© Eren Yaymeshk’ve Kitapeihk Ltd. $ti. Merkez: Aleykbgih Cad. 6/2 Catalobiu- ISTANBUL Sube : Sahsflar Cargiet 16 Beyant-iSTANBUL 1907 — Celtis Matboaoikk San, vo Tie, AS. OSMANLI IMPARATORLUGUNDA ASIRETLERIN ISKANI CENGIZ ORHONLU Yayincilik ve Kitapoihik Ltd. $ti.Bu eser*, 10 Mart 195 glinii Edebi- vat Fakiiltesinde Yenicag tarihi Profestrit M. Cavid Baysun, Son gag tarihi Profesd- vil Dr, M. Gemal Tukin vo Sosyolofi Pro- fesbrit Hilmi Ziya Ulken’den kurult Jiri Oniinde mildafas edilen doktora tezinin Jasmen tadil ve tevaiinden meydana gel mistir. + prof, Dr, Cengiz Oshonlu'nan 10, Daebiyat Faleltest yaymlan eraeinda 1963 yunda yaymisnmss olan, Osmanli Jmparatoriajunda Asivetie skin Te. ‘gebbiistt (1691-1656), adls esor! slo Tike Klik Aragtirmalan, XV/1-2, Ankara Jo7Wdaki cOsmanh tmparatoringunde Asiretlerin skims makalesine ayah ve eserlori eklenerek yayuplanmstir. M, 8. Even igiNDEKILER owsoz vit- VET Prof. Dr, Cengiz Orhonlu- Halla Dursun Yildw Ix-X Prof, Dr, Cengiz Orhontw’nun Hserleri XI-xIX Giris Fy 1 BOutM KONAR-GOGER HALKIN IMPARATORLUK 1DARESINDERI DURUMLARI VE HUKUKI NiZAMLAR_ A-fgtimal tegkilatian, B-Tatbik edilen idare tara ve hukuk! nizamlart C--iktisad? faaliyetieri D-'TAbi olduklar vergi nizam E-Gorevier! Tm. BOLUM OSMANLI IMPARATORLUGU'NDA ISKAN SIvASETt ‘A- 1961-1696 yaller arasmda konar - giger hallan hiiktimet tarafindan iskan edilmesi ve bunun sebebleri 1-Konar-gicer ahalinin merkeziyetei bir deviet nlzam_ fle bagdasamyan hayat tarzlar1 ylizlinden yerlt halka biiyilic zararlar vermelerini sona erdirme endisesi 2-Harap ve bos yerleri imar etmek ve yeniden ziraata agmak 3-Diger sakavet unsurlanna ve bilylik zararlar meyda- na getiren gicebe-gruplara Kars. yerli ahaliyi, ekili topraklarim ve heyvanlarm muhafaza endisesi B-1691 yihnda vaki olsn iskén harekatmn nizamlan C-fskin hareketlerini yéneten daire (idareciler) Tm. BOLtM TOPRAKLARIN DAGITIMINDA TAKIP EDILEN USUL A-Releka ve Halep eyfiletler! dahilinde bulunan yerlete iskin 8) Bolih nohri bUlgesinde yapilan iskan ) Urfs sancatina bai nahiyelerde iskin ©) Halep eyflletine ‘bal clan Menbig nahiyesinde iskAn 'B-Hama ve Humus sancaklarmda iskin 2 ory 16 au 23 26 29 39 39 44 aq 43 52 56C- Anadolu eyfletine dahil bulunan topraklera iskén D-Adana sancaginda Ayas, Berendi ve Kink kazalan. ‘élgesine yapilan iskAn H-Bozok sancaginda isin Iv. BOoLoM ISKAN EDILENLERIN YERLESME BOLGELERINDEN FIRAR EDIP BASKA YERLERE GITMELERL ‘A-Topraklarm terk etme sebebleri HUkametin almig oldugu tedbirler sonug EKLER Vesikalar V. BOLUM OSMANLI IMPARATORLUGUNDA ASIRETLERIN ISKANI I. Kanun-nameler, Asiretier ve iskén IT, Asiretlerin deviet tarafmdan bir ig iskin unsura olarak sistem iloalraic yerlestiriimeye baslanmast ‘A-1691- 1696 yillan arasmda asiretleri iskén tesebbilst B-Asiretlerin kendi yaylak ve Juslaklannda yerlestirilme tesebbitsieri C-Yeni kurulan mamurelere (kasaba, derbend ve han) yerlestiriimeter D-Asiretleri cezalandirmak gayesi ile iskén MII. XIX. Yilzyilda yerlestirme icin yapilan cahsmalar A-Tenzimat ve iskén B-Firkod fslahiye C-Bursa ve Balkesir havalisindeld asiretleri iskéin D- Bozlur yerlesmesi IV. Asair ve Mubacirin Mi kurulmasi iriyeti Umumiyesinin RAFYA ‘A-Salus adlari B- Yer, siyast tesekktil ve idari béliim adlart C-Oymak ve topluluk adian D-TTerim ve milessese adlart HARITALAR (8 adet) 1 aL 88 89 93 98 99 102 104 108 107 108 110 12 us 13 115 18 us us a2 Onsoz Osmanl: Imparatorlugu tart, umumiyeto siyest ve asker! vek'tann sift Jolnde mitalda ediimektedir. Teribl lug ve vatslart Iyice antayabilmek, onlin Aertnlignt kavriyabitmek tet fe bdnyey!, hukukd ve iklsod teskilau, gestll halk ziimrelerine tatbik edilen idare tarzi, halkhikimet minasebetlerin! aragtirmak lézim gelmektedir. Son zomenlorda bu gekilde Ie hlnye araptrmalarina boslanmis- tir. Bu gibl arastiemeler gogelaikce opt! sebeblerle cikon darlik buhranlorinn hakometin slyasetine tesirettignl, zaruretler sebobiyle tesbit eilmip prensipler disina ekarak bik Gzerine cegitl yonlerden bask yaptgin ve nihayet halkin da tuna karst tuttugu yolu, hikGmethalk minssebetlerint batin ciplekly tle Oren. ‘mig olacoiz: Iekan ve yerlegme konusunun yukarida keydettigimlz konular yaninda incofen- ‘mes! fézim gelmektedir. Bu sayede Osman impsratorlugunun Ictimat-tarihi olugur ve yeyilmanin demogratik amiller! de tayiki ile éérenilebllecektie. Bog topraklar- dan 2z bir mOddet sonra nasil bir mamure meydana gotirlléiginl, yen! aculan yer- erin tarklesmesinde cesiti tskin usullerinden nest! istitadeedidiginl, yent mem fekotlorin asil fatihlerinin askerl harekétin ikmelinden sonra, ordunun yent sire ‘iden dorvisler olduguny bu tetkiklerle Ggrenmis oluyoruz. Impsratorlugun kuru: Jug vo gelleme dovrelerine aid ve XVI. esirla ilgili erastirmalar oléuu helde onu takib eden devirlerin Iskan slyaset! Incoleme konusu yapilmamistir. Oysakl Os- ‘manis Imperatorlugu her asir zarfinda ve her hususta biyik dogisiklije maruz kal- rmistir. Bu bakimden iskin siyaset! de buna tabi olegelmisti. Bu degisiligin en Snemils|ictimel buhranlar sonucunda Osmanhi Ie bUnyesinin esesim teskil eden ‘kayla vo kéylorin tabrib odiimesidir. Temell zirsata dayenan Osmanti devietini Uigltendiren en mohim husue, temelini teskil eden cittel zimresinden ld ve ‘allerdi, Bulundukiars yerlerin tabribinden dolayi ekim yapemiyan, bask oylere ve sehirlere glden, bezen do helk haroketlerine kerigan giftller, artik mOstahsil olmekten cikmislardh. HakGmet bu tehlike kersiemda, bir ie iskin meselesiyle karst karsiya Id). Kéylerl tekrar genlendirmek IcIh ddsiinilen tedbirierden biel, Is teyon kimssler uhdesine her kSyiin verilmeye baptenmast idl. Kosulen gartlar me- yaninde harigten ahali getirip orayr gen ve abadan etmek, yeniden zirsate agmek ve defterde yazilt maktu malt de 0 yerin mesdI gahsina vermeltl. Goroldag0 gibt XVI, asirda Osmanl Iskén slyaset! tamamen ig binyesinl tamir etmekten Ibaret olmustur: Bunun en énérall blr sethass 1691-1696 yillan srasinds asiretler! Isk&n tegobbiistidGr ki tezimizin konusunu teskil etmektedirvar Burada Osman: Imperatorlugunun XVI, asirdek! lskin siyesett vo Ip binyo- sinde vuku bulan degigikikler acik olarak gSrtimektedir. Osmanl cemlyetin! tes. il eden ana unsurlarden birisi olen konargégerlerin igtimal bubranlar sonunds tork adilmis olan harab yerlere yerlestirlimek suretivl, oralars ImBr edlp tekrar reste ogilmast hareketinin, Iskan tarthi bakimindan Incelenmesinin Jzumly ol dugunu dikkete slarak, bu Koru dzerinde Op buguk yildan fezta bir zeman Ieinde ssarfettigi gayretin, sonucunu arz edlyorum. Hill 8 