650 kkk ke koLkk ytk{kt
(y) 2 (k) 3 (f) 5 (z) 10
676 kR su ?
(y) 600 (k) 600.25 (f) 625 (z) 325.25 42. ? + 24 = 2209
(y) 23 (k) 529 (f) 729 (z) 27
33. yuf rwk Re 15 % LkVkyu nU[k{kt yku Au. u kuLku Y.
600 {kt u[k{kt yku kku LkVku 20 % kk Au, kku ReLke 43. ku MktkLkku kwkukh 4 : 5 Au. kku kuLkku .Mkk.y. 80 Au, kku
k{ u[k f{k fuxe ? kuLkku kw.Mkk.y. fuxku kk ?
(y) 500 (k) 575 (f) 600 (z) 625 (y) 4 (k) 5 (f) 16 (z) 20
251
 44. 546 + 222 6 9 = (?) 48. 8000 Y. Wkh rkko 20 % uu [. ks 2 koLkwt fuxwt
kk ?
(y) 880 (k) 879 (f) 865 (z) 875
(y) 2240 (k) 520 (f) 9360 (z) 3520
1

2
3
6 49. u fkuR koLku [kh kku fhe ku krh[kke ko kkk ykku koLkwt
45. 125 16 khkkh fuxk ?
2

kukVLkwt {k wt nu ?
(y) 1 : 4 (k) 4 : 1 (f) 8 : 1 (z) 16 : 1
(y) 1 (k) 106 (f) 10 (z) 104
50. 3 Mku.{e. rkkkk yuf kkukLku yuf Lkkfkh kMk, su{kt
46. kkt[ r{f kufe Mktk A, B, C, D yLku E Lke Mkhuhk 52 kkuzwt kke huwt nkwt ku{kt {qfk{kt yku Au. kMkLke rkk 6
Au. kku B yLku E Lkku kwkfkh fuxku ? Mku.{e. Au. u kkuku kke{kt kqhku zwke Au kku kkeLke Mkkkxe
(y) 2912 (k) 2688 (f) 3024 (z) 2800 fuxe u ?

47. yuf kyu Y. 2600 Lku 4 % , 6 % yLku 8 % kkf (y) 1 4 Mku.{e. (k) 1 2 Mku.{e.
ksLkk hu swe swe skyu hkufk fkO. koLkk ytku huf fuMk{kt
kuLku Mk{kLk ks {wt, kku 4 % ksLkk hu kuu fuxk hkuk (f) 1 Mku.{e. (z) 2 Mku.{e.
nu ?
(y) 800 (k) 1200 (f) 600 (z) 200

uxeMk kukh - 23 skkku

1. (z) 100 rf.{e. rk fkf, 2. (f) 8 , 3. (y) 30800 [ku.Mku{e, 4. (f) , 5. (f) 1 , 6. (y) yuf, 7. (y) 300 , 8. (z) 1000

exh, 9. (f) 32 , 10. (f) 128 , 11. (z) -2 , 12. (z) yMk{hu, 13. (z) 0.333333 , 14. (f) , 15. (z) 2 , 16. (f) 8,000 % ,

1 3
17. (z) 36 , 18. (y) 180 , 19. (y) 7 4 , 20. (k) 5 % LkVku kk., 21. (k) NZQR, 22. (k) 7 , 23. (f) qL, 24. (f)

2
-2 1
9 , 25. (f) 5000 , 26. (f) 32 , 27. (z) 12 , 28. (y) 464 , 29. (f) 2 , 30. (k) 56 , 31. (k) 2700 , 32. (f)

625 , 33. (k) 575 , 34. (f) 12000 , 35. (y) 2 : 5 : 14 , 36. (y) 8 rMk, 37. (y) 48 rf.{e./{e, 38. (f) 153600 , 39. (y)
20 , 40. (z) 15 , 41. (y) 2 , 42. (k) 529 , 43. (y) 4 , 44. (k) 879 , 45. (f) 10 , 46. (z) 2800 , 47. (k) 1200 , 48. (z)
3520 , 49. (z) 16:1 , 50. 1 Mku.{e.

