อถ จิตร

ฺ กวิตว
ฺ านิ ฯ
ทฺวย
ฺ กฺษราณิ –
รสาสารสุสาโรรุรสุราริะ สสาร สะ ฯ
สํสาราสิรเสา ราเส สุรริ ส ํ ุะ สสารสะ ๚ ๑๚
ทุษฺกราณิ กวิตวฺ านิ ยะ กโรติ มหาพละ ฯ
ศฺรรี ป
ู ะ กวิภโู ป เม ส เทยาทฺพุทธฺ สิ ป ํ ทมฺ ๚
อเถติ ฯ กถเมเกไนว วรฺเณน วรฺณทฺวเยไนว ปทฺยํ นิ พธฺนาตีตย ฺ าศฺจรฺยํ จิตรฺ มฺ, ตตฺกราณิ
กวิตวฺ านิ จิตรฺ กวิตวฺ านิ , จกฺรพนฺ ธาทโย วา จิตรฺ าณิ , ตทฺวนฺ ติ จ กวิตวฺ านิ ตเถติ ฯ
ยทุกต ฺ ํ ภรเตน – ‘ตจฺจต ิ รฺ ํ ยตฺร วรฺณานํ า ขฑฺคาทฺยากฤติเหตุตา ฯ’ สํนิเวศวิเศเษณ สฺถต ิ า
วรฺณา ยตฺร ขฑฺคจกฺราทฺยาการานฺ ปฺรกฏยติ ตจฺจต ิ รฺ มิติ ตทรฺถะ ฯ ‘จิตรฺ ํ สฺยาททฺภต ุ าเลขฺยติ-
ลเกษุ วิหายสิ’ อิติ วิศฺวะ ๚ รเสติ ฯ ส ปฺรสิทโฺ ธ'สาวสุราริรน ฺ นฺ ทสูนุะ ราเส สสาร
ชคาม ฯ รสสฺยาสาโร ธาราสํปาโต ยสฺมาตฺส รสาสาระ ฯ สุสาราวูรู ยสฺย ส สุสาโรรุะ ฯ
ตตะ กรฺมธารยะ ฯ สสารโส ลีลากมลวานฺ ฯ สํสาราสิรภ ฺ กฺตาวิทย ฺ าจฺเฉตฺตา ฯ สุรริ สํ ะุ
โศภนรมเณจฺฉุะ ฯ นนุ วิสรฺคานุ สวฺ ารโยะ สตฺตวฺ าตฺกถเมตทฺทวฺ ฺยกฺษรมิติ เจตฺสตฺยมฺ, จิตรฺ กาวฺเย
ตตฺสตฺเว'ปิ วฺยวหาราตฺ ๚
จรฺโจรุโรจิรุจฺโจรา รุจโิ ร'รํ จราจเร ฯ
เจาราจาโร'จิราจฺจรี ํ รุจา จารุรจู จุรตฺ ๚ ๒๚
จรฺเจติ ฯ เจารสฺเยวาจาโร ยสฺย ส เจาราจาโร นนฺ ทสูนุะ ฯ นตุ เจาระ สฺวภกฺตานฺ ปฺรโมท-
ยิตุํ ตาทฤกฺกรฺ ฑ ี าปร อิตฺยรฺถะ ฯ อจิราตฺตวฺ รยา โคปกนฺ ยานํ า จีร ํ วสฺตรฺ มจูจรุ ทปหฤตวานฺ ฯ
กีทฤศะ ฯ จนฺ ทนาทิจรฺจยา อุรต ู ฺกฤษฺฏํ โรจิรย ฺ สฺย ส จรฺโจรุโรจิะ ฯ อุจจฺ มุโร วกฺโษ ยสฺย ส
อุจโฺ จราะ ฯ จราจเร ชคตฺยรมติศเยน รุจโิ ร มโนชฺญะ ฯ รุจา กานฺ ตย ฺ า ยตศฺจารุะ ๚
ธเร ธราธรธรํ ธราธร[ธุรา]รุธมฺ ฯ
ธีรธีรารราธาธิโรธํ ราธา ธุรธ ํ รมฺ ๚ ๓๚
ธร อิต ิ ฯ ราธา วารฺษภานวี ธเร โควรฺธนคิเรา ธราธรธรํ คิรธิ าริณํ นนฺ ทสูนุมาร-