adet haritayr hezirsrken gok ‘mdskatatla kargilastige belirtmek isterim, Kullenmig oldugurn heritalar yeni ol- dugu igia, bugin let dahl kalmamis iskén mahallerinin tesbltine Klfayet etmemek- tedir. Bu bokimdan cok gayret sarfetmeme ragmen bir kisim Kdylerl ve Iskin ‘mohollerini tesbite muvetfok olemadim. Surlye'ye alt kistmler tein oredski ililf ‘makamlara yaptijim mireceatlar cevepstz kald!. Bu yOzden ellmds fulunan hart telat kullandimn, Bu eseri heziclarken her zaman oldugu isl, rehberliginden taydatondigim sam yn hocam Prof. M. Cavid Baysun's, Bashakeniik ersivindek! caligmalerimés bana hher hususte azar! kolaylign gdstermis olan Muzatter Erdogon’a, arkadaslenim Raut Tuneay, Turgut Isikeal ve Noll Ina'a togekkdr etmey! bore bili. Gzellikle, gorek eserin bosilis: siresinda tashiblerine yardim eden, gerek ki taba eli! heritalari cheilmesinde baydk bir tiiaik gsteren ve elinden gelen her tirld gayretl esirgemiyen Dr, Muammer Ozorgin‘e ve ligll bazi nesriyats sirppae dion terciime eden lemmall Eren’e burada ayrica sikrantarim: sunmaktan baytk bir zevk duyuyorum. Dr. Cengie Orhonla Prof. Dr. Cengiz ORHONLU Osmant tarihi tierinde yapby arasturmalan ile daha geng yasin- da yurt icinde ve yurt disinda hakh bir sdlrete ulasan Prof. Dr. Cen- giz Orhonlu 17 Temmuz 1927 tarihinde Tokat’ta diinyaya golmistir. Babasinn mesleli dolayisiyle erken yasta istanbul’a gelmis ve 1945 yilnda fstanbul Erkek Lisesi‘nden mezun olmustur. Yitksek tahsilini LU. Eeebiyat Fakultesi Tarih Boliimt'nde tamamladiktan (1951) son ya yedek subay olarak vatan! vazifesini yapmig ve memuriyet hayatma Bagbakanlik Arsivi'nde baslamistur. (1953). Talebeliginde vo arsivdeki caliskanlugi ile hocalarmin takdirini kazanan C, Orhonlu 26.11.1954 tarihinde Edeblyat, Fakllltesi Yenica Tarihi Kirsiist'ne asistan ola- Yak akademik: hayatina baslamistr. ‘Osman: imparatorlugw'nda Asiretleri fskin Tesebbiisti 1691-1606 adi Yeriple «Tarih Doktoru» payesini alan (1958) Orhonlu Kanada hit kiimetinin bursuyla 1059.60 yillani arasinda Montreal'de aragturmalar yapmistir. Kasim 1964 tarihinde Osmanh Imparatoriugwnda Derbent ‘eskilat adh teaiyle girdigi docentiik imtihanmnm biittin safhalanm: basanyla tamamlayarak Dogent olmustur. Artik Ofretim tiyesi olan Orhonlu bundan sonra tedris ve arastirma faaliyetlerini ylirdtmege baslamistir. Giinleri faktilte ile Bagbakanhk Arsivi arasinda geciyor, makeleleri ve Kitaplan birbirini takip ediyordu. 1971 yilnda ialdim teat olarak’ sundugu Osmanhlar ve Habesistan adit calismasyla, profe. sr oldu. 1954'to baslayen akademik hayati 12.6.1076 tarihinde fat tedek odasinda calisma masast basinda ebediyete intikaline kadar 22 sene devem etmistiz. ) Prof. Dr. Congiz Orhonlu gece-gtindiiz yorulmadan cahsen bir aras- tunci, talebelerint yetistirmek igin gayret sarfeden bir hoca, gencleri arastirmaya sevkeden onlara yardim eden ve destekleyen bir agabey, cesiti dergi ve Kitaplarin ciamasim saglayan Dir nasir ial, Bu mezi yetleri sahands toplayan ender insaniasdan biris! iat, TalcbeltZinde mezuniyet tezini hazirlamak igin girdi#i Basbakanhk Arsivi’nden dltin- ceye kadar aynimadi vo gtinlorinin count milyonlarea evrak arasin- da Osmanh tarihinin cesitii meselelerin{ aydinlatacak bileler! Dulma- i celish ve bu cahsmalannn neticest olarak dért Kitap ve yitz civa- ninda makele yaymlad. Araghrmalarinda siyast terihten daha gokx Osman devietinin, teskilatt, iktisadi hayatn ve sosyal meseleleri tize- rinde duruyor gene tarihellere yeni ufuklar agiyordu. Yurt icinde ve cismda cesitli dergi ve ansiklopediler de onun arastirmalarna rastla- mak mimxtindiir. Daha ziyade arsiv belgelerini kullanerak yaptié: bu arasturmalar onu diinya capinda bir ilim adam: haline getirdi. Onun ikinel vasfi hocabikts. Talebelerinin ve asistanlannin yetts- mest igin gayret sarfeder, onlaria mesgul olur, tesvik eder, argivde bul- dugu vesikalan verir ve onlann iyi yetismelerin{ saglardi. Eger cok er- kken cada fani hayata veda etmese id! Osmank tarihi arastrmalart Dilyiik merhaleler Katedebilird!, O yalnz Kendi talebelerini degil bt ‘iin genclerin tesvikeisi ve himisi idi. Tarih Béltimti’ndeki asistanlann ilk ugradiislan oda onun odast idi. Daima gu fikri tellin ederdi : Giin- ike siyasi diisiincelerden uzal durarak ilim adamt olarak kalmak ve bislece memlekete daha fazla hizmet etmek imkam her zaman ein vardir. Prof. Dr. Cengiz Orhonlu'nun kitaplan bastimalarindan bir siire sonra tilkenmistir. Ancak geng arastincilara bu kitaplarm bir rehber Olacagi muhalkkaktr. Een yaymck’n Osmanh imparatorlugwnda Asiretleri iskin Tesebbiisii ve Osmanh tmparatorluiu’nda Derbent Tes- Idlat: Kitsplanm. yeniden basmasim bu agidan dejerlendirdigimiz 2a- men yaymnevinin sshibi Muhittin Salih Eren Bey'in bu gayretint siik- ranla karglamam lazimdir. Turk tarihgiligine biiyiik hizmetieri ge- gon Prof. Dr. Cengiz Orhonlu'yu rahmetie ve minnetle aniyoruz. Prof. Dr. Hakka Dursun YILDIZ PROF. DR. CENGIZ ORHONLUNUN ESERLERI (*) ‘Kullamian Kiseltmalar ‘TD.: tstanbul Universites! MAoblyat Fukiitest Tarih Dersis. TED. istarbut Universites| Edebiyat Fakiltest Tarth Ensttist) Dergisl ‘TK.: ‘Tink KWlMird, Turk KulvOrtind Arastirma Enstitistinn Aylie Dergisl Tan! ‘Tentima Yazs, 1 — Makaleler ve Kitsplar: 1954 —1955 1 — ePindskls Semtinin Tarihi Haldands Bir Aragbrinay I Kiswn TD. VII/10 (2954) 5, 61-78, ME, Kisum TD, VIII/I1-12 (3955) 8, 51-70 ek. Findikh semtinin pita, 1961 2—cKVL Asn fk Yansinds Kusldenix Sohilerinds Osmaniiery TD. XVIT/16 (1961) basins 1062. 5, 1-24, a—Tan <5. Fisher-Golati, Ottoman Imperialism and Gorman Protes- tantism (Osman Emperyalizm! ve Alman Protestaniigs) 1521-1655, Harvard University Press, Cambridge 1059 5. VIII 4 140. > TD, XIT/(1061) 8. 119-122. 1963 4 —Osmank imparatorlugunda Asivetleri Lakin ‘ogebbist (1691-1696), 15. tanbul, 1963 XVI-+ 5, 120 Istanbul Universitesi Edobiyat Foltltest Yaymlan : No, 909 (tskin yapilan biigeler! gésteren 6 harita ve 1 anahtar harita vardsr. 10 Mart 1956 gin Edeblyat Pakiltesinde mildafaa edilen doktors tesinin kasmen to- TLD, KITT/I7-18 (196-1969) s. 275-288, ) Prot, Dr. Congiz Orhonlwinun eserlert hkandaki bu derlemede fayda. Jaman makalolor gunlercsr: 1) Mahmut HE. Saklroglu, «Prof, Dr. Cengis Orhonlu» Belleten, elt XT, say 160, s, 669-686, '2)_Nejat Boyting, wCengiz Orhonlutsun Hayat -Hseclert-Sehsiyetin Tike ultra Avastrmalan X/1-2, Ankara 1976, s, 7-32. 3) Schabettin Teldndag, Kaybettigimls bir deger Cepgie Orhontur 1.0. ‘Tarih Dergisi, sayz 90 fstanbut 1070, 5. 