252
 uxeMk kukh - 24
1. 11160 45 8 = ........... 11. ku Lk yk heku yuf kkeLke xktfeLku yLkw{u 15 r{rLkx yLku
(y) 29 (k) 31 (f) 43 (z) 47 20 r{rLkx{kt he fu Au. khtkw u rLkfk {kxuLkku Lk k
kuk{kt yku kku kuyku Mkkku 30 r{rLkx{kt he fu. kku rLkfk
2. ykuAk{kt ykuAe yue koko Mktk su 6, 12, 15 yLku 18
Lk fuxe r{rLkx{kt xktfe ke fhe fu ?
zu rLk:uk kke fk ?
(y) 12 (k) 15 (f) 10 (z) 16
(y) 360 (k) 900 (f) 720 (z) 1800
12. yuf xuLk 132 rf{e / fkfLke zku [ku Au. u xuLkLke tkkR
1 1 1 1
3. 1 2 + 1 1 = (?) 110 {exh nku kku ku 165 {exh ktkk huu uxVku{o ykutkkk
4 5 2 2
fuxku Mk{ kku ?
(y) 4 (k) 5 (f) 3 (z) 2 (y) 10 MkufLz (k) 5 MkufLz
(f) 15 MkufLz (z) yufk Lkn.
4. 2 4 2-5 26 = (?)
13. yuf [kuhMk {ukLkLke krhr{rk 48 {exh Au, kku ku {ukLkLkwt kukV
5
(y) 2 (k) 2 3 (f) 25 (z) 1 fuxwt kk ?
(y) 100 (k) 150 (f) 144 (z) 180
5. 24 rkkeo yLku ku{Lkk rkfLke Mkhuhk 15 ko Au. u rkfLke
{h yk{ktke kk fhk{kt yku kku Mkhuhk {h{kt 1 koLkku 14. u yuf tfwLke [kR yLku kkkLke rkk huf{kt 100 % Lkku
xkzku kk Au kku rkfLke {h fuxe ? khku fhk{kt yku kku kuLkwt LkV fuxwt kk ?
(y) 32 ko (k) 39 ko (f) 40 ko (z) 41 ko (y) ku kwt (k) k kwt (f) A kwt (z) ykX kwt

6. u yuf kLku 6 {rnLkk kAe Y. 1500 ksLke ykf {ke 15. 10, 15, 21, 28, 36, .......... ykkLkk {{kt fR Mktk
nku yLku Mkkk ksLkku h u [kh xfk nku kku kyu fuxe yku ?
hf{ ksu {qfe nu ? (y) 47 (k) 40 (f) 39 (z) 45
(y) 15000 (k) 60000 (f) 75000 (z) 90000 16. yuf MktkLku 192 zu kkkke 54 uk u Au kku ku s MktkLku
7. RLw, rkLwLku 4 % []r ksu Y. 1250, 2 ko {kxu Wkh 16 zu kkkk fuxe uk u ?
ykku Au. kuLku fuxk YrkkLkwt LkwfMkkLk u ku hf{ 4 % Mkkk (y) 2 (k) 4 (f) 6 (z) 8
ksu 2 ko {kxu ykku ?
17. 120 ke 300 [u fuxk ko yku Au ?
(y) 1 Y. (k) 8 Y. (f) 3 Y. (z) 2 Y. (y) 5 (k) 6 (f) 7 (z) 8
8. u yuf Wkkf 10 % skkkt ukkhe 15 % yLku Aqxf
18. ku MktkLkku kw.Mkk.y. 12 yLku yk ku MktkLkku Mkhkku 108
ukkhe 25 % LkVku f{kkk nku kku yk WkkLkLke {qf{k Au kku yk Mktkyku fR ?
fuxe ? u kue Aqxf u[k f{k 1265 nku ?
(y) 24, 84 (k) 12, 90 (f) 24, 72 (z) 36, 48
(y) 700 (k) 750 (f) 800 (z) 900
1 1

