DE FIETSAANDRIJVING

Fietsmontage en onderhoud

Schooljaar 2017-2018

Franky Schoutteet
franky@lokra.be
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

INHOUD
1 Inleiding .............................................................................................. 2
2 De aandrijving ...................................................................................... 2
3 Het trapasstel....................................................................................... 3
4 Soorten trapassen ................................................................................ 3
4.1 De BSA-trapas ................................................................................ 3
4.1.1 De rechter cup of vaste cup(1) .................................................... 5
4.1.2 De linker cup(2) ........................................................................ 6
4.1.3 De kogelringen(4)...................................................................... 7
4.1.4 De trapas(5) ............................................................................. 7
4.1.5 Montage volgorde: ..................................................................... 8
4.2 ITALIAANSE trapas .......................................................................... 8
4.3 THOMPSON trapas........................................................................... 8
4.4 SEALED CARTRIDGE UNIT .............................................................. 10
4.5 Hollowtech trapas.......................................................................... 12
5 Toepassingen ..................................................................................... 14
6 Bibliografie......................................................................................... 15
6.1 bronvermelding afbeeldingen .......................................................... 15

Schooljaar 2017-2018
1
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

DE FIETSAANDRIJVING.

1 INLEIDING

Een fiets wordt aangedreven door spierkracht. De snelheid waarmee het voertuig
voortbeweegt, is afhankelijk van hoeveel energie de gebruiker in het aandrijven
steekt.

Om de fiets te kunnen aandrijven, moeten we deze natuurlijk voorzien van een

aandrijvingssysteem. Het merendeel van de fietsen is dan ook uitgerust met een
kettingaandrijving. Maar tegenwoordig wordt ook riemaandrijving gebruikt.
Welke aandrijving het ook mag zijn, er is altijd een trapas of bracketas nodig.
En daar kunnen we afhankelijk van het merk en type fiets, nogal wat
verschillende soorten voor gebruiken.

En over die verschillende soorten, gaan we het in dit hoofdstuk hebben.

2 DE AANDRIJVING

Zoals op de tekening bestaat de aandrijving uit volgende onderdelen, waarvan

hier de benaming:

Schooljaar 2017-2018
2
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

3 HET TRAPASSTEL

Het trapasstel, dit is het voorste deel van de aandrijving, wordt samengesteld
door de trapas, crankstel of trapstel en pedalen.

Om al deze onderdelen te kunnen monteren, moeten we eerst de trapas of

bracketas monteren in de trapaslug of bracket(zie afbeelding). De bracket is
voorzien van draaduitsnijding, waarvan deze durft verschillen van frame tot
frame.

De trapas is de kern van de fiets om later het crankstel en de

rest van de aandrijving te kunnen monteren.

De kwaliteit van de trapas wordt bepaalt door het soort kogels (bvb. Ceramische
of industrile) dat men gebruikt in de lagers. Dit voelt men in de soepelheid van
het trappen, en hoeveel inspanning moet geleverd worden om de gewenste
snelheid te behalen.

4 SOORTEN TRAPASSEN

4.1 DE BSA-TRAPAS

BSA betekent Birmingham Small Arms, genoemd naar de bekende Engelse

fabriek, die deze as heeft uitgevonden. Intussen wordt dit model wereldwijd in
licentie gefabriceerd. De BSA is dan ook al vrij goed ingeburgerd en zullen we
dan ook in de praktijk het meeste gebruiken. Daarom ook een uitvoerige
bespreking over deze trapas.

Schooljaar 2017-2018
3
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Bij de Belgische frames, wordt de BSA draaduitsnijding als standaardmaat

gebruikt, namelijk BC 1.370 x 24 T. De meest gebruikte breedte van de
trapaslug is 68mm, met uitzondering van enkele Amerikaanse kaders, waar de
breedte 73mm bedraagt. Oorspronkelijk was dit om de hefboom van de lagerring
naar de crank kleiner te maken.

Schema BSA trapas

Voor de rest bestaat deze uit een as(5), voorzien van twee loopkragen of
conussen(6) ; twee kogellagers(4) ; rechter cup(1) ; linker cup(2) met
borgring(3) en een stofkap(7). De cups zijn voorzien van schroefdraad 1.3/8
en met 24 gangen per inch.

Schooljaar 2017-2018
4
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Het meest opvallende aan deze trapas is, dat de

rechter cup(1) voorzien is van linkse
schroefdraad en de linker cup(2) van rechtse
schroefdraad.

