MAARF VEKLL

Ana Programa Hazrlklar

Seri: B, No. 1

John D e w ey

TRKYE MAARF
AKKINDA RAPOR

19 3 9
STANBUL
DEVLET BASIMEV
 John D e w e y

TRKYE MAARF
HAKKNDA RAPOR

700571
n. n. m. \

?5. r.:.j.
 NDEKLER

Sahife
Bteye konulmas muktazi tahsisat h a k k n d a m u h t r a . . 1-3
ptida rapor 3 - 8
Esas rapor 8- 30
1. P r o g r a m 10
2. MaarifVekillii Tekilt 11
3. Muallimlerin yetitirilmesi ve terfihi 15
4. Muallimlerin yetitirilmesi 19
5. Mektep sistemi 21
6. Shhat ve Hfzsshha 26
7. Mektep inzibat 28
8. Muhtelif mevat 28
 Maarif Vekillii, kltr reformumuz hakknda Mill eflerin
direktiflerile Trk ve ecnebi mtehassslarn raporlarn ve muhtelif
memleketlerin kltr tekilt hakkndaki ettleri seri halinde nere
karar vermitir.
(A) serisini, Ebed ef Atatrk'n ve Mill ef ismet nn'nn
muhtelif ^tarihlerdeki nutuklarnda Maarife dair verdikleri direktifler
tekil edecektir.
(B) serisinde intiar edecek olan ecnebi mtehasss raporlar
unlardr:
1 1924 te memleketimize gelen Amerikal Profesr John
Devvey'in iki raporu;
2 1925 te gelen Alman Ticaret ve Sanayi Nezareti Maviri
Khne'nm teknik tedrisata dair raporu;
3 1927 ylnda gelen Belika Teknik Tedrisat Mtehassslarn
dan mer Buyse'n yeni alacak ertik ve teknik okullar hakkndaki
raporlar ve teklif ettii programlar;
4 Bir mddet Ankara Maarif Cemiyeti Mektebinde altktan
sonra 1934 te Vekillik tarafndan mekteplerimizde tetkikata memur
edilen Amerikal Mtehasss Mis Parker'in raporlar;
5 niversite slahat iin 1932 ylnda memlekete davet edilen
isvireli Mtehasss Profesr Albert Malche'in raporu;
6 - 1933, 1934 yllarnda Trkiyede geni mikyasta iktisad bir
tetkik yapan ve Walker D. Hines, Brehon Somervell, O. F. Gardner,
Edvvin Walter Kemmerer, C. R. Whittlesey, W. L. Wright Jr. Bongt
Wadsted, Goldthwaite H. Dorr, H. Alexsandre Smith, Vaso Trivano-
vithWen mrekkep olan Amerikan Heyeti raporunun Maarife teallk
vden ksm.
VI

{(]) serisi, tekiltmza bal Trle ve ecnebi mtehfisst.^brn

memleket dnda ve irindeki kltr ettlerine ve lyihalarna tahsis
edilmitir.
(D) serisinde muhtelif memleketlerin Maarif tekiltlan hak
knda ettler kacaktr.
(E) erhini muhtelif vekilliklerden Maarife teali k eden ine$e-
h-Ier hakknda gelmi olan mtalaalar tekil edecektir.
Kiiltr messeselerimizin Kemalist rejimin kurucu prensiple
rine dayanarak cezri bir ekilde hayaletir ilmesi, terbiye ve tedris
almalarnn her eyden evvel memleketin bugnk ve yarnki klt
rel, endstriyel ve ekounnk ihtiyalarna cevap verebilecek bir inuli-
ye.t almas ve okullarmzdan kan genlerin yeni teknik ve hayat art
larn kavryarak muhitlerinde verimli ve faydal birer vatanda ha
line gelmeleri, kltr gelimesinin devaml ekilde takp edilecek bir
ana programa haglanmasile mmkndr.

Ih program hazrlanrken Mill eflerin direktifleri, Cumhuriyet

Halk Partisinin ve Hkmetin program, hareket noktalarmz re
amalarmz tayin edecektir. almalarmzda Trk ve ecnebi m
tehasss raporlarndan yardmc materyal olarak istifade olunacuktr.

Ankara: I II - VM
Maarif Veitflj
Hasan - li Ycel
 PROFESR JOHN D E W E Y N RAPORLARI

Maarif Vekilliinin daveti zerine 1924 te Trkiyeye gelerek bir

iki ay kadar tetkikatta bulunan Kolombiya niversitesi profesrlerin
den ve asrn en byk terbiye filozoflarndan Profesr Jol Deney
Vekillie tetkik ve mtalealarnn neticesini ihtiva eden iki rapor ver
mitir. Bunlardan biri bir rapor olmaktan ziyade bteye acilen konul
mas icap eden baz tahsisat ve bunlarn neye masruf olacan gste
ren bir muhtra mahiyetindedir, ki Profesr bunu daha Trkiye'de
iken vermitir. Dieri byk kt'ada 30 sayfadan teekkl eden asl
rapordur. Bunu John Deney Amerika'ya avdetinden sonra yazarak
gndermitir.

BTEYE KONULMASI MUKTAZl TAHSSAT

HAKKINDA MUHTIRA

1 Mektep binalar ile tehizat ve mektep mimarisi, yeni mek

teplerin en mhim esaslarndan birini tekil ettii cihetle bu sahada
birka mtehasss yetitirmek iin bteye tahsisat konmaldr. Bu
mtehassslar bilhare Vekilliin mebani mdiriyetini tekil edecek
lerdir.
2 Genleri istidat ve ihtiyalarna gre mesleklere ihzar ey
lemek iin tesis edilecek meslek orta mektepler, muhtelif mahallerin
ihtiyalarna gre ticar, zira meslek kurlar ve 8 - 10 yandaki o
cuklar iin meslek ders programlan ihzar gibi mesail ile megul ol
mak iin bir ube tekili lzmdr. Bu cihet iin de tahsisat konulma
ldr.
3 Muallim mekteplerinde ubeler ihdas ederek atideki m
tehassslar yetitirmek lzmdr. Bu meselenin tetkik ve mzakere
si iin de bir komisyona ihtiya vardr.
I Muhtelif uabat ulmda mtehasss muallimler,
H Mektep mdrleri ve tedrisat mfettileri.
4 Terbiye meselelerine dair amel eserler telif ve tercmesi
faaliyetini tezyide ihtiya vardr. Telif ve tercme dairesinin tahsisat
bu maksat ile arttrlmaldr.
 . u iki madde iin de tahsisata ihtiya \ a r d r :
"J Seyyar k t p h a n e l e r tesisi,
b) Hu k t p h a n e l e r iin malmat meslekiycyi haiz k t p h a n e
m e m u r l a r yetitirilmesi.
6 Atideki maddeler iin de tahsisat lzmdr:
11) Sanayide mstamel balca alt ve makinelerin n u m u n e l e
rini halka ve mekteplere gstermek iin seyyar sergiler ihdas.
hj Hu ilerde m a l m a t ve htisas sahibi olmak iin ecnebi mem
leketlerine genler gnderilmesi.
7 Husus bir tetkik komisyonuna da ihtiya vardr. Hu ko
rni) o n : memaliki ecnebiyede bilhassa mektep binalarn, bahelerile
oyun mahallerini. mekteplerde kullanlan ve malimin talebeye tec
rbeler \ aptasndan ziyade bizzat talebenin istimal etmesi maksadile
\ c u d c getirilmi olan tehizat m a h a l l e r i n d e tetkik edeceklerdir. Bi
nalar tetkik edilirken b u n l a r ile beraber muhtelif hayat, itima ve ik-
lim erait arasndaki mnasebetler mtalea olunmaldr. Hu komis
yon ile birinci maddede zikredilen mektep mimarisi komisyonu birlik
te alacaklar. \ e terbiye usulleri ile m e k t e p binalar ve mtemilt
arasndaki mnasebata dair neriyatta bulunacaklardr.

8 Ziraatn inkiafnda, ifti kooperasyonlarnda mekteple

rin rolleri meselesi ile megul o]ma]L ve ky mekteplerini bu gayelere
gre tensik eylemek iin alacak bir komisyon lzmdr.
Sekiz maddede teekkl eden bu tekliflerin istinat ettii esaslar
unlardr:
1 T r k maarifi husus slahattan ziyade birka senelik de
vaml bir inkiaf programna muhtatr. Arzu edilen slahata vaktin
den evvel balamaktan ise bu azim ii, tazammun ettii meseleler l-
ykile tetkik ve tatbikat idare edecek mtehassslar ihzar edilinciye
k a d a r tehir eylemek mraccahtr.
2 Bu slahat tetkik ve p l n l a r n ihzar edecek komisyonlar
bittabi Maarif Vekillii tekil edecektir. Hu usul Vekillii krtasiyeci
lik tehlikesinden, formalitelerle fazla megul olmaktan ve brokrasi
nin an'aneperestliklerinden syanel eder. Vekillik b t n faaliyetini
fikr \ e manev bir r e h b e r membatilham olmak cihetine hasretmeli
\ e hu gayeye gitmiyen btn faaliyetlerden saknmaldr. Hedefi ha
reket fikirlerde merkeziyet, amel icraat ile teferruatta ademi merke
ziyet olmaldr.
 3

PTDA RAPOR

Gerek umum malmat ve gerek dnyann dier ksmlarnda

tatbik edilen en messir pedagoji usullerine lykile vukuf itibarile
muallimlerin meslee hakkile ihzar imknlar teshil edilmedike ma
arifte hakik slahat vcude getirilemez. Bugn ifay vazife eden mu
allimlerin meslek terakkilerini temin iin ne gibi vastalara mracaat
edilebilecei bervehiati arzolunur:
J Terbiyeye dair ecnebi eserlerini tercme ve neir iin mev
cut tekilt tevsi ve takviye edilmelidir. Bu tercmeler hem kitaplar
dan hem de neriyat mevkuteden yaplmaldr. Bir kitabn kamilen
tercmesi daima lzm deildir. Ancak Trk muallimlerinin cil ihti
yalarna en uygun ksmlarn tercmesi ile de iktifa olunabilir. Ter
cme iin intihap edilecek metinler, umumiyet itibarile nazar olmak
tan ziyade amel olmal ve u gibi mevzulara ait bulunmaldr:
Mektep binalar, eya ve tehizat, eraiti shhiye, oyun mahal
leri ve oyunlar, oyun mahalleri iin ucuz tesisat, mekteplerde veya
kylerde imal edilebilecek tedris ve san'at alt ve edevat, talebenin
teebbs kabiliyetini ve faaliyetini tevik ettii bittecrbe sabit olan
tedrisat usulleri, mterakki mekteplerde tatbik edilen terbiye ve ted
ris usulleri, mektep ile ocuk velileri ve mahall halk ve cemiyetin
muhtelif unsurlar arasnda irtibatlar temin eylemek usulleri. lk se
nelerde neredilecek eserler en ziyade iptida muallimleri ile muallim
mektepleri talebesinin istifadeleri maksadna gre seilebilir.
2 Muallimler arasnda mtalea cemiyetleri ve mzakere
ve mnakaa zmreleri tekil edilmelidir. Bu cemiyetler her sene bir
senelik programlarn ihzar ederek mteakip sene zarfnda bir pro
gram mucibince tetebbularda bulunurlar. Tetebbu edilecek eserler
meyanma mevcut terbiyev eserler ile birlikte sene zarfnda yeni ter
cme olunan eserler de dahil olur. Her ay zarfmda okunacak fasl ve
bahisler tayin edilmelidir. Muallimlerin, her on be gnde bir topla
narak okuduklar bahisler ve bunlardan kendi derslerinde ve mektep
lerinde tatbik ettikleri maddeler hakknda mzakere ve mnakaalar
da bulunmalar tevik ve teshil edilmelidir.
3 Grdm mekteplerde kfi miktarda nebatat ve hayvanat
levhalar vardr, yksek mekteplerde hikmeti tabiiye ve kimya ders
leri iin lzm olan alt ve edevat kfi miktarda mevcuttur. Muallim
ler bunlarla ders verirken ocuklarn sadece bakp dnmeleri kfi
olmad iin mekteplerde talebenin bizzat kullanabilecekleri basit ve
A

