Integrazio Soziala GMHZ

Zerbitzu soziokulturalak eta gizartearentzat

Komunikazio-sistema
handigarriak eta
alternatiboak
Rosa María Olivares Mateos
María José Esteva Buján
Mar Gómez Breso
Jessica Redondo Sedano
 Liburu honetan proposatzen
diren jarduerak/ariketak
lanerako koaderno batean egin
behar dira eta ez liburuan.

Komunikazio-sistema handigarriak eta alternatiboak

Debekatuta dago, legean aurreikusitako salbuespenez izan ezik, jabetza intelektualaren

titularren baimenik izan gabe, obra hau edozein modutan erreproduzitzea, banatzea,
komunikatzea eta aldatzea. Aipatutako eskubideen urraketak jabetza intelektualaren
kontrako delitua eragin lezake (Zigor Kodeko 270. artikulua eta hurrengoak).
Erreprografia Eskubideen Espainiako Zentroa (www.cedro.org) arduratzen da aipatutako
eskubideak errespeta daitezen.

© 2015, Rosa María Olivares Mateos, María José Esteva Buján, Mar Gómez Breso,
Jessica Redondo Sedano

© 2015, ALTAMAR, SA
Medes k., 8-10.
08023 (Bartzelona)

ISBN: 978-84-15309-96-3
Lege-gordailua: B 6.549 2015
Azalaren diseinua: Oriol Miró Genovart
Azaleko argazkia: Efren Zúñiga
Barruko diseinuak: Oriol Miró Genovart
Argazkiak: B
 igstockphoto, istockphoto, María José Esteva, Mar Gómez,
Rosa Mª Olivares, Jessica Redondo eta Fondo Altamar
Irudiak: Marta Freixas
Maketazioa: Eximpre S.L.
Hemen inprimatua: Arlequin et Pierrot

Espainian inprimatua – Printed in Spain

Aurkezpena

Komunikazio alternatiboaren eta handigarriaren arloan zenbait liburu argitaratu ondoren,

Komunikazio-sistema handigarriak eta alternatiboak moduluari dagokion liburua aurkezten
dugu orain integrazio sozialeko goi-mailako heziketa-ziklorako.

Liburu honek, aurrekoek bezalaxe, moduluaren edukiak hurbildu nahi dizkie ikasleei modu
zehatz eta xumean eta, batez ere, komunikazio-estrategiak, baliabide materialak,
sostengurako produktuak eta komunikazio-sistemak beregana ditzaten lagundu nahi die,
gero haiek aplika ditzaten komunikazio-patologiak dituzten pertsonen premia-egoeretan,
haien burujabetasun pertsonala eta integratzaileari dagozkion esparruetako eragin-truke
sozialak mesedetzeko xedez.

Beraz, bai modulua irakasteaz arduratzen diren irakasleak eta bai ikasleak adoretu nahi
ditugu ikasketa-zerbitzu metodologiaren arabera azaldutako edukiak aplika ditzaten, horrela,
ekarpen bakana egingo baitiete, hala komunikazio-premiak dituzten pertsonei, nola
moduluan parte hartzen duten ikasleei, esperientzia esanguratsua eta aberasgarria izango
den neurrian.

Hezkuntza-curriculumaren harira, bost unitate didaktikotan antolatu dugu liburua:

1. unitate didaktikoan komunikazioarekin eta hizkuntzarekin zerikusia duten alderdiak

u
tratatuko dira, oro har, komunikazioan eragina duten nahasmendu nagusiei arreta jarririk.

2. unitate didaktikoaren ardatza, berriz, mendekotasun-egoeran dauden pertsonen

u
komunikazio-zailtasunak eta haiek arintzeko estrategiak dira.

3. unitate didaktikoa, oso-osorik, lagundutako komunikazio-sistemei eskainia dago, eta

u
gehien erabiltzen diren zeinu-kodeetan eta euskarri ohikoenetan sakontzen da.

4. unitate didaktikoan lantzen den gaia laguntza gabeko komunikazio-sistemen azterketa

u
da, keinu-hizkuntzarena, bereziki.

Amaitzeko, 5. unitate didaktikoaren helburua estrategia baliagarriak eskaintzea da

u
komunikazio-sistemak txertatzeko eta jarraipena egiteko.

Liburu berri honen helburuari dagokionez, komeni da nabarmentzea, alde batetik, hezkuntza-
lege berrira eta hari dagokion curriculumera egokitu izana eta, bestetik, gizarte-mailan
gertatu den aldaketa islatzeko premia, bai hiztegi integratzaileago bat agertu delako, eta bai
teknologia berrien bilakaeragatik, komunikaziorako aplikazio eta sostengu-tresna berriak
ekarri baitituzte.

Aurrerapen horiek guztiek abantaila asko sortuko dituzte etorkizuneko integratzaileen

zereginetan, esku-hartu beharreko pertsonen beharrizanei erantzun adierazgarriak emateko
zoria izango baitute.

Egileok ez genuke aurkezpen hau amaitu nahi ikasleek egindako ekarpenengatik eskerrak
eman gabe, parte-hartze gero eta handiagoko metodologien bilakaeran aurrera egiten
lagundu baitigute; eskerrak, orobat, familiei, erabiltzaileei eta lankide izan ditugun
profesionalei eta erakundeei.

Egileak
 Aurkibidea
1. unitate didaktikoa
Hizkuntza eta komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.1 Giza komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2 Hizkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2.1 Hizkuntzaren funtzioak . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2.2 Hizkuntzaren garapena . . . . . . . . . . . . . . 10
1.3 Hizkuntzaz jabetzeko oinarriak . . . . . . . . . . . . . 12
1.3.1 Hizkuntzaren oinarri anatomikoak eta
funtzionalak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3.2 Hizkuntzaz jabetzeko
baldintzak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.4 Hizkuntzaren osagaiak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.4.1 Hizkuntza-azterketaren mailak  . . . . . . . 17
1.4.2 Hizkuntzaren artikulazioa . . . . . . . . . . . . 18
1.5 Hizkuntzaren eta komunikazioaren nahasmenduak 2.6 Komunikazio-sistema handigarriak
19
1.5.1 Nahasmenduaren ezaugarriak . . . . . . . . 20
1.5.2 Nahasmenduak harreran, sarreran edo
inputean . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.5.3 Nahasmenduak igortzean, irteeran edo
outputean  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1.5.4 Hizkuntzaren prozesamenduko
nahasmenduak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.5.5 Nahasmendu sistemikoak
Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Jarduerak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2. unitate didaktikoa
Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko
komunikazioa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.1 Komunikazioa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.1.1 Komunikazio-prozesua . . . . . . . . . . . . . . 39
2.1.2 Komunikazio-intentzionalitatea eta
atzeraelikadura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2 Mezuen elaborazioa eta igorpena  . . . . . . . . . . 42
2.2.1 Komunikazioaren hitzezko
osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.2.2 Komunikazioaren hitzik gabeko
osagaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.3 Hizkuntzan zailtasunak dituzten pertsonekiko
komunikazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.4 Komunikazio-estrategia konbentzionalak  . . . . 45
2.4.1 Hitzezko hizkuntzaren maneiua . . . . . . . 45
2.4.2 Hitzik gabeko komunikazio-
estrategiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4.3 Elkarrizketarako trebetasunak . . . . . . . . 46
2.4.4 Entzute aktiboa eta enpatia . . . . . . . . . . 47
2.5 Berariazko estrategiak kolektibo
desberdinentzat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.5.1 Entzuteko desgaitasuna duten
pertsonekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.5.2 Ikusteko desgaitasuna duten
pertsonekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.5.3 Gor-itsuekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.5.4 Hizketarako zailtasunak dituzten
pertsonekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.5.5 Adimen-desgaitasuna duten
pertsonekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.5.6 Narriadura kognitiboa duten pertsonekin
51
2.5.7 Afasia duten pertsonekin . . . . . . . . . . . . 52
eta alternatiboak (KSHA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.1 KSHAen sailkapen-ardatzak . . . . . . . . . . 54
2.6.2 Zein kolektibori zuzentzen zaizkien
KSHAk  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.7 Esku-hartzea: lehenik pertsona . . . . . . . . . . . . 56
Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Jarduerak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3. unitate didaktikoa
Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak  . . . . 60
3.1 Laguntzarik gabeko KSHAk . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.1.1 Laguntzarik gabeko hainbat KSHA . . . . . 61
3.1.2 KSHA jakin bat hautatzeko
baldintzak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.2 Alfabeto daktilologikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.3 Zeinu-hizkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.3.1 Zeinu-hizkuntzaren gramatika . . . . . . . . 64
3.3.2 Zeinu-hizkuntzaren oinarrizko
hiztegia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.3.3 Esaldiak eratzen  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.3.4 Aurkezpenak eta elkarrizketa . . . . . . . . . 70
3.4 Ahozko metodoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.4.1 Hondar-entzumena
berreskuratzea  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
3.4.2 Ezpain-aurpegi irakurketa  . . . . . . . . . . . 73
3.4.3 Hitz osatua edo
Cued Speech  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
3.5 Metodo bimodala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3.5.1 Sistema bimodalaren ezaugarriak . . . . . 76

3.5.2 Hizkuntza bimodalaren erabilerak . . . . . 77
3.5.3 Erabateko komunikazioa-
Hizkera zeinatua programa  . . . . . . . . . . 78
3.5.4 Makaton zeinu-sistema . . . . . . . . . . . . . . 80
3.6 Elebitasuna  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.7 KSHA gor-itsuentzat  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
3.7.1 Esku-hartzea hizketan ikasi aurreko
gor-itsuekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
3.7.2 Esku-hartzea hizketan ikasi osteko
gor-itsuekin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Jarduerak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
4. unitate didaktikoa
Lagundutako komunikazio-sistemak . . . . . . . . . . 90
4.1 Lagundutako komunikazio-sistemak . . . . . . . . 91
4.1.1 Lagundutako komunikazio-sistemen
erabiltzaileak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.1.2 Lagundutako komunikazio-sistema
baten elementuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2 Euskarri fisikoa  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.1 Oinarrizko euskarriak . . . . . . . . . . . . . . . 92
4.2.2 Komunikaziorako taulak . . . . . . . . . . . . . 93
4.2.3 Komunikagailuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4.2.4 Ordenagailuak, tabletak eta telefonoak . 98
4.2.5 Sarbidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.2.6 Zeinu-kodeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.3 KSP (Komunikaziorako Sinbolo Piktografikoak)
sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.3.1 KSP sinboloak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.3.2 Sinboloen banaketa
euskarrian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
4.3.3 Erabiltzeko baldintzak . . . . . . . . . . . . . . . 104
4.4 Arasaac sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
4.4.1 Arasaac zeinuak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
4.4.2 Arasaac-en beste baliabide batzuk  . . . . 106
4.5 Bliss sistema  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.5.1 Bliss sistemaren gramatika . . . . . . . . . . . 108
4.5.2 Bliss sistemaren erabilera  . . . . . . . . . . . 112
4.6 Komunikaziorako beste sistema grafiko batzuk 5.6.2 Esku-hartzea – ebaluazioa . . . . . . . . . . . 151
 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.6.1 Idazkera ortografikoa . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.6.2 PIC sistema  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.6.3 Premack sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.6.4 Rebus sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.6.5 Minspeak hizkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.6.6 PECS sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
4.7 Sistema ezartzeko jarraibideak  . . . . . . . . . . . . 117
Aurkibidea 5
4.7.1 Eguneroko baliabideen erabilera . . . . . . 117
4.7.2 Erabakiak sistemaren diseinuan . . . . . . . 119
4.7.3 Irakaste-ikaste estrategiak . . . . . . . . . . . 121
Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Jarduerak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5. unitate didaktikoa
Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak . . 126
5.1 KSHA baten ezarketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
5.1.1 KSHA baten ezarketako
prozesuak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
5.1.2 Profesionalen esku-hartzea . . . . . . . . . . 128
5.2 Informazioaren bilketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.2.1 Informazioa lortzeko
tresnak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5.2.2 Lortu beharreko informazioa . . . . . . . . . 129
5.2.3 Informazioa lortzeko
estrategiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
5.3 Informazioaren azterketa eta diagnostikoa . . . 136
5.4 KSHAren hautaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
5.4.1 KSHAren hautaketarako
gogoetak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
5.4.2 Erabakiak KSHA konfiguratzeko
orduan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
5.5 KSHAren ezarpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5.5.1 Estrategia orokorrak zeinuen
irakaskuntzarako . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5.5.2 Nolabaiteko hizkuntza-maila duten
pertsonentzako estrategiak . . . . . . . . . . 141
5.5.3 Hizkuntza-aurreko komunikazioa duten
pertsonentzako estrategiak . . . . . . . . . . 143
5.5.4 Ingurunera zuzendutako estrategiak . . . 148
5.6 Ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
5.6.1 Nola egin ebaluaziorako
jarraibide bat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
5.7 Jarraipena  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
5.7.1 Jarraipena, ondoan egotea . . . . . . . . . . . 153
5.7.2 Komunikazio-premietara
egokitzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Jarduerak  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Bibliografia eta webgrafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
1. UD Hizkuntza
eta komunikazioa

Edukia
u
Giza komunikazioa.
u
Hizkuntza.
u
Hizkuntzaz jabetzeko oinarriak.
u
Hizkuntzaren osagaiak.
u
Hizkuntzaren nahasmenduak.
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 7

1.1 Giza komunikazioa Komunikazio-prozesuan informazio-truke bat

dago, hainbat bitartekoren bidez gauza
daitekeena: soinuak, mimika, keinuak, aurpegi-
Komunikazio terminoa latinezko communis adierazpena, grafismoak, sinboloak eta abar,
hitzetik dator zeinak komuna esan nahi baitu, eta baina gizakien artean komunikatzeko mekanismo
hortik datoz komunitate eta komunikazio hitzak. garrantzitsuena eta bereziena hizketa da.
Ikusten den bezala, oso harreman estuak daude bi
kontzeptu horien artean, izan ere, «komunitatean Hizketa gure artean komunikatzeko egunero
bizi» bagara «komunikazioa» dagoelako da. erabiltzen dugun adierazpen-bitartekoa da; hala
ere, badira pertsonak, hainbat arrazoi direla
Komunikatzea zera da, hautematea, entzutea, kausa, hitz egin ezin dutenak edo zailtasun handiz
ikustea, begiratzea, ukitzea, dastatzea, usaintzea, mintzatzen direnak. Kasu horietan, garrantzitsua
sentitzea, dardar egitea eta abar. Ekintza horiek izango da komunikatzeko sistema handigarri edo
guztiak geurekin ditugu jaiotzen garenetik eta alternatibo baten (KSHA) ezarketa baloratzea.
ingurunearekin eragin-trukean aritzea
ahalbidetzen digute. Komunikazioa, horrela Liburu honen helburu nagusia, hain zuzen ere,
definituta, animalien erreinu guztian gertatzen KSHA baten ezarketa-prozesua aurrera eramaten
den zerbait da. (1.1 dok.) eta hura erabiltzen duten pertsonekin
komunikatzen ikastea da; hala ere, KSHAei ekin
Gizakia izan da komunikatzeko modu aurretik ezinbestekoa izango zaigu hizkuntzaren
sofistikatuenak garatu dituena, izan ere, antzina- oinarrietan (unitate didaktiko honetan ikusiko
antzinatik asmatu izan ditu informazioa trukatzeko ditugu) eta komunikazio-prozesuetan (hurrengo
hainbat era: ke-seinaleak, danbor-soinuak, unitate didaktikoan) sakontzea.
mimika, margolanak eta abar.
Aldaketa-prozesu mailakatu eta etengabeko
horretan, gizakia pentsatzera, hitz egitera eta
idaztera iritsi da, eta prozesuan aurrera egin du,
forma gero eta landuagoetara heldu arte. Gaur
egun, adibidez, posible da elkarrengandik oso
urrun dauden hainbat pertsonaren artean
berehala komunikatzea, baita planetako hainbat
gunetan edo kanpoko espazioan egonda ere.
Hitz gutxitan esanda, pertsonak komunitatean
bizi gara eta, hortaz, inguruko ingurunearekin
komunikatzeko oinarrizko premia dugu.

Giza komunikazioa, azken batean, ideiak,

pentsamenduak, desirak, emozioak eta, oro har,
zeinahi motatako informazioa partekatzea da. 1.1. irudia Gizakien arteko komunikazioaren ezaugarri
espezifikoena hizketa da.

1.1 dokumentua. Komunikatzeko era desberdinak animalietan

Animalia guztiek erabiltzen dituzte zenbait kode beren artean komunikatzeko. Erleek, esate baterako,
dantza kodetuen bidez adierazten diete beste erleei loreak daudela.
Zenbait motatako igelek kolore aposematikoak erakusten dituzte (azalean pozoia dutela adierazten
duen kolore-konbinazio bat); horrela, animalia harrapariei abisatzen diete hurbildu ez daitezen eta,
era horretan, beren burua babestea eta inork ez jatea lortzen dute.
Ugaztunek komunikatzeko era konplexuagoak eta askotarikoak dituzte. Txakur batek, adibidez, soinu
desberdinak egiten ditu hainbat egoera adierazteko –beldurra, amorrua, oinazea eta abar–, gainera,
bere gorputza erabiltzen du emozioak adierazteko: isatsa astintzen du pozik dagoenean edo betortzak
erakusten ditu bere lurraldea defendatzen duenean.
Eskala filogenetikoan gora egin ahala, komunikazio hori gero eta elaboratuagoa da. Hainbat azterlan
etologikok frogatu dute zenbait animaliak –esate baterako, tximino berdeek (Cercopithecus aethiops)–
hiru soinu desberdin egiten dituztela batzuek besteei hiru animalia arriskutsuren presentzia salatzeko:
lehoinabarra, arranoa edo sugea.
8 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
1.2 Hizkuntza
Hizkuntza definitzea ez da eginkizun erraza,
zehaztasun faltan erori edo funtsezko alderdiak
esan gabe utzi nahi ez badira. Gainera,
antzekotasun handia dute beren artean zuzeneko
harremana duten zenbait terminok: hizkuntza,
mintzaira eta hizketa. Ikus ditzagun berorien
arteko desberdintasunak:
Hizkuntza. Gizakiak pentsatzen duenari eta
u bata
partekatu nahi duenari esanahia emateko
erabiltzen duen zeinu-kode sinboliko eta
egituratua da. Esan genezake hizkuntza bat eta
bera dela gizaki guztien artean. (1.2 dok.)
Mintzaira. Ahozko eta idatzizko zeinu-sistema
u
hori hizkuntza-komunitate batera mugatzen
denean da mintzaira. Horrela dauzkagu
gaztelania edo espainiera, frantsesa, italiera eta
abar.
Hizketa. Mintzaira momentu eta egoera jakin
u
batean gauzatzen denean bihurtzen da hizketa.
Zentzu horretan, hizketa hizkuntzaren
egikaritzea da, fisikoki eta subjektiboki beha
daitekeena.
Mintzaira jakin batek erabiltzen duen zeinu-
sistemaren irudikapen grafikoari idazketa esaten
zaio.
Puntu honetara iritsita hizkuntza doitasun
handiagoz definitzeko moduan gaude.
Hizkuntza norberaren esperientzia indibiduala
eta soziala sistema sinboliko komun batera
lekualdatzea eta, horrela, barnekoa adierazgarri
bihurtzea ahalbidetzen duen giza ahalmena da.
1.2 dokumentua. Noam Chomsky eta LADa
Noam Chomsky (1928) AEBtako hizkuntzalari,
irakasle eta aktibista politiko bat da. Pennsylvaniako
Unibertsitatean lizentziatu zen. Berak sortu zuen
gramatika sortzaile eraldatzailea, zeina hizkuntza-
azterketak egiteko sistema berri bat baita,
hizkuntzalaritza errotik irauli duena.
Chomskyk irizten dio hizkuntza gizakiaren sortzetiko
ahalmen baten ondorio dela. Hori frogatzeko
argudiatzen du haurrek ezin dutela gramatika eraiki
jasotzen dituzten input-etatik soilik abiatuta, input
horiek oso txiroak, mugatuak eta osatu gabeak
baitira (adibidez, aldez aurretik entzun ez dituzten
esaldi berriak esateko gai dira). Horregatik esaten du
sortzetiko ezagutza batzuk dituztela eta horiei esker,
gauza direla hizkuntza-gaitasunak garatzeko bizkor,
uniformetasunez eta ia okerrik egin gabe.
Jaiotzetiko ezagutza horri gramatika unibertsala
(GU) deitu zaio eta uste da giza hizkuntza guztien
oinarrian dauden hainbat printzipioz eta kategoriaz
eratuta dagoela. Horrek justifikatuko luke guztien
Hortaz, hizkuntzaz ari bagara, nahitaez, zeinuak,
kodeak, sinboloak, esanahiak, pentsamendua,
komunitatea, komunikazioa, idazketa eta abar
aipatu behar dira. Hurrengo orrialdeetan ikusiko
dugu nola erlazionatzen diren termino horiek
guztiak.
1.2.1 Hizkuntzaren funtzioak
Hizkuntzak oinarrizko bi funtzio betetzen ditu:
komunikatzea (mezuak sortu eta
igortzearekin du zerikusia) eta bestea sinbolikoa
(pentsatzeko prozesuei lotua).
Komunikazio-funtzioa
Mezuak trukatzea da hizkuntzaren adierazteko
modurik bistakoena eta hortik ondorioztatzen da
hizkuntzaren komunikazio-funtzioa.
u
Mezua fonazio-organoekin eta borondatez
sortutako soinuen bitartez igortzen bada,
hizketa edo ahozko hizkuntza erabiltzen ari
gara.
u
Aitzitik, zeinu-sekuentzia euskarri batean
irudikatuta eta grafikoki kodifikatuta baldin
badago, hizkuntza idatzia ari gara erabiltzen.
Edonola ere, hizkuntzak komunikatzeko funtzioa
beteko badu, jada esan dugun bezala, beren
artean komunikatzen diren pertsonek,
komunikatzeko intentzioa edukitzeaz gainera,
mintzaira edo zeinu-kode berbera erabili beharko
dute.
Lortu nahi den helburuaren arabera, hizkuntzaren
komunikazio-funtzioak hainbat azpifuntzio har
ditzake:
uniformetasuna. GU horrek ahalbidetzen die haurrei
inguruneko hizkuntza aztertzea eta haren
gramatikara heltzea, Chomskyk LAD (Language
Acquisition Device) deitzen dion hizkuntzaz
jabetzeko gailuari esker.
LAD delakoa, beraz, gizakiak soilik lukeen ahalmen
bat litzateke, hizkuntzaren hainbat lege unibertsal
biltzen dituena (izenaren eta aditzaren arteko aldea,
maila fonologikoa eta semantikoa bereiztea eta
abar) eta pertsona bakoitzari bere hizkuntza propioa
(euskara, ingelesa, txinera eta abar) garatzea
ahalbidetzen diona.
Laburbildurik, korronte horrek planteatzen du
hizkuntza-mailako lege unibertsal batzuk existitzen
direla ezaugarri soilik linguistikoak dituztenak, eta ez
kognitiboak, zeren eta hizkuntza-ahalmena,
psikologikoa izan arren, ezagutzatik independentea
dela aldezten baitute, eta bere printzipio eta arau
propioak dituela.
 Funtzio instrumentala edo pertsonak
u
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 9
erabiltzen duen baliabidea besteei eskatzeko
edo erreklamatzeko.
Piaget-en arabera, funtzio sinbolikoa zerbait
Pertsonen arteko portaeraren
u funtzio
(«esanahi» bat edozein: objektu bat, gertaera
arautzailea, aginduz edo galdatuz.
bat, kontzeptu-eskema bat eta abar) irudikatu
Eragin-truke funtzioa, besteekin harremanak
u ahal izatea da irudikapen horretarako soilik balio
izateko. duen «adierazle» berezi baten bitartez.
Funtzio pertsonala, nork bere burua
u Funtzio sinboliko horrek agerian uzten du
baieztatzeko eta lehentasunak eta gustuak pentsamenduaren eta hizkuntzaren arteko lotura
adierazteko. trinkoa, oso estu erlazionatutako prozesuak
baitira. Hizkuntza funtsezkoa da funtzio sinbolikoa
Funtzio heuristikoa, interesekoa den guztiari
u garatuko bada, pentsamenduaren antolakuntzan
buruz galdetzeko. parte hartzen baitu, eta, era berean,
Irudimen-funtzioa, sortzeko edo jostatzeko.
u pentsamenduak hizkuntzarekin eboluzionatzen
du.
Informazio-funtzioa, zer nahi den gainerako
u
pertsonei azaltzeko, kontatzeko edo Komunikazio-arazoak dituzten pertsonekin esku-
adierazteko baliabide gisa. hartuko duten profesional gisa, jakin beharra
daukagu nola garatzen den funtzio sinbolikoa,
horrela, ulermenetik jardun ahal izateko
Funtzio sinbolikoa komunikazio-funtzio hori kaltetzen duen
gaixotasun, nahasmendu edo alterazioren bat
Hizkuntza da pentsamenduak adierazteko dagoenean.
bitartekoa, hau da, hitz egin edo mezu bat idatzi
aurretik, pentsatu beharra daukagu. Asmo hori bera buruan dugula ikusiko dugu zer
garrantzitsua den hizkuntza eskuratu ez duten
Ideiak eta objektu errealak haiek irudikatzen haur txikietan komunikazio-sistemaren bat
dituzten sinboloekin lotzeko, oinarrizkoa da ezartzea, izan ere, komunikazioa ahalbidetzeaz
gutxieneko abstrakzio-maila batera iristea. gainera, beren pentsamendua egituratzen
lagunduko baitie.
Funtzio sinbolikoa, hain zuzen, sinboloak
erabiltzeko eta haiekin zerbait irudikatzeko Hartu kontuan!
ahalmena da.
Liburu honetan lehentasuna emango diogu,
batez ere, hizkuntzaren komunikazio-
Garuneko funtzio horrek ahalbidetzen dio helburuari, nahiz eta komunikazio-sistema
gizakiari adierazlea (zeinu-sistema, adibidez: irudi alternatiboak ezartzeak, adin goiztiarretan
bat, hitz bat eta abar) esanahiarekin lotzea batik bat, xede bikoitza duen: pentsamendua
(irudikatzen ari den harekin, alegia). Esate antolatzen laguntzea eta ingurunearekin
baterako, sardexka baten irudia ikusten dugu komunikatu ahal izatea.
autopistako seinale batean, eta gai gara
pentsatzeko jatetxe bat dagoela urruti gabe.

1.2. irudia Funtzio

sinbolikoa ideiak eta
benetako objektuak
(esanahiak) beroriek
irudikatzen dituzten
sinboloekin (adierazleak)
lotzea da.
10 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
1.2.2 Hizkuntzaren garapena
Hizkuntzaren garapenari buruzko azterlan
batzuek diote pentsamenduak eta hizkuntzak
zeinek bere aldetik hasten dutela beren bidea,
harik eta, bigarren urte inguruan, funtzio
sinbolikoa agertzen den arte; haurrak, jaiotzean,
ez baitu oraindik irudikatzeko ahalmen hori.
Hizkuntzaren eta pentsamenduaren ibilbideek bat
egiten duten puntu horretan, beraz –haurrak bi
urte inguru dituenean–, esan daiteke
pentsamendua hitzezkoa egiten dela eta hizkuntza
arrazoizkoa. Eta, hain zuzen ere, une horretan
gertatuko da haurtzaroan hizkuntzaren garapenak
dituen bi etapa handien arteko inflexio-puntua,
alegia, hizkuntza-aurreko fasetik hizkuntza-fasera
igarotzen den unea.
Hizkuntza-aurreko fasea
Hizkuntza-aurreko fasea jaiotzarekin hasten da
eta lehenengo hitzak esaten hasten den
momentura arte irauten du.
Haurrak hizkuntzaren zeinuak erabiltzen hasi
baino lehen ere, gauza dira inguruan dituzten
pertsonekin komunikatzeko, horregatik esaten da
komunikatzeko gaitasuna lehenagokoa dela
hizkuntza-gaitasuna baino.
Hizkuntza-aurreko fase hori zentzu-mugimendu
adimenaren aldiari dagokio, non haurtxoak bere
fonazio-organoekin jolas egiten baitu, gihar-,
dardara- eta entzumen-sentsazioak
esperimentatuz. Izaera orokorreko soinuak
igortzen ditu, hizkuntzaren alderdi prosodikoekin
lotura dutenak, ahotsarekin eta intonazioarekin,
batik bat.
1.3. irudia Bi urtera arte, komunikazioa zentzumen- eta
mugimendu-ekintzen bitartez gauzatzen da.
Ariketa fonetikoak praktikatzea gustatzen zaio,
zezelkatzeak eta bokalizazioak, inolako
intentziorik gabe, mugimenduaren plazer
hutsagatik (ahots-korden ariketa horiek haur
guztiek egiten dituzte, baita gorreria dutenek
ere), eta inguruko soinuen eta hitzen kontzientzia
hartuz joaten da.
Pixkanaka, bere ariketei intentzioa eta imitazioa
gehitzearekin, bokalizazio eta intonazio gero eta
doiagoak egiten ditu eta hobera egiten du bai
ulermenean eta bai eragin-trukean.
Urtebetetik aurrera, eboluzionatu ahala, igorpen
luzeagoak eta soinu-sekuentzia konplexuagoak
eta landuagoak ekoizten ditu, oraindik esanahi
gabeak, baina komunikatzeko intentzio
nabarmenarekin. Fase hori lehenengo hitz errealak
esatearen aldiari gainjarri ohi zaio.
Hizkuntza-fasea
Hizkuntza-fasea mutikoa edo neskatoa bere lehen
hitzak esateko gauza denean hasten da, nahiz eta
18-24 hilabetera arte ez zaion benetan hasiera
emango ahozko etapari. Fase hori bat dator
operazio aurreko adimena deitzen zaion
aldiarekin.
Estadio horrek aldaketa kualitatiboa dakar
pentsamenduaren antolakuntzan, zuzenean
hautemangarriak ez diren objektuak edo gertaerak
irudikatzea ahalbidetzen dioten zenbait sinbolo
ulertzen eta erabiltzen hasten baita, sinboloen
edo zeinu berezien bitartez haiek gogora ekarriz.
Une bereziki garrantzizkoa da, halaber,
hizkuntzarentzat, hortik aurrera hasten baita
etapa berri oso aberats bat hizkuntza-osagaiak
1.4. irudia Bi urtetik aurrera, funtzio sinbolikoa abian
jartzen dela irizten zaio.

(ahoskera, intonazioa, esanahia, egiturak,
erabilera eta abar) bereganatzeari eta integratzeari
dagokionez. Ikus ditzagun bilakaera horretako
zenbait zedarri:
u
Hamabost hilabete inguru dituenean, esanahi
propioa duten lehen hitzak ebakitzen hasten
da. Lehen hitz horiek holoesaldiak edo esaldi
oso baten zentzua duten hitzak dira. Adibidez
neskato batek «ogia» dioenean, izatez «nik
ogia nahi dut» esan nahi du.
u
18-24 hilabete dituenean agertzen da
hizkuntza telegrafikoa edo bi hitzen
konbinazioa, adibidez, «pate gehiago»
dioenean esan nahi du «pastel gehiago ematea
nahi dut».
u
u
18 hilabetetik 30 hilabetera bitarte, hitza eta
keinua erabiliz eskatzen ditu gauzak. Izenordain
pertsonalak eta posesiboak erabiltzen hasten
da (ni, nire, nirea, zu eta abar).
Egundoko abiaduran hazten da, fase horretan,
hitz berrien ulermena eta haurraren hiztegia,
eta gauza da bi, hiru edo hitz gehiago kateatzen
dituen enuntziatuak ekoizteko.
u
u
Hiru urterekin, modulatzen ditu jada hitzak,
hiztegi zabala du eta bere ohiko zirkulukoak ez
diren pertsonek ere ulertzen diote. Funtzio
gramatikal gehiago erabiltzen ditu eta
orainaldiko jarduerak eta iraganeko
esperientziak deskriba ditzake.
u
Laugarren urtetik aurrera hizkuntzaren maila
desberdinak bereganatu ditu eta gai da
hizkuntza gaitasunez erabiltzeko. Haurraren
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 11
hizkuntza nahikoa egituratua dagoen arren eta
hitz kopuru aipagarria ulertzen badu ere,
oraindik hasi-masikoa eta osatu gabea da, hala
lexikoaren hedaduran nola gramatikaren
erabilera zuzenean.
Adin horretan, hizkuntza eta pentsamendua
oso elkarri lotuak daude, haurrak
pentsamenduaren tresna gisa erabiltzen baititu
hitzak eta hitzezko ekintza hasita dago jada
ekintza bera ordezten. Hizkuntzaren bitartez,
bere gaitasun logikoa adierazten du eta
espazioari eta denborari dagozkion zenbati
nozio ekintzaren bidez bereganatzen ditu.
7-8 urtetik aurrera, beste fase batera igarotzen
da haurra, hau da, operazio-pentsamendu
zehatza fasera. Estadio horretan, haurrak
egozentrismotik irteten dira eta horrek
pentsamolde objektiboagoa edukitzea eta
logika handiagoz arrazoitzea ahalbidetzen die.
Hala, hizkuntzak bide ematen die gauzak
norberarena ez den perspektiba batetik
ikusteko trebetasuna garatzeko.
11-12 urtetik aurrera, beste aldi batera sartzen
da umea, zeinari operazio-pentsamendu
formala deitzen zaion. Fase horretan,
pentsamendu abstraktua garatzen da, beha
daitezkeen egitateei lotuta ez dagoena, baizik
eta abstrakzioak egiteko eta arazoak ebazteko
ahalmenari. Hizkuntza bereganatua du jada,
hala ere, eboluzioak aurrera egingo du hitz
berriez jabetzen den neurrian eta haien
erabilera egokia ikasiz joan ahala.

1.3 dokumentua. Esku-hartze gomendioak haurtzaroan

1. Hitz egin neskatoari edo mutikoari ahal bezain sarri; horretarako, gustukoak dituen jarduerak
baliatu behar dira, bere jolasetan parte hartu, ipuinetan, jarduera plastikoetan eta abar.
2. Egin jarduerak elkarrekin, partekatu espazio bat, bilatu testuinguru bat elkarrekin jolas egiteko,
jostailuak jaso eta ordenatu eta abar. Garrantzitsua da kontuan izatea egitekoaren xedea egitekoa
bera garatzea dela, hau da, elkarrekin zerbait egitea, eta ez ekintzaren emaitza.
3. Hitz egin iezaiozu bere hurbileko testuinguruan dituen egoera, objektu eta pertsonez.
4. Estrategiak ezagutzea komunikazio-trukea mantendu ahal izateko. Itxaroteak erraztu
egiten du haurraren parte-hartze aktiboa: txanda errespetatzen eta iniziatiba hartzen ikasten du.
5. Argitasuna pertsona helduaren adierazpenean. Errepikatu behar den guztia, imitatu
mutikoaren edo neskatoaren ekoizpenak eta gero esan norberarenak behar bezala.
6. Arautu haurraren portaera beharrezkoa den guztian. Momentu batzuetan haurrak, adibidez,
berak nahi duen arropa jantzi nahi izaten du, aitak edo amak ipini dionaren ordez; une horretan
hitzezko aginduak eta beroriek justifikatzeko informazioa emango da.
7. Gehiagotan eskatu behar zaio informazioa, zerbait egiteko baino, horrela, haurrak
hizkuntza erabiltzea akuilatzen baita.
8. Gogoratu haurrarekin batera jazotako gertaera jostagarriak onomatopeiak erabiliz eta
iragana eta orainaldia erlazionatzen direla.
9. Pertsona helduek malguak izan behar dute txikien erantzunekin eta berorien ekimenak
kontuan hartu behar dituzte komunikazio-trukea luzatzeko eta sustatzeko xedearekin.
12 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa Zentzumenak, perfekzionatu egin baitira bai
u
pertsonaren kanpoko aldetik eta bai barruko
aldetik datozen informazio desberdinak
1.3 Hizkuntzaz jabetzeko hautemateko kapaz izan zitezen.
Garuna, zeinak eremu espezifikoak garatu
u
oinarriak baititu esandako informazio horiek jaso,
prozesatu eta, hala, erantzun egokiak lantzeko.
Hizkuntza bat bereganatzea prozesu naturala da.
Jaio den unetik, haurtxoak, inguruan dituen Aho-fonazio
u aparatua, egitura eta
pertsonekin eragin-trukean egonik, hizketan eta koordinazio guztiz doiak eta zehatzak garatu
besteekin ulertzen ikasiko du, bere komunitatearen dituena, berorri esker baita posible erantzunak
hizkuntza-kodea erabiliz. ematea bai ahotsa sortu eta igortzearen eta bai
hizketa artikulatzearen bitartez.
Hori posible izango bada, gizakiak, bere bilakaeran
Ondoren ikusiko dugu nola funtzionatzen duten
osoan, hainbat egitura funtzional garatu ditu, eta
hiru egitura horiek, hurrenez hurren betetzen
horiek ahalbidetu diote, azken batean, ahozko
baitituzte informazioa hartu edo jasotzeko
hizkuntzaren bitartez doitasun handiz nahi duena
funtzioa, berorren prozesamendua eta mezu
adierazteko berezitasun bakan hori eskuratzea.
berriaren elaborazioa eta erantzunaren ahozko
adierazpena edo igorpena.

1.3.1 Hizkuntzaren oinarri

Mezuaren harrera
anatomikoak eta funtzionalak
Mezua soinu forman doa airetik, eta belarriak
Hizkuntza-ahalmenak bilakaera-prozesu bat hautematen du, alegia, aire-molekulen dardarak
esperimentatu du gure arbasoen garaitik – sartzen dira kanpo-belarritik eta talka egiten dute
primateak, artikulatu gabeko oihuak egiteko belarri-mintz edo tinpanoarekin; horrek dar-dar
ahalmena zutenak– gaur egunera arte, hau da, egiten du eta erdiko belarriaren hezurtxo-katea
arau morfosintaktikoen araberako gure hizkuntza mugiarazten du.
artikulatura iritsi arte. Dardara hori barne-belarrira heltzen da eta han,
Hizkuntzaren bilakaera hori posible izan da, hain koklean kokaturik dauden hartzaile
zuzen, funtzio espezializatuak dituzten zenbait espezializatuek, uhin forman datozen dardarak
egitura anatomiko garatu ditugulako, nerbio-bulkada bihurtzen dituzte; gero, nerbio-
atzeraelikatzearen bidez: bulkadak garuneraino iritsiko dira entzumen-
nerbiotik.

3. Hezurtxo-kateak leiho 4. Leiho obaleko dardara barakuiluko 5. Endolinfako dardarak zelula

obaleraino hedatzen ditu endolinfara lekualdatzen da. ziliatuetara iristen dira eta nerbio-bulkada
dardarak, barne-belarriaren bihurtzen dira.
sarreraraino. Ingudea
Mailua
Estribua
Aparatu
bestibularra

Belarri
-hegala Entzumen-nerbioa
6. Entzumen-nerbioaren
bitartez bulkadak
burmuinera transmititzen
dira.
Tinpanoa edo
Kanpoko belarri-mintza
entzunbidea Koklea edo
barakuilua

1. Belarri-hegalak soinu-uhinak hautematen ditu 2. Belarri-mintza mugitzen da eta

eta uhinek kanpoko entzunbidea zeharkatzen erdiko belarriari transmititzen dizkio
dute tinpanoa edo belarri-mintza aurkitu arte. dardarak.

1.5. irudia Entzute-prozesua.


Informazioa prozesatzea eta mezua lantzea
Nerbio-bulkadak garun-azalera iristen direnean,
heldu den informazioa jaso eta prozesatu egiten
da –deskodetu eta interpretatu–, eta erantzun-
mezua eraikitzen da.
Hori egin daiteke garuna funtzio espezifikoez
arduratzen diren hainbat eremutan zatikatua
dagoelako. Ikusi ditugun prozesu horietan honako
eremu hauek esku-hartzen dute:
Deskodetze-eremua
u edo Wernickeren
eremua. Eremu horretara heltzen dira nerbio-
bulkadak bertan deskodetuak izateko. Eremu
horrek, entzumen-asoziazioko eremuekin
batera, hitzen esanahia ulertzea xede duen
unitate funtzionala eratzen du.
Kodetze-eremua edo Brocaren eremua.
u Aho-fonazioko edo fono-artikulazioko
Hizkuntza kodetzeaz arduratzen den garuneko
eremua da; hor sartzen da erantzun-mezuak
asmatzeko, eraikitzeko eta lantzeko prozesu
guztia, nerbio-bulkada modura.
Esaldiak ulertzea eta beroriei erantzutea bi eremu
horien arteko konexioari esker da posible.
Eremu nagusi horiek ez ezik, komunikazio-
prozesuan beste batzuek ere hartzen dute parte:
eremu motorrak (mugimenduen arduradunak)
edo hainbat funtzioren egoitza diren beste eremu
batzuk, hala nola analisia, sintesia, abstrakzioa,
sinbolizazioa eta abar.
Esku-hartze logopedikoen alorreko tekniketan,
beharrezkoa da komunikazio-prozesuetan
zuzenean eragiten duten funtsezko bi kontzeptu
ezagutzea:
Dominantzia hemisferikoa. Garun-azala bi
u u
hemisferioz osatua dago (eskuinekoa eta
ezkerrekoa); garuneko dominantzia edo
asimetria anatomikoaz eta funtzionalaz ari
garenean, hemisferio bakoitzari dagokion
informazioaren prozesamendu bereziaz ari
gara.
Burmuineko hemisferio bakoitzak jarduera
desberdinak eta askotarikoak garatzen ditu
funtzio espezializatuetan. Kontuan hartzen
bada hizkuntza ezkerreko hemisferioan
kokatua dagoela, ulertzen da hemisferio
dominantea ezkerrekoa dela.
Garunaren plastikotasuna. Horrela deitzen
u trukearen eta koordinazioaren emaitza. Ekintza
zaio nerbio-sistemak bere funtzioak
berrantolatzeko eta aldatzeko duen ahalmenari,
barneko eta kanpoko aldaketetara –baita
galeretara ere– egokitzen delarik. Bestela
esanda, espezializatzeko eta funtzio berriak
egikaritzeko neuronek duten ahalmena da.
Kontzeptu horiek hainbat kasu ulertzen laguntzen
digute. Adibidez, hizketan oraindik ikasi ez duen
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 13
haur batek lesio bat izango balu ezker hemisferioko
hizkuntzaren eremuan, estimulazio egokiaren
bitartez, funtzio hori prozesatzeko gai izango
litzateke hemisferio sanoan. Garunaren
plastikotasuna, ordea, murriztu egiten da
hizkuntza lateralizatu ahala, eta adinarekin,
jakina.
Komunikazioa aurrera eramango bada,
komunikazioan inplikatuta dauden garuneko
eremu bakoitzak ongi funtzionatu behar du bere
kabuz, eta eremu guztien arteko konexioek onik
egon behar dute.
Erantzuna igortzea
sistemaren ardura da burmuinetik nerbio-
bulkada moduan jasotzen dituen mezuak
eraldatzea eta soinu artikulatu (hitz) bihurtzea.
Aho-fonazioko sistema gorputzeko hainbat
aparatuk, organok eta egiturak osatzen dute:
u
Arnas aparatua; ezinbestekoa da kanpora
irtetean soinua sortzeko beharrezkoa den airea
emango badigu. Birikek eta arnasbideek
eratzen dute.
u
Laringean kokatutako organo bibrakor bat:
ahots-kordak. Biriketatik egotzitako aireak
talka egiten du ahots-kordekin, eta hor sortzen
da soinua, aire-molekulek dardarazi egiten
baitituzte ahots-kordak haiek zeharkatzean.
(1.5 dok.)
Gorputzeko hainbat egitura: hortz-haginak,
ezpainak, ahosabai gogorra eta biguna,
ahosabai-errezela eta mihia; horiek artikulatzen
diren moduaren arabera, ahots-kordetan
sortutako soinua hizketa bihurtuko da. (1.6
dok.)
u
Soinuaren erresonantzia-kaxa: sudur-
barrunbeak, ahoa, faringea eta abar.
Ahotsa zera da, biriken (aire-iturria edo hauspoa),
ahots-korden (aire hori soinu-uhin bihurtzen
dute), erresonantzia-kaxen eta artikulazio-
organoen (hitzak sortzen dituzten soinuen
anplifikadore eta artikulatzaile gisa) eragin-
horien guztien koordinazioa nerbio-sistema
zentralak egiten du. .
Hartu kontuan!
Prozesu honek nola funtzionatzen duen,
gutxi gorabehera, jakitea onuragarria izango
da, ikusiko dugun bezala, hizkuntzaren
nahasmenduen inplikazioak ezagutzeko,
kaltetutako gunea kontuan hartuta.
14 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa

1.4 dokumentua. Nerbio-zentroen eremu funtzionalak

Nerbio-sistemak, jasotzen dituen estimuluak prozesatu eta interpretatu ondoren, erabakiak
hartzearen funtzioa betetzen du gure organismoan. Bi egitura multzo funtzionalek osatzen dute:
Batetik,
u nerbio-zentroak edo kontroleko Eremu
u prefontrala (Brodmannen 9., 10. eta
zentroak daude, non informazioak jaso eta 11. eremuak). Sistema linbikoarekin ere
aginduak ematen diren. Zentro horiek dira konektatua dago eta bulkadak igortzen ditu
burmuina, zerebeloa, entzefalo-enborra eta Brocaren eremura, erantzun konplexuak
bizkarrezur-muina. Egitura horien multzo integratzeko eta diskurtsoari koherentzia
osoari nerbio-sistema zentrala esaten zaio. emateko.
Bestetik,
u organismo guztian zabaldurik Zirkunboluzio
u angeluarra (Brodmannen 39
dagoen nerbio-sare miresgarri bat dago, eta 40. eremuak). Lobulu parietalean,
nerbio-sistema periferikoa deritzana. ezagutzaren (gnosis), koloreen, zenbakien,
Nerbio horiek hartzaile espezializatuen letren, fonema desberdinen esanahien eta
estimuluak jasotzen dituzte eta nerbio- abarren eremuak dira.
zentroen aginduak transmititzen dizkiete
Entzumen-harrerako
u eremu primarioa
organo efektoreei (giharrak, guruinak eta
edo Wernickeren eremua (Brodmannen 41.
organoak).
eremua). Lobulu tenporalaren goiko partean
Kortex edo garun-azalean elaboratzen dira dago kokatua. Gune horretan jasotzen dira
erantzun konplexuenak, hala nola barne-belarritik datozen entzumen-bulkadak.
pentsamendua eta hizkuntza. Hainbat gune Hizketatik datozen soinuak espezifikoki
funtzionaletan antolatua dago. Honako hauek bereizten dira eta informazioa interpretatu eta
dira hizkuntzan esku-hartzen dutenak: memorizatu egiten da. Gune horretako lesio
batek hizkuntza –hala hitz egindakoa, nola
Eremu
u motor primarioa (Brodmannen 4.
idatzia– ulertzeko ezintasuna dakar, nahiz eta
eremua). Bekoki-lobuluan dago. Gune
entzumena normala izan.
horretan sortzen da gorputzaren kontralboko
erdiari dagozkion giharren mugikortasuna, Entzumen-asoziazioko
u eremua
laringeko, mihiko, ahoko, faringeko eta (Brodmannen 42. eremua). Inguratu egiten
abarretako mugimenduak barne direla. du Wernickeren eremua eta bere funtzioa
soinuak interpretatzea eta erlazionatzea da.
Eremu premotorra (Brodmannen 6. eremua).
u
Eremu motor primarioa baino aurrerago dago Brodmannen
u 22. eremua. Lobulu
kokatua. Bera arduratzen da automatizazioaz, tenporalean kokatua dago eta iraganeko
nerbio-bulkada bakar batekin hainbat pertzepzioak, memoriari dagozkionak eta
mugimendu desberdin eragin daitezke. hitzezko oroitzapenak gogoratzeko ahalmena
du.
Hizketaren
u eremu motorra edo Brocaren
eremua (Brodmannen 44-45 eremuak). Talamoa.
u Hizkuntzaren eremua osatzen
Hizkuntzaren –hau da, hizketa duten garun-azaleko gune desberdinak
adierazkorraren– automatismoak gauzatzen koordinatzeko funtzioa betetzen du. Gune
ditu, adibidez, silabak kateatzea hitzak horretako lesio batek hitzak gogoz kontra
osatzeko. Gune horretako lesio batek errepikatzea eta objektuak izendatzeko
hizketarako erraztasuna oztopatzen du. zailtasuna eragin dezake.
Eremu motor primarioa
Zentzumen-eremu primarioa
Eremu Eremu premotorra
prefrontala Zentzumen-asoziazioko
eremua
Zentzumen
-asoziazioko
eremu somatikoa

Ikusmen-
asoziazioko
Brocaren eremua, eremua
hizkuntzaren
zentro motorra Ikusmen
-eremu
Entzumen primarioa
-asoziazioko Wernickeren eremua
Entzumen
eremua (hizkuntzaren zentzumen-
-eremu
primarioa eremua)
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 15

1.5 dokumentua. Laringea, fonazioaren organoa

Fonazioaren organoa eztarrian, laringean dago. Laringea hainbat kartilagoz osatutako organo bat
da, barrutik hutsa. Bere barruko eraketan, gihar-toles mugikor batzuk daude, kartilagoetan txertatuta:
ahots-kordak dira. Horiexek dira, hain zuzen, laringeari bere fonazio-funtzioa ematen diotenak.
Funtzio hori egikarituko bada, beste bi gihar multzoren parte-hartzea beharrezkoa da:
Kanpoko
u giharrak, laringea gora edo behera mugitzeaz arduratzen direnak.
Barruko
u giharrak, ahots-korden mugimenduaz arduratzen direnak; berorien luzera eta tonua
aldatzen dute eta tartetik igarotzen den airea erregulatzen dute. Glotisaren hedadura aldatu egiten
da eta horrela sortzen dira ahotsaren soinu desberdinak.
Laringearen fonazio-ekintza honela gertatzen da: trakeatik arnasbeheran datorren aireak ahots-
kordekin talka egiten du, haien artetik pasatzean, eta, horren ondorioz, ahots-kordetan dardara
gertatzen da.
Hitz egitean, ahots-kordak, gogorturik eta tenkaturik, erdiko lerrora hurbiltzen dira, eta elkartu
egiten dira, glotisa ixten den bitartean; orduan, biriketatik bultzatutako airearen presioagatik ahots-
tolesak erdi-ireki egiten dira; berehalaxe, elastikotasun handia dutenez, itxi egiten dira berriro eta,
era horretan, haien dardararen ondorioz, soinuak sortzen dira.
Soinu horiek komeni den moduan anplifikatuko dira erresonantzia-barrunbeetan eta aho-fonazioko
edo fono-artikulazioko aparatuaren (artikulazio-organoak) mugimenduen bidez modulatuko dira;
horrela sortuko da giza ahotsa.

Epiglotisa
Toles
Ahots- Epiglotisa Mihia
bestibularrak
kordak
Tiroide
kartilagoa

Krikoide
kartilagoa

Trakea
Arnasketa Fonazioa
Laringea
Trakea

1.6 dokumentua. Artikulazioaren organoak

Artikulazioa soinu desberdinak sortzeko organo batzuek eta besteek hartzen duten posizioagatik
gertatzen da. Organo horiek erresonantzia-kaxaren funtzioa ere betetzen duen aho-barrunbean
daude kokatuta eta honako hauek dira: hortz-haginak, ezpainak, ahosabai gogorra eta biguna,
ahosabai-errezela eta mihia.
Hizkuntzaren soinuen artikulazioan, hiru garezur-nerbiok hartzen dute parte:
Trigeminoa
u (V. nerbio kraniala), zeinak ahoaren irekiera erregulatzen baitu, matrailezurraren
mugimenduen bidez, fonemak artikulatu ahal izateko.
Aurpegi-nerbioa
u (VII. nerbio kraniala), zeinak ezpainen eta masailen forma aldatzen baitu
fonema ezpainkariak eta bokalak ahoskatzeko.
Nerbio
u hipoglosoa (XII. nerbio kraniala), zeinak mihia mugiarazten baitu mihi-kontsonanteak
eta bokalak ahoskatzeko.
16 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
1.3.2 Hizkuntzaz jabetzeko
baldintzak
Hizkuntzaz jabetzea prozesu naturala da;
berorretan, hala ere, ikaskuntzaren erritmoa eta
abiadura baldintzatzen duten zenbait mekanismok
hartzen dute parte. Bereiziko ditugu barneko
mekanismoak eta kanpokoak, norbanakoak
berezkoak dituen edo ingurunearen emaitza diren
kontuan hartuta.
Barneko mekanismoak
Hizkuntzaren ikaskuntza ahalbidetzen duten
pertsonaren berezko baldintzetako batzuk dira
adimen-maila optimoaren jabe izatea eta behar
adinako heldutasun fisiologikoa ukaitea.
Adimen-maila optimoa. Ahalmen intelektuala
u
paper garrantzitsua jokatzen duen faktorea da
hizkuntzaz jabetzeko orduan, hizkuntzaren eta
sinbolizazio-prozesuaren ikaskuntzan egiten
den aurrerapen-erritmoa baldintzatzen baitu.
Potentzial hori normala baino maila apalagokoa
bada, hizkuntzaren ikaskuntzan motelago
egingo da aurrera, eta baliteke ahozko
adierazpenean eragina duten atzerapenak eta
urritasunak erregistratzea.
Heldutasun fisiologikoa. Hizkuntza baldintza
u honako hiru dimentsio hauek modu orekatuan
normaletan ikasi eta garatu ahal izateko,
beharrezkoa da komunikazio-ekintzan partaide
diren sistema guztiak (zentzumen-sistema,
nerbio-sistema eta aho-fonazioko sistema)
garatuta eta funtzionamendu optimoan
egotea.
Kanpoko mekanismoak
Hizkuntzaren ikaskuntza, dena den, kanpoko
elementuek ere baldintzatzen dute: garrantzi
handikoa da ikaskuntza-prozesuak erraztuko
dituen giro bat. Azpimarragarriak dira, besteak
beste:
Estimulazio egokia. Haurtzaroan etengabe
u Edukia
jasotzen dira ikaskuntza mesedetu edo oztopa
dezaketen estimuluak; horregatik, hizkuntzaz
jabetzeko prozesuan, beharrezkoa da
estimulazio motibatzaile bat, non pertsona
helduek komunikatzeko jarrera izan beharko
duten haurrarekiko.
u
Zenbait imitazio-prozesu. Imitazioa
mekanismo eraginkorra da haurtzaroan
hizkuntzaz jabetzeko. Oso garrantzitsua da
haurrek pertsona helduei entzutea beren
ingurune naturalean, eta helduek haurrak
animatzea beren imitazio-prozesuetan.
Zenbait eragin-truke prozesu. Eragin-trukea
u
edo interakzioa bi pertsona edo gehiagoren
artean zerbait egitea da. Eragin-trukea ikasi
egiten da, eta eraginak trukatzen ikasi ahala,
hizketan ikasten da.
Haurrak bere ingurunea menderatzeko prozesuan
aurrera egin ahala, eskura dituen komunikazio-
baliabide guztiak erabiltzen ditu erlazionatzeko,
eta efektu biderkatzailea eragiten du: zenbat eta
gehiago komunikatu eta pertsona gehiagorekin,
emaitzak orduan eta hobeak izango dira.
Estimulazio, imitazio eta eragin-truke prozesu
horiek teknika bilakatuko dira hizkuntzaren
funtzioa mesedetzeko esku-hartzeetan eta hizketa
errehabilitatzean.
1.4 Hizkuntzaren osagaiak
Hizkuntza bat bereganatzea paradoxa bat da.
Alde batetik, ikaskuntza erraza da, naturalki
ikasten dena, baina, bestetik, ikasi beharreko
osagaiak xehetasunez behatzen badira, ikaskuntza
konplexua da, eta benetako buruhausteak ematen
dizkie eskolako adinean dauden haur askori.
Hizkuntza behar bezala ikasteko, beharrezkoa da
ematea:
Edukia. Esanahiari egiten dio erreferentzia (zer
u
esaten den).
Forma. Hizkuntzaren kanpoko itxura da (nola
u
esaten den).
Erabilera. Komunikatzeko orduan dagoen
u
intentzioari egiten dio erreferentzia (zergatik
esaten den).
Forma
H
Erabilera
H = HIZKUNTZA
1.6. irudia Hizkuntzaren osagaien eskema (Bloom eta
Lahey).
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 17

Morfologia.
u Morfemak osatzeko prozesuan,
1.4.1 Hizkuntza-azterketaren soinuen erlazioak eta multzokatzeak
mailak aztertzen ditu, generoaren, numeroaren,
aditzaren denboraren eta abarren
Hitz egiteko eta idazteko modu asko ditugu, artikulazioak barne.
baina guztiek hainbat arau eta erregelaren Sintaxia.
u Hitzek perpausean duten
antolakuntza harmoniko bati erantzuten diote; hurrenkera eta beren arteko harremanak
arau horiek behar bezala jokatzearen emaitza da hartzen ditu aztergai, baita perpaus batzuen
gogoetak, emozioak, esperientziak eta abar eta besteen arteko loturak ere.
adierazi eta ulertu ahal izatea.
Osagai
u pragmatikoa. Komunikazioaren
Ondoren, xehetasun handiagoz aztertuko ditugu azpian dagoen intentzioari egiten dio
hizkuntza-maila horiek: erreferentzia, testuingurua eta hizkuntzaren
Semantika. Hizkuntza-adierazpenen esanahiaz
u komunikazio-erabilera erlazionatzen dituela.
arduratzen da (hizkuntzaren edukia). Hartu kontuan!
Fonologia eta fonetika. Hizkuntza-maila
u Azterketa-maila horiek identifikatzea oso
horien xedea hizkuntzaren soinuak aztertzea erabilgarria izango zaigu pertsonek izan
da. Fonologiak izaera akustikoari jartzen dio ditzaketen komunikazio-gabeziak
arreta (argitasuna, intonazioa, pausa, erritmoa diagnostikatzeko. Adibidez AEN duen
eta abar) eta fonetikak artikulazioari. pertsona batek hizkuntzaren erabilerarekin
edo pragmatikarekin lotura duten arazoak
Morfosintaxia. Sintagmen eta esaldien
u izango ditu; ahots-kordak kaltetuak dituen
formak eta eratze-arauak aztertzeaz arduratzen pertsona batek, berriz, fonologian izango
da. ditu arazoak.

Osagaiak Azterketa-maila Zer aztertzen duten

Edukia
Semantika Hizkuntza-adierazpenen esanahia.
(zer esaten den)

Fonologia eta Hizkuntzaren soinuak, hitz egiteko intonazioa, pausa eta erritmoa eta
Forma fonetika artikulazioa aztertzearen bitartez.
(nola esaten den)
Morfosintaxia Sintagmen eta esaldien formak eta eratze-arauak.

Erabilera
Testuinguruak eta hizkuntzaren komunikazio-erabilerak erlazionatzen
(zergatik esaten Pragmatika
dituzten ezagutzak, komunikatzeko intentzioari buruzkoak.
den)

1.7 dokumentua. Komunikazio-intentzioa: pragmatika eta semantika

Komunikazio-intentzioaren (pragmatika) barruan sartzen dira ironiak, intentzio bikoitzak, sarkasmoa
eta abar Osagai hori izaten da beti lortzen zailena, kasu askotan hitzen esanahia (semantika) ez baita
bat etortzen igorri nahi den mezuarekin; horregatik pertsonak oso argi eduki behar du solaskideak
zer nolako intentzioak dituen komunikazioa ezartzeko orduan. Ondoren, zenbait adierazpide
erakutsiko ditugu eduki semantikoaren eta intentzio-edukiaren arteko desberdintasunen berri
ematen digutenak.

Adierazpena Eduki semantikoa Eduki pragmatikoa

Ordenagailu edo mikroprozesadore bati Une horretara arte norberak zituen

«Txipa aldatzea»
barruko txipa ordeztea. ideiak eta planteamenduak aldatzea.

Negoziatzeko eta abantailak ateratzeko

«Gizon gogorra» Gogortasuna ezaugarri fisiko modura hartuta. zaila den pertsona bati egiten zaio
erreferentzia.

Gau argi batean zerura begiratu eta izarrak

«Izarrak ikusi» Min handia hartzea.
ikustea.

Telefono- edo argi-kable bat pasatzea

«Kable bat bota» Laguntzea.
instalazio bat egiteko.
18 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa

egiten dituen bideak ahotik, sudurretik edo

1.4.2 Hizkuntzaren artikulazioa eztarritik irteten denean, eta horrela sortzen dira
soinuak.
Hitzezko hizkuntza hainbat konplexutasun-
mailatan egituratzen da hizkuntza-unitateen Artikulazio-puntua soinu jakin bat sortzeko
u
batasunetik abiatuta. Bakunetatik konplexuetara, kontaktuan jartzen den ahoko edo laringeko
hona hemen unitate horiek: fonemak, morfemak, leku zehatza da. Funtzio horren arabera, honela
hitzak, perpausak eta diskurtsoa. sailkatzen dira fonemak: ezpainbikariak,
ezpain-horzkariak, horzkariak, hortzartekoak,
Fonema. Hizkuntzaren esanahi gabeko
u hobikariak, sabaikariak eta belarrak.
unitaterik txikiena da. Adibidez, asto hitza lau
fonemak osatzen dute: /a/s/t/o/. Artikulazio-modua.
u Soinuak igortzean,
fonazio-organoek hartzen duten jarrera edo
Fonemak ebakitzeko edo artikulatzeko gai kokatzeko modua da, aireari bidea eragozteko
garen soinuekin loturik daude, eta artikulazio- edo libre uzteko. Kontsonanteak izan daitezke:
puntuaren eta artikulatzeko moduaren arabera herskariak, igurzkari edo frikariak, afrikatuak,
bereizten dira. Hizketako zenbait arazoren hurbilkariak, sudurkariak, albokariak, dardarkari
errehabilitazio-prozesuan garrantzitsua da bakunak edo dardarkari anizkunak.
jakitea zein den maila horretako eragina,
zehaztasun handiagoz esku-hartzeko eta, Sonoritatea. Soinuak nolabaiteko dardara
u
zailtasun hori duen pertsonari kontzientzia sortzen badu ahots-kordetan, kontsonantea
hartzen, malgutzen, suspertzen eta/edo ahostuna da, eta sortzen ez badu ahoskabea.
lasaitzen laguntzeko.
Morfema. Esanahia duen hizkuntzaren unitate
u Bokalen artikulazioa
txikiena da, eta beste morfema batzuekin
batera, hitza osatzen du. Adibidez, ilobatxoak Bokalen soinuak airea aske –inolako marruskadura
hitzean lau morfema daude. gabe– igarotzen denean sortzen dira.
/iloba/,
u senide baten semea edo alaba esan Honako hauen arabera bereizten dira bokalak:
nahi du.
u
Mihiaren igotze-maila edo mihiaren altura.
/txo/,
u txikiaren ideia ematen du. Gaztelaniaz izan daitezke: altuak, ertainak edo
baxuak.
/a/,
u mugatzailea adierazten du.
u
Artikulazio-puntua edo non kokatzen den
/k/,
u pluralaren adierazgarria. mihia. Izan daitezke aurrekoak, erdikoak edo
Hitza. Hitzen katetik bereizi daitekeen eta
u atzekoak.
esanahia duen eraikitako unitate txikiena da. Bokalak beti ahostunak dira, airea aske eta
Esanahi-, funtzio- eta ebakera-nukleo bat marruskadura gabe igarotzen baita, pasatzeko
osatzen du. oztoporik aurkitzen ez duelako.
Perpausa. Hierarkia baten arabera antolatutako
u
hitzez osatutako hizkuntza-unitate bat da.
Hasteko, subjektuak eta predikatuak osatzen Aurrekoak Erdikoa Atzekoak
dute.
Diskurtsoa. Koherentzia duten perpausen
u
multzo artikulatuari deitzen zaio diskurtsoa; Itxiak i u
koherentziarik ez badute, artikulatu gabeko
perpaus multzo bat da.

Erdi
Artikulazio-puntua eta -modua -irekiak e o
kontsonanteetan
Hizkuntza baten soinu isolatuak, azken batean,
biriketatik datorren airea pertsonek biriken eta Irekiak a
ezpainen artean dituzten egituretatik
kanalizatzearen emaitza dira. Ahoko organoen
posizioak direla eta, aldatu egiten dira aireak
1.7. irudia Bokalen artikulazio-eskema.
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 19

Ezpainbikaria Ezpain-horzkaria Hortzartekoa Horzkaria Hobikaria Sabaikaria Belarra

Sonoritatea Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna Ahoskabea Ahostuna

Herskaria p b t d k g

Igurzkaria f θ s z x

Afrikatua ts dz c dƷ

Hurbilkaria ß

Sudurkaria m n n

Albokaria l ll

Dardarkari bakuna r

Dardarkari anizkuna rr

1.5 Hizkuntzaren eta Nahasmenduak

u igorpenean, irteeran edo
komunikazioaren output-ean.
Prozesamenduaren nahasmenduak edo
nahasmenduak
u
zentralak.

Hizketaren prozesuan esku hartzen duten zeinahi Nahasmendu

u sistemikoak.
egitura anatomikoren edo prozesu fisiologikoren Hizkuntzaren nahasmendu bakoitza artatzeko,
malformazio, lesio edo disfuntzio batek kontuan hartu beharko dira zergatia, kaltetutako
nahasmendua sor lezake hizkuntzan eta funtzioak eta afektazioaren ezaugarriak eta
komunikazioan. larritasuna. Nahasmendu gehienei on egingo die
Hor sartzen dira bai afekzio arinak eta aldi esku-hartze logopediko batek. (1.8 dok.)
batekoak (garrantzi handirik ez dutenak) eta bai Esku-hartzea galdutako funtzioak errehabilitatzera,
afekzio larriagoak, pertsonaren bizimodua aldatu funtzio berriak garatzera edo komunikazio-
dezaketenak edo haien garapena baldintzatzera sistema handigarri edo alternatibo bat ezartzera
iritsi daitezkeenak. zuzenduko da.

Hizkuntzaren nahasmenduak komunikazioan 1.8 dokumentua. Logopedia

sortzen diren alterazioak dira, honako maila
hauetakoren batean disfuntzio bat dagoelako:
ahozko hizkuntza edo idatzitakoa
bereganatzean, harreran, ulermenean edo
adierazpenean.
Nahasmenduak eragina izan dezake hizkuntza-
sistemaren osagai –fonologiko, semantiko,
morfosintaktiko edo pragmatiko– batean edo
gehiagotan.
Nahasmendua zein den jakitea eta kaltearen
intentsitatea zehaztea lagungarri izango zaigu
komunikazio-baliabide egokienak aukeratzeko.
Horretarako beharrezkoa da:
u
Nahasmendua bereizten duten faktoreak
aztertzea, zergatiak, kaltetutako funtzioak eta
pertsonaren bizimoduan duen eragina
zehazteko. Informazio horrek orientazioa
emango digu profesional modura esku-
hartzean izango ditugun aukerei buruz.
u
Nahasmendu nagusiak zein diren jakitea:
Nahasmenduak
u harreran,
input-ean.
Ahotseko, hizketako, komunikazioko eta
aho-aurpegiko funtzioetako nahasmenduen
bidez adierazten diren hizkuntzaren
(ahozkoa, idatzia eta keinuzkoa) patologien
azterketa, prebentzioa, ebaluazioa,
diagnostikoa eta tratamendua biltzen dituen
diziplina da logopedia.
Ahotsean, hizkuntzaz jabetzean, hitzezko
adierazpenean, ahoskeran, irakurketan,
adierazpen- eta/edo ulermen-hizkuntzan,
hizketaren jariakortasunean, arnasketan, eta
xurgatzean, murtxikatzean eta irenstean
arazoak dituzten pertsonekin erlazioa duten
patologietan esku-hartzen du logopedak.
Horrela, hainbat patologia tratatzen dira
logopediaren bitartez: gorreria eta entzumen-
urritasunak oro har, desgaitasun intelektuala,
garuneko paralisia, autismoa, edo Parkinson,
Alzheimer edo horrelako gaixotasunak
dituzten pertsonei sortzen zaizkien
komunikazio-arazoak.
sarreran edo

20 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
1.5.1 Nahasmenduaren
ezaugarriak
Hizkuntzaren nahasmenduek hainbat kausa izan
ditzakete, eta pertsona bakoitzaren arabera
afektazio jakin bat izan dezakete edo eragin
desberdina izan; horregatik, haietako bakoitzean
u
sakondu aurretik, komenigarria da
nahasmenduaren ezaugarrietan kontuan hartu
beharreko zenbait faktore ikustea:
Zer funtzio daude kaltetuak? Kaltetutako
u psikosomatikoak ere; eta hain bistakoak ez izan
funtzioei dagokienez, esan dugu jada
hizkuntza-prozesuaren hiru esparruetan gerta
daitezkeela:
Harreran,
u zentzumenen (entzumena eta
ikusmena) nahasmenduen ondorioz, eragotzi
edo zaildu egiten dutelako mezuaren harrera.
Igorpenean.
u Fonazioko nahasmenduak dira,
mezuaren ahozko igorpena eragozten edo
zailtzen dutenak.
Prozesamenduan,
u nahasmendu neuronalak
dira, garuneko funtzioan eragina dutenak.
Horien artean bereiziko ditugu:
• Hizkuntzaren nahasmendu
espezifikoak; horien sintoma nagusia
ulermenaren edo adierazpenaren alterazioa
da.
• Nahasmendu sistemikoak, organismo
guztian eragina dutenak eta ulermeneko
eta/edo adierazpeneko alterazioak sintoma
gisa dituztenak.
u
Noiz
u gertatu da nahasmendua?
Nahasmendua gertatu den unea funtsezkoa da
esku-hartzea erabakitzeko, zuzeneko eragina
baitu hizkuntzaren ulermenean eta
ekoizpenean. Oro har, bi talde handitan sailka
daitezke:
Jaiotzetiko
u nahasmenduak. Jaio zirenetik
dituztenak. A priori konplikatuagoak dira,
mutikoak edo neskatoak, komunikazio-
funtzioaz gainera, adimen-eskema guztia
konfiguratu behar baitu; esku-hartzeak,
beraz, helburu hori ere izan beharko du.
Gainera, oso kontuan izan behar da
nahasmendua noiz hauteman eta
diagnostikatu den, hori ez baita beti behar
bezain goiz egiten.
Eskuratutako
u nahasmenduak
Nahasmendua haurtzaroaren hasiera-
hasieran gertatu ez bada behintzat (kasu
horretan elementu komunak izango lituzke
aurrekoarekin), esku-hartzea errazten duten
aldez aurreko esperientzia eta ezagutzak
(hizkuntza bereganatu badu, bereziki) izaten
dira.
Adibidez, hogei urterekin itsutu den neska
batek ordura arte ikasitako guztiaren irudia du
buruan jasota, eta erreferentzia gisa erabil
dezake; «zuhaitza» entzuten badu, ez du beste
azalpenik eman beharrik izango; aldiz, itsu jaio
den haurrak ez du buruan inolako irudirik, ez
aurreko esperientziarik, eta mundua beste
zentzumen batzuen bidez esperimentatzen
irakatsi beharko zaio, nahitaez.
Zein dira nahasmenduaren kausak?
Hizkuntzan nahasmenduak eragin ditzaketen
arrazoi asko daude. Nahiz eta nahasmendu
gehienen zergatiak organikoak izan, badira
jatorria ingurunean dutenak eta
arren, kontuan izan behar dira, esku-hartzea
baldintzatzen baitute:
Arrazoi
u organikoak. Nahasmenduaren
jatorrian alterazio anatomiko edo fisiologiko
bat eragiten duen gaixotasun bat,
malformazio bat, traumatismo bat eta abar
egon ohi da. Erraz objektibatzen dira eta
proba mediko osagarriak baliagarri izaten
dira nahasmenduaren diagnostikoa
zehazteko.
Inguruneko
u arrazoiak. Familia-, gizarte- eta
kultura-testuingurutik eratortzen dira,
pertsonaren garapenean eragiten duten
neurrian.
Arrazoi
u psikosomatikoak. Haurtzaroko
arazo psikoemozionalek eragina izan
dezakete bai portaeran eta bai hizkuntzan.
Kasu hauetan garrantzitsua da nahasmendua
garaiz hautematea, zergatiak identifikatzea
eta esku hartzea.
Zenbat iraungo du nahasmenduak?
Planteatzen den esku-hartzea diseinatzerakoan,
erabakigarria izango da zehaztea nahasmendua
aldi batekoa den ala behin betikoa:
Aldi
u bateko nahasmenduak. Lesio edo
gaixotasun baten ondorioz gertatzen dira eta
nahasmendua desagertu egiten da hura
eragin duen arazoa konpontzen denean.
Adibidez, matrailezurra hautsita duen
pertsona batek zailtasunak izango ditu ongi
hitz egiteko, baina lehengo egoerara itzuliko
da matrailezurra sendatzen zaionean.
Beharrezkoa izango da nahasmenduaren
iraupena ebaluatzea
Behin-betiko
u nahasmenduak. Pertsonaren
bizi osoan mantenduko diren nahasmenduak
dira. Kasu hauetan beharrezkoa da pertsonari
ahalik eta autonomia-maila handiena eta
ingurunearekin erlazionatzeko ahalmen
handiena ahalbidetuko dion komunikazio-
sistema bat bilatzea. Adibidez, laringeko
minbizia duelako ahots-kordetako ebakuntza
egin dioten pertsona batek, zauria behin
sendatu zaionean ere, komunikatzeko

sistema alternatibo edo handigarri baten
premia izango du.
Zer
u ondorio ditu nahasmenduak?
Hizkuntzaren nahasmendua bera ez ezik,
erlazionatutako beste arazo batzuk ere egon
daitezke, hala nola eskuratze berrien
ikaskuntzarako zailtasuna, edo zailtasun horrek
ekar lekiokeen gizartetik bakartzea.
Ikaskuntzak
u egiteko zailtasuna edo
ezintasuna, hala hizkuntza arloan, nola
akademikoan edo sozializazioan.
Ingurunearekin normaltasunez
komunikatzeko ezintasunak arazoak
planteatzen ditu estimuluak jasotzeko,
ezagutzak eskuratzeko eta garapen kognitibo
optimoa erdiesteko. Horregatik beharrezkoa
da diagnostiko goiztiarrak egitea eta
pertsonari bere ahalmenak eta
potentzialtasunak ahalik eta gehien garatzea
ahalbidetuko dioten esku-hartze sistema
pertsonalizatuak ezartzea.
Gizartetik
u bakartzea. Bi alderdi hartuko
ditugu kontuan: komunikazioan arazoak
dituen pertsonak baliteke ulertua ez izateari
beldurra izatea, edo mezuak igortzeko duen
zailtasunagatik aspertzea eta bere baitan
ixtea. Baina bere inguruko pertsonen jarrerak
ere mesedetu lezake bakartze hori.
Horri kontra egiteko beharrezkoa da
komunikazioa eta pertsonaren autonomia
sustatzea eta dibertsitate funtzionalei edo
beste desabantaila-egoera batzuei buruzko
sentsibilizazioa areagotzea.
Nahasmenduaren ezaugarriak zehaztu eta hark
sortzen dituen premiak ezarri direnean, esku-
hartzearen helburuak planteatu ahal izango dira,
eta haiek hartuko dira oinarritzat praktikara
eramango diren jarduketak diseinatzeko,
hurrengo unitate didaktikoetan ikusiko dugun
bezala.
1.5.2 Nahasmenduak harreran,
sarreran edo inputean
Harrerako nahasmenduak zentzumen-
funtzioan eragina dutenak dira, bereziki
entzumenean eta ikusmenean.
Ikusmenaren eta entzumenaren bidez jasotzen
ditugu kanpoko estimulu gehienak; horregatik,
maila horretako alterazio batek, komunikazioan
ez ezik, pertsonaren bizimoduko beste eremu
batzuetan ere izango du eragina.
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 21
Hartu kontuan!
Harrerako nahasmenduen kasuetako esku-
hartzeak aldatu egingo dira, nahasmendua
genetikoa, sortzetikoa edo eskuratua den
arabera.
Ikusmen-urritasuna
Ikusmen-urritasuna ikusteko ahalmenean
murriztasun nabarmena eragiten duen alterazio
iraunkorra da.
Esan gabe doa ikusmenik ez izateak edo ikusmen
murriztua izateak errealitatearen irudikapen oso
bestelakoa izatea dakarrela. Mundua ezagutzeko,
pertsona itsuek beste zentzumen-kanal batzuk
indartu behar izaten dituzte, entzumena eta
ukimena, batik bat. Horregatik, ikusmenean
arazoak dituzten pertsonen garapen kognitiboak
beste bide batzuk egiten ditu, ikus dezaketen
pertsonenarekin alderatuta.
Ikusmen-urritasunaren barruan, aukera-espektro
zabala sartzen da, ikusmeneko alterazio arinetatik
hasi eta erabateko itsutasuneraino:
Ikusmen-ahultasuna. Ikusmen-hondarra %
u
30etik gorakoa da. Hortaz, eskolatzea
ahalbidetzen du, nahiz eta batzuetan materiala
egokitu beharko den (tinta berezia, tarte
handiagoa karaktereen artean, zuzenketa
optiko egokia eta abar).
Hipoikusmen sakona. Ikusmen-hondarra %
u
20tik % 30era bitartekoa da. Bolumenak
hobeto bereizten dira eta koloreak argi eta
garbi ikusten dira. Hurbileko ikusmenak
eskolatzea ahalbidetzen du, baina irakurketa-
idazketarako laguntza erabilita.
Itsutasun partziala. Pertsona horiek (% 10etik
u
% 20ra bitarteko ikusmen-hondarra dute)
kapaz dira argiaren aldera orientatzeko eta
gutxi zehaztutako masak hautemateko. Horri
esker, burujabetasunez mugi daitezke eta
badute kanpoko munduari buruzko nolabaiteko
ezagutza. Esan daiteke, egoera horretan,
pertsonek argia ikusten dutela, baina ez irudia.
Erabateko itsutasuna. Itsutzat hartzen da %
u
10etik beherako ikusmen-hondarra duen
pertsona. Pertsona horiek ez dute ikusten ez
argirik, ez irudirik, hau da, ez dute ezer ikusten.
Jakina, egoera bakoitzak bere berezitasunak ditu
eta baliabide eta esku-hartze prozesu espezifikoak
eskatuko ditu. Ikusmenaren galera ez ezik,
garrantzi handiko beste faktore bat oso kontuan
hartu beharrekoa da zer unetan gertatu den
desgaitasuna.

