Gra evinski fakultet u Sarajevu

Odsjek za geodeziju

Uputstvo za korištenje Leica Geo Office softvera v. 3.0.

Dževad Krdžali

Sarajevo, 25.01.2011.god.
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Sadržaj

1 Kreiranje koordinatnog sistema ........................................................................................................ 3

1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krügerove projekcije ......................................................................... 4
1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH ................................................................. 5
2 Kreiranje novog projekta .................................................................................................................. 6
2.1 Uvoz sirovih GPS opažanja ..................................................................................................... 6
2.2 Obrada baznih linija ................................................................................................................ 7
2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija .................................................................................... 10
3 Izravnanje mreže ............................................................................................................................ 13
3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment) .................................. 13
3.1.1 Priprema ........................................................................................................................... 14
3.1.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 14
3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment) ............................................................. 22
3.2.1 Priprema ........................................................................................................................... 22
3.2.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 23
4 Izravnanje mreže u državnom koordinatnom sistemu ...................................................................... 23
5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u državni koordinatni sistem DKSBiH ................................ 24
5.1 Kreiranje modela transformacije............................................................................................ 30

2
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

1 Kreiranje koordinatnog sistema

Kreiranje koordinatnog sistema u Leica Geo Office-u je veoma jednostavan postupak. Prije po etka rada
na bilo kojem projektu neophodno je definisati koordinatni sistem u kojem e se obavljati ra unanja
vezana za neki projekat. Kada se pokrene Leica Geo Office pojavi nam se slijede i radni okvir:

Slika 1: Radno okruženje Leica Geo Office

Da bismo kreirali koordinatni sistem kliknemo na ikonicu sa lijeve strane “Coordinate Systems”. Nakon
toga pojav nam se okvir:

Slika 2: Coordinate System Management

Kao što je i re eno kreiranje koordinatnog sistema je jednostavan postupak. Neophodno je poznavanje
teorije koordinatnih sistema. Ovdje e biti opisano kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema za podru je

3
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Bosne i Hercegovine, kao i kreiranje državnog koordinatnog sistema Bosne i Hercegovine (nazovimo ga
DKSBiH).

1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krügerove projekcije

Prije kreiranja koordinatnog neophodno je kreirati odgovaraju u projekciju za predmetni koordinatni
sistem. Za ETRS 89 je potrebno kreirati UTM projekciju, dok je za DKSBiH potrebno kreirati Gauss-
Krügerovu projekciju. Kreiranje projekcije se vrši na slijede i na in:
1. Kreiranje UTM projekcije za teritoriju Bosne i Hercegovine
Desni klik na folder “Projections” u padaju em meniju “Contents” (vidi prethodnu sliku).

Slika 3: Kreiranje nove projekcije

Nakon toga nam se otvori prozor:

Slika 4: Podešavanja vezana za UTM projekciju za teritoriju BiH

Parametri projekcije su:
- Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. UTM_BiH)
- Tip projekcije: UTM
- Zona: 34 (za BiH)
- Hemisfera: sjeverna
Kliknemo na “OK” i kreirali smo UTM projekciju za teritoriju Bosne i Hercegovine.
2. Kreiranje Gauss- Krügerove projekcije
Ponovo desni klik na folder “Projections” i “New” (slika 3).
Parametri projekcije su:
- Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. Gauss-Krüger)
- Tip: TM (Transverse Mercator-popre na Merkatorova)
- False Easting: 6500000,000 m
- False Northing: 0,000 m
- Latitude of Origin (geodetska širina ishodišta): 0°0’00’’

4
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

- Central Meridian (centralni meridian): 18°00’00’ (za 6 zonu, 15 za 5 i 21 za 7 zonu)

- Zone Widht (širina zone): 3°0’00’’
- Scale Factor at Origin (mjerilo): 0,9999

Slika 5: Podešavanja vezana za Gauss-Krügerovu projekciju za BiH (6 zona)

1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH

Sada možemo kreirati koordinatne sisteme koji se naj eš e koriste u našoj zemlji. Prvo emo kreirati
ETRS89 koordinatni sistem. Desni klik na folder “Coordinate Systems”i “New”

Slika 6: Kreiranje novog koordinatnog sistema

Slika 7: Kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema

5
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 8: Kreiranje DKSBiH koordinatnog sistema

2 Kreiranje novog projekta

Pokrenemo softver nakon ega nam se otvori radni okvir:
“File” “New Project…”
Na tabu “General” definišemo ime projekta, odredišni direktorij te vremensku zonu (slika 12).