ninhr.tcn ucuz alt \ e edevatn daha ok miktarda mevcudiyetine ihti

ya vardr. Bu levazmn br ksm, dileri iin mktazi tezgh ve alet
leri mevcut olan mekteplerde imal edilebilir veyahut yerli sanatkr
lara yaptrlabilir; fakat muallimlerden pek ou hangi nevi alt ve ede-
\nt imal ve ihtimal edilebileceine dair irada muhtatrlar. Binaun-
aleyh Vekillik, mahall meclisi umumilerin de ilirakile terbiyev \c-
**ail numuneleri tehiri iin seyyar serdiler ihzar ederek bunlar
memleketin muhtelif yerlerinde dohtrabilir; bu numuneler mma
silleri yaplmak iin mekteplere birka bafla tevdi edilebilir \r sonra
baka bir mektebe gnderilir ve bu vehile devrettirilir.
I- Aldm malumata gre okuma renen ocuklarn evlerin
de kendi kendine okuyabilecekleri iyi kitaplar yokmu. Eer Maarif
Vekillii telif ve tercme dairesi hu i ile hl megul deil ise hu bap
ta u teklifte bulunabilirim: Bu daireye seyyar ktphaneler
ubesi ilve edilerek bu ubece ocuklar iin cazibeli mevzulara dair
kitaplardan teekkl eden ve her kolleksiyonda 25 yahut 50 kitap bu
lunan ktphane sandklar tertip olunur. Bunlar mektepten mektebe
dolatrlarak her mahalde birka ay braklr; bu kitaplar talebe ev
lerine gtrrler ve kendileri gibi pederleri ve valideleri okuyabilir
ler. Leyl mekteplerde kitaplar ahaliye tevzi edilir ve im suretle halk
arasnda iyi kitaplar okumak deti tenniye edilir.
5 __ Vekillik, hu yolda tedavl edecek kitaplarn telifi ve adet
lerinin her sene muntazaman tezyidi iin Trk muharrirlerinin itira
kini temin edebilir. Umumiyet zere byk ehirlerden bazlar umu
m ktphaneler masarifini temine muktedir olabilirlerse de devlet
mektebi, ky yahut ehrin kraat merkezi olmaldr. Bu seyyar k
tphaneler den baka nstakiHen her mektep binasnda hem talebe
hem de ahali tarafndan istifade edilebilecek bir ktphane tertip
edilebilir, tna edilecek mekteplerin plnlarnda hu maksat iin bir
oda tahsis edilmelidir; Maarif Vekillii telif ve tercme dairesi bu gibi
ktphanelere ithali mnasip olan kitaplarn listesini tertip ederek
tamim etmelidir. Muallim mekteplerinden, birinde byle ktphaneler
idaresi usullerini talim ederek meslek malmatla mcehhez hafz ku
lpler ihzar iin, ihtiyar olmak zere, bir kur kuat edilebilir. Yal
nz kitaplar ihzar eylemenin, bunlarn halk tarafndan istimalini te
mine kfi olmad dier memleketlerdeki tecrbe ile sabit olduun
dan halk mektebe gelip kitap alma itiyat edinciye kadar kitaplarn
bu ktpbanelerden dorudan doruya ahalinin evlerine gtrlmesi
teinin edilmelidir.
 s
6 Mektep binasnm tarz inas ile orada tatbik edilen usul
terbiye ve mektebin inzibat ve tedrisat arasnda umumiyetle zanne
dildiinden daha sk bir mnasebet vardr. Alelade binalar, mterakki
usullerin tatbikini hemen otomatik surette meneder, ve muallimler
ile talebeyi mnhasran kitap ile tedris ztrarnda brakr; bunlara
iizan olarak birka harita levha ve eya derslerine ait levazm ilve
edilebilirse de byle binalarda bunlardan fazla istifade edilemez. Bu
hal talim ve tedriste talebenin mnfeil bir vaziyette kalmasn inta
ve muhakeme, icat ve icra kabiliyetleri zararna olarak hemen mn
hasran hafzann istimalini tervi eder. Binaenaleyh mektep binalar
ile eya ve tehizat meselesi fevkalde mhimdir. Muallimlerin ihza
rndan sonra sra buna gelir; umumiyet itibarile mimarlar, talini ve
terbiye ihtiyacatna kfi derecede vkf deildirler; mahall idareler,
tedrisat ihtiyacatna muvafk olmasndan ziyade grnn dnr
ler. Binalarda shhat ve nezafet esaslarna gre tertibat yaplmazsa,
elileri, idarei beytiye, resim ve sanayii nefise, ktphane, mze, illi,
iin mnasip mahaller mevcut olmazsa maarifin muntazam bir inki
afla terakki etmesi mmkn olamaz. Binaenaleyh unu teklif ediyo
rum. Vekillikte bir mebani ve levazm mdiriyeti tekil eylemelidir.
Bu mdiriyetin fenni mimaride maharet sahibi ve fazla olarak mek
tep hfzsshha ve nezafetine, terbiyev nazariyat ve ameliyata, ve
muhtelif memleketlerde maarif ihtiyacatna en ziyade tevafuk ettii
tecrbe edilen inaat tarzlarna tamamile vkf mtehassslar bulun
maldr. unu da syliyeyim ki, bu teklif, btn binalarn mkellef ve
pahal olmasn tazammun etmez, iktisad cihet te mtalea olunmal
dr. htimal ki Trkiyenin baz yerlerinde ak hava yahut yar
ak hava denilen tarzda mektepler de yaplabilir. Herhalde bu m-
diriyet mtemadiyen btn mterakki memleketlerden inaat plnla
r celp ve tetkik etmelidir. Muhtelif tarzlarda mektep binalarnn mu
fassal plnlarn hazrlamaldr ve sair memleketlerde ileride kabul
dilecek slahat takip etmelidir. Yeni bteye bu hususta lakal iki
kii yetitirmee kfi tahsisat konulmaldr.
7 Bedihidir ki Trkiye, devlet mektepleri sisteminin hemen
balangcnda bulunduundan atlan ilk admlara fevkalde itina edil
melidir. nk bu ilerdeki mesainin esasn tekil edecektir; munta
zam bir inkiaf temin ve birka sene devam edecek bir program ihzar
ve tertip edilmelidir. Binaenaleyh ayan arzu icraat bile, vaktinden
ve mtehasss memurlar yetitirilmeden evvel icraya teebbs etmek
ten ise tamamile tetkik edilinciye kadar ve memurlarn onlar tatbik
etmek zere lykile hazrlandklarna kanaat hsl oluncya kadar te-
6

bir etmek mraccahtr. Bu mnasebetle teklif ederim ki: memaliki

ecnehiycye bir taraftan talebe gnderilirken bir taraftan da gerek bu
gn bir mevkii mmtaz ihraz etmi bulunan muallimler arasnda ve
gerek mstait grlen erkek kadn gen muallimler meyanmdan baz
lar gnderilmelidir. Bunlar muayyen mevzular tetkik ederek rapor
tanzim etmekle mkellef tutulmal ve bittabi masraflar da temin olun
maldr. Mesel birka sene mddetle her sene memaliki ecnebiyeye
tecrbeli muallimler ile birlikte mahall meclis umumileri mmessil
lerinden mteekkil bir komisyon gnderilir, muhtelif memleketleri
ziyaret ederek muayyen mevzulara dair mukayeseli tetkikal icra eder
ler. Bu komisyonlarn iki gayesi olmaldr; birincisi Trk mektepleri
nin amel inkiaf iin tevessl edilecek icraatn esasm tekil edecek
malmat tedariki; ikincisi, bizzat muallimleri tevik ve teci etmek.
Balda teklif edilen hususlardan bazdan iin 1924 - 1925 btesinde
derhal faaliyete gemekten ise ancak iptida tahkikat icra etmek daha
mraceah grlebilir. Mesel binalarn inaat ve tehizat tetkik edi
lir ve alt dersiye ve dtnaiyenin seyyar sergileri hazrlan rr. Ktpha
neler iin de birka gen erkek \ e kadn intihap edilerek memaliki ec-
nebiyede ktphane mekteplerinde tahsile gnderilir.
unu da teklif ederim: bilhassa zira tedrisat ve ikmal tedrisat
halk mektepleri ve iktisad teavn gibi meseleleri tetkik etmek ze
re Daimarkay;t bir komisyon gndermelidir. Benim fikrimce mektep
ler, fikr intibah kadar sna intibahn da merkezi olmaldr. Ayni za
manda ifiler arasnda madd refah ve als istikll ile cemiyet fik
rini tenmiye eden teavn ve teriki mesai usulleri Avrupa memleket
lerinden en ziyade Danimarkada renilebilir. Gayeye bir senede ya
hut be senede vsl olmak mmkn olduu halde bile muallimleri,
bulunduklar mahallerde sanayide, hayat itimaiyede ve her hususta
ahaliyi irat ve ikaz iin terakki ve tekml rehberleri olmak zere ha
zrlamak maksad gzden karlmamaldr.
8 Bunlardan baka gelecek sene iin balca tetkikat ve w-
tibzarat mevzuu bervehi atidir;
Meslek orta mekteplerin (yani iptida mektepler mezunlarn
dan yksek tahsil takip etmiyerek ziraat yahut sanayi hayatna gire
cek olan talebeye ve iptida mektepleri ikmal etmeden evvel terki tah
sil edenlere ve amel tahsil grmek istiyenlere mahsus mekteplerin)
inkiaf. Bu gibi mekteplerin gelecek sene kadn tavsiye edemem;
fakat btede bu mesele iin tegkil edilecek bir tetkikat komisyonu iin
tahsisat tefrik edilir; komisyon azasnn bir ksm, ecnebi memleket
lerde bu gibi mektepleri tetkik ederler; dier ksm da Trkiyenin
muhtelif mahallerinde mahall eraiti ve sna kabiliyetleri tetebbu
eylerler, mstakbel mekteplerin yerlerini tayin ederler, bu mektep
ler iin mstakbel muallimeri tayin ve tefrik ederer. Bunlardan baz
lar mevcut muallimler arasndan intihap edilerek kendilerine
daha ziyade nazar dersler verilir; birtakm da amel ma
lmat sahibi erbab mesai arasndan intihap edilerek kendilerine da
ha ziyade nazari dersler ile usul tedris hakknda malmat verilir.
Sair vekilliklerden Maarif Vekilliine devredilecek olan ziraat ve ti
caret mektepleri bu yeni tarzda orta mekteplerin esasm tekil ederler.
Mevcut orta mekteplerden bazlar tedricen bu yeni ekle kalbedilme-
lidir. Muallimler ihzar edildike her sene eski mektepler yeni sisteme
ithal olunur.
9 Btn bu muhtelif teklifatm istinat ettii fikir esas erkek
muallim mekteplerinin inkiaf ihtiyac noktasnda temerkz etmekte
dir. Atideki maddeler hakknda muhtelif komisyonlar tetkikatta bu
lunduktan sonra icap eden mtehassslar yetitirmek iin nmniriyet-
ler tekil edilmelidir: Evidaresi tedrisat, elileri ve resim ve nak
dahil olarak sanayi tedrisat, makine mebadisi, beden terbiyesi, bilhas
sa ak havada oyunlar ve sporlar, fiziyoloji ve hrfzssrfha, ziraat, illi.
meslek orta mekteplere ilk zamanlar, iptida mektepler mezunlar ka
bul edilebilir, fakat bilhare icap ederse ancak tli mektepleri yani <;
seneden ibaret birinci devreyi ikmal edenler kabul edilmelidir. Herbiri
bir muallim mektebine merbut olmak zere byle birer meslek mektebi
yani iptida mekteplerin mabaad olan meslek bir mektep tesis edil
melidir. Bunlar evvel bir iki muallim mektebinde tecrbe olunarak
sonra tamim edilebilir, fakat istisna olarak birka ayr mektep te ku
at olunabilir.
10 Lakal iki muallim mektebinde mektep mdrleri ve ted
risat mfettileri yetitirmek zere ubeler olmaldr. Bu ubelere yal
nz lise mezunlarnn en mstaitleri ile bu maksatla intihap edilen mu
allimler kabul edilmelidirler.
 ESAS RAPOR