22 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
Entzumen-urritasuna edo hipoakusia
Entzumen-urritasuna edo hipoakusia
normaltasunez entzutea zaila edo ezinezkoa
egiten duen entzuteko ahalmenaren galera da.
Entzumena eta hizkuntzaren garapena elkarri
estu lotuta daude; entzumena da hizkuntzaz
jabetzeko ohiko bidea eta, aldi berean, pertsonek
ikas dezaten, komunika daitezen eta
pentsamendua antola dezaten balio du. Arrazoi
horregatik, haurtzaroko hipoakusiak ondorio
ugari ditu, eta ez soilik zentzumenen arloan, baita
haurraren garapen kognitiboan, afektiboan eta,
batez ere, komunikazioari dagokionean ere.
Aldiz, hipoakusia hizkuntza bereganatu ostean
agertzen bada, pronostiko hobea izango du.
Entzumenaren galeraren ondoren, barne-
hizkuntza mantendu egingo da pertsonak entzun
zezakeenean lortutako garapen neurologikoari
esker.
Hipoakusia duen pertsona batekiko esku-hartzean
kontuan izan beharreko faktore nagusiak dira,
oraintxe ikusi dugun bezala, gorreria zer
momentutan agertu den (hizketan ikasi aurretik
edo ostean) eta zer mailatako entzumen-galera
duen (hau da, arina, ertaina, larria edo sakona).
Azken aldagai horren arabera, honela sailkatzen
dira hipoakusiak:
Hipoakusia txikia edo arina. Galera 40 dB
u eskuratua duten pertsonak. Oro har,
baino txikiagoa da. Ez du alterazio nabarmenik
eragiten hizkuntzaren eskuratzean eta
garapenean; ez eta gizarte-bizitzan ere.
Hipoakusia moderatua edo ertaina. Galera
u Hizketan ikasi osteko gor-itsutasuna duten
40-70 dB artekoa da. Zailtasunak eragiten ditu
ulermenean eta hizkuntzaren garapenean. Ez
da hitz egindako hitza hautematen, nolaz eta
ez den indar handiz igortzen. Kasu horietan,
ezpain-irakurketaren eta audifonoen laguntza
erabiltzen da.
Hipoakusia larria. Galera 70-90 dB artekoa
u
da. Pertsonak soinuren batzuk hautematen
ditu, baina ezin du hizkuntza espontaneoki
bereganatu. Ezpain-irakurketa erabiltzen da
eskuarki eta ezinbestekoa da entzuteko
laguntza-produktuak erabiltzea eta laguntza
logopedikoa jasotzea hizkuntza garatu ahal
izateko.
Hipoakusia sakona. Galera 90 dB baino
u Hartu kontuan!
handiagoa da. Aldebikoa denean eta hizketan
ikasi aurretik gertatzen bada, mututasuna
izaten du lagun, baldin eta ez badu artatze
logopediko espezializatua jaso. Pertsona hauek
ikusmen bidez heltzen dira hizkuntzara.
Pertsona batek erabateko entzumen eza
duenean kofosia  edo anakusia duela esaten
da.
Gor-itsutasuna
Gor-itsutasuna duen pertsonak entzumen-
urritasuna eta ikusmen-urritasuna izaten ditu
aldi berean.
Kasu gehienetan, bai entzumeneko eta bai
ikusmeneko urritasunak partzialak izaten dira,
nahiz eta irizten zaion gor-itsu batzuek –% 5etik
% 10era bitarte– erabateko pertzepzio eza dutela.
Ikusmen- eta entzumen-urritasun horren ondorioz
hainbat oztopo izaten dute mundua hautemateko
eta munduaren berri izateko. Horrela, errealitatea
gainerako zentzumenek ahalbidetzen duten
irispidera mugatzen da, eta jakina, horrek asko
baldintzatuko du pertsona horiek ingurunearekin
duten eragin-trukea. Urritasun bikoitz horrek
ikaragarri zailtzen du pertsonaren komunikatzeko
ahalmena.
Aurreko kasuetan bezala, eragin handiena duten
faktoreak dira urritasunaren maila eta zer
momentutan agertu den. Horrela, honako hauek
bereiziko ditugu:
Pertsona
u guztiz gor-itsuak edo
sortzetikoak. Hauen ezaugarri adierazgarriena
da desgaitasuna hizketan ikasi aurrekoa dela.
Pertsona hauen mundua oso murritza da, eta
buruan hura eraikitzeko ahalmena ikaragarri
mugatua, ikaskuntzarako erabiltzen diren
mekanismo printzipalak falta baitituzte.
Urritasun bat sortzetikoa eta bestea
u
pertsona hauek urritasun bakoitzerako bereziki
azaldutakoen ezaugarri bertsuak partekatzen
dituztela esan daiteke.
u
pertsonak. Hizkuntza berenganatu ostean
gor-itsu geratu diren pertsonak dira. Kasu
horietan, ezagutza batzuk berenganatu dituzte
eta izan dituzte esperientziak; gainera ahozko
hizkuntza dute. Kasu horretan, esku-hartzearen
helburua jada ezaguna duten mundu bat
berreraikitzea izango da.
Esku-hartzea pertsonari geratzen zaizkion
ikusmen- eta entzumen-hondarren erabilera
intentsiboan oinarrituko da. Kasu larrienetan,
hondar horiek oso mugatuak baldin badira,
ukimenaren erabilerak funtsezko papera jokatuko
du eta hori izango da komunikatzeko, ezagutzak
bereganatzeko eta ikasteko mekanismo nagusia.
Gorreriak eta itsutasunak, dagozkien zentzumen-
mugaketez gainera, zailtasunak sortzen badituzte
orientazioan, mugikortasunean eta eguneroko
bizimoduko jardueretan –bai oinarrizkoetan eta
bai instrumentaletan–, bistakoa da pertsona
gor-itsuen kasuan oztopo horiek areagotu egiten
direla.

1.5.3 Nahasmenduak igortzean,
irteeran edo outputean
Hainbat faktorek izan dezakete eragina mezuaren
igorpenean edo hizketan. Honako hauek bereiziko
ditugu: ahotseko nahasmenduak,
jariakortasunaren alterazioak eta hizketaren
artikulazioko patologiak.
Ahotseko nahasmenduak
Ahotsa giza gorputzeko hainbat egitura
koordinatzearen emaitza da. Haietakoren batek
bere funtzioa orekaz eta egoki betetzen ez badu,
ahotsa kaltetua gertatzen da.
Horrela, ahotseko nahasmendutzat hartuko
ditugu fonazioan –zehatzago esanda, hitzen
igorpenaren ezaugarri akustikoetan– eragina
duten alterazioak.
Ahotseko hainbat nahasmendu
Ahotseko alterazioak izan daitezke, batetik,
disfoniak eta, bestetik, afonia.
Disfoniak. Ahotsaren ezaugarri akustiko baten
u larritasuna eta abar egoera estresagarri batean)
(tinbrea, tonua, intentsitatea) edo gehiagoren
alterazioak dira, eta ahotsaren galera partziala
eragiten dute.
1.8. irudia Ahotseko nahasmenduak ahotsaren galera partzialarekin (disfoniak) edo erabateko galerarekin (afonia)
adierazten diren alterazioak dira.
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 23
Afonia. Ahotsa erabat galtzea da. Ahots-
u
kordetako edo nerbio bateko lesioak sor
dezake, eta baliteke jatorri psikologikoa
edukitzea ere. Disfoniaren alterazio maximoa
da, ahotsaren ezaugarri akustiko guztiei
eragiten baitie. Izan liteke iraunkorra, baina
kasu gehienetan berreskuragarria da.
Disfoniak hainbat motatakoak izan daitezke.
Sortu dituen arrazoiaren arabera, honelakoak izan
daitezke:
Disfonia organikoak. Fonazio-organoetako
u
lesio anatomiko batek sortuak izaten dira:
hantura, infekzioa, ahots-korden alterazioa,
arnas aparatuko gaixotasunak, malformazioak
eta abar. Iraunkorrak izan ohi dira.
Disfonia funtzionalak. Kasu horietan,
u
fonazio-organoetako lesio anatomikorik gabe
gertatzen da ahotsaren alterazioa. Ohikoenak
badira ere, aldi batekoak izan ohi dira eta
ahotsaren erabilera txarraren ondorio izaten
dira.
Disfonia
u psikogenoak. Nahasmendu
psikologiko batek (neurosia, «trac» edo ahozko
eragiten du ahotseko alterazioa.
Disfonia audiogenoak. Ahotsaren alterazioa
u
entzumen-urritasunaren ondorioz gertatzen
da.
24 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
Ahotseko nahasmenduen tratamendua
Disfoniak, batez ere, logopediaren bitartez tratatu
behar dira. Gehienek pronostiko ona izaten dute
baldin eta ohitura txarrak zuzendu, eragiten
dituzten faktoreak ezabatu eta tratamendua
behar bezala egiten bada.
Ez da ahaztu behar, tratamendu bakoitza disfonia
motaren arabera aplikatuko bada ere, badirela
hainbat jarraibide komun, ahotsa berreskuratzeko
lagungarri izateaz gainera, alterazio berriak
prebenitzeko ere guztiz mesedegarriak direnak.
Lehenengo urratsa da pertsona ohartu dadila
u
nola hitz egiten duen eta zer jokabide
jarraitzen duen hitz egitean. Bere arazoaren
kontzientzia hartzen duenean, zuzendu edo
saihestu ahal izango ditu behar bezala
egikaritzen ez dituen tonuak.
Egin lasaitze-ariketak, bereziki ahotsaren
u
ekoizpenean parte hartzen duten ataletan:
diafragma, sorbaldak, lepoa, laringea eta
aurpegia.
Egin arnas ariketak. Gaizki arnasteak eragina
u besteetan baino– adierazten da.
du fonazioan; horregatik, hura zuzentzen bada,
arazoaren zati bat konponduko da. Ohikoa
izaten da arnasbotatzearekin batera fonazio-
ariketak ere egitea.
Hartu kontuan!
Disfonien prebentzioa
Saihestu
u kanpoko agenteak, hala nola,
tabakoa, alkohola, giro oso beroak edo
hotzak, bat-bateko tenperatura-aldaketak,
ahotsa bortxatzera behartzen duten giro
zaratatsuak, estres-egoerak eta abar.
Ezabatu
u ohitura desegokiak, adibidez,
arnasa ahotik hartzea, ozenegi edo tonu
desegokian hitz egitea, sarri eztul egitea
edo eztarria garbitzea...
Izan
u ahots-kordak ongi hidratatuta ura
edanez, gargarak eginez, noizbehinka
eukalipto-lurrunak hartuz eta abar.
Hartu
u atsedenaldiak ahotsa bortxatu gabe
erabiltzeko, betiere lanbideagatik asko hitz
egin behar izaten duten pertsonen kasuan.
Saiatu
u gorputza jarrera egokian edukitzen:
jarrera tentea, oro har, eta burua, lepoa eta
enborra lerrokaturik.
Izan
u ohitura osasungarriak: elikadura
egokia, egunean zortzi orduko loaldia
gutxienez.
Egin
u lasaitze-ariketak eta landu arnasa.
Giharrak lantzea: aho-fonazioko sistemaren
u
eta horrekin lotura duten giharrak (sorbaldak,
lepoa, aurpegia), ariketa eta masajeen bidez.
Ariketa horiek «gimnasia» moduko bat dira,
non, adibidez, pazienteak lepoa mugitu behar
duen ezkerrera eta eskuinera, gora eta behera,
eta abar, ahoa asko zabaldu eta itxi, aharrausiak
egin, mihia posizio jakin batean kokatu eta
abar.
Ahotsaren inpostazioa. Pertsonari ahotsa
u
modu egokian igortzen irakasten zaio,
arnasketa eta ahoko, lepoko eta abarretako
mugimenduak koordinatuta, beharrezkoak ez
diren gihar-uzkurdurak saihestuta eta disfonia
eragin dioten jokabide desegokiak ekidinez.
Jariakortasunaren alterazioak
Jariakortasunaren alterazioetan sartzen dira
diskurtsoaren erritmo anormala eragiten duten
hizketaren adierazpenak.
Alterazio ohikoena toteltasuna edo disfemia
da, eta hitzezko adierazpen-erritmoaren bat-
bateko etenen bitartez –batzuetan bortitzagoak
Adierazpen disfemikoak oso desberdinak izan
daitezke, eta kasu bakoitza desberdina da,
pertsona bakoitzak bere hizketarako patroi
berezia izaten baitu. Batzuetan alterazio
psikologikoen ondorio izaten da, hizketarako
beldur ikaragarria sortzen baitzaie.
Badira portaera-patroi batzuk disfemia duten
pertsonen artean komunak izan ohi direnak:
u
Eskuarki disfemiak hobera egiten du
irakurketarekin, nahiz eta kasu arin batzuetan
justu kontrakoa gerta litekeen.
u
Hobera egiten du beste norbaitekin batera hitz
egitean: egitate horri itzaleztatea esaten zaio.
u
Kantuan ez du eraginik izan ohi.
u
Alkoholarekin hobetzera egiten du,
kontzientzia-maila jaitsi egiten baita.
u
Euforia edo haserre biziko egoeretan onera
egiten du, hizketaren kontrola galtzen baita
halakoetan.
u
Okerrera egiten du neke fisikoarekin edo
psikikoarekin.
u
Egoera garrantzitsu edo konpromisokoetan,
ondoen hitz egin nahi denean, orduan hitz
egiten da okerren.
u
Hobera egiten du pertsona bakarrik dagoenean
eta ozen mintzatzen denean.
u
Telefonoz okerrago hitz egin ohi da.

u
Onera egiten du ezagutzen diren hitz sailak
enuntziatzean edo hitz egiteko erritmo bat
markatzean.
u
Oso ohikoa izaten da arazoak agertzea hitz
adierazgarriak esatean, norberaren izena, kasu.
Hizketaren artikulazioko patologiak
Artikulazioko patologien artean sartzen dira
hizkuntzaren artikulazio egokia ezabatzen,
zailtzen edo oztopatzen duten alterazio guztiak.
u
Honako hauek dira ohikoenak:
Dislalia. Hainbat akats egiten dira fonema bat
u sudurreko eta ahoko erresonantzien arteko
artikulatzeko orduan edo fonema jakin batzuk
konbinatzean, pertsonak ez duelako bere aho-
fonazioko organoen mugimendu egokia
lortzen. Zergatiak funtzionalak edo organikoak
u
izan daitezke (hortz-haginetako malformazioak,
mihi handiegia eta abar).
Dislaliak isolaturik ager daitezke edo baliteke
hizketaren atzerapenen klinikaren parte izatea
ere. Dislalia adibide bat da «s», «r», edo
hizkuntzaren beste zeinahi soinu (artikulazio-
puntua eta -modua) ahoskatzean zailtasunak
dituen haurrarena.
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 25
Batzuetan, soinu bat edo hitz bat egiteko kapaz
izango da okasio jakin batean, baina ezingo du
nahi duenean errepikatu, eta hori oso etsigarria
izaten da.
Kasu askotan, beste arazo batzuei lotuta
agertzen da: hizkuntzaren garapeneko
atzerapenei, entzumen bidezko informazioaren
prozesamenduko urritasunei edo zailtasun
kognitiboei.
Rinolalia hitzen soinuak ahoskatzean gertatzen
den nahasmendu bat da: alterazio bat sortzen
da ahotsaren tinbrean, hain zuzen ere,
oreka bere onetik kanpo egotearen ondorioz.
Sudur-hizketa moduko bat egiten dute arrazoi
organiko edo funtzionalak direla medio.
Disglosia hitz egiteko zailtasun mota bat da
eta artikulazio-organoen alterazio anatomiko
eta/edo fisiologikoek eragiten dute. Jatorri
periferikoa izaten du nahasmendu horrek.
Kausak izan daitezke sortzetiko garezur-
aurpegiko malformazioak (adibidez, ahosabai
arraildua), hazkundeko nahasmenduak eta
aho-aurpegiko lesioak (ebakuntza kirurgikoak
edo istripuak).

Disartria.
u Hizkuntzaren artikulazioko Oro har, alterazio guztietan hobekuntza
nahasmendu bat da eta hizketako mekanismoen nabarmena esperimentatu ohi da tratamendu
giharretako kontrolaren alterazioek eragiten logopediko egokia aplikatuz gero.
dute, lesio bat dagoelako nerbio-sistema
zentralean edo nerbio-sistema periferikoan.
Disartriaren forma muturrekoena anartria da,
zeinaren ezaugarria erabateko hizketarik eza
baita.
Disartria duten pertsonek arazoak izan ohi
dituzte hizkuntzaren soinu osagaiarekin;
gainera, alterazioak izaten dituzte erritmoan,
intonazioan eta adierazkortasunean.
Disartria haurtzaroko garun-paralisiaren ahozko
sintomatzat hartzen da, entzefaloko zentro
motorretako lesio batek baldintzatzen baitu,
eta kontrol motorraren galera modura
adierazten da. Ikusiko dugu, oro har, kontrol
motorrean eragina duten gaixotasun guztietan
(Parkinson gaixotasuna, esklerosi anizkoitza,
alboko esklerosia eta abar) agertzen dela
nahasmendu hori.
Hizketako dispraxia. Organo artikulatzaileen
u
mugimenduen programazioaz arduratzen den
burmuineko gune motorraren garapen faltaren
edo lesio arin baten ondorioz sortutako
artikulazioko nahasmendu bat da.
Hizketan ari dela, pertsonak ezin izaten du 1.9. irudia Jariakortasuneko edo artikulazioko
behar bezala kontrolatu soinuen artikulazioa. nahasmenduek zaildu egiten dute mezuak igortzea eta
ulertzea.
26 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa

1.5.4 Hizkuntzaren Hizkuntzaren atzerapena. Bere ezaugarri

u
prozesamenduko
nahasmenduak
Hizkuntzaren prozesamenduarekin adierazi nahi
da pertsonak sinboloak nola erabiltzen dituen
ideiak eta sentimenduak komunikatzeko,
komunikazio hori burmuinak nola ulertzen duen
eta nola elaboratzen duen komunikazioari
dagokion erantzuna.
Hizkuntzaren prozesamenduko
nahasmenduak izen horren barruan, mezuaren
ulermenean eta/edo erantzunaren elaborazioan
eragina duten patologia guztiak sartzen dira.
Eskuarki, nahasmendu horiek nerbio-sistemaren
lesio, disfuntzio edo gaixotasun baten ondorio
izaten dira, nahiz eta, kasu zehatz batzuetan,
u
jatorri psikosomatikoa ere izan dezaketen.
Neuronetako nahasmendua kokatua egon daiteke
burmuineko kodetze-eremuan –Brocaren
eremua–, deskodetze-eremuan –Wernickeren
eremua–, edo komunikaziorako beharrezkoak
diren prozesuetan esku-hartzen duten beste
eremu batzuetan. Litekeena da beren artean
teilakaturik dauden neurona-sistemak inplikaturik
egotea hizkuntzaren prozesamenduan.
Nahasmenduak modu eta era askotakoak izan
daitezke, baina hizkuntza ulertzeko eta erabiltzeko
ezintasuna erakusten duten nahasmenduak soilik
ikusiko ditugu hemen. Bi talde handitan sailka
ditzakegu nahasmendu horiek guztiak:
hizkuntzaren garapeneko nahasmenduak eta
hizkuntzaren nahasmendu eskuratuak.
nagusia da garapena oso motela dela
hizkuntzaren maila guztietan eta, beraz,
adierazpenean eta ulermenean, bietan du
eragina. Hizkuntzak ume-hizkera itxura du eta
distortsio berezia; haur txikiago baten
hizkeraren ezaugarri diren hizkuntza-patroiak
ditu.
Hizketaren atzerapenetik bestelakoa da,
atzerapen horretan, adibidez, hiztegia edo
morfosintaxia ez baitaude kaltetuak; bai, ordea,
hizkuntzaren atzerapenean.
Hizkuntzaren atzerapenean eragina izan
dezaketen hainbat faktore daude: estimulazio
eskasegia, nolabaiteko afektazio kognitiboa,
onartu gabeko edo arbuiatutako elebitasuna
eta afektibitate falta.
Disfasiak. Hizkuntzaren nahasmendu larria da,
bai ulermen-mailan, bai prozesamenduan eta
erabileran. Haurtzaroan diagnostikatzen da eta
oso litekeena da sortzetikoa izatea.
Disfasien arrazoiak ez dira izan ohi ez entzumen-
urritasunak, ez malformazioak, ez gutxitasun
intelektualak, ez eta arazo emozionalak ere.
Disfasia duten haurrek atzerapen kronologikoa
izaten dute hizkuntzaren mailan eta zailtasun
larriak dituzte hizkuntza egituratzeko. Horrek
ondorio gisa ekartzen du ez dutela ekoizpen
lexikorik izaten bi edo hiru urte bete arte,
sistema fonologiko oso bakuna dutela eta ez
dutela oinarrizko antolakuntza sintaktikoa
menderatzen gutxienez lau urte bete arte.

Hizkuntzaren garapeneko nahasmenduak

Hizkuntzaren garapeneko nahasmendu
garrantzitsuenak dira hizketaren atzerapena,
hizkuntzaren atzerapena eta disfasiak. Guztiak
haurtzaroan hautematen dira eta hizkuntzaz
jabetzeko prozesuan dute eragina.
Hizketaren atzerapena. Nahasmendu horren
u
ezaugarria da haurrak atzerapena duela bere
adinerako espero diren fonemak ekoizteko.
Nahasmendu hori duten neskato eta mutikoak
geroago hasten dira hizketan eta beren
ikaskuntzaren bilakaera motelagoa izaten da.
Alterazioa pertzepzio- eta antolakuntza-mailan
gertatzen da. Eskuarki, soinu isolatuak eta
soinu multzoak ahoskatzeko gai zaten dira,
baina arazoak dituzte soinuak hitzen barruan
antolatzeko eta bereizteko. Aldiz, ulermena eta 1.10. irudia Hizkuntzaren garapeneko nahasmenduak
hizkuntzaz kanpoko jarduera ia normalak haurtzaroan hautematen dira eta eragina dute eskolako
izaten dira beren adinerako. errendimenduan.
Disfasiaren eta hizkuntzaren atzerapenaren arteko 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 27
aldeak ez daude oso argi, baina, oro har,
berreskuratzeko. Helburu desberdinak planteatu
hizkuntzaren atzerapenak onbideratze azkarragoa
ohi dira tratamenduaren fase edo aldi bakoitzean:
izaten du eta erantzun hobea ematen dio esku-
hartze pedagogikoari. Aldi akutua. Prebentzio-arloko helburuak
u
planteatzen dira, zehatzago esanda, kalteari
Esku-hartzea berariazkoa izango da kasu
mugak jartzea eta atzera bueltarik ez luketen
bakoitzean, norbanakoaren beharrizanak eta
hizkuntza-kalteak prebenitzea.
esku-hartzeko eremu bakoitza aintzat hartuta.
Hartu kontuan! Aldi azpiakutua. Emaitza gisa geratu diren
u
kalteak ebaluatu, diagnostikoa egin eta
Hizkuntzaren bilakaera normala kaltetu berregokitzera zuzendutako helburuak
dezaketen faktoreak organikoak, genetikoak, formulatzen dira.
neurologikoak edo anatomikoak izan
daitezke, baina baita psikologikoak eta Egoeraren aldia. Terapia gauzatzen da
u
emozionalak ere. Adibidez, gatazka funtzioa errehabilitatzeko. Tratamendua goiz
emozional batek arazoak sor ditzake bai aplikatzea erabakigarria izango da
mutiko edo neskato baten portaeran eta bai errehabilitazioa arrakastatsua izan dadin.
haur horren hizkuntzan.
Ondorioen aldia. Helburua gizartean eta
u
Kontuan eduki behar da eragin-truke sozio- lanean berriro txertatzea da. Horretarako,
afektiboak oso garrantzitsuak direla lesioak eragin dituen ondorioak haztatu
hizkuntzaren garapenerako, eta horiek huts beharko dira (erraz nekatzea, moteltasuna,
egiten badute nahasmendu psikologikoak arreta jartzeko zailtasunak, ahanzturak, kalte
edo hizkuntza-arlokoak sor daitezke. motorrak eta abar).
Horregatik, hizkuntzaren arazo baten
diagnostikoan, kontuan hartu behar da 1.9 dokumentua.
aldagai psiko-emozionala. Afasia mota zehazteko ebaluatu behar
diren alderdiak
Hizkuntza
u espontaneoa: jarioa edo haren
Hizkuntzaren nahasmendu eskuratuak. falta mintzatzeko orduan.
Afasia
Ulermena:
u pertsonak esaten diotena
ulertzen duen edo ez.
Eskuratutako hizkuntza-nahasmendu
garrantzizkoena afasia edo hizketarako Errepikatzea:
u letrak, silabak, hitzak edo
ahalmenaren galera da, burmuineko lesio baten esaldiak errepikatzeko ahalmena.
ondorioz. Izendatzea:
u gauzak izendatzeko gai den.
Idatzitakoaren
u ulermena: irakurtzen duena
Afasiaren kausa ohikoenak honako hauek dira: ulertzen duen.
burmuineko istripu baskularra, burezur-
entzefaloko traumatismoa, tumoreak, infekzioak Idazketa:
u bere izena idazteko, diktaketa
eta dementziak. bat egiteko edo kopiatzeko ahalmena.
Mugikortasun-maila:
u hemiplegia duen edo
Sintomek erlazioa izaten dute lesioa gertatu den
ez, alegia, gorputzaren erdia paralizatua
garuneko eremuarekin: Brocaren eremuko edo
duen.
eremu motorreko lesioek, batez ere, adierazpena
kaltetuko dute, eta Wernickeren eremuko edo Zentzumen-maila:
u zentzumenen
zentzumen-eremuko lesioek, berriz, ulermena. informazioa iristen zaion eta ongi
Afasiako kasuetan, batez ere honako alderdi integratzen duen.
hauek egoten dira kaltetuak: Ikus-eremuak: inolako afektaziorik baduen.
u

u
Hitzezko mezua kodetzeko eta deskodetzeko
ahalmena.
u
Barne-hizkuntzaren eraketan eragina duten
ahalmenak eta gaitasunak (analisia, sintesia,
abstrakzioa, sinbolizazioa eta abar).
u
Pentsamenduarekin eta adimenarekin lotura
duten funtzioak.
Afasiaren agerpena bat-batekoa izaten da, eta
errehabilitazioko tratamendu bat aplikatzea
beharrezkoa izango da galdutako funtzioa
Eremu
u baskularra: garuneko arteria
afektatua duen.
Hartu kontuan!
Afasietan, hainbat motatakoak izan daitezke
hizketarako zailtasunak. Kasu batzuetan hitz
egiteko zailtasuna alterazio psikiko edo
intelektualei lotuta egon daitekeen arren,
horrek ez du esan nahi beti horrela denik.
Hizketarako zailtasuna duen pertsona batek
hitz bat esaten ez jakiteak ez du esan nahi
ezagutzen ez duenik.
 Desgaitasun intelektuala duten pertsonei
28 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa gainerakoei baino gehiago kostatzen zaie ikastea,
1.5.5 Nahasmendu sistemikoak ulertzea eta komunikatzea, zeren eta hizkuntza
ere eremu afektatua izaten baita. Afektazio horren
Hizkuntzan eragina duten hainbat sindrome eta intentsitatea desgaitasun-mailaren araberakoa
gaixotasun degeneratibo daude, hala nola izango da.
adimen-atzeratasuna, garuneko paralisia, Jarraian, desgaitasun intelektuala duten
autismoa eta zenbait gaixotasun degeneratibo: pertsonek, afektazio-mailaren arabera,
Parkinson gaixotasuna, Alzheimer gaixotasuna, hizkuntzaren arloan izaten dituzten zenbait
iktusa, esklerosi anizkoitza edo alboko esklerosi gaitasun edo zailtasun adieraziko ditugu, baina
amiotriofikoa, besteak beste. aipatuko ditugunak ez dira bakarrak:
Nahasmendu neurologikoekin lotura duten u
Desgaitasun arina duten pertsonak:
sindromeak edo gaixotasunak dira eta eragina
izan dezakete bai ulermen- eta adierazpen- Hizkuntzaren
u garapen normala izaten dute,
prozesuetan, eta bai, kasu batzuetan, hizketan nahiz eta atzerapen batzuk badituzten hura
edo pertzepzioan ere. bereganatzean.
Hizkuntza-trebetasunak
u eta elkarrizketarako
Desgaitasun intelektuala gaitasuna izaten dute, nolabaiteko
moteltasunarekin bada ere.
Desgaitasun intelektuala ez da gaixotasun bat, Ulermena
u eta adierazpena menderatzen
baizik eta funtzionamendu intelektualean dituzte, baina zenbait zailtasun ere izan ohi
(ahalmen kognitiboa) eta moldatze-portaeran dute egitura konplexuak edo irudizko
(eguneroko bizimoduan funtzionatzeko hizkuntza erabiltzen bada.
trebetasunak) muga nabarmenak dituzten
pertsonak izendatzeko erabiltzen den kontzeptu Ikasten
u dute irakurtzen eta idazten.
bat.
u
Desgaitasun ertaina duten pertsonak:
Desgaitasun horrek erlazioa du zenbait Atzerapena
u izaten dute hizkuntza
sindromerekin (ezagunena Down sindromea da) bereganatzean eta berandu igortzen dituzte
edo garapeneko beste nahasmendu orokor lehenengo hitzak.
batzuekin, hala nola garuneko paralisia, autismoko
zenbait modalitate eta abar. Gainera, kasu Hizkuntzaren
u erabilera funtzionala eta
askotan, osasuneko beste konplikazio batzuk oinarrizko hiztegi eta egituren erabilpena:
izaten dituzte lotuta: sortzetiko kardiopatiak, enuntziatu osatu gabeak, perpaus bakunak
entzuteko edo ikusteko arazoak, alterazio eta abar.
neurologikoak eta abar. Zailtasunak
u ulermenean eta adierazpenean,
nahiz eta ulermen-arloko hiztegia beti hobea
izango den adierazpen-arlokoa baino.

1.11. irudia Desgaitasun intelektuala duten pertsonek zailtasun handiagoa dute ulertzeko eta komunikatzeko.
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 29

Ahoskatzeko
u zailtasunak eta hizketako diren organoen alterazioek anomaliak eragiten
erritmoaren afektazioa, batzuetan, dituzte tonuan eta ahotsa egikaritu behar duten
entzumen-arazoen ondorioz edo artikulazio- giharren mugimenduetan, eta baliteke zailtasunak
organoetako malformazioengatik. izatea bokalizazioak eta artikulazioak egiteko
(disartria); posible da, halaber, ahozko hizkuntzarik
u
Desgaitasun larria edo sakona duten pertsonak:
batere ez izatea ere (anartria). Arrazoi horregatik,
Komunikatzeko
u intentziorik batere ez edo edozein hizketa-saiakera, egitura morfosintaktiko
oso txikia. edo gramatikal egokia izanik ere, ulertezina edo
eraginkortasunik gabea izan ohi da pertsona
Hizketarik
u eza.
hartzailearentzat.
Iritsi
u daiteke agindu oso bakunak ulertzera,
testuingurua aldekoa baldin bada eta Hizketako zailtasunak alde batera utzita, garuneko
eguneroko bizimoduko jarduerekin zerikusia paralisiak hizkuntzan eragina duten beste
badu. nahasmendu batzuk ere izan ditzake atxikita:

Adimen-atzeratasuna duten pertsonek zailtasun Ikusmeneko nahasmenduak. Era askotakoak

u
fonologikoak izaten dituzte, bai eta hizkuntzaren izan daitezke eta oso ohikoak izaten dira.
alderdi morfologiko eta sintaktikoetan ere. Ikusmenaren arloko zailtasunak estrabismo
modura edota ikus-sentsazioen galera
garrantzitsuetan adierazten dira.
Haurren garun-paralisia
Pertzepzioaren nahasmenduak. Pertzepzio-
u
Haurren edo haurtzaroko garun-paralisia nerbio- urritasunak zaildu egiten du ingurunea
sistema zentraleko nahasmendu bat da. Batez esploratzea eta kanpoko estimuluak
ere, eremu neuromotorretan du eragina eta hautematea, eta horrek eragina du jasotako
horrek kontrol motorraren galera edo alterazioa informazioaren kalitatean.
ekartzen du. Arrazoi ohikoenak izaten dira amaren Desgaitasun intelektuala. Nahiz eta onartuta
u
gaixotasunak, edo erditzeko momentuan dagoen garuneko paralisiaren sindromeak,
traumatismoak eda oxigeno falta jasan izana. berez, ez duela desgaitasun intelektualik
Kontrol motorraren faltaren ondorioz, portaera sortzen, kasu batzuetan, funtzionamendu
neuromuskularrak gorputzaren atal desberdinetan intelektualaren mugatze larriak eta
eragina izan dezaketen patroi espezifikoak izaten garrantzitsuak hautematen dira.
ditu (espasmoak, atetosia, ataxia, dardara eta
Arrazoi horiengatik guztiengatik, garuneko
abar).
paralisia duten pertsonekiko komunikazioan,
Komunikazioari dagokionez, kontrol falta horrek askotan, hizkuntzaren komunikazio-funtzioa
hizkuntzaren artikulazio egokian du eragina. higatu egiten da, eta informazio-trukearen balioa
Mugimendu-patroien eta mintzatzeaz arduratzen galtzen du.

1.12. irudia Kontrol motorraren faltak zuzeneko eragina du garuneko paralisia duten pertsonen artikulazioan.
30 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
Autismoaren espektroko nahasmenduak
Garapenaren nahasmendu orokortu gisa
sailkatuta dago autismoa eta alterazio larriak
aurkeztu ohi ditu bai komunikaziorako eta bai
eragin-truke sozialerako trebetasunetan. Ez da,
berez, gaixotasun edo sindrome bat; aitzitik,
nahasmendu-heterogeneotasun zabal bat hartzen
du barruan. Nahasmendu horiei, gero eta gehiago,
autismoaren espektroko nahasmenduak
(AEN) esaten zaie.
Kontzeptu horrek esan nahi du, oro har hitz
eginda, portaera autistak deitzen zaienen barruan
sar daitezkeen adierazpenen presentzia dagoela,
eta haietako askok hizkuntzarekin eta
komunikazioarekin dutela zerikusia, hala nola:
Gizarte-harremanetako
u nahasmendu
kualitatiboak. Bakartzeko joera, erlazio urria
pertsona esanguratsuekin, berdinekin
erlazionatzeko ezintasuna, kontaktu fisikoa
arbuiatzea eta abar.
Komunikazio-funtzioetako nahasmenduak.
u eta gihar axialei eragiten die. Sintoma honek
Komunikatzeko motibaziorik eza, zailtasunak
hizkuntzaren erabilera sozialean, pertsonen
erabilera instrumentala (adibidez, pertsona
heldu bat eskutik hartu eta nahi den objektura
eramatea) baina zeinurik gabe (begiradak eta
abar) eta enpatia eta elkarrekikotasun gutxiko
komunikazioarekin.
Hizkuntzaren nahasmenduak, bereziki.
u handitzea gertatzen da afektaturiko gorputz-
Mututasun erabatekoa edo funtzionala
(esanahirik gabeko ahoskatzeak), ekolalia-
nahasmendua (hitz solteak errepikatzea, behin
eta berriro), hizkuntzaren funtzioen
komunikazio-alterazioak eta normaltasunetik
kanpoko prosodia (proportziorik gabeko
enfasia ahozko igorpen eta ekoizpenetan).
1.13. irudia Hizkuntza eta komunikazioa bereziki kaltetutako eremuak dira AEN duten pertsonengan.
Edonola ere, autismoaren espektroko ezaugarri
bereizgarriena eta ohikoena hizkuntzaren eremu
pragmatikoaren afektazioa da, alegia,
komunikatzeko ahalmenari eta komunikazio hori
garatzeko testuinguruaren garrantziari dagokiona.
Parkinson gaixotasuna (PG)
Neuronetako gaixotasun degeneratibo bat da eta
mugimenduen koordinazioan eta jarreran du
eragina. Hona bere ezaugarri nagusiak: oso astiro
agertzen da, era asimetrikoan, eta oinarrizko lau
sintoma ditu:
Dardara. Dardarizo asimetrikoa izaten da,
u
intentzioko mugimendurik ez denean agertzen
dena, pertsona geldirik dagoenean. Batez ere,
eskuetan eta oinetan izaten dira, baina baita
aurpegian, masailezurrean eta mihiko
giharretan ere.
Bradizinesia. Esan nahi du mugimenduak oso
u
motelak bihurtzen direla. Batez ere, aurpegiari
aurpegi-adierazpenean ere badu eragina,
hipomimia agertzen baita (adierazkortasun eza
eta begi-kliskatze bakanagoak, «poker-
aurpegia edo amabirjina-aurpegia» ere deitzen
zaio), zeinak interferentzia bat sortzen baitu
ingurunearekin komunikatzeko.
Zurruntasuna. Zurruntasuna eta tonuaren
u
adarretako gihar guztietan.
Jarreraren eta ibileraren alterazioa. Aurrera
u
makurtzen da, oinez ibiltzean bereziki, eta
ibilera zurruna du, aurrera eroriz balihoa bezala.

Sintoma horiek pertsonaren hizketan ere islatzen
dira, disartria hipozinetikoa delakoaren
agerpenarekin. Ezaugarri hauek ditu:
Arnasketa mugatua edo erritmo zehatzik
u
gabea, diafragmaren tonua kontrolatu ezin
duelako. Hori dela eta, zailtasunak izaten ditu
fonazio luze bati eusteko eta oso ohikoa izaten
da esaldi laburrak ekoiztea. Hizketaldia modu
azeleratuan sortzen da eta ohikoa da hura bat-
batean etetea.
Laringeko giharrak, mugimendua egiteko
u ulertzeari dagokionez.
behar adinako indarrik edo tonurik ez dutenez,
ez dira guztiz ixten eta fonazioa ahulagoa da;
horregatik, tonu-eskala eta inflexioak apaldu
egiten dira eta pertsonak ezin izaten ditu,
borondatearen arabera, intentsitate aldaketak
gauzatu.
u
Artikulazioa.
u Artikulazioa motela eta
zehaztasunik gabea da hala ezpainetan nola
mihian; beraz, doitasuna galtzen da
kontsonanteak ahoskatzeko orduan eta, horren
ondorioz, fonemak distortsionatzea edo silaben
elisioak gertatzen dira.
Laburbildurik, Parkinson gaixotasuna duen
pertsonaren disartria hipozinetikoak ezaugarri
hauek ditu: tonu eta intentsitate berean
mintzatzen da beti, azentua oso murritza da,
esaldi laburrak, abiadura aldakorra, arrapalada
laburrak mintzatzean, logikaz kanpoko etenaldiak,
isilaldi desegokiak eta kontsonante zehaztu
gabeak. Ahotsa lakarra da, hatsanka edo hasperen
modukoa.
u
Alzheimer gaixotasuna (AG)
Dementzia mota bat da. Nerbio-sistema zentrala
behar baino lehen zahartzen da eta funtzio
kognitiboei eragiten die orokorrean, beraz, baita
komunikazioari eta hizkuntzari ere.
Gaixotasun degeneratiboa denez, aurrera egiten
duen neurrian, pertsona eremu desberdinetako
funtzionaltasuna galduz joaten da. Ikus dezagun
nola garatzen den bilakaera hori hizkuntzaren eta
komunikazioaren eremuan:
Gaixotasunaren hasierako fasean. Elkarrizketa
u funtzionaltasun guztia galtzen du ia.
nahikoa ongi mantentzen da, nahiz eta
hizkuntzan akats arin batzuk agertzen diren:
u
Memoriako
u hutsegiteek eragina dute
hiztegian eta pertsonak arazoak ditu hitz
egokiak aurkitzeko (anomia), eta horrek
ondorioak ditu adierazkortasunean.
Ideien
u errepikapenak agertzen dira, hau da,
behin eta berriro errepikatzen da
1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 31
pentsamendu berbera. Horrela, bada,
diskurtsoak originaltasuna galtzen du, eta
ohikoa izaten da asko hitz egitea baina
garrantzizko eduki oso urriarekin.
Fase
u horretan hasten dira ideia konplexuak
ulertzeko zailtasunak.
Idazketan
u eta irakurketan alterazioa arina da.
Egia esan, irakurketa mekanikoa da higadurari
ondoen eusten dion alderdietako bat, baina
ez da gauza bera gertatzen irakurritakoa
Pertsona
u ohartzen da bere galeraz, eta horrek
eragina izan dezake gogo-aldartean, baita
elkarrizketetan parte hartzeko interesari edo
ekimenari dagokionez ere.
Gaixotasunaren fase ertainean. Eremu
guztietako pobretzea eta higadura gero eta
handiagoa da. Aldaketa azpimarragarrienak
ulermenean eta diskurtsoan agertzen dira.
Hiztegiaren
u galera oso bistakoa da jada eta
izendatzeko zailtasunak eta akatsak
nabarmenak dira.
Elkarrizketan,
u itzulinguruak, neologismoak,
parafasiak, ekolaliak eta mordoiloak agertzen
dira. Arrazoi horregatik, diskurtsoak hutsala
eta edukian koherentziarik gabea dirudi.
Afektazio
u kognitiboa gero eta nabarmenagoa
da; beraz, pertsonari gero eta gehiago
kostatzen zaio ulertzea eta elkarrizketa
jarraitzea. Egoerei eta arazoei buruzko
juizioaren galera gero eta bistakoagoa da.
Fase aurreratuan. Hizkuntza ia guztiz galtzen
du:
Hitz
u sinple batzuk soilik ulertzen ditu eta
erabiltzen duen hizkuntza ulertezina eta
estereotipatua da. Hurrengo urratsa ekolalia,
zezelkatzea eta erabateko afasia dira.
Izendatzeko
u zailtasuna (anomia) areagotu
egiten da eta ulermena hain dago kaltetua
ezen zailtasunak izan baititzake agindu
bakunak ulertzeko ere.
Hizkuntzaren
u erabilera pragmatikoak bere
Idazketa
u eta irakurketa galduz joaten dira.
Azken fasean. Pertsona ohean dago, egoera
begetatiboan eta funtzio automatikoak soilik
gordetzen ditu. Hizkuntzari dagokionez, afasia
globala du, mututasunean amaitzen dena; ez
dago, beraz, hizkuntzarik.
32 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa
Iktusa
Iktusa edo garuneko istripu baskularra burmuineko
lesio bat da, azkar agitzen dena, odolaren
garaztatzean alterazio bat jazo delako. Kausa
ohikoenak enbolia, tronbosia eta buruko
odoljarioa dira.
Kasu gehienetan, gorputzaren erdi batean indarra
urritu edo galdu egiten da.
Ohikoak izaten dira, era berean, sentikortasuna,
ikusmena, memoria, loa edo emozioak galtzea
(labilitate emozionala), irensteko edo eztul egiteko
ezintasuna, eta gernu-inkontinentzia. Batzuetan,
anomaliak izan ditzakete hizkuntzan (afasiak,
disartriak eta anartriak ere bai).
Zenbait diziplinatako esku-hartze egokiari esker,
iktusa jasan duten pertsonek onera egin dezakete
eta txerta daitezke berriro familian, komunitatean
edo, kasu batzuetan, baita lan-munduan ere.
Hitz egiteko zailtasuna oso ohikoa izaten da eta
garuneko lesio horretatik eratortzen diren
hizkuntzaren nahasmenduak oso desberdinak
izan daitezke.
Kasu batzuetan, hizketako zailtasunek lotura
izaten dute alterazio mentalekin eta/edo
intelektualekin. Hala ere, pertsona hauetako asko,
adierazteko edo ulertzeko orduan zailtasunak
izan ditzaketen arren, bizimodu normal samarra
egiteko gai dira.
Garbi eduki behar genuke pertsona batek hitz bat
ezin esan izanak ez duela esan nahi hura zer den,
zertarako balio duen eta nola erabili behar den ez
dakienik. Esate baterako, pertsona batek
«edontzi» esan nahi du baina ez zaio ateratzen,
baina badaki ontzi bat dela, ura edukitzeko balio
duela eta edateko erabiltzen dela.
Esklerosi anizkoitza (EA)
Garuneko gaixotasun degeneratibo bat da,
mielina galdu izanak sortua (mielina=nerbio-
sistema zentraleko neuronak estaltzen dituen
gaia, nerbio-bulkadak transmititzeaz arduratzen
dena). Nerbio-zuntzen ibilbidean, esklerosi deitzen
zaien ehun gogortuzko plakak eratzen dira.
Sentikortasunaren eta mugimenduen eta
zentzumenen koordinazioko alterazioak dira
gaixotasunaren sintoma bereizgarrienak.
Komunikazioan kaltetua gertatzen da hizketarako
artikulazioa –disartria–, eta areagotu egingo da
gaixotasunak aurrera egin ahala.
Zailtasun nabarmenenak honako hauek dira:
u
Intentsitatearen kontrola aldatzea eta bolumena
kontrolatzeko zailtasuna.
u
Laztasuna ahotsean eta sudur-hizketa handia.
u
Artikulazioa ez da ona, bokalak luzatzea kosta
egiten da eta, kasu batzuetan, hatsankak
daude eta arnasaren maiztasuna areagotzen
zaie.
Patologia horretan, disartriaren larritasunak
zuzeneko erlazioa du afektazio neurologikoarekin,
izan ere, hizketako arazo gehienak garrantzitsuago
bilakatzen baitira sistema motor berriak
gaixotasunaren eraginpean geratzen diren
neurrian.
Alboko esklerosi amiotrofikoa (AEA)
Neuronetako gaixotasun degeneratibo bat da hori
ere. Neurona motor edo motoneuronen
degenerazio progresiboan du jatorria.
Hasieran, gorputzeko zenbait atal mugitu ezinik
geratzen dira eta, denborarekin, pazientearen ia
gorputz osoa paralizatzera iritsiko da; hala eta
guztiz ere, ahalmen intelektualetan ez du
gaixotasunak inolako eraginik izaten.
Neuronetako higaduraren ondorio gisa,
pazientearen hizketarako artikulazioa kaltetua
gertatzen da (disartria), degenerazioa etengabekoa
baita laringe barruko eta kanpoko giharretan ez
ezik, ezpainetan, mihian eta ahosabaian ere.
Aurkezpen-sintoma gisa har daitezke sudur-
hizketa edo kantatzeko zailtasuna. Asko kostatzen
zaie kontsonante ezpainkariak artikulatzea; gero,
kontsonante guztiak zehaztasun gabe ahoskatuko
dituzte eta tonu bakar apal batean mintzatuko
dira. Hitz egindako ahotsak modulazio guztia
galtzen du.
Aurrerago, bokalak distortsionatzen dira, ezin
izaten baitituzte ahoskatu, eta azkenean
erabateko anartria nagusitzen da: pertsona ez
dago afoniko, baina soinu bortxatu batzuk baizik
ezin ditu egin.
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 33

Ariketak
1. Lor ezazu Noam Chomskyri eta haren gramatika unibertsalaren teoriari buruzko informazio gehiago.
2. Azal ezazu zer diren hizkuntzaren komunikazio-funtzioa eta funtzio sinbolikoa. Zer puntutan egiten
dute bat?

3. Bikoteka, prestatu mutiko edo neskato baten taula kronologikoa, jaiotzatik hamabi urtera bitarte, eta
markatu une adierazgarrienak hizkuntza bereganatzeari eta hizkuntzaren adierazpenari dagokionez.
Liburuko informazioa zabal dezakezue bibliografia espezializatua erabilita.

4. Marraztu ezazu mezu bat jaso, prozesatu eta igortzeko prozesuari buruz egin dezakezun eskema
doiena eta zehatzena. Sar itzazu bai prozesuak eta bai prozesu horietan parte hartzen duten organoak.

5. Azaldu zer eragin izan dezaketen eta zer desberdintasun, hizkuntzari dagokionez, Brocaren eremuko
lesio batek edo Wernickeren eremuko batek.

6. Zer da garunaren plastikotasuna? Eta dominantzia hemisferikoa? Estimulazio goiztiarrak horiekin

erlaziorik baduela uste al duzu?

7. Kopiatu eta osatu zure koadernoan fonazioan parte hartzen duten organoei buruzko hurrengo
koadroa eta azaldu nola hartzen duten parte prozesuan:

Funtzioak Organoak Prozesuan parte-hartzea.

Energia-iturria
Fonazioa
Artikulazioa
Erresonantzia

8. Egin ezazu pertsona baten marrazkia non ikusiko diren birikak, bronkioak, trakea, laringea, epiglotisa,
faringea, ahosabaia, sudur-barrunbea, ahoa eta mihia. Marraztu ostean, marka ezazu kolore
nabarmen batez aireak biriketatik abiatuta egiten duen ibilbidea, ahotik irteten den arte.

9. Zer nolako eragina dute adimen-mailak eta heldutasun fisiologikoak hizkuntzaz jabetzerakoan? Eta
estimulazioak?

10. Aukeratu egunkaritik albiste labur bat eta aztertu bertan agertzen diren hizkuntzaren osagaiak
(edukia, forma eta erabilera).

11. Kopiatu zure koadernoan eta osatu hurrengo koadroa. Bertan ikusten da, mezuen igorpenean, zertan
zehazten diren zailtasunak hurrengo maila hauetako bakoitzean. Aipatu kasu bakoitzeko adibide bat.

Maila Zailtasunak Adibidea

Semantikoa
Fonologikoa
Fonetikoa
Morfologikoa
Sintaktikoa
Pragmatikoa
34 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa

12. Kopiatu eta osatu zure koadernoan hurrengo koadroa. Bertan ikusten dira testuan iruzkindutako
alderdi eta prozesu bakoitzeko urritasunek komunikaziorako izan ditzaketen ondorioak:

Egoera Ondorio posibleak

Heldutasun-falta edo lesioak nerbio-sisteman
Adimen-maila apala
Heldutasun-falta edo lesioak aho-fonazioko
sisteman
Heldutasun-falta edo lesioak zentzumen-
sistemetan
Estimulaziorik eza
Zailtasuna imitazio-prozesuetan
Eragin-truke prozesuen urritasuna

13. Praktikatu honako hitz hauetako fonemen ahoskera, eta identifikatu artikulazio-puntua eta -modua
eta sonoritatea. (Sonoritatea hautemateko trikimailu on bat sudurretik hurbil ispilu bat jartzea da, eta
apur bat lurruntzen den ikustea, edo sudurra ixtea)
Loki, Toki, Paga, Baga, Jaia, Gaia, Zortu, Sortu, Bota, Mota, Foko, Joko, Kanta, Manta, Jose, Gose,
eKarri, eGarri, Gorritu, Korritu, Forru, Porru.

14. Bikoteka, hautatu bi fonema eta egin horiek ahoskatzen lagun dezaketen bost ariketa edo artikulazio-
jardueraren zerrenda.

15. Egin ezazu hizkuntzaren nahasmenduen kontzeptu-mapa bat eta bere esanahia.
16. Azal ezazu zer lotura dagoen entzumen-galeraren eta hizketaren eta hizkuntzaren akatsen artean.
Zer gertatzen da erlazio horretan galera hizketan ikasi aurrekoa bada?

17. Bilatu eta esplikatu disfonia batek izan ditzakeen zergatiak. Presta ezazu zerrenda bat disfonia
funtzionala duen pertsona bati emango zenizkiokeen aholkuekin.

18. Esplika ezazu hizkuntzari buruzko zer ezaugarri izaten dituen disfemia duen haur batek.
19. Azaldu zer diren disartriak eta zer sindromeri edo gaixotasuni lotuta agertzen diren.
20. Azal ezazu zer den afasia bat eta bilatu informazioa afasia sorraraz dezaketen gaixotasunei buruz.
Baita, hari lotuta, zer sintoma sufritu daitezkeen ere.

21. Bikoteka, bilatu informazioa hizkuntza berreskuratzeko esku-hartzean logopedak jokatzen duen
paperari buruz eta, gero, idatzi txosten labur bat.

22. Hiru laguneko taldeetan, aipatu zenbait adibide desgaitasun intelektuala duten pertsonen hizkuntza-
mugaketak agerian uzten dituztenak honako osagai hauetako bakoitzean: fonologikoak,
morfologikoak eta sintaktikoak, semantikoak eta pragmatikoak.

23. Esplikatu zergatik dagoen oso afektatua hizkuntzaren komunikazio-funtzioa garuneko paralisia duten
pertsonengan. Erlaziona ezazu sindrome horri lotuta egoten diren nahasmenduekin (entzumenekoak,
psikologikoak eta abar).
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 35

24. Miquel Martí i Pol esklerosi anizkoitza zuen poetaren «Hogeita zazpi poema hiru denboratan»
olerkiaren itzulpenean, honako hau adierazten da:
«… zailena, bada, bizirik irautea da
erraietan beirazko ezkatak dituzula
berunarekin, odolaren ordez, zainen barruan.
Bizirik irautea: zapatak lotzea,
lan egitea, maitasuna egitea, poemak irakurtzea,
jendea zahartzen ikustea, ozen kantatzea,
erraietan beirazko ezkatak dituzula
eta beruna, odolaren ordez, zainen barruan...»
Esklerosi anizkoitzaren zer sintoma agertzen direla uste duzu olerki honetan? Arrazoitu zure erantzuna.

25. Azal ezazu zein diren honako gaixotasun hauek dituzten pertsonek sufritu ohi dituzten hizkuntzaren
afektazio nagusiak: garuneko istripu baskularra, Alzheimer gaixotasuna, Parkinson gaixotasuna,
esklerosi anizkoitza eta alboko esklerosi amiotrofikoa.

26. Erantzun honako galdera hauei:

a) Zein izango da ahosabaiko arrakalagatik ebakuntza egin dioten bost urteko neska bati agertuko
zaion hizkuntzaren nahasmendu ohikoena? Hizkuntzaren zer alderdi egongo da kaltetuena?
b) Zer motatako alterazioa izan dezake 53 urteko gizon batek, zirkulazio-istripu baten ondoren
komunikazioa ezartzea lortzen ez badu Brocaren eremua afektatua duelako? Nolakoa da
pazientearen ulermena? Nolakoa da pazientearen adierazpena?
c) Arnasketan, fonazioan eta irensketan parte hartzen duten giharretatik, zein uste duzu izango
dituela afektatuenak garuneko paralisia duen neskato batek?
d) Zer motatako hizkuntzaren nahasmendu izango du garuneko paralisia eta, nerbio-sistema
zentraleko lesio bategatik, giharretako kontrola kaltetua duen mutiko batek?

1.1 jarduera
Hizkuntzaren nahasmenduak
Planteamendua
Ondoren azaltzen diren egoeretako protagonistek sufritzen dituzten hizkuntzaren nahasmenduak
aztertzea, ulertzea eta ondorioak ateratzea proposatzen da.
Kasuak

Joan hiru urte eta zortzi hilabeteko mutiko bat da, bigarrena hiru neba-arrebako familia batean. Makroglosia
du eta hortzei bultza egiteaz gainera, sialorrea –gehiegizko listu-jarioa– eragiten dio. Zailtasunak ditu fonema
batzuk ahoskatzeko, aho-aurpegiko praxien mugikortasun-maila mugatuta baitauka.

Juliak 28 urte ditu eta gorputz-hezkuntzako irakaslea da institutu publiko batean. Logopedarengana
bidali du otorrinolaringologoak, duela hilabete pare batetik hona molestiak dituelako ahotsa behar bezala
igortzeko; otorrinolaringologoa ohartu zen hipertonia zuela laringeko kanpoko giharretan, eta laringea
altua, atzeranzkoa eta atzeko aldera makurtua zeukala. Juliaren jarreran ikusten da sorbaldak apur bat
aurrerantz makurtuak dituela. Giharrei dagokienez, hipertonia antzematen zaio garondoan eta lepoan;
arnasketa goi-saihetsetakoa eta sudurrekoa du eta fonazioa eta arnasa ez ditu koordinatuak. Ahotsa apur
bat puzka ateratzen zaio, tinbre ilunekoa, tonalitate lodi samarrekoa, intentsitate ertainekoa eta prosodia
monotono samarra. Diskurtsoari dagokionez, ez dago alteraziorik.
36 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa

Manuela 58 urteko andre bat da, ikasketa ertainak ditu eta hipertentsio arterialaren aurrekariak, hiru
urteko bilakaerarekin. Larrialdietara jo du eta tronbosia aurkitu diote buruko erdi-ezkerraldeko arteriaren
enborrean. Bere kordean eta orientaturik, lau gorputz-adarretako mugikortasuna berreskuratu du eta senda-
agiria eman diote. Tronbosiaren ondorio gisa, alexia, agrafia eta komunikatzeko arazoak geratu zaizkio,
Brocaren eremuko lesioagatik.

Lorenzok alboko esklerosi amiotrofikoa (AEA) du. Mugikortasun urria du goiko gorputz-adarretan baina
burua mugitzen du eta normaltasun anatomikoa du ezpain, mihi eta masailetan. Uler daitezke ahoskatzen
dituen hitzak, nahiz eta beti modu berean artikulatu eta hizketan aldaketa aleatoriorik ez duen erakusten.
Ezin ditu ahoskatu hitz luzeak etenik egin gabe eta, batzuetan, nahi gabeko soinu bat egiten du arnasgoran.
Zailtasunak ditu tonu igoeragatik eta zehaztu gabeko artikulazioagatik, mihikoa, batez ere.

Cristian ingeniaritzako ikasle bat da, 22 urtekoa; erietxe bateko unitate neurologikoan dago konorte-
galerako bat-bateko koadro bat izan duelako. Ordenagailu bidezko tomografia egin diote eta aneurisma
baten ondoriozko lesioa ikusi diote, Syilviusen artekaren inguruan, ezkerreko hemisferioan. Neurologoak
ebaluazio logopediko bat egin diezaioten eskatu du, dituen komunikazio-zailtasunak diagnostikatzeko.

Mikel zazpi urteko mutiko bat da eta ikastetxe berri batean hasi da. Irakaslea ohartu da ikasturtearen hasieratik
Mikel duda-mudaz mintzatzen dela eta adierazpen-zailtasun nabarmenak dituela hizketa espontaneoan;
horrek asko oztopatu ditu beste haurrekiko harremanak eta, ikaskide horiek, batzuetan, hari iseka eta barre
egitera ere iritsi dira. Mikelek normaltasunez jarraitzen ditu bai ikasgelako erritmoa eta bai maisu-maistren
azalpenak, baina isil-isilik egoten da egun osoan. Egunak igaro ahala, bere ikaskide eta irakasleenganako
jarrera itxia gero eta handiagoa da. Jolas-orduan bakarrik egoten da, inorekin harremanik izan gabe.

Garapena
u
Hiru edo lau laguneko taldeak eratuko dituzue. Talde bakoitzak aurreko kasu horietako bat hautatuko
du.
u
Kasua hautatu ostean, taldeak honako hauek egingo ditu:
Hizkuntzaren
u zer nahasmendu den asmatu.
Patologiari
u buruzko informazioan sakondu; horretarako Interneten edo orrialde espezializatuetan
bilatu beharko dituzte patologiaren kausak, pertsonaren afektazioa, tratamenduak eta abar.
Pertsonaren
u komunikazioaren eta hizkuntzaren afektazioa identifikatu: pertzepzio-eremua,
jariakortasuna, artikulazioa, ulermena eta abar.
u
Lan guztiak irakasleari entregatuko zaizkio eta ikasgelan azalduko dira.
 1. unitate didaktikoa. Hizkuntza eta komunikazioa 37

1.2 jarduera
Zinemara goaz
Ikus ezazue honako bi film hauetako bat:

Filma: Basati txikia

Fitxa teknikoa:
Herrialdea: Frantzia
Jatorrizko izenburua: L’Enfant sauvage
Urtea: 1969
Bikoiztutako bertsioa: gaztelaniaz
Zuzendaritza: François Truffaut
Aktoreak: Jean-Pierre Cargol, François Truffaut, Françoise Seigner, Paul
Villé
Iraupena: 88 minutu
Sinopsia: benetako gertaera batean oinarritutako film honek Frantziako
baso batean aurkitutako haur basati baten istorioa kontatzen digu. Gero
ikerketa-institutu batean sartu zuten hura zibilizatzen saiatzeko.

Filma: Genie, neska basatia

Fitxa teknikoa:
Herrialdea: AEB
Jatorrizko izenburua: Mockingbird Don’t Sing
Urtea: 2001
Zuzendaritza: Harry Bromley Davenport
Aktoreak: Melissa Errico eta Sean Young
Iraupena: 98 minutu
Sinopsia: filma XX. mendeko «neska basati» bati –Genie– buruzko egiazko historian oinarrituta dago. Istorioa
1970ean hasten da eta Katie Standon-en (Tarra Steele) bizitza kontatzen du. Gurasoek gela batean itxita eduki
zuten Katie, inorekin kontakturik izateko aukerarik eman gabe, neskatoa urtebetekoa zenetik harik eta, 13 urte
zituela, aurkitu eta, mundu osoari gertaeraren berri eman zitzaion arte. Filma Sandra Tannen (Melissa Errico)
doktorearen ikuspegitik kontatuta dago. Tannen Hizkuntzalaritzako irakaslea da Los Angelesen, Kaliforniako
Unibertsitatean, eta Katieri laguntzen eta hura hezten saiatzen da.