Slika 9: Dodjeljivanje imena projektu, definisanje odredišnog direktorija te vremenske zone projekta
Nakon toga pre emo na tab “Coordinates”, gdje odaberemo koordinatni sistem. U našem slu aju
odabiremo ETRS89. Potvr ujemo postavke klikom na “OK”.

2.1 Uvoz sirovih GPS opažanja

Leica Geo Office podržava uvoz nekoliko formata mjerenja. Uvoz podataka se vrši na “Import” - “Raw
Data…” - odaberemo tip podataka (u našem slu aju GPS500/SR20 raw data) - odaberemo u koji projekat
želimo uvesti naša mjerenja, i kliknemo “Assigned”.
Napomena: Uvoz podataka je najbolje vršiti tako što e se mjerenja sa svake ta ke uvoziti
pojedina no. Na ovaj na in možemo kontrolisati naša mjerenja. Preporu ljivo je da se odmah
kontrolišu broj ta ke, mjerena visina antene, na in mjerenja visine antene, tip antene, tip
prijemnika.

6
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Uvezemo sva mjerenja.

Pregledamo još jednom brojeve ta aka, visine antenna i ostale podatke na tabu “GPS-Proc” (ovo je veoma
važno jer greške koje se ne otklone u ovom koraku uti u na kasnije rezultate obrade mjerenja i izravnanja
mreže). Promjenu broja ta ke vršimo tako što ozna imo ta ku, desni klik i “Edit Point…”. Promjenu
visine antene izvršimo tako što odaberemo ta ku, desni klik i “Properties”. Otvori nam se prozor u kojem
možemo promijeniti visinu antene, tip antene i na in mjerenja antene.

2.2 Obrada baznih linija

Prije po etka obrade baznih linija potrebno je podesiti parametre obrade. U meniju “GPS-Proc” izaberemo
“Processing Parameters”. Podešavanja su prikazana na slijede im slikama:

Slika 10: Tab “General”

Slika 11: Tab Strategy (na ovom tabu ništa ne mijenjati)

Slika 12: Uklju iti opciju “Residuals”

7
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 13: Tab “Auto Processing”

Potvrdimo naša podešavanja na “OK”.
Poslije toga unijeti koordinate poznatih ta aka (u našem slu aju su to koordinate G120 i G121). Ove
koordinate e se koristiti za ra unanje koordinata ostalih ta aka tokom obrade baznih linija.

Tabela 1: Koordinate datih ta aka

Kartezijeve koordinate poznatih ta aka u ETRS 89
Point
X Y Z
Name
G120 4372359.6295 1444590.8516 4399268.3816
G121 4372348.0656 1443689.5904 4399698.0005

Sada možemo po eti sa obradom. Prilikom pravljenja plana opažanja i skice mreže mi smo odredili koje
vektore želimo obraditi u našoj mreži. Ovdje je veoma važno napomenuti da se obavezno mora voditi
ra una o nezavisnosti vektora. U izravnanje mreže smiju u i samo nezavisni vektori, izuzetno se mogu
uklju iti neki zavisni vektori zbog zatvaranja figura.

Obrada baznih linija se vrši na slijede i na in:

Na meniju “GPS-Proc” odaberemo “Processing mode” i uklju imo “Manual mode”.

Napomena: Obrada baznih linija se vrši na osnovu plana opažanja i skice mreže, tako da sami
odre ujemo koje bazne linije e u i u izravnanje mreže. U “Automatic mode” softver na osnovu
zadatih podešavanja sam bira najbolja rješenja. Bazne linije koje softver izabere kao najbolje se
ne e slagati s našim planom opažanja i skicom mreže. Ukoliko investitor ne zahtijeva odre enu
konfiguraciju mreže, može se koristiti i automatski na in obrade baznih linija. Ovdje e biti
objašnjen i jedan i drugi na in.