METHAL

lk ve pek mhim naklu. Trkiye mekteplerinin gaye ve hedef

lerini teshil etmektir. Ancak hu suretle ittihaz olunacak tedbirler ta
vazzuh eder ve mtekmil ve tedrici bir surette inkiaf edecek muay
yen bir program izmek mmkn olur. Mekteplerin hedefi muayyen
ve vazh olursa bu messeseler birtakm lzumsuz tebeddlattan ve
szde slahat namna ittihaz edilecek tesirsiz tedbirlerden syanet edil
mi olur. Gayenin mspet bir surette tavzihi, yaplacak teebbsleri
ilham eder, teklif olunacak tedbirler iin kontrol ve miyar vazifesini
grr, maarif Bahasnda ittihaz olunacak mteakip tedbirlerin srasn
tayine yarar.
ayan memnuniyettir ki Trkiye maarif tekiltnda takip edi
lecek gayeyi tayinde mklt yoktur. Bu gaye, Trkiyenin mtemed-
din milletler arasnda mkemmel bir uzuv olarak canl, hr, mstakil
ve lik bir cumhuriyet halinde inkiaf etmesidir. Bu gayeyi elde et
mek zere mekteplerin millet efradna evvel doru siyas itiyatlar ve
fikirler vermesi, saniyen onlar da muhtelif ekilde iktisadi ve ticar
liyakat ve kabiliyetleri tevik etmesi, salisen erkek ve kadn hakimiyeti
milliyeye, iktsaden kendi kendisini idareye, ve san'ate terakkiye sev-
kedecek, yani onlan teebbs ve ibdaa, istiklli muhakemeye, ilm bir
surette dnmee ve menfaati umumiye iin itima tarzda teriki
mesaiye altracak fikr ve ahlk seciyenin hatlarm ve temayllerini
kendilerinde inkiaf ettirmesi lzmdr.
Bu gayeleri tahakkuk ettirmek iin yalnz sadece baz lider'ler
yetitirmek kfi deildir. Vatandalarm heyeti mecmuas, memleketin
siyas, iktisad ve hars inkiafna itirak edecek bir terbiye almaldr.
Gayeye vsl olmak iin mekteplerin yalnz talebeye baz ders
mevzularn retmesi kfi deildir. Mektepler, bilhassa itima ha
yatn faal cereyanlarndan uzak kalm gibi grnen ky mm takala
rn d a cemaat hayatnn merkezini tekil etmelidir. Mektepler, bu
lunduklar yerlerin shh merkezi olmal, orada shhati umumiyeye,
jrari hastalklara, malarya ve bu hastalklarla mcadeleye ait ba
hisler yalnz talebeye retilmekle kalmamal, btn ky halkna ta-
 <)

mim edilmelidir. Mektep, muallimlerle talebenin shhiye memurlar

ve tabiplerle teriki mesai etmesi dolaysile hastalklarn sebeplerile
mcadele iin bir merkez olmaldr. Mesel malarya mntakalarmda
talebe, sivri sineklerin yetitikleri yerleri arayp bulmaa, icap eden
verleri kurutmaa, veya oralara petrol dkmee. . . ilh, ve bylece hal
ka hastaln n alnabileceini gstermee itirak etmelidir. Mektep
meydanlar, yalnz talebenin beden terbiyesi, oyunar ve spor yap
mas iin deil, halkn da elenmesi ve sporlar iin bir merkez ola
cak derecede geni ve ona gre vesaitle mcehhez olmaldr. Talebe
mektebe devam etmiyen genleri de oyunlara ve sporlara itirak ettir
mee ve onlara bu gibi eyleri retmee itina etmelidir.
Mektepler, kendi talebelerinin dorudan doruya meslek ve s
na terbiyesine hizmet ettikten baka iktisad ve sna malmat topla
mak ve neretmek iin de birer merkez olmaldr. Mesel ticaret ve
ziraat vekillikleri, baz malmat ve nasayihi halka tamim etmek arzu
sunda bulunduklar zaman, mektep talebesi bu malmatn kendi aile
lerine ve mektebin bulunduu cemiyetin btn efradna nerini temi
ne itirak etmeli ve ticaret ve ziraat vekillikleri tarafndan istenilen
istatistiklerle sair malmat toplamaa da almaldr.
Mektebin gayesi iki cephelidir. Bir taraftan mill fayda teinin
eden malmatn toplanmas ve neri vazifesini grecek bir merkez ve
bir vasta olmak (bu suretle mektepleri cemaat ve milletin hayatile
raptetmek), dier taraftan talebeyi memlekete faydal olacak fikr iti
yatlarla tehiz etmek ve alacaklar malmat nazar ve lzumsuz ol
maktan kurtarmaktr.
Mekteplerin, milletin umum, shh ve sna hayatile sk skya
merbut olmas elzem olduu iin btn san'at messeseleri, bilhassa
hkmetin idaresi altnda bulunanlar terbiyev bir mahiyeti haizdir.
Belediye idareleri altndaki btn elektrik ve vesaiti nakliye
messeseleri, bu messeselere merbut birer tatbikat mektebini muhtevi
olmal, bu mektebin gayesi yalnz birka ra yetitirmek deil, ba
ka yerlerde alacak bu nevi fenn messeseleri tesis ve idare edecek
liyakatte adam yetitirmek zere bir ksm mdavimlerine daha mkem
mel ve daha yksek fenn tahsil vermekten ibaret olmaldr. Her san'at
mektebi, bu gibi amel teebbsler ile alkadar olmal ve talebe, ik
mali tahsil icazetnamesi almadan evvel, grm olduklar derslerin
amel cihetlerinde de rsuh peyda etmelerine imkn vermek zere o
gibi darssnaalarda bir mddet almaa mecbur edilmelidir.
Ayni prensip, hkmet idaresindeki maden, orman, imendifer,
telgraf ve telefon gibi messeselere amil olmaldr. Trkiye, san'at hu-
n

nsunda ilerliyerek orada husus fabrikalarn adedi oaldka hk

met, fabrika sahiplerini, fabrikada alan amelenin ocuklarnn ter
biyesine itina etmee, onlar iin rzahaneler, ana snflan. . . ilh, gibi
messeseler amaa ve daha byk yata olanlarna fenn bir terbiye
vermee mecbur etmelidir.

1 PROGRAM

Trkiyen itima gayelerine hizmet edeeek bir maarif pln

tertip ve tatbik etmek iin mstakbel 8 - 12 sene zarfnda vcude ge
tirilecek terbiyeyi faaliyetlerin esaslarile izgilerini gsterecek umum
bir programa ihtiya vardr. Bu program, btn esaslarile Byk Mil
let Meclisi tarafrndan kaimi olunmal ve Maarif Vekillii iin ahsi
yetlerin tebeddlnden mteessir olmryacak bir kanunuesas veya
artname esas mahiyetinde olmaldr. Bir kere kabul edildi m
artk mer'iyeti iin meclis tarafndan kararlatrlan seneler zarfnda
tayir edilmemelidir. Bu program birka sene zarfmla tatbik oluna-
bilmek iin tedrici ve mtekmil bir program olmal, mteakip sene
lerde ittihaz olunacak tedbirleri, yeniden alacak \e ilve olunacak
mektepleri. . . ilh, teshit etmi olmaldr.
Rcdihidir ki byle bir program, ok byk bir ehemmiyeti haiz
olduundan Byk Millet Meclisi tarafndan ancak esaslr tetkiklerden
sonra tertip ve kabul olunabilir. Byle bir program tertip iin lzm-
gelen istihzarat vcude getirecek komisyonlarla heyetlerin teekkl
iin ki senelik hir zaman hile ok deildir. Bu srada mmkn olduu
mertebe istikran temin iin, yeni mektepler amak ve muallimlere
daba iyi bir refah ve daha byk teminat verecek tedbirler hari olmak
zere - - mevcut tekilt deitirmcnelidir.
Program iin lzmgelen ihzari tetkikal Maarif Vekillii, hali
hazrda mevcut maarif tekiltile idare etmeli ve tekil olunacak tli
komisyonlar tammdan teklif edilecek tedbirler veklete arz olunma
ldr. Tli komisyonlar, muhtelif memleketlerin maarif tekiltm
mahallinde tetkik iin heyet halinde izam olunacak zevat da intihap
eder. Ve hu heyetlerden her birinin basnda Maarif Vekillii erknn
dan hi olmazsa hir zat bulunur.
tik raporum bilhassa bu meseleye mnhasr olduu iin burada
o raporda mnderi neticeleri hulsa edeceim. Ecnebi memleketlerde
muhtelif komisyonlarn tetkik edecekleri en mhim meseleler un
lardr:
 II

1) Binalar, baheler ve vesait (bilhassa shh eraitini, ve bina

larn inaat tarzlarn ve mekteplerin eliflerini ve talebenin ahsi
faaliyetlerini tevik edecek tertibat tetkik edecektir).
2) Mekteplerin amel ve meslek faaliyeti (iptidailerin yukar
snflar, muhtelif tli mekteplerin zira, sna ve ticar ubeleri, mu
allim mekteplerinin meslek ve amel ubeleri).
3) Beden terbiyesi, spor ve oyunlar (nim tbb idmanlar \ c
mektep haric faaliyetler dahi dahil olduu halde).
4) Ky mektepleri ve kylerin inkiaf, kooperatif irketleri..
ilh (bilhassa halk mektepleri usulleri dahil olduu halde Danimarka
maarif tekilt).
Bu komisyonlarn her biri ziyaret ettikleri muhtelif mektep
sistemleri hakknda yazlm eserleri toplamakla iktifa etmemeli, bu
husustaki neriyatn muntazam surette getirtilmesi esbabn temin
etmelidir. Beden terbiyesi ile ocuk baheleri dahi dahil olduu
halde iptida mekteplerin elii faaliyetini tetkik edecek komisyonlar.
ziyaretlerini Memaliki Mttehideye kadar temil etmelidir.

2 MAAKK VEKtLLtCt TEKLTI

Evvelki raporumda mnderi baz tavsiyelerin tekrar.