1-8,XII 7—Tan LK, 1/4 (Subat 1068) 68 vd, [oeviri! icin kr, m. 27] 8— Tan < §, Erol, Datistan ve Dagistenblar, istanbul 1981 VIT +264 6, > EK /7 (Aoyis 1908) «65-57 [ingizeess fein lr. n. 16), 1964 9 — «XVIIL Viayilds Osmantlarda Cojratys ve Bartwnh fhrahim Hamat” nin Atlas, T.D, XIV/19 (196s) s, 15-149, [SUleymaniye Kutipbanesi, Ho’ad ‘Efendi Kitaplars 2066 numeredald ecerin tavsifi, milellifin Dayett ve Atlas'n fis sti). 10 — Tan Cal ‘ura Turelea 1/1 (1964) 8, 166-189 (ing) [n, B'dekd tanstmanm ingiltzcesair. 47 — Tan < F. Bah, Nomades of South Persia, The Bascert ‘Tribe of Kham s0h Confodoraey, Oslo University Press, London, George Allen, Unwin Ltd. 196%, +159 pages, 10 figures, and tables. Cultura Turcica 1/1 (1984) 8. 189-190, (n, ‘Tek tamsimanin ingllizceye cevrisitir} 1965 18 — ate Premier Congrbs Intemational des Etudes Balkaniques ot deo Et des do LEurope duu Sud-Xst, Sofia, 26. Septembrever Octobre. 1908) Cultura ‘Turcica 11/2 (1965) 6, 288-771 Ck. 31), 9 — Tan < Apostolos E. Vacsiopulos, A History of Thessaloniki, Thessalo- niki, 1806, po VIFF 4: 188 21 Mustrations > Chltura ‘rurcioa 11/2 C1988) 204-207, kx. 82), 20 — cOsmantilann Habesiptan Siyagotl, 1564-1860», TD. XV /20 (1965) 5. 80-54 ok, 1 hart (bk. m7). 21 — aPropaganda ve Mill! Devaleremmn Duyuruimasi, TK. 1IE/28 (Gubat 3065) &. 2el-248. xm 22 —Ten << Balkak Studles >, rk Kult) Aragtemalan IT/1-2 (965) 8. 207-213 [Selinik’de Balkan Telicclert Tmstittst tarafindan yaynianan ‘llimeel org! bs. Hr VIT, ein kapsarat) 1966 23.— eOsmanli TUrklert Devrinde fstanbul'da Kayskphie ve Kayik tyletmect gia, ED. KVI/21 (1998) s, 100-195, 3 tablo 8. fotogral, 24 — adAcklye TUrkleris, TK, TV /40 (Subat 1960-5. 426-429 25 — sGonglis ve Ojrenc! Tepekkillein, TL. IY / 43 (Mayis 1908) ¢, 909-507. ‘aymt you, Kalionan Dilnya 1/6 (1986), 26 — «Batt Trakya Tirk Aanhifimn fomi Moselest ve Yunanistan'in Pargale- ‘ma Siyasetis. LIK. 1V/44 (aziran 1966) s, 635-608. 27 — Bol Trakya'da Turk Basinma Yapilan Bask», 1, ayn say, S. 686~ ‘807 [Bu yast aynen n. $0) 28 — «Tho Kashgalsa, CP. TH/T (1866) 5, 89-04 [n. 36 dekt yazunmn fngitizest] 29 — ar Glvo You my Gotts, C7, TIT/2 (1966) s, 200-231 [m. 36 deli yammn ‘ingiizest). 90 — Batt Trakya'ds Turk Basmna Yapilan Basic», Kalkan Dinya 1/0 (3866) 5. 8 vd, 32 [m, 26daki yamsimin tekear yayins). 1367 ‘31 — wBirincl artetleraras: Balkan Tetkikleri ve GUney Dou Avrupa etkike Jeri Kongresl. Sofya 26 Byldl-1 Agustos 19862, T.1, V/51 (Ocak 1967) s. 1908-201 [ransuzoaya gevirist igin ble. 18) 82 — Tan < ALE, Vacalopouios, A History of Thesselonikt, Translated by T.P. Garney, Thessaloniki 1968, VIIT + 155 + 21 resim > T.-K. W/S1 (Ocal 1967) s. 218-220 [ingilze icin kr, 19). 93 — eTarthin Alan fginde Balkanlars, T.K, V/52 (Subst 1967) s. 278-282 84 — ekaggoylara, TL. V/54 (Nisan 1967), 421-498 [m. 28%dekL makalenin ‘Turkge ash]. 95 — fren Siyosl Heyotmds Kasgaylar ve Oynadiklan Rol, IC. V/S0 (Ha ziran 1967) s. 615-621. 86 — eTayzm Sane Vorlyorums, T.K. V/59 (Eylil 1967), 5 888-968 fn. 29'da. ‘ei makalenin Three ast. 31 em << R. Motel, Atstirke ve Donanma, istanbul 1066, VK 4 $18 Sh, > THK oyni soy 6, 872 va. 988 — cAtatini ve Tacth Goraptls, TAK. VI/EL (Kasim 1987) 5, 26-80, [nga est. 701, 39 — eTan < ALF, Gohesoy, Simf Arkadagim Atatiink, Ocal ve Geng Subayhic Hatiralan, Ystanbut 1807, 174 > TK aynt gayi s, 77 ve.xv 40 — eOsmankiann Hebesiston Siyaseti (1540-1500), VI. ‘Nirk Tarih Kong. esi, Ankara 20-26 Ekim 196]. Kongreye Sunulan Bildivier, Ankara 1967, 8, 413- fae $1 — Osment tmperetoriugunda Devbend Tepklith, istanbul 1967, XXII + 175 5. ek. 1 harits cizen K, Gogmen, Istenbul Universites! Edehiyat Pakiltes! You yiniart, No, 1200 < 1994 asm ayinda kesbul edilen dogentiik teal >. 42. — sk Dewim Tarihi Haxiondss, MII Ipk 1/8 (967) 5, & 10, 43 — «1950 Bshreyn Seferine Alt Bir Rapors .D. XV11/22 (1967). 1-18 ele 2, harita [Topkap: Ssray: Milzes! Arsivindeki 1.3. 200!de bulunan belgenin ta Us. 11.18 Rapor metntair}. 4 — cOsmanh Teskllitina Ait Kup Bir Risale eRisalod Terollmes, Belgeler. ‘Turk Tarih Betgeler} Dergist TV/7-8 (3967) [hast 1969] s. 29-17, 2 fotckopl. [Topkap: Sarajt Argivinde N.E, 12365de ‘ulunen belgenin metn!). 45 — aSeydl Ali Reis», Journal of Regional Cultural Institute ©, 1/2 (907) s 44-97 (Ingiizce olan bu makalenin tirkgest igin Dk, 58), 46 — sesrettin Hoce'um Soyu tle figit Bir Belges, Belgelerle Turk ‘Tarihi Dergisi 1/8 (Aral 1967) s, 78-20 folokopt ve resimll, 1968, 47 — oMiirige Yaymnianan Mk Gazeten < Takvimt Vekayl S, Belgelerle Tink ‘Tarihi Dergisi 1/6 (Mart 1968) s, 35-39 resiml, 48 — eTurgut Reis ve Korsita Baskin, Belgelerie (irk Tarihi Derglsi II1/15, (Aral 1068) 69-7 resim ve fotokei, 40 — cOsman-Ieh Mlinasebetlering Deir ‘Krment Kipgakgast tle Yanimis KaynsKiero, TK. VI/68 (Hasizan 1662) , 560-663. 50 — eKayiplar: Ond, Prot, A. Hamid Ongunst., 1685-27, VIEL, 19670 TK, ap sm sagt 5. 588, 51 — Murklye'de Kacin Hetdormm Kasanilmas: Meslseis LK. VI/T2. (Ekim 1968) 5, 996-942 [Aynen m. 57 de}, 52 — as, Turkiye Mecmuas: XV (1968) basims 1960) =, 157-169 (Rapskla gels! saglayanlar bk] 1969 53 — «Osmanl-Borma MUnisebetine Ait Belgoler» ‘T.D, 23 (1969) =. 111-190 ‘VIT s, belge fotokopisl, 1 herita Ts. 124-190 aran 10 bwlgenin geciel yeni} ‘54 — eBozeaadan "1S, VIE/83 (yl 1989) 8, 900-896. 55 — eBozesada’da Turk Hserleri ve Kitabeleriy, 4K. VIII/86 CAratix 1960) 5, 199-149 (bi. 67) 56 — The Institution of «Suyoleun tn the I6th Centurys, Astes,of I. Congres International a'Bkudes Balkan et Sud-Est Europ. Sofia, 26 nods september 1968, Sotio 1969, 8. 673-678 xv 57 — wTUrkiye'de Kadin Hoklannin Kavansimas: Mosolesin, Turk silahtt uv. vetlort Maller! Dergis! 1X/109 (1960 =. 10-16 [n, SI'dekt yazmnin tekrari}, 190 50 — «Ton < Horbort 1, Bodman, J, Political Factions in Aleppo, 1960-1826, ‘Tae University of North Carolina Press 1063, Tho Lames Sprunt’ Studies in History and Poltical Sclences, vol 45 XV + 160 >. TD. 24 (1970) s, 396-141. 59 — eSeyal All Reisu, TED T (1970) 5. 39-56 CIngilizcos! icin bk. 45), 60 — Osmanki aribine alt Belgeler, Tehisler (1597-1607), istanbul Univer. sites! BAebiyat Fakiltest Yayimlan. No. 181i lst, 1910 SUX XV 4 14 [Bolgeler Iitin harfler! sie yayinlantmss, ayrica fotokopt konmustur], 1 — aint Kaptanbgi ve Pitt Reis, Bolloten XXXIV/194 (1970) 6, 295-254 5. levha. wn 62 — cLipkslars, Turkiye Meomuas, XVI (971) 5, 81-87 VII tk, [Polon yoda Seamet eden ‘bir losin Tirklere, Litvanya Tatarlan da diye adlandintan ‘mre hi]. 68 — eMoslokt Bir Toyokkt Olaruk Kaldmmeiik vo Osman Sohir Yollan Haklonda Beat Digtincelers, Gliney-Dofu Avrupa Arastirmalan Dergest T (1971) 8. 