Prvo se odabere referentna ta ka:

8
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 14: Odabir referentne ta ke

Nakon odabira referentne ta ke odaberu se ta ke roveri koje tvore nezavisne bazne linije sa referentnom
ta kom:

9
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 15: Odabir ta ke rovera

Kada smo odabrali ta ke rovere idem na meni “GPS-Proc” i kliknemo na “Process” (ili desni klik u
ozna enom prozoru i “Process”), poslije ega e softver sra unati bazne linije, i automatski e se otvoriti
prozor sa rezultatima obrade. U ovom prozoru gledamo kakva smo rješenja dobili za pojedina ne bazne
linije. U koloni “Ambiguity status” treba da stoji “YES”, što zna i da su uspješno riješene višezna ne
neodre enosti. U koloni “Solution type” treba da stoji “fix-all”, što zna i da su rješenja fiksna. U koloni
“Frequency” stoji koji signal je korišten za rješavanje bazne linije (L1, L1+L2, ...). Da bismo pohranili
rezultate obrade idemo desni klik mišem i odaberemo komandu „Store“.

2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija

Ovaj korak se provodi neposredno prije izravnanja i zbog toga je veoma važan. U ovom koraku se
otklanjaju greške koje mogu uticati na samo izravnanje. Rezultati obrade baznih linija su vidljivi iz
pohranjenih izvještaja. U tabu “Results” koji se otvorio nakon završenog procesiranja odaberemo mapu
“Baselines” i u desnom prozoru se prikažu obra ene i pohranjene bazne linije. Odaberemo baznu liniju i
desnim klikom “Open Report”. U izvještaju se nalaze:
- informacije o projektu,
- informacije o ta kama,
- parametri procesiranja,
- odabir satelita i
- finalne koordinate.

Informacije o projektu sadrže:

- naziv projekta,

10
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

- vrijeme kreiranja projekta,

- vremensku zonu u odnosu na Grinweech,
- koordinatni sistem, itd.

Informacije o ta kama sadrže:

- tip prijemnika i serijski broj,
- tip antene i serijski broj,
- visinu antene,
- po etne geodetske koordinate bazne stanice i rovera.

Informacije o parametrima procesiranja:

Ove informacije su prikazane tabelarno, u dvije kolone. Lijeva kolona sadrži podešene vrijednosti, a u
desnoj koloni se nalaze upotrijebljene vrijednosti.
U odjeljku informacija o odabiru satelita su navedeni isklju eni sateliti, ukoliko takvih ima.
I u odjeljku “Final Coordinates” se nalaze:
- geodetske koordinate baze i rovera,
- tip rješenja,
- frekvencija,
- ambiguity (tj. jel riješen cijeli broj valnih dužina),
- kvaliteta položaja data kroz standardne devijacije širine, dužine i visine.

Navedene informacije su odabrane po defaultu. Me utim, sadržaj izvještaja možete i sami odabrati. Bilo
gdje na izvještaju desni klik i “Properties”. Na tabu “Contents” možemo birati koje informacije želimo
vidjeti u izvještaju. U “Final Coordinates” ozna imo preostala tri polja. Na tabu “Coordinate Types”
podešavamo koji tip koordinata želimo, geodetske, kartezijeve ili tzv. grid koordinate.
Nakon toga u odjeljku “Final Coordinates” možemo vidjeti srednju grešku i kofaktor matricu, te podatke o
preciznosti (DOPs).
Ukoliko smo zadovoljni rezultatima obrade, pohrani emo naš izvještaj. Ako se pak pojavljuju velike
greške, ili rješenje nije fiksno, onda bismo trebali analizirati naša mjerenja. Ponovo na tabu “Results”
odaberemo baznu liniju koja ne zadovoljava kriterije ta nosti i desni klik “Analyse”. Otvori nam se
slijede i prozor.

11
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 16: Analiza bazne linije

Ovdje su grafi ki prikazani svi podaci naših mjerenja i obrade bazne linije. Na osnovu analize tih
podataka možemo zaklju iti kada su naša mjerenja bila loša, te odstraniti taj interval iz obrade.

12
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 17: Prikaz DOPs

Pošto smo uspješno završili obradu baznih linija, sva rješenja su fiksna i greške su zadovoljavaju e,
možemo pristupiti izravnanju mreže.

3 Izravnanje mreže
Izravnanje mreže se provodi u dva koraka. U prvom koraku se radi slobodno izravnanje ili izravnanje s
minimalnom prisilom. U drugom koraku se radi fiksno izravananje ili izravnanje s prisilom, odnosno
izravnanje s fiksnim-datim ta kama.

3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment)

Izravnanje s minimalnom prisilom podrazumijeva izravnanje mreže kada je fiksirana samo jedna ta ka
mreže ije su koordinate od ranije poznate. Samo izravnanje se provodi da bi se utvrdila unutrašnja ta nost
mreže, odnosno ta nost izvršenih mjerenja. Koordinate dobivene u ovom koraku se ne smiju uzimati kao
finalne koordinate mreže.

