ΝΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το κείμενο αναφέρεται στις αυταρχικές παιδαγωγικές μεθόδους του παρελθόντος. Αρχικά
περιγράφεται η μετάβαση του μικρού Καζαντζάκη στην πρώτη δημοτικού. Στη μετάβασή
του αυτή τα συναισθήματα του είναι ανάμεικτα και αντλεί κουράγιο από τη μητέρα του και
από τον πατέρα του, ο οποίος τον συνοδεύει και τον παραδίδει στο δάσκαλο (που φαντάζει
στα μάτια του μικρού τότε παιδιού σαν διάβολος), προτρέποντάς τον να τον δέρνει. Στη
συνέχεια, ο συγγραφέας κάνει λόγο για τις τέσσερις αυστηρές φιγούρες των δασκάλων του
και επικεντρώνεται στον δάσκαλο της τετάρτης τάξης που έφερε μαζί του τη Νέα
Παιδαγωγική που, όπως νόμιζαν τα παιδιά, ήταν σύζυγός του. Ο δάσκαλος αυτός που ήταν
και διευθυντής του σχολείου ήταν αντιπαθητικός και εκτός ότι ασκούσε ψυχοσωματική βία
στους μαθητές του, τους επέβαλε να του φέρνουν φαγώσιμα στο μάθημα. (132 λέξεις)

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η: “Με τα μαγικά...κι έδειξε τη βίτσα”: η μετάβαση στο σχολείο.
2η: “Από το Δημοτικό Σκολείο... ας φέρει βούτυρο!»”: η οδυνηρές αναμνήσεις της
σχολικής ζωής.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ - ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ + ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΟΥ

• Μητέρα: στοργική, τρυφερή (“Η μητέρα μού είχε δώσει ένα κλωνί βασιλικού...
βάφτισής μου στο λαιμό”). Νιώθει υπερηφάνεια που το παιδί της μεγαλώνει και θα
φοιτήσει στο σχολείο (“Με την ευκή του Θεού... με κοίταξε με καμάρι”).
• Πατέρας: είναι το στήριγμα και ο προστάτης της οικογένειας (είναι αυτός που
συνοδεύει το παιδί την πρώτη ημέρα στο σχολείο). Ωστόσο είναι αυστηρός,
αποστασιοποιημένος και φειδωλός στην εκδήλωση συναισθημάτων απέναντι στον
γιο του, γεγονός που μαρτυρείται από το ξάφνιασμα του μικρού, όταν ο πατέρας
του, πρώτη φορά, επιχείρησε να τον χαϊδέψει στο κεφάλι (“ Ο πατέρας μου
έσκυψε... χαϊδέψει”). Η αυστηρότητα του πατέρα – και η παιδαγωγική προσέγγιση
της εποχής - φαίνεται όταν αυτός δίνει άδεια στον δάσκαλο να δείρει το παιδί του,
με σκοπό “να γίνει άνθρωπος”.
• Το παιδί: αισθάνεται φοβισμένο για την πρώτη μέρα στο σχολείο, αλλά και
υπερήφανο (“μισό χαρούμενος, μισό αλαφιασμένος”, “ Ήμουν σαν ένα μικρό
καταστολισμένο σφαγάρι.... αντρειευούμουν”, “δείλιασα.... ζεστή φούχτα”). Όμως
αντλεί κουράγιο από την τρυφερότητα της μητέρας του και από τη συντροφιά του
πατέρα του. Ωστόσο, ο φόβος του εντάθηκε όταν είδε τον δάσκαλο με τη βίτσα και
άκουσε τον πατέρα του να τον προτρέπει να τον δέρνει (“κρατούσε μια μακριά
βίτσα... αν έχει κέρατα”). Στο σημείο αυτό φαίνεται και η αθωότητα του μικρού
παιδιού, το οποίο βλέπει τον δάσκαλο σαν διάβολο, προσπαθώντας να διακρίνει αν
κάτω από το καπέλο, που σκέπαζε το κεφάλι του, υπάρχουν κέρατα. Ένδειξη της
παιδικής του αθωότητας βρίσκεται και στο σημείο όπου με αφέλεια ρωτάει τον
δάσκαλο που είναι η Νέα Παιδαγωγική, πιστεύοντας πως είναι η γυναίκα του.
• Ο δάσκαλος της τετάρτης τάξης – το σχολείο εκείνη την εποχή: φαινόταν πάντα
θυμωμένος και αυστηρός (“θυμωμένα μάτια”), απαιτούσε την απόλυτη πειθαρχία
από τους μαθητές, ακόμα και την ώρα του διαλείμματος και περιόριζε, με τον τρόπο
αυτό, τον αυθορμητισμό τους (“αταξίες δε θέλει... γιατί αλλιώς κοιτάχτε εδώ!).
Επίσης, χρησιμοποιούσε τον ξυλοδαρμό των μαθητών ως μέσο συναισθηματικής
εκτόνωσης (“ή όταν δεν ήταν στα κέφια του... με το βούρδουλα”). Παράλληλα, ο
διάλογος με τους μαθητές όχι μόνο ήταν ανύπαρκτος, αλλά τιμωρούνταν κιόλας αν
κάποιο παιδί τον επιχειρούσε (“έλα εδώ αυθάδη... κι άλλη φορά σκασμός!”).
Επίσης, απαιτούσε από τους μαθητές, με πονηρό τρόπο, να του φέρνουν φαγώσιμα
 (“Ήταν όμως και πονηρούτσικος... ας φέρει βούτυρο”). Γενικά, δεν εφάρμοζε την
νέα παιδαγωγική στον τρόπο συμπεριφοράς του απέναντι στους μαθητές του.