1) Terfoiyev neriyat. Ecnebi memleketlerde nnteir
terbiyev eserlerin, bilhassa mtekmil mekteplerin umum usulle
rinden, tesisatndan, tedris vastalarndan... ilh. bahis olanlarnn
tercmelerine ehemmiyet vermeli ve terbiyev eserlerin muallimler
arasmda reva bulmas ve onlar tarafndan itina ile mtalea ve tetkik
edilmesi temin ve takip edilmelidir. Vekletin bu eserleri vcude ge
tirecek dairesi muallimler iin tesis olunacak mtaleahaneler ve tetkik
klpleri ile de megul olmaldr. Bu messeselerde muallimlerin ter
biyev kitaplarla mevkut neriyat muntazaman takip ve onlar zerine
mnakaa edebilmelerini temin edecek bir program tertip olunma
ldr. mtalea kitaplar nazar meselelerden ziyade ders mevzularma.
ders vastalarna ve mtekmil tedris usullerine ait eserlerden intihap
edilmelidir. Bu daire, seyyar ktpaneler ile (fenn aletlerden, elif
leri iin lzm olacak alt, edevat, malzeme ve numunelerden, iyi
mektep binalarnn ve dahil tertibat ve tekiltna ait plnlarn foto-
rafilerinden ve vesaiti tedrisiye resimlerinden mteekkil) seyyar
sergiler tesisini de deruhde etmelidir. Bu teklif, bugn muallimlik
mesleinde bulunanlarn seviyesini ykseltmek gayesile alkadardr.
:

Seyyar sergilerle gnderilecek vesait ve mevaddn sade, ucuz ve talebe

iarafrmla olmazsa bile yerli iiler tarafndan imal olunabilecek cins
ten seilmesi lzmdr.
2 ) K t p u n e faaliyetleri. Genler iin daha ok ve daha
n i rlalca kitaplar vcude getirmek ve yetikin olanlar da mtalea
ith adn tcnmiyc etmek iin Maarif Vekillii ktpane dairesinin
faaliyetini te\si etmesi lzumu hakknda evvelki raporda mnderi
teklifi luiriiiK bir ehemmiyetle tekrar ederim. TTer mektep, faal bir
kiilpane merkezi olmal, her binann inasndan evvel pln yaplrken
ktpane salonu dnlmelidir. Ktpaneye alnacak kitaplar yal
nz talebenin deil, mektebin bulunduu muhitteki halkn da ihtiya
cna tetabuk edecek surette intihap edilmelidir. uras nazar dikkate
alnmaldr ki kitap satn alarak ktpaneyi doldurmak kfi de
lildir. Daha mhim mesele, kitaplarn intiarn ve mlalcasm temin
etmektir. Bu da halkn ktpaneye gelip kitap okumak itiyadm ka-
zanmcya kadar balangta kitaplar onlarn evine kadar gndererek
mtaleaya tergip etmekle olur. Umumiyetle kabul edilmitir ki kitap
lardan umumun istifadesini temin eden ktpane usulleri leryerden
ziyade menaliki mttehidede yksek derecede inkiaf etmitir. Balan
gta ktpaneeilie ihzar edilmek iin husus tetkiklerde bulunmak
zere buraya iyice mntahap birka zat gnderilmeli; bu. yapldk
tan sonra sureti mahsusa da yetimi ktpane memurlarn yaatam-
yaeak derecede kk m m takalarn ktpanelerinde altrlacak
muallimler yetitirilmek zere hi olmazsa bir muallim mektebin
de kt paneci tik tatbikatn gsterecek bir ders tesis etmelidir.
3 ) Mektep inaat. Maarif Vekilliinde mektep binalar,
mektep vesaiti ve hfzsshhas ile megul ayr bir ube bulunmaldr.
Herhangi tecrbeli bir mimarm muallimlerden az ok fikir alarak
bir mektep binas yapabileceini ve bina meselesinin alelade mimarla
mektep idarelerine emniyetle tevdi edileceini zannetmek byk bir
hatadr. B usul takip olunursa mteam) tarzda mektep binalar
inasna devam olunacak ve para, hakik terbiye ihtiyalarn tatmin
etmekten ziyade mektebin haric manzarasna sarf edilmi olacaktr.
Bu ube. ilk ve tli mektepler ilerine, terbiye gayeleri ve vastalar
ile mektebin binas ve bahesi arasndaki mnasebetlere ve hava,
iva, Bira ve tuvalet tekilt... ilh. gibi shh meselelere vkf mte
hassslardan mrekkep olmaldr.
4 ) stihbarat. thsaiyat ve memurin ubesi, her mmtakada
rneklep yana dahil olan ocuklarn miktarn, mevcut mekteplerde
 1 :;.

ders grmiyenlerin adedini, mekteplere de\an temin edeeek mahall

eraiti, vesaiti nakliyeyi, mahall san'atleri... ilh. tesbit edecek birok
malmat haiz olmaldr. Bu ube, her sene vefat eden, istifa eyliyen,
mesleki terk eden muallimlerin miktar ile muallimlerin mesleki
terk etmelerinin sebeplerini de tesbit etmelidir. Bu suretle her sene
mnhal kalan muallimlikleri doldurmak iin nekadar yeni muallime
ihtiya olduu, yeni alarak mektepler iin de nekadar muallime l
zum grld anlalr. Bir taraftan ocuklarn, dier taraftan mes
lekte olan veya muallimlii terk eden muallimerin miktar hakknda
ede bir ihsa malmat mevcut olmadka her sene yeni alacak mek
tepler hakknda bir program veude getirmek mmkn olamyaca
gibi lzm olduu zaman hazr bina ve muallim dahi bulunamaz.
Maarif Vekillii ile Trkiyedeki mektep tekilt arasndaki
mnasebatn tanzimi fevkalde mhim bir meseledir. Bir taraftan
bedihidir ki umum maarif tekiltna henz malik olmyan. yalnz
kt zerinde deil hakik olarak umum ve mecbur tahsil esasnn
inkiafn gaye edinen, birok sahalar henz tahsil yz grmiyen.
muallime ihtiya bulunan bir memlekette Maarif Vekillii idareyi eline
almaldr. Dier taraftan Maarif Vekilliinin lzumundan fazla bir
merkeziyet faaliyetine kaplmasnda mahall alkalar ve mahall te
ebbsleri bomas, mahall idarelerin yapabilecekleri eyleri yapmala
rna mni olmas, ve ehir, ky, sahil gibi muhtelif sahalarn, muhtelif
enmuzete ky mntakalarmn, muhtelif muhitlerin, obanlk, hubu-
batlk, pamukuluk, meyvaclk... ilh. gibi muhtelif san'atlerin
ihtiyalarna tetabuk edecek derecede elastikiyeti haiz olmyan lzu
mundan fazla yeknasak bir maarif tekilt veude gelmesi tehlikesi
vardr. Bir de herhangi bir merkeziyet tekiltnn icraatnda krtasiye
cilie, tahakkm ve istibdada mncer olmas ve memurlara lzumsuz
defterler tutturmak, onlardan lzumsuz raporlar istemek gibi beyhude
ve mihaniki faaliyetlerle ve umumiyetle franszcada (Paperasserie)
ve ingilizcede (Red tape) tabirlerde ifade olunan kt ilerde ura
trmas bir tehlike tekil eder. Maarif Vekillii lzumundan fazla
merkeziyetten tevellt edecek mahzurlardan itinap etmekle beraber
yeniden inkiaf edecek olan Trkiye maarif tekiltn mnasip vehile
tevik ve idare edecek en yksek terbiyev liyakatleri celp edebilmek
iin Vekillik uzuvlarna tahsis olunan maa, kfi olmaldr. Ecnebi
memleketlerinin maarif tekiltn tetkik ve tefahhus iin de tahsisat
verilmesi ve Maarif Vekilliinin vazifesi idar teferruata nezaretten ve
icra idareden ziyade fikr ve manev rehberlikten ve ilham memba
olmaktan ibaret olmaldr. Mahall ihtiyalara intibak temin dahi
14

dahil olduu lalde idar teferruat ve icraat mmkn olduu kadar

mahall maarif idarelerine terk etmeli ve maarif ilerine ait hususatta
mahall muallim tekiltnn reylerine mracaat etmeli ve bu tekilt
tarafndan vukuhulan teklifleri - serbest bir mnakaa, aksini ispat
etmedike hsn telkki eylemelidir.
Trkiye, maarif tekiltnda Vahdet e muhta, ise dr
Vahdet ile Yekasakhk arasnda byk bir fark olduu ve
yeknasak bir mihaniki sistemin hakik Vahdet e zarar verebilecei
unutulmamaldr. Maarif Vekillii, vahdet yolunu tutmal, fakat
yeknasaklk aleyhinde ve tenevvn lehinde bulunmaldr. Ancak
vesaitin leevviledir ki mektepler, mahall erait ve ihtiyalara inti
bak ettirilmi ve muhtelif mmtakalarn alkalan nazar dikkate aln
m olur. Vahdet evvel ien irde idare ve krtasiyecilikle alkadar
bir mesele olmaktan ziyade zihn ve fikr bir meseledir. Bu da Maarif
Vekilliini Trkiye maarifi iin diktatr olmaktan ziyade ilham mem-
ha ve rehberi olmak zere tekil ve tehiz etmekle temin edilebilir.
Yeknesaklk ile vahdet arasndaki fark, ders mfredat
programn misal getirerek izah etmek mmkndr. Faraza umumi
ders program Tabiat tetkiki dersine verilecek asgar zaman tesbit
eder. Krtasiyeci yeknesaklk zihniyeti, ayni mevzularn ayni usullerle
her mektepte tatbikini mecbur klar. Fakat Maarif Vekillii, bilkis
tnevzularla usullerin tenevvne yalnz msaade deil onu tevik et
meli, hatt bunda srar eylemelidir. Maarif Vekillii, memleketin
muhtelif paralarnn htiyalarn ve hayat meselelerini tetkik etmeli
ve sahil, mer'a, hububat ve meyva ziraati, pamukuluk ve ipekilik
nntakalarna ve ehirlerde san'at ve ticaret muhitlerine ve her mutta-
kann sna kabiliyetlerine gre intibak edecek tabiat dersleri mevzu
larn. vastalarn ve usullerini tesbit eylemelidir. Vekillik, bir taraf
tan izabnamelerle ve muallimer iin neredecei eserler ve verdirecei
tetkik derslerde, bir taraftan muhtelif mntakalarda muallim mektep
leri derslerine verecei seciye ile muallimlerin bulunduklar muhit
lerin husus ilcaatna. nenabiine ve ihtiyalarna gre dert- verecek
ehliyeti ihraz ettiklerine emin olabilmelidir. Ayni esas. hi phesiz
corafya ve tarih derslerine de kabili tatbiktir. Bu derslerin program
lar da programn umum hududu dahilinde mevzii corafya ve tarih
mevzularnn tedrisini tevik etmelidir. Maarif Vekillii, ancak hu
gibi zihn ve fikr meselelere ehemmiyet vererek krtasiyeci ve def
terci bir ( R o t n ) idarehanesi haline dmekten ve mahall mektep
idarelerde tevhidi mesai edeceine onlarn husumetini celp etmekten
kurtulur.
 15