96-138, Of — eBirinel Mijetlerarasi Kibnis Tetkiklert Kongresi, 14 Wisan+19 Nisan 1960 Lefkoge-Kionse, Giiney-Dofu Avrupa Araslirmalan Dergesl, sym soy. s. 204-267. 65 — sOsmanh ‘Tirklerinin Kibns Adasma Yorlesmesis, Miletlerarast Birincl Kabns ‘Tetkikleri Kongrest (14-39 Nisan 1990) Task Heyetl Tebligleri, Ankara 1014, 5. 91-87 (Bu tebligin Ingillzcest aynt_ciltle yaymlanmistr. The Settlement of Ottoman ‘Turks in Cyprus, 1570-1580] 1974 sonesi Temmur ayinda baganyla gergukleptzilen Tsk Bans Harelitindan sonra yeniden glincellik kazenan Kibrs sormunin Gneminden dotay. bu nomi, toblig tokrar yaymlenmaytr, ‘Turkoesi ‘EK, XI1/129-140-141 (fayin-Haziren-Ternmuz 1974) sayisinda, synioa bk. 70 ‘Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, (66 — xGoigeads Cimroz)a, T.-K. X/112 (Subst 1971) 9, 203-229, wn 61 — so057 Tarihi Borcasda Tubrirl ve Adadaki Turk Rserlerine Ait Bam Notlary, T.D, 26 (1972) 5, 67-14 [Borcaada hakiandski Once! arastumialan fein ‘Dk. 54, 58, sonrate icin derive bk. 20). 6 — The History of Athenés (Tani Medinet! Hukema), Written by ‘Turkish Kadi, Actos du Iie Congrés International des Etudes du SudEst Euro: éon Athonos, 7-19 mal 1970, t, TI, Histoire, Athenes 1972, s. 629-532 pl. XLVI XIX. [Topkapr Saray: Kiiphanes!, Revan 1411'deki nisha hk. Turlye iin bk 73).XVI 1973 69 —~ «Yunan tygstinin Moydana Getirdlgi Gop ve Yunaniilerm Yapuidan ug ‘ehoir > in Sonuglan Hklanda Ban Disincelery, Balloten XXVIII (ADT) 5, 485-405 ok $ tk, 70 ~ adtatiiri’s View of History, Journal of Reglona! Cultursi Institute, VI/2 asta) 49-80. ‘71 — «Bayram Pasa Kervansaraym, Valaflar Dergist X (1973) 5, 209-218 ek. 16 belgenin fk, [Adana clvarindald Caiod suyu kenarinda bulunan ‘han ie digit ‘lgeler]. ‘72 — «koprtciilk, VIL, Turk Tarth Kongresl, Ankara 25-29 Kyla 1970, ongreye Sunulan Bildisler 11. cilt, Ankura 1973, s, 101-708, 78 — «Bir Turk Kadisimm Yaudiga Atine Tarihi (Tarihi Medinet’ Hukama), Gineydogu Avrupa Aragturmalan Dergisl 2-3 (1972-1974) =. 119-136. 74 — Bata ile tigi Turkce Yaymlar ve Kapitlars, GUneydogu Avrupa Arag- furmatan Dergist 2-3 (1973-1974) s. 409-407 7 — Ton . T-D, 27 (973) s. 196 vd. ‘76 — wbdcbiyss Fakilitesinin Kurulugy vo Gelipmest (1901-1093) Hekiemds ‘Bast Digincelors, Curshuriyetin 60. Vilma Armafon, Iebiyat Falailtet, Istanbul 3073, 8, 87-70. ww 77 — Osmank Imparatoxingunun Giney Siyaseti Habes Fyaleti, istanbul 1974, XXVIE + SIT 5 [Z 185-261 arasnda 98 adot beige latin hasflest ie yayinlan ‘mis ve arada belgelerin fotokopller! dy konmustur, Sonde K. Gdmen'in olzdiGi 2 harita ve 3 lovha, Habesisian ie digit yayinlan iin bk. 20, 82, 40 vo 82]. 78 — cOsman: Trklerinia sbrs'a Yorlosmesi 1970-15800, Turkiye Turkig vo Otomobil Kuruma Belloteni 44/523 (Bkim-Arabk 1974) s, 19-26 [Ash m. 5. de yaymlenan yendir, Derginin Kibris'a aynlan Geet sayist Mirko aslinda ‘baska fogllzce, Fransizea ve Almenca olarak da yayinlanmigtr. Ingilizoe yayzn. a eThe Settlement of Ottoman Turks in Cyprus. 1670-1580» bash fle m. 65 dol makale tekrar gonlg bir kitloye tamtimstr. Fronsuss xishasm gOremedigim bu dorginin Aimanca niishasmda bu makale yoktur]. 79 = eren Belloten KXXVINI/I82 (Hkim 1974) s, 751-786. 8) — Bozcada'dakt Képrlit Mehmed Papa Camil ve Vakti Hakiandsn, 7.3, XOT/42- 148-144 CAfustos-Fylll-Ekim W914) 5, 385-388 [Bu eda akdcndake aragtumalar icin DE. 67) 81 — Observations on Reforms in Tukeys, Journal of Regional Culture Institute VIT/L (974) 5. 5.14, ‘@ — Turkish Archival on Ethfopiay, IV. Congresso Intemesionsle i Studi ‘tidplei (Roma, 10-15 aprile 1972), Tomo T (Sezione Stories), Roms 1904, 6. 455- $62. Accademia’ Nezionale det Linoes, XVI 1975 83 — cOsmanh Devletinde », Atatis® Konferansion V, 1971- 1972, Ankara 1995, s. 13-22 ‘84 — AV, Turk Sanat Tar Kongresl, Budspesie 21-27 Bylil 19760, Belleten XXXLX/156 Ekim 1975, s, 785 vd, [Town architests Gohir mimeria) ad bir Dildist sunduguns haber” veriyor} 85 — cOsmanh Bolu'sux, Turkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belletent 47- 326 (Mlayis Haziran 1975) 5. 14-20. 8G — xc Asilar Boyunca Sind > Millletlerarast Seminerl (2-8 Mart 1075 ‘Karsgl-Paldstan)» T.-K. XINI/184 (asim 1975) s. 49-81, 1978 97 — ete Geography of Welachia Written by a Turkish Politiolany Reval es Etudes Sud-Bst Buropéonnes, XIII/S (1975) s. 447-452 (Topkap: Saroy1 Ki fHiphanesi, Hasine 46eki Girld'N Ahmed Resml Bfendinin Blak Cofratyast fadls eseri Hie] Tiskce'ye govirist Gliney-Dofu Avrupa Arasturmalan Dergisine veriimistis, 82 — «Dervis abdullah’m Darilssode Agalon Hotkinda Bir seri, Rissled Te Derdaviye {1 Abvali Darlssaden, Iamoll Hela Uzungarsi'ya Armagan Ankara 1070s, 225-249 [Képrili Kitliphanes! 11/299 no'deki eserin s, 241-249 arm ‘anda basi pargolarn govir! yams yazims. Dipnotlarde da epey kasimlar akta- rimistir], 89 — TUrk Dlnyast El Kitabr'nda muhtolif Dohibler, (Hazsrlanmas ie basinp yayinlsnmas arasinda wun bir sre gegen bu eserin Yast Kurulunda oldugu On- s80'd0 haber verliyor. Yamlarm toplenmesmda ve dizinin hazinlanmasinda bi- ‘yk emek verdifi bu eserin bitisint géremed] MOY, Roim : Turk Tarihi ‘Turklye Cumhuriyet s, 1037-1038. IV. Bollim: Bugtinkit Turk Diinyast 1 Boh Turkle ‘Dirkiyo Tirklort s, 1039-1083. ‘Yunanistan TUrklert 9, 1989-1108. ‘Surlye TUskdert s. 1182-1189. 00 xOemantt imparatorluputnda Aplrotlerin. tekken ‘Tusk Kilbded Arastrmalan, XV/1-2 (1976) s. 209-28 81 — Tari Keyneklannda Hollenda’ya it bilglers £008F, Tasth Dergtsi, soyt 30, istanbul 1078, «9-22. 92 —Osmani imperatoriudunds Sohireliic ve Ulesim, Derleyen; Salih Oz. ‘baran, famir 1995xvn ' Th ppateped Maddetert 1 — yepAMt ANSIKLOPEDISE, sim Alomt Tarth, Cofratye, Emogratys ve Bivozray Sgt yay, Mehmed. Page, Bias (1002-1007) s, s8a-S25a, C. yng, Mesemorta ‘Htseyin Page, Mezomorto Musayn Pasa, alHace [?= 701), fsb -207, gure Papa, Kuyucu (7-161) 5, 66te-o540, yststt (1654-1708) 9, 6980-7008. ©. xy, stinnet Dagiint s. 245-207 ©. xqy/t Tells 8. 1490-1480, ‘genie! Yoya Tothisl, Talisol, , 10-1500, ‘foreman 175a-2081b. ‘pyablus ® 44Sa-452a [H, Rosstinin mekalesind til ve smal). ‘reatlts (Trablussam) s. 4522-4550, ©. aqg/3t Tulumbser s. 50-54, 2— 000K TORK - isLinr anststoPeDist Abggyysmd TE (1882-1018) 5, 210-24b, 2 _ gfe ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM, New Hdition,Lelden 1096-67, ©. yy, Hasan Pasha [Barbaros Heyreddin'n Ogiu} R. Lo Tournenu ile s. 21a 2590, , 4 ‘iassn Pasha. Cataleal 5, 2520, musest tend, Djindji Khodja s. e20~b. mussym Pasha, Mezomorto, #298 65%, ry, eeplidia 5. S00b. S70, ‘pea Odtman Offu 6. S025-5040. radia Hisar 5, 5960-5000, ears 5, 6760-610, acgsun Pasha, Dienst & 7280, ‘asim Pasha. Eliya s, 722a-b, essa 8, 7950-706, estodlt-O8iu Mehmed Pasha =, 705-7080, 4 — ySYDAN . LAROUSSE, Buyik tget ve AnstRlopedl ©. x, abdithami 15, s.