“ΤΟ ΚΡΕΑΣ ΔΙΚΟ ΣΟΥ... ΤΑ ΚΟΚΑΛΑ ΔΙΚΑ ΜΟΥ”

Είναι η φράση με την οποία ο πατέρας του αφηγητή προτρέπει τον δάσκαλο να ασκήσει
σωματική βία στον γιο του (ηλικίας μόλις 6-7 χρονών), για να γίνει άνθρωπος. Η φράση
αυτή δηλώνει την αυταρχική παιδαγωγική προσέγγιση της εποχής, τόσο από την πλευρά
των γονιών όσο και από την πλευρά των δασκάλων. Συγκεκριμένα, τα παλαιότερα χρόνια
η άσκηση σωματικής βίας των ενηλίκων στα παιδιά θεωρούνταν κάτι φυσιολογικό και
αναγκαίο ώστε οι μαθητές να γίνουν σωστοί και υπάκουοι πολίτες και να συμμορφώνονται
στους κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί, στο σημείο αυτό,
ότι ο πατέρας του αφηγητή δίνει, βέβαια, την άδειά του για τον ξυλοδαρμό του γιου του,
αλλά ταυτόχρονα περιορίζει την εξουσία του δασκάλου, θέτοντάς του όρια. Με άλλα λόγια
του επιτρέπει μεν να τον δείρει όσο χρειάζεται, αλλά χωρίς να του σπάσει κάποιο κόκαλο,
ώστε να μην του μείνει κάποιο μόνιμο κουσούρι.

Η ΝΕΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ
• Ήταν μια νέα, για την εποχή, παιδαγωγική μέθοδος, όπου ερχόταν σε αντίθεση με
την ισχύουσα αυταρχική παιδαγωγική. Σε αυτή ο δάσκαλος έπαυε να είναι το
κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και τον ρόλο αυτό έπαιρνε ο μαθητής.
Επίσης, οι εκπρόσωποί της θεωρούσαν ότι η διδασκαλία θα γινόταν πιο
επιτυχημένη αν ήταν βιωματική· δηλ. οι μαθητές δεν έπρεπε να περιορίζονται μόνο
στη θεωρία αυτών που μάθαιναν, αλλά όφειλαν να τα βλέπουν και στην πράξη
(“Έπρεπε, λέει, ότι μαθαίναμε... γεμάτο κουκίδες”).
Ωστόσο, η νέα παιδαγωγική δεν ανανέωνε μόνο τον τρόπο διδασκαλίας, αλλά και τον
τρόπο συμπεριφοράς του δασκάλου προς τους μαθητές. Ο δάσκαλος, λοιπόν, από
δυνάστης έπρεπε να μετατραπεί σε καθοδηγητή των μαθητών, βοηθώντας τους να
φτάσουν στη γνώση. Για να το πετύχει αυτό όφειλε να είναι δίπλα τους και να τους εμπνέει
τον σεβασμό με την έμπρακτη αγάπη του και όχι με εκφοβιστικά μέσα.
Όπως καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ο δάσκαλος του αφηγητή εφήρμοζε μόνο το πρώτο μέρος
της νέας παιδαγωγικής, που αφορούσε τον τρόπο διδασκαλίας. Όχι το δεύτερο – και
σημαντικότερο - που αφορούσε τον τρόπο συμπεριφοράς του απέναντι στους μαθητές.
Αυτό δικαιολογεί και το γεγονός πως οι αθώοι μαθητές πίστευαν ότι η Νέα Παιδαγωγική,
που έφερε ο δάσκαλός μαζί του από την πρωτεύουσα, ήταν πρόσωπο και μάλιστα η
σύζυγός του.

Στόχος: καταγραφή στοιχείων για τα εκπαιδευτικά πράγματα της εποχής του Καζαντζάκη
και για την αυταρχική συμπεριφορά των δασκάλων.
Γλώσσα: πλούσιο λεξιλόγιο, ζυγισμένες με ακρίβεια λέξεις, ιδιωματισμοί, φωνητικές
ιδιοτυπίες του Καζαντζάκη.
Ύφος: γοργό (μικροπερίοδος λόγος), αμεσότητα (α΄ ρηματικό πρόσωπο).
ΑΦΗΓΗΣΗ:
αυτοβιογραφία, αφήγηση με χρονολογική σειρά των γεγονότων.
Χρόνος: η παιδική ηλικία του συγγραφέα (1889-1890).
Τόπος: Ηράκλειο της Κρήτης (εκκλησία Αγίου Μηνά).
Θεατρικότητα σκηνών.
Δραματική παρουσίαση προσώπων (από τις πράξεις τους κατανοούμε έμμεσα τον
χαρακτήρα τους). Μόνο σε λίγα σημεία γίνεται άμεσος χαρακτηρισμός.