Ayni noktai nazar teyide tli mekteplerle muallim mektepleri

de misal olarak alnabilir. Umum fikir udur ki mevcut tli mektepler
tekilt, lzumundan fazla elastikiyetten mahrum, ok yeknasak, ve
programlar lzumundan fazla akademiktir. Tli mektepler program
tenevve en ok ihtiyac olan bir meseledir. Fakat maarif vekillii,
l)u tenevvn muntazam bir rehberlikten mahrum bir tarzda gelme
sine imkn vermektense bizzat kendisinin muhtelif tli mekteplerin
memleketin muhtelif mntakalar ihtiyalarna intibak meselesini
tetkik ederek zira, sna, tiear nntakalarda alacak muhtelif tli
mektepler iin birer ema ihzar etmesi ve tli mekteplerin almas
pek faideli olacak mntakalar hakknda tetkikatta bulunmas lzmdr.
\yni prensip, muallim mekteplerine de tatbik olunmaldr.
Maarif Vekilliinin yapaca ilere bir numune olarak unu da
gstermek mmkndr: halihazrdaki tefti ebekesinin vazifesi muh
telif mekteplerin vazifelerini hsn ifa edip etmediklerinden, mu
allimlerin ne suretle yetitirildiklerinden ve binalarla vesaitin ne halde
bulunduklarndan vekleti haberdar etmekten ibarettir. Fakat tefti
heyeti, bu gayeye hizmet edecek derecede tevsi olunsa bile vekilliin
Trkiye maarifinin fikr rehberi ve ilham memba olmas gayesine
hizmet edemez. Bu mfettilere ilveten vazifeleri mekteplerin halini
^ ' faaliyetlerini Ankaradaki vekillie bildirmee mnhasr olmaktan
ziyade muhtelif mntakalardaki mekteplerin muallimlerile idare me
murlarn, mekteplerin vesaitile usul tedrislerini slah iin rgat et
mekten ibaret olacak seyyar rehber, mfettiler de tayin olunmaldr.
Bu mfettiler. en mtekmil muallimlerden intihap olunarak bir
sene veya buna yakn bir mddet zarfnda ecnebi mekteplerinde tatbik
edilen usulleri tetkik iin gnderilir. Avdetlerinde bilhassa geri kalm
olan nntakalara tayin olunarak malmat ve tecrbeerinden dierle
rini mstefit etmeleri temin olunur. Bu mfettiler gittikleri yerlerde
nuntakann ileri gelen halkile temas ederek terbiye ve maarif mesele
leri hakknda halkta daha canl bir alka uyandrmaa vasta olurlar.

3 MUALLMLERN YETtTRtLMESt VE TERFH

Zek ve fedakr erkek ve kadnlar muallimlik mesleine cezbe-

derek onlar tedris edecekleri mevzularla beraber asr ve mtekmil
tebiyev fikirlerle tehiz etmek etin bir meseledir. Nihayet muallimler
nasl olursa mektepler de yle olur. Bu mesele iki ksma ayrlabilir.
t,

1 ) M u a l l i m l e r i t e r f i h i . Bu mesele maalarla muallimler

hakknda ittihaz olunacak idar tedbirlere amildir. H e r iki noktai
nazardan muallimlerin \ aziyetinin savan memnuniyet olmadknda
ittifak \ a r d i r .
I Muallimlerin maalar sratle \ e pek byk bir uisbette
tezyit olunmaldr. Maa meselesi, en mnasip ahsiyetleri muallimlik
mesleine eezp iin balca nokta olmamakla beraber muallimin ala
ca cret, kendisini ve ailesini mnasip bir derecede yaatacak dere
cede olmadka b u n d a n zararlar tevellt e(\c\ [Vasl ki hu zararlar
Trkiyede bugn kendisini gstermitir. Muallimlik san'atine kafi
miktarda z e \ a t bulunamyor. Meslekten istifa edenlerin miktar me
selen n ekadar ciddi olduunu gsteriyor. Fazla olarak muallim
mektepleri istikbalde alacak mekteplerin muallim ihtiyacn tatmin
edecek derecede talebe bulmak yle d u r s u n birok ahvalde bugnk
mekteplerin en cil muallim ihtiyacn hile temin edecek derecede
talebe bulamyor. Akas. T r k i y e , pek ok muallim, binaenaleyh
muallim mektebi ihtiyacnda iken bir ok deerli erkeklerle kadn
larn mekteplere muallim olarak cezbi temin edilmedike yeniden
mektep amakta faide yoktur. Muallimleri a brakacak maalarla da
onlar mektebe cezbetmek imknszdr.
Dier bir zarar da u d u r ki mesleklerine en m e r b u t muallimler
bile bugn b t n fikirlerini ve kalplerini kendi tedris vazifelerine
seremiyorlar. Kendi ailelerini geindirmek ve borlarn demekle
okadar meguldurlar ki terbiye mesailine kar alka d u y m a k ve ken
di meslek seviyelerini ykseltmek gibi meseleler bizzarure ikinci de
recede kalyor. Bundan maada bu bal. bir kararszlk da husule getiri
yor. Trkiyenin bir ksmnda, bilhassa bayatn pahal olduu b y k e
hirlerde muallimler, daha ok kazan temin eden mevkilere ve ilere-
gemektedirler. Bunlar, tedris hayatndaki mevkilerini m u v a k k a t ve
mekk gryorlar. Hatt muallimlik bayatnda b u l u n d u k l a r srada
harile maietlerine medar olacak bir vasta aryor veyahut ele, bayat
larn temin edecek k a d a r p a r a geirebilmek iin bir m e k t e p t e n dier
mektebe giderek gayrikabili t a h a m m l derecede ders vermee m e c b u r
oluyorlar.
Bu suretle maalarn miktar meselesi bugn T r k i y e maarif
inin merkez meselesidir. Bir taraftan cil ihtiyaca mukabil derhal
bir tedbir ittihaz elzem olmakla beraber dier taraftan maarif ve ma
lye vekletleri mmessilleri ile m u a l l i m l e r cemiyetlerinden ve vil
yetler maarif m e m u r l a r n d a n mteekkil bir komisyonun bu mesele-
 17

nin heyeti umumiyesini hayat pahall, para piyasasnn tenezzl.

tedrisat vergisi, varidatn tezyidi noktai nazarndan tetkik etmesi ve
muallimlere baz suhuletler temini (muallimler iin vesaiti nakliye
den meccanen istifade edilmesi, kendilerine mahrukat itas, mahall
idareler tarafndan ya meccanen yahut cz' bedel mukabilinde mes
ken temini gibi) ve muallimlerin iktisad vaziyetlerini emin, mstakar
ve cazip bir hale getirecek dier vesait ihzar gibi cihetleri teemml
eylemesi muvafdttr.
Mal tekliflerde bulunmak salhiyetim dahilinde olmamakla
beraber bir nokta zerine ehemmiyetle nazar dikkati celp etmek
isterim. Trkiyede bugn bo birok arazi ve hkmete ait menabii
tabiiye vardr. Her vilyette bu nevi arazinin bir ksm o vilyetin
mektepleri iin ayrlarak ileride o araziden alnacak iradn mecmuu
mekteplere tahsis olunur. Vaka bu tedbir, mektepler iin derhal b
yk bir varidat temin etmez. Fakat orada nfus oaldka ve iktisad
hayat inkiaf ettike gerek arazinin iradndan gerek bir ksm arazinin
bey'ile elde edilecek esmanmm istismarndan muntazam ve gittike
mtezayit bir varidat temin edilmi olur. Memaliki mttehide ilk za
manlarda nerettii kanunlarla bu usul kabul etmi ve pek ok isti
fade eylemitir. Biraz evvel tekili teklif olunan mal komisyon, mek
teplere irat olmak zere ayrlacak bo arazinin ifraz ve tahsisi meselesi
iin bir usul ittihaz edebilir.
2 Dier mhim bir mesele de muallimlerin mevkilerinden
emin olmas ve vaziyetlerinde istikrar bulunmasdr. Bu noktai nazar
dan bugn Trkiyede muallimlerin vaziyeti idare memurlar, mektep
rndr ve muavinlerininkinden daha iyidir, idare memurlar, mevkile
rinde ok ani ve lzumundan fazla tebeddlata maruz kalyorlar. Bu
nun neticesinden de meslek, manen mutazarrr oluyor. Birok deerli
muallimler, maann ok olmasna ramen bilerek idare ilerinden is-
tinkf ediyorlar. Kabul edenler de bulunduklar mahallin ihtiyalarna
vkf olarak ve orann nfuzlu zevatile tanarak ie balyacaklan
srada dier mahalle tahvil edildiklerini gryorlar.
Halbuki arada ailelerini getirtmi, bir mesken ina veya muba
yaa etmi oluyorlar. Dier taraftan yol masraf da fevkalde oldu
undan ailelerini orada brakmaa mecbur oluyorlar. Bunun neticesi
ok cesaretkncdr. Bahusus tahvil emirleri senei dersiye bidaye
tinden biraz evvel kendilerine tebli ediliyor. Maarif kanunu bu l
zumsuz ve zararl gebeiilik temaylne set ekmelidir. Maarif nn-
tesiplerinin bir yerde temdit ikameti lehinde ahkm vaz etmeli ve yeri
2
i;;

deritirilecek m e m u r u n tahvili keyfiyeti senei dersinyenin hitamndan

ok e\vel kendisine ihbar edilmesi usul ittihaz olunmaldr.
'.\) N a z a n ehemmiyete alnmas lzmgelen dier bir mesele de
muallimlere mesken teminidir. I mumiyetle yeni mektep binalar
iin pln tertip edildii zaman muallim iin mesken ve arazi ifraz
dnlmelidir. Bilhassa ky m u h i t l e r d e geri kalm m m takalarda
muallime tahsis olunan mesken, o yolda ina edilmelidir ki su tevziat
\ e temizlik gibi hussatta shh k a \ a i d e muvafk ve kullanl bir
suretle tanzime msait olsun. Bu suretle muallimlik mesleki daba
cazip bir ekle girmi \ e muallimlerin hayat tarz, b u l u n d u k l a r muhit
zerinde muayyen bir lesir yapm olur. ehirlerde muallimlere mek
teplere yakn meskenler temin edilmelidir. Muallime mesken tahsisi,
yalnz onun maietini t e i n i n meselesini halletmekle k a l m a z ; belki
muallimlerle mektebin itima hayat ve talebesi arasnda sk bir
rabta tesisine sebep olur. Bylece mekteplerin manev havasnda bir
inkiaf husule gelir. Mekteplerin ruh ve manev muhiti kla eklinden
.aile haline tahavvl eder.

4) Mektep m d r l e r i , eer bugn uhdelerindeki ufak tefek te

ferruata ait ilerden kurtarlr \ e para sarf hakkndaki usuller dei
tirilirse onlarn vaziyeti ok daha faideli ve ok daha erefli bir ekle
^irer. Bir binann bir tarafn tamir iin on lira sarfna m u h t a olan
bir mektep m d r n n b y k bir komisyondan k a r a r almaa m e c b u r
tutulmas abestir. Bu usul, yaplacak tamiratn, mubayaa olunacak
vesaitin asl ihtiya zamannda yaplmasna ve alnmasna mni olur,
idare m e m u r l a r n n terbiyev meselelere hasredilmesi daha muvafk
olan zamanlarn \ e eehtlerini lzumsuz yere israf etmee sebep olur.
komisyona mdavim dier zevatn vakitlerinin ziyama sebep olduu
ibi hakikatte sarfiyatn hakik bir ihtiyaca tekabl ettiini tasdikten
baka bir \azifeleri olmyan m e m u r l a r n da bo yere vakit israf etme
lerini mucip olur. Mdrlerin l z u m u n d a n fazla zaman ve e n e r j i ' l e r i
byle beyhude \ e gayri msmir bir surette kayboluyor. Mdrlerin
biln e n e r j i l e r i n i asl vazifeleri (dan terbiye mesailine hasretmek
zere maarif tahsisatn israftan ve suiistimalden syanet etmek iin
imdiki sarfiyat ve muhasebe usullerinden daha iyi bir usul bulmak
m m k n d r . Byk ehirlerdeki mekteplerin tekiltnda iki m d r
bulunmas, bunlardan birinin tebiyev meselelerle, dierinin teferru
ata ait baka isler \ e yaz ilerde megul olmas muvafktr.
 19