$0-81, Shmed 1, 5. 168. ‘Ahmed Mubtar Page, s. 177. Ahmed Pasa (Hersokzade), s. 179. AML Pasa (Mehmed Fain), 8. 24 ‘AU Suavi [Html Ziya tiken ite], #28 Ankara Meydan Savag, 5. 541-542, ‘Atmeydant Vakasi, 6, 899-840. ©. 1, Bab, s, 30-51. Comaloddin Afgant, 5. 344, ©. 1 Caldaran Meydan Sevan, [¥. Oztuna e},.s. 125.ATA DrcrD Kenunlar KBAS KBES sEEE sf PP Rees KISALTMALAR Ahmet Refik, Anadoluda Turk agiretiori, Ist. 1980. Dil vo Tarih - Cogratya Faktiltesi Dengist. Omer Littfi Barkan, XV. ve XVI. asirlards Osmank tm. paratoriugunda zirai ekonominin hukult ve malt esasla- ny, ¢. I, Kanunlar, ist. 1943, Kuyuda berevat ve abkima sikayat defteri Kuyuda berevit ve evimiri serife dettert Kamil Kepoci. Matiye Detterleri Mithimme Defteri. Cagatay Ulucay, Sarubanda egkiyahk ve halk hareketleri, XVIL, asur, ist. 1944 Sikayet Detter Tapu Defterleri. ‘Tirkiyat Mecmuas:, Kis, Sahite, Soy ‘Tasnif. Yaprak. Giris XVII. asrin sonlannda Osmank Devieti bilyllk timitierle girdigi harp yilzlinden act kayiplara wgramus, basan kazanmak syle dursun, topraklanndan mithim lasmm: terketmek tehlikesiyle karglasmisd. Bilindigi gibi, Osmanh ordulan. Avusturya ile garpusurken Papa’nin gay- retiyle meydana gelen Mukaddes Ittifak, Tirkleri denizen ve karadan baka devletierle ve bir cok cephelerde déviismek zorunda biraktiigin- dan, vaziyot hakikaten gok guclesmis idl. Filvakl bu muharebelerde Bu: in basta olmak tere biitiin Macaristan, Srem (Sirem) topraklan, Subisian memleketinin kilidi derecesinde olan Belgrad’n elden ck: ‘mast birbirini takib etmig, hatta Subistan, Usitip civarma kadar Avus- ‘turya istilisina ugramisci, Bunlara Venediklilerin Dalmacya sahille- inde, Mora yarmadasinda ve Ege denizinde harekete gecerek kisa zamanda elde ettikler! bir cok yerleri de iléve etmeliyiz. Bu esnada IV. Mehmed tahttan indirilerek yerine IL. Sileyman gecirildi (1687), Wer balumdan fena bir durumda olan idareyi ve asker! isleri miiza- kere igin istisri mahiyette kurulmus olan meclis 25 ekim 1689 daki toplantisinda, Képriltizade Faml Mustafa Pase’nm sadaret_makami- na getirlimesini uygun girdti. Fai Mustafa Pasa sadarete gectigi za- man, durumun Osmanh Devleti fein nekadar Korkung oldugunu far- ketti, Imparatoriugun ana meseleleri : maag ve uldfelerin ddenebilmest ve bununla ilgili olarak yapiimas: Sizam gelen idari ve mall islahat; Or- Gunun tanzimi; sarsiimig bulunan ig nizimin tekrar tesis edilmesi ola- Tak dzetienebilir. 1683 yihndan beri devam eden muharebelerde masraflann gittile ge armas! —normal zamanlatda dahi zor yetlsen— devlet gelirini ve hazinesini eritmege baslamusdi*. Oyle bir zaman geldi ki, cephede ‘ulunan Kuvvetlerin ihtlyaglari icin para bulmak imkant kalmadh. [Baad darwin gok fel Id, Mulseststesia mits tenrmanna Sanne olan yorior Banat, Mora, Rye denicindeit ban adler, Boma, Sirblsten, Bulgaris. tenn lawey bolt taratlan- fena holde tahrip edikmigdl, Her teratte bos tarlelar ve tork edilmis mosiin yorler bulunuyordu. Devlotin gelir kaymaklart geldimis ve tikenmis bir halde ld, Zira ig g8ren ve Kaanan vergi mikelleflert erik kal: mug (Ord. Prof. tsmatl Hakda Uaungaryh, Osmanh Tari o, III, 1, Déim (anksara 1081) s, 498-96, 497-500).2 ciris Yeni gelir kaynaklari temin etmek icin thdas edilen vergilerin yam. sira baska yollar da erandh, Bu ellmleden olmak tizere 1098 (— 1686/ 1687) de biittin Imparatorluk reayasindan, cebri olarak Imdid. sefe- riyye adi ile istikraz suretiyle para toplanmasina kerar verildi*. Os- man maliyecileri tarafindan kullanila gelen, zenginlerin servetlerini miisidere yoliyle hazineye maletmex usulline de muhielif vesileler ile basvuruldu’, Fakat muharebenin devam etmesi ve masraflarm kez viyadelesmesi; bunlara ek olarak da etilts behsisleri, maliyeciler! fe- na halde silastirmakta idi‘, Altn ve glimilsden yapulmis olup hazine- ¢e, Kilara amirede ve zenginlerde bulunan esya, bir kag kerre yardum yoliyle toplanarak bunlardan sikke darbedild!*. Ayrica, esikiden yep:l- Gigi gibi, iki tanesi bir akgeye rayic olmak tizere mangir kesiimesine de tesebbiis edildi". Vergi bakimndan hayli miikellefiyetler! olan redya iizerine yenilerini tathetmek cihetine de gidildi. 1688 de Inristiyan reayadan alim ve satimr serbest olan sarap icin rlistma hamr diye * silandar Mehmed Ags, Tarih, 11, Gt. 1928) 6. 375.978; Kasia, Tarihy T, (lst, 1282), 6. 498; M. Belin, Tirkive Hstisad Tarihi haklanda tedkikler, gvr. Ziya Kara. rmiurset (Ast. 1981), 5, 168164, Bu usil He bildge api voya sofer masraflart karglansyordu; 16954607 yh Janinda bu bahane le bir Gok kimeelerin sorvet ve mallan ezine dela gasbedildi, Eski Vouirideam Ibrahim Page'nn Gmriik Emini Kér Saban Afe ile Tersine Emini Meimed Eiend!, Kaymakam Pasa, Kadiasker Himid Efendi, Darissadde gest Yusuf aga ve Defterdar sikicx evvsl HUseyin Hendin emval ve paralant bu sekilde zabtedidl (Ragid, aymeser, 1, s. 486, 610,827, §80; 1, s, 17, 29; ML Balin, ayml eser, », 164), Musidare iis igin’bk. M. Cavid Baysin, ehfiséderes, Islim Ansiklopedist. * Harbin olmadigy mamenlar dabi ollits babisleri mall skontiya sebep oht- yordu. II. Sileyman'n cillisa tzorine askerler, bislmls olen tig madslan ile bir. kde bakslp almadan itast etmiyecekterini Han edince, dovict ricinden, gehirit en, zenginlerden zorla diger fsianbul halkindan da ovveloo tabs edilon mda- dlgye akgest Uzerine Skinei defo para toplend:. Askoriort yatistrmaga galigan 2 bililerin ifsatierine kargolic olmak fizere istediier! mftad gOlamiyyelerden besa ‘iri mukataslann sipehi ve sllthder zimresine tahslst vo birgok mansblarin da Istedikeri kimselere verllinest hakiundak ciledorinin bir Kismi bu arada yerine getirildi (Rasid, aymm eser, 11, s. 17, 19; Defterdar Mehmed Pasa, Zubileti-vekayi, Nuruosmaniye KED, nu, $505, 120 b; SUBhdar Mehmed Age, aym eset, TI, =, 206, sursia). * Mustafa Nuri Pasa, Netayle-vubuat, 117 (fst, 1827), 5, 97 * Bir vukigye (okdea) belordan 600 mangir Kesill, fstanbul'da Tavsantasmn’dn bir mang darbanesi bina edd), Dabs sonra Saraj-Bosne'da da mangir kestime- sine emir verildi, Az zaman fginde mangar bale taraianéen gok tutelda. Herkes po- Fa Yo alige lle dedil mangsr fle ticaret yapar oldu, Hiicimet bu ragbetten hazine- ye farla menfaat ternin eimek isied! ve mangir Gzerinde bir ayaclama yapti, Bir ‘mangir bit alseye rOyic olacekts. Fokat bu syarlama mangurin balk needindekt ints 3 bir miktar para