Over de verschillende onderdelen in het Schema van de BSA trapas dat we

terugvinden op pagina 4, geven we een gedetailleerde uiteenzetting van elk
onderdeel in de volgende punten.

4.1.1 DE RECHTER CUP OF VASTE CUP(1)

Deze is voorzien van een kraag, die bij montage tegen de lug aansluit. Om ze
mooi vlak te kunnen monteren, moet de lug dan ook eerst worden afgevlakt. De
cup is voorzien van linkse schroefdraad en van twee platte vlakken, om deze met
de speciale sleutel voor de vaste lager cup, te kunnen los- of vastmaken.

Bij de moderne variant, zijn aan de binnenzijde van de cup kleine inkepingen
gemaakt, waarvoor we een bracketsleutel of trapassleutel gebruiken. Dit wordt
eveneens toegepast bij de linker cup, waardoor er maar n sleutel meer nodig
is voor de montage van beide cups.

Schooljaar 2017-2018
5
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Opgelet: In vroegere tijden, was het bracket van de Franse kaders voorzien
van een extra klembout. In dat geval was de rechterkant ook voorzien van
rechtse schroefdraad! Deze klembout werd dan geplaatst om het loskomen te
verhinderen. Dus opgepast bij het losmaken van de rechtercup! Indien men een
verbinding vaststelt zoals aangegeven op de tekening, is dit rechtse draad in
plaats van linkse draad! Een ander herkenningspunt is de acht sleutelvlakken in
plaats van de twee vlakken. Intussen komt deze nog zelden voor.

4.1.2 DE LINKER CUP(2)

Dit is de regelbare cup en altijd voorzien van rechtse draad en heeft geen
kraag. Wanneer deze gemonteerd is, steekt deze voldoende uit om een
borgring(3) te kunnen monteren. De ring voorkomt het loskomen van de
linkercup. Deze is eveneens voorzien van inkepingen voor gebruik van een
stiftsleutel of speciale ringsleutel.

Schooljaar 2017-2018
6
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

4.1.3 DE KOGELRINGEN(4)
Bij gebruik van losse kogels, moet er
altijd gelet worden op de juiste grootte
en aantal. Dit kan nagemeten worden
met behulp van een speciale meetlat.

Wanneer er kogelringen worden gebruikt, gebeurt de montage sneller, maar

komt er een zwaardere belasting op de kogels. De kogelring heeft een bolle en
een holle kant, namelijk bol in de cup en hol tegen de loopkraag.

4.1.4 DE TRAPAS(5)
De trapas heeft aan beide kanten een loopkraag(6), die zorgen dat de kogels of
kogelringen, mooi op hun plaats blijven. De as is voorzien van een lange en een
korte kant. De lange kant moet in de rechter cup gemonteerd worden. Tussen de
twee cups, wordt over de as een stofkap(7) geplaatst.

Schooljaar 2017-2018
7
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

4.1.5 MONTAGE VOLGORDE:

1 Plaats de stofkap(7) in de bracketlug.

2 Vul de rechter cup(1) volledig op met kogellager vet en plaats de
kogelring(4) met de bolle kant in het vet totdat deze tegen de cup zit.
3 Monteer de rechter cup(1) (OPGEPAST: LINKSE SCHROEFDRAAD!)aan
de kettingwielzijde en zet ze goed vast met behulp van de trapassleutel.
4 Controleer of de kogelring(4) op zijn plaats is gebleven in de rechter
cup(1) en monteer de trapas(5), met de lange zijde tegen de holle kant
van de kogelring(4).
5 Vul de linker cup(2) eveneens volledig op met kogellager vet en plaats
de tweede kogelring(4) met de bolle kant in de cup.
6 Monteer deze in de lug aan de linkerzijde.
7 Stel de as(5) door middel van de linker cup(2) zodanig af, dat de
kogelring met de holle kant tegen de loopkraag van de as aandrukt zonder
speling, maar wel soepel blijft ronddraaien.
8 Breng de borgmoer(3) aan en zorg ervoor dat de linker cup(2) niet
meer verdraaid.
9 Na vastzetten met de stiftsleutel of speciale ringsleutel, nogmaals
controleren of de as(5) soepel kan draaien, zonder speling te vertonen.

4.2 ITALIAANSE TRAPAS

De grote verschillen tussen Italiaans en BSA is het volgende:

o Gebruik van andere schroefdraad, namelijk IT 36 x 24T.

o Aan beide kanten zijn de cups voorzien van rechtse schroefdraad
o De breedte van de trapaslug is hier 70mm.