13
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

3.1.1 Priprema
Prije po etka izravnanja s min. prisilom potrebno je fiksirati jednu ta ku. Na meniju “Points” odaberemo
ta ku i “Properties”. Pod “Point Class” odaberemo “Control”. Biramo tip koordinata koji želimo. Uzmimo
npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate.
Sada idemo na meni “Adjustment”. Odaberemo u alatnoj traci “Adjustment” >> ”Configuration” >>
”General Parameters…”. Pojavi nam se slijede i prozor:

Slika 18: Parametri izravnanja mreže

U prozoru “Centring / Height” podesimo grešku centisanja na 3 mm i grešku mjerenja visine antene na
3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podešavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja
moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura.
U alatnoj traci idemo na “Adjustment” >> ”Pre-analysis”. Nakon toga pozovemo izvještaj na
“Adjustment” >> ”Results” >> ”Pre-analysis”. U ovom izvještaju vidimo broj poznatih ta aka, broj
nepoznatih ta aka, broj stepeni slobode, itd.
Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri ta ke). Idemo na
“Adjustment” >> ”Compute Loops”. Izvještaj zatvaranja figura pozivamo na “Adjustment” >> ”Results”
>> ”Loops”. U izvještaju su prikazane slijede e informacije:
- kriti na vrijednost W-testa,
- sve figure sa koordinatnim razlikama izme u ta aka koje zatvaraju figure,
- W-test koordinata,
- Greška zatvaranja figure i njena ta nost,
- Ratio,
- Dužina figure.

Ukoliko neka figura ima ve u vrijednost W-testa od kriti ne treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i
odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mreže.
Greška zatvaranja figure ne bi trebala biti ve a od ……….
Pošto su nam se sve figure zatvorile sa odgovaraju om ta noš u možemo pristupiti izravnanju. Izravnanje
pokrenemo na “Adjustment” >> ”Compute Network”. Izvještaj izravnanja pozivamo na “Adjustment” >>
”Results” >> ”Network”.

3.1.2 Analiza rezultata

Analiza rezultata se vrši na osnovu izvještaja izravnanja. U izvještaju izravnanja su dati parametri ta nosti
mreže. Mjerenja i koordinatne razlike su testirane sa tri testa i to W-test, T-test i F-test. Ukoliko su
mjerenja prošla ove statisti ke testove može se pristupiti izravnanju s prisilom. Ukoliko nisu zadovoljeni
testovi moramo poduzeti odre ene radnje kako bi iz naših rezultata izbacili mjerenja koja sadrže greške.
F-test naime testira nultu hipotezu H0. On se esto naziva globalni test modela. On se ra una po slijede oj
formuli:
F s2 / 2

gdje je:

14
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

s2 – a-posteriori factor varijance, koji zavisi od sra unatih reziduala i prekobrojnosti

2
– a-priori factor varijance
Tri su osnovna razloga zbog kojih F-test može biti odba en:
1. velike greške u opažanjima,
2. neadekvatan matemati ki model izravnanja,
3. neadekvatan stohasti ki model izravnanja.