Taldeko ariketak
u
Nabarmendu protagonistak komunikazioa ezartzen dueneko momentu esanguratsuenak.
u
Protagonistak zer egoeratan ikasten duen:
Zer
u ikasten du?
Zer
u estrategia erabiltzen ditu heldu/profesionalak?
Noiz
u eta non? Zer momentu eta testuingurutan gertatzen den.
u
Idatzi ondorioak orri batean.
u
Azaldu ondorioak gainerako ikasleei.
2. UD Mendekotasun-egoeran
dauden pertsonekiko
komunikazioa
Edukia
u
Komunikazioa.
u
Mezuen elaborazioa eta igorpena.
u
Hizkuntzan zailtasunak dituzten pertsonekiko
komunikazioa.
u
Komunikazio-estrategia konbentzionalak.
u
Berariazko estrategiak hainbat kolektiborentzat.
u
Komunikazio-sistema alternatibo eta
handigarriak.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 39
2.1 Komunikazioa
Hizkuntzaren komunikazio-funtzioa aintzat
hartuta, adierazi dugu jada komunikazioa bi
pertsona edo gehiagoren artean edozein
motatako ideiak edo informazioak partekatzea
eta trukatzea dela. Prozesu horretan sakontzeko
komunikazio-prozesuan esku hartzen duten
elementuak aztertuko ditugu.
2.1.1 Komunikazio-prozesua
Komunikazio-prozesua ekintza-sekuentzia
batez osatua dago; ekintza horien bitartez
gauzatzen da bi norbanakoren edo gehiagoren
arteko komunikazioa.
Komunikazioa espazio eta denbora jakin batean
gertatzen den prozesua da, eta hainbat
elementuren presentzia eskatzen du. Zeinahi
komunikazio-egoeratan, badira, gutxienez, bi
parte-hartzaile edo solaskide, eragin-trukean ari
direnak eta esperientziak partekatzen dituztenak:
hitz egiten duen alde bat –igorlea–, eta entzuten
duen beste bat –hartzailea–, elkarren artean
trukatzeko mezu batekin, behar bezala kodetua,
zeina kanal batetik bideratzen baita, testuinguru
jakin baten barruan.
Hartu kontuan!
Elementu horiek guztiak ezinbestekoak dira
komunikazioa gauzatuko bada; nahikoa da
batek huts egitea komunikazioa eragozteko.
Ideiak
Pertzepzioak
Esperientziak
KANALA EDO
Kodetzea
Atzeraelikadura
IGORLEA
2.1 irudia Komunikazio-prozesuaren eskema.
Igorlea eta hartzailea
Errepaso modura, gogora ditzagun komunikazio-
prozesu batean parte hartzen duten bi eragileak:
Igorlea mezua edo informazioa igortzen duena
u
da. Hori egitean, intentzio jakin bat du.
Hartzailea mezua jasotzen duena da. Igorleak
u
bidalitako informazioa jaso ahal izateko,
funtsezkoa izango da hartzailea horretarako
prest egotea, eta igorleak zer nolako
intentzioarekin bidali dion jakitea.
Hain formalak diruditen rol horiek beren jarduketa-
espazioak dituzte, luzeagoak edo laburragoak,
txandakatu egiten baitira: igorlea hartzaile
bihurtzen da, eta alderantziz, harik eta interakzioa
amaitzen den arte. Adibidez, bi pertsonaren
arteko elkarrizketa batean, bat hizketan ari
denean, bestea entzuten egoten da hark esaldia
amaitu arte eta, orduan, entzuten egon denak
erantzun egiten dio lehen hizketan ari zenari.
Alegia, igorlearen eta hartzailearen rola,
txandakatu egiten dira etengabe.
Kodea
Igorleak eta hartzaileak elkar ulertuko badute,
kode edo zeinu-multzo bera erabili eta partekatu
behar dute. Bistan dago hartzaileak igorleak
erabiltzen duen kode bera erabiltzen ez badu,
ezin izango duela mezua ulertu.
Kode bat zeinu- eta arau-sistema bat da,
mezuak formulatzea eta ulertzea ahalbidetzen
duena.
Interpretazioa
BITARTEKOA Deskodetzea
Transmisioa
MEZUA
HARTZAILEA
40 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
Kode motak
Konplexutasunari kasu eginik, oinarrizko bi kode
mota bereiziko ditugu: linguistikoak eta ez-
linguistikoak.
u Kode linguistikoa. Pertsonen artean eskuarki
erabiltzen dugun kodea hitzezko kode
linguistikoa da, zeina ahozkoa edo idatzizkoa
izan baitaiteke. Kode hori hainbat hizkuntzatan
zehazten da: gaztelania, euskara, ingelesa,
errusiera eta abar.
Badira hitzezkoak ez diren beste kode linguistiko
batzuk ere, hala nola braillea edo zeinu-
hizkuntza, hain zuzen, ikusiko dugun bezala,
garrantzi handia dutenak hitzezko hizkuntza
ordezteko sistema gisa.
u Kode ez-linguistikoa. Kode horiek ez daude
hizkuntzaren konplexutasunaren pean eta izan
daitezke ikusmenezkoak, keinuzkoak edo
entzumenezkoak.
u Zirkulazioko seinale biribilak, erdialdea zuria
eta ingurua gorria duenak, zirkulatzea
debekatuta dagoela adierazten du. Hori,
beraz, ikusmenezko kode bat da, non
ikusmenak irudi bat ezagutu eta mezu bat
deskodetu duen.
Esku-ahurra
u irekita eta aurrerantz erakusten
duen zirkulazioko agente bat gelditzeko
adierazten duen keinu-kodea erabiltzen ari
da.
Anbulantzia
u baten sirena entzumenezko
kodea da, eta pasatzen uzteko alde batera
egiteko abisatzen du.
Tipologia horretan, pertsonok komunikatzeko
erabiltzen ditugun keinuen, mugimenduen,
adierazpenen edo soinuen errepertorio zabala sar
daiteke, aurrerago ikusiko dugun bezala,
komunikazio ez-hitzezkoaren parte direnak.
Zeinuak eta zeinu motak
Zeinu bat zentzumen bidez hauteman
daitekeen irudikapen bat da –adierazlea–,
errealitate baten berri –esanahia– ematen
duena.
Ideiak, nahiak edo sentimenduak komunikatzeko,
pertsonok zeinuak (adierazleak) erabiltzen ditugu,
haiei esanahi bat egotzita. Horrela egiten da
ulergarri komunikatu nahi dugun errealitatea.
Adibidez, ikastetxeko mantentze-lanen
arduradunari esan nahi badiogu aulki batek hanka
bat hautsita duela, ez da beharrezkoa izango
aulkia hartu eta eramatea ikus dezan, baizik eta
zeinu-konbinazio baten bidez (hitzak eta esaldiak)
adieraziko diogu. Zeinuak erabilgarri izango dira,
era berean, aldarte-egoerei buruz, ideia
abstraktuez edo iraganean bizi izandako
esperientziez hitz egiteko, horien guztien objektu
ukigarririk ez egon arren.
Kodeak –hala linguistikoak nola ez-linguistikoak–
osatzen dituzten zeinuei arreta jartzen badiegu,
bereizi ditzakegu erakuslea, ikonoa eta sinboloa,
erreferentzia egiten dioten errealitatearekin duten
erlazioaren arabera:
u Erakuslea (edo zantzua). Zeinu horrek
fenomeno baten presentzia adierazten du,
beren artean dagoen erlazioa dela eta.
Adibidez, kea ikusten bada, pentsatzekoa da
sua badela nonbait, eta hodei beltzez jositako
zerua ikusten badugu, ekaitza datorkigu
burura.
u Ikonoa. Antzekotasun-erlazioaren arabera
sortutako zeinu bat da eta bere xedea antza
duen objektu edo kontzeptu hori irudikatzea
da. Esate baterako, komuneko atean agertzen
diren jaun baten edo andre baten irudiak
ikonoak dira.
u Sinboloa. Konbentzioz, ohituraz edo erabaki
sozial baten indarrez sortutako zeinu bat da.
Sinboloak dira, adibidez, semaforoetako argiak,
zenbakiak, hitzak eta, oro har, hizkuntzaren
eremuko zeinu guztiak.
Zenbaki erromatarrak, hasieran, ikonikoak ziren: I,
II, III, unitate bat, bi edo hiru adierazteko, baina
hirutik aurrera sinboliko bihurtu ziren. Hizkuntzako
zeinuak sinboloak dira, hautazkoak diren neurrian,
izan ere, irudiak ez baitu inolako loturarik
irudikatzen duenarekin.
Hartu kontuan!
Liburu honetako geroagoko unitateetan
ikusiko dugunez, zeinu ikonikoak eta
sinbolikoak dituzten piktogramak
erabiltzean, hainbat kode sortuko ditugu eta
oso baliagarriak izango dira hizkuntzan
gabezia larriak dituzten pertsonekiko
komunikazioa ahalbidetzeko.
Mezua
Mezua igorleak hartzaileari transmititzen dion
informazioaren edukia da.
Alde igorleak maneiatzen duen kodeko hainbat
zeinuren konbinazio konplexu eta kontziente
batez osatua dago, alde hartzaileak arazorik gabe
deszifra dezan.
Mezua ahoz edo euskarri fisiko baten gainean
igor daiteke. Hitzezko mezua igortzearekin batera,
aurrerago ikusiko dugun bezala, hainbat seinalez
(eskuen mugimenduak, aurpegi-adierazpena eta
abar) osatutako beste mezu bat ere igortzen da,
borondatez edo nahi gabe, baina interpreta
daitekeena.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 41
Mezu osoa, hortaz, hartzaileak deskodetzen
duena, bi edukiek osatzen dute, bai hitzezkoak
eta bai hitzezkoa ez denak.
Kanala
Igorleak komunikatzeko asmoa eduki arren eta
hartzailea mezua jasotzeko eta ulertzeko prest
egon daitekeen arren, bitarteko fisiko bat beharko
da mezua leku batetik bestera joango bada.
Kanala da bitarteko fisiko hori, mezuak
zirkulatzeko erabiliko duena.
Mezua airetik lekualda daiteke, uhin forman,
baina telefonoz ere bai, bulkada elektriko modura,
edo euskarri fisikoetan, mezu idatzien edo
Brailleko mezuen kasuan bezala. Teknologia
berrien erabilerari esker, gero eta maizago
erabiltzen dira urruneko ikusmen-kanalak, hala
nola webcamak, bideokonferentziak eta abar.
Kanalaren parte den alderdi bat, komunikazioaren
kalitatean eragin erabakigarria izaten duena,
zaratak edo interferentziak dira.
Zarata mezuaren kalitatea zailtzen edo
kaltetzen duen kanaleko edozein interferentzia
edo nahasmendu da.
Komunikazio-kanal ia guztietan agertzen da
zarata: ahots-bolumen desegokiak elkarrizketan,
mezua ulertzea zailtzen duen kanpoko zarata
(obrak, zirkulazioa eta abar) edo ingurunekoa
(aire egokitua, garbigailua, lehorgailua eta abar),
telefonoz hitz egitean sortzen diren interferentziak,
ahotsa partzialki galdu duen pertsonaren afonia,
entzuleak izan dezakeen nolabaiteko gortasun-
maila eta abar.
Zaratak eragina izan dezake idatzizko
komunikazioan ere, adibidez, mezua ulertzea
zailtzen duen igorlearen kaligrafia txarra, edo
arau gramatikal eta ortografikoen erabilera
desegokia, mezua deskodetzea oztopa dezakeena.
Testuingurua
Edozein eragin-truke edo interakzio testuinguru
jakin batean gertatzen da, eta horrek ere eragina
izan dezake komunikazio-prozesuan.
Testuinguruak komunikazioa gertatzen den
uneko faktore eta zirkunstantzia multzo osoa
hartzen du barnean.
Hor sartzen dira komunikazio-ekintza gertatzen
deneko ingurune fisikoa, emozionala edo bizi den
egoera. Adibidez, testuingurua ez da berdina
izango informazio-trukea elkarrizketa normal
batean edo programatu batean gertatzen denean,
edo amorrualdi-, krisialdi- edo larrialdi-egoera bat
dagoenean.
Testuinguru horietako bakoitzean momentuko
egoerak baldintzatuko du komunikazioa, eta
komunikazioan parte hartzen dutenek desberdin
jokatuko dute.
2.1.2 Komunikazio-intentzioa
eta atzeraelikadura
Komunikazioak beti xede sozial bat betetzen du,
hainbat helburu izan ditzakeena: konbentzitzea,
behartzea, mehatxatzea, kezka edo interesa
bereganatzea, informazioa partekatzea,
laguntasuna edo elkartasuna sortzea eta abar.
Beraz, komunikazioak nolabaiteko intentzioa
eduki behar du.
Izatez, komunikazio-prozesuan esku hartzen
duten elementu guztiak beharrezkoak badira ere
komunikazioa behar bezala gauza dadin,
komunikazio hori ez da guztiz ezarriko ekintza
horretan funtsezkoa den zerbait falta bada:
komunikatzeko intentzioa.
Komunikazioa gauzatuko da, beraz, igorleak
igortzen duen mezuak eraginen bat izaten badu
hartzailearengan, alegia, hartzaileak baldin badaki
zein den igorlearen komunikatzeko intentzioa eta
horrek erantzun bat eragiten badu.
Komunikazioa eraginkorra izango bada
beharrezkoa da atzeraelikadura.
Atzeraelikadurak (edo feedback-ak), zeinak bi
norabideko edo aldebiko komunikazioa esan
nahi baitu, eskatzen du igorleak bidaltzen duen
mezua hartzaileak interpretatu eta erantzun
dezala, eta horrela behin eta berriro.
Komunikazio-zirkuitua ixten duen azken urratsa
da: hartzaileak erantzuten duen momentuan,
igorlearen rola hartzen du, eta interakzioa bi
norabideetan ezartzen da. Ildo horretan, esan
daiteke feedbackak informazio-prozesua
komunikazio-prozesu bihurtzen duela.
Atzeraelikadura gertatzen ez bada, orduan
komunikazioa ez da guztiz ezartzen eta alde
bakarreko informazio-emate soil batean geratzen
da, ez baita berresten emandako informazio hori
ulertua edo interpretatua izan denik. Ikusiko dugu
alderdi hori garrantzi handikoa dela hizkuntzan
zailtasunak dituzten pertsonekiko komunikazioan.
42 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
2.2 Mezuen elaborazioa
eta igorpena
Aipatu dugu jada elkarrizketa batean igorritako
mezuak hitzezko osagaien eta hitzezkoak ez
direnen bereizi ezineko konbinazio baten emaitza
direla.
Hartu kontuan!
Gizakien arteko komunikazioa hitzezko eta
hitzik gabeko osagaiak eta ahozkoak eta
ahozkoak ez direnak konbinatuta gauzatzen da:
Hitzezkoa
u / hitzik gabea: hitzak eta ez-
hitzak aurrez aurre.
Ahozkoa
u / ez-ahozkoa: igorpen fonikoak
eta keinuak aurrez aurre.
Hitzezkoa Hitzik gabea
Hitzezko hizkuntza
Ahozkoa Parahizkuntza
mintzatua
Hitzezko hizkuntza Kinesia
Ez-ahozkoa
idatzia Proxemia
2.2.1 Komunikazioaren hitzezko
osagaiak
Hitzezko osagaiek hitzak erabiltzen dituzte
komunikaziorako elementu gisa.
Ahozko hitzezko hizkuntzaren edo hizkuntza
idatziaren bitartez artikula daitezke. Batez ere
lehenengoari jarriko diogu arreta.
Hizketan eta entzuten ikastea, portatzen ikastea
ere bada eta horrek hainbat arau errespetatzea
eskatzen du, ez bakarrik gramatikalak eta
semantikoak, baita psikologikoak, soziokulturalak
eta pragmatikoak ere.
Hitz egitean, komunikatzeko intentzio jakin bati
dagozkion mezu kodetuak elaboratzen dira.
Benetako edo irudizko erreferentzia baten
aurrean, igorleak mezu bat elaboratzen du,
transmititzeko intentzioarekin, eta kodetu egiten
du erabiltzen duen kodeko arauei (semantikoak,
lexikoak, morfosintaktikoak eta fonologikoak)
jarraikiz. Prozesu horren bitartez, ideia-,
pertzepzio-, esperientzia- eta pentsamendu-
unibertso oso bat diskurtso ordenatu eta
koherente bihurtzen saiatzen da.
Bistan dago, lexikoaren aberastasuna eta
igorlearen diskurtsoa atontzeko ahalmen
morfosintaktikoa zenbat eta handiagoak izan,
orduan doitasun handiagoa egongo dela
komunikatu nahi denaren eta berez komunikatzen
denaren artean. Osagai fonologikoa lagungarri
izango da elaboratutako mezua ahalik eta
argitasun handienarekin transmititu dadin.
Jasotze- edo hartze-prozesua alderantziz
gertatzen da, eta esan gabe doa komunikazioa
eraginkorra izatea edo ez hartzaile horrek mezua
deskodetzeko eta interpretatzeko dituen tresnen
mende egongo dela.
Hartu kontuan!
Komunikazio-sekuentzia orotan, igorleak
komunikatu nahi duen ideiatik hartzaileak
interpretatzen duen emaitzara informazio-
galera oso garrantzitsua gertatzen da. Izan
ere, hartzaileak, azkenean, igorleak hasieran
adierazi nahi zituen ideia eta pentsamenduen
zati txiki bat baizik ez du interpretatuko.
2.2.2 Hitzik gabeko
komunikazioaren osagaiak
Hitzik gabeko osagaien barruan sartzen dira
komunikatzeko ahalmena duten baina hitzak ez
diren zeinu edo seinale guztiak.
Mezuak hitzekin transmititzen ditugu, baina baita
intonazioarekin, keinuekin, mimikarekin eta, oro
har, adierazten dugun beste edozein alderdirekin
ere, janzteko modua barnean hartuta. Hein handi
batean, hitzik gabeko hizkuntzak osagai
subkontziente bat du, izan ere, ia konturatu gabe
erabiltzen dugun kode moduko bat baita, bai
mezuak igortzeko orduan eta bai haiek
interpretatzean.
Hitzik gabeko komunikazioak erlazio estua du
hitzezko komunikazioarekin eta prozesua
erregulatzen duela esan daiteke, mezuaren
esanahia zabaltzen, ñabardurak egiten edo
aldatzen laguntzen baitu.
Aurreko eskemarekin aurrera eginez, bereizi
ditzagun hitzik gabeko ahozko osagaiak eta hitzik
gabeko osagai ez-ahozkoak.
Hitzik gabeko ahozko osagaiak
Komunikazioaren hitzik gabeko ahozko osagaiari,
zeinak ez baitu hitzen edukia kontuan hartzen,
parahizkuntza esaten zaio eta hainbat elementu
hartzen ditu barnean: ahotsaren ozentasuna,
tonua, abiadura, etenak eta isiluneak,
jariakortasuna, argitasuna, intonazioa, azentua,
zenbait bokalizazio (mm, oh…), eta abar.
Ahozko hizkuntzarekin batera doa beti
parahizkuntza, eta hizketan ari denaren bere
buruarekiko segurtasunari, aldarte-egoerari,
sentimenduei, sinesgarritasunari eta abarri
buruzko alderdi garrantzitsuak komunikatzen
ditu.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 43

Hitzik gabeko osagai ez-ahozkoak kokapena eta mugimendua– erabiltzen duen

komunikazio-sistema bat dela.
Komunikazioaren hitzik gabeko osagai ez-
ahozkoan hainbat osagai sartzen dira. Horien
artean daude kinesia eta proxemia. Proxemia

Pertsonaren itxura ere –hau da, nola janzten den, Proxemia pertsonaren espazioa edo
haren erakargarritasun fisikoa, garbitasuna, bere pertsonarekiko komunikazioak eraginkortasun
irudiaren zainketa eta abar– hitzik gabeko handiena duen hurbiltasun-distantzia da.
komunikazioaren osagai ez-ahozkoa da.
Termino horren barruan hainbat teoria eta
Kinesia oharpen biltzen dira pertsona bakoitzak bere
espazioa eraikitzen duen eremuari buruz eta
Kinesian edo gorputzaren hizkuntzan berorren erabilpenaz. Ikasiko zenuen beste
gorputzaren keinu eta mugimendu guztiak modulu batzuetan hurbiltasuneko lau eremu
sartzen dira. daudela: eremu intimoa, pertsonala, soziala eta
eremu publikoa.
Komunikazio-eduki handiena duten osagai Pertsona bakoitzak bere lurralde-premia propioak
kinesikoen artean aipatzekoak dira: ditu eta espazio eta distantzia horien erabilpena
u
Aurpegi-adierazpena. oso garrantzitsua da komunikazio jariakorreko
testuinguru bat eratu nahi bada. Adibidez,
u
Irribarrea. norbaitengandik urrun kokatzea, inpertsonala
izateaz gainera, ez da lagungarria komunikazioak
u
Begirada.
eskatzen duen abegitasun-giroa sortzeko; aldiz,
u
Gorputzaren mugimenduak eta gorputz- gehiegi hurbiltzea mutur-sartze modura uler
atalekin egindako (burua, besoak, zangoak eta, daiteke eta deserosotasuna eta arbuioa pizten
batez ere, eskuak) keinuak. ditu.
u
Jarrera. Beraz, pertsonek espazioa erabiltzen duten
moduak eragina du besteekin erlazionatzeko
Komunikazioaren ikuspegitik begiratuta, ikusiko ahalmenean eta hurbiltasuna edo urruntasuna
dugu zeinu-hizkuntza komunikaziorako bitarteko sentitzeko orduan, eta komunikazio-helburu jakin
modura gorputz-hizkuntza –bereziki eskuen batzuen lorpena errazten du.

2.1 dokumentua. Gorputz-hizkuntza komunikazioan

R. L. Birdwhistell iparramerikarrak –gorputz-hizkuntza bidezko gizakien arteko komunikazioaren
ikertzaile hori izan zen kinesia terminoaren sortzailea– irizten zion hitzek ez dutela ia garrantzirik
komunikazioaren barruan: elkarrizketa bateko esanahiaren % 35 baizik ez zien egozten hitzei. Egile
horrek honako printzipio hauek ezarri zituen:
Ez
u dago esanahirik gabeko gorputz-adierazpen bakar bat ere,
adierazpen hori agertzen den testuinguruan.
Jarrera,
u gorputzaren mugimenduak eta aurpegi-adierazpena
tipifikatuta daude eta, beraz, sistematikoki azter daitezke.
Gorputz-hizkuntza,
u komunitate bateko kideen artean, komunitate
horretakoa den taldearen funtzio sozialtzat hartzen da.
Kanpotik
u ikus daiteken gorputzaren aktibitateak sistematikoki
eragiten du talde jakin horretako gainerako kideen jokabidean.
Jokabide
u hori azter daitekeen komunikazio-funtzio baten
eramailetzat hartuko da, harik eta kontrakoa frogatzen ez den
artean.
Gorputzaren ezein jarrerak edo mugimenduk ez du, berez, esanahi
u
zehatzik; pertsona bakoitzaren jokabide-patroi edo -eredu baten
testuinguruan soilik hartuko du zentzua.
44 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
2.3 Hizkuntzan
zailtasunak
dituzten pertsonekiko
komunikazioa
Hizkuntzan zailtasunak dituzten pertsonek
murriztuta daukate komunikatzeko ahalmena.
Aurreko unitate didaktikoan azaldu ditugun
nahasmenduek badute batzen dituen zerbait:
guztiek eragina dute, maila handiagoan edo
txikiagoan, pertsonen komunikatzeko
ahalmenean, nahiz eta modu berdinean eta
intentsitate berarekin ez izan.
Ikusi dugu zailtasunak hainbat faktoreren ondorio
direla, hala nola, ingurumenekoak, fisiologikoak
edo mezuaren pertzepzioan, ulermenean,
erantzunaren elaborazioan edo haren igorpenean
eragina duten prozesuenak. Komunikazio-
trebetasunen gabeziak pertsonen komunikatzeko
moduan eragiten du, interakzioan
eraginkortasunez aritzeko ahalmena murrizten
baitu.
Beharrezkoa da estrategiak bilatzea pertsona
afektatuak ahalik eta eraginkortasun handienaz
komunikatzeko gauza izan daitezen. Horregatik
gure zeregina, profesional gisa, komunikatzeko
potentziala ahalik eta gehien indartzera zuzendu
behar dugu, pertsonaren beharrizan eta
ezaugarrietatik abiatuta.
Komunikazioaren eraginkortasuna hobetzeko bi
estrategia multzo ditugu eskura, elkarrekin
konbinaturik ere erabili ditzakegunak:
Komunikazio-estrategia konbentzionalak,
u eta hitzik gabea), ahalik eta laguntza txikiena
erabiltzailearen pertzepzio-, ulermen- edo
igortze-beharrizanetara egokitu ostean.
Estrategia horiek unitate didaktiko honetan
aztertuko ditugu.
Komunikazio-sistema handigarriak edo
u laguntza erretiratuz joango da.
alternatiboak. Praktikan jartzen dira
komunikazio-premia bereziak dituzten
pertsonak daudenean eta hizkuntza mintzatua
osatzeko edo ordezteko bitartekoekin ase
behar direnean premia horiek.
Unitate didaktiko honetan zein bere testuinguruan
kokatuko ditugu existitzen diren komunikazio-
sistemak eta, hurrengo unitateetan, erabiltzaileekin
komunikatzeko erabiltzen ikasiko dugu.
Garrantzitsua da azpimarratzea laguntza-premiak
pertsonak bezain askotarikoak izango direla. Hala
ere, KSHA bat ezar dakiekeen pertsona guztien
kasuetan bada faktore komun bat: komunikazioa
ahalbidetzeko estrategiak erabiltzearen bitartez
haien egoerak hobera egiteko aukera.
Hartu kontuan!
Komunikatzeko ahalmenaren galerak edo
gabeziak interakzio sozialaren narriadura
kualitatiboa eta kuantitatiboa dakar eta,
hortaz, bizi-kalitatearena. Beharrezkoa da,
beraz, hizkuntzan muga garrantzitsuak
dituzten pertsonei komunikatzeko aukerak
emango dizkieten estrategiak bilatzea.
2.2 dokumentua.
Komunikazioaren
dimentsio-aniztasuna
Komunikazio-estrategia espezifikoetatik
haratago, komunikazioa egitate dimentsio-
aniztuna da, eta hori kontuan hartuta
eraman beharko da aurrera esku-hartzea.
Adibidez, ondoren ikusiko dugu nola balia
daitekeen garuneko paralisia duen mutiko
baten eskuak garbitzeko momentua
berarekin elkarrizketa ez-konbentzional
labur bat ezartzeko eta, bide batez,
komunikazio-trebetasunak lantzeko.
Egoera: eskuak garbitzea
Profesionalaren eta haurraren eskuak elkar
ukituz kokatuko dira; lehenengoak haurraren
eskuen azpian ipiniko ditu bereak,
mutikoaren hatz-mamiak libre geratzen
direla; jarraian, ukimenaren bitartez
erakutsiko dizkio garbiketako elementu
guztiak, haurrak jarduera ezagutu dezan.
Elkarrekin hasiko dira txorrota irekitzen;
halako batean, profesionala ohartzen da
mutikoa borondatezko mugimendu txikiak
egiten hasi dela txorrota berak irekitzeko;
helduak, lagun-egite rola betez (hitzezkoa
emango dio haurraren autonomia sustatzeko.
Ikusten da haurrak identifikatu duela jarduera
eta, pixkanaka, laguntza gutxiagorekin
molda daiteke. Profesionala, era mailakatuan,
mutikoarekin hizketan ari den aldi berean,
Jarduera horrekin egiaztatu dugu
komunikazio natural bat sortzen dela bi
aldeen artean. Haurra gorputz-
mugimenduaren bitartez komunikatu da
profesionalarekin, txorrota irekitzen saiatu
denean, eta profesionalak onartu eta berretsi
egin du mutikoak erakutsi nahi izan duena.
Emaitza bestelakoa izango zatekeen
profesionala txorrota irekitzera mugatu izan
balitz, haurraren parte-hartzerik gabe, eta
eskuak hartu izan balizkio kontuan hartu
gabe esku-ahurrak eta hatzak libre utzi behar
zizkiola bere kabuz ahalegindu zedin. Kasu
horretan ez zatekeen gertatutako inolako
elkarrizketarik.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 45
2.4 Komunikazio-
estrategia
konbentzionalak
Hizkuntzaren funtsezko gaitasunetako batzuk
gordetzen dituzten pertsonekiko komunikazioa
hobetzeko, komunikazio konbentzionaleko ohiko
komunikazio-trebetasunak balia ditzakegu,
betiere egoeraren arabera eta pertsona
bakoitzaren berariazko beharrizanetara egokitu
ondoren.
Horrela, ongi egituratutako eta erraz interpreta
daitekeen hitzezko mezu bat elaboratzeaz eta
hitzik gabeko komunikazioaren elementu guztiak
baliatzeaz gainera, beste estrategia konbentzional
batzuk erabili beharko ditugu, hala nola:
u
Elkarrizketarako trebetasunak (elkarrizketa
hasten, izaten eta amaitzen jakitea), beste
pertsona batzuk ezagutzen eta haiekin
eraginkortasunez hitz egiten lagun diezaguten,
gure jarrera interakzio-testuinguruaren
errealitatera moldatzeko.
u
Entzute aktiboa eta enpatia, erabiltzailearekiko
interakzioa ahalbidetzen eta transmititu nahi
diguna hobeto ulertzen laguntzen digutelako.
Trebetasun horiek guztiak edozein komunikazio-
egoeratan aktibatzen dira, beren artean
konbinatuta eta batzuk besteetatik bereizi gabe;
trebetasun horiek errazago ikasteko, ordea, zein
bere aldetik aztertuko ditugu.
2.4.1 Hitzezko hizkuntzaren
maneiua
Hitzezko hizkuntza da komunikatzeko bitarteko
ohikoena eta eraginkorrena, betiere pertsona
gauza baldin bada ulermen- eta adierazpen-
trebetasunak maneiatu eta erabiltzeko.
Pertsonaren beharrizan espezifikoen eta kalteturik
dituen funtzioen arabera erabiliko du pertsonak
ahozko hizkuntza.
Alegia, estrategia desberdinak erabiliko ditugu
hizketan nahasmenduak dituen pertsona batekin,
entzumenean arazoak dituenarekin edo
ulermeneko nahasmenduak dituen norbaitekin.
Afektazioaren intentsitatea ere aintzat hartu
beharko da, esate baterako, estrategia desberdinak
aplikatuko ditugu entzumen-urritasun ertaina
duen pertsona batekin edo afektazio larria duen
batekin.
Hortaz, oinarrizkoa izango da mezua errealitatera
eta maila horretan zailtasunak dituen pertsonaren
baldintzetara egokitzea, kasu eta egoera
bakoitzean aproposak diren hizkuntza eta hitz
egiteko modua erabiltzen saiatuz.
Badira beste alderdi batzuk, hitzezko hizkuntzaren
erabilerari dagokionez, egoera gehienetan
komunak izan ohi direnak, nahiz eta batzuk edo
besteak azpimarratzen diren, kasuaren arabera.
Garrantzitsuenen artean, honako hauek daude:
Mezu egituratua ematen saiatzea. Horrek
u
esan nahi du diskurtsoa aurretik pentsatu eta
atondu beharko dela, mezua interpretatzea
errazagoa izan dadin, ideia nagusiak
nabarmenduz eta lotura gabeko ideiak,
inkoherentziak, ideia nagusia oztopa dezaketen
esaldiak eta abar bazter utzirik.
Mezua sinplea izan dadin ahalegintzea.
u
Hori esaldi labur eta argiekin lortzen da, hitz
zehatz eta ulergarriak erabilita, arretari eustea
eta mezua berehala deskodetzea errazagoa
izan dadin. Aitzitik, mintzaldi luzeegiak
baztertzekoak dira, baita mendeko esaldien
erabilera handiegia ere, interpretazio bikoitzak,
metaforak, hitz teknikoegiak eta abar.
Kasu batzuetan, ulermen-mailaren arabera,
beharrezkoa izango da galdera itxiak egitea,
non pertsonak bai edo ez erantzun beharko
duen, edo erantzun bakunak eman ditzan
aukera gutxi batzuen artetik.
Pertsona solaskidearen ahalmenetara
u
egokitzea. Ez dezagun ahaztu kasu askotan
gurekin hizketan ari den pertsonak murriztuta
daukala bere gaitasun kognitiboa edo
hizkuntza-ahalmena; beraz, komunikazioa
posible izango bada, erabiltzen dugun
erregistroak sintonian egon behar du hark
mezua deszifratzeko eta interpretatzeko duen
gaitasunarekin. Horrek esan nahi du haren
ulermen-mailarako ulergarriak diren hiztegia
eta egitura gramatikalak erabili beharko
ditugula, betiere infantilismoan erori gabe.
Mezua igortzearekin batera, hitzik gabeko beste
osagai afektibo eta testuinguruaren araberako
batzuk gehitu beharko dira, komunikazio-maila
handienera heltzeko.
Hartu kontuan!
Mendekotasun-egoeran dauden pertsonen
komunikatzeko ahalmena hobetzen
laguntzeko, haiek zuzenean artatzen
dituzten langileek, jarrera positiboa izateaz
gainera, komunikazio-trebetasunetan maila
ona izan behar dute.
46 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
2.4.2 Hitzik gabeko
komunikazio-estrategiak
Badakigu komunikazio-prozesuan hitzik gabeko
osagaien ehunekoa garrantzitsua izaten dela
mezuaren transmisioaren eraginkortasunari
dagokionez. Hizkuntzan mugak dituzten
pertsonekiko komunikazioan, funtsezkoa izango
da osagai horiek are gehiago erabiltzea pertsonak
hitz egiteko izan ditzakeen zailtasunak
konpentsatzeko, edo hizketa ordezteko, ahozko
komunikazioa posible ez denean.
Beti hautatu eta modulatu beharko dugu gure
hitzik gabeko adierazpena komunikatzen ari
garen pertsonaren premietara egokitzeko, eta
horretarako aintzat hartuko ditugu honako
jarraibide hauek:
Hitzezko mezuen igorpena jariakortasunez
u mekanismoak guztiz kontrolatzea.
egin behar da, pertsonaren entzumen-
ezaugarrietara egokitutako ozentasunez,
ahots-tonu abegitsuan eta transmititzen ari
garen mezuaren xedearekin bat datorren
intonazioan.
Diskurtsoa jariakorra eta ahal den perturbazio
gutxienekoa izango da; abiadura solaskidearen
ahalmenetara egokituko da, entzun ahala eta
ahalik eta esfortzu txikienarekin deszifratu
dezan; horrekin batera, beharrezkoak diren
etenak egin beharko dira bera ere interakzioan
sar dadin.
u
Erabiltzaileari konplizitatea adierazten dion
aurpegi-adierazpena erakutsiko da, hari
begietara begiratuz –ez finkoegi, hala ere–,
solaskidearen altura berean, interakzioa
erregulatuz eta komunikazioari hainbat
ñabardura emozional emanez. Ez da ahaztu
behar begien bidezko kontaktua lagungarri
izaten dela solaskidearen arreta eta inplikazio
emozionala hobetzeko.
Helburu berberarekin erabiliko dugu irribarrea
ere, gehiegikerian erori gabe.
Keinuak edo imintzioak egitea transmititu
u baldintzak bilatzea.
nahi dugun ideiari laguntzen dioten gorputz-
mugimenduak (eskuen mugimenduak,
besoenak, buruarenak, jarrera eta abar) egitea
da. Arlo horretan, ezinbestekoa da erabiltzaileak
erraz ezagutuko dituen kodeak erabiltzea.
Erabiltzailearen familiarekiko lankidetzak
informazio asko eman diezaguke komunikazio
hori nola ezarri behar dugun jakiteko orduan.
u
Erabiltzailearekiko distantzia egokira
kokatzea. Garrantzitsua da identifikatzea zein
den hurbiltasun-distantzia eraginkorrena (nork
bere hurbiltasun-distantzia propioa du), eta hor
kokatzea ezarriko dugun komunikazio motaren
arabera.
Distantzia horrek, bada, behar bezain
hurbilekoa izan beharko du pertsonak,
zentzumen bidez, ematen diogun informazioa
ongi jaso dezan eta emozionalki eroso egon
dadin; baina laburregia ere ez, bere espazio
pertsonalean egiten dugun mutur-sartze
modura har ez dezan.
Hartu kontuan!
Komunikatzen al dugu, egiaz, nahi dugun
guztia eta ezkutatzen al dugu transmititu
nahi ez duguna? Baietz pentsa litekeen
arren, izatez oso zaila da engainu-
Hori gertatzen da erantzunak ematen
ditugunean geuk nahi gabeko konta ezin
ahala seinale inkontziente egiten ditugulako
hizkuntza mintzatuarekin batera, gure
kontroletik kanpo adierazten ditugunak,
baina, kasu askotan, gurekin eragin-trukean
ari direnek deszifratu ditzaketenak.
2.4.3 Elkarrizketa-trebetasunak
Pertsonok beste pertsona batzuekiko elkarrizketa
ez-formalak hasteko eta izateko erabiltzen ditugu
elkarrizketa-trebetasunak, bide batez, gizarte-
harremanak sustatzen ditugula. Pertsonen
hizkuntza-ahalmena nolabait mugatuta
dagoenean, baliteke pertsona horiek ahalegin
handiagoa egin behar izatea solasaldi bateko
portaera erregulatzen lagunduko dioten jarrerak
eta jarduketak praktikan jartzeko. Baliagarria izan
daiteke honelako komunikazio-estrategiak
erabiltzea:
u
Komunikaziorako jarrera irekia erakustea eta
komunikazio hori ahalbidetuko duten
u
Komunikatzeak ez du esan nahi hitz egitea,
baizik eta eragin-trukean edo interakzioan
aritzea. Ohiko hutsegitea izaten da
komunikazio-ahalmena murriztuta duten
pertsonekiko harremanetan, profesionalak
erantzunari itxaron gabe hitz egitea.
Edozein egoeratan, pertsona erabiltzailearen
parte-hartzea bilatu behar da, haren
komunikatzeko modua zeinahi dela ere, kasu
horretan soilik osatzen baita komunikazio-
prozesua.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 47
u
Pertsona solaskidearen balizko eskaerei aurrea
ez hartzen ahalegintzea. Hobe da pertsonari
behar duena eskatzeko aukera ematea, bere
komunikatzeko estiloa eta erantzuteko
denborak errespetatuz.
Askotan, komunikazio-zailtasunak dituzten
pertsonek erantzuteko denbora gehiago behar
izaten dute, eta isilik denbora luzez egoteko
ohiturarik izaten ez dugunez, uste izaten dugu
ezin digutela erantzun, eta berriro hizketan
hasten gara solaskideari bere iritzia emateko
aukerarik utzi gabe. Zentzu horretan, beraz,
egonarria izan behar dugu eta solaskidearen
erritmora egokitu, zeina, eskuarki, ohituta
gaudena baino motelagoa izaten baita.
u
Hitzik gabeko komunikazioak eskaintzen
dituen baliabideak erabiltzearen garrantzia
errepikatzea. Komunikatzeko ahalmena
murriztuta duten pertsonekiko komunikazioan,
erabakigarriak dira mezuaren elaborazioa eta
interpretazioa.
Beti eduki beharko dira kontuan hitzei eransten
zaizkien edozein motatako komunikazio-
moldeak, hala nola begirada bat, begi-kliska
bat, keinu bat, soinu bat, hasperen bat edo
egun berezi horretarako jantzita daraman
arropa edo erabili duen kolonia.
2.4.4 Entzute aktiboa eta
enpatia
Komunikazio-ahalmenak murriztuta dituzten
pertsonen zailtasun handienetako bat,
komunikazioaren funtzionaltasunaz gainera, bere
beharrizanak, kezkak, desirak, interesak eta abar
–hau da, bere barne-mundua– adierazi ezina
izaten da.
Pertsonak nahikoa trebetasun izaten ez duenez
haiei irteera emateko, askotan, haien adierazpena
ez da azalera ateratzen, eta horrek, frustrazio
handia sortzeaz gainera, bakartze-espiral batera
eramaten du: autoestimuaren galera, interesik
eza, motibazio falta, portaera oldarkorrak,
depresioa eta abar.
Horrelako egoerak ekiditeko eta erabiltzaileak
adierazi nahi baina ezin dituen kezka horietara
iristeko, lehen mailako bi trebetasun ditugu, beste
modulu batzuetan ere maiz aipatu izan ditugunak,
hain zuzen ere, entzute aktiboaz eta enpatiaz ari
gara.
Entzute aktiboak pertsona hobeto ulertzen
u
laguntzen digu, hark komunikatu nahi diguna
ahalik eta doitasun handienaz interpretatzera
orientatutako ahalegin aktibo bati esker.
Ahalegin hori ez da mugatzen hitzen
deskodetze soil batera; aldiz, kontzentrazioaren
bitartez, adierazi nahi digun hura interpretatzen
saiatzera eramaten gaitu, nahiz eta pertsonak
ez jakin nola adierazi. Entzute aktiboaren
barruan sartzen da bi solaskideen arteko hitzik
gabeko eragin-trukea, bereziki aurpegi-
adierazpena eta begirada.
Enpatia bestearen sentimenduak ezagutzea,
u
ulertzea eta estimatzea ahalbidetzen digun
trebetasuna da. Hala, pertsonaren barne-
munduan sartzen eta «haren lekuan jartzen»
laguntzen digu, horrela kapaz izan gaitezen
pertsonak benetan zer nahi duen edo behar
duen jakin ahal izateko.
Trebetasun horiek praktikan jartzen direnean
profesional baten eta erabiltzaile baten arteko
interakzio-prozesuan, erabiltzailea ohartzen da
profesionalak ulertzen duela eta hartaz kezkatzen
dela, eta horrek erraztu egiten du konfiantza-
loturak eratzea, horrela komunikazioa eta
prozesuarekiko konpromisoa ahalbidetzen direla.
Hartu kontuan!
Entzute aktiboa eta
enpatia entrenatu
beharreko jarrerak dira,
nahiz eta horretarako
sentiberatasun handiagoa
duten pertsonak badiren.
2.2 irudia Ditugun trebetasun
guztiak erabili behar ditugu
komunikazio-zailtasunak dituzten
pertsonekin interakzio eraginkor bat
lortzeko.
48 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
Helburu hori lortzeko, paper erabakigarria
Gainera, pertsonari adierazteko aukera ematen
jokatuko dute mezua igortzean erakusten dugun
bazaio eta ulertua sentitzen bada, baretu egingo
aurpegi-adierazpenak edo gertutasunak.
da haren estutasuna eta autoestimua handituko
zaio.
Trebetasun horiek erabilita komunikazioa
ahalbidetzen duten neurriak dira honako hauek,
besteak beste: 2.5 Berariazko
u
Solaskideari entzuteko eta ulertzeko aurrejoera estrategiak kolektibo
aktibo bat hartzea.
u
Ahalegin handia egitea entzuten, ez bakarrik
desberdinentzat
pertsonak transmititzen diguna, baizik eta hark
Kolektibo batzuek eta besteek hainbat elementu
benetan transmititu nahi diguna; beraz,
komun dituztenez komunikatzeko orduan,
beharrezkoa izango da aktiboki behatzea ere,
zenbait orientazio eman ditzakegu kolektibo
mezuaren adierazpen guztiak interpretatu ahal
horietako bakoitzarekin komunikazio
izateko.
eraginkorragoa ezartzen lagunduko digutenak.
Ildo horretan, pertsonari adierazten utzi behar
Hala, zenbait estrategia ikusiko ditugu entzumen-
zaio, ez da eten behar, eta eskura dituen
desgaitasuna, ikusmen-desgaitasuna, gor-
adierazteko modalitate guztiak baloratu behar
itsutasuna, hizketako zailtasunak, desgaitasun
dira.
intelektuala, narriadura kognitiboa edo afasia
Funtsezkoa da modalitate horiek guztiak duten pertsonekin erlazionatzeko.
aintzat hartzea, bereziki pertsonaren
Hartu kontuan!
hizketarako ahalmena mugatuta dagoenean.
Horrela, negarraren, barrearen, begiratuaren, Garrantzi handikoa da logopeda ahal bezain
irribarrearen edo beste adierazpen-modu goiz lanean hastea pazientearen potentziala
batzuen bitartez igortzen diren mezuak ere ahalik eta gehien errehabilitatzeko,
interpretatu beharko ditugu. hizkuntzaren arloko arazo asko berreskuratu
egiten baitira, neurri handi batean,
u
Seguru egon behar dugu informazioa ongi logopedaren esku-hartze egokiari esker.
ulertzen eta prozesatzen ari garela; horretarako,
hainbat estrategia erabiliko ditugu:
Buruarekin
u baietz egitea, esan nahi digutena 2.5.1 Entzumen-desgaitasuna
ulertzen dugula konbentziturik gaudenean. duten pertsonekin
Ulertzen
u duguna geure hitzekin berriro
formulatzea edo esatea, esan nahi diguna, Entzumen-desgaitasun egoera bakoitza bat eta
hain zuzen, horixe dela egiaztatzeko. bakarra da (noiz gertatu den, zer arrazoirengatik,
galera-maila, eta abar kontuan hartuta),
Beharrezkoak diren argibide guztiak eskatzea,
u horregatik, berariazko baliabideak eta esku-hartze
seguru egon gaitezen transmititu nahi prozesuak eskatuko ditu.
zitzaiguna ongi ulertu dugula; baita
informazio gehigarria eskatzeko edo zenbait Hala eta guztiz ere, badira zenbait estrategia
ñabardura doitasun handiagoz ezagutzeko edozein mailatako entzumen-desgaitasuna duten
ere. pertsonekiko komunikazioa ahalbidetzeko
gomendatzen direnak:
Solaskideak
u egiten dizkigun galdera guztiei
zintzotasunez erantzutea, gure erantzunak u
Pertsonari abisatzea, keinu edo seinaleren
galdetzen digun horretara doituz. batekin, berarekin hitz egin nahi dugula, arreta
eskaini diezagun. Horrela, begira edukiko
u
Sendogarri positiboak erabiltzea erabiltzailea dugula ziurtatuko dugu, hizketan hasi baino
komunikatzen jarraitzera bultzatzeko eta lehen.
adoretzeko, kontatzen ari zaiguna interesatzen
zaigula erakutsirik. Era berean, bere u
Pertsonarengandik hurbil kokatzea, aurrez
komunikatzeko ahalegina goraipatu behar aurre eta altura berean, argi eta garbi ikus
dugu, eta esfortzu horrek ekarriko dizkion ditzan gure bokalizazioak eta aurpegierak.
onurak adieraziko dizkiogu. Aurpegia ikustea eragozten duen keinurik edo
ahoaren mugikortasuna aldarazten duten
Aipatu dugu jada pertsonari entzutea eta ulertzea ekintzarik ez egiten saiatuko gara, adibidez,
bezain garrantzizkoa dela pertsonak ulermen hori tabakoa erretzea, txiklea murtxikatzea, goxoki
eraginkorra dela sentitzea, eta erakusten diogun bat miazkatzea edo ahoa beteta hitz egitea.
interesa egiazkoa eta benetakoa dela ohartzea. Argitasun ona edukitzea ere komenigarria da.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 49
u
Naturaltasunez eta jario onarekin hitz egiten
saiatzea, baina ohi baino apur bat mantsoago,
ongi ahoskatuz eta ozen, baina ez oihuka.
u
Gure aho-ezpainetako adierazpenarekin
sintonian dauden keinu-baliabideak erabiltzea,
gehiegikerietan eta antzerkikerian erori gabe.
u
Hizkuntza zuzena, argia eta zehatza erabiltzea,
gauza bakoitza izendatuz eta esaldi osoak eta
gramatikalki zuzenak eginez, hurrenkera
logikoa errespetatuz. Ahal den guztietan, hitz
solteak, hizkera telegrafikoa eta itzulinguruak
erabiltzea ekidingo ditugu.
u
Garrantzitsua izango da pertsonak mezua
ulertu duela ziurtatzea; horretarako, galdera
zehatzak egingo ditugu, ulertu duen edo ez
jakiteko. Ez baldin bagaude seguru mezua
ulertu duela, beste baliabide batzuk erabiliko
ditugu, esate baterako, hitza edo esaldia
errepikatzea, haren ordez esanahi bereko beste
hitz bat esatea, keinu-mugimenduak berritzea
edo hizkuntza idatzia edo grafikoa erabiltzea.
Hartu kontuan!
Gogoan izan entzumen-galera izan
daitekeela arina, ertaina, larria edo sakona.
Galera hori diagnostikatzeko egiten den
probari audiometria esaten zaio.
2.5.2 Ikusmen-desgaitasuna
duten pertsonekin
Ikusmenak gure ingurunea ezagutzea eta harekin
erlazionatzea ahalbidetzen digu. Gure ingurunetik
jasotzen dugun informazio guztiaren % 80 inguru
ikusmenetik sartzen zaigu.
Bistakoa da, hortaz, ikusmen-desgaitasunak
muga handiak ezartzen dituela pertsonaren
komunikatzeko ahalmenean. Ahalmen hori
pertsonak mantentzen duen ikusmen-hondarrak
edo ikusmen-mailak baldintzatuko du. (2.3 dok.)
Kasu larrietan, ikusmen-desgaitasuna duten
pertsonekiko komunikazioak sistema eta
teknologia espezializatuak eskatzen baditu ere,
badira zenbait estrategia, elkarrizketa-mailan,
elkarrizketa errazten dutenak:
u
Pertsonari bere izenez deitzea (argi eduki dezan
hari zuzentzen gatzaizkiola), eta gure izenarekin
identifikatzea (jakin dezan norekin dagoen eta
zergatik). Agurtzera baldin bagoaz, zer egitera
goazen esango diogu: eskua edo musu bat
emango diogun, beti naturaltasunez.
u
Bere aurrean jartzea eta ahots-ozentasun
normala erabiltzea, oihuka edo ozen hitz egin
gabe, itsua izateak ez baitu esan nahi
entzumenean zailtasunak dituenik.
Beharrezkoa da hitzik gabeko ahozko osagaiak
ongi erabiltzea (jariakortasuna, etenak,
ahotsaren ozentasuna eta tonua,
erreberberazioak eta abar).
u
Ahozko hizkuntza izango da komunikazioak
oinarri izango duen osagaia. Hiztegi askotarikoa
eta aberatsa erabil dezakegu, baina, era berean,
doia eta ongi eraikia, egoera batzuk eta besteak
zehaztasunez azaldu ahal izateko, betiere
pertsonaren hizkuntza-ahalmenaren arabera.
Solaskidea ez nahasarazten ahalegindu behar
dugu, eta ez saturatzen informazio gehiegi
emanda.
u
Gauza nabariak ez ditugu adieraziko, ikusmenik
eza bateragarria da beste ahalmen kognitibo
batzuekin.
u
Keinuak eta imintzioak alde batera utziko
ditugu, ikusi ezin gaitzakeenez, ez baitute uler
gaitzan lagunduko.
u
Hitz markatzaileak –adibidez, hemen, han edo
antzekoak– ez esaten saiatuko gara, hark ikusi
ezin dituen keinuak egiten baitira hitz horiekin
batera. Hobe da adierazpen orientagarriagoak
erabiltzea hala nola, «mahaiaren ezkerrean»,
«zure eskuinean», «atearen aurrean», «zure
atzean» eta abar.
u
Pertsonari gauden lekutik bagoazela adieraziko
diogu (bestela, baliteke guri hizketan jarraitzea,
oraindik han gaudelakoan) edo harengana
itzuli garela.
2.3 dokumentua.
Ikusmen-desgaitasunaren
parametroak
Pertsona baten ikusmen-maila bi
parametroren arabera zehazten da: ikusmen-
zolitasuna eta ikuseremua.
Ikusmen-zolitasuna
u objektuen formak
distantzia batera bereizteko ahalmena da
eta proba optometriko baten bidez
neurtzen da.
Ikuseremua
u begiek mugimendurik egin
gabe ikusten duten ikusmen-angelua edo
-eremua da.
50 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
2.5.3 Gor-itsuekin
Ikusmen- eta entzumen-desgaitasuna
konbinatzearen emaitzak, komunikazio-arazo
bakanak ez ezik, premia bereziak ere sortzen ditu.
Aurrerago ikusiko dugun bezala, komunikazio
sistema guztiz espezifikoak behar dituzte; hala
ere, badira jarraibide orokor batzuk pertsona
hauekiko komunikazioan lagun diezaguketenak:
u
Pertsonaren besoa ukitzea bere
gaudela jakinarazteko.
u
Geure burua identifikatzea bere eskuan gure
izena edo zeinua (keinu-izena) letraz letra
marraztearen bidez.
u
Audifonoa erabiltzen badu, bere ondoan
gaudela badakiela ziurtatu ondoren, berari
zuzenean, astiro eta ongi ahoskatuz hitz egitea.
Leku zaratatsuak ekiditen saiatzea.
u
Ikusmen-hondarrik baldin badu, haren aurrez
aurre jartzea hobeto ikus gaitzan. Baliteke
kontraste ona duten letra handiagoak
irakurtzeko gai izatea; horrela bada, idatzi eta
saiatu idatzitakoa ongi argiztatua egon dadin.
u
Pertsonaren beharrizan partikularretara ongien
egokitzen den komunikazio-sistema erabiltzea.
Batzuetan, beharrezkoa da alfabeto
daktilologikoa erabiltzea.
u
Pertsonari jakinaraztea gauden lekua uztera
baldin bagoaz, eta hura eroso egongo den eta
arriskurik ez duen toki batean uztea. Ez da inoiz
gor-itsu bat bere kasa utzi behar berarentzat
ezaguna ez den leku batean.
2.5.4 Hizketarako zailtasunak
dituzten pertsonekin
Hizketarako zailtasunek lotura izan ohi dute
fonazio-organoen kontrol edo doitasun faltaren
edo haien funtzionamenduko alterazioen
ondoriozko ahotseko nahasmenduekin,
jariakortasunarekin, erritmoarekin, ahoskerarekin
edo artikulazioarekin.
Arlo honetako zailtasunak askotarikoak izan
daitezkeenez, haiek ordeztera edo konpentsatzera
zuzendutako estrategiak ere hala izango dira,
baina baditugu egoera askotan aplikagarri izango
diren zenbait estrategia orokor:
u
Pertsonaren aurrez aurre kokatzea haren ahoa
eta aurpegi-adierazpenak hobeto ikusteko.
u
Eskuarki, pertsonak denbora gehiago behar
izaten du informazioa adierazteko eta erantzun
behar duenean ere denbora luzeagoa beharko
du. Horregatik, utzi egin behar zaio hizketan,
haren diskurtsoa eten gabe eta behar duen
denbora emanez, haren hitzei aurrea hartu
gabe eta pazientziarik eza erakutsi gabe.
Jakina, ez ditugu hark hasten dituen baina
artikulatzea kostatzen zaizkion hitzak edo
esaldiak osatuko. Alegia, haren erritmora
egokituko gara.
ondoan
u
Begiradari eustea eta entzute aktiboa aplikatzea
esan nahi diguna ulertzen saiatzeko, eta ulertu
dugunaren seinaleak ematea, adibidez,
buruarekin baietz eginez, esaten ari zaiguna
ulertzen goazen neurrian.
Ez baldin badiogu ulertu, pertsonari jakinaraztea
komeni da, komunikatzeko beste modu bat
erabili dezan. Ez da inoiz jardunbide egokia
mezua ulertu denaren itxurak egitea,
solaskideari ulertu ez zaion kasuan.
u
Normal hitz egin behar zaio, ez astiroago eta ez
beste pertsona batzuei baino ozenago, ez
baititugu hizketaren arloko mugaketak
zentzumen arloko urritasunekin edo gabezia
kognitiboekin nahastu behar. Horrelako
kasuetan, berriz, eremu horietan dituen
ulermen-mailetara egokituko dugu gure
mezua.
u
Pertsonak gurpil-aulkia erabiltzen badu, bere
aurpegiaren parean eta altura berean kokatuko
gara, bereziki elkarrizketa denboran luzatzen
bada; kasu horietan komenigarria izaten da
esertzea, horrela, komunikazioa plano berean
gauzatzen baita.
Gurpil-aulkian doazen pertsonek beren espazio
pertsonaltzat hartzen dute gailu hori; beraz, ez
genuke inola ere espazio hori inbaditu behar,
hura mugituz, ukituz edota, besterik gabe,
haren gainean bermatuz edo sostengatuz.
u
Ohiko hutsegitea izaten da gurpil-aulkian doan
pertsonarengana zuzendu ordez, haren
laguntzaileari hitz egitea, bitartekari rola joka
dezan. Bidezkoa eta zuzena pertsonari
zuzenean hitz egitea da, gure interakzioa
berarekin gauzatzea, alegia.
Hartu kontuan!
Inoiz ez da ondorioztatu behar mugitzeko
edo hitz egiteko zailtasunak dituen pertsona
batek beste arlo batzuetan ere mugak
dituenik, izan ere, zentzumen perfektuak ez
ezik, trebetasun kognitibo ikaragarriak ukan
baititzake.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 51
2.5.5 Adimen-desgaitasuna
duten pertsonekin
Adimen-desgaitasuna duten pertsonekiko
komunikazioa funtzio kognitiboen afektazio-
mailak eta horrek hizkuntzaren eremuan dituen
ondorioek baldintzatuko dute. Hori dela eta, zaila
da kasu guztietarako balioko duten estrategiak
ezartzea, baina eman daitezke hainbat jarraibide:
u
Erabiltzailearekin komunikatzeko harentzat
ezagunak diren inguruneetan saiatzea, arreta
dispertsatzea ekiditeko xedez.
u
Pertsona bere adinaren arabera tratatzea, baina
bere ulertzeko ahalmenera egokiturik. Horrek
esan nahi du hizkuntza bakuna erabili behar
dela, egitura gramatikal sinplekoa eta pertsonak
menderatzen duen oinarrizko hiztegia.
Horretarako, esaldi laburrak eta xumeak
osatuko ditugu, ekintza zehatzak eskatzeko
(bata bestearen ondoren). Garrantzitsua da
haurren hizkuntzako formak erabiltzeko
tentazioan ez erortzea.
u
Pertsonari zuzentzen gatzaizkionean, mezu
edo jarraibide oso argiak emango ditugu, eta
beharrezkoa baldin bada, haien lagungarri ,
beste sostengu gehigarriren bat ere bai,
adibidez, material grafikoa, erakustaldiak,
seinaleztatzeak eta abar.
u
Pertsona horien adierazpen- eta erantzun-
denborak luzeagoak izan ohi dira; horregatik,
behar duten denbora emango diegu, presatu
gabe eta, aitzitik, egonarria izanez eta gure
sostengua erakutsiz.
2.3 irudia Muga kognitiboak dituzten pertsonekin komunikatzen garenean, komunikazio-funtzioa maximizatzen
ahaleginduko gara.
u
Hitzik gabeko hizkuntza doitasunez erabiltzea,
pertsona nahastea edo okerreko interpretazioak
ekiditeko. Ahoskera ona ez ezik, ahots-tonua
eta inflexioak behar bezala erabiltzea.
u
Edozein kasutan ere, mezua ulertu dela
ziurtatzea eta haren interpretazioa zuzena izan
dela egiaztatzea.
u
Pertsonaren komunikazio-lorpenak indartzea
lagungarri izango da haren estutasuna
baretzeko eta komunikazio-prozesuetan
lankide izatera motibatzeko.
2.5.6 Narriadura kognitiboa
duten pertsonekin
Narriadura kognitiboa hainbat funtzio
kognitiboren galerari lotuta dago: oroimena,
arreta, informazioa prozesatzeko abiadura eta
abar. Zahartzeagatik gerta daiteke, edo
gaixotasunen bategatik, hala nola dementziak
edo beste lesio neurologikoren bat.
Narriadura kognitiboa duten pertsonekiko
komunikazioa (bereziki Alzheimer gaixotasunaren
eta beste dementzia batzuen kasuan) gero eta
korapilatsuagoa izango da, eritasunak aurrera
egin ahala. Izan ere, hizkuntza bera da eritasunaren
bilakaera argien adierazten duen arloetako bat.
Helburua, betiere, komunikazio-funtzioari ahal
den maila handienean eustea izango da, hala
adierazpenaren arloan, nola ulermenarenean
(prozesu beraren parte izan arren), biak egoten
baitira kaltetuak.
52 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
Adierazpena ahalbidetzeko estrategiak
Narriadura kognitiboa duten pertsonen
adierazpena ahalbidetzeko jarraitu beharreko
jarraibideetako zenbait honako hauek dira:
u
Pertsonari begietara zuzenean begiratzea
ikusmen-kontaktua ezartzeko, eta kontaktu
hori erabiltzea hura lasaitzeko eta entzuten
diogula erakusteko.
u
Haren ahots-tonuari erreparatzea, horrelako
egoeretan hitzak bezain garrantzitsua baita;
tonuaren bitartez, izan ere, pazientearen
zenbait emozio interpretatzeko aukera izango
baitugu.
u
Aktiboki eta enpatiaz entzutea, esaten edo
sentitzen duenarekiko interesa erakutsiz.
u
Esaten ari zaiguna ulertzen ez badugu, komeni
da berari jakinaraztea, eta keinuen bitartez
esplika dezan animatzea. Testuinguru horretan,
hitz bat ezin duela aurkitu ohartzen bagara,
bere frustrazioa txikiagoa izango da ideia bat
eskaintzen bazaio.
u
Hitzik gabeko komunikazioa areagotzea
(irribarre bat, besarkada bat edo fereka bat)
hitzezko komunikazioa sendotzeko edo
berarekin komunikatzeko, hitzak ez ulertzera
iristen denean.
Ulermen-estrategiak
Narriadura kognitiboa duten pertsonen ulertzeko
ahalmena hobetzeko estrategiak dira honako
hauek, besteak beste:
u
Hizketaldi bat hasten dugun bakoitzean, geure
burua identifikatzea eta pertsonarengana bere
izenez zuzentzea, orienta dadin eta arreta
eskain dakigun.
u
Astiro hitz egitea, argi eta garbi, amultsuki eta
egonarriz beterik. Hobe izango da ahots-tonu
apal samarra erabiltzea, baretasun-sentsazioa
senti dezan.
u
Hitz eta esaldi laburrak, bakunak eta ezagunak
erabiltzea. Izenak erabiltzea, izenordainen
lekuan, beste pertsona batzuei buruz ari
garenean.
u
Zerbait eskatzen zaionean, ahalik eta modurik
sinpleenean azaltzea eta jarraibideak urrats argi
eta bakunetan sekuentziatzea, behar den
guztietan informazioa errepikatzen dela.
Zuzeneko agindurik ez ematea.
u
Keinu-hizkuntza indartzea, aurpegiko mimika
erabiliz eta ahots-tonu desberdinetan
ñabardurak eginez.
u
Gure galdera edo mezuekin batera, gauzak
marraztea, seinalatzea edo ukitzea.
2.5.7 Afasia duten pertsonekin
Afasia hizketan eta ulermenean eragina duen
nahasmendua da. Irakurketa eta idazketa ere
kaltetu ditzake eta hizketako beste nahasmendu
batzuekin batera ere ager daiteke, disartriarekin
edo hizketako apraxiarekin, esaterako.
Egoerak askotarikoak izan daitezkeen arren,
baditugu zenbait jarraibide afasia duten
pertsonekin komunikatu ahal izateko:
u
Astiro hitz egitea eta kolpetik informazio
gehiegi ez ematea, aldi laburretan baizik, eta
diskurtso luzeak egin gabe.
u
Ahalik eta tonu normalena erabiltzea, oihuka
aritu gabe; eta haiengana inoiz ez zuzentzea
haurrak balira bezala edo ezer ulertuko ez
balute bezala. Pertsona hauetako askok
ulermen-maila handia izaten dute, nahiz eta
ezin duten adierazi.
u
Haien ordez ez mintzatzea edo haien ahotik ez
hitz egitea, baizik eta beren kabuz komunikatzen
uztea, denbora gehiago beharko badute ere.
u
Komunikatzeko aukera ematea, zuzentasun
osoz mintzatuko ez badira ere; gainera,
egindako ahalegina baloratu behar da.
u
Eta jakina, haiek ez etetea hizketan saiatzen
direnean, eta zorrotzegiak ez izatea hitzak
ahoskatzean okertzen direnean. Kontrara, hitz
egin dezaten animatzea eta saia daitezen
adoretzea, behar duten denbora ematea eta
zer esan nahi duten interpretatzen
kontzentratzea.
u
Pertsonak jariakortasunez hitz egiten badu,
baina ulertzen ez zaiola, ez zaio gehiago hitz
egiteko esan behar; aldiz, oinarrizko hizkuntza
erabil dezan eskatuko diogu, hitz bakunekin
edo zeinu edo seinaleen bitartez.
u
Errehabilitazio-prozesuan laguntzea: hitz egin
dezan adoretzea, bokalak errepikaraztea,
batetik hamarrera zenbatzea eta abar.
Aurrerapenak egin ahala, idazteko ariketak,
gauzak izendatzea, aldizkariak irakurri eta horri
buruz hitz egitea eta abar ere sar litezke.
Hartu kontuan!
Gizarte-integrazioko profesionalak garen
neurrian, garrantzi handikoa da familiari
jarraibide horiek aplikatzen laguntzea beren
senitartekoarekin komunikatu nahi duenean.
Erakunde-inguruneetan garrantzitsua da
ingurumena berregituratzeko estrategiak
aurrera eramatea inguruneko komunikazio-
alderdiak aberasteko.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 53
2.6 Komunikazio-
sistema handigarriak eta
alternatiboak
Hizkuntza-gaitasuna oso narriatuta dagoen
egoeretan eta ezin denean komunikazio eraginkor
bat ezarri, beste aukera bat baliatuko dugu:
komunikazio-sistema handigarri edo alternatibo
bat prestatu edo ezartzea, pertsona afektatuaren
komunikatzeko ahalmena areagotu edo ordeztu
nahi dugun arabera.
Komunikazio-sistema handigarriak edo
alternatiboak (KSHA) deitzen diogu hizkuntza
mintzatua erabiltzeko zailtasun larriak edo
guztizko ezintasuna duten pertsonei
komunikazioa errazteko ezartzen zaizkien
hainbat kode eta estrategiaren multzo egituratu
bati.
Komunikazio-sistema handigarrien helburua
ahozko komunikazio funtzionala lortzeko
oztopoak eta zailtasunak dituzten pertsonen
komunikatzeko ahalmena handitzea da. Kasu
larrienetan, hau da, inolako ahozko adierazpenik
lortzen ez denean, sistema horien ordez
komunikazio-sistema alternatiboak beharko dira.
Komunikazio-sistema alternatiboak eta
handigarriak hizketa areagotzera eta/edo
ordeztera zuzendutako hainbat teoria, zeinu-
sistema, laguntza-produktu eta estrategiaz
osatutako diziplinarteko esparru batean biltzen
dira.
Funtsezko helburua komunikazio funtzionala eta
orokortu daitekeena lortzea izango da, pertsonari
aukera eman diezaion bere premiak,
pentsamenduak, iritziak eta emozioak adierazteko,
horrela, gizartean hobeto txertatzeaz gainera,
aurrera egingo baitu bere garapen pertsonalean.
Ideia horien sintesi modura KSHA baten ezarketa
konfiguratzen duten ezaugarriak jasoko ditugu
hemen:
u
Hizkuntza mintzatua erabili ezin duen edo
horretarako zailtasun handiak dituen pertsona
baten komunikatzeko ahalmena ezartzera edo
berreskuratzera orientatuta dauden sistemak
dira.
u
Ahozkoak ez diren kanalen bitartez –keinuak,
zeinuak, grafiak eta abar– adierazitako zeinu
multzo egituratu batez osatuak daude.
u
KSHA baten ezarketa pertsona bakoitzak
dituen beharrizan eta potentzialtasunekin bat
etorriko den esku-hartze planifikatua da,
norbanakoaren araberakoa.
u
KSHAk ez dira bat-batean ikasten; aldiz,
heziketa- eta ikaskuntza-prozedura espezifikoak
eskatzen dituzte, izan ere, ikasi eta barneratu
beharreko hainbat arauz –konplexutasun
handiagoa edo txikiagoa dutenak, sistemaren
arabera– osatuak baitaude.
u
Sistema batzuek euskarri fisiko bat eskatuko
dute, esate baterako, komunikazio-taula edo
-plafoi bat, edo ordenagailu bat.
Hartu kontuan!
Behin eta berriro gogoratu
behar da komunikazio-sistema
handigarriak edo alternatiboak
erabiltzeak ez dakarrela,
nahitaez, ahozko adierazpen-
ahalmenaren galera; aitzitik, bi
sistemak konbinatzeak
zuzeneko eragina izango du
erabiltzailearen komunikazio-
maila handitzean.
2.4 irudia Komunikazio funtzionala
lortzea izango da KSHA baten
ezarketaren helburu nagusia.
54 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa

2.6.1 KSHAen
Komunikazio-sistema handigarriak
sailkapen-ardatzak
Komunikazio-sistema handigarriak
Hainbat komunikazio-sistema eta modalitate komunikatzeko ahalmena handitzeko
ditugu eskura, oso beharrizan desberdinei diseinatuta daude.
erantzun beharko dietenak; horregatik, baliagarria
izango da horiek sailkatzeko ardatz batzuk
Sistema horiek ez dituzte pertsonaren
ezartzea.
komunikazio-trebetasunak ordezten, baizik eta
Oinarrizko hiru irizpide daude KSHAk sailkatzea haien eraginkortasuna hobetzeko lagungarri dira.
ahalbidetzen digutenak: esku-hartzearen
Sistema alternatibo gehienak erabil daitezke
helburua, komunikazioa ezartzeko kanpoko
funtzio handigarri batekin –adibidez, sinbolo
baliabideak behar izatea edo ez, edo,
piktografikoen ikaskuntza, edo hitzak ikastea
komunikazioa ezartzeko beste pertsona baten
zeinu-hizkuntzarekin–, lehendik dagoen
mendekotasuna izatea edo ez.
komunikazioaren osagarri.

KSHAk helburuaren arabera

KSHAk kanpoko baliabideak behar dituzten
Komunikazio-sistema bat ezartzearen helburua edo ez kontuan hartuta
izan daiteke hizkuntza mintzatua ordeztea
Komunikazio-sistemak mezuak sortzeko euskarri
(komunikazio alternatiboa) edo existitzen den
bat behar duen edo ez kontuan hartuta,
komunikatzeko modua indartzea (komunikazio
laguntzarik gabeko sistemak eta lagundutakoak
handigarria).
bereiziko ditugu.

Komunikazio-sistema alternatiboak
Komunikazio-sistema alternatiboak
pertsona batek beste batekin aurrez aurre
komunikatzeko testuinguruan erabiltzen dituen
hizketaz bestelako komunikatzeko edozein
modu dira.
Sistema horiek hizkuntza mintzatuak betetzen
dituen funtzioak ordezteko ezartzen dira,
hizkuntza mintzatu hori inoiz bereganatu ez
duelako, edo galdu duelako eta ez duela
berreskuratuko irizten zaiolako.
Eskuarki komunikazio-bitarteko iraunkor modura
ezartzen dira; hala ere, badira pertsonak
hizketarako arazo ez hain larriak –edo senda
daitezkeenak– izanik, ordezko bitarteko baten
premian daudenak funtzio hori berreskuratzen
duten bitartean, edo beren hizkera ulergarriagoa
egiteko.
Hartu kontuan!
Eskuzko zeinuen eta zeinu grafikoen
erabilera komunikatzeko modu alternatiboak
dira hitz egin ezin duten pertsonen kasuan.
Lagundutako komunikazio-sistemak
Lagundutako komunikazioaren barruan
sartzen dira mezuak sortzeko, igortzeko edo
jasotzeko euskarri fisiko bat behar duten
komunikazio-sistemak.
Lagundutako sistemak dira, esate baterako, zeinu
ukigarriak, zeinu grafikoak –irudiak eta
piktogramak– eta idazketa ortografikoa.
Sistema horien euskarri ohikoenetakoak dira
komunikazio-plafoiak edo -taulak, ordenagailuak,
tabletak, komunikagailuak eta abar.
Lagundutako komunikazio-sistemek hainbat
ezaugarri komun izaten dituzte:
u
Sistema horiek erabiliko dituen pertsonak ez du
trebetasun motor berezirik behar.
u
Komunikatzeko ahalmena eta aberastasuna
sistema horiek erabiltzen dituen pertsonaren
trebetasun kognitiboen mende egongo dira.
u
Komunikazio-ekintzak motelegi gertatzen dira,
eta horrek komunikazioaren eraginkortasuna
eta berehalakotasuna eragozten ditu.
u
Solaskideari erabiltzailearen komunikazio-
ekintzak ulertzea bermatzen eta errazten dio.
4. Unitate Didaktikoan sistema horien bitartez
komunikatzen ikasiko dugu.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 55
Laguntza gabeko komunikazio-sistemak
Laguntza gabeko komunikazioaren barruan
sartzen dira erabiltzaileak bere gorputzaren
bitartez –beste material, tresna edo euskarri
fisikoren esku-hartzerik gabe– mezuak sortu eta
jasotzen dituen sistemak.
Hala, laguntza gabeko sistemak dira erabilera
arrunteko keinuak, keinu idiosinkrasikoak, keinu-
kodeak eta eskuzko zeinu-hizkuntzak: ezpain-
aurpegiko irakurketa, zeinu-hizkuntza, alfabeto
daktilologikoa, hizkuntza bimodala eta abar.
Laguntza gabeko komunikazioak hainbat ezaugarri
berezi ditu:
u
Bai erabiltzaileak eta bai solaskideak trebetasun
motor nabarmenak izan behar dituzte.
u
Biek ezagutu behar dute erabiliko den
komunikazio-kodea.
u
Azkartasuna eta eraginkortasuna lortzen dira
komunikazioan, hau da, jariakorra izaten da.
u
Erabilitako komunikazio moduek komunikazio-
eta hizkuntza-garapena sustatzen eta
ahalbidetzen dute.
u
Erabilitako komunikazio-sistemaren ikaskuntza
zaila gertatzen da.
3. Unitate Didaktikoan sakonduko da sistema
horien azterketan.
KSHAk, beste pertsona batekiko
mendekotasuna duten edo ez kontuan hartuta
Era berean, bereizi ditzakegu mendeko
komunikazioa eta independentea ere, pertsonak
bere kabuz komunikatzeko duen ahalmena
kontuan hartuta.
Mendeko komunikazioarekin adierazi nahi da
komunikatzaileak beste pertsona bat behar
duela esan nahi duena eraikitzeko edo
interpretatzeko.
Letra sinpleak, hitzak edo zeinu grafikoak dituzten
taulen bidezko komunikazioak dira mota horretako
komunikazioaren adibideak.
Komunikazio independenteak esan nahi du
pertsona erabiltzaileak berak formulatzen duela,
oso-osorik, komunikatu nahi duen hori.
Mota horretako komunikazioa, aurrerago ikusiko
dugun bezala, laguntzeko produktuen bitartez –
ordenagailuak edo goi-mailako teknologiako
komunikagailuak– gauzatzen da, eta komunikatzen
dena pantaila batean edo paper batean agertzen
da, edo ahots batek erreproduzitzen du.
2.6.2 Zein kolektibori zuzentzen
zaizkien KSHAk
KSHAk aurrerapen ikaragarria dira hizkuntza
gaitzeko eta errehabilitatzeko prozesuetako esku-
hartzeen historian, bai proposatzen diren
helburuengatik eta bai ezartzeko
metodologiagatik. Hurrengo unitateetan ikusiko
dugun bezala, komunikazio-sistema alternatibo
eta handigarrien aukera zabala dugu eta,
profesionalak garen neurrian, guztiak ezagutu
behar ditugu erlazionatzeko eta pertsonaren
burujabetasunaren garapena sustatzeko.
Dauden komunikazio-sistemak kolektiboen
arabera multzokatuko baditugu ere, ez dugu
ahaztu behar sistema horiek kasu jakin batean
aplikatzeko orduan funtzionatuko duena horien
konbinazio bat izango dela (estrategiak, kodeak
eta abar). KSHA baten ezarketak diseinu
pertsonalizatu bati erantzun behar dio, pertsona
bakoitzaren eta bere ingurunearen premia
espezifikoak kontuan harturik.
Gogoeta horiek gorabehera, erreferentzia gisa,
sailkapen bat egin daiteke kolektiboen eta
berorien tratamenduetan nahiago izaten diren
komunikazio-sistemen artean:
Komunikazio-sistemak entzumen-
u
urritasunak dituzten pertsonentzat:
Zeinu-hizkuntza.
u
Alfabeto
u daktilologikoa.
Hitz
u osatua edo cuedspeech.
Ezpain-aurpegiko
u irakurketa.
Sistema
u bimodala.
Komunikazio-sistemak ikusmen-urritasunak
u
dituzten pertsonentzat:
Braillea.
u
Alfabetoa
u esku-ahurrean.
Komunikazio-sistemak eremu motorretan,
u
kognitiboetan edo hizkuntza-arloan
zailtasunak dituzten pertsonentzat.
Sinboloak erabiltzearen bitartez, mezu
esanguratsuak sortzea ahalbidetzen duten
sistemak dira. Sistema grafiko ez-ahozkoak
esaten zaie eta ohikoenak dira:
Bliss
u sistema eta Komunikaziorako Sinbolo
Piktografikoen sistema (KSP).
Beste
u zeinu-sistema batzuk: Arasaac, PIC,
MIC, Minspeak, Rebus eta abar.
Premack
u sistema.
Guztizko
u Komunikazioa-Zeinudun Hizketa
programa.
56 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa
2.7 Esku-hartzea: lehenik
pertsona
Esku-hartzea gertatzen den testuingurua edozein
dela ere, pertsona hartu beharko da beti
aintzakotzat bere zentzu zabalenean, hau da,
eskubide guztiak osorik dituen pertsona modura,
eta merezi duen arretaren hartzekodun duina dela
iritzita.
Pertsona horri diogun begiruneak, inolako
zalantzarik gabe, emango diogun tratua
baldintzatuko du, eta hori erabakigarria izango da
aipatutako pertsonak jasoko duen arretaren
kalitateari dagokionez.
Horregatik, komunikazioaren esparruko estrategia
espezifikoekin hasi baino lehen, beharrezkoa da
gogora ekartzea pertsonari eta esku-hartzearen
izaerari buruzko zenbait alderdi.
Pertsona erabiltzailearekiko errespetua
ezinbesteko baldintza da. Zentzu horretan, ez
genuke pertsona hartu behar ez «minus», ez
«elbarri», ez «desgaitu», ez eta, jakina,
gutxiagotzat ere; baizik eta gehiengotik bestelako
funtzionatzeko modu bat duen pertsonatzat.
Gaur egun, dibertsitate funtzionala terminoa
erabiltzen da desgaitasun, minusbaliotasun eta
horrelako terminoen izaera peioratiboa
ezabatzeko.
Izan ere, ingurunea aldatzen bada eta zenbait
lagungarri eskaintzen bazaizkie (estrategiak,
euskarri grafikoak, ordenagailuak eta abar),
pertsona horiek ingurukoekin erlazionatu ahal
izango dira eta komunitatean parte hartzeko
aukera izan dezakete.
Erabiltzailearekiko tratua beti errespetuan
oinarrituko da, eta kontuan hartuko dira honako
gogoeta orokor hauek:
u
Ez da inoiz mespretxu- edo etsipen-tonurik
erabiliko, ez hitz desegokirik, ezta, bera aurrean
dela, hirugarrenei haren familiari edo osasunari
buruzko iruzkinik egingo ere. Esan gabe doa ez
zaiola errietarik, ez sermoirik egingo, ezta
sistematikoki zuzendu ere.
u
Komunikazioan zailtasunak dituzten helduekin
komunikatzen garenean, ahalegin berezia egin
behar dugu haiengana haurrak balira bezala ez
zuzentzeko. Komunikazioan zailtasunak
dituzten pertsonek ez daukate zertan guk
baino maila kognitibo apalagoa izan, eta
jariakortasunez hitz egiteko gauza ez badira
ere, ongi baino hobeto erreparatzen diote gure
tonuari eta, beraz, oso gaizki sentituko dira.
u
Ez da gehiegi babesteko jarrerarik hartu behar,
pertsonari bere kabuz moldatzeko aukera
eman behar baitzaio. Gehiegizko babesa
pertsonaren trebetasunak garatzeko eragozpen
bilakatzen da. Gainera, ez da ahaztu behar
gehiegizko babesak pertsona gutxiagotzat
hartzearekin –babestu beharreko norbait–
lotuta egon daitekeela.
u
Saia gaitezen zintzotasunean oinarritutako
erlazioak ezartzen; pertsonei eskatzen duten
informazioa emango diegu, engainurik eta
promes faltsurik gabe. Ildo horretan, garrantzi
handikoa da entzute aktiboa erabiltzea, jakinik
ezin izango direla beti erantzunak eman.
Esku-hartzea errespetu-, ulermen- eta arreta-
testuinguru horretan diseinatuko da, aldi berean,
kalitate profesional handiena eskaintzen dela.
Jarduketen xedea pertsonari behar dituen
laguntzak ematea izango da eraginkortasun
handiagoko interakzioa gauza dezan, bere
erabakiak hartzen dituela eta gizartean era
aktiboagoan parte hartzen duela.
Helburu horiek lortzeko aurrez jada aipatu ditugun
bi printzipio jarraitu beharko dira:
Esku-hartzeak norbanakoaren araberakoa
u
izan behar du, pertsonaren premietan oinarritua
eta ez estereotipoetan edo kolektibo baten
ezaugarri orokorretan.
u
Esku-hartzearen diseinua eta aplikazioa ez dira
pertsonaren mugetan zentratuko, baizik eta
potentziatu daitezkeen haren ahalmen eta
trebetasunetan , komunikazioaren garapen
eta funtzionaltasun handiena lortzeari begira.
Hartu kontuan!
Pertsonenganako errespetua hizkuntzaren
erabileran islatzen da. Beste modulu
batzuetan jada ikasi den bezala, zenbait
arlotan mugak dituzten pertsonei buruz hitz
egiteko erabiltzen ditugun terminologia eta
adierazpenak begirunez beteak izan behar
dute eta ez dira esandako mugaketa horiek
pertsona izatearen aurretik ipiniko.
Edozein modutan ere, pertsona guztiek ez
dute tratamendu berdina nahi izaten;
zalantzak baldin badaude erabili beharreko
terminologiari buruz, egokiena pertsonari
berari galdetzea da zer tratamendu duen
nahiago.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 57

Ariketak
1. Azaldu termino hauen esanahia eta aipa ezazu bakoitzaren adibide bat: adierazlea, esanahia, zantzua,
zeinu ikonikoa, zeinu sinbolikoa, kode ez-linguistikoa.