Voor wat betreft de montage volgorde is deze gelijk aan BSA.

4.3 THOMPSON TRAPAS

Schooljaar 2017-2018
8
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Bij de Thompson wordt de verstelbare conus op de as geschroefd,

vergelijkbaar met een wielnaaf. De beide cups worden hier namelijk in de
bracketlug geperst in plaats van geschroefd. De cups worden met de opening
naar buiten geplaatst en de lug is niet voorzien van schroefdraad.

De as is voorzien van n vaste conus(loopkraag) en de andere wordt erop

gedraaid. De schroefdraad is linkse draad.

De afstelling van de Thompson gebeurt door middel van de linker stofkap,

dat door twee gleuven in de niet zichtbare conus, naar rechts(losser) of naar
links(vaster) kan gezet worden. Na afstelling wordt de borgmoer tegen de
stofkap terug vastgeschroefd naar links(linkse draad).

Om de cups in de lug te persen, maken we gebruik van de Thompson lagercup

pers.

Schooljaar 2017-2018
9
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

4.4 SEALED CARTRIDGE UNIT

Bij de sealed cartridge unit bestaat de trapas uit

een compleet geheel. Deze kunnen niet meer worden
bijgesteld of opengemaakt om te herstellen. Deze
worden zowel gemaakt in BSA draad uitvoering
als in Italiaanse draad uitvoering.

De cartridge is gemaakt met links en rechts een kogellager. Een kogellager

bestaat uit een binnenring(6) met loopvlak(5) en een buitenring(1) met
loopvlak(2). Daartussen n rij bolvormige, kogels(3), die geplaatst worden in
een kogelring(4). De kogels draaien zowel rond in het loopvlak, alsook rond hun
eigen as, waardoor de wrijving een heel stuk minder wordt en soepeler beweegt.

Bij de cartridge unit(ook cassette genoemd) zit de rechter cup reeds vast
gemonteerd op de cartridge. De montage volgorde gebeurt ook op dezelfde
manier als BSA of Italiaans.

Schooljaar 2017-2018
10
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

De meest bekende merken van SCU zijn Campagnolo en Shimano BB units.

De cartridge units worden gemaakt met verschillende crank aansluitingen:

o Traditioneel taps vierkant(traditionele crank). Regelmatig eens checken

op loskomen.
o Shimano Octalink V1(gebruik voor dure afmontage)
o Shimano Otalink V2(goedkopere versie)
o ISIS Splined(in tegenstelling met Octalink is dit een open standaard,
waarvoor geen licentiekosten hoeven betaald te worden voor het
vervaardigen)

De modernere versie van het Thompson bracket is ook een sealed cartridge unit
geworden. De inwendige cups zijn vervangen door kunststoffen inpers houders.

Deze kunnen perfect gemonteerd worden met hetzelfde gereedschap als de

metalen.

Deze cartridges zijn verkrijgbaar in drie verschillende diameters, respectievelijk

35mm, 38mm en 40mm.

Bij montage mag de inperscup met roestwerende pasta behandeld worden.

Schooljaar 2017-2018
11
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

4.5 HOLLOWTECH II TRAPAS

De Hollowtech trapas, ook wel Bottom Bracket genoemd. Hier wordt de hollow
technology toegepast. Deze bestaat uit een rechter en een linker cup, verbonden
door een bus. Elke losse cup bevat een lagerschaal, dat zich aan de buitenkant
van de bracketlug bevindt. Dus om er voor te zorgen dat die netjes ten opzichte
van elkaar worden uitgelijnd moet je voor montage de bracketlug vlak
frezen.

Deze trapas is hol vanbinnen, vandaar de naam Hollowtech(hollow technology).

Hier wordt dan ook een speciaal crankstel(voorzien van holle as) gemonteerd.

Schooljaar 2017-2018
12
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Voor de montage en demontage van deze trapas, gebruiken we de Hollowtech

bracketsleutel. De inkepingen bevinden zich hier aan de buitenkant van de cups.

Deze Hollowtech trapas is superlicht in gewicht, vandaar dat deze dan vooral
voorkomt op racefietsen en mountainbikes. Deze bestaat zowel in BSA als in
Italiaanse uitvoering, alsook in 68mm, 70mm en 73mm breedte.