ราธ ฯ สฺวตารุณฺยสํภารารฺปเณนานรฺเจตฺยรฺถะ ฯ กีทฤศี ราธา ฯ ธีรธีะ สฺถริ มติะ ฯ ธเร กีทฤเศ ฯ
ธาราธราณามินฺทรฺ มุกต ฺ านํ า เมฆานํ า ธุร ํ ภารมารุณทฺธต ี ิ ตสฺมน ิ ฺ ฯ ธราธรธรํ กีทฤศมฺ ฯ
อธิโรธํ มานสวฺยถานิ วารกมฺ ๚
เอกากฺษรมฺ ฯ
นนุ กิเมวํ โคปาลกํ กฤษฺณํ พหุ ศฺลาฆเส อิติ วทนฺ ตํ กํจต ิ ปฺ ฺรติ กศฺจท ิ าห-
นิ นุนฺนาโนนนํ นู นํ นานุ โนนฺ นานโน'นุ นีะ ฯ
นาเนนานํ า นิ นุนฺเนนํ นาเนานฺ นานานโน นนุ ๚ ๔๚
นี ต ิ ฯ นนุ โภ วาทินฺ, นานานนศฺจตุราสฺโย พฺรหฺมา อินํ ปฺรภุํ โคปาลํ น อเนานฺ นาสฺเตา-
หิ(ทิ)ติ นะ(น), อปิ ตฺวสฺเตาตฺ ฯ นู นํ นิ ศฺจต ิ มฺ ฯ ส กีทฤศะ ฯ นาเนนานํ า นานาปฺรภู-
ณามินฺทรฺ าทีนํา นิ นุตฺ ฯ ‘นุ ท เปฺรรเณ’ กฺวพ ิ นฺ ตะ ฯ สรฺวเทวาธิปติรปี ตฺยรฺถะ ฯ ส ปุนะ กีทฤศะ
สนฺ นเนาทิตย ฺ าห- น อนู นํ กฤตฺสน ฺ ํ ยถา สฺยาตฺตถา อุนฺนานิ อศฺรก ุ ลฺ น ิ ฺ นานฺ ยา[น]นานิ มุขานิ
ยสฺย สะ ฯ ‘อุนฺที เกฺลทเน’ ธาตุะ ฯ ภีตย ฺ าศฺรโุ ศษาทิติ ภาวะ ฯ อนุ นยตีตย ฺ นุ นีะ ฯ อินํ
โคปาลํ ปฺรภุํ กีทฤศมฺ ฯ นิ นุนฺนํ ทูเร กฺษิปฺตมนสะ ศกฏสฺย ตทาวิษฺฏสฺยาสุรสฺยานนํ ชีวนํ
เยน ตมฺ ๚
จกฺรพนฺ ธะ ฯ
คนฺ ธากฤษฺฏคุรูนฺมทาลินิ วเน หารปฺ รภาติปฺลุตํ
 สํปุษฺณนฺ ตมุปสฺกฤตาธฺวนิ ยมีวจ ี ศิ ร
ฺ โิ ย รญฺชกมฺ ฯ
สทฺยสฺตงุ ฺ คต ิ วิภฺรมํ สุนิภฤเต ศีตานิ ไละ เสาขฺยเท
เทวํ นาคภุชํ สทา รสมยํ ตํ เนามิ กํจน ิ ฺ มุเท ๚ ๕๚
คนฺ เธติ ฯ ตํ กํจท ิ เฺ ทวมหํ มุเท สฺวานนฺ ทาย เนามิ ฯ เกฺวตฺยาห- วเน อิติ ฯ วเน กีทฤเศ ฯ
คนฺ เธนากฤษฺฏาคุรน ู ฺ มทา อลิโน เยน ตสฺมน ิ ฺ ฯ อุปสฺกฤตา มฤษฺฏา อธฺวโิ น ยตฺร ตสฺมน ิ ฺฯ
สุนิภฤต อิตรชนวรฺชเิ ต ฯ ศีตานิ ไละ เสาขฺยเท ตาปหาริณิ ฯ เทวํ กีทฤศมฺ ฯ หาราณํ า
ปฺรภาภิรติปฺลต ุ ํ วฺยาปฺตํ ภกฺตานฺ สํปุษฺณนฺ ตมฺ ฯ ยมีวจี ศ ิ ฺรโิ ย ยมุนาตรงฺ คโศภายาะ สฺวน-