Ako F-test nije prošao, potrebno je prona i uzrok. Ako sumnjamo da je nulta hipoteza odba ena zbog
grube greške u nekom od opažanja, uradi emo W-test. Testiranje pojedina nih opažanja W-testom se
naziva datasnooping. Ova dva testa su povezana zajedni kom vrijednoš u . Ova metoda testiranja se
naziva B metodom testiranja. Kriti na vrijednost W-testa zavisi od izbora stepena zna ajnosti 0. Što je
ve i stepen zna ajnosti to je kriti na vrijednost W-testa manja i samim tim kriterij prihvatanja nulte
hipoteze strožiji. Pošto je F-test manje osjetljiv na greške u pojedina nim mjerenjima, preporu ljivo je da
se obavezno uradi W-test, kako bi se otkrile eventualne grube greške mjerenja.
Kako W-test testira pojedina na mjerenja, odnosno kada je GPS u pitanja komponentne dX, dY i dZ, za
testiranje bazne linije kao cjeline koristi se višedimenzionalni T-test. On je tako er povezan sa F-testom
preko B metode testiranja. Što je ve i stepen zna ajnosti 0 to je kriti na vrijednost T-testa manja i kriterij
prihvatanja nulte hipoteze strožiji.
Koristan test kod obrade GPS opažanja je i Anntena Height-test, koji služi za otkrivanje grešaka u
mjerenju visine antene.
Pošto su F-Test, W-Test i T-Test povezani, najbolje ih je interpretirati zajedno:
- odba en F-Test sa odre enim brojem opažanja (koordinata) koje nisu zadovoljile W-Test (T-Test)
obi no je posljedica jedne ili više grubih grešaka,
- ako je F-Test odba en, i sva opažanja jednog tipa tako er odba ena (npr. Zenitni uglovi), problem
bi mogao biti u matemati kom modelu, kojega treba korigovati ili poboljšati. Npr. Ako su svi
zenitni uglovi odba eni W-Testom, bilo bi korisno uklju iti koeficijent refrakcije u matemati ki
model.
- Ako je F-Test odba en, kao i ve ina W-Testa (ne uklju uju i ekstremne vrijednosti), problem bi
mogao biti u stohasti kom modelu. Upotrijebljene standardne devijacije su preoptimisti ne. S
druge strane, ako je vrijednost F-Testa dobrano ispod kriti ne vrijednosti, i sve vrijednosti W-Test
(T-Testa) blizu nule, onda je vjerovatno standardna devijacija pesimisti na.
Kada nam mjerenja nisu prošla neki od testova možemo uraditi nešto od slijede eg:
- isklju iti opažanje (Ovo je dozvoljeno, ali nije preporu ljivo. Isklju ivanje pove ava
prekobrojnost i samim tim uti e na preciznost i pouzdanost.),
- ponovo izmjeriti kriti na opažanja (Ovo se radi samo kada se ništa drugo više ne može uraditi da
bi se rezultati poboljšali.),
- pove ati standardnu devijaciju doti nog opažanja (Ovo je efektan na in, jer se smanjuje vrijednost
testova. Me utim treba imati na umu da nije svrha obrade mjerenja posti i da svi testovi pro u,
ve pronalaženje i otklanjanje grešaka iz mjerenja.) i
- ignorisati rezultate testova (Nije preporu ljivo, izuzev ako se ne traži velika ta nost dobijenih
koordinata).
Ukoliko neka od naših mjerenja nisu zadovoljila statisti ke testove trebali bi uraditi slijede e:
- provjeriti unijete visine antena (instrumenata kod terestri kih opažanja),
- provjeriti mjerenje vrijednosti:
o Neka imamo etiri mjerene dužine izme u dvije ta ke:
123,4567 m
123,4589 m
123,4667 m
123,4553 m
Vidimo da su tri dužine približno iste, dok etvrta dužina odstupa od ostale tri. Vjerovatno
je ta dužina pogrešna, i treba je isklju iti iz daljeg procesa obrade.

15
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

- analizirati mjerenja koja nisu prošla statisti ke testove, tj. pokušati odstraniti greške koje kvare
mjerenja. Analizirati fazna i kodna mjerenja, cycle slips, uticaj jonosfere, troposfere, itd. Pokušati
isklju iti satelite koji su bili blizu horizonta za vrijeme mjerenja pove avanjem elevacione maske.
- Provjeriti unijete koordinate datih ta aka.

3.1.2.1 Rezultati izravnanja

3.1.2.1.1 Koordinate

Ovdje su date izravnate koordinate ta aka. Kolona Corr predstavlja razliku približnih i izravnatih
koordinata. Kolona Prec (95%) je standardna devijacija koordinata sa pouzdanoš u od 95%.

3.1.2.1.2 Opažanja i reziduali

Na ovoj slici su prikazana izravnata opažanja (Adj obs). Rezidual (Resid) je razlika izme u izravnate i
sirove vrijednosti opažanja. U kolini Resid (ENH) su korekcije koordinata Easting (y), Northing (x) i
Height (H). zadnja kolona je standardna devijacija izravnatih vrijednosti Sd.

16
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

3.1.2.1.3 Reziduali GPS vektora

U ovoj tabeli su dati izravnati GPS vektori (Adj vector) i njihovi reziduali (Resid). Tako er su date
odgovaraju e vrijednosti reziduala u ppm u zavisnosti od dužine vektora (zadnja kolona).