Schooljaar 2017-2018
13
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

5 TOEPASSINGEN

1. Geef de benaming van de verschillende onderdelen op de tekening:

1. ..
2.
3. ..
4.
5. ..
6. ..

2. Uit welke onderdelen bestaat de BSA-trapas? Bekijk de tekening:

1.
2.
3. .................................................................................................
4.
5.
6. ..
7. ..

Schooljaar 2017-2018
14
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

6 BIBLIOGRAFIE
Demol, R. (2015-2016). Fietsmontage en onderhoud. Oostende, West-
Vlaanderen, Belgi. Opgeroepen op november 2017

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl. (2017, oktober 15).

https://nl.wikipedia.org/wiki/Fiets#Onderdelen_van_een_fiets.
(http://www.wikimediafoundation.org/) Opgeroepen op november 2017,
van https://nl.wikipedia.org/wiki/Wikimedia_Commonswikimedia
Commons: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fiets#Onderdelen_van_een_fiets

https://nl.wikipedia.org/wiki/Trapas. (2016, februari 15).

(http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl, Producent, &
http://www.wikimediafoundation.org/) Opgeroepen op november 2017,
van https://nl.wikipedia.org/wiki/Wikimedia_Commons:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Trapas

m.s.gerritsen. (2005,2006). http://www.m-gineering.nl/trapas.htm. Opgeroepen

op november 2017, van http://www.m-gineering.nl/trapas.htm

6.1 BRONVERMELDING AFBEELDINGEN

Aandrijving [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via
https://www.allesoverwielrennen.nl/wp-
content/uploads/2013/11/fietsonderdelen-aandrijving.jpg

Trapaslug [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Tretlagermuffe_01_KMJ.j
pg

Trapas cups [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://www.parktool.com/assets/img/repairhelp/bbtap_16.jpg

Trapassleutel [afbeelding 1]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.v-
fiets.com/media/catalog/product/cache/1/image/e85bc46d8da7886126f8090a63
8235fd/1/7/175/V-fiets-Trapas-Sleutel-(voor-type-Shimano)-33.jpg

Trapassleutel [afbeelding 2]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.v-
fiets.com/media/catalog/product/cache/1/image/e85bc46d8da7886126f8090a63
8235fd/1/7/174/V-fiets-Trapas-Sleutel-(voor-type-Shimano)-31.jpg

Schooljaar 2017-2018
15
 Fietsmontage en onderhoud | Franky Schoutteet

Trapassleutel [afbeelding 3]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://i101.twenga.com/sport/trapassleutel/cyclus-trapassleutel-shim-
tp_7908487212141577979f.jpg

Meetlat [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://okafi.com/1553-large_default/regla-graduada-medicion-radios-var.jpg

Kogelring [afbeelding 1]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://www.fietsvakshop.nl/11289-73198-thickbox/bmx-trapas-kogelring-
crossfiets.jpg

Kogelring [afbeelding 2]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via https://s.s-

bol.com/imgbase0/imagebase/large/FC/7/1/4/7/9200000020937417.jpg

Thompson lagercup inpers [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://www.picclickimg.com/d/l400/pict/391708282146_/CYCLUS-
Einpresswerkzeug-komplett-f%C3%BCr-Thompson-Innenlager.jpg

Sealed cartridge unit [afbeelding 1]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.wigglestatic.com/product-media/5360007778/campy-chorus-
tapered-bb.jpg?w=200&h=200&a=7

Sealed cartridge unit [afbeelding 2]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://nosinmibici.files.wordpress.com/2016/06/pedalier-comparativa-octalink-
isis.jpg?w=604

Sealed cartridge unit [afbeelding 3]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://hollandbikeshop.com/img/prod/thun-trapas-spieloos-127-40mm-
thompson-inslag-8787166980279-0-l.jpg

Kogellager [afbeelding 1]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Ball-bearing-
numbered.png/1280px-Ball-bearing-numbered.png

Kogellager [afbeelding 2]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/BallBearing.gif

Bottom Bracket [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.m-gineering.nl/truv1.jpg

Crank hollowtech [afbeelding]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.m-gineering.nl/truv2.jpg

Bracketsleutel hollowtech [afbeelding 1]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

http://www.veloplus.be/media/producten/xl/105/01-bp-96100_1.png

Bracketsleutel hollowtech [afbeelding 2]. Geraadpleegd op 1 november 2017 via

https://www.internet-
bikes.com/producten/medium/cyclus_trapas_montage_werktuig_shimano_hollow
tech_12329.jpg

Schooljaar 2017-2018
16