รวราธรปี ตามฺพรหารเกยูรกิรท ี าที(ฏาทิ)กานฺ ตก ิ ทมฺไพ รญฺชกมฺ ฯ สทฺยสฺตงุ ฺ คต ิ า วรฺธต ิ า
วิภรฺ มา เยน ตมฺ ฯ นาเคา สรฺปาวิว วฤตฺเตา ภุเชา ยสฺย ตมฺ ๚
สรฺปพนฺ ธะ ฯ
ราเส สารงฺ คสงฺ ฆาจิตนวนลินปฺ รายวกฺษะสฺถทามา
พรฺหาลํการหารสฺผุรทมลมหาราคจิตเฺ ร ชยาย ฯ
โคปาโล ทาสวีถล ี ลิตหิตรวสฺผารหาสะ สฺถริ าตฺมา
นวฺโย'ชสฺร ํ กฺษโณปาศฺรต ิ วิตตพโล วีกฺษฺย รงฺ คํ พภาเษ ๚ ๖๚
ราส อิต ิ ฯ โคปาโล นนฺ ทสูนุรภ ฺ ควานฺ ราเส รงฺ คํ นฤตฺยภูมํิ วีกษ ฺ ฺย ชยาย สฺโว-
ํ
ตฺกรฺษาย พภาเษ ทีปฺติ ปฺราป ฯ กีทฤศะ ฯ สารงฺ คสงฺ ไฆรฺภฤงฺ ควฤนฺ ไทราจิตํ วฺยาปฺตํ นวนลิ-
นปฺรายํ นู ตนามฺพุชปฺรจุร ํ วกฺษะสฺถํ ทาม มาลฺยํ ยสฺย สะ ฯ ทาสวีถน ี ํ า พฺรหฺมรุทรฺ าทฺยธิ-
การิภกฺตเศฺรณี นํา ขสฺถต ิ านํ า ลลิเต รมณี เย หิเต'นุ กเู ล ชย ชย ภควนฺ นิตย ฺ า-
ทิรเว ศพฺเท สฺผาโร วิสต ฺ รี โฺ ณ หาโส ยสฺย สะ ฯ สฺถริ าตฺมา ฯ นิ โชตฺกรฺษศฺรต ุ ฺยาปฺยวิ-
กฤตจิตต ฺ อิตยฺ รฺถะ ฯ กฺษเณ ราส(โส)ตฺสเว อุปาศฺรต ิ ํ วิตตํ ตทุจต ิ ํ พลํ เยนะ สะ ฯ
อชสฺร ํ นวฺโย นู ตนะ ฯ ราเส กีทฤเศ ฯ พรฺหาณามลํการาณํ า หาราณํ า จ สฺผุรนฺ โย'มโล มหา-
ราโค นี ลปี ตรกฺตาทิววิ ธิ รงฺ คสฺเตน จิตเฺ ร กรฺพุเร ๚
ปทฺมพนฺ ธะ ฯ
กวิะ สากฺษาตฺกฤติํ กเระ ปฺรารฺถยติ-
กลวากฺย สทาโลก กโลทาร มิลาวก ฯ
กวลาทฺยาทฺภุตานู ก กนู ตาภีรพาลก ๚ ๗๚
กเลติ ฯ เห อาภีรพาลก ศฺรน ี นฺ ทสูโน, ตฺวํ มิล ปฺรตฺยกฺโษ ภว ฯ เห กลวากฺย มธุร -
ภาษินฺ ฯ เห สทาโลก สตฺสุ สาธุษฺวาโลโก ยสฺย ฯ กลาภิรไฺ วทคฺธภ ี ริ ท ุ าร เห ฯ เห อวก
รกฺษก ฯ กวลาไทฺยรฺทค ุ โฺ ธทนคฺราสเวตฺรเวณุ วษ ิ าไณรทฺภต ุ าศฺจรฺยรูป เห ฯ เห อนู ก อนุ คต อุะ
ศิโว ยมฺ ฯ ‘เศษาทฺวภ ิ าษา’ อิติ สูตรฺ าตฺกปฺ ฯ เห กนู ต ฯ เกน พฺรหฺมณา สฺตเุ ตตฺยรฺถะ ฯ
เอวมุกต ฺ ํ พฺรหฺมณา- ‘เนามีฑยฺ เต'ภฺรวปุเษ ตฑิทมฺพราย คุญช ฺ าวตํสปริปิจฺฉิลสนฺ มุขาย ฯ