2. Azaldu zer nolako eragina duten honako elementu hauek komunikazio-prozesuan: komunikatzeko
intentzioa, testuingurua, atzeraelikadura, zarata.

3. Presta ezazu kontzeptu-mapa bat, ahalik eta osatuena, eta adieraz itzazu komunikazioaren hitzezko
osagaiak eta hitzik gabeko osagaiak ez ezik, horien guztien esanahia ere. (Informazio gehiago lor
dezakezu beste moduluetan ikasi duzunarekin.)

4. Adierazi zein bi estrategia multzo handi aplika daitezkeen hizkuntzan arazoak dituzten pertsonen
komunikazio-gaitasuna hobetzeko.

5. Kopiatu zure koadernoan eta osatu honako taula hau, eta adierazi nola aplikatzen den komunikazio-
estrategia konbentzionalen multzo bakoitza.

Estrategiak Estrategien aplikazioa

Hitzezko
hizkuntzaren
erabilera
Hitzik gabeko
estrategiak
Elkarrizketa-
trebetasunak
Entzute aktiboa eta
enpatia

6. Kopiatu eta osatu honako taula hau, kolektibo bakoitzarekin komunikazio eraginkorra ezartzen
laguntzen diguten estrategiak laburbilduta:

Pertsonak… Estrategiak
Entzumen-desgaitasuna
dutenak
Ikusmen-desgaitasuna
dutenak
Gor-itsuak
Desgaitasun motorra
dutenak
Desgaitasun intelektuala
dutenak
Narriadura kognitiboa
dutenak
Afasia dutenak

7. Zer dira komunikazio-sistemak handigarriak eta alternatiboak? Egin ezazu kontzeptu-mapa bat
esplikatzeko sistema horiek zer modalitatetan antola daitezkeen.

8. Zergatik errepikatzen dugu hainbeste oso garrantzitsua dela erabiltzailearen errespetua eta duintasuna
babestea?
Idatzi arbelean hainbat portaera, ohikoak izan daitezkeenak eta, modu batera edo bestera, eraso
egiten diotenak erabiltzailea bere eskubide osoen jabe den pertsonatzat hartzeari. Banaka, egin
gogoeta azaldutakoen antzeko portaerak ekiditeko zer nolako neurriak eta jarrerak har ditzakezuen.
58 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa

2.1 jarduera
Komunikazioaren osagaien azterketa
Planteamendua
Jarduera honetan, taldeka, taberna batean eta hainbat pertsonaren artean ezartzen den komunikazio-
egoerako hitzik gabeko komunikazioko osagai nagusien azterketa egitea proposatzen da.

Garapena
Ikasle talde osoak taberna bateko komunikazio-egoera bat ikusiko du.
(Iraupena: minutu eta erdi.)
http://www.youtube.com/watch?v=1mwrR-2-JM4&feature=youtu.be
u
Hiru edo lau laguneko taldeak eratuko dituzue.
u
Talde bakoitzak istorioko pertsonaiak nola komunikatzen diren aztertuko du, hitzik gabeko
komunikazioari arreta berezia eskainita.
u
Talde bakoitzak bere azterketa azalduko die gainerako ikaskideei.

2.2 jarduera
Kasu praktikoak
Planteamendua
Jarduera honetan aurkeztutako kasuak aztertuko ditugu eta KSHAk eta pertsona horiekiko komunikazioa
hobetzen lagun dezaketen estrategiak ezagutzen hasiko gara.

Garapena
u
Bi edo hiru laguneko taldeetan lan egingo duzue. Talde bakoitzak hiru kasu hautatuko ditu eta haiekin
lan egingo du.
u
Lehenik eta behin, hautatutako kasu bakoitzeko erabiltzailearen komunikazio-ezaugarriak deskribatuko
dituzue.
u
Gero, pertsonak behar duela iruditzen zaizuen komunikazio-sistemaren ezaugarriak idatziko dituzue:
handigarria edo alternatiboa, lagundutakoa edo laguntzarik gabea, mendekoa edo independentea.
Justifikatu zuen erabakia.
u
Aipatu komunikaziorako zenbait jarraibide edo estrategia konbentzional, pertsona horiekiko
komunikazioa errazteko edo ahalbidetzeko.
u
Lana aurkezpen informatiko baten formatuan egingo da (PowerPoint, Prezi, edo antzekoren bat).
Irakasleak erabakiko du zein izango diren ikasgela osoari aurkeztuko zaizkion lanak.
Kasuak

Iban 8 urteko mutikoa da, tetraplegia espastiko motako garuneko paralisia du, eta entzumena eta
ikusmena itxuraz normalak ditu. Agindu bakunak eta umore-egoerak ulertzen ditu, baita ezagunak
zaizkion egoerak ere. Ibanen ulermen-maila bere adinekoen batez bestekoa baino apur bat apalagoa da.
Galdera itxiak erantzuten ditu, begiradaren bidez adierazten du eta bere bokalizazioa ulertezina da. Bliss
sistemaren, argazkien eta KSP sinbolo piktografiko batzuen bidez komunikatzen da.
 2. unitate didaktikoa. Mendekotasun-egoeran dauden pertsonekiko komunikazioa 59

Joan 12 urteko mutikoa da. Erditzean sortutako konplikazio bat zela medio, adimen-desgaitasuna eragin
dion anoxia perinatal bat sufritu zuen. Laguntza-premia orokortuak ditu eta arreta espezializatuko zentro
batera joaten da non hainbat jarduera egiten dituen bere funtzionamendua mantentzeko eta indartzeko
xedez. Zeinu ukigarriak erabiltzen ditu (objektu txikiak eta miniaturak), adibidez, baloi bat erabiltzen du
pilotarekin jolas egin nahi duela adierazteko eta koltxoneta-zati bat ukitzen du atseden hartu nahi duenean.
Joan bere informazio-prozesua arintzeko premian dago; beraz, eskuzko zeinuen sistemak konbinatzen hasi
da, hiztegia areagotzeko asmoz.

Gloria 43 urteko emakumea da, eskuina, jostuna, alarguna eta 15 urteko alabaren ama. Iktus iskemiko bat
izan zuen 2014ko martxoan, burmuineko erdi-ezkerraldeko arterian. Koma egoeran ospitaleratu zuten.
Handik ordu batzuetara konortea berreskuratu zuen, baina agrafia eragiten dion afasia bat geratu zaio,
eskuineko hemiparesiarekin. Oso zeregin sinpleetarako ulermena erakusten zuen eta zailtasunak zituen
adierazpen-mailan. Logopediako tratamendua jaso du bi urtez eta, azkenean, idatzitako hitzak, argazkiak
eta sinbolo piktografikoak biltzen dituen koaderno bat prestatu zitzaion.

Rosariok –26 urte ditu– arrazoi ezezaguneko hipogluzemia-talka metaboliko bat sufritu zuen 2012ko
azaroan eta koman egon zen hamabost egunez. Ordenagailu bidezko tomografiak erakutsi zuen lesio
barreiatu bat eta burmuineko hipotrofia zituela. Handik bost hilabetera logopedak ebaluatu zuen eta
tetraplegia, pertzepzio-perturbazioak (arreta, oroimena eta abar), afasia globala eta ahozko apraxia
hauteman zizkion. Hala, oinarrizko hautespenak egiten dituen komunikatzaile gisa ezaugarritu zuten.
Errehabilitazio-prozesuan, taula bat erabili zen bere etxekoen izenekin, bai/ez hitzekin, mihirako
mugimendu-ariketekin eta saski-naski batekin. Hiru urteren buruan tratamendua amaitu zen eta Rosariok
nolabaiteko jariakortasunez mintzatzea lortu zuen.

Fermin 27 urteko mutil bat da. Tetraparesia espastiko motako garuneko paralisia du eta, haren ondorioz,
desgaitasun motor eta intelektual larria. Eguneko zentro batera joaten da joystick baten bidez maneiatzen
duen gurpil-aulki elektrikoan. Komunikatzeko honako hauek erabiltzen ditu: hatzarekin zuzenean
laukitxoak sakatuz aktibatzen duen ahots digitalizatuko komunikatzailea, KSP taula bat eta bere ahotsa.

Luis eta Sandra ahozko hizkuntza erabiltzea eragozten dien entzumen-desgaitasun larria duten bi ikasle
dira. Ikastetxe publiko batean ikasten dute, normal entzuten duten gainerako haurrekin batera. Zeinu-
hizkuntzako interprete batek interpretatzen du keinuen bidez irakasleak azaltzen duen gaia.

Luis, 15 urteko mutil bat, begiradaren bitartez komunikatzen da; horretarako, erdian zulo bat eta bazterretan
itsatsitako argazkiak dituen zutikako taula garden baten aurrean kokatzen da.

Albak 2 urte ditu eta Down sindromea diagnostikatu zioten. Aldi baterako adierazpen-bitarteko bat eskaini
diote harik eta hizketan hasi eta hizkuntza funtzionala eta ulergarria den arte; beraz, eskuzko zeinuetan
eta/edo grafikoetan oinarritutako komunikazio-sistema bat erabiltzea hautatu da. Hizketan hasten den
neurrian, zeinuak, pixkanaka, baztertuz joango dira.

Joelek 5 urte ditu eta, asko saiatu ostean, azkenean komunikazio funtzional bat garatu du hainbat irudi
biltzen dituen taula bati esker. Joel hitzez komunikatzen da eraginkortasunez eta inolako ikusmen-
sostengurik gabe. Heldu batekin edo beste haur batekin hizketan jarduteko kapaz da, koherentziaz eta
elaborazio handiagoko eraikuntzak erabiliz. Oraindik baditu zailtasun fonetikoak, baina ez du jada etsitzen,
lehen bezala; aldiz, orain errepikatu egiten ditu soinuak eta ikasteko gogo handia erakusten du.

Pepek sortzetiko malformazio bat du, disfonia organikoa eragiten diona eta behar bezala artikulatzea eta
hitzak ongi ahoskatzea eragozten diona. Errehabilitazio terapeutikoan ari da lanean eta zeinu-hizkuntzako
hitzetan oinarritzen da komunikatzeko.
3. UD Laguntzarik gabeko
komunikazio-sistemak

Edukia
u
Laguntzarik gabeko KSHAk.
u
Alfabeto daktilologikoa.
u
Zeinu-hizkuntza.
u
Ahozko metodoak
u
Metodo bimodala.
u
Elebitasuna.
u
KSHA gor-itsuentzat.

3.1 Laguntzarik gabeko
KSHAk
Laguntzarik gabeko komunikazio-sistema
handigarriak eta alternatiboak inolako
euskarri fisiko edo materialik gabe –norberaren
gorputza izan ezik– komunikatzea ahalbidetzen
dutenak dira.
Hizketa da pertsonok geure artean komunikatzeko
erabiltzen dugun laguntzarik gabeko sistema;
hala ere, aurrez aurre mintzatzen garenean,
keinuz eta aurpegiko adierazpenez laguntzen
dugu gure jarduna, igortzen ari garen mezua
ulergarriagoa izan dadin. Hona hemen zenbait
adibide:
u
Eskuen, besoen eta gorputzeko beste atal
batzuen mugimenduaz baliatzen gara gure
adierazpena errazteko.
u
Ohiko erabilerako keinu konbentzionalak
erabiltzen ditugu: seinalatzea, baietz edo ezetz
egitea, agurtzea, txalo egitea eta abar.
u
Aurpegiaren adierazgarritasuna zorrozten dugu
zenbait gertaera edo egoera iruzkintzeko.
u
Solaskideari begira ahoskatzen dugu, esaten ari
garena errazago uler dezan.
Elementu horiek guztiak, hitzik gabeko
komunikazioari dagozkionak, laguntza gabeko
komunikazioaren baliabideak dira, era berean.
Oso argigarriak direnez, tresna gisa erabili ahal
izango dira komunikazio handigarri edo
alternatiboko kodeak lantzeko.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 61
3.1.1 Laguntzarik gabeko
hainbat KSHA
Laguntzarik gabeko KSHAen jomuga, funtsean,
entzumen-desgaitasuna duten pertsonak dira,
baina erabilgarriak dira, halaber, hizkuntzaren
garapeneko nahasmendu orokorrak edo beste
arazo batzuk dituzten pertsonekiko esku-
hartzeetan laguntzeko ere.
Laguntzarik gabeko KSHAk daude, eta bi talde
handitan bereiz ditzakegu, lehentasuna zer
funtziori ematen zaion kontuan hartuta:
Keinu-metodoak. Metodo horiek proposatzen
u
dute hizkuntzaren funtzioak zeinuen bitartez –
eskuzkoak eta aurpegikoak, funtsean– gauza
daitezela. Zeinu-hizkuntza da, izatez, keinu-
metodo nagusia, baina beharrezkoa izango da
aurrez alfabeto daktilologikoa ikastea, zeinak
hainbat baliabide erabilgarri ematen baitizkio.
Ahozko metodoak. Komunikazio-osagaiari
u
ematen diote lehentasuna; hortaz, ahalik eta
gaitasun handiena bilatzen dute ahozko
hizkuntzan. Ahozko metodo garrantzizkoenak
dira: entzumena handitzea, ezpain-aurpegiko
irakurketa, hitz osatua eta metodo bimodalak.
Aparteko kasua da gor-itsuekiko esku-hartzea;
horrelakoetan, aipatutako metodo horietakoren
batzuk erabiltzen dira, kasuan kasuko
egokitzapenak sartuta, pertsona bakoitzaren
beharrizan espezifikoei erantzun ahal izateko.

Laguntzarik gabeko
KSHA

Keinuak erabiltzearen Ahozkotasunaren

Gor-itsutasuna
aldekoak aldekoak

Alfabeto Zeinu- Entzumen-metodo Ezpain-aurpegiko Metodo Sistema

daktilologikoa hizkuntza purua irakurketa bimodalak alfabetikoak

Sistema
Hitz Bimodal
zeinatuak
osatua zeinatua
Ahozko
Ahozko zeinatu
sistemak
doia (AZD)
Sistema
Erabateko
bimodalak
komunikazioa
hizketa zeinatua

Makaton
sistema

3.1 irudia Laguntza gabeko komunikazio-sistemen eskema.

62 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
3.1.2 KSHA jakin bat hautatzeko
baldintzak
Gorreria edo hipoakusia duten pertsonekin
komunikatzeko modalitateak faktore askoren
mende daude: gabezia zer adinetan sortu zaion,
haren larritasuna, komunikatzeko gaitasunak,
familia- eta hezkuntza-ingurunea eta abar.
Garrantzitsuak dira, era berean, arreta goiztiarra
eta artatzeko eskura dauden baliabideak.
KSHA bat hautatzearen helburua
Entzumeneko gabeziek asko mugatzen dute
komunikatzeko gaitasuna eta, larriak baldin
badira, eragina izan dezakete errealitatearen
pertzepzioan, hizkuntzaren ikaskuntzan eta,
horren ondorioz, pentsamenduaren
antolakuntzan.
Horregatik, KSHAen erabilpenak helburu bikoitza
izango du:
Komunikaziorako elementu gisa. Ahozko
u Pertsona maila sinboliko batera iritsi izana
hizketaren ordez komunikazioa posible egiteko,
edo entzumena galtzeak berarekin dakartzan
komunikazio-mugaketak arintzeko. Bistakoa
da komunikazioak erraztu egiten duela
pertsona gizartean txertatzea eta funtsezkoa
dela garapen sozialerako.
3.2 irudia Neskato eta mutiko gorrei KSHA bat ezartzea
ez da soilik beharrezkoa komunikazio-funtzioa betetzeko,
baita aipatutako haur horien garapen kognitibo eta
sozialerako ere.
Adimenaren garapenerako elementu gisa.
u
Entzumena da hezkuntzaren organoa,
hizkuntzaz jabetzeko ohiko bitartekoa baita;
gainera, hizkuntza funtsezkoa da pentsamendua
antolatzeko. Arrazoi horregatik, KSHAen
erabilpena erabakigarria izango da pertsonen
adimenaren garapenean, bereziki pertsona
oraindik hizkuntzaren jabe ez bada.
KSHA baten hautaketarako faktoreak
Pertsona bakoitzaren ezaugarrien arabera, aintzat
harturik noiz agertu den gorreria, gainerako
zentzumenen maila eta garapenaren nahasmendu
orokorren bat ote duen edo lotutako gaixotasun
degeneratiboren bat ote duen, hainbat sistemaren
artean bat hautatu eta aplikatu egingo da.
Oinarrizko bi egoera ager daitezke, esku-
hartzearen helburuak erabakiko dituztenak eta,
hortaz, erabiliko diren komunikazio-sistemak
hautatzera eramango dutenak. Egoera horiek
dira:
u
bere hizkuntzan. Alegia, entzumen-gabezia
ezagutza horiek eskuratu ostean gertatu den,
edo geratzen zaion entzumen-hondarrak
ahalbidetu dion hizkuntzaz jabetzea. Kasu
horietan, komunikazio-arloko esku-hartzea
KSHA bat edo gehiago erabiltzen ikastean
oinarritzen da, bere komunikazio-baliabideak
heda ditzan.
Pertsona maila sinboliko batera iritsi ez
u
izana bere hizkuntzan. Kasu horietan, esku-
hartzea honetan oinarrituko da: beste
zentzumenen bitartez, komunikazio-sistema
bat sortu beharko da pentsamendua
antolatzeko eta errealitatea irudikatzeko ez
ezik, baita komunikazioa ahalbidetzeko ere.
Edonola ere, garrantzitsua da argi uztea, sistema
bakoitzak bere abantailak eta eragozpenak dituen
arren, haren hautespena, azken batean, sistema
aplikatu behar duen pertsonaren beharrizan
zehatzen mende egongo dela.
Hartu kontuan!
Tradizioz, laguntzarik gabeko KSHAk
hizketan ikasi aurreko gorreria sakona duten
pertsonen hezkuntzarekin eta
berreziketarekin lotzen dira eta horien
helburu nagusia ahozko hizkuntza garatzea
izaten da, lehenik, eta hizkuntza idatzia,
gero.

3.2 Alfabeto
daktilologikoa
Alfabeto daktilologikoa alfabetoko letrak
eskuekin egindako zeinuen bitartez irudikatzen
dituen sistema bat da. Guztira 30 irudikapen
dira, eta bakoitzak alfabetoko letra bat
identifikatzen du.
Horrela, letrak eta eskuzko zeinuak bat etorriko
dira: letra bakoitzari zeinu jakin bat dagokio, eta
zeinu bakoitzari, berriz, letra jakin bat. Letrak
eskuarekin egiten dira airean, bularraren alturan,
gutxi gorabehera, eta ahoskerarekin osatzen dira.
Hitz bakoitza jarraian idazten da, tarte txiki bat
utziz hitzak bereizteko.
Gure alfabeto daktilologikoa esku bakarreko
sistema da, alegia, esku bakar bat erabiltzen du
letren zeinuak egiteko. Beste herrialde batzuetan,
badira bi eskuko sistemak, bi eskuak erabiltzen
dituztenak letra bakarrerako.
Eskuzko alfabetoak zeinu-hizkuntzen parte dira;
horregatik, gorren kolektibo osoak ezagutzen du
alfabeto hori eta hartaz baliatzen da egoera jakin
batzuetan, adibidez:
3.3 irudia Alfabeto daktilologikoa.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 63
u
Hitz anbiguoak edo arrotzak deszifratzeko.
u
Berariazko zeinurik ez duten hitzak irudikatzeko,
izen propioak, adibidez, edo toponimoak.
u
Sigla bidez idazten diren entitateak, enpresak
edo erakundeak aipatzeko: NBE, GKE eta abar.
Nolanahi ere, alfabeto daktilologikoa ez da
sistema espezifiko bezala erabiltzen, oso sistema
zurruna eta motela baita (kontuan izan keinu
bidez erreproduzitutako hitz baten letra bakoitza
interpretatzen dela); badaude metodo askoz ere
arinagoak. Hala ere, alfabetoaren ukimenezko
bertsioa (alfabeto daktilologikoa esku-ahurrean)
dezente zabalduagoa dago pertsona gor-itsuekin
komunikatzeko.
Hartu kontuan!
Alfabeto daktilologikoaren ikaskuntza ez da
zaila, buruz ikastea eta estrategia
mnemoteknikoak aplikatzea baizik ez baitu
eskatzen. Gainera, zeinuetako batzuk
ikonikoak dira (idatzitako letraren
nolabaiteko antza dute).
Interneten bideo asko aurki daitezke zeinu
bakoitzaren egikaritze zuzena irudikatzen
dutenak.
64 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
3.3.1 Zeinu-hizkuntzaren
gramatika
3.3 Zeinu-hizkuntza
Zeinu-hizkuntzaren helburua, ahozko
Zeinu-hizkuntza da gorren arteko komunikaziorako hizkuntzarena bezalaxe, pertsonen arteko
baliabide naturala. Espontaneoki ikasten dute, eta komunikazioa da. Hala ere, komunikazioa lortzeko
beren ama-hizkuntza dela irizten diote. prozesuak ez dira berdin-berdinak, kontuan izan
behar baita zeinu-hizkuntzaren egitura ez dela
Zeinu-hizkuntza gorren komunitatearen ahozkoarena bezalakoa: bere gramatika propioa
berariazko komunikazio-sistema da; ikusmenean du, hitz egindako hizkuntzenarekin zerikusi
eta keinuetan oinarritzen da eta ez handirik ez duena.
ahozkotasunean.
Zeinu-hizkuntza eta ahozko hizkuntza desberdinak
dira alde askotatik. Orokorrean hitz eginda,
Hizkuntza horretako zeinuak egiteko, eskuekin
funtsezko bi desberdintasun aipa ditzakegu:
eta besoekin espazioan egindako mugimenduak
egiten dira. Errazago ulertzeko, mugimendu u
Transmisio-kanalari dagokionez, jada aipatu
horiei komunikazioa areagotzen duten aho- eta dugun bezala:
aurpegi-adierazpenak gehitzen zaizkie.
Zeinu-hizkuntzak
u keinu eta ikusmen
bidezko kanala erabiltzen du.
Hartu kontuan!
A priori, ahozko hizkuntzaren ordezko Ahozko
u hizkuntzak, berriz, ahots-entzumen
sistematzat hartzen da, nahiz eta kasu kanala.
batzuetan sistema handigarri modura ere u
Beste gako-berezitasunak komunikazioaren
erabil daitekeen, ahozko hizkuntzara eta espazio-denbora dimentsioarekin du lotura.
idatzira heltzeko bide gisa. Alde horretatik:

3.1 dokumentua. Zeinu-hizkuntza Espainian

Gorrek, denboran zehar, zeinu-hizkuntzak sortu dituzte era naturalean, gorreriak zekarkien
zentzumen-galerari sormenezko erantzuna emanez. Ikusmen-, espazio-, keinu- eta esku-izaerako
hizkuntza naturalak dira, eta horien eraketan faktore historikoek, kulturalek, hizkuntza-arlokoek eta
sozialek hartzen dute parte (27/2007 Legea, 4. artikulua).
Zeinu-hizkuntzek giza hizkuntzaren ezaugarri formal guztiak betetzen dituzte fideltasunez, ikusmen-
gramatika aberatsa eta propioa dute, kulturako hizkuntzak dira eta horien bilakaera eta garapena
hizkuntza horiek erabiltzen dituzten pertsonen –gorrak, gor-itsuak eta beren familiak– araberakoa
da.
Ez dago zeinu-hizkuntza unibertsal bat mundu guztirako, herrialde bakoitzak zeinu-hizkuntza bat
edo gehiago ditu eta ez da existitzen ahozko hizkuntza bakoitzeko zeinu-hizkuntza bat, zeinu-
hizkuntzek bilakaera naturala izan baitute pertsonen arteko harremanean. Badira herrialdeak ahozko
hizkuntza berbera partekatu arren, zeinu-hizkuntza desberdinak erabiltzen dituztenak.
Gutxiengoen hizkuntza asko bezala, zeinu-hizkuntza ere baztertuta eta erabilera pertsonalera
mugatuta egon da hainbat urtez, baina, debeku eta oztopo guztiak gorabehera, bizirik mantendu da
eta gorren komunitateak belaunaldiz belaunaldi babestu eta transmititu du bere hizkuntza-ondarea.
Zeinu-hizkuntzak, Espainian, etxe barrura mugatuta egotetik gaur egun bizi duten egoerara igaro
dira, hizkuntza horien erabilera gizarte-esparru eta -testuinguru guztietara hedatu baita.
Gaur egun Espainiako estatuan bi zeinu-hizkuntza mintzatzen dira, espainiar zeinu-hizkuntza eta,
Kataluniako Autonomia komunitatean, kataluniar zeinu-hizkuntza, urriaren 23ko 27/2007 Legeak
aitortzen duen bezala, zeinak Espainiako zeinu-hizkuntzak aintzat hartzeaz gainera, gorreria,
entzumen-desgaitasuna edo gor-itsutasuna duten pertsonen ahozko komunikaziorako laguntza-
bitartekoak arautzen baititu. Kataluniar zeinu-hizkuntza Kataluniar zeinu-hizkuntzari buruzko
ekainaren 3ko 17/2010 Legeak aitortzen du.
Gainera, abenduaren 5eko 11/2011 Legea dago, espainiar zeinu-hizkuntzaren erabilpena eta
gorreria, entzumen-desgaitasuna edo gor-itsutasuna duten pertsonen ahozko komunikaziorako
laguntza-bitartekoak arautzen dituena Andaluzian. Halaber, badira espainiar zeinu-hizkuntzaren
erreferentziak beste zenbait autonomia-komunitatetako Estatutuetan ere: Andaluzian, Aragoin,
Gaztela eta Leonen, Valentziako erkidegoan, Extremaduran eta Balear Uharteetan, eta kataluniar
zeinu-hizkuntzarena, Kataluniako Autonomia Estatutuan.
Iturria: Confederación Estatal de Personas Sordas (http://www.cnse.es/lengua.php)

Ahozko
u hizkuntzaren komunikazioa
denborazkoa edo lineala da. Horrek esan
nahi du mezua denbora-ildo bati jarraikiz
antolatzen eta igortzen dela, hau da hitzak –
letraz osatuak– eta esaldiak segidan kateatuz.
Zeinu-hizkuntzaren
u komunikazioa, ordea
espaziala eta aldi berekoa da. Horrek esan
nahi du ez diola hurrenkera bati jarraitu
behar, edukiak aldi berean igortzen baitira.
Aurrerago, zeinu-hizkuntzaren morfosintaxiaz
hitz egiten dugunean, askoz hobeto ulertuko
da aipatu berri dugun ezaugarri hori.
Labur esanda, zeinu-hizkuntzek espazioa,
mugimendua eta aurpegiko adierazpenak
erabiltzen dituzte informazio gramatikal asko
kodifikatzeko: preposizioak, adizlagunak, esaldien
hurrenkera, aditz baten iraupena eta abar. Baina
zeinu-hizkuntzara ohitu gabe dagoen eta normal
entzuten duen pertsona batentzat ulertzen eta
baloratzen zailak dira mekanismo horiek guztiak.
Zeinu-hizkuntzaren gramatikan sakonago
barneratzeko beharrezkoa izango da garrantzi
handiko zenbait alderdi aipatzea, hala nola:
lexikoa, fonologia eta morfosintaxia.
Zeinu-hizkuntzaren lexikoa
Hizkuntza horretako unitate lexikoak ez datoz
beti hitzekin bat, ahozko hizkuntzan gertatzen
den bezala; aldiz, zeinu bakoitzean hainbat maila
sar daitezke: badira keinuak esaldi oso baten
esanahia dutenak, beste batzuek ekintzak edo
egoerak adierazten dituzte, beste batzuk
berariazkoak dira... Eta batzuetan letraz letra
adierazten dira hitzak, alfabeto daktilologikoa
erabilita.
Kategoria desberdinetako zeinuak bereizten dira:
Zeinu ikonikoak. Nolabait ere, formagatik
u
edo egiten den mugimenduagatik, adierazten
duten errealitatearen (objektu bat, ekintza bat,
atributu bat eta abar) antza duten zeinuak dira,
horregatik ezagutzen dira erraz. Adibidez,
eskuak, hatzak bilduta dituela, gora begira eta
ahora aldeko mugimendua errepikatzen baldin
badu jan esan nahi du.
Deiktikoak. Zeinu horiek egoerak, pertsonak,
u
gorputzeko atalak edo beste zeinahi
erreferentzia identifikatzen dute seinalatzearen
bitartez. Bi motatakoak izan daitezke:
Deiktiko
u adierazleak. Seinalatzen duten
zeinuak dira. Hiru erreferentzia mota
adierazten dituzte:
Pertsonaren
u kategoria gramatikalak: ni,
zu, bera, gu, gu biok, zuek eta abar.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 65
Denboraren
u erreferentziak: ekintzak
iraganekoak, orainaldikoak edo
etorkizunekoak ote diren adierazten digute;
beste erreferentzia batzuk dira gaur, bihar,
orain, eta abar.
Espazioaren
u erreferentziak: kokapena,
hurbiltasuna edo urruntasuna adierazten
digute, adibidez hemen, han, hor, urruti,
hurbil, eta abar.
Deiktiko
u ikonikoak. Hatz erakuslearekin
erreferentzia jakin bat seinalatzen dute
gorputzeko atal batean: begiak, ahoa,
sudurra, bihotza eta abar.
Zeinu adierazgarriak. Mimika naturala
u
erabiltzen dute, adibidez, agurtzeko: kaixo,
agur, bagoaz eta abar.
Hautazko zeinuak. Zeinu sinbolikoak dira,
u
hau da, irudikapenak ez du zuzeneko erlaziorik
esan nahi dutenarekin. Hala ere, horietako
gehienek jatorri ikonikoa edo mimetikoa dute,
eta badute nolabaiteko lotura:
Irudikatutako
u gauzaren ezaugarri edo
nolakotasun baten irudikapena. Adibidez,
Paris irudikatzeko Eiffel dorrea itxuratzen da
esku gainean.
Ekintza
u bereizgarri baten itxura egitea.
Adibidez, pultsua hartzearen ekintzak
medikua irudikatzen du.
Esanahi
u bat laburdura baten bidez irudikatzea
alfabeto daktilologikoaren bitartez. Esate
baterako, Europa e letraren zeinu
daktilologikoarekin irudikatzen da.
Guztiz
u hautazkoak diren zeinuak eta aurreko
kategorietako bakar batekin ere loturarik ez
dutenak.
Edonola ere, hautazko sinbolo modura jarduten
dutenez, guztiak ikasi beharko dira formalki.
3.4 irudia Eskua belarrian kokatzeak –belarritakoa
sinbolizatzen du– emakumezkoa esan nahi du. Eskuak
bibotea seinalatzen badu, gizonezkoa esan nahi du. Biak
jatorri mimetikoa duten hautazko sinboloak dira.
66 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

Zeinu-hizkuntzaren fonologia Kinema edo eskuaren mugimendua. Posizio

u
desberdinak hartzeaz gainera, eskuak mugi
Berariazko esanahia ematen dieten hainbat daitezke edo hainbat forma marraz ditzakete
parametro aldi berean jokatzearen bitartez airean (lerro zuzenak, biribilak, espiralak, sigi-
artikulatzen dira zeinuak. Honako hauek dira sagan, biraka eta abar) esanahi desberdinak
oinarrian: adierazteko.
Kirema edo eskuen forma. Eskuak har
u
ditzakeen posizio desberdin ugariei egiten die
erreferentzia: luzatuta, irekita, itxita, hatz
batzuk luzatuta eta abar.

3.5 irudia Zenbait keirema edo eskuaren posizio.

3.7 irudia Zenbait kinema edo eskuak egindako
Toponema edo zeinua artikulatzen den
u mugimenduak.
tokia. Zeinua gauzatzen den toki zehatza
adierazten du, zer espaziotan gauzatzen den.
Kineprosema edo eskuaren mugimenduaren
u
Gehienetan buruaren goiko aldetik gerriraino
norabidea: gora, behera, eskuinera, ezkerrera,
iristen da, besoen luzera guztia barne dela.
aurrera, gorputz aldera edo zeharkako
Hogeita bost toponema edo artikulaziogune
norabideetan.
bereizten dira, lau eremutan banatuta:
gorputza, burua, besoa eta eskua.

3.8 irudia Kineprosemak edo eskuaren norabideak.

Keirotropema
u edo eskuaren
mugimenduaren orientazioa. Hala, eskua jar
daiteke esku-ahurra gora dela, behera, alde
batera, beste aldera, aurreko aldera edo
3.6 irudia Toponemak edo zeinua artikulatzen den tokiak. gorputzaren aldera eta abar.

3.9 irudia Zenbait keirotropema.
Prosoponema edo aurpegiko adierazpena.
u Esaldiak sinplifikatzea
Zeinu-hizkuntzan sartzen den beste
elementuetako bat da, eta, zenbait alditan,
esanahi berria erantsi diezaioke eskuekin
adierazitakoari. Parametro horren barruan
sartzen dira ahoaren mugimenduak; horietako
batzuk ahozko hizkuntzatik hartutako
maileguak dira, baina ez guztiak.
Zeinu-hizkuntzaren morfosintaxia
Hitzak edo zeinuak sortzen dituzten soinu edo
keinuez gainera, hizkuntzan beste hainbat arau
ere sartzen dira elementuen hurrenkera, generoa,
numeroa, aditz-formak eta abar adierazteko.
Alde horretatik ere, ahozko hizkuntzak eta zeinu-
hizkuntzak planteamendu desberdinak dituzte.
Izan ere, bi sistemen mekanismo morfosintaktikoak
oso desberdinak baitira.
Hizkuntza espaziala eta aldi berekoa
Ahozko hizkuntzan, esaldien ordena lineala eta
denborazkoa da; horrek eskatzen du esaldiak
hurrenkera jakin batean adierazi behar direla;
adibidez «Marina pilotan ari da plazan» esan
beharko da, eta ez «Pilotan ari Marina da plazan»
edo «Plazan ari Marina pilotan da».
Sinboloen hizkuntzan, ordea, sekuentzia aldi
berekoa da, eta horrek esan nahi du, hain zuzen
ere, elementuen hurrenkerak ez duela jada
inolako garrantzirik, ekintzak aldi berean
irudikatzen baitira espazioan.
Horri esker, zeinu-hizkuntzan esaldi konplexu bat
adierazteak, gutxi gorabehera, esaldi hori berbera
ahozko hizkuntzan esaten behar den denboraren
oso antzekoa emango digu, bat-bateko
itzulpenetan ikus daitekeen bezala.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 67
Zeinu-hizkuntzan beharrezkoa da sistema arin eta
zalu bat erabiltzea, hortaz, zaila da ahozko
hizkuntzak eskatzen duen doitasun
gramatikalarekin adieraztea.
Horregatik, esaldiak sinplifikatu ohi dira, eta
zenbait elementu –preposizioak, juntagailuak,
adizlagunak edo artikuluak– ezabatu egiten dira
kasu askotan. Sinplifikazio horrek eragina du
aditzak jokatzeko orduan ere.
Aditzen jokabidea
Komunikazioa arinagoa izan dadin, zeinu-
hizkuntzan ez dira aditzak jokatzen. Forma
bakarra erabiltzen da, infinitiboa, eta hiru denbora
soilik: orainaldia, iragana eta geroaldia edo,
hobeto esanda orain, lehen eta gero, edo, era
berean, gaur, atzo eta bihar.
Ekintza adierazten den zeinu bakoitzean,
gertatzen den unea zehazten da.
Adibidez, «Neskak atzo pilotan jokatu zuen»
esaldia honela esango litzateke: «Atzo + neska +
pilota + jokatu». Edota «Ni pilotan jokatzen ari
naiz» horrela adieraziko litzateke: «Orain + ni +
pilota + jokatu».
Aditzaren subjektua (ni, zu, bera…) eta numeroa
(singularra edo plurala) hatz erakuslearekin
ekintzan zenbat pertsonak parte hartzen duten
seinalatuz adierazten dira.
Hartu kontuan!
Zeinu-hizkuntzaren morfosintaxiak, batik
bat, hizkuntza konplikatua bihurtzen dute,
normal entzuten duten pertsonak izanik,
hura ikasten saiatzen direnentzat, berariazko
prestakuntza sakona beharko baitute.
68 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

3.3.2 Zeinu-hizkuntzaren Hartu kontuan!

Gaur egun baliabideak oso eskuragarri
oinarrizko hiztegia ditugu espainiar zeinu-hizkuntzako zeinuak
ikasteko. Hona horietako batzuk:
Zeinu-hizkuntzaren oinarri diren alderdi
gramatikalak, gainetik bada ere, ikusi ditugun Portal
u Aragonés de Comunicación
honetan, une egokia izan daiteke hizkuntza Aumentativa y Alternativa (ARASAAC)
horren ezagutza praktikoan apur bat barneratzeko. (http://arasaac.org) atarian bideo-katalogo
Zeinu-hizkuntzaren hiztegiaren oinarrizko guztiz zabala dago espainiar zeinu-
elementuetatik hasiko gara, hala nola agurrak, hizkuntzako zeinuekin; baita aipatutako
esker hitzak eta familia. zeinu-hizkuntzako katalogo osoa ere,
koloretan. Baliabide horiek guztiak on line
Agurrak
ikusteko aukera izateaz gainera, jaitsi ere
egin daitezke.
III
u DILSE. Tesoro de la lengua de signos
española. (http://www.fundacioncnse.
org/tesorolse/index.php?p=2&v=0&i=0).
Kaixo Web-orri horretan espainiar zeinu-
hizkuntzako hiztegiaren aplikazio bat
dago. Oso erraz eta azkar, mila definiziotik
gora eskaintzen ditu eta hitzen eta
eguneroko bizimoduko zeinu ohikoenen
arteko korrespondentzia ere bai. Doakoa
da, baina aldez aurretik erregistratzea
eskatzen du.
On Europako
u zeinu-hizkuntzen SEMATOS
(http://www.sematos.eu/lse.html) atarian
espainiar, frantses, ingeles edo kataluniar
zeinu-hizkuntzetako zenbait hiztegi daude
bilduta.

Esker hitzak

Egun

Eskerrik asko

Arratsalde

Sentitzen dut/Barkatu

Mesedez
Gau
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 69

Familia

Ama Aita

Semea Arreba edo ahizpa

3.3.3 Esaldiak eratzen

Esaldiak, zeinu-hizkuntzan, oinarrizko hiru
elementuak elkartuta eratzen dira: subjektua,
predikatua eta objektua, baina ez beti ordena
horretan.
Ezezko esaldiak, berriz, funtsean, esaldiaren
amaieran ezezko zeinu bat erantsita eraikitzen dira.
Galdera-esaldiek zeinu gehiago erabiltzea eskatzen
dute, galdetzen denaren arabera:
u
Baldin eta galderak baietz edo ezetz erantzutea
eskatzen badu. Kasu honetan, formulazioa
solaskideari finko begiratuz egingo da,
gorputza apur bat aurrera makurturik dela eta
bekainak jasota.
u
Galderak zehatzagoak badira, berriz, berariazko
zeinuak erabiliko dira lortu nahi dugun
informazioaren arabera: zer?, noiz?, nor?,
nola?, zergatik?, non?

Galdera
zeinuak

Zer? Non? Noiz?

Zer nahi duzu jateko? Ohar zaitez esaldiaren hurrenkera dela «Zuk nahi duzu jan zer».

Zuk nahi duzu jan zer

70 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

Adibidez, neska batek Itsaso du izena; lehen aldiz

3.3.4 Aurkezpenak eta
elkarrizketa
Aurkezpenak formula bakunak izan ohi dira,
eskuarki elkarrizketa bat hasteko balio izaten
dutenak. Zeinu-hizkuntzan, pertsona batek bere
burua izendatzeko pertsona horren ezaugarri edo
bereizgarri batetik ateratako zeinu edo goitizen
bat erabili ohi du, bakoizten duena.
bere burua aurkezteko, letraz letra adieraziko luke
I T S A S O eta, segidan, bere goitizena, hau da,
itsasoaren zeinua. Haren solaskideak, Leok, bere
izena letreiatuko dio, eta ondoren, bere zeinua
zein den adieraziko dio.
Gero, aurrera egin dezakete elkarrizketan.

Nire izena da M A R

Nire zeinua da itsasoa

Nire izena da L E O

Nire zeinua da ile-zut

 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 71

Ni Gizarte-integrazioa ikasten dut

Zu ikasten? edo lanean?

Ni eguneko zentro batean

gizarte-hezitzaile lan egiten dut

Nik nahi dut lagundu

72 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

3.4 Ahozko metodoak pertsonei

Audifonoak
Ahozko metodoek entzumen-hondarrei eta
ahozko hizkuntzaren erabilerari ematen diete
lehentasuna. Funtzio horien potentzialaren Audifono bat soinua handitzen eta aldatzen
arabera bereiziko dira: duen gailu elektroniko bat da eta bere egitekoa
entzumenean arazoak dituzten pertsonen
Entzumen-metodo
u purua. Entzumen- komunikazioa hobetzea izan ohi da.
hondarra lantzen da intentsitate handiz, ez da
ezpain-irakurketa entrenatzen eta ez da Audifonoek megafoniako sistemen antzeko
erabiltzen ikusmen- edo keinu-laguntzarik. osagaiak erabiltzen dituzte, baina oso tamaina
txikian. Mikrofonoa, anplifikadorea, hargailua eta
Ahozko entzumen-metodoa. Entzumen-
u pilak izaten dituzte. Aipatutako elementu horiek
hondarren estimulazioa aberastu eta ezpain- guztiak belarriaren atzean eta barruan ipintzen
aurpegiko irakurketarekin osatzen da. den euskarri baten barruan egoten dira.
Ahozko
u entzumen-metodoa, ezpain-
Soinua mikrofonoak jasotzen du eta
irakurketan ere oinarritzen dena da hitz osatu
anplifikadorera zuzentzen du, zeinak indartu edo
edo cued speech gisa ezagutzen dena.
handitu ostean soinu-uhin modura bidaltzen baitu
Entzumen-hondarren entrenamenduan barne-belarrira.
oinarritzen denez, gorreria edo hipoakusia arina
edo ertaina duten eta bizimoduan eragozpen Barne-belarrian, uhin horiek zelula ziliatuak
estimulatzen dituzte eta horiek, entzumen-
nerbioaren bitartez, garunera igortzen dute soinu-
Hartu kontuan! mezua.
Haurrekin, entzumen-hondarraren
estimulazioa eraginkorragoa izateko, Merkatuan audifono aukera zabala aurkituko
garrantzitsua da oso txikiak direla hastea. dugu; bakoitzak abantaila desberdinak eskaintzen
ditu, diseinuaren, dituen anplifikazio-mailen eta
tamainaren arabera. Hauek dira ohikoenak,
besteak beste:
gehiegi gabe moldatzen diren pertsonei soilik
aplikatzen zaie. Belarri atzekoak. Tamaina txikikoak izaten
u
dira eta belarriaren atzean ipintzen dira.

3.4.1 Hondar-entzumena Belarri barnekoak. Kanpoko entzunbidean

u
kokatzen dira.
berreskuratzea
Entzumen-betaurrekoak. Itxuraz betaurreko
u
Entzumenaren galera garrantzizkoa denean, gailu arruntak dira baina betaurreko-besoek soinua
edo protesi artifizialak jarri behar izaten dira. Gailu handitzen dute, audifonoek bezala.
horien xedea erabiltzailearen entzumen-hondarra
Toxa edo sakelako protesiak. Tabako-pakete
u
baliatzea izaten da pertsonaren entzumena
baten tamaina izaten du eta sakelan eramaten
portzentaje handietan hobetzeko.
da; kable batek konektatzen du belarrira.
Duela gutxi arte, protesi edo gailu horien ezarketa
entzumena handitzeko sistema edo audifonoen Biofonoak. Automatikoki doitzen dute beren
u
aplikaziora mugatzen zen. Gaur egun, teknologia erantzuna soinu-ingurunera, hala lasaia nola
elektronikoaren eta kirurgikoaren aurrerapenek zaratatsua denean. Digitalki programatzen
soluzio berrietarako bidea ireki dute eta posible dira, erabiltzailearen beharrizanen arabera.
da hipoakusia larria duten pertsonei aplikatzea
ere, pazientearen barne-belarrian kokatzen diren
kokleako inplanteekin gertatzen den bezala.
 Kokleako inplanteak
Gailu elektroniko bat da kokleako inplantea
eta seinale akustikoak, hizketa barne, seinale
elektriko bihurtzen ditu. Seinale elektriko horiek
gailua eratzen duten zatietan prozesatzen dira.
Inplanteak ez du soinua aldatzen eta handitzen,
baizik eta sistemaren zati kaltetuei iskin eginez,
zuzenean estimulatzen du entzumen-nerbioa,
hitzak eta giroko soinuak seinale edo bulkada
elektriko bihurtzen dituela eta, modu horretan,
gorreria sakona duten pertsonei soinuak entzutea
ahalbidetzen die.
Sistema hori beren entzumen disfuntzioaren
jatorria edo zergatia zelula ziliatuetan duten
pertsonentzat soilik izango da gomendagarri.
Kokleako inplantearen egokitze-prozesuari
dagokionez, pazienteak jasotzen dituen soinuak
interpretatzen ikasi beharko du; beraz, denbora
eramango dio entzuten dituen soinuak behar
bezala bereizteak.
3.4.2 Ezpain-aurpegiko
irakurketa
Ezpain-aurpegiko irakurketa (EAI) hizketan
ari den pertsonaren informazioa ikusmenaren
bidez hautematea da, zer dioen haren
ezpainetan eta aurpegian interpretatzearen
bitartez.
Entzumen arazoak dituzten pertsonek maiz erabili
ohi duten teknika da, kasu askotan, mantentzen
duten entzumen-hondarraren sostengu eta
osagarri modura. Eskuarki, hizkuntza jada
bereganatua duten pertsonei irakasten zaie.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 73
Erabiltzen duen bitartekoari dagokionez,
entzumenaren ordez ikusmena erabiltzera
mugatzen da, baina argi eduki behar da
ezpainetako irakurketak ez duela entzumenak
ematen duen doitasunik.
Izatez, teknika bat baino gehiago, trebetasun bat
da, eta pertsona gor askok ez dute bereganatu.
Abiapuntu gisa hartu behar da ahozko hizkuntza
entzuteko pentsatuta dagoela, eta ez ikusteko,
horregatik, ezpainak irakurtzeko ahalmena asko
jaisten da –edo ezinezkoa da– bokalizazioa oso
ona ez bada, azkarregi hitz egiten bada, argi gutxi
badago eta abar. Argi utzi behar da, era berean,
izen propioak interpretatzen zailagoak izaten
direla.
Eragozpen horiek saihesteko, badira hainbat
iradokizun praktiko ezpainetako irakurketa
ikasteko eta ulermena hobetzeko lagungarri
direnak:
u
Argi eta zuzen ahoskatu behar da, eta ez
abiadura handiegian. Ez da komeni ahoskera
gehiegi azpimarratzea, ezta silabak bereiztea
ere. Bitxia irudi lezakeen arren, ezpain-
irakurketan hitzak eta esaldiak –hau da, eduki-
unitateak– interpretatzeko joera izaten da,
bestela, oso zaila izango litzateke elkarrizketa
bat jarraitzea, silaba bakoitzaren ahoskera
irakurriz eta haiek kateatuz mezua osatzeko.
u
Argi egokiarekin hitz egin behar da, itzalak
saihestuko dituen argi-iturri lauso batek
aurpegia argitzen duela.
u
Hurbiletik hitz egiten saiatu behar da. Distantzia
onena metro 1etik 4 metrora bitartekoa da.
u
Esaldi bakunak eraiki behar dira, baina
gramatikalki zuzenak.
u Nekea garrantzitsua da saio
hauetan; beraz, neurri orokor
gisa, saioa 40 minututik gora ez
luzatzea gomendatzen da.
u
Modu argian eta jariakortasunez
hitz egitea komeni da hitzak ongi
ahoskatuz eta oihuka mintzatu
gabe.
u
Ariketak aurrez aurre, alboka eta
erdi alboka praktikatu behar dira;
izan ere, entrenatzen ari den
pertsonak posizio horietatik
edozeinetan dagoen baten
ezpainak irakurtzen ohitu behar
baitu.
3.10 irudia Ezpain-aurpegiko irakurketa
trebetasun oso erabilgarria da
entzumen-hondarraren osagarri gisa.
74 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

3.4.3 Hitz osatua edo Cued Hartu kontuan!

Speech
Ezpain-aurpegiko irakurketa ez da nahikoa izan
ohi mezua osorik ulertzeko (ikusten diren ahoko
keinuetatik ezin da batzuetan hitz bat bestetik
bereizi, adibidez, «gaia» eta «kaia»). Gabezia hori
konpontzeko baliabide on bat hitz osatua deitzen
zaion keinu-sostengu osagarria da.
Hitz osatua ahozko hizkuntzaren garapenean
zuzenki laguntzen duen sistema bat da.
Beraz, entzumen-funtzioa hobetzearen
arloan izandako aurrerapen teknologiko eta
kirurgikoekin batera –bereziki, kokleako
inplanteekin–, osagarri guztiz eraginkorra
bihurtu da pertsona horien hizkuntza eta
komunikazioa garatzeko.

Hartu kontuan! Bokalak

Hitz osatua ez da hizkuntza ordezten duen
sistema bat, baizik eta, hitzak bera dioen Bokalei arreta jartzen badiegu, ikusiko dugu
bezala, beste sistema batzuen lagungarri eskuaren hiru posizio ditugula (alboa, kokotsa eta
edo osagarri bat. eztarria) haien esanahia osatzeko:
u
Eskua aurpegiaren albo batean kokatzen bada
/a/ bokala irudikatzen dugu.
Hitz osatua (HO) edo cued speech ezpain-
aurpegiko irakurketaren sostengu edo osagarri u
Eskua kokotsean ipintzea /e/ eta /o/ soinuei
bat da, eskuzko keinuen bidez egiten dena. dagokie.
u
Eta eskua eztarrian kokatzeak /i/ eta /u/
Eskuzko keinu horiek (kinemak), ezpainetako fonemak irudikatzen ditu.
irakurketarekin konbinatuta, ahoko eta aurpegiko
keinuen interpretaziotik sor litezkeen
nahasmenduak ezabatu eta doitasun handiagoa
errazten dute.
Hitz osatuari esker, hitz egiten dena ikusmenaren
bitartez hautematen da eta mezua anbiguotasunik
gabe ulertzea ahalbidetzen du. Sistema hori
erabilita:
u
Ezpainetan nahasgarriak izan litezkeen
fonemak eskuaren beste figura batzuekin a e
osatzen dira.
u
Ezpainetan ongi bereizten diren fonemek,
berriz, figura berbera dute eskuan.
Sistema honetan, soinu oro ezpainetan irakurri
behar da, zeren eta keinu osagarriek, berez eta
beste gabe, ez baitute informaziorik ematen
hizketako ezein soinu deszifratzeko.
Adin goiztiarretan aplika daitekeenez, lagungarri i o
da lehen urteetako komunikazio hustasuna
saihesteko, eta ahalegin txikiagoarekin ezpain-
irakurketa hobetzeko balio du. Gainera,
diskriminazio fonetikoa handitzeaz gain, ortofonia
hobetzea lortzen da.
HOaren aplikazioa egokia da urtebetetik gorako
haurrentzat. Adin horretatik aurrera ez du mugarik
eta erabilgarria da entzumen desgaitasuna duten
mota guztietako erabiltzaileentzat: gorrentzat,
hipoakusia duten pertsonentzat, inplantea u
dutenentzat eta abar. 3.11 irudia Bokalen osagarriak hitz osatuaren sisteman.
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 75

Kontsonanteak u
Erpurua, erakuslea eta luzea tente eta besteak
tolestuta: /g/ /l_/ /^r/.
Eskuaren mugimenduak kontsonanteak ere
u
Erpurua eta luzea tente eta irekita eta besteak
osatzen ditu; kasu horretan, eskuaren zortzi figura
tolestuta: /^c/ /j/.
erabiltzen dira multzo desberdinetako
kontsonanteak osatzeko eta, horrela, antzeko Hartu kontuan!
ahoskera duten kontsonanteak (esate baterako, HOaren abantailak:
/t/ eta /d/, edo /p/ eta /b/) mugimendu desberdinen
bidez osatuko dira: Ikusmen-bereizketa
u hobea ematen du
EAIak baino.
u
Erpurua tolestuta eta erakuslea tente: /p/ /d/.
Erraztu
u egiten du irakurtzen eta idazten
u
Erpurua tolestuta eta erakuslea eta luzea tente: ikastea.
/k/ /v/.
Erraztu
u egiten du hiztegi berria ikastea.
u
Erpurua eta erakuslea tolestuta eta besteak
HOaren eragozpenak:
tente: /x/ /r/ /s/.
Ez
u du hobetzen hitz egindako adierazpena.
u
Erpurua tolestuta eta besteak tente: /b/ /n/.
Etengabe
u arreta handiz egotea eskatzen
u
Eskua irekita: /m/ /f/ /t/. du.
u
Erpurua eta erakuslea tente eta besteak Ez
u du erabilpena orokortzea ahalbidetzen.
tolestuta: /l/ /w/.

/p/ d/ /k/ /v/ /x/ /r/ /s/ /b/ /n/

/m/ /f/ /t/ /l/ /w/ /j/ /l_/ /^r/ /^c/ /j/

3.12 irudia Kontsonante multzoen irudikapena hitz osatuan.

etxea kaxa

3.13 irudia Ezpainetako irakurketan bereizten zailak diren eta hitz osatuaren premia duten hitzen adibideak izan daitezke,
adibidez, kaia eta gaia.
76 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
3.5 Metodo bimodala
Ahozko hizkuntzaren egitura gramatikalak
irakastea xede zuen proposamenetik –biak aldi
berean ikusi eta irakurri ahal izateko– metodo
bimodalak sortu ziren.
Metodo bimodalen barruan hainbat
komunikazio-sistema sartzen dira, aldi berean bi
kodeak –hizketa eta zeinuak– erabiltzen
dituztenak esanahi berbera adierazteko.
Sistema bimodalak ezaugarri bikoitza du, zer
sistematan sailkatu erabakitzeko orduan:
u
Funtsean ahozko sistema bat da, hala jaio
baitzen, ahozko hizkuntza garatzen laguntzeko
xedearekin, alegia. (3.2 dok.)
u
Bestalde metodo zeinatuez baliatzen da
adierazpena hobetzeko, hau da, zeinu-
hizkuntzak eskaintzen dizkion tresnak
aprobetxatzen ditu. Erabilpen horri hizkuntza
zeinatua esaten zaio eta erreferentziako zeinu-
hizkuntzari lotuta dago: «gaztelania zeinatua»,
«katalan zeinatua» edo «ingeles zeinatua».
Metodo bimodala gorrentzat bereziki erabiltzen
da, baina erabilgarria izan daiteke, orobat,
adierazpen-arazo larriak (afasia, disfasiak eta
abar) dituzten pertsonentzat edo garapeneko
nahasmendu orokorrak (autismoa, bereziki)
dituztenentzat.
Kasu bakoitzean, erabiltzailearen beharrizanei
ondoen erantzungo dion metodoa landu edo
egokitu beharko da. Aurrerago ikusiko ditugu
beharrizan zehatzetara egokitu diren zenbait
metodo bimodal, hala nola Erabateko
komunikazioa-hizketa zeinatua programa edo
Makaton zeinu-sistema.
Kanala
Hitz egindako
hitza Aho - entzumena
Eskuzko
zeinua Ikus - keinuzkoa
3.14 irudia Metodo bimodalaren konfigurazioa.
3.2 dokumentua.
Metodo bimodalaren jatorria
Metodo bimodala ahozko hizkuntzaren
egitura gramatikalak aldi berean ikusiak eta
entzunak izateko premia zegoen momentu
batean sortu zen; garai hartan, izan ere,
neskato eta mutiko gorren irakasle gehienek
ez baitzuten zeinu-hizkuntza behar bezala
menderatzen. Bi faktorek izan zuten eragin
erabakigarria:
Ahozko
u sistema puruen zailtasunak beren
helburuak erdiesteko, zenbait kasutan
ahalegina porrotean amaitzerainokoak.
Konbentziturik
u zeuden keinuzko zeinuen
erabilerak, ahozko hizkuntza ikastearekin
bateragarria izateaz gainera, haren
garapena lagun zezakeela.
Hartu kontuan!
Metodo bimodalak berez zeinu-hizkuntzari
dagozkion zeinuak erabiltzen ditu kasu
askotan, baina argi eduki behar dugu ez dela
hizkuntza bat.
3.5.1 Sistema bimodalaren
ezaugarriak
Sistema bimodalak batera erabiltzen ditu zeinuak
eta ahozko hizkuntza, alegia, bi bide erabiltzen
ditu, aldi berean, kontzeptu berera iristeko:
Hitz egindako hitza. Ahots-entzumen
u
kanalaren bitartez gauzatzen da, adierazle gisa
irudi akustikoa erabiliz.
Eskuzko zeinua. Ikusmen-keinu kanala
u
erabiltzen du, eta adierazlea, kasu honetan,
ikusten den irudia da.
Metodo bimodalaren beste ezaugarri erabakigarri
bat da ahozko hizkuntzaren hurrenkera, egitura
eta arau sintaktikoak erabiltzen dituela.
Adierazlea
Irudi akustikoa
Esanahia
edo kontzeptua
Ikus irudia
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 77

Metodo Hitz Eskuzko Ahozko hizkuntzaren

bimodala = artikulatua + zeinua + egitura sintaktikoa

3.15 irudia Metodo bimodalaren egitura sintaktikoa.

Metodo bimodalaren helburua ahozko hizkuntza 3.5.2 Hizkuntza bimodalaren

garatzea baldin bada, bere egitura gramatikala
hitz egindako hizkuntzaren antzera antolatzen erabilerak
eta artikulatzen saiatuko da. Horrek zenbait
zailtasun sortzen ditu: Bimodala ez da metodo bakar bat; aldiz, xede
desberdinak dituzten metodoak hartzen ditu
u
Ahozko mezua osatzen duten hitz guztiak barnean. Elkarren kontrako bi poloetan bi sistema
zeinatzea oso motela eta aspergarria da. ezar genitzake:
u
Badira hitzak ahozko hizkuntzan zeinu- u
Batik bat helburu instrumentala duen sistema,
hizkuntzan baliokiderik ez dutenak. komunikazioa ardatz duena.
u
Zenbait elementu gramatikal (preposizioak,
u
Helburu estrukturala duen sistema, ahozko
artikuluak, zenbait izenordain, juntagailuak eta
hizkuntzaren garapena bilatzen duena.
abar) ez dira irudikatzen hizkuntza zeinatuan.
u
Oso zaila izaten da ahots-entzumen artikulazioa
–azkarragoa, sekuentziala eta zurrunagoa da– Soilik komunikazio-erabilera xede duen
ikusmen-keinu-eskuzkoarekin sinkronizatzea, sistema bimodala
azkeneko hau espaziala, sekuentziala eta
malguagoa baita. Sistema bimodalaren erabilera oparoena
lehentasuna komunikazioak duenean gertatzen
Eragozpen horiek saihesteko, hainbat baliabide
da. Era berean, gehien erabiltzen den bimodala
erabili izan dira:
ere bada.
u
Esaldiaren gako-hitzak soilik zeinatzea.
Ikuspegi horretatik begiratuta, ahozko hizkuntza
u
Berariazko zeinuak sortzea. erabiltzen da oinarri modura, eta keinuen
ekarpena eduki semantikoa duten hitzak
u
Hitz osatuko edo alfabeto daktilologikoko zeinatzera mugatzen da. Horrenbestez:
elementuak erabiltzea.
u
Esaldiak osorik esaten dira.
Nolanahi ere, hitz egiten den guzti-guztia
zeinatzea aspergarria gertatzen da, u
Ikusmen-zeinuek esanahiren bat duten hitzak
moteltasunagatik eta eskatzen duen memoria indartzen dituzte.
gainzamagatik.
Azalpena are gehiago zehazteko, bi sistemen
erabilera honako hau da:
Hartu kontuan!
u
Hitzezko hizkuntzarekin kategoria gramatikal
Nahiz eta metodo bimodalean hizkuntza guztiak artikulatzen dira: izenak, izenordainak,
zeinatua osagarri modura erabiltzen den, ez adjektiboak, aditzak, adizlagunak, artikuluak,
dauka zerikusirik hitz osatuaren preposizioak, juntagailuak eta interjekzioak.
metodoarekin. Ohar zaitez oinarrizko aldeaz:
u
Hizkuntza zeinatuarekin, berriz, eduki
Hitz
u osatuan, keinuzko zeinuek ez dute
semantikoa duten kategoriak soilik irudikatzen
inolako hizkuntza-baliorik, egiten duten
dira: izenak, adjektiboak, aditzak eta
bakarra soinuak bereizten laguntzea da.
adizlagunak.
Metodo
u bimodalean, berriz, keinuzko
Bistakoa da, beraz, bimodal mota horretan,
zeinuek beren hizkuntza-balio propioa
ahozko adierazpena osoagoa dela zeinatua baino,
dute.
eta azken horren rola gehiago dela bestearen
osagarri edo indargarri izatea.
78 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
Sistema bimodala ahozko hizkuntzaren
garapena estimulatzeko metodo gisa
Helburu hori lortzeko, sistema hori ahozko
hizkuntzaren egitura oso-osoa islatzera zuzenduta
dago; beraz, esaten diren hitz guztiak zeinatu
beharko dira. Arrazoi horregatik ahozko zeinatu
doia (AZD) ere esaten zaio.
Jakina, askoz ere metodo konplexuagoa da, zeren
eta aurrez azaldutako eragozpen guztiak gainditu
behar baititu, hau da, hitz egindako hizkuntzaren
eta zeinatuaren egitura morfosintaktiko,
semantiko eta lexikoen arteko paralelotasun
ezetik eratortzen direnak.
Emaitza oso metodo motela eta astuna da, ez
baititu behar dituen baliabide guztiak zeinu-
hizkuntzan aurkituko eta elementuak bilatu
beharko ditu alfabeto daktilologikoan eta
hautazko zeinuen sorkuntzan kode zeinatua
osatuko baldin badu.
Hartu kontuan!
Metodo bimodalak hizkuntza bitan
komunikatzea ahalbidetzen du: ahozko
hizkuntza erabiliz normal entzuten duten
pertsonekin eta keinuen kodea erabiliz
pertsona gorrekin.
3.5.3 Erabateko komunikazioa-
Hizketa zeinatua programa
Erabateko komunikazioa-Hizketa zeinatua
programa Benson Schaeffer-ek eta haren
lankideek sortu zuten 1980an; komunikazio-
sistema bimodala da.
Hizkuntza bereganatzeko egokia izan daiteke
komunikazio-nahasmendu larriak, autismoa,
garapenaren nahasmendu sakonen bat edo, oro
har, hizkuntzarik ez duten, baina, aldiz, keinuak
egiteko kapaz diren pertsonentzat.
Programa bera definitzen duten bi osagaietan
oinarrituta dago: hizketa zeinatua eta aldi bereko
komunikazioa.
Hizketa zeinatuarekin esan nahi da
u
erabiltzaileak hizketa eta komunikazio zeinatua
erabiltzen dituela, biak konbinatuz.
Aldi bereko komunikazioak, bestalde, esan
u oker egindako zeinuak aintzat ez hartuz, harik
nahi du erabiltzailearen inguruko pertsonek
(aita, ama, senideak, terapeutak eta abar)
ahozko kodea eta kode zeinatua erabiliko
dituztela aldi berean.
Helburua erabiltzailearen hizkuntza espontaneoa
sustatzea da (ez du komunikatzeko intentziorik)
desira bat lortu nahitik abiatuta. Horretarako,
erabiltzailearen interesa pizten duen elementuren
batetik abiatzea komeni da (objektu bat, jarduera
bat, gozoki bat eta abar), zeinu jakin bat gauzatzea
elementu horretara heltzearekin lotu dezan.
Alegia, bere desirak lortzea ahalbidetzen dion
mekanismo bat irakasten bazaio, errepikatuko du
eta, pixkanaka, hobetuz joango da.
Mekanismo hori baliaturik, nolabaiteko
komunikatzeko intentzioa sortzea sustatzen da,
eta horrek bide emango du gero eta hizkuntza-
funtzio konplexuagoak bereganatzen joan dadin.
Horrela, pixkanaka, eskuzko zeinu espontaneoak
egitetik (hizkuntza zeinatua) hizketa zeinatu
espontaneora igarotzea da helburua, azkenik,
hizkuntza espontaneora iristeko (hitz egindako
hitza).
Zeinu-hizkuntzaren ikaskuntza
Zeinuen pixkanakako ikaskuntza espontaneoarekin
hasiko da programa. Hori lortzeko lehentasuna
eman behar zaio adierazpen-funtzioari ulermen-
funtzioaren aurretik, honako printzipio honen
arabera: «komunikatzea da garrantzitsua; ez dio
axola nola», izan ere, ez dugu bilatzen esanahi
gabeko imitaziorik, baizik eta komunikazio-
ekintza funtzional bat sortzea.
Programaren egileek zortzi gidalerro edo urrats
nagusi ezartzen dituzte zeinuen erabileran
espontaneotasuna sustatzeko:
1. Desiren edo interes pertsonalen
adierazpena ahalbidetzea, komunikazio
espontaneoaren oinarri modura, horrela
komunikazioa baliagarri zaiola ikasten baitu.
2. Lehentasuna ematea moldeatzeari zeinuen
irakaskuntzarako teknika gisa, imitazioaren eta
hartze-hizkuntzaren kaltetan, irizten baitzaio
hauek inhibitu egiten dutela komunikazio
espontaneoa. (3.3 dok.)
3.
Laguntza murriztea zeinuak egin behar
dituenean eta itxarote egituratua erabiltzea,
behar duen denbora guztia emanez pertsonak
bere kabuz egin ditzan zeinu osatuak.
4. Autozuzenketa sustatzea,
espontaneotasuna mesedetzen duen ekintza
baita, adibidez, itxarote egituratua erabiliz edo
eta zeinu zuzenera hurbildu arte.