3.1.2.1.4 Vanjska pouzdanost (External Reliability)

Vanjska pozdanost se može definisati kao najve i uticaj neotkrivenih grešaka na komponetne koordinata
preko opažanja. Vanjska pouzdanost je data za svako stajalište preko komponentni koordinata (Ext Rel).
Tako er su data opažanja ili fiksne koordinate koje uzrokuju vanjsku pouzdanost.

17
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

3.1.2.1.5 Apsolutne elipse grešaka

U ovoj tabeli su predstavljene apsolutne elipse grešaka sa stepenom povjerenja od 95% (stepen povjerenja
se može smanjiti ili pove ati). Prikazan je odnos velike i male poluosi elipsi grešaka (A/B), orijentacije
elipse grešaka u odnosu na sjever (Psi) i srednja greška visine (Sd Hgt).

3.1.2.1.6 Relativne elipse grešaka

Relativne elipse grešaka su mjera preciznosti relativnog odnosa dviju ta aka. Ovdje su relativne elipse
data sa stepenom povjerenja od 95%. Dat je i odnos velike i male poluosi (A/B) i orijentacije elipse u
odnosu na sjever (Psi), kao i srednja greška visine (Sd Hgt).

18
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

3.1.2.1.7 Testiranje i procjena grešaka

Testiranje koordinata fiksiranih ta aka

Testiranje opažanja

MDB-the minimal detectable bias (najmanja vrijednost odstupanja koja se može otkriti). MDB predstavlja
mjeru unutrašnje pouzdanosti mreže.Što je ve i MDB to je pouzdanost manja. Veliki MDB zna i i to da
su opažanja ili koordinte slabo kontrolisani.
Red-redundancy-pouzdanost opažanja u procentima
BNR-the bias to noise ratio (odnos sistematska greška-šum)-to je zapravo efekat uticaja MDB-a na cijelu
mrežu. Preko BNR-a se izražava vanjska pouzdanost mreže. BNR se može interpretirati kao odnos
pouzdanosti i preciznosti:
x
BNR
x
gdje su
x uticaj MDB opažanja na bilo koju koordinatu x
x a - posteriori standardna devijacije te koordinate
Važna kvaliteta i MDB i BNR jeste da su nezavisni od izbora bazne stanice. Da bi mreža bila homogena
potrebno je da BNR bude približno jednak za cijelu mrežu.
W-Test-ovim testom se testiraju pojedina ne komponente DX, DY i DZ

19
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

T-Test-ovim testom se testira cijeli GPS vektor

Opažanja koja imaju pouzdanost manju od 10% e biti markirana crvenom bojom.

20
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

3.1.2.1.8 Procijenjene greške (Est err)

Ovdje su prikazane procijenjene greške za opažanja koja nisu prošla W-Test.

21
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Ovdje su prikazane procijenje greške opažanja koja nisu prošla Antena Height W-Test.

Ovdje su prikazane procijenjene greške za opažanja koja nisu prošla T-Test.

3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment)

Pošto smo proveli prethodna dva koraka, pristupamo završnom izravnanju mreže, tj. izravnanju mreže s
prisilom. Prilikom izravnanja mreže s prisilom fiksiraju se minimalno 3 ta ke (ukoliko nemamo tri fiksne
ta ke možemo fiksirati i dvije). Koordinate dobivene nakon izravnanja s prisilom se uzimaju kao finalne
koordinate mreže.
Specijalan slu aj izravnanja s prisilom je Izravnanje s prisilom s težinama (Weighted constrained).
Prilikom ovog izravnanja u obzir se uzimaju i standardne devijacije fiksiranih ta aka, ukoliko ih
poznajemo iz ranije odre ene mreže.

3.2.1 Priprema
Prije po etka izravnanja s prisilom potrebno je fiksirati najmanje dvije ta ke (bolje tri i više). Na meniju
“Points” odaberemo ta ku i “Properties”. Pod “Point Class” odaberemo “Control”. Biramo tip koordinata
koji želimo. Uzmimo npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate.
Sada idemo na meni “Adjustment”. Odaberemo u alatnoj traci “Adjustment” >> ”Configuration” >>
”General Parameters…”. Pojavi nam se slijede i prozor:

22
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 19: Parametri izravnanja mreže