9. A, B Lkwt kkt[ kwt Au. kku B, A ke fuxk xfk ykuAwt Au ku{ 19. (0.000001) 6 (0.008) 3 (?)
fne fk ? (y) 0.2 (k) 0.8 (f) 0.02 (z) 0.002
(y) 25 % (k) 45 % (f) 80 % (z) 90 %
10. nk{kt MkwhuLke {h kuLkk rkkkLke {h fhkk yze Au. 20 12 8 3 2
20.
1 5 24
ko kAe kuLkk rkkk kuLke {h fhkk 1 kk {kuxk Au. kku MkwhuLke
2
ko{kLk {h fuxe ? (y) 6 2 (k) 6 2
(y) 15 ko (k) 20 ko (f) 25 ko (z) 40 ko (f) 6 2 (z) 2 6

253
21. u m MktkykuLke Mkhuhk n 2 yLku n MktkLke Mkhuhk m 2 30. yuf kkukLke MkkkxeLkwt kukV 2464 Mku{e2 Au. u kuLke
nku kku ( m n) MktkLke Mkhuhk fuxe ? rkk ku ke fhk{kt yku kku, Lkk kkukLke MkkkxeLkwt
kukV fuxwt ?
m (y) 3928 Mku{e2 (k) 19712 Mku{e2
(y) (k) m n (f) mn (z) m n
n
(f) 9856 Mku{e2 (z) ykku {krnke yqhe Au.
22. y{wf hf{ yLku kuLkwt 2 koLkwt Mkkw ksLkwt {k 5 : 3 Au, kku
ksLkku h fuxku ? 31. 240, ? , 120, 40, 10, 2, .........

(y) 10 % (k) 20 % (f) 30 % (z) 40 % (y) 120 (k) 240 (f) 40 (z) 10

23. fkuR yuf hf{ [.ksu 3 ko{kt yLku 2 ko{kt 21:20 Lkk X
32. khu Mktk X Lku 4 {kt W{uhk{kt yku kku krhk{ 4 {u
{k{kt kk Au, kku ksLkku h fuxku ?
(y) 7 % (k) 6 % (f) 5 % (z) 4 % Au, kku X khkkh fuxk ?
(y) 2 (k) 4 (f) 3 (z) 8
24. hf{ Y. 20,000 Lku kkf 15 % uu [. ksu ykkk{kt
yku kku 4 koLkwt [. ks fuxwt ?
33. 6 6 6 (?)
(y) 14980.125 (k) 19680.125
(y) 3 (k) 4 (f) 5 (z) 6
(f) 16780.125 (z) 18980.125
34. 631 {kt fR Mktk W{uhkke ku kqo ko kLku ?
25. yuf {krf kuLkk kknfku kkMkuke {kukkELkk 5 rf. fhkk 23 %
(y) 25 (k) 30 (f) 36 (z) 45
w Mkq fhu Au. u kknf 7011 Y. {kukkE {kxu [qfkku
nku kku {kukkELke kzkh f{k fuxe ? 7 5
(y) 5100 (k) 5200 (f) 5700 (z) 6100 35. khkkh fuxk ?
7 5
26. fh yLku unh ku skkkt kh{ktke {k RLku ukkh fhu (y) 6 35 (k) 6 35
Au. fhLku ukkh kh 5 % fr{Lk {u Au. khu unhLku
(f) 2 (z) 1
20 % fr{Lk {u Au yuf rMkLke ktLkuLke ykf Mkhe kk
Au, kku ku ktLkuyu ku rMku fuxe hf{Lkwt u[k fwO nu ? 1 1