5. Komunikazioan egindako hutsegiteak
zigorrarekin lotzea ekidin behar da,
espontaneotasuna baldintzatzeaz gainera,
ikaste-prozesua distortsionatzen baitu. Aitzitik,
saritu edo indartu egin behar dira zeinu
osatuak edo haien hurbilekoak.
6. Zeharkako informazioa edo akuilatzaileak
ematea, erantzuna orientatzeko eta errazteko.
7. Espontaneotasuna saritzea, areagotu
egiten baitu pertsonak espontaneoki zeinatzen
jarraitzeko probabilitatea. Gainera, beste
testuinguru batzuetara orokortzea erraztuko
du.
8. Hizkuntza zeinatua erabateko komunikazioa
erabiliz irakastea, pertsonari espontaneoki
zeinuak egitetik kode zeinatu batera igaro
dadin lagunduz, zeinuak eta hitzak lotzen
dituela.
Hartu kontuan!
Pertsonak zeinuen ikaskuntzan aurrera
egiten duen bitartean, komenigarria da
pertsonen arteko harremanen estrategietan
ere trebatzea, beste batzuengana zuzentzen
ikas dezan, bere nahiak erdiesteko. Horrela,
ikaskuntzak egoera desberdinetara
orokortzen ere laguntzen baita.
3.3 dokumentua.
Moldaketa fisikoa eta atzerantz kateatzea
Zeinuen ikaskuntzan sekuentzialki esku-
hartzen duten tekniketako bi moldaketa
fisikoa eta atzerantz kateatzea dira.
Moldaketa
u fisikoa: erabiltzailearen
eskuak hartzen dira eta forma eta posizio
zuzenean ipintzen zaizkio (moldatu egiten
dira) zeinuaren mugimenduak eginez.
Atzerantz
u kateatzea, berriz, honako hau
da: aurreko posiziotik (edo azken
mugimendutik) abiatuta, pixkanaka,
laguntzak kenduz joatea, harik eta
pertsona gai den arte esandako zeinua
bere kabuz egiteko.
Hizketa zeinatuaren ikaskuntza
Hurrengo urratsa pertsona entrenatzea izango da
egindako zeinuekin batera hitzezko hurbilpenak
ere igor ditzan. Hala, hizketa zeinatuan
barneratuko da pertsona, alegia, hitz egindako
zeinuak eta zeinatuak aldi berean igortzen
irakatsiko zaio.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 79
Soinu sinpleak igortzetik hasiko da; lehenik, jada
erabiltzen dituen batzuk hautatuko dira eta,
pixkanaka, beste batzuk gehituko dira,
desberdinak ahal izatera, batzuk eta besteak
bereiz ditzan.
Soinu horiekin, silabak eraikitzera igaroko da,
lehenik oso bakunak eta konplexuagoak gero; eta
silabak konbinatzetik hitzetara egingo da jauzi.
Hitzak zeinuarekin lotzen dituenean eta
jariakortasuna hobetzen duenean, espontaneoki
hasiko da hizketa zeinatuan.
Hitz egindako hitzaren konkista
Hitz egindako hitzerako urratsa ere prozesu
naturala eta espontaneoa izango da. Pertsonak
bere igorpen gehienetan hitzak edo hurbileko
bokalizazioak ere igortzen dituenean, zeinua
egitea kenduko da (laguntza bat kenduko balitz
bezala) eta hitz egindako hitza soilik utziko da
(kasu honetan ere, itxarote egituratuaren teknika
erabiliko da prozesua aurrera eramateko).
Prozesu hori orokortzeak, pixkanaka, hitzen eta
soinuen erabilera hedatuz eta sendotuz joatea
ekarriko du, komunikazio espontaneorako eta,
era berean, jariakortasuna handituz joango da.
Hartu kontuan!
Laguntzarako tresna gisa, Internet bidez
erraz eskura daitezkeen hainbat hiztegi eta
bideo sortu dira. Horietako bat Hezkuntza
Ministerioak finantzatutako Habla Signada
proiektuaren web-orria da (http://
falasignada.divertic.org/sistema.php).
Bertan, 1.500 hitz baino gehiago daude
bideo, animazio, soinu, piktograma, irudi eta
soinuen bitartez irudikatuta. Bilatzaile baten
bitartez edo aurkibide tematiko batetik
abiatuta sar daiteke horietara.
80 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

3.5.4 Makaton zeinu-sistema Irakasteko prozedura

Pixkanaka eta progresioan irakasten da, etapaz

Beharrizan zehatz batzuetara egokitutako sistema
bimodalaren beste aplikazio bat Makaton zeinu-
sistema da, zeina Margaret Walker-ek sortu
baitzuen hirurogeita hamarreko hamarkadan.
Oinarrizko hizkuntza-programa bat da, keinu edo
sinboloetan oinarritua, ahozko hizkuntza beti
lagun duela; sistema horren aplikazioa, bereziki,
adimen-urritasuna, nahasmendu psikikoak edo
mintzatzeko zailtasun larriak dituzten
pertsonentzat diseinatuta dago.
Erabiltzen dituen eskuzko zeinuak aplikatzen den
herrialdeko zeinu-hizkuntzatik egokitzen dira,
haiek aldatuz edo sinplifikatuz. Sistema horretan
gako-hitzak soilik zeinatzen dira, hitz egindako
esaldiaren hurrenkera berean, eta beti ahozko
hizkuntza gramatikala erabiltzen da.
Lehenik, oinarrizko kontzeptuak ikasten dira eta,
pixkanaka, kontzeptu konplexu edo
abstraktuagoak sartuko dira gero. Jarraian,
ikaskuntza nola egiten den ikusiko dugu.
etapa, zailtasunak mailakatuz; etapa bat
menderatzen den arte ez da hurrengora igarotzen.
Horrela, 1. etapako hiztegiarekin esaldi bakunak
eraiki daitezke; esaldi molde hori menderatuta
dagoenean, 2. etapara pasatuko da, eta hala
besteetan ere.
Pertsona guztiek ez dute etapa guztiak igarotzeko
ahalmenik; izan ere, badira zenbait pertsona lehen
etapatik pasatzen ez direnak.
Irakaskuntza, batetik, formalki edo norbaitek
zuzenduta eramaten da aurrera, baina baita era
ez-formalean ere, eguneroko erabileran. Arrazoi
horregatik, bai erabiltzaileari berari eta bai haren
familia-inguruneari zuzentzen zaio sistemaren
irakaskuntza.
Makaton programa maila desberdinetan
bereganatu daiteke:
u
Lehen maila erabilera funtzional edo oinarrizko
bati dagokio eta bertan zeinu batek esaldi edo
mezu oso bat irudikatzen du.

u
Bigarren maila hainbat gako-hitzen
Hiztegia konbinazioan oinarritzen da; hala, esaldiak eta
mezuak osatzen dira elementu gramatikalik
Hiztegia oinarrizkoa da, murritza eta oso gabe.
funtzionala. Izen, aditz, adjektibo, izenordain,
preposizio eta abarri dagozkien 400 kontzeptu u
Hirugarren maila irakurketa-maila da. Askoz
inguruk osatzen dute. landuagoa da eta erabiltzaile gutxi heltzen dira
horretara. Hizkuntzako elementu gramatikal
Hitz horiek zortzi etapa sekuentzialetan antolatuta guztiak erabiltzen ditu.
agertzen dira (komunikazio-lehentasunezko
irizpidea errespetatuz); horietako bakoitzak 35
eta 40 hitz artean ditu.
3.4 dokumentua.
u
1. etapa. Berehalako premiak artatzearekin eta 1. etapako hiztegia
harremanak ezartzearekin lotura duen hiztegia.
(3.4 dok.) Ama
u - Aita - Anaia/arreba/neba/ahizpa
- Erizaina Medikua
u
2. etapa. Etxearekin, janariarekin, animaliekin,
Edan
u (katilua) - Bizkotxoa - Janaria
eta abarrekin lotura duen oinarrizko hiztegia.
Bainua
u - Ohea - Aulkia - Mahaia - Etxea -
u
3-6. etapak. Konplexutasuna areagotuz doan Autoa (autobusa).
hiztegia, jarduera, lanbide, egoera eta abarri
buruzkoa. Ni
u - Zu
Non?
u - Zer? - Hemen - Han
u
7 eta 8. etapak. Aurreko etapetan ikasitako
hiztegia aberasten duten kontzeptu Lo
u (ohea) - Edan (katilua) - Jan
konplexuago edo abstraktuagoei dagokien (janaria) - Begiratu - Gelditu - Eseri
hiztegia.
Garbitu
u - Bainatu - Joan - Etorri - Eman
u
9. etapa. Pertsonak hainbat testuingurutan
behar izaten duen hiztegi gehigarria: izen Ongi,
u OK - Gaizki, Txarra - Bai - Ez
propioak, tokien izenak eta abar.

Zeinu grafikoen laguntza izan dezake
Makaton sistemak hizkuntza zeinatua eta ahozko
hizkuntza zeinu grafikoekin ere (piktogramak)
konbina ditzake. Zentzu horretan, sistema
bimodal bat baino gehiago, modu anitzekoa dela
esan daiteke.
Piktogramen erabilerak erraztu egiten du gauzak
gogoan hartzea eta kontzeptua ikusgarri egiten
du. Horregatik, zeinu sinpleak eta oso ikonikoak
erabiltzen dira (irudikatzen duten errealitateari
oso lotuak). Hasieran, Rebus zeinuetara jotzen
zen, baina beste sistema piktografiko batzuk ere
aplika daitezke.
Hartu kontuan!
Makaton hiztegiarekin mezu berbera
transmititu daiteke, pertsonaren gaitasunak,
solaskidearen trebetasunak edo egoerak
berak eskatzen dituen bezainbat zeinu
erabiliz.
3.6 Elebitasuna
Sarrien egiten den galderetako bat izan ohi da,
zein da metodo gomendagarriena gorren
ikaskuntzarako eta komunikaziorako, batez ere,
hizketan ikasi aurreko gorreria duten neskato eta
mutikoen kasuan? Erantzuna, beste zeinahi esku-
hartzetan bezalaxe, erabiltzailearen beharrizanen
mende dago: disfuntzioa zer unetan agertu zaion,
zer entzumen-hondar duen, zer nolako sostengu-
sarea duen eta abar.(3.5. dok.)
Ahozkotasuna ala keinuen erabilera?
Edonola ere, erabaki horietan beste alderdi batzuk
ere tartekatzen dira, ahozkotasunaren edo
keinuen erabileraren aldeko joerei buruz norberak
hartzen duen posizioarekin erlazioa dutenak.
Ahozkotasuna. Printzipio gisa hartzen dute
u idatzita,
gorrak populazioaren % 1 besterik ez direla,
eta, ondorioz, gizartean txertatzeko eta parte
hartzeko, ahozko hizkuntza ezagutu behar
dutela nahitaez. Horregatik ematen diete
lehentasuna ahozko hizkuntzaren erabileran
gaitasun handiena ematen duten sistemei,
beste elementu batzuen sostenguarekin
entzumen-funtzioa hobetuz (ad. ezpain-
aurpegiko irakurketa eta hitz osatua) edo
metodo bimodalen bidez.
Keinuen erabilera. Metodo horren aldekoek
u Inolako zalantzarik gabe, elebitasunak askoz
bi printzipiotatik abiatuta argudiatzen dituzte
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 81
beren ideiak. Identitate-ikuspegi batetik, irizten
diote zeinu-hizkuntza dela gorren
komunitatearen hizkuntza naturala eta, hortaz,
paper hori bete behar duela, hizkuntza batek
nazio edo komunitate jakin batean betetzen
duten rolaren pare. Bestalde, gorreria
berezitasun bat bezala hartzen dute, eta ez
ahozko hizkuntza sartzearen bitartez konpondu
beharreko elbarritasun edo ezintasun modura.
Gaur egun, joera horiek bigundu izanaren
ondorioz, bien ekarpenak bateratzen dituzten
proposamenak agertu dira, elebitasuna, adibidez.
… Elebitasuna
Elebitasuna, hizkuntzaz ari garela, bi hizkuntza
ezagutzea eta funtzionalki erabiltzea da. Gorren
testuinguruan aplikatzen bada, bi hizkuntzak
funtzionalki menderatzea eskatzen du: gorren
komunitateak erabiltzen duen zeinu-hizkuntza
eta entzuten duen jendearen ahozko hizkuntza.(1)
Pertsona bakoitzarengan, bi hizkuntzek rol
desberdinak jokatuko dituzte: batzuetan, zeinu-
hizkuntza izango da nagusi, beste batzuetan,
aldiz, ahozkoa; beste batzuetan, bien arteko
nolabaiteko oreka egongo da.
u
Elebitasunaren abiapuntua da zeinu-hizkuntza
dela gorren komunitatearen hizkuntza propioa
eta naturala.
Gainera, entzumen-galera larria duten haurrek
ikasi behar duten lehen hizkuntza izango da,
horri esker, oso adin txikietatik hasita
komunikatu ahal izango baitira beren
familiakoekin. Hizkuntza-oinarri horretatik
abiatuta, beste ikaskuntza batzuetara heldu
daitezke, ahozko hizkuntzara, kasu.
u
Horrelakoetan, ahozkoa izango da bigarren
hizkuntza, entzuten duen komunitateak
erabiltzen duena, komunitate horretako kide
ere diren neurrian. Azken hizkuntza hori, dela
dela ahozko modalitateetan,
familiarekin eta komunitateko beste kideekin
komunikatzeko erabiliko du. Beharrezkoa
izango da, era berean, ezagutzak
bereganatzeko, modalitate idatzia, batik bat.
Hizkuntza bat edo bestea gehiago erabiltzen
duten kontuan hartu gabe, komeni da gorrek (eta
haurrek, bereziki) bi hizkuntza-komunitateekin
harremana izatea eta, hortaz, bi hizkuntzetan
komunikatzeko kapaz izatea.
onura gehiago ekarriko ditu hizkuntza bakarrak
baino.
82 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
Hartu kontuan!
Inor ez da damutzen hizkuntza bat baino
gehiago hitz egiteaz eta ulertzeaz, baina bai
horren kontrakoaz, bereziki ohikoak baldin
badira norbera bizi den eta garatzen ari den
testuinguruan. Horregatik gorreria duten
haurrek elebitasunerako eskubidea eduki
behar lukete eta gizartearen erantzukizuna
da hori lortzen laguntzea.
3.5 dokumentua.
Komunikazioa gorren kolektiboan
Gorren kolektiboa askotarikoa da. Aniztasun
horretan hainbat faktorek dute eragina: zer
motatako gorreria duen (zer momentutan
agertu zen, lesioa zer lekutan daukan,
entzumen-galeraren maila), erabilitako
komunikazio moduak, norberaren ezaugarriak
(adina eta abar), gorraren familia-, hezkuntza-
eta gizarte-testuingurua.
Espainian, gorrak hainbat modutara
komunikatzen dira. Batzuentzat, espainiar edo
kataluniar zeinu-hizkuntza da beren lehen
hizkuntza, eta beste batzuentzat, berriz,
ahozko hizkuntza. Badira bi hizkuntzak
menderatzen dituztenak (zeinatuak eta
ahozkoak) eta bietan eroso sentitzen direnak,
testuinguruaren eta egoeren arabera; beste
batzuek, aldiz, hizkuntza bat dute nagusia edo
bakarra.
Zeinu-hizkuntza erabiltzen duten pertsona
gorren arteko batzuek haurtzaroan ikasi zuten
zeinatzen eta besteek jada helduak zirela;
badaude audifonoa edo kokleako inplantea
dutenak eta, horien artetik, batzuek zeinu-
hizkuntza erabiltzen dute eta besteek ez.
Gainera, talde horren barruan, pertsona
batzuek irizten diote entzumenari laguntzeko
produktuak nahikoa direla inguruan duten
munduan parte hartzeko, eta beste
batzuentzat, aldiz, beharrezkoak izan arren, ez
dira nahikoa inondik ere. Aurkituko ditugu,
halaber, hezkuntza-sistema ez-inklusibo baten
ondorioz, adierazpen-arazoak eta testu idatziak
ulertzeko zailtasunak dituzten pertsona ere.
Edozein populaziotan bezalaxe, gorren artean
aurkituko ditugu neskatoak, mutikoak,
gazteak, adinekoak, beste desgaitasun bat edo
gehiago dituzten gorrak, lesbianak, gayak,
transexualak eta bisexualak (LGTB), etorkinak
eta abar. Guzti-guztiak nor bere premia eta
eskabide zehatzekin.
Garrantzitsua da jakitea, hala ere, kolektibo
heterogeneoa izan arren, gor guztiek, edozein
dela ere bere gorreriaren maila edo mota, edo
bizi duen egoera, eta zeinu-hizkuntzaren
erabiltzaileak diren edo ez kontuan hartu gabe,
komunikaziora eta inguruneari buruzko
informaziora inolako oztoporik gabe iristeko
premia partekatzen dutela.
Iturria: Confederación estatal de personas
sordas (http://www.cnse.es/)
3.7 KSHA gor-itsuentzat
F. Alcantud-ek eta A. M. Ferrer-ek honela definitu
dituzte gor-itsuentzako komunikazio-metodoak:
«beren desgaitasuna dela eta, komunikatzeko
ahozko-hitzezko-hizkuntzazko kodea erabili ezin
duten pertsonentzat pentsatutako sistemak
dira»(2). Hitz horietan, beraz, pertsona horien
komunikazio-premietan jartzen da arreta, premia
horietara egokitu beharko baitute komunikazio-
sistema alternatiboek haiekiko eragin-trukea
posible egiteko.
Jada ikusi dugun bezala, kontuan izan behar da
gor-itsuek ingurunearekiko deskonexio
garrantzitsua jasaten dutela; hortaz,
ingurunearekin hobeto konekta dezaten eta
komunikazioa errazteko, dituzten entzumen- edo
ikusmen-hondarrak trebatzeaz gain, ukimena ere
landu beharko da.
Pertsona bakoitzarentzat egokienak izango diren
sistemak hautatzen laguntzeko, honako irizpen
hauek hartu beharko dira aintzat:
u
Gor-itsuen kategoriak oso desberdinak dira
beren artean.
u
Gor-itsuentzako komunikazio-kodea ez da bat
eta bakarra. Bat baino gehiago existitzen dira,
eta baten aldeko aukera zenbait baldintzaren
mende dago, ez da inoiz ere apetaz egindako
aukera izango.
u
Oso garrantzitsua da jakitea zein izan den
lehenik galdu duen zentzumena, biak batera
galdu dituen eta hizketan ikasi aurrekoa edo
ostekoa izan den.
3.7.1 Esku-hartzea hizketan
ikasi aurreko gor-itsuekin
Hizketan ikasi aurreko gor-itsuen kasuan, esku-
hartzea oso korapilatsua da, izan ere, mundu bat
eraiki beharko da haurraren adimenean, berak
interpretatu ahal dezan.
Esku-hartzea, lehen momentuan, hizkuntza
aurreko estrategiak bereganatzera zuzenduko da.
Hori lortzeko metodoek nahitaezkoa izango dute:
Ukitze fisiko jarraitua mantentzea, gor-
u
itsutasuna duen haurrari konfiantza eta
segurtasuna bereganatzen laguntzeko.
Mugimendu koaktiboak edo haurrak eta
u
pertsona helduak, biak pertsona bat balira
bezala, elkarrekin egindakoak. Helduak
sortutako mugimenduaren bitartez –helduak
bitartekaritza egiten du haurraren eta
ingurunearen artean–, erreferentziak ematen
zaizkio haurrari ekintzarako, eta estimuluen
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 83

aurrean esperimentatzeko, antolatzeko eta lagundu egingo die pertsona horiei beren
erreakzionatzeko laguntzak ere bai, haren komunikazio-gaitasunean sakontzen.
lehen zentzumena balitz bezala.
Sistema horien artean erabilienak sistema
Printzipio horietatik abiatuta, esku-hartzea Mc alfabetikoak, sistema zeinatuak eta ahozko
Innes-en hezkuntza-arloko esku-hartzearen hiru sistemak dira, baina aukera zabalagoa da.
faseetan antolatzen da(3):
1. Fase koaktiboa. Irakasteko modua gizakiaren Komunikazio-sistemen sailkapena(4)
bizitzako lehen hilabeteetako atxikitasun-
Sistema
u daktilologikoa
harremanetan oinarritzen da, aldi horretan
haurra helduaren gorputzaren luzapen •
Ikusmenezkoa edo airean
moduko bat izaten baita. •
Ikusmen-ukimenezkoa
Samurki heltzen zaio (posizio egokiena atzetik •
Ukimenezkoa edo esku-
haurra besarkatzea da) eta jarduera gauzatzen ahurrean
da dagozkion gorputzeko atalak manipulatuz, Sistema Letra
u larriz idaztea
inoiz eskatu gabe, ezta planteatu ere, inolako alfabetikoak
intentziozko erantzunik. Hatza
u arkatz
Eskuzko
u braillea
2. Fase kooperatiboa. Helduak jarduera hasten
du eta haurra kapaz da hasitakoa bakarrik Malossi
u
amaitzeko, estrategia koaktiboen Morse
u
laguntzarekin. Fase horretan garrantzitsua da
itxarote egituratua aplikatzea, erreakzionatzeko Lorm
u alfabetoa
nahikoa denbora eman behar baitzaio txikiari Zeinu
u naturalen hizkuntza
fisikoki lagundu baino lehen.
Zeinu-hizkuntza
u
3. Fase erreaktiboa. Haurrak bere kabuz
Zeinu-hizkuntza
u ikuseremuan
jarduerak gauzatzea eragiten duten egoerak
proposatzen zaizkio. Nolanahi ere, helduak Sistema ez- •
Zeinu-hizkuntza distantzia
bitartekari rola jokatzen jarraitzen du, haurrak alfabetikoak laburrean
ulertu dezan zer den egin behar duena. edo zeinatuak •
Zeinu-hizkuntza
e s k u m u t u r r a r e n
Ohiko gertaerei aurrea hartzen hasten denean,
laguntzarekin
bere oinarrizko beharrei buruzko eskaerak
formulatzen eda nahi dituen objektuak •
Ukipenezko edo lagundutako
seinalatzen, nahiz eta pertsona helduaren zeinu-hizkuntza
presentziaren mendekotasun handia izan,
Ahozko Ahozko
u hizkuntza egokitua
komunikazio-elementu konplexuagoak sar hizkuntzan
daitezke: argazkiak, marrazkiak edo hiru Ezpainen
u irakurketa
oinarritutako
dimentsiotako objektuak edo miniaturak, haien sistemak Tadoma
u
ulermena errazteko.
Idazkera
u arrunta:

Idazketa- •
Paperean
3.7.2 Esku-hartzea hizketan kodeetan •
Bitarteko teknikoen bitartez
ikasi osteko gor-itsuekin oinarritutako
sistemak Braille
u idazketa
•
Paperean
Gor-itsutasuna duten pertsona askok lortua zuten •
Bitarteko teknikoen bitartez
aurretik nolabaiteko maila sinboliko batera heltzea
hizkuntza-sistema baten bitartez: kasu horietan, Komunikaziorako
u taulatxoak
ulertu dute jada zer nolako ingurunetan bizi diren Komunikaziorako
u txartelak
eta garatu dute nolabaiteko komunikatzeko Komunikazioa
Mezu
u laburrak idazkera
gaitasuna. laguntzeko
arruntean
baliabideak
Esku-hartzeko aukera, horrelako egoeretan, askoz Mezu laburrak braille idazkeran
u
egingarriagoa da, baina beste faktore batzuek
Marrazkiak
u
baldintzatuko dute, adibidez, zer adinetan agertu
zitzaion eta zenbateraino kaltetua duen DACTYL
u
zentzumen bakoitza. Kasu horietan, komunikazio- Bestelakoak
Bimodala
u
sistema handigarri eta alternatiboen aplikazioak
84 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak
Sistema alfabetikoak
Sistema alfabetikoak mezua letraz letra
adieraztean oinarrituak daude: edukia letraz
letra transkribatzen da, gor-itsuaren esku-
ahurrean, eskuarki.
Kode horiek hizkuntzaren egiturarekin ohituta
zeuden eta gero gor-itsu geratu diren pertsonekin
erabiltzen dira, hau da, ahozko hizkuntzaren
egitura propioa gordetzen dutenekin. Pertsonaren
komunikazio-gaitasunaren arabera, funtzio
handigarriarekin (lagungarria) edo
alternatiboarekin (komunikatzeko ohiko metodoa)
erabili ahal izango da, bai eta hizkuntza ikasteko
tresna gisa ere.
Hainbat kode bereizten dira, horien artean
daktilologia esku-ahurrean, letra larria esku-
ahurrean, hatza arkatz, braillea eta pertsona
erabiltzailearen eskuko hainbat puntutan hatzekin
egindako ukipenetan oinarritutako beste sistema
batzuk:
Daktilologia
u esku-ahurrean. Alfabeto
daktilologikoko letrak marrazten dira
erabiltzailearen esku-ahurrean, pertsonak
ukimen bidez mezua hauteman dezan. Posizio
erosoan kokaturik, solaskideak libre daukan
eskuarekin erabiltzailearen eskua harturik,
esku-ahurra ireki eta gora begira jarriko du.
u
Beste eskuarekin letrak zeinatuko dizkio
segidan, letra baten eta hurrengoaren artean
jauzirik egin gabe, baina bai hitzen artean.
Letra larria esku-ahurrean. Errazagoa da
u eskuko eremu batean (esku-ahurrean edo
erabiltzaileak idazketa ezagutzen duenean.
Letra larriak idazten dira esku-ahurrean (bata
bestearen gainean) harik eta hitzak osatu arte,
eta horrela mezu guztia. Hitz baten eta
bestearen artean eten txikiak egiten dira.
Hatza arkatz. Erabiltzailearen hatz erakuslea
u lekualdatzearen ondorio da. Hatz erakusleko
hartzen da eta idatzi egiten da berarekin,
arkatza bailitzan. Letra larriz edo xehez idatz
daiteke, eta azalera baten gainean edo airean,
pertsona gor-itsuak nola duen nahiago.
Braillea. Ukimen-sistema bat denez, oso
u
komunikazio-sistema erabilgarria da horrelako
pertsonentzat, nahiz eta, bere konplexutasuna
dela eta, batzuetan ezartzen zaila izan. Badaude
laguntzak gor-itsuek braille ikastea
ahalbidetzeko: (3.6 dok.)
Komunikaziorako
u taulatxoa. Angeluzuzen
formako fitxa horrek alfabetoko 27 letrak eta
hamar zenbakiak ditu erliebean.
Komunikazioa ezartzeko, solaskideak esku
batekin taulatxoari eutsiko dio eta bestearekin
gor-itsutasuna duen pertsonaren hatz
erakuslea hartu eta poliki-poliki pasatuz
joango da mezua osatzen duten letra
bakoitzaren gainetik.
Elkarrizketak.
u Braille kontsola bat du,
braillez idazteko eta irakurtzeko; idazmakina
elektronikoa tintaz irakurtzeko eta idazteko;
eta magnetofono bat ere bai informazioa
biltegiratzeko xedea duena. Aparatua modem
batek –zeinak bide ematen baitu telefono-
mezuak bidaltzeko eta jasotzeko– eta
dardaragailu txiki batek –telefonoak jotzen
duenean, erabiltzailea ohartarazten duena–
osatzen dute.
Irteera
u braille testuan duen telefonoa.
Gorrentzako testu osatua duten telefonoen
aldaera bat da. Teklatu bat du mezua sartzeko
eta telefonoaren irteera braille-sisteman
dago.
Taktofonoa
u braille irteerarekin. Telefono-
sistema horrek Morse alfabetoa erabiltzen du
mezuak igortzeko; gor-itsuak, berriz,
dardaragailu bati esker jasotzen ditu.
Alva
u Braille Carrier (ABC). Gor-itsuen
komunikaziorako laguntza teknologiko bat
da; 40 kutxatilako ukimen-xafla batek, braille
teklatu batek eta sakelako ordenagailu batek
–teklatu txiki bat eta pantailarekin– osatzen
dute. Bi komunikatzaileen artean, aldi berean
tintaz eta braillez komunikatzea ahalbidetzen
du.
Hatzekin eskuko hainbat puntutan
egindako ukipenetan oinarritutako
sistemak. Izenak adierazten duen bezala,
solaskidearen hatz-mamiarekin gor-itsuaren
falangeetan) egindako ukipen batez irudikatzen
da letra bakoitza. Ez dira gure herrialdean asko
erabiltzen diren sistemak, beraz, laburki
deskribatuko ditugu:
Eskuzko
u braillea. Braillea eskuko hatzetara
eta luzeko falangeak (sei puntu) zeinu
sortzaileko sei puntuak balira bezala
erabiltzen dira; haien gainean idazten dira
letrak.
Morse.
u Morse kodeko zeinuak (· -) erabiltzen
ditu eskuan markatzeko, puntua hatz
erakuslearen muturrean markatzen da eta
marra esku-ahurrean.
Malossi.
u Sistema horretan, letra bakoitzari
puntu oso zehatz bat dagokio erabiltzailearen
eskuan edo hatzetan (adibidez T hatz txikiaren
puntan kokatzen da, eta K erpuruaren
oinarrian). Kodea ezagutzen ez duten
pertsonekiko komunikazioa errazteko,
erabiltzaileak eskularru bat izaten du, txantiloi
modura erabiltzen duena eta non markatuta
egoten diren letra guztiak eskuan haiei
dagokien puntu zehatzetan.

Hartu kontuan!
Zenbait ikerketak adierazi dute komunikazio-
efektua izan dezaketen 300 milioi jarrera
potentzial har ditzakeela eskuak, nahiz eta
horrek entrenamendu dosi handiak eskatu.
Sistema zeinatuak
Sistema zeinatuetan esanahi osatuak igortzen
dira (hitzak, esaldiak, kontzeptuak edo ideiak)
zeinu baten bitartez, mezu guztia letraz letra
eratzen ibili beharrik gabe.
Komunikazio arinagoa eta azkarragoa
ahalbidetzen dute, baina erabiltzaileak nolabaiteko
gaitasuna izan behar du eta harekin eragin-
trukean ari direnek kodea ezagutu behar dute.
3.6 dokumentua. Braille-kodea
Braillea itsuentzako ukimen bidezko irakurketa-
eta idazketa-sistema da. Kode konbentzional bat
da, erliebean dauden puntuen konbinazioekin
eratua, puntu horiek zedulatan biltzen direla.
Letrak, puntuazio-zeinuak, zenbakiak eta sinbolo
matematikoak eta musikalak adierazten dituzte.
Braille sisteman tintarekin idaztean erabiltzen diren
letra, zenbaki eta puntuazio-zeinu berberak
erabiltzen dira; aldea da beste era batean
irudikatzen direla horiek guztiak: erliebean dauden
puntutxoen bitartez. Halaber, tintan transkripziorik
ez duten beste zeinu laguntzaile batzuk ere
erabiltzen dira (letra larrien zeinua, zenbakiaren
zeinua eta abar) baina sistemak ez du azentu
ortografikorik.
Letra edo zeinu bakun bat irudikatzeko beti
kutxatila edo zedula bakar bat erabiltzen da, zeinak
sei puntu har ditzakeen barruan (hiru puntu
bertikalean eta bi horizontalean), posizio bakoitzari
zenbaki bat dagokiola.
3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 85
Jada ikusi ditugun keinu-metodoetatik eratorritako
sistemak dira, erabiltzailearen aukera eta mugen
arabera egin beharreko egokitzapenekin.
Gutxien egituratutako maila zeinu naturalen
hizkuntza da. Haur gor-itsuekiko hasiera-
hasierako esku-hartzeetan erabiltzen den
formaltasun gutxiko maila da. Zeinu modura
hartzen dira haurrak, naturalki eta berez, desira
bat edo premia bat adierazteko egiten dituen
mugimenduak, keinuak eta ekintzak. Ez dira,
hortaz, zeinu kodifikatuak, baizik eta oso
hurbileko pertsonek soilik identifika ditzaketen
adierazpenak.
Espainiar zeinu-hizkuntza erabili ahal izango
da, baina, behar diren egokitzapenak eginda,
pertsonak gordetzen dituen ikusmen-hondarren
arabera. Izan ere, egokiak dira ikusmena galdu
aurretik zeinu-hizkuntza erabiltzen zuten
gorrentzat. Hona hemen egokitzapen-modalitate
batzuk:
Sei puntuek eratutako zeinuari zeinu
sortzailea deitzen zaio.
Zeinu sortzailea
1 4
2 5
3 6
Puntu horien konbinazioetatik 63 konbinazio
posible sortzen dira, Braille alfabetoa osatzen
dutenak.
Matrizearen tamaina errealak hatz-mamiak
hartzen duen espazioa okupatzen du. Sistema
erabiltzen duen pertsonak hatz-mamiak
pasatzen ditu Braillen inprimatutako orriaren
gainean, sinboloak ukimen bidez
identifikatzeko.
86 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

Zeinu-hizkuntza ikuseremuaren barruan

u Ahozko hizkuntza egokitua. Modalitate hori
edo urrutira. Ikuseremua murriztuta duten
pertsonek erdiko ikusmena eduki ohi dute
gehienetan; beraz, distantzia egokian eta bere
ikuseremura doitzen den laukiaren barruan
egin beharko dira zeinatze-lanak.
Zeinu-hizkuntza distantzia laburrean. Kasu
u edo argitasunean egin beharko dira, pertsonak
horretan ikusmenaren zorroztasuna da
baldintzatzaile nagusia, beraz, zeinatze-lanak
distantzia laburragora egin beharko dira,
pertsonaren arabera.
Zeinu-hizkuntza
u eskumuturraren
laguntzarekin. Erabiltzaileak bere
solaskidearen eskumuturra hartu eta bere
ikuseremuan kokatuko du.
Ukipenezko edo lagundutako zeinu-
u
hizkuntza. Gor-itsuak bere eskuak
solaskidearen eskuetan zintzilikatzen ditu,
ukimenaren bitartez zeinuen konfigurazioak
hautemateko.
Hartu kontuan!
Egokitzapena ikusmen bidezkoa den hiru
modalitateetan, zeinatua astiroago eta modu
argiagoan egingo da; gainera, argitasun-
baldintzak egokiak diren ziurtatu beharko
da.
Ahozko hizkuntzan oinarritutako sistemak
Izenak adierazten duen bezala, mezuen
transmisioa ahozko hizkuntzaren bitartez egiten
da, harrerako kanalean –dela entzumena,
ikusmena edo ukimena– beharrezko
egokitzapenak egin ostean.
u
entzumen-hondarra duten pertsonentzat
egokia da, mezuak jaso baititzakete,
anplifikatzeko bitartekoak egokituta.
Ezpain-aurpegiko irakurketa. Kasu horretan,
u
egokitzapenak hurbiltasunean, kokapenean
gordetzen duen ikus-ahalmenaren arabera.
Tadoma. Ezpain-aurpegiko irakurketa ukimen
u
bidez egiten duen sistema da; hitz egitean
egiten diren mugimenduak eta dardarak
transmititzen dira erabiltzailearen eskura eta
hatzetara.
Sistema bimodalak
Gor-itsutasuna duten pertsonengan, sistema
bimodalak kode daktilologikoa eta zeinu-
hizkuntzatik hartutako zeinuak konbinatzen ditu,
hori bai, esku-ahurrean ukimen bidez aplikatzeko
egokituta.
Ezaugarri horiek dituen sistema bat dactyl deitua
da, zeina Daniel Álvarez, ONCEko Gor-itsutasun
Unitate Teknikoko Buruak sortu baitzuen.
Sistemak ukimenezko sistema daktilologikoa eta
zeinu-hizkuntzako zeinuak konbinatzen ditu
eskuaren edo besoaren gainean.
Mezuaren transmisioa sistema daktilologikoarekin
letreiatuz (letraz letra) hasten da, baina hitz
batzuen ordez haiei dagokien zeinua erabiltzen
da. Nolanahi ere, badira hainbat arau sistemaren
aplikazioa erregulatzen dutenak.
Pedagogikoki ere erabil daiteke, ahozko
hizkuntzako egiturak sartzeko sistema gisa, eta
komunikazio-sistema egokia da hizkuntza garatu
ostean gor-itsu geratu diren pertsonentzat edo
entzumena galdu duten itsuentzat.

Erreferentzia bibliografikoak

(1) Grosjean, F. El derecho del niño sordo a crecer bilingüe. Neuchateleko Unibertsitatea. In: http://
www.francoisgrosjean.ch/
(2) Alcantud, f. et alter, (2001). Odisea de la comunicación. Sociedad Española de Comunicación
Aumentativa y Alternativa. Valentzia.
(3) Espejo, B., Comunicación aumentativa en personas con sordoceguera. In: http://www.
juntadeandalucia.es/averroes/caidv/interedvisual/ftp_p_/ca_sordoceguera.pdf
(4) García Dorado, M., «Sistemas de comunicación de personas sordociegas. In: Askoren artean:
(2004) La sordoceguera. Un análisis multidisciplinar. ONCE. Madril.
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 87

Ariketak
1. Azal ezazu gorreria hasten den momentuak zer nolako garrantzia duen komunikazio-sistema egokiena
hautatzeko orduan.

2. Ikas itzazu alfabeto daktilologikoko zeinuak. Ispilu aurrean praktika dezakezu. Jarri arreta eskuaren
formari, mugimenduari eta artikulazioaren osagarriari. Gero:
Erreproduzitu
u zure izena alfabeto daktilologikoaren bidez.
Egin
u jolas alfabeto horrekin igorritako letrak eta hitz laburrak asmatzen.

3. Azaldu zer esan nahi den zeinu-hizkuntzak keinu-ikusmen kanalaren bitartez esaldia enuntziatzean
aldi bereko sekuentzia-hurrenkera erabiltzen duela esaten denean. Zer desberdintasun ditu ahozko
hizkuntzarekin?

4. Ikasi arin eta erraz erabiltzen liburuan landu dituzuen zeinuak, hau da, agurrekin, esker-hitzekin,
familiarekin, orduekin eta asteko egunekin erlazioa dutenak.
Hitz bakoitzeko, aztertu nola erabiltzen diren zeinuen osagai desberdinak: kinema, keirema,
prosoponema, kineprosema, keirotropema eta toponema.
Praktikatu hitz horien guztien adierazpena harik eta zuen ikaskidea haietako bakoitza zehatz-mehatz
identifikatzeko gauza den arte.

5. Kontsultatu Arasaac, DILSE edo beste web-orri edo aplikazio batzuek eskaintzen dizkizueten bideoak.
Hautatu
u bereizten zaituzten goitizen bat. Zeuon buruak aurkeztuko dituzue ikaskideen aurrean:
lehenik, zuen izena adieraziko duzue letraz letra, eta gero, goitizentzat aukeratu duzuena.
Bikoteka,
u osatu elkarrizketa oso bakun bat ohiko esaldiak eta adierazpenak erabiliz, adibidez,
honako hauen gisakoak: (Itsaso, aldatu adibide horiek eta erantsi besteren bat)
«Zer
u moduz zaude?» –«Oso ongi, eskerrik asko»
«Nora
u zoaz?» –«Amaren etxera»
«Zer
u ari zara ikasten?» –«Sukaldaritzako ikastaro bat»

6. Bikoteka edo hiru laguneko taldeetan prestatu eta antzeztu haurrentzako ipuin bat edo istorio labur
bat zeinu-hizkuntza erabiliz.

7. Bikoteka, saiatu elkarrizketa xume bat mantentzen ezpain-aurpegiko irakurketa erabiliz. Gero, hitz
egin emaitzei buruz. Ulertu al duzue elkar? Zein izan dira arazo nagusiak?

8. Ispiluan zeure burua ikusten duzula, irudikatu bokalak hitz iruzkindua erabilita. Gero, jarraitu
kontsonanteekin.

9. Bikoteka, egin jolas ea hitzak asmatzen dituzuen, hitz osatua erabilita. Erabili ezpain-aurpegiko
irakurketan antzeko irudikapena duten hitzak.

10. Aipa itzazu metodo bimodalaren bidezko komunikazioaren alde onak eta alde txarrak.
11. Azaldu zertan datzan hizkuntza bimodala eta esan zer egoeratarako izan daitekeen egokia.
12. Azaldu zertan datzan ahozko sistema zeinatu doia (AZD) eta zein den bere erabilgarritasun nagusia.
13. Argitu zer urrats jarraitzen dituen erabateko komunikazio-hizketa zeinatu programa batek. Sakon
ezazu espontaneotasunaren estimulazio-fasean, zeinuak erabiltzeko orduan.

14. Bilatu YouTuben Macaton musos izeneko bideo bat:

(http://www.youtube.com/watch?v=WZxpqjCzp8g).
Bideo horretatik abiatuta, esplika itzazu programa horren ezaugarriak.
88 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak

15. Azaldu zer esan nahi duen elebitasunak gorren komunitatearen testuinguruan.
16. Esplika itzazu ukitze fisiko jarraituaren eta mugimendu koaktiboaren kontzeptuak hizketan ikasi
aurreko gor-itsuekiko esku-hartzean.

17. Hauta itzazu komunikaziorako kanaltzat ukimena duten gor-itsuekin komunikatzeko bi sistema. Azal
ezazu zertan dautzan eta nola aplikatzen diren. Sakon dezakezu zure informazioa espezializatutako
web-orrien bitartez.

18. Esplikatu zer den zeinu naturalen hizkuntza eta nolako garrantzia duen gor-itsutasuna duten neskato
eta mutikoekiko esku-hartzean.

19. Adierazi zenbait egokitzapen gor-itsutasuna duten pertsonek zeinu-hizkuntza erabiltzeko lagungarri
izan daitezkeenak.

20. Ikus ezazu bideo hau: Ukimenaren hizkuntza. Azal itzazu sistema daktilologikoaren eta lagundutako
zeinu-hizkuntzaren artean dauden aldeak.
(http://especiales.lainformacion.com/sociedad/el-mundo-en-tres-sentidos/)

21. Ikus ezazu bideo hau: Gor-itsu baten egunerokotasuna. Erantzun honako galdera hauei:
a) Frantzisko bizimodu independentea duen pertsona dela irizten al diozu?
b) Identifika itzazu Frantziskok komunikatzeko erabiltzen dituen sistemak.
c) Zer abantaila ekarri dizkio teknologiak Frantziskoren komunikatzeko ahalmenari?
(http://especiales.lainformacion.com/sociedad/el-mundo-en-tres-sentidos/)

3.1 jarduera
“En lengua de signos”
Planteamendua
Diseina dezagun publiko jakin bati zuzendutako aisialdiko jarduera bat.
«En Lengua de Signos» RTVEren albistegi bat da, entzumen-desgaitasuna duten pertsonen kolektiboari
eguneko berriak helarazten dizkiona.
(http://www.rtve.es/alacarta/videos/en-lengua-de-signos/)
Telebistako saio hori informazio-bloke batekin hasten da; gero, ikusle gorrentzat irekitako espazio bat du
(«Sígnalo tú»), non gortasunarekin erlazioa duen gainditze-istorio bat, eskaera jakin batzuk edo ekitaldiren
bat eskaintzen den. Gainera, gaurkotasunari lotutako erreportajeak ematen ditu, integrazioa, irisgarritasuna
eta kontzientziazioa gai dituztenak.

Garapena
u
Hiru laguneko taldeetan hautatu programa horretako pasarte bat eta ikus ezazue.
u
Bereizi zer ataletan antolatzen den saioa.
u
Jarri arreta istorio, erreportaje edo albisteren bati. Ikusi hiruzpalau aldiz, eta saiatu mezuaren parte
handiena deszifratzen.
 3. unitate didaktikoa Laguntzarik gabeko komunikazio-sistemak 89

3.2 jarduera
Koreografia bat muntatzea
Planteamendua
Jarduera abesti baten koreografia sortzea da; dantzak hitzen zeinatua hartu behar du oinarri gisa.

Garapena
u
Sortu 5-7 laguneko taldeak.
u
Talde bakoitzak abesti bat hautatuko du eta koreografia bat diseinatuko du. Horretarako beharrezkoa
duzue:
Abestiaren
u hitzak lortzea eta hizkuntza zeinatura itzultzea. Puntu horretan bi aukera dituzue:
•
Abestia zeinu-hizkuntzara itzultzea.
•
Komunikaziorako metodo bimodal bat erabiltzea non esanahia duten hitzak soilik zeinatuko diren.
Kasu horretan ere, zeinatua egin beharko duzue.
(Urrats horretan zuen irakaslearen laguntza beharko duzue.)
Entseatu
u hizkuntza zeinatua, harik eta abestia hizkuntza horretan ikasi arte.
Diseinatu
u koreografia hizkuntza zeinatuaren mugimenduak baliatuta.
u
Talde bakoitzak bere koreografia osorik entseatuko du.
u
Azkenik, talde bakoitzak bere koreografia antzeztuko du gainerako ikaskideen aurrean.
Hainbat adibide aurki ditzakezue Interneten, adibidez honako web-orri honetan: http://
aprendelenguadesignos.com.

3.3 jarduera
Komunikazioa gor-itsuekin
Planteamendua
Jarduera honetan gor-itsu batekiko komunikazioa praktikatuko dugu, kolektibo horrek erabiltzen dituen
zenbait sistema erabiliz.

Garapena
u
Jarduera hau bikoteka landuko duzue. Pertsona batek gor-itsuaren papera egingo du, eta besteak
solaskidearena.
u
Bikote bakoitzak ikusi ditugun sistemetako bat hautatuko du. Adibidez:
Daktilologia
u esku-ahurrean.
Letra
u larria esku-ahurrean.
Hatza
u arkatz.
Ukimenezko
u zeinu-hizkuntza eskumuturraren laguntzarekin.
u
Bikote bakoitzak hautatutako sistemaren ezaugarriak deskribatu eta testu bat idatziko du
funtzionamenduari buruz.
u
Bikote bakoitzak komunikatzen ikasiko du mezu bakunak erabiliz.
u
Bikote bakoitzak erakustaldi praktiko bat egingo du ikasgelan, landu duen sistemaren funtzionamenduari
buruz.
4. UD Lagundutako
komunikazio-
sistemak
Edukia
u
Lagundutako komunikazio-sistemak.
u
Lagundutako komunikazio-sistemaren euskarriak.
u
KSP (Komunikaziorako Sinbolo Piktografikoak)
sistema.
u
Arasaac sistema.
u
Bliss sistema.
u
Komunikaziorako beste sistema grafiko batzuk:
PIC,
Rebus, Premak, Minspeak, PECS.
u
Ikasteko estrategiak.

4.1 Lagundutako
komunikazio-sistemak
Lagundutako komunikazio-sistemak deitzen
zaie komunikazioa errazteko xedearekin
pertsonaz kanpoko euskarriak erabiltzen
dituzten baliabide, estrategia eta bitartekoei.
Sistema horietan, ahozkoak ez diren zeinu
grafikoen bitartez gauzatzen da komunikazioa.
Testu idatziak, argazkiak, marrazkiak
edo piktogramak erabiltzen dira euskarri
pertsonalizatuetan, adibidez, komunikaziorako
taulak, komunikagailuak eta abar.
Sistema ezartzearen helburua komunikazioa
handitzea (komunikazio aukerak sendotzea)
edo ordeztea (ahozko komunikazioaren ordez
erabiltzea) izan daiteke. Sistema horiek erabiltzeari
esker, hizkuntzan edo hizketan zailtasunak
dituzten pertsonek mezu adierazgarriak sor
ditzakete eta, era horretan, elkartruke sozialak
izateko aukera dute.
4.1.1 Lagundutako sistemen
erabiltzaileak
Lagundutako komunikazio-sistemak hizketa-
adierazpenean zailtasun larriak dituzten
pertsonentzat pentsatuta daude, bereziki,
eritasun neurologikoetatik eratorritako zailtasun
motor larriak dituztenentzat.
Egiaztatu da, era berean, ahozkoak ez diren
komunikazio-sistemak lagungarri direla
galdutako hizkuntza errehabilitatzeko eta
berriro hezteko, hizkuntzan nahasmendu larriak
dituzten pertsonengan. Halaber, ahozkoak ez
diren sistemak erabiltzen dira hizkuntzaren
alderdi sinbolikoak kaltetzen dituzten gaixotasun
iragankorren berreziketarako.
Arazoaren jatorrian dagoen kausa patologikoari
eta eragindako afektazio generikoari erreparatuz
gero, honako hauek bereiz ditzakegu:
u
Honako hauen ondoriozko desgaitasun fisikoa
duten pertsonak:
Burezur-garuneko
u traumatismoak.
Garuneko
u paralisia.
Patologia
u neurologikoak eta neuromuskular
degeneratiboak (esklerosi anizkoitza,
alboko esklerosi amiotrofikoa, Alzheimer
gaixotasuna, Parkinson gaixotasuna eta
abar).
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 91
Burezur-aurpegiko malformazioak.
u
Garuneko
u istripu baskularrak.
u
Honako hauen ondorioz afektazio kognitiboa
duten pertsonak:
Autismoaren
u espektroko nahasmenduak.
Garapenaren
u nahasmendu larriak.
Desgaitasun
u intelektuala eta hizkuntzaren
nahasmendu espezifikoak.
Desgaitasun
u anizkoitza.
u
Hizkuntzaren nahasmendu neurologiko
espezifikoak dituzten pertsonak (hizketako eta
komunikazioko arazoak): afasiak eta anartriak.
Hizkuntzaren funtzionaltasuna aintzat hartuta,
beste kategoria batzuk ere ezar genitzake:
u
Ahozko hizkuntzarik ez duten pertsonak baina
komunikatzeko asmoa badutenak. Pertsona
horien kasuan hizkuntzaren funtzioa ez dago
kaltetua, baina bai, ahozko igorpenaren bitartez,
hura egikaritu ahal izateko mekanismoak.
Hori gertatzen zaie, esate baterako, garuneko
paralisia duten haurrei, edo hizketako funtzio
motorrean kalteak eragin dituen garuneko
istripu baskular bat jasan duten pertsonei.
u
Ahozko ahalmena (hizketa artikulatzekoa,
alegia) izan arren, hizkuntzaren funtzio
pragmatikoa erabiltzeko gaitasunik ez duten
pertsonak, hau da, hizkuntza komunikaziorako
tresna gisa barneratu ez dutenak. Komunikazio-
disfuntzio hau oso ohikoa da autismoaren
espektroko nahasmenduetan.
u
Hainbat arlotan zailtasunak dituzten pertsonak,
bereziki hizkuntzaren elaborazioan, baina baita
komunikazioko eragin-trukeak mantentzeko
ere.
Oso talde heterogeneoa da, gabezia hainbat
arlotan eta gradu desberdinetan gerta
baitaiteke. Desgaitasun intelektuala edo
narriadura kognitiboa duten hainbat pertsona
kategoria horretan sartzen dira. Bi kasuetan
zailtasunak izaten dituzte ahozko elaborazio
osatua gauzatzeko eta eragin-truke iraunkorra
izateko.
u
Funtzionaltasun gutxiko ahozko hizkuntza izan
arren, komunikatzeko zentzua garatua duten
pertsonak. Desgaitasun intelektual arineko
pertsona askok, edo hizkuntzaren igorpenean
nahasmenduak dituzten zenbait pertsonak
komunikatzeko intentzio handia izan ohi
dute, nahiz eta beren hizkuntza-ekoizpenak
perfektuak ez izan.
92 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.1.2 Lagundutako
komunikazio-sistema
baten elementuak
Lagundutako komunikazio-sistema batek honako
elementu hauek behar ditu:
Euskarri fisiko bat, zeinaren gainean ezarriko
u
den sistema. Hor sartzen dira, bai egitura
mekanikoa (adibidez, atrila, beso artikulatua,
gailu elektrikoaren euskarria gurpil-aulkian)
eta bai gailua bera (komunikaziorako taula,
komunikagailua eta abar).
Mezuak sortzeko erabiliko den kode edo
u
zeinuen hiztegi bat.
Sartzeko modu bat edo eragin-trukerako
u
sistema bat, sinboloak seinalatzea ahalbidetuko
diguna mezua eraikitzeko.
Mota horretako sistema baten ezaugarrietako
bat da erabiltzaileak beti berarekin eramateko
modukoa izan behar duela, bere komunikazioa
funtzionala izan dadin mugitzen den ingurune
desberdinetan; horrela, beti izango du bere nahiak
adierazteko aukera.
Lagundutako komunikazio-sistema
erabiltzailearen beharrizanetara egokituko da,
izan ere, seinalatu behar duen organoaren –
gehienetan eskuak, baina burua, oinak edo
eraginkortasun motorra duen gorputzeko beste
zeinahi atal izan daiteke– mugitzeko ahalmenaren
araberakoa izan beharko baitu.
Solaskidea ere har daiteke sistemaren elementu
gisa, zeren eta, komunikazioa egongo bada,
beharrezkoa baita eragin-trukea. Horrek esan nahi
du pertsona esanguratsuek edo hurbilenekoek
ere ikasi beharko dutela gailua erabiltzen, haren
mezuak ulertu ahal ditzaten eta beren hizketarako
erritmoa erabiltzailearen premietara egokitu ahal
izateko.
Gainera, gako-elementua izango da interakzio
egoerak erraztea, horrek aukera handiagoak
ematen baitizkie pertsona horiei nahi dutena
adierazteko, hitz egiteko eta gizarte-bizitzan
parte hartzeko, aipatutako gailuen eta ezarritako
komunikazio-estrategien laguntzarekin, betiere
komunikazioa normalizatzeko xedez.
4.2 Euskarri fisikoa
Lagundutako komunikazio-sistema formalki
ezartzeko erabiliko ditugun euskarri fisikoak
honako hauek dira: oinarrizko euskarriak,
komunikazioko plafoiak eta komunikagailuak.
Guztiak norbanakoaren arabera diseinatuko
ditugu, dagokion sinbolo-kodea erabilita, betiere
erabiltzaileak dituen beharrizanak kontuan
hartuta.
4.2.1 Oinarrizko euskarriak
Oinarrizko euskarriak pertsonari
komunikatzeko balioko dioten objektuak
antolatzeko, sekuentziatzeko eta aurkezteko
erabiliko diren egiturak dira.
Pertsonaren beharrizanak kontuan hartuta
eraikitzen edo egokitzen dira, nahiz eta haietako
batzuk partekatzea ere badagoen.
Bitrinak edo apalategi-kutxak. Beste izen hau
u
ere ematen zaie: egutegi-kutxatilak. Zatiketak
dituzten apalategi batzuk dira, non objektu bat
sartzen den, pertsonak objektuak okupatzen
duen ordu-tartearekin identifikatzen duena.
Beraz, gertatuko dena aurrez adierazteko
estrategia bat da eta lagungarria da jokabidea
arautzeko.
Zutikako sailkatzaileak egutegietarako.
u
Antzeko helburua dute, baina eguneroko
jardueren igarotzea seinaleztatzen duten
sailkatzaileak, zutika jartzen dira kasu honetan.
Hainbat objektu erabili daitezke (pertxak,
esekitokiak edo galtzerdi-kutxak), hori bai,
gure premietara egokituta.
Komunikazio-arkuak. Euskarri horietan,
u
objektuak zintzilik jartzen dira, ikusmenaren
bidez erraz seinalatzeko edo manipulatzeko
moduan gera daitezen.
Euskarri bereziak ere baditugu, jarduerak
gauzatzen ari garen tokia kontuan hartuta, hala
nola flotagailuak, non erabiltzaileak uretan
dagoenean izan ditzakeen beharrizanei buruzko
piktogramak ipiniko ditugun.

Eragin-truke hori ahalbidetzeko, aurrerago ikusiko

dugun bezala, hainbat sistemak ahots-irteera
bat izaten dute atxikita, aukeratutako zeinuen
edo piktogramen edukia edo ekintzak itzuli eta
adierazten dituena, komunikazioa jariakorragoa
izan dadin.
4.1 irudia Oinarrizko komunikagailua objektuekin eta
argazkiekin.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 93
4.2.2 Komunikazio-plafoiak
Koadernoa edo liburua. Diptiko, triptiko edo
u
Komunikazio-plafoietan, erabiltzaileak bere komunikazioko koaderno edo liburuaren forma
mezuak lantzeko erabiliko duen hiztegia jasota eduki dezakete, hainbat orrialde baldin baditu,
dago. jasotzen duen hiztegiaren premien arabera.
Material malguekin eginda egon ohi dira, kasu
Euskarri horiek ia beti erabiltzailearen arabera gehienetan, kartoi mehe plastifikatuz.
osatzen dira, haren ahalmenak eta beharrizanak
kontuan hartuta, zehazkiago esanda,
haren trebetasun motorrak, kognitiboak,
zentzumenezkoak, ulermenaren arlokoak edo
mezuak igortzeko gaitasuna.
Kontua pertsonaren sistema grafiko propioa
antolatzea da, erabiltzailearen mugitzeko eta
ikusteko ahalmenetara egokitutako espazio
batean, non tamaina jakin bateko zeinuak
atonduko diren, erabiltzailearen ezaugarrien
arabera.
Teknologiaren garapenak biderkatu egin ditu
horrelako euskarrien aukerak eta, gaur egun, duela
urte batzuk imajinatu ere ezin ziren prestazioak 4.2 irudia Komunikazio-taula.
eskaintzen dituzte. Arrazoi horregatik, plafoi
edo euskarri konbentzionalak eta elektronikoak
bereiziko ditugu.

Euskarri konbentzionalak
Mendekotasunaren arabera gehien erabiltzen
diren euskarri konbentzionalak dira: fitxak,
taulak eta komunikazioko koadernoak edo
liburuak. Berorietan atontzen dira erabiltzailearen
komunikazio-errepertorioa osatzen duten
sinboloak edo piktogramak.
Euskarri horiek guztiak kostu apaleko tresnak
dira; horregatik, oinarrizko euskarriak edo
laguntzarako produktuak, konbentzionalak edo
ez teknologikoak ere esaten zaie.
Guztiek helburu berdina badute ere, euskarri
batzuen eta besteen artean alde aipagarriak
4.3 irudia ETRAN taula
daude:
Fitxak. Kartoi mehe plastifikatuzko banakako
u
pieza txikiak dira, uztai batez lotuak, eta fitxa
bakoitzari piktograma bat dagokio. Fitxa
kopurua oso txikia da, ordezkatzen duten
hiztegia murritza baita.
Taula. Alde edo aurpegi bakarreko euskarri
u
zurrun bat da, egitura bati finkatua baitago.
Badaude ETRAN deitzen zaien metakrilatozko
edo plastikozko taula gardenak ere. Zutikako
euskarriak dira, non sinboloak edo grafiak
kokatzen diren erabiltzaileak begiratuarekin
seinalatu ahal ditzan, harekin ari den solaskidea
aurrean egoten baita.
4.4 irudia Komunikazio-koadernoa.
94 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

Plafoiak orri forman (orri laurden edo folio
tamainakoak) edo tolesten diren diptiko edo
triptiko modura egituratu daitezkeenean, askoz
praktikoagoak eta erabilgarriagoak gertatzen
dira.
Plafoiaren tamaina nahikoa ez bada jaso behar
dituen sinboloetarako, koadernoak egingo dira.
Euskarria edozein dela ere (baina, bereziki,
koaderno eta liburuen kasuan, luzeagoak direlako),
sinboloak pertsona erabiltzailearen komunikazio-
egoera ohikoenen arabera (etxea, familia, eskola,
zaletasunak eta abar) multzokatzen dira, eta
horrek moldakortasun handiagoa ahalbidetzen
du.
Gainera, esaldi gramatikalki zuzenak eratzeko
ordenan egituratu ohi dira, eskuarki S+A+O
(subjektua-aditza-objektua) hurrenkeran, eta
horrek erraztu egiten dio zeregina bai erabiltzaileari
eta bai solaskideari. Gehien erabiltzen den kodea
Fitzgerald-ena da. (4.1 dok.)
4.1 dokumentua. Fitzgerald kodea
Fitzgerald kodea gorreria edo hipoakusia
duten neskato eta mutikoei hizkuntza eta
gramatika-arauak irakasteko pentsatutako
sistema da eta ikusmen-lagungarrien
erabilpenean oinarritzen da perpausaren zati
desberdinak irudikatzeko.
Ideia hori erabili zen taula eta plafoien
diseinuan hiztegia antolatzeko; hala,
sinboloak zeuden laukitxoen hondoa edo
bazterra izan zen elementu bereizlea, irizpide
hauen arabera:
Kolorea Kategoria gramatikala
Horia Pertsona-izenak (hor sartzen
dira pertsona-izenordainak ere)
Berdea Aditzak edo ekintzak
Laranja Izenak (beste kategorietan sartu
gabeak) edo objektuak

Hartu kontuan! Urdina Deskribatzaileak, adjektiboak

Kolore-kodeen erabilpenak hainbat abantaila edo adizlagunak
dakartza: Zuria Saski-naskia: artikulu,
preposizio, juntagailu, kolore,
Lehen
u mailako antolakuntza sintaktikoa
alfabeto, hitz abstraktu eta
ematen du mezua lantzean.
abarrez osatutako multzoa
Sinboloen
u kokapena gogoratzea errazten sartzen da hemen.
du eta hala arinagoa da bilaketaren Arrosa Gizarteko eragin-
ekintza. edo trukeetan erabiltzen diren
Sinbolo
u desberdinak konbinatzea errazten morea hitzak: adeitasunezkoak,
duten zenbait jarraibide ematen ditu. desenkusatzekoak eta abar.

Euskarria
u erakargarriago egiten du eta, Hainbat zeinu-kode –KSP edo Bliss, kasurako,
beraz, hura erabiltzera animatzen du. aurrerago ikusiko dugun bezala– Fitzgerald
kodea erabiliz antolatzen dira.

Euskarri elektronikoak
Euskarri elektronikoek teknologia informatikoa
eta elektronikoa aplikatzea ahalbidetzen dute,
erabiltzaileen komunikazio-ahalmena ahalik eta
handiena izan dadin. (4.2 dok.)
Euskarri horiek, konbentzionalak bezalaxe, gurpil-
aulkian instalatu daitezke, erretilu egonkor batean,
beso artikulatu baten bitartez, eta potentzialtasun
handiak eskaintzen dituzte:
u
Zeinuen datu-base oso zabal bat eskaintzen
dute, erabiltzailearen taulara edo ordenagailura
erraz egokitu daitekeena, eta horrek ikaragarri
handitzen ditu sistemaren hiztegi-aukerak.
u
Eragin-truke handiagoa ahalbidetzen
dute, erantzun-errepertorio zabala baitute,
erabiltzaileak egindako hautespenen arabera.
u
Ahotsa gehitzea ere posible da, laukitxo bat
sakatze hutsarekin aktibatzen baita. Ahots hori
digitalizatua edo sintetizatua izan daiteke.
Ahots
u digitalizatua. Aldez aurretik
grabatutako ahotsa da, gero sisteman
txertatzen dena. Ahots digitalizatuak soinu
kalitate oso ona du, baina grabatutako hitzak
soilik igor ditzake.
Ahots
u sintetizatua. Ahotsa ez dago aurretik
grabatuta; aldiz, testua hizketa bihurtzeko
ahalmena duen aplikazio informatiko batek
sortzen du. Soinuaren kalitatea ez da hain
ona, hobekuntza handia egin badu ere, baina
ez du inolako mugarik hiztegiari dagokionez.
Bi kasuetan, taulako laukitxo bakoitza sakatzean,
hari lotuta dagoen soinu-artxiboa aktibatzen da
eta dagokion hitza igortzen da.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 95

Aplikazio horiek guztiak gero

eta moldaerrazagoak dira eta
mahai gaineko ordenagailuekin,
eramangarriekin, tabletekin edo
mugikorrekin funtzionatzen dute.
Beste euskarri batzuk ere erabili
daitezke, argazki-liburuak, esate
baterako.
Hartu kontuan!
Euskarri konbentzionaletan
bezala, taula eta sinbolo
egokienen ezarketa pertsona
erabiltzailearen ahalmenen eta
beharrizanen mende egongo da,
nahiz eta, kasu horretan, berori
erabiltzen ikastea zertxobait
gehiago kostako den.

4.5 irudia Argazki-liburua, non piktogramak,

argazkiak eta marrazkiak ipini daitezkeen,
komunikazio-liburu bat balitz bezala; gainera,
orrialde bakoitzean, piktogramaren grabazio
bat egin daiteke ahots digitalizatuarekin.
Agendatzat eta adierazpen-bitartekotzat balio
dezake, edo oroimen-liburutzat dementzia
duten erabiltzaileen artean.

4.2 dokumentua. Komunikazio-taula dinamikoak garatzeko programak

BoardMaker. Software hori, oinarrian, komunikazio-taulen editore bat da, gure testuinguruan asko erabiltzen
u
dena, helburu eta erabiltzaile desberdinentzako komunikazio-taulak erraz diseinatzea ahalbidetzen baitu. 3.000
hitz inguruko liburutegia du. (Iturria: http://www.uv.es/bellochc/logopedia)
Plaphoons. Programa horrek bai komunikazio-taulak editatzea eta bai tresna bera komunikazio-taula elektroniko
u
modura erabiltzea ahalbidetzen du. Gainera, soinu digitalizatuak gehitzeko aukera ematen du wav formatuan, edo
ahotsa sintetizatzeko softwarea erabili dezake. (Iturria: http://www.uv.es/bellochc/logopedia)
e-Mintza (hau da, hizketa elektronikoa) dohainik deskarga daitekeen programa bat da. Piktogramaz edo irudiz
u
eta haiei lotutako soinuz eratutako komunikazio-taula sor dezake. Lau ahots-aldaera onartzen ditu, erabiltzailearen
ezaugarrietara egokitzeko. Eragin-trukean aritzeko tablet tankerako gailu baten ukimen-pantaila erabiliko da
gehienbat, baina saguaren bidez ere eragin diezaioke, ordenagailuaren pantaila ukimenezkoa ez bada. Erabiltzen
dituen piktogrametako batzuk Aragoiko Arasaac atarikoak dira. ( http://fundacionorange.es/emintza.html).
TICO (Komunikaziorako Taula Interaktiboak) komunikazio-taulak modu interaktiboan sortzeko eta erabiltzeko
u
aplikazio informatikoa da. Programa bi aplikazio burujabe eta bereiziz, baina, era berean, osagarriz eratua dago:
Editorea eta Interpretatzailea.

Editorearekin
u barnean ikusmen- eta entzumen-elementu guztiak –edo ingurunea kontrolatzekoak– dituzten
taulak sor daitezke.