U prozoru “Centring / Height” podesimo grešku centisanja na 3 mm i grešku mjerenja visine antene na
3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podešavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja
moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura.
U alatnoj traci idemo na “Adjustment” >> ”Pre-analysis”. Nakon toga pozovemo izvještaj na
“Adjustment” >> ”Results” >> ”Pre-analysis”. U ovom izvještaju vidimo broj poznatih ta aka, broj
nepoznatih ta aka, broj stepeni slobode, itd.
Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri ta ke). Idemo na
“Adjustment” >> ”Compute Loops”. Izvještaj zatvaranja figura pozivamo na “Adjustment” >> ”Results”
>> ”Loops”. U izvještaju su prikazane slijede e informacije:
- kriti na vrijednost W-testa,
- sve figure sa koordinatnim razlikama izme u ta aka koje zatvaraju figure,
- W-test koordinata,
- Greška zatvaranja figure i njena ta nost,
- Ratio,
- Dužina figure.

Ukoliko neka figura ima ve u vrijednost W-testa od kriti ne treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i
odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mreže.
Greška zatvaranja figure ne bi trebala biti ve a od ……….
Pošto su nam se sve figure zatvorile sa odgovaraju om ta noš u možemo pristupiti izravnanju. Izravnanje
pokrenemo na “Adjustment” >> ”Compute Network”. Izvještaj izravnanja pozivamo na “Adjustment” >>
”Results” >> ”Network”.

3.2.2 Analiza rezultata

Analiza rezultata se provodi kao i poslije izravnanja s minimalnom prisilom. Razlika u odnosu na
izravnanje s minimalnom prisilom jeste što se ovdje ne procijenjuju greške visine antene.
Kada postignemo da su naša izravnata mjerenja prošla sve testove, i kada greške koordinata ne prelaze
dozvoljene vrijednosti (koje obi no daje projektant ili investitor) naš posao oko izravnanja je završen.
Koordinate dobivene izravnanjem s prisilom se uzimaju kao finalne koordinate mreže.

4 Izravnanje mreže u državnom koordinatnom sistemu

Leica Geo Office pruža mogu nost izravnanja mreže u državnom koordinatnom sistemu. Prilikom
kreiranja novog projekta odabiremo državni koordinatni sistem u kojem emo raditi sva ra unanja.
Ukoliko koordinatni sistem u kojem želimo izravnati našu mrežu ne postoji u softveru, moramo ga
kreirati. Kreiranje koordinatnog sistema je opisano u poglavlju 1.

23
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u državni koordinatni

sistem DKSBiH
Izravnate koordinate u ETRS89 potrebno je transformisati u državni koordinatni sistem. Leica Geo Office
nudi dva modela transformacije:
1. Bursa-Wolf i
2. Molodensky-Badekas.

Kod nas se koristi Bursa Wolf model Helmertove 7-parametarske transformacije.

Prije transformacije je potrebno napraviti novi projekat sa državnim koordinatnim sistemom i u njega
uvesti ta ke ije su koordinate poznate državnom koordinatnom sistemu. Uvoz koordinata se vrši preko
“Import” – “ASCII Data…”, poslije ega nam se otvori slijede i prozor

Slika 20: Podešavanje koordinatnog sistema i modela visina

Poslije toga kliknemo na “Import”. Otvori nam se slijede i prozor:

Slika 21: Ovdje podešavamo od kojeg reda po inje import ta aka

Kada smo podesili od kojeg reda želimo klinemo na “Next”, i pojavi nam se slijede i prozor:

24
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 22: Stavimo kva icu na “Tab”

Opet kliknemo na “Next”, nakon ega se pojavi prozor na kojem moramo podesiti zna enje svake kolone.
To se vrši desnim klikom na vrhu kolone. Podešavanja su slijede a:
- 0>>Point ID
- 1>>Coordinates-Easting
- 2>>Coordinates-Northing
- 3>>Coordinates-Ell. height

Slika 23: Podešavanje kolona

Kliknemo na “Next”, i pojavi nam se prozor u kojem dajemo ime “Tamplate” (npr. DKSBiH).

25
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 24: Posljednji korak prilikom uvoza ta aka

Kliknemo na “Finish” ime smo završili uvoz ta aka.

Slika 25: Primjer koordinatnog fajla (*.txt) koji se može uvesti u LGO
Transformaciju po injemo odabirom komande “Datum/Map” na meniju “Tools”. Pojavi nam se prozor
podijeljen na dva dijela.