almmaya baslandi’, Bitiin bunlara ek olarak nefird am — toptan askere alma veyahut seferberliix diyebilecetimiz— aske- re alma usulil, zarurete dlismUs olan bir kisim halki hilkimetten bir kat daha sofutmus idi*, Bam idareciler, bu zamanlar icin Konan mi- kelleflyetleri cesitli yollar fle kUtiye Kullandilar ve dolayisiyle halk izerindeki basiay: tahammiil edilmer hale getirdiler’. Anadolu'’da ev- velce bastinims gibi giriinen ayaklanmalar baska bir sekilde. mey- dana gikt:, Rumeli'de dahi bir cok yerlerde ayailanmalar oluyordu. Rumeli‘dekt turistiyan halk, Osmanhilara ait topraklan ellerine gegir- mis olan Avusturyalilara dogru ytiz ceviriyorlardi, Yapilan bunca fe- dakarhga ramen ecphelerdeki basansizhk ve topraklarm diisman eli- ne gecmesi, iktisadi ve mali buhran, igtimat dilzensiziik islerin idare- sini ebliyetli bir ele verilmesine ihtiyag gUsteriyor idi, Taal Mustafa Pasa biyle bir ihtiyag sonucunda bu mevkiye getirilmisti. ‘Veviriazam halla iktisaden biraz Kendine getirmek igin vergiler tize- inde islahat yapilmak Iizimgeldigini idrak ederek tesebbiise gegti. Co- gu defi tekalife™ aid olan vergileri ahali tizerinden kaldirdi ki, bunlarn arasinda avin, siirsat, istira, nefirl am bedeli, rlisuma hamr ve arak fiber derhat diisird, tioart taymett kalmadi (Silahdar Mehmed Aga, aymt eser, 1, s, 406; Resid, aymi eser, 1, s, 52, 61, 80; Sem’adanteade Slleyman, MuPLlevE. ih, Beyant Umuml Keb, ms, $144, 281 a; Paul Rycaut, The History of Turks be- sinning with the year 1679, London 1700, s. 234) * TIL. Murad devrinde satist serbest baralotan moliskirat ig He moggul hamr emfneli vari, Hamr emfneti 1668 de lagvederek bu arada butin moyheneler yikhnimish, Bu deta, ovvolkingen ziyade kullanléif: milaheansile, tzerine Dir rlktar resm daha Save ediimek suretiyie‘yeniden tesis edildl (Rasid, ayn: eser, 1, 5, 250, I, §. 55; HL A. R, Gibb and Harold Bowen, Islame Soclety and the West, ks 4, (Léndon 1957) =, 27 * ‘Sechadierden dtm! olarak asker ve para istekier! geliyordu. Seyhilislam’ mm 3608tde vermis oldugu fetva Urerine, Ramell vo Anadolu eyaletlerindeld her ‘knee ve sancagin, kudrotine gre asker gindormest igin otrofa emirler yamldt (Silahdar Mehmed Aga, aym eser, TI, s. 960, 978). Bir milddet sonra, balkin taham- rmlline gre bedel almmas: yahut nefiri &m usuline gre asker Istenmes! uygun (port (Rasid, aym eser, 11, 5,68). Netird Am usull, 1608'e saruca ve sekben- lara karst da Kullaniés (Sithdar Mebmed Ata, avat eser. II, &, 287, a8: Rasid, ayn eser, TZ, 9.37, 28) * Burnda kasdedilen, iy ve Kasubslara gelen idere adamlarnin, belll oma. yon milder igin, Kalabalix malyetieriyle oralarda ikametlerdir (bk. not 82, 5, Dim, IX, 6 16), Bu ustle engel olmak icin hilktumet tarafindan konan yasak: Jara ‘Tagmen, helk zaman zaman bu soklide routazarre edilmigtir (QD. nu. 147, ‘163; hem tarth! 1358 (3740); SER, s, 116, 119. © TekAli-S Grfl hikimotin Olagan stl hellerde Mizum goedigt zaman, bit ‘imdann omri tle Konan bir vergi usuildir. Fag Mustafa Paga‘nn sedaretinden4 cinis gibi vergiler vardi, Buna karsilie tahammtilti olan beat vergileri, bu ara- a tiitiinden alinmakte olan resmin mikdarum arttirdi ®, Hiristiyan red- yadan alman ve biiyiii yolsuzluklara sebeb olarak onlari hilkimetten Gaima sogutan cizye vergisi tizerinde de hayli dedisikdikler yapt. Clzye vergisinin milkellefleri bunu, golirlerine gtize tic sumfa ayriip bu esasa gre vereceklerdi“, mparatoriuk reayasim hires olsun ferahlandiran bu sslahatdan sonra stra deviet dairelerindo tonsiket yapmaga geldi, Bilhassa orduda ulife alarak vazifede bulunmayanlar biiyiik bir yelkin tutuyordu, Yenigeri ocaginda, Matbeha mire, Mehterhdne ve Istabla amirede yaptlan yoklamalar ile meveutlar tesbit edildi. Buylece olduk- ‘ca bliylik bir tasarruf yapilmast sagianmis oldu”. IT. Ahmed’in clildsu giinlerinde (1692), parann kaymeti tigte bir nisbetinde arttzrilmak su reti fle deviet hazinesinin menfaati g6zetildi, Mali hususlan yoluna ‘koyduktan sonra serhadlerde milcadele eden askere de bir nizam veril- di, Asker toplamak icin yeni Kaynaklar bulundu, Simdlye kadar mu harebelerde kendilerinden pek istifade edilmesi diisiiniilmemig olan tiirkmen ve kllrd agiretlerinden de asker yamldi *, 1691 ymdan itibaren Rumeli‘deki yériiklere, eviids fatihan adiyle yen! bir nizam verilerek, cevvel, tekilitt Oritye alt baz vergilerin, dhtiyag sebsbiyle yeniden toplanmaga Deslendig: yukerda kaydedilmigsr. Olajan Util vak’alards muvakkat olarake ¢op- lemirken, dovaml muharebe ve ig gaileler ylsindan emen hemen dain! tokAlit haline gelmigiir (rfl tokllite alt vergilorin lstosi igin bi, abdurrehman Vell, ‘Teka KavAldi, Y CDerSaddet 1928), 6. 91 v4). Detierdar Mohmod Pasa, aymt eser, 167 a; Rasid, aym eset, 11, s. 90, 149; slidhder Mehmed Ags, aym eser, If, s. 438. * Yiksok sm igin yulda ddrt, orta sinsfdan Sil, agage simifden bir gertt flim voya Bahas: kadar hilio giimls ve fren alti: mniltarmnda idi (Detterdar Melimed Pasa, aym eset, 192 b; Rasid, aym eser, I, 6. 148; Silahdar Mehmed Ago, faymr eser, Ts. 558; Mi. Belin, aym eser, 169, 170), Fiza! Mustata Page'nin olzye Uerine yepmus cldugu bu dofisiite eyeletier igin gok yeni olduiu halde Iston- Dbutda eskiden beri tp simt tzerinden almyontu (Boris Christott Nedleotf, «O>- ‘mak fmparatoriugunds clayes, ovr. Sinasl Altundag, Belleten, VIII (Ankara 1944), s. 634, 635) 4% ilihdsr Mehmed Aga, aym eser, TI, 6 489, $89; Deftordar Mehmed Pasa, ym eser, 160 b; Hasid, ayn eser 11, 6.120; Fant Mustafa Pagan meydena ge. findigi diger Dir nizam da veairitsam, yenlges! agalan ve detterdariar eazatindan bbu zamana kadar padistha tekdim zorunda oldulkian beyram hediyeleri verilmest Adetinin kaldieiimamdsr (Ragid, aymt exer, 1, 8, 115). “ Himil Kopeoi ts, Varidat Rumamesi detteri, ma 2008, s, 1; Silthdar Me med Age, aymi eser, IJ, s, 576; Ragid, aym eser, Ti, 147 Silshdar Mehmed Ags, aym eset, I, 6. 