Interpretatzaileak,
u berriz, Editorearekin aurrez sortutako komunikazio-taulak erabiltzea ahalbidetzen du,
komunikazio-mugak gainditzeko. Aplikazio horrek ekortze-funtzio bat ere badu, zeinak ibilbide sekuentzial bat
egiten duen taulako elementuetatik; horrela, sarbidea errazten zaie motrizitatean nahasmendu larriak dituzten
pertsonei. Gainera, taulako elementuak multzokatu egin daitezke esaldiak eraikitzeko. (Iturria: www.arasuite.
proyectotico.es)
SICLA 2.0. Komunikazio-sistema handigarrien –piktografikoak, batik bat– euskarri izatea xede duten hainbat
u
aplikazio informatikoz osatutako multzoa da. Funtzio nagusiak honako hauek dira: piktogramen edizioa, liburutegi
eta erabiltzaileen kudeaketa, taula birtualen elaborazioa, tokiko komunikazioa (ahotsa sintetizatzea) eta urrutiko
komunikazioa (posta elektronikoa eta telefono-deiak). (Iturria: http://www.esaac.org)
SAW6. SAW programaren azkeneko eguneratzea. Teklatu birtualak sortzea ahalbidetzen du, sarbide anitzeko
u
aukerarekin. Ez du lanerako espaziorik. Oso funtzionamendu arinekoa da eta ez du ahalmen handiko ordenagailua
eskatzen. Erabilera askekoa da.
96 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.2.3 Komunikagailuak
Komunikaziorako euskarri fisikoen beste multzo
bat komunikagailuak dira.
Komunikagailuak mezuak ahots ozenez
igortzea ahalbidetzen duten gailu elektroniko
eramangarriak dira.
Taulak erabiltzean gertatzen den bezala,
komunikazioa laukitxo batzuk sakatzean ezartzen
da, esandako laukitxo horietan, pertsonaren
komunikazio-kodea osatzen duten zeinuak edo
piktogramak agertzen baitira.
Zeinu horietako bakoitzari gailuan biltegiraturik
dagoen hitz bat edo esaldi oso bat izendatzen
zaio, eta dagokion laukitxoa aktibatzen denean,
ahots-igorpen bat gertatzen da.
Erabilitako teknologiaren konplexutasunaren
arabera, honako hauek bereiziko ditugu:
behe-mailako teknologiako komunikagailuak
edo bakunak eta goi-mailako teknologiako
komunikagailuak edo dinamikoak.
Hartu kontuan!
Komunikagailuaren ahotsa digitalizatua
baldin bada, aldez aurretik, zeinu bakoitzari
dagokion mezua grabatu beharko da.
Garrantzitsua da grabazio hori erabiltzaileari
legokiokeenaren antzeko ahotsarekin egitea;
adibidez, neskato batek erabili behar badu,
grabatutako ahotsak ere neskato batena
izan behar luke.
Behe-mailako teknologiako komunikagailuak
Gailu sinpleak dira, laukitxo bat sakatzea besterik
ez dute eskatzen aldez aurretik grabatutako mezu
bat –hitz bat edo esaldi bat– aktibatzeko.
Formalki, laukitxo kopuru jakin batez osatutako
gainazal bat da; esandako laukitxoen gainean
txantiloi garden batzuk ipintzen dira, aktibatuko
diren zeinuen sinboloak dituztenak.
Kontuan hartzen badugu komunikagailu batek
laukitxo kopuru mugatua duela –lau laukitxoko
xumeenetatik hasi eta 100dik gora eduki
ditzaketen osatuenetara heldu arte–, ohartuko
gara mezuak sortzeko aukera nahikoa murritza
dela.
Horregatik, komunikagailu gehienak prestatuta
daude hainbat maila onartzeko. Ulertze aldera,
mailen kontzeptua txantiloien kontzeptuarekin
erkatu dezakegu; hala, maila bakoitzari txantiloi
bat dagokio.
Adibidez, 24 laukitxo dituen komunikagailu bat
dugu. Horrek esan nahi du, txantiloi bat jartzen
bazaio, 24 mezu igorri ahal izango direla. Aukera
murritza, egia esan. Komunikagailu horrek lau
maila baldin baditu, ordea, maila aldatzeko aukera
izango dugu –horretarako, maila-aldaketarako
botoi bat sakatu beharko da–, eta maila horri
dagokion txantiloia ipintzen dugunean, mezuak
igortzeko 24 aukera gehiago izango ditugu
eskura. Eta horrela lau mailetan.
Alegia, laukitxoak (24) eta mailak (4) konbinatuta,
esandako gailu horrekin 96 (24 x 4) mezu
igortzeko aukera izango dugu.
Horrek zera esan nahi du, sistema abian jarri ahal
izateko, komunikagailuak programatu egin behar
direla aldez aurretik.
Hartu kontuan!
Behe-mailako teknologiako komunikagailu
batek igor ditzakeen mezuen zenbatekoa
laukitxo kopurua komunikagailuaren
mailekin biderkatuta lortzen da.
Gaur egun, txantiloiak ordenagailu batean
diseinatzeko aukera dago, inprimatu eta,
ondoren, komunikagailuan kokatzeko.
4.3 dokumentua.
Behe-mailako teknologiako
komunikagailuak
Go
u talk one. Mezu bakarreko –gehienez
hamar segundokoa– komunikagailu bat
da, espazio handia duena irudiarentzat eta
kolore deigarriko erreprodukzio-botoia
duena, errazago identifikatzeko.
Step
u by step with levels. Hiru
mezu-serie desberdin grabatzeko eta
erreproduzitzeko aukera ematen du,
egoera bakoitzean baliabide gehiago
izatearren. Komunikagailu gisa erabiltzeaz
gainera, beste jarduera batzuk ere egin
daitezke: ipuinak, abestiak eta abar.
Megabee.
u Lagundutako idazketa-panela
da, erabilpen errazekoa, komunikazioan
laguntzeko pentsatua. Begien mugimendua
eta kliskatzeak erabiltzen ditu letrak edo
esaldiak hautatzeko metodo gisa; gero,
gailuak daraman pantaila txiki batean
agertzen da aukeratutakoa.
Megabee.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 97

Goi-mailako teknologiako komunikagailuak Eskuarki, gailu horiek guztiek ikonoen

u
bidezko iragarpen-sistema bat dute, mezuak
Komunikagailu horien helburua besteenen oso kateatzea errazten duena. Hala, laukitxo bat
antzekoa da, baina itxuraz antz handiagoa dute sakatzean, argitxo bat pizten zaie harekin
ordenagailu eramangarri batekin; edonola ere, sekuentzia logikoan lotuta daudenei.
potentzialtasun handiagoan datza azken horien
balioa: u
Konbinazio-aukera horiek hobetzeko,
komunikagailu batzuek pantaila dinamikoak
Hala, bide ematen dute pantaila aldakorrak
u dituzte, pantaila bateko laukitxoak –txantiloi
(horrek piktogramak biltegiratzeko ahalmena bati legozkiokeenak– automatikoki estekatzea
biderkatzea dakar) eta konfiguratu ahalbidetzen dutenak erlazioa duten beste
daitezkeenak sartzeko (hau da, posible pantaila batzuetakoekin. Adibidez, «janaria»
da orrialdeak pertsonalizatzea, errazago piktograma duen laukitxoa sakatzen dugunean,
kudeatzeko eta eraginkorragoak egiteko). automatikoki pantaila bat irekiko zaigu, non
Oinarrian horrek esan nahi du biderkatu egiten janariarekin lotura duten hainbat piktograma
direla komunikagailu konbentzionaletan agertzen diren, esate baterako, janari mota
maila aldatzearekin eta txantiloiak eskuz desberdinekin zerikusia dutenak.
ordeztearekin lortzen genituen prestazioak.
Barnean eraman ohi dute programa bat
u
Horrela, toki, memoria eta sarbide gehiago
u txantiloien diseinua egiteko.
izateari esker, erantzun ugari grabatu daitezke
esaldi modura: agurrak, oinarrizko jardueren u
Horietako batzuek aukera eskaintzen dute
eskaera, ohiko eskariak eta abar. ahots sintetizatua igortzeko; kontuan izan
behar da ahots digitalizatua bezain perfektua
u
Gainera, hainbat laukitxo konbinatu daitezke ez bada ere, ez duela aurrez grabatu beharrik
esaldi kateatu osatuagoak sortzeko, izan izaten.
ere, esaldi guztia osatuta dagoen arte, ez baita
ahots-irteera aktibatzen. Beraz, esaldi kopurua Komunikagailuen eramangarritasuna (tamaina,
askoz handiagoa izan daiteke laukitxoetakoa pisua, gurpil-aulkian nola finkatu eta abar)
baino. erabiltzaile bakoitzarentzat egiten den
proposamen pertsonalizatuan aintzat hartzeko
beste alderdi garrantzitsu bat da.
4.4 dokumentua.
Merkatuko hainbat komunikagailu
Go
u talk express 32. Komunikagailu horrek 160 mezu ditu,
32 laukitxorekin eta 5 grabazio-mailarekin.
Vox11.
u 11 hazbeteko komunikagailu bat da, guztiz egokia
hiztegi guztia erosotasunez ikusteko ohetik, mahaitik edo
gurpil-aurkitik.
Vantage
u Lite. Kalitate handiko ahots sintetizatua duen
komunikagailua da; 4, 8, 15, 45, 60 edo 84 laukitxo izateko
konfiguratu daiteke. Pantaila dinamikoekin, sekuentziazio
semantikoarekin (Minspeak) edo irakurketa-idazketarekin
Go talk express 32.
lan egiteko aukera ematen du. Kategoria semantikoen
arabera antolatutako 3.000 ikono baino gehiago ditu
eta, aukera modura, KSPko beste 3.000 gehi liezazkioke;
ordenagailuko irudiak ere gehi daitezke USB memoria
baten bitartez. MP3 erreproduzitzailea eta aparatuan bertan
integratutako kontrol-sistema ere baditu.
Dynavox
u Maestro Comunicador. Ahalmen handiko
komunikagailua da; hainbat ahots ditu beste gailu batzuekin
interfazea egiten dutenak. Begiratu bidezko sarbidea dakar
berez, sarrerako hainbat funtzio, Bluetooth eta 64 GBko
disko gogorra.
Toby
u I12 eye. 12 hazbeteko komunikagailu bat da, Tobii
I12 Gaze Interaction ereduan eta The Grid 2 eta Tobii Dynavox Maestro Comunicador.
communicator premium programetan oinarritua. Kalitate
handiko soinua eta integratutako ingurune-kontrola.
98 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.2.4 Ordenagailuak, tabletak
eta telefonoak
Teknologia berrien aplikazioarekin, plafoien eta
komunikagailuen arteko aldea lausoagoa da, biek
antzeko prestazioak eskaintzen baitituzte.
Edonola ere, pixkanaka, bi sistema horien lekua
beste gailu konbentzional batzuk ari dira hartzen:
ordenagailuak, tabletak edo smartphoneak,
kontuan izanik, gainera, erosoak eta erabilera
errazekoak direla.
Nahikoa da gailu horietan software egokia
instalatzea, komunikagailu edo taula gisa
funtziona dezaten. (4.5 dok.)
4.2.5 Sarbidea
Lagundutako komunikazio-sistema bat
diseinatzeko geratzen zaigun azkeneko osagaia
sarbidea da.
Izan ere, sarbidea deituko diegu pertsonak
euskarriko sinboloak hautatzeko erabiltzen
dituen bitarteko eta gailuei.
u begiratuarekin.
Sarbide desberdinak
Sistema pertsonalizatu bat diseinatzeko orduan,
bestalde, erabiltzailearen trebetasunetara ongien
egokituko den sarbidea hautatu beharko da.
Hauetako bat izan daiteke:
Eskuzko zuzeneko sarbidea. Lehenetsiko
u pertsonaren
den aukera izango da, ahal den guztian.
Adierazi nahi den hitza edo esaldia biltzen
duen piktograma edo sinboloa duen laukitxoa
eskuarekin edo hatzekin sakatuko da.
Zuzeneko sarbidea laguntzarako produktu
u egokia den edo ez erabiltzailearen ahalmen
baten bitartez. Pertsonak zuzeneko
sarbiderako zailtasunak dituen kasuetan
jotzen da horietara. Kasu horretan sakatzea
laguntza batekin egiten da, dela eskuarekin
–adibidez, sakagailu bat, ezten bat edo ziri
bat– dela gorputzeko beste atal batekin –ad.
kokotsa, ukondoa, belauna edo borondatezko
mugimendua egin dezakeen beste edozein
atal– kontrolatu daitekeen laguntzako beste
zerbaitekin.
Ordenagailuaren bitartez informaziora heldu
ahal izateko, aintzat hartzekoak dira, orobat,
egokitutako saguak edo teklatuak.
Ekortze bidezko sarbidea. Kasu horretan
u
gailuak seinale batez markatzen ditu (argitxo
batekin, adibidez), sekuentzia jakin baten
arabera, piktograma desberdinak, eta nahi
den laukitxoa argitzen denean, erabiltzaileak
aktibatu egiten du.
Aktibatze hori eskuz edo mugimendua
borondatez kontrola dezakeen gorputzeko
beste atal batez eragiten zaion sakagailu baten
bidez egiten da.
Ekortzea, pertsona erabiltzaileari aurkezten
zaion eraren arabera, izan daiteke:
Automatikoa.
u Laukitxoak argituz edo
nabarmenduz joaten dira aurrez finkatutako
erritmo konstantean; abiadura pertsona
erabiltzailearen erreakzio-denborara
egokituko da.
Eskuzkoa.
u Pertsona bera da, hurrenez
hurreneko sakatzeen bitartez, laukitxo batetik
bestera igarotzen dena.
Eskuzkoa
u laguntzarekin. Kasu horretan
beste pertsona batek egiten du eskuzko
ekortzea taulan. Lehenik, lerroak seinalatuko
ditu; pertsona erabiltzaileak berresten
duenean adierazi nahi duen hitza lerro
horretan dagoela, lerroko piktogramak
seinalatzen hasiko da harik eta erabiltzaileak
berresten dion arte zein den esan nahi duen
hitza.
Sarbidea
Ekortzea
begiratuaren bitartez kontrolatzen da, eta nahi
den zeinua, berriz, buruaren mugimenduz,
begiak kliskatuz edo begirada finkatuz
aktibatuko da. Sagu birtualek ahalbidetzen
dute ekintza hau.
Hartu kontuan!
Sarbide modua hautatu behar denean,
trebetasunetara ondoen
egokitzen den sistema zein den baloratuko
da.
Beste gauza batzuen artean, kontuan
hartu beharko da sakatzeko gainazala
motorretarako.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 99

4.5 dokumentua. Softwarea, ordenagailu bat edo tableta komunikagailu bihurtzeko

The
u Grid 2. Software horrek aukera ematen du ordenagailu bat komunikagailu dinamiko –
sinboloena, testuena edo mistoa– bihurtzeko, hizketarako zailtasunak dituzten pertsonentzat.
Hainbat aukera ditu sisteman sartzeko: ukimen-pantaila, teklatua, edonolako sagua, bereziki buru-
mugimenduz edo begiratuarekin eragiten zaienak; baita optimizatutako kommutadoreak ere.
(Iturria: http://www.bj-adaptaciones.com)
CPA.
u Komunikagailu pertsonal moldagarria komunikazio-arazo larriak (autismoa, nahasmendu
neurologikoak, desgaitasun motorrak, afasia) dituzten pertsonentzat pentsatutako
komunikaziorako programa informatiko bat da, Arasaac-en piktogramak eta esapideak erabiltzen
dituena. Programak 550 piktograma inguruko hasierako katalogoa du eta oinarrizko komunikazio
funtzionala ahalbidetzen dio edozein erabiltzaileri (blog.Arasaac.org).
In-TIC PC, tablet eta telefono mugikorretarako doako aplikazio bat da. Alde batetik, komunikatzeko
u
erraztasunak ematen dizkie hizketarako zailtasunak dituzten pertsonei, Arasaac-en ordenagailu
eta piktogrametako ahots sintetizatuak erabilita. Bestalde, ordenagailuko aplikazio eta oinarrizko
aukeretara sartzea –eta haiek erabiltzea– ahalbidetzen du, pertsonalizatu daitekeen ingurune
birtual xume bat sortuta. (http://www.proyectosfundacionorange.es/intic/index.php/)
Communicate In Print. Tresna horrek sinboloak, ahotsa eta jarduerak erabiltzen ditu komunikazioa,
u
irakurketa-idazketa eta curriculumerako sarbidea indartzeko. (Iturria: http://www.bj-adaptaciones.
com)
Hermes
u mobile. Komunikazioa errazteko programa horrek piktogramak edo letrak erabili ditzake
eta WhatsApp mezuak oso bizkor bidaltzeko aukera ematen du.
Hona hemen komunikazio handigarri edo alternatiborako beste aplikazio informatiko batzuk:

IOS (iPhone eta/edo iPad) Android

Go Talk Now (komertziala, ahots

PictoDroid Lite /PictoDroid
sintetizatuarekin)
(Piktografikoa)
(Piktografikoa)

Niki Talk (komertziala, probako

bertsioan gehienez 30 hitz, ahots Jabtalk
sintetizatua) (Piktografikoa)
(Piktografikoa)

Niki Talk (komertziala, probako

Proloquo4text (komertziala,
bertsioan gehienez 30 hitz, ahots
emakume-ahotsarekin)
sintetizatua)
(Ortografikoa)
(Piktografikoa)

Predictable (komertziala, gizonezko Message TTS

eta emakumezko ahotsarekin) (Ortografikoa)
(Ortografikoa)

Abilipad (komertziala, ahots Speak it

sintetizatuarekin) (Ortografikoa)
(Ortografikoa)

iSpeech (aplikazioaren barruan erosi

beharreko emakume-ahotsa du,
konexioa behar du)
(Ortografikoa)
100 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
Sarbiderako gailuak
Sartzeko moduarekin zuzeneko erlazioa izanik,
kontuan hartu beharko da zeintzuk diren sarbidea
posible egiten duten gailuak. Pertsonaren
mugitzeko ahalmenera egokitutako teklatuak
eta saguak ez ezik, sarbide birtualerako hainbat
aukera ere baditugu.
Sakagailuak
u edo kommutadoreak.
Gailuarekin konektatutako tresnak dira,
ekortze-programak aktibatzen dituztenak
mugimenduaren borondatezko kontrola duen
gorputzeko atal baten ekintzaren bitartez.
Teklatu birtualak. Ordenagailuaren pantailan
u
teklatu bat erakusten duten aplikazio
informatikoak dira, eta edozein aplikaziotara
birtualki sartzea ahalbidetzen dute. Ekortze
bidez aktibatu ohi dira sakagailu batekin edo
letrak zuzenki hautatzearen bidez; gainera,
hitzak iragartzeko sistema bat eraman ohi dute,
idazketa azkartzea ahalbidetzen duena.
Sagu birtuala. Sagu fisiko baten funtzio
u
guztiak betetzen ditu, erakuslearen kontrola
eta sakaldiak barne, eta ordezko bitartekoak
erabiltzen ditu kontrolerako: buruaren edo
aurpegiaren mugimenduak, edo begiratua
bera.
4.6 irudia Sakagailuak euskarri bateko zeinuak
hautatzeko laguntzarako gailu konbentzionalak dira.
4.2.6 Zeinu-kodeak
Ikusi dugu sistema guztiek, plafoi, koaderno,
komunikagailu edo ordenagailu bidezkoak
izan, zeinu grafikoen kode bat erabiltzen dutela
mezuak sortu ahal izateko.
Zeinu grafikoak zentzumen bidez hauteman
daitezkeen errealitatearen irudikapenak dira,
harekin lotzen baitira duten antzagatik edo
sozialki onartutako konbentzio batengatik.
Zeinu horiek piktografikoak edo logografikoak
izan daitezke, ematen duten informazioaren
arabera.
Zeinu piktografikoak dituzten kodeak
Zeinu ikonikoei piktogramak deitzen diegu.
Marrazki eskematikoak dira eta antzekotasun-
erlazio bat ezartzen dute forma grafikoaren eta
adierazi nahi duten erreferentziaren artean.
Adierazlearen eta esanahiaren arteko lotura
horrek, irudiak gogoan hartzea mesedetzeaz
gainera, ikaskuntza errazten du; horregatik,
oso egokia da zailtasun kognitiboak dituzten
pertsonentzat.
Kode piktografikoek hiztegi-errepertorio bat
eskaintzen dute eguneroko komunikazioan
ohikoenak diren hitzak eta kontzeptuak
irudikatzen dituzten irudietan, eta hainbat
kategoria semantiko eta gramatikaletan
antolatuta agertzen dira.
Hala ere, sistema horrek ez du hizkuntzak duen
moldakortasuna, hau da, esanahia duten egitura
linguistikoak sortzeko konbinazio-ahalmena falta
zaio.
Hainbat kode piktografiko existitzen dira,
baina liburu honetan KSP eta Arasaac sistemak
aztertuko ditugu xehetasun handiagoz, nahiz
eta PIC eta Rebus sistemen hainbat ezaugarri ere
ikusiko ditugun.
Zeinu logografikoak dituzten kodeak
Abstraktuagoak dira eta ez dute beti antzekotasun
grafikoa ezartzen irudikatu nahi dutenarekin.
Marrazki eskematikoak, ideografikoak edo
hautazkoak izaten dira, aurrekoak baino
konplexuagoak eta komunikazio-aberastasun
handiagokoak.
Kode horiek doitasun handiagoko eraikuntza
sintaktikoa ahalbidetzen dute, hitz egindako
hizkuntzarekin antz handiagoa duena. Mundu
guztian gehien erabiltzen den kode logografikoa
Bliss kodea da.

4.3 KSP sistema
KSP (komunikaziorako sinbolo piktografikoak)
sinbolo piktografikoz (bakunak eta irudikatzen
duten errealitatearen oso antzekoak) osatutako
komunikazio-sistema bat da, erabiltzaileari erraz
komunikatzeko aukera ematen diona.
Aipatutako bakuntasuna eta errealitatearekiko
antza direla medio, erraz iradokitzen da sistemako
sinbolo gehienen esanahia, aldez aurreko inolako
ikaskuntzarik gabe ere. Sistema horrekin oso
erraza da esaldi bakunak sortzea, bai pertsona
erabiltzailearentzat eta bai harekin eragin-trukean
ari direnentzat.
Kontuan izan behar da KSP sistema esklusiboki
piktografikoa dela, ez duela zeinuak elkarren
artean erlazionatzen dituen arau sintaktikorik edo
gramatikalik; arrazoi horregatik, sistema horretan
eraikitzen diren esaldiak oso sinpleak dira.
Ezaugarri horiek direla eta, KSP oso aukera
erabilgarria da ez hitz egin, ez irakurri, ez idatzi
dezaketen pertsonentzat edo zailtasun handiak
dituztenentzat.
4.6 dokumentua.
KSP sistemaren sorkuntza
Roxana Mayer Johnsonek sortu zuen KSP
sistema 1981ean. 300 marrazki xume inguru
diseinatu zituen oinarrizko komunikazio-
errepertorio batean erabili ohi diren
kontzeptuak sinbolizatzen zituztenak.
Hura izan zen komunikaziorako sistema
piktografiko bat sistematizatzeko lehenengo
proposamen serioa.
Denborarekin errepertorio hori hedatuz joan
da eta, gaur egun, 3.000 sinbolo inguruko
aukera eskaintzen du .
4.3.1 KSP sinboloak
Komunikazioa errazteko asmoa da KSP sistemako
diseinu grafikoaren oinarrietako bat. Hala,
beharrezkoa da zenbait hausnarketa egitea
sinbolo edo piktogramaren, haien tamainaren,
hitzen erabileraren eta laukitxoen kolorearen
inguruan.
Piktograma. Sinbolo xumeak dira, erraz
u
identifika daitezkeenak irudikatzen duten
kontzeptuarekin, ulertzen eta erabiltzen
errazak izan daitezen. Egiaz, behin eta
berriro piktogramak aipatzen badira ere,
edukia sinbolikoki irudikatu ezin denean,
zeinu ideografikoetara, abstraktuetara edo
konbentzionaletara jotzen da.
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 101
Tamaina. KSP sinboloak, eskuarki, bi
u
tamainatan aurkezten dira, nahiz eta handitu
daitezkeen erabiltzailearen beharrizanek hala
eskatuz gero:
Tamaina
u handia (5 cm zabalekoa) zentzumen-
ikusmen edo mugimendu arloan zailtasun
garrantzitsuak dituztenentzat erabiltzen da.
Kasu horretan, plafoiko piktograma kopurua
murritzagoa izango da.
Tamaina
u txikia (2,5 cm-koa) komunikaziorako
sinbolo kopuru handia behar duten
pertsonentzat erabiltzen da; izan ere, tamaina
txikiagoari esker, plafoi batean inprimatutako
piktograma kopuru handiagoa ager daiteke.
Hitzen erabilera. Sinboloaren gainean, hitza
u
agertzen da idatzita, eta horrek asko errazten
du piktogramak azkar identifikatzea, bereziki,
erabiltzailearekin eragin-trukean ari diren
pertsonentzat.
Existitzen dira hitz idatziak soilik dituzten
laukitxoak ere, kontzeptuaren irudikapen
grafikoa egiteko zailtasunaren ondorioz
piktogramarik ez dagoenean.
Laukitxoen kolorea. KSP sistemak Fitzgerald
u
kodea jarraitzen du laukitxoen koloreei
dagokienez. Hala, edukiaren kategoria
gramatikalaren araberako kolorea izango dute,
EZ
ESKERRIK
HORREGATIK
ASKO
4.1 dokumentuan ikusi dugun bezala. Kolore
horiekin laukitxoaren hondoa edo ingurua
margotzen da.
Jarraian, piktogramen hainbat adibide jarriko
ditugu, kodetutako kolorearen arabera:
POLITA
POLITA
102 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

KSP sistemako sinbolo piktografikoen adibideak

lo maitatu ibili jostagarria polita beldurtuta

edan musu eman erori azkarra haizetsua nekatuta

ulertu zabukatu jan indartsua gaixorik zaharra

Aditzak edo ekintzak. Adjektiboak edo deskribatzaileak.

gizona ni, niri logopeda soinekoa oinetakoak azpiko arropa

emakumea ama semea burua besoa bainugela

laguna familia ile-apaintzailea sardexka eskuoihala sukaldea

Pertsonak. Izenak edo objektuak.

orain azpian agur

zeri buruz
BAI Zer moduz
zaude?

piztuta hemen kaixo galdera

lehen oso ongi

nola? zein? eskuina ados

barkatu
sentitzen mesedez
dut

Saski-naskia edo hainbat erreferentzia. Gizarte-erreferentziak.

 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 103

4.3.2 Sinboloen banaketa u

Piktogramak antolatzean, pertsonak esaldi
sinpleak (subjektua-aditza-predikatua) ahalik
euskarrian eta erraztasun handienaz eraikitzea bilatuko
da. Kontuan hartuko dira aurrez adierazitako
Komunikazioa eraginkorra izango bada, kolore-kodearekin bat datozen egiturak ere.
erabakigarria izango da piktogramak hautatzea
eta euskarrian banatzea, erabiltzailearen u
Gainera, komenigarria da lehenengo orrialdean
beharrizanetara egokitzen diren moduan. edo plafoiaren hasieran honako informazio
hauek sartzea:
Sistemaren funtzionamendua ikasteko eta modu
eraginkorrean erabiltzeko, honako irizpide hauek Erabiltzailearen
u izena, telefonoa edo posta
hartuko dira kontuan: elektronikoa eta helbidea.
u
Erabiltzailearentzat oso esanguratsuak diren – Mezu
u labur bat, non jarraibideak emango
eta, hortaz, bere eguneroko bizimoduan sarri diren komunikazioa errazteko, baita
erabiliko dituen– sinboloak hautatuko dira. erabiltzaileari buruzko informazioa ere:
gustuak, zaletasunak, interesak eta abar.

ama aita anaia edo

neba Nire izena Jon da

Usurbilen bizi naiz

laguna irakaslea jan Marrazki hauen bidez komunikatzen

naiz, hitz egin poliki eta esaldi

laburren bidez, mesedez.

edan lo hitz egin joan nahi bisitatu

lan egin etxea komuna sukaldea janaria klinika

mina agur oporrak eguna gaua zer

iragana geroaldia

4.7 irudia KSPko plafoiaren adibidea. Taula Fitzgerald kodea errespetatuz antolatuta dagoela ikusten da.
104 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

4.7 dokumentua. Softwarea KSP sistemari aplikatuta

KSP sistemaren bakuntasunak hainbat aplikazio ahalbidetzen dituzten programa informatikoak
egotea errazten du. Horien artean, aipa ditzakegu:
Sakagailuen
u edo kommutadoreen bitartez sistema erabiltzea posible egiten duten programak,
ekortzearen abiadura edo hurrenkera konfiguratzeko aukera ematen dutenak.
KSPa
u ikasteko eta sendotzeko alderdi ludikoagoak lantzen dituzten hainbat programa, adibidez,
ipuinak edo liburu interaktiboak, non istorioa konta daitekeen sinbolo piktografikoak erabilita.
Lexikoaren
u eta sinboloen ikaskuntza xede duten programak. Irudien hiztegi gisa funtzionatzen
dute eta gehienek komunikazio-taula bat egiteko eta inprimatzeko aukera ematen dute. Batzuek
taulak on line sortzea ahalbidetzen dute.
Esaldiaren
u itzulpena egiten duten programak. Programa transkribatzaileak edo testu-itzultzaileak
dira, alegia, sinboloa ulertu ostean, esaldiak itzultzen dituzten programak, ahots sintetizatuaren
bidez edo jada konfiguratutako soinuarekin.

4.3.3 Erabiltzeko baldintzak u

Entzuteko eta ulertzeko ahalmena, hitzezko
aginduak jarraitu ahal ditzan.
KSP sistema oso oinarrizko komunikazio-
u
Ikusmen ona, piktogramak ongi eta behar
sistema da. Sinpletasun hori kontuan hartuta,
bezala hauteman ahal izateko.
gomendagarria da oinarrizko komunikazio-
eremuetan –ulermenean edo mezuaren u
Nolabaiteko ahalmena ikusmen bidezko
elaborazioan, bereziki– gabezia garrantzitsuak kontaktua ezartzeko eta horri eusteko.
dituzten pertsonentzat.
u
Komunikatzeko intentzio edo desira gutxieneko
Hala ere, beharrezkoak izango dira zenbait bat.
trebetasun:
u
Nahi den piktograma hautatzeko behar den
u
Zenbait trebetasun kognitibo, adibidez, ahalmen motorra.
formak ezagutu eta identifikatzea eta gogoan
gordetzea. u
Sinboloa edukiarekin identifikatzea
ahalbidetuko dion irudikapen sinbolikorako
u
Arretari zeregin batean zentraturik eusteko
gaitasuna.
ahalmena, gutxienez bost minutuz.

Hartu kontuan!
KSPa oso sistema egokia
da hizkuntza-maila
sinplea, hiztegi laburrekoa
eta esaldiak eratzeko
ahalmen mugatua duten
pertsonentzat, berorien
adina, gaixotasuna edo
dibertsitate funtzionala
edozein dela ere.

4.8 irudia Piktogramen erabilerak

komunikazioa errazten die hizkuntzaren
oinarrizko eremuetan gabezia larriak
dituzten pertsonei.

4.4 Arasaac sistema
Arasaac piktogramen erabileran oinarritutako
sistema bat da. Pertsonen arteko komunikazioa
errazten du haien adina edo alor horretan izan
ditzaketen zailtasunak kontuan hartu gabe.
Zailtasun horien arrazoiak hauek izan daitezke:
dibertsitate funtzionala, hizkuntza ez ezagutzea,
traumatismoak edo narriadura kognitiboa.
Arasaac «Portal Aragonés de Comunicación
Aumentativa y Alternativa» (http://Arasaac.org)
izeneko atarian dago kokatua, komunikaziorako
beste baliabide mota batzuekin batera, hala nola
material egokituak, on line tresnak, softwarea,
erabilera-adibideak eta abar.
KSP eta ordaindu beharreko beste sistema
batzuk ez bezala, Arasaac-ek Creative Commons
lizentziapean eskaintzen ditu bere baliabideak eta
materialak, eta haien doako erabilera baimentzen
du, irabazi-asmorik gabeko xedeetarako, edozein
esparrutan (hezkuntza, osasungintza, asistentzia,
argitalpenak, teknologia eta abar), betiere iturria
eta egilea aipatzen badira eta lizentzia beraren
pean partekatzen badira, erabilera-baldintzetan
jasota dagoen bezala.
Hartu kontuan!
Sarbide erraza duelako, eskaintzen duen
material kantitate handiagatik, erabiltzaileen
beharrizanetara etengabe egokitzen delako
eta beti eskura dagoelako, Arasaac sistema
gure herrialdean gehien erabiltzen direnen
artean dago.
4.9 irudia Arasaac piktogramen adibideak.
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 105
4.4.1 Arasaac zeinuak
Arasaac zeinuak hainbat katalogotan antolatuta
daude. Ahozkoak ez diren sinbolo grafikoei
dagokienez, honako hauek ditu:
u
15.000 piktograma baino gehiagoko koloretako
piktograma-katalogoa.
u
13.000 piktograma baino gehiagoko zuri-
beltzeko piktograma-katalogoa.
u
1.500 irudi inguruko argazki-katalogoa.
Beste bi katalogo ere baditu, bata bideoena eta
bestea zeinu-hizkuntzako irudiena, bakoitza
4.000 adierazpen baino gehiagokoa.
Katalogo guztiak, hitzen bilaketa errazteko
xedearekin, kategoria-zuhaitzen forman
antolatuak daude eta badute bilatzaile bat ere,
bilaketarako irizpideak iragaztea ahalbidetzen
duena. Eskura dauden piktograma, irudi, bideo
eta argazki sorta guztiak deskargatu daitezke
materiala prestatu ahal izateko.
Piktograma, argazki edo bideo bakoitzak dagokion
etiketa jarria du. Guztiak ikusi edo deskargatu
daitezke; gainera, zer dioten entzuteko aukera
ere ematen dute, hamabost hizkuntzatara itzuliak
baitaude.
Gure herrialdean sortutako proiektua izanik,
Arasaac sistemak gure berezitasunak doitasun
handiagoz jasotzen dituzten zeinuak ditu.
106 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.10 irudia Arasaac piktograma baten etiketatzea.
4.4.2 Arasaac-en beste
baliabide batzuk
Zeinuen katalogoak dira sistemaren oinarria eta
Arasaac atariko baliabide aukera zabal bat elikatzen
dute, guztiak ere, komunikazio alternatiboa xede
duten zerbitzu eta irtenbideetara bideratuak.
Honako hauek dira aipagarrienak: on line tresnak,
softwarea eta adibide lagungarriak.
Horietaz gainera, atariak bibliografia
espezializatuko hautaketa bat eta komunikazio
handigarri eta alternatiboari, logopediari,
hezkuntza bereziari eta abarri buruzko
baliabideak eskaintzen dituzten beste web, blog
edo atarietarako estekak ere eskaintzen ditu.
On line tresnak
Arasaac-en katalogoetan eskaintzen diren
baliabideekin materialak sortzeko diseinatuta
daude. Hona hemen horietako zenbait:
Animazioen sortzailea. Piktograma edo
u eta testua eta piktogramak aldi berean
argazkien sekuentzia animatuak sortzeko balio
duen tresna da. Oso erabilgarriak dira, esate
baterako, ohiko zereginen sekuentzia bat
eratzeko edo ipuinak kontatzeko.
Sinboloen sortzailea. Tresna horren xedea
u oinarritutako erreminta multzo bat da.
piktogramak osatzen dituzten aldagaiak
(hizkuntza, loturiko testua, formatu orokorra
eta abar) aldatzea eta pertsona erabiltzaileen
premietara egokitzea da.
Esaldien sortzailea. Idatzitako esaldi bat
u ReFoCas.
esaldi horren irudi bihurtzeko aukera ematen
du. Irudia testuak eta piktogramek osatzen
dute.
Taulen
u sortzailea. Tresna horrekin
erabiltzaileen ezaugarri eta beharrizanetara
egokitutako komunikazio-taulak egin daitezke,
erraz, azkar eta eraginkortasunez, berarekin
dituen konfiguraziorako aukerek asko errazten
baitute haien ikaskuntza eta erabilera.
Beste tresna batzuk ordutegien eta egutegien
sortzaileak dira, eta beste batzuek jokoak sortzea
ahalbidetzen dute: dominoa, bingoak, antzara-
jokoa eta abar.
Softwarea
Arasaac-ek komunikazio alternatiborako
softwarearen diseinuan eta garapenean parte
hartu du eta bere piktogramak eskaini ditu
beste batzuk elaboratzeko. Atarian jasota daude
proiektu horietako batzuk: Tico, Plaphoons,
Comunica, AraWord, AraBoard eta abar. Liburuko
beste atal batzuetan iruzkindu dugu horietakoren
bat. (4.8 dok.)
Erabileraren adibideak
Arasaac atariaren jarduera eta zabalkunde
handiaren eraginez, hainbat eremutara hedatu
da haren erabilera: hezkuntza, gizarte-zerbitzuak,
osasungintza, kultura eta aisialdia, irisgarritasuna
eta abar.
Eremu horietako bakoitzean Arasaac-en
baliabideak erabiltzen dituzten proposamenak
edo proiektuak sortzen dira, eta horiek ere biltzen
ditu atariak. (4.9 eta 4.10 dok.)
4.8 dokumentua.
Zenbait software-proiektu Arasaac
atarian
AraWord.
u Banaketa libreko aplikazio
informatikoa da eta komunikazio
handigarri eta alternatiborako (Arasuite)
erreminta suite baten barruan kokatua
dator. Arasaac piktogramen datu-basea
gehituta duen testu prozesatzaile bat da
idaztea ahalbidetzen du. Materialen
elaborazioa eta testuen egokitzapena asko
errazten dira horrela.
Comunica.
u Ahotsa ezagutzean
Hizketan alterazioak dituzten pertsonen
komunikazioa hobetzea du xede. Suitea
sei erremintak osatzen dute: Prelingua,
Vocaliza L1 eta L2, Cuéntame, ViVo eta
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 107

4.9 dokumentua. Pazientearekin komunikatzeko laguntza-koadernoa

Clara Isabel Delgadok egindako
koaderno honen helburua adineko
pertsonen eta hizkuntza-zailtasunak
(afasia dutenak, bereziki) dituzten Dutxatzea Ilea garbitzea Aurpegia Eskuak garbitzea Ahoa garbitzea
garbitzea
pertsona desgaituen komunikazioa
ahalbidetzea da, osasun-arloan
erlazionatu ahal izateko.
Koadernoa osasungintza-arloan Orraztea Desodorantea Kolonia Xaboia Krema ematea
erabili ohi diren terminoekin osatutako ematea ematea

GARBITASUNA ETA BEHARRAK

hiztegi bat da. Hainbat bloketan
antolatua dago, edukiaren arabera:
osasungintzako profesionalak,
sintomak, gorputzeko atalak, gela, Bizarra
Pixoihala Konpresa Hortzak Urberritzea
aldatzea aldatzea garbitzea
galderak eta abar. Koadernoaren moztea

erabilpenak pazientearen,
osasungintzako langileen eta
familiaren arteko komunikazioa
Txabusina aldatzea
errazten du. Koaderno hau erraz aurki Azazkalak
moztea
Pijama aldatzea Betaurrekoak
garbitzea
daiteke Interneten eta deskargatu ere
egin daiteke.

Ezpainak
Pixa egitea Kaka egitea
bustitzea

4.10 dokumentua.
Etxean adineko pertsonekin komunikatzeko laguntza-koadernoa
Aurrekoaren egile berak atondutako koaderno horren xedea entzumen-arazoengatik, hizketarako
ezintasunengatik edo komunikazio-arloko arazo iragankorrengatik zailtasunak dituzten adineko
pertsonekiko komunikazioa hobetzea da. Koadernoan xehetasunez azaltzen da sistema nola ezarri
eta nola erabili koadernoa. Koaderno hau erraz aurki daiteke Interneten eta deskargatu ere egin
daiteke.

AURKIBIDEA
Atsegin ditudan gauzak Nire arropari Objektuak
eta atsegin ez ditudanak Fruta 44. orrialdea
buruzko gauza
12. orrialdea 34. orrialdea
garrantzitsuak
21. orrialdea
Nire bizitzako pertsona Jakiei buruz Nire eguneroko agendako
Nire arropa
garrantzitsuak 35. orrialdea gauza garrantzitsuak
22. eta 23. orrialdeak
13. orrialdea 45. orrialdea

Nire osasunari Denbora

Nire atsedenari buruzko Min izaten dut...
buruzko gauza 46. orrialdea
gauza garrantzitsuak 24. orrialdea
garrantzitsuak
14. orrialdea
36. orrialdea
Pertsona eta kontu hauez
Gorputza Osasuna galdetzen edo jakin nahi
Logela 25.,26.,27.,28., eta 37. eta 38. orrialdeak dut
15. orrialdea 29. orrialdeak 47. orrialdea

Bainugelako gauza Nire dietari buruzko Egongelan egin ohi Galderak

garrantzitsuenak gauza ditudan gauzak 48. orrialdea
16. orrialdea garrantzitsuak 39. orrialdea
30. orrialdea

Bainugela Jangela Nola sentitzen naizen

Gosaria 49. orrialdea
17. orrialdea 40. orrialdea
31. orrialdea

Joateko edo bisitatzeko Sentimenduak

Nire garbitasunari ohitura dudan lekuak 50. orrialdea
buruzko gauza Bazkaria/afaria
32. orrialdea 41. orrialdea
garrantzitsuak
18. orrialdea
Alfabetoa
Norberaren garbitasuna Edaria Lekuak 51. orrialdea
19. eta 20. orrialdeak 33. orrialdea 42. eta 43 orrialdeak
108 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

4.5 Bliss sistema Zeinu motak beren eraketaren arabera

Bliss sistema arau gramatikal eta sintaktikoen
Bliss zeinuen eraketa lau kategoriatan sailka
arabera antolatuta dagoen hizkuntza bat da eta
daiteke:
zeinu logografikoen kode batez osatua dago.
Zeinu piktografikoak. Esanahia gogorarazten
u
Sistemaren grafia forma geometriko xume batzuen duen grafia dutenak dira:
eta haien segmentuen konbinazioan oinarrituta
dago, hainbat tamaina eta orientaziotan aurkezten etxea gurpila sentimendua
eta konbinatzen direla, esanahiak osatzeko.
Hain zuzen ere, elementu adierazle bat erantsita
sinbolo baten esanahia aldatzea ahalbidetzen
duen sistemaren kontzepzio generatibista hori
da bere ezaugarri behinenetako bat. Hori dela
eta, posible da sistemak duen sinbolo kopurua Zeinu ideografikoak. Irudikatu nahi dutenaren
u
erabakigarria ez izatea bere adierazpen-aukerak ideia bat edo kontzeptu bat adierazten dute:
mugatzeko orduan.
emakumea goia ura
Horregatik, sistema hori erabiltzeko beharrezkoa
da ahalmen kognitibo onak izatea, nola
funtzionatzen duen ikasteko beharrezkoa baita
nolabaiteko sinbolizazio-maila. Izatez eta funtsean
hizkuntza formal bat baita, eta horregatik sistema
piktografikoek baino komunikazio doiagoa eta
Hautazko zeinuak. Bi motatakoak daude:
u
artikulatuagoa ahalbidetzen du. Bere hasierako
helburua, hain zuzen ere, hizkuntza unibertsal Hautazko
u zeinu konbentzionalak,
bat sortzea izan zen, hizkuntza desberdinetan hizkuntza-komunitateak onartzen dituenak,
mintzatzen ziren pertsonak komunikatu ahal hala nola:
zitezen. (4.11 dok.)
galdera mirespena biderketa

4.5.1 Bliss sistemaren

gramatika
Bliss sistemaren aberastasuna, batik bat,
sinboloen arteko konbinazio aukeran badago Eta
u Blissek berariaz sortuak, adibidez:
ere, beharrezkoa izango da bai sinbolo mota
desberdinak eta bai beren arteko erlazioaren
logika ezagutzea.
bat, bera (giz)
Bliss sistemak, KSPak bezala, Fitzgerald kodeko
koloreak erabiliz antolatzen ditu kategoria
gramatikalak eta, ahozkoak ez diren gainerako
sistema grafikoetan bezala, hitzaren izena
inprimatuta dago zeinuaren gainean. Zeinuak
beren eraketaren eta beren osaketaren arabera
sailkatuko ditugu.

4.11 dokumentua. Charles K. Bliss

Charles K. Bliss (1897-1985) izan zen sistema sinboliko horren sortzaile eta egilea. Hasieran,
nazioarteko komunikazioan erabili ahal izateko hizkuntza grafiko gisa pentsatu zuen, esperanto
sinboliko eta grafiko baten antzera. Sistema sortzeko txinera erabili zuen prototipotzat.
1965ean, Semantography liburua argitaratu zuenean, Blissek hizkuntza berri horren ezaugarriak
zehaztuko zituen egitura eta arauak deskribatu zituen. Hala ere, 1971n aplikatuko zen, lehenengo
aldiz, Ontarion (Kanada), desgaitasun motorra zuten haurrentzako zentro batean, hizkuntza
handigarri gisa.

Ordutik aurrera sortu zen BCIL, Bliss Komunikaziorako Institutua, eta mundu guztira hedatu zen.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 109

Zeinu motak beren osaketaren Hartu kontuan!

arabera Aldatzaileen kopuruak eta espezifikotasunak
esanahi desberdin asko osatzea ahalbidetzen
Zeinuak nola osatuta dauden kontuan hartuta, du, zeinu berberetik abiatuta; hor ikusten
zeinu bakunak eta zeinu konposatuak bereizi dira sistema honek eskaintzen dituen aukera
ditzakegu: lexikoak.
Zeinu bakunak. Beren esanahi propioa duten
u
zeinahi motatako zeinuak dira: Zeinu adierazleak aditzak sortzeko
eta jokatzeko
liburua sua sardexka
Zeinu adierazleek aditzak eratzea eta jokatzea
ahalbidetzen dute. Hona zeinu erabilienak:
Ekintza-adierazlea. Substantibo bat aditz
u
^
bihurtzen da “ ” ekintza-adierazlea gehituta.

Zeinu
u konposatuak. Zeinu bakunen
konbinazio desberdinetatik abiatuta osatzen idatzi sentitu
dira. Izan daitezke gainjarriak edo konbinatuak:

Zeinu
u gainjarriak. Bi zeinu edo gehiago
gainjartzean zehazten dira. Adibidez, /gurpil/
eta /aulki/ sinboloak gainjartzearen emaitza /
gurpil-aulki/ da. Era berean, /garaje/ sinboloa
/etxe/ eta /gurpilak/ gainjartzearen emaitza
da: Aditzen jokabidea. Bliss sisteman aditzak
u
garajea iraganean, orainaldian eta geroaldian joka
daitezke, betiere dagokien adierazlea erabilita:
Iragana
u

Orainaldia
u
’
“ ”.
“ ”.

Zeinu
u konbinatuak. Honako elementu
Geroaldia
u “ ”.
‘
idatzi zuen sentitzen du lo egingo du
hauez osatuak daude:

• Zeinu sailkatzaile bat. Gehienetan aurretik

joaten da eta sinboloaren esanahiaren
kategoria adierazten du, hau da, zer den,
adibidez, pertsona, etxea, sentimendua eta
abar. Beste erabilera batzuetarako zeinu
adierazleak
• Aldatzaile edo adierazle batzuk.
Sailkatzailearen ondoan doaz eta Zeinu sailkatzaileari beste adierazle batzuk
sinboloaren esanahia aldatu eta zehazten gehituta, pluralak osatzeaz gainera, atributuak
dute. eman edo objektuak zehaztu daitezke:
Esate baterako, /sentimendu/ sailkatzaileari Plurala edo hainbat. “x” adierazleak plurala,
u
aldatzaile bat gehitzen bazaio, /zoriontsu/, / hainbat edo asko adierazten du:
goibel/, /fidatu/ eta abar bilakatuko da.

zoriontsu goibel herria hiria itsasoa

110 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

Atributua. “ ” zeinuak
u sinbolo baten Zeinuen esanahian eragina
atributua adierazten du: duten beste alderdi batzuk
zoriontsu lo
Bliss sistemaren egiturak zeinuei esanahi
desberdinak egoztea ahalbidetzen du, honako
alderdion arabera: tamaina, kokapena seinalatzea,
norabidea-orientazioa, kokapenaren erreferentzia
eta hedadura.
Tamaina. Forma berdina duten bi zeinuk
u
Objektua. “ ” adierazleak objektua adierazten
u
esanahi desberdinak izan ditzakete tamainaren
du. Adibidez, erlojuaren zeinuak objektuaren
arabera:
adierazlerik ez badu /ordua/ adierazten du:
eguzkia ahoa
bihotza erlojua

Seinalatzaileak. Esanahiak aldatu egiten dira

u
adierazleen kokapenaren arabera, irudikatutako
Zenbakizko zeinu adierazleak objektuaren parte jakin bat identifikatzen
Zeinuaren ondoan doazen zenbakiak ere esanahi baitute:
berriak sortzeko adierazleak izan daitezke. Hori da, hankak oinak
adibidez, pertsona-izenordainen edo egutegiaren
kasua.
Pertsona-izenordainak. Gizon, emakume
u
edo pertsona zeinuei zenbaki bat gehituta,
pertsona-izenordainak zehaztu daitezke:
Norabidea-orientazioa. Bi zeinu berdinek
u
ni bera (giz) bera (em)
(em)
ni bera (giz) bera esanahi desberdina hartzen dute kokapenaren
eta espazioan okupatzen duten norabidearen
arabera:
aurrean atzean

Egutegia. Eguna edo hila adierazteko

u
erabiltzen den zeinuari zenbaki bat gehitzen
zaio haietako zein den zehazteko:
goia behea
Astelehena Asteartea

Kokapenaren erreferentziak. Zeinu bat non

u
Urtarrila Otsaila eta nola kokatua dagoen, bere esanahiaren
zentzua aldatu egingo da:
atea gela irekita
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 111

Hedadura. Zeinuen artean uzten den

u Hartu kontuan!
espazioaren arabera, esanahia aldatu egiten
da: Ohar zaitez Bilss plafoiak ere hurrenkera
baxua altua
logiko batean antolatuta daudela, eta
koloreen arabera multzokatuta, Fitzgerald
kodeari jarraikiz.

hurbil urruti

aita ama arreba edo ahizpa irakaslea logopeda

gurpil-aulkia pixoihala koltxoneta koilara sardexka

panpina konketa ura igerilekua edan

jan lo irakurri margotu goibel

gaixorik haserre pozik ez bai

4.11 irudia Bliss sistemako plafoi baten adibidea. Desgaitasun-maila ertaineko hamabi urteko erabiltzaile batena da.
112 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.5.2 Bliss sistemaren
erabilera
Bistakoa da Bliss sistemaren ezaugarriek
komunikatzeko aukera handiak ematen dizkietela
erabili dezaketen pertsonei:
u
Arau sintaktikoak eta gramatikalak erregulatuak
daudenez, hizkuntza-izaera osoko hizkuntza
bat bezala antolatzen dira.
u
Ahalmen egituratzaile hori dela medio,
sistema horrek erabiltzaileen garapen globala
ahalbidetzen du, haurtzaroan batez ere.
u
Hiztegi zabala eta pertsonaren berariazko
beharrizanetara egokitua sortzea ahalbidetzen
du, inolako murrizketa lexikorik gabe.
u
Motibazio handiagoa pizten du, pertsonari
gero eta mezu konplexuagoak elaboratzea
ahalbidetzen baitio, inolako mugaketarik gabe.
Horregatik, sistema ezarriko bada, ezinbesteko
hainbat betekizun bete behar dira, erabiltzaileak
hura ikas dezan eta eraginkortasunez erabiltzeko
modua izan dezan:
u
Erabiltzaileak trebetasun kognitibo
nabarmenak izan behar ditu, eta behar
besteko abstrakzio-maila ere bai, sinboloetatik
abiatuta mezuak eraikitzeko gai izan dadin.
Hortaz, ez da gomendagarria sistema hori
eremu intelektualean mugaketa garrantzitsuak
dituzten pertsonengan ezartzea.
u
Behar besteko gaitasuna behar du ikusmenari
eta entzumenari dagokienez, kodea hauteman
eta bereizteko.
u
Ahalmen motorra ere beharko du hautatzen
dituen sinboloak adierazteko, dela zuzenean
edo dela ekortze bidez.
Bestalde, aintzat hartzekoak dira sistemaren
izaera abstraktuarekin zerikusia duten zenbait
eragozpen; arrazoi horregatik, ez da erabilgarria
trebetasun kognitiboetan eta bestelakoetan maila
onik ez duten pertsonentzat.
Beste eragozpenetako bat da erabiltzailearekin
eragin-trukean aritzeko beharrezkoa dela sistema
menderatzea.
Aipatutako alderdi horiek guztiak kontuan
hartuta, errealitateak dio, gaur egun, oso gutxi
erabiltzen dela Bliss sistema Espainian, maila
kognitibo ona duten erabiltzaileei ortografia
tradizionala irakasten baitzaie, azken hau askoz
unibertsalagoa delako, jakina.
4.12 dokumentua. Softwarea Bliss
sistemarako
Urteen joanean hainbat ekimen sortu dira
Bliss sisteman oinarritutako komunikazio-
aplikazioak sortzeko, nahiz eta ez diren
beti arrakastatsuak izan, askok ez baitute
merkatura ateratzerik ere lortu.
Beste proiektu batzuek –hala nola Plaphoons
edo SICLA 2.0, jada aipatu ditugunak 4.2
dokumentuan– onartzen dute Bliss sistema.
Blisserako berariaz pentsatuen artean,
Castellóko Jaume I.a Unibertsitatearen
Combliss programa aipa dezakegu,
zeinak ahozko mezua Bliss sistemako
mezu piktografiko bihurtzea edo ahots
sintetizatuaren bidez irteera ematea
ahalbidetzen baitu.
4.12 irudia Bliss sistemak oso
komunikazio doia ezartzeko
aukera ematen du, baina berori
erabiltzeko pertsonak trebetasun
kognitibo onak behar ditu.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 113

4.6.2 PIC sistema

4.6 Komunikaziorako
beste sistema grafiko PIC edo komunikaziorako piktograma eta
ideograma sistema S. B. Maharaj-ek sortu
batzuk zuen 1980an, eta hainbat zeinu eta sinbolo
piktografikoz eta ideografikoz osatuta dago.
Helburu berbera duten komunikazio-kode ugarien PIC sistemaren datu-basea 1.120 sinbolo grafiko
artean, beste zenbait sistema aipatuko ditugu zurik (irudiak, hitzak edo kontzeptuak) osatzen
laburki, hala nola PIC, Premack, Rebus, Minspeak dute, hondo beltzaren gainean.
eta PECS, berorien erabilera xeheki ikusiko ez
Sinbolo gehienek objektuak irudikatzen dituzte,
badugu ere. Nabarmendu behar da, era berean,
alegia, piktografikoak dira, baina baditu sinbolo
idazkera ortografikoa ere sistema grafiko bat dela.
ideografikoak ere.
Sistema horretaz, oro har, KSP kodeaz esandakoa
4.6.1 Idazkera ortografikoa aipa daiteke eta, beraz, populazio bertsuari
zuzenduta dago: ahozko hizkuntza partzialki edo
osorik erabili ezin duten pertsonak, desgaitasun
Kontuan izan behar dugu idazkera ortografikoa
intelektuala dutenak, afasiak dituztenak,
esaldiak eta diskurtsoak osatzea ahalbidetzen
autismoaren espektrokoak eta abar.
duten zenbakiz, letraz, silabaz, puntuazio-
zeinuz, hitzez eta esapidez osatutako kode bat Azpimarratzekoa da sinboloak zuriak izaten
baizik ez dela. Hau da, konplexutasun handiko direnez hondo beltzaren gainean, lagungarria
komunikazio-sistema alternatibo gisa erabilia gertatzen dela berorien interpretazioa eta
izateko behar diren ezaugarriak biltzen ditu, identifikazioa ikusmenean gabeziak edo arazoak
nahiz eta irakurketa-idazketa maila ona duten dituzten pertsonentzat.
pertsonentzat soilik den irisgarria.
Ezaugarri horiek betetzen dituzten eta mezuak
igortzeko orduan zailtasunak dituzten pertsonei
dagokien baliabide naturala da. Artikulazioko eta
kontrol grafomotorra (hau da, idazketa) eragozten
duten motrizitate xeheko arazoak dituzten
pertsonek ere erabili dezakete, beren diskurtsoa
eraikitzeko zeinuak eta hitzak seinalatuz,
komunikazio-plafoi bat balitz bezala.
Adierazi dugu jada, hizkuntza-trebetasun
onak dituzten pertsonen kasuan, idazkera
ortografikoak, kasu askotan, Bliss sistema ordeztu
dezakeela. 4.13 irudia PIC sinboloak.

Hartu kontuan!
Gaur egun tresna berriak ditugu eskura
idazketa errazteko:
Ahotsa
u ezagutzea. Gailu asko daude, gaur
egun, ahotsaren ezagutza beren sistema
operatiboetan txertatuta dutenak. Badira,
era berean, ahotsaren bidez ordenagailura
sartzeko aukera ematen duten programak
ere, eta, hortaz, mugikortasun urriko
pertsonei idazketa ahalbidetzen dietenak,
Dragon Dictate, adibidez.
Balabolka.
u Ahots sintetizatuko programa
bat da, pertsonak idazten dituen soinuak,
hitzak edo esaldiak igortzen dituena;
horrela idazketa errazten zaie ahoskatzeko
zailtasunak edo irakurketan eta idazketan
alterazioak dituztenei.
114 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

Gainera, Bliss sistemaren antzera, adierazle

4.6.3 Premack sistema gramatikalak ditu (aditz-modua, ezezko
formak eta beste kategoria gramatikal batzuk
Sistema hori D. Premack-ek sortu zuen 1970ean, adierazteko), sistemaren artikulazioa doiagoa eta
mintzatuaz bestelako hizkuntza bat sortzeko aberatsagoa izan dadin laguntzen dutenak.
asmotan. Urteen joanean, hizketa mintzatua
igortzeko zailtasunak zituzten pertsonei eta Horrela, hiru mailatako zeinuak bereizten dira:
psikosia eta autismoa zuten haurrei aplikatu
u
Lehen maila: erraz ezagutzen diren sinboloak.
zitzaien.
u
Bigarren maila: aditzak edo ikusmen-egiturari
Sinboloak (hitzen fitxak ere esaten zaie) zurezko
buruz nolabaiteko ikaskuntza eskatzen duten
edo plastikozko blokeetan inskribatuta egoten
kontzeptuak.
dira; arrazoi horregatik, erabiltzaileak fisikoki
manipulatu eta esploratu ditzake. Ezaugarri horiek u
Hirugarren maila: izenordainei, juntagailuei,
direla eta, bai ikusmenaren eta bai ukimenaren alderaketei eta abarri dagozkien sinbolo
bidez interpreta daitezke. Fitxak manipulatzeko abstraktuak.
beharrezkoa da objektuen manipulazioan
nolabaiteko trebetasuna izatea. Beste berezitasun bat da kolore gorria erabiltzen
duela adierazi nahi duen marrazkiaren zatia edo
Garrantzi handiko beste alderdi bat da hitzen irudikatu nahi den tokia seinalatzeko.
fitxa horiek ez direla, nahitaez, antzekotasun
ikonografikoan oinarritzen, alegia, ez dute beti
izaten irudikatzen duten objektuaren antzik. Hartu kontuan!
Rebus sistemak 8.000 sinbolotik gora ditu.
Sinbolo horiek datu-base batekin konbinatuta
26.000 hitz baino gehiago sor ditzakete, eta
4.6.4 Rebus sistema etengabeko progresioan daude.
Sistema piktografiko horretan irudikatutako Widgit sinbolo horiek aplikazio
sinboloak oso errealistak dira, KSP sisteman informatikoetarako eta Interneteko
bezala, eta egitura eskematikoa dute; arrazoi etorkizuneko balizko aplikazioetarako
horregatik, erraz interpretatu daitekeen sistema diseinatuta daude. Gainera, hiztegiaren
da. itzulpenak daude hainbat hizkuntzatan.

ama emaztegaia emaztea liburutegia tailerra

jangela gela hauek horiek

4.14 irudia Rebus sinboloen adibidea.

 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 115

zein? Alegia, nola interpretatuko du haren

4.6.5 Minspeak hizkuntza solaskideak zein hitz edo esaldi igorri nahi duen?
Bruce Baker-ek 1980an garatu zuen Minspeak Hona erantzuna: esanahi bakoitza zehaztu ahal
sistema ahots-irteera zuen komunikagailu batekin izateko Lindsayk beste ikono batekin espezifikatu
erabiltzeko. beharko du.
Funtsean, trinkotze semantikoaren kontzeptuan Horrela, Lindsayk adierazi nahi duen esanahia
oinarritzen den sistema piktografiko bat da. gorria baldin bada, sakatu beharko du:
Aipatutako kontzeptuak adierazle bakoitzari u
Lehenbizi /ortzadarra/ ikonoa, koloreen gaia
hainbat esanahi egoztea ahalbidetzen du, harekin irudikatzen duena.
doazen zeinu-sekuentzien arabera.
u
Eta gero /sagarra/ ikonoa, kolorea zehazteko.
Hizkuntza kodetzeko teknika gisa pentsatutako
sistema bat da, ikono edo piktograma kopuru txiki Gaia + Ideia
batetik abiatuta. Sinboloak KSPkoen antzekoak
Ortzadarra + Sagarra
dira, baina hemen ikono bakoitzak hainbat
esanahi ditu, horrela, ikonoaren zentzua bigarren
–edo hirugarren– sinbolo batek erabakiko du. Era berean, Lindsayk esan nahi badu Noiz jango
Hasierako planteamendua sinplea da: sinbolo dugu?:
bati egozten zaizkion esanahietatik abiatzen u
Lehenik sakatuko du /?/.
da eta esanahi zabalago hori erabiltzen du
kodetzeko. Adibidez, ortzadarraren marrazkiak, u
Eta gero /sagarra/.
ortzadarra bera ez ezik, taulan kokatzen denean,
beste esanahi batzuk ere izan ditzake, hala nola,
euria, aterkia, kolorea eta abar, eta esanahi bat Gaia + Ideia
edo bestea hartuko du haren ondoan azaltzen
? + Sagarra
den sinboloaren arabera. Lehen ikonoak gaia
aukeratuko du, eta bigarrenak zehaztuko du
ideia espezifikoa. Har dezagun kontuan Lindsayren komunikagailuak
32 marrazki dituela pantailan; bakoitzak esanahi
Lehen + Bigarren bakarra balu, 32 mezu soilik osatu ahal izango
sinboloa sinboloa lituzke txantiloi batekin, edo txantiloiak aldatu
beharko lituzke hiztegi hori hedatzeko. Aldiz,
Gaia + Ideia
Minspeak sistemarekin, Lindsayk komunikagailu
indartsu bat du, ehunka hitz eta esaldi eratzeko
Minspeak hizkuntzak nola funtzionatzen duen modukoa, txantiloi bakar bat erabilita.
ikusteko kasu paradigmatikoetara jo ohi da.
Horietako bat Lindsayrena da. Bost urteko neska Lindsayren komunikagailua bi ikonoren
horrek 32 laukitxoko komunikagailua erabiltzen konbinazioak egiteko konfiguratuta dago, baina
du. hiru ikonoren konbinazioak ere sor daitezke.

Horrela bada, sistema horrekin, pertsona batek,

Lindsayk ikono bat du bere komunikagailuan,
laukitxo asko gabeko taula batekin, bi edo hiru
/sagar gorria/, honako esaldi hauetarako
ikonoren sekuentziak osatuz, hitz eta esaldien
guztietarako erabili daitekeena:
hiztegi zabala eduki dezake eskura txantiloia
Jan
u egin nahi dut. aldatu gabe eta pantaila berberean.

Noiz
u jango dugu? Hasieran sistema zaila badirudi ere, erabiltzailea
kodearen hizkuntza ikasiz doan neurrian, gero
Ekarri
u dut dirua janarirako. eta ezagunagoa egingo zaio eta, azkenean,
automatikoki erabiltzen ikasiko du, ia esfortzurik
Gose.
u
egin gabe.
Gorria.
u
Bistakoa dirudi sistema hori erabiltzeko
beharrezkoa dela zenbait trebetasun izatea alor
Janaria.
u
kognitiboan: sinbolizatzeko ahalmena, oroimen
Sukaldea.
u ona eta abar.

Horregatik, sagarra tekla sakatzen duenean

esanahi horietakoren bat adierazi nahi du, baina
116 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
4.6.6 PECS sistema
PECS edo irudiak trukatze bidezko
komunikazio-sistema komunikaziorako
sistema alternatibo eta handigarri bat da, eta
erabiltzailearen eta solaskidearen artean hainbat
txartel irudiztatu trukatzean oinarritzen da.
Sistema hori erabiltzen duten pertsonei hiru
ekintza irakatsi behar izaten zaizkie: txarteletara
hurbiltzea, beren euskarritik askatzea eta
solaskideari entregatzea eskaera bat egiteko.
Txarteletako irudiak askotarikoak izan daitezke:
koloretan egindako marrazkiak, piktogramak,
sinboloak, argazkiak, baita objektuak ere. Beste
sistemetan bezala, pertsonaren ekintzekin,
interesekin edo beharrizanekin erlazio handiena
duten irudiak hautatu beharko dira.
PECSen balio handietako bat da gero eta zailagoa
bilakatzen dela, konplexutasuna areagotzea
ahalbidetzen baitu, aurrera egin ahala. Sistema
hori ezartzeko sei fase igaro beharko dira:
1. Truke fisikoa. Pertsonak aldiko irudi bakar
bat trukatzen ikasten du, nahi duen elementua
edo jarduera lortzeko. Horretarako, nahi duen
irudia identifikatu, hartu, terapeutarengana
zuzendu eta utzi egin beharko du.
2. Espontaneotasuna handitzea. Aldiko irudi
bakar batekin jarraiturik, pertsonek orokortu
egiten dute ikasitako trebetasuna, hura behin
eta berriro erabiliz, pertsona desberdinekin eta
distantzia desberdinetan.
3. Irudiak bereiztea. Pertsonek desiratutako
bi irudi edo gehiagoren artean aukeratzen
ikasten dute. Irudi horiek komunikazio-liburu
batean ipintzen dira (karpeta uztaidun bat,
belkrozko zinta batzuekin), non irudiak erraz
kokatzen eta kentzen diren, komunikatu ahal
izateko.
4. Esaldiaren egitura. Fase horretan, esaldiak
eraikitzen ikasten dute, hainbat hitz erabilita;
horretarako, «nik nahi dut» erako irudi bat
hautatu eta esaldi-eramaile batean ipiniko
dute. Esaldi horiek handituz joango dira,
adjektiboak, aditzak eta preposizioak gehitu
ahala.
5. Galderei erantzutea. Pertsonek irudiak
hautatzen ikasten dute «zer nahi duzu?»
galderari erantzuteko.
6. Erantzuna eta iruzkinak. Fase horretan,
galderei erantzuten ikasten dute,
bultzatzaileetatik abiatuta: «Zer ikusten duzu?
Nik ikusten dut…», «Zer entzuten duzu? Nik
entzuten dut…», «Zer da? Da…» eta abar.
Esan daiteke beste etapa bat ere badagoela,
non, pixkanaka, hiztegiko hainbat kontzeptu
bereganatzen dituzten komunikazio-funtzio
desberdinen artean.
Beste sistemetan bezala, teknologiaren
aplikazioarekin, PECSak biderkatu egin ditu bere
aukerak. Gaur egun, PECS sisteman oinarritutako
hainbat aplikazio ditugu bai telefono mugikor
eta bai tabletentzat, hala nola Ablah aplikazioa
edo iAssist Comunicator, e-mintza edo Grace
programak.
4.13 dokumentua.
PECS: Autismoaren hizkuntza
Gorrentzako zeinu-hizkuntza eta itsuentzako
braille-sistema guztiok ezagutzen ditugun
adibideak dira eta oso ongi erakusten dute
nola egokitu komunikazioa pertsona baten
desgaitasunera. Baina, ba al zenekiten
autismoa duten pertsonek ere badutela beren
hizkuntza propioa, gainerakoekin erlazionatu
ahal izateko? Irudien trukean oinarritutako
komunikazio-sistema da (PECS).
Sistema horrekin, haurrek, hasieran, sinboloak
ezagutzen dituzte, gero, sinbolo horiek hainbat
objektu arruntekin erlazionatzeko, adibidez
«goxokia», «ura» edo «puzzlea». Horretarako,
zerbaiten sinboloa daraman fitxaren ordez
objektua bera ematen da, esanahia ikas
dezaten. Onena sendotze positiboa lotuta
eraman dezaketen objektuekin hastea da,
adibidez, karamelu batekin. Horrela, zerbait
behar bezala eskatzen duten bakoitzean, sari
bat lortzen dute (eta haur gutxik egingo diote
muzin goxoki bati). Hain eskuragarri ez diren
gauzetarako –adibidez, «palmondoa» edo
«autoa»–, irakasleek txangoak egiten dituzte
horrelako kontzeptuak irakasteko.
Hurrengo urratsa zailtasuna handituz joatea
da, aditzak ere tartean sarturik, adibidez, nahi
izan, jolastu eta abar. Horrela, pixkanaka,
gero eta enuntziatu konplexuagoak sartuko
dira, haurraren ahalmenak ematen duen arte.
Aurreratuenak gai dira esaldi konplexuak
eraikitzeko (subjektua, aditza eta predikatua
dutenak), eta komunikazio-maila harrigarriak
lortzen dira hitz egiteko gauza ez zen
norbaitentzat. Izan ere, hainbat azterlanen
bitartez frogatu da hizketa errazten duela hura
garatzeko ahalmena duten pertsonen kasuan.
Gaur egun, PECS sistema oso zabalduta
dago eta mundu guztiko eskola eta etxeetan
erabiltzen da, autismoa duten pertsonekiko
komunikazioa bultzatu eta indartzeko. Hala
ere, PECS sistemaren erabilgarritasuna ez da
autismora mugatzen; oso lagungarria gertatzen
da, era berean, hainbat arrazoirengatik hitz
egiteko gai ez diren pertsonentzat: Down
sindromea, garuneko isuria, ikaskuntzako
hainbat nahasmendu eta abar.
Iturria: Samper, E., «PECS: El lenguaje del autismo»,
2012ko otsailak 23. (http://blogs.elpais.com)

4.7 Sistema ezartzeko
jarraibideak
Lagundutako komunikazio-sistema bat
aukeratzeak eta ezartzeak berariazko prestakuntza
eskatzen du: ezinbestekoa izango da subjektuaren
ezaugarri pertsonalak eta testuingurua kontuan
hartzea. Hau da, erabiltzaileak berak –baina baita
bere ingurune hurbileneko pertsonek ere– ahal
bezainbeste hartuko dute parte prozesuan.
Hasi aurretik, beharrezkoa da bi premisa kontuan
hartzea, edozein KSHA ezartzeko balioko dutenak,
lagundutakoak izan ala ez:
u
Estrategia guztiak dira baliozkoak komunikazioa
mesedetzen badute, ez da bakar bat ere
gutxietsi behar.
u
Komunikazio-sistema handigarri edo
alternatibo bat ezartzeak ez du inoiz ere
ahozko hizkuntzaren elaborazio espontaneoa
oztopatzen; guztiz kontrara, indartu eta
mesedetu egiten du. Izan ere, nolabaiteko
komunikazio-ahalmena baduten duten
pertsonei, beren hizkuntza-elaborazioak
hobetzen lagunduko die, hizkuntza
funtzionalagoa eta espontaneoagoa sustatuko
baitute.
KSHA bat ezartzeko prozesu osoa hurrengo
unitate didaktikoan aztertuko badugu ere,
ondoren zenbait estrategia ikusiko ditugu haien
ikaskuntza mesedetuko dutenak.
Hartu kontuan!
Premisa horietatik ondorioztatzen da posible
dela sistemak egokitzea, beste batzuekin
batera erabiltzea edo norberarentzat
bereiztea erabiltzaile bakoitzaren premien
arabera. Azken batean, interesatzen zaiguna,
lagundutako metodoa izan edo ez, pertsonak
ahalik eta komunikazio funtzionalena eta
espontaneoena lortzea da.
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 117
4.7.1 Eguneroko baliabideen
erabilera
Zeinahi komunikazio-sistema ezartzeko orduan,
komunikazio-estrategiak sortzeko erabilgarri
izan daitekeen eguneroko edozein baliabide
aprobetxatu behar da, bai pertsonak mantentzen
duen potentzial linguistikoa, hitzezkoa izan edo
ez, eta bai eskura izan ditzakegun materialak.
Baliabide konbentzional horiek, komunikazio-
zentzua egozten diegun neurrian, erraztu egiten
dute komunikazioa, komunikazio-eraginkortasuna
hobetzen dute eta edukia indartzen dute.
Hitzezko hizkuntzaren eta hitzik gabeko
hizkuntzaren estrategiak baliatzea
Argi utzi behar da, behin eta berriro, komunikazio-
sistema bat ezartzea ez dela helburu bat berez,
baizik eta pertsonari komunikatzeko trebetasun
hobeak emango dizkion bitarteko bat; horregatik,
lagundutako komunikazio-sistemen eta laguntza
gabekoen arteko muga lausotuta geratzen da.
Horrek esan nahi du lagundutako sistema
bat ezartzen bada ere, ez dela atzera botako
hitzezkoak eta hitzik gabekoak diren baliabideak
erabiltzearen laguntza.
Behin eta berriro errepikatu dugu zein garrantzitsua
den hitzez adieraztea, ongi ahoskatuz eta astiro
berba eginez, komunikazio-sinboloak hautatzeko
unean, entzumena sendotzeko eta hizketa
espontaneoa estimulatzeko.
Azpimarratu behar dugu, era berean, aurpegiko
adierazpena, keinuak, imintzioak eta seinalatzeak
komunikatzeko asmoz erabiltzen direla. Adibidez,
esku bateko hatzen puntak bildu eta aho aldera
mugitzen badugu behin eta berriz, jaten ari
bagina bezala, pertsona erabiltzaileak berehala
identifikatuko du jateko orduarekin. Oro har,
keinuak eta bestelako aurpegi-adierazpenak
erabiltzeak, gain-interpretazio neurrigabeetan
erori gabe, erraztu egin ohi du pertsona hauekiko
komunikazioa.
Beste keinu batzuk idiosinkrasikoak deituak dira.
Adibide berarekin jarraiturik, pertsonak keinu
horiek egiteko mugikortasun-ahalmenik ez badu,
berarekin hitzartu dezakegu segidako bi begi-
kliskatzek jan egin nahi dut esan nahi dutela;
horixe litzateke keinu idiosinkrasiko bat.
Esan gabe doa, entzute aktiboa edo enpatia
bezalako estrategiak ezinbestekoak direla edozein
komunikazio-prozesutan.
118 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
Argazki eta marrazkietan oinarritzea
Erabili daitekeen beste ohiko baliabide bat –eta,
berez, logopedek asko erabiltzen dutena– argazki
eta marrazkietara jotzea da: irudietan islatutako
pertsonak, objektuak edo ekintzak izaten dira.
Hasteko oso modu egokia da, gero, komunikazio-
kode abstraktuagoak ezarri ahal izateko.
Irudiak identifikatzeak pertsonarengan bereizte-
trebetasunak –hala nola berdintasun-erlazioak,
identitatea, aldeak eta elkarren antzak– lantzea
ahalbidetzen du, edo nonbaitekoa izatearen
erlazioak sustatzea, sailkapenaren, elkartzearen
eta baliokidetasunaren bitartez.
Sistema batzuen eta besteen eraikuntza-prozesuan
ikusi dugu irudiak hitzei lotuta daudela, irudien
eta ekintzen konbinazioak esaldiak osatzea
ahalbidetzen duela eta perpaus horiek kontzeptu-
kategoria bilakatuko direla, pixkanaka hizkuntza
gero eta abstraktuagoa, gero eta hizkuntzatik
hurbilagokoa eraikiz eta konfiguratuz.
Ingurunearen ulermena ahalbidetzea
Bizitzako lehen hilabeteetako ikaskuntza haurrak
inguruan dituen jostailuekin eta objektuekin dituen
erlazioetatik eta zentzumen-pertzepzio loturetatik
abiatuta ezartzen da. Objektuen esplorazioaren
bitartez egindako munduaren eraikuntza da
haiekiko erlazio sinbolikoak ezartzea ahalbidetzen
4.15 irudia Argazkiak eta marrazkiak erabiltzea baliabide
ona da KSHA baten ezarketa-prozesua hasteko.
duena, hau da, sistema sinbolikoa eta hizkuntza
eskuratzearen aurrekaria.
Ingurunea ulertzearen ideia hori bera aplika
genezake zailtasun larriak –hala zentzumenen
arloan nola mezua elaboratzean– dituzten
pertsonek hizkuntza bereganatzeko esku-hartze
prozesuetan.
Kasu horietan, pertsonak eraikitzen dituen
identifikazio, ezagutza eta kausa-efektu erlazioak
benetako objektu, jostailu, miniatura, maketa eta
abarren esplorazioaren bitartez gauzatzen dira.
Ikusmen-arazoak dituzten neskatoek eta
mutikoek maximizatuko dute, bereziki, ekintza-
estrategia horien erabilera, hau da, egoera
orokorra, aldaketak, espazio-denbora nozioak,
eta abar ulertzea ahalbidetuko duten «objektu
aurre-hartzaileen» erabilera.
Helburu eta xede horrekin berarekin maximizatu
behar dugu ingurunearen ulermena, pertsona
ingurune horrekin eragin-trukean murgil dadin
eta autonomia handiagoz joka dezan. Ildo
horretan, ingurunea berregituratzeko teknikak
aplika daitezke espazioak sinbolizatzearen eta
seinaleztatzearen bitartez. (4.14 dok.)
4.14 dokumentua.
Seinaleztatze egokituaren adibidea
Salamancako Elbarri Fisikoen Errehabilitazio
Zentroak bere egoitza seinaleztatu du
irisgarritasun irizpideak kontuan hartuta.
Seinaleztatzea gela edo areto motaren eta
solairuen arabera egin da. Gela edo areto
bakoitzean plaka bat ezarri da, Puntodis
enpresak egina, eta haietako bakoitzean
hauek sartu dira:
Kontraste
u handiko testua.
Braille
u testua.
Arasaac
u sistemaren bidezko piktograma.
Taldeko terapia
Fisioterapeutak
(Iturria: http://www.catedu.es/arasaac)

4.7.2 Erabakiak sistemaren
u
diseinuan
Lagundutako sistema bat diseinatzeak hainbat
erabaki hartzea eskatzen du honako hauen
inguruan: euskarriaren hautaketa, hiztegiaren
hautaketa eta zeinuek euskarrian duten
kokagunea eta antolakuntza.
Hartu kontuan!
Ikaskuntzarako zer estrategia aukeratu
nahi diren helburuek baldintzatuko dute,
neurri handi batean. Horregatik, argi eta
garbi zehaztu beharko dugu nork erabiliko
duen laguntza, nola erabiliko duen eta non
erabiliko duen.
Euskarriaren hautaketa
Sistema grafikoei dagokienez, lehenengo
u egokiena.
erabakiak informaziora iristearekin zerikusia
dutenak izango dira, hau da, zeinuen grafiarekin,
haiek seinalatzeko erarekin eta erabiliko den
euskarria zehaztearekin. Hona hemen erabaki
horietako zenbait:
Zeinuen mota eta tamaina izango da
u baterako:
lehenengo erabakia, erabiltzailearen
zentzumen-ahalmenaren edo ahalmen
kognitiboaren arabera. Honela:
Zentzumen-desgaitasunaren
u arabera,
tamaina handiagoko edo txikiagoko
sinboloak erabiliko dira, kontraste gehiago
edo gutxiago dutenak.
Ahalmen
u kognitiboaren arabera, berriz, zeinu
sinple edo konplexuagoak hautatuko dira,
abstrakzio-maila handi edo txikiagokoak,
testua lagun dutela edo ez eta abar.
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 119
Seinalatzeko modua. Erabiltzaileak zeinua
seinalatuko duen modua haren trebetasun
motorraren araberakoa izango da. Gogora
dezagun sinboloetara heltzeko oinarrizko
moduak zeintzuk diren:
Zuzenean,
u hatzarekin, eskuarekin edo
ukabilarekin.
Laguntzarekin,
u ziri baten bidez, adierazle
argiztatu batekin eta abar.
Mendeko
u ekortzearekin.
Kommutadorez
u aktibatutako ekortzearekin.
Edonola ere, erabiltzaileak dituen aukeren
barruan, sistemara errazen eta azkarren
sartzea ahalbidetzen dion modua bilatu behar
da, pertsona hori ahalik eta eraginkortasun
handienarekin komunikatu dadin.
Komunikazio-euskarri
Hartu
beharreko beste erabakietako bat sistema
zehaztuko den lekuari, elementuari edo
materialari buruzkoa da: taula, koadernoa,
komunikagailua, ordenagailua eta abar. Hori
erabakitzeko erabiltzailearen ahalmen fisikoak
eta motorrak hartuko dira kontuan, esate
Zer
u posiziotan erabiliko duen: etzanda, zutik,
aulkian eserita eta abar.
Bere
u egoera fisiko orokorra, baliabidea
manipulatu dezakeen ikusteko, adibidez, oso
astuna bada, mugimendu doiak eskatzen
baditu, eta abar.
Erabiltzen
u dituen laguntzarako produktuekin
bateragarria den, esate baterako, neurri
edo pisu jakin bateko plafoia instalatzea
ahalbidetzen duen aulkia daukan.
Hartu kontuan!
Hatzekin edo eskuarekin
seinalatzea da zeinuak
hautatzeko era ohikoena. Hala
ere, hori ezinezkoa denean
pertsonaren desgaitasunagatik,
garrantzi handikoa da
ebaluazioa egiten ari direnek
gorputzeko atalik funtzionalena
aukeratzea zeregin horretarako
(begiratua, oina, ukondoa eta
abar), ohikoak ez zaizkigun
formulak izan arren.
4.16 irudia Euskarri bat edo beste aukeratzea
erabiltzailearen ahalmen motor, kognitibo eta
zentzumen-arlokoek baldintzatuko dute.
120 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak
Hiztegiaren hautaketa
Oinarrizko hiztegi bat prestatzetik hasiko
gara…
KSHA baten diseinuak erabiltzailearentzat
beharrezkoenak eta erabilgarrienak diren mezuei
lehentasuna ematea eskatzen du. Horregatik,
sistema pertsonalizatuaren diseinuko lehen
urratsa pertsonaren hurbileneko premiak asetzea
ahalbidetuko dion oinarrizko hiztegia hautatzea
izango da.
Horretarako, erabiltzailearen komunikazio-egoera
ohikoenak eta gai motibatzaileenak identifikatu
beharko ditugu lehenbizi, eta gero, erabiliko
diren zeinuak hautatuko ditugu. Hasteko, ez
litzateke zeinu zerrenda luze bat planteatu
behar; oinarrizko hiztegi bat bilatu behar da, eta
harekin komunikazio-sistema erabiltzen irakatsi
pertsonari.
Printzipio horietatik abiatuta, aipatutako
oinarrizko hiztegi hori aukeratuko dugu, honako
alderdi hauek aintzat hartuta:
Erabiltzailea zer testuingurutan mugitzen
u
den. Garrantzitsua da lehenengo zeinuak
hautatzean kontuan izatea noiz eta non
erabiliko dituen zeinu horiek, adibidez, bere
etxean, eskolan, okupazio-zentroan eta abar.
Zein pertsonarekin komunikatzen den.
u duenean eta lehenengo zeinu multzo horrekin
Hurbilen dituen pertsonak hasierako hiztegian
sartu behar dira, haiek baitira berarekin eragin-
trukean gehien ariko direnak, esate baterako,
amaren, aitaren, neba edo anaiaren eta abarren
izenak sartuko dira.
Pertsonari interesa pizten dioten gaiak eta
u
jarduerak. Horrela lortuko da pertsonak
sistemaren funtzionaltasuna aurkitzea.
Oinarrizko hiztegi hori esanahi argi eta garbia
duten hitzekin eta esaldiekin osatua egon dadin
ahalegindu behar dugu bereziki, nahasketari
ahalik eta toki txikiena uzteko. (4.15 dok.)
Laburbilduz, erabiliko den lehenengo zeinu
multzoaren hautaketa garrantzi handiko zerbait
da, horren mende egongo baita zeinu gehiago
ikasteko erraztasuna eta komunikazioa ezartzeko
aukera; gainera, hori izango da oinarria gero
ikaskuntza orokorra garatzeko.
Hartu kontuan!
Lehenengo zeinuek erabiltzailearentzat
izan behar dute erabilgarri, eta ez haren
solaskideentzat. Batzuetan, ingurukoentzat
baliagarria denari ematen zaio lehentasuna,
interesdunaren gainetik, eta hori ekidin
beharreko jarrera da.
4.15 dokumentua.
Oinarrizko hiztegia prestatu eta
atontzeko gomendioak
Oinarrizko hiztegia hautatzean aintzat hartu
beharreko alderdiak dira honako hauek,
besteak beste:
Erabiltzaileari nahasterik ez eragiteko, hobe
u
da lehendabizi zeinu jakin bat hautatzea;
aurrerago izango da orokortzeko aukera.
Adibidez, lehenago irakatsiko dugu zuku
hitza edan hitza baino.
Hasierako
u hiztegian sentimenduak
adierazten dituzten zeinuak ez sartzea
gomendatzen da, konplexuegiak baitira
lehen fase horretarako.
Lehenengo
u zeinuak kategoria berekoak
izatea ekidin behar da, eta zeinu bat beste
batean sartuta egotea.
Ez
u da gomendagarria, hasieran, «bai»
eta «ez» zeinuak sartzea, ikasteko zailak
baitira eta mugimenduen bidez ongi
adierazi daitezke. Horrela, tokia geratuko
da plafoian beste zeinuentzat.
… eta hizkuntza konplexuago baterantz
eboluzionatuko dugu
Pertsonak hiztegiaren erabilera ezagutzen
eragin-trukean hasten denean, lexikoa eta
komunikazioaren konplexutasuna hedatzen
joango dira, harik eta ahal den komunikazio-maila
handiena lortu arte.
Puntu horretara iristean:
u
Pixkanaka, erabiltzailearen zaletasunekin
eta interesekin edo sor daitekeen edozein
komunikazio-egoerarekin erlazioa duen hiztegi
berria sistemara gehituz joango da.
Ahal baldin bada, pertsona bera izan behar
luke (behar dituen laguntza egokiak erabilita)
sistemara gehituko diren hitzak hautatuko
dituena:
Izan
u liteke erabiltzaileari galderak eginez,
aukerak eskainita, euskarrian sartzea nahi
lukeen hitzak edo gaiak hautatuz joateko.
Edo,
u bestela, bere ingurune hurbilenekoak
eman diezagukeen informazioa erabilita.
u
Nahikoa osatutako hiztegia duenean, pertsonari
eskaerak egiten, elkarrizketa bati hasiera
ematen, okerrak eta gaizki ulertuak zuzentzen
eta abar irakatsiko zaio, eta estrategiak
eskainiko zaizkio elkarrizketa batean parte
hartu ahal dezan.