26
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 26: Po etak transformacije

U gornjem prozoru ozna imo projekat u kojem su ta ke ije su koordinate u ETRS89. U donjem prozoru
ozna imo projekat u kojem su ta ke ije su koordinate u državnom koordinatnom sistemu (onaj projekat u
koji smo uvezli ta ke koje imaju poznate koordinate u DKSBiH). Kada ozna imo projekte idemo na tab
“Match”. Na lijevoj strain su koordinate ta aka u ETRS89, a na desnoj strani koordinate ta aka u
DKSBiH.

27
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 27: Tab “Match”

Desnim klikom u donjem praznom prozoru i odabirom naredbe “Configuration…” otvori se prozor u
kojem se mogu izvršiti podešavanja transformacije. Ovdje ne treba ništa mijenjati za naš slu aj.
Odabir identi nih ta aka se može uraditi na dva na ina:
1. Automatski: desni klik u donjem prozoru i odaberemo “Auto Match” nakon ega softver
automatski odabere parove ta aka koje imaju iste brojeve u oba sistema.
2. Ru no: izaberemo ta ku u lijevom prozoru, pa izaberemo ta ku u desnom prozoru, desni klik i
“Match”. Ta ka se pojavi u donjem prozoru.

Nakon završetka odabira identi nih ta aka kliknemo na tab “Results” na kojem se prikažu rezultati
transformacije sa ocjenom ta nosti po položaju i visini te zajedno. Ovdje vidimo koje ta ke najviše
odstupaju.

28
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 28: Rezultati transformacije

Na tabu “Report” je data srednja greška transformacije i sedam transformacijskih parametara sa ocjenom
ta nosti. Tako er, ovdje su date koordinate zajedni kih ta aka u oba koordinatna sistema, transformisane
koordinate, reziduali i grafi ki prikaz reziduala. Ako smo zadovoljni rezultatima spremimo naš izvještaj
desnim klikom i “Save As…” na prikladno mjesto. Vratimo se na tab “Results” i desni klik pa “Store…”.
Otvori se slijede i prozor:

Slika 29: Spremanje seta transformacijskih parametara

Kliknemo na “OK” pa na “Yes”.
Ovim je transformacija završena. Otvorimo projekat koji je u ETRS89 i kliknemo na tab “Points” i
promijenimo koordinatni sistem u “Local” – “Grid” gdje vidimo transformisane koordinate u DKSBiH.

29
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Slika 30: Transformisane koordinate u DKSBiH

Ukoliko nismo zadovoljni sa rezultatima transformacije zbog velike srednje greške ili velikih reziduala
(koji ne bi trebali prelaziti 10 cm Position+Hight) vratimo se na tab “Match” i isklju imo ta ke koje imaju
velike reziduale. Ponovo idemo na tab “Results” i provjeravamo reziduale. Ovaj postupak ponavljamo dok
ne postignemo potrebnu ta nost transformacije.
Za transformaciju moramo imati minimalno 4 ta ke (zbog predodre enosti sistema) iako je teorijski
dovoljno 3 ta ke.

5.1 Kreiranje modela transformacije

Kada imamo izra unate transformacijske parametre možemo napraviti tzv. model transformacije koji
možemo kasnije koristiti za isto podru je za koje smo sra unali parametre.
1) Parametri transformacije iz ETRS 89 u DKSBiH:
Translacija po X osi: -534,78659 m
Translacija po Y osi: -133,682448 m
Translacija po Z osi: -501,481725 m
Rotacija oko X ose (u sekundama): 4,91068654
Rotacija oko Y ose (u sekundama): 3,00330788
Rotacija oko Z ose (u sekundama): -11,0940335
Faktor mjerila (ppm): -1,15673966
2) Parametri transformacije iz DKSBiH u ETRS 89:
Translacija po X osi: 534,8017 m
Translacija po Y osi: 133,6419 m
Translacija po Z osi: 501,4777 m

30
Uputstvo za LGO v. 3.0 Dževad Krdžali

Rotacija oko X ose (u sekundama): -4,910525

Rotacija oko Y ose (u sekundama): -3,003572
Rotacija oko Z ose (u sekundama): 11,093962
Faktor mjerila (ppm): 1,156741
Napravimo dva modela transformacije, i to iz ETRS 89 u DKSBiH i obrnuto. Desni klik na folder
“Transformation” i “New”:

Slika 31: Kreiranje novog modela transformacije

Nakon toga se otvori prozor u koji unesemo parametre transformacije.

Slika 32: Transformacija iz ETRS 89 u DKSBiH

Slika 33: Transformacija iz DKSBiH u ETRS 89

31