1 _ MUALLMLERN YETTRLMES

Bu bahiste muallim mektepleri, evvelce meslee girmi olan

muallimlerin meslek malmat ile tehizi, ve meslekte bulunan mual
limlerin mdrle, mfettilie, Vekillik devairine veya vilyetlerdeki
maarif idarelerine tayin ve terfileri meseleleri vardr.
Muallim mekteplerinin iki byk ihtiyac vardr. Biri kymete
tekemml ve inkiaf etmeleridir. yle ki bu mektepler, gerek iptida
ve tli tatbikat mekteplerinin idareleri ve tedris vesaiti, gerek amel
ve nazar tedrisat itibarile nmunei imtisal olacak bir mkemmeliyet
gstersinler ve en mkemmel tedris usullerini tatbik etsinler. Muallim
mekteplerinin gerek kendi snflarnda gerek tatbikat mektebi dersa-
nelerinde deres verecek muallimler memleketin en mtekmil mual
limleri olmaldr. Binalar, baheleri tedris vastalar gayri mdrik bir
surette btn talebesi ve mezunlar zerinde bir tesir brakacandan
numune olmaldr. Bu neticeye yardm edecek bir tedbir olmak zere
gunu teklif ederim: Muallim mektepleri muallimlerinin herbirinin
be veya alt senede bir defa masraf tesviye edilerek Trkiye veya
ecnebi memleketlerinde meslek tetkikat ve tetebbuatta bulunmak
zere bir sene mddetle mezun addolunmahdr. Muallimin mezuniyet
mddetini nerede geirecei maarif idarelerde mzakereden sonra
kararlatrlr. Eer bu usul kabul olunursa baz ecnebi memleketlerin
mektep mdrlerde gerek cret gerek sair hususlarda bazr imtiyazlar
temini iin itilf edilmesi phesiz mmkndr.
Dier mhim bir ihtiya ta muhtelif nevide muallim mektepleri
tesisi ve her muallim mektebi derslerinde tenevv husule getirilmesi
dir. Yalnz iptida ve tli derecede muallim ve tatbikat mektepleri te
sisi kfi deildir.
Ky mekteplerine bilhassa Trk hayatnn temeli olan iftilerin
ihtiyacatna tekabl edecek mekteplere muallim yetitirmek iin muh
telif tip'te muallim mekteplerine ihtiya vardr.
Mekteplerde kyllerin ve iftilerin alka ve ihtiyalarna hu
sus bir ehemmiyet verilmeden tahsilin umum ve mecbur klnmas
itima zararlar verecek fevkalde bir tehlike tekil eder. Kyllerle
iftilerin ihtiyalar ayrca dnlmeden vcude getirilecek bir
maarif sistemi nazar ve skolstik olur. Ve gen nesli, herhangi dier
bir meslekte muvaffakiyetini temin etmemekle beraber onlar ky
bayatndan kolaylkla uzaklatrr. Bundan baka Trkiyede mill
refahn inkiaf ziraat ameliyatnn slahile sk bir surette alkadar-
2 i)

lr. Bu itibar ile Trkiye maarifi iin en mhim mesele, derslerinin

mevzular ky hayatna iyice merbut olacak bir nevi iptida ve tli
mektepler tesisidir. Ancak bu suretle mektebin amel faidesi herkesin
nazar m da taayyn eder. Ve mektepte alman malmatn amel hayata
tatbiki mmkn olur. Fakat bu neticenin elde edilmesi ancak ilm
bir tarzda ve ihtimam ile bu gayeye hizmet edecek mektep muallimleri
amakla temin edilebilir. Bu da bu gibi muallim mekteplerini idare
edecek zevatm bu mesele ile alkadar ve megul olan ecnebi memle
ketler messeselerini evvelce tetkik etmekle mmkn olur. (Bu me
sele, hu, raporun bidayetinde muhtelif ecnebi memleketlerine tetkik
\ e tetebbu iin komisyonlar izam mevzuubahs edilirken izah
edilmiti).
Bir de baz muallim mekteplerinde ticar ve sna mekteplerin
muallimlerile beden terbiyesi, spor ve hfzsshha, ana mektepleri,
musiki, resim diki... ilh, muallimlerini yetitirecek husus desler
almaldr.
Hi olmazsa hir muallim mektebinde mektep mdrleri ve m
fettiler yetitirecek dersler tesis etmeli ve bu derslere evvelce tedria
hayatnda muvaffakiyetleri grlm olan muallimleri devam ettir
melidir. Yine li olmazsa bir muallim mektebinde dier muallim
mekteplerine muallim yetitirmek gayesile muallim mektebi mezun
larna tabiat tetkiki, tarih, corafya, edebiyat, ecnebi lisan gibi husus
mevzular zerine dersler verecek husus bir ube almaldr.
Muhtelif neviden alacak muallim mekteplerinin ders seneleri,
kabul artlar icabna gre ayr ayr olmaldr. Bir ksm muallim
mektepleri iptida mektebe muallim olarak yetiecekler iin bile tli
mektepten mezun olmasn imdiden art koyabilir. Maamafih bu
artn ayni zurnanda btn muallim mekteplerine tatbiki bir hata
olur.
Hi olmazsa bir muallim mektebine mlhak olarak esasen
mevcut olan tatbikat mektebinden baka bir tecrbe mektebi
almaldr. Bu mektebi tesisten gaye, yeni ve mtekmil ders usulle
rini ve vesaitini nkiaf ettirmek ve ocukluu, ruhiyat, zihn kabiliyet
miyarlar ve lleri... ilh. gibi meselelerin tetkikna imkn vennek
ve bu suretle yalnz terbiye usullerinin tekmlne deil, muallim
mektepleri iin ruhiyat ve usul tedris muallimleri yetitirmee de
hizmet etmektir.
Evvelce almasn tavsiye ettiim mtalea klplerine ilveten
bugn tedris hayatnda bulunan muallimlerin bihnulabere ders alma-

J
 21

lan da muvafk olur. Bu dersler., ya Maarif Vekillii veya bir muallim

mektebi tarafndan idare olunur.
Yaz mektepleri meselesi, husus bir dikkate ihtiya gsterir.
^ azn mekteplere devam hakkndaki memnuiyetin hi olmazsa mu
allimler iin ref'i lzmdr. Yaz mektepleri iin shh ve cazip bir ma
hal intihap ve bu mekteplerin tertibat ve tekiltna itina olunduu
takdirde bu messeseler, mevcut muallimlerin tekemml ve inkiaf
iin ittihaz olunacak tedbirlere kymetli bir zamime olduktan baka
muallimlerin shhatlerine zarar vermekten ziyade onlarn shhatlerine
mspet bir surette hizmet te eder. Yaz mekteplerinin idaresi Trk
memurlarna ait olmakla beraber bu mektepler iin, Trkiyede mev
cut ecnebi mektepleri binalarnn yaz mevsimi iin meccanen kulla
nlmas zmnnda ecnebi messeselerile sureti mahsusada uyuulmasr
mmkndr. Yaz mekteplerinde tedrisatn ve ibate ve iaenin meccani
olmas deerli ve mesleine merbut olan muallimler iin bir mevvik
olur.
Hizmette bulunan muallimleri ykseltmek iin dier en mhim
amil de onlarn tetkiki iin ecnebi memleketlerine gnderilmesidir.
Bunun iin birka senelik muayyen ve mstakar bir program tertip
etmeli ve bu program mucibince her sene bir ksnn muallimleri muh
telif meseleleri tetkik iin harice gndermelidir, imtihanlarda muvaf
fak olan muallim mektepleri ve darlfnun mezunlarndan her sene
bir ksmnn tevsii malmat iin ecnebi memleke'tlerine gnderilmesi
nekadar ayan temenni ise Maarif Vekillii memurlar dahi dahil ol
duu halde tecrbeli muallimlerle mdrlerin ve dier maarif memur
larnn gnderilmesi de o kadar ve belki daha ziyade mhimdir. Bu
hususta evvelce tecrbesi sepk etmi olanlarn kazanacaklar terbiyev
faide. tecrbesi olmyanlardan ziyadedir. Evvelce tecrbesi obalar,
tetkik ettikleri eyleri temyiz edecek ve tetkikatta bulunacaklar ecnebi
memleketlerde tatbik edilen baz usulleri krkrne taklitten itinap
yliyecek bir mevkidedirler.

5 MEKTEP SSTEM

Burada esasl prensip udur ki mektep sisteminin her CE',

yani her nevi mektep, haddizatinde bir vahdet ve bir kl tekil etmeli
dir. yle ki o mektebi ikmal eden, daha yksek bir mektebe ister gir
sin ister girmesin muayyen ve sarih bir gaye elde etmi olsun. imdiki
halde Trk mekteplerinin hatt iptida ksmlarnda bile bu prensipe
22

lyik olduu mevki verilmemi ve bu mekteplerin tekilt, ksm

azam itibarile darlfnuna veya dier yksek mektep/ere sadece ih
zar edecek bir tarzda tertip edilmitir. Bu suretle tli mektebi bitiren
ve yksek mekteplere girmiyecek olan talebe, mektepte alm olduklar
terbiyeden lakkile istifade edecek bir halde yetimemi oluyor.
ilk mektepler . Raporun hidayetinde iaret edildii vehile
mfredat programlar memleketin muhtelif mmtakalannda mahall
itcaat ve ihtiyacata ntibak edecek surette tadil olunmaldr. Byle ol
mazsa mektep dersleri le talebenin hayat arasnda bir irtibat husule
gelmez ve dersler, ne ocuklarn amel ihtiyalarna tekabl eder. ne de
on/arn afka ve dikkatlerini cefp edecek bir ekil afah''r.
Mektep tekilt, her mahallin husus eraitine, bilhassa iktisad
ihtiyalarna tetabuk edecek derecede elstik olmaldr. ocuk velile
rinin, ocuklarn iftlikte altrmaa mecbur olduu iin onlar baz
zamanlarda mektebe gndermekte tereddt ettikleri m intaka 1 arda
mektebin alp kapanma zamanlar talebenin megul olmad vakit
lere tesadf ettirilmelidir. Filhakika ocuklarn bu gibi meguliyet
lerden azade olarak btn vakitlerini mektepte geirmeleri ayan
temennidir. u kadar ki hakikatte ocuklarn mektebe devamm temin
etmiyecek ve kt zerinde kalmaa mahkm olacak mkemmel hir
usul ittihaz etmektense, memlekette iktisad eraitin tekemml ve in
kiaf temin edilinciye kadar kabili tatbik ve mutavasst bir hatt ha
reket takibi ilaha faidelidir.
Baz yerlerde talebenin mektebe devamm temin iin kendilerini
mutat ve mteamil olan zamandan daha az bir mddet mektepte tuta
cak, yahut mteamil olan saatlerden gayri saatlerde tedrisatta buluna
cak mektepler amak ayan tavsiyedir. Baz ahvalde ocuklarn mek
tebe devam temin edinciye kadar trke kraat, yaz ve biraz hesap
tan ibaret sade bir program tatbik olunabilir.
ehirlerde ve mterakki kylerde mmkn olduu kadar srat
le ikmal mektepleri almaldr. Bu mekteplerin programlar mahalli
eraite nazaran ya zira veya sna, herhalde amel bir mahiyette
olmaldr.
Tli mektepler. Tli mektepler mtak ve ihtiras sahibi
genlerin yksek mekteplere girmesini temin edecek vsi tedbirler
almakla beraber evvelemirde ocuklarn dorudan dolruya hayat
ihtiyalarna intibak edecek programlar ve tedris usullerini ihtiva et
melidir. Yksek mektepler, kabul artlarn ve ders programlarm
yle tanzim etmelidir ki tli tahsilini bitirmi olan herhangi mstait
 2 li