Zeinuek euskarrian duten
kokagunea eta antolakuntza
Hautatutako euskarrian zeinuak kokatzeko orduan
ere pertsona bakoitzak dituen beharrizanak
hartuko dira kontuan, bereziki, haren trebetasun
motorrekin, kognitiboekin edo zentzumen
arlokoekin lotura dutenak:
Erabiltzailearen mugikortasuna. Zeinuak
u
erraz eskuratzeko moduko distantzian eta
tamainan kokatuko dira. Mugimenduak
egiteko arazorik ez badu, zeinuak plafoian
kokatuko dira, distantzia egokian, eta tamaina
handikoak izan daitezke. Aldiz, mugikortasun
murritza baldin badu, zeinuak elkarren ondoan
ipiniko dira eta tamaina txikiagoa izango dute.
Erabiltzailearen
u doitasuna. Zeinuen
kokapena eta tamaina beste zerbaitek ere
baldintzatuko du: pertsonak zeinu bat
seinalatzean duen doitasunak eta erabiltzen
duen laguntza motak.
Erabiltzailearen
u ikusmen-zorroztasuna.
Esana dugu jada pertsonak ikusmenean
arazoren bat baldin badu, xehetasun txikiak
bereiztea eragozten diona, zeinuak bakanago
antolatu beharko direla; gainera, tamaina
handiagokoak izango dira, eta zeinuaren eta
hondoaren arteko kontrastea bilatuko da.
Pertsonaren hizkuntza-maila eta maila
u termino sozialetara ere ekar genezake pertsonak
kognitiboa. Erabiltzaileak maila ona badu bi
trebetasun horietan, pentsatu behar da haren
hiztegia aldatuz joango dela, haren antolakuntza
aldatuz joango den neurri berean. Orduan
zeinuak gaika antolatu ahal izango dira, eta
gaikako plafoiak eratu, kategoria gramatikalen
araberakoak, hainbat mailatakoak eta abar.
Antzeko
u formak dituzten zeinuen
kokalekua. Oso forma antzekoa izan arren,
esanahia guztiz desberdina duten bi zeinu
elkarren ondoan ez jartzen ahaleginduko
gara. Bata bestetik ahalik eta urrutien
ipintzen saiatuko gara, elkarrizketa batean
gaizki-ulertzea eragin dezaketen nahasketak
ekiditeko.
4.7.3 Irakaste-ikaste
estrategiak
Baditugu zenbait estrategia espezifiko irakaste-
ikaste prozesuak errazteko oso erabilgarriak izan
dakizkigukeenak:
u
Sinboloa adierazten denean, pertsonak, ahal
duen neurrian, hura ahoskatu dezan bultzatzea,
4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 121
presionatu gabe. Ildo horretan doan ekintza
bat hitza beti errepikatzea da, erabiltzailearen
ahoskera edozein izan delarik ere, argi utzirik
ulertzen dugula esandakoa sistema alternatiboa
ondoan daramalako.
u
Ikaskuntzak irauten duen artean, baita hiztegi
soltea sartzen dugunean ere, komunikazioko
euskarrian jarriko dugun kolore-kode berbera
erabiltzea.
u
Sinbolo bat baino gehiago irakasten ari
bagara, haien aurkezpen-ordena aldatu
beharko dugu, ziur egoteko ez duela sinboloa
bere kokapenagatik ikasten, baizik eta bere
esanahiagatik.
u
Pertzepzioan zailtasunak dituzten pertsonek,
ikaskuntza-prozesuan, xehetasun handiagoz
ikusiko dituzte 5 cm-ko sinboloak, 2,5 cm-
koak baino. Behin euskarrian kokatu direnean,
gainerakoen tamainara murriztu ahal izango
dira, edo tamaina handia erabiltzen jarraitu
egun batzutan, haiek egunero erabili ahala
tamaina murriztuz joateko.
u
Ahal baldin bada, sinboloak orokortzen ere
irakatsiko zaie, pertsonak esanahi desberdinak
adierazi ahal izan ditzan, era horretan,
euskarriaren tamaina murriztea lortuko baita.
Pertsonak kontzeptu gehiago adieraziko ditu,
irudi berberekin. «Maite izan» aditzak gogoko
izan esan nahi dezake, baina maitatu ere bai;
hura orokortzen duenean eta etengabe esaten
duenean «maite zaitut» bere erlazio sozialetan.
u
Sinboloak eta koloreak lotzea, adibidez «maite
izan» eta kolore «arrosa», «maite zaitut»
esateko. Horrela hainbat esanahi jakin zehaztu
daitezke, hala sinbolo kopurua murrizteko.
u
Adi egon beharko dugu, bestalde, ikaskuntzan
nahasketarik egon ez dadin. Pertzepzio-
mailan sinboloren batekin nahasten bada,
komenigarria da haren ordez beste bat jartzea.
u
Kontu berezia izan behar dugu pertsona sinbolo
gehiegirekin ez zamatzen, haiek ezagutzeak
ez baitu esan nahi guztiak ongi erabiliko
dituenik. Pertsonak gogoan har dezakeen
sinbolo kopurua mugatua da; helburua beti
komunikazioa azkarra izatea da, eta ideiak
ahalik eta garbien adieraztea. Onena hauxe
litzateke: erabiltzailea ikasteko eta trebetasunez
erabiltzeko kapaz den piktograma kopurua
aurkitzea.
Hartu kontuan!
Sinbolo gehiegi edo konplexuegiak
azkarregi irakasteak oztopatu egingo du
erabiltzailearen komunikatzeko ahalmena
eta efektu paralizatzailea izango du.
122 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

Ariketak
1. Idatz itzazu komunikazio-sistema bat ezartzearen premian egon litezkeen hamar pertsonaren kasuak
edo egoerak. Adieraz ezazu kasu bakoitzean nolakoa den bere hizkuntza-funtzionaltasunaren maila.

2. Egin ezazu zure koadernoan egoera edo leku arrunten taula bat eta ipini haren ondoan komunikazio-
sinboloak koka genitzakeen oinarrizko euskarriak. Lehen hitzekin lagunduko dizugu.

Egoerak / Lekuak Euskarriak

Hondartza, itsasoa, igerilekua Flotagailua, txurroa, txalekoa
Gosaria, bazkaria, afaria

3. Sakondu ETRAN taulei buruz duzuen informazioa: zer motatako pertsonei zuzenduta dauden, zer
abantaila dituzten eta nola erabiltzen diren.

4. Aukera ezazue komunikazio-taulak garatzeko pentsatutako programa informatikoetako bat. Sakondu

berorri buruz daukazuen informazioa eta idatzi zer nolako abantailak dituen.

5. Esplikatu zer diren komunikagailuak eta nola funtzionatzen duten (sakatzea, txantiloiak, maila
aldaketak eta abar). Adierazi zer abantaila ekarri dizkien teknologia informatikoak eta elektronikoak
gailu hauei.

6. Egizu balorazio bat taulen eta plafoien diseinuan Fitzgerald kodea aintzat hartzeak ekartzen dituen
onurei buruz. Adierazi zer koloretako laukitxoak dagozkien honako hitz hauei: ni, andereño, zoriontsu,
laguna, mesedez, jostailu, komunera joan, nekatuta, azpian, paseatu, zer moduz zaude?, jostagarria,
eskuinera.

7. Talde txikitan, aurki ezazue lagundutako komunikazioari aplikatutako goi-mailako teknologiako gailu
bat (komunikagailua, komunikazio-taulak garatzeko programak, tableterako aplikazioak eta abar).
Aztertu gailuaren prestazioak.

8. Gelako ikasle guztien artean, egin zerrenda bat komunikazio-zailtasunak dituzten pertsonen
komunikazioa mesedetzeko dauden tablet eta smartphoneetarako aplikazioekin.

9. Azaldu zer desberdintasun dauden zeinu piktografikoak eta zeinu logografikoak erabiltzen dituzten
kodeen artean. Egin eta osatu zure koadernoan honako taula hau:

Zeinu piktografikoak Zeinu logografikoak

10. Aipa itzazu beren komunikazio-euskarriko sinboloak hautatzeko eskuzkoak eta zuzenekoak ez diren
moduak behar dituzten pertsonen hiru adibide edo kasu. Azal ezazu zer gailu erabiltzen duten.

11. Aldera itzazu KSP eta Arasaac sistemak. Azaldu bakoitzaren abantailak eta eragozpenak. Har itzazu
aintzakotzat PIC eta Rebus sistemen zenbait ekarpen ere.

12. Bikoteka edo hiruko taldeetan, izan ezazue elkarrizketa xume bat KSP edo Arasaac kodeak erabilita.
13. Hiru laguneko taldeetan, presta ezazue ipuin klasiko bat KSP edo Arasaac sisteman. Talde bakoitzak
ikasgelan kontatuko du bere ipuina. Programa informatiko batekin anima dezakezue aurkezpena.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 123

14. Bliss sistemari dagokionez, erantzun iezaiezu honako galdera hauei:

a) Zer alde daude zeinu konbinatu baten eta konposatu baten artean?
b) Zer alde daude zeinu sailkatzaile baten eta zeinu aldatzaile baten artean?
c) Nola adierazten da plurala?
e) Nola jokatzen da aditza geroaldian?
f) Zer adierazlek zehazten du objektu bat?
g) Zer da seinalatzaile bat?
h) Forma berdina baina tamaina desberdina duten bi sinbolok izan al ditzakete esanahi desberdinak?

15. Web-orri honetatik abiatuta: http://www.symbols.net/blissymbolics/dictionary/, prestatu honako

adierazpen hauek osatzeko sinboloen sekuentziak:
Ikastetxera
u noa.
Parkera
u noa jolastera.
Aspertuta
u nago, autoarekin jolas egin nahi dut.
Urtarrilean
u txango bat egingo dugu museora.
Atzo
u bazkaltzera joan nintzen osaba-izeben etxera.

16. Azal ezazu Minspeak hizkuntzaren ezaugarria den trinkotze semantikoaren kontzeptua eta nola
aplikatzen zaien komunikagailuei.

17. Azal ezazu zer den PECS, baita sistema hori ezartzeko prozesuaren faseak ere. Laguntza modura,
web-orrietan aurki ditzakezun zenbait bideo ikus ditzakezu. Honako hau iradokitzen dizugu:

PECS with autism. In: https://www.youtube.com/watch?v=nzire9I_aw8

18. Asma itzazu zenbait keinu idiosinkrasiko, erietxean dagoen eta, aldi batez, artikulazio-organoen
mugikortasuna eta irakurtzeko eta idazteko gaitasuna galdu dituen pertsona batek oinarrizko
eskaerak egin ditzan.

19. Kasu honetan oinarrituta, hiru laguneko taldeetan:

Josek 58 urte ditu eta hitz egitea eragozten dion afasia du. Ezkonduta dago eta 28 urteko alaba du,
Erroman bizi dena. Haren emaztea, Laura, zapata-denda bateko saltzailea da. Jose taxi-gidaria zen
Zaragozan, bere hirian. Zinema gustatzen zaio, akzioko filmak batik bat, eta dominoan jokatzea Jesus,
Migel eta Joan bere lankideekin.

a) Hauta itzazue Joseri irakatsi dakizkiokeela uste duzuen 40 zeinuak.

b) Azaldu proposamen batean nola ekin diezaiokeen Josek hiztegi horren ikasketari.

20. Eman orientabide batzuk taulan zeinuak nola antolatu jakiteko honako egoera hauetako bakoitzean:
a) Pertsonaren mugikortasuna urria bada.
b) Pertsonak doitasun gutxi baldin badu bere mugimenduetan.
c) Pertsonak ikusmen-gabezia bat baldin badu.
d) Pertsonak hizkuntza-maila onaz gainera, maila kognitibo ona baldin badu.
124 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak

4.1 jarduera
Mugikorretarako eta tabletetarako aplikazioak
Planteamendua
Jarduera honetan KSHAekin zerikusia duten telefono mugikor eta tabletetarako aplikazioei buruz
daukazuen informazioa sakondu beharko duzue.

Garapena
Hiru
u edo lau laguneko taldeak eratuko dituzue.
Talde
u bakoitzak, dauden proposamenen arteko batzuk ikertu ostean, haietako bat aukeratuko du.
Deskargatu,
u aztertu eta praktikak egingo ditu berarekin.
Aplikazioari
u buruzko fitxa tekniko bat idatziko du.
Aurkezpen
u bat prestatuko du haren baliagarritasuna eta erabiltzeko modua gainerako ikaskideei
erakusteko.
Azken
u balorazio bat idatziko du (baliagarritasuna, ematen dituen prestazioak, erabiltzeko erraztasuna
eta abar) eta irakasleari entregatuko dio.

4.2 jarduera
Arasaac ataria
Planteamendua
Jarduera honetan, Arasaac atariak eskaintzen dizkizuen baliabideetan sakon dezazuen proposatzen
dizuegu, bereziki, on line tresnetan, eta beroriekin praktikatzeko eskatzen dizuegu.

Garapena
Osatu
u hiru laguneko taldeak.
Sartu
u Arasaac atarian (http://www.catedu.es/arasaac/) eta Herramientas online erlaitzean.
Talde
u bakoitzak tresnetako bat hautatuko du (adibidez, esaldi-sortzailea, taula-sortzailea, antzara-
jokoa eta abar) eta lan bat egingo du harekin.
Nola
u funtzionatzen duen jakiteko, tresna bakoitzaren eskuliburua deskargatu beharko duzue. Bilatu
Interneten, adibidez: «Esaldi-sortzailea tresnaren eskuliburua».
Talde
u bakoitzak ikasgelan aurkeztuko du bere lana.
 4. unitate didaktikoa Lagundutako komunikazio-sistemak 125

4.3 jarduera
Eraiki komunikazio-taula bat
Planteamendua
Jarduera honetan, oinarrizko komunikazio-taula bat prestatu behar duzue ondoren azaltzen diren bi
kasuetatik baterako.

Dokumentuak
A kasua

Markos 12 urteko haurra da. Down sindromea du eta maila ertaineko desgaitasun intelektuala. Hezkuntza
bereziko eskola batera joaten da. Haren hizketa ulertezina da bere artikulazio-zailtasunengatik eta hizkuntza
antolatzeko dituen arazoengatik.
Oso mutil lotsatia da eta asko kostatzen zaio eragin-trukean aritzea inguruan dituen pertsonekin. Askotan,
ikastetxeko ikaskideek, behin eta berriro harekin komunikatzen saiatu ostean, etsi egin behar izaten dute,
ez diotelako ulertzen. Eskolan festa bat prestatzen ari dira. Ikasleek azoka bat prestatuko dute eta urtean
zehar eurek egindako hainbat artikulu salduko dituzte. Lortzen duten dirua ikasturte-amaierako bidaia
egiteko erabiliko dute. Markosek gustura hartuko luke parte jarduera horretan.

B kasua

Estherrek 27 urte ditu eta tetraplegia espastiko distoniko motako garuneko paralisia du. Lagundutako
gurpil-aulkian mugitzen da. Hiru orriko koaderno batean antolatutako 50 piktogramako plafoi batekin
komunikatzen da. Piktograma horien artean izenordainez, izenez, aditzez eta adjektiboz osatutako hiztegi
oso oinarrizko bat aurkituko dugu.
Plafoira sartzeko, solaskideak ekortze bat egiten du eta berak, aurpegiko adierazpen bidez, baiezkoa
adierazten du komunikatu nahi duen hitza esaten zaionean. Azkenaldian, Esther goibel eta pentsakor
ikusten du bere familiak; uste dute plafoiarekin ezin komunika ditzakeen ideiak adierazteko ahalmena eta
gogoa duela. Estherrek lagun bat du Andorran, neska bat, eta harekin hitz egitea gustatuko litzaioke bere
eguneroko kontuez. Asko interesatzen zaizkio, orobat, meteorologia, izarrak…

Garapena
u
Lau edo bost laguneko taldeak egingo dituzue eta talde bakoitzak proposatzen diren bi kasuetako bat
hautatuko du.
u
Gero, talde bakoitzak, bere kasurako egokiena jotzen duen komunikazio sistema aukeratu beharko
du, eta egindako aukera justifikatu. Arasaac sistema edo doako sarbidea duen beste bat gomendatzen
dizuegu.
u
Talde bakoitzak esku artean duen kasurako oinarrizkoa irizten dion hiztegia hautatuko du. Orientabide
moduan, 25 bat sinbolo hauta ditzakezue, gutxi gorabehera.
u
Taula bat diseinatuko duzue hiztegi horrekin, kolore-kodeak eta sinboloen kokapena kontuan harturik,
betiere erabiltzailearen komunikazioa errazteko xedearekin.
u
Taula gainazal gogor batean eraikiko duzue –zur arina, metakrilatoa edo kartoia–. Sinboloak marraztu
ditzakezue, sistema bakoitzaren hiztegietatik eskuratu, edo Arasaac-en taula-sortzailea erabilita lor
ditzakezue, edo, sarbidea lortzen baduzue, programa edo aplikazio espezializatuak ere jaitsi ditzakezue:
Board Maker, Plaphoons, TICO, eta abar.
u
Talde bakoitzak ikasgelan aurkeztuko du bere taula eta egindako lana justifikatuko du.
u
Azkenik, hainbat komunikazio-egoeraren simulazioak egin ahal izango dituzue, panelak erabilita;
pertsona batek teknikari rola jokatuko du, eta besteak Markosena edo Estherrena.
5. UD Esku hartzeko eta
jarraipenerako
estrategiak
Edukia
u
KSHA bat ezartzea.
u
Informazioaren bilketa.
u
Beharrezko informazioa eta diagnostikoa.
u
KSHAren hautaketa.
u
KSHAren ezarpena.
u
Ebaluazioa.
u
Jarraipena.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 127

5.1.1 KSHA baten ezarketako

5.1 KSHA baten
ezarketa
Pertsona bati komunikazio-sistema alternatibo
baten bidez komunikatzen irakastea erronka bat
da profesionalentzat, ez baitago pertsona
guztiekin funtzionatzen duen programa edo
metodorik; horregatik funtsezkoa da zehatz-
mehatz erabakitzea zer irakatsi eta nola irakatsi.
Komunikazio-sistema bat ezartzearen
helburua erabiltzailearen bizi-kalitatea hobetzea
eta aberastea da, eguneroko jardueretan parte
hartzeko aukera gehiago izaten lagunduko
dioten komunikaziorako zenbait trebetasun
bereganatzearen bitartez.
prozesuak
Behin eta berriro esan dugu komunikazio-sistema
bat ezartzeko erabakiak erabiltzailearen eta bere
ingurunearen beharrizanen mende egongo direla;
hala ere, antzeko prozesuak jarraitu ohi dituzte:
Ebaluatzeko eta erabakiak hartzeko
u
prozesuak. Esku hartu baino lehen,
beharrezkoa izango da pertsonaren
komunikazio-gaitasuna, bere beharrizanak eta
ikasteko dituen aukerak zeintzuk diren jakitea.
Informazio horrekin diagnostiko bat egingo da,
gomendatutako sistema definitzen lagunduko
duena eta esku-hartzea diseinatzeko
jarraibideak erraztuko dituena. Prozesu horiek
banatzen baditugu, honako fase hauek
bereiziko ditugu:

Helburu orokor horretatik abiatuta, prozesu Informazioa

u biltzea.
horrekin lortu nahi diren zenbait helburu zehatz Informazioa
u aztertzea eta diagnostikoa
ditzakegu: egitea.
u
Komunikaziorik lortzen ez den egoeren KSHA
u hautatzea.
kopurua ahalik eta txikiena izatea.
Esku-hartze
u prozesuak. Sistemaren
u
Komunikatzeko zailtasunak eragiten dituen ezarpenarekin eta ebaluazioarekin lotura duten
urduritasuna, estresa eta estutasuna murriztea. prozesuak dira, alegia, erabiltzailearekiko
u
Komunikazio-egoera pertsonaren barneko eta irakaste-ikaste prozesuak, erabilpenean
kanpoko aldagai multzo bat bezala behatzen trebatzea, beste ingurune eta komunikazio-
ikastea. egoera batzuetara orokortzea, hartutako
erabakien egokitasunaren ebaluazioa, eta
u
Komunikazio-egoera partekatuen kopurua aurrerabideen jarraipena, pertsonaren
ahalik eta handiena izatea. komunikazio-aukerak pixkanaka eta
u
Parte hartzeko eta komunikatzeko aukerak progresiboki handitzen joateko. Prozesu horiek
hobetzea. guztiak bi fasetan antolatzen ditugu:

u
Pertsonaren komunikaziorako zailtasunak eta Sistemaren
u ezarpena.
mugak hobeto ulertzea, nola jokatu jakiteko. Esku-hartzearen
u ebaluazioa.
Erabiltzailearen
u jarraipena.

Ebaluatzeko eta erabakiak Esku-hartze

hartzeko prozesuak prozesuak

Informazio-bilketa KSHAren ezarpena

Azterketa eta diagnostikoa Esku-hartzearen ebaluazioa

KSHAren hautaketa Erabiltzailearen jarraipena

5.1 irudia KSHA bat ezartzeko prozesuen eskema.

128 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
5.1.2 Profesionalen
esku-hartzea
Prozesu horien aplikazioak profesional
espezializatuak eskatzen ditu, erabiltzaileen
beharrizanak hautemateko eta baloratzeko gauza
izango direnak eta berorien komunikatzeko
gaitasuna hobetzeko estrategia egokienak
diseinatzeko kapaz direnak.
Zeregin hori, izatez, logopedei dagokie eta
diziplina anitzeko talde baten barruan lan egingo
dute profesional horiek informatikako,
fisioterapiako, okupazio-terapiako edo beste arlo
batzuetako profesionalekin batera. Nahiz eta
logopedak arduratzen diren hizkuntza ebaluatzeaz
eta estrategia egokienak diseinatzeaz, sistemaren
hautaketan beste alderdi batzuk ere sartzen dira,
hala nola aplikazio informatiko baten hautaketa,
erabiltzaileak izan dezakeen jarrera edo
mugimendu jakin batzuk egiteko duen doitasuna.
Integrazio sozialeko goi-mailako teknikariak ere
parte hartu ahal izango du talde horretan,
laguntza zereginak gauzatuko baititu prozesu
guztian zehar, bereziki:
u
Gaitze- eta errehabilitazio-programan lankide
izanez sistemaren ebaluazioan eta ezarpenean.
u
Eragin-trukea erraztuz eta erabiltzailearekiko
komunikazioa indartuz eguneroko eginbideetan
eta beste jarduera batzuetan, hala ingurune
normalizatu batean nola beste testuinguru
batzuetan.
u
Premia espezifikoak hautematen lagunduz,
beste profesional batzuentzat agian oharkabean
pasa direlako edo erabiltzailearen beraren
bilakaeraren ondorioz sortu direlako.
Kontuan hartu beharrekoak dira, era berean,
erabiltzailearen ingurunea, egiten dituen jarduerak
eta solaskide ohikoenak, hau da, hezitzaile eta
irakasleak, ikaskideak, familia eta abar.
Garrantzitsua da eragile horiek guztiek KSHAren
ezartze-prozesu guztia ezagutzea, berorien
lankidetza aktiboagoa izan dadin eta emaitza
eraginkorragoa prozesuaren fase guztietan.
Hartu kontuan!
Erabiltzailearekin denbora gehien ematen
duten profesionalak dira egokienak ikasketen
sendotzean eta orokortzean gertatzen den
edozein aurrerapen, zailtasun edo beste
edozein gorabehera azpimarragarri
ebaluatzeko.
5.2 Informazioaren
bilketa
Komunikazio-sistema alternatibo edo handigarri
bat ezartzeko, erabiltzailearen ahalmenei edo
aukerei buruzko ezagupen oso doiak behar dira,
baita, oro har, pertsona horren komunikazio-
gaitasunean nola edo hala eragina izan dezakeen
guztiari buruzkoak ere.
Horregatik, lehenbizi egin behar dena da
beharrezko informazioa lortzea, esandako
ezagupen hori eman diezagun, tresna egokiak eta
estrategia eraginkorrenak erabiliz.
5.2.1 Informazioa lortzeko
tresnak
Esparru horretan informazioa lortzeko erabiltzen
diren tresnak, funtsean, gizarte-ikerketako beste
prozesu batzuetan erabiltzen diren berberak dira,
alegia, dokumentuak biltzea, elkarrizketa,
behaketa sistematikoa eta zuzenekoa, bideoan
erregistratzea eta proba estandarizatuak.
Dagoen informazioaren bilketa. Erabiltzaileari
u
buruz bildutako edo bildu daitekeen informazio
guztia hartzen du barnean: historia klinikoa,
txosten psikopedagogikoak, espediente
akademikoa eta abar. Antzeko premiak dituzten
pertsonei aplikatutako sistemen esperientziak,
txostenak eta abar ere sartuko dira.
Elkarrizketa. Profesionalei, senitartekoei eta
u
lagunei ez ezik, ahal den guztian, erabiltzaileari
berari ere egingo zaio. Informazioak garrantzi
handia izango du, beste bitarteko batzuetatik
lortutako datuak osatzen baitira, eta bere
inguruneak pertsona nola hautematen eta
baloratzen duen jakiteko balio du.
Behaketa sistematikoa eta zuzenekoa.
u
Pertsonak egoera eta testuinguru batzuetan
eta besteetan dituen jokabideak behatuz
gauzatzen da. Prozedura horren bitartez, bere
trebetasunei (motorrak, ikusmen-arlokoak,
komunikatiboak, sozialak, portaerak eta abar)
buruzko informazio xehatua biltzen da; baita
trebetasun horiek nola garatzen dituen ere.
Beharrezkoa da behatutako informazioa bildu
eta jasotzea, xede horretarako sortutako taula,
eskala edo erregistroetan. Kasu horretan, lortu
nahi ditugun informazioei buruzko adierazleak
formulatu beharko dira, eta idatzi ea espero
den portaera gertatzen edo ez, zer mailatan
edo zer nolako zailtasunekin.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 129
Bideoan hartutako erregistroak. Baliabide
u bazaio, fisioterapeutak esango digu zer posizio
erabilgarria dira behaketarako. Abantaila bat
dute: ez dela beharrezkoa bertan egotea
jarduketak gauzatzen diren momentuan;
gainera, hainbat profesionalek egoera berbera
aztertu ahal izatea ahalbidetzen dute.
Grabatutako irudien bitartez, familiako eta
ohiko egoeretako eragin-trukeak ebalua
daitezke, pertsonaren bilakaera aldera daiteke,
hasieran garrantzirik eman ez zitzaien ekintzak
berriro baloratu eta abar.
Proba estandarizatuak edo testak. KSHAen
u desberdinetako pertsonen adimena neurtzen
esku-hartzearen premia izan dezaketen
pertsonentzako berariazko edo egokitutako
proba gutxi ditugu, nahiz eta baditugun batzuk
hainbat alderdi baloratzea ahalbidetzen
digutenak, hala nola trebetasun kognitiboak,
gogo-aldartea, ingurunearen aberastasuna eta
abar. (5.1 dok.)
Hartu kontuan!
Tresna horiek guztiek ebaluazio-prozesuko
fase guztietan informazioa biltzea
ahalbidetzen dute: hasieran (hasierako
ebaluazioa), aplikatzen den bitartean
(prestakuntza-ebaluazioa) eta amaieran
(ebaluazio sumatiboa).
5.2.2 Lortu beharreko
informazioa
Tresna horiek erabilita, pertsonaren bizimoduko
hainbat esparrutan aplikatzeko egokia den KSHA
bat diseinatzeko beharko den informazio guztia
lortzeko aukera izango dugu.
Historia klinikoa
Osasungintzaren esparruko dokumentazioa,
txosten medikoetarako sarbidea izatea
ahalbidetzen baitu. Pertsonaren osasun-egoeraren
berri ematen digu eta hainbat informazio mediko
hartzen du barnean: diagnostikoak, gaixotasunak,
tratamenduak, ebakuntza kirurgikoak eta abar.
KSHAko aplikazio bat diseinatzeko behar diren
datuek historia kliniko ahalik eta zehatzena izango
dute abiapuntu gisa. Ezinbesteko informazioa da,
esku-hartze mota baldintzatu baitezake, ezein
jarduketak –adibidez, jarrera jakin batean egotea,
mugimendu mota bat egitea eta abar– ez duelako
pertsonaren osasun-egoera inola ere kaltetu
behar. Horregatik, garrantzi handikoa da sistema
aukeratu behar den momentuan, erabiltzailearekin
erlazioa duten profesional guztiak aurrean egotea.
Adibidez, arazo motor larriak dituen pertsona bati
tableta motako komunikagailu bat ipini behar
hartu behar duen pertsonak sistema hori
erabiltzean, denborarekin haren jarrera-osasunak
okerrera egin ez dezan.
5.1 dokumentua.
Hainbat test edo proba estandarizatu
Hona, ondoren, KSHAk ezartzeko informazio-
premietara egokitu daitezkeen zenbait test edo
proba estandarizatu:
Raven-en
u matrize progresiboen testa. Adin
du. Hitzik gabeko proba da eta estimulu
figuratiboetan oinarritzen da; estimulu
horietatik abiatuta, konparazioak egiteko
ahalmena, pertzepzio espazialak antolatzekoa,
analogien bidez arrazoitzekoa eta abar jartzen
dira jokoan. Ez du irakurtzeko trebetasunik
eskatzen. Adierazteko era, zuzenekoa edo
ekorketa bidezkoa izan daiteke.
Columbiako
u heldutasun mentaleko eskala,
Burgemeister, Blum eta Lorge-rena. Haurren
ahalmen intelektuala ebaluatzen du. Garuneko
paralisia duten pertsonengan trebetasun
kognitiboak ebaluatzeko tresna gisa erabiltzen
da eta, hedaduraz, zentzumen-arloko gabeziak,
motorrak edo hizketarako zailtasunak dituzten
beste haur batzuei ere aplika dakieke. Zuri-
beltzeko marrazkiak dituzten orriz osatua dago.
Bilakaera neurtzen duen proba horrek
hilabeteetan ematen du adin mentala.
Ez du irakurtzeko trebetasunik eskatzen.
Zuzenean edo ekorketa bidez seinalatu daiteke.
Lortutako puntuazioak altuak baldin badira,
esan nahi du pertsona horrek badituela KSHAk
erabiltzeko behar diren trebetasunak.
Peabody
u marrazkidun hiztegia, Dunn-ena.
Hitzik gabeko proba da; egokia 16 urte arteko
gabezia anitzeko pertsonentzat. Marrazkiak
dituzten orriz osatua dago. Erantzunak
baiezkoak edo ezezkoak izango dira.
Orientabideak ematen ditu hizkuntzaren
garapen-faseei buruz.
Batelle
u garapenaren inbentarioa (BDI),
Newborg, Stock eta Wnek-ena. Eskala
horrek haurren garapenaren hainbat eremu
neurtzen ditu eta hainbat motatako
desgaitasunetan aplikatzeko modukoa da.
Proba baliagarria izan daiteke eremu
desberdinetan garapenaren egokitzapena
zehazteko, arrisku-egoerak hautemateko,
prebentziorako edo zuzenketarako esku-hartze
programak ezartzeko eta umearen
aurrerabidearen jarraipena egiteko, hala epe
laburrean nola ertainean.
Hizkuntza
u ebaluatzeko protokoloa.
Puyuelo et al. Garuneko paralisia duten lau
urte arteko haurrengan hizkuntzaren balorazioa
egiteko diseinatua dago. Hiztegia irudi eta
objektu bidez aurkezten da. Ez da beharrezkoa
ahozko hizkuntza erabiltzea.
130 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

Komunikazio-trebetasunen erregistroa
KSHA baten ezarketaren helburua pertsonaren
komunikatzeko aukerak ahalik eta gehien
baliatzea denez, pertsona horrek komunikatzeko
erabiltzen dituen mekanismo guztiei buruzko
informazioa lortu beharko da aurretik. Adibidez:
u
Irakurtzen eta idazten ikasi duen edo badakien:
grafiak ezagutzen, irakurketa-abiadura, hitzen
interpretazioa, idazteko trebetasuna eta abar.
Pertsonaren ulermen-maila ere neurtu beharko
da: zer erreakzio dituen intonazio aldaketen
aurrean, kontsignak ulertzen dituen edo ez eta
abar.

u
Keinu naturalak, sinbolikoak edo aurpegikoak Ebaluatu beharreko beste aldagai bat da zer
erabiltzen dituen. intentziorekin eramaten dituen aurrera
komunikazio-ekintzak, eskaerak egiteko.
u
Komunikatzeko intentzioa duten bokalizazioak Balorazio hori bereziki garrantzitsua da pertsonari
egiten dituen. ulertzen ez zaion kasuetan (hitz egiten zaionean
egiten dituen keinu motak, intonazio aldaketen
u
Erabiltzen duen hizkuntza-artikulazioa: hitz
aurrean dituen erreakzioak, ohiko objektuak
solteak, esaldi bakunak, ulertzen ez diren hitzak
seinalatzen dituen edo ez, ezezkoa ezagutzen
eta abar.
duen eta abar).
Komunikazio-trebetasunen erregistroa
Datu pertsonalak: Data:
Zentroa: Ebaluatzailea:
1. Erraz ulertzen zaio honako aukera BAI EZ Oharrak
hauetakoren bat egin nahi duenean:
• arreta ematea.
• mina adieraztea.
• plazera edo kitzikapena adieraztea.
• arbuioa edo haserrea adieraztea.
• gosea edo egarria adieraztea.
• komunera joan beharra adieraztea
• nekea adieraztea.
• objektuen edo jardueren artean hautatzea.
• bestelakoak:
2. Hitz egiten badu… BAI EZ Oharrak
• hitz bakarreko igorpenak egiten ditu.
• bi hitzeko igorpenak egiten ditu.
• hiru hitz edo gehiagoko igorpenak egiten ditu.
• ulertzen zaio.
• ohiko pertsonek soilik ulertzen diote.
• ez zaio ulertzen.
• Igortzen duen gutxi gorabeherako hitz kopurua:
3. Keinuak edo eskuzko zeinuak erabiltzen baditu…
• zenbat ezagutzen ditu?
• zeintzuk dira?
4. Zeinu grafikoen sistema bat erabiltzen badu (plafoiak edo antzeko zerbait)…
• zer motatako sistema da?
• zer neurri dute zeinuek?
• zenbat zeinu ditu?
• zein da adierazteko modua?
• Oharrak:
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 131

5. Zer komunikazio-sistema erabili ditu, erabiltzen ditu edo erabiliko dituela aurreikusten da?

Sistema motak Iraganean erabiliak Orain erabiltzen Erabiltzea aurreikusten

dituenak dena
Aurpegiera
Keinuak
Seinalatzea
Bai / Ez
Eskuzko zeinuak
Komunikazio-taulak
Komunikagailua
Bestelakoak:

5.2 dokumentua. Hizkuntza-aurreko trebetasunen erregistroa

Bereziki haur oso txikien kasuan edo hezkuntza-premia jakin eta espezifikoak dituztenetan, ez da
beti erraza izaten informazio hori lortzea. Horrelako egoeretan, hizkuntza-aurreko trebetasunak
behatzetik abiatu ahal izango da haur horien desirak eta interesak interpretatzeko eta, hartara, haien
komunikazio-intentzionalitate funtsezkoena ezagutzeko; izan ere, intentzionalitate hori bere
komunikazio-kodea eraikitzeko lehen oinarria izango baita.
Prozesu horretako lehen fasea hizkuntza-aurreko trebetasunak erregistratzea izango da, komunikazio-
intentzionalitatea identifikatzeko. Hori gauzatzeko tresna bat honako hau da:

Hizkuntza-aurreko trebetasunen erregistroa

Datu pertsonalak: Miaketaren data:
Ikastetxea: Ebaluatzailea:

Adierazpenak 1 2 3 4 5 6 7
Erasokortasuna
Bere buruari erasotzea
Negarrak
Kasketaldiak
Oihuak
Urruntzea
Finko begiratzea
Heltzea
Objektuak erabiltzea
Marrazkiak erabiltzea
Keinuak erabiltzea
Soinuak erabiltzea
Bestelakoak

1: Bilatzea helduen arreta 2: Sartzea jarduera batera 3: Lortzea janaria

4: Protesta egitea 5. Arbuiatzea 6: Eskatzea jarduera bat amaitzeko 7: Eskatzea laguntza.

Oharrak:
132 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
Zentzumen-trebetasunen erregistroa
Zentzumen-trebetasunen balorazioa funtsezkoa
izango da esku-hartzea oztopatu edo baldintzatu
lezaketen entzumen- edo ikusmen-zailtasunik
duen edo ez seguru jakin ahal izateko.
Horrelako desgaitasunen bat diagnostikatuta
badago historia klinikoan jasota egongo da.
Ezinbestekoa da dagokion espezialistaren
txostena, bertan zehaztuko baitira pertsonaren
ikusmen- eta entzumen-zorroztasunaren maila
eta izan ditzakeen beste alterazio batzuk, adibidez:
alboka edo burua alde batera duela begiratzea,
estimulazioaren aurrean begiak erdi ixtea, begiak
kliskatu gabe finko begiratzea, kontrol gabeko
begi-mugimenduak eta abar. Sintoma horiek
ohikoak dira garuneko paralisia, entzefalopatia,
afasia eta abar dituzten pertsonengan, haurrak
edo helduak izan.
KSHA bat ezartzearen ikuspegitik begiratuta,
beharrezkoa izango da hark eskatzen dituen
zentzumen-trebetasunak doitasun handiagoz
zehaztea, eta horretarako ikusmen- eta entzumen-
funtzionamenduari buruzko datuak biltzen saiatu
beharko dugu.
Ikusmen-funtzionamendua. Pertsona batek
u Trebetasun horiek beharrezkoak izango dira
ikusmena erabiltzeko duen moduak adieraziko
du zer nolako ikusmen-arreta duen. Beha
daitezke, adibidez, finkatze-jokaerak
(estimulazio baten aurrean nola zuzentzen
duen begi baten edo bien begirada) eta
jarraipen-jokaerak (nola jarraitzen duen higitzen
ari den objektu bat, begi bakoitzarekin eta
biekin, plano desberdinetan, horizontalean eta
bertikalean eta abar).
Entzumen-funtzionamendua.
u Entzumen-
estimulazioen aurrean dituen erreakzioak
jasoko dira idatziz: familiako eta ezezagunen
ahotsen edo ohiko soinuen aurreko erreakzioak
(bat-bateko ikaraldia, erantzun motorra,
arbuiatzea, aurpegiarekin edo ahoz erantzutea,
erantzuna murriztea edo etenkako erantzuna).
Zentzumen-arloko trebetasun orokorren erregistroa
Datu pertsonalak:
Zentroa: Ebaluatzailea:
BAI
• Diagnostikatutako ikusmen-gabezia
du.
• Ikusmen-arazoak behatu zaizkio.
• Diagnostikatutako entzumen-gabezia
du.
• Entzumen-arazoak behatu zaizkio.
Trebetasun motorren erregistroa
Trebetasun motorren balorazioari esker ezagutu
ahal izango da gorputzeko segmentuen maila
funtzionala mugimenduei eta haien doitasunari
dagokionez. Esandako balorazioa egiteko txosten
medikoetatik eta fisioterapeutikoetatik abiatu
beharko da.
Bilduko den informazioak honako trebetasun
hauekin izango du erlazioa:
u
Eskuak: kontrol motor xehea, indarra,
borondatezko kontrola, mugimenduaren
abiadura, imitazio motorra, esku nagusia eta
abar.
u
Besoak: borondatezko kontrola, indarra eta
luzatzea.
u
Hankak: norabidea, indarra eta giltzadurak.
u
Oinak: norabidea eta indarra.
u
Mugikortasuna eta gorputzaren tonu orokorra:
lurrean esertzea sostenguarekin edo gabe,
oinez ibiltzea laguntzarekin, orekari eta jarrerari
eustea eta abar.
gauzak manipulatzeko edo komunikazio-sistema
jakin batzuk erabiltzeko, adibidez, laguntza-
produktuak, teklak zapaltzeko erraztasuna, bi
eskuen erabilera eta abar.
Trebetasun kognitiboen erregistroa
Trebetasun kognitiboen balorazioa oso
garrantzitsua da pertsona zer ulertzeko kapaz
den, abstrakziorako eta aplikatzeko zer gaitasun
duen eta espazioan eta denboran zenbateraino
orientatzen den jakiteko.
Hori guztia erabakigarria izango da hautatuko
den sistemaren konplexutasunean, adibidez,
erabiliko den zeinu-kodearekin zerikusia duten
alderdietan, erabilitako hiztegiaren hedaduran eta
abar.
Data:
EZ Zein edo zeintzuk? Oharrak
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 133

Manipulazio-trebetasunen erregistroa
Datu pertsonalak: Data:
Zentroa: Ebaluatzailea:
Egikaritzea
Egikaritzearen
Esku eta besoen mugimenduak ahalbidetzen duten
ezaugarriak(1)
egokitzapenak
Mugimendu independenteak egiten ditu beso bakoitzarekin.
Beso bakarrarekin egiten ditu mugimenduak (adierazi eskuina ala
ezkerra).
Beso batekin mugimendu bat egitean, lotutako mugimenduak
agertzen dira.
Mugimenduak objektu batera zuzentzen ditu.
Bi eskuekin seinalatzen du.
Esku bakarrarekin seinalatzen du (adierazi eskuina ala ezkerra).
Hatz batekin seinalatzen du.
Objektu bat ukitzen du eskuekin.
Objektu bat heltzen du bi eskuekin.
Objektu bat heltzen du esku batekin (adierazi eskuina ala ezkerra).
Utzi egin du helduta zuen objektua.
Objektu bat lekualdatzen du mahai gainean.
Beste mugimendu batzuk...
Oharrak:

(1) Egikaritzearen ezaugarriak: zailtasun-maila, denbora, ahalegina, doitasuna, indarra, topografia, kalitatea eta abar.

Trebetasun kognitiboen erregistroa

Datu pertsonalak: Data:
Zentroa: Ebaluatzailea:
BAI EZ Oharrak
• Erantzuten dio bere izenari.
• Ezagutzen ditu beste pertsona batzuen izenak. Zeintzuk?
• Ezagutzen ditu objektuak. Zeintzuk?
• Ezagutzen ditu pertsonen argazkiak. Zeintzuk?
• Ezagutzen ditu objektuen argazkiak. Zeintzuk?
• Ezagutzen ditu gorputzaren parte batzuen argazkiak. Zeintzuk?
• Identifikatzen ditu piktogramak pertsona edo objektuekin.
• Identifikatzen ditu piktogramak ekintzekin.
• Erantzuten die jarraibide bakunei.
• Ezagutzen ditu orientazio-kontzeptuak: barruan, kanpoan, goian,
gero...
• Ezagutzen ditu atributuen kontzeptuak: altua, baxua, handia,
txikia.
134 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

Interesen eta jarreren erregistroa Aldeko giro batek, zalantzarik gabe,

komunikatzeko gaitasun handiagoa mesedetuko
Edozein gaitze- edo errehabilitazio-prozesuren du; giro pobre edo kontrako batek, aldiz,
motorra motibazioa izaten denez, alderdi desmotibatu eta prozesua oztopatuko du.
emozionalak eta ikaskuntzari buruzko jarrera
Ez da ahaztu behar gehiegizko babesa ere faktore
(aktiboa, pasiboa, frustratua, arbuiozkoa,
oztopatzailea dela.
oldarkorra eta abar) garrantzi handiko aldagaiak
izango dira eta beharrezkoa izango da haiek
ezagutzea, erregistratzea eta ebaluatzea. Hartu kontuan!
Pertsonaren interesak ere erregistratu beharko
dira. Gehiegizko babesak mugatu egiten du
komunikazioaren garapena, pertsonaren
ezintasunak ordezten saiatzen baita,
Ingurunearen balorazioa adibidez, haren eskaerei aurrea hartuz,
erantzuteko edo adierazteko nahikoa
Aipatu dugu jada ingurune soziala erabakigarria denbora ez emanez, haren ordez mintzatuz
dela motibazioari eta ikaskuntzari dagokienez. eta abar.
Ingurune hori pertsonarekin hainbat mailatan
erlazionatzen diren gainerako pertsonek osatzen
dute: senitartekoak, eskolakoak, lagunak,
komunitatekoak eta abar.

Garapen sozio-emozionala baloratzeko erregistroa

Datu pertsonalak: Data:
Zentroa: Ebaluatzailea:
• Pozik dagoela dirudi arreta-hartzaile pasiboaren BAI EZ Oharrak:
rolarekin.
• Eragin-trukea hobetzeko interesa erakusten du. BAI EZ Oharrak:
Amarekin Aitarekin Bikotekidearekin Senideekin Beste batzuekin

• Eragin-truke sozialak hasten ditu beste pertsona

batzuekin.
• Erantzun egiten die eragin-truke sozial bat hasteko
besteen ahaleginei.
• Ongi pasatzen du eragin-truke sozialetan.
Oharrak:

• Pertsonaren erantzuna ulertzen ez zaionean:

– Saiatzen jarraitzen du baina era estereotipatuan.
– Saiatzen jarraitzen du eta beste era batzuk probatzen ditu.
– Etsi egiten du pasiboki.
– Etsi egiten du baina frustraturik.
• Gustukoen dituen jarduerak:

• Maite ez dituen jarduerak:

Oharrak:
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 135

Ingurune sozialaren erregistroa

Datu pertsonalak: Data:
Zentroa: Ebaluatzailea:
Inguruneko pertsonen hizkuntza edo komunikazio-
BAI EZ Oharrak
jokabidea honelakoa da:
• Hizkera gramatikala eta egituratua.
• Hitza-esaldia motakoa.
• Keinuak ahozko hizkuntzarekin batera.
• Keinuak soilik.
• Erabiltzailearen ordez erantzuten du.
• Aurrea hartzen diote haren erantzunari.
• Ez dute erantzuteko nahikoa denbora ematen.
Inguruneko pertsonen erreakzioa erabiltzaileari
BAI EZ Oharrak
ulertzen ez diotenean:
• Ulertu duenaren itxura egin eta baietz egiten dute.
• Saiatzen jarraitzen dute pertsona berriro adierazten
ahalegindu dadin.
• Aukerak eskaintzen dizkiote.
• Ez diote arretarik jartzen.
Zein da ingurunearen erreakzioa jokabide desegoki
BAI EZ Oharrak
baten aurrean?
• Ahoz errieta egiten diote.
• Keinuekin adierazten diote hori gaizki dagoela.
• Ez dute ekintza aintzat hartzen.
• Iruzkin negatiboak egiten dituzte bera aurrean dela.

u
5.2.3 Informazioa lortzeko Informazioa lortzeko erabiltzen diren
materialak ebaluatutako pertsonaren
estrategiak gaitasun eta trebetasunetara (motorrak,
kognitiboak edo zentzumen-arlokoak)
Informazioa lortzen duen eta gero aztertuko duen egokituta egon beharko dira.
pertsonak jokatzen duen papera funtsezkoa
Garrantzitsua da gogoratzea, era berean,
izango da hartzen den erabakia zuzena izan
testuinguruak ahalik eta normalizatuena izan
dadin.
behar duela. Ez du harridurarik eragin behar
Hona hemen ebaluazioa egingo duen pertsonak erabiltzailearengan; horregatik, bere inguruneko
prozesu horretan jarraitu beharreko zenbait arau pertsonekin eguneroko jarduerak gauzatzeko
edo estrategia: orduan, lehenestekoak izango dira ohiko giroak:
u
Adi egon behar du erabiltzailearen zeinahi u
Bera mugitu ohi den espazio eta tokiak:
adierazpen edo erreakziotara, eta idatziz jasoko etxea, eskola, lantokia, leku publiko irekiak,
ditu haren erantzunak esanguratsuak baldin garraioa, saltegiak. Bestalde, bere arreta
badira; horretarako, lasai, patxadan eta murriztu edo desbideratu dezaketen
kontzentraturik egon behar du. entzumen- edo ikusmen-estimulazioen
presentzia ekidin behar da.
u
Bilatzen duen erantzuna emateko denbora
errespetatu beharko du, bereziki, zailtasun u
Parte hartu ohi duen jarduerak edo ohiko
motorrak edo kognitiboak dituzten pertsonak funtzionamendu-eremuak:norberaren
baldin badira. garbiketa, elikadura, aisialdia, jolasa eta abar.
u
Beharrezkoa bada, erantzuna ematea bultzatu u
Pertsona edo eragin-truke ohikoenak:
edo lagundu beharko du, hura berez ez badator, senitartekoak, lagunak, profesionalak eta
adibidez, fisikoki seinalatuz edo erantzuna abar.
erraztearen bidez.
136 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

5.3 Informazioaren DIAGNOSTIKO-EREDU SINPLIFIKATUA

azterketa eta
diagnostikoa
Bildutako informazio guztia operatiboa izan
dadin, beharrezkoa izango da hura sistematizatzea,
azterketa errazteko. Hainbat teknika erabil
ditzakegu informazioa antolatzeko eta aztertzeko.
(5.3 dok.)
Azterketak eta informazioaren interpretazioak bai
egoera eta bai erabiltzailearen premiak doitasunez
zehazten lagunduko digute eta hori diagnostiko
batean formulatuko da.
Diagnostikoan zehatz-mehatz deskribatzen
dira pertsonaren trebetasunak, eta kasurako
gomendatzen den komunikazio-sistemari
buruzko orientabideak formulatzen dira.
Pertsona bakoitzaren beharrizan berezien arabera,
komunikazio-sistema jakin bat hautatuko da, eta
zenbait baldintza betetzen baditu, horixe izango
da azkenean ezarriko dena.
Abizenak: Martínez Abellán Izena: David
Jaioteguna: 1985
Diagnostiko klinikoa: giharretako distrofia
degeneratiboa. Disartria larria.
Komunikazio-trebetasunak: gero eta komunikazio-
trebetasun gutxiago du, giharretako degenerazioa
dela eta, zailtasunak baititu mintzatzeko, aurpegiera
erabiltzeko eta eskuekin keinuak egiteko.
Eskola-historia: orain amaitu du DBH.
Trebetasun motorrak: gurpil-aulki elektrikoa
erabiltzen du. Giharretako degenerazioa antzematen
zaio giltzaduretan.
Trebetasun kognitiboak: zainduak, maila kognitibo
normal-handia.
Zentzumen-trebetasunak: ez du lesiorik.
Testuinguru-faktoreak: amarekin bizi da, eta esan
behar da hark ere gaixotasun degeneratibo bat duela.
Boccian jokatzen du.
Esku-hartze proposamena: ahots sintetizatua duen
gailu bat (PC, tableta) erabiltzea baloratu da.

5.3 dokumentua. Informazioaren azterketa

Ondokoa bezalako taula batek lagun diezaguke erabiltzailearen komunikazio-trebetasunei buruzko
informazioa sintetizatzen.

Ahozko hizkuntzaren Hizkeraren Irudien esanahiaren Idatzitako

ulermena ulergarritasuna ulermena hitzak ezagutzea

Ez du Ez du Ezagutzen Ez du
MOTA Ulertzen du Ulergarria Ulertezina Ulertzen du
ulertzen ulertzen du ezagutzen

I X X X X

II X X X X

III X X X X

IV X X X X

Taulan komunikazio-trebetasun desberdinak dituzten lau erabiltzaile mota edo eredu bildu ditugu.
Jarraian, haietako bakoitzaren interpretazioa egin dugu:
I.
u mota. Zailtasuna irakurketan datza eta ez ahozko hizkuntzan; beraz, eremu hori landuko da
soilik. Irudiekin loturak egin litezke, ez baitu zailtasunik alderdi horretan.
II.
u mota. Hizkuntza-nahasmendu bat du adierazpenean, ongi ulertzen baitu. Printzipioz, ez ditu
idatzitako hitzak ezagutzen; aurrerago ikusi beharko da zer pronostiko duen. Adierazpen-hizkuntza
lantzen dauka premia. Ahalmen kognitiboaren eta motorraren arabera, piktogrametan oinarritutako
lagundutako sistema bat edo laguntzarik gabea gomenda liteke.
III.
u mota. Pertsonak ez du hizkuntza ulertzen, baina bai irudiak; komunikazio-premiak, beraz,
piktogrametan oinarritutako estimulazio batera orientatu behar lirateke. Ahalmen kognitiboaren
eta motorraren arabera, hizkuntza zeinatu bat ezartzea ere balora liteke.
IV.
u mota. Pertsonak zailtasunak ditu ikusi edo entzundako informazioa prozesatzeko; maila
kognitiboa eta motorra ezagutu beharko lirateke lagundutako sistema bat edo laguntzarik gabea
proposatzeko.
Ez da ahaztu behar honako hau interpretazio partziala dela, zeren eta, adierazi dugun bezala,
informazio asko falta baitzaigu behin betiko diagnostiko bat egiteko.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 137
5.4 KSHAren hautaketa
Diagnostikoaren orientabideetatik abiatuta,
sistema egokiena zein den erabakiko dugu.
Prozesu horrek pertsonaren eta bere ingurunearen
beharrizanekin erlazioa duten aukerak eta
sistemaren ezaugarriak ebaluatzea eskatzen du:
Sistema handigarria edo alternatiboa
u egitea eta baliteke soluzio asegarririk ez lortzea
izango den, azkeneko komunikazio-helburuak
kontuan hartuta. Hemen, hizkuntzaren
garapen-maila baloratu beharko da, alegia:
Pertsonak
u hizkuntzarik baduen edo ez.
Sistemak
u existitzen den hizkuntza
errehabilitatu behar duen edo berri bat garatu
behar duen.
Sistema mendekoa edo independentea
u daiteke eskuzko zenbait zeinurekin.
izango den, KSHA erabiltzeko beste pertsona
batzuen esku-hartzea beharrezkoa izan edo ez,
eta zer neurritaraino.
Sistemak laguntzarekin edo laguntza gabe
u eskaintzea. Erabateko komunikazioa esaten
funtzionatuko duen. Hori, jada ikusi dugun
bezala, KSHA erabiltzeko kanpoko baliabideak
–adibidez, laguntza-produktuak– erabili
beharrak baldintzatuko du.
5.2 irudia Diagnostikoaren orientabideak erabakigarriak
izango dira KSHA hautatzeko.
5.4.1 KSHAren hautaketarako
gogoetak
Askotan, sistema hautatzeko orduan ez da inolako
zalantzarik izaten, baina beste kasu batzuetan
irtenbidea ez da hain erraza. Kasu horietan
beharrezkoa izango da azterketa sakonagoa
ezarpen-prozesuaren fase aurreratuagoetara iritsi
arte.
Helburua: komunikazioa ahalbidetzea
Pertsonaren beharrizan espezifikoak direla eta,
gomendagarria izan daiteke hainbat motatako
sistemak konbinatzea, adibidez, taula bat konbina
Helburua, nolanahi ere, honako hau izango da:
pertsonaren komunikatzeko gaitasuna
maximizatzeko behar diren baliabide guztiak
zaiona, alegia, komunikazioa ahalik eta gehien
indartzen duena, ahal diren baliabide eta sistema
guztiak erabilita.
Berariazko sistema horietaz gainera, garrantzi
handikoa da pertsonaren beraren komunikazio-
baliabideen erabilpena indartzea: aurpegierak,
soinuak igortzea, keinuen errepertorioa,
seinalatzeko estrategiak eta abar.
Azken batean, pertsonaren komunikazio-
gaitasuna pertsona horrek bai mezuak ulertzeko
eta bai igortzeko eskura dituen baliabide guztien
erabilpenak konfiguratuko du.
Hartu kontuan!
Ez dira ahaztu behar sarbide errazeneko
komunikazio-baliabideak, gure esku baitago
haiei komunikazio-edukia ematea. Adibidez:
Objektuak
u seinalatzea. Edozein
komunikazio-testuingurutan, seinalatzea,
ukitzea edo objektu bati heltzea mezu bat
adieraztea ahalbidetzen duen komunikazio-
baliabide bat da, oso oinarrizkoa bada ere.
Objektuak ez ezik, pertsonak, espazioak,
egoerak, irudiak eta abar ere seinala daitezke.
Hitzik
u gabeko komunikazioa. Hitzik gabeko
komunikazioaren alorreko eguneroko keinuak
edo adierazpen-zeinuak ere baliabideak dira
mezuak adierazteko eta ulertzeko. Erraz
identifika ditzakegu, jan, lo egin, agurtu,
baietz esan eta horrelako zeinuak.
Argazkien
u erabilpena. Sistema ona da
pertsonak, rolak, objektuak, gertaerak eta
abar ezagutzeko. Oso erabilgarria da
komunikazio-argazkien liburuak edo albumak
prestatzeko.
138 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
Erabiltzailearen arabera eta haren
ingurunera egokitzeko gaitasuna
Behin eta berriro adierazi dugu erabiltzailearen
beharrizanetara egokitu behar dela sistema.
Horregatik, badira kontuan hartu beharreko
zenbait alderdi:
u
KSHAren ikasketa-prozesuak erabiltzaileak bere
gain hartzeko modukoa izan behar du, hau da,
bere funtzionatzeko erarekin –zentzumen-
mailan, kognitiboan eta motorrean– gai izan
behar du sistema erabiltzeko. Ahalegina egin
behar da pertsona horrek eguneroko ahalik eta
jarduera gehienetan erabili ahal dezan.
u
Sistemak, era berean, inguruko pertsonek
ulertzeko modukoa izan behar du, hau da,
sistemak erabiltzailearen ingurukoek eta
harekin eragin-trukean dauden guztiek ere
ikasteko eta erabiltzeko modukoa izan beharko
du.
u
Sistema erostearen eta mantentzearen kostua
ere pertsonak edo familiak onartzeko modukoa
izango da.
Hartu kontuan!
Funtsezkoa da erabiltzailearekin ordu gehien
emango dituzten pertsonek (senitartekoak,
hezitzaileak, zaintzaileak, lagunak eta abar)
diseinatutako KSHAekin lotutako oinarrizko
irakaspenak jasotzea.
Aurrerabidearen pronostikoa
Kontuan eduki beharreko beste gogoeta bat da
ezarriko den sistemari buruzko erabakia ez dadila
mugatu orainaldiko premietara, baizik eta aintzat
har daitezela pertsonak etorkizunean izan
ditzakeen ahalmenak; horrek eskatzen du
aurrerabidearen pronostikoa egitea, ezarritako
sistema etorkizunean ere erabilgarria izango dela
bermatzeko, beharrezko egokitzapenak egin
ostean.
Horregatik, gomendagarria da sistema malgua
eta heda daitekeena izatea, pertsonaren eta bere
ingurunearen premia aldakorretara egokitu ahal
izateko. Hona hemen ildo horretan egin
daitezkeen zenbait gogoeta:
u
Kontuan izan ea erabiltzaileak, aurrerago,
zeinuak osatu edo hedatu beharrik izango
duen. Sistemak geroko hedatze hori aurreikusi
eta baimendu behar du, premia horiek
handitzen diren neurrian.
u
Ahalbidetu dezala komunikazio-funtzioak
hedatzea. Adibidez, idazteko, fax moduan,
ordenagailurako edo telefonorako erabili ahal
izan dadila, bai zeinuen erabileran pentsatuz
eta bai euskarria informazioaren eta
komunikazioaren teknologietara (IKT) egokitu
beharko dela aurreikusiz.
5.4.2 Erabakiak KSHA
konfiguratzeko orduan
KSHAren ezarpenak erabakiak hartzea eskatuko
digu aurretik planifikatu beharko den sistemaren
konfigurazioari buruz; batez ere, planteatutako
helburuei erantzungo dieten kodea eta hiztegia
hautatu behar dira.
Lagundutako sistemen konfigurazioa
Lagundutako sistemei dagokienez, zenbait
erabaki espezifiko hartu beharko dira euskarri
motari, sartzeko elementuei, zeinuen tamainari,
adierazteko bitartekoari eta abarri buruz, 4.
unitate didaktikoan ikusi dugun bezala.
Hartu kontuan!
Gogoan izan lagundutako komunikazio-
sistemetan ere hartu beharko direla erabakiak
sarbiderako elementuen konfigurazioari
buruz, hala nola:
Euskarriaren
u hautaketa. Taula, koadernoa,
tableta eta abar motakoa izango den.
Elementua
u finkatzea. Finkoa bada, euskarriari
–adibidez, gurpil-aulkia– lotzeko mekanismoak
ezarri beharko dira.
Zeinuen
u tamaina, ongi ikustea eta trebetasun
motorren erabilera ona errazteko.
Bistakoa da erabaki horiek pertsonaren
trebetasun motorrek eta zentzumen-arlokoek
ez ezik, errazena zaion adierazte moduak ere
(zuzenki eskuz, laguntzarekin, ekorketa bidez
eta abar) baldintzatuko dituztela.
Hiztegiaren hautaketa
Bai lagundutako sistemen kasuan, bai laguntzarik
gabe funtzionatzen dutenetan, hainbat erabaki
hartu beharko dira lehentasuna eman behar zaien
zeinu edo hitzei buruz, betiere, erabiltzailearen
komunikazio-gaitasuna maximizatzeko.
Trebetasun motorrek, zentzumen-arlokoek eta
kognitiboek baldintzatuko dute zer nolako zeinu
motak aukeratu eta hiztegiaren hedadura:
u
Motorrak, bai seinalatzeko bitarteko gisa,
lagundutako sistemetan edo, laguntza gabeko
sistemen kasuan, keinuak egiteko edo
adierazteko ahalmen gisa.
u
Zentzumen-arlokoak, zeinu grafikoak edo
zeinatuak identifikatzeko edo mezuak
entzuteko.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 139

u
Kognitiboak, mezuak ulertu eta osatzeko; esan errepertorio hori osatu behar dutela irizten zaien
nahi du nolabaiteko konplexutasuneko kodea zeinuak aukeratu edo prestatu beharko dira,
aukeratu behar dela eta maneiatzeko moduko garrantzitsuenak jotzen diren zeinuetatik hasita:
zeinu kopurua. u
Pertsonaren inguruneko eta ohiko bizimoduko
Aurreko unitate didaktikoan ikusi dugu hasteko parte diren objektuak, egoerak edo jarduerak,
oinarrizko hiztegi motibatzaile bat sortu behar bereziki pertsonarentzat interes handiena
dela, pertsonari bere komunikazio-gaitasunean dutenak.
funtzionalitate handiagoa emango diona. u
Bere ingurune hurbileneko parte diren
Horrek esan nahi du erabiltzailea egunero pertsonak eta berarekin eragin-truke gehien
mugitzen den ohiko egoerak ez ezik, harekin dutenak identifikatzea: senitartekoak,
eragin-trukeak dituzten pertsonak eta adierazten hurbilekoak, profesionalak eta abar.
dituen interesak ere identifikatu beharko direla. Hiztegi hori nola maneiatzen duen ikusi ondoren,
Gero, oinarrizko adierazpen- eta ulermen- aurrera egin ahal izango da hizkuntza osatuago
baterantz. (5.5 dok.)
5.4 dokumentua. Kontrol motorraren erregistroa
Jarraian, kontrol motorraren erregistro bat egingo dugu sistemarako sarbidea izateko adierazpen
modu egokiena baloratzeko.
Mota bereko erregistroa egin daiteke ETRAN taula batekin eta hautespena begiradarekin eginez,
pertsonaren ikus-eremuaren berri izateko. Kasu horretan, aipatutako taula zutika edo bertikalean
aurkeztuko litzateke.