(y) 8000 & 6000 (k) 4000 & 2000

625 2 0.0144 2 1
36. 1 1

(f) 5000 & 10000 (z) WkhLkk yufu Lkn. 0.027 3 81 4

27. A yLku B Lkku [o 2 : 3 Lkk {k{kt Au. 2800 Y. kku [u (y) 0.14 (k) 1.4 (f) 1 (z) yufk Lkn.
Mkhk {k{kt nU[k{kt yku Au. u A Y. 600 Lke k[k
37. x1 , x 2 yLku x 3 Lke Mkhuhk 14 Au. x 2 yLku x 3 Lkk MkhkkLkk
fhu kku B fuxk k[ku ?
ku kk 30 Au, kku x1 Lke f{k fuxe ?
(y) 200 (k) 300 (f) 400 (z) 500
(y) 20 (k) 27 (f) 16 (z) 12
28. 6 kwhwk yLku 4 {rnkyku yuf fk{ 12 rMk{kt kwhwt fhe fu
Au. u yufk 14 kwhwk yk fk{ 12 rMk{kt kwhwt fhe fu, kku 38. Y. x Wkh x % uu x koLkwt Mkkw ks x Y. nku kku x
yufe 4 eyku yk fk{ fuxk rMk{kt kqhwt fhe fu Au ? khkkh fuxk ?
(y) 42 (k) 16 (f) 21 (z) 20 (y) 10 (k) 20 (f) 5
(z) Lke Lk fhe fk.
29. {nu yu f Mku ke Mkkhu Mk kku Lkefe fkfLkk 80
rf.{e.Lke zkke hksfkux sk Lkefu Au su 320 rf.{e. qh 39. kkfkuLke Mktk{kt h kuo 10 % Lkku khku kk Au. u
Au. hMkk{kt yu yzku fkf hkufk Au, kku ku hksfkux fuxk 2003{kt MktkLke 2000 Lke nku kku 2006 {kt fuxe nku ?
kku knkU[u ? (y) 2600 (k) 2620 (f) 2662
(y) Mkk kku (k) yuf kku (f) yZe kku (z) kuZ kku (z) yk kife yufk Lkn.

254
 40. 12 whe yLku 15 xukLke kzkh f{k Y. 58968 nku kku 45. yuf {kMkLku tk[kuhMk rMkkhLkku hkWLz kLkkk{kt 6 rf.{e.
4 whe yLku 5 xukLke kzkh fuxe ? ytkh fkkwt kzu Au. u tk[kuhMkLkwt kukV 2 rf.{e. nku, kku
kuLke tkkE yLku knkukE [uLkku kVkk fuxku ?
(y) 19656 (k) 29484
(y) 1 rf.{e. (k) 0.5 rf.{e.
(f) 39121 (z) yufk Lkn.
(f) 2 rf.{e. (z) 0.75 rf.{e.
41. 10 %, 20 % yLku 40 % r{f xkhLkk yuf{kk xk
h fuxk khkkh kk ? 46. yuf Mk{LkLke MkkkxeLkwt kukV 216 [ku.{e. Au, kku kuLkwt
LkV fuxwt ?
(y) 50.0 % (k) 56.8 %
(y) 100 Lk {exh (k) 216 Lk {exh
(f) 60.2 % (z) 70.28 %
(f) 480 Lk {exh (z) 512 Lk {exh
42. 432 rkkeoykuLke yuf Mfq{kt Akufhk yLku AkufheykuLkwt {k
47. yuf Mk{LkLkwt LkV yLku kuLke MkkkxeLkwt kukVLke Mktk
5 : 4 Au. fuxe Akufheyku W{uhk{kt yku kku Akufhk, AkufheLkwt
Mk{kLk Au. kku Mk{LkLke kkswLkk {kkLke Mktk fuxe ?
{k 101 kk ?
(y) 3 (k) 4 (f) 5 (z) 6
(y) 26 (k) 48 (f) 60 (z) 120
48. 27, 25, 25, 22, 23, 19, 21, 16, 19, (?)
43. 6 {kMk yuf fk{ 32 fkf{kt kqhwt fhe fu Au, kku yk s fk{
(y) 11 (k) 13 (f) 15 (z) 16
16 {kMk fuxk fkf{kt kqhwt fhe fu ?
(y) 18 (k) 16 (f) 12 (z) 24 49. ku MktkLkku kwkfkh 320 Au yLku kuLkwt {k 1 : 5 Au, kku yk
MktkLkk kkuoLkku kVkk fuxku ?
44. 250 {e. ktke xuLk yuf kktkLku 12 MkufLz{kt ykutku Au, kku
(y) 1024 (k) 1365 (f) 1536 (z) 1635
xuLkLke zk rk fkf fuxe ?
(y) 15 (k) 50 (f) 75 (z) 25 50. 3, 8, 15, 24, 35, 48, 63, 78, 80, ?
(y) 98 (k) 99 (f) 100 (z) 87