วนฺ ยสฺรเช กวลเวตฺรวิษาณเวณุ ลกฺษฺมศฺรเิ ย มฤทุปเท ปศุปางฺ คชาย ๚’ อิต๚ ิ
ปฺราติโลมฺยานุ โลมฺยสมมฺ ฯ
ตายิสารธราธาราติภายาตมทาริหา ฯ
หาริทามตยา ภาติ ราธาราธรสายิตา ๚ ๘๚
ตายีต ิ ฯ สา กฤษฺณมูรฺตริ ห ฺ าริทามตยา ภาตีติ วิเศษฺยมูห(ิ ?)ตฺวาาตฺสพ ํ นฺ ธะ ฯ สา
พลฺลวี ราสเทวเตติ ปรโต วิเศษฺยมิหากรฺษณี ยมิตเฺ ยเก ฯ สา กีทฤศี ฯ ตายี วิสต ฺ รี ณ
ฺ ะ สาระ
สฺถริ าํ โศ ยสฺย ตสฺย ธรสฺย โควรฺธนสฺย คิเรราธาระ สมฺยคฺธรณํ เตนาติภา ปฺรศสฺตา ทีปฺติ-
รฺยสฺยาะ สา ฯ อยาตมทานคตครฺวานรีนฺ หนฺ ตต ี ฺยยาตมทาริหา ฯ ราธากรฺตฤโก ย อาราธะ
สฺวเยาวนารฺษณมรฺจนํ ตทฺรเู ปณ รเสนายิตา ปฺราปฺตา ฯ ‘อย คเตา’ ตสฺมานฺ นิษฺฏา ๚ อสฺย ปูรวฺ ตะ
ปรตศฺจ ตุลย ฺ ะ ปาฐะ ฯ คตปฺรตฺยาคตเมตทิตเฺ ยเก ๚
โคมูตรฺ กิ าพนฺ ธะ ฯ
สา มลฺลรงฺ เค รมยา ผุลฺลสารา มุเทธิตา ฯ
ศฺรมนี รธรา ตุษฺฏา พลฺลวีราสเทวตา ๚ ๙๚
เสติ ฯ สา พลฺลวีราสเทวตา มลฺลรงฺ เค จาณู เรณ สห ยุทธฺ ภูเมา ตุษฺฏา ฯ พภูเวติ เศษะ ฯ
สา กีทฤศี ฯ รมยา เรขารูปยา ลกฺษฺมฺยา วิศษ ิ ฺฏา ฯ ผุลล ฺ สาโร พลํ ยสฺยาะ สา ฯ อติพลิ-
นี ตย
ฺ รฺถะ ฯ มุทา หรฺเษไณธิตา วฤทฺธา ฯ สฺผุฏมนฺ ยตฺ ๚
มุรชพนฺ ธะ ฯ
ศุภาสารสสารศฺระี ปฺ รภาสานฺ ทฺรมสารภา ฯ
ภารสา มหสาวิตต ฺ ตรสา รสสาริตามฺ ๚ ๑๐๚
ศุเภติ ฯ อิห วิเศษฺยํ ปูรวฺ โต'นุ กรฺษณี ยมฺ ฯ สา พลฺลวีราสเทวตา รสสาริตาํ ตรสา
เวเคน อวิตต ฺ ปฺราปฺตวตี ฯ ‘วิทฦ ฺ ลาเภ’ อิตย ฺ สฺย ลุงิ ตงิ รูปมฺ ฯ รสํ ศฤงฺ คารลกฺษณํ สรฺตุ-
มนุ วรฺตต ิ ุํ ศีลํ ยสฺย ตสฺย ภาวสฺตตฺตา ตามิตย ฺ รฺถะ ฯ ‘สามานฺ เย นปุํ สกมฺ’ ตสฺมาตฺตลฺ ฯ สา
กีทฤศี ฯ ศุภสฺย มงฺ คลสฺยาสาโร ธาราสํปาโต ยตะ สา ศุภาสารา สาเรณ นฺ ยาเยน สหิตา
สสารา จ ศฺระี สํปทฺยตะ สา ฯ ‘สารํ นฺ ยาเย พเล วิตเฺ ต’ อิติ วิศฺวโลจนการะ ฯ ปฺรภยา
สานฺ ทรฺ สฺย นิ พฑ ิ สฺย มสารสฺเยนฺ ทรฺ นี ลมเณริว ภา ฉวิรย ฺ สฺยาะ สา ฯ สหสา สฺวเตชไสว ภารสา