Kontrol motorraren erregistroa

Datu pertsonalak:
Miaketaren data:
1. Erabiltzailearen aurreko azalera lau batean –komunikaziorako taula edo plafoi bat– doitasunez seinala
dezake irudi bat edo sinbolo bat, hemen kokatua:
¨ 7,5 x 7,5 cm inguruko laukia ¨5 x 5 cm inguruko laukia ¨2,5 x 2,5 cm inguruko laukia

2. Ondoko diagrama erabiltzaileari zabaleran eta

luzeran egokitutako erretilu bat da.
u Behatu ea taulako koadroetan kokatutako G.Er. G.Er. G.Er.
G.Ez. G.Es.
irudiak edo objektuak seinalatzen dituen. (1) (2) (3)
u Adierazi koadroko lauki bakoitzean
seinalatze-ekintzaren kalitatea, honako
sailkapen honen arabera dagokion letra Er.Er. Er.Er. Er.Er.
Er.Ez. Es.Es.
idatzita: (1) (2) (3)
a. Doitasunez eta azkar seinalatzen du.
b. Doitasunez seinalatzen du, baina
kostata.
c. Eremua seinalatzen du, baina ezin ditu bi B.Ez. B.Ez.Er. B.Es.Er. B.Es.
sinbolo baino gehiago zehaztu eremuan.
d. Eremua seinalatzen du, baina ezin du
sinbolo bat baino gehiago zehaztu
eremuan. Goiko Erdiko Beheko
Ezkerra Eskuina
erdialdea erdialdea erdialdea
e. Seinalatze-ekintza ez da doia,
borondatezkoak ez diren mugimenduak Goialdea (1) (1) ezk. Goia (GEs)
(GEz) (BEzEr)
ere egiten dituelako edo tonu muskularra
handitu delako. Ez litzateke sinbolorik Erdialdea (2) (2) Erdialdea
(ErEz) (ErEs)
kokatu behar eremu horretan.
Behealdea (3) (3) Esk. Behealdea
(B) (BEsEr) (BEs)

Oharrak:
140 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

5.5 dokumentua. Hiztegia erregistratzeko orriak

Pertsonaren hiztegira gehitu daitezkeen zeinuen edo hitzen egokitasuna baloratzeko, erregistro-
orriak erabili ditzakegu. Orri bana gai edo eremu bakoitzerako (etxea, eskola, gorputza eta abar).
Orri bakoitzean hitzen edo esanahien zerrenda bat egongo da eta hauteman beharko dugu ea
pertsonak hitz horiek ezagutzen edo izendatzen dituen, zer komunikazio-egoeratan erabiltzen dituen
eta semantikoki erabiltzen badakien. Erregistro horren aplikazioa eta horren ondoriozko erabakiak
hartzea etengabe egingo dira sistema ezartzeko eta jarraipena egiteko prozesu guztian.

Hiztegi-erregistroa: Gorputza
Hitzak Ezagutzen du Izendatzen du Funtzionalitatea
Burua
Aurpegia
Begiak
Ilea
Sudurra
Belarriak
Betileak
...

Hiztegi-erregistroa: Etxea
Hitzak Ezagutzen du Izendatzen du Funtzionalitatea
Sukaldea
Egongela
Logela
Komuna:
Konketa
Dutxa
Bainuontzia
Ispilua
Eskuoihala
Hortzetako eskuila
...

Hiztegi-erregistroa: Kalea
Hitzak Ezagutzen du Izendatzen du Funtzionalitatea
Espaloia
Galtzada
Semaforoa
Edukiontzia
Bankua
Oinezkoen igarobidea
Okindegia
Harategia
Farmazia
…

Hartu kontuan!
Garrantzitsua da hautatutako hiztegia ahalik eta komunikazio-egoera gehienetan erabiltzea.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 141
5.5 KSHAren ezarpena
Komunikazio-sistemaren ezarpenak pertsonari
zeinuak identifikatzen eta haiek erabiltzen
irakastea eskatzen du. komunikatzeko.
Lagundutako sistemetan, gainera, euskarria
egokitu beharko da eta hura erabiltzen ikasi.
5.5.1 Estrategia orokorrak
zeinuen irakaskuntzarako
Badira zenbait estrategia orokor zeinahi
komunikazio-sistemaren ezarpenean erabili
beharrekoak. Hona hemen:
u
Ikaskuntzaren diseinua erabiltzailearen
interesetan oinarrituta egotea.
u
Inguruneko pertsonen parte-hartzea. Bereziki
familiarena eta prozesu guztietan elkarrekiko
sintonian lan egin behar duten profesionalena.
Zeinuei eta beren arauei buruz ikasitakoa
sendotu eta normalizatuko bada,
erabiltzailearen inguruko pertsonek ere hura
ikasi eta aplikatu beharko dute harekiko ohiko
eta eguneroko komunikazioan, eta horrek,
bistakoa denez, ikasitakoa orokortzea eta,
hortaz, sendotzea ekarriko du.
u
Irakaskuntza bizimodu errealeko lekuetan eta
jardueretan egin behar da, zeren eta, pertsona
zenbat eta gehiago motibatu, ikaskuntza
orduan nabarmenagoa izango baita eta
azkarrago orokortuko baita. Ikaskuntzak ahalik
eta naturalena izan behar du; horregatik
garrantzitsua da sistema eguneroko egoeretan
erabiltzea.
u
Garrantzitsua da egunero behaketak egitea,
oharrak hartu eta aurrerabidea baloratzeko.
Komunikazioaren eremuko esku-hartzeen
helburuek xede bikoitza izaten dute:
Pertsonak jasotzen dituen mezuen ulermena.
u joango dira. Ikasteko estrategia bat da, era
Pertsonak komunikatu nahi dituen ideia eta
u plafoia aldez aurretik prestatu ordez; era
edukien adierazpena.
Bi ahalmenen ikasketari ekiteko modua, oinarri-
oinarrian, pertsonaren komunikatzeko eta
ikasteko ahalmenaren mende egongo da.
Gogoeta hori aintzat harturik, hainbat estrategia
identifika ditzakegu kasuaren arabera: pertsonak
zenbait hizkuntza-eduki beretuak dituenean edo
hizkuntza-aurreko fase batean dagoenean.
5.5.2 Nolabaiteko hizkuntza-
maila duten pertsonentzako
estrategiak
Pertsona batek komunikatzea ahalbidetuko
dioten sinboloak modu eraginkorrean erabiltzen
ikasteko behar duen denbora ikaragarri aldatzen
da, pertsona horren trebetasun pertsonalen, izan
ditzakeen mugaketen, planteatutako helburuen,
jasotako estimulazioen eta ingurunearen
aberastasunaren arabera.
Edonola ere, gomendagarria da oinarrizko
heziketa-plan bat diseinatzea, non barnean
hartuko diren irakatsiko diren hitzen kopurua eta
hurrenkera eta ikaskuntza-prozesuan parte
hartuko duten pertsonak.
Estrategiak eta ikasteko prozesua
Ikaskuntza-prozesua, iraupena kontuan hartu
gabe, lau fasetan antolatu ohi da:
1. Zeinuak ordezkatzen duten edukiarekin
identifikatzea. Lotura horri hasiera emateko
pertsonen, objektuen edo egoeren argazkiak
erabil litezke. Esan dugu jada, lehenik eta
behin, pertsonaren errealitatetik hurbilekoenak
hautatuko direla, ukigarrienak («ni», «jan»,
«lo» eta abar), berorien aplikazioa errazagoa
izan dadin.
Sinbolo bakoitza irakasten denean, ahots
ozenez ebakiko da, ahoskera onarekin,
entzumen-osagaia indartzeko xedez.
Komenigarria da orobat, ahal den neurrian,
pertsona akuilatzea sinboloak ahoskatzen saia
dadin, haiek seinalatzen edo markatzen dituen
bitartean, bat-bateko hizkera sustatzeko.
2. Lagundutako sistemetan, komunikaziorako
euskarrian ipiniko dira sinboloak. Ulertzen
diren neurrian, sinboloak euskarrian kokatuz
berean, hitzak pixkanaka gehituz joatea,
horretan, hiztegia hedatu ahala, plafoiaren
eraikuntza nabarmen areagotuko da.
Beharrezkoa bada, tamaina handiko logotipo
batekin hasi daiteke, eta behin hura sendotuta
denean, tamaina txikiago batera pasa.
Sinboloak antolakuntza gramatikaleko
irizpideen arabera atonduko dira (aurrez ikusi
dugun bezala), eta beti kontuan eduki behar
da espazio libreak utzi behar direla talde
bakoitzean, hitz gehiago ikasi ahala osatzen
joateko.
142 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
3.
Hitzen erabilpena eguneroko
komunikazioan. Fase horretan funtsezko
papera jokatzen dute ikaskuntzan inplikaturik
dauden inguruneko pertsonek, izan ere,
eragin-trukearen bidez, hitzen erabilpena
sustatu beharko baitute, bai hiztegia
sendotzen, bai komunikatzen laguntzen
dutela. Aurreko faseetan bezala, komenigarria
izango da sinboloekin batera hitza ahoskatzea.
Hurbileko pertsonen egitekoa da lorpenak
sendotzea eta sinboloen artean okerrak edo
nahasmenak gertatzen diren hautematea. Hori
guztia espezialistari jakinarazi beharko diote,
eta hark bilatuko ditu arazoak konpontzeko
estrategia egokienak.
Familia- eta gizarte-ingurunea bereziki aberatsa
ez bada, hainbat espazio eta ekintza planifikatu
beharko dira pertsonak ikasitakoa praktikan
jar dezan.
4. Hitzak kateatzea. Hasierako helburua esaldi
gramatikalki zuzenak egitea ez bada ere,
beharrezkoa da esanahia duten hitz-sekuentzia
koherenteak sortzen irakastea, komunikazio
sinplea baina nolabaiteko zehaztasuna duena
posible izan dadin.
Sekuentzia laburretatik eta oinarrizko
jardueretara oso lotuak daudenetatik hasi
ondoren, konplexutasuna handituz joango da,
hitzen errepertorioak eta erabiltzailearen
trebetasunak ahalbidetu ahala.
5.3 irudia Oinarrizko trebakuntza-planean komunikazio-
sisteman sartuko diren hitz kopurua eta berorien
hurrenkera ezarriko dira.
Elkarrizketarako trebetasunak
Sistema alternatiboa erabiltzen ikasi duten
pertsonen kasuan, gutxieneko hiztegi baten jabe
egiten diren neurrian igaro daiteke elkarrizketa-
trebetasunak indartzera, haien trebetasunak
ahalbidetzen badu.
Eragin-trukea hobetzeko landu behar diren
trebetasun nagusiak honako hauek dira:
elkarrizketa bat hasten ikastea, hura mantentzen
eta amaitzen jakitea, hitz egiteko txandak
errespetatzea, gaia aldatzen jakitea, bigarren
mailako gaiak sartzea, okerrak edo gaizki-ulertuak
konpontzea, eta solaskide desberdinekin
erlazionatzen jakitea.
Bai eragin-trukerako trebetasunak eta bai esku-
hartze helburuak oso desberdinak izango dira,
pertsona bakoitzaren premien arabera.
Hona, ondoren, zenbait estrategia aipatutako
arazo horiek arintzeko:
u
Hasi aurretik, komeni da hizketarako erabiliko
den gaia ongi kokatzea eta mugatzea, mezuen
interpretazioa errazteko.
u
Zeinu grafiko edo eskuzkoen erabilpenean edo
beste komunikazio-baliabide batzuetan
oinarritzea, elkarrizketa ulergarriagoa egiteko.
Ez da estuegi hartu behar komunikazio-
sistemaren erabilpen zorrotza baldin eta
pertsona beste bide batzuetatik adierazteko
gauza bada. Pertsonak elkarrizketarako behar
duenean joko du sistemara, baina ez beste
bitarteko espontaneoago batzuekin
komunikatu badaiteke.
u
Elkarrizketak egoera naturaletan egitea
lehenetsiko da ahal den guztian. Hori
bultzatzeko ohiko bizimoduko hainbat
jardueraren simulazio-ariketak egin daitezke:
erosketak egitera joatea, pelikula bati buruz
iritzia ematea eta abar.
u
Erraztu parte-hartzea, zeinu bat egiteko edo
hitzaren txanda hartzeko behar den denbora
emanez.
u
Erabiltzailearen motibazioa ahalbidetuko duten
materialak erabil daitezke, argazkiak, esate
baterako.
Hartu kontuan!
Solaskideek galdera-erantzunetan oinarrituta
gidatutako komunikazioa ekidin behar
litzateke, aditzera emango bailuke
erabiltzaileek ez daukatela esateko ezer,
beren esperientziak mugatuak direlako.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 143
5.5.3 Hizkuntza-aurreko
komunikazioa duten
pertsonentzako estrategiak
Hizkuntza-aurreko komunikazioa duten
pertsonengan berariaz zentratzen bagara,
gomendatu ohi da sistemaren ezarpenaren lehen
faseetan lehentasuna ematea adierazpen-
erabilerei, ulermen-erabileraren aurretik, bi
arrazoirengatik:
u
Zeinuen bidezko adierazpenak erraztu egiten
du ulermena, pertsona gero interpretatzeko gai
izango den kode bat aplikatzen ari baita.
u
Hartzaileek ulertzen dutenean, adierazpenak
pertsonari bere ingurunean zuzenki eragiteko
aukera ematen dio, eskaerak egiten dituenean
mekanismoak baititu bere premiak adierazteko.
Adierazpenaren garapen hori bi aldeen artean
ezartzen diren eragin-trukeetatik eta lagundutako
hizkuntzaren estimulaziotik abiatuta indartu
behar litzateke.
Hain zuzen, lagundutako hizkuntzaren
estimulazioa hizkuntzaren konfigurazioa
erraztean datza, profesionalaren (bera da
komunikazio egoera hauek sorrarazten dituena)
eta erabiltzailearen arteko eragin-trukean
ezartzen den edozein komunikazio-aukera
baliatuz.
Jarraian, lagundutako hizkuntza estimulatzeko
hainbat estrategia ikusiko ditugu. Lehenik,
zeinuak ulertzera zuzendutako estrategiak ikusiko
ditugu eta, gero, haien erabilpena xede dutenak.
Aurrerago, berriz, eragin-trukea ahalbidetzeko
estrategiak hartuko ditugu hizpide.
Zeinuen ulermenera zuzendutako estrategiak
Ulermen-hizkuntzarik ez duten erabiltzaileek,
hain zuzen ere, funtzio hori eskuratzera bideratuko
diren estrategiak beharko dituzte.
Kasu horietan, ikasketaren helburua honako hau
izango da: erabiltzaileak transmititzen zaizkion
zeinu grafikoak eta eskuzkoak uler ditzan lortzea.
Ulermena gauzatu dela jakiteko, pertsonak
erantzuten duen, erreakzionatzen duen edo
ulertu duela adierazten duen ekintzaren bat egin
duen egiaztatuko dugu.
Ikaskuntza horiek ahalbidetzeko, ingurune
egituratu bat erabiltzen saiatu behar dugu, hau
da, espazio finko bat edukitzea komeni da eta
erabiltzailea ikastera bultzatuko duten jarduerak
eta ohiturak gauzatzea, eta ez hura nahastuko
dutenak.
Ohiko estrategia da erabiltzaileak egunean zehar
aurkituko dituen jarduera eta egoerei dagozkien
zeinuak seinalatzea eta hitzez adieraztea, argi
mugatuz noiz hasten den sinboloak adierazten
duena eta noiz amaitzen den, ahalik eta argien
lotu dezaten bien arteko erlazioa.
Hori egiteko bi motatako zeinuak erabiltzen dira,
seinale-zeinuak eta agindu-zeinuak.
Seinale-zeinuak
Seinale-zeinuak pertsonari gero egingo diren
jardueren berri emateko erabiltzen dira.
Profesionalak gero egingo den jarduera
aurreratzen duen zeinua adieraziko du, bai haren
sinboloa plafoian seinalatuz, bai eskuekin
adieraziz, zeinuen hizkuntza erabiltzen den
kasuan.
Mikelek Alzheimer gaitza du. Horma-irudi
batean, egunean zehar egingo dituen hainbat
jardueraren irudiak agertzen dira. Dagokion
jarduera egin baino apur bat lehenago –
adibidez, bazkaria–, horma-irudiaren ondora
eraman eta, bazkaria irudikatzen duen irudia
seinalatzen lagundurik, zera esango zaio: —
Orain bazkaltzera goaz.
Markosek erakusmahai bat du, eta eskolan
egiten dituen jarduerak azaltzen dira. Sartzean,
hezitzaileak agurtzen du, erakusmahaira eraman
eta, mantalaren berdina den oihal-zati bat
seinalatzen lagundurik, esaten dio: «Mantala
jantziko dugu, Markos».
Gero, erakusmahaian dagoen apar-goma zatia
markatzen laguntzen dio: «Orain, Markos,
goazen koltxonetara, jolastera».
Ondoriozta dezakezun bezala, Mikelen horma-
irudiko janari irudia, Marken mantalaren oihal
zatia eta koltxonetaren apar-goma zatia seinale-
zeinuak dira.
Hartu kontuan!
Seinale-zeinuak, irudikapena zeinahi dela ere
(marrazkia, argazkia, objektua, sinboloa eta
abar), erabiltzaileak erraz ezagutzeko
modukoak izango dira.
144 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

Agindu-zeinuak Zeinuak erabiltzera zuzendutako estrategiak

Agindu-zeinuak jokabidea arautzeko tresnak Ulermen-hizkuntzaren jabe izanik, adierazpen-

dira eta erabilgarriak gertatzen dira ekintzen mezu bat osatu ezin duten edo horretarako
hasiera eta amaiera zehazteko. zailtasunak dituzten pertsonei, bitartekoak eman
beharko zaizkie zeinuak edo mezuak sor ditzaten.
Zeinu horiek beti berdinak dira edozein Hona hemen zenbait estrategia helburu horretan
jardueratan; gehien erabiltzen direnetakoak dira: aurrera egiteko erabil ditzakegunak: behatu-
u
Ekintza baten hasieraren adierazpena: itxaron-erreakzionatu, ohiko jokabidearen
«Goazen». aurreko erreakzioa, kateak eraikitzea eta etetea,
seinaleekin erreakzionatzea seinale baten
u
Ekintza baten amaieraren adierazpena: ondoren, desira-adierazpen bat moldatzea eta
«Amaitu da». itxarote egituratua.
u
Lasaitasun edo pazientziaren adierazpena:
«Itxaron». Behatu-itxaron-erreakzionatu
u
Ekintza errepikatzearen adierazpena: «Berriro».
Behatu-itxaron-erreakzionatu estrategia
Aurreko adibide berbera erabilita, jarduera bat erabiltzailearen soinuen, mugimenduen edo
amaitzen den bakoitzean, hezitzailea Markosi ekintzen gain-interpretazioan oinarritzen da,
zuzentzen zaio eta, eskuzko zeinua egin bitartean, horiek guztiek zeinutzat harturik.
esaten dio: «Kito, amaitu da!».
Hartu kontuan! Printzipio berberaren arabera, amak edo aitak,
bere seme edo alabaren lehen ahoskera ez-
Agindu-zeinuak beti formula edo zeinu
esanguratsuen aurrean, haiek interpretatu eta
berbera erabiliko du edozein jardueratarako,
esanahia ematen die. Adibidez, ama haurra
erabiltzaileak erraz ezagutu dezan.
janzten ari den bitartean, umeak honelako zerbait
ahoskatzen du: /ata/ eta amak erantzuten dio:
«Zapata, orain zapata jantziko dugu».
Irakaskuntza mota hori gutxi egituratutako
egoeratan erabil daiteke; egoera horietan
pertsona behatzen da eta, ezagutzeko moduko
mugimendu bat egiten duen unean, profesionalak
hura komunikatzeko zeinu bat balitz bezala
erreakzionatzen du.
Metodo hori eraginkorra da mendekotasuna
duten subjektuen kasuan, handitu egin baitaiteke
jardueraren maiztasuna eta, gainera, lagungarri
da pertsona bere kabuz aritzeko.

Aurreko adibidean, Markosek horrelako

bokalizazio bat egiten badu /OI/, hezitzaileak
interpretatuko du «Etorri» eta hurbildurik
esango dio: «Etorri!, zer nahi duzu, etortzea?
Markosek etorri esan badu, ni laguntzera
etortzea nahi duelako da».

Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa

Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa

izeneko estrategia edozein ekintza eraldatu eta
komunikazio-jarduera bihurtzean datza.

Bi baldintza daude estrategia hori aplikatzeko:

 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 145
u
Beharrezkoa da ingurunea kontrolatzea, egoera
sortu eta, horrela, zeinuak irakasteko
helburuarekin.
u
Jarduerak motibatzailea izan behar du,
pertsonak hura gerta dadin desira dezan.
Juliari –autismoaren espektroko nahasmendu
bat duen neska bat– linternarekin jolas egitea
gustatzen zaio. Hezitzaileak ikusten du eta
neskatoak iritsi ezin duen leku batean gordetzen
du linterna. Gainera, linternaren ondoan, Juliak
bere euskarrian duen linternaren piktograma
bera jartzen du.
Juliak linterna eskuratu nahi duenez, hezitzaileak
euskarrian /eman/ eta /linterna/ seinalatzen
laguntzen dio; baita «eman linterna» zeinuz
adierazten ere. Horrela, linterna eskuratzeko
asmotan, Julia apalera hurbiltzen den guztietan
hezitzaileak gogorarazten dio «linterna» adierazi
behar duela zeinu-hizkuntzan, eta euskarrian
seinalatu.
Kateak eraikitzea eta etetea
Kateak eraikitzea eta etetea izeneko
estrategia pertsona egiten ari den ekintza
atsegina etetea da, pertsona horrek, zeinu
baten bitartez, ekintzarekin jarraitzeko desira
adierazi dezan.
Hurrengo adibide honetan argiago ikusiko da.
Estrategia hori gomendagarria da pertsona ohar
dadin zeinuak erabiltzea zeinen erabilgarria den
bere desirak asetzeko.
Manuelak –garuneko paralisia duen neskato
bat– oso gustukoa du zabuan ibiltzea. Zabuan
dabilela, geldiarazi eta zabuan ibiltzeko zeinua
seinalatzen lagunduko zaio; gero, lehen ari zen
jardueran segituko du. Berehalaxe, berriro geldi-
araziko da, harik eta neska, bere kabuz, zabuan
eragin diezaiotela adierazteko kapaz den arte.
Seinaleekin erreakzionatzea seinale baten
ondoren
Seinale baten ondoren seinaleekin
erreakzionatzeko estrategia honako honetan
oinarritzen da: jarduera batekin erlazioa duen
zeinu batetik abiatuta, erabiltzailearengan
itxaropen optimoa sortzen da esandako
jarduerarekin erlazioa duten beste zeinu batzuk
ikasteko.
Manuelari –aurreko adibideko neskatoa–
bazkaria adierazten zaionean, eskuak menura
zuzentzen zaizkio eta lehen platera seinalatzen
laguntzen zaio: purea; gero, bigarrena, kroketak;
postrea, jogurta, eta edateko, ura.
Desira-adierazpen bat moldatzea
Desira-adierazpen bat moldatzeko estrategia
aukerak sortzean datza, erabiltzaileak desira bat
izanik, hura nolabait ere moldatu eta adierazteko
modua izan dezan.
Horrela, behin desira ulertu zaionean, zeinua
moldatzen laguntzen zaio, eta gero bere desira
asetzen da.
Ana laurogei urteko andre bat da; afasia
globala du eta izugarri gustatzen zaizkio
piruletak. Parkean paseatzen dabilela, kiosko
batera hurbilarazten zaio gozokiak ikus ditzan.
Anari haietako bat jateko gogoa sortzen zaion
momentuan, hezitzaileak laguntzen dio haren
ahots digitalizatuko komunikagailuan «piruleta»
seinalatu dezan, eta eman egiten dio gero.
Itxarote egituratua
Itxarote egituratua, berriz, aurrez zehaztutako
denbora batean itxarotea da, erabiltzaileari
eskaera bat igortzeko aukera emateko.
Estrategia hori erabiltzaileak jada ezagutzen duen
zeinu bat erabili nahi duela sumatzen denean
erabiltzen da. Eskuarki, itxaron-tarte labur batekin
hasten da, gehienez hamar segundora arte
luzatzen dena, ikaskuntzan aurrera egiten duen
neurrian.
Oinarrizko eragin-trukerako estrategiak
Hainbat motatako elkarrizketak egon daitezke,
eta pazientearen trebetasunen arabera
eboluzionatuz joango dira. Adierazitakoaren
harira, plan motakoak eta gidoi motakoak
bereiziko ditugu.
Plan motako elkarrizketa
Elkarrizketa mota xumeena plan motakoa
deritzana da: profesionalaren aldetik oso
egituratuta dagoen komunikazio-egoera bat
izaten da.
Hurrengo adibide honekin argiago ikusiko dugu:
Zazpi urteko Mariak garuneko paralisia du.
Ikasgelan daudela, diapositibak ikusten ari dira;
zoologikora egindako txangoko irudiak agertzen
dira diapositibetan. Hezitzailea animaliak
esplikatzen ari zaio:
–Begira María, elefante bat da, ze handia! –Eta
plafoian seinalatzen laguntzen dio.
–Orain Dani ikusten da. –Dani ikasgelako beste
haur bat da.
Mariak Daniri begiratzen dio eta hezitzaileak
esaten dio–: Bai, Dani da.
146 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
Gidoi motako elkarrizketa
Plan motako elkarrizketatik egitura gero eta
malguagoak izango dituzten elkarrizketetara
igarotzen da: hau da, gidoi motakoetara.
Aurreko adibidearekin jarraituta argiago ikusteko
aukera izango dugu:
Hezitzaileak hizketan jarraitzen du,
Danirekin:
–Begira Dani, hemengo hau… da…
Danik bere plafoian «jirafa» seinalatzen du eta,
horrekin batera, ahoskatzen du «/afa/».
–Bai, Dani, jirafa da, eta dauka lepoa… oso…–
esaten du hezitzaileak.
–/aia/ –ahoskatu du Danik.
–Handia? –dio hezitzaileak–. Bai, Dani, jirafaren
lepoa oso luuuuuuzea da.
Ohartuko gara eragin-trukea izateko (elkarrizketa
bat hasi eta jarraitzeko, alegia) ez dela beharrezkoa
pertsonak hiztegi handia edukitzea, baizik eta
hori posible egingo duten estrategia egokienak
bilatzea.
Hartu kontuan!
Batzuetan, erabilgarria da eragin-trukea
ahalbidetzeko materialak izatea; kasu
horietan, eraginkorragoak izango dira
pertsonek bizi izandako egoerak adierazten
dituztenak, hala nola argazki-albumak,
diapositibak, bideoak edo motibatzaile izan
daitekeen beste edozein objektu.
Elkarrizketara heltzeko estrategiak
Pertsonak beren komunikazio-gaitasuna hobetuz
doazen neurrian, hainbat trebetasun landu ahal
izango dira eragin-trukea hobetzeko eta lehen
mailako elkarrizketara igarotzeko. Bi estrategia
multzo bereiziko ditugu; batzuek elkarrizketa
berarekin erlazioa dute eta besteak solaskideei
zuzendutakoak dira.
Elkarrizketa erregulatzera zuzendutako
estrategiak
Nolabaiteko elkarrizketa-maila ezarri
daitekeenean, beharrezkoa da hainbat trebetasun
eskuratzea.
Lehenik eta behin, elkarrizketa bat hasteko.
Erabiltzaileak solaskideari zuzenduta egindako
bokalizazio, mugimendu edo soinuen bitartez
gauzatu daiteke. Ahalegin horiek alferrik izan ez
daitezen, komenigarria izan daiteke sistema
mekaniko edo teknikoren bat egokitzea (txintxarri
bat, sakagailu bat edo komunikagailu bat)
erabiltzaileak elkarrizketa hastera doala
abisatzeko.
Gero, erabilera desberdinetarako hainbat
kategoriatako zeinuak gehitu daitezke, adibidez:
orain u
Zeinu bat, gaia aldatu nahi izanez gero.
u
Zeinu bat, bigarren mailako gai bat sartzeko.
u
Zeinu bat, elkarrizketa amaitzeko.
u
Zeinu bat, zeinu baten interpretazioa oker egin
dela adierazteko.
u
Eskala grafiko bat, adibidez, oinaze-maila,
gogobetetze-maila, desira-maila eta abar
adierazteko.
u
Zeinu bat hasierara itzultzeko.
Solaskideei zuzendutako estrategiak
Hainbat estrategia sartzen dira hemen, solaskideek
menderatu beharrekoak, elkarrizketaren kalitatea
onena izan dadin laguntzeko. Haietako asko
aipatu ditugu baina beharrezkoa da gogoratzea:
u
Erabiltzailearen aurrez aurre kokatzea haren
ahoa eta aurpegierak hobeto behatzeko.
u
Begiradari eustea, ulertu izanaren seinaleak
ematea («bai», «mmm» eta abar), eta arreta
mantentzea diskurtsoa amaitu arte.
u
Erantzuteko denbora errespetatzea,
erabiltzaileari presarik sartu gabe edo
erantzunari aurrea hartu gabe.
u
Elkarrizketako txandak errespetatzea eta hitz
egiteko txanda ez monopolizatzen saiatzea. Ez
da bestea hizketan ari dela hitz egin behar, ez
haren diskurtsoa eten ere.
u
Ahots-tonu samurra erabiltzea eta oihuka edo
ahots ozenez ez aritzea.
u
Pertsonari galdetzea ea hitz bat edo esaldi bat
asmatu edo amaitu nahi duen.
u
Erantzuna aldez aurretik ezagutzen den
galderarik ez egitea, oso interes gutxiko
elkarrizketak baitira horrelakoak.
u
Baiezko edo ezezko erantzuna duten galderak
murriztea.
u
Interpretazioa zuzena izan ote den galdetzea,
gaizki-ulertzeak ekiditeko eta feedbacka egotea
lortzeko ere bai.
u
Ulertu ez duzuna errepikatzeko eskatzea, zer
jakin nahi duzun ongi zehaztuta.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 147

5.6 dokumentua. Eguneroko erregistro-eredua eta erregistro-laburpenak

Esku-hartzeen eguneroko erregistroa

Erabiltzailearen datuak: Instrukzio-data:
Profesionalaren datuak:
PR. Erantzunarazteko moduaren deskribapena: T. Estimulaziorako teknikak edo estrategiak:
PRO. Objektu-estimulua T1. Behatu-itxaron-erreakzionatu
PRI. Irudi-estimulua T2. Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa
PRE. Elkarrizketa T3. Kateak eraikitzea eta etetea
T4. Desira-adierazpen bat moldatzea
T5. Itxarote egituratua
T6. Plan motako elkarrizketa
T7. Gidoi motako elkarrizketa

Erantzun
Erantzun Erantzunak,
Hitz-esaldiak zuzenen Zuzenen %-a
okerren kopurua guztira
kopurua

Saioko oharrak:

Esku-hartzeen eguneroko erregistroen laburpena

Erabiltzailearen datuak Instrukzio data
Profesionalaren datuak:
PR. Erantzunarazteko moduaren deskribapena: T. Estimulaziorako teknikak edo estrategiak:
PRO. Objektu-estimulua T1. Behatu-itxaron-erreakzionatu
PRI. Irudi-estimulua T2. Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa
PRE. Elkarrizketa T3. Kateak eraikitzea eta etetea
T4. Desira-adierazpen bat moldatzea
T5. Itxarote egituratua
T6. Plan motako elkarrizketa
T7. Gidoi motako elkarrizketa
Helburua lortu izango da % ............ zuzena izan denean ondoz ondoko ……….. saiotan

Zuzenen Helburua bete den

Hitz-esaldiak PR T Data
%-a data

Oharrak:
148 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
u
Gerta liteke, eta askotan gertatzen da,
5.5.4 Ingurunera zuzendutako erabiltzaileak bere hiztegian ez dagoen edo
estrategiak euskarrian jasota ez datorren ideiaren bat
komunikatu nahi izatea. Kasu horretan,
garrantzitsua da solaskidearen abilezia, galdera
Zailtasun askorekin egiten dute topo KSHAk
xume eta laburren bitartez, erabiltzaileak
erabiltzen dituzten pertsonek, gainerakoekin
komunikatu nahi duen kontzeptura iristeko.
eragin-trukean aritzeko orduan.
u
Behin eta berriro azpimarratu dugu
Arrazoi horregatik, behin eta berriro esan dugu
garrantzitsua dela solaskideek komunikazio-
beharrezkoa dela erabiltzailearekin denbora
egoerak sortzea testuinguru errealetan,
gehien emango duten pertsonek ezarritako
erabiltzaileak nahi duena adierazteko modua
KSHAri buruzko oinarrizko irakaspenak jasotzea:
izan dezan. Horixe da sistema erabiltzera
u
Euskarriari dagokionez, informazioa emango bultzatzeko era onena.
zaie laguntza-produktuari, antolaketari eta
Horrek guztiak lagungarri izan behar du
sarbideari buruz; eta haren funtzionamendua
erabiltzailearen –eta bere inguruaren–
eta erabiltzaileari hura erabiltzen nola lagundu
komunikazio-trebetasunak indartu eta motibatuko
ere irakatsiko zaie.
dituen ongi eratutako ingurune bat
u
Zeinuak behar bezala interpretatzen irakatsiko konfiguratzeko. Zalantzarik gabe, eragin-
zaie. Komenigarria da erabiltzaileak duena trukerako aukera gehiago izatea lagungarri
baino errepertorio zertxobait zabalagoa izango da pertsonaren autonomia, bizi-kalitatea
edukitzea, berarekin komunikatu ahal izateko eta integrazioa hobetzeko.
edo, horren premian gertatzen bada, hiztegia
hedatzen laguntzeko. Hartu kontuan!
Laburbilduz, zeinuen irakaskuntza estrategia
u
Jarraibideak emango zaizkie irakaste-ikaste desberdinak eta denbora aldakorrak
prozesuan lagungarri izan daitezen. Adibidez, aplikatuz gauzatuko da, helburuen,
komeni da hitza zehatz-mehatz errepikatzea, pertsonaren ikasteko trebetasunaren eta bizi
hura seinalatu eta ahoskatu ondoren, den ingurunearen arabera. Ikasketa oro
entzumena sendotzeaz gainera, komunikazioa modu antolatuan, sistematikoan eraman
sustatzeko. behar da aurrera, eta ahal bezain laster
benetako komunikazioan aplikatzeko
intentzio handienarekin.
5.7 dokumentua. Esku-hartze baten txosten-eredua

DATU PERTSONALAK:
Abizenak: Gómez Navarro Izena: Marta…………………..
Jaioteguna: 2009/07/08

DIAGNOSTIKO KLINIKOA:
Garuneko paralisi hipotonikoa, atzerapen psikomotor handiarekin

ESKAERA:
Familiak ebaluazio bat eskatu zuen alabak komunikatzeko zuen pasibotasuna ikusita. Martaren komunikazio-
garapenaren aukerak ezagutu nahi dituzte, hezkuntza bereziko ikastetxeak eta haurraren familiak elkar hartuta
esku-hartzeko helburuarekin.

ESKU-HARTZEAREN HELBURUAK:
Profesionalek honako helburu hauek planteatzen dituzte neskarentzat eta bere ingurunearentzat:
Helburu orokorrak
u Programa bat sortzea komunikazio intentzionala garatzeko.
u Martarekin harremanak dituzten pertsonei –familiakoak eta eskolakoak– komunikazio-programari buruzko
prestakuntza ematea.
Helburu espezifikoak
u Hainbat estimulutatik abiatuta, Martaren komunikazio-jokabideak identifikatzea, haren adierazpen-moduak
ezagutzeko.
u Jokabide naturalak komunikazio-seinale bihurtzea.
u Bere aukera motor, kognitibo eta zentzumen-arlokoetatik abiatuta, komunikatzeko era bat irakastea, oinarrizko
komunikazio-funtzioak adierazteko modua izan dezan (desirak, hautespenak, lehentasunak).
u Familiak komunikatzeko estilo bat bere egin dezan lortzea, Martari aukera gehiago emango dizkiona bai nahi
duena adierazteko eta bai parte hartzeko.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 149

ERABILITAKO METODOLOGIAK:
Hasieran
u Agindu-zeinua.

u Seinale-zeinua.

Gerora
u Behatu-itxaron-erreakzionatu.

u Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa.

u Kateak eraikitzea eta etetea.
u Desira-adierazpena moldatzea.
u Itxarote egituratua.
Ingurunera begirako orientabideak
u Jarduerak egituratzearen bitartez, komunikazio-aukerak eman ahal izateko egingo denari aurrea hartzea.
u Haurraren komunikatzeko ekimena itxarotea eta sustatzea.
u Haurraren esperientzia eta adierazpenei hizkuntza gehitzea.

ESKU-HARTZEAN PARTE HARTZEN DUTEN PERTSONAK:

Komunikazioan eta hizkuntzan espezializatutako profesionalak izango du ardura nagusia.
Lankidetza estuan parte hartuko dute, hala ikastetxeak nola familiak.

JARDUERAK:
Haurraren gustu eta lehentasunetatik abiatuta programatuko dira:
u Janaria.

u Motrizitatea.

u Zentzumen anitzetarako gela.

u Jolasa.

u Musika.

BALIABIDE MATERIALAK:
u Behe-mailako teknologiako komunikagailuak.
u Abesti eta ipuinen programa.
u Arasaac sinboloen plafoia.
u Argazki-albuma ahotsarekin.
u Benetako objektuak.

BILAKAERA:
Ingurunearen (familia eta hezitzaileak) komunikazio-jokabidea behin aldatu ondoren –oso prest uneoro profesionalen
oharrak praktikara eramateko–, Martak nabarmenki hobetu du bere eragin-trukerako ahalmena.
Lehen mezuak sortzea posible izan zen zenbait baliabide erabiltzeari esker, esate baterako, hasieran, objektu
errealak piktogramaren ondoan aurkeztea, mezu bakarreko behe-mailako teknologiako komunikagailuekin.
Geroago eta gaur egun, sakagailu baten bidez tabletara sartu ahal izateak aipatutako komunikazio-aurrerabidea
lortzea ahalbidetu du.

PROPOSAMENA:
Martaren egoera eta lortutako errehabilitazio-maila kontuan hartuta, ulermen- eta adierazpen-arloko hiztegia
hedatzen jarraitzea proposatu da.
Komeni da, era berean, bai eskola eta bai familia lortutako bilakaeraren partaide egitea, horiek izan baitira ikasitakoa
orokortzearen eragileak.

Sinadura:
Madril, 2015eko maiatzaren
8a.
150 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

5.6 Ebaluazioa
Esku-hartze sozialaren esparruko beste zeinahi
esku-hartze bezalaxe, ebaluazioa oinarrizko
prozesua da.
Ebaluazioaren helburua hautatutako sistemak
aurreikusitako beharrizanei erantzuten dien eta
sistemaren ezarpena ongi egiten ari ote den
egiaztatzea da.
Ebaluazioa norbanakoaren araberako prozesua
da eta diseinu pertsonalizatu batean zehaztu
behar da. Erabiliko ditugun teknikak azterketaren
etapan ikusi ditugun berberak izango dira
(bereziki, zuzeneko behaketa); beraz, tresna
erabiliena behaketarako eta erregistrorako
jarraibidea edo taula zango da. (5.8 dok.)

Ebaluazioak eskatzen du pertsonaren

5.6.1 Nola egin
komunikatzeko ahalmenaren bilakaera ebaluaziorako jarraibide bat?
zehaztasun handiz behatu beharko dela,
sistemaren txertaketako alderdi jakin batzuk Behaketarako eta erregistrorako jarraibide
baloratzeko, hala nola: bat taula edo dokumentu bat da eta bertan
u
Pertsonaren komunikazio-funtzionalitatearen behaketa-prozesuan hautemandako zenbait
aurrerabidea. informazio jasoko dira.

u
Sistemaren egokitze-maila pertsonaren premia Eskuarki, taula bat betetzeak ez du arazo handirik
eta beharrizanetara. planteatzean, hain zuzen ere, hautematen diren
u
Planteatutako helburuak zenbateraino oharrak bertan idaztea besterik ez baita.
egokitzen diren erdiesten diren emaitzetara. Edonola ere, erregistratutako informazioa
u
Sistemaren mugak edo potentzialtasunak. objektiboa izango bada eta behaketa egiten duen
pertsonaren interpretazioaren mende egon ez
Alderdi horien guztien balorazioa erabiliko dugu dadin, beharrezkoa da oso ongi diseinatuta
bere eraginkortasuna hobetzeko egin beharreko egotea.
egokitzapenak gauzatzeko.

5.8 dokumentua. Ebaluazio-tresnak

Hiztegi-trebetasunen balorazioa erregistratzeko eredu horrek hasierako ebaluazio bati, ikasketakoari,
jarraipenekoari edo ebaluazioko bati erantzuten dion zehaztea ahalbidetzen du.

HIZTEGIAREN ERREGISTROA

Erregistroaren data:
Datu pertsonalak:
Erregistro mota:

¨ Hasierakoa ¨ Ikasketakoa ¨ Jarraipenekoa ¨ Ebaluaziokoa

Ahozko Pertsonak Objektuak Irudiak

Hiztegia Zeinuak
hizkuntza ezagutzea (%) ezagutzea (%) ezagutzea (%)

...

Oharrak
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 151
Gehiegi luzatzeko asmorik gabe, esan dezakegu
behaketa-jarraibide baten diseinuak hiru fase
dituela:
u
Esku-hartzearen helburuak hautatzea.
u
Adierazleak idaztea.
u
Balorazio-irizpideak ezartzea.
Hartu kontuan!
Ebaluazioa ez dago hartzerik jarduketa
informal multzotzat; aldiz, eraginkorra
izateko behar bezala planifikatu beharko da.
Helburuak hautatzea
Ebaluazio-jarduera antolatzeko, helburuetan
zerrendatutako esku-hartze eremuak sailkatzeari
ekin beharko genioke. Berariazko behaketa
ahalbidetzen duten ezaugarriak dituzten blokeak
izango dira.
Adibidez, KSHA baten jarraipena egitean honako
hauek izan litezke esku hartzearen zenbait
helburu:
Komunikazio-sistemaren eraginkortasuna
u 5.6.2 Esku-hartzea – ebaluazioa
ezagutzea.
Komunikazio-sistemaren
u egokitzapenak
baloratzea.
Inguruneko
u pertsonen inplikazioa
erregistratzea.
Adierazleak idaztea
Esku-hartzearen aurreko helburu horietako
bakoitza hainbat ebaluazio-adierazletan
zehaztuko da.
Ebaluazio-adierazleak zera dira, aztergai
batean beha daitezkeen kategoriak.
Adierazleen formulazioa izango da ebaluazioaren
arrakastarako alderdi garrantzitsuenetako bat,
adierazle doienak hautatu beharko baitira, eta
inolako nahasmendurik sortuko ez duten moduan
idatzi.
Esku-hartzearen helburu batetik abiatuta,
adierazleen zenbait adibide ikus ditzakegu
hurrengo orrialdeko lehenengo koadroan.
Balorazio-irizpideak
Adierazle bakoitzaren neurria hartzeko, balorazio-
irizpideak diseinatu beharko ditugu; horiek
zehaztuko digute adierazle bakoitzaren betetze-
maila.
Irizpide horiek har ditzaketen formak oso
desberdinak izan daitezke, baina ohikoena da
puntuazio bati erantzutea (adibidez, 0tik 5era),
edo gradu espezifikazioak egotea, esate baterako:
u
Ez, inoiz ez.
u
Zailtasun handiz.
u
Nolabaiteko zailtasunez.
u
Erraz.
u
Inolako arazorik gabe.
Irizpide horiek adierazleei aplikatzen badizkiegu,
taula nahikoa osatuta geratuko zaigu, hurrengo
orrialdeko koadroan ikus dezakegun bezala.
Esandako behaketa horien guztien bilketa egin
ostean, dagokion azterketa egingo da eta
beharrezkoak ikusten diren neurri zuzentzaileak
hartuko dira.
KSHAk erabiltzen dituzten pertsonen beharrizanak
estatikoak ez direnez, eta, kasu gehienetan, beren
bizi osoan izango dituztenez, esku-hartzearen
kalitatea bermatzeko beharrezkoa izango da
ebaluazioak etengabe egitea esku-hartze prozesu
guztian; era horretan, bi prozesuek, esku-
hartzekoak eta ebaluaziokoak, elkar elikatzen
baitute etenik gabe, eta ia bat bakarra bihurtzen
dira.
Ikuspegi horrek malgutasun handia ematen dio
esku-hartzeari eta oso erabilgarria da ikaskuntza-
programak berrorientatzeko, laguntza-
produktuak doitzeko, euskarria edo sarbidea
berregokitzeko, beharrezkoa bada, edo hiztegia
egokitzeko. Azkenean, horren guztiaren ondorioa
da hobetu egingo dela pertsonaren eta bere
inguruaren bilakaeraren egokitzapena haren
premia aldakorretara.
Halaber, kasu batzuetan, erabiltzailearen
ebaluazioa egiteko zailtasun handiak daudenean
(haur oso txikiak, gabezia anitzeko edo afektazio
handiko pertsonak eta abar), horren paraleloan
esku-hartzea – ebaluazioa ere gertatzen da.
Alegia, esku-hartzea gauzatu bitartean, ebaluazioa
egiteko baliatzen da, zaila izaten baita erantzunak
lortzea ebaluazio arrunt baten bidez.
152 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

Esku-hartzearen helburuak Adierazleak

u
Zeinuak egokiro erabiltzen ditu mezua sortzeko.
u
Bere oinarrizko premiekin erlazioa duten eskaerak egiten ditu.
Komunikazio-sistemaren
u
Zuzentzen zaizkion mezuak eta oinarrizko eskaerak ulertzen ditu.
eraginkortasuna
u
Eragin-trukeak ditu hurbilen dituen pertsonekin.
u
Eragin-trukeak ditu hainbat ingurunetako pertsonekin.

Ebaluazio-irizpideak
Esku-hartzearen Inolako
Adierazleak Ez, Zailtasun Nolabaiteko
xedea Erraz arazorik
inoiz ez handiz zailtasunez
gabe

Zeinuak egokiro erabiltzen ditu

mezua sortzeko.

Bere oinarrizko premiekin erlazioa

duten eskaerak egiten ditu.

Zuzentzen zaizkion mezuak eta

Komunikazio- oinarrizko eskaerak ulertzen ditu.
sistemaren
eraginkortasuna Aplikatzen du sistema komunikazio-
egoera desberdinetan.

Eragin-trukeak ditu hurbilen dituen

pertsonekin.

Eragin-trukeak ditu hainbat

ingurunetako pertsonekin.

Komunikazio-
sistemaren
egokitzapenak.

Inguruneko
pertsonen
inplikazioa.

5.7 Jarraipena u
Komunikazio-sistema pertsonaren
komunikazio-eskaera aldakorretara egokitzea.
Horren barnean sartzen da laguntzako
Behin komunikazio-sistema ezarri denean eta produktuak premia motorretara, zentzumen-
pertsonak hura erabiltzen ikasi duenean, ez dago arlokoetara eta ergonomikoetara egokitzea.
esku-hartzea amaitutzat ematerik, prozesuak
aurrera jarraitzen baitu jarraipenarekin. Komunikazio-esparruko esku-hartzearen
jarraipena estu lotuta dago esku-hartzea –
Jarraipena berrebaluazio-prozesu jarraitu bat ebaluazioa metodologiari.
da, esku-hartzea epe luzerako eraginkorra
izango dela ziurtatzeko eta pertsonaren Hartu kontuan!
beharrizanetan sor litezkeen aldaketak Jarraipenaren etapa, kasu askotan, bizi
hautemateko. osoan luzatu behar izaten da, pertsonei
baldintza fisikoak eta dituzten komunikazio-
Definizio horretatik jarraipenarekin planteatzen premiak aldatzen zaizkielako, dela esku-
diren hiru helburu ondorioztatzen dira: hartzearen ondorioz izandako
hobekuntzagatik, dela, nahasmendu
u
Pertsonaren ondoan egotea bere komunikazio- degeneratiboa duten kasuetan, okerrera
gaitasuna eta ikasketen orokortzea egin dutelako.
ahalbidetzeko.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 153
5.7.1 Jarraipena, ondoan egotea
Ondoan egon eta laguntzeko baliabide modura,
jarraipenaren helburua da prozesu guztian
pertsonaren ondoan egotea, pertsona horren
komunikazio-gaitasuna esparru guztietan
errazteko. Ikuspegi horretatik begiratuta, honako
hauetara zuzenduta dago:
u
Ikasitakoa sendotzera, laguntza emanez eta
jokabideak indartuz.
u
Sistemaren erabilpena orokortzera
komunikazio-egoeretan. Hau da, sistemaren
erabilpena orokortzea da xedea, parte hartzen
den eremu guztietan.
u
Hainbat ingurunetan eragin-trukea edo
elkarrizketa normalizatzera, parte-hartzea
sustatuz eta solaskideei jarraibideak eskainiz
erabiltzailearekin eraginkortasunez
komunikatzeko.
u
Prozesuan sor daitezkeen arazo txikiak
konpontzera, bai zeinuen sistemari
dagokionez,bai laguntza-produktuen
egokitzapenean, bereziki sistemara egokitzeko
fasean.
Ondoan egon eta laguntzeko jarduerak
beharrezkoak dira batez ere hartu-emanak
ezartzeko orduan, elkarrizketetan esku hartzeko,
jardueretan parte hartzeko, eta horrelako
jardueretan gabezia larriak dituzten pertsonen
kasuan.
Zalantzarik gabe, ondoan egotea oso lagungarria
da erabiltzailearen komunikazio-gaitasuna
hobetzeko, baina baita bere autoestimua eta
autonomia areagotzeko eta gizartearekiko
konpromisoa eta komunitatean duen parte-
hartzea handitzeko ere.
Hartu kontuan!
Ondoan egon eta laguntzeko zereginetan
funtsezkoa da jarrera enpatikoa erakustea
eta pertsonari aktiboki entzutea haren
eskaerak zehatz-mehatz ulertzeko; horrek,
gainera, konfiantza handiagoa emango dio.
5.7.2 Komunikazio-premietara
egokitzea
Hizkuntza etengabeko bilakaeran dagoen zerbait
bizia da; horregatik, oso ohikoa izaten da KSHAen
erabiltzaileek beren komunikazio-gaitasunean
eragina duten aldaketak jasatea:
u
Komunikatzeko ahalmenak hobera egin dezake
esku-hartzearen eta erabiltzailearen beraren
garapen- edo egokitze-prozesuaren ondorioz.
Kasu horietan hiztegi berria gehitu beharko da
eta hizkuntzaren konplexutasuna areagotu,
pertsonaren ikaste-ahalmenaren eta
funtzionalitatearen paraleloan.
u
Komunikatzeko ahalmenak okerrera egin
dezake, adibidez, gaixotasun degeneratibo
baten ondorioz, zeinak funtzio kognitiboetan,
zentzumen arlokoetan edo motorretan eragin
baitezake. Horrelako egoeretan, sistemaren
egokitzapena ahalik eta komunikazio-
funtzionalitate handienari eustera zuzenduko
da.
Jarraipenean hautematen ditugun egoera horiek
behar bezain adierazgarriak badira, esku-
hartzearen birprogramazio bat plantea genezake
berriro; horrek, jakina, hasierako etapetara
itzultzea eta egoera berriro aztertzea eskatuko
du.
Baina orain historia batetik eta aldez aurretik
egindako lan batetik abiatuko gara; pertsonaren,
bere egoeraren eta babesa ematen dio
ingurunearen bilakaerari buruzko ezagutza
zehatza daukagunez, birprogramatzeko premian
eragin handiena izan duten alderdietan zentratu
ahal izango dugu azterketa.
Jarraipeneko berrikuspena ohikoa (programatua
eta, beraz, programazioan aurreikusitakoa) edo
ezohikoa (aurreikusi gabea) izan daiteke; azken
kasu horretan berrikuspen-eskaera baten bidez
artikulatzen da.
Berrikuspen-eskaera erabiltzaileak berak, bere
familiak edo inguruko profesionalek egin dezakete
eta horretarako arrazoiak sistema konfiguratzen
duten elementuetako aldaketak izan litezke:
Hiztegia. Erabiltzen den hiztegiak zabaltzea
u
(garatzea) edo murriztea (ahalmenek okerrera
egin dutelako) eskatzen duela irizten zaionean.
Gauza bera gertatzen da konplexutasun
gramatikalarekin.
Sarbidea. Elementu horren aldaketa bila
u
daiteke, arrazoi hauengatik:
Erabiltzailearen
u trebetasunak hobetu izanari
zor zaizkion egokitzapenak: azkartasun eta
doitasun handiagoz hautatzeko, prestazio
handiagoekin eta abar.
Pertsonaren
u ahalmenek okerrera egin
izanaren ondoriozko egokitzapenak
(adibidez, oinazea, ikusteko zailtasunak,
dardaren agerpena eta abar), ahal den
funtzionalitate handienari eustea helburu
duten ordezko aukerak bilatzea eskatuko
dutenak.
154 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

Merkatuan
u agertu diren eta erabiltzailearen
egoerara hobeto egokituko direla irizten
zaien sarbide berriak ezartzea.
Euskarri mota. Oinarrian, aurreko irizpide
u
berberei erantzuten die, hau da, pertsona
erabiltzailearen bilakaeraren arabera egokitzeko
gaitasunari. Komunikazio-ahalmena hobetu
duten pertsonentzako sistema eraginkorragoak,
edo ahalmenak galtzeko prozesuan
daudenengan ahalik eta funtzionalitate
handienari eustea xede duten sistemak. Baliteke
egokitzapen edo aplikazio teknologiko berriak
agertu izanaren ondoriozkoak izatea ere.
Garrantzitsua da funtzio osagarrien –lekualdatzea,
lurrean esertzea, jarrera, eusteko guneak eta
abar– bilakaeraren jarraipena erregistratzea.
Hartu kontuan!
Berrikuspen-eskaera baten premia adieraz
dezaketen zantzuak: jarrera-aldaketa,
komunikazio-sistema bertan behera uztea,
hausturazko jokabidea komunikazioaren
aurrean eta abar.

KSHAren EZARKETAREN JARRAIPENA

ERABILTZAILEA:
DATA:
JARRAIPEN MOTA:
¨ Ohikoa ¨ Ezohikoa
EGUNGO TXOSTENA:
Diagnostikoa

Planteatutako helburuak

Helburuak erdiestea

NORK EGITEN DUEN ESKAERA:

¨ Erabiltzailea ¨ Familia ¨ Profesionalak: (zehaztu)
ESKAERA MOTA:
ALDAKETA- EDO BERRIKUSPEN-ESKAERA ALOR HONETAN:
u Hiztegia
u Sistema
u Sarbidea
u Euskarria
u Bestelakoak

SISTEMAREN EGOKITZAPENA:

PRONOSTIKOA - JARRAIPENERAKO HURRENGO HITZORDUA:

Sinadura
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 155

Ariketak
1. Presta ezazu KSHA bat ezarri ondoko prozesuei buruzko kontzeptu-mapa ahalik eta osatuena.
2. Eztabaida ezazue integrazio sozialeko goi-mailako teknikari batek KSHA baten ezarketa-prozesuetan
parte hartu behar duen ala ez.
3. Bikoteka, hautatu test edo proba estandarizatu bat 5.1 dokumentuan agertzen direnetatik. Bildu horri
buruzko informazio gehiago.
4. Zer alde daude zuzeneko behaketaren eta bideoan hartutako erregistroen artean, informazioa
lortzeko?
5. Egin ezazu estimazio-eskala bat hamar adierazlerekin honako trebetasun hauetako bakoitza
baloratzeko:
a) Komunikazio-trebetasunak.
b) Zentzumen-trebetasunak.
c) Trebetasun motorrak.
d) Trebetasun kognitiboak.
6. Azal ezazu zergatik den beharrezkoa ingurunearen balorazioa KSHA baten ezarketa-prozesuan.
7. Eman orientabide batzuk plafoian zeinuak nola antolatu jakiteko honako egoera hauetako bakoitzean:
Pertsonaren
u mugikortasuna urria bada.
Pertsonak
u doitasun gutxi baldin badu bere mugimenduetan.
Pertsonak
u ikusmen-gabezia bat baldin badu.
Pertsonak
u hizkuntza-maila onaz gainera, maila kognitibo ona baldin badu.
8. Irakurri hurrengo kasua eta egin ariketa bikoteka:

Mariak 62 urte ditu eta Brocaren afasia bat (adierazpenari eragiten diona) du. Hizkuntzaren
ulermena gordetzen du baina ezin ditu ahoskatu esan nahi dituen hitzak. Bakarrik bizi da eta ez du
familiarik. Lehenago bere auzuneko auzo-etxean antolatzen ziren doako tailerretan parte hartzen
zuen (informatika, eskulanak, joskintza eta abar) baina orain ez da jendearekin erlazionatzeko
kapaz, ez baitiote ulertzen.

a) Azaldu zein den Mariaren egoera eta nola senti daitekeen dituen zailtasunen aurrean.
b) Zer laguntza erabili lezake?
c) Zer hiztegi edo esaldi sar genitzake Mariak tailerretara itzultzeko modua izan dezan?

9. Azal ezazu honako adierazpide hauen esanahia KSHA bat ezartzeko testuinguruan:
a) Erabateko komunikazioa.
b) Aurrerabidearen pronostikoa.
c) Hizkuntza intzidentala irakasteko teknikak.
d) Lagundutako hizkuntzaren estimulazioa.
e) Ikasitakoa orokortzea.

10. Presta ezazue bikoteka sistema bat, hizkuntza-aurreko komunikazio-trebetasunak dituen pertsona
batekin elkarrizketa bat izateko, gai jakin bat abiapuntu hartuta (askaria, esate baterako.).
156 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak

11. Bikoteka, asma itzazue estrategia horiek aplikatzea ahalbidetuko dizueten egoerak. Azaldu bakoitzaren
erabilgarritasuna. e) Kateak eraikitzea eta etetea.
a) Seinale-zeinuak. f) Seinaleekin erreakzionatzea seinale baten
b) Agindu-zeinuak. ondoren.

c) Behatu-itxaron-erreakzionatu. g) Desira-adierazpen bat moldatzea.

d) Ohiko jokabidearen aurreko erreakzioa. h) Itxarote egituratua.

i) Plan motako elkarrizketa.

j) Gidoi motako elkarrizketa.
12. Presta ezazu KSHA bat erabiltzen duen pertsona baten inguruneari zuzendutako ekintza-zerrenda
bat, sistemaren ezarketa eraginkorragoa izaten laguntzeko.
13. Esplika ezazu zer den esku-hartze – ekintza eta zergatik den hain garrantzitsua bere aplikazioa
komunikazio-esparruko esku-hartzeetan.
14. Irakur ezazu kasu hau:

Laurak 35 urte ditu eta ELA (alboko esklerosi amiotrofikoa) du. Komunikazio-sisteman aldaketa bat
behar du, bere hizkera zaila baita jada ulertzeko. Ordenagailuko teklak saka ditzake hatz batekin
eta ahots-ezagutza erabiltzen du. Sei hilabeteren ostean, eskuaren eta hatzaren mugimendua ez
da jada funtzionala eta berrikuspen eskaera bat egin da. Begirada bidez sarbidea duen PC bat
erabiltzearen aukera baloratu da.

a) Azal ezazu zer den berrikuspen-eskaera bat eta zer arrazoi izan den horretarako Lauraren kasuan.
b) Nork uste duzu eskatu duela kasu honetan?
c) Lauraren sistemako zer elementu egokitu edo aldatu beharko dira?

5.1 jarduera
Oztopoak Hausten
Planteamendua
Toshiba eta BJ Adaptaciones enpresek antolatutako Oztopoak Hausten sarien helburua, azken batean,
teknologiak erabilita, desgaitasunen bat duten pertsonen bizi-kalitatea hobetzeko lagungarri izango diren
proiektu sortzaileak gauzatzea eta ezagutzera ematea da.
Proiektuetako asko komunikazioarekin erlazionatuak daude. Horiei eskainiko diegu jarduera hau.

Garapena
u
Osatu hiru edo lau laguneko taldeak.
u
Nabigatu ezazue sarien web-orrian, eta hautatu saritutako proiektuetako bat komunikazio
alternatiboarekin edo handigarriarekin erlazioa duena. (https://www.premiosromperbarreras.es/index.
php)
u
Deskribatu proiektua eta bere helburuak.
u
Adierazi zer baliabide behar dituen: laguntza-produktuak, euskarriak, sartzeko eta seinalatzeko erak,
programak.
u
Adierazi zer onura dakartzan erabiltzailearen bizi-kalitaterako: eguneroko bizimodua, eskola, aisialdia,
parte-hartze soziala eta abar.
u
Azaldu nola eramaten den aurrera ikasketa- eta ezarketa-prozesua.
u
Prestatu aurkezpen bat programa informatiko batean zuen lana ikasgelako gainerako kideei azaltzeko.
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 157

5.2 jarduera
Komunikazio-estrategien ebaluazioa eta ezarpena
Planteamendua
Jarduera honen xedea, taldeka, ebaluazio-jarraibide bat eta hainbat estrategia diseinatzea da komunikazio-
sistema bat ezartzeko.

Garapena
u
Hiru edo lau laguneko taldeak eratuko dituzue.
u
Talde bakoitzak kasu bat idatzi eta berori landuko du. Prestakuntza egiten ari zareten zentroko kasu bat
egokitu dezakezue, edo asmatu, bestela. Ondoren atxikitzen ditugun kasuetako bat edo 1. unitate
didaktikoko 1.1 jardueran landutako besteren bat ere gara dezakezue.

Rikardo 69 urteko gizon bat da. Iktus bat izan ondoren, arkitekto-lana utzi behar izan zuen eta autonomia
osoa galdu zuen bere egunerokotasunean. Hizkuntzaren ulermena eta adierazpena kaltetzen dituen
afasia bat du. Gordetzen du irakurtzeko eta idazteko gaitasuna, nahiz eta zailtasunak dituen.
Urtebete geroago, Rikardok mugikortasuna berreskuratu du, makulu batekin ibiltzen da eta bere
ingurunearekiko komunikazioak hobera egin du, nahiz eta oraindik ulermen- eta gogoratze-arloko
zailtasunak dituen. Atsegin du egunkaria irakurtzea, baina erraz nekatzen da irakurtzen eta lerroa
galtzen du.

Nuriak 3 urte ditu eta hipoakusia edo gorreri sakona du, duela 8 hilabete sufritu zuen soinu-trauma
baten ondorioz. Ahozko hizkuntza estimulatuz jarraitzea eta eskuzko zeinuen hizkuntza ere lantzea
hautatu da.

Maite 4 urteko neskato bat da. Down sindromea diagnostikatu zioten eta atzerapena du hizkuntza
bereganatzeko orduan. Ahozko hizkuntzan hezteaz gainera, hainbat gako-hitz zeinu-hizkuntzan
irakastea erabaki da.

u
Lortu ezazue pertsonari buruz dagoen informazio guztia (kasuari buruzko testutxoa iturri gisa erabilita,
arrazoi horregatik ahalik eta zabalena izango da idazketa). Adierazi zehatz-mehatz zein diren bere
komunikazio-premiak eta ikasteko potentziala.
u
Premia horiek aztertu ostean, egin diagnostiko bat eta adostu egokiena jotzen duzuen komunikazio-
sistema.
u
Planifikatu sistemaren ezarketa eta adierazi sistema erabiltzen ikasten lagun dezaketen zenbait
estrategia eta jarduera.
u
Aditzera eman zer estrategia jarraituko den ingurunearekin eta familiarekin ikasitakoa orokortzeko.
u
Diseinatu behaketa-taula bat esku-hartzearen lorpenak baloratzeko.
u
Prestatu erreminta bat erabiltzailearen jarraipena egin ahal izateko.
158 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak
Bibliografia eta webgrafia
Abril, D.; Delgado, C.; Vigara, A. Comunicación
aumentativa y alternativa. Guía de referencia.
CEAPAT. (2010eko maiatza). In: http://www.
ceapat.es/InterPresent2/groups/imserso/
d o c u m e n t s / b i n a r i o /
comunicacinaumentativayalterna.pdf
Aguilar, A. Psicopatología del Lenguaje. Un
modelo integral de intervención (I. lib).
Promociones y Publicaciones Universitarias
S.A. Bartzelona, 1991.
Alcantud, F. et alter. Odisea de la comunicación.
Sociedad española de comunicación
aumentativa y alternativa. Valentzia, 2001.
Alcantud, F.; Ferrer, A. La Tecnología de la
información en el medio escolar. Arg.: NAU
llibres. Valentzia, 1995.
Anaya Nieto, D. Diagnóstico en educación. Sanz y
Torres, S.L. Madril, 2002.
Basil, C.; Soro, E.; Rosell, C. Sistemas de signos y
ayudas técnicas para la comunicación
aumentativa y la escritura. Principios teóricos
y aplicaciones. Logopedia bilduma. Arg.:
Masson, S.A. Bartzelona, 1998.
Basil, C.; Soro-Camats, E. Discapacidad motora,
interacción y adquisición del lenguaje:
Sistemas aumentativos y alternativos de
comunicación. (Gida eta bideoak 1, 2, 3, 4)
MEC-CDC. Madril, 1996.
Baumgart, D.; Johnson, J.; Helmstetter, E.
Sistemas alternativos de comunicación para
personas con discapacidad. Alianza. Madril,
1996.
Cabezón, J.; Vázquez, M.; C. Molinonuevo, J. I.;
Gonzalo-Bilbao, P. Lenguajes alternativos.
CEPE. Madril, 1994.
Candelos, A.; Lobato, M. Guía de acceso al
ordenador. Para personas con discapacidad.
Lan eta Gizarte Gaietako Ministerioa. Gizarte
Gaietarako Idazkaritza Nagusia. IMSERSO.
Madril, 1997.
Clemente, R. A. Desarrollo del lenguaje. Ediciones
Octaedro. Bartzelona, 1996.
Casacubierta, D. La mente humana. Océano.
Bartzelona, 2001.
Davis, R. D.; Braun, E. M. El don de la dislexia:
nuevo método para corregir la dislexia y otros
problemas de aprendizaje. Editex. Madril,
2000.
Delgado Santos, C.I. Cuaderno de apoyo a la
comunicación con personas mayores en el
hogar. IMSERSO. CEAPAT. Espainiako
gobernua. In: http://www.ceapat.es/
InterPresent2/groups/ imserso/documents/
binario/cuadernomayoreshogar.pdf
Delgado Santos, C.I. Cuaderno de apoyo a la
comunicación con el paciente. IMSERSO.
CEAPAT. Espainiako gobernua. In: http://
www.ceapat.es/InterPresent2/groups/imserso/
d o c u m e n t s / b i n a r i o /
cuadernoapoyocomunicacion.pdf
Del Río, M. J. Lenguaje y comunicación en
personas con necesidades especiales. Martínez
Roca. Madril, 1997.
Espejo de la Fuente, B. Comunicación Aumentativa
en personas con sordoceguera. In: http://
www.juntadeandalucia.es/averroes/caidv/
interedvisual/ftp_p_/ca_sordoceguera.pdf
Erikson, A. et alter. Olas de palabras.
Comunicación alternativa: leer y escribir.
International Society for Augmentative &
Alternative Comunication. In: http://www.
ceapat.es/InterPresent2/groups/imserso/
documents/binario/olasdepalabras.pdf
Fernández, J. A.; Villalba, A. Atención educativa
de los alumnos con NEE, derivadas de una
deficiencia auditiva. Conselleria cultura,
educació i ciència. Valentzia, 1996.
Gallardo, J. R.; Gallego, J. Manual de logopedia
escolar. Aljibe. Malaga, 1995.
Gil, R. Manual de neuropsicología. Masson.
Bartzelona, 2002.
Gómez, M.; Díaz, L.; Rebollo, T. Comunicación
aumentativa y alternativa. In: http://www.
jmunozy.org/files/9/Necesidades_Educativas_
Especificas/aula_pt/conocer_mas/diversidad-
murcia/UNIDAD26.pdf
Gómez Villa, M. (koord.). Materiales Multimedia
para el desarrollo del Sistema de Comunicación
Total-Habla Signada. In: http://diversidad.
murciaeduca.es/tecnoneet/docs/2004/4-
12004.pdf
Guillén, C.; López, T.; Llanos, M. Material
multimedia para el aprendizaje de la lengua
de signos español. Hezkuntza, Prestakuntza
eta Enpleguko Kontseilaritza. Murtziako
Eskualdea. In: http://diversidad.murciaeduca.
es/publicaciones/diclse/autores.html
 5. unitate didaktikoa Esku hartzeko eta jarraipenerako estrategiak 159
Helm-estabrooks, N.; Albert, M. L. Manual de
terapia de la afasia. Panamericana. Madril,
1994.
Las TIC en logopedia: audición y lenguaje.
Valentziako Unibertsitateko web-orria. In:
h t t p : / / w w w. u v. e s / b e l l o c h c / l o g o p e d i a /
NRTLogo8.wiki?6
Mcdonald, E.T. Sistema Bliss. Enseñanza y uso.
Toronto 1980. Itzulpena MEC.
Marcos, J.M.; Romero, D. Portal Aragonés de
Comunicación Aumentativa y Alternativa
(ARASAAC): recursos, herramientas y ejemplos
de uso en distintos contextos. Hezkuntza,
Unibertsitate, Kultura eta Kirol Departamentua.
Aragoiko Gobernua. In: http://diversidad.
murciaeduca.es/publicaciones/dea2012/docs/
jmmarcos.pdf
Martinez, E. El sonido en la comunicación humana.
Octaedro. Bartzelona, 1996.
Mayer Johnson, R. SPC Simbolos pictográficos
para la comunicación (no vocal). MEC. Madril,
1986.
Murillo Ruiz, B. Estudio de la evolución del
lenguaje en la demencia Alzheimer. Arg.:
I.S.E.P. textos. Bartzelona, 1999.
Narbona, J. ; Chevrie-Muller, C.  El lenguaje del
niño. Desarrollo normal, evaluación y
trastornos. Masson. Bartzelona, 1997.
Palacios, J. et al. Desarrollo psicológico y
educación. Alianza. Madril, 2001.
Peña Casanova, J. Manual de logopedia. Masson.
Bartzelona, 2001.
Peña Casanova, J.; Pérez Pamies, M. Rehabilitación
de la afasia y trastornos asociados. Masson.
Bartzelona, 1984.
Perelló, J. Diccionario de Logopedia. Ediciones
Lebon. Bartzelona, 1995.
Perelló, J. Trastornos del habla. Científico Médica.
Bartzelona, 1977.
profilak (Aldizkariak). In: http://www.once.es/
new/sala-de-prensa/publicaciones-y-
documentos/Perfiles
Repetto Talavera, E. Modelos de orientación e
intervención psicopedagógica. UNED. Madril,
2002.
Riviere, A. eta beste batzuk. El tratamiento del
autismo. Nuevas perspectivas. Gizarte
Gaietako Ministerioa. Madril, 1998.
Rodriguez Gonzalez, M.A. Lenguaje de signos.
Miguel de Cervantes Liburutegi Birtuala. In:
http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/
lenguaje-de-signos--0/html/ffbeaf86-82b1-
11df-acc7-002185ce6064_6.html
Rondal, J. Seron, X. Trastornos el Lenguaje (I., II.,
eta III. lib.). Paidós. Bartzelona, 1998.
Rosell, C.; Soro-Camats, E.; Basil, C.; Súarez, D.;
Alsina, G.; Pastallé, N. Ajuts tècnics per a la
comunicació. Sistemes augmentatius i
alternatius i sistemes d’accés a l’ordinador.
Blocs 9 Fundació Guttman/Departament de
Benestar Social de la Generalitat de Catalunya.
Bartzelona, 1997.
Rosell, C.; Basil, C. Sistemas de signos manuales
y sistemas de signos gráficos: características y
criterios para su uso. In Basil, Soro-Camats,
Rosell. Sistemas de signos y ayudas técnicas
para la comunicación aumentativa y la
escritura. Masson. Bartzelona, 1998.
Bartzelonako Unibertsitateko Gordailu
Digitaleko OMADO bilduman eskuragarri.
Serra, M. et al. La adquisición del lenguaje. Ariel,
S.A. Bartzelona, 2000.
Soto, G.; Zangari, C. (2009). Practically Speaking:
language, literacy, and academic development
for Students with AAC Needs. Paul H. Brookes.
Torres, S. Sistemas alternativos de comunicación.
Manual de comunicación aumentativa y
alternativa: sistemas y estrategias. Aljibe.
Malaga, 2001.
Torres, J. Trastornos del lenguaje en niños con
necesidades educativas especiales. CEAC.
Bartzelona, 2003.
Triadó C.; Forns, M. La evaluación del lenguaje:
una aproximación evolutiva. Anthropos.
Bartzelona, 1984.
Tifloteknologia. ONCEren web-orria. In: http://
www.once.es/new/servicios-especializados-
en-discapacidad-visual/tecnologias-de-la-
informacion-y-de-la-comunicacion/
tiflotecnologia
Verdugo, M. A. Personas con Discapacidad.
Perspectivas Psicopedagògicas y
rehabilitadoras. Siglo XXI. Madril, 1995.
Von tetzchner, S.; Martisen, H. Introducción a la
enseñanza de signos y al uso de ayudas
técnicas para la comunicación. Col.
Aprendizaje. Visor S.A. Madril, 1993.
Wing, L. El autismo en niños y adultos. Una guía
para padres. Paidos. Buenos Aires, 1998.