uxeMk kukh - 24 skkku

1. (k) 31 , 2. (k) 900 , 3. (k) 5 , 4. (y) 2 , 5. (k) 39 ko, 6. (f) 75000 , 7. (z) 2 Y., 8. (f) 800 , 9. (f) 80 % ,
10. (k) 20 ko, 11. (y) 12 , 12. (z) yufk Lkn., 13. (f) 144 , 14. (z) ykX kwt, 15. (z) 45 , 16. (f) 6 , 17. (f) 7 ,
18. (y) 24, 84 , 19. (f) 0.02 , 20. (f) 6 2 , 21. (f) mn , 22. (f) 30 % , 23. (f) 5 % , 24. (y) 14980.125 ,
25. (f) 5700 , 26. (y) 8000 & 6000 , 27. (y) 200 , 28. (f) 21 , 29. (f) yZe kku, 30. (f) 9856 Mku{e2 , 31. (k) 240 ,
32. (y) 2 , 33. (y) 3 , 34. (z) 45 , 35. (y) 6 35 , 36. (z) yufk Lkn., 37. (k) 27 , 38. (y) 10 , 39. (f) 2662 ,
40. (y) 19656 , 41. (k) 56.8 % , 42. (k) 48 , 43. (f) 12 , 44. (f) 75 , 45. (y) 1 rf.{e., 46. (k) 216 Lk {exh, 47. (z)
6 , 48. (k) 13 , 49. (f) 1536 , 50. (k) 99

255
 uxeMk kukh - 25
1. 1 ke 16 MkweLkk ytfkuLkku Mkhkku .............. kk ? 11. yuf [kwkofkuLkk [kh wkLkwt {kkLkwt {k 3 : 5 : 9 : 1 Au.
(y) 136 (k) 141 (f) 135 (z) 143 1
Mkkike LkkLkku qku yLku keu Mkkike {kuxk qkLkk MkhkkLkku
3
3
2. 0.000064 (?) kk fuxku kk ?
(y) 0.02 (k) 0.2 (f) 2 (z) 0.22 (y) 40 (k) 80 (f) 90 (z) 120