ภูภารํ สฺยตีติ ฯ ‘โษ'นฺ ตกรฺมณิ ’ ตสฺมาตฺกวฺ ป ิ ฺ๚
สรฺวโตภทฺระ ฯ
ราสาวหา หาวสารา สา ลลาส สลาลสา ฯ
พลารมา มารลาวหาสมาททมาสหา ๚ ๑๑๚
ราเสติ ฯ สา พลฺลวีราสเทวตา ลลาส ฯ กีทฤศี ฯ ราสมาวหตีติ ตถา ฯ หาโว
นายิโก เวษฺโฏ ภาวเภทะ ส เอว สาโร พลํ ยสฺยาํ สา ฯ ตทฺวทิตย ฺ รฺถะ ฯ สลาลสา ราเส
สตฤษฺณา ฯ พเลนารมเต พลารมา ฯ มารํ สฺมรํ ลุนาติ ปริภวตีติ มารลาวะ ฯ กรฺมณฺ ยณฺ ฯ
ส จาเสา หาสศฺเจติ กรฺมธารยะ ฯ มาโท เยาวนมตฺตตา มารลาวหาสมาทาภฺยาํ ทมํ นิ ยมนํ
น กสฺยาปิ สหต อิติ ตถา ฯ สฺวตนฺ เตฺรตฺยรฺถะ ๚
พฤหตฺปทฺมพนฺ ธะ ฯ
ราสมณฺ ฑลสฺถํ กฤษฺณํ วรฺณยติ-
ตารปฺ รสฺผารตาลํ สรภสสรลํ ภาสุราสฺยํ สุภาลํ
ปาปฆฺนํ โคปพาลํ กรณหรกลํ นี รภฤทฺวารนี ลมฺ ฯ
จารุคร ฺ วี ํ รุจาลํ รตมทตรลํ เจตสา ปี ตเจลํ
ศีตปฺ รสฺผต ี ศีลํ วรย วรพลํ วาสุเทวํ สพาลมฺ ๚ ๑๒๚
ตาเรติ ฯ เห มิตรฺ , วาสุเทวํ โคปพาลํ เจตสา วรย ฯ ‘วสนาเทว วาเทษุ วาสุเทเวติ
ศพฺทต ิ ะ’ อิติ ศิโวกฺเตรฺวาทเวทฺยํ ปูรณ ฺ พฺรหฺมภูตมิตฺยรฺถะ ฯ กีทฤศมฺ ฯ ตาเรณ วิศุทธฺ ย ฺ า วิ-
ศิษฺฏะ ปฺรสฺผาโร'ติวส ิ ต
ฺ รี ณ
ฺ สฺตาโล คานางฺ ครูโป ภูปกาทิรย ฺ สฺย ตมฺ ฯ ‘ตาโร มุกต ฺ าทิสํศุทเฺ ธา’
อิติ วิศฺวะ ฯ สรภสะ สหรฺษศฺจาเสา เปฺรมฺณิ สรลศฺเจติ ตมฺ ฯ ภาสุราสฺยํ จนฺ ทโฺ รชฺชวฺ ลมุขมฺ ฯ
สุภาลํ มโนชฺญลลาฏมฺ ฯ ปาปฆฺนํ ภกฺตาวิทย ฺ าวินาศกมฺ ฯ กรณหระ โศฺรตฺรจิตฺตหารี กโล
มธุรคีตธฺวนิ รย ฺ สฺย ตมฺ ฯ นี รภฤตํา เมฆานํ า วาราทฺวฤนฺ ทาทปิ นี ลํ ศฺยามลมฺ ฯ รุจย ฺ า
กานฺ ตย ฺ า ปารฺศฺวสฺถานเลติ ภูษยตีติ รุจาลมฺ ฯ ศีตานิ สํสฤติตาปหราณิ ปฺรสฺผต ี านิ
ศีลานิ สจฺจริตานิ ยสฺย ตมฺ ฯ พาลาภิะ สหิตํ สพาลมฺ ฯ สฺผุฏารฺถมนฺ ยตฺ ๚ จกฺราทิ-
พนฺ ธานํ า นิ รม ฺ าณํ กวิปฺรสิทเฺ ธรฺโพธฺยมฺ ๚
อิต ิ จิตร
ฺ กวิตว
ฺ านิ วฺยาขฺยาตานิ ๚