bir talebe, evvelce dala yksek bir talsil takip etmek tasavvurunda
b u l u n m a m olsa bile, yksek mektebe girmek ve o mektebin derslerini
muvaffakiyetle takip eylemek imknn elde etsin.
Evvelce iaret edildii vehile tli mekteplerin nevilerinde zira
sna ve ticar olmak zere ok tehalf b u l u n m a l d r . stanbul, Erzu
rum... ilh. gibi baz ehirlerde fen derslerine ve ecnebi lisanna husus
bir inkiaf verecek birka lise tesis olunmaldr. Ecnebi lisan tedrisa
tnn yalnz bir lisana hasr byk bir hata olur. Franszca lisan ihti
mal en ok rabete nazhar olmakta devan etmekle beraber baz mek
teplerde almanca, bazsnda ingilizce, bazsnda da belki italyanca ted
risi muvafk olur. Bir mektepte intihap edilecek ecnebi lisan, o mekte
bin takip ettii gayeye ve mahall ihtiyalara gre intihap olunmal
dr. Baz yerlerde ingilizce yahut almanca ticaret noktai nazarndan
franszcadan daha ehemmiyetli olabilir. Muhtelif muallim mekteple
rinde tedris edilecek ecnebi lisan da muhtelif olmaldr.
Baz m h i m merkezlerdeki liselerde bugn Haydarpaadaki
T p Fakltesine giren talebenin noksan kalan m a l m a t n ikmal etmek
iin ilk iki snfta tedris olunan fenn dersler kabilinden baz m t e m
m i m derslerde talebenin az ok ihtisas kazanmalar temin edilmelidir.
Bu suretle T p Fakltesine girenler b t n zamanlarn meslek tahsile
hasretmee imkn b u l m u olurlar.
Hali hazrda Trkiye tli mektepleri derslerde muallimlerinin
ihtisasa gre ayrlmasnda l z u m u n d a n fazla ileri gidilmi olup olma
d ciddiyetle cayi sualdir. Tli mekteplerde riyaziyat, fen, tarih,
edebiyat ve lisanda talebenin husus malmat \ e meharetle tehiz edil
mesi l z u m u n d a bir kimse tereddt etmez. Fakat halihazrda ders
mevzularnn tbi olduu tli taksimat, iki noktai nazardan zararl
dr. Muhtelif mevzular, keyf bir suretle hiribirinden ayrlmtr.
Halbuki ayrlan her mevzu, hayat lazrada ayr bir mevcudiyet gs
termedii iin talebenin nazarnda gayri hakik telkki edilmektedir.
Talebe, bu mevzular arasndaki mnasebetleri bulmakta muvaffak
olamad iin bir taraftan vakit ve ( e n e r j i ) kaybetmekte, bir taraf
tan da derslere kar alkasz kalmaktadr. Tarih ve corafya, biribir-
lerine okadar m e r b u t t u r l a r ki umumiyetle ayni talebeye bir muallim
tarafndan tedrisi muvafktr. Riyaziyatn baz mebahisi sureti m a h -
susada fen ile, dier baz mebahisi ticar hayat ile alkadardr. Riya
ziyat tedris eden muallimin bu fenn ve ticar mebahisi de riyaziyat
ile mmtezicen tedris etmesi lzmdr. I lm tabiiyenin hiribirinden
ayrlmas binnisbe yenidir. Hikmet ile kimyann hiribirinden ve her
2i

ikisinin nebatat ile hayvanattan ayrlmas sun'idir. Umum fen dersle

rine methal olacak dersler iin bir pln tertibi zmnnda tetkikatta bu
lunmal* bundan baka mmkn olduu yerlerde bu dersler, amel
>an*at mevzularle rapt edilmelidir.
Mltelif mevzularn lzumundan fazla biribirl erinden ayrl
masnn dier bir zarar da her mevzuu ayr tedris eden mtehasss
muallim iin bir mektepte kfi derecede ders saati bulunmadndan
bir mektepten dier mektebe gitmee ve ayni mevzuu birok defalar
tedris elmee mecbur oluyor. Bunun neticesi olarak muallim, bir
mektebin bayatrna merbut olamyor ve muallim olduu mektebin te
rakkisinden. itima ve manev hayalndan kendisini ya hi. ya pek
az ine/l addediyor. Muallimler arasnda meslek zihniyeti azahyor.
Hasl muallimin vazifesi urebbi olmaktan ziyade yalnz malmat
vermekten ibaret kalyor.
Yksek mektepler. 1) Darlfnun - yksek messeseleri
ajrea tetkik edemedim. ('mmiyetle darlfnun, ok mit bah bir
suretle se balamtr. Heyeti tedrisiyenin intihabnda as usullerle
mcehhez ve Trkiyenin fikr inkiafna kendini hasretmi zevattan
bulunmasna sureti malsusada dikkat edilmelidir.
Darlfnun talebesi arasnda mevzularnda yksek muvaffakiyet
gpteren ve fevkalde mit bah neticeler istihsal eden mezunlarn
ecnebi memleketlerinde tahsillerine devamlarn temin edecek bir usul
Mv/.'t faideli neticeler verir.
Tli mekteplerin yksek snflarnda tedrisatta bulunacak ve
bilhassa fen ve edebiyat derslerini verecek muallimlerin darlfnun
dan yetitirilmesi muvafk olmakla beraber tli mekteplerin orta s
nflarnda ders verecek muallimlerin ilk mekteplerle orta ikmal mek
teplerine muallim yetitirecek muallim mekteplerinden yetitirilmesi
muktazidir. Aksi takdirde orta mekteplerin lzumundan fazla (Aka
d e m i k ) bir ( t i p ) eklinde kalmalar ve yalnz ilim gayesini takip
ederek hayatla irtibatlarnn lzumundan ok noksan olmas tehlikesi
cardr.

2) Mkemmel ve ilm bir surette ( t e k n i k ) adamlar ve m

hendisler yetitirilmesi hi phesiz Trkiyenin e byk ihtiyala
rndan biridir. Ecnebi mekteplerine talebe gnderilmesi bu ihtiyac
ancak ksmen tatmin eder. Trkiye, vesaiti nakliye ve sanayiinin te
kemml iin bn ileri idare edecek ve tefti altnda bulunduracak
kfi miktarda vatanda yetitirecek olursa hu gibi ilerin inkiaf iin
 25

ecnebi memleketlerden istikraz yapmaktaki mklt ve tehlikeleri

ok azalrd. Memlekette inkiaf edecek sna teebbsat iin lzm
olan paray hariten istikraz etmekle beraber yerli mahir ahsiyet
lerin fiktanmdan dolay bu gibi sna teebbslerin idaresini ecnebi
lerin eline teslim etmektense yalnz lzm olan paray ecnebilerden
alarak inaat ve idare ve tefti ilerini onlara brakmak phesiz daha
salim bir yoldur. Birinci derecede mkemmel bir Teknoloji mektebi
amak ve birka sene iin yerli muallimler yerine hariten birinci
derecede yksek muallimler getirtmek iin sarf olunacak paray Tr
kiye, az bir zamanda maa ziyadeten telfi eder. Velevki byle bir
mektebin tesisi ve hariten muktedir muallimlerin celbi fevkalde
masrafa ihtiya hsl etsin.
3) stanbul Darlfnununda bir Arkeoloji ubesi tesisini
teklif ediyorum daha evvel Trkiyede mze tekilt bulunmas ve
bittabi bunun gnden gne zenginlemesi ve ileride gayet mhim
hafriyat ve kefiyata da teebbs edilmesi tabi bulunmas dolaysile
bir (Arkeoloji) mektebi Trk limlerini, Trkiyenin (bugn dnyada
mevcut btn bakayay kadmenin en ehemmiyetlisini ihtiva eden ve
oraya ecnebi memleketlerin btn tarihi kadm ve san'at mntesiple
rini celp ve cezp eyliyen) bakayay kadmesini itina ile muhafaza
edecek bir surette yetitirmee hizmet edecektir. Ecnebi limleri ara
sndan Trkiyede hafriyat deruhde etmek zere gelenlerle (Arkeoloji)
mektebinde kendi ihtisaslar dairesindeki ilimleri tedris etmek zere
bir itilf akti phesiz mmkndr. Hatt hafriyata msaade iin bu
cihet te art olarak ileri srlebilir. Darlfnunun deruhde edecei
bu teebbs iin mze ve mzenin muktedir mdrleri bir nve tekil
edebilirler.
4) Darlfnunda u m u m ve itima hizmetlere mahsus bir
ubenin de tesisini teklif ederim. Bu ubenin tedrisat, efkat ve mua
venet meselelerile" husus ve ahs alkas olan ve baka memleketler
deki darlacezeler, eytamhaneler... ilh. gibi messeseler, fkara ve
acezeye muavenetin en iyi usulleri, ceza messeseleri ve slahhaneler
idareleri, itima msta'mereler, validelerin hamil esnasnda ve vaz'
hamilden sonra lfzsshhas ve ocuk bakm... ilh. gibi meseleler
hakknda malmat bulunan zevat tarafndan idare edilir. Bu mevzu-
larla evvelce alkadar bulunmu olan gen erkeklerle kadnlar, buna
mmasil messeselerde ve mesel Nevyork ehrindeki (itima ler
VTektebi) ismindeki mektepte alarak bu gibi mekteplerde tedrisatta
2b

b u l u n m a k salhiyetini kazanmaldr. Bu messese, stanbul ehrinin

b u gibi ilerine amel olarak itirak eder.
2 D a r l e y t a r a l a r : Bu messeseleri, bilhassa kz darleytan
larn ziyaret iin istediimden d a h a az vaktim oldu. F a k a t bu darl-
eytamlarda amel ve sna terbiyeye yol alm olmasndan mtehas
sis oldum. Boazn yukar tarafnda ziyaret ettiim husus b i r darl-
eytam, h u n a ayan hayret bir misaldir. Bahenin geni ve muhtelif
paralarnda mtehasss bir zatin nezareti altnda talebe tarafndan
ziraat yaplyor. Erkek ocuklarla kzlar ev ve m u t b a k ilerini yaparak
idarei beytiyeye altrlyor* B u n u n neticesi olarak bir taraftan o
cuklar, kymetli bir ey vcude getirmekten dolay ok bahtiyarlk
duytyor, dier taraftan durleytunn masraf haddi asgarisine indiril
mi oluyor ve ocuklar ileride hayat ilerine yaryacak peyleri ren
mi oluyor.
S a n a t ve el ilerinde mtehasss, bilhassa ziraat, bahecilik,
hayvan beslemek, ar yetitirmek... ilh. gibi ilere vkf m d r ve mu- .
allnlerin idaresi altnda bu mektepler, zavall yetim ocuklarn hem
kendileri hem memleket iin faideli yaamalarna hizmet etmi, hem
de T r k i y e d e resm mektepler iin terbiyev tecrbe messeseleri va
zifesini grm olurlar. Hemen b t n mekteplerin en b y k zf
bu zf, hibir vehile yalnz Trkiye m e k t e p l e r i n e m n h a s r deil
dir mektep tedrisatnn ocuklarn hali hazrdaki hayatlarndan
ve muhitin eraitile ilcaatndan ayr bulunmasdr. Mektep, muhitin
den adeta tecerrt etmitir. Ve ocuklarn nazarnda mektepte yaplan
ilerin etrafndaki hakik hayat ile alkas yoktur.. Mektep, ayr ve
sun"! bir lemdir. Da r I eytamlarda corafya, lisan, hesap, tabiat tetkiki
derslerinin tezgh ve bahe ileri ve ev idaresile raptedilmedi kola)-
dr. Bu suretle darleytamlar, dier mekteplere gave ve usul itiharih:
n u m u n e vazifesini grebilirler.
zahtan mstanidir ki darley tan lar, evvelemirde san'ul mek
tepleri (dmakla beraber talebelerinin yzde onu nispetinde veya buna
yakn bir miktarda m u k t e d i r talebeler seilerek en ok istidat ve liya
kat gstermi olduklar sahada ve mesel muallimlik, d a r l f n u n , tp.
ocuk bakc, mhendislik gibi meslekler iin husus bir terhiyevc
lh olmas iin tertibat alnmas faidelidir.