601, 608; Defterdar Metmed Pasa, faym eser, 167 a; Rasié, aym eser, 1, #190; ATA, 3.70, 9. trig 5 silahh bir kuvvet halinde teskilatlandmidi”. Evvelee Nis ile Belgrad arasindakt arazide sélkin bulunan halkdan yerlerine dénmek isteyenle- re miilkleri geri verlldigi gibi zirant yapmawa mali kudreti olmayanla- ra deviet tarafmdan tohumluk bugday ve Okiiz verilmesi sailandi"*. Anadolu ve Suriye taraflarmda ise, tezimizin konusunu teskil eden ve Osmank imparatoriugw'nun iskin siyaseti balammdan biiyiik bir de- Hisiklige igaret eden bir iskin faaliyetine gesildi, 1691 yuh baharmdan idibaren konar-giger oymaklar harab yerlere yerlestirTdiler. Biylece bos ve sahipsiz yerleri imar etmek ve yeniden ziraate agmak, dolayisiy- le konar-giger hayat tarzlarmdan étirit yerlesik halk tle oymaklar ara- sindaki anlasmazhklara son vermek ve —bunlarin bu sirada Anadolu yu keplams olan — saruca sekban eskiyslart aralarmna girmeleri de én Ienmek istendi. Fant] Mustafa Pasa lusa bir zamanda Uskiip civarma kadar ilerle- mig olan Avusturyalilan geri atarak Nig, Vidin ve Belgrad’t geri ald. Kim Hani Selim Giray Avusturyallarm yardimt ile Kratova, Egri Palanka ve Komanova taraflarinda Knez ilan edilmis olan eskiya reist Karpos'u maglup etti*. Faz Mustafa Pasa 1691 yazinda son seferine uct, Bu seferde vukubulan Slankamen meydan muharebesinde, sai kolda bulunan konar-giger oymaklara mensup stivariler dllsman ate- sinden Urkilp kaghlar; bu kanattaki sipahi kuvvetleri yardim edeme- yerek geri cekilince, dlismanm ordu icine girmesini Snlemek icin ileri aiulan Sadrazam umumi hilcum emri verdi, Disman kesin bir yenil give ugramak tizere idl, faket Kargidan atilan bir kursun Fazil Mus- tafe, Paga’y1 gehit etti. Bu haberin yayilmasi fle ordunun maneviyate bozulunea, rauharebe Osmanlilar aleyhine dindii, ordu Belgrad’a ce- S Selahattin Cotintirk, «Osmankt imparstortugunda Yor stnft ve uleukt stotiileré, DTGFD, o, 11 (Ankara 1948), 5. 115, 118; M, Tayi GOkbitein, Rumelide ‘Yorllker, Tatarlar ve Bviida Fitihin, fstanbul 1957, 8. 255, 256 © siighder Mahmed Ags, aymt eser, T, 5. 39. © Karpos bir hayduie (haydud) grubumun relst fai, Avusturyailarm bagast Isrindan cesaret alarale faaliyete gogti. Onunia birlikte bir cok sph Osmanblara kargt mileadele ediyordu, Az saman sonra gerek Osmanlilari Diiyiie bir hamle slo ‘knybettikleri yerler! tekrar ele geghrmelerinin dogurdugu korku, geretse Avustur valarm yt muamele etmemoler! yllainden surplar Avusturyelilardan yiiz gevir- ier, Karpos 1690 yilnda Kumanova'da ele gegtl, Avusturyablar siratle nove ‘eltliyoriards (Yugosloy Miletlert Tarihi, 11 (Belgrad 1960), 5. 768, 769; J. von. Hammer Histoire de VEmplre ottoman (J, J. Hillery, XIK (Paris, 1826), 6. 298, 204),6 Ginis Kildi. Avusturyaliiar fazia insan kaybettiklerinden, aym zamanda Tuna nebri tizerindekt nehir muharebesinde maglup olduklanndan takibe cesaret edemedilor. Fazil Mustafa Pasa'nin halefleri onun mall Politikasim terkettiler ve kaldirmis oldugu tekAlifler yeniden teessiis etti, Hatta kaldmims vergiler bekasyadir diyerek toplanmaya ba5- lands“, Sirsat bedeliyeniden tesis edild!. 1694"te Venedikiilerin Sa- Jaz adasim gaptedmeleri tizerine adays geri almaler: iein nefiri am Usultine basvuruldu. Daha mithim!, toprak idaresinde yapilan degi- sikliktir. Bu zamaniarda vitzerd ve iimera haslari yavas yavas ald larak padisah haslan arasma katihyordu. Keze timar ve zedmetten Gabi mtinhal olenlar —umumiyetle— bir baskasma teveih edilmeyip mirl arazi arasma konuluyordu”. Sam, Haleb, Diyarbekir, Mardin, Adana, Malatya, Aymtab ve Tokat cihetlerinde vali, muhassil ve voy. vodalann iltizamma dahil olan miri mulkataatin cof, kdylerinin her Sene baska birine verildiginden, ahalisi murabahacilarmmn elinde peri san oldugu gibi hazineye de ekseriya hig bir fayda hasil olmuyords onlan murabahecilarm elinden kurtarmak icin buralardaki toprakla. in kay hayat sartiyla arzu edenlere satalmast uygun girtildii ", 1696 da sarap ve tlittinden slman riisim, halkin refbeti gUedntinde tutula- rak arthnidi“, Keza ay yil para iizerinde bir ayarlama yapild. Aya- nm bozuk altm para yerine esidlerinin verin ve ayarinda, fakat tug: yaya humayunu hévi yeni bir altin para basildi, Hallan cok sarfet- ‘iGi, miiptelast olduzu maddelerden, bu arada kahveden alman giim. rile rlisumu biraz daha artturidh, Blttin bu siiontlar sebebi sefer masraflarm Karsilamak, aske- in ullfesini vermek, dért cephede tazo bir glig fle muharebe ederek ix Fist Muvnte Fowtun tayat iin bk; Tayyl> CBee, ete maddest, tslém Ansiklopedisi. ia aadee ven (Mosata PosaNelayicPouinia, 11, 5. 97; Bu da gaye tabi os dye tat olarak is det sonra haan ver ene tables ge inde Boman baste He ail ali, waray Domna gerygeaullrne gro Wyuna bouranstice see =p silane osm Het vesiala, 1 Csterbul WOIMO) S WESS Rag, ay esr, Ts 2, 278, °* dutta un ator ber, 1, «on Ace mutt bans ane taratndan meni, bans de al yo. misirlara tim chou ken bu sureties maline mua haste aga lento tsarruevorcs. Bi unl a samandn valle hiss vesean sym ese, 1 20926; Mubtate Sue Pay apmteeh It, 80, a, ay esr 1,87 Resid, aym eser, 11, s. 869384; Belin, ayn eser, 6. 2764177 ints 0 Gurumu eho cevirmek endisesi idi. Bazi ufak basanlar elde editmesi- ne ramen bunda tam muvaffak olunamadi, 1695 yxbndaki Rus mu hasarasina dayanan Aza kalesi, ertesi yl yapilan ilincl muhasaraya. mukavemet edemedi, Bu arada Kapudana dery& Mezomorta Hact Ht seyin Pasa denizde Venediklilere karst elde ettigi zaferler ile onlarm serbest hareketlerine engel oldu. II Mustafa derhal sulh yapilmasina taraftar olan deviet adamlarmin. sbzlerine bakmadan, iyi sonuglar el- de edilmemesinin sebebini, padisablarin sefere gitmemesinde buluyor ve kendisinin bizzat sefere cikarak durumu Iehe cevirece#ine inant yordu. Bu hiiktimdarin iyi niyetine ve ilk iki seferinde basam kezan- masma rajfmen, 1697 de vaki olan tigtincit seferinde mithim taltil« ha- talart yllzlinden bllyiik bir meydan muharebesi de yapimadigi haldo Zenta folaketi meydana gelince sonunda sulha temaylll etti. Sadn- azam Amoazide Hlseyin Pasa umn sliren milzakerelerden sonra, 26 Ocak 1699da her taraftan beklenen barigi tahakkuk ettirdi*. Ge- ek askeri, gerek dahili ve mali sahalarda bexlenen ferahhk ancak sim- i teesstis edebilirdi. Aym yil refyadan harb vergisi bekaayast ola- rak talep edilen miktar afvedildii gibi, bundan sonra idareciler ta- refmdan alman devr, hiat, zabfrebaha ve sair gibi tekalitd sakke vergilerinin istenmesi de men olundu. Belgrad fle Tamsvar arasin- dakj halion durumlermn periganhgindan dolay: 1699 yilt cizyelerin- den afvedilditer *. imparatorlugiin ig durumuna gelince: Kopriililer devrinde te. min edilen siikinun Viyana Seferi'ni takip eden yillar iginde bozul- Gugu gértiiiyor. Zayit bir iktisad! blinyeye sabib ciftcl ve ona tabi topluluklar harbin tesirini derhal hissediyorlard., Harb devrinin mey- dana gotirdigi dark buhranlarindan silanya diigerek ekseriya el- erindekl mal ve millklerini satmak zorunda kalyorlar; veya-cotu vaman eskiyalar yilzlinden yerlerini terk ediyorlard. Seferler dola- yisiyle Ansdolu'nun muhafazasi kalmast, meydam istedikleri gibi ha- reket etmek isteyen firsat dtisktintt insan topluluklanna birakayor- du, Bunlar yiiziinden cift ‘ve cubugunu brakan