3. ykuAk{kt ykuAe yue fR Mktk suLku 27, 42, 63 yLku 84 zu 12. A yLku B Mkkku yuf fk{ 20 rMk{kt kqhwt fhe fu Au kuyku
kkkk huf ku uk 21 u ? yuf Mkkku 5 rMk fk{ fwO. khkk A yu fk{ Akuze ewt.
(y) 760 (k) 745 (f) 777 (z) 767 kkfeLkwt fk{ B yu 18 rMk{kt kqhwt fwO kku A yufku yk fk{
fuxk rMk{kt kqhwt fhe fu ?
(2.3)3 + (0.7) (0.7) (0.7) (y) 24 rMk (k) 120 rMk
4. (2.3)2 - (2.3) (0.7) + (0.7) (0.7)
(f) 43 rMk (z) 48 rMk
(y) 5 (k) 3 (f) 4 (z) 6 13. yuf {kMk yzw ytkh 4 rf.{e. / fkf yLku kkfeLkwt yzwt
5. u 5 5x+5
1 kku x khkkh fuxk ? ytkh 5 rf.{e. / fkfLke zku [ku Au. u fw Mk{ 9 fkf
u Au, kku ytkh fuxwt ?
4
(y) 0 (k) 1 (f) 1 (z) (y) 9 rf.{e. (k) 20 rf.{e.
5
(f) 40 rf.{e. (z) 50 rf.{e.
6. 7 AkufhkykuLkk yuf sqkLke {hLkku Mkhkku 12.6 ko Au. u
k{ 6 kkfkuLkk {hLke Mkhuhk 12.7 ko nku kku 7 {k 14. yuf tk[kuhMkLke tkkE kkk knkukELkku kVkk 23 {exh Au.
AkufhkLke {h fuxe ? u krhr{rk 206 {exh nku kku kukV fuxwt ?
(y) 12.5 ko (k) 12.4 ko (y) 1520 {exh 2 (k) 2420 {exh 2
(f) 12 ko (z) 11.9 ko (f) 2480 {exh 2 (z) 2520 {exh 2
7. yuf k kkf 8 xfk ks ykkkk kkuLz{kt Y. 10, 000 15. yuf tkLkLke tkkR, knkukE yLku [kE 4 : 3 : 2 Lkk
kkt[ ko {kxu hkufu Au, kku {wk kwhe ku kuLku ks Mkkku fw fuxe {k{kt Au. u kuLke MkkkxeLkwt kukV 468 (Mku{e) 2 nku
hf{ {u ? kku tkLkLkwt kukV fuxwt ?
(y) 13, 000 (k) 15, 000 (y) 648 Mku{e 3 (k) 5832 Mku{e 3
(f) 14000 (z) 12, 000 (f) 1296 2 Mku{e 3 (z) 81 Mku{e 3
8. 20, 000 Y.Lke hf{ 2 ko [. ksLkk hu 24, 200 kk 16. 23231, 34342, 45453, ?
Au, kku ksLkku h fuxku ?
(y) 65657 (k) 56564 (f) 98898 (z) 76768
(y) 10 % (k) 5 % (f) 6 % (z) 15 %
17. u (12 +22 +32 + ........ + 102 ) = 385 ykku nku kku
9. sqLke MkwykuLke Vuhe fhkk yuf kLku fw u[k Wkh
12.5 % LkVku {u Au. u yuf rMk kuLku Y. 300 LkVku kk kku (22 +4 2 +62 + ........ + 202 ) Lke f{k fuxe kk ?
kuLkwt fw u[k nu ? (y) 770 (k) 1150 (f) 1540 (z) 390
(y) 1,200 Rs. (k) 1,500 Rs. 3
18. 10648 3 5832 ?
(f) 5,000 Rs. (z) 2,400 Rs. (y) 396 (k) 576 (f) 216 (z) 425
3 19. ku MktkLkku kwkukh 3: 4 Au, ku{Lkku .Mkk.y. 240
10. ? Lkk 5 Lkk 20 % Lkk 60 % = 450
Au, kku Mkkike LkkLke Mktk fR nu ?
(y) 6250 (k) 6200 (f) 6240 (z) 6150 (y) 100 (k) 80 (f) 60 (z) 50