6SIHHAT VE HIKZISSIHHA
Shhat ve hfzsshha meselesi hana okadar m h i m grnyor ki
husus bir surette tetkik etmek istiyorum. spattan mstanidir ki be-
den shhat ve kuvvet, btn dier sahalarda terakki ve tekml ii
zaruri bir arttr ve bu hususta fenaln nn almak, vukuundan
sonra tedavisine almaktan hayrldr. Anadoluda malaryann intia
rndan Trkiye iin husule gelen dier zararlardan sarfnazar, yalnz
iktisad zararlar tahmin etmek mmkn deildir. Meselenin tetkiki
resm bir komisyona havale edilmi olmakla beraber mekteplerin i
tiraki olmadan iyi bir netice istihsali mmkn deildir. uras da be-
dihidir ki (trahoma) ve deri ile salara ariz olan hastalklar Trkiyede
bil lzum taammm etmitir. Evlerde eraiti shhiye, ekseriya arzu
edildii gibi deildir. Haerat da fazladr. una kaniim ki bu zararlar,
tabipler ve shhiye memurlar ile mekteplerde muallimler ve talebenin
teriki mesaisile en messir ve en seri bir surette izale edilebilir. Btn
vatandalarn nazar dikkatini umumiyetle faal bir shhat mcadele
sine ve muallimlerle talebeyi alelmum shhat meselesine davet iin
vakit kaybetmemelidir. Asr ve fenn usullerle ve malmatn nerile
Trkiye halkn muztarip eden hastalklarn memlekette fevkalde
azaltlmas mmkndr. Maarif Vekillii, shhiye vekletile mtere
ken talebeye tevzi olunmak ve talebe vastasile ailelere nfuz edilmek
zere shh risaleler neretmeli, birtakm zevatn dolaarak mektep
lerde ve umum yerlerde bu mevzular zerine konferanslar vermesini
temin eylemeli, mekteplerde hi olmazsa birka sene iin mecbur
olmak zere amel bir hfzsshha dersinin mkemmel olarak tedrisine
itina etmeli ve iptida mekteplerinin ilk snflarnda sade shh mu
sahabeler tertip eylemelidir.
Mektepler iin umum meydanlar tesisi ve bu meydanlarn
erkek ve kzlarn istifadesi iin kfi vs'atte bulunmas ve mektep
haricindeki sporlarla oyunlarn tamimi, shh mcadelenin bir ksmn
tekil eder.
Tp Fakltesine kadnlar kabul edilmekte ve bir ocuk bakcs
mektebi tesisi mutasavver bulunmakta olmasna nazaran sureti mah-
susada intihap edilerek yetitirilecek gen kadnlarn evleri ziyaretle
hfzshhaya ve shh tertibata ait mesaili talim ve telkin etmeleri
mfit olur. Kadnlarn evlere duhul daha kolay olduu gibi ocuk
annelerile faideli mnasebetler tesisine de erkeklerden ziyade kadn
larn hali msaittir. Mektep tabipleri, yalnz mracaat edecek talebe
nin hastalklarn tedavi edecek deil, shh tertibata ve hfzsshha
ilerine ve hastalklardan tevakki meselelerine alkadar olacak zevat
tan intihap olunmaldr. Cins hfzsshha meseleleri de hi olmazsa
tali ve yksek mekteplerde husus bir dikkate mazhar olmaldr.
 7 MEKTEP NZBATI

Mektepleri hali faaliyette grmek imknn hlamadmsa da

verilen izahattan hsl elliini his, mektep inzibat ve talebenin yeti
tirilmesi, l z u m u n d a n fazla ekl bir surette cereyan ettii merkezin
dedir. Bir c u m h u r i y e t t e mektepler, mutlakyetle idare olunan mem
leketlerin m e k t e p l e r i n d e n b s b t n baka bir tarz idare ve inzibat
liithik etmek mecburiyetindedirler, Sadeee emirler vermekle iktifa
etmek, keyf idare etmek, talebeden mihaniki itaat istemek talebeyi
bir halk h k m e t i vatanda olarak yetitirmee msait bir usul deil
dir. SalbiyeUar maarif m e m u r l a r n n muallimler cemiyefi vasaslr
talebenin de mektep idaresine itirakini ve idare ilerinin talebe tara
fndan hazm edilmesini temin eden inzibat usul hakknda tetkikatta
b u l u n m a l a r n tavsiye ederim. Maamafih talebenin mektep idaresine
itiraki hakknda muayyen bir tarzn k a b u l , talebenin mektebin fikr
meseleleri gibi manev saadeti in bir mes'uliyel derubde etmek l
z u m u n u idrak etmeleri ve b u mcs'liyeti zerlerine almalar iin ye
titirilmeleri derecesinde m h i m deildir.

MUHTELF MEVAT

I I Maarif Vekletinin idaresi altndaki M a t b a a i m i r e ni

iyi i kard ve klne ve msmir bir tarzda idare edilmekte olduu
grnyor. Eer eski tarz makinelerden k u r t a r l r ve m k e m m e l yeni
m a k i n e l e r l e tehiz edilirse yeni makineler yevmiye eski makineler
d e n asgar be defa daha fazla i karacandan matbaa, masrafn
lerhal karacak bir hale gelmi olur. Matbaadaki makinelerin bir
ki pim krk yllktr ve mteebbis bir i messesesinde oktan aa
karlmas lzm olan vesaittir. B u n d a n baka m d r n elleri mubayaa
ve nrukavelt hususunda l z u m u n d a n fazla teferruat ve talimat ile
balanm olduu halde matbaa, ilerini daha seri grebilen messese
lerle rekabet etmek mkltna maruz kalmaktadr. Zikrolunan iki
maniaya ramen matbaann ticar bir istifade husule getirmesi iyi ida
re edildiini bediin olarak gsterir.

2) B t n grdm eyler, T r k genliinin resimde ve izgi

ve boya san'atlerinde vasatinin fevknda bir meharete malik olduuna
beni ikna etmitir. Bu mevbihenin bir kere haddi zatinde, bir de mille
tin medeniyetteki mevkiini muhafaza iin bedi h a r s m temin huBUsun-
da inkiaf ettirilmesi faidelidir. B u n d a n baka resimden istifade eden
 2'

muhtelif sanatlerin ihyas ve inkiaf iin de iktisad bir kymeti

vardr.
stanbul Sanayii Nefise Mektebi, birok mklta ramen iyi
ig gryor. Fakat gayri muvafk olan binasnda pek skm bir halde
dir. Sanayii Nefise Mektebi dahilinde muallim yetitirmek iin teki
lt yaplmas tam terbiyev bir hatve tekil edecektir. Maamafih mek
tebin kendi husus gayesine muvafk olarak ina edilmi bir binaya ve
byk bir sergi salonile lzumu kadar atelye ve snflara ve modeller.
resimler... ilh gibi malzemeye iddetle ihtiyac vardr.
3) Husus ve gayri resm mekteper Trkiye maarifinin bu
gn geirdii tahavvl devresinde ve iktisad muzayeka zamannda
husus mektepler, kymetli bir hizmet ifa edebilir. Husus mektepler,
mal sebeplerden dolay tahsili mecburinin tatbik edilemedii bir dev
rede mektep noksann telfi eder. Fakat fazla olarak yeni terbiye
usullerile prensiplerinin inkiafna ve bunlarn neticelerini tesbite
yol aarlar. Resm mektepler daha muhafazakr ve daha yeknasak bir
hatt hareket takibi mecburiyetindedirler. Husus mektepler ise usul
lerde tenevv gsterecek ve muhtelif tecrbelere giriecek bir mevki-
dedirler. Dier memleketlerde tecrbe gsteriyor ki umumiyetle ter
biye sahasnda eski itiyatlara bal kalmyarak yeni teebbslere ilk
evvel girien messeseler, husus mekteplerdir. Yeni usuller, husus
mekteplerde tetkik haddesinden geirilir, ve muvaffakiyet istihsal
olunursa o zaman resm mekteplerde de tatbikna balanlr. Binaen
aleyh Maarif Vekillii, Trkiye maarifinin menfaati namna gerek
yerli gerek ecnebi husus mekteplerle mmkn olduu mertebe ok
teriki mesai etmeli ve mekteplerde tatbik edilecek usullerde ve
umum hudutlar dahilinde olarak ders mfredatlarnda tenev-
vler gsterilmesini tevik etmelidir. Mill hayata ve mill ruha taallk
eden btn meselelerde umum idare ve tefti hakk bittabi maarif
memurarmn elinde kalr. u kadar ki husus mektepler bu huduttan
harice kmamakla beraber mektep programlarnn lzumundan fazla
yeknesaklndan tevellt eden ve evvelce iaret edilen mahzurlar,
husus mektepler iin daha byk bir kuvvetle varittir. Husus mektep
lerin terbiyev meselelerde teebbslerini ve yeniliklerini tevik etmek
le bu mekteplerin, mill terbiye iin bir tecrbe yeri olmasndan istifa
de edilebilir. Bilhassa ecnebi mektepler, umumiyetle kendi memleket
lerinin terbiye usullerini tatbik ettiklerinden Trk mrebbilerinin
ecnebi memleketlerine kadar seyahat iin para ve zaman sarfna muh
ta olmadan muhtelif terbiye usulleri, mektep idaresi ve tedrisat hak-
:(fi

knda telkikalla b u l u n m a l a r n a imkn verirler. Ker resm ve ecnebi

mekteplerin muallimleri arasnda ziyaretler teatisini temin edecek ve
hazan konferanslar verilerek arada mnakaaya ve mtekabil izahata
meydan verecek tedbirler alnrsa ecnebi muallimleri T r k mekteple
rinin ihtiyac ve guyesi hakknda l e m i r edilmi ve fazla olarak ecnebi
memleketlerinde tatbik edilip Trk muallimlerinin istifade edebile
cekleri baz usuller hakknda T r k muallimleri h a b e r d a r edilmi olur.
Netice olarak beni samimiyetle kabul eden ve T r k i y e maarif
meselelerde temasm temin iin zamanlarn ve dncelerini sarf
eden b t n muallimlerle muallim cemiyetlerine ve Maarif Vekillii
memurlarna samim leekkratm arzetmek isterim, li l hassa Mis
( D e w e y ) ile bana ltfen tercmanlk eden zevata husus minnettar
lm beyan ederim. Hundan baka Nevyork ehrinde Mister (arelz.
R. Kreyn j in muavenetine kar minnettarane takdiratm kaydederini.
Mumaileyhin muaveneti lemin edilmemi olsa idi Trkiyeyi ziyareti
miz m m k n olmyarakt. Cnit ederim ki ziyaretimizin neticesi b i r
dereceye k a d a r Trkiye maarif tekiltna bir faide temin eder ve bu
suretle kendisinin T r k milleti hakknda hissettii geni ve devaml
alkay ve itimadn tahakkuk ettirmece n e k a d a r k k bir nispette
de dsa hizmet evler.