kiyliiler, dkiizleri ye- rine atz, span yerine de tiifek edinip, bir kismi ath, diger asm sek- ban olarak kule ve palankalar Inga ederek bu giirha kansiyorlar- ar, Saruca-sekban KilJelerinin bir kismum da hayvancililta gecinen Konar-géger gruplara mensup insanlar teskil ediyordu. Niifus arttik- Karlofea bari igin bie: Ismet Parmakswottiu, eKarlofean mushedest, ts Him Asikiopedisi, Raga, aym eser, Tf, s, 481; Dottordar Mehmed Pasa, aymt eser, 337 a, © hvala Celdliyan, Bvad Bfend: Ktb, nu, 2286, 5/>,8 cints ga Kalababkiagan allelere KAti gelmeyen topraklar sebebiyle aileden bir kism Daska yerlere, pasalarm yanma yahut sehirlere kaprlani- yorlardi™, iste bu devirde karsimiza sekban ve saruca adiyla cikan tesekkilleri yukanida kaydettigimiz smflara mensup insanlar mey- Gana getitlyordu, Sehirlerde saiin bir Josum halk dabi bu togkilata mensubiyet iddiasivle teklif ve raiyyet ristmlarm vermekten icti- hab ediyordu™. Bu teskilat ilk zamanlar imparatoriuk camiasi icin. de lzumlu birer unsur olarak muhafeza edildizi halde zamanla bo- wulup dzellikle XVIT. asda Celfli isyanlan sirasinda oynadilart fena rol fle dikketi gekmis; 164 den sonra ise biittin Anadolu'yu kap- lamis olarak meydana cilamistir". Anadolu ve Rumeli’deki ahaliyi sa. ‘avet kadar zarara ugratan bir hal daha vardi ki bu da, idare adamlarr nin geetikleri yerlerdeki ky veyabut kasabalara misafir olmalar1 key- fiyetidir. Anca: kendi ihtiyaglarim temin edebilen ky ve kasaba top- luluklarmm kalabalik kapu halia ile kendilerine misafir olan deviet memurlart tarafndan —bir giinden baslayarak bir aya kadar qikan— ikametleri esnasinda adeta sémilrilaugii gérilliyordu, Idarecilerin kapu hhallamr teskil eden sarueasekbanlar, ahaliden ayrica tllrld isimler ile para aliyorlardi, Bu sebepten, idarecilerin bir yere konmasi orasi icin adeta bir felaketti". Bir kepu halla bails bulundugu kimse vefat ederse, onlar yaninda dolastiracak kudreti olan bir bagkesmm yanin- Bu saranda halk ayakianmalan XVII. asir baglarinde vuicibuimes olan colt Ssyanian: ile bom bakumlarindan tipik biz banzerlik glstermeltedir, Bu mes'e- Je hakionds simallic bk. Mustafa Akdsg, «Turkiye’nin iktisadl vagiyetis, Belleten, XIV, (Ankara 1990), 5. 858 ¥. 4. % RBES nu, 6665, 5 138 hii mu. 2 * Saruca ve sekban teskilat, kovlerden gucan insanlardan tegekiet cemekle Deraber, Kareviler} timerlt sipahllor (gavus, xaim) fle allt boli halla (yenigert- Jer) St AMustae Akday, ayms eser, 5, $56). Ile eamanlar pele girilmeyen saruca ve sekbanlar, sefer esnastda, idarecilerin buluamadigi yerleri mubefaza Sein Ieapt ‘alan etzafinda, Diliser halinde toplondilar, Bolllklerin goguntugu, rengber, Ko- naragtger oymek mensubu, yehutta topratdarim torketmet zorunda kali ale nan insanlardan meydana’geimisti, Baglarnda bilildagt bulunap, en bipticlens Dag billikbugt trwanim: tasircs: bag-béllikbap'ys aym zamanda ser-geqme do deni (GD. X, s. 120). Sayilar haklanda kesin bilginis youtur, Pokat DOllkser 4080 isi den therett!. Bumlarm daimi olmaysp, susie zamaniarda aylika toplandigim! teic ar edelim. Saruealar suvari, sekbanlar ice pivade idler (SEH, 7-74: Prat RYCAUT, The Present State of the Ottoman Empire, London 100, p. 208; Marsigl, Osmank tmparatorlugumun muhur ve terakkisinden inhilate zamanina kadar aske- Hi variyei, terciime eden Nazi, Ankara 1095, «04; ME. Cajatay Ulugay, 18 ve 12. vityillards Saruhan’da eskiyalic ve halk hareketler, istanbul 095, 6. 71.73). Bunun Grint almak icin mtiveaddid dete emirntmoler yayiniand:; Bu emir. amslerde val, sancakbey! ve diger idazecller tarafindan elmmast icab emeyen ctets 9 da kapilaniyorlar, gogu zamanda basibos Kaliyorlar ve idarecilerin bu- lunmadifi zamanlan kollayarak resrai elbise ve hilviyetlerinin verdigi emmiyelien istifade ederek sukavelte bulunuyorlard:", Buttn bunlara ramen muhafaza edilmeleri kendilerine duyulan ihtiyag yliztindenal, Fakat bir mtiddet sonra, 1684 yim takiben, saruce-sekban eskiya gu ruplarmm etrafi kaplamast yliztinden bunlari ortadan kaldirmak Wat mu has] oldu, Kara Mahmud, Alkas, Vadigarogu, Yegen Osman (Pa- sa) béllikbasilar bunlann en moshurlarmndan idi, Bunlara sonradan Ye- gen Osman Pasa’nin yaninda yetismis olan Gedik Mehmed Pasa ile Cl. rid agiretine mensup Cirid-oiflu gibi isimler de katildilar“. YUz kisiden ‘baslayrp gittikce bilyliyen gruplar halinde dolasan saruca-sekbanlar Si- vas'tan Bolu'ya kadar olan bilgedeki kiy ve kasabalart yaiima ve hasa- ra ufratarak halkin gidis gelisini de dnlediler; tedibe gelenler bir sey yapmaya muvatfak olamadilar. tzerlerine gOnderilen Blytik Cafer Pa- sa onlari Anadolu'dan wzallastirmak {cin Rumeli'ye — sefere — siirmek emri ile geldi, Reisleri Yegen Osman (Pasa)’a Karahisar sancati ve Ser- gesme'lik tinvan: verilerek Rumeli’ye gocirildi". Bir milddet sonra Ye- gen Osman Pasa‘nin adamlarindan Sivas valisi Gedik Mehmed Pasa, lizerine nefird am tayin edildigini ileri siirereic ayaklandi, Fakat tizerl (Wirld istmler altinda para toplama usuld yasek edilmistir (M, Cagatay Uiugay, saym exer, 6. 51) tteselimiorin Kepulannda bulumanlar bir hiamet bahanesiyle beyrakee ve billicbaplan fle beruber inly Koy dolasarate parana olerale iio somekte ve koplilerin erzalaris vo parclarim ellerinden zor ile almaikta idler. Yol kelp adam soyduiclan olagan hadiselerdendi (SEEM, vesika 21, s. 425) Bunlann taerine tayin ediien Anadolu milfeltst Bayle Cafer Paga ve Bit lis Hana blip bir tesmim, 1656da ima etiler (Silshdar Mehmet, Aga, aym eser, 1, 6.49). " D, Cantemir, The History of the Othman Empire, London 1735, 1, s. 354; ‘ildhdar Mehmed Aga, ayo eser, IT, 6, 260272; Rasid. aym eser, TT, s. 606; Yeven Osman Pasa adamlanini vo alrabalarm firsation istfade aderek biser movide ta- yin oitrdt; dayim Rumeli Boylerberi, Gedike Metmed’e Sivas beylerbeylifi, Box ‘ofian ve digerierine de birer tugla tnvanms temin ett; diger yetiglirdigi adamians a etrata sald. Rumelitde olmesina regmen Anafolu'da bulunan akrahalarme ya make suretiie istediiderint yeptinyordu. Tenkile ilk nce akrabalarndaa bastante ric yettgtirmeterine, dana sonra 2 poWticeag. uo 117 tammmis ras vo ZUN'GER a yado saruca sekban — Ancdotu'da — temislendi, Nefiri am emicleriglo allen dex teBl de bu hususte temin edilmis Idi, 1869 Subatinda Yeyen Osman Page ve Kem sine bakit —asirete mensup— kimseler ile bersber Makedonys'nn Tye kaso. bast clvarnda yakalsmp boyunian vuruldu (Silshdar Mehmed Alfa, aymt eser IZ, 8. 854, 959, 968, $57, 258, 200, 39%, 965, 965, 400-438, 429-425; Ragld, aym eser, I 8. 8897, 40, 4848, 68, 1, 7278; P. Rycaut, The History of the Turks, ¢. 333320),