256
 1 1 1 5 4 3 4
of (y) (k) (f) (z)
5 5 5 6 11 19 21
20. 1 1 1 khkkh ?
of 30. yuf kwoLke yth Mk{kksw rkfku Au. suLkwt kukV 4 3 Mku{e 2
5 5 5
Au, kku kwoLkwt kukV fuxwt ?
1 1 16 22
(y) 1 (k) 25 (f) (z) (y) Mku{e 2 (k) Mku{e 2
5 25 3 3
21. u 3x3 7 250 kku x ....... fuxk ? 28 32
(f) Mku{e 2 (z) Mku{e 2
(y) 5 (k) 3 (f) 2 (z) 1 3 3
22. 28 AkufhkykuLke Mkhuhk [kR 1.4 {exh Au. khu 8 31. ku tfwLke [kE 1: 3 Lkk kuykuLkk kkkLke rkk 3 :1 Lkk
Akufhkyku yk kwk Akuze u kku Mkhuhk [kE 0.25 Lke u Au kku {k{kt Au, kku kuLkk LkVLkwt {k fuxwt ?
kwk Akuze u Au kuykuLke Mkhuhk [kE fuxe ? (y) 3 :1 (k) 1: 9 (f) 1: 3 (z) 1:1
(y) 1 {exh (k) 97 Mku{e
32. 24, 40, 46,?
(f) 85.5 Mku{e (z) 77.5 Mku{e
(y) 64 (k) 48 (f) 96 (z) 72
23. 25,000 Rs. Wkh 7 ko {kxu Mkkk ksu ks Y. 21,000
1 1 1 1
Au, kku kkf ksLkku h fuxku ? 33. 1+ 2 1 3 1 4 ....... 1 81 Lkwt {q wt ?

(y) 15 (k) 10 (f) 18 (z) 12
(y) 31 (k) 41 (f) 81 (z) 82
24. k koLkk ytku Y. 8840 Wkh kkf 5 % [. ks fuxwt ?
(y) 1393.405 (k) 1326 34. 20 168 14 40 (?) 110

(f) 1384.50 (z) 1340 (y) 90 (k) 80

(f) 1200 (z) yufk Lkn.
25. Lkek yuf kuLk Y. 240 {kt u[u kku kuLku 10 % LkwfMkkLk kk. u
kuLku 20 % LkVku {uku nku kku kuu ku kuLk fuxk{kt u[e 3 3
uRyu ? 3 2

5 5
(y) 264 (k) 288 (f) 300 (z) 320 2 2
35. 3 2 Lke f{k fuxe ?
26. 1200 Lkk 45 % = ? na 54 %
5 5
(y) 1240 (k) 720 (f) 1320 (z) 1000
21 1 19
27. ku Mktk 3 : 5 Lkk {k{kt Au. u huf{ktke 9 kk fhk{kt (y) 1 (k) (f) (z)
25 5 25
yku kku kuLkwt {k 12 : 23 kk Au kku LkkLke Mktk fR ?
(y) 27 (k) 33 (f) 49 (z) 55 36. 621 27 2 37 ?

28. y{wf {kMkku khk yuf fk{ 26 rMk{kt kwhwt fhe fk. khtkw (y) 9 (k) 9 (f) 3 3 (z) 81
3 fk{khkuLke kuhnksheLku fkhu yk fk{ 28 rMk{kt kqo
kk Au kku {qkhkuLke Mktk fuxe ? 24 216
37. (?)
(y) 36 (k) 45 (f) 40 (z) 42 96

29. yuf k 3 : 5 rf.{e. A to B Mkwe {wMkkVhe fhu Au. yk 2

(y) 2 6 (k) 6 2 (f) 2 (z)
2 1 6
ytkh{ktke ku 1 rf.{e. Mkkf{kt, 1 rf.{e. Mkwe Mfqxh
3 6 38. 1 ke 100 Lke [u yku 11 Lkk kwfkuLke Mkhuhk fuxe ?
yLku kkfeLkwt kkke [ke {wMkkVhe fhu Au, kku fw ytkhLkku fuxk{ku
(y) 45 (k) 55 (f) 30 (z) 35
kk ku [keLku fkku Au ?

257
 39. y{wf hf{ 15 kuo Mkkk ksu [kh ke kk Au, kku ksLkku 3 1
h fuxku ? 45. Mkk{kL zkLkk 4 Lke zku [kkk yuf {kMk 2 2 fkf
(y) 20 % (k) 15 % (f) 10 % (z) 25 % {kuzku kzu Au, kku Mkk{kL Mk{ fuxku ?
40. yuf hf{ 10 % ksu 3 ko {kxu 40 Mkkk ksu yLku [. 7 1
ksu hkufk{kt yku yLku u kku [uLkku kVkk Y. 155 kk (y) fkf (k) fkf
8 4
kku {wLke hf{ fuxe ?
1 1
(y) 5000 (k) 7500 (f) 4000 (z) 3000 (f) 3 fkf (z) 7 fkf
2 2
41. u yuf MkwLku Y. 72 {kt u[k{kt yku kku 10 % LkwfMkkLk
Au. u yk Mkw kh 5 % LkVku {uku nku kku Mkw fuxk{kt 46. yuf Mk{qs rkfkuLke [kR 30 3 Au, kku kuLkwt kukV fuxwt
u[e kzu ? ?

(y) 90 Rs. (k) 88 Rs. (f) 84 Rs. (z) 82 Rs. (y) 900 3 (k) 1200 3

42. yuf MktkLkk 45 % yu 255.6 Au, kku ku MktkLkk 25 % (f) 1020 3 (z) 1120 3
fuxk ?
47. u ku Mk{LkLkk LkVLkwt {k 27 :1 nku kku kuLke kkswLkk
(y) 142 (k) 162 (f) 160 (z) 180 {kkLkwt {k fuxwt ?
1 (y) 3 :1 (k) 27 :1 (f) 16 :1 (z) 4 :1
43. h{u kh{ktke fuxef fuhe hee yLku knuu rMku 3 suxe
48. 17, 23, 31, ?
kR kku. ke rMku kuu k[ue fuhe{ktke yze ke. ke
rMku yuu uwt kku ku fhe k[e nke. kh{ktke fw fuxe fuhe (y) 35 (f) 43 (f) 33 (z) 41
kku nu ? 49. (3127)173 Lkk {q{kt yuf{Lkku ytf ku nku ?
(y) 12 (k) 9 (f) 8 (z) 6
(y) 7 (k) 1
44. A & B yuf fk{ {: 10 rMk yLku 15 rMk{kt kwhwt fhe (f) 4 (z) Lke Lk fhe fk.
fu Au. A ke Y fhe kuyku khkVhke yuf - yuf rMk fk{ fhu
kku fk{ fuxk rMk{kt kqhwt kk ? 0.125 0.027
50. 0.25 0.15 0.09 khkkh wt ku ?
(y) 3 rMk (k) 4 rMk (f) 12 rMk (z) 6 rMk
(y) 0.3 (k) 0.5 (f) 0.8 (z) 0.9

uxeMk kukh - 25 skkku

1. (y) 136 , 2. (k) 0.2 , 3. (f) 777 , 4. (k) 3 , 5. (k) 1 , 6. (f) 12 ko, 7. (f) 14000 , 8. (y) 10 % , 9. (z) 2,400 Rs. ,
10. (y) 6250 , 11. (k) 80 , 12. (k) 120 rMk, 13. (f) 40 rf.{e., 14. (z) 2520 {exh 2 , 15. (y) 648 Mku{e 3 , 16. (k)
56564 , 17. (f) 1540 , 18. (y) 396 , 19. (f) 60 , 20. (k) 25 , 21. (f) 2 , 22. (z) 77.5 Mku{e, 23. (z) 12 , 24. (y)
4 28
1393.405 , 25. (z) 320 , 26. (z) 1000 , 27. (k) 33 , 28. (z) 42 , 29. (z) 21 , 30. (f) 3 Mku{e 2 , 31. (y) 3 :1 , 32. (z)

19
72 , 33. (k) 41 , 34. (y) 90 , 35. (z) 25 , 36. (z) 81 , 37. (f) 2 , 38. (k) 55 , 39. (y) 20 % , 40. (y) 5000 , 41. (f)

1
84 Rs. , 42. (y) 142 , 43. (z) 6 , 44. (f) 12 rMk, 45. (z) 7 2 fkf, 46. (y) 900 3 , 47. (y) 3 :1 , 48. (z) 41 ,

49. (y) 7 , 50. (f) 0.8

258